Petrus Uenerabilis
  De miraculis libri duo
  LIBER 1
  INCIPIT PROLOGVS IN LIBRO PRIMO DOMNI PETRI ABBATIS CLVNIACENSIS DE MIRACVLIS 
  Cum inter Spiritus Sancti karismata, gratia miraculorum non paruam obtineat 
  dignitatem, utpote que tantam in se continet utilitatem, ut maxime per illam 
  et mundus ab infidelitatis tenebris liberatus, et eterno lumine ueritatis 
  donatus sit, et adhuc in multorum fidelium cordibus, quibus aliquando hoc 
  uidere datur, per eam fides augeatur, spes crescat, karitas confirmetur, 
  indignari sepe soleo, cur ea que nostris temporibus plerisque in locis 
  miracula, licet rarius quam priscis temporibus proueniunt, cum non sit qui ad 
  illa scribenda animum applicet, que prodesse legentibus manifestata poterant, 
  infructuoso silentio tecta dispareant. Vnde quoniam nullum ad hec nisi me 
  cogere poteram, malui quolibet stilo ea aggredi, non pauens de presumptione 
  tante rei iudicari, et ut ante a quodam dictum est, ad tam utilem rem 
  explicandam, me magis esse uolui quam neminem. Et ne diu suspensum lectorem 
  teneam, a digniori parte incipiens, que de corpore Domini moderno tempore 
  facta miracula, ad me peruenire potuerunt, narrare incipiam. 
  EXPLICIT PROLOGVS. 
  INCIPIT LIBER PRIMVS 
  CAPITVLVM I 
  DE MIRACVLO QVOD IN ARVERNICO TERRITORIO CONTIGIT 
  Erat in Aruernico territorio rusticus quidam habens aluearia, in quibus 
  examina apum, melleam fauorum dulcedinem conficere solent. Quas iam dictus 
  rusticus aut euolare aut emori, aut aliquo casu sibi deperire pertimescens, 
  usus prauo sortilogorum consilio, qui diabolica operatione etiam de beneficiis 
  Dei maleficia facere consueuerunt, et quod est dictu intolerabile, ipsis 
  quoque diuinis sacramentis per artes magicas abutuntur, accessit ad ecclesiam 
  et sumpto a sacerdote ut mos est christianorum corpore dominico, illud que ore 
  retinens, nec glutire uolens, ut iam doctus fuerat, ad unum de iam dictis 
  aluearibus, in quo apes continebantur accessit, atque foramini quod in eo 
  erat, ore adaptato, sufflare cepit. Nam dictum sibi | fuerat, quod si corpore 
  Domini ore retento, apibus in uase constitutis insufflaret, nulla deinceps 
  moreretur, nulla recederet, nulla deperiret, set omnibus integre conseruatis, 
  de augmento fructus multo amplius quam ante gauderet. Fecit igitur ut dictum 
  est, et ore applicito, flatum ad interiora toto conatu mittebat. Cum que 
  auidus lucri, anhelitum protrahens uehementer sufflaret, ipso lingue et aeris 
  inpulsu iactatum dominicum corpus iuxta illud uas ad terram corruit. Cum ecce 
  omnis illa apum multitudo de intimis egressa, ad corpus Domini sui reuerenter 
  accurrit, atque in morem rationabilium creaturarum, de terra subleuatum 
  habitaculis suis cum multa ueneratione, homine illo conspiciente induxit. Quod 
  cernens homo, aut negligens, aut paruipendens quod acciderat, ad alia agenda, 
  ad que domestica cura eum uocabat, gressum conuertit. Set dum iter ageret, 
  repentino et ut ipse post narrabat intolerabili timore turbatus, se nequiter 
  egisse, tandem mente sanior cogitare cepit. Vnde conpunctus, immo ui interna 
  compulsus, mox retro pedem tulit, atque in uindictam sceleris sui apes quarum 
  uitam opere nefario conseruare uoluerat, superiniecta multa aque uiolentia, 
  enecauit. Quibus extinctis, dum intima fauorum quos sibi recondere et 
  conseruare uolebat rimaretur, ecce mirabile dictu, conspicit corpus dominicum, 
  quod ex eius ore lapsum fuerat, in formam spetiosissimi pueri ueluti cum 
  recens nascitur immutatum, inter fauos et mella iacere. Ad quod miraculum ut 
  dignum erat stupefactus intremuit, set quid inde agere deberet aliquandiu 
  hesitans, hoc apud se consilium inuenit, ut eum in manibus accipiens, ad 
  ecclesiam deferret, et quia sibi exanimis uidebatur, nullo sciente solus Deum 
  puerulum tumularet. Quod dum aggressus esset, eum que in manibus sumens ad 
  ecclesiam quasi secreto tumulandum portaret, subito ab indigne ferentis 
  manibus inuisibiliter ereptus disparuit. Que nu|per gesta, ipse quidem ita per 
  ordinem proprio presbitero, presbiter autem suo Claromontensi episcopo, ille 
  uero michi, ego quoque omnibus istud legentibus, scribendo intimare curaui. 
  Nec uero tanti piaculi ex toto in posterum dilata ultio fuit, set in breui, 
  locus ante populosus, uario casu habitatore pereunte, in solitudinem redactus 
  est. 
  CAPITVLVM II 
  DE QVODAM PRESBITERO DIVINA MISTERIA INDIGNE TRACTANTE 
  Item in Teutonicis partibus presbiter quidam, dum religiosam agere uitam 
  uideretur, et pene quotidie sacra missarum sollempnia celebraret, dum que sibi 
  minus caute prouideret, hostis antiqui insidias incurrit, et in turpem set 
  occultam peccati foueam, carnis delectatione delapsus est. Sanctimonialem 
  namque quandam dum in primis gratia uisitationis adiret, ad postremum 
  assiduitate colloquii, et incauta familiaritate allectus, miserabili casu in 
  illam incurrit. Qui cum post lapsum ad cor redire, et quam cito resurgere 
  debuisset, propriis fecibus delectatus, diu conuerti distulit, et peccatum 
  peccato adiungens, usum peccandi fecit, sic que longum funem quo artius 
  stringeretur, assidue peccando contexuit. Cum que in luto scelerum 
  uolutaretur, non uerebatur tamen ad altare Domini irreuerenter accedere, et 
  sacramenta redemptionis nostre missam frequentius celebrando temerare. Quod 
  cum longo tempore abiecto Dei timore agere non formidaret, iram pariter et 
  misericordiam Domini ut subiecta declarant, erga se mirabiliter persensit. Nam 
  cum et scelus non desereret, et sacra diuina inpuris manibus ut sepe dictum 
  est attrectaret, contigit quadam die, dum usque ad perceptionem sacri corporis 
  Christi, totam de more missam explicasset, iam que se ad sacramenta ipsa 
  sumenda pararet, repente caro Christi cum sanguine, tam inmundum ultra non 
  ferens habitaculum, ab ipsius iam pene tenentis manibus euanuit. Admirans ille 
  et obstupescens, ab altari citissime missa finita recessit. Cum que 
  indignationem Domini tam euidentis signi ostensione, circa se commotam 
  agnosceret, uolens tamen hoc certius comprobare, secundo missam aggressus est. 
  Cui uniuersa ut prius peragenti, cum ad sumenda sacramenta uentum esset, simul 
  omnia ut prius subtracta sunt. Iam uero ut dignum erat, in metum et 
  trepidationem non modicam perductus, ut de totiens repetito miraculo iam 
  absque ulla hesitatione certissimus redderetur, tercio quoque quod iam bis 
  contigerat attemptare ueritus non est. Set cum omnibus ut antea peractis, iam 
  sollicitior que apposita erant oculis obseruaret, manibus contrectaret, os ad 
  sumendum aptaret, subito oculis, manibus et ori, tercio inuisibiliter sublata 
  disparuerunt. Tandem igitur tam euidenti miraculo tremefactus presbiter, se 
  pessime egisse, se que terribilem iram | Domini incurrisse, absque ulla 
  dubitatione cognoscens, cor mutauit, et qualiter euadere a tanto periculo 
  posset, sollicitus cogitare cepit. Vltimum ergo peccantibus remedium, 
  penitentiam esse sciens, ad eam toto corde confugit, et proprium episcopum 
  adiens, ei cuncta que fecerat, queque contigerant, multis cum lacrimis 
  patefecit, impositum que sibi ab eo laborem penitendi, toto animi nisu, tam 
  deuote quam constanter exercuit. Ieiuniis namque et uigiliis, uerberibus etiam 
  et uariis cruciatibus, iumentum lasciuiens hoc est corpus suum, secundum 
  Apostolum castigans, qui concupiscentias suas sequendo, reprobus factus 
  fuerat, eas in se ipso dampnando, electorum numero adiungi laborabat. In qua 
  corporis ac cordis contricione, multo tempore emenso, cum eius mentem de uenia 
  presumere, securior iam conscientia suaderet, adiit episcopum, et quid egerit 
  indicans, utrum ut ante consueuerat, ad sacra accedere auderet, consuluit. Qui 
  nondum plene Deo reconciliatum metuens, ut adhuc penitentie insisteret 
  admonuit, quatenus dignis penitentie fructibus Deo exhibitis, purgatior et 
  securior, congruo tempore altaris sacramenta, non ad iudicium, set ad salutem 
  percipere posset eternam. Adquieuit ille salubri admonitioni, et ad propositum 
  penitentie reuersus, tota carnis ac spiritus uirtute, ad fores diuine pietatis 
  pulsabat, et spiritu contribulato, lacrimis que indeficientibus, iram Domini 
  in misericordiam conuerti cogebat. Quid multa? Longo rursus temporis spatio, 
  in hac penitudine transacto, ad episcopum rediit, ei que ut patri secreto 
  cuncta pandens, ut sacramentorum esse particeps mereretur, humiliter 
  deprecatus est. Cuius conuersionem episcopus iam Deo acceptam, tam ex his que 
  ab eo audierat, quam ex his que in eo uidebat confidens, ut sacerdotale 
  officium aggrederetur assensit. Quod ille de Domini bonitate, et conscientie 
  testimonio confisus, non iam presumptione set deuotione implere curauit. 
  Accedens itaque ad altare, totum se lacrimis et contricione cordis immolans 
  Deo, usque ad perceptionem sacramentorum uniuersa rite peragens peruenit. Et 
  ecce nouo et inaudito nostris dumtaxat seculis miraculo, trium ante dictarum 
  missarum panes, qui indigne sumere uolenti, sublati fuerant, celitus allati 
  sunt, eo que iam diuino iudicio ad hec sumenda digno facto, ante eum super 
  altare positi apparuerunt. Cum que etiam oculos in calicem admouisset, 
  conspexit pene usque ad summitatem sanguine repletum, et illarum missarum 
  detrimenta, ad istius prouenisse augmenta. Admirans igitur, et toto hominis 
  interioris iubilo Deo gratias agens, suam que penitentiam susceptam, ac Domini 
  maiestatem placatam agnoscens, certus factus est de Domini misericordia, et 
  qui unum apposuerat, quatuor panes, immo unum Christi corpus et sanguinem, cum 
  multa ut dignum erat exultatione, percepit. Hoc quoque prefatus Claromontensis 
  episcopus, michi retulit in presentia plurimorum. 
  CAPITVLVM III 
  DE ILLO QVI DOMINICVM CORPVS RETINERE NON POTVIT NISI PRIVS FACTA CONFESSIONE 
  Set et illud quod apud Carum Locum de re simili contigit, silendum non est. 
  Erat ibi iuuenis mundane uanitati deditus, et ut in illa etate homines solent, 
  uoluptati frena relaxans. Cui cum diu deseruiret, contigit eum super quadam 
  maritata muliere infamie nota aduri. Cum que per aliquantum temporis spatium, 
  hac suspitione apud uicinos teneretur, accidit, ut incurreret tantam 
  egritudinem, que de uita eius homines cogeret desperare. Qui cum lecto 
  decumberet, et iam iam que morti proximus fieret, inuitatus est ad eum more 
  ecclesiastico presbiter, ut eius confessionem susciperet, et ei morienti 
  uiaticum salutis humane preberet. Cum ergo uenisset, hortari eum cepit, et 
  commonere instanter, ut peccata sua confiteri non erubesceret, crimen que 
  illud unde specialiter infamatus fuerat, salubri confessione manifestaret. 
  Adquieuit ille, et confiteri scelera sua studiose aggressus est. Quod dum 
  explesset, et rursus super prefato crimine a presbitero interrogaretur, 
  mentitus est, dicens se inde nullatenus reum esse. Cum que presbiter diutina 
  hominis infamia suspitione actus, ab inquisitione non desisteret, ait ille: 
  "Sic inquid hoc Domini corpus quod attulisti ad salutem suscipere merear, 
  sicut huius rei que michi obicitur, aliquando culpam non incurri". Hac 
  presbiter responsione credulus redditus, dominicam ei communionem iam securus 
  tradidit. Qua ore suscepta, glutiendi uirtus egro protinus sublata est. Nam 
  cum paulo ante, quibuslibet etiam grossioribus cibis facilis esset ad ima 
  descensus, hoc paruissimum corporis Christi fragmen, non dicam stomachum, set 
  nec etiam guttur, uel paululum attingere potuit. Hoc sentiens ille, niti 
  quantum poterat cepit, ut illud glutire ualeret. Quod dum multotiens 
  conaretur, et frustrari semper suos conatus cerneret, coactus ipsa glutiendi 
  impotentia, iuxta lectum quo decumbebat illud expuendo proiecit. Cuius rei 
  euentu ualde territus, presbiterum qui discesserat ad se reuocari rogauit. 
  Rediit ergo presbiter, et infirmum reuisens, cur se reuocaret quesiuit. At 
  ille Spiritu Dei agente conpunctus, confessus est se male egisse, se Deo 
  mentitum fuisse, uerum que quod ante negauerat esse. Quem cum multo gemitu 
  penitentem, et satisfacientem, is qui aduenerat presbiter intuens, compassus 
  est confitenti, et merore confecto, eum ut moris est absoluit, atque rursus 
  dominico corpore refecit. Quo suscepto, cum tanta illud libertate glutiuit, ut 
  uere tunc appareret, non casu set uirtute diuina, ne ante hoc suscipere 
  posset, prohibitum fuisse. Post hanc igitur reatus confessionem, et corporis 
  Christi perceptionem, paulu|lum superuiuens, in pace quieuit. Hoc non a duobus 
  tantum, aut tribus testibus didici, set a priore iam dicti loci, honesto et 
  fide digno uiro, et fratribus eiusdem monasterii, ac multis aliis, quorum 
  quidam se hoc uidisse, alii a presbitero se audisse, testati sunt. Et quia de 
  confessione sermo incidit, quanta in ea sit animarum utilitas, alio adhuc 
  exemplo monstrare curabo. 
  CAPITVLVM IIII 
  DE OBITV FRATRIS CVIVSDAM ET AD VLTIMVM FACTA CONFESSIONE 
  Ad monasterium Sancti Iohannis Angeliacensis, quod in Xantonensi pago situm 
  est, presbiter quidam Girbertus nomine ad conuersionem uenit, atque ibi per 
  aliquantum temporis quoad uixit deuote conuersatus est. Contigit autem non 
  multo tempore elapso, eum ex infirmitate quam incurrerat, ad extrema uenire. 
  Cum que sicut mos christianorum est, et maxime monachorum, in substrato 
  cilicio et cinere a fratribus compositus iaceret, atque horam uocationis sue 
  expectaret, fratres monasterii ut eius exitum orationibus commendarent 
  uenerunt, et eum undique psallendo circumsteterunt. Qui cum ut defungeretur 
  expectarent, ecce subito resumpto spiritu, et apertis oculis, acclamare cepit 
  professionem fidei que cotidie decantatur, hoc est: Quicumque uult saluus 
  esse, et cetera. Et cum prius idiota, et imperitus litterarum fuisse ab 
  omnibus agnosceretur, ita distincte et aperte singula proferebat, ut a 
  nescientibus si forte adessent, peritissimus in talibus extitisse crederetur. 
  Qua de causa, omnes qui adstabant stupefacti, euentum rei admirabantur. Qui 
  cum diu admirantes hesissent, tandem prior Gregorius nomine, cui pre ceteris 
  hoc incumbebat, uir bone religionis, intelligens eum aliquid uidisse in 
  occulto, ad eum se inclinauit, et que causa clamoris esset, uel si quicquam 
  quod eos lateret uidisset, interrogauit. Ad quod ille: "Vidi ait personam 
  reuerende forme, candidi habitus, et uenerande caniciei, paulo ante uas cum 
  aqua afferre, michi que dicere: 'Noueris causam aduentus mei ad te hanc esse, 
  ut pedes tuos qui inquinati sunt abluam, et eis ablutis totum te mundatum 
  reddam'. Cum que admirari me, super his que dicebat cerneret, adiecit: 'Non 
  nosti ait, ad purgationem tui hanc aquam esse necessariam, qui tale quod ipse 
  nosti crimen commisisti, quod de industria celans, nulli hactenus reuelare 
  uoluisti? Vnde scias te nullatenus posse saluari, nisi quod perniciose 
  celaueras, salubriter studeas confitendo manifestare. Deus uero multa sua 
  misericordia, neque pro tanto etiam reatu te perire permittens, ad sensus 
  corporeos te redire permittit, ut de tanto crimine confitendo penitere, et 
  penitendo salutem consequi merearis'. Hac igitur de causa, et a uobis abfui, 
  et ad | uos redire permissus sum". His ita dictis, aliis remotis priorem 
  aduocans, peccatum illud ei confessus est. A quo huius, et omnium peccatorum 
  suorum absolutione suscepta, sequenti die prima hora diei, astantibus et 
  orantibus fratribus, leto uultu, bono fine quieuit. Hoc non ab alio, set a 
  monacho eiusdem monasterii, Petro nomine qui hec omnia uiderat, et audierat, 
  agnoui. Hic enim postea Cluniacum gratia deuotionis ueniens, scriptor noster 
  et filius in Christo karissimus fuit. 
  CAPITVLVM V
  DE ALTERIVS CVIVSDAM FICTA CONFESSIONE 
  Erat pene eodem tempore frater quidam in monasterio, quod in Francia apud 
  Turrim super Maternam sub iure nostro est, cui cura eiusdem loci commissa 
  fuerat. Qui diuturne egritudinis necessitate coactus, Rodulfum tunc abbatem 
  monasterii Catalaunensis, propter medelam tam anime quam corporis, quarum ille 
  rerum non ignarus erat, ad se uenire rogauit. Ad quem ille caritate 
  prouocatus, uenire non distulit, et ueniens mox egrum uisitare curauit. Cum 
  que non mediocriter eum grauari infirmitate cerneret, hortari eum ad 
  confitendum cepit. Quod ille se libenter agere professus, confiteri peccata 
  sua, set non in simplicitate spiritus, aggressus est. Nam grauiora et 
  mortifera stulto pudore reticens, quotidiana tantum, et que leuia uidebantur, 
  timore Dei postposito fatebatur. Qua palliata confessione completa, corpus 
  dominicum sibi afferri deprecatus est. Quo allato, et presumptuoso ore 
  suscepto, cum diu multum que illud traicere conaretur nec ualeret, cum uino 
  quod susceperat frusta omnia comminuti corporis Christi, in uas quod ori eius 
  suppositum fuerat, refundere coactus est. Hoc casu, immo diuino iudicio, abbas 
  qui aduenerat permotus, et egrum non plene confessione purgatum ratus, rursus 
  eum admonere cepit, ut si aliquod facinus reticuisset, uera sibi confessione 
  reuelare non erubesceret. Qui et hortatu eius et diuino instinctu compunctus, 
  ad cor reuersus est, et quicquid pestis intus latebat euomens, crimina que 
  ante letali pudore celauerat, uitali et uera confessione, non iam ficte, set 
  ueraciter, corde contrito et humiliato, patefecit. Cum que omni fece 
  iniquitatis per antidotum penitentie purgatus fuisset, et uera confessione per 
  abbatem predictum absolutionem meruisset, eucharistiam quam prius reicere 
  compulsus fuerat, allatam, deuote suscepit, et absque ulla difficultate ut 
  sanissimus aliquis glutiuit. Et ut de miraculo omnis dubitatio tolleretur, qui 
  particulam corporis Christi quam glutire non potuit, reicere per frusta 
  compulsus fuerat, post confessionem non solum corpus Domini, set | etiam cibos 
  alios absque ullo impedimento suscepit. Sic igitur confessione, absolutione, 
  sacramenti susceptione, frater ille in Domino confortatus, tribus postea 
  tantum diebus superuixit, et sic defunctus est. Hoc ab eodem Radulfo abbate 
  cognoscens, cunctis legentibus uel audientibus, communicare curaui. 
  CAPITVLVM VI 
  DE ILLO QVI PER VERAM CONFESSIONEM LIBERATVS EST A DIABOLO 
  Addendum iam michi uidetur illud non contempnendum miraculum, quod ipse cum 
  pluribus ut sequentia docebunt, conspexi. Causa fuit satis omnibus illius 
  temporis hominibus nota, qua cum pluribus nostrorum Romam adii. Rediens inde, 
  romanas febres satis acerbas me cum retuli. Pro quibus curandis fuit 
  consilium, ut patrium solum et natiuum repeterem aerem. Ea de causa 
  Celsinanias nobile Cluniacense monasterium petii, atque ibi totam 
  quadragesimam, longe molestiorem febrium ardoribus, quam ieiuniorum laboribus 
  transegi. Interea dum in sequestrata domo, toto illo decumberem tempore, ecce 
  cuiusdam fratris infirmi, in inferiori et proxima domo iacentis, clamoribus 
  pene continuis excipior, et de die in diem magis magis que molestor. 
  Vociferabatur sane in primis, quecumque turbato morbis animo, confuse 
  occurrere poterant. Ad postremum uero, hoc unum semper et solum, absque aliqua 
  interpolatione, toto annisu inclamabat: "Et o fratres, quare non succurritis? 
  Cur non miseremini? Cur non remouetis a me maximum et terribilem ut uerbo 
  ipsius utar runcinum istum, qui posterioribus pedibus contra me uersis, 
  calcibus capud meum conquassat, faciem dissipat, dentes conterit? Remouete 
  domini, remouete eum; rogo uos per Dominum, remouete eum". Et conuersa uoce ad 
  eum, quem in forma equi conspiciebat demonem, cunctis audientibus loquebatur. 
  Verba autem eius quantum imitari ualeo, dicturus sum: "Per dominam meam 
  sanctam Mariam matrem Domini, et per sanctos apostolos adiuro te, ne me 
  torqueas, set me in pace dimittas". Fuerat autem isdem frater ante 
  conuersionem miles, secundum seculum strenuus, michi que in monastico ordine 
  per multum temporis satis notus, bone uir fidei, et inquantum hominibus notum 
  esse poterat, honeste conuersationis. Pertuli utcumque uoces has, per totam 
  fere quadragesimam; quo toto tempore, nec ipse a clamore cessauit, nec michi 
  propter infirmitatis incommoditatem, eum adire facultas fuit. In huius autem 
  clamoris continuatione, paschalis aduenit sollempnitas. Qua transacta, cum iam 
  aliquantulum conualuissem, adhuc tamen eger, ad egrum accessi, et quid sibi in 
  tam diuturna uociferatione uellet, re|quisiui. Ad quod ille respondit: 
  "Runcinus ille, ille certe ille, michi intolerabiliter molestus est. Vultum 
  meum, assiduis ictibus conterit", et inter hec ostendebat quasi digito locum, 
  murum scilicet, cui ipse adherebat. Interea uidentibus cunctis qui me cum 
  astabant, cepit capud huc illuc que conuertere, et quasi a ferientis ictibus 
  subducens, nitebatur illud in puluinari uel desubtus abscondere. Miserabamur 
  hominis angustiis, nichil aliud prestare ualentes. 
  Afferri itaque benedictam aquam precepi, infirmum ipsum, et locum quem 
  ostendebat eadem aspergi, post aspersionem uero, utrum demonem illum uideret 
  adhuc, quesiui. Qui se illum et uidere, et solita ab eo pati, denuntiauit. Set 
  ne miretur aliquis benedicte aque aspersione demonem non fugatum, agnoscat, 
  tabe interius latente, ungenta exterius adhibita nichil proficere posse. Tabem 
  autem dico letale peccatum, quod quamdiu in interioribus cuiuslibet latuerit, 
  nullius exterius sacramenti perceptio ei prodesse poterit. Quod in precipuis 
  ecclesie sacramentis, uidelicet babtismate et corpore Domini, aperte 
  ostenditur. Si enim malicia interiore manente, saluare ista possent, nec Iudas 
  post acceptum cum aliis discipulis corporis Christi sacramentum laqueo se 
  suspenderet, nec Symoni Mago iam babtizato Petrus diceret: Non est tibi pars 
  neque sors in sermone isto. In felle enim amaritudinis et obligatione peccati, 
  uideo te esse. Sicut enim sacramenta fidei, ita et opera fidei seruari 
  Christus precepit, ut in hoc eodem que sacramento babtismatis agnoscere datur, 
  quod institutor eiusdem sacramenti declarat. Qui enim dixit: Ite docete omnes 
  gentes babtizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus Sancti 
  subiunxit: docentes eos seruare omnia, quecumque mandaui uobis. Vtrumque ergo 
  mandauit, utrumque seruari uoluit, neutrum sine altero ad salutem sufficere 
  posse monstrauit. Sic eger iste, et aqua salutari potuit aspergi, et tamen 
  propter occultam ut post apparuit peccati labem, non potuit a demone liberari. 
  Quod statim ut aduerti, eum ut studiose preteritam uitam suam perscrutaretur, 
  et siquid noxium maxime de grauioribus in ea recognosceret confiteretur, 
  hortatus sum. Hoc postquam concessit, remotis aliis, et duobus tantum michi 
  adhibitis, ante illum consedi, et cruciculam ligneam cum imagine Domini, ut 
  magis ad confitendum animaretur, donec omnia consummata sunt, manu tenui. 
  Confiteri ergo cepit, et confitendo aliquandiu processit. Et quia multa 
  infirmitas ordinem uerborum eius aliquando perturbabat, iuuabam eum interdum, 
  reducendo ei ad mentem queque animo occurrere poterant. At ille modico meo 
  adiutorio, confestim resumpto ordine, quod ceperat exequebatur. Cum que 
  plurima explicuisset, et iam ad alia explicanda pergeret, ecce rursus auertere 
  faciem, et huc illuc que conuertere, atque ut iam dixi, sub puluinari 
  aliquando nitebatur abscondere. Cum que | quererem quid ille incompositus 
  gestus sibi uellet: "Ecce ait domine, ille qui semper michi adest runcinus, 
  solito acrius instat, et toto nisu, calcibus dentes ac totum capud meum 
  conterit". At ego: "Insta ergo et tu frater; malignus spiritus est, impedire 
  festinans salutem tuam, quem si perstiteris, uinces". Mox ille ad propositum 
  confessionis reuersus, deuotius quam ceperat confitebatur, nichil quod 
  occurrere posset, tam de seculari quam de monastica uita preteriens. Cum ecce 
  subito, in ipso narrationis progressu, noua querela exoritur, et uox infirmi 
  me cum loquentis, ad nescio quem alterum dirigitur. "Quid inquit me impedis? 
  Quid uerba mea intercidis? Aut dic quod dicere uolo, aut me dicere sine". Cum 
  uero interrogarem, cui uel quare ista loqueretur, respondit: "Astat capiti meo 
  uir prorsus incognitus, a quo omnia quecumque male gessi, narrari audio. Sic 
  tamen illa memorat, ut me illa proferre non sinat. Vera quidem dicit, set me 
  ea uolentem loqui impedit". 
  Ego et hunc demonem esse dicens, ne a proposito desisteret, exortabar. Ille 
  autem, denuo ad priora rediens, ad finem cepta perducere nitebatur. Set mirum 
  erat spectaculum, cernere quotiens ille uerba mutare coactus, nunc michi 
  peccata sua confitens loquebatur, nunc de demonibus, aliquando uerbis, 
  aliquando uerberibus os eius obturare laborantibus, conquerebatur. Quandoque 
  namque runcinum sibi calcibus os contundere, quandoque assidentem capiti suo 
  demonem uerba intercidere, multo cum gemitu et suspiriis, fatebatur. Fere enim 
  nisi fallor quadragies, hec confessionis interruptio, a demonibus facta est. 
  In tantum pertinax hostis, et more sibi solito humane perditionis auidus, me 
  cum pariter et cum illo, certabat. Productum est hoc nostrum prelium, ab hora 
  diei prima, usque ad horam terciam. Tunc plane, hora illa qua maxime se 
  hominibus infundere Spiritus Dei solet, eiusdem Spiritus auxilio uicimus. 
  Vicimus nos inquam, set rectius ille uicisse dicitur, sine quo malignus 
  spiritus numquam uincitur. Vicit certe nequam hostem diuina miseratio, et 
  egregiam preterite uite sue memoriam atque animositatem proferendi, fratri in 
  extremis iam agenti concedens, perfectam ei purgationem per plenam 
  confessionis satisfactionem largitus est. Et miranda, set multomagis ueneranda 
  atque diligenda, superne pietatis erga miseros affluentia, que ante fratrem 
  istum mundo excedere non permisit, donec quod uere obstare ei ad salutem 
  eternam posset, per penitencie et confessionis remedia [auferre] indulsit. 
  Quante uero memorie in confessione fuerit, ibidem etiam tunc probaui. Dixit 
  enim, se ante plures annos altare benedictum cuidam fratri commisisse. Vnde 
  hac occasione utrum bene uigeret memoria certificari cupiens, altare illud a 
  fratre quem nominauerat perquiri feci. Quod post inquisitionem, ab eodem cui 
  commissum fuerat, michi allatum est. Confessione ergo completa, fratres 
  aduocans, egrum ut moris est absolui, | penitentiam que pro eo fratribus si 
  ille defungeretur indixi. Quam absolutionem multa cum deuotione frater ille 
  suscipiens, crucem sibi a me oblatam supplex adorauit, et salutifere passioni 
  Domini, animam corpus que suum intentissime commendauit. His omnibus expletis, 
  coram cunctis, tam monachis quam laicis qui astabant interrogo, quid de 
  runcino illo sepe nominato, de quo totiens questus fuerat diceret, uel si eum 
  adhuc ut prius uideret. At ille quasi cum multo timore eleuans capud, et 
  oculos uelud iam iam que feriendus ad locum solitum dirigens, inde que ad alia 
  uicina loca circumducens, subito gaudio obortis lacrimis ait: "Per animam 
  patris mei non comparet". Cum que et de alio pessimo consiliario, qui capiti 
  eius tamdiu adheserat, requirerem, etiam ad eundem locum ubi ante illum 
  conspexerat, intuitum reflectens: "Et iste ait abscessit". Gratias omnes toto 
  corde egimus Deo, qui saluat sperantes in se. Exinde uero studiosius eum 
  obseruari, propriis deputatis custodibus, mandaui. Nec fuit, qui postea eum 
  saltem in modico clamantem audiret, cum antea fratres in illa domo iacentes, 
  eius fatigati clamoribus, quiescere non ualerent. Interrogatus autem 
  frequenter a fratribus, et etiam a famulis, utrum aliquid illorum uideret, que 
  prius uiderat, nichil triste se uidere, nichil prorsus molestie pati 
  affirmabat. A me ipso de istis postea interrogatus, omnia sibi leta, et pro 
  uoluntate esse respondit. Toto illo die cum subsequenti nocte postea 
  superuixit, sequenti circa sextam in pace presentem uitam finiuit, bonam spem 
  salutis sue, et exemplum uere penitentie, nobis derelinquens. 
  CAPITVLVM VII 
  QVOMODO DEMONES AQVA BENEDICTA FVGATI SVNT 
  Quia uero in serie huius miraculi narraui aque more ecclesiastico benedicte 
  aspersione, demones causa latentis peccati minime effugatos, ad rem pertinere 
  uidetur, quid de eadem re in eodem Celsiniensi monasterio contigerit in medium 
  proferre. Venerat ad eundem locum, infirmitate carnis urgente laicus quidam, 
  et ut fieri solet, monachico habitu a fratribus indutus, seculo renuntiauerat. 
  Faciunt hoc multi, etiam in extremis constituti, qui licet eorum quos nulla 
  corporis molestia ad hoc impellit, laudem minime consequi uideantur, a numero 
  tamen monachorum si ex corde conuertantur, ante interni iudicis oculos nullo 
  modo excluduntur. Nam quamuis maioribus meritis maius debeatur et premium, 
  nummum certe quem a prima hora diei in uinea Domini laborantes meruerunt, ad 
  undecimam quoque uenientes acceperunt. Nec enim preiudicat modus conuersionis 
  deuotioni cordis, nec queritur apud Deum, qua ex causa quisque conuersus, set 
  post conuersionem qualiter fuerit conuersatus. Set nec quantitas diuturni, uel 
  parui temporis, attenditur, ubi solus finis operum remuneratur. Susceptus ergo 
  hoc modo iam dictus uir, et ad domum infirmorum delatus, | per aliquot dies, 
  inter uite mortis que confinia laborabat. Nocte itaque obitus sui diem 
  precedente, in lecto iacebat, et uelut morti iam proximus, a duobus famulis 
  per uices sibi succedentibus, custodiebatur. Et quoniam subsequens narrandi 
  ratio, eorum nomina proferri cogit, unus ex his Stephanus, alter Oliuus 
  dicebatur. Illa ergo noctis uigilia, qua a iam nominato Stephano asseruabatur, 
  eundem sibi inuigilantem famulum eger ille uocauit. Qui cum ei astans quid 
  sibi uellet quesisset: "Qui sunt inquit rustici isti deformes, et rostrati, 
  quos huc confluere, et paulatim totam domum hanc implere, uideo?" Ad quod cum 
  famulus respondisset neminem in domo illa haberi, se tantum cum socio ei 
  excubare, admirans ille adiecit: "Non cernis ait, tetros homines, omne iam 
  huius domus spatium compleuisse, quorum horrenda speties, et rostris 
  longissimis facies exacute, terrorem michi non paruum important?" Tunc demum 
  famulus intellexit, ut sepe postmodum ipse michi narrauit, non hominum set 
  malignorum spirituum hanc esse frequentiam. Vnde alta uoce sotium Oliuum ut 
  surgeret inclamans, uas quod forte cum aqua benedicta in proximo dependebat, 
  fide plenus arripit, et sanctificatum elementum, huc illuc que confidenter 
  aspergens, omnia illius habitaculi loca infundit. Hoc dum faceret, clamare 
  ille fortiter cepit: "Eia inquit eia! fac quod facis; insta, perurge 
  aduersarios, quoniam ecce uelut a facie gladii fugientes, summa cum celeritate 
  exire contendunt et quia moras patiuntur, in alterutrum inpingentes, primos 
  hii qui secuntur uiolenter impellunt". Quo ille audito, instare acriter, et 
  aqua benedictionis, filios maledictionis, a domo excludere contendebat. Quibus 
  penitus egro qui hoc solus cernebat testificante exclusis, et ille a demonum 
  infestatione liberatus est, et quantum ad similia ualeat salutaris aque cum 
  fide aspersio, demonstratum est. Die uero subsecuta, fratribus huius uisionis 
  relatione letificatis, in bona confessione nouus ille monachus obiit, et illa 
  demonum fuga, susceptam a Deo conuersionis sue deuotionem omnibus persuasit. 
  CAPITVLVM VIII 
  DE GERARDO PVRE ET SIMPLICIS VITE MONACHO 
  Iam incidenter, set necessario, his interpositis, ad proposita me reuerti, 
  assumpta principaliter materies cogit. Vnde illa que de magnifico et 
  supercelesti Christi corporis sacramento miracula, adhuc dicenda sunt, ultra 
  differenda non sunt. Frater quidam cum honore nominandus, cum dulcedine 
  recolendus, Gerardus nomine, magni illius Cluniacensis monasterii, magnus et 
  ipse uite merito monachus, fuit. Hic a pueritia in clericali habitu ad pedes 
  memorandi sancti patris Hugonis educatus, uirtutum eius imaginem, multa ex 
  parte in se ipso expressam ostendit. Nam quod non parum difficile est, in 
  medio seculi constitutus, et in igne non adustus, iuueniles annos absque 
  castitatis naufragio exegit. Coetaneorum quippe lasciuiam innato | pudore 
  abhorrens, maturis clericis, siue monachis, adherebat. Quorum cohabitatione ad 
  potiorem honestatis amorem informatus, ad ecclesiastica quoque officia 
  frequentanda, et amanda, paulatim instituebatur. Vnde contigit, ut obtimo usu 
  cum etate sensim conualescente, tantum erga diuina amorem conciperet, ut pre 
  ceteris uirtutibus, hic artius eius animum semper possideret. In his et 
  huiuscemodi studiis, toto pene adolescentie tempore decurso, a iam dicto beato 
  patre Hugone, in monachum susceptus est. Qui habitu religionis indutus, 
  seculum se exuisse, bonis et propemodum perfectis actibus demonstrauit. Pure 
  et simplicis monachus uite, uere, secundum Domini dictum, Israelita in quo 
  dolus non est. Iniuriarum inmemor, patientiam conseruabat; quem si irasci 
  contingeret, paulo post iratum fuisse grauiter penitebat. Nil simulare 
  nouerat, set qualis interius existebat, talem se exterius demonstrabat. Ad os 
  eius si accederes, statim que dico uera esse comprobares. Diuinarum rerum 
  saporem, quem a puero imbiberat sic tenaciter conseruabat, ut eius pene 
  uniuersa uerba uel facta diligenter considerantibus, nil aliud quam celestem 
  fraglantiam redolerent. Ecclesiasticis officiis ita deuotus insistebat, ut nec 
  labor diurnus, nec requies nocturna eum in his aliquando reddere segnem 
  ualerent. Graue se incurrisse reputaret delictum, si uel somno coactus, uel 
  cogitationibus auocatus, de prolixa Cluniacensium psalmodia, unum saltem 
  uersum intermitteret. Cum que nichil psalmorum, nichil reliquorum officiorum, 
  os eius preteriret, intellectum quoque quem poterat, dictis adhibebat, et Deo 
  iugiter immolans sacrificium laudis, iuxta Apostolum spiritu et mente 
  psallebat. Religiosa etiam in exterioribus strenuitate eleganter pollens, eius 
  rei gratia in multorum prioratuum administratione, et subditis utilis, et 
  omnibus quibus innotescere poterat, carus erat. Obedientie singularis 
  conseruator, tanto eam affectu colebat, ut nefas duceret, si uel in modico 
  nutum iubentis excederet. 
