EPISTULA CXIX. DE DIVINA OMNIPOTENTIA IN REPARATIONE CORRUPTAE, ET FACTIS INFECTIS REDDENDIS.
Domno Desiderio Cassinensis monasterii reuerentissimo rectori et uniuerso sancto conuentui, Petrus peccator monachus pacis osculum in Spiritu sancto. 

CAPUT PRIMUM. 
Qui solus de marini fluctus procellis eripitur, dum sagena adhuc inter rupes et scopulos, inter minaces atque intumescentes undarum cumulos periclitari considerat, inhumanus est, si laborantes in discrimine socios non deplorat. Ego itaque episcopatu dimisso me quidem uelut arenis expositum gaudeo, sed te uentis adhuc atque turbinibus atteri, ac inter hiantis pelagi fluctuare uoraginem non sine fraterna conpassione suspiro. Errat, pater, errat, qui confidit se simul et monachum esse et curiae deseruire. Quam male mercatur, qui monachorum praesumit claustra deserere, ut mundi ualeat militiam baiulare. Undis erutus sanus est piscis, non ut sibi uiuat, sed ut alios pascat. Vocamur, attrahimur, sed ut uiuamus aliis, moriamur nobis. Amat uenator ceruum, sed ut faciat cibum, persequitur capreas, lepusculos insectatur, sed ut ipse bene sit, illa nichil sint. Amant et homines nos, sed non nobis; sibimet diligunt, in suas nos uertere delicias concupiscunt. Quos nimirum dum in exteriora prosequimur, quid aliud quam monacho nostro, qui latebat intrinsecus, repudium damus? Mox enim ad summa tendentis uitae status euertitur, rigor eneruatur disciplinae, atque silentii censura dissoluitur, et ad effluendum quicquid libido suggesserit, ora laxantur. Unde processit et quod nunc occurrit memoriae. Nam dum aliquando ut meminisse potes, uterque discumberemus ad mensam, illud que beati Hyeronimi sermocinantibus deueniret in medium. Audenter, ait, loquor: cum omnia possit Deus, suscitare uirginem non potest post ruinam. Valet quidem liberare de poena, sed non ualet coronare corruptam. Ego licet pauidus utpute qui disputare de tanti uiri testimonio facile non auderem, unanimi tamen patri, tibi uidelicet, dixi pure quod sensi. Haec, inquam, fateor, nunquam potuit michi placere sententia. Non enim a quo dicatur, sed quid dicatur attendo. Nimis scilicet inhonestum uidetur, ut illi, qui omnia potest, nisi sub altioris intellegentiae sacramento tam leuiter impossibilitas ascribatur. Tu autem e contrario respondisti ratum esse, quod dictum est et satis autenticum, Deum uidelicet non posse suscitare uirginem post ruinam. Deinde longis atque prolixis argumentationibus multa percurrens ad hoc tandem diffinitionis tuae clausulam perduxisti, ut diceres Deum non ob aliud hoc non posse, nisi quia non uult. Ad quod ego: Si nichil, inquam, potest Deus eorum, quae non uult, nichil autem nisi quod uult, facit; ergo nichil omnino potest facere eorum quae non facit. Consequens est itaque, ut libere fateamur, Deum hodie idcirco non pluere, quia non potest, idcirco languidos non erigere, quia non potest, ideo non occidit iniustos, ideo non ex eorum oppressionibus liberat sanctos. Haec et alia multa idcirco Deus non facit, quia non uult, et quia non uult, non potest. Sequitur ergo, ut quicquid Deus non facit, facere omnino non possit. Quod profecto tam uidetur absurdum tam que ridiculum, ut non modo omnipotenti Deo nequeat assertio ista congruere, sed ne fragili quidem homini ualeat conuenire. Multa siquidem sunt, quae nos non facimus et tamen facere possumus. Si quando tamen tale quid in mysticis et allegoricis contingat nos reperire scripturis, caute potius et reuerenter accipiendum est, quam iuxta litteras audacter et libere proferendum. Sicut est illud, quod Loth properanti Segor ab angelo dicitur: Festina, inquit, et saluare ibi, quia non potero facere quicquam, donec ingrediaris illuc. Et : Penitet me fecisse hominem. Et quia Deus praecauens in futurum tactus sit dolore cordis intrinsecus et multa id genus. Si quid igitur tale diuinis paginis reperitur insertum, non mox passim procaci ac praesumptiua uulgari debet audacia, sed sub modesta sobrii sermonis proferendum est disciplina, quia si hoc diffundatur in uulgus, ut Deus in aliquo, quod dici nefas est, inpotens asseratur, ilico plebs indocta confunditur, et christiana fides non sine magno animarum discrimine perturbatur. Illo plane modo dicitur Deus non posse aliquid, quo et nescire, uidelicet quicquid malum est, sicut non potest agere, ita nescit agere. Non enim potest aut scit mentiri, uel peiurare, uel iniustum aliquid facere, quanquam per prophetam dicat: Ego Dominus formans lucem, et creans tenebras, faciens pacem et creans malum. Quod autem dicit in euangelio: De die autem illo uel hora nemo scit, neque angeli in caelo, neque Filius, nisi Pater, hoc proculdubio intellegendum est, quod discipulis hoc tantummodo nesciat, qui sibi nil prorsus ignorat. Cum enim Iesus, uerbum uidelicet Patris, tempora cuncta condiderit, omnia siquidem per ipsum facta sunt, qua consequentia, qui totum nouit, diem iudicii, partem uidelicet temporis, ignorabit? Sed super eodem saluatore scribit apostolus: In quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi. Cur autem absconditi, nisi quia non palam omnibus manifesti? Nam de eodem iudicii die post resurrectionem rursus a discipulis inquisitus ait: Non est uestrum nosse tempora uel momenta, quae Pater posuit in sua potestate. Ac si dicat: Non uos hoc expedit nosse, quatinus dubietatis ista suspensio in operibus pietatis uos magis ac magis semper exerceat, et ab omni, si qua possit obrepere, uanitate compescat. Scit ergo sibi, quod nescit apostolis. Quod in hoc proculdubio probat, cum Patrem, cum quo uidelicet unum est, hoc nosse denuntiat: Ego enim, ait, et Pater unum sumus. Sic enim iuxta uerbi sonum asserit se quasi nescire, quod Pater, sicut aliquando significatur quodammodo non habere, quod Pater. Unde est et quod dicit apostolus: Cum tradiderit regnum Deo et Patri, tanquam regnum, donec ipse tenuerat, Pater non habebat, et cum Patri tradiderit, ipse non teneat. Cum tradere regnum Deo Patri nichil aliud sit iuxta sobrium intellectum, nisi perducere credentes ad contemplandam speciem Dei Patris. Tunc quippe Deo Patri regnum a Filio traditur, cum per mediatorem Dei et hominum in contemplationem diuinitatis aeternae fidelium multitudo transfertur, id est, ut iam necessaria non sit dispensatio similitudinum per angelos et principatus et potestates et uirtutes, ex quarum persona non inconuenienter intellegitur dici in Cantico Canticorum ad sponsam: Similitudines auri faciemus tibi cum distinctionibus argenti, quoad usque rex in recubitu suo est, id est, quoad usque Christus in secreto suo est, quando uita nostra abscondita est cum Christo in Deo: Cum Christus, inquit, apparuerit, uita uestra, tunc et uos apparebitis cum illo in gloria. Quod antequam fiat, uidemus nunc per speculum in enigmate, hoc est in similitudinibus, tunc autem facie ad faciem. Haec enim nobis contemplatio promittitur actionum omnium finis atque aeterna perfectio gaudiorum. Filii enim sumus, et nondum apparuit, quid erimus. Scimus quia cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam uidebimus eum sicuti est. Quod enim dixit famulo suo Moysi: Ego sum, qui sum. Et : Dices itaque filiis Israel: Qui est, misit me ad uos; hoc contemplabimur, cum uidebimus eum in aeternum. Ita quippe ait: Haec est autem uita aeterna, ut cognoscant te unum uerum Deum et quem misisti Iesum Christum. Hoc fiet, cum uenerit Dominus et illuminauerit abscondita tenebrarum, cum tenebrae mortalitatis huius corruptionis que transierint. Tunc erit mane nostrum, de quo in psalmo dicitur: Mane adstabo tibi et uidebo. De hac contemplatione intellegitur dictum, cum tradiderit regnum Deo et Patri, id est cum perduxerit iustos, in quibus nunc ex fide uiuentibus regnat mediator Dei et hominum homo Christus Iesus ad contemplationem Dei Patris. Multa denique talia reperiuntur in sententiis scripturarum, quae si iuxta litterarum superficiem contenti simus accipere, non nobis poterunt lumen infundere, sed tenebrarum potius caliginem parturire. Hoc ergo quod dicitur Deus non posse malum aliquid uel nescire, non referendum est ad ignorantiam uel impossibilitatem, sed ad uoluntatis perpetuae rectitudinem. Quia enim malum non uult, recte dicitur, quia neque scit neque potest aliquod malum. Caeterum quicquid uult, indubitanter et potest testante scriptura: Tu autem, dominator uirtutis, cum tranquillitate iudicas et cum magna reuerentia disponis nos. Subest enim tibi, cum uolueris, posse. 