  Expertus sum enim ipse, magnam in hac uirtute eius constantiam: cui cum sepe 
  grauia, et que aliis uix iniungere auderem, facillime imponerem, alacriter 
  iniuncta suscipiebat, et alacrius adimplebat. Romam quodam tempore pergens, 
  illo aliis que iter meum comitantibus, Senam que de precipuis Tuscie urbibus 
  est, hospitandi causa diuerti. Die sequenti maturius hospitari cupiens, ante 
  lucis exortum iter arripui. Cum que iam duo fere miliaria ex urbe progressus 
  peregissem, subito post nos uocem currentis equitis uelut a longe audiui; ea 
  que audita substiti. Qui cum ad nos se sustinentes peruenisset, insidias nobis 
  in uia, a duce Conrado quorundam instinctu parari narrauit, ea que de causa, 
  reditum persuasit. Quo impetrato, ego quidem cum sotiis retro redii; Gerardum 
  uero, quoniam promptior eo ad obediendum non aderat, statim ad domnum papam 
  exigente necessitate direxi. Recedens ille a | nobis, nondum plene sex uie 
  miliaribus ut arbitror expletis, insidiantes incurrit. A quibus comprehensus, 
  rebus omnibus ablatis, ad deserta et prerupta montium uiolenter abductus est. 
  Vbi in altissima turri conclusus, multa que incommoda perpessus; postquam 
  pericula carceris euasit, se aliquid propter obedientiam passum fuisse gauisus 
  est. Super omnia uero salutarium altaris sacramentorum amorem, corpori 
  uirtutum suarum, uelut quendam uerticem imposuerat; quo uehementi cordis 
  annisu in alta sublato, ipsa quoque celi intima penetrabat. Quis enim facile 
  referre ualeat, quam claro ille fidei oculo Ihsum Dominum sub uelamine 
  sacramentorum, non uelatum admirabatur, set reuelatum contemplabatur? Nullam 
  intellectui eius speties exterior caliginem inferebat, set uelut cum apostolis 
  in terra gradientem, cum beata uirgine in cruce pendentem, cum Maria Magdalene 
  a mortuis resurgentem, intuitu spirituali cernebat. Contulerat ad hoc sacri 
  corporis et sanguinis Christi misterium, totam spem suam, et quotidiana pene 
  oblatione, pro suis ac totius mundi peccatis, Filium Patri sacrificans, se 
  quoque ipsum multa cordis deuotione, et lacrimarum profusione pariter 
  immolabat. Videres eum assistentem altari, profundo plerumque fletu totum 
  concuti, uerba singultibus interrumpi, grauibus pectus suspiriis urgeri. 
  Cerneres ut intelligi dabatur prorsus ab humanis alienatum, ad diuina 
  subleuatum, non tantum mente, set ipso pene corpore sic in celestibus 
  conuersari, ut de illo etiam a Domino dictum uideretur: Qui manducat carnem 
  meam, et bibit sanguinem meum, in me manet, et ego in illo. Et qui manducat 
  me, et ipse uiuit propter me. Et alibi: Panis quem ego dabo, caro mea est pro 
  mundi uita. Quam uitam ne quis putaret temporalem, rursum ait: Siquis 
  manducauerit ex hoc pane, uiuet in eternum. 
  His Domini nostri promissionibus, uitam in his sese sumere certus eternam, 
  insatiabili ut sic dicam auiditate, pani celesti noster hic Gerardus inhiabat, 
  et beatam anime sue esuriem, pastu quotidiano recreabat. Istis bonorum operum 
  exercitiis, a prima iuuentute sua ad ultimam usque senectutem fere perductis, 
  tandem dignus habitus est, cui aliquid secretorum suorum Dominus reuelaret. 
  Quod in his corporis et sanguinis sui misteriis, ideo singulariter agere 
  uoluit, ut et eorundem sacramentorum ueritatem ostenderet, et hunc de quo 
  loquimur, non frustra in his spem suam posuisse monstraret. Vnde et animi eius 
  affectionem sibi bene acceptam fuisse ostendit, quando eum congruente eius 
  deuotioni miraculo, tam magnifice decorauit. Testis huius tam admirandi 
  miraculi ipse est, cui utrum credi debeat, uita precedens et finis subsequens, 
  declarat. Non tamen horum spontaneus relator extitit, set a me secreto 
  adiuratus, quod prius quasi sub alterius nomine dixerat, sibi reuelatum fuisse 
  indicauit. Et ne aliquis in corde meo scru|pulus remaneret, licet de uerbis 
  eius simpliciter prolatis in nullo dubitarem, quod de uisione aperuit, nominis 
  Dei et christiane spei interposita testificatione confirmauit. Extorsit tamen 
  a me prius secreti fidem, ut quoad ipse uiueret, alto illud silentio 
  conseruarem. Set eo iam a uita presenti, morte carnis exempto, oportet ea 
  propalari ad Dei gloriam, que ille dum uixit ad sui uoluit seruare uel celare 
  cautelam. 
  Habetur in Cabilonensi episcopatu uilla que Bellus Mons dicitur, ad ius 
  Cluniacensis monasterii spectans, ubi in honore beate Dei genitricis et 
  uirginis est ecclesia, ob eiusdem singularem memoriam, singularem ut a multis 
  comperi orandi dans gratiam. Sunt ibidem et domus parue, paucis ad manendum 
  monachis satis congrue. Erat tunc ibi circa natalem Domini iam dictus 
  uenerabilis Gerardus, et studiis supra scriptis infatigatus instabat. 
  Aduenerat circumcisionis Dominice sacratus dies, et ille nocturnis uigiliis 
  deuote expletis, ad diurna se officia deuotius implenda parabat. Ventum est ad 
  missam, et more suo uestibus sacris exterius paratus, interius spiritu et fide 
  repletus, ad altare accessit. Cum que ceteris expletis, ad canonem 
  peruenisset, et uerba diuina, panis et uini substantiam in Christi carnem et 
  sanguinem commutantia, consummasset, paululum ante Dominicam orationem, forte 
  oculos ad sacra ipsa conuertit. Et ecce, stupeo referens, formam quidem panis, 
  quem altari imposuerat non uidit, paruum uero puerulum, manibus et brachiis 
  more infantie gestientem, pro eo conspexit. Hesit itaque conspiciens, debito 
  timore turbatus, et nesciens quid ageret, ad inusitatum et celeste spectaculum 
  tremens admirabatur. Legi olim quiddam simile his que refero, set diuina 
  dignatio aliquid nostro miraculo uoluit addere, propter quod nullum huic 
  inueniretur equale. Nulla enim etas preterita hoc conspicere meruit, quod 
  nostris diebus auctor horum sacramentorum Deus, Gerardo nostro uidendum 
  concessit. Nam dum hoc stupidus miraretur, conuertens oculos ad latus altaris, 
  conspicit mulierem honestissime forme, et ut intellectu conceperat, beatam 
  semper uirginem eiusdem Dei pueruli matrem, diligenti eum cura, et uelut 
  materna custodia, multa cum reuerentia obseruantem. Iuxta quam cernit, 
  angelici decoris uirum, immo ut uere erat, a Deo missum angelum, celestibus 
  sacramentis pariter cum illa astantem. Quantum in corde ista cernentis, tunc 
  letus accreuerit timor, quam multipli|catum fuerit gaudium, qualiter cor eius 
  et caro eius exultauerunt in Deum uiuum, nec ego scribere, nec ille michi 
  potuit referre. Additur adhuc inaudito miraculo, testimonium angelicum, et eum 
  quem altari uidebat astantem, audit sibi angelum dicentem. Verba ipsa michi ab 
  eo sepe relata, nichil plus minus ue continentia, dicturus sum: "Quid inquid 
  angelus miraris, hic puer quem conspicis, celum gubernat et terram". His 
  dictis, celestis uisio abscessit. Post hoc dum rursum oculos ad salutaria 
  sacramenta reduxisset, infantem iam uidere non potuit, set panis spetiem, ut 
  prius fuerat altari superimpositam uidit. Hoc tanto miraculo dignus habitus, 
  et eodem Christi corpore quod conspexerat satiatus, missam tantis superne 
  gratie muneribus donatam, ille Dei presbiter consummauit. Et ne forte 
  uenerandus uir tanta uisione minus dignus ab aliquo fuisse putetur, quiddam 
  non quidem huic miraculo simile, set tamen non uile, per hunc gestum, 
  referendum esse uidetur. 
  Regebat aliquando, quod Neuernis habemus Sancti Saluatoris monasterium, sibi a 
  sancto Hugone commissum. Orta est lis inter eum et quendam suum prepositum, 
  pro qua, die agendi constituta, ad causam uterque conuenit. Affuit multitudo 
  nobilium, clericorum ac monachorum non paruus numerus, uulgarium uero 
  constipatio, uniuersa replebat. Assedit prior Gerardus inter medios, reliqui 
  eum undique ambierunt. Venit et cum suis prepositus, contra illum causam 
  acturus. Aderant electi iudices, qui utraque parte audita, litem iudiciario 
  ordine dirimerent. Rem de qua agebatur, nulla nominare necessitas cogit. Erat 
  tamen ecclesiastica, multum que monasterii utilitatibus necessaria. Hanc ille 
  quem dixi prepositus, quoniam ualde lucrosa esse uidebatur, summo studio sibi 
  uendicare conabatur. E regione Gerardus non adquiescebat, quoniam ad ius sibi 
  commissi monasterii, hanc pertinere sciebat. Data est Gerardo loquendi 
  facultas, et coram cunctis qui aderant, ut religiosum decebat, causam suam 
  aperuit. Qui postquam finem dicendi fecit, is qui ei aduersabatur, falsa esse 
  que ab eo dicta fuerant, exclamauit. Iussus post hec a iudicibus uenire, et ea 
  que dixerat comprobare, propius accessit, et iterans que dixerat, cepta 
  temeritate, se uera dicere confirmabat. Cum que instaret, rursum ei iudices 
  preceperunt, ut secundum morem regionis, illud quod ipsi uocant gadium, rei 
  uidelicet ab eo | probande argumentum, manu propria in eiusdem Gerardi prioris 
  manu, poneret. Qui uelut ex bona conscientia, audacter gadium in manu eius 
  ponens, ait: "Huius ut dixi rei ego testis sum, aliis quoque testibus, uel 
  duello, id ipsum probaturus". Set quia ut scriptum est, falsus testis non erit 
  inpunitus, postquam hec uerba protulit, cunctis qui ad audiendam causam illam 
  conuenerant cernentibus, resupinus ruit, et ilico expirauit. Tremefacti omnes 
  surrexerunt, et rem a Deo iudicatam uidentes, nichil ultra iudicare 
  presumpserunt. Nam quidam ex illis, prius etiam miserum illum pro certo 
  mentiri nouerant, plurimi suspicabantur, nunc uero uniuersi pariter 
  cognouerunt, Deo hunc mentitum fuisse, quem eius iudicio post prolatum 
  mendatium tam subito contigit interisse. In hoc miraculo, licet ultrix 
  mendatii diuina ueritas magnifice claruerit, cuius tamen meriti Gerardus 
  uideri posset, iniuriam eius uindicando monstrauit. 
  Manebat alio tempore, in loco Cluniaco proximo, qui Altum Iugum uocatur. 
  Sumpsit autem isdem locus nomen ab altitudine, quia omnem circumia|centem 
  terram transcendit. Est enim mons altissimus, eleuatus in uertice montium, 
  ipsas sepe nubium globositates, quando humida qualitate grauate, ad altiora 
  conscendere nequeunt, sub se conspiciens, unde et Alpes Italie uideri, et 
  maxima pars subiecte Gallie possit ostendi. Elatus ergo multo in aera spatio 
  mons, et siluarum densitate circumseptus, uentis inclementioribus continue 
  patens, niuibus diuturnis expositus, ascensu et descensu difficilis, popularem 
  habitationem a se longe remouit, et remotiora querentibus, nil ultra se 
  querere sui solitudine persuasit. Vnde et monachos tantum ad manendum 
  suscepit, quos nec multos esse, sui ariditate permisit. Hunc locum Gerardus, 
  per diuersas mundi partes obedientia compellente diu fatigatus, circa finem 
  uite sue uelut emeritus, missione a me impetrata, suscepit. In quo cum paucis 
  fratribus, et ipsis Deum timentibus, diuinis operibus solito studiosius 
  occupatus, orationi insistebat, lectioni uacabat, frequenti sacrorum uerborum 
  collatione, ad diuinum amorem uehementius se accendebat. Sobrio uictu 
  contentus, siquid forte in his aliquando | deliquerat, parcitate presenti 
  expiabat. Curis omnibus mundi huius exutus, tanto spiritualibus desideriis Deo 
  fiebat propinquior, quanto ab humanis actionibus factus erat remotior. 
  Ecclesiasticis officiis semper quidem ut supra dixi deuotus extiterat, set 
  tunc eis maxime totis mentis affectibus, et corporis uiribus, deuotissimus 
  insistebat. Altaribus sacris pene iugiter assistens, illud suum, immo totius 
  mundi singulare presidium, corpus scilicet et sanguinem redemptoris, 
  inenarrabili mentis deuotione, et cotidiana misse celebratione, super omnia 
  percolebat. Diurno tempore sic consummato, nocturnas quoque uigilias 
  obseruabat, et ne intempestiue fratres surgerent, sollicitus prouidebat. Quas 
  semper aut sepe ipse preueniens, multam noctis partem lacrimis et orationibus 
  exigebat. Quo tempore frequenter in eadem ecclesia uoces cuiusdam celestis 
  militie et melodie, se audisse et michi retulit, et quibusdam aliis qui postea 
  id michi dixerunt narrauit. Nec mirum. Illorum enim est audire celestia, 
  quorum aures dedignantur audire terrena. Tanto enim magis sensus humani que 
  supra se sunt percipiunt, quanto minus his que infra sunt dediti fiunt. Tali 
  Gerardus certamine certans, tali uite sue cursui indefessus insistens, tandem 
  palmam uictoribus debitam, brauium que perseueranter currentibus promissum 
  adeptus, beato in eodem loco fine quieuit. Qui a uita presenti subtractus, 
  uite se iam eterne participem, non multo post mortem suam elapso tempore 
  aperte monstrauit, et ueram esse Apostoli sententiam qua dicit: Que enim 
  seminauerit homo hec et metet, in se ipso comprobauit. Nam quia ut sepe iam 
  dixi totam spem suam in corporis et sanguinis Christi sacramento, cum bone 
  conscientie testimonio collocauerat, ostensum est per eum iam defunctum aliud 
  de sepe nominando sacramento miraculum, quo et spes eius non irrita fuisse 
  probaretur, et fides audientium firmaretur. 
  Nondum post obitum ipsius dimidius fluxerat annus, cum fratri cuidam, quem 
  quia adhuc superest nominare nolo, uisio memoranda apparuit. Videbat, et ecce 
  demon parui et nigerrimi ethiopis spetie assumpta, lecto eius astabat. Qui 
  portentuosa deformitate terrorem conspicienti intentans, manuum formam per 
  aurium foramina emittebat, igneam linguam de baratro putidi oris eiectam, in 
  inmensum protendebat, qua totum corpus fratris illius lingendo, se carnes eius 
  prorsus consumpturum esse dicebat. Tremens ille ad aspectum demonis, nil aliud 
  quam mortem iam iam que absumendus prestolabatur. Cum que intolerabili 
  horrende uisionis terrore turbatus, nichil ultra remedii se habiturum 
  speraret, ecce Gerardus constanti animo, et splendido ut frater ille asserebat 
  uultu, ei astitit | et aethiopem illum manibus comprehensum ad terram elisit, 
  ac guttur nefandum uiriliter pede compressit. Qui dum fortiter captiuum hostem 
  premeret, ille uelut ex uiolenta compressione, nec nominandum capud ad instar 
  magni cacabi inflans, lingua flammigera quasi aratro terram proscinderet, 
  circumposita comburebat. Cuius spectaculi horrore, iam pene extra se factum 
  predictum fratrem, Gerardus alloquitur: "Vis inquit a demone hoc liberari?" Ad 
  quod cum frater ille, uelle se omnimodis respondisset, adiecit ille: "Si 
  inquit uis liberari, perge ad abbatem, et ut quendam fratrem cui fabrile 
  officium est ad se accersiat, ei ex mea parte dicito. A quo sollicite 
  inquirat, utrum aliquando de ueritate corporis et sanguinis Domini 
  dubitauerit, et quid ei ad tollendam eandem dubitationem ostensum fuerit, et 
  qualiter fides eius, illa reuelatione confirmata sit. Que postquam cognouerit, 
  litteris mandare studeat, quoniam sicut fratri illi profuit hoc uidisse, ita 
  multis proderit audiuisse. Placet enim Deo conuersatio fratris illius, nec 
  pati uoluit, huiusmodi temptatione labores illius deperire. Hec si abbati te 
  dicturum promiseris, continuo ab hoc demone liberaberis". Quo rursum 
  spondente, Gerardus demone in fugam compulso, fratrem ab eius infestatione 
  eripuit. Qui a somno consurgens, postquam ad se rediit, tandem se uere mortem 
  euasisse letatus est. Pauci post hoc transierant dies, et frater cui hoc 
  ostensum fuerat, ad me ueniens, cuncta sicut retuli michi narrauit. At ego 
  nullam adhuc fidem somnio prebens, de fratris illius qui indicatus fuerat, 
  totus relatione pendebam. Quem ad me non nomine, set artis ac uite indicio 
  manifestatum accersiens, utrum aliquid dignum memoria de corpore Domini 
  uidisset, secreto quesiui. Qui cum aliquandiu uelut peregrina interrogatione 
  attonitus siluisset, me in uirtute obedientie ne sibi ostensum uerbum 
  absconderet precipiente, tandem uniuersa aperuit. "Longo ait tempore super 
  huiusmodi re antiquus hostis fidem meam temptando uehementer aggressus est, et 
  pene ab statu suo nisi gratia Dei iuuisset concussit. Quam temptationem multum 
  et supra quam dicere possum michi molestam cum diu tolerarem, et ea de causa 
  quantumlibet in religione laborem meum me amisisse putarem, cum que iam in 
  desperationem labi me pusillanimitas cogeret, ad beatam Dei genitricem ultimam 
  spem contuli, et ut a tanto malo miseram animam meam eriperet, totis animi 
  nisibus rogare cepi. Necdum ab inceptis precibus quindecim exacti fuerant 
  dies, et ego ante maius altare maioris ecclesie michi astare uidebar. Super 
  quod uelut unius anni puerulus residens, me ad se accedere precipiebat. Cum 
  que illi appropinquassem, ut panem sanctum quem manu pretendebat ore 
  susciperem, admonebat. Quod ut expleui, adiecit: 'Accipe | ait et me, et in 
  brachiis tuis per huius ecclesie spatium defer'. Hoc ergo licet cum multo 
  timore aggressus, eum in manibus suscepi, et ab ipso altari usque ad extremum 
  chori exitum, multa cum reuerentia portaui. Ab illo die ita cor meum omni qua 
  uexabar temptatione uacuatum est, ut nec uestigium in eo preterite 
  conturbationis remaneret, fidem que salutaris sacramenti, inconcussa 
  stabilitate retineret". His a fratre illo auditis, ultra de uisione dubitare 
  non potui, quando sic in omnibus concordes utriusque reuelationis relatores 
  inueni. Nam quicquid ille prior de fratre illo altero a Gerardo audierat, hoc 
  totum ultimus suo ipsius testimonio confirmabat. Cum que precedens nichil de 
  sequentis cogitationibus sciret, ac subsequens prioris uisiones penitus 
  ignoraret, alter alterius reuelationi penitus fidem fecit, quia et ille huius 
  temptationes aperuit, et iste illum uera dixisse, ex sua confessione omnibus 
  patefecit. 
  CAPITVLVM VIIII 
  DE HIS QVE IN CLVNIACO VEL CIRCA CONTIGERVNT 
  Illis que ad reuerentiam diuinorum sacramentorum, et ad confessionis uere 
  sinceritatem pertinent prelibatis, ad reliqua quantum ad morum edificationem 
  spectat non minus utilia, adiuuante nos Domino transeamus. In primis uero de 
  uisionibus, siue reuelationibus, defunctorum que a diuersis cognoscere potui, 
  ut potero explicabo. Hec enim nostris maxime temporibus, frequenter prouenire 
  dicuntur. Nam et defunctorum effigies uiuis apparere, eis que persepe multa 
  uera atque probata nuntiare, a quam pluribus et fide dignis uiris affirmantur. 
  Talium autem rerum narrationem non ingratam fore legentibus existimo, precipue 
  illis qui future uite amore presentem fastidiunt, et ad illam recta fide, ac 
  piis operibus peruenire contendunt. Horum namque multa est recreatio, et in 
  miseriis presentibus in quibus quotidie ingemiscunt maxima consolatio, quando 
  de patria a qua in hac peregrinatione exulant, et ad quam inhianter suspirant, 
  aliquid quod eorum fidem ac spem magis ac magis excitet, audiunt. Audiui de 
  talibus multa a multis, in quorum narratione nullum temporis ordinem seruo, 
  quia nec illum ex narrantium uerbis aperte colligere potui, nec si potuissem, 
  seruare curaui. Que namque utilitas est in huiusmodi re nosse, quid prius, 
  quid ue posterius gestum sit, dum uere constet quod fuerit? Multo enim magis 
  gesta temporum, quam tempora gestorum inquirenda sunt. Videtur uero michi 
  congruum, ut de proximo incipientes, ad remotiora pergamus, et ic|circo ea que 
  in Cluniacensi monasterio, uel circa contigisse audiuimus, primo ad medium 
  deducamus. Est autem Cluniacense monasterium, religione, discipline 
  seueritate, fratrum numerositate, omni que monastici ordinis obseruantia, toto 
  pene orbe notissimum, singulare ac commune peccatorum refugium, per quod multa 
  inferis dampna illata, et regnis celestibus quamplurima lucra collata sunt. 
  Ibi innumere hominum multitudines, graues mundi sarcinas ab humeris suis 
  abicientes, suaui Christi iugo colla submiserunt. Ibi omnium professionum, 
  dignitatum et ordinum persone, fastum luxum que secularem, in humilem et 
  pauperem monachorum uitam commutauerunt. Ibi ipsarum ecclesiarum uenerabiles 
  patres, ecclesiasticorum negotiorum onera fugientes, tutius, quietius que 
  uiuere, magis que subesse quam preesse elegerunt. Ibi contra spirituales 
  nequitias, indefessum luctamen et impacabile, quotidianas uictoriarum palmas 
  Christi militibus prestat. Huius loci habitatoribus continua concertatione 
  carnem spiritui subicientibus, uere secundum Apostolum Christus uiuere est, et 
  mori lucrum. Hinc effusa spiritualium uirtutum nardo, impleta est tota mundi 
  domus, ex odore ungenti, dum religionis monastice feruor, qui illo tempore 
  pene refriguerat, illorum uirorum exemplo studio que recaluit. Gallia, 
  Germania, transmarina quoque Britannia hoc testatur, Hispania, Italia, tota 
  que Europa fatetur, plena monasteriis, ab eis aut nouiter fundatis, aut ab 
  antiquo senio reparatis. Ibi monachorum collegia, in morem celestium agminum 
  per ordines suos Deo assistentia, cum aliis sanctarum uirtutum exercitiis, 
  diuinis laudibus die noctu que ita insistunt, ut de eis quoque a propheta 
  dictum possit intelligi: Beati qui habitant in domo tua, Domine, in secula 
  seculorum laudabunt te. Set quid aliquas mundi partes enumero, cum de nostro 
  ultimo Occidente usque ad ipsum Orientem fama hec peruenerit, nec aliquem 
  christiani orbis angulum latuerit? Hec namque est uinea, hii sunt palmites, 
  qui uere uiti Christo inherentes, et a patre agricola purgati, secundum 
  euangelicam sententiam multum fructum afferunt. De hac uinea in psalmis 
  legitur: Extendit palmites suos usque ad mare et usque ad flumen propagines 
  eius. Quod licet de Iudeorum sinagoga ex Egypto translata, et maxime de 
  presenti ecclesia dictum sit, nichil tamen ob|stat, ut et de hac Cluniacensi 
  ecclesia que illius uniuersalis non inferius menbrum est, intelligatur. 
  Liberet hic diutius immorari, set quoniam ad propositum opus hoc non pertinet, 
  et tanta materies breui atque ad alia festinanti non potest explicari sermone, 
  necesse est ut istis ad presens intermissis, ad ea que de mortuorum 
  reuelationibus sunt exequenda, ut promisimus accedamus. 
  CAPITVLVM X 
  DE STEPHANI QVI BLANCVS DICEBATVR APPARITIONE MIRABILI 
  Quod uero in primis dicturus sum, ab illis michi personis relatum est, quorum 
  testimonio non minus quam michi ipsi credere compellebar. Vita enim uel 
  conuersatio eorum hoc exigebat, ut non magis propriis oculis quam eorum 
  relationi, absque dubitatione aliqua fidem accommodarem. Hii ergo michi hoc 
  retulerunt, fuisse apud Cluniacum quendam fratrem, qui Bernardus Sauinellus 
  dicebatur. De quo referebant quod licet aliquando in quibusdam leuiter se 
  haberet, correptus tamen ut regularis discipline moris est, multa que tam 
  uerborum quam uerberum obprobria passus, pacientissime tolerabat, se que mitem 
  post flagella uultus et operis alacritate exibebat. Is nocte quadam dum 
  fratres in ecclesia nocturnas uigilias et Deo laudes decantarent, de choro ubi 
  cum aliis psallebat egressus, dormitorium petiit. Cuius gradus cum 
  conscenderet, repente Stephanum, qui uulgo Blancus uocabatur, olim monasterii 
  Sancti Egidii abbatem, qui ante paucos dies de uita excesserat, obuium habuit. 
  Quem cum primo aspectu non cognoscens quemlibet alium esse crederet, quo 
  proposuerat festinabat. At illa imago defuncti que apparuerat, prior in uerba 
  prorumpens: "Quo pergis inquit? Sta, et que dicturus sum audi". Frater uero 
  miratus, et indignans quod quasi contra regulam nocturnis horis, et loco non 
  congruenti, monachus loqueretur, eius uoces nutibus quibus poterat 
  comprimebat. Set cum abbas ille defunctus, qui non ut taceret, set ut 
  loqueretur aduenerat, magis ac magis instaret, compulsus eius importunitate 
  frater substitit, et quis esset uel quid sibi uellet quesiuit. Et ille: "Sum 
  inquit Stephanus dictus Sancti Egidii abbas, qui in multis et ante abbatiam et 
  postmodum deliqui. Pro quibus modo penas acerbas patior, ab illis per 
  ineffabilem Dei misericordiam si michi subuentum fuerit quam citius eruendus. 
  Oro ergo te, ut domnum abbatem, et omnes fratres mea functus legatione 
  depreceris, quatinus apud omnipotentem Deum pro mea liberatione preces 
  effundant, et | me quibus poterunt modis a tantis malis eripere satagant". Cum 
  que frater respondisset, se quidem quod ille rogabat facturum, nullum tamen 
  sue relationi crediturum, is qui loquebatur defunctus adiecit: "Vt nemo de his 
  que a te referenda sunt in aliquo dubitare possit, noueris te infra hos octo 
  dies de hac uita migraturum. Quod postquam eis predixeris, subsequentis rei 
  effectus, te uera dixisse comprobabit". Dixit hoc et statim ab oculis eius 
  euanuit. At uero frater ille a dormitorio ad ecclesiam rediens, multum que 
  mortis denuntiatione non inmerito sollicitatus, noctem in huiusmodi 
  meditatione transegit. Facto mane, priori primitus, deinde uenerabili ac 
  sancto patri Hugoni, ad ultimum magno ac reuerendo fratrum conuentui, que sibi 
  iniuncta fuerant patefecit. Quod postquam ad omnium aures peruenit, sicut 
  humanorum ingeniorum usus est, de eadem re fere semper diuersa sapere, alii 
  quidem credebant, quamplures ficta esse affirmabant, uniuersi tamen mortis 
  illius quam frater denuntiauerat indicium per illud ab omni dubitatione 
  purgandi, expectabant. Et ecce sequenti die relator uisionis morbo corripitur, 
  sensim que deficiens, ad extrema peruenit. Qui usque ad ultimum spiritum 
  constanter que dixerat affirmans, infra dies supradictos bono fine quieuit, 
  sic que morte sua, ueritatis nuntium se fuisse comprobauit. Fratrum ergo 
  congregatio, post obitum relatoris de uisione certificata, tam pro abbate 
  defuncto quam pro eius nuntio, multimodas inenarrabili misericordie Dei 
  supplicationum hostias obtulerunt, et sacris orationibus elemosinarum 
  largitionibus, maxime autem salutaris sacrificii oblationibus, pro eorum 
  eterna requie totis uiribus institerunt. 
  CAPITVLVM XI 
  DE SIMILI APPARITIONE BERNARDI QVI GROSSVS DICEBATVR 
  Consimile huic miraculo, immo pene idem, de Bernardo cognomento Grosso 
  miraculum, ab eisdem quos supra memorauimus relatoribus accepi. Hic namque 
  nobilitate et potentia seculari illustris, municiones quasdam Cluniacensi 
  monasterio proximas possidebat, multa que mala eidem loco atque aliis 
  circumpositis ecclesiis inferebat. Qui tandem mutato spiritu, malis suis finem 
  imponere deliberans, ad supradictum patrem uenerabilem Hugonem uenit, atque 
  pro peccatis suis orationis causa Romam se uelle pergere indicauit. Vnde si 
  reditus permitteretur, seculo se renuntiaturum, ac monachum Cluniaci futurum 
  esse spopondit. Perrexit itaque Romam, ubique apud summorum apostolorum ac | 
  martyrum gloriosa corpora, orationibus, atque elemosinis uacans, satisfactione 
  qua poterat, preterite uite crimina expiabat. Exacto uero taliter in Vrbe 
  quadragenario dierum numero, qui proprie ad agendam penitentiam indici 
  peccatoribus solet, Roma egressus est, et ad patriam regrediens, Sutram usque 
  peruenit. In qua ciuitate que satis Vrbi proxima est dum moraretur, finem uite 
  morbo dudum concepto ingrauescente suscepit. Ibi a sotiis prout in peregrino 
  solo licere potuit, honeste curatus, ac tumulatus est. Non multi postmodum 
  fluxerant anni, et cuiusdam uille que Cluniacensi iuri subdita est prepositus, 
  per siluam que castello de Vssella proxima est media die iter agebat. Hoc 
  autem castellum ipse Bernardus nouiter construxerat, unde sepe raptores 
  erumpentes, quecumque poterant undequaque depredabantur. Dum ergo ut dictum 
  est iter ageret, repente eundem Bernardum obuium habuit. Quem cum mulo 
  insidentem ac pellibus uulpinis et nouis indutum uidisset, recordatus 
  defunctum extimuit; compresso tamen timore utrum esset qui uidebatur uel cur 
  uenisset, quesiuit. A quo tale responsum accepit: "Me ait noueris esse 
  Bernardum, quondam huius regionis domnum. Multa certe ut omnibus hic 
  manentibus notum est in seculo positus mala egi, pro quibus modo multa mala 
  patior. Set pre omnibus torquet me castelli illius iuxta positi edificatio, 
  quod sicut ipse nosti, a me nuper edificatum est. Quia tamen circa finem uite 
  mee malorum meorum me penituit, eternam quidem effugi dampnationem, set multo 
  adhuc adiutorio egeo ad plenariam liberationem. Ea de causa, ob implorandam 
  misericordiam ad abbatem Cluniacensem, michi uenire permissum est. Cuius 
  comitatum diu prosequtus, quando precedenti ebdomada apud Ansam hospitatus est 
  nocte, inter obsequentes ei famulos mansi. Vnde rogo ut eum adeas, atque ut 
  mei misereatur sollicite depreceris". Cum que homo ille cui loquebatur 
  requireret, cur uulpina ueste amictus esset, respondit: "Hanc uestem michi 
  olim recentem emi, et eadem die qua ea primum indutus sum, cuidam illam 
  pauperi dedi. Que sicut noua data est, ita semper noua permanet, atque in 
  penis inenarrabile michi refrigerium prebet". Post hec uerba, ille quidem qui 
  apparuerat disparuit, alter ea que iniuncta fuerant implere accelerauit. Nam 
  ad beatum uirum ad quem missus fuerat ueniens, ei per ordinem cuncta narrauit. 
  Qui benigne defuncti mandata suscipiens, plenus karitatis spiritu, multa 
  elemosinarum, multa diuinorum sacrificiorum auxilia laboranti sub eterno 
  iudicio anime impendit. Per que ut dignum est credere, et a suppliciis ille 
  liberatus, et fidelium requiei pro modo superne dispositionis adiunctus est. 
  Neque enim ratio patitur, ut spiritus ille in abditis sinibus iudiciorum Dei 
  reconditus, ad homines ob sui liberationem redire permissus sit, et nulla 
  reditum eius utilitas consecuta sit. Frustra quippe dimissus uideretur nisi 
  aliquis eius dimissionem profectus consequeretur. Set neque sacramentis, neque 
  | sacrorum operum exerciciis, se adiuuari petisset, si ea sibi prodesse minime 
  agnouisset. Qui quoniam talibus sibi auxiliis subueniri rogauit, et illa ad 
  subueniendum efficacia, et se illorum subuentione dignum esse monstrauit. 
  Homini autem illi cui hec uisio apparuerat, supradictus abbas sanctus mortem 
  proximam esse predixit. Cum enim huiusmodi defunctorum manifestationes nostris 
  sepe temporibus prouenerint, uix aliquis mortuo collocutus, mortem longiore 
  tempore distulisse narratur. Vnde iste et uisionis horrore, et sancti 
  admonitione prouocatus, statim seculo renuntiauit, et factus monachus, intra 
  paucos dies terminum uite suscepit. 
  CAPITVLVM XII 
  QVANTA SEMPER INVIDIA DIABOLVS ADVERSVS CLVNIACVM FREMVERIT 
  Licet in precedenti de reuelationibus defunctorum que in Cluniaco, uel circa 
  contigerunt, me dicturum promiserim, tamen quia plura alia non minus digna 
  memoria in illo famoso monasterio nostra etate prouenisse dicuntur, non 
  incongruum arbitror, si et illa nostro sermone ad utilitatem legentium 
  proferantur. Vt enim supra tetigi antiquus hostis non parum illius cenobii 
  disciplinam, ac diuinorum operum studium semper emulatus est, multis que 
  indiciis inuidiam suam erga loci ipsius habitatores feruere monstrauit. Que si 
  per singula ut ad me peruenire poterunt enarrare temptarem, et magno uolumine 
  legentibus forte uel audientibus tedium incuterem, et ipse longe a proposito 
  deuiarem. Quis enim explicare ualeat, quanta improbitate celestia illa castra 
  semper uel sepe inuaserit, quam infestus semper Christi militibus sibi 
  repugnantibus fuerit, quam frequentes impetus uiolenter inrumpere uolens 
  dederit? More quippe suo interiorem ciuem id est Spiritum extinguere querens, 
  quas poterat temptamentorum machinas exterius admouebat, et ab intimis se 
  repulsum dolens, quanta ualebat extra prelia commouebat. Vnde proprio furore 
  cecatus, cum semper inuisibiliter omnibus instaret, aliquando quibusdam etiam 
  uisibiliter apparebat. Et nesciens quid boni de malo suo Deus facere 
  decreuisset, unde gregem Domini destruere querebat, inde inuitus eum 
  multociens edificabat. 
  CAPITVLVM XIII 
  DE FRATRE QVEM SVB ABBATIS SPETIE DECIPERE VOLVIT 
  Sicut fuit illud quod cum aliquando frater quidam nomine Iohannes, natione 
  italicus, regularis discipline seueritatem fastidiens, etiam fugere de 
  monasterio cogitaret, ipse ei diabolus abbatis spetie assumpta se obtulit. Nam 
  duobus demonibus in spetie monachorum se comitantibus fratri in quodam secreto 
  monasterii loco residenti, multa que se cum uoluenti, oportunum fallendi 
  tempus inuenisse se credens apparuit, ei que assidens dixit: "Ego frater modo 
  huc hospitandi causa diuerti, set casu te conspiciens, agnoui multa te 
  sollicitudine laborare, mul|tos que in corde tuo cogitationum estus uersare. 
  Quorum causa licet quibusdam referentibus michi ex parte nota sit, si tamen 
  eam plenius indicaueris, potero forsitan utile tibi dare consilium. Vnde quis 
  sis et quare mestus sis, amico querenti expone". Cum que frater ille ignoto ut 
  putabat homini secreta cordis aperire formidaret, et se tantummodo natione 
  italicum esse respondisset, demon qui monachus uidebatur adiunxit: "Et ego 
  ipsius regionis abbas sum, et tibi bene in omnibus auxiliari possum. Noui enim 
  licet tu reticeas, quod abbas monasterii huius et ceteri male te tractant, 
  neque ut dignum esset honorant, insuper multis sepe iniuriis et contumeliis 
  uexant. Vnde admoneo ut tibi consulas, et locum hunc omnimodis perniciosum 
  derelinquens, me cum recedas. Paratus sum enim te ab his malis eripere, et ad 
  abbatiam meam que Cripta Ferrata dicitur perductum, omni te honore sublimare". 
  Ad hec frater respondit: "Ego hinc exire nullo modo possum, quia et clausura 
  monasterii prohibet, et fratrum me multitudo circumdat". Tunc diabolus: "Nec 
  ego inquit quamdiu hic fueris, te in aliquo iuuare potero. Set fac qualibet 
  arte, ut septa monasterii transgrediaris. Quod postquam feceris, ego statim 
  adero, te que ad locum meum ut dixi perducam". Set misericors Deus qui non 
  permittit nos temptari supra quam ferre possumus, non ultra passus est hostem 
  procedere, set sicut scriptum est: Qui fecit illum applicauit gladium eius. 
  Quando namque hoc agebatur, fratrum conuentus in refectorio ex consuetudine 
  hora cenandi residebat. Qua expleta, a priore secundum morem uno ictu scilla 
  percussa est. Quo sono audito, mox demon qui abbatem se fingebat, actus diuina 
  uirtute, a fratre cui loquebatur se abripuit, et precipiti cursu ac maximo 
  impetu ad latrinas que proxime erant tendens, uidente fratre iam dicto, in 
  earum se inferiora demersit. Sic plane misericordia Dei, et fratrem a 
  nequissimi hostis eripuit temptatione, et inmundum spiritum per condignum eius 
  inmundicie locum, a domo sua expulit. 
  CAPITVLVM XIIII 
  DE ILLO QVI DEMONES AVDIVIT FLAGITIA SVA IACTANTES 
  Alio quoque tempore, alter quidam frater lignorum artifex, nocturnis horis in 
  loco aliquantulum ab aliis sequestrato iacebat. Quem locum ut in monachorum 
  dormitoriis moris est, lampas accensa illustrabat. Dum ergo ille in lecto 
  nondum soporatus iaceret, conspexit inmanem uulturem inmensi corporis onus uix 
  alis pedibus que ferentem, uelut ex labore anhelum occurrere, et contra lectum 
  eius astare. Quem dum frater admirans intueretur, ecce duo alii in hominum 
  spetie demones aduenerunt, et uulturem illum immo demonem ita affati sunt: | 
  "Quid inquiunt hic agis? Potes ne hic aliquid operari? - Nichil ait possum, 
  quoniam et crucis protectione, et aque aspersione, et psalmorum susurratione, 
  ab omnibus repellor. Tota quippe hic nocte laboraui, frustra que uires meas 
  insumpsi. Vnde nichil agere preualens, huc fatigatus deueni. Set uos iter 
  uestrum michi narrate, et siquid uobis prosperum cessit, intimate. - Nos aiunt 
  de Cabilone uenimus, ubi militem quendam Gaufredi de Donziaco cum uxore 
  hospitis sui in adulterium labi compulimus. Item per quoddam monasterium 
  transeuntes, magistrum scole cum uno puerorum fornicari fecimus. Set tu iners 
  quid agis? Surge, et huius saltem monachi qui nos aspicit pedem quem 
  inordinate extra lectum tetendit, abscide". Quod ut dixerunt, ille dolabro 
  ipsius fratris quod sub lecto latebat arrepto, in ictum totis uiribus 
  insurrexit. Set dum frater eleuatam super se uidisset securim, timore actus 
  pedem retraxit, et sic demonis ictus effectu frustratus, in ultimam lecti 
  partem delapsus est. Quo facto, statim maligni spiritus disparuerunt. Frater 
  uero qui hec uiderat, sepe dicto patri Hugoni mane festinus uniuersa retulit. 
  Qui ad rei certitudinem explorandam Cabilonem atque Trinortium misit, et 
  subtiliter que a demonibus dicta fuerant inuestigans, ueridicos fuisse 
  mendatii ministros inuenit. Set dicet aliquis: cum maligni spiritus malicie 
  subtilitate longe humane astutie calliditatem superent, utpote quos nature 
  leuitas nulla corporis mole depressa, ad omnia expeditos, longa que rerum 
  experientia sagatiores reddit, quomodo nequitie sue consilia, seu opera sua 
  audientibus hominibus produnt? An non perpendunt patefactis insidiis suis a 
  quantis eorum laqueis sepe homines sint eruti, et quotiens ipsi earundem sint 
  insidiarum effectu frustrati? Quomodo ergo audiente fratre predicto, et ea 
  mala que fecerant aperuerunt, et cur alia que obtabant facere se non posse 
  dixerunt? Ad quod respondendum, quia licet multa eis insit nocendi facilitas, 
  et prompta ad fallendum uoluntas, occulta tamen Dei dispositione ita miris et 
  incomprehensibilibus modis in ipsa sua falsitate plerumque falluntur, ut 
  humane saluti cui sponte semper infesti sunt, inuiti quandoque deseruire 
  cogantur. Comprehendit quippe ut scriptum est uera sapientia falsos sapientes 
  in astutia eorum, ut unde fallere uolunt, inde fallantur, et unde perimere 
  cupiunt, ipsi potius perimantur. Vtitur eis sane more prudentis patrisfamilias 
  ut malis seruis, qui cum nullo ad seruiendum amore moueantur, seruili tantum 
  terrore, dominicis imperiis obsecuntur. 
  Vnde aliquando scientes, aliquando nescientes, semper autem nolentes, ea que 
  ad hominum pertinent salutem operantur. Quod autem semper no|lentes operentur, 
  omnibus certum est. Quod uero aliquando scientes, euangelium loquitur, ubi 
  ait: Exibant autem demonia a multis, clamantia, et dicentia: "Quia tu es 
  Filius Dei". Nam credere Christum esse Filium Dei, ad salutem hominum 
  pertinere; demones ista clamantes non ignorabant. Set quia hanc confessionem 
  non Dei deuotio proferebat, set tormentorum acerbitas extorquebat, ipsi 
  indicant dum subiungunt: "Venisti ante tempus torquere nos". Nolentes ergo 
  pariter et scientes, salutis humane precones fiebant. In Actibus quoque 
  apostolorum quando per inerguminum demon clamabat: "Ihsum noui, et Paulum 
  scio", utique nolens et ueritati attestabatur, et quod audientibus prodesse 
  poterat, fatebatur. Rursus in euangelio, rogante legione demonum et dicente ad 
  Dominum: "Si eicis nos, mitte nos in gregem porcorum", et propriam impotentiam 
  testabantur, qui nec porcis nisi permissi dominari poterant, et homines a se 
  pessimis uidelicet hostibus salutis sue fugere, atque ad Saluatorem confugere 
  talibus uerbis inuiti scientes que monebant. Quod uero aliquando nescientes ea 
  que hominibus prosunt operentur, innumera quidem exempla sanctarum 
  scripturarum, set tamen hoc specialiter, beati Iob temptatio et Domini passio 
  manifestant. Nam neque Iob Sathanas temptasset, si eius se uincendum patientia 
  prescisset, nec Iudeos ut Dominum crucifigerent instigasset, si morte illius 
  se multomagis damnandum, mundum que saluandum preuidisset. Nam et Apostolus 
  diuine incarnationis et passionis misterium absconditum dicit a seculis, quod 
  nemo principum huius seculi cognouit. Ita ergo ut dictum est aliquando 
  scientes, aliquando nescientes, semper tamen nolentes nequam spiritus superne 
  sapientie acti dispositionibus, aut loquentes aliquid, aut operantes, siue 
  latentes humanos oculos, siue coram apparentes, utilitatibus humanis 
  inseruiunt. Vnde quando Dei ordinatione aliquibus apparentes uel faciunt 
  aliqua, uel loquntur, manet quidem in eis auida nocendi uoluntas, set eam 
  legibus suis subactam, refrenat que cuncta moderatur potestas. Quicquid enim 
  furiant cuncta subuertere querentes aerie potestates, sapientia tamen uincit 
  maliciam, attingens a fine usque ad finem fortiter, et disponens omnia 
  suauiter. Inde namque sapientia fortiter pertingere a fine usque ad finem 
  dicitur, quia sapientia eterna hostium uersutias sapienter capit, et uirtus 
  inuicta eorum fortitudinem subigit. Certum est igitur quod quando supradicto 
  fratri apparentes, ea que iam memorata sunt retulerunt, aut scierunt quid boni 
  inde futurum esset, aut nescierunt. Diuine tamen uoluntati et aliquorum 
  saluti, nolentes inseruierunt. Hoc ad ea que de uisionibus demonum dicta uel 
  forte dicenda sunt interserui, ut nemo consilia seu opera sua eos quasi sponte 
  prodere miretur, quoniam non ipsorum hoc opus, set diuine dispensationis est 
  consilium, que ad ampliorem nominis | sui gloriam etiam bene utitur malis, et 
  de ipsorum malicia, multam erga suos benignitatem operatur. Quomodo enim 
  humana infirmitas tanto hosti resistere posset, de quo dicitur: Non est 
  potestas super terram que comparetur ei, nisi se contra tam robustum 
  aduersarium ille qui Dei Virtus dicitur, pro nobis opponeret? Quomodo depressa 
  in imis humane mentis stoliditas, tot dolositatis eius uersutias cauere 
  ualeret, nisi ille qui Dei Sapientia uocatur, eas nobis detegeret? Quos eius 
  dolos, seu conatus, quibus sancto Cluniacensi cenobio sepe irrequietus 
  institisse, aliquantis reuelationibus manifestatus est dignum uidetur ut 
  ceperam exequi. 
  CAPITVLVM XV 
  QVID BEATVS HVGO NARRAVERIT IN CAPITVLO VIGILIA NATALIS DOMINI 
  Mos eiusdem est monasterii, natiuitatem Saluatoris ceteris sollempnitatibus 
  quodam singulari affectu deuotius agere, et cantuum melodiis, lectionum 
  prolixitatibus, cereorum multiplicium accensionibus, et quod longe prestantius 
  est speciali deuotione, multa que lacrimarum profusione, cum angelicis 
  spiritibus alacriter sollempnizare. Qua temporis reuolutione redeunte, fratres 
  more solito se sua que omnia preparauerunt, et ecclesias ornando, alia que 
  monasterii loca aptius componendo, intus et extra festiui apparere satagebant. 
  Supererat adhuc beatus ille ac uenerabilis pater Hugo, ultimo senio morti 
  quidem corporee, set et uite post mortem eterne uicinus. Qui iam instante ipsa 
  sollempnitate, capitulum ubi fratres conuenerant ingressus, hec ad omnes 
  protulit uerba: "Noueritis fratres, Ihsum benignum Saluatorem nostrum sue 
  natiuitatis uestre que liberationis sollempniis interesse disposuisse, uestre 
  que deuotionis obsequium multo cum gaudio prestolari. At contra sciatis nequam 
  hostem uestre felicitati inuidentem laborare, quatinus aliquas tenebrarum 
  suarum nebulas, tanto si possit splendori intermisceat, tante que festiuitatis 
  gloriam, saltem quantulumcumque imminuat. Frater enim ait quidam, se utique 
  dans intelligi, hac ipsa nocte uidit ipsius misericordie matrem perpetuam 
  uirginem, Filium quem presenti nocte genuit dulcissimo gremio continere, ei 
  que sanctorum angelorum multitudinem cum inmenso lumine astare. Letabatur 
  autem isdem Deus puer, et inmenso gaudio exultabat, atque cordis leticiam 
  gestu gloriosi corporis et ipsarum plausu manuum demonstrabat. Et conuersus ad 
  matrem, aiebat ad illam: 'Cernis mater noctem que imminet mee natiuitatis 
  gaudiis illustrandam, in qua et prophetarum oracula, et angelorum preconia 
  renouabuntur, et meo de te exortu omnia simul celestia atque terrestria 
  letabuntur? Vbi est nunc hostis dampnati perfidia, ubi eius potestas, qua ante 
  hoc singulare gaudium mundo dominabatur?' Quo ille impudens audito de latibulo 
  suo egressus, a longe se presentabat, et ignominiose deturpatus, cum multo 
  planctu atque eiulatu ut admitteretur orabat. Quod eo uoto dicebat, ut tante | 
  claritatis gaudia quibus inuidebat, suo more uel in aliquo obfuscare ualeret. 
  'Et si ait in nulla ecclesie parte admittor, in aliquo saltem reliquarum 
  officinarum loco suscipiar. - Vade, ait Filius uirginis, furcifer, et ne te 
  mea potentia preiudicatum lamenteris, tempta quod poteris'. At ille solutus, 
  arcum capituli petiit, et ingredi conatus non potuit. In tantum namque et se 
  tumidum, et capituli introitum angustum inuenit, ut nullatenus intrare 
  ualeret. Vere uetusta superbie peste inflatus, per humilem aditum transire non 
  poterat, quia non idem aditus superbum erectum, et humilem capit inclinatum. 
  Inde ad fratrum dormitorium gressum conuertit, et phantasiis solitis eos se 
  posse inquietare confidens, introire temptauit. Set eadem grossitudine sua ab 
  ostio repulsus recessit. Postremam ad refectorium nocendi spem contulit, ibi 
  propter aliquantam corporum curam, maiorem suspicatus mentium incuriam. Ibi 
  etiam tot obices diuinorum ex lectione uerborum, tot trabes ex deuotionibus 
  auditorum, tot repagula offendit ex karitate sibi inuicem seruientium, ut 
  nullo modo ultra procedere preualens, retro cogeretur redire. Sic quoque ab 
  omnibus monasterii officinis reiectus, a conspectu piissimi Redemptoris et 
  gloriose uirginis matris, cum ea qua dignus est confusione pestifer ille 
  recessit. Cauti igitur estote, et inmensas gratias omnipotenti ac 
  misericordissimo Saluatori agite, qui et nequissimum hostem a uobis expulit, 
  et ipse uobis cum festum suum celebraturus remansit". 
  Hec a sancto uiro fratribus dicta, furentium aduersus locum ipsum malignorum 
  spirituum ostendunt nequitiam, ac Domini eundem protegentis clementiam. Qui 
  nequam hostes quamuis uniuersis generaliter insidiarentur, nouiter tamen 
  conuersis amplius infesti instabant. Dolebant quidem ueteranorum profectibus 
  inuidentes, set tironum superaddita conuersione, quasi recenti suscepto 
  uulnere, acrius indignabantur. Et uelut longi temporis desperatione, prioris 
  prede spolia postponentes, contra ea que ab oculis rapiebantur, longe 
  uehementius accendebantur. Hinc aduersus nouitios bella ualida commouebant, 
  hinc temptamentorum diuersis telis armati, totis conatibus insistebant. 
  CAPITVLVM XVI 
  DE FRATRE QVI DEMONES VIDIT QVASI RELIGIOSE INCEDENTES 
  Et ut de illis aliquid dicam que nostro tempore contigerunt, uidi ego quam 
  plurimos uarias michi erga se demonum insidias exponentes. Nec ea dico que 
  spirituali bello ex uitiorum suggestionibus gerebantur, set que quasi in 
  aperto certaminis campo, non paruo utrorumque sudore fiebant. Exuberans quippe 
  abundantia malicie hostis, cum nichil intus temptando proficere ualeret, in 
  iram uehementius exardescebat, et inuisibiliter se uictum dolens, si saltem 
  cum militibus Christi uisibiliter congrediens in aliquo posset esse superior, 
  attemptabat. Vnde fuit illud quod frater quidam michi retu|lit, uidisse se 
  innumerabilem demonum turbam per domum illam que cella nouitiorum dicitur 
  transeuntem. Iacebat autem nocte quadam ante matutinos in lecto, et nescio 
  quid de psalmis se cum meditabatur, cum ecce dormientibus cunctis, conspicit 
  nefandum illud collegium in monachorum spetiem commutatum, ab ostio quod 
  capiti suo imminebat procedere. Qui capitiis indutis, religionis scema 
  simulantes, seriatim, et quasi cum multa grauitate incedebant. At ille quid 
  esset intelligens, atque ut in talibus fieri solet non parum perterritus, nam 
  semper malignorum spirituum uisionem terror comitatur, quantum potuit sub eo 
  quo tegebatur operimento capud abscondit, set ad exitum rei peruidendum parum 
  quid spatii oculis dereliquit. Quos diligenter quid essent facturi obseruans, 
  conspexit omnem illum Sathane exercitum, per domum illam fratrum quiescentium 
  transeuntem, nichil suum in ea operari potuisse, sic que per domum latrinarum 
  proximam, sibi que competentem, exitum habuisse. 
  CAPITVLVM XVII 
  DE ALGERO SENE RELIGIOSO 
  Frater quoque alius nomine Algerus uere ut de beato Iob dicitur, simplex et 
  rectus, timens Deum et recedens a malo, sepe multum que sibi institisse 
  demones michi frequenter conquestus est. Vt enim plura de his que michi 
  retulit preteream, referebat se aliquando in iam dicta nouitiorum domo multis 
  aliis circumiacentibus dormire. Visum est uero ei, quod signum in ecclesia 
  more solito ad nocturnas laudes fratres excitans pulsaretur. Surrexit ergo, et 
  campanam ut uidebatur fortiter resonantem audiens, ad ecclesiam festinabat. 
  Cum que per eandem domum in qua iacebat transiret, lectos fratrum undique 
  circumspiciebat, et alios iam surrexisse, alios se ad surgendum parare 
  uidebat. Set cum domo transmissa in claustrum proximum deuenisset, signi 
  sonitus qui ex uicinitate multomagis audiri debuisset, omnino defecisse uisus 
  est. Suspicatus autem tarditate sua signum sonare desiisse, omnes que se ad 
  ecclesiam anticipasse, festinantius gradiebatur. Cum uero in maius claustrum 
  peruenisset, pro luminarium claritate que ex consuetudine hora surgendi omnia 
  illustrant, tenebras offendit. Set et cum ad ecclesiam appropinquasset, portas 
  quas patentes inuenire solebat, clausas repperit. Ibi quoque admota aure, si 
  forte psallentium uoces audiret, summum ubique silentium aduertit. Admirans 
  itaque, et quia ecclesiam ingredi non poterat, ad dormitorium suum regressus, 
  quos prius surrexisse conspexerat, omnes iacentes, et dormientes inuenit. In 
  se ergo reuersus, demonicam fuisse illusionem agnouit, qui nullum tempus a 
  malicia sua uacare patientes, cum diuina dispositione a maiori nocendi 
  possibilitate arcentur, in minoribus quibuslibet exercentur. Nam toto nisu 
  nature humane inimicantes, cum animabus nocere nequeunt, ipsis | tamen 
  corporibus prout possunt molesti existunt. Vnde plerumque monachos in sompnis 
  inquietant, ut horis somno congruentibus amissis, cum uigilare debent 
  dormiant, et sic sanctarum lucra uigiliarum amittant. Harum inquietudinum, 
  multorum multotiens querelas accepi, quorum alii opertoria sua noctibus dum 
  dormirent subrepta sibi atque longius proiecta a demonibus dicebant, alii 
  subripere uolentibus uiolenter eadem tegmina se extorsisse, nonnulli dum in 
  remotioribus nature satisfacerent, eos sibi derisorie astitisse affirmabant. 
  Preterea quosdam nocturnis horis, aliis quiescentibus sancta orationum furta 
  querentes, et eadem causa claustrum et ecclesias peragrantes, multis aliquando 
  terroribus appetebant, ita ut in eorum aliquos uisibiliter irruerent, et ad 
  terram uerberando prosternerent. 
  CAPITVLVM XVIII 
  DE ARMANNO NOVICIO QVEM DIABOLVS IN SPECIE VRSI PERTERRVIT 
  Vidi ipse quendam fratrem Armannum nomine, qui dum esset nobilis et diues 
  miles in seculo, tactus diuino Spiritu, ac mundo renunciare disponens, prius 
  equos, ac uestes multi precii, magnum que argenti pondus, et omnia pene sua 
  Cluniacum direxit, et sic pauper atque peregrinus Ierosolimam petiit. Ibi 
  Domini adorato sepulcro, et sanctissimorum locorum uisione aliquanto tempore 
  recreatus, cum uite terminum quem ibi summopere adipisci, ut ipse michi post 
  retulit, desiderabat, differri uideret, rediit, atque Cluniaci habitum 
  religionis induit. Cum quo et animum ita ab omni mundano affectu mutauit, ut 
  nec communia bona, nec priuata diuersarum exercitationum lucra, spirituali 
  cordis eius ardori satisfacere possent. Non ei dies ad orationem, non nox 
  sufficere poterat; uix cibo, aut somno, eo studio indulgebat. Admonitus a me 
  sepe ut partius in talibus se haberet, quoniam modum excedere uideretur, nimio 
  animi feruore non adquiescebat. Contigit igitur post Domini natalem, nocte que 
  diem precedit beati Iohannis euangeliste, ut in supra memorata cella 
  nouitiorum cum aliis nouitiis ipse adhuc nouitius iaceret. Et ecce clamare 
  terribiliter cepit, sic que perseueranter, ut omnes de lectis suis surgere, et 
  ad se undique concurrere cogeret. Venerunt omnes, et eum aliena loquentem 
  inuenerunt. Inde ad me ubi iacebam multorum fit concursus. Qui quoniam propter 
  regulare noctis silentium loqui non poterant, nutibus nescio quid mirum 
  contigisse ostendebant. Surrexi, et ad fratrem patientem cum ipsis perueni. 
  Quem turbatum, et uociferantem, et uelut maniacum furentem inueni. Perseueraui 
  cum fratribus ante illum usque ad ortum diei, in quo spatio aliqui pro eo 
  Domino supplicabant, omnes autem non minimum pro eius passione dolebant. Iam 
  uero aurora instante, paulatim clamare cessauit, et ita demum astantibus 
  fratribus obdormiuit. Post paululum autem expergefactus, iam me cum modeste | 
  loqui cepit. Cum que eum interrogarem, utrum sciret quid passus esset, uel que 
  causa tanti, et tam incompositi clamoris fuisset, respondit: "Solitis 
  orationibus fatigatus, cum me in lectum collocassem, et leui somno solutus 
  essem, ursum tam terribilem michi incubare persensi, ut omnem humanum terrorem 
  eius incomparabiliter tremende uisionis horror excederet. Iam autem eadem 
  formidine a somno excitus, quasi somnium quod uideram contempnere incipiebam. 
  Set rursus quem dormiens uideram integre uigilans supra me ursum conspexi, 
  tanto in aere spatio subleuatum, ut manu si uellem eum contingere possem. Tunc 
  uero eam que apparebat spetiem, quis enarrare sufficiat? Rictus nefandi oris 
  ultra omnem modum horrendi, ut de eo scriptum est: Per girum dentium eius 
  formido. Vngues longissime recurui, et se ad rapiendum auidissime exerentes, 
  tota que hirsuti corporis habitudo, quasi in predam iamiamque rapiendam 
  durissime infremebat. Ego quid aliud quam me continuo in frusta discerpendum, 
  et deuorandum suspicarer? Hoc me diu terrore diabolus fatigatum, a mente mea 
  excedere sicut uidistis coegit. Iam misericordia Domini liberatus, et quid uel 
  a quo ista passus sim agnosco, et liberatori meo quas possum gratias ago". Hec 
  frater ille michi et omnibus qui astabant, ut dicta sunt narrauit. Et quia 
  multam ex terrore illo contraxerat debilitatem, conuentui per triduum 
  interesse non potuit, set eo peracto, ad priora contra malignos spiritus 
  certamina ex debilitate ualentior insurrexit. 
  CAPITVLVM XVIIII 
  QVOD ANGELVS DOMINI LOCVM VBI FRATRES DEFVNGVNTVR CRVCE CHRISTI SIGNAVERIT 
  Quoniam antiqui hostis aperta contra Christi milites prelia in illo memorabili 
  loco exacta, et ab eis subacta narraui, dignum est ut ipsarum uictoriarum 
  palmas quibusdam etiam aperte collatas ostendam. Vt quemadmodum aduersus 
  beatos homines, malignorum spirituum monstraui inuidiam, ita de ipsis 
  sollicitam sanctorum angelorum demonstrem custodiam. Nam quos ab illis 
  temptatos, ab istis sepe iussu Dei compertum est glorificatos. Igitur sicut de 
  innumeris hostium congressionibus quedam retuli, sic de multis celestium 
  uisionum miraculis pauca narrabo. Teutonicus quidam Eppo nomine, a sepedicto 
  beato patre Hugone in monachum susceptus, toto quo postmodum aduixit tempore 
  religiose conuersatus est. Qui appropinquante hora uocationis sue infirmitate 
  correptus, in domum infirmorum secundum morem delatus est. Erant ibi et alii 
  fratres, morbis et ipsi laborantes diuersis. Quorum quidam ceteris morti 
  proximiores, ultimum pene spiritum natura succumbente trahebant. Interea 
  frater iam dictus ualitudine ingrauescente, et ipse ad extrema perductus, 
  inter uite mortis que discrimina agonizabat. Adhuc tamen sensu et uerbo 
  integer, conspexit nefandam demonum turbam, cum ticionibus igne fumigantibus 
  irruentem per domum illam infirmorum furioso ubique impetu discurrere. | Qui 
  cum ita bachantes huc illuc que uerterentur, ecce beati Apostoli de celestibus 
  aduenientes, perterritos fratres ne timerent blande hortati sunt, et mox 
  gloriosa sui aduentus presentia, latrunculos illos effugauerunt. Verba uero 
  loquentium sanctorum ab adstantibus audiebantur, set persone minime 
  cernebantur. Sic domo Dei apostolica presentia ab inmundis spiritibus 
  emundata, celestis uisionis gloria augmentatur, et beatis Apostolis sancti 
  angeli coniunguntur. Habetur autem in domo media locus unius corporis capax, 
  ad hoc aptatus ut fratres ibidem in cinere et cilicio compositi, extremum Deo 
  inde spiritum reddant. Hunc locum frater huius uisionis conspector, quodam 
  inconsiderato timore ita abhorrebat, ut nullatenus ei se appropinquare 
  pateretur. Dum ergo ea que dicta sunt contemplaretur, respexit, uidit que 
  angelum Domini manum in sublime porrigentem, signo sancte crucis locum eundem 
  signasse. Quo facto, uisio ab oculis eius subtracta est. Iam omni a corde 
  stulto timore sublato, post paululum se in loco eodem reponi fecit, sic que 
  animam suam sanctis qui apparuerant alacriter tradidit. 
  CAPITVLVM XX 
  DE FRATRE NOMINE BENEDICTO QVI MORIENS MVLTITVDINEM ALBATORVM VIDIT 
  Fuit et alius ut de magno Benedicto legitur gratia benedictus et nomine, cui 
  parem in sanctis studiis nescio si umquam uiderim. Hic priusquam ad 
  monasterialem ordinem uenisset, religiosus ualde presbiter extitit, in tantum 
  ut uix ei aliquid ante monachum de monacho deesset. Set sicut sanctorum 
  uirorum mos est ut bona que faciunt pro nichilo ducentes, ad maiora toto 
  desiderio conscendere semper intendant, mutato apud Cluniacum habitu, uerus 
  factus est monachus. Iam si eius per singula uitam describere conarer, non 
  transeunter de illo commemorandum, set diutius esset immorandum. Nec capitulum 
  breue illum explicaret, cuius sancte conuersationi uix liber integer sufficere 
  ualeret. Quod quia suscepti operis necessitas prohibet, sit hoc leue saltem 
  beati uiri monimentum, ne tam ueri, tam que perfecti monachi nostris 
  temporibus exemplum, ex toto cum eo uideatur esse sepultum. Nam quis istis 
  pessimis temporibus, quando iuxta Psalmistam defecit sanctus diminute sunt 
  ueritates a filiis hominum, celestibus adeo studiis intentus extitit? Quis tam 
  plene mundum omnia que mundana calcauit? Quis ita generaliter uniuersa a se 
  genimina uitiorum exstirpans, agrum mentis sue omnium uirtutum suauibus, atque 
  odoriferis graminibus seuit? Nam quia ut Apostolus ait: Coram Deo in Christo 
  loquimur, ipsum ante quem loquimur testem adhibeo, me non aliter loqui quam 
  sentio, uiro uidelicet isti nullarum propemodum uirtutum perfectionem 
  defuisse. Quando enim humilitas eius qua se uniuersis submittebat, et qua se 
  secundum regule preceptum omnibus inferiorem, et uiliorem credebat | 
  explicabitur? Quando eius karitas, qua fratres omnes ita amplectebatur, ut non 
  sibi set omnibus pro mediocritate officii uiuere uideretur, alicuius sermone 
  declarabitur? Quando eius patientia exponetur, qua singulariter preditus esse 
  uidebatur? Namque propter excellentem iusticie zelum, quo cum ceteris bonis 
  suis contra negligentium fratrum delicta accendebatur, de illorum numero erat, 
  quos propter maiorem discipline cautelam circuitores monasterii beatus 
  Benedictus esse precepit. In quo ministerio cum nulli parceret, et maiores 
  minoribus quantum ad uitiorum reprehensionem spectat absque ulla personarum 
  discretione equaret, multas a quibusdam quia inferre uerbera non audebant, 
  uerborum iniurias tolerabat. Recordor ego sepius falsis aut quasi nullis 
  accusationibus in communi fratrum conuentu a talibus impetitum, innumeris 
  uicibus quasi reus existeret in terram prostratum, cum nichil prorsus 
  deliquisset, culpabilem se tantum modo respondisse. Hunc enim morem habebat, 
  ut quandocumque culparetur, numquam fere culpam diffiteretur. Silebat 
  perpetuo, nisi cum eum certa et grauis causa loqui cogebat. Verba eius 
  breuissima, a nugis, iocis, atque omni prorsus ociositate aliena. Si quando 
  uero de spiritalibus sermo erat, numquam is sine suspiriis, numquam sine 
  lacrimis fiebat. Psalmodia indeficiens, scripturarum sanctarum nocte die que 
  meditatio. Propter quod et psalterium glosatum semper circumferebat, quoniam 
  psalmos non perfunctorie, ut quibusdam moris est, set summa cum intentione, 
  atque deuotione cantabat. Vbi si quid quod non intelligeret offendisset, ad 
  glosas statim oculum conuertebat. Diem totam psallendo, meditando, noctem 
  uigilando et orando, peragebat. Nam uix breuissimo spatio, etiam hyemalium 
  noctium prolixitatibus in lecto quiescebat. Quando enim ad altaria occulte 
  confugere poterat, quiescendi necessitate uix aliquando lecto detinebatur. 
  Quando uero propter communis obseruantiam ordinis lecto deesse non audebat, 
  magis eo ad sedendum quam ad iacendum utebatur. Set erat etiam ipsa sessio non 
  ociosa, quando raro oculi a lacrimis, numquam uero lingua a psalmodia 
  cessabat. Innumeris confectum suppliciis corpus, toto pene uite sue tempore 
  ciliciis asperrimis exasperare consueuerat. Habebat idem beatus uir pro cella 
  domum orationis in turri altissima atque remotissima in honore sancti 
  Michaelis archangeli consecratam, qui deuotioni eius pre cunctis monasterii 
  locis specialius famulabatur. In hac diuine theorie totus nocte die que 
  intentus, mente cuncta mortalia transcendebat, et cum beatissimis angelis 
  interne Conditoris uisioni pene iugiter assistebat. Hec indeficientium 
  orationum, hec assidue inundantium lacrimarum, hec durissimorum flagellorum et 
  hec cotidianorum sacrificiorum, sola quidem testis tunc affuit, set ea tamen 
  nobis prorsus celare non potuit. Nam sancti inter abdita latibulorum opera sua 
  semper celare laborant, set ea si homines | taceant, lapides clamant. Iam si 
  ad habitum corporis eius stilus conuertatur, solus ipse sufficientia loqui 
  iudicabitur. Corpus quippe attenuatum, facies macilenta, capilli incompti ipsa 
  que canicie uenerandi, uultus demissus, oculi uix umquam patentes, os sine 
  requie sacra uerba ruminans, non in terra set in celo positum hominem 
  indicabant. Huic plane non surdo auditori Apostolus loquebatur: Que sursum 
  sunt querite, ubi Christus est in dextera Dei sedens; que sursum sunt sapite, 
  non que super terram. Poterat et ipse cum eo dicere: Nostra autem conuersatio 
  in celis est. Set quia ut supra dixi propositum meum fuit, non omnia quod 
  michi inpossibile fuisset, set quedam de ipsius sancta conuersatione narrare, 
  ne omnino beati uiri memoria sopiretur, his breuiter premissis ad gloriosum 
  finem eius sermo conuertatur. 
  Is igitur in omni uirtutum exercitatione uite sue cursu peracto, corporis 
  incommoditate breui ad extrema deductus est. Fuit autem tempus illud paschale, 
  quo transacta ieiuniorum quadragesima purgatiorem gregem suum, et uelud 
  maturiorem segetem Christus inueniens, multos ex hac luce subtraxit, et sicut 
  electa grana orreis celestibus recondidit. Multi namque illo tempore leui 
  morbo pulsati, quasi nutum uocantis Domini ilico sequebantur. Inter quos iste 
  uir Domini ut dictum est egritudine decumbens, postquam et sacri olei 
  unctione, et salutari Christi corporis perceptione, atque communi fratrum 
  absolutione, ad iter celeste scandendum idoneus factus est, aduenit dies 
  laboris ultima, mercedis prima. Iacebat uero in lecto, et lampadem plenam 
  oleo, id est conscientiam plenam uirtutum testimonio habens, Sponsum 
  expectabat, et ut arbitror, cum Apostolo dicebat: Gloria nostra hec est, 
  testimonium conscientie nostre. Respiciens ergo uidit infinitam multitudinem 
  albatorum aduenire, et paulatim omne domus illius spatium complere. Cum que 
  domum preclarissimis illis spiritibus repletam uidisset, fratrum conuentum 
  esse suspicatus, custodem infirmorum bone religionis uirum Otgerium nomine, 
  uocauit, ei que dixit: "Frater Otgeri, hiccine ordo noster est, ut conuentus 
  albis indutus, in infirmariam ueniat? Crede michi hodie uideo, quod numquam 
  retro contigisse audiui". Vere licet corpus beati uiri suis uiribus destitutum 
  fuisset, mentis tamen uigor zelus que domus Dei sicut semper fuerat, adhuc in 
  eo uigebat. Set cum frater ille nullum albatorum in infirmaria illa esse 
  affirmaret, adhuc in eadem opinione persistens, adiecit: "Miror ualde quomodo 
  hoc dicere potes, cum non pars domus, set tota eisdem albatis uiris plena sit, 
  et te ipsum ubi nunc loqueris, ex omni parte idem circumdent". Tunc tandem 
  intellexit cui hoc dicebat, non hominum illum conuentum, set beatorum esse 
  angelorum. Qui ad hoc absque dubio de supernis descenderant ad conciuem suum 
  qui sem|per cum eis mente conuersatus fuerat in terris, ut per ipsam spiritus 
  sui presentiam, eis sempiterne cohabitaret in celis. Et qui per speculum et in 
  enigmate secundum Apostolum hic Dei desiderabilem uehementer esurierat 
  spetiem, manifestata ipsius gloria satiatus, uideret eum facie ad faciem. 
  Parum interualli successerat, et seruus Domini ab illis quos uiderat albatis 
  et gloriosis spiritibus accitus obiit, beatam que animam eis tradens, ad regna 
  celestia ut dignum est credere cum ipsis peruenit. Set ne quis temere me hoc 
  affirmare suspicetur, quod quasi absque purgatoriis penis eius animam ad celos 
  euectam dixerim, intelligat nulla eos purgatione indigere, in quibus nichil 
  purgandum constat remanere. Quod quia nemo negare potest, utrum iste sic 
  purgatus fuerit, fortassis inquirere festinabit. Ego uero quantum hominibus 
  cognoscere datur, dico istum sic in hac uita per gratiam Dei animum suum 
  diuersis sanctorum operum exercitiis emundasse, ut nichil in eo mundandum 
  crediderim remansisse. Nam si hoc de multis etiam sine martyrio conceditur, 
  quare non et de isto concedatur? Cuius enim crimina nulla, cuius ueniales 
  etiam culpe uix aliquando deprehendi poterant, tot cruciatibus corporis sui, 
  tanta sacrorum studiorum instantia, ne ignibus futuri seculi torqueretur, 
  expiari non potuit? Potuit plane. Nequaquam enim ultrices scelerum flammas 
  experiri debuit, qui in se omnem concupiscentiarum feruorem compescuit. Nec 
  penalis in eo ignis quod decoqueret inuenit, quem ignis diuinus ad purum usque 
  purgauit. 
  CAPITVLVM XXI 
  DE TVRQVILLO PRIORE MARCINIACENSIVM SORORVM 
  Alter etiam frater Turquillus nomine, uir nichilominus in omni uirtutum 
  sinceritate, et ueritate probatus, ab adolescentia usque ad ultimam senectutem 
  iugum monastici ordinis in mansuetudine portans, ipsa miti et humili corporis 
  et uultus spetie, quiddam celeste pretendens, curam sororum Marciniacensium a 
  me sibi iniunctam agebat. Quam cum per aliquantum temporis religiosissime 
  administrasset, carnis ingruente incommodo, ad soluendum commune mortis 
  debitum appropinquare cepit. Cum que illum in cinere et cilicio positum 
  fratres undique circumstarent, repente ab eis spiritu rapitur et obmutuit. Qua 
  de causa frater quidam ex his qui astabant Vnfredus nomine, honeste uir 
  conuersationis, ausu familiaritatis qua pre ceteris ei semper adheserat, ad 
  eum se inclinauit, et si aliquid uideret spiritualium rerum quesiuit. Ad quem 
  ille his uerbis: "Vidi ait Dominum, et dulce consortium eius". Hoc cum non 
  uulgaribus set ita ut expressi uerbis latinis dixisset, paruo interueniente 
  temporis spatio defunctus est. Et quia de Marciniaco mentionem feci, miraculum 
  quod ibi diui|na uirtute factum esse aliquando contigit, nullo modo tacendum 
  est. 
  CAPITVLVM XXII 
  MIRACVLVM QVOD IN EODEM MARCINIACENSI MONASTERIO CONTIGIT 
  Est isdem locus inter alia sanctimonialium sancta loca singularem gratiam 
  obtinens, et uelut inter fulgentia celi sidera, quodam suo proprio fulgore 
  prefulgens. Ibi nobilium mulierum multitudo, et que de ipsius regii sanguinis 
  sublimitate descendunt, spernunt diuitias, honores contempnunt, calcant 
  superbiam, luxuriam subigunt, Christi que sequentes pauperiem, proprio mundum 
  cum principe uincunt. De quarum numero plurime uirorum morte destitute, 
  secundas iterare nuptias refugerunt, alie incolumes maritos deseruerunt, 
  quedam ab omni carnis corruptione inmunes, angelicum uirginitatis honorem 
  carnalibus uoluptatibus pretulerunt. Omnes tamen in commune uirili constantia 
  femineam molliciem supergresse, non solum mundana omnia, set et semet ipsas 
  sibi subiugant, opere manuum, psalmodia, oratione assidua, fletu que 
  indeficiente, aut preterite uite neuos abluunt, aut meritorum cumulos augere 
  contendunt, cuncta que prorsus uisibilia contempnentes, ad amorem inuisibilium 
  certatim semet ipsas accendunt. Inter que uniuersa bona sua singulari pene et 
  ante inaudita gratia perpetuo se carcere dampnant, ita ut postquam semel 
  secundum regulam professione corpori monasterii sotiate fuerint, numquam 
  qualibet necessitate non dico septa murorum, set nec ipsas in quibus 
  commorantur regulares domos transgrediantur. Hanc ipse sibi idcirco more 
  aliarum sanctimonialium equitandi, uel deambulandi licentiam precepto abbatis 
  sui interdixerunt, ne aliqua occasione uel mundus in eis uideat quod 
  concupiscat, uel ipsas aliquid noxium saltem in excursu uidere, seu audire 
  compellat. Nam eum quem a mentis sue intuitu prorsus abegerunt, ipsis quoque 
  corporalibus oculis uidere contempnunt. Ea propter claustro salutari concluse, 
  et ut sic dicam uitali obrute sepultura, pro presenti coartatione, sempiternam 
  latitudinem, pro sepulcro, beatam resurrectionem expectant. Vnde prius mori 
  quam egredi, ante occumbere, quam limen designati ostii transgredi elegerunt. 
  Quod tunc apparuit, quando in circumpositis uille domibus casu quodam tempore 
  ignis exarsit. Fe|rebantur in sublime globi flammarum, et exustis circumquaque 
  omnibus, sanctarum illarum habitaculis appropinquabant. Tollitur in altum 
  clamor populi, ne sacre domus comburerentur magis quam de propriis dampnis 
  solliciti. Fit concursus omnium ad muri eas ambientis propugnacula, et super 
  domorum tecta conscendentes, totis uiribus obuiam ire ignibus parant. Arentem 
  materiam quam super inueniunt, longe proiciunt, conuectam certatim aquam 
  flammis iniciunt, nichil quod ad igneam uim repellendam possit ualere, 
  intemptatum dimittunt. Aer enim in uentos commotus, multiplicatas uires 
  ignibus dabat, et fumum flammeo uapori admixtum, uultibus atque oculis 
  defensantium inferens, ne defenderent prohibebat. Cum que aliquandiu 
  restitissent, uicti tandem uiolento elementorum conflictu, tecta relinqunt, et 
  se passim ad terram precipitantes, non iam domos set propria corpora saluare 
  contendunt. At ignis obstaculo remoto libere omnia peruagatur, et partem 
  edificiorum sibi propinquiorem inuadens, horrisono strepitu maximas lignorum 
  moles consumit. Tunc uero luctuosa uniuersorum uox confuso clamore omnia 
  replet, et totius ignari consilii nil nisi extremum ancillarum Dei exitium 
  prestolabantur. Erat tunc forte in loco, Lugdunensis ecclesie archiepiscopus 
  uenerabilis Hugo, multa morum probitate et religiosa conuersatione a domno 
  papa Vrbano cunctarum ferme Galliarum constitutus legatus. Ad quem uelut ad 
  patrem omnes confugiunt, et ut in perturbatis rebus fieri solet, anxie ab eo 
  consilium exposcunt. Precantur precipue, ut inclusis mulieribus exitum 
  persuadeat, neque tantum ouium Christi gregem ignibus pastor perire permittat. 