CAPUT II.
Voluntas quippe Dei omnium rerum, siue uisibilium, siue inuisibilium causa est, ut existant, adeo ut condita quaeque, antequam ad formarum suarum uisibiles procederent species, iam ueraciter atque essentialiter uiuerent in sui opificis uoluntate. Quod factum est, ait Iohannes, in ipso uita erat. Et idem in Apocalipsi uiginti quattuor seniores dixisse testatur: Dignus es, Domine Deus noster, accipere gloriam et honorem et uirtutem, quia tu creasti omnia, et propter uoluntatem tuam erant et creata sunt. Prius dicitur, quia erant, et postmodum fuisse creata. Quia quae foris expressa sunt per conditionem operis, iam intus erant in prouidentia et consilio conditoris. Porro autem sicut uoluntas Dei causa est, ut quae necdum sunt condita, originaliter fiant, ita nichilominus efficax causa est, ut quae sunt perdita, ad status sui ordinem redeant. Nunquid enim uoluntatis meae est mors impii, dicit Dominus? Sed uolo ut conuertatur et uiuat. Ut ergo ad id quod praelibatum est, sermo recurrat, quid praeiudicat Deo suscitare posse uirginem post ruinam? Nunquid idcirco non potest, quia non uult, et idcirco non uult, quia malum est, sicut dictum est, mentiri et peiurare et iniustum quid facere, Deum nec uelle nec posse? Sed absit, ut malum sit de uiolata uirginem fieri, immo sicut malum est uirginem uiolari, ita uiolatam redire in uirginem proculdubio bonum esset, si diuinae dispositionis ordo concederet, uerbi gratia, hominem post lapsum mortis subire uindictam, licet iusto Dei iudicio malum fuit. Mortem enim Deus non fecit, cum ipse potius sit mors mortis, sicut per Osee prophetam dicit: Ero mors tua, o mors. Iam uero saltim post redemptionis nostrae mysterium hominem immortalem fieri certe bonum esset, si sententiam semel prolatam clementia diuina dissolueret. Neque enim hoc omnipotens Deus idcirco uel nolle uel non posse dicendus est, quia malum est hominem uidelicet fieri inmortalem, sed iusto suo iudicio nostrae que salutis augmento, quod ipse nouit, tantum de uindicta redempti hominis uoluit superesse. Hoc itaque modo malum est post stuprum uirginem esse corruptam, bonum autem esset, si uirginitatis in ea Deus signaculum reformaret. Sed licet hoc Deus nullatenus faciat, siue ut uirginem terreat, quatinus uereatur amittere, quod postmodum nequeat reparare, siue dictante aequitate iustitiae, ut quod tanquam uile quid per carnis blandimenta proiecit, id instaurare etiam per poenitentiae lamenta non possit, siue certe ut dum in se ruinae suae signa superesse considerat, acrioribus afflictionis suae remediis indesinenter insistat. Siue igitur his siue aliis supernae prouidentiae causis ad integritatem pristinam uiolata uirgo non redeat, nequaquam tamen omnipotens Deus dicendus est hoc non posse, sed potius nolle, ut seruetur arbitrium aequissimae uoluntati, non adscribatur omnipotenti, quod absit, impotentia maiestati. Quod enim malum est, non potest facere Deus, quia nec potest etiam uelle; quod tamen nequaquam referendum est ad impossibilitatem, sed ad naturalem potius singularis clementiae bonitatem. Quod uero bonum est, et uelle potest et facere, tametsi quodam cautelae suae uel prouisionis intuitu quaedam bona aut raro faciat, aut nunquam faciat. Alioquin poterat dici ante saluatoris aduentum, quia Deus creare non posset ex utero uirginis Filium. Nimirum quod nunquam fecerat, sed ne quidem nisi semel facturus erat. Tamenetsi nunquam faceret, et uelle et facere poterat, quia bonum erat. Virginem itaque suscitare post ruinam, quomodo non possit Deus, cum proculdubio et ille omnipotens sit, et hoc bonum sit? 

CAPUT III.
Virginem sane suscitari post lapsum duobus intellegitur modis, aut scilicet iuxta meritorum plenitudinem, aut iuxta carnis integritatem. Videamus itaque an utrumque ualeat Deus. Iuxta meritum namque plebem fidelium uirginem appellat apostolus, cum Corinthiis dicit: Dispondi enim uos uni uiro, uirginem castam exhibere Christo. Neque enim in illo Dei populo solummodo uirgines erant, sed et multae coniugiis obligatae uel post uirginitatis dispendium continentes. Et Dominus per prophetam: Si uir, inquit, dimiserit uxorem suam, et illa recedens duxerit uirum alterum, nunquid reuertetur ad eam ultra? Nunquid non contaminata et polluta uocabitur mulier illa? Tu autem fornicata es cum amatoribus multis, tamen reuertere ad me, dicit Dominus. Reuersio plane ista ad Dominum, quantum ad qualitatem pertinet meritorum, hoc est de corrupta integram fieri, de prostituta uirginem reparari. Cui rursus idem sponsus eloquitur: Et omnium peccatorum tuorum iam memor non ero. Carnali siquidem sponsae complexus uiri, corruptio carnis, foedus amoris, dispendium castitatis, uirginem se plerumque thalamis nuptialibus tradit, sed uiolata recedit. E contra cui caelestis sponsus adhaeserit, protinus omnes abluit maculas turpitudinis, et ad florem reuocat redholentissimae castitatis. De prostibulo uirginem, de corruptione reddit integritatem. Unde est, quod plerosque nouimus utriusque sexus homines post abhominabiles uoluptatis illecebras ad tantam religiosae uitae peruenisse mundiciam, ut non modo castos atque pudicos quoslibet in sanctitate praecederent, sed et non contempnenda multorum uirginum merita superarent. Quibus non iam sola prioris meriti mensura rependitur, sed proculdubio cum remissione reatus etiam cumulus superadditae mercedis augetur. Ecce probatum est, ut opinor, iuxta meritum posse Deum suscitare uirginem post ruinam. Iuxta carnem uero quis etiam uesanae mentis addubitet eum uidelicet, qui erigit elisos, soluit compeditos, qui postremo curat omnem languorem et omnem infirmitatem, clausulam non posse reparare uirgineam? Enimuero qui corpus ipsum de tenuissimo seminis liquore compegit, qui in humanae formae speciem per uaria membrorum liniamenta distinxit, ad summam qui necdum existentem condidit creaturam, existentem iam recuperare non poterit uiciatam? Fateor plane, fateor, nullum que timens cauillatoriae contentionis obloquium constanter affirmo, quia ualet omnipotens Deus multinubam quamlibet uirginem reddere incorruptionis que signaculum in ipsa eius carne, sicut ex materno egressa est utero, reparare. Haec autem dixi, non ut beato Hieronimo, qui pio studio locutus est, detraham, sed ut eos, qui ex uerborum illius occasione Deum astruunt impotentem, inuicta fidei ratione refellam. 

CAPUT IV.
Ad illud postremo quod in hac disputandi materia plures obiciunt, sub sanctitatis tuae iudicio uideo respondendum. Aiunt enim: Si Deus, ut asseris, in omnibus est omnipotens, nunquid potest hoc agere, ut quae facta sunt, facta non fuerint? Potest certe facta quaeque destruere, ut iam non sint, sed uideri non potest, quo pacto possit efficere, ut quae facta sunt, facta non fuerint. Potest quippe fieri, ut amodo et deinceps Roma non sit: potest enim destrui; sed ut antiquitus non fuerit condita, quomodo possit fieri, nulla capit opinio. Inspirante Deo responsurus ad haec in primis exactorem meum uerbis Salomonis ammonendum uideo, quibus ait: Maiora te ne quaesieris, et altiora te ne scrutatus fueris. Deinde dicendum, quia quod Deus facit, aliquid est, quod Deus non facit, nichil est: Omnia enim per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nichil. De quo nimirum alibi scriptum est: Qui fecit quae futura sunt. Iuxta quod et illud: Qui uiuit in aeternum, creauit omnia simul. Et apostolus: Qui fecit, inquit, ea quae non sunt. Omnia plane haec testimonia scripturarum testantur Deum fecisse quod non erat, non destruxisse quod erat, condidisse futura, non aboleuisse praeterita. Quanquam et sepe legatur Deus aliquid euertisse, ut melius aliquid procuraret, sicut mundum per aquae diluuium, Pentapolim per ignis incendium, quibus nimirum sic abstulit esse et futurum esse, ut nequaquam abstulerit et fuisse. Quanquam si ad prauorum hominum merita, qui tunc deleti sunt, sollerter inspicias, quoniam uanitates et inania sectati sunt, ut non ad esse sed ad nichilum tenderent, eos merito non fuisse decernas. Hinc est, quod eos in afflictione spiritus conqueri, scriptura testatur: Exiguum, inquiunt, et cum tedio est tempus uitae nostrae, et non est refrigerium in fine hominis, et non est, qui agnitus sit reuersus ab inferis, quia ex nichilo nati sumus, et post haec erimus quasi non fuerimus. Erimus, inquiunt, tanquam si non fuerimus, quia et tunc quando uidebantur esse, ad nichil potius pertinebant, quam ad uerum esse. Ego, ait, sum qui sum, et haec dices filiis Israel: Qui est, misit me ad uos. Qui enim ab illo qui uere est, recedit, necesse est ut non sit, quia ad nichilum tendit. Hinc est, quod iterum gementes dicunt: Extinctus cinis erit corpus nostrum, et spiritus diffundetur tanquam mollis aer; transiet uita nostra tanquam uestigia nubis, et sicut nebula dissoluetur, quae fugata est a radio solis; nomen nostrum obliuionem accipiet per tempus, umbrae transitus est tempus nostrum. Unde et propheta: Omnes, inquit, gentes quasi non sint, sic sunt coram eo, et quasi nichilum et inane reputatae sunt ei. Et Salomon ait: Tamquam momentum staterae, sic ante te est orbis terrarum, et tanquam gutta roris antelucani. Et innumera talia reperiuntur in scripturis, quibus impii homines aut tenuissimis et uilissimis comparentur rebus, aut nichil esse dicantur, etiam tunc cum potentes esse uidentur. Unde Dauid: Vidi, inquit, impium superexaltatum et eleuatum super cedros Libani, et transiui, et ecce non erat. Tunc enim et cum diuiciis intumescunt, cum se super alios arroganter extollunt, cum denique inferiores per tyrannidis uiolentiam opprimunt, tunc, inquam, eo uerius nichil sunt, quo ab eo qui uere et summe est, procul sunt. 