  Motus archiepiscopus cursim claustrum ingreditur, omnes que sub celeritate 
  congregans, summa instantia ut periculo cedant, hortatur. Cum que ille omnino 
  renuerent, et prius se mori posse quam propositum infringere constanter 
  affirmarent, ait episcopus: "Auctoritate beati Petri, et domni pape cuius uice 
  fungor, atque ex abbatis uestri obedientia uobis precipio, ut ad presens hinc 
  exeatis, neque uos cum habitaculis uestris hoc incendio concremari sinatis". 
  Ad hec quedam magne nobilitatis et singularis conuersationis soror Gisla 
  nomine, quam et ipse multotiens uidi, spiritu et fide succensa, respondit: 
  "Nos pater, timor Dei et preceptum abbatis nostri ut ignem eternum euadere 
  possemus, infra hos quos cernis limites, usque ad mortem permansuras inclusit. 
  Vnde nullo pacto fieri potest, ut aliqua necessitate prefixos nobis penitentie 
  terminos saltem pedis passu transgrediamur, nisi ab illo qui in nomine Domini 
  in hoc nos inclusit loco soluamur. Noli ergo Domine si placet hoc | iniungere 
  quod nobis agere non licet, set sicut nos ignem precipis fugere, ita magis 
  igni ut a nobis fugiat, uirtute Christi Domini nostri armatus iniunge". Ad 
  quam mulieris fidem stupefactus archiepiscopus, ac subito et ipse fide 
  repletus, foras exiit, et coram cunctis qui aderant flammas intuens, ac 
  lacrimis ora perfusus, ait: "In nomine Domini, et per uirtutem fidei huius que 
  nunc locuta est mulieris, recede ignis pestifer ab ancillarum Dei habitaculis, 
  nec dampna aliqua ultra inferre presumas". His a pontifice uerbis prolatis, 
  sicut michi testificati sunt qui uiderunt, repente inmensitas flammarum 
  inuisibili uirtute repressa, uelut ferreo muro obstante ultra procedere non 
  potuit, et absque ullo humano subsidio, absque aliqua pluuie gutta, 
  incredibili celeritate semet ipsam extinxit. Sic magnifico atque insperato 
  miraculo, sanctarum propositum mulierum sibi bene acceptum esse diuina pietas 
  comprobauit, et uere fidei merito, omnia possibilia credenti sicut in 
  euangelio promiserat, demonstrauit. 
  CAPITVLVM XXIII 
  DE DEFVNCTO MILITE QVI TER APPARVIT CVIDAM PRESBITERO 
  Memini me superius promisisse, quod uisiones siue reuelationes defunctorum 
  quas in Cluniaco, uel circa contigisse audieram primo ad medium deferrem, et 
  sic illis que de proximo cognoueram premissis, pedetentim ad remotiora stilum 
  transferrem. Quod quidem ut institueram agere cepi, set aliis de eodem loco 
  narrandis miraculis inuitatus, aliqua non minoris ut credo utilitatis 
  interserere uolui. Quibus explicitis, iam ad ea que proposuerat stilus 
  ordinate recurrat. Superest adhuc in Viennensi pago presbiter Stephanus 
  nomine, uir inter multos sui ordinis uiros, honestatis et religionis fama 
  precellens, qui michi ea que dicturus sum uera esse, fide interposita coram 
  multis qui me cum erant fratribus, retulit. Que quia se uidisse dicebat, ipsum 
  introduco loquentem, ut non a me, set quasi ab ipso qui michi primo retulit, 
  audiatur. "Miles ait quidam de castello Moras Guigo nomine in prelio 
  uulneratus, inde que domum reportatus, ad extrema peruenit. Ad quem cum lecto 
  decumberet, proprius eius episcopus Viennensis scilicet archiepiscopus Guido 
  qui postmodum Romane sedi prefuit, uisitandi gratia uenit, atque pastorali 
  sollicitudine ut peccata sua confiteretur admonuit. Aderam et ego ad quem cura 
  illius post archiepiscopum spectabat, et quem se cum ad illam confessionem 
  audiendam retinuerat. Confessus est eger fideliter peccata sua, quantum ei ad 
  confitendum memoria suffragari potuit, atque a domno archiepiscopo 
  sollempniter absolui meruit. Qui paucis | interpositis diebus defunctus est, 
  et iuxta quandam Cluniacensis iuris ecclesiam Mantulam nomine, tumulatus. 
  Contigit post hec non multo tempore elapso, iuxta siluam que supra dicto 
  castro de Moras adiacet, meridianis horis me iter agere. Cum ecce subito quasi 
  inmensi exercitus strepitum post terga mea audio. Cuius timore perterritus, 
  contiguam siluam occultandus ingredior. Cum que in condensa illius me 
  inmergens tali ut putabam in loco resedissem, unde uidere transeuntes, nec 
  uideri a transeuntibus possem, multo armatorum agmine pretereunte, astitit 
  repente coram me miles quem supra memoraui defunctum, equo insidens, scuto 
  pectori anteposito, haste militari innixus. Quem ut uidi, primo exhorrui. At 
  ille me perterritum intuens: 'Noli ait metuere, quia non ad incutiendum tibi 
  timorem, set ad rogandam misericordiam huc ueni. Pro peccatis meis dira 
  tormenta patior, et maxime pro duobus que dum cetera confiterer, oblitus sum. 
  Horum unum hoc est quod olim cum quibusdam aliis militibus cimiterium quoddam 
  in quo quamplurimi uulgarium ob maiorem securitatem se ac sua contulerant 
  infregi, ac bouem unum rustico cuidam uiolenter abstuli. Item terre que mei 
  iuris non erat iniustas exactiones imposui, quas ab inhabitantibus multo 
  tempore michi reddi coegi. Rogo ergo ut fratrem meum Antelmum adeas, eum que 
  ex me depreceris, quatinus ablata uice mea restituat, eis que quibus iniurias 
  intuli, pro me satisfaciat. Quod si fecerit, a penis quas patior absque dubio 
  liberabor. Set noui ego fratris duriciam, et quod tibi ista referenti 
  nullatenus adquiescat. Sit ergo quod dicturus sum tam tibi, quam illi in 
  signum, ut de rei certitudine nulli uestrum liceat dubitare. Scis ipse 
  pecuniam quam in archa repositam habebas, et qua ad Sanctum Iacobum ire 
  disponebas? Hanc cum domum redieris, inuenies furto sublatam. Apparui insuper 
  antequam ad te uenirem Guilelmo noto tibi militi de castello Moras in ipsa 
  domo sua, a quo uniuersa que tibi nunc a me dicta sunt postquam requisieris 
  audies'. 
  Dixit hec, et statim ab oculis meis euanuit. At ego timore cumulatus, et quia 
  cum mortuo uerba contuleram de uita diffidens, inde quam citius potui recessi. 
  Domum ut ueni, archam meam fractam, et pecuniam quam dixerat sublatam inueni. 
  Militem quem dixerat uel cui se locutum indicauerat, adii, et ab eo cuncta que 
  dicta fuerant uera esse cognoui. Fratrem autem defuncti adire facultas non 
  fuit, quia per dies aliquot absens extitit. Interea dum quadam die re 
  familiari urgente iter agerem, diuerti in amenum locum secus uiam, ubi salicum 
  magna multitudo quasi cuiusdam silue secretum emula|batur. Ibi ergo paululum 
  requiescere uolens, consedi. Nec mora conspicio iam dictum militem arma solita 
  preferentem, michi astare. Cum que ego dupplicato timore turbatus in uerba 
  prosilire temptarem, prior ille: 'Ha inquit domne Stephane, quam bonum nuntium 
  quam pro salute mea fratri dirigerem, uos elegi. Putabam equidem uos michi 
  compati, set ut uideo quomodolibet me habeam uos non curatis'. At ego multo 
  magis adaucto timore, ut potui respondi: 'Non inquam dissimulando que 
  rogaueras distuli, set quia fratrem cui me direxeras non inueni. Iam uero ut 
  discesseris, absque mora aliqua ad eum ibo, et que primo rogaueras, indicabo. 
  Obsecro tantum ut celeriter discedas, quia ualde cor meum tui uisione 
  turbatur, neque me te cum diutius confabulari patitur. - Nichil ait tibi 
  formidandum est, quia ut iam dictum est, non ut ego tibi noceam, set ut tu mei 
  miserearis ad te uenire permissus sum'. His dictis, disparuit. Ego autem multa 
  fortitudine compulsus, et nequaquam ultra legationem iniunctam differre 
  audens, ad sepe nominatum fratrem defuncti cum milite cui se reuelauerat 
  accessi, ei que cuncta per ordinem que frater mandauerat, narraui. Ille uero 
  ut homo totus mundo deditus, aut non credens, aut paruipendens que a me 
  audiebat, respondit: 'Quid ad me de anima fratris mei? Habuit ille sua, 
  quamdiu uixit. Quare non pro se his quibus iniurias intulerat, satisfecit? 
  Videat sibi. Ego peccatorum eius penitentiam agere nolo'. Hoc ab illo accepto 
  responso, discessimus. Pauci dies transierant, et ego in domo mea solus 
  residens, ea que uideram me cum mente uersabam. Cum ecce subito sepe nominatus 
  defunctus non iam in equo, set pedes, non armatus, set inermis michi assistere 
  uisus est. At ego nimio terrore fere in amentiam uersus, in hec uerba prorupi: 
  'Ex parte omnipotentis Dei, et omnium sanctorum eius adiuro te quicumque es 
  spiritus ut discedas, me que tantis terroribus exagitare desistas. - Et ille: 
  Quia inquit taliter de aduentu meo turbaris, scito quia me ulterius non 
  uidebis in hoc seculo. Adhuc tamen tercio me tibi Deus apparere uoluit, ut 
  quod per fratrem nequeo, per te consequi merear. Debes et tu si bene perpendas 
  plus fratre mei misereri. Ille enim frater carnalis, tu pater in Deo fuisti 
  spiritualis. - Et ego: Faciam inquam et ipse pro te quod potero, festinato 
  tantum oro discede'. Post que uerba, statim ab aspectu meo subtractus est. Mox 
  ego inde discedens, ad rusticum cuius se bouem abstulisse dixerat, iui, ei que 
  bouis ipsius precium reddidi. Nam et quis esset dixerat, et ubi maneret, 
  indicauerat. De sequenti autem negotio, quoniam uires meas excedebat, nichil 
  agere preualui. Collecta tamen presbiterorum multitudine indicta die sollemnia 
  Deo offerri sacrificia feci, elemosinas que pauperibus pro posse distribui, 
  multos que tam clericalis quam monastici | ordinis uiros ut pro eo Domino 
  supplicarent oraui". 
  CAPITVLVM XXIIII 
  DE GVIDONE GEBENNENSI EPISCOPO 
  Post hanc quam prefatus sum uisionem Gebennensis episcopus Guido in medium 
  adducatur, et quid huic miraculo simile de eo contigerit, exponatur. Fuit hic 
  magne secundum seculum nobilitatis, et ideo multo plus quam episcopum 
  decuisset uite dissolutioris. Nam cum esset frater Aimonis eiusdem urbis 
  comitis, tam seculari generositate quam ecclesiastica dignitate confisus, 
  potentia atque diuitiis undique circumfluus, plus mundo quam Deo, magis 
  carnalibus quam spiritualibus actionibus inseruiebat. Cum que multa negligeret 
  agenda, nec facienda faceret, misericordie operibus tamen toto annisu 
  instabat, elemosinam largiter egentibus distribuens, esurientes reficiens, 
  nudos uestiens, querelas afflictorum pacienter audiens, et multis pro posse 
  benigne subueniens. Ecclesiasticas personas, et maxime quos religiosos esse, 
  uel religiosiores audiebat magnifice honorabat, monachis precipue totum cordis 
  sui affectum impendebat. Quibus non solum uenerationis obsequium, set multa 
  etiam de rebus propriis impendebat, uel conferebat. Inter quos singulari amore 
  fratres Cluniacenses amplectebatur, et eis ob spem eterne remunerationis 
  plurima largiebatur. Nam ut reliqua taceam que eis uir nobilis liberaliter 
  contulit, sexaginta et eo amplius ecclesiarum redditus diuersis ad Cluniacum 
  pertinentibus monasteriis in perpetuum dedit. Hoc modo temporalis uite cursu 
  transacto, in bona confessione, cum peccatorum penitudine, ac cordis 
  contritione sicut michi testati sunt qui adfuerunt, ab hac luce recessit. Hunc 
  post mortem diuerso modo plurimis apparuisse quidam referunt. Quarum uisionum 
  quia certum auctorem inuenire non ualui, idcirco dubia scribere recusaui. Vnam 
  tantum de omnibus elegi, quam propter rei probate fidem, dignam hic inseri 
  iudicaui. 
  Successor ipsius episcopus, sinodum Gebennis uix anno post eius decessum 
  exacto celebrabat. Veniebant ad eandem sinodum presbiteri more ecclesiastico, 
  inter quos quidam boni testimonii presbiter properabat. Hic in itinere casu 
  immo diuina uoluntate a sotiis aliquanto spatio separatus, obuium habuit iam 
  nominatum defunctum episcopum. Qui cum insolito occursu turbatus, aliquandiu 
  hesisset, tandem utrum esset qui uideretur defunctus episcopus, ab eo 
  quesiuit. Quo se uere esse respondente, presbiter adiecit: "Et quid est ait 
  domne? Vel que causa te michi cum sis mortuus uisibilem fecit?" Ad quem 
  episcopus: "Clementia inquit diuina, ut mee necessitati subuenias, me tibi 
  apparere permisit. Noui enim te ad sinodum properare. Oro ergo ut sacrum 
  conuentum adeas, eorum que me orationibus studiose commendes. Laboraui enim, 
  et multa a tempore mor|tis mee tormenta sustinui. A quibus erui in proximo 
  potero, si eorum orationibus merear adiuuari. Dic ergo episcopo et cum eo 
  congregatis, ut omni die concilii psalmum Miserere mei Deus, michi simul omnes 
  decantent, et communi absolutione uniuersi animam meam Deo commendent. 
  Sacrificiis insuper salutaribus atque elemosinis, diuinam maiestatem pro 
  requie mea propiciare contendant. Nouerint autem me ad agendam penitentiam 
  Cluniacum iturum, et inde ad eandem peragendam Ierosolimam transiturum. Hec 
  omnia cum eis dixeris, nomen tantum meum ultimo die sinodi dicendum 
  reseruabis". Que postquam dixit, ab oculis colloquentis euanuit. Presbiter 
  uero cui hec commissa fuerant gressum accelerans ad sinodum uenit, et uniuersa 
  episcopo fideliter coram omnibus exposuit. Cum que multos credere, quosdam 
  autem dubitare uideret, euangelii codicem afferri rogauit, et ut cunctis fidem 
  faceret, iureiurando que dixerat confirmaturus, manum constanter super sacrum 
  uolumen extendit. Quem omnes ad ea probanda absque dubio paratum uidentes, eum 
  ne iuraret compescuerunt, et qui antea dubitauerant, omnem a corde suo 
  dubietatis scrupulum abiecerunt. Set et alter ex insperato testis surrexit, 
  qui hec eadem a defuncto episcopo sibi dicta uniuersis admirantibus 
  confirmauit. Vnde et bone oues mandata olim pastoris sui benigne suscipientes, 
  cuncta que mandauerat deuote impleuerunt, et plurima ex abundante cordis sui 
  caritate spontanei addiderunt. Hoc ab illis michi personis dictum est, qui 
  omni fide digni sinodo memorate interfuerunt, et ea que dixi referentibus 
  eisdem relatoribus audierunt. 
  CAPITVLVM XXV 
  DE QVODAM PRESBITERO TERRIBILITER MORTVO 
  Iam nunc subiungenda est non ante mortui, set morientis presbiteri terribilis 
  et multis nota uisio, que audientium mentes digno timore concutiat, et ad 
  cauenda eterne mortis mala, uelut uehementi sollicitudinis igne accendat. Apud 
  castrum Liziniacum quod in Pictauensi pago situm est, nuper quidam presbiter 
  erat, qui sacerdotalis ordinis super celestem dignitatem miserrime uite 
  conuersatione deturpans, non ad animarum quibus preerat curam, set ad carnis 
  sue uoluptatem explendam, sacro ministerio utebatur. Qui iuxta prophetam lac 
  gregis sui comedens, et eius se lanis operiens, absque ulla spe eternorum 
  mercedibus mercennarii auidissime pascebatur. Mundissimam atque omnia 
  mundantem Christi carnem et sanguinem in altaris sacramento frequenter officio 
  non deuotione sumebat, nec ab inmundis tamen carnis operibus sese cohibebat. 
  Cum que ut sus inmunda multo tempore in ceno luxurie uersaretur, et suis ipsis 
  fetoribus delectaretur, territus conscientie malo sicut aliquando et mali ad | 
  horam compunguntur, familiaritatem quorundam bonorum uirorum expetiit, et 
  abbati Bone Vallis, ac fratribus eiusdem monasterii se in amicicia spetietenus 
  copulauit. Qui longo tempore eum de uite emendatione commonentes, et ut seculo 
  renuntiaret assidue exortantes, nichil ab eo impetrare preter inanem spem 
  aliquando potuerunt. Nam libenter que dicebant audire se fingens, et semper 
  eos de conuersione suspendens, de sotietate sanctorum illorum gloriabatur, nec 
  admonitione uel exemplis eorum a malis retrahebatur. In his atque aliis 
  perdite atque perdende uite sue actibus perdurans, et obstinatione impia iram 
  sibi in die ire thesaurizans in morbum incidit, quo post aliquot dies 
  ingrauescente, ad extrema peruenit. Adierat eum uisitationis gratia prior iam 
  dicti monasterii, atque cum eo per aliquantum diei spatium ipso quoque rogante 
  permanserat. Et ecce nocte superueniente, cum cunctis discedentibus solus 
  lecto eius assideret, clamare terribiliter eger ille ad priorem cepit: 
  "Succurre ait, succurre. Ecce duo supra omnem feritatem expauescendi leones in 
  me impetum faciunt, et hianti ore ac rictu feroci per frusta discerptum, me 
  totum consumere uolunt. Deprecare cito Dominum, ut ab his eripiar, antequam 
  morsibus eorum consumar". Dicebat hoc et tremebat, ac deuoraturos fugiens, 
  timore defecto corpori uires addente, retro cedebat. Prior uero uocis illius 
  ac gestus terrore turbatus, non sine multo et ipse timore erat. Ad preces 
  tamen ipsa necessitate impellente conuersus, pro misero illo ut poterat 
  Dominum exorabat. Quo orante mutata uoce eger: "Bene inquit bene. Recesserunt 
  crudeles bestie, et per orationes tuas iam ultra nusquam apparent". Et quia 
  usque ad ultimum spiritum semper compos sui extitit, nec ut quidam morientium 
  solent, uel in modico sensu imminutus fuit conuersus ad priorem loqui cum eo 
  de quibuslibet ueluti sanissimus cepit. Cum que tam de his quam de aliis multa 
  inter se uerba conferrent, hore fere unius spatio elapso rursum inclamare 
  longe terribilius quam primo exorsus est. "En inquit, en ignis de celo ut 
  torrens inundans descendit, et super hunc lectum meum ueniens, iam iam que me 
  in fauillam usque comburet. Festina, adiuua, ora, si forte et ab hac morte 
  eripi ualeam". 
  Et hec dicens, manibus et brachiis opertoria subleuabat, ea que uelut aliquid 
  iuuare possent, inuisibilibus turbatus ignibus opponebat. Set nequicquam. Non 
  enim corporalia tegmina a spiritualibus incendiis tegere poterant, quem 
  celesti uindicte impia opera exponebant. Prior adaucto timore, denuo ad 
  orationem conuertitur, et quantum in tali casu possibile erat Domini 
  misericordiam deprecatur. Illo ut supra orationi instante, post paululum 
  patiens gratulationis uocibus preces eius interrupit, di|cens: "Quiesce, iam 
  ab igne tutus sum. Nam dum super me ut dixi cum impetu descenderet, 
  interpositus est linteus usque ad quem ignis peruenit, set eum transire non 
  potuit. Iam et ab isto periculo ereptus, oro ne a me discedas, quousque quis 
  istorum finis futurus sit agnoscas". Tunc prior qui tam timore, quam 
  hospitandi necessitate recedere uolebat, substitit, et ab oratione surgens, 
  rursum ei assedit. Cum que eum tantis terroribus anxium consolaretur, et 
  uterque ad inuicem ut prius colloqueretur, subito egrotus ad inuisibilia 
  raptus obmutuit. Prior eum raptum ab humanis intelligens, rei exitum 
  prestolabatur. Cum ecce post multum noctis spatium homo ad se rediit, et 
  miserabiliter ingemiscens ait: "Ha! Ha! ad iudicium eternum raptus sum, et heu 
  miser eterna morte dampnatus sum. Traditus sum horrendis tortoribus, igne 
  inextinguibili cum diabolo et angelis eius perpetuo cruciandus. Ecce, ecce 
  ignita sartago plena bullienti adipe, quam coram me tormentorum ministri 
  detulerunt, eam que ad me frigendum undique succenderunt". Et cum prior 
  orationi sicut iam bis fecerat, tercio quoque incubuisset, ille ait: "Cessa, 
  cessa pro me orare, neque pro illo ultra fatigeris, pro quo nullatenus 
  exaudieris". Priore uero dicente: "Frater redi ad cor, et misericordiam dum 
  adhuc uiuis a Deo require", ille adiecit: "Putas ait me ut insanum loqui? Non 
  insanio, set sana mente que dixi confirmo". Et cucullam prioris manu tenens, 
  eum interrogauit: "Nonne hoc quod manu teneo, cuculla tua est?" Quo 
  respondente: "Est", adiunxit: "Sicut hec uestis cuculla est, et sicut hoc quod 
  substratum michi est palea est, sic et hoc quod coram cerno ignita sartago 
  est". Et dum hec loqueretur, gutta inuisibilis ignis de illa quam dicebat 
  sartagine exiens, in manum eius priore uidente cecidit, et mirabile dictu 
  cutem et carnem usque ad intima ossis consumpsit. Tunc ille acri cum gemitu: 
  "En inquit indubia rei probatio. Nam sicut ista quam uides de sartagine 
  prolapsa gutta, carnem consumpsit, sic confestim totum me ignea uorago 
  consumet". Priore ad ista stupente, iterum dixit: "Ecce sartaginem ipsam 
  ministri infernales propius afferunt, et ut me in illam iniciant, iam iam que 
  manus adaptant". Et post modicum: "Ecce linteum in quo iaceo undique 
  concurrentes accipiunt, et me in ignitam sartaginem eternam frixuram 
  proiciunt". 
  Hoc uelut ultimum uale mox ut priori atque his qui ad hoc horrendum 
  spectaculum conuenerant indixit, subtracta uoce ac reflexa ceruice puniendum 
  spiritum condempnatis spiritibus tradidit. Tantus uero terror omnes inuasit, 
  ut ilico uniuersi aufugerent, neque aliqui in domo ubi cadauer mortis 
  remanserat, remanere auderent. Facto mane, miserum cadauer sepulture mandatum 
  est. Post aliquot autem dies, cum ad uniuersos circa posi|tos hec tam 
  terribilis fama peruenisset, rei ueritatem probare uolentes, tumulum 
  aperuerunt, atque fossam illam quam in manu adhuc uiuentis presbiteri gutta 
  prenuncia dampnationis fecerat, in mortui cadauere inuenerunt. Que omnia 
  secundum quod beatus Gregorius dicit, nullo modo propter se infelix presbiter 
  uidit, cui nichil uisio ipsa profecit, set quanta cautela sacerdotale officium 
  administrandum, quam reuerenter diuina misteria tractanda, superna per eum 
  dispositio demonstrauit. Quis enim ad ista non obstupescat? Quis tam metuendam 
  diuine animaduersionis sententiam non contremiscat? Quis iam in istis non 
  fidem inuisibilium se concepisse, set ipsa inuisibilia corporeis sensibus ex 
  multa parte subiecta esse non uideat? Facit hoc pia Conditoris miseratio, qui 
  cernens corporalium rerum obiectu interiorem mentis humane oculum excecatum, 
  quedam de spiritualibus rebus etiam per carnem quibusdam innotescere prestat, 
  ut ad amanda siue timenda inuisibilia hoc saltem remedio, uel ammoneat, uel 
  compellat. Quid enim apertius ad fidem fidelium instruendam, quam hominem in 
  carne uiuentem, et hic integra mente colloqui cum hominibus, et ibi 
  spiritualia cernere cum spiritibus? Quid sane leones tremendi, quid flammeus 
  torrens, quid ignita sartago, aliud quam de ueritate rerum inuisibilium 
  nullatenus dubitare, et horrendum esse in manus Dei uiuentis incidere, male 
  securos ammonebant? Neque enim credendum est alibi quam in presenti seculo 
  quarumlibet ferarum genera commorari, aut ubi nulla metallorum materia est 
  ferreas sartagines fabricari. Set quia terror supplicii futuri, non nisi per 
  uerba usitata, uel per expertarum rerum imagines, hominibus adhuc in carne 
  uiuentibus potest ostendi, placuit Deo per tales corporum similitudines 
  ostendere, quid exute anime corporibus prauis exigentibus meritis cogantur 
  tolerare. Que licet antiquioribus miraculis patrum temporibus demonstrata 
  sint, uoluit tamen etiam diuina miseratio nouis reuelationibus priora 
  confirmare, et eos qui uetera despiciunt, uelut negligentie somno torpentes, 
  recentibus inpulsionibus excitare. Cuius superne monitionis contemptores, 
  tanto se maiore in Dei iudicio cumulo dampnationis operiunt, quanto grauiore 
  reatu, non solum antiqua, set etiam ante oculos posita contempnunt. Et quia ad 
  fidei, et morum edificationem uaria ac diuersa a diuersis audita, et probata 
  nostrorum maxime temporum miracula scribere cordi insedit, nolui aliqua 
  negligere, quecumque auditoribus meo iudicio posse uidebantur prodesse. 
  CAPITVLVM XXVI 
  DE GAVFREDO SINEMVRENSI DOMNO 
  Gaufredus uir nobilis, domnus castri quod Sinemurum uocatur, postquam per 
  multum tempus ma|gnifice in seculo conuersatus est, tactus diuino Spiritu, 
  mundo renuntiauit, atque cum filio, et tribus filiabus apud Cluniacum habitum 
  religionis, induit. Vbi sancte ac sine querela diu conuersatus, merito 
  religionis atque prudentie Marciniacensium sororum quarum superius mentionem 
  feci, prior effectus est. Quarum curam dum per aliquot annos humiliter et 
  benigne administrasset, more mortalium molestia corporis tactus, defunctus 
  est. Cuius simplicis et beate conuersationis dulcem retinentes memoriam 
  sorores, multis lacrimis eius funus prosecute sunt, eum que in ecclesia 
  sepelientes, longe melius in cordium suorum abditis condiderunt. Qui non post 
  multos obitus sui dies, cuidam sororum multe mortificationis que Alberea 
  dicebatur, in somnis apparuit, ei que dixit: "Agnoscis me?" Que cum trepida 
  uoce ut post ipsa referebat respondisset, domnum Gaufredum priorem suum sibi 
  eum uideri, adiunxit ille: "Sum equidem quem dicis, et ut ea que circa me sunt 
  tibi nota faciam, ad te directus sum. In hora exitus mei maligni spiritus cum 
  horrifico sonitu irruerunt, et me uelut agmine facto undique circumdederunt. 
  Cum que ad eorum aspectum territus, iamiamque me ab eis rapiendum suspicarer, 
  subito beatus Petrus apparuit, et illud demonum collegium presentia sua 
  proturbans, ait: 'Quid hic ad istum nequam spiritus aduenistis? - Noster est 
  inquiunt, et nostra dum in seculo uixit, opera fecit. - Set pro his inquit 
  omnibus ex corde penituit, et quod maius est seculo renuntiauit'. Et dum 
  plurima hostis opponeret, et Apostolus uniuersa que dicebantur uera ratione 
  purgaret, ad hoc tandem uictus inimicus prorupit: 'Vnum ait superest, quod 
  nullo cassari argumento potest. Vestibus ac telis que undecumque abluenda ad 
  castrum de Sinemuro deferuntur, nouas exactiones imposuit, quas nec ipse nec 
  aliquis post eum remouit. Manente ergo peccato, necesse est manere et penam 
  peccati'. Ad quod Apostolus: 'Nichil inquit excipiens, pro omnibus peccatis 
  suis monachus factus est, et idcirco absque dubio in partem salutis uocandus 
  est'. Hoc dicto, hostibus in fugam coactis, me ab eorum terroribus liberauit. 
  Superest ut filio meo Gaufredo, qui michi in seculari hereditate successit hec 
  nota facias, et ut prauam exactionem ad priorem reducat consuetudinem, ei ex 
  mea parte dicas". His dictis, abscessit. At nominata soror domnam Adelam regis 
  Anglici sororem prius Blesensem comitissam, nunc humilem Christi ancillam 
  adiens, ei uniuersa narrauit. Que iam dictum Gaufredum accersiens, utrum 
  aliquid noue consuetudinis telis ac uestibus que sub castro abluebantur pater 
  eius imposuerit, requisiuit. Quod cum uere ut defunctus dixerat ab eo 
  cognouisset, non illusoriam set ueram fuisse uisionem agnouit, quam a ueraci 
  et hoc ante nesciente relatrice audiuit, et quam subsequentis qui rem nouerat 
  testimonium confirmauit. Et hec ea|dem michi fuit causa istud scribendi, ut 
  licet inter miracula solas uigilantium reuelationes scribere proposuerim, 
  illas tantum dormientium uisiones stilus iste non abhorreat, quas 
  circumstantium rerum ratio certa confirmat. Rogauit certe, et ex defuncti 
  patris mandato filium admonuit, ut nociuum exactionis usum remoueret, et ne 
  sibi quoque in peccatum reputaretur, sollicitus prouideret. Quod utrum 
  fecerit, non satis michi cognitum fuit. Quid uero illis qui dormientium 
  uisiones despiciunt respondendum sit, non multo labore opus est. Facile enim 
  occurrit unde et risus illudentium reprimatur, et non omnino huiusmodi 
  reuelationes contempnendas esse tardis etiam intellectibus aperiatur. 
  CAPITVLVM XXVII 
  DE MILITE MORTVO QVI APPARVIT HVMBERTO BELIOCENSI 
  Adiungatur supra dictis uisionibus recentior, et pene sub ipsis oculis nostris 
  facta reuelatio, de qua si quis dubitauerit, nescio cui iam miraculo credere 
  possit. In tanta enim claritate res acta est et tam fideliter a fidelissimis 
  testibus propalata, ut qui hoc obscurum putauerit, nichil de reliquo clarum 
  reperire in consimilibus ualeat. Anno quo in Hispaniam profectus sum res 
  contigerat, quam tanta celeritate stilus prosecutus est, ut cum ipsa in 
  Lugdunensi diocesi post natalem Domini prouenerit, ego hanc eodem anno in 
  Hyspaniis ante pentecosten memorie scribendo mandauerim. Hoc ea de causa 
  premisi, ne uetustate temporis corrupta rei fama putetur, cuius certitudinem 
  Cluniaci suscipiens, quia ante non potui, in Hyspaniis ut dictus est scripture 
  mandaui. Est in Matisconensi episcopatu castrum quod Beliocus dicitur, quod 
  tam sui nobilitate, quam prudenti dominorum strenuitate, pene omnia adiacentia 
  castra precellit. Huius dominium Guicardus hereditario iure suscipiens, eos 
  quibus successerat patres licet strenuos uiros, seculari potentia fama que 
  excessit. Qua magis ad mundanum fastum quam ad diuinum obsequium utens, ut de 
  talibus sepe uidemus dies uite sue ex maxima parte uanitati et mundane 
  superbie impendendo, multos que labores uelut aranearum telas texendo, 
  consumpsit. Tandem diuturno morbo a Deo correptus, ipsa que diuturnitate de 
  uita diffidens, Cluniaci meo tempore monacus factus est. Vbi corde humiliato, 
  penitentia et confessione christiana, quantum datum fuerat Deo satisfaciens, 
  orationibus sanctorum fratrum se comittens, paucis diebus aduixit, atque ad 
  ultimum peregrini itineris uiatico, hoc est sacro Christi corpore suscepto, 
  diem uite ultimum clausit. Huic in paterna hereditate filius eius Humbertus 
  succedens, adolescentia et diuitiis uelut fortibus cathenis mundo astrictus, 
  spatiosas seculi uias dampnosa libertate | aliquandiu effrenis incessit. Quem 
  corrigere, atque ad rectum salutis iter bonitas diuina reducere uolens, 
  ostendit ei unde et ipse saluari, atque alii a consimilibus possent actibus 
  deterreri. Nam quodam tempore contra quosdam qui in Forensi pago ei 
  aduersabantur armis commotis, cum exercitu contra eos processit, atque in 
  conflictu constitutus, unum ex strenuis militibus suis Gaufredum de Ion, ictu 
  lancee confossum amisit. Prelio dirempto, ad sua quisque uel fugiens uel 
  persequens, recessit. Nec dum plene duo menses transierant, et ecce iam dictus 
  miles quem interfectum retuli, cuidam alteri militi de Ansa qui Milo 
  uocabatur, per siluam eidem castro contiguam sine sotio equitanti, se obuium 
  obtulit. Ad cuius subitum conspectum dum miles obstupuisset, et timore non 
  modico turbatus, utrum fugere an subsistere sibi satius esset meditaretur, 
  mortuus qui apparuerat, prior in uerba prorupit: "Noli ait timere, neque 
  fugere mediteris, quia non ut ego tibi noceam, set ut tu michi prodesse 
  studeas, ad te uenire permissus sum. Ad te enim pre omnibus ueniendi licentiam 
  accepi, quoniam tam amore quam fidelitate michi nuper in seculo astrictus, 
  iniuncta tibi a me aliis fidelius executurus uideris. Rogo igitur ut 
  legationem meam Humberto de Belioco deferas, atque uice mea que tibi dixero, 
  ei denunties. Mortalem ego uitam leuitate eius inuitatus, gladio ut nosti 
  amisi, et ne ad beatam uitam transire merear, negligentia eius etiam 
  promerente retardor. Nam ad prelium ubi uiuendi finem feci, non satis iusta de 
  causa cum eo ueneram, nec a diris cruciatibus quos pro peccato illo et aliis 
  innumeris malis meis patior, aliquod beneficiorum spiritualium leuamen 
  accipio. Set quid mirum si obsequiis meis, et morti mee sibi impense ingratus 
  apparet, cum nec de requie patris sui qui suam eternam pro eius temporali 
  quodam modo neglexit salutem, se uel in modico curare demonstret? Nam cum ille 
  pro multis que ei iniuste adquisiuit, pro innumeris malis que diuersis 
  ecclesiis, et maxime Cluniacensi intulit, specialiter uero pro castello et 
  terra de Laia, crudelia patiatur tormenta, ipse absque aliqua penarum eius 
  contemplatione letatur, et his pro quibus ille nunc miserrime ingemiscit, ipse 
  quotidie splendide epulatur. Misereatur ergo mei, misereatur et patris, ne 
  forte si modo miseris nobis misereri noluerit, miserorum numero celerius 
  adiungatur. Nam si missarum celebratione, elemosinarum largitione, bonorum 
  uirorum apud Deum intercessione nos iuuare studuerit, et celeriorem nobis 
  salutem parabit, et se ipsum debito quo nobis astringitur liberabit. Quod si 
  tibi aut non crediderit, aut non obtemperauerit, ne|cesse iam michi erit per 
  memet ipsum eum adire, atque ei ut hec adimpleat instare. Scias autem multum 
  iam michi profuisse factam nuper Lugduni in sinodali conuentu publicam 
  absolutionem, unde talium et consimilium tam ardenter deprecor subuentionem". 
  Dixit hec, et statim a conspectu eius euanuit. At miles sollicitus de 
  iniunctis, ac ueritus ne si dissimularet, aliquid infortunii eum 
  consequeretur, Humbertum adit, et que audierat cuncta referens, nichil de 
  mandatis abscondit. Humbertus uero tante tam que aperte uisionis legatione 
  audita, condigno timore perterritus, et ad audita pauebat, nec tamen auditis 
  congruam diligentiam adhibebat. Verebatur magis more huiusmodi hominum 
  promissum defuncti aduentum, minorem uero de salute eius animo gestabat 
  affectum. Vnde solus noctibus iacere formidans, familiares ne se casu aliquo 
  solum relinquerent, admonebat. Et ecce paruo tempore emenso, iam dictus 
  defunctus quem tormenta inuisibilia compellebant, nutu diuino communicare 
  uerba mortalibus permissus, ei mane iam clara die in lecto iacenti, ac 
  uigilanti, sese uisibilem demonstrauit. Nam lecto eius assidens, et formam 
  quam habuerat uestitum quo usus fuerat, letale uulnus quod die mortis 
  susceperat uelut adhuc recens pectore ac dorso pretendens, mirantem ac 
  pauentem Humbertum sic est allocutus: "Quia inquit nuntium a me tibi missum 
  audire noluisti, ad te ipse Dei permittente misericordia ueni. Cum enim te 
  michi maximum debitorem uita mea tibi impensa fecerit, ac benignum in malis 
  maximis subuentorem misericordia facere debuerit, tu nec michi subuenis, nec 
  saltem paruo spiritualis beneficii adiumento crudelia que patior tormenta 
  mitigare contendis. Super hec et patrem tuum miserandis penis atque ineffabili 
  miserie subiectum post tergum proiecisti, et cum ille maxime tui causa 
  torqueatur, nullis ei pietatis uisceribus condescendis. Ingemiscit ille in 
  tormentis crudelibus, nec curas, torquetur et exultas, patitur et letaris. 
  Displicent ista benigno Deo, et pene iam in necem tuam sententiam dictauit, ut 
  quia his quibus maxime debitor es misereri dissimulas, qualiter misereri 
  debueris, patiendo similia experieris. Set distulit solita bonitate iusticiam, 
  et ne expeditioni comitis Amedei qua ire festinas intersis, me tibi denuntiare 
  permisit. Nam si illuc abieris, possessa pariter et uitam amittes. Consule 
  ergo tibi, miserere et nostri, nec ultra spiritualium bonorum leuamen nobis 
  impendere differas, ut et tibi salutem, et nobis requiem Conditoris clementia 
  mediante prouideas". 
  Dum ergo ita mortuus miles Humbertum alloqueretur, et ille longa 
  confabulatione iam securior red|ditus, ad respondendum uel ad interrogandum 
  uerba pararet, eius consiliarius Guicardus de Marziaco strenuus in seculo 
  miles, ab ecclesia matutino tempore rediens, superuenit. Qui mox ut limen 
  domus ubi uiuo mortuus colloquebatur attigit, mortuus qui apparuerat statim 
  disparuit. At Humbertus condigno pauefactus timore, mortui militis peticioni 
  ei aliquatenus subueniendo ex parte satisfecit, se que penitentie causa 
  Ierosolimum iter aggressurum, et sepulcrum Domini uisitaturum professus est. 
  Hec ad edificationem fidei et morum scribens, quibusdam hereticis, uel 
  erroneis nostri temporis hominibus beneficia ecclesiastica mortuis fidelibus 
  posse prodesse uel negantibus, uel dubitantibus ad uiam ueritatis et ecclesie 
  doctrinam redditum persuadere uolui, neque tamen spe spiritualium, uel talium 
  subsidiorum uitam mortalem sub negligentia transigendam, talibus tam que 
  lucidis exemplis admonere decreui. Ecce enim superna pietas que miserum in 
  inferno sepultum audire noluit pro fratribus rogantem, dicentem que si quis ex 
  mortuis ierit ad eos penitenciam agent, set mentis eorum duriciam prenoscens 
  respondit: Si Moysen et prophetas non audiunt, neque siquis ex mortuis 
  resurrexerit credent; eadem inquam diuina bonitas nostris diebus non quidem 
  corpus mortuum suscitauit, set mortui corporis spiritum, uel imaginem 
  uiuentibus apparere, eos que ad penitentiam et ad sibi subueniendum admonere 
  et deprecari permisit. Cesset igitur iam noxius error, spiritus fidelium 
  precibus et bonis ecclesie iuuari non credens. Excitetur quoque ignaua 
  segnicies, aliorum post mortem bonis dormitando saluari confidens, sciat que 
  pro certo, quia nisi quem opera condigna saluti precesserint, eum post 
  transitum aliorum subsequentia bona saluare non poterunt. Set si talia eius 
  opera fuerint, ut gratia Dei comitante dampnationem eternam merito euadere 
  debeat, iam siquid de reliquo imperfectionis remanserit, tam sanctorum 
  mortuorum meritis, quam uiuentium fidelium beneficiis expiari poterit. 
  CAPITVLVM XXVIII 
  ITEM DE ALTERIVS APPARITIONE IN HYSPANIA 
  Et quia semel Hyspanias ingressi sumus, quod in eisdem partibus de re simili 
  contigisse ibidem constituti audiuimus, pretereundum non est. Est in Hyspaniis 
  partibus nobile et famosum castellum, quod et propter congruum situm, et 
  fertilitatem adiacentium terrarum, et multitudinem inhabitantium incolarum 
  quibus rebus proxima castella ex|superat, ut estimo non incongrue Stella 
  uocatur. In hoc castello quidam Burgensis fuit, qui Petrus Engelberti 
  uocabatur. Hic strenuitate famosus, et secularibus rebus abundans, totam usque 
  ad senium fere uitam in seculo duxit. Tandem tactus ab illo qui spirat ubi 
  uult, seculo renunciauit, atque in monasterio quod apud Nazaram sub 
  Cluniacensi iure et regula constructum est, habitum monastice professionis 
  suscepit. Quo cum ego post duos annos conuersionis eius peruenissem, audiui 
  eum memorandam uisionem narrasse, cuius quidem fama ad nos ante peruenerat, 
  set quis esset eius relator non dixerat. Hoc cum accepissem, ubi esset tante 
  uisionis relator sollicitus inquisiui, atque eum in quadam cella Nazarensi 
  monasterio subdita satis que contigua commorari audiui. Ad quem locum cum me 
  itineris necessitas perduxisset, uidi hominem cui et etatis maturitas, et 
  morum grauitas, et cunctorum attestatio, ipsa que niuea canicies, fidem 
  integram constanter prebere suadebant. Omnem tamen dubietatis scrupulum tam a 
  corde meo quam a cordibus omnium excludere uolens, coram uenerandis episcopis, 
  Olorensi, et Oximensi, coram sotiis nostris multe religionis et scientie 
  personis, ac quibusdam aliis eum conueni, et quod ueritas perdat omnes qui 
  locuntur mendatium ostendens, multa que similia ad eum ne mentiretur 
  deterrendum adiungens, ut quod certum de uisione illa sciebat narraret, non 
  solum admonui, set etiam in uirtute obedientie quam michi ut monacus abbati 
  subditus erat, iniunxi. Ad quod ille quod adhuc prorsus nos omnes latebat 
  adiciens: "Ego ait istud quod a me queritis ab alio non accepi, set ipse 
  propriis omnia oculis uidi". Quo audito, multo magis exhilarati sumus, 
  habentes iam non alienorum uerborum relatorem, set rei ipsius certissimum 
  inspectorem. Vnde magis magis que ad querendum instigati, et ad audiendum 
  intenti, moram pati ultra non potuimus, set ut quod uiderat enarraret, eum 
  omnes compellere cepimus. Volo autem eum loquentem introducere, ut quicumque 
  hoc legitis uel auditis, non solum sensum uerborum, set et ipsa uerba ab eius 
  ore uos putetis audire. 
  "Tempore inquit quo rex Aragonensis Adefonsus regnum maioris Adefonsi 
  Hispaniarum regis iam mortui obtinebat, contigit ut contra quosdam qui in 
  regione que Castella dicitur ei repugnabant exercitum commoueret, et ut de 
  singulis regni sui domibus singuli illuc pedites, uel equites dirigerentur, 
  sanciret. Eo precepto coactus, unum ex mercennariis mercede michi seruientibus 
  Sancium nomine, ad exercitum destinaui. Paucis post diebus decursis, omnibus 
  que qui expeditioni illi interfuerant ad propria redeuntibus, ipse quoque 
  domum reuersus est. Non longo deinceps tempore elapso, more humano morbo 
  correptus, nec diu cum morbo luctatus, defunctus est. Inde post quatuor fere 
  menses ex quo e uita recessit, dum apud Stellam in domo mea hiemali tempore 
  iuxta ignem in lecto iacerem, subito iam dictus Sancius circa mediam noctem 
  michi adhuc uigilanti apparuit. Qui igni assidens et carbones quasi ad 
  calefaciendum, uel clarificandum huc illuc que reuersans, multomagis se michi 
  cognoscibilem demonstrabat. Erat autem nudus, et absque omni uestitu, excepto 
  paruo uili que tegumento quo uelut inhonestiora corporis sui obuelabat. Quem 
  cum uidissem: 'Quis inquam es tu?' At ille humili uoce: 'Ego sum inquit 
  Santius famulus tuus. - Quid inquam hic agis? - Vado inquit Castellam, iter 
  que meum multus exercitus comitatur, ut ubi deliquimus, ibi et delictis penas 
  debitas exsoluamus. - Et cur inquam huc diuertisti? - Est inquit michi spes 
  uenie, et si misereri uolueris, celeriorem michi requiem comparare poteris. - 
  Quomodo inquam? - Quando inquit nuper expeditioni quam nosti interfui, hostili 
  inuitatus licentia, ecclesiam quandam cum quibusdam sociis inuasi, que intus 
  inuenta sunt diripui, uestimenta insuper sacerdotalia me cum rediens 
  asportaui. Pro quo specialiter diris penis subactus affligor, et remedium a te 
  sicut a domino meo quantis possum precibus imploro. Nam poteris michi 
  subuenire, si beneficiis spiritualibus me studueris adiuuare. Rogo ergo 
  insuper ut dominam meam uxorem tuam, ex mea parte, mea functus uice 
  depreceris, ne octo solidos quos pro seruitio meo, mercennario iure michi 
  debebat reddere iam moretur, et quod necessitatibus carnis si aduiuerem 
  reddidisset, anime mee longe amplius his egenti erogando eos pauperibus 
  largiatur'. Iam ego tali eius collocutione multomagis animatus: 'Quid inquam 
  de conciue nostro Petro de Iaca nuper defuncto actum est? Rogo ut si quid de 
  illo nosti, aperias. - Illum ait opera misericordie frequenter quidem, set 
  maxime preterite famis tempore pauperibus impensa, beatorum requiei 
  adiunxerunt, et uite eterne participem effecerunt'. Cum que eum tam prompte et 
  facile michi respondere audissem, adieci: 'Et de Bernerio alio conciue nostro, 
  ante paruum tempus similiter ut nosti defuncto, aliquid tibi notum est? - 
  Illum inquit infernus possidet, quia ad dirimendas lites et iudicio 
  terminandas huic uille prelatus, multa sepe muneribus aut gratia illectus 
  iniuste iudicauit, et quia cuidam pauperi uidue quodam tempore baconem unum 
  qualecumque uite eius subsidium, crudeliter auferre non timuit'. Tunc longe 
  amplius ad maiora querenda animi feruore succensus, adiunxi: 'De rege nostro 
  Adefonso ante paucos annos defuncto, tibi aliquid notum esse potuit?' Ad hec 
  quidam alius in fenestra capiti meo proxime superposita residens: 'Noli ait | 
  hoc ab isto querere quod ignorat, quoniam recens eius ad partes nostras 
  aduentus, hoc ei notum fieri nondum permisit. Michi uero cui a die obitus mei 
  quinquennalis cum huiusmodi spiritibus mora plura quam iste nouerit nota 
  fecit, quod de rege queris ignotum esse non potuit'. At ego rursus noue uocis 
  auditu attonitus, ac uidere cupiens uocis auctorem, conuerti oculos ad 
  fenestram, adiutus que lune splendore que lumine suo omne tunc domus spatium 
  clare illustrabat, conspicio hominem in inferiori fenestre margine residentem. 
  Quem in eodem habitu quo alium uideram cernens: 'Et tu inquam quis es? - Ego 
  inquit huius quem aspicis sotius sum, et Castellam cum isto et multis aliis 
  proficiscor. - Et tu inquam de rege Aldefonso ut dicebas aliquid nosti? - Noui 
  inquit ubi fuerit, set ubi modo sit nescio. Nam aliquandiu tormentis acribus 
  inter reos excruciatus, postmodum a Cluniacensibus monachis inde sublatus est. 
  Exinde uero quid de eo factum sit, prorsus ignoro'. 
  His dictis, ad sotium qui igni assidebat uerba conuertens, ait: 'Surge et iam 
  iter inceptum peragere incipiamus. Ecce enim iam omnes uias que intus, uel 
  extra castellum sunt subsequens nos exercitus sotiorum impleuit, et iam multis 
  uelocissime pretergressis, ut festinanter eos sequi debeamus urgemur'. Ad hanc 
  uocem Sancius surrexit, et flebili uoce quod prius rogauerat ingeminans: 'Rogo 
  inquit domine ne mei obliuiscaris, et ut dominam meam coniugem tuam quatinus 
  quod corpori debebat misere anime mee restituat, oro sollicitus exhorteris'. 
  His dictis, statim uterque disparuit. At ego mox coniugem iuxta me in lecto 
  dormientem citata uoce exsuscitans, priusquam ei quod uideram uel audieram 
  narrarem, interrogaui utrum aliquid Santio communi nostro mercennario pro 
  mercede deberet. Qua respondente quod ego nondum ab aliquo nisi a mortuo 
  audieram, se uidelicet eidem Santio adhuc octo solidos debere, nequaquam ultra 
  de re dubitare potui, cui fidem omnimodam et mortui relatio, et mulieris 
  confirmatio conferebant. Facto mane, octo illos solidos a coniuge accipiens, 
  et de meo quod congruum uisum est addens, pro eius qui apparuerat salute 
  pauperibus distribui, et sacrarum missarum adiutoria ei a sacerdotibus mea 
  prece et studio impensa, ad pleniorem peccatorum eius remissionem adauxi". 
  Hanc tam claram et commendabilem uisionem, uelut uerbum e uerbo exprimens ad 
  edificationem fidei et morum tam modernis quam posteris fideli scripto 
  transmisi, et quanta cautela mortalibus necessaria sit, mortuorum ipsorum 
  testimonio declaraui. Non parum autem, immo maxime ueritati huius uisionis 
  attestatur quod a mortuo dictum est, Adefonsum regem a Cluniacensibus monachis 
  sublatum, et a tormentis consimilium reorum ereptum. Nam quod omnibus pene 
  Hispanis, et Gallis populis notum est idem rex Cluniacensis ecclesie magnus 
  amicus, et benefactor extitit. Vt enim innumera alia pietatis opera eidem 
  monasterio ab eo impensa | taceam, magnificentissimus et famosus rex censualem 
  se regnum que suum Christi pauperibus eiusdem monasterii Christi amore 
  fecerat, et tam a se quam a patre suo Fredenando constitutum censum, ducentas 
  scilicet et quadraginta auri uncias singulis annis Cluniacensi ecclesie 
  persoluebat. Preter hec duo monasteria in Hispaniis ex proprio construxit, 
  alia a quibusdam aliis personis construi permisit, et ut construerentur 
  adiuuit. In quibus Cluniacenses monachos ponens, et unde omnipotenti Deo 
  regulariter seruire possent, regia liberalitate affluenter largiens, et pene 
  emortuum monastice religionis feruorem ex parte in Hispaniis reparauit, et 
  sibi hoc studio post regnum temporale, regnum etiam sempiternum ut dignum est 
  credere, comparauit. Obtemperauit benignus rex Re|gis eterni precepto faciens 
  sibi amicos de mammona iniquitatis, a quibus amicis finita regni uillicatione, 
  secundum iam dicte uisionis tenorem, et a penis ereptus, et in eterna 
  tabernacula susceptus est. Quid enim magis illi misericordi iusticie congruere 
  potuit, que reddit unicuique iuxta opera sua, quam ut ab his eripi uideretur 
  quibus subuenerat, ab illis ei misericordia impenderetur quibus misertus 
  fuerat, ab his beate uite restitueretur, quorum in miseriis presentibus uitam 
  largis subsidiis sustentauerat? Vere non fallax uox de celis a Iohanne audita: 
  Opera mortuorum sequntur illos, quod in isto rege apparuit, quem per opera 
  misericordie uel per eos quibus impensa est a tormentis eripuit, et requiei 
  beatorum spirituum sociauit. 
  EXPLICIT LIBER PRIMVS DOMNI PETRI ABBATIS DE MIRACVLIS 
  LIBER 2
  INCIPIT PROLOGVS IN LIBRO SECVNDO EIVSDEM. 
  Quoniam ad roborandam fidem, et mores instruendos, miracula nostro tempore, 
  uel circa nostra tempora gesta quorum indubia cognitio datur scribere 
  proposui, post ea que premissa sunt alia quoque legentibus uel audientibus non 
  minus ut credo utilia, adiungenda sunt. In quibus ut supra iam dixi, nullum 
  temporis ordinem seruo, nullius generis miracula uito, sed sicut ea uel olim 
  didici, uel cotidie a diuersis et fide dignis discere possum, scripture 
  commendo. Doleo enim, et supra quam multis forte credibilis sit, torpori 
  multorum irascor, qui cum scientia litteris atque eloquio abundent, miranda 
  omnipotentis Dei opera. que sepe in diuersis terrarum partibus ad 
  instructionem ecclesie fiunt, memorie posterorum mandare scribendo, 
  pigritantur. Et cum antiquus mos fuerit non solum apud primos christiane fidei 
  patres, sed etiam apud gentiles ut queque digna memoria litteris traderent, 
  isti nec christianorum, nec paganorum studia imitantes, uniuersa suis 
  temporibus accidentia, que succedentibus non parum possent esse utilia, 
  languentes animo, perire permittunt. Cum dicat Deo diuinis psalmus: | 
  Confiteantur tibi Domine omnia opera tua, hoc est laudare de omnibus operibus 
  tuis, quomodo de illis suis operibus Deus laudabitur, que nesciuntur? Quomodo 
  ab his qui ea non uiderunt scientur, nisi dicantur? Quomodo in memoria 
  recedentium et succedentium temporum permanere poterunt, nisi scribantur? Et 
  cum omnia siue bona, siue mala que uel uolente, uel permittente Deo in mundo 
  fiunt, ipsius glorificatione et ecclesie edificationi inseruire debeant, si ea 
  homines latuerunt, quomodo de his aut Deus glorificabitur, aut ecclesia 
  edificabitur? Ad tantum autem iam fructum infructuosa huius silentii segnicies 
  peruenit, ut quecumque in ecclesia Dei siue in regnis christianis, a 
  quadringentis, uel quingentis ferme annis facta sunt, uniuersa pene nobis et 
  omnibus ignota sint. Tanta enim apparet distantia nostrorum temporum et 
  priorum, ut que ante quingentos et mille annos gesta sunt nobis notissima, que 
  uero ex inde ipsis quoque diebus nostris acta sunt prorsus ignota sint. Inde 
  est quod historiis antiquis, ecclesiasticis gestis, libris multiplicis 
  doctrine patrum instructiones et exempla continentibus abundamus, eorum au|tem 
  que temporibus nobis contiguis contigerunt, nescio si uel unum habemus. 
  Scrutabantur priores illi rerum utilium diligentissimi, etiam apud remotas 
  gentes et ignotas linguas, siquid inde dignum et humanis commodis inseruiens, 
  possent eruere. Vnde egyptii grecorum, greci latinorum, latini grecorum et 
  hebreorum, siue aliarum gentium linguas et scientiam studiose indagabant, 
  inuicem sibi que necessaria cognoscebant, uariis scriptis diuersis que 
  translationibus communicabant. At uero e conuerso latini nostri non solum 
  nulla peregrina rimantur, set nec sibi proxima cognoscere uel aliis ea scripto 
  uel uerbo commendare dignantur. Set redeat sermo ad proposita, et secundum 
  uires a Deo datas, si quid dignum uel utile inuenire potuerit, ad Dei laudem 
  uel profectum legentium modernis uel posteris manifestet. 
  EXPLICIT PROLOGVS. 
  INCIPIT LIBER SECVNDVS DOMNI PETRI ABBATIS CLVNIACENSIS DE MIRACVLIS 
  CAPITVLVM I 
  DE OPPRESSORE ECCLESIARVM QVI VISIBILITER RAPTVS EST A DIABOLO ET PER AERA 
  SVBVECTVS EST STVPENTIBVS QVI ADERANT VNIVERSIS. 
  Primum igitur ad terrorem et correctionem malorum principum, quod Matisconi 
  gestum est, proferatur. Insolita quippe res, et preter quam tunc omnibus ut 
  puto seculis inaudita, ibidem contigisse omnium pene indigenarum celebri et 
  publica relatione narratur. Est autem eadem Matiscus in finibus regni 
  Francorum, quod a Theutonicorum uel Romanorum imperio, Arar fluuius a 
  Lotaringia sumens initium, Rodanus que in mare Mediterraneum habens profluxum, 
  disterminat. Que Matiscus a quibusdam oppidum uocata, a quibusdam urbis nomine 
  honorata, in prima Lugdunensi, quinte sedis optinet locum. Hanc, quantum ad 
  ius ecclesiasticum Lugdunensi primati, quantum ad ius seculare, Francorum regi 
  subditur. Huius urbis principatum quodam tempore sub nomine comitis quidam 
  optinens, super personas et res ecclesiasticas execrandam tirannidem 
  exercebat. Longe enim exsuperans aliorum predonum nequitiam, non ex parte 
  ecclesiarum substantias diripiebat, set redditus earum omnes cum suis 
  possessionibus sibi tyrannica uiolentia subiugabat. Nam canonicos de 
  ecclesiis, ipsos etiam monacos de monasteriis suis eiciens, terras omnes, 
  redditus omnes, et quecumque eis ad huius uite subsidium a maioribus data 
  fuerant, inmisericorditer abstulit, iuri que proprio mancipauit. Ostenduntur 
  adhuc ab incolis antiquarum ecclesiarum ruine, ex quibus ipse sacre religionis 
  cultores eiciens, uenerabilia loca omnipotenti Deo religiose seruientium 
  multitudine referta, | in heremi solitudinem redegit. Ita se totum Deo 
  subtrahens, mundo dedicans, gehenne et tremendorum Dei iudiciorum oblitus, ut 
  euangelicus ille iudex, nec Deum timebat, nec hominem uerebatur. Cum que diu 
  concessa potestate abusus, quotidie se ipso deterior fieret, nulla que iam 
  spes correctionis eius existeret, iram aduersum se omnipotentis Dei iam non 
  reuocandam commouit, atque in se dirissime expertus est scripture sacre 
  sententiam dicentis: Horrendum est incidere in manus Dei uiuentis. Et quia 
  nequitia eius non occulta set publica, non cum timore, set cum audatia Deum 
  prouocauerat, non latenter, set publice, non tantum inuisibiliter, set etiam 
  uisibiliter terribile factus est tyrannis principibus in exemplum. Nam cum 
  sollempni die Matisconi in proprio palatio resedisset, eum que multitudo tam 
  militum quam diuersi ordinis circumstaret, repente ignotus homo equo insidens, 
  per ostium palatii ingressus, omnibus conspicientibus et admirantibus, usque 
  ad ipsum equitando peruenit. Cum que ei astaret, se ei uelle colloqui dicens, 
  ut surgeret ac se sequeretur non tam monuit quam imperauit. At ille inuisibili 
  potentia constrictus, nec iam resistere ualens, surrexit, atque usque ad 
  ostium domus processit. Vbi equum paratum inueniens, eum que ab eo conscendere 
  iussus, ascendit. Cuius statim habenas ille arripiens, statim cum uelocissimo 
  cursu per aera ferri, cunctis conspicientibus cepit. Cum que inmenso eius 
  clamore ac miserabili eiulatu tota ciuitas commota, ad tam inuisum spectaculum 
  concurrisset, tamdiu eum per aera currentem attoniti conspexerunt, quamdiu 
  naturali oculorum acie eum subsequi potuerunt. Qui cum eum diu: "Succurrite 
  ciues succurrite", uociferantem audirent nec iuuare ualerent, subtractus 
  tandem uisibus hominum, eternus quod meruerat factus est sotius demonum. Ab 
  hoc tam horrendo miraculo uel spectaculo uniuersi ad propria reuertentes, 
  sicut supradixi horrendum esse incidere in manus Dei uiuentis exemplo inaudito 
  et miserabili didicerunt. Hoc ita fuisse post communem ut dixi omnium famam, 
  quiddam non quidem tantum mirabile, set tamen mirum nostris diebus accidens 
  attestatur. Nam ille de quo suprascripsi traditus diabolo comes, dum cum sotio 
  maligno de palatio ut dictum est egrederetur, per ostium muri palatio illi 
  proximi, transitum habuit. Quod ostium ciues ob horrorem tante rei et memoriam 
  posteris commendandam, lapidibus obturauerunt. Quod nuper Otgerius Willelmi 
  comitis prepositus renouare cupiens, et pro|pter quedam que publico uel 
  priuato usui necessaria uidebantur peruium facere uolens, conductis quadam die 
  operariis, obicem lapidum ab ostio remouebat. Erat autem et ipse pro posse suo 
  ecclesiarum persecutor, et ubi parua occasio occurrebat, res earum nisibus 
  diuersis uexabat. Dum igitur hic operi iam dicto instaret, ecce inuisibiliter 
  a diabolo raptus, ac uidentibus qui aderant multo in aera spatio subleuatus, 
  set confestim dimissus, corruit, ei que corpore grauiter colliso, brachium 
  quoque illius subita illa ruina confregit. Quod uidentes socii, rursus foramen 
  ostii quod aperire ceperant, lapidibus obturauerunt, et ad perhennem utriusque 
  prodigii memoriam, clausura perpetua dampnauerunt. 
  CAPITVLVM II 
  DE ILLO QVI TERRA OBRVTVS, PER SACRIFICIA ET ORATIONES ECCLESIE AB ANGELO 
  PASCEBATVR 
  Illud quoque quod saluatrici hostie, hoc est sacrosancto corporis et sanguinis 
  Christi sacramento, non paruum nostris diebus testimonium dat, precedentibus 
  adiungendum est. Est in Gratianopolitano episcopatu locus in uenis 
  subterraneis plurimum habens ferri, quod multo incolarum et rusticorum sudore 
  assidue eruitur, ac fornacibus coctum et expurgatum per circumiacentes terras 
  fabris ferrariis uel quibuslibet pro lucro uenditur. Inde et uilla quam idem 
  homines iuxta incolunt, Ferraria nuncupatur. Solent autem huiuscemodi homines 
  dum terre abdita fodiendo perscrutantur, spe maioris lucri longius procedere, 
  et per subterraneos specus pertinaciter maiorem ferri materiam perscrutari. 
  Huic operi dum quodam tempore quidam rusticus indefessus instaret, et intima 
  terre uiscera fodiendo acriter rimaretur, repente maxima moles terre delapsa, 
  aditum per quod ingressus fuerat, obturauit. Quia tamen longius fodiendo 
  processerat, et multum post se spatii exhausta terra inane reliquerat, mortem 
  euasit, et uelut in domo clausa, ac ualidis munitionibus undique circumsepta, 
  egredi quidem non potuit, incolumis tamen permansit. Set tenebris tam 
  tenebrosi carceris circumseptus, spe omni euadendi sublata, ac uelut in amplo 
  sepulcro sepultus, mortem ipsam adhuc uiuens, iam se cernere estimabat. Quem 
  iam per aliquot dies non apparentem, uxor sua mortuum credens, ad animam eius 
  spiritualibus beneficiis adiuuandam conuersa est. Vnde per annum integrum omni 
  ebdomada unam ei missam celebrari a sacerdotibus faciens, et pro eo panem et 
  candelam offerens, salutari sacramento ut mos est ecclesie, anime ut putabat 
  defuncti mariti subuenire satagebat. Vna tamen in anno ebdomada extitit, qua 
  mulier aliis intenta negotiis, missam ut proposuerat marito prouidere 
  neglexit. Et ecce totius anni pene emenso tempore, rursum fossores metalli 
  officio assueto irrequieti instantes, ad locum in quo iam dictus rusticus 
  adhuc uiuens latebat, paulatim fodiendo perueniunt. Quorum dum uoces et 
  malleorum sonitus iam ap|propinquantium, rusticus inclusus audisset, quantis 
  potuit nisibus uociferari cepit. Cuius illi uocem audientes, et utpote artis 
  illius periti, hominis subterranei esse cognoscentes, sese inuicem ad 
  fodiendum cohortati sunt, et ad eum tandem post multum fossionis laborem 
  peruenerunt. Quem accensis luminaribus curiose circumspicientes, illum esse 
  quem anno iam preterito ibidem obrutum esse sciebant, agnouerunt. Admirati, et 
  pene ut dignum erat tante rei nouitate stupefacti, quomodo illic tantum uiuere 
  potuisset, instantissime inquirebant. At ille respondit: "Isto quem nunc 
  remouistis terre obice, foramini per quod intraueram obiecto, cum hoc carcere 
  quem uos uidetis retentus fuissem, atque aliquantis diebus sine cibo et lumine 
  permansissem, subito michi iam pene deficienti cum pane simul et lumine quidam 
  astitit, qui me confortans, et ad cibum capiendum admonens, tetras tenebras 
  illas candela quam ferebat clarissime illustrauit. Eo pane spatium per septem 
  aut octo ut michi uidebatur dierum refectus, totidem diebus ea candela 
  illustratus et famis periculum euadebam, et huius fosse tenebras euitabam. 
  Post septem uero uel octo dies, rursus ille qui prius, cum recenti pane et 
  renouato lumine adueniebat, ea que michi dimittens, confestim recedebat. Hoc 
  per unius ut michi uidebatur anni excursum, equo pene temporis interuallo 
  numquam facere destitit, excepto unius ebdomade spatio quo michi presentiam 
  suam munus que solitum nescio qua de causa subtraxit. Quo tempore fame et 
  tenebris ualde excruciatus sum, quousque rursum benignus ille uite mee 
  conseruator rediit, et simili subuentione uitam meam iam morti proximam, 
  reparauit". Hoc illi ab eo audientes, et quid pro illo uxor eius per totum 
  illum annum fecerat ad mentem reuocantes, cuncta ei protinus exposuerunt. 
  Deinde hominem de cauernis illis subterraneis educentes, uxori proprie, 
  uicinis omnibus et populo ad tantum spectaculum undique concurrenti, mirum 
  dictu, post annuam sepulturam incolumem reddiderunt. Qui simul congregati, et 
  quod pro eo mulier fecerat et quod ille de se narrabat subtilius examinantes, 
  eisdem diebus panem quo reficiebatur, candelam qua illustrabatur, ei in illo 
  specu oblata fuisse inuenerunt, quibus mulier pro eius requie et missam 
  celebrari faciebat, et sacerdoti missam celebranti panem simul et candelam 
  offerebat. Glorificantes ergo Dominum, et non minus quam pro mortuo suscitato 
  ut dignum erat gratias agentes, quantum recta fides Deo placeat, quantum 
  fidelium oblationes uel sibi, uel aliis prosint, quantam super omnia salutem 
  salutaris hostia Deo oblata dignis operetur, luce clarius agnouerunt. 
  CAPITVLVM 
  III EXCVSATIO QVARE SCRIPTOR HORVM IN NARRANDO RERVM GESTARVM NON POTVERIT 
  TEMPVS VEL ORDINEM CONSERVARE 
  Quod sepe supra fassus sum me in relatione horum miraculorum nullum temporis 
  ordinem seruare, nullius generis miracula uitare, fixum ac stabile apud 
  lectorum memoriam esse desidero. Tunc enim nulla temporum que forte uideri 
  posset con|fusione uel permixtione turbari poterunt, quando me non temporum 
  seriem, set rerum quolibet tempore gestarum ueritatem obseruare cognouerint. 
  Seruassem tamen tempora ipsa cum rebus gestis, si eo ordine utrumque simul a 
  relatoribus accepissem. Set quia quandoque que prius facta fuerant ultima 
  didici, que posterius acta in primis accepi, necessitas michi facta est, non 
  eo tempore quo res geste sunt, set eo tempore eas scribere quo relate sunt. 
  Inde est quod superius quorundam bonorum monachorum bonos actus describens, 
  cuiusdam boni et magnifice uite monachi gesta preterii. Nam post aggressum 
  illud opus aliquantis iam transactis annis, ea ex parte a quibusdam dignis 
  fide audiui, et que de illo per memet ipsum ipse agnoueram, illum eius finem 
  expectans quia adhuc in carne uiuebat, in quo omnis laus secure canitur, 
  scribere distuli. Iam uero illo feliciter humanis rebus exempto, et Deo cui 
  semper deuotus adheserat, ut dignum est credere coniuncto, tempus est aliqua 
  de eo scribendi, et posteris sanctam benedicti hominis memoriam commendandi. 
  CAPITVLVM IIII 
  DE ORTV ET ADOLESCENTIA BONA DOMNI MATHEI EPISCOPI ALBANENSIS 
  Fuit autem hic non obscuri secundum carnem generis ortus Remensi prouincia, 
  utroque parente et nobilitate insignito, et mundanis omnibus locuplete. Hic et 
  in puericia litteris traditus est, et postquam adoleuit, in Laudunensi 
  ecclesia clericale officium adeptus est. Hic statim a primis annis contra 
  multorum clericorum deprauatum morem, cum etate cepit et honestate 
  inualescere, et leuitatem uel lasciuiam consodalium fugiens et execrans, quod 
  perrarum est, in huiusmodi hominum genere, famosis honestate ac religione 
  clericis adherebat. 
  CAPITVLVM V 
  QVALITER VENERABILI RADVLFO REMORVM POSTEA ARCHIEPISCOPO ADHESERIT 
  Inter quos quendam probatioris uite clericum, Remensis ecclesie tunc 
  thesaurarium eligens, qui Radulfus nomine Viridis cognomine dicebatur, ei se 
  specialius religiosa familiaritate deuouit. Dehinc rapto eodem Radulfo, et in 
  Remensem archiepiscopum assumpto, non deseruit quem elegerat, set probatum 
  uita, ac prudentia hominem, reli|giosus ac prudens iuuenis prosequens, 
  aliquandiu sub ipso Remensis iam ecclesie canonicus perseuerauit. Gaudebat 
  eius societate religiosus episcopus, nec inferiorem ei amoris uicem 
  rependebat. Cernebat in eo quod in se cognoscebat, et uelut imaginem uirtutum 
  suarum in ipso amplectebatur. Vt enim quidam sapiens ait: Similitudo morum, 
  concordiam efficit animorum. Et uere. Numquam enim dissimilia sibi conuenire 
  potuerunt, nec in una sede diuersa morari. Nam dissimilitudine discoherentia, 
  siquis sine aliquo simili adiungere temptat, frustra laborem insumit. Statim 
  enim ab inuicem resiliunt, nec nisi per aliquod simile ac medium ut dictum 
  est, coniungi possunt. Hoc in elementis, hoc in corporibus, hoc in moribus, 
  hoc prorsus in rebus omnibus constat, et luce clarius est. Sic bono episcopo 
  bonus canonicus, bonorum morum uite que honeste congruentia coniunctus, 
  paulatim per cotidiana incrementa, ad maiorem religionis ac sancte 
  conuersionis et conuersationis amorem promouebatur. 
  CAPITVLVM VI 
  QVOMODO AD MONASTICAM VITAM ASPIRANS ECCLESIASTICOS HONORES DIMISERIT 
  Inde actum est ut diuinus ignis, pectoris eius de scintilla exortus, in 
  flammas prorumpere gestiret, et non iam sub illo canonicali, immo pene 
  seculari ac fallaci tegmine, set sub uero ac sincero monachorum ordine, Deo 
  seruire proponeret. Videbat institutis illis clericorum nichil prope 
  religionis inesse, multa ibi simulari, pauca in ueritate geri, ambitione, 
  cupiditate, emulatione cuncta interturbari, et sub tonsura uel habitu 
  clericali, rectius mercennarios quam canonicos posse uocari. Hec et his 
  similia mortis genera in eis abhorrens, et uelut de medio Babilonis iuxta 
  uocem prophete fugere querens, adit episcopum, et familiare sibi colloquium ab 
  eo indulgeri rogat. Quo impetrato denudat quidem ex parte animi secreta, set 
  ex maiore sub silentio tecta reseruat. Timebat enim ne si cuncta episcopo se 
  diligenti proderet, dilectione qua ei tenebatur obstrictus sanctis eius 
  conatibus contrairet. Et nouerat quidem episcopum omnino uirtutem suarum 
  desiderare profectum, set uelut menbri alicuius a corpore diuulsionem, eius a 
  se timere discessum. Hac ergo de causa quicquid de seculi abrenuntiatione 
  proposuerat reticens, reliqua pandit, et se canonicales reddi|tus minus 
  canonice accepisse confirmat. Timere se ne a patre diuite et seculari homine 
  precio uel prece indecenti redditus ecclesiastici qui gratis dari et accipi 
  debent, sibi prouisi fuerint, atque cum subsidio corporali, eternus interitus 
  comparatus. Et nescisse quidem se tales contractus, neque accersitum fuisse ad 
  huiusmodi commercia. Formidare se tamen sola fama ad se perlata, ne solo 
  nomine christianus dicatur, et rerum ueritate Symonis discipulus approbetur. 
  Debere patrem salutem filio prouidere, et ne casu aliquo ouis de numero gregis 
  sibi crediti pereat, satagere. "Et ut inquit finem dicendi faciam, et quod huc 
  usque in corde meo latuerat retegam, prebendas omnes, redditus ecclesiasticos 
  omnes quocumque modo michi datos, in manum uestram refundo, et omnibus prorsus 
  ecclesiasticis non spiritalibus set corporalibus michi huc usque collatis 
  beneficiis abrenuncio". Hec episcopus a iuuene audiens, et innumeros senes ac 
  decrepitos multa animi deuotione eum exsuperasse gaudens, in lacrimas est 
  resolutus, eum que ne id faceret, et ne pro culpa incerta ecclesiasticis 
  beneficiis renuntiaret, hortatus est. Non adquieuit ille, set incepto 
  proposito constanter perseuerans, quod ceperat perfecit. Renuntians ergo tali 
  occasione ecclesiasticis negociis, immo cunctis secularibus causis, ab 
  episcopo ei ualedicente, eum que ad alia sua negotia mittente, recessit. Nec 
  diu moratus est, set quod de sua eterna salute conceperat, adimplere celeriter 
  properauit. 
  CAPITVLVM VII 
  QVOD PROPTER CELEBREM RELIGIONIS FAMAM CLVNIACVM ELIGENS APVD SANCTVM MARTINVM 
  DE CAMPIS MONACHI HABITVM SVSCEP[ER]IT 
  Cogitans ergo quo diuerteret, uel ubi conceptum religiose uiuendi propositum 
  adimpleret, Cluniacum elegit. Audierat namque ab illo suo Remensi 
  archiepiscopo, et ante episcopatus officium et post, Cluniacense monasterium 
  predicari. Audierat eum Cluniacensis ordinis modum uel morem multis laudibus 
  extollentem, aduerterat eum Cluniacenses institutiones multis ac diuersis 
  religiosorum institutionibus preferentem. Coniecerat non leuiter in his posse 
  falli hominem doctum in diuinis, expertum in humanis, qui pene nichil 
  diuinorum longo usu, subtili meditatione, ignorare poterat, qui pene nichil 
  mundane scientie ne dicam sapientie intemptatum reli|querat. Huius ergo 
  credulus uerbis, religioni quam eum maxime approbare audierat, se consotiare 
  decreuit. Set quid faceret? quid faceret inquam feruens et deuota anima, que 
  adeo diuino igne incanduerat, ut conceptam rem diu differre, mortem putaret? 
  Vrgebat eum ut celeriter uota compleret spiritus, set longe aberat Cluniacus. 
  Longe aberat, longum iter intererat. Timebat ne tanto temporis spatio 
  temptatori indulto, a nequam hoste uinceretur, et conceptus spiritus casu 
  aliquo extingueretur. Vnde quia uel id timebat, uel quia secundum quendam 
  cupienti animo nichil satis festinatur, Cluniacum quidem matrem quia remotior 
  erat tunc non adiit, ad Cluniacensem tamen filiam que propior erat, hoc est 
  Sanctum Martinum de Campis, gressum conuertit. Et congrue. Est enim idem 
  Sancti Martini monasterium, suo Cluniacensi monasterio in ordinis, religionis, 
  ac feruoris proposito, pro modo suo ita consimile, et in tantum conforme, ut 
  uelut simulacrum cere impressum, multis aliis ad Cluniacum pertinentibus 
  monasteriis originalis sigilli imaginem familiarius representet, et exceptis 
  locorum distantiis que simul esse non possunt, non diuersa set prorsus unum 
  sint. Ad hoc ergo Cluniacense monasterium Matheus non quidem de theloneo, set 
  de gradu immo casu canonico a Christo uocatus uenit, et se a domno Teobaldo 
  priore in monacum suscipi rogauit. Gauisus est prior, et ut solet in 
  desperatis rebus fieri, pre gaudio, serio eum hoc dicere non credebat. 