CAPUT V.
Sed quid sibi uolunt uani quilibet homines et sacrilegi dogmatis inductores, qui, dum aliis questionum suarum tendiculas struunt, quod in eas ipsi ante praecipites corruant, non attendunt, et dum simpliciter gradientibus scandala friuolae inquisitionis obiciunt, ipsi potius in lapidem offensionis inpingunt. Nunquid, inquiunt, potest Deus hoc agere, ut postquam semel aliquid factum est, factum non fuerit? Tamquam si impossibilitas ista in solis uideatur prouenire praeteritis, et non in praesentibus similiter inueniatur temporibus et futuris. Nam et quicquid nunc est, quandiu est, proculdubio esse necesse est. Nec enim quamdiu aliquid est, non esse possibile est. Item quod futurum est, non futurum fieri inpossibile est. Quanquam nonnulla sint, quae uidelicet aequaliter possunt et euenire et non euenire, sicut est me hodie equitare uel non equitare, amicum uidere uel non uidere, pluere uel aerem serenum esse. Quae scilicet et his similia huius saeculi sapientes consueuerunt utrumlibet appellare, quia solent aeque et contingere et non contingere. Sed haec utrumlibet magis dicuntur iuxta uariabilem naturam rerum, quam iuxta consequentiam dictionum. Secundum naturalem namque uariae uicissitudinis ordinem potest fieri, ut hodie pluat, potest et fieri, ut non pluat. Sed quantum ad consequentiam disserendi, si futurum est ut pluat, necesse est omnino ut pluat, ac per hoc prorsus impossibile est ut non pluat. Quod ergo dicitur de praeteritis, hoc consequitur nichilominus de rebus praesentibus et futuris, nimirum ut, sicut omne quod fuit, fuisse necesse est, ita et omne quod est, quandiu est, necesse sit esse, et omne quod futurum est, necesse sit futurum esse. Atque ideo quantum ad ordinem disserendi, quicquid fuit, impossibile sit non fuisse, et quicquid est, impossibile sit non esse, et quicquid futurum est, impossibile sit futurum non esse. Videat ergo inperite sapientium et uana quaerentium caeca temeritas, quia si haec quae ad artem pertinent disserendi, ad Deum procaciter referant, iam non tantum in praeteritis, sed et in praesentibus ac futuris eum impotentem penitus et inualidum reddant. Qui nimirum, quia necdum didicerunt elementa uerborum, per obscuras argumentorum suorum caligines amittunt clarae fidei fundamentum, et ignorantes adhuc, quod a pueris tractatur in scolis, querelae suae calumpnias diuinis ingerunt sacramentis, et quia inter rudimenta discentium uel artis humanae nullam apprehendere peritiam, curiositatis suae nubilo perturbant puritatis aecclesiasticae disciplinam. Haec plane, quae ex dialecticorum uel rhetorum prodeunt argumentis, non facile diuinae uirtutis sunt aptanda mysteriis, et quae ad hoc inuenta sunt, ut in sillogismorum instrumenta proficiant uel clausulas dictionum, absit, ut sacris se legibus pertinaciter inferant et diuinae uirtuti conclusionis suae necessitates opponant. Quae tamen artis humanae peritia, si quando tractandis sacris eloquiis adhibetur, non debet ius magisterii sibimet arroganter arripere, sed uelut ancilla dominae quodam famulatus obsequio subseruire, ne si praecedit, oberret, et dum exteriorum uerborum sequitur consequentias, intimae uirtutis lumen et rectum ueritatis tramitem perdat. Quis enim manifeste non uideat, quia, si argumentationibus istis, ut sese ordo uerborum habet, fides adhibetur, diuina uirtus in temporum quibusque momentis impotens ostendatur? Nam iuxta friuolae questionis obloquium non praeualet Deus agere, ut uel quae dudum facta sunt, facta non fuerint, uel e diuerso quae facta non sunt, facta fuerint, uel quae nunc sunt, quandiu sunt, non sint, uel quae futura sunt, futura non sint, uel e contra quae futura non sunt, futura sint. De qua nimirum questione ueteres liberalium artium discussores, non modo gentiles sed et fidei christianae participes prolixius tractauerunt, sed nemo illorum in hanc ausus est prosilire uesaniam, ut Deo notam impossibilitatis adscriberet, et praesertim si Christianus fuit, de illius omnipotentia dubitaret, sed ita de consequentia necessitatis uel impossibilitatis iuxta meram solius artis disputauere uirtutem, ut nullam in his conflictibus Dei facerent mentionem. Isti autem qui antiquam questionem nouiter afferunt, dum altiora gestiunt nosse, quam capiunt, potius aciem suae mentis optundunt, quia ipsum lucis auctorem offendere non pauescunt. Haec igitur questio quoniam non ad discutiendam maiestatis diuinae potentiam, sed potius ad artis dialecticae probatur pertinere peritiam, et non ad uirtutem uel materiam rerum, sed ad modum et ordinem disserendi consequentiam que uerborum non habet locum in aecclesiae sacramentis, quae a secularibus pueris uentilatur in scolis. Non enim ad fidei regulam uel morum pertinet honestatem, sed ad loquendi copiam uerborum que nitorem. Quamobrem sufficiat nobis breui compendio fidem defendere, quam tenemus, sapientibus autem huius saeculi, quae sua sunt, cedimus. Habeant, qui uolunt, litteram occidentem, dummodo per Dei misericordiam spiritus a nobis uiuificans non recedat. 

CAPUT VI.
Constat itaque Deum omnipotentem sic omnia saecula in aeternae sapientiae suae thesauro concludere, ut nec ad se quid accedere, nec a se quicquam per temporum ualeat momenta transire. In illa igitur ineffabili suae maiestatis arce persistens, sic omnia in praesentiae suae constituta conspectu uno ac simplici contemplatur intuitu, ut sibi nunquam penitus uel praeterita transeant, uel futura succedant. Cui dum semper esse atque idem esse est per aeternitatem, dum omne, quod labitur, circumscribit, intra semetipsum omnium cursus temporum claudit. Et sicut intra se sine transitu cohibet omnia tempora, ita nichilominus intra se sine spaciis uniuersa continet loca. Hinc est plane, quod ait: Caelum et terram ego impleo. Hinc est, quod sapientia illius dicit: Girum caeli circuiui sola. De qua et Salomon ait, quia cum sit una, omnia potest, et permanens in se, innouat omnia. Et idem alibi: Si caelum et caeli caelorum te capere non possunt, quanto magis domus haec, quam aedificaui tibi. De cuius etiam spiritu scriptum est: Spiritus Domini repleuit orbem terrarum, et hoc quod continet omnia. De quo rursus dicitur, quia omnium est artifex, omnem habet uirtutem, omnia prospiciens. Et Dominus per prophetam dicit: Caelum michi sedes est, terra autem scabellum pedum meorum. Rursum que de eo scriptum est: Caelum metitur palmo, et omnem terram pugillo concludit. Sedi quippe cui praesidet, interior et superior manet. Nam caelum palmo metiens et terram pugillo concludens ostenditur, quod ipse sit circumquaque cunctis rebus, quas creauit, exterior. Id namque quod interius concluditur, a concludente exterius continetur. Per sedem ergo, cui praesidet, esse interius ac supra perpenditur, per pugillum uero, quo continet, esse exterius subter que signatur. Quia enim ipse manet intra omnia, ipse extra omnia, ipse super omnia, ipse infra omnia, et superior est per potentiam, et inferior est per sustentationem, et exterior per magnitudinem, et interior per suptilitatem. Ubi ergo fit aliquid absque eo, qui, cum per molem corporis nusquam est, per incircumscriptam substantiam nusquam deest? De quo ait apostolus, quia in ipso constant omnia, et rursus, quoniam ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia. Est enim, ut ita dixerim, locus inlocalis, qui sic in se continet omnia loca, ut non moueatur ipse per loca. Et cum omnia simul impleat, non per partes sui occupat partes loci, sed totus ubique est, nec per ampliora loca diffusior, nec per angustiora contractior, nec altior in excelsis, nec plus humiliatus in infimis, non maior in magnis, non minor in minimis, sed unus idem que simplex at aequalis ubique, nulla indigens creatura, sed eo omnis indiget creatura. Nam et antequam uirtutes angelicas condidisset, antequam tempus uel temporale aliquid extitisset, plenas atque perfectas inmortalitatis et gloriae diuicias possidebat. Ad creandum igitur quod non erat, non solitudinis eum uel alicuius inopiae necessitas impulit, sed sola propriae clementiae bonitas prouocauit. Nec beatitudini eius rerum conditio conferre aliquid potuit, cum ita per se et in se sit plenus atque perfectus, ut nec existente creatura sibi aliquid accedat, nec ea pereunte decedat. Omnia siquidem flumina intrant in mare, et mare non redundat eis. 