  Persuasit tandem ei, ut crederet se ad hoc uenisse, et ut cito susciperetur 
  cepit instare. Hora erat secundum ordinem Cluniacensem incompetens, nec in 
  illa aliquem pro monacho uenientem suscipi fas erat. Monuit prior Tebaldus 
  Matheum, ut sustineret, et horam congruam qua id pro more in crastino fieri 
  posset, prestolaretur. Respondit ille se pati non posse dilationem, habere se 
  socios, quibus si res quoquomodo innotesceret, iam deinceps quod uolebat 
  effectui mancipare non posset. Victus prior ratione, uictus iuuenis deuotione, 
  uictus maxime tanti lucri si ei non cederet amissione, libens cessit quod 
  rogabatur. Ingressus capitulum, conuocat omnes, reserat causam, letantur 
  uniuersi, rogant id cito fieri. Festinanter adducitur, conspectibus omnium 
  presentatur. Voto et peticione propria exuitur ueteri homine, induitur nouo, 
  regule monastice subditur, | corpori monasterii quantum tunc fieri potuit, uel 
  debuit, associatur. Paruo temporis spatio emenso Cluniacum uenit, quod ei de 
  professione scripta, uel de monachi usitata benedictione defuerat, a 
  Cluniacensi abbate eo ibi benedicto suppletur, et iam integer corde, ore, 
  habitu, ac uita monachus, sibi iam pene de monacho nichil deesse in Domino 
  gloriatur. 
  CAPITVLVM VIII 
  QVALEM SE IN PRIORATV ERGA DEVM EXHIBVIT 
  Remissus precepto abbatis sui ad monasterium Sancti Martini, cum per annos 
  septem claustri ordinem feruentissime tenuisset, iussione eiusdem abbatis 
  successit in prioratum, priore suo iam defuncto, et sicut de bono uiro spes 
  certa suadet credere, ad beate uite statum translato. Vbi qualem quantum que 
  se Deo subditis et quibusque proximis ac remotis exibuerit, uix a me 
  explicatur. Vt tamen hec tria que proposui singillatim exsequar, exibebat se 
  Deo ac substernebat, uera cordis ac corporis contritione, preteritorum actuum 
  uel negligentiarum penitudine, mundi contemptu plenissimo, ac pene singulari 
  inter multa milia monachorum in Deum deuotionis affectu. Morabatur in claustro 
  assidue cum fratribus, et post plurimos mundi discursus, pene uelut ea cui 
  adherebat claustri columpna sacre lectionis intentus studio, immobilis 
  perdurabat. Vix poterat eum commissi prioratus cura, saltem ad horam a fratrum 
  collegio segregare, uel ab intentione semel in Deum defixa quolibet mundus 
  occupationis sue unco retrahere. Cum que sub ducatu eius fere trecenti 
  fratres, tam intra quam extra monasterium Domino militarent, eis que 
  corporalia subsidia prouidere, uel per se, uel per alios ex officii debito 
  cogeretur, Marthe quidem importunas exactiones ex toto effugere non ualebat, 
  set tamen toto animi desiderio Marie otio inhiabat. Hinc commune claustrum ut 
  dictum est, commune oratorium, communes fratrum domos elegerat, in quibus 
  uelut Moyses in tabernaculo a iudeorum lapidibus, sic ipse a mundi tumultibus 
  tutior permaneret. Et quia cum propheta hanc unam a Domino petierat, ut non 
  tantum in celis, set etiam in terris habitaret in domo Domini omnibus diebus 
  uite sue, quia maluerat abiectus esse in eadem domo Dei, quam habitare in 
  tabernaculis peccatorum libens morabatur in illa. Ibi frequenti lectione, 
  assidua meditatione, feruentissima oratione, Deo se commendans et uniens, si 
  qui fuerant preterite uite neuos fortasse non multos expiabat, et piorum 
  studiorum in celis thesauros quotidianis uirtutum incrementis in dies 
  recondebat. Non relinquebat partem aliquam theorie intactam, set ieiuniis, 
  uigiliis, ciliciis que asperis corpus edomans, silentio, psalmodia, et his que 
  dicta sunt studiis, de ueteri in nouum hominem totus mutari, et sic a 
  uetustate mundi in nouitatem Christi ple|num propemodum transitum facere 
  satagebat. Sacrificiis super omnia diuinis, et sacris celestibus totus 
  intentus erat, que non frequenter solum, set quotidie Deo offerens, omnes 
  quidem dignos, set congregationis proprie fratres specialiter, sibi uero 
  commissos specialius, illo salutari et ineffabili sacramento diuine clementie, 
  per dies singulos commendabat. Imitabatur sicut in quibusdam aliis, sic et in 
  hac diuini sacrificii cotidiana oblatione, iustum Iob. De quo cum dictum 
  esset: Consurgens diluculo offerebat holocausta per singulos, subauditur 
  filios, post modicum additur: Hoc faciebat Iob, cunctis diebus. Sic iste 
  celeste sacrificium, et ea hora qua Iob hoc est mane, quando poterat, et 
  cotidie sicut Iob, pro se, pro subditis, pro uniuersis ad Christi corpus 
  pertinentibus, et hoc remedio indigentibus, offerebat. Quis tunc explicet 
  bonam illam animam omnium affectuum terrenorum oblitam, carnem ipsam fere 
  excedentem, ad celos multa in spetie raptam? Quis suspiria? Quis gemitus? Quis 
  non lacrimas set lacrimarum imbres usque ad imum quidem terre descendentes, 
  set usque ad summum deitatis fastigium conscendentes? Quis plane animam illam 
  hesitet uocare beatam, cuius a prima die monachatus, usque ad ultimum uite 
  exitum, crimina nulla, bona multiplicia et continua, oblatio agni inmaculati 
  qui tollit peccata mundi per uiginti fere annos cotidiana? Talem quippe se Deo 
  exibebat. Set qualem subditis? 
  CAPITVLVM VIIII 
  QVALIS ERGA SVBDITOS FVIT 
  Talem se plane subditis exhibuit, talem usque ad uite terminum conseruauit, ut 
  non solum quantum ad Deum, set etiam quantum ad se, misericordiam et iudicium 
  eidem Deo secure cantaret. Vt enim michi boni et ueraces fratres testati sunt, 
  qui ei multo tempore conuixerunt, et ipse ex plurima parte expertus sum, et 
  misericors in subditos, et iustus, super omnes pene sui temporis Cluniacensis 
  congregationis priores extitit, et huius misericordie, uel iusticie multa 
  diebus suis et post, exempla reliquit. Misericors in eos erat, necessaria eis 
  pro uiribus preparando, et unicuique secundum Apostolicam et patris Benedicti 
  regulam prout opus erat, multa labore quesita largiendo. Pauper erat domus 
  sibi commissa rebus, licet uere multis diues esset uirtutibus. Que necessitas 
  quia sepe grauiter instabat, et cor eius angore, et corpus multo semper labore 
  fatigabat. Hac de causa aliquando proximos, aliquando remotos reges et 
  principes adibat, et eorum donis et muneribus, seruorum Dei frequenter 
  indigentiam recreabat. Mos ei erat quamdiu domi morabatur, ex precepto quidem 
  regule, set maxime ex dono Dei deriuatus, infirmorum, pauperum, hospitum, 
  inquantum prioratus officium patiebatur, per se ipsum potiorem curam gerere. 
  Cum que eum recedere instans aliquod negotium urgeret, fratres uel in capitulo 
  uel extra conuocans, | premissa inde multa exhortatione, hanc eis curam, hoc 
  uelut proprium officium, curiosissime commendabat. Nec solum circa hec tria 
  hominum genera, misericors eius animus occupabatur. Incolumes ipsi, et hii 
  maxime qui labori conuentus deuoti instabant, misericordis pastoris curam 
  frequenter experiebantur. Nichil eis fere deerat ad uictum, nichil fatigatis 
  ad requiem, nichil pusillanimitate succumbentibus ad consolationem. Omnibus et 
  absque exceptione, et cum congruenti discretione, pater erat. Iam uero 
  discreto rigori iusticie eius, et multi alii, et nos cum illis qui hec 
  uidimus, uerax testimonium ferimus. In tantum enim negligentibus, et maxime 
  damnabiliter peccantibus indignabatur, ut corde, uerbis, et uultu, interiore 
  zeli Dei flamma urgente inflammatus, in eorum prorsus interitum si nesciretur 
  insurgere crederetur. Si attenderes, nichil Finees insolito uulnere 
  libidinosos percellens, nichil Helias igne celesti ydololatras consumens, 
  irreuerenter peccantibus plus eo irasci uiderentur. Vnde et delinquentes 
  Cluniacensi more prout iustum uidebatur sanguinolentis uerberibus castigabat, 
  ferro, compedibus, et diuersi generis uinculis cohercebat, tenebroso plerosque 
  carceri mancipabat, fame ualida et siti, carnis ac spiritus superbiam 
  conterebat, aliquando quoque quod semel tantum quia sic oportuit fecisse 
  dicitur, sepultura perpetua cohibebat. Hoc tunc fuit, quando cuidam 
  spiritualiter mortuo, caueam subterraneam uelut sepulcrum parauit. In quo eum 
  concludens, arte illa sua qua fratrem uiuentem spe uite inmortalis quasi 
  mortuum sepelierat, ad hoc peruenit, ut qui super terram uiuere non poterat, 
  iam sepultus uiuere disceret. Hoc factum est, quando frater ille uelut 
  sepultus ad uitam rediit, et ipsa corporalis sepulcri sui imagine pauefactus, 
  ad uitam spiritualem et eternam, a qua peccando alienus factus fuerat, 
  penitendo rediit. Nam licet obstinatus ualde ante fuisset, frequenti tamen 
  patris et fratrum admonitione, ac sui simul sepulcri cohortatione, ut dictum 
  est malis omnibus et maxime illis pro quibus meruerat inclusionem, ex corde 
  renunciauit, et in humilitate ac contritione spiritus perseuerans, diem 
  ultimum clausit. Tale fratris spiritualiter mortui et resuscitati sepulchrum, 
  a sepulcro Lazari corporaliter resuscitati fortassis immo prorsus non 
  dissentit, quia Lazarus hunc de quo sermo est designans, uocatus de sepulcro 
  suo, uitam rursus morituram, iste de suo, ab eodem Domino per Matheum 
  suscitatus, uitam meruit sempiternam. Hoc iusticie zelo feruens, et totus ut 
  sic dicam ignitus, famam huius sui feruoris ubique sparserat, et negligentes, 
  uel superbos, uel fluxos non solum subditos, set etiam quoslibet alios 
  proximos, uel remotos, solo Mathei nomine deterrebat. Exertum semper ut olim 
  cherubin in necem scelerum flammeum gladium preferebat, nec eum sceleratorum 
  sanguine aliquando prohibebat. In hac uirtute ita precelluit, ut et domum sibi 
  commissam ad longe maiorem solite | religionis statum perduceret, et multa 
  circumposita monasteria, uel abbatias, que a totius monastici ordinis feruore 
  languerant, adiutus quorundam bonorum uirorum auxilio, in optimum religiose 
  conuersationis propositum reformaret. Talem se ut dictum est Matheus habuit ad 
  subiectos. Set qualem se exibuit ad alios, proximos uel remotos? 
  CAPITVLVM X 
  QVALIS ERGA OMNES PROXIMOS VEL REMOTOS EXTITERIT 
  Exhibebat omnibus communem tam corde quam uerbis dilectionis affectum, et in 
  quantum salua propositi grauitate poterat, iocundum se et hylarem quibusque 
  alloquentibus offerebat. Ad omnes quidem iuxta patris Augustini uerba congruum 
  karitatis habebat affectum, ad eos quos poterat eiusdem karitatis effectum. 
  Fecerat ea caritatis uirtute, monasterium suum pre cunctis totius Francie 
  monasteriis, commune uniuersorum hospitium, et uelut generale absque alicuius 
  persone exceptione cunctorum asilum. Episcoporum, abbatum, nobilium etiam 
  laicorum, quotidianus concursus, monachorum et clericorum agmina, pauperum que 
  numquam deesse poterat turba, domos uniuersas, hospicia cuncta assidue pene 
  replebat. Suscipiebantur alacriter, nec in suscipiente boni uultus hylaritatem 
  tanta aduenientium importunitas turbare poterat, cuius cor uirtus illa que 
  nescit querere que sua sunt, set que aliorum plenarie possidebat. Expendebat 
  in his pietatis sumptibus non solum omnia sua, set et que mutuo accipere 
  poterat, multo sepe cum fenore aliena. Nam ut omnibus ad monasterium 
  confluentibus obsequi, ut omnes procurare, ut omnibus satisfacere posset, 
  extendebat se supra se, nec uires proprias, uel quantitatem facultatis 
  attendens, pene ad inpossibilia semet ipsum cogebat. Cum que plerique abbatum 
  uel episcoporum, quorum ego nonnullos agnosco, marsuppiis plenis, immo ut sic 
  dicam exundantibus gazophilatiis, uix bucellam pauperi prebeant, uel raro 
  hospiti ostium aperiant, hic e conuerso iuxta Apostolum uelut nichil habens, 
  et omnia possidens, negare cuilibet etiam que deerant nesciebat. Inde 
  attenuata domo, exhaustis omnibus, ipsis etiam ut hospitibus satisfieret sepe 
  monachis esurientibus, multo animi angore sollicitabatur. Set rursus recolens 
  illud propheticum: Inquirentes Dominum non deficient omni bono, etiam de 
  subsidiis corporalibus dictum, et illud Domini: Nolite solliciti esse 
  dicentes: Quid manducabimus, aut bibemus, et aliud: Hec omnia adicientur 
  uobis, reformabat animum ad spem, et totum in Domino iactans cogitatum, uelut 
  plenis orreis, uel cellariis, exultabat. Nec frustrabatur diu spe sua, nec 
  ille qui uolatilibus celi que nec serunt, nec metunt prouidet, seruorum suorum 
  obliuiscebatur. Prouidebat eis sepe inuisibilis prouisor, per reges ac 
  principes ministros suos, atque rerum suarum non dominos, set horarios 
  dis|pensatores, prouidebat inquam eis sepe necessaria, et multa frequenter 
  mittebat. Aderat plerumque pauperie ualida angustatis, et multo ere alieno 
  oppressis, ex inprouiso emergens pleno copia cornu, et merorum in gaudium, 
  egestatem in habundantiam subito transferebat. Sic, sic magnificus retributor 
  facere consueuit, ut que talibus officiis expenduntur, uelut sibi credita 
  plusquam fidelis in commisso, eadem non tantum dupplicata, set etiam 
  centuplicata quandoque restituat. Hinc erat, quod inter ceteros principes qui 
  eum harum et similium uirtutum fama exciti diligebant, qui que illi de suis 
  multa largiebantur, Ludouicus rex Francorum, rex que Anglorum Heinricus 
  singulari ipsum amore amplectebantur. Adeuntem se, gaudenter suscipiebant, 
  multo susceptum honore colebant, ac discedentem numquam fere uacuum 
  remittebant. Hoc maxime iam nominatus magnus ille rex Heinricus faciebat, qui 
  sicut uniuerso pene orbi terrarum notum est, cunctos sui temporis christianos 
  principes prudentia transcendit, opibus euicit, largitate superauit. Huius 
  Matheus gratiam, gratia uirtutum suarum familiariter meruerat. Nam eum sepe 
  adiens, ab eo obsequiis honoratus, ac donis regiis oneratus, letus ad fratres 
  regrediebatur, eorum que de inopia patientiam, huiusmodi remediis 
  consolabatur. Ita bonus uir prius Deo, deinde propter Deum omnibus complacens, 
  omnibus gratus, et sibi omnes talibus uite uel uirtutum studiis deuinxerat, et 
  secundum Apostolum pro modo suo omnibus omnia factus, omnibus complacebat. 
  Sicut igitur in suprascripta diuisione premisi, Deo primum, deinde subditis, 
  post etiam quibusque aliis proximis uel remotis, talem se Matheus exhibuit, 
  tale sui exemplum, et sui temporis, et post futuris monachis omnibus 
  dereliquit. 
  CAPITVLVM XI 
  QVALITER A DOMNO PETRO ABBATE CLVNIACVM EVOCATVS ORDINEM RIGIDISSIME TENVIT 
  Eo tempore contigit nescio qua Dei uoluntate, uel permissione, ad Cluniacensis 
  congregationis regimen quod non duppliciter, set simpliciter profero, me 
  indignissimum assumi, et tantarum numero, tantarum merito, ouium Christi 
  curam, inutilem et inprouidum prorsus opilionem assumere. Et quia famam huius 
  de quo sermo est ante hoc officium hauseram, et ea de causa eum iam ex parte 
  notum et familiarem habebam, ad ordinis adiutorium et ad imposite cure 
  supportandam sarcinam, ipso statim primo uocationis mee anno, Cluniacum 
  euocaui. Astrinxi eum michi fortiore, nec umquam dissoluendo amoris uinculo, 
  ei que statim ordinis et claustri, cuius ut iam dictum est feruentissimus erat 
  amator, curam imposui. Succreuerant paulo ante in magno illo et nobili 
  monastici ordinis agro resecanda uel potius euellenda utilibus satis 
  contraria, et quorundam quos nominare nolo culpa uel desidia, nam ex maiori 
  parte iam uita excesserunt, plurima exstirpanda, exorta fuerant. Ad huius rei 
  | adiutorium, magnum hunc et uinee Christi non segnem operarium ut iam dixi 
  accersiens, insignem uere eum adiutorem expertus sum. Nam noxia uel superflua 
  queque in cibis, in potibus, in moribus quam maxime persequens, licet ea de 
  causa multa nunc reticenda passus fuerit, ea tamen ad congruum finem, etsi non 
  statim Deo precipue me que cum quibusdam aliis pro uiribus iuuante, perduxit. 
  Nec idcirco tamen curam monasterii iam dicti deposuit, quoniam a me sicut res 
  exigebat et Cluniaci ordinem tenere, et domui iam dicte prouidere coactus, non 
  obedire non potuit. Erat quippe talis, qui non unius tantum uirtute dextere, 
  set et ipsa sinistra sicut de quibusdam scriptura sacra refert, pro dextera 
  uti nosset. Et recte. Iusti enim hominis est, numquam sinistram habere, set 
  semper ea que sinistra, hoc est aduerse partis sunt, in dexteram, hoc est 
  rectam conuertere. Sic expertam hominis uirtutem, non uni tantum set gemino 
  portando oneri sufficientem, utrumque eius humerum supposui, atque ut secundum 
  eam quam in ipso cognoscebam gratiam, fratribus suis aliquantulum abinuicem 
  semotis labore suo proficeret, prouidi. In hoc statu aliquanto tempore 
  decurso, postquam certa et utilis causa exegit, dato ei apud Cluniacum ordinis 
  successore, ad Sancti Martini monasterium ut prius regendum, eum remisi. 
  CAPITVLVM XII 
  DE SCISMATE CLVNIACENSI PER PONTIVM QVI ABBAS FVERAT CONCITATO 
  Dehinc non plenis ut michi uidetur duobus annis transactis, insurrexit nota 
  illa contra Christi nauiculam, hoc est Cluniacensem ecclesiam, horrenda 
  tempestas, et uelut ciuile bellum in republica nostra, ubique terrarum 
  exarsit. Quod ne priores carpere uidear, quantum ad presentem matheriam 
  pertinet, succincte describo. Domnus enim Pontius, Cluniacensis post sanctum 
  patrem Hugonem nullo interiecto abbate successor, eiusdem patris ultimo 
  tempore, de monasterio Sancti Pontii Cluniacum ueniens, noua facta 
  professione, more talium de aliis uel alienis monasteriis uenientium, 
  Cluniacensis monacus factus est. Hic ualde iuuenis, a fratribus Cluniacensibus 
  spe bone indolis eius inductis, in abbatem electus, magno illi et famoso uiro 
  iam dicto patri Hugoni successit. Qui primis assumptionis sue annis satis 
  modeste ac sobrie conuersatus, procedente tempore mores mutauit, et multis ac 
  diuersis causis uel casibus fratrum pene uniuersorum animos exasperando, eos 
  paulatim contra se concitauit. Dissentientes illi ab eo, et quod multa 
  mobilitate uel leuitate animi nullis bonorum consiliis adquiescendo, ut 
  dicebant res monasterii pessumdaret, nunc inter se pauci, nunc plurimi, tandem 
  pene uniuersi, murmurabant. Mansit tamen res aliquandiu tecta inter eos, nec 
  ad aures secularium per decennium fere peruenit. Prorupit tandem eousque lis 
  occultata diu, ut non solum ad circumpositos, set insuper ad remotissimos 
  quosque huius dis|sensionis malum pertingeret, et ipsas summi pontificis ac 
  romane curie aures impleret. His ergo rumoribus domnus Pontius prouocatus, 
  indignationis impetum quem in alios fortassis deriuare debuerat, in se ipsum 
  retorsit, et Romam uelut precipiti cursu adiens, ut cure pastoralis 
  sollicitudine solueretur, domnum papam instanter orauit. Preerat tunc romane 
  ecclesie regii sanguinis nobilitate insignis, set moribus, probitate, ac 
  liberalis animi magnificentia, longe insignior, qui prius Viennensi ecclesie 
  prefuerat, Calixtus papa secundus. Is in primis, abbatis Pontii uoluntati et 
  peticioni, omnis exhortationis nisu resistens, postquam eum non posse flecti a 
  proposito uidit, ab omni cura Cluniacensis ecclesie ut postulabat absoluit. 
  Absolutus inde, eiusdem pape permissione Apuliam petiit, inde que mare 
  transmisso, Ierosolimam semper ut proposuerat, ibidem mansurus, peruenit. Papa 
  fratribus Cluniacensibus quod factum fuerat mandans, ut sibi patrem eligerent, 
  auctoritate apostolica precepit. Illi post preceptum accepto consilio, totius 
  religionis ac religiose opinionis uirum, Marciniacensium sororum priorem 
  uenerabilem Hugonem, sibi pari assensu in abbatem eligunt. Suscepit sanctus 
  ille, licet ualde renitens, quod imponebatur, set uix quinque elapsis 
  mensibus, ex hac luce migrauit, et sicut longa eius in sancta conuersatione 
  uita meruerat, ut merito creditur ad meliora transiuit. Fratres, et isto ita 
  subtracto, noue electioni diem statuunt, proximis quibusque et remotis ut ad 
  diem statutum conueniant, indicunt. Congregatur cum quibusdam episcopis et 
  abbatibus multus monachorum populus, et in octabis assumptionis beate 
  uirginis, utinam sibi melius consulentes, in presentium scriptorem conueniunt. 
  Mandant iam dicto pape huius sue electionis assensum, et ab eo rescriptum, hoc 
  quod fecerant confirmans, suscipiunt. Mansit deinde aliquot annis res 
  Cluniacensis in pace, et uelut sepultis prioribus malis, optimo quietis ac 
  bonorum prouentuum successu florebat. Tandem iam dictus Pontius transmarine 
  habitationis pertesus, rediens ab Oriente, Occidenti tenebras contra morem 
  inuexit. Qui ut Italiam attigit, diuertere Romam nolens, in Rauennatium 
  partibus, hoc est in episcopatu Taruisiano sibi sedem constituit. Ibi 
  monasteriolo constructo, paruo que in eo tempore demoratus Gallias repetiit. 
  Explorata demum absentia mea, nam forte tunc in secunde Aquitanie partibus 
  Cluniacensibus negotiis insistebam, fingens se Cluniacum nolle uenire, 
  paulatim tamen appropin|quabat. Dehinc quibusdam fugitiuorum sibi adiunctis, 
  armis que uulgarium quos sibi asciuerat constipatus, Cluniacensibus portis 
  inprouisus aduenit. Quibus effractis, et uenerabili sene Bernardo priore, 
  fratribus que aliis ubiubi dispersis, cum promiscua illa armatorum 
  multitudine, ipsis quoque mulieribus irruentibus, claustrum ingressus est. 
  Ingressus, occupat statim omnia, et eos quos repperit, minis, terroribus, ac 
  tormentis, in sue fidelitatis cogit sacramenta iurare. Nolentes, aut expellit, 
  aut duro carceri mancipat. Conuertit statim manum ad sacra, et aureas cruces, 
  aureas tabulas, aurea candelabra, aurea thuribula, et queque alia multa, et 
  multi ponderis uasa, inuasit. Rapit et ipsos calices maxime sacros, nec 
  thecis, uel scriniis aureis, siue argenteis, multorum martirum ac sanctorum 
  ossa continentibus, parcit. Conflat ex his et similibus, auri pondus inmensum, 
  et eo circumpositos milites, et quoslibet auri cupidos, ad bellum raptores, 
  inuitat. His protectus, circumpositas monasterii uillas et castra inuadit, ac 
  sibi barbarico more, religiosa loca subdere moliens, ignibus et ferro, que 
  potest cuncta consumit. Abstinet a nulla bellorum spetie, rapinis rerum, 
  cedibus hominum, per conductos sacro auro milites, pedites que, ubique 
  deseuit. Consumitur ab ipso initio quadragesime usque ad kalendas octobris, 
  tota in huiusmodi preliis estas, nec saltem paucis diebus, a tanta malorum 
  calamitate respirat. Manebat iam dictus Bernardus prior, et nobiles, 
  religiosi, ac magni uiri, extra Cluniacum ubi poterant, et in locis 
  tutioribus, a tantorum incursu hostium sese pro uiribus defensabant. Sic in 
  sancta illa et famosissima Cluniacensi domo, occulto set iusto Dei iudicio, 
  Sathan ad tempus laxatus furebat. Set iuxta librum beati Iob: Qui fecit eum, 
  applicuit gladium eius et congruum tantis malis finem breui imposuit. 
  CAPITVLVM XIII 
  DE FINE SCANDALI CLVNIACENSIS ET SAPIENCIA DOMNI MATHEI 
  Decesserat e uita suprascriptus uenerandus papa Calixtus, nec se inferiorem, 
  papam Honorium acceperat successorem. Hic tante ecclesie tantos tumultus 
  audiens, misso de latere suo legato, domno scilicet Petro cardinali, Pontium 
  et pontianos qui tunc sic uocabantur omnes, adiuncto sibi Lugdunensi primate 
  Hubaldo, terribili anathemate condempnauit. Data tamen postmodum die, utramque 
  partem ad subeundum in presentia sua tanti discidii iudicium, litteris 
  apostolicis euocauit. | Obtemperat statim pars cuncta nostrorum, et inter 
  innumeros monasteriorum priores, causa cuius hec interiecta sunt, iam dictus 
  uenerandus Matheus aduenit. Adest et Pontius licet inuitus cum suis, et 
  denominata die ut iudicium subeat, aduocatur. Precipitur tamen, ut quia 
  excommunicatus, nec agere, nec iudicium canonice subire potest, prius 
  satisfaciat, et satisfaciendo se uinculo quo iure uinctus fuerat, soluat. 
  Mittuntur a papa nuntii, et ex parte mittentis, ut de tantis malis 
  satisfaciat, iubent. Respuit ille, nec se ab aliquo uiuentium anathematis 
  uinculo uinciri posse, affirmat. Solum esse Petrum in celis, preter quem nulli 
  hoc licere fatetur. Commoto multomagis tali eius responso domno papa, tota que 
  simul inde Vrbe turbata, non solum excommunicatum, set et scismaticum, cuncti 
  proclamant. Et quia ut dictum est nisi solutus ad iudicium admitti non 
  poterat, suos qui cum eo uenerant utrum quod ille nolebat, illi saltem 
  satisfacere uellent, rursum missis domnus papa nunciis, querit. Qui statim pro 
  eius imperio, paratos se esse respondent. Intrant ergo palatium nudis pedibus 
  cuncti, et reos se in conspectu uniuersorum fatentes, protinus absoluuntur. 
  Absoluti, causam ingrediuntur, et nichil quod uel sibi, uel illi pro quo 
  agebant suffragari posset, intactum relinqunt. Assumit sibi ex parte alia 
  uocem uniuersorum uenerandus Matheus, et sapienter de tota causa perorat. 
  Surgit statim auditis partibus papa, et tota romana curia sibi adiuncta, ad 
  rem examinandam in partem secedit. Moratur diu, redit cum cunctis post aliquot 
  horas ad sedem, ut inuentam ex consilio sententiam ferat, Portuensi episcopo 
  iubet. Fert ille iussus sententiam, et ut ipsa eius uerba referam: "Pontium 
  inquit inuasorem, sacrilegum, scismaticum, excommunicatum, ab omni 
  ecclesiastico honore uel officio, sancta romana et apostolica ecclesia in 
  perpetuum deponit, et Cluniacum, monachos, uel cuncta ad idem monasterium 
  pertinentia, abbati qui in presentiarum est cui iniuste subtracta fuerant, 
  restituit". Data sententia, uniuntur qui diuisi fuerant, et uelut in momento 
  redintegrato Cluniacensi corpore, tantus tam que diutinus malorum turbo 
  sedatur. Irruit post paucos dies tam in uictos quam in uictores, romanus ille 
  pestifer morbus, et pene omnes, tam monachos quam famulos, in breui 
  prosternit. Inuadit uix elapso mense et domnum Pontium, paucis que diebus 
  interiectis, extinguit. De cuius fine, epistolam michi a supradicto beate 
  memorie papa Honorio directam, si forte eius noticia utilis iudicatur, 
  adiungo: "Honorius episcopus, seruus seruorum Dei, dilecto filio Petro 
  Cluniacensi abbati, salutem et apostolicam benedictionem. Pre|terito mense 
  decembri, Pontius uiam uniuerse carnis ingressus est. Qui quamuis de malis 
  Cluniaco illatis sepe commonitus penitentiam agere noluerit, nos tamen pro 
  reuerentia eiusdem monasterii, cuius monachus fuerat, eum honeste sepeliri 
  fecimus. Data Laterani". Ille quidem morbo romano aliquamdiu fatigatus, sic 
  moritur. Non parcit idem morbus et michi, et plusquam per dimidium annum, igne 
  uix tolerando adurit. Non euasissem ut credo sotiorum casum, nisi et fratrum 
  oratio, et medicine cura, a quodam sapiente clerico multo michi studio 
  impensa, iuuisset. Euasi tandem Deo propitio, ac per ipsius gratiam maximus 
  ille religionis locus, a sui generis pessimo turbationis, et scismatis morbo, 
  mira celeritate conualuit, atque ad pristinum et fortassis ex parte meliorem, 
  religionis, fame, uel rerum statum, peruenit. Digressus uideor a proposito. 
  Set quia rem ut michi uidetur non reticendam, et pro futurorum cautela 
  perutilem, a subsequentium memoria perire timebam, occasione domni Mathei 
  inuenta, cuius maxime pre ceteris studio, tantum malum sopitum est, dicenda 
  silendo preterire timui. Redeat ergo stilus ad ipsum, et que de ipso restant, 
  ut ceperat exequatur. 
  CAPITVLVM XIIII 
  QVOMODO IN EPISCOPVM ALBANENSEM ASSVMPTVS SIT ET QVAM SANCTE IN EO SESE 
  HABVERIT 
  Causa iam dicta tractus ad Vrbem, ea que sic diffinita, redire ad propria cum 
  sociis festinabat. Set qui nescientem uocauerat Deus, reditum impediuit, et 
  quia super pauca fidelis fuerat, eum super multa ut expertum dispensatorem 
  promouit. Iniungit ei cum honore nominandus papa Honorius maioris honoris et 
  oneris pastoralem curam, et eum labori suo sotium adhibens, in episcopum 
  Albanum consecrat. Prouectus ergo ad sublimem pontificalis ordinis gradum, et 
  super ecclesie candelabrum ad lucendum omnibus qui in domo Dei erant magnifice 
  exaltatus, nichil de monacho quorundam more dimisit, set sicut de magno 
  Martino legitur, eadem in corde eius humilitas, eadem in uestitu eius uilitas 
  mansit. Nichil de officiis, nichil de cantibus, nichil de prolixa Cluniacensi 
  psalmodia, quarumlibet curarum pretextu reliquit. Seruabat in palatio 
  instituta claustri, et mundo expositus, firmo et longo usu, uelut innato 
  religionis proposito, a secularium uanitatibus, se quasi septo firmissimo 
  secernebat. Cohibebat se intra se, numquam que sicut de quodam dictum est 
  magis solus quam cum aliis, numquam magis negotiosus quam cum solus erat. 
  Preferebat cunctis operibus suis, omnibus que sanctis studiis, sacrificandi 
  Deo illum suum quotidianum usum, a quo nec rei familiaris cura, nec multiplex 
  occupatio, nec ipsa continua post sum|mum pontificem, omnium ecclesiarum sibi 
  imposita sollicitudo, eum retrahere poterant. Conquerebatur inde sepius papa, 
  et aliis ad curiam mane ex more conuenientibus, ipsi ad horam tertiam uix 
  occurrenti, quod plus nimio esset monacus, uelut improperabat. Nec hoc tantum 
  Rome, set etiam ubique terrarum studiose seruabat. Vrebatur sepe estiuis 
  diebus acriore Italici solis ardore, quod matutinas in his sacris studiis 
  occupans horas, extrahi ab ecclesia circa sextam quandoque horam uix poterat. 
  Et quia non solum simplex, religiosa innocentia, set et prudens erat singulari 
  sapientia, mittebatur sepe a magistro ad diuersas partes orbis terrarum, et 
  uices apostolicas in partem ab eo uocatus sollicitudinis, prudenter 
  administrabat. Nec iuxta modum gratie a Deo sibi collate, inferior in hac 
  parte erat Dauid, de quo scriptura sacra loquitur, quod ad imperium regis 
  ingrediens et egrediens, in toto illo regno fidelis extiterit. Non inquam 
  inferior extitit, cum ille in iudaico, hic in longe sublimiore christiane 
  reipublice regno, totas animi et corporis uires consumendo, fidelis fuerit. 
  CAPITVLVM XV 
  QVOD CVM ADHVC PRIOR ESSET PECVNIAS A IVDEIS MVTVARI PROHIBVIT 
  Et quia fidelitatis uel fidei eius extollende causa, sermo de iudaico regno 
  incidit, quod mente exciderat ad hoc probandum pertinens, referatur. Hoc enim 
  in ipsis et de ipsis iudeis, probari contigit. Accesserat ut supradictum est 
  nouiter ad prioratus Sancti Martini curam administrandam, et inter cetera 
  negotia, debita monasterii ipsi a fratribus proponebantur. Requirens ille 
  creditores, quosdam ex ipsis iudeos esse cognouit. Statim que ad fratres ista 
  sibi referentes conuersus: "Et unde inquit hoc uobis, quod christiani, et 
  monachi, a iudeis impiis mutuas accipere peccunias uoluistis? Que autem 
  conuentio Christi ad Belial, aut que sotietas luci ad tenebras? uel que pars 
  fideli, cum infideli? Ite ait, ite, et huius improbande societatis uinculum 
  peccunias illas soluentes, festinanter dirumpite, et ulterius iudeis in 
  ratione dati et accepti, mutui, uel depositi, uel cuiuslibet commercii, 
  communicare cauete". Ad hec cum illi responderent, non posse se monasterii 
  paupertate cogente, a mutuandis iudeorum peccuniis abstinere: "Absit inquit, 
  absit, nec umquam deinceps sermo iste de ore uestro procedat. Quo enim uultu, 
  qua conscientia, ad altare Saluatoris Christi accedere, qua fronte ad 
  colloquium pie matris ipsius uenire temptabo cum blasfemis hostibus eius 
  blanditus fuero? Quomodo pessimis inimicis ipsorum amicus effectus, ipsis 
  placere ualebo? Quomodo illo ore quo peccuniarum uel cuiuslibet rei causa eis 
  adulatus fuero, ipsos inuocare, uel deprecari audebo? Videte igitur, ne de his 
  ulterius questio fiat. Soluite cito quicquid eis debetis, et uelut eterna lege 
  prefixa, ab uniuersis eorum commertiis deinceps abstinete". Sic fidei zelo 
  deuotus homo repletus, et contractus illos inhibuit, et quid | amoris in 
  intimis cordis sui Christo domino suo seruaret ostendit. 
  CAPITVLVM XVI 
  DE SCISMATE ROMANE ECCLESIE ET QVAM VIRILITER CATHOLICAM PARTEM DEFENDERIT 
  Hanc suam erga Christum et eius ecclesiam fidem maxime tempore illo probauit, 
  quando scismaticus furor contra unius columbe, hoc est eiusdem ecclesie 
  unitatem altare profanum erexit. Diuisa erat immo discissa romana prius, 
  dehinc tota latina ecclesia, et primo ex magna sui parte, ui et peccunia 
  intrusum Leonis filium sequebatur. Restitit ille cum quibusdam sotiis 
  fortiter, et quod non plantauerat Pater celestis, eradicare totis uiribus 
  contendebat. Ea de causa cum pontifice suo, immo cum communi papa Innocentio, 
  Vrbe expulsus, multa que iusticie causa perpessus est. Inde per Tiberim mare 
  ingressus, ad Gallias uenit. Vbi primum ab eodem domno papa Innocentio, 
  Cluniacensi noua et maiore ecclesia consecrata, ac gemino concilio, alio 
  Claromonti, alio Remis, celebrato, totam excepta parte Aquitanie Galliam, 
  Hispaniam, Angliam, Germaniam, sibi immo Christo, studio precipue Mathei papa 
  iam dictus uniuit. In quibus partibus diu Matheus cum ipso commoratus, per 
  Alpes ad Italiam Pisas usque, ubi et prius aliquandiu manserant, cum eodem 
  regressus est. Occupabat adhuc sedem apostolicam Leonis filius Petrus, et 
  leonini catuli contra partem catholicam seuiebant. Permittebat hoc Christus, 
  et qui antichristum scismaticorum omnium capud in templo Dei sedere 
  permissurus est, et suos exulare, et sedem Petri a non suis occupari, sinebat. 
  Ea propter, mansit reliquo uite sue tempore Pisis cum Innocentio papa Matheus, 
  nec ei Vrbem uel sedem propriam reuisere facultas data est. Quo toto tempore, 
  in nullo retro cedens, semper se ipso melior uirtutum profectu fiebat, et 
  sacris semper studiis occupatus, quanto fini propinquior, tanto uirtutibus 
  exercitatior apparebat. 
  CAPITVLVM XVII 
  DE FINE IPSIVS MIRIS INSIGNIBVS GLORIOSO 
  De quo eius fine aliqua subdere, quia iam rei series uel processus admonet, 
  differre ultra non debeo. Possent quidem adhuc plura de ipso digna memoria 
  litteris tradi, set quia hoc occupatio prohibet, illud saltem in quo suis uel 
  nostris diebus parem non habuit, tacendum non est. Non ignoro equidem, suis 
  illis nostris que diebus, bone uite multorum bonorum, finem optimum 
  successisse, set quantum ad aures meas peruenit, nullius iam dicto tempore 
  transitum, miris insignibus sic contigit claruisse. Missus fuerat benedictus 
  uir a domno papa pro pace reformanda Mediolanum, et maximam post Romam Italie 
  urbem, unitati ecclesie a qua per Anselmum scismaticum defecerat, reddere 
  festinabat. Dedit cito Deus optatum successum labori eius, et multos Ligurie 
  populos, a pace catholica auersos, matri ecclesie | mira celeritate restituit. 
  Consummato de hinc ut olim Martinus ecclesiastice pacis negotio, nutum statim 
  in se aduertit uocantis, et fluxu uentris interioribus dissolutis, uiribus 
  corporis paulatim destituebatur. Passus autem fuerat huiusmodi morbi 
  incommoditatem Cluniaci per annum, et graui dissinteria liquefactus, multis 
  fratrum pro eo Deo fusis precibus, uix mortem euaserat. Correptus est itaque 
  ut dixi eodem morbo, et tam labore itineris quam ardore solis, nam tempus tunc 
  estiuum instabat, eo inualescente, ad defectum nature cepit urgeri. Reuersus 
  est tandem Pisas, et per aliquot menses, uir animosus cum hac inualetudine 
  luctabatur. Nolebat licet egritudine cogeretur ualde lecto decumbere, nolebat 
  de labore solito quicquam intermittere, nolebat corpori suo uel in modico 
  parcere. Tolerabat constanter apostolice curie labores, causis ecclesiasticis 
  numquam deerat, fratrum se subtrahere utilitatibus nesciebat. Diuina obsequia 
  quibus ut supradictum est se a puero totum dedicauerat, irrequietus 
  frequentabat. His totum more suo se impendebat, ut quantum ad illa si eger 
  esse nesciretur, sospes et alacer putaretur. Orationes continue, oculi assidue 
  in lacrimas defluentes, psalmodia utpote Cluniacensis, totum pene diei noctis 
  que tempus occupans, cui cor, cui linguam, cui opera, cui tandem se totum 
  deuouisset, monstrabant. Illud autem, illud inquam, singulare suum refugium, 
  quod omni fere uite sue tempore, insatiabili desiderio frequentauerat, altaris 
  dico sacrificium, nulla uis morbi, nulla egritudo, nulla debilitas, ut uel una 
  die intermitteretur, cogere poterat. Pugnabat cum morbo singulari deuotione 
  pertinaciter, et ut de iam dicto suo Martino legitur, pro modo uel posse suo 
  inuictum ab oratione spiritum non relaxabat. Productum est hoc eius salubre 
  certamen, a kalendis iulii usque ad kalendas decembris, quo toto tempore artus 
  languore solutos uiolenter spiritui seruire coegit, nec alicuius suasu, ab his 
  diuinis uel similibus sacris operibus reuocari potuit. Tandem prima aduentus 
  Domini ebdomada, omnimodum iam nature defectum ferre non ualens, lecto 
  decubuit. Et cum iam non ualde remotum mortalis uite sue finem instare 
  sensisset, aduocat fratres sibi obsequentes, uocat et famulos, et benigne eos 
  alloquens et consolans, adiungit: "Oro uos inquit fratres et filii, ut quia me 
  in proximo recessurum a rebus humanis intelligo, ualedicatis ex parte mea, et 
  affectuose salutetis, in primis domnum meum et patrem Cluniacensem abbatem, 
  priorem, et subpriorem, Hugonem camerarium, et Arbertum sacristam, totum que 
  simul conuentum fratrum nostrorum Cluniacensium, abbatem Vizeliacensem 
  Albericum, et priorem de Karitate. Specialiter autem intimos et precordiales 
  filios meos aput Sanctum Martinum de Campis Deo seruientes, quos ego pro ut 
  melius potui, in Dei seruicio educaui". Hec benedictus uir dicens, non solum 
  quantum in Deum, | set etiam quantum in fratres et filios haberet affectum, 
  ostendit. CAPITVLVM XVIII DE VISIONE QVAM VIDIT DE IPSO PRIOR SANCTI ZENONIS. 
  Non multos uero ante dies, prior monasterii Sancti Zenonis quod Pisis 
  constitutum est, uiderat in somnis eum de quo agitur, habitu monachi indutum, 
  ei que puerum uenuste forme qui etiam regis filius dicebatur, adstare. 
  Preferebat autem idem puer manibus librum, aureis litteris scriptum. Quem cum 
  aperuisset, uenerabili illum Matheo offerens, ut legeret suadebat. Cum que 
  ille responderet, quid sibi lucri de lectione illa prouenturum esset, adiecit 
  puer: "Percipies inquit huius libri lectione, omnium linguarum noticiam". Qui 
  postquam legit, interrogatus a puero hebraica lingua, hebraice respondit. 
  Sciscitatus et greca, respondit eadem. Et puer: "Sicut inquit in his duabus te 
  peritum probasti, sic et diuersarum uniuersitatem linguarum te noueris 
  assecutum". Dixit hoc, et statim ei regale palatium, mirabili pulcherrima que 
  structura insigne monstrauit, et ut ingrederetur precepit. Cum que ille se 
  quia imparatus esset ingredi non posse respondisset, adiecit puer: "Vade 
  inquit, et ut ingredi possis, cito te parare festina". Cessit ille in partem, 
  et uniuersis tam sacerdotalibus quam pontificalibus indumentis se cito 
  componens et ornans, ad puerum statim reuersus est. Cum quo et alios 
  innumerabiles angelici decoris pueros inueniens, ad designatum palatium 
  accessit, et omnibus leta ac sublimi uoce cantantibus: Alleluia. Benedicamus 
  Patrem et Filium cum Sancto Spiritu, in illud ingressus est. 
  CAPITVLVM XVIIII 
  DE VISIONE ALTERIVS FRATRIS 
  Aduenerat penultima aduentus Domini ebdomada, et frater alius de alio Sancti 
  Michaelis monasterio quod itidem Pisis est, conspexit similiter in somnis 
  uenerabilis uite Iohannem, prius Camaldulensem priorem, deinde episcopum 
  Ostiensem, uelut ad se uenire. A quo cum quesisset dicens: "Quo uadis domne?" 
  Ille respondit: "Pisas uenio, ut fratrem meum Albanum episcopum assumam, et 
  numero nostrorum adiungam. Scias autem, quod octauo kalendarum ianuarii ad nos 
  uenturus, et nobis cum perpetuo mansurus est". Has uisiones, immo ad meritum 
  hominis declarandum reuelationes, earum inspectores sicut ante eius obitum 
  uiderunt, sic et ante quibusdam, et insuper illi qui hec michi retulit, bono 
  et fide digno uiro retulerunt. 
  CAPITVLVM XX 
  QVOMODO DEMONES SIGNO CRVCIS A SE FVGAVERIT ET DE INFATIGABILI EIVS AD DEVM 
  INTENTIONE 
  Successerat iam nox dominice, proxime precedentis natiuitatem Domini, et 
  benedictus uir morbo diutino fatigatus, quiescentibus sociis in lecto 
  decumbebat. Et ecce subito, uelut in perturbatam uocem prorumpens, 
  circumiacentes uocauit. Quibus astantibus, horribilem malignorum spirituum 
  turbam | sibi apparuisse, se que ualde terruisse narrauit. "Ita inquit michi 
  conspicui fuerunt, ut mirum sit si uos latuerunt. Qui quidem crucis signo a me 
  facto pauefacti, statim disparuerunt, pessimas tamen intolerandi fetoris 
  reliquias, recedentes reliquerunt. Festinanter ergo cancellarium domni pape 
  accersite, et ut ad me uenire festinet rogate". Factum est, et cancellario 
  religioso et sapienti uiro, post paululum uenienti, rursum quod uiderat 
  narrat. Qui sapienter eum ne timeret hortatus, et communem omnium etiam ualde 
  bonorum de seculo migrantium hunc esse transitum dicens, simul que rei 
  congruentia adiungens, bonum uirum benigne in Domino confortauit, et ad 
  expectandum bonum et bona spe exitum suum, religiosis sermonibus animauit. 
  Vrgebatur ille magis ac magis morbi grauedine ad extrema, nec ut iam dictum 
  est suspenso prorsus in celum corde, a diuinis officiis uel operibus auocari 
  poterat. Non nouerat iuxta psalmum, os eius iam loqui opera hominum, nec aures 
  eius humana audire patiebantur. Si quis ei sermonem de rebus transitoriis 
  asserebat, cum nullum prorsus responsum redderet, nec audisse putabatur. Si 
  uero quis de spiritualibus sermonem coram eo proferret, statim illuc 
  conuertebat auditum, et uelut nil patiens paratissime respondebat. 
  Quotienscumque ad eum episcopi, quotiens monachi, quotiens religiosi clerici, 
  quotiens ipsi sotii accedebant, tociens et unicuique suum Confiteor Deo, quod 
  in monachatu pro more didicerat, proferebat. Confitebatur sic omnibus, absolui 
  postulabat ab omnibus, commendabat se omnibus, sic que licet sancta anima 
  iuxta quod scriptum est, ut sanctus sanctificetur adhuc, confessione, 
  oratione, fratrum absolutione, magis ac magis sanctificari, contendebat. 
  Protraxit ista usque ad ultimum uite spiritum, nec optimus longe que 
  protractus deuoti animi usus, eo uel parum spirante deficere potuit. 
  CAPITVLVM XXI 
  DE REVELATIONIBVS ANTE MORTEM ILLI OSTENSIS ET DE GLORIA QVAM SIBI PREPARATAM 
  VIDIT 
  Ostendit benignus Saluator, antequam ille ex toto deficeret, hec eius opera, 
  hec eius studia, sibi placuisse, et quo pro his post mortem demigraturus 
  esset, ex parte monstrauit. Iacebat ille in lecto, nocte iam secundam feriam 
  precedente, et nocturnas laudes parum ante tempus, quia sic ipse iusserat, 
  ante eum sotii decantabant. Et ecce circumsonante undique psalmodia, subito 
  ille rapitur, et a sensibus humanis alienatus ipsa uultus immutatione 
  cognoscitur. Instant fratres acrius diuinis officiis, et uelut tunc defungi 
  deberet expectant. Arripit frater Pontius, multa ei diu propter honestos mores 
  familiaritate coniunctus, arripit inquam euangelium, et ei assidens, passionem 
  Domini secundum Matheum, secundum Marcum, secundum Lucam, deuote recitat. Cum 
  que his perlectis, finem legendi fecisset: "Et ubi est inquit ille beatus uir, 
  passio Domini secundum Iohannem? Si placet fili, lege et | illam". Vere beatus 
  uir, totus ut supra dixi, spiritu et mente diuinis intentus, qui nec raptus ad 
  inuisibilia et corporeis sensibus pene emortuis, sacrarum rerum obliuisci 
  poterat. Perlecta igitur et illa quarta secundum Iohannem passionis Domini 
  lectione: "Retribuat inquit tibi omnipotens Deus fili, cuncta quidem semper a 
  te michi impensa beneficia, set specialiter hoc in eterna retributione 
  seruitium. Noueris autem pro certo me mortuum fuisse, atque ad inuisibilia et 
  celestia raptum. Esto ergo securus, me a modo hac nocte minime moriturum. Vade 
  igitur interim, et quiesce. Redibis autem mane facto ad me, et tunc miranda 
  que uidi narrabo". Indicto tempore rediit ad eum iam dictus frater cum sotiis. 
  Cum que psalmis prime diei hore decantatis, tempus iam loquendi adesset, ait 
  ad sotios. Verba autem eius latine ab eo prolata, nichil addens, mutans, uel 
  minuens, dicturus sum: "Ite inquit ad domnum cancellarium, et dicite ei ut 
  dicat domno pape, quatinus huc ueniat, et eiciat me de sepulcro isto in quo 
  iaceo. Et certe ipse libenter hoc faceret, si sciret lectulum qui michi 
  preparatus est. Non fuit enim lectulus tante pulcritudinis, tam mire 
  suauitatis, sicut ille qui michi preparatus est. Ego autem mortuus in ista 
  nocte fui, et fui ante Dominum meum Ihsum Christum, uidi que beatam Mariam 
  matrem eius, et ipsum. Qui concessit michi locum ad pedes suos, ibi que 
  sedebo". Cum que fratres quibus ista narrabat, eum rogarent, ut rerum quas 
  uiderat statum, modum, uel beatitudinem indicaret: "Et quis ait o fratres hoc 
  posset? Quis certe posset bonum illud, felicitatem illam, illa ineffabilia, et 
  mortalibus incognita bona narrare? Non est, non est, plane, aliquis mortalium, 
  qui hoc posset. Seruatur inquam inter innumera que ibi conspexi, discipline 
  reuerentia singularis, cuncta que ibi ad unguem ordinata subsistunt". Et cum 
  post ista paululum conticuisset: "Penitet inquit me non quesisse a Domino, 
  quid de illa sua Cluniacensi domo facere decreuerit, uel quid de statu eius 
  penes ipsum sit". Respondente uero fratre supradicto ad hec, non esse curandum 
  si hoc tunc a mente eius exciderit, quia ipse Deo astans pro eadem domo eum 
  precaturus esset, ille adiecit: "Et uere inquit ac libenter hoc facturus sum, 
  ipsum que pro illa totis animi affectibus deprecabor". Ecce uere mens hominis 
  semper quidem set nunc maxime dedita Deo, a qua post summum illum et precipuum 
  diuinitatis affectum, amor fratrum suorum et cura, nec in ultimis excidere 
  poterat. Eadem die ad uesperam, adiit eum uisitationis gratia, magne et 
  probate religionis uir Guillelmus Prenestinus episcopus, et more bonorum 
  infirmitati eius compatiendo, eum consolabatur. Cui uenerabilis Matheus, inter 
  cetera retulit: "Venit inquit hac nocte ad me uir reuerendi uultus, multa ac 
  uenusta tam capitis quam uestium albedine decorus. Videbatur autem michi esse 
  de incolis heremi. Qui me de hac domo educens, per pratum insigne transduxit, 
  inde que ante Dominum adduxit. Vernabat autem | pratum illud per quod 
  transductus sum amenitate singulari, nec aliquid ei iocunditatis deesse 
  uidebatur. Ibi arbores omnigenis pomorum fructibus grauide, ibi rura 
  graminibus uiridissimis, ac floribus super omnem decorem pulcritudinis 
  pulcherrimis depicta, ibi quicquid uisu delectabile, quicquid olfactui 
  odoriferum, quicquid sensibus uniuersis iocundum. De quo si quis uel florem 
  unum obtinere mereretur, omnibus diebus uite sue sanior, omnibus alacrior, 
  omnibus felicior existeret". Recedente ergo ab ipso, iam dicto episcopo, uenit 
  eadem uisitandi causa, et Iohannes Cluniacensis monachus, tunc domni pape 
  capellanus, post uero Perusinus episcopus, et cum eo similiter colloqui cepit. 
  Cui cum diceret, uideri sibi quod in proximo moriturus esset, respondit ille: 
  "Non hac certe, non hac nocte moriar. Datum enim michi est a Domino, ut ea die 
  qua ipse de uirgine natus, ad homines uenit, eadem ego ab hominibus recedens 
  ad ipsum eius preuia misericordia pergam". Vere misericors Dominus, uere 
  seruorum suorum benignissimus consolator, uere iuxta canticum Moysi seruorum 
  suorum miseretur. Non obliuiscitur consolari eorum diuturnos labores, nec 
  eorum obsequia sibi deuote impensa contemnit. Vere secundum quod ipse ait, 
  quemadmodum mater consolatur filios suos, sic et ipse non solum in futura 
  uita, set etiam quandoque in ista consolatur, delinit, letificat seruos suos, 
  ut hic gaudia sequentia pregustantes, ineffabili dulcedine trahantur, et adhuc 
  in corpore positi, toto illuc animi desiderio rapiantur. Noluit enim magnam 
  illam multitudinem dulcedinis sue quam abscondere solet timentibus se, a 
  Matheo nondum a corpore mortis liberato, ex toto abscondere, nec ea que 
  daturus erat, omnino post mortem differre. Premisit inde signa aliqua etiam 
  ante mortem, ut et ipse ad ea speranda uel amanda, multomagis animaretur et 
  quale illius apud ipsum meritum esset, ignorantibus proderetur. Mansit ergo 
  beatus uir, tam preclaris reuelationibus recreatus, alacrior usque ad extrema, 
  et in Domino confortatus, suam illam horam ultimam expectabat. 
  CAPITVLVM XXII 
  QVAM SANCTE ET GLORIOSE NATALIS DOMINI DIE PRIMA LVCESCENTE AVRORA DE HOC 
  MVNDO TRANSIERIT 
  Iam uero ipsa natalis Domini uigilia transcursis more suo deuote tam nocturnis 
  quam diurnis officiis, iam que uespertina hora instante, dominicum corpus sibi 
  rogat afferri. Quo allato: "Audite inquit fratribus confessionem meam, et 
  fidei mee hic et in eternum testes adestote. Confiteor ait, hoc sacrum 
  Saluatoris mei corpus, illud uere et essentialiter esse, quod de sancta 
  uirgine ab ipso sumptum est, quod pro mundi salute in cruce pependit, quod in 
  sepulcro positum est, quod tertia die a mortuis resurrexit, quod in celos 
  ascendit, quod uenturum est, iudicare uiuos et mortuos, et seculum per ignem. 
  Per ipsum credo incorporari ei, et fieri unum cum ipso, et habere uitam 
  eternam". Hoc dicens, refectus coram | fratribus eodem salutari Christi 
  corpore, per carnem illam que dat uitam in eternum, ad eternitatem futuram 
  idoneus factus est. Cum que prima sacre noctis uigilia aduenisset, et signa 
  totius urbis ad nocturnas laudes pulsari audisset, statim tota mente ac uoce 
  in uocem exultationis prorumpens, qua poterat uoce, quo poterat gestu leticie: 
  "Christus natus est nobis, gloria in excelsis Deo" , sotiis et omnibus 
  inclamabat. Angelico uero hymno sicut ad missas canitur ex integro decantato, 
  reliqua circumstantibus ad que non sufficiebat dimisit. Animo tamen ad illas 
  sacras Dominici natalis laudes suspensus, quotiens in cantibus, quotiens in 
  lectionibus, beate uirginis matris Domini nomen legi uel cantari aduertebat, 
  totiens oculis sursum leuatis, totiens manibus in celum extensis, ubi mens 
  eius conuersaretur, quo sancta illa anima raperetur, monstrabat. Iam que 
  nocturnis laudibus consummatis, dum sacerdos astans sacro altari, missam que 
  dicitur de nocte cantaret, erexit se nisu quo potuit, et iuuante se quodam 
  fratre, quia uires ad standum deerant, in lecto resedit. Conuersus que ad 
  Dominicam crucem que coram erat, uelut si in ipsa Saluatorem ut olim 
  crucifixum conspiceret, ait: "Iam o misericors Saluator tempus est, ut quod 
  promisisti adimpleas, et tuo instante natali a uita mortali migrandi, et ad te 
  qui uita es eterna transmigrandi, licentiam concedas". Hoc ultimum uerbum 
  postquam cunctis sermonibus eius finem dedit, in lectum reclinatus, inde que 
  post modicum, ad cilicium cinere conspersum, a fratribus translatus est. Sepe 
  autem eosdem fratres ante rogauerat, ne se casu aliquo, nisi in cinere et 
  cilicio christiano more mori permitterent. Timebat enim, ne qualibet 
  infirmitatis eius compassione ducti, hoc pretermitterent, uel negligerent. In 
  quo sicut et in aliis, Martini sui exempla et uerba sequi nitebatur qui sicut 
  omnibus notum est, discipulis moriens predicabat, non debere christianum nisi 
  in cinere mori. Vbi et Matheus a suis uel fratribus uel discipulis collocatus 
  horam uocationis sue ultimam sustinebat. Qua iam instante dum noctis tenebre 
  in lucem uerterentur, et a monachorum in eadem ecclesia constitutorum 
  conuentu, ad secundam missam cantaretur: Lux fulgebit hodie super nos, Matheus 
  uere monachus et pontifex Dei, densas Egiptiorum, hoc est mundi huius tenebras 
  deseruit, et per mortem carnis, ad sempiternam lucem et uitam peruenit. 
  CAPITVLVM XXIII 
  DE EXEQVIIS EIVS CELEBERRIMIS ET TVMVLATIONE HONORABILI IN BASILICA SANCTI 
  FRIGDIANI 
  Fertur statim iusti corpus a deuotis uiris in claustrum monachorum, et 
  Cluniacensi more psalmodia undique decantatur. Abluitur ut se habet communis 
  mos, et secundum quod ipse iusserat, suo quo numquam a monacho caruerat 
  cilicio prius, de hinc monachili cuculla uestitur. Adduntur a fratribus 
  sacerdotalia uel pontificalia indumenta, et his sacerdos et pontifex Dei, ut 
  dignum erat ornatur. | Accurrit accepto nuntio, et ipse summus pontifex 
  Innocentius, atque cum ipso episcoporum et cardinalium tota que romane 
  ecclesie uel curie plenitudo. Congregatur pene tota urbs Pisana, et illud 
  cernere, illi obsequi, omnibus suis negotiationibus anteponunt. Osculantur 
  plurimi manus uel pedes iacentis, et se sanctificari tali contactu uel 
  osculis, non irrita fide confidunt. Consueuerat urbs illa, multo quesita 
  labore marina negotia aucupari, et a remotis Africe uel Orientis partibus 
  preciosa queque conuehere. Impleuerat sinum suum congestis undique multarum 
  gentium mercibus, et inde cunctis pene Italie urbibus ditior effecta, 
  gaudebat. Suscipit tandem uniuersis Egyptiorum opibus preferendam, missam sibi 
  ab ultimis Gallie finibus margaritam, ea que se longe quam prius ditiorem esse 
  letatur. Ostendit in isto mortuo quantum preponderent terrestribus thesauris 
  celestes gaze, quantum que inobs Christi, etiam post mortem opes uiuentium 
  antecedebat. Iacebat ille extinctus, neque aliquid in mundo uel possidebat, 
  uel sentiebat. Venerabantur tamen eum uiuentes, reuerebantur potentes, 
  efferebant laudibus locupletes. Discernunt etiam amatores mundi, et ipsis 
  obsequiis que sanctis impendunt diiudicant, quantum subiaceant terrena 
  celestibus, humana diuinis, fugitiua sempiternis. Seruatum est, corpus 
  uenerandi hominis, toto illo die natalis Domini, et psalmis ac Deo fusis 
  precibus frequentatum. Sequenti die hoc est in festo magni illius martiris 
  Stephani, obtulit pro eius eterna requie, iam dictus papa Innocentius 
  sollempne Deo sacrificium, et deuote supernam pietatem pro pontificis laborum 
  suorum comparticipis requie, implorauit. Fecerunt idem et episcopi qui forte 
  tunc aderant, et simul omnes fusis Deo precibus, euntem ad peregrina 
  coepiscopum deduxerunt. Tandem circa horam diei sextam, premissis ab omnibus 
  christiane sepulture agenda, astante insuper clero et populo ciuitatis pene 
  uniuerso, in ecclesia Sancti Frigdiani olim Lucensis episcopi, que Pisis 
  habetur, uir uita, morte, fama que uenerabilis, uenerabiliter ad sepulcrum 
  delatus, ac tumulatus est. Septem deinde annis exactis, cum ad Vrbem 
  proficiscerer, causa reformande pacis inter Pisanos et Lucenses, specialiter 
  tamen eius tractus pia recordatione, Pisas adii. Secunda de hinc aduentus mei 
  ad illam urbem die, cum sotiis ad karissimi mei sepulcrum accessi, eius que 
  sacros cineres ut dignum erat uisitans et honorans, salutarem pro eo hostiam 
  optuli. Et licet eius meritis multo magis me iuuari posse confiderem, 
  omnipotenti tamen Creatori ac benignissimo Redemptori, unanimem michi dum 
  uiueret hominem, quantis tunc datum fuit precibus et fletibus commendaui. 
  Requiescat ergo per inmensam ipsius Omnipotentis misericordiam in perpetua 
  pace, fidelis, deuota | et accepta Deo anima, fruatur que perhenniter fructu 
  bonorum operum suorum, nec obliuiscatur apud Deum se diligentium, fratrum uel 
  filiorum suorum. Amen. 
  CAPITVLVM XXIIII 
  DE QVODAM MALO MONACHO PESSIME MORTVO 
  Post illa miranda opera uel signa, que ad legentium uel audientium spiritualem 
  edificationem supra premissa sunt, sequatur et istud, quod post uniuersa illa 
  me comperisse contigit. Nec solum me post illa hoc comperisse contigit, set 
  insuper post illa omnia prouenisse accidit. Fuit in monasterio Lehunensi, 
  ecclesie Cluniacensi subiecto, frater quidam nomine et habitu monachus, set 
  uita et moribus monastice conuersationi et sanctitati non parum aduersus. Hic 
  strenuus et perspicax in humanis, hebes et obcecatus erat in omnibus fere 
  diuinis, et ad monasticum propositum pertinentibus rebus. Corripiebatur sepe a 
  priore suo, et a religiosis fratribus in iam dicto monasterio cum eo simul 
  morantibus, et multa propter excessus suos frequenter tam uerborum quam 
  uerberum, sponte uel inuitus probra ac iniurias tolerabat. Videbatur aliquando 
  in eo proficere spiritualium cura medicorum, et spetietenus conuersus, a 
  prauis studiis putabatur. Set paruo interiecto tempore, non solum in nullo 
  melior, set insuper omni spreto celestis medicine labore, se ipso deterior 
  apparebat. Producta est hec eius pertinatia multo tempore, nec alicuius studio 
  finiri potuit, quousque eo in malis indurato, ille qui attingit a fine usque 
  ad finem fortiter, congruum tam diuturnis malis finem imposuit. Depositus erat 
  ab exteriorum administratione, merito culparum suarum, et inuitus ac 
  murmurans, regularibus claustri septis retinebatur. Non potuit tandem pati tam 
  odibilem sibi clausuram, et diabolico dolore stimulatus, carceris sui iniurias 
  in priorem uel fratres suos casu aliquo refundere gestiebat. Erant prope ipsam 
  ecclesiam horrea, ad recondendas fruges monasterii preparata. Concluserant 
  intra eadem prior ac fratres monasterii, suum pene totius anni uictum, et tam 
  ad esum quam ad potum sibi ex ipsis frugibus necessaria preparauerant. Nam 
  quia terra illa parum uini fertilis est, non solum panem ad edendum, set et 
  ceruisiam ad bibendum, ex ipsarum frugum succo, conficere soliti erant. In hec 
  fratrum uictualia, nequam ille exarsit. Et arbitratus mala que pro sceleribus 
  suis a fratribus perpessus fuerat, dampnis eorum se eis optime 
  recompensaturum, igne horrea iam dicta succendere parat. Vnde claues claustri 
  fur nocturnus furatus, de claustro egreditur, et uniuersorum absentia 
  explorata, occulte ignem horreis inicit, sic que ad claustrum nullo sciente 
  regreditur. Iam que fratres matutinis pro more finitis | laudibus, ad strata 
  propria reuersi fuerant, et ecce inmissus a monacho ignis paulatim 
  succrescens, in manifestas subito flammas erupit. Exclamat ille sacrilegus 
  primus, et uelut innocens et inscius facti, quasi ad extinguendum cum aliis 
  accurrit. Laborantibus tamen cunctis, et ad flammas extinguendas pro posse 
  occupatis, respicit ille nec adiuuat, et uelut ultioni congratulans, otiosus 
  spectator assistit. Non tulit hoc in longum diuina censura, nec ut de 
  similibus solet, tantum nephas in posterum punire distulit. Mox enim eum 
  percutienti angelo tradens, inuisibili gladio peremit, cunctis que qui aderant 
  uidentibus, morte presenti pariter et eterna prostrauit. Fratres tam subita et 
  horrenda eius morte perterriti, elisum ad terram iam que exanimem, in manus 
  suscipiunt, atque ad abluendum pro more deferunt. Iam que illo ad lauandum 
  nudato, clauem quam paulo ante furatus fuerat, eum nephanda manu adhuc 
  tenentem reperiunt. Placuit ita Deo, et ad corrigendos pertinaces in malo 
  homines, sic disposuit. Nam cum uitali spiritu recedente, mos sit uniuersa 
  corporis menbra dissolui, manum mortui huius ad retinendam clauem quam ad 
  tantum scelus perpetrandum furata fuerat, tenacem reddidit. Fecit hoc, ne 
  uindicta tanti sceleris casui deputaretur, fecit, ut uirtus eius nota fieret, 
  ut maiore miraculo se ipsum nequam ille quod uiuens noluerat, mortuus 
  proderet, et ut omnes ad quos tam pessimi criminis fama pertingeret, a 
  consimili opere deterreret. Iam dicte igitur clauis, et aliarum quas nunc 
  reticeo rerum indiciis, de tanti mali auctore certificati fratres, cadauer 
  illud cuius animam iam inferus possidebat, utpote furis, sacrilegi, 
  incendiarii, excommunicati, a consortio sanctorum corporum expulerunt, et 
  procul extra christianum cimiterium proiecerunt. 
  CAPITVLVM XXV 
  DE VISIONE QVAM EGO IPSE ROME POSITVS VIDI 
  Licet autem propositum meum sit, ut in narrandis huiusmodi miraculis, aut 
  numquam aut raro somnia admittam, quia frequenter aut falsa sunt aut dubia, 
  quoddam tamen somnium inter hec que | narro miracula, quia fide dignum 
  uidetur, admisi. Nam ut sanctus pater noster Oddo, in uita sancti uiri Geraldi 
  scripsit, somniorum uisiones, non semper sunt inanes. Probat hoc 
  Penthatheucus, in primo Genesis libro, probat et ipsum ut cunctis notum est 
  euangelium: Audite ergo somnium meum quod uidi. In primordiis pontificatus 
  domni pape Eugenii, ad uisitandum tam ipsum quam communem matrem romanam 
  ecclesiam, Romam adii. Illuc perueniens, apud cardinalatum Sancte Marie Noue, 
  quod iuxta antiquum Romuli templum constructum est, hospicium suscepi. Ibi dum 
  nocte quadam quiescerem, ecce uir uenerande uite domnus Willelmus qui nuper de 
  uita excesserat, michi dormienti uisus est in somnis astare. Et quia sequenti 
  narrationi hoc necessarium est, quis iste, uel cuius uite fuerit, quo insuper 
  euentu e uita migrauerit, breuiter inserendum est. Fuit hic iuxta carnem 
  nobilis, iuxta spiritum longe nobilior, a primis adolescentie annis, 
  religionis amator, in qua quamdiu aduixit, hoc est fere usque ad senectutem, 
  bonis meliora semper addendo, profecit. Angelice monachus mundicie, singularis 
  in pauperes et desolatos misericordie, zelo Dei contra negligentes, et maxime 
  contra grauiter delinquentes totus igneus, exceptis nocturnis et occultis 
  uigiliis, dimidiam partem diei cotidianis orationibus et lacrimis, pene semper 
  occupans. Et licet hec principaliter de eo scribam, quia in his specialius 
  effulsit, non tamen sola hec de ipso uel in ipso commendo. Nam quantum 
  facultatis et scientie in eo fuit, iuxta morem et modum Cluniacensis ordinis 
  ac propositi, sacris semper etiam aliarum uirtutum exerciciis inuigilauit. Hoc 
  merito, et quia preter hec que dicta sunt, in exterioribus administrandis, 
  multam a Deo sibi collatam gratiam obtinebat, multis eum et magnis 
  monasteriis, diuerso tempore ut res exigebat, prefeci. Vnde Amberte, Karoloco, 
  Celsinaniis, Siluiniaco, ipsi tandem Cluniaco, a me in priorem prelatus, inde 
  que in abbatem Moysiacensem assumptus, ubique iam dictarum uirtutum signa 
  impressa reliquit. Casu dehinc interueniente, quem nominare nulla necessitas 
  cogit, dans locum ire, a loco illo recessit, et Clu|niacum rediit. Vbi 
  aliquanto tempore camerarii, hoc est fratrum procuratoris offitio functus, ad 
  ultimum ad prioratus administrationem, Karumlocum remissus est. Illic assuetis 
  religionis et discipline studiis toto conatu intentus, dum nulli prorsus in 
  causa Dei parceret, zelo ut iam dixi iusticie totus ignitus, a quodam 
  nequissimo qui sibi prouenire timebat quod de aliis delinquentibus ab eo fieri 
  cernebat, insidias passus, uenefica fraude extinguitur. Talem uite terminum 
  sortitus bonus uir, regno celorum dignus factus est, coniunctus illis ut 
  iustum est credere, de quibus Christus ueritas ait: Beati qui persecutionem 
  patiuntur propter iusticiam, quoniam ipsorum est regnum celorum. Vnde quoniam 
  non solum propter iusticiam persecutionem passus est, set etiam quod maius 
  est, propter iusticiam mortuus est, merito dignus iudicatur regno celorum. 
  Fraus ergo qua tantus uir uite subtractus est, quibusdam indiciis antequam 
  Romanum iter aggrederer, ad me delata, in questionem uersabatur. Set itineris 
  acceleratio questionem impediens, ad finem rem perducere non permisit. Ita 
  interim de tam nephanda re anxius et dubius, propositum iter incepi, et Romam 
  ut suprascripsi, perueni. Ibi loco, tempore, modo, quo dictum est, uenerabilem 
  Willelmum michi astare conspitio. Quem cum uiderem, ualde gauisus surrexi, et 
  multo cum affectu amplecti eum et osculari cepi. Licet autem altus sopor 
  exteriorem sensuum offitia occupasset, uigebat tamen uelut in uigilante 
  memoria, me que dormire dormiens non ignorabam. Nec illud mente exciderat, 
  illum qui uidebatur in somnis uideri, nec eram inmemor ante non multum 
  temporis mortuum, et dolo quem supra scripsi extinctum. Quod que magis mirum 
  est, et illud nescio qua ui occulta nature, statim menti occurrit, non posse 
  mortuum diu cum uiuente morari, nec prolixum sermonem miscere. Vnde priusquam 
  recedere uirtute inuisibili cogeretur, interrogare eum festinanter de 
  quibusdam decreui. Que tamen ut non fantastica, set uerax que apparebat uisio 
  uideretur, nequaquam prius premeditatus fueram, set tunc ea dormiens nutu ut 
  arbitror Dei nouiter menti occurentia, cogitare incipiebam. Quatuor ergo 
  quedam, que nescio unde dormienti occurrebant, interrogando ei proposui. 
  "Quomodo inquam uobis est, domne prior?" uocans eum non ex proprio nomine, set 
  ex offitio. Ad quod ille breuiter ut fuerat semper breuiloqus, ac bis uel ter 
  ex more uerba replicans, respondit: "Multum ait michi bene est, multum michi 
  bene est". Huic prime interrogationi, secundam subiunxi: "Vidistis adhuc 
  Dominum?" Et ille: "Assidue uideo, assidue uideo". His duabus, et tertiam 
  addo: "Est ne inquam certum quod de Deo credimus, est ne absque dubitatione 
  uera fides quam tenemus? - Nichil ait ita uerum, nichil ita certum". Et 
  quarto: "Verum est aio quod fama refert, uerum est quod multi opinantur, 
  quosdam quos ipse non ignoratis, fraude sua | ac ueneficio uos occidisse? - 
  Verum est inquit, uerum est". 
  His dictis, et ipse disparuit, et ego euigilans, ea que uideram recolere et 
  admirari incipiebam. Interim dum hec agerem, et uisa memorie commendarem, 
  rursum somno opprimor, et sicut in hiemalium noctium prolixitatibus, nam dies 
  aduentus Domini tunc instabant, iterum caput ad dormiendum compono. Nec mora, 
  adest qui supra, et se eodem modo quo prius ostendit. Occurro et ego illi, non 
  segnius quam ante, et uisionis premisse omnino inmemor, amplecti eum et 
  osculari, ut prius, ceperam. Quid multa? Nichil plus minus ue in animo meo, 
  nichil plus uel minus in ore meo, in hac secunda uisione fuit, quam in prima 
  fuerat. Eadem que supra interrogo, eadem que supra audio, de statu suo, de 
  uisione Dei, de certitudine christiane fidei, de morte sua, ordine quo premisi 
  a me interrogatus, eadem nec plura, nec pauciora respondit. Huic tamen secunde 
  uisioni, in fine aliquid additum est. Mox enim ut dixit se uere dolo falsorum 
  fratrum extinctum, in fletus amarissimos ut michi in somnis uidebatur prorupi, 
  et quia iam de facto non dubitabam, tantum nephas insaciabilibus lacrimis 
  deplorabam. In fletibus istis euigilans, oculos humectos, genas que meas 
  recentibus lacrimis tepentes inueni. Vt uero huius uisionis uel somnii, 
  indubia ueritas commendaretur, regressus ab Vrbe, atque ad Galliam nostram 
  rediens, et Cluniacum perueniens, que de morte sancti uiri suspicatus fueram, 
  ipsius nepharii parricide publica confessione, uera fuisse probaui. Quem 
  gehenna dignissimum, quia gladio, laqueis, ignibus, uel extremis nephandorum 
  suppliciis, ecclesiastica pietate prohibente punire non poteram, exilio 
  perpetuo quod pene solum licuit, infernalem proditorem dampnaui. Nam 
  sacrosanctis euangeliis adibitis, compulsus est in publico Cluniacensi 
  capitulo me presente iurare, quod transactis tribus sibi a me prefixis 
  mensibus, numquam deinceps infra terminos uniuersam Galliam concludentes 
  maneret, set extra illos locum saluti sue aptum requireret, et in inuento, Deo 
  pro peccatis suis digne satisfaceret. Hec suprascripta uisio, licet in somnis 
  apparuerit, iccirco michi fide digna uidetur, quia et dormientis, tam integra 
  in tantis ut dixi memoria, et iterata ac per omnia prime similis secunde 
  uisionis preter illud quod in ultimo exceptum est forma, atque ipsius 
  detestandi hominis publica confessio, non falsam set ueram eam ut arbitror 
  omnino demonstrant. 