CAPUT VII.
Est plane sibi coaeternum omnia posse sicut et omnia nosse idem que semper existere. In illo itaque summo rerum cardine naturarum omnium iura dispensans, sic omnia tempora, praeterita uidelicet, praesentia et futura, intra suae prouisionis archana complectitur, ut nec nouum aliquid sibi penitus accidat, nec aliquid ab eo per cursus momenta recedat, sed nec diuersis optutibus diuersa considerat, ut cum intendit praeteritis, uacet a praesentibus uel futuris. Vel rursus cum praesentia siue futura considerat, oculos a praeteritis auertat, sed uno duntaxat ac simplici praesentissimae maiestatis intuitu simul omnia comprehendit. Neque hoc confuse atque inexplicabiliter, sed omnia discernit atque iuxta proprietatem suam quaeque distinguit. Plane qui in theatro residet, non simul omnia uidet, quia cum intendit aciem ante se, non uidet post se. Qui autem non in theatro, sed super theatrum excelsior supereminet, totius undique interiorem theatri ambitum uno comprehendit aspectu. Ita omnipotens Deus, quia omnibus, quae uoluuntur, incomparabiliter supereminet, omnia simul suis subiecta conspectibus praesentialiter uidet. Et ut quod loquimur, non modo uiuax ingenium capiat, sed et deses quilibet facile comprehendat, maior nobis uarietas est in hoc tam breuissimo temporis puncto quod dicimus caelum, quam Deo sit simul inspicere infinita omnium spacia saeculorum. Nam cum huius particulae prima dicitur sillaba, remanet adhuc secunda, et cum secunda sonat, iam prima pertransiit. Deus autem uno atque ineffabili suae contemplationis ictu simul omnia conspicit et conspiciendo distinguit, omnia circundando penetrat, et penetrando circundat. Hinc est, quod Petrus ait apostolus: Unum hoc non lateat uos, karissimi, quia unus dies apud Deum sicut mille anni, et mille anni sicut dies unus. Et quia millenarius numerus perfectus est, mille annos pro longitudine et prolixitate omnium posuit saeculorum. Unde et psalmista: Mille, inquit, anni ante oculos tuos tamquam dies hesterna, quae praeteriit. Non ait: Tamquam dies hodierna, sed tamquam dies hesterna, quae praeteriit, quia quicquid a nobis futurum expectatur, iam Deo per omnia notum quasi praeteritum esse decernitur. Est enim, sicut ipse de se dicit: Alfa et oo~G, inicium et finis. Et per prophetam: Ante me non est formator Deus, et post me non erit. Enimuero quia in supremo rerum uertice ineffabiliter supereminens, quasi quodam profunditatis et aeterni consilii sui circulo non modo cuncta temporum spacia, sed et loca et uniuersas amplectitur creaturas, et haec omnia uno contemplationis ictu ac simplici semper aspectat intuitu, non inmerito solus potens, solus aeternus, solus dicitur inmortalis. Unde et apostolus: Regi, inquit, saeculorum inmortali, inuisibili, soli Deo honor et gloria. Et idem: Beatus et solus potens rex regum et dominus dominantium, qui solus habet inmortalitatem, et lucem habitat inaccessibilem, quem nemo hominum uidit, nec uidere potest. Nam et angelica uirtus, licet potens sit, non tamen a se, sed ab illo; licet inmortalis sit suum que beate uiuere nullo prorsus fine concludat; tamen quia et loca mutat et tempora, non coaeterna suo dicenda est creatori, quia naturaliter atque essentialiter est ipsa potentia, ipsa inmortalitas, ipsa aeternitas. Unde et Moyses: Dominus, inquit, regnauit in aeternum et ultra. Nam et angelica beatitudo iuxta conditionis suae modum non inmerito uidetur aeterna, quae nulli prorsus termino probatur obnoxia. Et merito dicitur, quia in aeternum uiuit, quia beate uiuere nunquam desinit. Sed ille non solum in aeternum, sed in aeternum regnat et ultra, qui cuncta saeculorum uolumina intra prouisionis suae continet sinum, et non tanquam praeterita uel futura, sed ut reuera praesentia suo que subiecta conspectui perspicacissimo comprehendit intuitu, qui suae ditionis imperio regit omnia, cuius legibus optemperant uniuersa. Qui omnes creaturas ad nutum sui disponit arbitrii, omnibus uiuendi moderatur ac temperat ordinem, omnium formas distinguit ac species, omnibus prout uult congruas uirium tribuit facultates, a quo et per quem est quicquid est, sine quo quicquid est, proculdubio nichil est. 

CAPUT VIII.
Omnipotenti itaque Deo non est heri uel cras, sed hodie sempiternum, cui nichil defluit nec accedit, cui nichil est uarium, nichil a se diuersum. Illud hodie aeternitas est incommutabilis, indefectiua, inaccessibilis, cui uidelicet nichil addi, nichil ualet imminui, et omnia quae apud nos elabendo transcurrunt, aut per temporum se uicissitudines uariant, apud illud hodie stant et inmobiliter perseuerant. In illo scilicet hodie dies ille adhuc inmobilis est, in quo mundus iste sumpsit originem, in illo iam et ille nichilominus est, quo iudicandus est per aeterni iudicis aequitatem. Neque enim in eam lucem, quae sine accessu ea, quae elegit, illustrat, et sine recessu ea, quae respuit, deserit, defectus mutabilitatis uenit, quia in semetipsa permanens inmutabilis, mutabilia cuncta disponit, sic que in se transeuntia condidit, ut apud se quae condita sunt, transire nequaquam possint. Nec tempus intus in conspectu eius defluit, quod apud nos foris per exteriora decurrit. Unde fit, ut in aeternitate eius omnia fixa permaneant, quae non fixa extrinsecus saeculorum uolumina indesinenter emanant. Deo quippe dies una est aeternitas sua, quam uidelicet diem nec fine claudi nec initio uidet aperiri psalmista, cum dicit: Melior est dies una in atriis tuis super milia. Quid est ergo, quod ille non ualeat de praeteritis omnibus uel futuris, qui uidelicet omnia facta uel facienda sine ullo transitu defigit et statuit in suae praesentia maiestatis? Cui profecto et illud tempus intransibiliter adest, quod ea quae facta sunt antecessit, et illud quod cuncta deinceps futura concludit. Hinc est enim, quod in his, quae prophetico spiritu dicta sunt in scripturis, sepe reperiuntur praeterita pro futuris poni et longe post agenda uelut iam transacta narrari. Unde est, quod passurus per prophetam Dominus ait: Corpus meum dedi percutientibus et genas meas uellentibus, faciem meam non auerti ab increpantibus et conspuentibus in me. Resurrecturus autem: Resurrexi et adhuc te cum sum. De ascensuro quoque atque Spiritus sancti dona missuro dicitur: Ascendens in altum captiuam duxit captiuitatem, dedit dona hominibus, quia uidelicet in oculis illius sapientiae unde ista manabant, omnia tempora simul stant, et futura atque praeterita, ut reuera praesentia, fixa atque inmobilia semper assistunt. Et tantundem est: Dederunt in escam meam fel, quantum et dabunt; et idem est: Foderunt manus meas et pedes meos, quod et fodient. Iam itaque ueniant superuacuae quaestionis auctores, immo qui peruersorum dogmatum nituntur esse cultores, et dicant: Nunquid potest Deus agere, ut quae facta sunt facta non fuerint? Quibus ego in prima fronte respondeo, quia hoc non est, quod diuinae bonitatis est de nichilo aliquid agere, sed de aliquo potius nichil efficere, cum utique scriptum sit: Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nichil. Ego probare uolo, quod Deus de nichilo faciat aliquid, tu ostendere niteris, quod de aliquo faciat nichil. Sed iam, quaeso, cuncta simul euome, omnes pestiferi languoris humores sub unius conamine screatus effunde, ut multiplici morbo unius antidoti sufficiat haustus occurrere, nec ad curationem tui pluribus compellamur confectionum generibus indigere. Age ergo, dic quomodo potest Deus facere de praeteritis, ut quod factum est, factum non fuerit, uel de praesenti quod nunc est, quandiu est, ut non sit, uel quod omnino futurum est, ut futurum non sit, uel rursus haec omnia per contrarium? Quae nobis profecto excreationi potius uidentur esse tradenda quam stilo. Dic michi, uersutae quaestionis obiector, credis etiam tu, quia quicquid Deus facit bonum est, atque ideo aliquid est, et quicquid ille non facit nichil est? Audi scripturam: Vidit, inquit, Deus cuncta quae fecerat, et erant ualde bona. Et illud: Sine ipso factum est nichil. Sed quia hoc negare non potes, assentior, inquis. Tu itaque dum quaeris unam eandem que rem et fuisse et non fuisse, esse et non esse, futuram esse et futuram non esse, niteris profecto quaeque facta uel facienda confundere, et inter esse uel non esse nutantia demonstrare. Quod certe rerum natura non habet. Nichil enim simul potest esse et non esse, sed quod in rerum natura non est, proculdubio nichil est. Quaeris ergo a Deo, durus exactor, ut faciat, quod suum non est, hoc est nichil. Sed ecce euangelista contra te stat dicens, quia sine ipso factum est nichil. Deus adhuc non didicit facere nichil. Tu eum doce et praecipe, ut tibi faciat nichil. Adhuc peto, respondeas: Credis, quaeso, et quod propheta canit, cui scilicet omnia scripturarum testimonia concinunt: Omnia, inquit, quae uoluit Dominus, fecit in caelo et in terra, in mari et in omnibus abyssis? Sed hoc etiam a te negari non posse manifestum est. Cum ergo Deus omnia possit, cur addubitas Deum hoc posse, ut aliquid simul sit et non sit, si hoc fieri bonum est? Porro si inutile est, res quaslibet inter esse et non esse confundi, Deus autem non inutilia sed bona omnia fecit. Immo si malum est ac per hoc nichil est, hoc Deus omnino non facit, quia sine ipso factum est nichil. Huc accedit, quia uoluntas summi et omnipotentis opificis tam efficax causa est rebus existendi uel non existendi, ut quod ille uult esse, non possit non esse, et quod non uult esse, non ualeat esse. Virtus quippe Dei fecit, ut quod constituit fuisse, iam non ualeat non fuisse, et quod constituit esse, quandiu est, non ualeat non esse, et quod constituit futurum esse, iam non ualeat futurum non esse. Unde ergo Dei uirtus potentior et mirabilior esse perpenditur, inde a stulte sapientibus inpos et inualida iudicatur? Si enim quicquid est, ab ipso est, ipse rebus hanc uim existentiae contulit, ut postquam semel extiterint, non extitisse non possint. 

CAPUT IX.
Mala autem quaelibet, sicut sunt iniquitates et scelera, etiam cum uidentur esse, non sunt, quia a Deo non sunt, ac propterea nichil sunt, quod uidelicet Deus omnino non fecit, sine quo factum est nichil. Quapropter si quid boni factum est ab hominibus, perdere suum esse uel fuisse non potest, quia opus Dei est, etiamsi per homines factum est. Unde propheta dicit: Omnia enim opera nostra operatus es nobis. Opera quippe bona et Dei sunt et nostra, quoniam ille operatur in nobis, qui effectum tribuit operandi. Et Salomon: In manu, inquit, illius et nos et sermones nostri et omnis sapientia et operum scientia et disciplina. In illo etiam, sicut ait apostolus, uiuimus, mouemur, et sumus. Quod si malum factum est, etiam tunc nichil erat, cum esse uidebatur. Hinc est, quod ipsos malitiae ac prauitatis auctores apud inferos conqueri scriptura testatur: Transierunt, inquiunt, omnia illa tanquam umbra et tamquam nuntius praecurrens et tanquam nauis, quae pertransiit fluctuantem aquam, cuius cum pertransierit non est uestigium inuenire neque semitam carinae illius in fluctibus. Semita namque in fluctibus facta mox deficit. Unde rursus dicunt: Aut tanquam auis quae transuolat in aere, nullum inuenitur argumentum itineris illius. Tertium quoque non dissimile his rursus apponunt: Aut tanquam sagitta emissa in locum destinatum, diuisus aer continuo in se reclusus est, et ignoratur transitus illius. Vestigium certe nauis et auis et sagittae transitus mox ut fiunt, ilico recluduntur, sic quilibet iniqui mox ut incipiunt, presto deficiunt. Unde subiungunt: Sic et nos nati continuo desiuimus esse. Immo ipso momento quo uidentur esse, non sunt, quia ab illo, qui uere est, longe sunt. Quo contra de uiro iusto dicitur: Consumatus in breui expleuit tempora multa, quia placita erant Domino opera illius. De illis autem: Deiecisti, inquit, illos dum alleuarentur. Non ait, postquam alleuati sunt, sed dum alleuarentur, quia per hoc inanescunt, per quod intumescunt, inde corruunt, unde sublimes fiunt. Non itaque hoc asserendum est, quod postquam ad extrema deueniunt, tunc nichil fiunt, sed tunc proculdubio sunt nichil, cum uidentur aliquid. Nichil apud testimonium ueritatis, aliquid in umbra caliginis. Adhuc fortassis epulabatur ille splendide, fulciebatur cuneis obsequentium, ambiebatur agminibus bellatorum, quem propheta superexaltatum et eleuatum uidit; mox que ad contemplandum summa pertransiens, quem magnum aliquid forte crediderat, nichil esse cognouit. Hinc est enim, quod scriptum est: Quoniam spes impii tanquam lanugo est, quae a uento tollitur, et tanquam spuma gracilis, quae a procella dispergitur, et tanquam fumus, qui a uento diffusus est, et tanquam memoria hospitis unius diei praetereuntis. Nam qui tot momentanearum rerum exempla congessit, omnem reproborum gloriam non tam uile quid esse quam nichil esse signauit. Mala ergo, etiam cum uidentur esse, non sunt, quia a bono creatore facta non sunt, et ab eo, qui uere et summe est, procul sunt. Bona autem, id est ea quae bonus artifex condidit, ut tu quisquis es, quaeris, esse simul et non esse non possunt, quia in rerum natura, quas rationabilis artifex esse constituit, alternitas ista non inuenit locum. Quia enim inter esse et non esse confundi malum est ac potius nichil est, idcirco a bono creatore, qui bona omnia fecit, alternitatis ista confusio facta non est. In malis autem potest utcunque uideri haec confusionis alternitas, quae certe uidentur esse et non sunt, atque ideo quasi sunt et non sunt. Sunt quidem in superficie coloris, non autem in iudicio ueritatis, quanquam et ipsis malis non possumus hanc diuersitatem exacte concedere, ut simul sint et non sint, quia uidentur esse, sed non sunt, atque ideo uerius dicuntur semper non esse, quam et esse et non esse. 

CAPUT X.
Manifestum est igitur alternitatem istam, de qua quaeritur, scilicet utrum possit credi aliquid fuisse simul et non fuisse, esse et non esse, futurum esse et futurum non esse, naturis existentium rerum nulla posse ratione congruere, ad solas autem uerborum pugnas, quae de disserendi ac ratiocinandi fiunt consequentiis pertinere. Quamobrem indubitabili fide credendum est omnia Deum posse, siue faciat siue non faciat. Nam quod malum est, potius debet dici nichil quam aliquid, atque ideo nichil praeiudicat, si dicamus omnia Deum posse, licet mala non possit, cum mala non intra omnia, sed extra omnia potius debeant supputari. Hinc est, quod sepe diuina uirtus armatos dialecticorum sylogismos eorum que uersutias destruit, et quae apud eos necessaria iam atque ineuitabilia iudicantur, omnium philosophorum argumenta confundit. Audi sylogismum: Si lignum ardet, profecto uritur; sed ardet, ergo et uritur. Sed ecce Moyses uidet rubum ardere et non comburi. Rursus si lignum praecisum est, non fructificat; sed praecisum est, non ergo fructificat. Sed ecce uirga Aaron in tabernaculo contra naturae ordinem reperitur amigdalas protulisse. Alioquin quid est tot in Aegypto Pharaoni magnalia ac signa portendere, fidelium cateruas Aegyptiis pereuntibus per diuisum mare transferre, largissima fluenta ex aridi saxi rupe producere, Iericontina moenia non armis frementibus sed tubis clangentibus dissipare? Postremo quid est in stuporem omnium saeculorum, solem in caelo ad imperium Iosue per unius diei spacium sistere, per Ezechiam uero decem ad orientem lineis reuocare, circa tres pueros furentis incendii uires extinguere, circa Danihelem uero cruentos leonum rictus et rabida ora frenare? Quid , inquam, haec omnia sunt, nisi friuola sapientium huius mundi sensa confundere et contra naturae consuetudinem diuinae uirtutis gloriam mortalibus reuelare? Veniant dialectici, siue potius ut putantur heretici, ipsi uiderint, ueniant, inquam, uerba trutinantes, questiones suas buccis concrepantibus uentilantes, proponentes, assumentes, et ut illis uidetur ineuitabilia concludentes, ac dicant: Si peperit, concubuit; sed peperit, ergo concubuit. Nunquid hoc ante redemptionis humanae mysterium non uidebatur inexpugnabilis roboris argumentum? Sed factum est sacramentum, et solutum est argumentum. Et quidem poterat Deus et foetare uirginem ante ruinam et reparare uirginem post ruinam. Utrumque scilicet bonum erat, sed licet eatenus neutrum fecerat, utrumque posse facere proculdubio credendus erat. Et certe mirabilius est et ualde praecellentius uirginem incorruptam manere post partum, quam corruptam ad uirginale decus redire post lapsum; quia et maius est, quemlibet clausis ianuis ingredi, quam eas, quae patuerant, ianuas claudi. Si ergo natus ex uirgine redemptor noster, quod maius est et longe praestantius, fecit, quod minus est, corruptam quamlibet redintegrare non poterit? Potuit Deus homo ex utero uirginali salua uirginitate procedere, non poterit uiolatae uirginitatis dispendium reparare? Quomodo ergo restauratur homicida, ut post dignam paenitentiam iam non sit homicida? Quomodo fur, quomodo periurus, quomodo raptor, quomodo certe omnium criminum rei, postquam se ueraciter corrigunt, iam non sunt, quod fuerunt? Unde scriptum est: Verte impios, et non erunt. Sed dicis: Fateor, inquam, quia corrupta quaelibet post paenitentiam iam non est quod fuit, ut uidelicet fornicationis subeat notam, uerumtamen ad uirginitatis iam non reuertitur gloriam. Et ego e contra respondeo, quia qui potuit ex materno utero inlaesa uirginitate procedere, ualet etiam si uult in uiolata qualibet uirginitatis signaculum reformare. 