  CAPITVLVM XXVI 
  DE VISIONE FRATRIS ENGVIZONIS 
  Subiungatur et huic uisioni altera, que quamuis in somnis ut illa apparuerit, 
  ueram tamen se fuisse ipso rei exitu comprobauit. Venerat Cluniacum meo 
  tempore conuersionis causa nobilis uir Enguizo nomine, et ut in primordiis 
  suis erga diuina magis exerceri assuesceret, locum quiescendi ad seruiendum | 
  ecclesie, in ecclesia suscepit. Vbi dum quadam nocte dormiret, uidet quendam 
  olim commilitonem suum, qui Petrus dicebatur de Rocha, quod castrum in 
  Gebennensi diocesi situm est. Defunctus uero fuerat iam dictus miles in 
  Ierosolimitano itinere, ante non multum temporis, set eius obitum supra 
  nominatus frater penitus ignorabat. Nondum enim uel tenuis fama mortis eius, 
  ad eum peruenerat. Visus est ergo ei ut dixi iam dormienti, in spetie illa qua 
  eum in seculo uidere consueuerat. Gauisus est frater, et ut optime notum ac 
  familiarem, eum alloqui familiariter cepit. "Quid est inquit? Quomodo te 
  habes? - Ego ait ille, in transmarino itinere quod te ut nosti conscio cepi, 
  defunctus sum". Et frater: "Quid est ergo et de sociis, qui illud iter te cum 
  aggressi sunt? - Illi inquit et illi, iam uita excesserunt, illi uero et illi, 
  adhuc supersunt. - Quomodo inquit tibi est in statu illius uite, ad quam 
  transisti?" Ad hec ille: "Bene ait michi est, quia misericordiam quam a Deo 
  speraueram, iam consecutus sum. Obest tamen adhuc multum, et obstat 
  plenitudini salutis mee, quod proximo tempore antequam Ierusalem pergerem, 
  sacerdotem ecclesie de Seconiaco, quandam a me decimam exigentem, per uineam 
  quandam fugaui, et in exitu uinee irreuerenter percussi". His frater auditis: 
  "Et quid ait tibi de me uidetur? Potero consequi salutem quam spero? - 
  Saluaberis inquit, set ante salutem, multa et grauia patieris". His dictis, is 
  qui apparuerat miles disparuit. Frater a somno euigilans, cuncta que uiderat 
  uel que audierat, michi statim mane retulit. Rogauit insuper, ut liceret ei 
  partes illas de quibus miles ortus fuerat, et in quibus ea de presbitero acta 
  fuerant, adire, et utrum uera an falsa esset uisio iam dicta, probare. Nam 
  sicut mortem militis nullus ei ante militem nuntiauerat, sic nec de sociorum 
  eius morte aut uita, sic nec de fuga presbiteri, seu militis percussione, 
  quicquam uel modicum prius audierat. Accepta ergo regulari more licentia, 
  Gebennensis territorii partes adiit, ibi que a notis et ueracibus personis 
  cuncta que a mortuo audierat, uera esse agnouit. Nam et quod de presbitero 
  actum fuerat, tam ab illo quam ab aliis didicit, et paucos post dies mortem 
  militis, et eorum quos mortuos ille nuntiauerat, audiuit. Que postquam 
  parentibus defuncti innotuerunt, bono usi consilio, quod in presbiterum ille 
  deliquerat, ipsi pro eo digne satisfacientes presbitero, expiauerunt. Et quia 
  tam certis inditiis, uerax fuisse prefata uisio probata est, a me non ut 
  dubia, set ut certa, inter cetera miracula conscripta est. 
  CAPITVLVM XXVII (XXVIII) 
  DE INSTITVTIS CARTVSIENSIVM MONACHORVM 
  Et quia propositum meum in narrandis miraculis de quo iam frequenter lectorem 
  instruxi, tale est, ut absque aliquo temporis preiudicio, non attendens quid 
  quando factum sit, set quando michi relatum sit, ad Dei gloriam, et legentium 
  edificationem, que pro certo uera esse comperi describam, trado legentibus, 
  que ante paucos dies didici. Set antequam ea scribere exordiar, quedam ad rem 
  pertinentia illis propono. Seruatur in Burgundie partibus, inter omnes Europe 
  nostre monastici ordinis professiones, professio quedam, multis aliis eiusdem 
  monastici propositi sanctior et cautior, instituta nostro tempore a quibusdam 
  patribus, magnis, doctis et sanctis, magistro Brunone Coloniensi, magistro 
  Landuino italico, ac quibusdam aliis, uere ut dixi magnis et Deum timentibus 
  uiris. Qui quorundam antiquorum monachorum tepiditate, negligentia, ac 
  desidia, predocti, seculo abrenuntiare uolentes, cautius sibi, | suis que in 
  uia Dei sectatoribus consuluerunt, et uigilanti oculo ordinem contra omnes 
  pene Sathane insidias circumspectum, instituerunt. Nam ut contra superbiam que 
  iuxta scripturam initium est omnis peccati, et contra eius nefandam sobolem, 
  inuidiam dico, ambitionem, et uanam gloriam, ac si qua sunt alia, ordo ab eis 
  institutus, quantum iuxta eorum scientiam homini erat possibile armaretur, 
  uestes uilissimas, ac super omne religionis propositum abiectissimas, ipso que 
  uisu horrendas, assumpserunt. Quantitate enim breues, et anguste, qualitate 
  ita ut uix aspici possent irsute et sordide, nullum gloriandi uitium se posse 
  admittere indicabant. Et noui quidem, quod etiam in sordido habitu diabolus 
  quod suum est querit, et humilitatis uestibus, quandoque texturam superbie 
  interserit. Set tamen iam dicti iusti, et Deum querentes uiri, in quantum 
  potuerunt, ne princeps mundi per superbiam aut superbie familiam in se uel 
  suis sibi locum inuenire posset, summo studio prouiderunt. Cupiditatem insuper 
  que radix omnium malorum dicitur, uel auariciam, que idolorum seruitus 
  uocatur, ne inde uenenosa uirgulta quolibet tempore procedere possent, ita 
  radicitus auulserunt, ut certos terminos iuxta locorum suorum fertilitatem aut 
  sterilitatem, in circuitu cellarum suarum maiores minores ue prefigerent, 
  extra quos etiam si totus eis offerretur mundus, nec saltem quantum pes 
  humanus occupat terre spatium, acciperent. Ea etiam de causa, animalibus uel 
  pecoribus suis, certum quem transgredi fas non esset numerum instituerunt, 
  bobus scilicet, asinis, ouibus, capris, uel ircis. Et ut non esset eis 
  quandoque necessarium, uel plus terre quam dictum est, possessioni sue addere, 
  aut numerum iumentorum suorum uel peccorum augere, duodecim tantum monachos, 
  cum tercio decimo priore, ac uiginti conuersis, paucis que mercennariis, nullo 
  prorsus superaddito, in sui ordinis monasteriis, esse perpetuo decreuerunt. 
  Preter ista, ad edomandum iumentum corporis sui, et ad subigendam iuxta 
  Apostolum legem menbrorum suorum repugnantem legi mentis sue, duris carnem 
  semper ciliciis exasperant, continuatis pene acribus ieiuniis, corpora 
  affligunt, extenuant, et desiccant. Inde est, quod pane furfureo semper 
  utuntur, uino adeo aquato, ut merito magis uillum quam uinum dicatur. Ab omni 
  carnium esu, tam sani quam egri, in eternum abstinent. Pisces numquam emunt, 
  set forte ex karitate datos accipiunt. Die dominico, et quinta feria tantum, 
  caseum uel oua ad uescendum admittunt. Tertia feria ac sabbato, aut legumine 
  aut holere cocto, utun|tur. Omni secunda, quarta et sexta feria, pane solo et 
  aqua contenti sunt. Semel in die semper comedunt, exceptis octo diebus natalis 
  Domini, octo diebus pasche, octo diebus pentecostes, epiphania Domini, 
  representatione eius, hoc est purificatione sancte Marie, annuntiatione Domini 
  quando paschali tempore prouenit, ascensione Domini, assumptione ac natiuitate 
  iam dicte sacre uirginis matris eius, et exceptis festis duodecim apostolorum, 
  sancti Iohannis Baptiste, sancti Michaelis, sancti Martini, et illo quod in 
  kalendis nouembris celebratur festo omnium sanctorum. Super hec omnia, more 
  antiquo egiptiorum monachorum, singulares cellas perpetuo inhabitant, ubi 
  silentio, lectioni, orationi, atque operi manuum, maxime in conscribendis 
  libris irrequieti insistunt. In eisdem cellis, debitum regularium horarum, hoc 
  est primam, tertiam, sextam, nonam, completorium, signo ecclesie commoniti, 
  Deo persoluunt. Ad uesperos et matutinos, in ecclesia cuncti conueniunt, ibi 
  que non perfunctorie ut quidam, set intentissime oculis in terram demissis, 
  cordibus celo infixis, Deo preces, Deo gratiarum actiones persoluunt, totum 
  que suum tam interiorem quam exteriorem hominem, habitu, uoce, uultu, rebus 
  uisibilia excedentibus, spretis cunctis aliis, intentum immo affixum esse 
  ostendunt. Ab hoc more excipiunt illos festiuos dies qui supra scripti sunt, 
  in quibus bis comedunt, et in quibus more monachorum non per cellas set simul 
  habitantium, non solum omnes regulares horas in ecclesia decantant, set et in 
  refectorio tam post sextam quam post uesperos, nullo sospite excepto, 
  communiter edunt. Quibus tantum diebus, antiquorum heremitarum emulatione, ne 
  ab aliis sacris operibus licet dignitate inferioribus impediantur, salutare 
  omnipotenti Deo pro salute sua ac mundi, sacrificium offerunt, quod ex usu iam 
  ueteri tracto nomine, quia Deo mittitur, missa uocatur. His sacris diebus qui 
  singulari priuilegio a Domino uel eius resurrectione dominici dicuntur, ac 
  sepe dictis ipsius uel sanctorum eius solempnitatibus, missas celebrant. 
  Diebus quibus eis legumine uti licet, illud ipsi ad mensuram acceptum, sibi 
  aptant et cocunt. Hoc uero tunc, quando non communiter in refectorio, set 
  quando eos in cellis suis solos comedere, heremitica institutio precipit. 
  Vinum nullo tempore ante mensam uel postea sumunt. Set siquis tunc sitim 
  passus fuerit, aqua ei non uino uti licet. His ne tam sanctam institutionem 
  omnino muti preterisse uideremur, breuiter premissis, ad miracula per quosdam 
  ex ipsis nostro tempore facta, procedendum est. Hec enim in toto isto opere 
  principalis ut sepe iam dixi, fuit michi causa scribendi, hoc est miracula, 
  ubilibet uel quolibet tempore facta, ad presentium uel posterorum memoriam 
  transmittendi. 
  CAPITVLVM XXVIII (XXVIIII) 
  DE QVODAM FRATRE CARTVSIENSI 
  Multa quidem in illo sacro ordine miracula contigisse, a pluribus accepi. Set 
  quia ipsi humilitatis uirtute qua semper serui Dei miranda opera sua quanto 
  possunt nisu occultant, uix aliquid ex his alicui prodere uoluerunt, rara, 
  immo rarissima, quibus omnimoda fides accommodanda esset, ad me miracula 
  peruenerunt. Que tamen absque dubio certa comperi, tacere nec uolo nec 
  proposui. Fuit ex eorum numero, non quidem monachorum set conuersorum, 
  conuersus quidam, humilis genere, iuuenis etate, set moribus generosus, et 
  uite sanctitate prouectus. Hic toto studio, obedientie, humilitati, 
  mortificationi, omnem quam poterat operam adibens, mundum sibi, se que mundo, 
  non solum crucifixerat, set etiam sepelierat. Amori diuino, et specialiter 
  memorie matris Domini, ita se totum deuouerat, ut a bonis uiris ipsum uitam 
  que eius cognoscentibus, nichil scire iudicaretur, nisi Christum Ihsum, et 
  hunc crucifixum, sacram que ipsius crucifixi matrem, ac perpetuam uirginem, 
  humane salutis singularem post Domini amatricem Mariam. His studiis a 
  conuersionis sue principio inceptis, magis ac magis insistens, et in hac 
  nostra iuxta psalmum lacrimarum ualle, de uirtute in uirtutem proficiendo, 
  ascensiones in corde suo disponens, antiqui et communis hostis inuidiam uelut 
  nouam et specialem, contra se concitauit, nec iam occulte set palam quantum 
  perditus ille perditionis humane sit auidus, ex se ipso monstrauit. Iacebat 
  quadam nocte in cella, sibi ut talium mos est ad laboris solamen et orationis 
  secretum designata. Et ecce in multo iam processu noctis, ipsi adhuc 
  uigilanti, et celestia meditanti, demonum turba in spetie porcorum agrestium 
  apparuit. Furebant ubique per totam cellam, et discursu insano, rictu 
  horrendo, dentibus longissimis, ac uelut in necem eius exacutis, pauefactum ac 
  trementem hominem, circumstabant. Sudabat ille ut michi relatum est pre 
  timore, et quasi iamiamque a bestiis discerpendus, nil nisi mortem ultimam 
  prestolabatur. Talia eo patiente, adauctus est metus, et quendam enormis 
  magnitudinis hominem, ut ex cordis sui iudicio sibi uidebatur, demonum 
  principem, cellam illam in qua ista fiebant, conspicit intrantem. Qui primo 
  ingressu suo conuersus ad porcos: "Quid ait segnes facitis? Cur iam hunc non 
  rapuistis? Cur non discerpsistis? - Quod dicis inquiunt porci, magno conatu 
  facere nisi sumus, set cuncta temptantes, nil facere potuimus. - Ego inquit 
  ille iam faciam, quod uos desides facere non potuistis". Quo dicto, uncum 
  ferreum longis ac recuruis ungulis terribilem, minaci manu protendens, atque 
  ad uirum Dei rapiendum, immo ad discerpendum adaptans, eum nimio terrore | 
  pene mente excedere coegit. Set Deus cui bonus uir ille sepe supplicando 
  dicebat: Ne nos inducas in temptationem, set libera nos a malo, temptationem 
  tam duram non est passus ultra procedere, set multa misericordia qua semper 
  suis prouidet, eduxit eum a temptatione, et liberauit a malo. Mox enim ut 
  nequam ille manum ut dictum est ad eum rapiendum, et uncum ut uidebatur 
  ferreum ad eum discerpendum extendit, statim omnipotentis Filii Dei mater, 
  mater uere ut dicimus misericordie, in qua ille sicut dictum est totam spem 
  suam post Deum posuerat, uisibiliter affuit, ac uirga leui manu pretensa: 
  "Quomodo inquit, huc detestandi uenire ausi fuistis? Non est, non est hic 
  uester, nec iam contra eum in aliquo preualere poteritis". 
  Dixit, ac dicto uelocius, totum illud infandum collegium, ut fumus euanuit. 
  Perstitit illa post demonum fugam cum homine adhuc tremente, eum que his 
  uerbis consolata est: "Placet inquit quod facis, tui que animi deuotionem Deo, 
  michi que, gratam esse noueris. Fac ergo quod facis, et de his ad meliora 
  perseueranter proficere stude. Et ut tibi aliquid singulare in mandatis 
  tradam, stude uilibus escis, amplectere abiectas uestes, operi manuum deuotus 
  insiste". His animatum hominem uirgo relinquens, celos repetiit. 
  CAPITVLVM XXVIIII 
  ITEM VNDE SVPRA 
  Istud de hoc bono uiro miraculum, aliud isto non inferius sequitur. Rusticus 
  quidam pauper, set paupertate deuotionem animi eius non impediente, se bonis 
  illis uiris de quibus sermo premissus est, in amicitia iunxerat, eis que non 
  minimum familiaris erat. Diligebant enim illi in ipso, non solam que quantum 
  ad anime salutem spectat, sola nichil prodest rerum pauperiem, set beatam 
  spiritus paupertatem, de qua Dominus: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum 
  est regnum celorum. Ea de causa, eum quanto erga Deum deuotiorem sentiebant, 
  tanto ut magis familiarem sibi associabant. Inde contigit, ut duos eius 
  filios, et paruulos susciperent, et in religione sancta, patris post Deum 
  maxime causa, educarent. Horum unus, non multo post tempore elapso defunctus, 
  alterum superstitem dereliquit. Quem religiose educare et instituere uolentes, 
  supradicto bono uiro cui mira que prescripsi ostensa fuerant, eius curam 
  committunt. Nec segnis ille mandatorum executor, puerum commendatum suscipit, 
  enutrit, ac sacro religionis lacte, quo ipse educatus in uiriles annos 
  euaserat eum imbuens, nil rerum terrestrium sapere, nil eorum que in terris 
  sunt diligere, breui edocuit. Celum mente conspicere, celestibus inhiare, ad 
  Christum celi ac terre Deum et Dominum, totis animi uiribus hanelare, que 
  sursum sunt querere non que super terram ubi Christus est in dextera Dei 
  sedens, iuuenem sibi creditum bonus doctor edocuit. Edoctus ille ab eo, non in 
  uanum laborasse doctorem suum, ut quidam indisciplinati faciunt, ostendit, set 
  ut a quodam satis noto dictum est, recens testa semel celesti sapore imbuta, 
  odorem inde contractum, non diu tantum ut | ille ait, set semper quo aduixit 
  seruauit. Set placuit Deo, ne puer tam bene educatus, tam sancte edoctus, diu 
  particeps mortalium fieret, uel aliquem de ipsorum diutino consortio, neuum 
  contraheret. Raptus est igitur, ne malicia mutaret intellectum illius, aut ne 
  fictio que quibusdam etiam religiosis quandoque familiaris esse solet, 
  deciperet animam illius. 
  Preueniens ergo in moriendo discipulus magistrum, bonam quidem spem salutis 
  sue, set cum eadem spe, magnum illi ac pene intolerandum de morte sua dolorem 
  reliquit. Acceperat quippe illum a priore suo ut iam dictum est ad educandum, 
  set eius bonos mores sanctam que intentionem intuens, admirans, et amplectens, 
  eum non solum ut commendatum, set ut filium unice diligebat, atque iccirco 
  eius tam celerem, immo quasi furtiuum de mundo recessum, pene assidue dolendo 
  deflebat. Eo tractus affectu, orabat continue pro ipso, psalmorum quicquid 
  nouerat Deo cotidie profundebat, nec saciari orando, psallendo, merendo, pro 
  ipsius anima poterat. Cum que hec tam deuoti animi sui tam pia studia, nullo 
  fere tempore intermitteret, nec ab his quandocumque facultas dabatur cessaret, 
  uolens Deus hominem suum, aut a tam duro labore releuare, aut cuius meriti uel 
  ipse uel puer illius esset ostendere, dignum fecit eum uisione celesti, qua et 
  ipse consolaretur, et quid uel de ipso, uel de puero, sentiendum esset, 
  legentibus siue audientibus proderetur. Pernoctabat aliquando sub diuo bonus 
  uir ut sepe facere consueuerat, ac spiritum celo intentum, ab orationis labore 
  uel studio, ut de magno Martino legitur, non relaxabat. Cum que defixis non 
  solum mentis, set et corporis oculis in celum, Deum ut homini erat possibile 
  super ethera, que uisui corporali obstabant contemplaretur, ecce subito uelut 
  per medium discissi aeris, lux longe omni corporea luce clarior, ei de 
  supernis infulsit, eum que ac loca sibi circumposita, splendore inmenso 
  perfudit. Et ut serui sui uotis, ille qui uoluntatem timentium se facit 
  satisfaceret, conspicit et dilectum puerum, immo in Deo filium suum, de celis 
  cum eadem luce descendere, atque usque ad se letum et radiantem uenire. 
  Admirans ille, insuetae uisionis gaudio simul et timore turbatus, herebat. Ad 
  quem is qui apparuerat puer: "Quid inquit turbaris? An non agnoscis filium 
  tuum? Redi ad animum, et me cum ut solitus eras, loquere. Set ut ea que circa 
  me aguntur paucis tibi aperiam, noueris multum profuisse michi, quod me tam 
  tenere Dei causa dilexisti, quod morti mee tam benigne compassus es, quod pro 
  me tam sollicitas et continuas Deo orationes fudisti. A modo per Dei gratiam 
  noueris me ad illum statum peruenisse, ut sicut tu hactenus michi profuisti, 
  sic ego tibi a modo apud ipsum prodesse ualeam". Dixit hoc, et statim unde 
  uenerat, paulatim eo conspiciente regredi cepit. Referebat autem ille huius 
  uisionis inspector, quod dum a se discederet, celum que conscenderet, non 
  auersa facie, uel huc illuc que conuersa, ut uale|facientes solent, recessit, 
  set sicut collocutus ei facie ad faciem fuerat, sic semper ad se conuerso 
  uultu ad superna tendens tam diu permansit, quousque ut de Martino iam dicto 
  legitur, patenti celo receptus, uideri ultra non potuit. Que uisio, in hoc 
  forte uisioni illi preponderat, quod Seuerus Sulpicius illam sicut ipse 
  perhibet, licet ut matutinis horis leuiter dormiens, tamen dormiens uidit, 
  hanc autem iste non dormiens set uigilans, sub diuo positus, atque orationi 
  toto corde intentus, conspexit. 
  CAPITVLVM XXX 
  DE MIRACVLO CEREORVM ROMANORVM IN ECCLESIA MATRIS DOMINI 
  Aliud quoque nobile et iocundum miraculum, quod ante plures annos compertum, 
  iam pene cum tempore mente elapsum fuerat, memorie sequentium mandare ultra 
  non differam. Habetur Rome patriarchalis ecclesia, in honore perpetue uirginis 
  matris Domini consecrata, que uulgari sermone, Sancta Maria Maior uocatur. 
  Maior autem iccirco, quia post Lateranensem Sancti Saluatoris ecclesiam, maior 
  dignitate, non solum romanis, set et totius orbis ecclesiis est. Illuc 
  pontifex apostolicus, in precipuis ac summe festiuis diebus, id est natali 
  Domini, pascha, atque assumptione iam dicte gloriose uirginis, cum celebri 
  processione, more romano, coronatus pergit, ibi stationem facit, ibi totius 
  urbis clero ac populo assistente, sollempne Deo sacrificium offert, et sacros 
  dies quanto potest colit honore. Ibi preter ipsum, et coadiutores eius septem 
  episcopos, ac cardinales presbiteros, nulli missam celebrare fas est. Ibi quam 
  inauditum miraculum non solum semel contigerit, set etiam iam a multo tempore, 
  annuatim in festo supra nominate assumptionis proueniat, dicendum est. Mos est 
  romanorum, festum illud assumptionis matris Domini, inter uniuersas anni 
  sollempnitates, precipuo honore colere, speciali deuotione uenerari. Vnde est, 
  quod inter plura deuoti animi sui erga precelsam uirginem signa, cereos 
  maximos faciunt, et eos ante paratos, uigilia festiuitatis ad nominatam 
  ecclesiam deferunt, atque uespertina hora uel circa, accendunt. Pondus tamen 
  eorum, equa lance pensatum, domi retinent, ut sequenti die solempni missa 
  peracta, eos rursum pensantes, quantum de quantitate eorum ignis absumpserit, 
  iudicante statera cognoscere ualeant. Manent ergo romanorum cerei, a 
  uespertinis ut dixi horis, usque ad sequentis diei sextam uel nonam horam, in 
  ecclesia matris Domini, ad honorem utriusque accensi, et festiue misse 
  solempniis consummatis, singuli a propriis dominis ab ecclesia reportantur. 
  Referens quisque cereum suum, mox ut domum peruenit, geminas lances preparat, 
  imponit uni cereum, alteri pondus hesternum. Attendit diligens inspector, 
  quantum de cerei prius appensa quantitate possit deesse, et uespertinas, 
  nocturnas, diurnas que horas, quibus continue cereus arsit, numerans, expectat 
  quid sibi de | inminutione primi ponderis statera renuntiet. Et ecce mirabile 
  dictu, nichil minus quantum ad pondus pertinet, post tam prolixam cerei sui 
  exustionem sollicitus ille appensor et spectator inuenit, set quasi nichil 
  consumptum sit, totum quod Deo et eius uirgini matri deuotus incenderat, se 
  recepisse miratur. Hoc tam nobile, et ante nusquam auditum miraculum, ad 
  commendandam mortalibus gloriam matris Domini, non in quolibet ignoto uel 
  humili loco, non in qualibet uel quantalibet ciuitate, set in ipsa Vrbe orbis 
  capite, non semel tantum ut dixi, set assidue recursu annuo, diuina pietas et 
  potentia, operatur. Facit hoc, ut et frequentia miraculi augeat admirationem, 
  edificet fidem, accendat karitatem, et locus tam celebris nulli patiatur esse 
  occultum, quod celestis prouidentia tam famosi loci occasione, pluribus ne 
  dicam omnibus, fieri uoluit manifestum. Magnum quidem fuit propheticis 
  temporibus, quod ad uiduam Deo mittente Heliam, hidria farine non defecit, et 
  lechitus olei non est imminutus, iuxta uerbum Domini quod locutus fuerat in 
  manu Helie. Magnum fuit, quod Helias magnus propheta Dei, pastus est cibo Dei, 
  coruis ministrantibus sibi iussu Dei panes et carnes mane, et panes et carnes 
  uespere. Magna fuerunt illa tempore ire, non sunt minora ista tempore gratie. 
  Magna fuerunt illa tempore moysiace legis, non minora sunt ista, tempore 
  christiane et euangelice legis. Non defuerunt prophete panes et carnes 
  ministrate a coruis mane et sero, non defecit eidem pauxillus farine et olei, 
  ista inquam non defuerunt eidem per tres tantum annos et dimidium, non 
  defecit, nec deficit, in magno festo matris Domini, post tam diuturnam diei 
  noctis que ut dictum est consumptionem, oblata Deo cereorum quantitas, non 
  solum per tres annos et dimidium, set iam per centum et eo amplius annos, 
  usque ad hanc nostram etatem, et quantum deinceps Deo placuerit. 
  CAPITVLVM XXXI (XXVII) 
  DE CVIVSDAM PVERI VIGILANTIS VISIONE MIRABILI 
  Et de mortuorum quidem apertis manifestationibus, licet multa superius dicta 
  sint, unum tamen adhuc addere uolo, quod nuper compertum, tacendum non esse 
  uidetur. Nam anno quo hec scripsi, illud contigerat. Vigilia natalis Domini, 
  nocte scilicet qua cantatur Sanctificamini hodie, iacebat | apud Karumlocum 
  puerulus quidam monachus, ante sacros matutinos in fratrum dormitorio, et 
  nescio quid meditans, dormire non poterat. Et ecce post aliquantum processum 
  noctis, aspexit, et uidit uenerabilis uite fratrem Achardum nomine, qui 
  eiusdem monasterii prior fuerat, et ante paucos annos, uita excesserat, per 
  gradus dormitorii ascendentem, sibi appropinquare. Erat uero iam dictus 
  puerulus, fratris eius filius. Venit ergo, et in scampno ante lectum pueri 
  constituto, resedit. Erat cum illo et uenerandus ille uir, domnus prior 
  Willelmus, et ipse similiter defunctus, quem michi Rome in somnis apparuisse, 
  supra retuli. Neutrum tamen illorum dum uiuerent, puer uiderat, set ex his que 
  ab eis audiuit, absque ulla eos ac si uidisset dubitatione, cognouit. Morati 
  sunt, et collocuti adinuicem, aliquandiu puero audiente, quousque domno 
  Willelmo recedente, solus frater Achardus, ante illum ut dictum est sedens, 
  remansit. Qui ad puerum conuersus, hortatus est eum ut surgeret, et ad mira 
  quedam uidenda, usque ad fratrum cimiterium cum eo procederet. Respondit ille, 
  timore qui eum inuaserat, patrui sui familiari collocutione, iam ex parte 
  sedato, non posse fieri quod monebat, sub custode se esse, timere, ne si eum 
  aliquis preter morem egredientem uideret, dira flagella subiret, nec ipse 
  inter multiplices plagas sibi adesse ualeret. Ad hec illo dicente, nichil sibi 
  esse timendum, credendum esse patruo, optime se ne quid mali ei inde 
  contingeret prouisurum, saluum et incolumem ducturum ac reducturum, adductus 
  est puer in sententiam, et surgens ac regulari more se induens, precedentem 
  secutus est. Duxit autem illum per claustrum maius, in claustrum infirmorum, 
  inde que usque ad cimiterii ostium. Quo aperto, statim ulterius processerunt. 
  Et ecce conspicit puer totum cimiterii ambitum sedibus innumeris refertum, ac 
  supra sedes illas uiros monastico scemate indutos, sedere. Dixerat autem illi 
  patruus, et sibi inter alias sedem seruari, in qua statim aliorum modo ueniens 
  resideret. Indicauerat etiam querelam in conuentu illo de se futuram, propter 
  quam necesse esset se exurgere, et aduocantis iudicium properare. Monuerat 
  insuper, ut in illo examinis interuallo, eandem puer sedem occuparet, nichil 
  que metuens, sibi usque ad reditum conseruaret. Quod et sic factum est. 
  Ingressus namque frater Achardus cum puero conuentum illum, mox in sede sibi 
  parata resedit. Ortus est statim clamor, et a quodam circumsedente querela 
  deposita, quod idem frater, tardus illi suo conuentui, occurrisset. Surrexit 
  ille confestim, et ad satisfaciendum more monastico in medium processit. Quo 
  facto, puer ut monitus fuerat surgens, constanter in sede eadem resedit. 
  Obtinet autem medium cimiterii locum structura quedam lapidea, habens in 
  summitate sui quantitatem unius lampadis capacem, que ob reuerentiam fidelium 
  ibi quiescentium, totis noctibus fulgore suo locum illum sacratum illustrat. 
  Sunt et gradus per quos illuc | ascenditur, supra que spatium duobus uel 
  tribus ad standum uel sedendum hominibus sufficiens. Ibi sedem cuiusdam magni 
  et reuerendi iudicis, supra que ipsum sedentem, puer dum conspiceret, uidit 
  iam dictum fratrem Achardum, ante ipsum uelut pro satisfactione prostratum. 
  Quid dixerit, quid ei responsum fuerit, intelligere, licet multum nisus, non 
  potuit. Clare autem iccirco cuncta uidere poterat, quia quedam maxima claritas 
  absque subsidio humanorum luminum, totum illud illius cimiterii spatium 
  illustrabat. Modico temporis interuallo transacto, sepe nominatus frater ad 
  locum proprium rediit, et puero sibi cedente, atque ad eius pedes residente, 
  sedem suam recepit. Parum more intercesserat, et ecce puer conspicit totum 
  conuentum illum de sedibus suis exurgere, et non ad illam per quam ingressus 
  fuerat portam, set ad aliam quandam tendentem, ad exitum festinare. Antequam 
  tamen egrederentur, conspexit multum ignem proxime ante ipsam portam, 
  accensum. Per quem ut referebat, plurimi ex illo agmine transeuntes, alii diu 
  in illo morabantur, alii cito transibant. Hoc tamdiu uidit, quousque portam 
  illam omnes excesserunt. Remansit autem post tantum spectaculum solus puer cum 
  patruo. Quem patruus ut promiserat per uiam qua uenerant reducens, cum eo 
  fratrum dormitorium ascendit, eum que usque ad lectum proprium prosecutus, 
  statim disparuit. Hanc uisionem quia auditam prius ab aliis, et postea ab ipso 
  puero fallere nesciente fide dignam iudicaui, ad legentium utilitatem uel 
  cautelam, sicut et precedentia, ne mente exciderent, scribere uolui. 
  CAPITVLVM XXXII (XXXI) 
  DE QVODAM PVERO SILVINIACENSI PER SANCTVM MAIOLVM RESVSCITATO 
  Addatur et illud quod fere cunctis miraculis preferri solet, cuiusdam 
  Siluiniacensis pueri a morte per sanctum Maiolum Christi uirtute, in iam dicto 
  loco facta resurrextio. Is et enim sanctus sicut pene cunctis Galliarum 
  populis notum est, ut magnus uita, sic miraculis, et dum mortalis uiueret, et 
  post mortem maxime insignis extitit. Hac miraculorum gratia in tantum iam per 
  centum sexaginta et duos annos, hoc est a tempore mortis sue claruit, ut post 
  sanctam Dei genitricem, nullum sanctorum in tota Europa nostra in huiusmodi 
  operibus parem habeat. Testantur hoc innumeri diuersis morborum generibus 
  pressi, qui ad sepulchrum eius diuinam clementiam ipsius meritis sibi misereri 
  precantes, exauditi sunt. Inter quos et mulier paruum habens filium, infra hos 
  septem annos similem, immo maiorem per ipsum Dei misericordiam experta est. 
  Nam cum iam puer ille plus quam triennis es|set, contigit eum morbo correptum 
  extingui. Indoluit acriter mulier, affectu tacta materno, ac doloris nimii 
  stimulis agitata, totam uim animi non tam ad fletum muliebriter, quam ad fidem 
  constanter conuertit. Excitata namque mirandis operibus, que non solum 
  frequenter ad sepulchrum sanctissimi confessoris facta audierat, set etiam 
  plerumque uiderat, in spem animum erexit, et sibi ab eo posse reddi filium 
  mortuum non irrita fide presumpsit. Vnde statim surgens, non ad preparandam 
  funeri sepulturam festinat, set mortuo puero inter brachia sumpto, ad 
  ecclesiam properat. Quo cum citatis gressibus uelut impaciens more pergeret, 
  interrogata a multis quid ferret, et quid sibi uellet, hoc unum omnibus 
  responsum dabat: "Filius inquit meus est, quem mortuum sancto Maiolo defero, 
  ut illum uiuificatum michi restituat". Mirabantur audientes de tam insolita re 
  tam constans mulieris responsum, et euentum rei iam solliciti prestolabantur. 
  Venit tandem mulier ad sancti sepulcrum cum paruulo, et eum ante altare fide 
  plena deposuit. Mira astantium expectatio. Nouerant quidem ut dictum est, et 
  quandoque uiderant multos ibi sancti uirtute curatos, set a morte rediuiuum 
  nec ipsi uiderant, nec a patribus acceperant. Attenti ergo tam monachi quam 
  laici ad tantum spectaculum, nutum Omnipotentis, eius que beneplacitum 
  sustinebant. Mansit puer exanimis ab hora diei prima, dies enim tunc estiui 
  erant, usque ad horam nonam. Tunc tandem oculos aperuit, ac matrem que proximo 
  loco ei assederat, eum que materna custodia asseruabat, tenui ut puer uoce 
  uocauit. Surrexit mater attonita, et non sola ad illum accessit. Hunc uiuentem 
  et loquentem quem mortuum deposuerat cum multis qui aderant cernens, spe sua, 
  pietate sancti se frustratam non esse agnouit. Fit statim letus clamor in 
  populo, et uoces altissime ad Dei laudem et sancti Maioli preconium resonant. 
  Accurrunt fratres meridianis horis regulari more in lectis quiescentes, tota 
  que Siluiniacus, nulla pene licet uilla sit Galliarum urbe plebium 
  numerositate inferior, audito tam felici nuntio in momento aduolat. Repletur 
  tam clamosis quam deuotis letantium uocibus ecclesia, et cernentes uiuentem 
  quem mortuum reliquerant, uix se ipsos pre gaudio capiebant. Obtulit dehinc 
  deuota mulier puerum sancto, et quia sicut ab utroque parente primam ut sic 
  loquar uitam acceperat, sic a sancto Maiolo tam insigni miraculo secundam 
  resumpserat, auctoritate materna sancti Maioli filium decreuit perpetuo 
  nuncupari. Ne uero legenti uel audienti superesse aliqua de tanto miraculo 
  dubietas possit, nouerint me antequam hec scriberem bis Siluiniacum uenisse, 
  et tam a matre quam a pluribus et fide dignis testibus, dum id sollicite 
  inquirerem ea accepisse. 
  CAPITVLVM XXXIII (XXXII) 
  DE FICTA CONFESSIONE CVIVSDAM FRATRIS 
  Iam aliam de confessionis utilitate uisionem, pre|ter illas quas longe supra 
  narraui, quia multo post tempore accidit, non preteream. Eo enim anno quo de 
  Anglia secundo redii, illud me audisse contigit. Quod ne menti excideret, 
  eodem anno litteris tradidi. Regressus a iam dictis Anglie partibus, dum 
  Cluniacum tendens per Franciam iter agerem, ad quoddam monasterium 
  Cluniacensis ordinis quod Rodolium uocatur, et ad Caritatem pertinet, 
  hospitandi causa diuerti. Presidebat tunc eidem loco more prioris frater 
  quidam Bernardus nomine, Pictauus nacione, iuuenis etate, elegans moribus, 
  opere strenuus, domui sibi commisse prudenter prouidens. Detinebatur tunc 
  ualida febri, tam que graui, ut lecto assidue decumbere cogeretur. Veni ergo, 
  et tali morbo eum grauatum inueni. Accessi statim facta regulari oratione ad 
  ipsum, et qualiter se haberet, sollicite perquisiui. Respondit ille quod 
  clarum erat nec aliquem cernentem latere poterat, multum se incommodo iam 
  dicto grauari. Monui pro offitio ut quamdiu compos sui erat, conscientiam 
  scrutaretur, peccata confiteretur, nec aliquid ad salutem anime pertinens 
  intermitteret, set confessione, deuotione, oratione, ad iter peregrinum secure 
  explendum se toto quo posset conatu pararet. Adquieuit monitis libens, et 
  semotis aliis, me tantum coram eo residente, confiteri deuote aggressus est. 
  Expleta prout tunc datum fuit confessione, feci quod meum erat, et egrum 
  confitentem christiano more absolui. Iniuncta uero ei congrua iuxta quod ab 
  ipso audieram et michi uisum est penitentia, die sequenti ad ipsum rediturus, 
  recessi. Facto mane ut proposueram redii, et remotis astantibus secreto eum de 
  similibus ut primum feceram, admonebam. At ille ut potuit corpore, totus autem 
  mente ad me conuersus: "Peccaui ait, et ualde peccaui domine, quod de hesterna 
  confessione quam pure facere debuissem, de industria quedam subtraxi. Ea de 
  causa ad iudicium hac nocte uocatus, mira et tremenda uidere coactus sum. 
  Adstabat quodam in loco multitudo hominum, tetri coloris, horrende forme, 
  quorum deformitatem uix uisus humanus tolerare poterat. Allate sunt ab eis 
  lances gemine, in quarum una animam meam, in alia opera mea cernebam. 
  Accusabant me undique, et quandoque uera, quandoque falsa plurima more suo 
  proferebant. Estuabam constitutus in arto, nec tot ut uidebatur milibus 
  hominum innumera obicientibus pre timore respondere poteram. Cum que diu 
  huiusmodi litibus et accusationibus me ad omnia suspensum ac trementem 
  uexassent, occurrit tandem formosus et benignus ut uidebatur uir, et in medio 
  astans, turbis insanientibus, immo ut animo conceperam, demonibus: 'Quid 
  inquit queritis? Non est iste plane, non est iste de uestris. Eripuit, eripuit 
  eum certe de manibus uestris ea quam hesterno die abbati suo fecit confessio. 
  - Non sic est inquiunt, non sic est, ut dicis. Nouimus enim, et bene conscii 
  sumus, quid dixerit, et quid reticuerit. Tacuit pro certo quedam quorum sibi 
  ipse conscius est, non obliuione inductus, set deliberatione seductus'. Cum | 
  igitur bonus ille defensor meus prolatam licet a mendacibus ueritatem negare 
  non posset, nec tamen me deserere uellet, consumpsi in inmenso labore ac 
  formidine totam hanc noctem. Qua transacta, aurora ut credo dante diei 
  principium, expergefactus ad me redii. Nunc quia plene iam intelligo multam 
  michi a Deo hac uisione impensam misericordiam, ut fateri me uelit quod tacere 
  decreueram, detegam Deo cuncta ex integro tibi que pater, nec ultra meam 
  animam parata salute, fraudabo". His dictis, ad confitendum rursum conuersus, 
  quic|quid exhauriendum reliquerat, totum per Dei gratiam sincera confessione 
  exhausit. Expleta ueraci et deuota confessione, absolui pro offitio fratrem, 
  et oleo sacro inunctum, Christi corpore ad eternam uitam obtinendam refectum, 
  Deo et fratrum precibus intente commendaui, sic que ualefaciens ei, cum sociis 
  recessi. Dehinc ut Cluniacum ueni, paucis interiectis diebus eius decessum 
  audiens, et sibi debita que ad animam pertinent beneficia a fratribus 
  sollicite reddi rogaui, et plura supra debitum, addidi.