CAPUT XI.
Proponatur adhuc superstitiosae questionis obloquium. Videatur etiam, ex qua sit radice productum, quatinus ne praecipiti raptu uberes sincerae fidei fruges obruat, hiatu terrae dignus cum ipso suo fonte riuus arescat. Ad affirmandum namque quod Deus nequeat uirginem reparare post lapsum, quasi consequenter adiciunt: Nunquid enim potest Deus agere, ut quod factum est, factum non fuerit? Tanquam si semel constet, ut fuerit uirgo corrupta, iam nequeat fieri, ut rursus sit integra. Quod certe quantum ad naturam uerum est stat que sententia; factum quoque aliquid fuisse et factum non fuisse unum idem que inueniri non potest. Contraria quippe inuicem sunt, adeo ut si unum sit, alterum esse non possit. Nam quod fuit, non potest uere dici quia non fuit, et e diuerso quod non fuit, non recte dicitur quia fuit. Quae enim contraria sunt in uno eodem que subiecto congruere nequeunt. Haec porro impossibilitas recte quidem dicitur, si ad naturae referatur inopiam; absit autem, ut ad maiestatem sit applicanda diuinam. Qui enim naturae dedit originem, facile cum uult naturae tollit necessitatem. Nam quae rebus praesidet conditis, legibus subiacet conditoris, et qui naturam condidit, naturalem ordinem ad suae ditionis arbitrium uertit. Quique creata quaelibet dominanti naturae subesse constituit, suae dominationis imperio naturae obsequentis oboedientiam reseruauit. Consideranti plane liquido patet, quoniam ab ipso mundi nascentis exordio rerum conditor in quod uoluit naturae iura mutauit, immo ipsam naturam, ut ita dixerim, quodammodo contra naturam fecit. Nunquid enim contra naturam non est mundum ex nichilo fieri, unde et a philosophis dicitur, quia ex nichilo nichil fit? Animalia non ex animalibus, sed ex stolidis elementis solo iussionis imperio creari? Dormientem hominem costam perdere, nec dolere? De solo uiro feminam sine femina fieri et in una costa omnia hominis membra distingui? Mutuo se nudos aspicere et non modo non erubescere, sed nequidem nosse? Et multa alia quae persequi longum est. Quid ergo mirum si is, qui naturae legem dedit et ordinem, super eandem naturam sui nutus exerceat ditionem, ut ei naturae necessitas non rebellis obsistat, sed eius substrata legibus uelut ancilla deseruiat? Ipsa quippe rerum natura habet naturam suam, Dei scilicet uoluntatem, ut sicut illius leges quaelibet creata conseruant, sic illa cum iubetur sui iuris oblita, diuinae uoluntati reuerenter oboediat. Quid est enim hodieque quod cernimus, quoniam salamandra in ignibus uiuit, et non modo laesionem adustione non patitur, sed tanquam fomentis insuper uegetatur? Quidam quoque uermiculi in feruentissimis aquis et nascuntur et uiuunt. Quid est quod palea tam frigida est, ut obrutas niues diutissime seruet, tam calida, ut poma quaelibet acerba maturet? Quid est quod ignis, cum ipse sit lucidus, quaelibet ab eo fuerint adusta nigrescunt, et cum ipse resplendeat, quicquid et ambit et lambit, pulcherrimus decolorat? Verumtamen lapides igne candente percocti et ipsi sunt candidi, et quamuis magis ille rubeat, illi flammis albescant, luci tamen congruit album, tenebris nigrum. Cum que ignis in lignis ardeat, lapides coquat, contrarios habet in non contrariis rebus effectus. Licet enim sint lapides et ligna diuersa, constat tamen non esse contraria, sicut album et nigrum, quorum in lapidibus unum, in lignis exhibet alterum. Illos enim clarificat, haec offuscat, dum in illis omnino deficeret, nisi in istis uiueret. Cur etiam in carbonibus tanta infirmitas, ut ictu leuissimo frangantur, pressu facillimo conterantur, et tanta firmitas, ut nullo humore corrumpantur, nulla prorsus aetate uincantur, usque adeo, ut eos substernere soleant, qui limites figunt, quatinus litigantes eorum ostensione conuincant, si qui post annosa temporum ac diuturna curricula fixum lapidem limitem non esse contendant? Quis enim eos infossos humidae foueae, ubi ligna putrescerent, tandiu durare incorruptibiliter posse, nisi rerum ille corruptor, ignis, effecit? Calx quoque conceptum ignem atque sopitum sic occultissime seruat, ut nemo tangendo sentiat, sed cum extinguitur, tunc accenditur et sentitur, ut enim calx uim occulti ignis expellat, aqua perfunditur, et cum ante sit frigida, inde feruescit, unde feruentia cuncta frigescunt. At si non aqua sed oleum, quod proculdubio fomes est ignis, adhibetur, nulla eius infusione calor uel minimus excitatur. Quid ergo mirum, si omnipotens Deus in magnis magnus ostenditur, cum et in minimis atque extremis quibusque rebus tam mirabiliter operatur? Quid enim uilius pelle colubri? Si tamen oleo feruescente decoquitur, mire per eam dolor aurium mitigatur. Quid inferius cimice? Si sanguisuga faucibus heserit, fumo eius excepto statim euomitur, urinae quoque difficultas huius appositione laxatur. Quid adamantem referam, qui non igne non ferro diuiditur, ulla que alia ui nisi duntaxat hircino sanguine non secatur? Quid est, quod magnetem lapidem mirabilem ferri facit esse raptorem? Qui tamen, si adamas iuxta ponitur, non modo iam ferrum nullatenus rapit, sed et si iam rapuerat, ut ei propinquauerit, mox remittit, tanquam si lapis lapidem timeat, et uelut ante conspectum maioris potentiae proprias uires perdat. Nec latet asbeston Archadiae lapidem propterea sic uocari, quod accensus semel iam non possit extingui. Pyrites etiam lapis, qui in Perside reperitur, cur ab igne nomen accaepit, nisi quia tenentis manum, si uehementius prematur, adurit? In eadem rursus Perside lapis gignitur, qui seleniten uocatur, cuius candor interior cum luna crescit, eadem que postmodum ad defectum tendente decrescit. Quid est praeterea, quod Agrigentinum Siciliae sal cogit, cum admotum igni fuerit, fluere, cum uero in aquam mittitur, uelut in ignibus crepitare? Quid est, quod apud Garamantas efficit quendam fontem tam frigidum diebus, ut non bibatur, tam feruidum noctibus, ut non tangatur? Quis in Epyro alium fontem ita mirabilem praebuit, ut cum sit contrectantibus frigidus, in eo tamen faces, ut in caeteris extinguntur accensae, sed non ut in caeteris accenduntur extinctae? Quis in Aegypto huiusmodi ficum esse constituit, cuius lignum, cum in fluenta proicitur, non ad lignorum consuetudinem protinus enatet, sed in profunda mergatur? Quod que est mirabilius, postquam in imo aliquandiu manserit, inde ad aquae superficiem rursus emergit, quando scilicet madefactum humoris debuit pondere praegrauari? Quid est, quod in aruis Sodomae poma gignuntur, quae ad maturitatis quidem speciem usque perueniunt, sed morsu pressu ue temptata in fumum atque fauillam corio fatiscente uanescunt? Quid etiam quod in Cappadociae finibus equae ex uento concipiunt, idem que foetus nonnisi usque triennium uiuunt? Unde Thilon Indiae insula huiusmodi uires habet, ut omnes in ea rami arborum nunquam nudentur tegmine foliorum? Unde et terra illa in occiduis partibus hanc consecuta est dignitatem, ut ex arborum ramis uolucres prodeant, et ad pomorum similitudinem animati atque pennati fructus erumpant? Sicut enim referunt, qui se uidisse testantur, paulatim incipit pendulum quid ex ramo suspendi, deinde in imaginem uolucris speciem que formari, postremo quantulumcunque plumescens hiatu rostri sese ab arbore diuidit sic que nouus aeris habitator ante pene discit uolare quam uiuere. Enimuero quis tot uirtutis diuinae magnalia, quae contra communem naturae ordinem fiunt, enumerare sufficiat? Quae nimirum non humanis discutienda sunt argumentis, sed uirtuti potius relinquenda sunt creatoris. Quid ergo mirum si is, qui naturalia rerum omnium iura disposuit, ipsum naturae ordinem ad arbitrium efficacissimae suae uoluntatis inflectit, ut qui matrem uirginem nascendo seruauerat, uiolatam quamlibet si uoluerit integram reddat? Aequale nempe fuit Deo et prius Enoch et Heliam in carne retinere uiuentes, et post Lazarum ac uiduae filium de sepulchris educere resurgentes. 

CAPUT XII.
Nescio si legitur, sed a nonnullis intra Romana moenia celebri fama uulgatur, quod uidelicet Romulus, qui conditor urbis asseritur, constructo palatio cuius parietina licet semiruta ex magna adhuc parte cernuntur, in hanc uocem quasi de firmamento operis confisus eruperit: Certum est, inquit, et inmobiliter fixum, quia nisi uirgo pepererit, domus ista non corruet. Sic que si tamen uerum est, quod asseritur, ex gentilis hominis lingua, sicut rei probauit euentus, egressa est prophetia. Nam nocte, qua saluator ad redemptionem nostram ex uirginali aluo processit, sicut dicitur, palatium corruit. Utrumque nimirum et uirginem parere et aedificium ruere, homini Deum ignoranti impossibile uidebatur. At qui utrumque semper potuit, sed diu intra prouidentiae suae secreta continuit, utrumque cum uoluit, per effectum operis congruo tempore declarauit. Illud plane stupendum, quod nunc homines in aecclesiae gremio non modo renati, sed etiam nati, tam audacter, tam inpudenter omnipotenti Deo calumpniam impossibilitatis obiciunt, et protinus absorberi terreni subsiciuii uoragine non pauescunt. Erubescat iam lingua frenetica, et quae nescit esse facunda, discat esse uel muta. Nescit aedificationis augmenta depromere, sciat saltim sine fidei destructione tacere. Alioquin abscidatur sibi ferro praeputium per uindictam, nisi sibi frenum adhibeat per silentii disciplinam. Ventilent questiones suas qui uolunt iuxta modum et ordinem disserendi, dum modo per ambages suas et scolaris infantiae nenias contumeliam non inferant creatori, sciant que impossibilitatem istam in ipsa rerum esse natura, et uerborum ex arte procedentium consequentia, non ad uirtutem pertinere diuinam, nichil que supernae maiestatis euadere posse potentiam, ut dicatur iuxta solius naturae ordinem uerborum que conditionem, si est aliquid, quandiu est, non potest non esse, et si fuit, non potest non fuisse, et si futurum est, non potest non futurum esse. Alioquin contra ipsius naturalis proprietatis ordinem existendi que materiem, quid est quod Deus non possit euertere, quid est quod Deus non ualeat noua conditione creare? Discutiant itaque iuxta modulum suum litterarum duntaxat, quibus adhuc indigent, elementa, nec altiora se usurpent diuina mysteria. Philosophus quidam, dum siderum cursus stellarum que meatus nocturno tempore rimaretur, in limosum repente lapsus est puteum. Cuius casum mox poetata est Iambi, quae illius erat ancilla dicens: Dominus meus ignorabat id quod sub pedibus eius iacebat uile lutum, et inuestigare temptabat archana caelorum. Ex cuius nimirum uocabulo iambicum metrum nomen accaepit. Animaduertant hoc, qui modum suae capacitatis excedunt, et ad ea, quae super se sunt, superbe temptanda prorumpunt, ne dum aduersus Deum quid loquantur, ignorant incaute se insipienter que locutos, etiam per illatam sibi dignae ultionis sententiam discant. 

CAPUT XIII.
Prudentis et honorati apud saeculum cuiusdam diaconi didici narratione, quod refero. In Bononiae, inquit, partibus, duo quidam uiri qui et amicitiae inuicem foedere et compaternitatis, si rite recolo, necessitudine tenebantur, in conuiuio discumbebant, quibus in mensam allatus est gallus. Quod uidelicet pulmentum unus illorum arrepto cultello, ut mos est, in frusta desecuit, tritum quoque piper cum liquamine superfudit. Quo facto protinus alter ait: Profecto, compater, sic explicuisti gallum, ut ipse sanctus Petrus, etiamsi uelit, redintegrare non possit. Cui mox intulit ille: Plane non modo beatus Petrus, sed si et ipse Christus imperet, gallus hic perpetuo non resurget. Ad hanc uocem repente gallus uiuus et plumis undique coopertus exiluit, alas percussit et cecinit, plumas concussit, totum que liquamen super eos, qui conuescebantur, aspersit. Ilico sacrilegium blasphemae temeritatis digna poena sequitur ultionis. Nam in aspersione piperis lepra percussi sunt. Quam uidelicet plagam non modo ipsi usque ad obitum pertulerunt, sed et posteris suis in omnes generationes, uelut quoddam hereditarium, reliquerunt. Unde factum est, ut in famulatum subacti sint sanctae Bononiensi aecclesiae, quae uidelicet beati Petri apostoli est insignita uocabulo. Quorum progenies, ut relator asseruit, huc usque leprosa hoc illationis canone censita est, ut ex operibus manuum suarum inferant aecclesiae capisteria. Sic, sic nimirum duplici poene, leprae simul et seruitutis addicti suppliciis, instruuntur, ut iam temere de diuina potentia non loquantur. Et gallus, qui dudum arguerat Petrum in terra negantem, tunc probauit Petrum cum eo, quem negauerat, in caelo regnantem. Et forte non sine diuino iudicio huiusmodi canonis sunt illatione multati, ut sicut triticum a quisquiliis capisterio uentilante discernitur, ita per discretionis magisterium discant et quae uelut quisquilias uitando repellere, et quae quasi ad uictus utilitatem debeant uerba proferre. Nam peruersi quilibet homines, dum quicquid cor suggesserit, agunt, dum quicquid lingua prurierit, inconsulte ac procaciter effluunt, si eis aliquando flagella non obuiant, Deum uel non esse uel humana curare non autumant. Dixit enim insipiens in corde suo: Non est Deus. Et iterum: Quomodo scit Deus, uel si est scientia in excelso? Ideo que nonnulli in ipso momento praui operis uel e uestigio postquam nequiter agunt, ilico motum diuini furoris incurrunt, quatinus et ipsi supernae patientiae diutius non illudant, et caeteri se ab agendo similia per animaduersionis eorum exempla compescant. 

CAPUT XIV.
Enimuero cum apud Parmense oppidum degerem, ibi que litteralium artium studiis insudarem, quiddam me contigit nosse, quod non inutile uidetur ad posterorum notitiam stili currentis articulo tradere. Ad occidentem sane praedictae urbis est quaedam extra muros sita basilica, gemino beatorum martyrum Geruasii et Protasii titulo decorata. Nocte quadam, quae uidelicet eorundem martyrum natalicia praecedebat, uir quidam maturius surrexit boues que suos in pascua remotiora deduxit. Cui conuicinus quidam flamma nequissimae libidinis inflammatus insidiatus est, ut eius uxorem polluere moliretur. Eadem igitur nocte ad domum eius callidus explorator accessit, et occasione reperta non diutius postquam iste cum pascendis animalibus abiit, ille febricitare se diabolica machinatione confingens in lectum uxoris illius uir simulatus intrauit. Cum que uelut frigescens intremeret, dentium stridores emitteret, crebrius singultiret, infelix mulier tanquam aegrotanti uiro compatiens coepit illum ulnis adstringere, lodice contegere, et quibus ualebat inpendiis confouere. At ille, ut dolorem mente concoeperat, peperit iniquitatem, uiolat itaque alienum torum, sibi que procurat interitum, mox que concitus abiit. Sed ecce, uix breui temporis elapso spacio maritus redit, stratum repetit. Cui protinus uxor expostulans et uehementer exprobrans ait: Optime poteris hodie sanctorum martyrum, quae tibi tam contigua est, aecclesiam ingredi, et cum caeteris Christianis diuinis interesse mysteriis! Cum que uir attonitus quid illa loqueretur inquireret, euentum que rei sicut contigerat per ordinem cognouisset, uterque se deprehendentes irrisos ac turpissima ludificatione delusos, intolerabili doloris angustia consternati sunt. Interea dum populus ad aecclesiam hinc inde conflueret, ut nocturnae laudis officium deuotus audiret, tandem et illi resumpto spiritu nichilominus conuenerunt, atque omni uerecundiae rubore postposito querelam suam coram omnibus deposuerunt. Presertim mulier laceros crines euellens et uberibus lacrimis tristia ora perfundens lugubres emittebat ululatus in caelum: Domine, tu, inquit, corda hominum nosti, tu conscientiae meae testis es, quia ego hac sanctissima nocte etiam proprii thalami uiriles amplexus abhorrui, alieno praesertim me misceri uiro penitus ignoraui. Tu ergo, Domine, non aspicias, oro, peccata mea, sed placeat coram te, ut sanctorum tuorum ulciscaris iniuriam. In conspectu ergo populi tui nunc ostende uirtutem, et ad gloriam sanctissimi tui nominis prode meae perditionis auctorem. Producatur in medium, et inmunitatem cruentissimi sceleris de suae fraudis aufugio non lucretur. Cum que multa his similia mulier amaro spiritu non clam, sed uociferando profunderet, et populus ei pio moerore compatiens eisdem uotis et precibus diuinam clementiam imploraret, auctor sceleris, ubi latebat, daemoniaco spiritu repente corripitur et in furorem nimium atque uesaniam rabidus efferatur. Mox que in aecclesiam populo nouiter obstupescente prosiluit, omnes que in sui ammirationem semetipsum laniando ac discerpendo conuertit. Dans itaque fremitus et rugitus, propriis se manibus crudeliter lacerabat, modo uelut uolans in alta prosiliens, modo se cum grauissimo impetu in ima demergens, modo in parietem caput incutiens, modo se in pauimentum insaniendo prosternens, omnia uiscera sua miserabiliter conquassabat. Hoc itaque modo malignus eum spiritus collidere non cessauit, donec infelicem animam coram populo qui aderat de corpore illius euulsit. Videntes autem qui aderant inmensam auctori iusticiae Deo referunt gloriam, qui et impune non passus est abire peccantem, et innocentem consolatus est mulierem. Quando autem hoc michi relatum est, dicebatur adhuc uideri saxa quibus impegerat sanie illius et cruore rubentia. Porro autem et hic forte credebat Deum uel nescire quod occulte committitur, uel nequaquam posse ut de scelera committentibus ulciscatur, dicens in corde suo: Non uidebit Dominus, nec intelleget Deus Iacob. Sed siue Dei mandata calcando, siue Deum detractionibus stimulando, quis arroganter excedat, non leuis reus est criminis, et in paucis, siue praua committentibus, siue superba loquentibus, quos repente diuina sententia percutit, quid caeteri, qui uelut inmunes uidentur, ad horam mereantur, ostendit. Desinat, oro, iam desinat quisquis ponit os suum in caelo, ut lingua eius transeat super terram. Quod profecto tale est, quia sic Deum derogationibus lacerat, ut et contra seruum eius de illius impossibilitate confligat. 

CAPUT XV.
Quando igitur questio ista proponitur, ut dicatur: Quomodo potest hoc Deus agere, ut quod factum fuit factum non fuerit, respondeat sanae fidei frater, quia quod factum est, si malum fuit, non aliquid sed nichil fuit ac propterea non fuisse dicendum est, quia materiam existendi non habuit, quod rerum artifex ut fieret non mandauit. Quod si bonum fuit quod factum est, a Deo utique factum est. Dixit enim et facta sunt, mandauit et creata sunt. Omnia enim per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nichil. Atque ideo tale est quod dicitur: Quomodo potest facere Deus, ut quod factum fuit factum non fuerit? Ac si dicatur: Potest Deus agere, ut quod fecit ipse, non fecerit? Nimirum ut quod fecit Deus, non fecerit Deus. Ideo conspuendus est, qui hoc affert, et non responsione dignus, sed ad cauterium potius destinandus. Ad confutandos tamen improbos et dicaces, memoriae commendanda sunt, quae superius dicta sunt. Quae nimirum nos omittimus hic etiam succincte perstringere, ne legenti fastidium stili ualeat prolixitas generare. Non enim librum sed epistolam edere proposuimus. Inter caetera tamen illud unum quod a nobis dictum est, memoriae nostrae non excidat, quoniam creatori omnium Deo omnia posse coaeternum est, sicut et omnia nosse, quod que intra sapientiae suae sinum sic omnia tempora, praeterita scilicet, praesentia et futura concludit, figit ac perhenniter sistit, ut neque nouum aliquid ad se patiatur accedere, nec a se quicquam praetereundo transire. Verumtamen quae est illa uirtus, qua potest Deus omnia? Quae sapientia qua nouit omnia? Inquiramus apostolum: Christus, inquit, est Dei uirtus et Dei sapientia. Ibi sane uera aeternitas, uera est inmortalitas, ibi aeternum illud hodie, quod nunquam transit, ibi praesens illud sempiternum que modernum tanta iugiter stabilitate defigitur, ut transire nesciat, nec se aliquando in praeteritum uertat. Ad reuincendam ergo dicacium hominum inpudentiam, quibus adhuc propositae questionis absolutio superius facta non sufficit, non inepte possumus dicere, quia potest Deus facere in illa inuariabili et constantissima semper aeternitate sua, ut quod factum fuerat, apud hoc transire nostrum, factum non sit, scilicet ut dicamus: Roma quae antiquitus condita est, potest Deus agere, ut condita non fuerit. Hoc quod dicimus potest, praesentis uidelicet temporis, congrue dicitur quantum pertinet ad inmobilem Dei omnipotentis aeternitatem, sed quantum ad nos, ubi continuata mobilitas et perpes est transitus, ut mos est, potuit conuenientius diceremus, ut ita intellegamus hoc quod dicitur: Potest Deus, ut Roma non fuerit condita, hoc scilicet secundum se apud quem non est transmutatio nec uicissitudinis obumbratio. Quod nimirum apud nos ita sonat: potuit Deus. Quantum enim ad aeternitatem suam, quicquid potuit Deus, hoc et potest, quia praesens eius in praeteritum nunquam uertitur. Eius hodie non in cras uel in aliquam temporis uicissitudinem permutatur, sed sicut ipse semper est quod est, ita sibi quicquid adest semper adest. Quapropter sicut possumus rite dicere: Potuit Deus, ut Roma antequam facta fuisset, facta non fuerit, ita nichilominus possumus et congrue dicere: Potest Deus, ut Roma et postquam facta est, facta non fuerit. Potuit secundum nos, potest secundum se. Illud enim posse, quod habebat Deus antequam Roma fieret, inmutabile semper apud aeternitatem Dei et intransibile perseuerat, ut de quacunque re possumus dicere, quia potuit eam Deus, ualeamus etiam nichilominus dicere, quia potest eam Deus; quoniam posse eius, quod sibi utique coaeternum est, fixum atque inmobile semper est. Potuisse enim Dei apud nos tantummodo est, apud ipsum autem non potuisse, sed inmotum, constans atque inuariabile posse semper est. Quodcunque enim potuit Deus, indubitanter et potest, apud quem nimirum, sicut non est esse et fuisse, sed sempiternum esse, ita consequenter non potuisse et posse, sed inmobile semper et perpetuum posse. Sicut enim non ait: Ego sum qui fui et sum, sed potius, ego sum qui sum, et qui est, misit me ad uos, ita proculdubio consequens est ut dicat non: Ego sum qui potui et possum, sed qui inmobiliter et aeternaliter possum. Illud enim posse, quod apud Deum erat ante saecula, illud est hodie, et illud posse, quod sibi est hodie, erat nichilominus ante saecula, et fixum adhuc atque inmobile in omnia, quae futura sunt, saecula aeternaliter perseuerat. Sicut ergo potuit Deus, antequam quaeque facta sunt, ut non fierent, ita nichilominus potest et nunc, ut quae facta sunt non fuissent. Illud enim posse, quod tunc habebat, nec inmutatum est nec ablatum, sed sicut ipse semper est quod est, ita et posse Dei mutari non potest. Ipse est enim, qui per prophetam dicit: Ego Deus et non mutor. Et in euangelio: Antequam Abraham fieret, ego sum. Non enim mutatur iuxta conditionem nostram de futurum esse in esse, uel de esse in fuisse, sed semper idem est, et semper est quod est. Sicut ergo Deus unus idem que semper est, ita apud eum omnia posse indefectiuum atque inpertransibile semper adest. Et sicut ueraciter et absque ulla penitus contradictione dicimus, quia hoc nunc et semper est Deus, quod erat ante saecula, ita nichilominus ueraciter dicimus, quia hoc nunc et semper potest Deus, quod poterat ante saecula. Si ergo per omnia semper potest Deus, quicquid ab initio potuit, potuit autem ante rerum conditionem, ut quae nunc facta sunt nullatenus fierent, potest igitur, ut facta minime fuissent. Posse siquidem eius fixum est et aeternum, ut quicquid umquam potuit, semper possit, nec uarietas temporum apud aeternitatem ullum uicissitudinis inuenit locum, sed sicut idem est quod in principio erat, sic etiam totum potest quicquid ante saecula poterat. Propositae igitur disputationi adhibenda est clausula. Si itaque omnia posse coaeternum est Deo, potuit Deus ut quae facta sunt, facta non fuerint. Sed omnia posse coaeternum est Deo, potest igitur Deus, ut quae facta sunt, facta non fuerint. Constanter igitur et fideliter asserendum, quia Deus sicut omnipotens dicitur, ita sine ulla prorsus exceptione ueraciter omnia potest, siue in his quae facta sunt, siue in his quae facta non sunt, ut illud Hester elogium uelut inuiolabile ponatur in opusculi conclusione signaculum: Domine, rex omnipotens, in ditione tua cuncta sunt posita, et non est qui possit tuae resistere uoluntati. Tu enim fecisti caelum et terram, et quicquid caeli ambitu continetur, Dominus omnium tu es, nec est qui resistat maiestati tuae. 

CAPUT XVI.
Verumtamen questio ista licet aduersus Deum inaniter opponatur, habet alias latebras, continet adhuc obscuros sinus atque recessus, quos nos suptilius adhuc rimari idcirco desistimus, quia uitamus uolumen extensum, qui proposuimus epistolare compendium. Presertim dum super hac disputandi materia nil aliud nobis attinere decernimus, nisi ut ex inpotentia Dei deuolutam super nos calumpniam ueritatis allegationibus repellamus. Sed dum ista perscribimus, quod cor feruentius estuat, cohibere silentio, ut saltim scintilla non effluat, non ualemus. Igitur ut iam omnes communiter alloquar, nolo uos lateat, uenerabiles fratres mei, quia ex quo gloriosi coenobii uestri limen excessi, uos iugiter prae oculis habui, uos intimae uisceribus deuotionis adstrinxi, atque, ut ita fatear, redeunti michi a Cassini sacratissimo templo idem contigit, quod et mulieri quae reuertebatur a Silo tabernaculo, ut nimirum uultus mei non fuissent amplius in diuersa mutati. Vobis cum sane praesentialiter habito, uobis semper assisto. Alioquin si propterea non sum uobis cum, quia corporalibus uos oculis non intueor, ergo nec ipsi oculi sunt in capite, quia caput cernere nequeunt, uel ipsi sibimet oculi absentes sunt, quia nec quisque se nec uterque se inuicem mutua contemplatione conspiciunt. Beati siquidem qui uobis cum uiuunt, beati qui inter uos et in sanctis uestris operibus moriuntur. Pia nimirum fide credendum est, quia scala illa, quae de Cassino monte olim in caelum uidebatur erecta, adhuc palliis strata lampadibus que corusca, sicut tunc excepit ducem, ita nunc exercitum transmittit ad caelestia subsequentem, nec ab eius glorioso tramite declinantes exorbitant iam defuncti, cuius dum in hoc exilio uiuerent, uestigia sunt secuti. Hoc est illud intimi feruoris incendium, quod michi inextinguibiliter flagrat in corde, haec perpes fabula, quae meo uersatur in ore. Inter caeteros autem uirtutum flores, quos in illo agro pleno, cui benedixit Dominus, reperi, fateor hoc michi non mediocriter placuit, quod ibi puerorum scolas, qui sepe rigorem sanctitatis eneruant ac dissipant, non inueni, sed omnes aut senes cum quibus utique nobilis uir aecclesiae sedebit in portis, aut iuuenali decore laetantes, qui nimirum ut filii prophetarum idonei sunt ad Heliam per deserta quaerendum, aut certe adholescentiae adhuc flore uernantes, qui iuxta apostolum Iohannem uicere malignum. Ecce quod nunc occurrit, dicam ad consolationem domini mei Petri, qui olim ciuis fuerat Capuanus, nunc in militia est aeterni regis adscriptus. 

CAPUT XVII.
Puerulus quidam aetate quinquennis, Ubaldi scilicet nobilissimi uiri, qui me cum degit in heremo, filius, in meo monasterio factus fuerat monachus. Hic aliquando intempestae noctis silentio quiescentibus fratribus siue egressus siue sublatus sit, nescio. Sed cum pistor in pistrino iaceret, interrupto ad horam somno uestem quae sibi comminus adiacebat, sibimet uoluit superponere, ut frigus arceret. Extendens itaque brachium dormientem iuxta se reperit puerum. Repente stupefactus et ualde perterritus festinus exurgit, lucernam accendit, totam que domum sollicita curiositate circumiens omnes aditus clausos et obseratos inuenit. Mane autem facto non parua inter fratres ammiratio uersabatur, nimirum puer qui remota omni dubietate praeterito uespere in stratu suo ipsis uidentibus quieuisset, qualiter in pistrinum clausis ianuis ingredi potuisset. Et quidem de apostolis legitur, cum educendi essent de custodia publica, quia ueniens angelus Domini, per noctem aperiens ianuas carceris et educens eos dixit: Ite, et stantes loquimini in templo plebi omnia uerba uitae huius. De Petro autem rursus legitur, quia cum praecederet eum angelus de carcere ad portam ferream, ultro aperta est eis. De Paulo etiam, quia subito terremotus factus est magnus, ita ut mouerentur fundamenta carceris, et confestim aperta sunt ostia omnia et uniuersorum uincula soluta sunt. Porro autem cum beatos apostolos etiam angeli de custodiis non educerent, nisi prius ianuas aperirent, mirum est ualde, quomodo puer uel magicis artibus hominum uel praestigiis spirituum immundorum clausam undique domum non apertis foribus ingredi potuit. Nam et ipse puer sollicite requisitus hoc addebat, quia quidam homines eum assumentes ad magnum conuiuium deduxerunt, ubi uidelicet omnes epularum deliciae uidebantur, eum que manducare fecerunt. Referebat etiam, quod eum usque ad castellum, quod supereminet monasterio, deferentes super ipsum tintinabulum, quod iuxta basilicam in excelso dependet, imposuerunt. Hoc autem idcirco duximus describendum, ut unusquisque nostrum, dum et ipsos pueros, qui peccare necdum nouerunt, maligni hostis insidiis subiacere considerat, ipse quoque quod patitur, aequanimiter ferat. Illatas nempe a maligno hoste molestias cum quanta debent portare pacientia peccatores, cum illorum aliquando fraudes et ipsi perferant innocentes? Ergo frater ille quem dicimus in suis hortor tribulationibus gaudeat, et temptationis impactae malleo animae suae purgari rubiginem fiducialiter credat. Non enim est, ut ipse diabolus terrendo fingit, futurae damnationis indicium, sed aeternae potius salutis augmentum. Spiritus sanctus, qui est lumen aeternum et remissio peccatorum, omnes uos illuminet et absoluat, sedulam que mei memoriam in sanctis orationibus uestris uos habere praecipiat.
Sit nomen Domini benedictum.