A [10] (3) Cur autem Ecclesia cum una sit, A Iohanne septem scribuntur, nisi ut una catholica septiformi plena Spiritu designetur? [12] (4) Inchoauit autem Ecclesia A loco ubi uenit de caelo Spiritus sanctus, et inpleuit uno loco sedentes. [22] (1) Dogma A putando philosophi nominauerunt, id est, «hoc puto esse bonum,» «hoc puto esse uerum». [24] Quod uerbum conpositum est A relegendo, id est eligendo, ut ita Latinum uideatur religio sicut eligio. [35] Nam dilectio A duobus incipit, quod est amor Dei et proximi; de. [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam A Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. [48] (4) Secta A sequendo et tenendo nominata. [54] Alii dicunt A senibus, quia multis annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. [65] Unde et diuisi uocantur A populo, quasi per iustitiam. [78] Nam in obseruationibus suis A Iudaeis omnino separantur, quorum superstitio proculdubio omnibus nota est. [88] (2) Simoniani dicti A Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. [89] Hi dicunt creaturam non A Deo, sed a uirtute quadam superna creatam. [89] Hi dicunt creaturam non a Deo, sed A uirtute quadam superna creatam. [90] (3) Menandriani A Menandro mago, discipulo Simonis nuncupati; qui mundum non a Deo, sed ab angelis factum asserunt. [90] (3) Menandriani a Menandro mago, discipulo Simonis nuncupati; qui mundum non A Deo, sed ab angelis factum asserunt. [91] (4) Basilidiani A Basilide appellati, qui inter reliquas blasphemias passum Iesum abnegauit. [92] (5) Nicolaitae dicti A Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est A Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [96] (7) Carpocratiani A Carpocrate quodam uocantur, qui dixit Christum hominem fuisse tantum, et de utroque sexu progenitum. [97] (8) Cerinthiani A Cerintho quodam nuncupati. [100] (9) Nazaraei dicti, qui dum Christum, qui A uico Nazaraeus est appellatus, filium Dei confiteantur, omnia tamen ueteris Legis custodiunt. [101] (10) Ophitae A colubro nominati sunt. [104] (11) Valentiniani A Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [106] (13) Archontiaci A principibus appellantur, qui uniuersitatem, quam Deus condidit, opera esse archangelorum defendunt. [109] (16) Sethiani nomen acceperunt A filio Adam, qui uocatus est Seth, dicentes eundem esse Christum. [113] (20) Cerdoniani A Cerdone quodam nominati; qui duo contraria principia adserunt. [114] (21) Marcionistae A Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. [116] Panem enim et caseum offerunt, dicentes primis hominibus oblationem A fructibus terrae et a fructibus ouium fuisse celebratam. [116] Panem enim et caseum offerunt, dicentes primis hominibus oblationem a fructibus terrae et A fructibus ouium fuisse celebratam. [118] (24) Seueriani A Seuero exorti uinum non bibunt: Vetus Testamentum et resurrectionem non recipiunt. [119] (25) Tatiani A Tatiano quodam uocati, qui et Encratitae dicti, quia carnes abominantur. [129] (29) Pauliani A Paulo Samosateno exorti sunt, qui dixit non semper fuisse Christum, sed a Maria sumpsisse initium. [129] (29) Pauliani a Paulo Samosateno exorti sunt, qui dixit non semper fuisse Christum, sed A Maria sumpsisse initium. [131] (31) Manichei A quodam Persa extiterunt, qui uocatus est Manes. [138] (34) Nouatiani A Nouato Romae urbis presbytero exorti, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. [139] (35) Montani haeretici dicti, quod tempore persecutionis in montibus latuerunt; qua occasione se A catholicae Ecclesiae corpore diuiserunt. [142] (37) Photiniani A Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum A Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. [150] (41) Noetiani A quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non in personis accipiunt. [156] (44) Macedoniani A Macedonio Constantinopolitano episcopo dicti sunt, negantes Deum esse Spiritum sanctum. [161] (48) Patriciani A quodam Patricio nuncupati sunt, qui substantiam humanae carnis a diabolo conditam dicunt. [161] (48) Patriciani a quodam Patricio nuncupati sunt, qui substantiam humanae carnis A diabolo conditam dicunt. [162] (49) Coluthiani A quodam Colutho nominati, qui dicunt Deum non facere mala, contra illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». [163] (50) Floriani A Florino, qui e contrario dicunt Deum creasse male, contra id quod scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». [164] (51) Donatistae A Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. [165] (52) Bonosiaci A Bonoso quodam episcopo exorti produntur, qui Christum filium Dei adoptiuum, non proprium adserunt. [168] (54) Priscillianistae A Priscilliano uocati, qui in Hispania ex errore Gnosticorum et Manichaeorum permixtum dogma conposuit. [169] (55) Luciferiani A Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [171] (56) Iouinianistae A Iouiniano quodam monacho dicti, adserentes nullam nuptarum et uirginum esse distantiam, nullumque inter abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. [173] (58) Paterniani A Paterno quodam exorti (qui) inferiores corporis partes a diabolo factas opinantur. [173] (58) Paterniani a Paterno quodam exorti (qui) inferiores corporis partes A diabolo factas opinantur. [175] (60) Tertullianistae dicti A Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. [178] (62) Nyctages A somno nuncupati, quod uigilias noctis respuant, superstitionem esse dicentes iura temerari diuina, qui noctem ad requiem tribuit. [179] (63) Pelagiani A Pelagio monacho exorti. [181] (64) Nestoriani A Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [184] Nullus enim corum reperitur auctor, A quo exorti sunt. [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati A Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principis in Alexandria populi peruersi electione uno die sunt ordinati episcopi. [188] (68) Agnoitae et Tritheitae A Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, A qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et A sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, A quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. [197] (2) Nomen Philosophorum primum A Pythagora fertur exortum. [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii A locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. [208] (7) Platonici A Platone philosopho dicti. [210] Stoici A loco dicti. [221] (11) Academici appellati A uilla Platonis Academia Athenarum, ubi idem Plato docebat. [224] (13) Peripatetici A deambulatione dicti, eo quod Aristoteles auctor eorum deambulans disputare solitus esset. [228] Unde et A canibus, quorum uitam imitabantur, etiam uocabulum nomenque traxerunt. [235] Hi et A generando se cohibent. [262] (3) Vates A ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel A uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [264] (4) Lyrici poetae apo tou lhrein, id est A uarietate carminum. [267] Unde et Horatius (A- P- 220): Carmine qui tragico uilem certauit ob hircum. [269] (6) Comoedi appellati siue A loco, quia circum pagos agebant, quos Graeci g-kohma uocant, siue a comisatione. [269] (6) Comoedi appellati siue a loco, quia circum pagos agebant, quos Graeci g-kohma uocant, siue A comisatione. [275] Noui, qui et Satirici, A quibus generaliter uitia carpuntur, ut Flaccus, Persius, Iuuenalis uel alii. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue A saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut A satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [291] (3) Decem autem Sibyllae A doctissimis auctoribus fuisse traduntur. [295] Sexta Samia, quae Phemonoe dicta est, A Samo insula, unde fuit cognominata. [298] Dicta autem Cumana A ciuitate Cumas, quae est in Campania, cuius sepulchrum in Sicilia adhuc manet. [328] (13) Quod genus diuinationis A Persis fertur adlatum. [344] (21) Pythonissae A Pythio Apolline dictae, quod is auctor fuerit diuinandi. [356] Unde cuncta uitanda sunt A Christiano, et omni penitus execratione repudianda atque damnanda. [367] Ibi enim in locis agrestibus et pagis gentiles lucos idolaque statuerunt, et A tali initio uocabulum pagani sortiti sunt. [382] Ab actibus autem uocantur, ut Mercurius, quod mercibus praeest; Liber A libertate. [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari A deceptis et perditis persuaserunt. [385] (6) Simulacra autem A similitudine nuncupata, eo quod manu artificis ex lapide aliaue materia eorum uultus imitantur in quorum honore finguntur. [402] (15) Daemonas A Graecis dictos aiunt, quasi g-dahmonas, id est peritos ac rerum scios. [439] Sed hoc A poetis totum fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. [441] (30) Saturnus origo deorum et totius posteritatis A paganis designatur. [442] Hunc Latini A satu appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio omnium pertineat rerum, uel a temporis longitudine, quod saturetur annis. [442] Hunc Latini a satu appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio omnium pertineat rerum, uel A temporis longitudine, quod saturetur annis. [447] (34) Iouis fertur A iuuando dictus, et Iuppiter quasi iuuans pater, hoc est, omnibus praestans. [465] (43) Liberum A liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. [470] Iste et Graece g-Dionusos A monte Indiae Nysa, ubi dicitur esse nutritus. [487] Nam A Marte mors nuncupatur. [495] Pythium quoque eundem Apollinem uocari aiunt A Pythone inmensae molis serpente, cuius non magis uenena quam magnitudo terrebat. [508] (59) Cererem, id est terram, A creandis frugibus adserunt dictam, appellantes eam nominibus plurimis. [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel A ui sua stando. [572] (87) Fauni A fando, uel g-apo g-tehs g-fohnehs dicti, quod uoce, non signis ostendere uiderentur futura. [573] In lucis enim consulebantur A paganis, et responsa illis non signis, sed uocibus dabant. [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu A gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur A gentibus, qui nouo marito sternebantur. [577] A fando igitur fatum dicunt, id est a loquendo. [577] A fando igitur fatum dicunt, id est A loquendo. [578] Quod nisi hoc nomen iam in alia re soleret intellegi, quo corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus A fando fatum appellare. [585] (94) Fortunam A fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. [586] Fatum autem A fortuna separant: et fortuna quasi sit in his quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. [590] (96) Nymphas deas aquarum putant, dictas A nubibus. [597] (98) Heroas dicunt A Iunone traxisse nomen. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; A quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [608] (102) Lamias, quas fabulae tradunt infantes corripere ac laniare solitas, A laniando specialiter dictas. AB [8] Hinc et uniuersitas AB uno cognominata est, propter quod in unitatem colligitur. [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod AB huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. [30] Et inde fides uocata, AB eo quod fit illud quod inter utrosque placitum est, quasi inter Deum et hominem; hinc et foedus. [43] (1) Haeresis Graece AB electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [50] (5) Schisma AB scissura animorum uocata. [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se AB omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod AB Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. [90] (3) Menandriani a Menandro mago, discipulo Simonis nuncupati; qui mundum non a Deo, sed AB angelis factum asserunt. [115] (22) Artotyritae AB oblatione uocati. [130] (30) Hermogeniani AB Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. [136] (33) Heraclitae AB Heraclio auctore exorti. [140] (36) Ebionitae AB Ebione dicti. [143] (38) Aeriani AB Aerio quodam nuncupati sunt. [145] (39) Aetiani AB Aetio sunt uocati. [146] Idemque Eunomiani, AB Eunomio quodam dialectico, Aetii discipulo, ex cuius nomine magis innotuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio Spiritum sanctum. [152] (42) Sabelliani AB eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius discipulum perhibent fuisse Sabellium, ex cuius nomine maxime innotuerunt; unde et Sabelliani uocati sunt. [154] (43) Ariani AB Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. [157] (45) Apollinaristae AB Apollinare uocati sunt, dicentes Christum corpus tantummodo sine anima suscepisse. [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes AB Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. [172] (57) Eluidiani AB Eluidio nominati, qui dicunt post natum Christum alios Mariam filios de uiro Ioseph peperisse. [182] (65) Eutychiani dicti AB Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in eo diuinam adseruit esse naturam. [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae AB ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et AB Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [226] (14) Cynici AB inmunditia inpudentiae nuncupati. [229] (15) Epicurei dicti AB Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: AB Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu AB illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum AB ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. [326] (12) Hydromantii AB aqua dicti. [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique AB eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. [382] AB actibus autem uocantur, ut Mercurius, quod mercibus praeest; Liber a libertate. [390] (8) Gentiles autem primum Prometheum simulacrum hominum de luto finxisse perhibent, AB eoque natam esse artem simulacra et statuas fingendi. [391] Unde et poetae AB eo homines primum factos esse confingunt figurate propter effigies. [398] g-eidos enim Graece formam sonat, et AB eo per diminutionem idolum deductum aeque apud nos formulam facit. [423] Omnes enim, qui exeunt de Ecclesia et AB unitate fidei praeciduntur, et ipsi Antichristi sunt. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris AB auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [455] (38) Neptunum aquas mundi praedicant; et dictus AB eis Neptunus, quasi nube tonans. [517] Quod leones illi subiciunt mansuetos, ut ostendant nullum genus esse tam ferum quod non subigi possit aut superari AB ea. [541] (75) Pallas autem dicta uel AB insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est AB hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et AB eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant AB aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [609] (103) Pilosi, qui Graece Panitae, Latine Incubi appellantur, siue Inui AB ineundo passim cum animalibus. [610] Unde et Incubi dicuntur AB incumbendo, hoc est stuprando. ABBATE [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano ABBATE, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in eo diuinam adseruit esse naturam. ABDITIS [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni ABDITIS euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? ABDUCTO [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo ABDUCTO in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. ABNEGAUIT [91] (4) Basilidiani a Basilide appellati, qui inter reliquas blasphemias passum Iesum ABNEGAUIT. ABNUERE [579] (91) Non enim ABNUERE possumus esse scriptum in litteris sanctis (Psalm- 61,12): «Semel locutus est Deus: duo haec audiui,» et cetera. ABOMINANTUR [119] (25) Tatiani a Tatiano quodam uocati, qui et Encratitae dicti, quia carnes ABOMINANTUR. ABRAHAE [73] (7) Genistae (praesumunt quoniam de genere ABRAHAE sunt) (dicti eo quod de genere Abrahae esse glorientur. [73] (7) Genistae (praesumunt quoniam de genere Abrahae sunt) (dicti eo quod de genere ABRAHAE esse glorientur. ABSCIDISSE [444] (32) Hunc Caeli patris ABSCIDISSE genitalia dicunt, quia nihil in caelo de seminibus nascitur. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia ABSCIDISSE, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. ABSORPTA [16] Ibi enim ABSORPTA omni aduersitate pacem, quae est Christus, praesenti possidebit obtutu. ABSTINENTES [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano quodam monacho dicti, adserentes nullam nuptarum et uirginum esse distantiam, nullumque inter ABSTINENTES et simpliciter epulantes esse discrimen. ABSTINENTIAM [70] (5) Essei dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos omnem ABSTINENTIAM. ABSUMAT [525] Et ideo uirginem putant, quia ignis inuiolabile sit elementum, nihilque nasci possit ex eo, quippe qui omnia quae arripuerit ABSUMAT. AC [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, AC instituta circa disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. [230] (16) Sed originem rerum atomis, id est insecabilibus AC solidis corporibus adsignauit, quorum fortuitis concursionibus uniuersa nascantur et nata sint. [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque AC deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum AC sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [301] Celebrior autem inter ceteras AC nobilior Erythraea perhibetur. [318] Hi et elementa concutiunt, turbant mentes hominum, AC sine ullo ueneni haustu uiolentia tantum carminis interimunt. [402] (15) Daemonas a Graecis dictos aiunt, quasi g-dahmonas, id est peritos AC rerum scios. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die AC nocte». [439] Sed hoc a poetis totum fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos AC dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. [481] (48) Nam bellantes AC dissidentes interpretum oratione sedantur; unde secundum Liuium legati pacis caduceatores dicuntur. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos AC saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-antifrasin dici manes, hoc est mites AC modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. [608] (102) Lamias, quas fabulae tradunt infantes corripere AC laniare solitas, a laniando specialiter dictas. ACADEMIA [221] (11) Academici appellati a uilla Platonis ACADEMIA Athenarum, ubi idem Plato docebat. ACADEMICI [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, ACADEMICI, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, ACADEMICI. [221] (11) ACADEMICI appellati a uilla Platonis Academia Athenarum, ubi idem Plato docebat. ACCARON [430] (26) Belzebub idolum fuit ACCARON, quod interpretatur uir muscarum. ACCEPERUNT [109] (16) Sethiani nomen ACCEPERUNT a filio Adam, qui uocatus est Seth, dicentes eundem esse Christum. [159] (47) Metangismonitae ideo tale nomen ACCEPERUNT, quia g-aggos Graece uas dicitur. ACCEPIT [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen ACCEPIT. [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen ACCEPIT, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. ACCEPTAM [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed ACCEPTAM a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. ACCESSERUNT [380] In quorum etiam laudibus ACCESSERUNT et poetae, et conpositis carminibus in caelum eos sustulerunt. ACCIPI [40] Dilectionis autem nomen tantum in melioribus rebus ACCIPI solet. ACCIPIENTES [170] Hanc illi matris caritatem superbe ACCIPIENTES eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. ACCIPIUNT [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non in personis ACCIPIUNT. [334] (16) Arioli uocati, propter quod circa aras idolorum nefarias preces emittunt, et funesta sacrificia offerunt, iisque celebritatibus daemonum responsa ACCIPIUNT. ACCIUS [274] Veteres, qui et ioco ridiculares extiterunt, ut Plautus, ACCIUS, Terentius. ACCUSABAT [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui ACCUSABAT illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». ACCUSAT [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis ACCUSAT; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». ACCUSATOR [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est ACCUSATOR fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». ACEPHALI [183] (66) ACEPHALI dicti, id est sine capite quem sequuntur haeretici. ACIEM [359] Dictum autem praestigium, quod praestringat ACIEM oculorum. ACTA [271] Sed comici priuatorum hominum praedicant ACTA; tragici uero res publicas et regum historias. ACTIBUS [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in ACTIBUS apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. [382] Ab ACTIBUS autem uocantur, ut Mercurius, quod mercibus praeest; Liber a libertate. ACTUS [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, ACTUS, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. ACUMINE [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus ACUMINE, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. ACUTA [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel propter annos et tempora, quod in se redeant, uel propter sapientiam, quod intus ACUTA sit. AD [4] (1) Ecclesia Graecum est, quod in Latinum uertitur conuocatio, propter quod omnes AD se uocet. [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat AD Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo pro omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». [23] (2) Religio appellata, quod per eam uni Deo religamus animas nostras AD cultum diuinum uinculo seruiendi. [25] (3) Tria sunt autem quae in religionis cultu AD colendum Deum in hominibus perquiruntur, id est fides, spes, caritas. [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo AD instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, siue AD suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. [62] Quo nomine admonentur ut de peioribus AD meliora transeant, et pristinos errores relinquant. [141] Hi semiiudaei sunt, et ita tenent Euangelium ut Legem carnaliter seruent: aduersus quos AD Galatas Apostolus scribens inuenitur. [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque AD terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. [178] (62) Nyctages a somno nuncupati, quod uigilias noctis respuant, superstitionem esse dicentes iura temerari diuina, qui noctem AD requiem tribuit. [180] Hi liberum arbitrium diuinae gratiae anteponunt, dicentes sufficere uoluntatem AD inplenda iussa diuina. [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus AD sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam AD religionem deorum suorum excogitauerunt. [268] Iam dehinc sequentes tragici multum honorem adepti sunt, excellentes in argumentis fabularum AD ueritatis imaginem fictis. [270] Solebant enim post cibum homines AD eos audiendos uenire. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus AD templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [322] (11) Necromantii sunt, quorum praecantationibus uidentur resuscitati mortui diuinare, et AD interrogata respondere. [323] g-nekros enim Graece mortuus, g-manteia diuinatio nuncupatur: AD quos sciscitandos cadaueri sanguis adicitur. [342] (20) Duo sunt autem genera auspiciorum: unum AD oculos, alterum ad aures pertinens. [342] (20) Duo sunt autem genera auspiciorum: unum ad oculos, alterum AD aures pertinens. [343] AD oculos scilicet uolatus; ad aures uox auium. [343] Ad oculos scilicet uolatus; AD aures uox auium. [350] (26) Cuius artis scientia usque AD Euangelium fuit concessa, ut Christo edito nemo exinde natiuitatem alicuius de caelo interpretaretur. [354] (30) AD haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. [374] (5) Apostatae dicuntur, qui post baptismum Christi susceptum AD idolorum cultum et sacrificiorum contaminationem reuertuntur. [395] Nam latreia Graece, Latine seruitus dicitur, quae quantum AD ueram religionem adtinet, nonnisi uni et soli Deo debetur. [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque AD tempus iudicii. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, AD Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis AD terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus in paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque AD aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit? [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum gentiles per uanas fabulas AD rationes physicas conantur traducere, eaque in causis elementorum conposita esse interpretantur. [442] Hunc Latini a satu appellatum ferunt, quasi AD ipsum satio omnium pertineat rerum, uel a temporis longitudine, quod saturetur annis. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum AD stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [453] Cum uero faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, AD quattuor mundi partes hoc referunt, uel ad quattuor elementa siue tempora. [453] Cum uero faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi partes hoc referunt, uel AD quattuor elementa siue tempora. [474] Ideo et g-ermehs Graece, quod sermo, uel interpretatio, quae AD sermonem utique pertinet, ermhneia dicitur. [500] Et ideo ambo sagittas habere finguntur, quod ipsa duo sidera de caelo radios usque AD terras emittant. [558] Rubet eius facies AD similitudinem aetheris. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis AD fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens AD praeteritum traiciendum est. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et AD bonos et ad malos uenit. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et AD malos uenit. [613] AD quem Horatius dicit (C- 3,18,1): Faune, Nympharum fugientium amator, per meos fines et aprica rura lenis incedas. ADAE [107] (14) Adamiani uocati, quod ADAE imitentur nuditatem; unde et nudi orant, et nudi inter se mares feminaeque conueniunt. ADAM [109] (16) Sethiani nomen acceperunt a filio ADAM, qui uocatus est Seth, dicentes eundem esse Christum. ADAMIANI [107] (14) ADAMIANI uocati, quod Adae imitentur nuditatem; unde et nudi orant, et nudi inter se mares feminaeque conueniunt. ADCITIS [320] Daemonibus enim ADCITIS audent uentilare, ut quisque suos perimat malis artibus inimicos. ADDITAMENTUM [436] Leuiathan autem interpretatur ADDITAMENTUM eorum. ADEPTI [268] Iam dehinc sequentes tragici multum honorem ADEPTI sunt, excellentes in argumentis fabularum ad ueritatis imaginem fictis. ADFIRMANS [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum ADFIRMANS, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. ADFIRMANT [249] De mundo autem Platonici ADFIRMANT incorporalem; Stoici corporalem; Epicurus atomis; Pythagoras ex numeris; Heraclitus ex igni. ADHAESERUNT [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus ADHAESERUNT: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. ADHIBENTES [233] (17) Gymnosophistae nudi per opacas Indiae solitudines perhibentur philosophari, ADHIBENTES tantum genitalibus tegmina. ADHIBITO [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi ADHIBITO sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. ADHUC [298] Dicta autem Cumana a ciuitate Cumas, quae est in Campania, cuius sepulchrum in Sicilia ADHUC manet. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod ADHUC per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. ADICIT [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus in paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo ADICIT uel extendit? ADICITUR [323] g-nekros enim Graece mortuus, g-manteia diuinatio nuncupatur: ad quos sciscitandos cadaueri sanguis ADICITUR. ADICIUNT [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id ADICIUNT, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». ADIECIT [315] Et post paululum ADIECIT: Murmure nam magico tenues excire figuras, atque sepulchrales scite incantare fauillas. ADIUNGUNT [205] (6) Logici autem, quia in natura et in moribus rationem ADIUNGUNT. ADLATUM [328] (13) Quod genus diuinationis a Persis fertur ADLATUM. ADMONENTUR [62] Quo nomine ADMONENTUR ut de peioribus ad meliora transeant, et pristinos errores relinquant. ADNUNTIATUR [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo pro omnibus uobis, quia fides uestra ADNUNTIATUR in uniuerso mundo». ADNUNTIAUERUNT [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui in Euangelio natum Christum ADNUNTIAUERUNT; postea hoc nomine soli Mathematici. ADOLESCENTEM [493] (54) Ipsum Phoebum, quasi ephebum, hoc est ADOLESCENTEM. ADOPTIUUM [165] (52) Bonosiaci a Bonoso quodam episcopo exorti produntur, qui Christum filium Dei ADOPTIUUM, non proprium adserunt. ADORANT [108] (15) Caiani proinde sic appellati, quoniam Cain ADORANT. ADORENT [575] (89) Haec et alia sunt gentilium fabulosa figmenta, quae interpretata sic habentur, ut ea non intellecta damnabiliter tamen ADORENT. ADPOSITUM [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit in his quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum uero ADPOSITUM singulis et statutum aiunt. ADPROBAT [7] (2) Quod etiam Apostolus ADPROBAT ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo pro omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». ADSCISCANT [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum ignari ADSCISCANT. ADSERENS [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, ADSERENS minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum ADSERENS; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. ADSERENTES [158] (46) Antidicomaritae appellati sunt pro eo, quod Mariae uirginitati contradicunt, ADSERENTES eam post Christum natum uiro suo fuisse conmixtam. [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano quodam monacho dicti, ADSERENTES nullam nuptarum et uirginum esse distantiam, nullumque inter abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. ADSERUIT [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse ADSERUIT. [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, alterum iustum Deum ADSERUIT, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam ADSERUIT; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. [132] Hic duas naturas et substantias introduxit, id est bonam et malam, et animas ex Deo quasi ex aliquo fonte manare ADSERUIT. [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans ADSERUIT Christum a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias ADSERUIT, contra illud quod ait Dominus (Ioh. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo ADSERUIT genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in eo diuinam ADSERUIT esse naturam. ADSERUNT [113] (20) Cerdoniani a Cerdone quodam nominati; qui duo contraria principia ADSERUNT. [125] Hi aduentum Spiritus Sancti non in Apostolis, sed in se traditum ADSERUNT. [160] ADSERUNT enim sic esse in Patre Filium, tamquam uas minus intra uas maius. [165] (52) Bonosiaci a Bonoso quodam episcopo exorti produntur, qui Christum filium Dei adoptiuum, non proprium ADSERUNT. [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus unam in Christo naturam ADSERUNT, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. [231] ADSERUNT autem Deum nihil agere; omnia constare corporibus: animam nihil aliud esse quam corpus. [508] (59) Cererem, id est terram, a creandis frugibus ADSERUNT dictam, appellantes eam nominibus plurimis. [530] Poetae autem Iunonem Iouis ADSERUNT sororem et coniugem: ignem enim et aerem Iouem, aquam et terram Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur. ADSEUERANT [502] (57) Ipsam et Lucinam ADSEUERANT, eo quod luceat. ADSIDUE [611] Saepe enim inprobi existunt etiam mulieribus, et earum peragunt concubitum: quos daemones Galli Dusios uocant, quia ADSIDUE hanc peragunt inmunditiam. ADSIGNAUERUNT [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus ADSIGNAUERUNT. ADSIGNAUIT [230] (16) Sed originem rerum atomis, id est insecabilibus ac solidis corporibus ADSIGNAUIT, quorum fortuitis concursionibus uniuersa nascantur et nata sint. ADSIMULANT [331] (14) Diuini dicti, quasi deo pleni: diuinitate enim se plenos ADSIMULANT et astutia quadam fraudulenta hominibus futura coniectant. ADSISTERE [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit ADSISTERE de duabus naturis, sed solam in eo diuinam adseruit esse naturam. ADSTRUUNT [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres ADSTRUUNT Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». ADSUMPSISSE [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis ADSUMPSISSE, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. ADSUMPTIONEM [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam ADSUMPTIONEM negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in eo diuinam adseruit esse naturam. ADSUMSERUNT [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et ADSUMSERUNT sibi hoc nomen iactantiae. ADTINET [395] Nam latreia Graece, Latine seruitus dicitur, quae quantum ad ueram religionem ADTINET, nonnisi uni et soli Deo debetur. ADTRIBUTAS [466] Dicunt enim mulieres ei ADTRIBUTAS et uinum propter excitandam libidinem. ADTULIT [296] (5) Septima Cumana, nomine Amalthea, quae nouem libros ADTULIT Tarquinio Prisco, in quibus erant decreta Romana conscripta. ADUENTUM [125] Hi ADUENTUM Spiritus Sancti non in Apostolis, sed in se traditum adserunt. ADUERSABITUR [419] (21) Christum enim se mentietur, dum uenerit; et contra eum dimicabitur; et ADUERSABITUR sacramentis Christi, ut ueritatis eius euangelium soluat. ADUERSARIUS [411] (19) Satanas in Latino sonat ADUERSARIUS, siue transgressor. [412] Ipse est enim ADUERSARIUS, qui est ueritatis inimicus, et semper sanctorum uirtutibus contraire nititur. ADUERSITATE [16] Ibi enim absorpta omni ADUERSITATE pacem, quae est Christus, praesenti possidebit obtutu. ADUERSUS [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis presbytero exorti, qui ADUERSUS Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. [141] Hi semiiudaei sunt, et ita tenent Euangelium ut Legem carnaliter seruent: ADUERSUS quos ad Galatas Apostolus scribens inuenitur. [191] (70) Haec sunt haereses ADUERSUS catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine ADUERSUS Ecclesiam Dei conspirant. [492] Ipsum Titan, quasi unum ex Titanis, qui ADUERSUS Iouem non fecit. ADULTERAS [127] Gloriantes enim de suis meritis, negant paenitentibus ueniam peccatorum: uiduas, si nupserint, tamquam ADULTERAS damnant: mundiores se ceteris praedicant. ADULTERUM [488] Hunc et ADULTERUM dicunt, quia belligerantibus incertus est. AEDIFICAUIT [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia AEDIFICAUIT sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». AEGYPTIORUM [563] (84) Isis lingua AEGYPTIORUM terra appellatur, quam Isin uolunt esse. [564] Fuit autem Isis regina AEGYPTIORUM, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. [565] (85) Serapis omnium maximus AEGYPTIORUM deus. AEGYPTIOS [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens AEGYPTIOS litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. [568] (86) Apis fuit apud AEGYPTIOS taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. AEGYPTUM [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud AEGYPTUM Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in AEGYPTUM, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. AEGYPTUS [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem AEGYPTUS instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. AEN [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- AEN- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [504] De qua Vergilius (AEN- 4,511): Tria uirginis ora Dianae, quia eadem Luna, eadem Diana, eadem Proserpina uocatur. AENEIDE [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in AENEIDE. AEOLICO [287] Nam g-sohs AEOLICO sermone deos, g-boulehn Graeci mentem nuncupant, quasi dei mentem. AEQUATUR [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo AEQUATUR, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. AEQUE [398] g-eidos enim Graece formam sonat, et ab eo per diminutionem idolum deductum AEQUE apud nos formulam facit. AER [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod AER Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. AERA [477] Unde et uelox et errans inducitur: alas eius in capite et in pedibus significare uolucrem fieri per AERA sermonem. AERE [458] (40) Unde etiam Homerus dicit eum praecipitatum de AERE in terras, quod omne fulmen de aere cadit. [458] (40) Unde etiam Homerus dicit eum praecipitatum de aere in terras, quod omne fulmen de AERE cadit. [459] Idcirco autem Vulcanus de femore Iunonis fingitur natus, quod fulmina de imo AERE nascantur. [515] (63) Quod curru uehi dicitur, quia ipsa est terra quae pendet in AERE. [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed ideo AERE, quod terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed ideo aere, quod terram antiqui AERE colebant, priusquam ferrum esset inuentum. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab AERE, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. AEREM [329] Varro dicit diuinationis quattuor esse genera, terram, aquam, AEREM et ignem. [456] (39) Vulcanum uolunt ignem; et dictus Vulcanus quasi uolans candor, uel quasi uolicanus, quod per AEREM uolat. [530] Poetae autem Iunonem Iouis adserunt sororem et coniugem: ignem enim et AEREM Iouem, aquam et terram Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur. AEREORUM [523] Cymbalorum autem AEREORUM sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed ideo aere, quod terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. AERIAM [407] Lapsi uero in AERIAM qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. AERIANI [143] (38) AERIANI ab Aerio quodam nuncupati sunt. AERIO [143] (38) Aeriani ab AERIO quodam nuncupati sunt. AERIORUM [405] Hi corporum AERIORUM natura uigent. AERIOS [600] Quo nomine appellant alicuius meriti animas defunctorum, quasi g-aeroas, id est uiros AERIOS et caelo dignos propter sapientiam et fortitudinem. AERIS [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec AERIS illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. AEROAS [600] Quo nomine appellant alicuius meriti animas defunctorum, quasi g-AEROAS, id est uiros aerios et caelo dignos propter sapientiam et fortitudinem. AEROMANTIAM [330] Hinc geomantiam, hydromantiam, AEROMANTIAM, pyromantiam dictam. AESCULAPIO [381] (3) Nam quorundam et inuentiones artium cultu peperisse dicuntur, ut AESCULAPIO medicina, Vulcano fabrica. AETAS [297] Ipsa est et Cumaea, de qua Vergilius (Ecl- 4,4): Ultima Cumaei uenit iam carminis AETAS. AETATE [539] Triton enim Africae palus est, circa quam fertur uirginali apparuisse AETATE, propter quod Tritonia nuncupata est. AETATEM [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites per AETATEM delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. AETERNAM [220] Affectant gloriam AETERNAM, cum se fateantur non esse aeternos. [225] Hi dicunt quandam particulam animae esse AETERNAM: de reliquo magna ex parte mortalem. [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus in paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque ad AETERNAM mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit? AETERNOS [220] Affectant gloriam aeternam, cum se fateantur non esse AETERNOS. AETHER [532] Unde et Vergilius (Georg- 2,325): Tum pater omnipotens fecundis imbribus AETHER coniugis in gremium descendit. AETHERIS [558] Rubet eius facies ad similitudinem AETHERIS. AETIANI [145] (39) AETIANI ab Aetio sunt uocati. AETII [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, AETII discipulo, ex cuius nomine magis innotuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio Spiritum sanctum. AETIO [145] (39) Aetiani ab AETIO sunt uocati. AETNA [524] (67) Eandem Vestam et ignem esse perhibent, quia terram ignem habere non dubium est, ut ex AETNA Vulcanoque datur intellegi. AFFECTANT [220] AFFECTANT gloriam aeternam, cum se fateantur non esse aeternos. AFFECTUS [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres AFFECTUS, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. AFRICAE [539] Triton enim AFRICAE palus est, circa quam fertur uirginali apparuisse aetate, propter quod Tritonia nuncupata est. AFRICAM [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene AFRICAM sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. AFRICANAE [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero AFRICANAE prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. AFRO [164] (51) Donatistae a Donato quodam AFRO nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. AFRODITHN [543] Hanc Graeci AFRODITHN uocant propter spumam sanguinis generantem. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde AFRODITHN Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. AFROS [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud AFROS postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. [544] (77) g-AFROS enim Graece spuma uocatur. AGANT [522] (66) Quod se apud eam iactant, praecipitur, inquiunt, ut qui terram colunt ne sedeant; semper enim esse quod AGANT. AGEBANT [269] (6) Comoedi appellati siue a loco, quia circum pagos AGEBANT, quos Graeci g-kohma uocant, siue a comisatione. AGENDIS [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: dies enim et horas in AGENDIS negotiis operibusque custodiunt, et quid per singula tempora obseruare debeat homo, intendunt. AGENDUM [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes AGENDUM, ut canes in uicis uel plateis. AGERE [231] Adserunt autem Deum nihil AGERE; omnia constare corporibus: animam nihil aliud esse quam corpus. AGGOS [159] (47) Metangismonitae ideo tale nomen acceperunt, quia g-AGGOS Graece uas dicitur. AGITUENTIBUS [560] (83) Villosus est, quia tellus conuestita est AGITUENTIBUS. AGNOITAE [188] (68) AGNOITAE et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus AGNOITAE ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». AGNOSCENS [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non AGNOSCENS, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. AGNOSCI [56] Haereticorum autem dogmata ut facile possint AGNOSCI, causas eorum uel nomina demonstrare oportuit. AGO [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias AGO Deo meo pro omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». AGRESTES [166] (53) Circumcelliones dicti eo, quod AGRESTES sint, quos Cotopitas uocant, supradictae haeresis habentes doctrinam. AGRESTIBUS [367] Ibi enim in locis AGRESTIBUS et pagis gentiles lucos idolaque statuerunt, et a tali initio uocabulum pagani sortiti sunt. AGRICULTURAM [445] Falcem tenet, inquiunt, propter AGRICULTURAM significandam, uel propter annos et tempora, quod in se redeant, uel propter sapientiam, quod intus acuta sit. AGRO [299] (6) Octaua Hellespontia in AGRO Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in colendo AGRO: sed ideo aere, quod terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. AIOHNA [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-AIOHNA, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. AIOHNES [254] Inde g-AIOHNES et formae nescio quae, inde apud Arium Trinitas nominis, et apud Valentinum Platonicus furor. AIT [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui AIT (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod AIT Dominus (Ioh. [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic AIT Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic AIT (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine uirgae in lucem reuocasse animas, ast alios damnasse neci. [605] Apuleius autem AIT eos g-kata g-antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. AIUNT [402] (15) Daemonas a Graecis dictos AIUNT, quasi g-dahmonas, id est peritos ac rerum scios. [495] Pythium quoque eundem Apollinem uocari AIUNT a Pythone inmensae molis serpente, cuius non magis uenena quam magnitudo terrebat. [498] (56) Dianam quoque germanam eius similiter lunam et uiarum praesidem AIUNT. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud AIUNT quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit in his quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum uero adpositum singulis et statutum AIUNT. [587] (95) AIUNT et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. [606] (101) Laruas ex hominibus factos daemones AIUNT, qui meriti mali fuerint. ALAS [477] Unde et uelox et errans inducitur: ALAS eius in capite et in pedibus significare uolucrem fieri per aera sermonem. ALATUS [550] Qui ideo ALATUS pingitur, quia nihil amantibus leuius, nihil mutabilius inuenitur. ALBUNEA [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine ALBUNEA. ALEXANDRIA [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principis in ALEXANDRIA populi peruersi electione uno die sunt ordinati episcopi. ALEXANDRINO [154] (43) Ariani ab Ario ALEXANDRINO presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. ALI [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, quod nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos qui ALI quid in hoc mundo utuntur. ALIA [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac instituta circa disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe ALIA in religionis cultu opinantes quam ceteri. [575] (89) Haec et ALIA sunt gentilium fabulosa figmenta, quae interpretata sic habentur, ut ea non intellecta damnabiliter tamen adorent. [578] Quod nisi hoc nomen iam in ALIA re soleret intellegi, quo corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum appellare. ALIAE [190] (69) Sunt et ALIAE haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus ALIAE triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: ALIAE Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: ALIAE Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: ALIAE liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: ALIAE animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: ALIAE animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: ALIAE de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: ALIAE innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: ALIAE aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: ALIAE nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: ALIAE cum hominibus non manducant. ALIAM [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut ALIAM personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, ALIAM faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. ALIAQUE [337] (18) Augures sunt, qui uolatus auium et uoces intendunt, ALIAQUE signa rerum uel obseruationes inprouisas hominibus occurrentes. ALIARUMQUE [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum ALIARUMQUE gentium, ubi soli mares. ALIAS [280] (10) Officium autem poetae in eo est ut ea, quae uere gesta sunt, in ALIAS species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. ALIAUE [385] (6) Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo quod manu artificis ex lapide ALIAUE materia eorum uultus imitantur in quorum honore finguntur. ALICUIUS [350] (26) Cuius artis scientia usque ad Euangelium fuit concessa, ut Christo edito nemo exinde natiuitatem ALICUIUS de caelo interpretaretur. [600] Quo nomine appellant ALICUIUS meriti animas defunctorum, quasi g-aeroas, id est uiros aerios et caelo dignos propter sapientiam et fortitudinem. ALII [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut ALII qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [54] ALII dicunt a senibus, quia multis annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: ALII a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. [240] ALII uero spiritaliter intellexerunt mentem esse Deum, ut Thales Milesius. [275] Noui, qui et Satirici, a quibus generaliter uitia carpuntur, ut Flaccus, Persius, Iuuenalis uel ALII. [462] (42) Pluton Graece, Latine Diespiter uel Ditis pater; quem ALII Orcum uocant, quasi receptorem mortium. ALIIS [75] (8) Meristae appellati eo quod separent Scripturas, non credentes omnibus Prophetis, dicentes ALIIS et aliis spiritibus illos prophetasse. [75] (8) Meristae appellati eo quod separent Scripturas, non credentes omnibus Prophetis, dicentes aliis et ALIIS spiritibus illos prophetasse. [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel ALIIS uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast ALIIS duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». ALIMENTORUM [512] Est enim ALIMENTORUM nutrix terra. ALIOS [172] (57) Eluidiani ab Eluidio nominati, qui dicunt post natum Christum ALIOS Mariam filios de uiro Ioseph peperisse. [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine uirgae in lucem reuocasse animas, ast ALIOS damnasse neci. [316] Vita itidem spoliare ALIOS ars noxia nouit. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit ALIOS, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. ALIQUA [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis ALIQUA audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. [403] Praesciunt enim futura multa, unde et solent responsa ALIQUA dare. ALIQUAM [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non ALIQUAM phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? ALIQUI [45] Nobis uero nihil ex nostro arbitrio inducere licet, sed nec eligere quod ALIQUI de arbitrio suo induxerit. ALIQUIBUS [6] Non enim sicut conuenticula haereticorum in ALIQUIBUS regionum partibus coartatur, sed per totum terrarum orbem dilatata diffunditur. [439] Sed hoc a poetis totum fictum est, ut deos suos ornarent ALIQUIBUS figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. [446] (33) In ALIQUIBUS autem ciuitatibus Saturno liberos suos apud gentiles inmolabant, quod Saturnum poetae liberos suos deuorasse solitum tradiderunt. ALIQUID [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet ALIQUID; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [353] (29) Salisatores uocati sunt, quia dum eis membrorum quaecumque partes salierint, ALIQUID sibi exinde prosperum seu triste significare praedicunt. ALIQUO [132] Hic duas naturas et substantias introduxit, id est bonam et malam, et animas ex Deo quasi ex ALIQUO fonte manare adseruit. [280] (10) Officium autem poetae in eo est ut ea, quae uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus cum decore ALIQUO conuersa transducant. ALIQUOD [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent ALIQUOD ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. ALIT [511] Matrem uocatam, quod plurima pariat; magnam, quod cibum gignat; almam, quia uniuersa animalia fructibus suis ALIT. ALITER [47] Itaque etiamsi angelus de caelis ALITER euangelizauerit, anathema uocabitur. [192] Sed et quicumque ALITER Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. ALIUD [231] Adserunt autem Deum nihil agere; omnia constare corporibus: animam nihil ALIUD esse quam corpus. [526] (68) Ouidius in Fastis (6,291): Nec tu ALIUD Vestam quam uiuam intellege flammam; nataque de flamma corpora nulla uides. ALIUM [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: ALIUM dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. ALMAM [511] Matrem uocatam, quod plurima pariat; magnam, quod cibum gignat; ALMAM, quia uniuersa animalia fructibus suis alit. ALOGII [120] (26) ALOGII uocantur tamquam sine Verbo. ALTERAM [583] Quas tres esse uoluerunt: unam, quae uitam hominis ordiatur; ALTERAM, quae contexat; tertiam, quae rumpat. ALTERUM [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogma secutus, ALTERUM bonum, alterum iustum Deum adseruit, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, ALTERUM iustum Deum adseruit, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim ALTERUM filium Dei, alterum hominis praedicauit. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, ALTERUM hominis praedicauit. [342] (20) Duo sunt autem genera auspiciorum: unum ad oculos, ALTERUM ad aures pertinens. ALTO [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo ALTO, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. AMALTHEA [296] (5) Septima Cumana, nomine AMALTHEA, quae nouem libros adtulit Tarquinio Prisco, in quibus erant decreta Romana conscripta. AMANDUM [26] In fide, quid credendum; in spe, quid sperandum; in caritate, quid sit AMANDUM. AMANTIBUS [550] Qui ideo alatus pingitur, quia nihil AMANTIBUS leuius, nihil mutabilius inuenitur. AMARE [324] Nam AMARE daemones sanguinem dicitur. AMAT [33] Deest enim ibi pes, nullaque progrediendi facultas est; quia dum quisque peccatum AMAT, futuram gloriam non sperat. AMATOR [613] Ad quem Horatius dicit (C- 3,18,1): Faune, Nympharum fugientium AMATOR, per meos fines et aprica rura lenis incedas. AMATORE [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho AMATORE uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. AMATOREM [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est AMATOREM sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. AMATORES [195] (1) Philosophi Graeca appellatione uocantur, qui Latine AMATORES sapientiae interpretantur. AMAZONUM [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: AMAZONUM, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. AMBIGITUR [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non AMBIGITUR, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». AMBO [500] Et ideo AMBO sagittas habere finguntur, quod ipsa duo sidera de caelo radios usque ad terras emittant. AMBULANT [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus AMBULANT: aliae cum hominibus non manducant. AMICTU [505] (58) Sed cum Luna fingitur (Prudent- 1 con- Symm- 363): Sublustri splendet AMICTU. AMOR [35] Nam dilectio a duobus incipit, quod est AMOR Dei et proximi; de. [39] Omnis autem dilectio carnalis non dilectio, sed magis AMOR dici solet. [551] Puer pingitur, quia stultus est et inrationabilis AMOR. [553] Sagittam, quia AMOR cor uulnerat; facem, quia inflammat. AMORE [167] Hi AMORE martyrii semetipsos perimunt, ut uiolenter de hac uita discedentes martyres nominentur. AMOREM [548] (80) Cupidinem uocatum ferunt propter AMOREM. AMPLIAUIT [305] (2) Hanc artem multa post saecula Democritus AMPLIAUIT, quando et Hippocrates medicinae disciplina effloruit. AMPLIORA [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus AMPLIORA faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. AMPUTASSE [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia AMPUTASSE, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. ANATHEMA [47] Itaque etiamsi angelus de caelis aliter euangelizauerit, ANATHEMA uocabitur. ANCYRAE [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est ANCYRAE, decima Tiburtina, nomine Albunea. ANGELI [408] Hi sunt praeuaricatores ANGELI, quorum Diabolus princeps est. ANGELICA [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum ANGELICA reuelatione. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce ANGELICA dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». ANGELICI [111] (18) ANGELICI uocati, quia angelos colunt. ANGELIS [90] (3) Menandriani a Menandro mago, discipulo Simonis nuncupati; qui mundum non a Deo, sed ab ANGELIS factum asserunt. ANGELORUM [307] (3) Itaque haec uanitas magicarum artium ex traditione ANGELORUM malorum in toto terrarum orbe plurimis saeculis ualuit. [355] (31) In quibus omnibus ars daemonum est ex quadam pestifera societate hominum et ANGELORUM malorum exorta. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel ANGELORUM sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. ANGELOS [111] (18) Angelici uocati, quia ANGELOS colunt. [209] Hi animarum creatorem esse Deum, corporum ANGELOS asserunt; per multos annorum circulos in diuersa corpora redire animas dicunt. ANGELUM [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem ANGELUM nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. ANGELUS [47] Itaque etiamsi ANGELUS de caelis aliter euangelizauerit, anathema uocabitur. ANGULIS [607] Quarum natura esse dicitur terrere paruulos et in ANGULIS garrire tenebrosis. ANIMA [157] (45) Apollinaristae ab Apollinare uocati sunt, dicentes Christum corpus tantummodo sine ANIMA suscepisse. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut ANIMA interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. ANIMAE [225] Hi dicunt quandam particulam ANIMAE esse aeternam: de reliquo magna ex parte mortalem. ANIMAL [217] Non enim ANIMAL crimen, sed animus facit». [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua ANIMAL sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut ANIMAL brutum effectus sit. ANIMALIA [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque ANIMALIA existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [484] Cur autem eum capite canino fingunt, haec ratio dicitur, quod inter omnia ANIMALIA canis sagacissimum genus et perspicax habeatur. [511] Matrem uocatam, quod plurima pariat; magnam, quod cibum gignat; almam, quia uniuersa ANIMALIA fructibus suis alit. ANIMALIBUS [609] (103) Pilosi, qui Graece Panitae, Latine Incubi appellantur, siue Inui ab ineundo passim cum ANIMALIBUS. ANIMAM [68] Vindicant enim sibi quod non sunt, corporis resurrectionem negant, et ANIMAM interire cum corpore praedicant. [95] ANIMAM naturam Dei esse dicunt, bonum et malum Deum suis dogmatibus fingunt. [174] (59) Arabici nuncupati, eo quod in Arabia exorti sunt, dicentes ANIMAM cum corpore mori, atque in nouissimum utrumque resurgi. [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, ANIMAM inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae ANIMAM imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [218] (10) Hi etiam ANIMAM cum corpore perire dicunt, animam quoque. [218] (10) Hi etiam animam cum corpore perire dicunt, ANIMAM quoque. [231] Adserunt autem Deum nihil agere; omnia constare corporibus: ANIMAM nihil aliud esse quam corpus. [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis ANIMAM de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen ANIMAM prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? ANIMARUM [209] Hi ANIMARUM creatorem esse Deum, corporum angelos asserunt; per multos annorum circulos in diuersa corpora redire animas dicunt. ANIMAS [23] (2) Religio appellata, quod per eam uni Deo religamus ANIMAS nostras ad cultum diuinum uinculo seruiendi. [132] Hic duas naturas et substantias introduxit, id est bonam et malam, et ANIMAS ex Deo quasi ex aliquo fonte manare adseruit. [149] ANIMAS quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et ANIMAS hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae ANIMAS conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [209] Hi animarum creatorem esse Deum, corporum angelos asserunt; per multos annorum circulos in diuersa corpora redire ANIMAS dicunt. [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine uirgae in lucem reuocasse ANIMAS, ast alios damnasse neci. [600] Quo nomine appellant alicuius meriti ANIMAS defunctorum, quasi g-aeroas, id est uiros aerios et caelo dignos propter sapientiam et fortitudinem. ANIMIS [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in ANIMIS hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. ANIMO [536] (72) Quae ratio, quia ex solo ANIMO nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. ANIMORUM [49] Nam sectas dicimus habitus ANIMORUM, ac instituta circa disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. [50] (5) Schisma ab scissura ANIMORUM uocata. ANIMOS [479] Ideo autem furti magistrum dicunt, quia sermo ANIMOS audientium fallit. ANIMUM [241] (19) Quidam ANIMUM in omnibus commanentem et lucidum, ut Pythagoras. [250] (21) Unde et Varro ignem mundi ANIMUM dicit, proinde quod in mundo ignis omnia gubernet, sicut animus in nobis. ANIMUMQUE [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, ANIMUMQUE putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. ANIMUS [217] Non enim animal crimen, sed ANIMUS facit». [250] (21) Unde et Varro ignem mundi animum dicit, proinde quod in mundo ignis omnia gubernet, sicut ANIMUS in nobis. ANNIS [54] Alii dicunt a senibus, quia multis ANNIS superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. [442] Hunc Latini a satu appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio omnium pertineat rerum, uel a temporis longitudine, quod saturetur ANNIS. ANNORUM [209] Hi animarum creatorem esse Deum, corporum angelos asserunt; per multos ANNORUM circulos in diuersa corpora redire animas dicunt. ANNOS [98] Hi inter cetera circumcisionem obseruant; mille ANNOS post resurrectionem in uoluptate carnis futuros praedicant. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est ANNOS, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel propter ANNOS et tempora, quod in se redeant, uel propter sapientiam, quod intus acuta sit. ANTE [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ANTE Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. [406] (17) ANTE transgressionem quidem caelestia corpora gerebant. [416] Non, quomodo quidam simplices intellegunt, Antichristum ideo dictum quod ANTE Christum uenturus sit, id est post cum ueniat Christus. ANTEA [60] Multos enim ex his sequitur confessio, quos ANTEA perfidia possidebat. [198] Nam dum ANTEA Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. ANTEPONUNT [180] Hi liberum arbitrium diuinae gratiae ANTEPONUNT, dicentes sufficere uoluntatem ad inplenda iussa diuina. ANTHROHPOS [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-ANTHROHPOS enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». ANTHROPOMORPHITAE [134] (32) ANTHROPOMORPHITAE dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». ANTI [418] ANTI enim Graece in Latino contra significat. ANTICHRISTI [423] Omnes enim, qui exeunt de Ecclesia et ab unitate fidei praeciduntur, et ipsi ANTICHRISTI sunt. ANTICHRISTUM [416] Non, quomodo quidam simplices intellegunt, ANTICHRISTUM ideo dictum quod ante Christum uenturus sit, id est post cum ueniat Christus. ANTICHRISTUS [415] (20) ANTICHRISTUS appellatur, quia contra Christum uenturus est. [417] Non sic, sed ANTICHRISTUS Graece dicitur, quod est Latine contrarius Christo. [421] Sed et ille ANTICHRISTUS est qui negat esse Deum Christum. ANTIDICOMARITAE [158] (46) ANTIDICOMARITAE appellati sunt pro eo, quod Mariae uirginitati contradicunt, adserentes eam post Christum natum uiro suo fuisse conmixtam. ANTIFRASIN [582] (93) Parcas kata ANTIFRASIN appellatas, quod minime parcant. [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-ANTIFRASIN dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. ANTIQUI [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed ideo aere, quod terram ANTIQUI aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. ANTIQUIS [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere ANTIQUIS pro uincire ponentibus. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in ANTIQUIS Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. ANTISTITES [570] Quem centum ANTISTITES prosequebantur et repente uelut lymphatici praecanebant. APELLES [105] (12) Apellitae, quorum APELLES princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. APELLITAE [105] (12) APELLITAE, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. APERITUR [513] (62) Quod simulacrum eius cum claui fingitur, quia tellus hieme clauditur, uere APERITUR ut fruges nascantur. APIS [566] Ipse est APIS rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [567] Velut g-soros et APIS, Sorapis primo, deinde una littera commutata Serapis dictus est. [568] (86) APIS fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. APO [264] (4) Lyrici poetae APO tou lhrein, id est a uarietate carminum. [469] Idem autem et Lyaeus APO tou luein, quod multo uino membra soluantur. [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-APO g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel APO tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. [572] (87) Fauni a fando, uel g-APO g-tehs g-fohnehs dicti, quod uoce, non signis ostendere uiderentur futura. APOCALYPSI [93] Quos Iohannes in APOCALYPSI inprobat dicens (2,6): «Sed hoc habes, quod odisti facta Nicolaitarum». [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in APOCALYPSI uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». APOCALYPSIN [122] Deum enim Verbum non credunt, respuentes Iohannis euangelium et APOCALYPSIN. APOLLINARE [157] (45) Apollinaristae ab APOLLINARE uocati sunt, dicentes Christum corpus tantummodo sine anima suscepisse. APOLLINARISTAE [157] (45) APOLLINARISTAE ab Apollinare uocati sunt, dicentes Christum corpus tantummodo sine anima suscepisse. APOLLINE [344] (21) Pythonissae a Pythio APOLLINE dictae, quod is auctor fuerit diuinandi. APOLLINEM [491] (53) APOLLINEM quamuis diuinatorem et medicum uellent, ipsum tamen etiam Solem dixerunt, quasi solum. [495] Pythium quoque eundem APOLLINEM uocari aiunt a Pythone inmensae molis serpente, cuius non magis uenena quam magnitudo terrebat. APOLLINIS [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii APOLLINIS genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. APOLLO [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas Minerua, apud Samum Iuno, apud Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos APOLLO. [496] (55) Hunc APOLLO sagittarum ictibus sternens nominis quoque spolia reportauit, ut Pythius uocaretur. APOSTATAE [374] (5) APOSTATAE dicuntur, qui post baptismum Christi susceptum ad idolorum cultum et sacrificiorum contaminationem reuertuntur. APOSTATAS [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis presbytero exorti, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, nolens APOSTATAS suscipere, et rebaptizans baptizatos. APOSTOLI [19] (8) Nostram uero APOSTOLI numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. APOSTOLICI [112] (19) APOSTOLICI hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, quod nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos qui ali quid in hoc mundo utuntur. APOSTOLIS [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab APOSTOLIS Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. [125] Hi aduentum Spiritus Sancti non in APOSTOLIS, sed in se traditum adserunt. [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab APOSTOLIS et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. APOSTOLO [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente APOSTOLO (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo APOSTOLO et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. APOSTOLORUM [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus APOSTOLORUM maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. APOSTOLOS [46] (3) APOSTOLOS Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. APOSTOLUS [7] (2) Quod etiam APOSTOLUS adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo pro omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». [36] qua APOSTOLUS (Rom- 13,10) «Plenitudo», inquit, «legis dilectio». [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos APOSTOLUS inprobat, elementis seruientes. [141] Hi semiiudaei sunt, et ita tenent Euangelium ut Legem carnaliter seruent: aduersus quos ad Galatas APOSTOLUS scribens inuenitur. APOU [5] Catholica, uniuersalis, g-APOU g-tou g-kaq' g-olon, id est secundum totum. APPAREAT [501] Dianam autem uocatam quasi Duanam, quod luna et die et nocte APPAREAT. APPAREBAT [569] APPAREBAT enim in Menphis. APPARET [312] (6) Hinc APPARET non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». APPARUISSE [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia APPARUISSE. [539] Triton enim Africae palus est, circa quam fertur uirginali APPARUISSE aetate, propter quod Tritonia nuncupata est. APPARUIT [361] Hic ex +oris+ aruspicinam dictauit, et postea non APPARUIT. APPELLABANT [211] (8) Porticus enim fuit Athenis, quam poikilhn stoan APPELLABANT, in qua picta erant gesta sapientium atque uirorum fortium historiae. APPELLANT [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum APPELLANT; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. [453] Cum uero faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum APPELLANT, ad quattuor mundi partes hoc referunt, uel ad quattuor elementa siue tempora. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam APPELLANT, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. [600] Quo nomine APPELLANT alicuius meriti animas defunctorum, quasi g-aeroas, id est uiros aerios et caelo dignos propter sapientiam et fortitudinem. APPELLANTES [508] (59) Cererem, id est terram, a creandis frugibus adserunt dictam, APPELLANTES eam nominibus plurimis. APPELLANTUR [106] (13) Archontiaci a principibus APPELLANTUR, qui uniuersitatem, quam Deus condidit, opera esse archangelorum defendunt. [204] (5) Mores enim apud Graecos eqh APPELLANTUR. [589] Quae ideo Furiae APPELLANTUR, quod stimulis suis mentem feriant et quietam esse non sinant. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc APPELLANTUR. [609] (103) Pilosi, qui Graece Panitae, Latine Incubi APPELLANTUR, siue Inui ab ineundo passim cum animalibus. APPELLARE [94] (6) Gnostici propter excellentiam scientiae se ita APPELLARE uoluerunt. [578] Quod nisi hoc nomen iam in alia re soleret intellegi, quo corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum APPELLARE. APPELLARI [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus APPELLARI potest. APPELLATA [23] (2) Religio APPELLATA, quod per eam uni Deo religamus animas nostras ad cultum diuinum uinculo seruiendi. APPELLATAS [582] (93) Parcas kata antifrasin APPELLATAS, quod minime parcant. APPELLATI [75] (8) Meristae APPELLATI eo quod separent Scripturas, non credentes omnibus Prophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus illos prophetasse. [91] (4) Basilidiani a Basilide APPELLATI, qui inter reliquas blasphemias passum Iesum abnegauit. [99] Unde et Graece Chiliastae, Latine Miliasti sunt APPELLATI. [108] (15) Caiani proinde sic APPELLATI, quoniam Cain adorant. [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho APPELLATI, qui Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. [117] (23) Aquarii APPELLATI, eo quod aquam solam offerunt in calice sacramenti. [158] (46) Antidicomaritae APPELLATI sunt pro eo, quod Mariae uirginitati contradicunt, adserentes eam post Christum natum uiro suo fuisse conmixtam. [186] (67) Theodosiani et Gaianitae APPELLATI a Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principis in Alexandria populi peruersi electione uno die sunt ordinati episcopi. [221] (11) Academici APPELLATI a uilla Platonis Academia Athenarum, ubi idem Plato docebat. [269] (6) Comoedi APPELLATI siue a loco, quia circum pagos agebant, quos Graeci g-kohma uocant, siue a comisatione. [346] (23) Genethliaci APPELLATI propter natalium considerationes dierum. APPELLATIONE [195] (1) Philosophi Graeca APPELLATIONE uocantur, qui Latine amatores sapientiae interpretantur. [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, sub quo primum in arce oliua orta est, et Atheniensium urbs ex Mineruae APPELLATIONE nomen sortita est. APPELLATOS [262] (3) Vates a ui mentis APPELLATOS Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. APPELLATUM [442] Hunc Latini a satu APPELLATUM ferunt, quasi ad ipsum satio omnium pertineat rerum, uel a temporis longitudine, quod saturetur annis. [465] (43) Liberum a liberamento APPELLATUM uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem APPELLATUM quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. APPELLATUR [415] (20) Antichristus APPELLATUR, quia contra Christum uenturus est. [563] (84) Isis lingua Aegyptiorum terra APPELLATUR, quam Isin uolunt esse. [598] Graece enim Iuno Hra APPELLATUR. APPELLATUS [100] (9) Nazaraei dicti, qui dum Christum, qui a uico Nazaraeus est APPELLATUS, filium Dei confiteantur, omnia tamen ueteris Legis custodiunt. [473] Nam ideo Mercurius quasi medius currens dicitur APPELLATUS, quod sermo currat inter homines medius. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis APPELLATUS est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. APPELLAUERUNT [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram eius nomine APPELLAUERUNT. APPELLAUIT [393] (10) Hic primus omnium Iouem APPELLAUIT, simulacra repperit, aras statuit, uictimas inmolauit, nequaquam istiusmodi rebus in Graecia umquam uisis. APPETISSE [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum APPETISSE concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. APPETIT [588] Ira, quae uindictam cupit; cupiditas, quae desiderat opes: libido, quae APPETIT uoluptates. APRICA [613] Ad quem Horatius dicit (C- 3,18,1): Faune, Nympharum fugientium amator, per meos fines et APRICA rura lenis incedas. APUD [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum APUD inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [204] (5) Mores enim APUD Graecos eqh appellantur. [253] (22) Hi philosophorum errores etiam et APUD Ecclesiam induxerunt haereses. [254] Inde g-aiohnes et formae nescio quae, inde APUD Arium Trinitas nominis, et apud Valentinum Platonicus furor. [254] Inde g-aiohnes et formae nescio quae, inde apud Arium Trinitas nominis, et APUD Valentinum Platonicus furor. [256] Eadem materia APUD haereticos et philosophos uolutatur, idem retractatus inplicantur. [282] (11) APUD poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [306] APUD Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli APUD suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut APUD Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis APUD Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, APUD Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, APUD Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, APUD Romanos Quirinus. [379] (2) Eodem quoque modo APUD Athenas Minerua, apud Samum Iuno, apud Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas Minerua, APUD Samum Iuno, apud Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas Minerua, apud Samum Iuno, APUD Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas Minerua, apud Samum Iuno, apud Paphos Venus, APUD Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas Minerua, apud Samum Iuno, apud Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, APUD Naxos Liber, apud Delos Apollo. [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas Minerua, apud Samum Iuno, apud Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, APUD Delos Apollo. [388] APUD eos enim idolum siue simulacrum Semel dicitur. [392] (9) APUD Graecos autem Cecrops, sub quo primum in arce oliua orta est, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione nomen sortita est. [398] g-eidos enim Graece formam sonat, et ab eo per diminutionem idolum deductum aeque APUD nos formulam facit. [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et APUD Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et APUD Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. [426] APUD Assyrios autem Bel uocatur quadam sacrorum suorum ratione et Saturnus et Sol. [446] (33) In aliquibus autem ciuitatibus Saturno liberos suos APUD gentiles inmolabant, quod Saturnum poetae liberos suos deuorasse solitum tradiderunt. [490] Mars autem APUD Thracos Gradiuus dicitur, eo quod in bello gradum inferant qui pugnant, aut quod inpigre gradiantur. [522] (66) Quod se APUD eam iactant, praecipitur, inquiunt, ut qui terram colunt ne sedeant; semper enim esse quod agant. [533] (71) Minerua APUD Graecos g-Athehneh dicitur, id est, femina. [534] APUD Latinos autem Mineruam uocatam quasi deam et munus artium uariarum. [568] (86) Apis fuit APUD Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. [595] (97) Nympharum APUD gentiles uaria sunt uocabula. APULEIUS [605] APULEIUS autem ait eos g-kata g-antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. AQUA [325] Ideoque quotiens necromantia fit, cruor AQUA miscitur, ut cruore sanguinis facilius prouocentur. [326] (12) Hydromantii ab AQUA dicti. AQUAE [327] Est enim hydromantia in AQUAE inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. [591] Nam ex nubibus AQUAE, unde deriuatum est. [594] Nam AQUAE motus musicen efficit. AQUAM [117] (23) Aquarii appellati, eo quod AQUAM solam offerunt in calice sacramenti. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae AQUAM Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere AQUAM fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [329] Varro dicit diuinationis quattuor esse genera, terram, AQUAM, aerem et ignem. [530] Poetae autem Iunonem Iouis adserunt sororem et coniugem: ignem enim et aerem Iouem, AQUAM et terram Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur. AQUARII [117] (23) AQUARII appellati, eo quod aquam solam offerunt in calice sacramenti. AQUARUM [590] (96) Nymphas deas AQUARUM putant, dictas a nubibus. [592] Nymphas deas AQUARUM, quasi numina lympharum. AQUAS [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, AQUAS in sanguinem. [455] (38) Neptunum AQUAS mundi praedicant; et dictus ab eis Neptunus, quasi nube tonans. [463] Unde et orca nuncupatur uas quod recipit AQUAS. AQUILAE [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine AQUILAE, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. AQUIS [435] Ipse est et Leuiathan, id est serpens de AQUIS, quia in huius saeculi mare uolubili uersatur astutia. ARABIA [174] (59) Arabici nuncupati, eo quod in ARABIA exorti sunt, dicentes animam cum corpore mori, atque in nouissimum utrumque resurgi. ARABICI [174] (59) ARABICI nuncupati, eo quod in Arabia exorti sunt, dicentes animam cum corpore mori, atque in nouissimum utrumque resurgi. ARANTE [362] (35) Nam dicitur fabulose, ARANTE quodam rustico, subito hunc ex glebis exiluisse et aruspicinam dictasse, qua die et mortuus est. ARAS [334] (16) Arioli uocati, propter quod circa ARAS idolorum nefarias preces emittunt, et funesta sacrificia offerunt, iisque celebritatibus daemonum responsa accipiunt. [393] (10) Hic primus omnium Iouem appellauit, simulacra repperit, ARAS statuit, uictimas inmolauit, nequaquam istiusmodi rebus in Graecia umquam uisis. ARBITRANTUR [110] (17) Melchisedechiani uocati pro eo, quod Melchisedech sacerdotem Dei non hominem fuisse, sed uirtutem Dei esse ARBITRANTUR. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, ARBITRANTUR; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». ARBITRIO [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes ARBITRIO suo de Ecclesia recesserunt. [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque ARBITRIO suo ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. [45] Nobis uero nihil ex nostro ARBITRIO inducere licet, sed nec eligere quod aliqui de arbitrio suo induxerit. [45] Nobis uero nihil ex nostro arbitrio inducere licet, sed nec eligere quod aliqui de ARBITRIO suo induxerit. [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo ARBITRIO, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. ARBITRIUM [180] Hi liberum ARBITRIUM diuinae gratiae anteponunt, dicentes sufficere uoluntatem ad inplenda iussa diuina. ARBITRUM [247] (20) (Item) Platonici quidem Deum curatorem et ARBITRUM et iudicem asserunt. ARBORES [561] Pars eius inferior foeda est, propter ARBORES et feras ut pecudes. ARCA [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia ARCA, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. ARCADES [311] Legitur et de sacrificio quod ARCADES deo suo Lycaeo immolabant, ex quo quicumque sumerent in bestiarum formas conuertebantur. ARCE [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, sub quo primum in ARCE oliua orta est, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione nomen sortita est. ARCESILAUS [223] (12) Hanc sectam ARCESILAUS Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. ARCHANGELORUM [106] (13) Archontiaci a principibus appellantur, qui uniuersitatem, quam Deus condidit, opera esse ARCHANGELORUM defendunt. ARCHONTIACI [106] (13) ARCHONTIACI a principibus appellantur, qui uniuersitatem, quam Deus condidit, opera esse archangelorum defendunt. ARGIUORUM [566] Ipse est Apis rex ARGIUORUM, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. ARGUMENTA [272] Item tragicorum ARGUMENTA ex rebus luctuosis sunt: comicorum ex rebus laetis. ARGUMENTIS [268] Iam dehinc sequentes tragici multum honorem adepti sunt, excellentes in ARGUMENTIS fabularum ad ueritatis imaginem fictis. ARIANI [154] (43) ARIANI ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. ARIANORUM [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae ARIANORUM consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. ARIO [154] (43) Ariani ab ARIO Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. ARIOLI [334] (16) ARIOLI uocati, propter quod circa aras idolorum nefarias preces emittunt, et funesta sacrificia offerunt, iisque celebritatibus daemonum responsa accipiunt. ARISTOTELES [224] (13) Peripatetici a deambulatione dicti, eo quod ARISTOTELES auctor eorum deambulans disputare solitus esset. [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo ARISTOTELES scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. ARIUM [254] Inde g-aiohnes et formae nescio quae, inde apud ARIUM Trinitas nominis, et apud Valentinum Platonicus furor. ARRIPUERIT [525] Et ideo uirginem putant, quia ignis inuiolabile sit elementum, nihilque nasci possit ex eo, quippe qui omnia quae ARRIPUERIT absumat. ARROGANTISSIMUM [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri ARROGANTISSIMUM uidebatur. ARS [316] Vita itidem spoliare alios ARS noxia nouit. [332] Duo sunt (autem) genera diuinationis: ARS et furor. [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ARS medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. [355] (31) In quibus omnibus ARS daemonum est ex quadam pestifera societate hominum et angelorum malorum exorta. ARTEM [305] (2) Hanc ARTEM multa post saecula Democritus ampliauit, quando et Hippocrates medicinae disciplina effloruit. [333] (15) Incantatores dicti sunt, qui ARTEM uerbis peragunt. [360] (34) Aruspicinae ARTEM primus Etruscis tradidisse dicitur quidam Tages. [390] (8) Gentiles autem primum Prometheum simulacrum hominum de luto finxisse perhibent, ab eoque natam esse ARTEM simulacra et statuas fingendi. [535] Hanc enim inuentricem multorum ingeniorum perhibent, et inde eam ARTEM et rationem interpretantur, quia sine ratione nihil potest contineri. ARTES [306] Apud Assyrios autem magicae ARTES copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum ARTES ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. ARTIBUS [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis ARTIBUS excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [320] Daemonibus enim adcitis audent uentilare, ut quisque suos perimat malis ARTIBUS inimicos. ARTIFICIS [385] (6) Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo quod manu ARTIFICIS ex lapide aliaue materia eorum uultus imitantur in quorum honore finguntur. ARTIS [350] (26) Cuius ARTIS scientia usque ad Euangelium fuit concessa, ut Christo edito nemo exinde natiuitatem alicuius de caelo interpretaretur. ARTIUM [307] (3) Itaque haec uanitas magicarum ARTIUM ex traditione angelorum malorum in toto terrarum orbe plurimis saeculis ualuit. [381] (3) Nam quorundam et inuentiones ARTIUM cultu peperisse dicuntur, ut Aesculapio medicina, Vulcano fabrica. [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque ARTIUM scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. [534] Apud Latinos autem Mineruam uocatam quasi deam et munus ARTIUM uariarum. ARTOTYRITAE [115] (22) ARTOTYRITAE ab oblatione uocati. ARUSPICIA [308] Per quandam scientiam futurorum et infernorum et uocationes eorum inuenta sunt ARUSPICIA, augurationes, et ipsa quae dicuntur oracula et necromantia. ARUSPICINAE [360] (34) ARUSPICINAE artem primus Etruscis tradidisse dicitur quidam Tages. ARUSPICINAM [361] Hic ex +oris+ ARUSPICINAM dictauit, et postea non apparuit. [362] (35) Nam dicitur fabulose, arante quodam rustico, subito hunc ex glebis exiluisse et ARUSPICINAM dictasse, qua die et mortuus est. ASPICIA [340] (19) Dicta sunt autem auspicia, quasi auium ASPICIA, et auguria, quasi auium garria, hoc est auium uoces et linguae. ASSERENTES [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, Aetii discipulo, ex cuius nomine magis innotuerunt: dissimilem Patri ASSERENTES Filium et Filio Spiritum sanctum. ASSERUNT [90] (3) Menandriani a Menandro mago, discipulo Simonis nuncupati; qui mundum non a Deo, sed ab angelis factum ASSERUNT. [209] Hi animarum creatorem esse Deum, corporum angelos ASSERUNT; per multos annorum circulos in diuersa corpora redire animas dicunt. [216] Omne peccatum uniforme esse ASSERUNT, dicentes: «Sic ille nocens erit qui paleas furauerit quam qui aurum; qui mergum occiderit quam qui equum. [247] (20) (Item) Platonici quidem Deum curatorem et arbitrum et iudicem ASSERUNT. [378] (1) Quos pagani deos ASSERUNT, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram ASSERUNT; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. ASSYRIA [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et ASSYRIA scrutetur sidera cura? ASSYRIORUM [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex ASSYRIORUM proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex ASSYRIORUM, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. ASSYRIOS [306] Apud ASSYRIOS autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud ASSYRIOS et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. [426] Apud ASSYRIOS autem Bel uocatur quadam sacrorum suorum ratione et Saturnus et Sol. AST [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, AST aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine uirgae in lucem reuocasse animas, AST alios damnasse neci. ASTRIS [345] (22) Astrologi dicti, eo quod in ASTRIS auguriantur. ASTROLOGI [345] (22) ASTROLOGI dicti, eo quod in astris auguriantur. ASTRUUNT [153] Hi unam personam Patris et Filii et Spiritus sancti ASTRUUNT. ASTUTIA [331] (14) Diuini dicti, quasi deo pleni: diuinitate enim se plenos adsimulant et ASTUTIA quadam fraudulenta hominibus futura coniectant. [435] Ipse est et Leuiathan, id est serpens de aquis, quia in huius saeculi mare uolubili uersatur ASTUTIA. ATHEHNEH [533] (71) Minerua apud Graecos g-ATHEHNEH dicitur, id est, femina. ATHENARUM [221] (11) Academici appellati a uilla Platonis Academia ATHENARUM, ubi idem Plato docebat. ATHENAS [379] (2) Eodem quoque modo apud ATHENAS Minerua, apud Samum Iuno, apud Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. ATHENIENSIUM [366] (1) Pagani ex pagis ATHENIENSIUM dicti, ubi exorti sunt. [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, sub quo primum in arce oliua orta est, et ATHENIENSIUM urbs ex Mineruae appellatione nomen sortita est. ATHENIS [211] (8) Porticus enim fuit ATHENIS, quam poikilhn stoan appellabant, in qua picta erant gesta sapientium atque uirorum fortium historiae. ATOMIS [230] (16) Sed originem rerum ATOMIS, id est insecabilibus ac solidis corporibus adsignauit, quorum fortuitis concursionibus uniuersa nascantur et nata sint. [249] De mundo autem Platonici adfirmant incorporalem; Stoici corporalem; Epicurus ATOMIS; Pythagoras ex numeris; Heraclitus ex igni. ATQUE [174] (59) Arabici nuncupati, eo quod in Arabia exorti sunt, dicentes animam cum corpore mori, ATQUE in nouissimum utrumque resurgi. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim ATQUE seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [211] (8) Porticus enim fuit Athenis, quam poikilhn stoan appellabant, in qua picta erant gesta sapientium ATQUE uirorum fortium historiae. [315] Et post paululum adiecit: Murmure nam magico tenues excire figuras, ATQUE sepulchrales scite incantare fauillas. [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis ATQUE ligandis. [356] Unde cuncta uitanda sunt a Christiano, et omni penitus execratione repudianda ATQUE damnanda. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent ATQUE colerent. [386] Ergo simulacra uel pro eo quod sunt similia, uel pro eo quod simulata ATQUE conficta; unde et falsa sunt. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, ATQUE eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum ATQUE inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. AUCTOR [184] Nullus enim corum reperitur AUCTOR, a quo exorti sunt. [224] (13) Peripatetici a deambulatione dicti, eo quod Aristoteles AUCTOR eorum deambulans disputare solitus esset. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro AUCTOR est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [344] (21) Pythonissae a Pythio Apolline dictae, quod is AUCTOR fuerit diuinandi. AUCTORE [136] (33) Heraclitae ab Heraclio AUCTORE exorti. [148] (40) Origeniani Origene AUCTORE exorti sunt, dicentes quod non possit Filius uidere Patrem, nec Spiritus sanctus Filium. [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero AUCTORE suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine AUCTORE et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. AUCTOREM [461] Ideo autem in fabrorum fornace eundem Vulcanum AUCTOREM dicunt, quia sine igne nullum metalli genus fundi extendique potest. AUCTORES [46] (3) Apostolos Dei habemus AUCTORES, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. [124] AUCTORES eorum Montanus, Prisca et Maximilla fuerunt. AUCTORIBUS [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex AUCTORIBUS, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. [291] (3) Decem autem Sibyllae a doctissimis AUCTORIBUS fuisse traduntur. AUCTORUM [87] (1) Quidam etiam haeretici, qui de Ecclesia recesserunt, ex nomine suorum AUCTORUM nuncupantur; quidam uero ex causis quas elegentes instituerunt. AUDENT [320] Daemonibus enim adcitis AUDENT uentilare, ut quisque suos perimat malis artibus inimicos. AUDI [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «AUDI, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». AUDIENDOS [270] Solebant enim post cibum homines ad eos AUDIENDOS uenire. AUDIENTIUM [479] Ideo autem furti magistrum dicunt, quia sermo animos AUDIENTIUM fallit. AUDIRE [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua AUDIRE, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. AUDIUI [579] (91) Non enim abnuere possumus esse scriptum in litteris sanctis (Psalm- 61,12): «Semel locutus est Deus: duo haec AUDIUI,» et cetera. AUES [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat AUES, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? [341] Item augurium, quasi auigerium, quod AUES gerunt. AUGURATIONES [308] Per quandam scientiam futurorum et infernorum et uocationes eorum inuenta sunt aruspicia, AUGURATIONES, et ipsa quae dicuntur oracula et necromantia. AUGURES [337] (18) AUGURES sunt, qui uolatus auium et uoces intendunt, aliaque signa rerum uel obseruationes inprouisas hominibus occurrentes. AUGURIA [340] (19) Dicta sunt autem auspicia, quasi auium aspicia, et AUGURIA, quasi auium garria, hoc est auium uoces et linguae. [357] (32) AUGURIA autem auium Phryges primi inuenerunt. AUGURIANTUR [345] (22) Astrologi dicti, eo quod in astris AUGURIANTUR. AUGURIUM [341] Item AUGURIUM, quasi auigerium, quod aues gerunt. AUGUSTIORE [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi AUGUSTIORE honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. AUIGERIUM [341] Item augurium, quasi AUIGERIUM, quod aues gerunt. AUIUM [337] (18) Augures sunt, qui uolatus AUIUM et uoces intendunt, aliaque signa rerum uel obseruationes inprouisas hominibus occurrentes. [340] (19) Dicta sunt autem auspicia, quasi AUIUM aspicia, et auguria, quasi auium garria, hoc est auium uoces et linguae. [340] (19) Dicta sunt autem auspicia, quasi auium aspicia, et auguria, quasi AUIUM garria, hoc est auium uoces et linguae. [340] (19) Dicta sunt autem auspicia, quasi auium aspicia, et auguria, quasi auium garria, hoc est AUIUM uoces et linguae. [343] Ad oculos scilicet uolatus; ad aures uox AUIUM. [357] (32) Auguria autem AUIUM Phryges primi inuenerunt. AURAS [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per AURAS, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. AURES [342] (20) Duo sunt autem genera auspiciorum: unum ad oculos, alterum ad AURES pertinens. [343] Ad oculos scilicet uolatus; ad AURES uox auium. AUREUM [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem AUREUM appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. AURO [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab AURO fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. AURUM [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit qui paleas furauerit quam qui AURUM; qui mergum occiderit quam qui equum. AUSPICES [338] Idem et AUSPICES. AUSPICIA [339] Nam AUSPICIA sunt quae iter facientes obseruant. [340] (19) Dicta sunt autem AUSPICIA, quasi auium aspicia, et auguria, quasi auium garria, hoc est auium uoces et linguae. AUSPICIORUM [342] (20) Duo sunt autem genera AUSPICIORUM: unum ad oculos, alterum ad aures pertinens. AUT [29] Proprie autem nomen fidei inde est dictum, si omnino fiat quod dictum est AUT promissum. [53] (6) Superstitio dicta eo quod sit superflua AUT superinstituta obseruatio. [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant AUT quae ueterum ignari adsciscant. [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, AUT doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [200] Idem autem philosophi triplici genere diuiduntur: nam AUT Physici sunt, aut Ethici, aut Logici. [200] Idem autem philosophi triplici genere diuiduntur: nam aut Physici sunt, AUT Ethici, aut Logici. [200] Idem autem philosophi triplici genere diuiduntur: nam aut Physici sunt, aut Ethici, AUT Logici. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse AUT regi mundum. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; AUT a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, AUT quem effectum habeat uitae qui nascitur. [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, AUT quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes AUT urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [490] Mars autem apud Thracos Gradiuus dicitur, eo quod in bello gradum inferant qui pugnant, AUT quod inpigre gradiantur. [517] Quod leones illi subiciunt mansuetos, ut ostendant nullum genus esse tam ferum quod non subigi possit AUT superari ab ea. AUTEM [10] (3) Cur AUTEM Ecclesia cum una sit, a Iohanne septem scribuntur, nisi ut una catholica septiformi plena Spiritu designetur? [12] (4) Inchoauit AUTEM Ecclesia a loco ubi uenit de caelo Spiritus sanctus, et inpleuit uno loco sedentes. [13] (5) Pro peregrinatione AUTEM praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari AUTEM magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [25] (3) Tria sunt AUTEM quae in religionis cultu ad colendum Deum in hominibus perquiruntur, id est fides, spes, caritas. [29] Proprie AUTEM nomen fidei inde est dictum, si omnino fiat quod dictum est aut promissum. [37] (7) Maior est AUTEM haec omnibus, quia qui diligit et credit et sperat. [38] Qui AUTEM non diligit, quamuis multa bona faciat, frustra laborat. [39] Omnis AUTEM dilectio carnalis non dilectio, sed magis amor dici solet. [40] Dilectionis AUTEM nomen tantum in melioribus rebus accipi solet. [52] Fit AUTEM schisma cum dicunt homines, «nos iusti sumus,» «nos sanctificamus inmundos,» et cetera similia. [55] (7) Lucretius AUTEM superstitionem dicit superstantium rerum, id est caelestium et diuinorum quae super nos stant; sed male dicit. [56] Haereticorum AUTEM dogmata ut facile possint agnosci, causas eorum uel nomina demonstrare oportuit. [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam AUTEM Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [200] Idem AUTEM philosophi triplici genere diuiduntur: nam aut Physici sunt, aut Ethici, aut Logici. [205] (6) Logici AUTEM, quia in natura et in moribus rationem adiungunt. [207] Diuisi sunt AUTEM et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. [231] Adserunt AUTEM Deum nihil agere; omnia constare corporibus: animam nihil aliud esse quam corpus. [236] (18) Theologi AUTEM idem sunt qui et Physici. [237] Dicti AUTEM Theologi, quoniam in scriptis suis de Deo dixerunt. [249] De mundo AUTEM Platonici adfirmant incorporalem; Stoici corporalem; Epicurus atomis; Pythagoras ex numeris; Heraclitus ex igni. [273] (7) Duo sunt AUTEM genera comicorum, id est, ueteres et noui. [278] (8) Saturici AUTEM dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [279] (9) Quidam AUTEM poetae Theologici dicti sunt, quoniam de diis carmina faciebant. [280] (10) Officium AUTEM poetae in eo est ut ea, quae uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. [282] (11) Apud poetas AUTEM tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [291] (3) Decem AUTEM Sibyllae a doctissimis auctoribus fuisse traduntur. [294] Dicta AUTEM Erythraea, quia in eadem insula eius inuenta sunt carmina. [298] Dicta AUTEM Cumana a ciuitate Cumas, quae est in Campania, cuius sepulchrum in Sicilia adhuc manet. [301] Celebrior AUTEM inter ceteras ac nobilior Erythraea perhibetur. [306] Apud Assyrios AUTEM magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? [332] Duo sunt (AUTEM) genera diuinationis: ars et furor. [340] (19) Dicta sunt AUTEM auspicia, quasi auium aspicia, et auguria, quasi auium garria, hoc est auium uoces et linguae. [342] (20) Duo sunt AUTEM genera auspiciorum: unum ad oculos, alterum ad aures pertinens. [349] (25) Primum AUTEM idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli Mathematici. [357] (32) Auguria AUTEM auium Phryges primi inuenerunt. [359] Dictum AUTEM praestigium, quod praestringat aciem oculorum. [369] Dicti AUTEM gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est, sicut in carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. [373] (4) Post fidem AUTEM non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [375] Est AUTEM nomen Graecum. [382] Ab actibus AUTEM uocantur, ut Mercurius, quod mercibus praeest; Liber a libertate. [385] (6) Simulacra AUTEM a similitudine nuncupata, eo quod manu artificis ex lapide aliaue materia eorum uultus imitantur in quorum honore finguntur. [390] (8) Gentiles AUTEM primum Prometheum simulacrum hominum de luto finxisse perhibent, ab eoque natam esse artem simulacra et statuas fingendi. [392] (9) Apud Graecos AUTEM Cecrops, sub quo primum in arce oliua orta est, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione nomen sortita est. [397] (13) Idolum AUTEM est simulacrum quod humana effigie factum et consecratum est, iuxta uocabuli interpretationem. [426] Apud Assyrios AUTEM Bel uocatur quadam sacrorum suorum ratione et Saturnus et Sol. [429] (25) Fuit AUTEM de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. [436] Leuiathan AUTEM interpretatur additamentum eorum. [438] (29) Quaedam AUTEM nomina deorum suorum gentiles per uanas fabulas ad rationes physicas conantur traducere, eaque in causis elementorum conposita esse interpretantur. [446] (33) In aliquibus AUTEM ciuitatibus Saturno liberos suos apud gentiles inmolabant, quod Saturnum poetae liberos suos deuorasse solitum tradiderunt. [459] Idcirco AUTEM Vulcanus de femore Iunonis fingitur natus, quod fulmina de imo aere nascantur. [460] (41) Claudus AUTEM dicitur Vulcanus, quia per naturam numquam rectus (est) ignis, sed quasi claudus eiusmodi speciem motumque habet. [461] Ideo AUTEM in fabrorum fornace eundem Vulcanum auctorem dicunt, quia sine igne nullum metalli genus fundi extendique potest. [469] Idem AUTEM et Lyaeus apo tou luein, quod multo uino membra soluantur. [479] Ideo AUTEM furti magistrum dicunt, quia sermo animos audientium fallit. [483] (49) Hermes AUTEM Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. [484] Cur AUTEM eum capite canino fingunt, haec ratio dicitur, quod inter omnia animalia canis sagacissimum genus et perspicax habeatur. [490] Mars AUTEM apud Thracos Gradiuus dicitur, eo quod in bello gradum inferant qui pugnant, aut quod inpigre gradiantur. [501] Dianam AUTEM uocatam quasi Duanam, quod luna et die et nocte appareat. [507] Latonia AUTEM Diana, eo quod Latonae fuerit filia. [523] Cymbalorum AUTEM aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed ideo aere, quod terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. [530] Poetae AUTEM Iunonem Iouis adserunt sororem et coniugem: ignem enim et aerem Iouem, aquam et terram Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur. [534] Apud Latinos AUTEM Mineruam uocatam quasi deam et munus artium uariarum. [541] (75) Pallas AUTEM dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. [545] Quod AUTEM fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [546] (78) Ideo AUTEM Venerem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium nonnisi calore consistit, unde est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem senior. [564] Fuit AUTEM Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. [574] (88) Genium AUTEM dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. [576] (90) Fatum AUTEM dicunt esse quidquid dii fantur, quidquid Iuppiter fatur. [581] (92) Tria AUTEM fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [586] Fatum AUTEM a fortuna separant: et fortuna quasi sit in his quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. [593] Ipsas AUTEM dicunt et Musas quas et nymphas, nec inmerito. [605] Apuleius AUTEM ait eos g-kata g-antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. [612] (104) Quem AUTEM uulgo Incubonem uocant, hunc Romani Faunum ficarium dicunt. BAAL [428] Idolum enim fuit Moab, cognomento BAAL, super montem Phegor, quem Latini Priapum uocant, deum hortorum. BABYLONE [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in BABYLONE orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. BABYLONIA [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de BABYLONIA, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. BABYLONIAM [74] Nam cum in BABYLONIAM uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in BABYLONIAM, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. BABYLONICIS [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas BABYLONICIS mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. BABYLONIUM [424] (23) Bel idolum BABYLONIUM est, quod interpretatur uetus. BACTRIANORUM [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex BACTRIANORUM, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. BAL [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica BAL deus dicitur. BAPTISMUM [374] (5) Apostatae dicuntur, qui post BAPTISMUM Christi susceptum ad idolorum cultum et sacrificiorum contaminationem reuertuntur. BAPTIZATOS [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis presbytero exorti, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans BAPTIZATOS. BASILIDE [91] (4) Basilidiani a BASILIDE appellati, qui inter reliquas blasphemias passum Iesum abnegauit. BASILIDIANI [91] (4) BASILIDIANI a Basilide appellati, qui inter reliquas blasphemias passum Iesum abnegauit. BEATAM [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui BEATAM Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. BEATUM [215] (9) Hi negant sine uirtute effici quemquam BEATUM. BEHEMOTH [434] (27) BEHEMOTH ex Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. BEL [424] (23) BEL idolum Babylonium est, quod interpretatur uetus. [426] Apud Assyrios autem BEL uocatur quadam sacrorum suorum ratione et Saturnus et Sol. BELIAL [433] BELIAL - - -. BELLA [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana BELLA uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. [482] Sicut enim per fetiales BELLA indicebantur, ita pax per caduceatores fiebat. BELLANTES [481] (48) Nam BELLANTES ac dissidentes interpretum oratione sedantur; unde secundum Liuium legati pacis caduceatores dicuntur. BELLI [485] (50) Martem deum BELLI esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. BELLIGERANTIBUS [488] Hunc et adulterum dicunt, quia BELLIGERANTIBUS incertus est. BELLO [489] (52) Quod uero nudo pectore stat, ut BELLO se quisque sine formidine cordis obiciat. [490] Mars autem apud Thracos Gradiuus dicitur, eo quod in BELLO gradum inferant qui pugnant, aut quod inpigre gradiantur. BELPHEGOR [427] (24) BELPHEGOR interpretatur simulacrum ignominiae. BELUS [425] Fuit enim hic BELUS pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. BELZEBUB [430] (26) BELZEBUB idolum fuit Accaron, quod interpretatur uir muscarum. BENE [196] Est enim Philosophus qui diuinarum et humanarum (rerum) scientiam habet, et omnem BENE uiuendi tramitem tenet. BENEFICIUM [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius BENEFICIUM emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. BESTIARUM [311] Legitur et de sacrificio quod Arcades deo suo Lycaeo immolabant, ex quo quicumque sumerent in BESTIARUM formas conuertebantur. BESTIAS [310] (5) Fertur et quaedam maga famosissima Circe, quae socios Ulixis mutauit in BESTIAS. BIBITUR [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum BIBITUR, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. BIBUNT [118] (24) Seueriani a Seuero exorti uinum non BIBUNT: Vetus Testamentum et resurrectionem non recipiunt. BLASPHEMIAS [91] (4) Basilidiani a Basilide appellati, qui inter reliquas BLASPHEMIAS passum Iesum abnegauit. BONA [38] Qui autem non diligit, quamuis multa BONA faciat, frustra laborat. [163] (50) Floriani a Florino, qui e contrario dicunt Deum creasse male, contra id quod scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia BONA». BONAM [132] Hic duas naturas et substantias introduxit, id est BONAM et malam, et animas ex Deo quasi ex aliquo fonte manare adseruit. BONITATIS [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, tamquam duo principia creatoris et BONITATIS. BONOS [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad BONOS et ad malos uenit. BONOSIACI [165] (52) BONOSIACI a Bonoso quodam episcopo exorti produntur, qui Christum filium Dei adoptiuum, non proprium adserunt. BONOSO [165] (52) Bonosiaci a BONOSO quodam episcopo exorti produntur, qui Christum filium Dei adoptiuum, non proprium adserunt. BONUM [22] (1) Dogma a putando philosophi nominauerunt, id est, «hoc puto esse BONUM,» «hoc puto esse uerum». [95] Animam naturam Dei esse dicunt, BONUM et malum Deum suis dogmatibus fingunt. [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogma secutus, alterum BONUM, alterum iustum Deum adseruit, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum BONUM adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. BOULEHN [287] Nam g-sohs Aeolico sermone deos, g-BOULEHN Graeci mentem nuncupant, quasi dei mentem. BRUTUM [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal BRUTUM effectus sit. CADAUERI [323] g-nekros enim Graece mortuus, g-manteia diuinatio nuncupatur: ad quos sciscitandos CADAUERI sanguis adicitur. CADENTIA [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare CADENTIA Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. CADERE [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, CADERE meruerunt. CADIT [458] (40) Unde etiam Homerus dicit eum praecipitatum de aere in terras, quod omne fulmen de aere CADIT. CADUCEATORES [481] (48) Nam bellantes ac dissidentes interpretum oratione sedantur; unde secundum Liuium legati pacis CADUCEATORES dicuntur. [482] Sicut enim per fetiales bella indicebantur, ita pax per CADUCEATORES fiebat. CAECAM [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et CAECAM appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. CAELESTIA [406] (17) Ante transgressionem quidem CAELESTIA corpora gerebant. CAELESTIUM [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum CAELESTIUM speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. [55] (7) Lucretius autem superstitionem dicit superstantium rerum, id est CAELESTIUM et diuinorum quae super nos stant; sed male dicit. CAELI [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura CAELI seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? [347] Geneses enim hominum per duodecim CAELI signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. [409] (18) Diabolus Hebraice dicitur deorsum fluens, quia quietus in CAELI culmine stare contempsit, sed superbiae pondere deorsum corruens cecidit. [444] (32) Hunc CAELI patris abscidisse genitalia dicunt, quia nihil in caelo de seminibus nascitur. [452] (37) Ianum dicunt quasi mundi uel CAELI uel mensuum ianuam: duas Iani facies faciunt, propter orientem et occidentem. [557] Distinctam maculis habet pellem, propter CAELI sidera. [559] Fistulam septem calamorum gestat, propter harmoniam CAELI, in qua septem sunt soni et septem discrimina uocum. CAELIS [47] Itaque etiamsi angelus de CAELIS aliter euangelizauerit, anathema uocabitur. [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de CAELIS usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. CAELO [12] (4) Inchoauit autem Ecclesia a loco ubi uenit de CAELO Spiritus sanctus, et inpleuit uno loco sedentes. [350] (26) Cuius artis scientia usque ad Euangelium fuit concessa, ut Christo edito nemo exinde natiuitatem alicuius de CAELO interpretaretur. [444] (32) Hunc Caeli patris abscidisse genitalia dicunt, quia nihil in CAELO de seminibus nascitur. [500] Et ideo ambo sagittas habere finguntur, quod ipsa duo sidera de CAELO radios usque ad terras emittant. [545] Quod autem fingunt Saturnum CAELO patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri CAELO uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de CAELO in terram descenderit, nihil creatur. [600] Quo nomine appellant alicuius meriti animas defunctorum, quasi g-aeroas, id est uiros aerios et CAELO dignos propter sapientiam et fortitudinem. CAELORUM [137] Monachos tantum recipiunt, coniugia respuunt, regna CAELORUM paruulos habere non credunt. CAELUM [380] In quorum etiam laudibus accesserunt et poetae, et conpositis carminibus in CAELUM eos sustulerunt. [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in CAELUM receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. CAENO [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in CAENO carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. CAERIMONIAS [420] (22) Nam et templum Hierosolymis reparare, et omnes ueteris legis CAERIMONIAS restaurare temptabit. CAESAREM [71] (Galilaei dicunt Christum uenisse et docuisse eos ne dicerent dominum CAESAREM neque eius monitis uterentur. CAIANI [108] (15) CAIANI proinde sic appellati, quoniam Cain adorant. CAIN [108] (15) Caiani proinde sic appellati, quoniam CAIN adorant. CALAMORUM [559] Fistulam septem CALAMORUM gestat, propter harmoniam caeli, in qua septem sunt soni et septem discrimina uocum. CALAMOS [506] cum subcincta iacit CALAMOS, Latonia uirgo est: cum subnixa sedet solio, Plutonia coniux. CALICE [117] (23) Aquarii appellati, eo quod aquam solam offerunt in CALICE sacramenti. CALIGINOSA [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista CALIGINOSA tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. CALORE [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium nonnisi CALORE consistit, unde est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem senior. CAMPANIA [298] Dicta autem Cumana a ciuitate Cumas, quae est in CAMPANIA, cuius sepulchrum in Sicilia adhuc manet. CAMPO [234] Gymnasium enim ex eo dictum est, quod iuuenes nudi exercerentur in CAMPO, ubi pudenda sola tantum operiunt. CAMPORUM [596] Nymphas quippe montium Oreades dicunt, siluarum Dryades, fontium Hamadryades, CAMPORUM Naides, maris Nereides. CANDOR [456] (39) Vulcanum uolunt ignem; et dictus Vulcanus quasi uolans CANDOR, uel quasi uolicanus, quod per aerem uolat. CANENTIBUS [266] (5) Tragoedi dicti, quod initio CANENTIBUS praemium erat hircus, quem Graeci g-trago uocant. CANES [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut CANES in uicis uel plateis. CANIBUS [228] Unde et a CANIBUS, quorum uitam imitabantur, etiam uocabulum nomenque traxerunt. CANINO [484] Cur autem eum capite CANINO fingunt, haec ratio dicitur, quod inter omnia animalia canis sagacissimum genus et perspicax habeatur. CANIS [484] Cur autem eum capite canino fingunt, haec ratio dicitur, quod inter omnia animalia CANIS sagacissimum genus et perspicax habeatur. CANTAUERIT [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia CANTAUERIT. CAPI [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus CAPI et ratione conprehendi. CAPITE [183] (66) Acephali dicti, id est sine CAPITE quem sequuntur haeretici. [477] Unde et uelox et errans inducitur: alas eius in CAPITE et in pedibus significare uolucrem fieri per aera sermonem. [484] Cur autem eum CAPITE canino fingunt, haec ratio dicitur, quod inter omnia animalia canis sagacissimum genus et perspicax habeatur. [518] (64) Quod in CAPITE turritam gestat coronam, ostendit superpositas terrae ciuitates quasi insignitas turribus constare. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in CAPITE et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de CAPITE Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in CAPITE est. CAPITIS [571] Huius CAPITIS imaginem sibi in eremo Iudaei fecerunt. CAPITULORUM [185] Hi trium Chalcedonensium CAPITULORUM inpugnatores duarum in Christo substantiarum proprietatem negant, et unam in eius persona naturam praedicant. CAPRINAS [562] CAPRINAS ungulas habet, ut soliditatem terrae ostendat, quem uolunt rerum et totius naturae deum; unde Pan quasi omnia dicunt. CAPTIUO [77] Samaritae (qui in locum, Israhel CAPTIUO abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. CAPUT [2] <8,1> CAPUT I. [20] <8,2> CAPUT II. [41] <8,3> CAPUT III. [57] <8,4> CAPUT IV. [85] <8,5> CAPUT V. [193] <8,6> CAPUT VI. [257] <8,7> CAPUT VII. [284] <8,8> CAPUT VIII. [302] <8,9> CAPUT IX. [364] <8,10> CAPUT X. [376] <8,11> CAPUT XI. [537] (73) In cuius pectore ideo CAPUT Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. CARCER [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi CARCER est usque ad tempus iudicii. CARITAS [25] (3) Tria sunt autem quae in religionis cultu ad colendum Deum in hominibus perquiruntur, id est fides, spes, CARITAS. [34] (6) CARITAS Graece, Latine dilectio interpretatur, quod duos in se liget. CARITATE [26] In fide, quid credendum; in spe, quid sperandum; in CARITATE, quid sit amandum. CARITATEM [170] Hanc illi matris CARITATEM superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. CARMINA [279] (9) Quidam autem poetae Theologici dicti sunt, quoniam de diis CARMINA faciebant. [294] Dicta autem Erythraea, quia in eadem insula eius inuenta sunt CARMINA. [300] (7) Quarum omnium CARMINA efferuntur, in quibus de Deo et de Christo et gentibus multa scripsisse manifestissime conprobantur. CARMINE [267] Unde et Horatius (A- P- 220): CARMINE qui tragico uilem certauit ob hircum. CARMINIBUS [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis CARMINIBUS, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se CARMINIBUS promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [380] In quorum etiam laudibus accesserunt et poetae, et conpositis CARMINIBUS in caelum eos sustulerunt. CARMINIS [297] Ipsa est et Cumaea, de qua Vergilius (Ecl- 4,4): Ultima Cumaei uenit iam CARMINIS aetas. [318] Hi et elementa concutiunt, turbant mentes hominum, ac sine ullo ueneni haustu uiolentia tantum CARMINIS interimunt. CARMINUM [264] (4) Lyrici poetae apo tou lhrein, id est a uarietate CARMINUM. CARNALI [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno CARNALI, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. CARNALIS [39] Omnis autem dilectio CARNALIS non dilectio, sed magis amor dici solet. CARNALITER [141] Hi semiiudaei sunt, et ita tenent Euangelium ut Legem CARNALITER seruent: aduersus quos ad Galatas Apostolus scribens inuenitur. CARNE [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et CARNE credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est, sicut in CARNE descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. CARNES [119] (25) Tatiani a Tatiano quodam uocati, qui et Encratitae dicti, quia CARNES abominantur. CARNIS [98] Hi inter cetera circumcisionem obseruant; mille annos post resurrectionem in uoluptate CARNIS futuros praedicant. [161] (48) Patriciani a quodam Patricio nuncupati sunt, qui substantiam humanae CARNIS a diabolo conditam dicunt. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam CARNIS, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut CARNIS restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. CARPOCRATE [96] (7) Carpocratiani a CARPOCRATE quodam uocantur, qui dixit Christum hominem fuisse tantum, et de utroque sexu progenitum. CARPOCRATIANI [96] (7) CARPOCRATIANI a Carpocrate quodam uocantur, qui dixit Christum hominem fuisse tantum, et de utroque sexu progenitum. CARPUNTUR [275] Noui, qui et Satirici, a quibus generaliter uitia CARPUNTUR, ut Flaccus, Persius, Iuuenalis uel alii. CARTHAGINENSIS [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis CARTHAGINENSIS, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. CASEUM [116] Panem enim et CASEUM offerunt, dicentes primis hominibus oblationem a fructibus terrae et a fructibus ouium fuisse celebratam. CASIBUS [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis CASIBUS et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. CATAPHRYGIIS [123] (27) CATAPHRYGIIS nomen prouincia Phrygia dedit, quia ibi extiterunt. CATHAROE [126] (28) CATHAROE propter munditiam ita se nominauerunt. CATHEDRAM [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis presbytero exorti, qui aduersus Cornelium CATHEDRAM sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. CATHOLICA [5] CATHOLICA, uniuersalis, g-apou g-tou g-kaq' g-olon, id est secundum totum. [10] (3) Cur autem Ecclesia cum una sit, a Iohanne septem scribuntur, nisi ut una CATHOLICA septiformi plena Spiritu designetur? [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia CATHOLICA materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. CATHOLICAE [139] (35) Montani haeretici dicti, quod tempore persecutionis in montibus latuerunt; qua occasione se a CATHOLICAE Ecclesiae corpore diuiserunt. CATHOLICAM [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in CATHOLICAM delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [191] (70) Haec sunt haereses aduersus CATHOLICAM fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. CATHOLICOS [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans CATHOLICOS. [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos CATHOLICOS, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. CAUSA [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi CAUSA, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque CAUSA factum fuisse mundum. [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit in his quae fortuitu ueniunt, nulla palam CAUSA; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. CAUSAS [56] Haereticorum autem dogmata ut facile possint agnosci, CAUSAS eorum uel nomina demonstrare oportuit. CAUSIS [87] (1) Quidam etiam haeretici, qui de Ecclesia recesserunt, ex nomine suorum auctorum nuncupantur; quidam uero ex CAUSIS quas elegentes instituerunt. [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum gentiles per uanas fabulas ad rationes physicas conantur traducere, eaque in CAUSIS elementorum conposita esse interpretantur. CECIDIT [409] (18) Diabolus Hebraice dicitur deorsum fluens, quia quietus in caeli culmine stare contempsit, sed superbiae pondere deorsum corruens CECIDIT. [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena CECIDIT, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. CECROPS [392] (9) Apud Graecos autem CECROPS, sub quo primum in arce oliua orta est, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione nomen sortita est. CELEBRANDA [497] Unde et ob insigne uictoriae Pythia sacra CELEBRANDA constituit. CELEBRATAM [116] Panem enim et caseum offerunt, dicentes primis hominibus oblationem a fructibus terrae et a fructibus ouium fuisse CELEBRATAM. CELEBRIOR [301] CELEBRIOR autem inter ceteras ac nobilior Erythraea perhibetur. CELEBRITATIBUS [334] (16) Arioli uocati, propter quod circa aras idolorum nefarias preces emittunt, et funesta sacrificia offerunt, iisque CELEBRITATIBUS daemonum responsa accipiunt. CENSENTES [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, CENSENTES licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. CENSETUR [135] Incorporeus est enim, nec membris distinguitur, nec corporis mole CENSETUR. CENTUM [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies CENTUM milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. [570] Quem CENTUM antistites prosequebantur et repente uelut lymphatici praecanebant. CERDONE [113] (20) Cerdoniani a CERDONE quodam nominati; qui duo contraria principia adserunt. CERDONIANI [113] (20) CERDONIANI a Cerdone quodam nominati; qui duo contraria principia adserunt. CERDONIS [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui CERDONIS dogma secutus, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. CEREBRO [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et CEREBRO, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. CEREREM [508] (59) CEREREM, id est terram, a creandis frugibus adserunt dictam, appellantes eam nominibus plurimis. CERINTHIANI [97] (8) CERINTHIANI a Cerintho quodam nuncupati. CERINTHO [97] (8) Cerinthiani a CERINTHO quodam nuncupati. CERNIMUS [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis CERNIMUS in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. CERTAUIT [267] Unde et Horatius (A- P- 220): Carmine qui tragico uilem CERTAUIT ob hircum. CESSAT [440] Omnino enim fingendi locus uacat, ubi ueritas CESSAT. CETERA [52] Fit autem schisma cum dicunt homines, «nos iusti sumus,» «nos sanctificamus inmundos,» et CETERA similia. [98] Hi inter CETERA circumcisionem obseruant; mille annos post resurrectionem in uoluptate carnis futuros praedicant. [579] (91) Non enim abnuere possumus esse scriptum in litteris sanctis (Psalm- 61,12): «Semel locutus est Deus: duo haec audiui,» et CETERA. CETERAS [301] Celebrior autem inter CETERAS ac nobilior Erythraea perhibetur. CETERI [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac instituta circa disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia in religionis cultu opinantes quam CETERI. [51] Eodem enim cultu, eodem ritu credit ut CETERI; solo congregationis delectatur discidio. CETERIS [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et CETERIS constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [127] Gloriantes enim de suis meritis, negant paenitentibus ueniam peccatorum: uiduas, si nupserint, tamquam adulteras damnant: mundiores se CETERIS praedicant. CETERUM [471] CETERUM est et Nysa ciuitas, in qua colitur idem Liber, unde Nysaeus dictus est. CHALCEDONENSE [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes CHALCEDONENSE concilium respuunt: ex duabus unam in Christo naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. CHALCEDONENSIUM [185] Hi trium CHALCEDONENSIUM capitulorum inpugnatores duarum in Christo substantiarum proprietatem negant, et unam in eius persona naturam praedicant. CHARACTERES [282] (11) Apud poetas autem tres CHARACTERES esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. CHARACTERIBUS [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in CHARACTERIBUS, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. CHARON [464] Ipse et Graece CHARON. CHILIASTAE [99] Unde et Graece CHILIASTAE, Latine Miliasti sunt appellati. CHRISTI [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod CHRISTI diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes CHRISTI personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae CHRISTI diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae CHRISTI de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam CHRISTI descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [374] (5) Apostatae dicuntur, qui post baptismum CHRISTI susceptum ad idolorum cultum et sacrificiorum contaminationem reuertuntur. [419] (21) Christum enim se mentietur, dum uenerit; et contra eum dimicabitur; et aduersabitur sacramentis CHRISTI, ut ueritatis eius euangelium soluat. CHRISTIANIS [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam CHRISTIANIS (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. CHRISTIANO [356] Unde cuncta uitanda sunt a CHRISTIANO, et omni penitus execratione repudianda atque damnanda. CHRISTIANORUM [86] DE HAERESIBUS CHRISTIANORUM. CHRISTO [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a CHRISTO disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. [185] Hi trium Chalcedonensium capitulorum inpugnatores duarum in CHRISTO substantiarum proprietatem negant, et unam in eius persona naturam praedicant. [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus unam in CHRISTO naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. [300] (7) Quarum omnium carmina efferuntur, in quibus de Deo et de CHRISTO et gentibus multa scripsisse manifestissime conprobantur. [350] (26) Cuius artis scientia usque ad Euangelium fuit concessa, ut CHRISTO edito nemo exinde natiuitatem alicuius de caelo interpretaretur. [417] Non sic, sed Antichristus Graece dicitur, quod est Latine contrarius CHRISTO. [422] Contrarius enim CHRISTO est. CHRISTUM [63] (3) Pharisaei (negant CHRISTUM uenisse nec nulla in rebus praedictis communicant) (Pharisaei et Saducaei inter se contrarii sunt. [70] (5) Essei dicunt ipsum esse CHRISTUM qui docuit illos omnem abstinentiam. [71] (Galilaei dicunt CHRISTUM uenisse et docuisse eos ne dicerent dominum Caesarem neque eius monitis uterentur. [72] (6) Masbothei dicunt ipsum esse CHRISTUM qui docuit illos in omni re sabbatizare. [83] Hi Herodem magnificabant, dicentes ipsum esse CHRISTUM). [96] (7) Carpocratiani a Carpocrate quodam uocantur, qui dixit CHRISTUM hominem fuisse tantum, et de utroque sexu progenitum. [100] (9) Nazaraei dicti, qui dum CHRISTUM, qui a uico Nazaraeus est appellatus, filium Dei confiteantur, omnia tamen ueteris Legis custodiunt. [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; CHRISTUM quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit CHRISTUM non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. [109] (16) Sethiani nomen acceperunt a filio Adam, qui uocatus est Seth, dicentes eundem esse CHRISTUM. [129] (29) Pauliani a Paulo Samosateno exorti sunt, qui dixit non semper fuisse CHRISTUM, sed a Maria sumpsisse initium. [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit CHRISTUM a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui dicebat CHRISTUM eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non in personis accipiunt. [157] (45) Apollinaristae ab Apollinare uocati sunt, dicentes CHRISTUM corpus tantummodo sine anima suscepisse. [158] (46) Antidicomaritae appellati sunt pro eo, quod Mariae uirginitati contradicunt, adserentes eam post CHRISTUM natum uiro suo fuisse conmixtam. [165] (52) Bonosiaci a Bonoso quodam episcopo exorti produntur, qui CHRISTUM filium Dei adoptiuum, non proprium adserunt. [172] (57) Eluidiani ab Eluidio nominati, qui dicunt post natum CHRISTUM alios Mariam filios de uiro Ioseph peperisse. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum CHRISTUM in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui CHRISTUM post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in eo diuinam adseruit esse naturam. [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui in Euangelio natum CHRISTUM adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli Mathematici. [415] (20) Antichristus appellatur, quia contra CHRISTUM uenturus est. [416] Non, quomodo quidam simplices intellegunt, Antichristum ideo dictum quod ante CHRISTUM uenturus sit, id est post cum ueniat Christus. [419] (21) CHRISTUM enim se mentietur, dum uenerit; et contra eum dimicabitur; et aduersabitur sacramentis Christi, ut ueritatis eius euangelium soluat. [421] Sed et ille Antichristus est qui negat esse Deum CHRISTUM. CHRISTUS [16] Ibi enim absorpta omni aduersitate pacem, quae est CHRISTUS, praesenti possidebit obtutu. [416] Non, quomodo quidam simplices intellegunt, Antichristum ideo dictum quod ante Christum uenturus sit, id est post cum ueniat CHRISTUS. CIBUM [270] Solebant enim post CIBUM homines ad eos audiendos uenire. [511] Matrem uocatam, quod plurima pariat; magnam, quod CIBUM gignat; almam, quia uniuersa animalia fructibus suis alit. CICERO [243] Quidam mentem solutam, ut CICERO. CIET [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque CIET manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». CIMMERIA [293] (4) Quarta CIMMERIA in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. CINGITUR [467] Unde et frons eius pampino CINGITUR. CIRCA [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac instituta CIRCA disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. [334] (16) Arioli uocati, propter quod CIRCA aras idolorum nefarias preces emittunt, et funesta sacrificia offerunt, iisque celebritatibus daemonum responsa accipiunt. [400] (14) Inde idolatria omnis CIRCA omnem idolum famulatus et seruitus. [519] Quod sedes finguntur CIRCA eam, quia cum omnia moueantur, ipsam non moueri. [539] Triton enim Africae palus est, CIRCA quam fertur uirginali apparuisse aetate, propter quod Tritonia nuncupata est. CIRCE [310] (5) Fertur et quaedam maga famosissima CIRCE, quae socios Ulixis mutauit in bestias. CIRCULOS [209] Hi animarum creatorem esse Deum, corporum angelos asserunt; per multos annorum CIRCULOS in diuersa corpora redire animas dicunt. CIRCUM [269] (6) Comoedi appellati siue a loco, quia CIRCUM pagos agebant, quos Graeci g-kohma uocant, siue a comisatione. CIRCUMCELLIONES [166] (53) CIRCUMCELLIONES dicti eo, quod agrestes sint, quos Cotopitas uocant, supradictae haeresis habentes doctrinam. CIRCUMCISIONEM [98] Hi inter cetera CIRCUMCISIONEM obseruant; mille annos post resurrectionem in uoluptate carnis futuros praedicant. CITIUS [476] Qui ideo fingitur habere pinnas, quia CITIUS uerba discurrunt. CIUITAS [471] Ceterum est et Nysa CIUITAS, in qua colitur idem Liber, unde Nysaeus dictus est. CIUITATE [298] Dicta autem Cumana a CIUITATE Cumas, quae est in Campania, cuius sepulchrum in Sicilia adhuc manet. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco CIUITATE Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. CIUITATES [518] (64) Quod in capite turritam gestat coronam, ostendit superpositas terrae CIUITATES quasi insignitas turribus constare. CIUITATIBUS [446] (33) In aliquibus autem CIUITATIBUS Saturno liberos suos apud gentiles inmolabant, quod Saturnum poetae liberos suos deuorasse solitum tradiderunt. CIUITATIS [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, CIUITATIS Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. CLAUDITUR [513] (62) Quod simulacrum eius cum claui fingitur, quia tellus hieme CLAUDITUR, uere aperitur ut fruges nascantur. CLAUDUS [460] (41) CLAUDUS autem dicitur Vulcanus, quia per naturam numquam rectus (est) ignis, sed quasi claudus eiusmodi speciem motumque habet. [460] (41) Claudus autem dicitur Vulcanus, quia per naturam numquam rectus (est) ignis, sed quasi CLAUDUS eiusmodi speciem motumque habet. CLAUI [513] (62) Quod simulacrum eius cum CLAUI fingitur, quia tellus hieme clauditur, uere aperitur ut fruges nascantur. COAETERNAM [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo COAETERNAM faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. COAETERNUM [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui COAETERNUM Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. COARTATUR [6] Non enim sicut conuenticula haereticorum in aliquibus regionum partibus COARTATUR, sed per totum terrarum orbem dilatata diffunditur. COEPERUNT [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem COEPERUNT, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum COEPERUNT, priusquam templum eius esset instructum. COEPISSENT [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere COEPISSENT, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. COEUNDO [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in COEUNDO per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. COGITANTES [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma COGITANTES arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. COGITATA [478] (47) Nuntium dictum, quoniam per sermonem omnia COGITATA enuntiantur. COGITATIONIBUS [245] Inuentum enim solummodo Deum, non ut inuenerunt, exposuerunt, quia euanuerunt in COGITATIONIBUS suis. COGNITIO [404] (16) Inest enim illis COGNITIO rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. COGNITIONEM [103] Colunt enim serpentem, dicentes ipsum in paradiso induxisse uirtutis COGNITIONEM. COGNOMENTO [428] Idolum enim fuit Moab, COGNOMENTO Baal, super montem Phegor, quem Latini Priapum uocant, deum hortorum. COGNOMINATA [8] Hinc et uniuersitas ab uno COGNOMINATA est, propter quod in unitatem colligitur. [295] Sexta Samia, quae Phemonoe dicta est, a Samo insula, unde fuit COGNOMINATA. COGNOMINATUS [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita COGNOMINATUS, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. COGNOSCERE [128] Qui nomen suum si COGNOSCERE uellent, mundanos se potius quam mundos uocarent. COGUNT [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum COGUNT ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. COHIBENT [235] Hi et a generando se COHIBENT. COIRE [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo COIRE cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. COITU [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum a Maria per Ioseph nuptiali COITU fuisse conceptum. COITUM [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per COITUM salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. COITUS [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod COITUS spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. COLANT [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera COLANT aut quae ueterum ignari adsciscant. COLEBANT [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed ideo aere, quod terram antiqui aere COLEBANT, priusquam ferrum esset inuentum. [601] (99) Penates gentiles dicebant omnes deos quos domi COLEBANT. COLEBAT [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis COLEBAT, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. COLENDI [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones COLENDI supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. COLENDO [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in COLENDO agro: sed ideo aere, quod terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. COLENDUM [25] (3) Tria sunt autem quae in religionis cultu ad COLENDUM Deum in hominibus perquiruntur, id est fides, spes, caritas. COLERE [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras COLERE instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. COLERENT [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque COLERENT. COLI [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis COLI apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. COLITUR [471] Ceterum est et Nysa ciuitas, in qua COLITUR idem Liber, unde Nysaeus dictus est. COLLIGIT [9] Unde Dominus in Euangelio (Luc- 11,23): «Qui mecum non COLLIGIT, spargit». COLLIGITUR [8] Hinc et uniuersitas ab uno cognominata est, propter quod in unitatem COLLIGITUR. COLO [581] (92) Tria autem fata fingunt in COLO et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae COLO inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. COLUBER [102] COLUBER enim Graece OFIS dicitur. COLUBRO [101] (10) Ophitae a COLUBRO nominati sunt. COLUMNA [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est COLUMNA et firmamentum ueritatis». COLUMNAS [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit COLUMNAS septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». COLUNT [103] COLUNT enim serpentem, dicentes ipsum in paradiso induxisse uirtutis cognitionem. [111] (18) Angelici uocati, quia angelos COLUNT. [522] (66) Quod se apud eam iactant, praecipitur, inquiunt, ut qui terram COLUNT ne sedeant; semper enim esse quod agant. COLUTHIANI [162] (49) COLUTHIANI a quodam Colutho nominati, qui dicunt Deum non facere mala, contra illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». COLUTHO [162] (49) Coluthiani a quodam COLUTHO nominati, qui dicunt Deum non facere mala, contra illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». COMICI [271] Sed COMICI priuatorum hominum praedicant acta; tragici uero res publicas et regum historias. COMICORUM [272] Item tragicorum argumenta ex rebus luctuosis sunt: COMICORUM ex rebus laetis. [273] (7) Duo sunt autem genera COMICORUM, id est, ueteres et noui. COMISATIONE [269] (6) Comoedi appellati siue a loco, quia circum pagos agebant, quos Graeci g-kohma uocant, siue a COMISATIONE. COMMANENTEM [241] (19) Quidam animum in omnibus COMMANENTEM et lucidum, ut Pythagoras. COMMENTI [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium COMMENTI sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. COMMIXTA [531] (70) Et sororem dicunt quod mundi pars est; coniugem, quod COMMIXTA concordat. COMMOUERENTUR [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo COMMOUERENTUR; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. COMMUNI [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, COMMUNI tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. COMMUNICANT [63] (3) Pharisaei (negant Christum uenisse nec nulla in rebus praedictis COMMUNICANT) (Pharisaei et Saducaei inter se contrarii sunt. COMMUNIONE [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae COMMUNIONE recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. COMMUTARENTUR [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia COMMUTARENTUR. COMMUTATA [567] Velut g-soros et Apis, Sorapis primo, deinde una littera COMMUTATA Serapis dictus est. COMOEDI [269] (6) COMOEDI appellati siue a loco, quia circum pagos agebant, quos Graeci g-kohma uocant, siue a comisatione. COMOEDIIS [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in COMOEDIIS et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. COMPARAUIT [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non nato eam COMPARAUIT, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. CON [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 CON- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine uirgae in lucem reuocasse animas, ast alios damnasse neci. [505] (58) Sed cum Luna fingitur (Prudent- 1 CON- Symm- 363): Sublustri splendet amictu. CONANTUR [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare CONANTUR, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum gentiles per uanas fabulas ad rationes physicas CONANTUR traducere, eaque in causis elementorum conposita esse interpretantur. CONATUS [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis presbytero exorti, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem CONATUS inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. CONCEPTUM [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse CONCEPTUM. CONCESSA [350] (26) Cuius artis scientia usque ad Euangelium fuit CONCESSA, ut Christo edito nemo exinde natiuitatem alicuius de caelo interpretaretur. CONCILIIS [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel CONCILIIS praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. CONCILIUM [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense CONCILIUM respuunt: ex duabus unam in Christo naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. CONCORDAT [531] (70) Et sororem dicunt quod mundi pars est; coniugem, quod commixta CONCORDAT. CONCRETA [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris CONCRETA Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. CONCUBITUM [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse CONCUBITUM; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [611] Saepe enim inprobi existunt etiam mulieribus, et earum peragunt CONCUBITUM: quos daemones Galli Dusios uocant, quia adsidue hanc peragunt inmunditiam. CONCUMBERE [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore CONCUMBERE, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. CONCURSIONIBUS [230] (16) Sed originem rerum atomis, id est insecabilibus ac solidis corporibus adsignauit, quorum fortuitis CONCURSIONIBUS uniuersa nascantur et nata sint. CONCUSSIONE [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae CONCUSSIONE; uel quod Pallantem gigantem occiderit. CONCUTIUNT [318] Hi et elementa CONCUTIUNT, turbant mentes hominum, ac sine ullo ueneni haustu uiolentia tantum carminis interimunt. CONDEMNAT [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum CONDEMNAT, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. CONDIDIT [106] (13) Archontiaci a principibus appellantur, qui uniuersitatem, quam Deus CONDIDIT, opera esse archangelorum defendunt. CONDITA [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso CONDITA indiciis uoluminum eius declarentur. CONDITAM [161] (48) Patriciani a quodam Patricio nuncupati sunt, qui substantiam humanae carnis a diabolo CONDITAM dicunt. CONDITORES [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium CONDITORES, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. CONDITUS [413] Ipse et transgressor, quia praeuaricator effectus in ueritate, qua CONDITUS est, non stetit. CONECTERENT [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba CONECTERENT, uiere antiquis pro uincire ponentibus. CONFESSIO [60] Multos enim ex his sequitur CONFESSIO, quos antea perfidia possidebat. CONFESSORES [59] (1) Iudaei CONFESSORES interpretantur. CONFICTA [386] Ergo simulacra uel pro eo quod sunt similia, uel pro eo quod simulata atque CONFICTA; unde et falsa sunt. CONFINGUNT [391] Unde et poetae ab eo homines primum factos esse CONFINGUNT figurate propter effigies. CONFITEANTUR [100] (9) Nazaraei dicti, qui dum Christum, qui a uico Nazaraeus est appellatus, filium Dei CONFITEANTUR, omnia tamen ueteris Legis custodiunt. CONFITENTUR [439] Sed hoc a poetis totum fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae CONFITENTUR. CONFUNDIT [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae CONFUNDIT alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. CONGREGARI [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet CONGREGARI et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. CONGREGATIO [17] (7) Synagoga Graece CONGREGATIO dicitur, quod proprium nomen Iudaeorum populus tenuit. CONGREGATIONEM [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter CONGREGATIONEM, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. CONGREGATIONIS [51] Eodem enim cultu, eodem ritu credit ut ceteri; solo CONGREGATIONIS delectatur discidio. CONIECTANT [331] (14) Diuini dicti, quasi deo pleni: diuinitate enim se plenos adsimulant et astutia quadam fraudulenta hominibus futura CONIECTANT. CONIUGEM [530] Poetae autem Iunonem Iouis adserunt sororem et CONIUGEM: ignem enim et aerem Iouem, aquam et terram Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur. [531] (70) Et sororem dicunt quod mundi pars est; CONIUGEM, quod commixta concordat. CONIUGIA [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem CONIUGIA commutarentur. [137] Monachos tantum recipiunt, CONIUGIA respuunt, regna caelorum paruulos habere non credunt. CONIUGIBUS [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum CONIUGIBUS eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. CONIUGIIS [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum CONIUGIIS contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. CONIUGIS [532] Unde et Vergilius (Georg- 2,325): Tum pater omnipotens fecundis imbribus aether CONIUGIS in gremium descendit. CONIUGIUM [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia CONIUGIUM iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. CONIUX [506] cum subcincta iacit calamos, Latonia uirgo est: cum subnixa sedet solio, Plutonia CONIUX. CONMIXTAM [158] (46) Antidicomaritae appellati sunt pro eo, quod Mariae uirginitati contradicunt, adserentes eam post Christum natum uiro suo fuisse CONMIXTAM. CONPOSITA [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum gentiles per uanas fabulas ad rationes physicas conantur traducere, eaque in causis elementorum CONPOSITA esse interpretantur. CONPOSITIS [380] In quorum etiam laudibus accesserunt et poetae, et CONPOSITIS carminibus in caelum eos sustulerunt. CONPOSITUM [24] Quod uerbum CONPOSITUM est a relegendo, id est eligendo, ut ita Latinum uideatur religio sicut eligio. CONPOSUISSE [281] Unde et Lucanus ideo in numero poetarum non ponitur, quia uidetur historias CONPOSUISSE, non poema. CONPOSUIT [168] (54) Priscillianistae a Priscilliano uocati, qui in Hispania ex errore Gnosticorum et Manichaeorum permixtum dogma CONPOSUIT. CONPREHENDI [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione CONPREHENDI. CONPROBANTUR [300] (7) Quarum omnium carmina efferuntur, in quibus de Deo et de Christo et gentibus multa scripsisse manifestissime CONPROBANTUR. CONPROBAT [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos CONPROBAT: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. CONSCRIPTA [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo CONSCRIPTA est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. [296] (5) Septima Cumana, nomine Amalthea, quae nouem libros adtulit Tarquinio Prisco, in quibus erant decreta Romana CONSCRIPTA. CONSECRATUM [397] (13) Idolum autem est simulacrum quod humana effigie factum et CONSECRATUM est, iuxta uocabuli interpretationem. CONSECRATUS [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi CONSECRATUS, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. CONSENTIENTES [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum CONSENTIENTES erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. CONSIDERATIONES [346] (23) Genethliaci appellati propter natalium CONSIDERATIONES dierum. CONSISTIT [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium nonnisi calore CONSISTIT, unde est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem senior. CONSPECTIBUS [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret CONSPECTIBUS; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? CONSPECTU [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in CONSPECTU Dei nostri die ac nocte». CONSPIRANT [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei CONSPIRANT. CONSTANTII [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui CONSTANTII persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. CONSTANTINOPOLITANO [156] (44) Macedoniani a Macedonio CONSTANTINOPOLITANO episcopo dicti sunt, negantes Deum esse Spiritum sanctum. [181] (64) Nestoriani a Nestorio CONSTANTINOPOLITANO episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche CONSTANTINOPOLITANO abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in eo diuinam adseruit esse naturam. CONSTARE [231] Adserunt autem Deum nihil agere; omnia CONSTARE corporibus: animam nihil aliud esse quam corpus. [518] (64) Quod in capite turritam gestat coronam, ostendit superpositas terrae ciuitates quasi insignitas turribus CONSTARE. CONSTAT [238] Quorum uaria CONSTAT opinio, quid Deus esset dum quaererent. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque CONSTAT. CONSTELLATIONES [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus CONSTELLATIONES Latini uocant, id est notationes siderum, quomodo se habeant cum quisque nascitur. CONSTITUERENTUR [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum CONSTITUERENTUR imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. CONSTITUIT [497] Unde et ob insigne uictoriae Pythia sacra celebranda CONSTITUIT. CONSTITUTUS [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris CONSTITUTUS est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. CONSUETUDINEM [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum CONSUETUDINEM, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. CONSUETUDINUM [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera CONSUETUDINUM, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. CONSUETUDO [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis CONSUETUDO, ut inuicem coniugia commutarentur. CONSULEBANTUR [573] In lucis enim CONSULEBANTUR a paganis, et responsa illis non signis, sed uocibus dabant. CONTAMINATIONEM [374] (5) Apostatae dicuntur, qui post baptismum Christi susceptum ad idolorum cultum et sacrificiorum CONTAMINATIONEM reuertuntur. CONTEMPLATIONE [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum CONTEMPLATIONE solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. CONTEMPSIT [409] (18) Diabolus Hebraice dicitur deorsum fluens, quia quietus in caeli culmine stare CONTEMPSIT, sed superbiae pondere deorsum corruens cecidit. CONTENDUNT [176] (61) Tessarescaedecatitae dicti, quia XIV luna pascha cum Iudaeis obseruandum CONTENDUNT. [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus unam in Christo naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam CONTENDUNT. CONTENTI [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis CONTENTI, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. CONTEXAT [583] Quas tres esse uoluerunt: unam, quae uitam hominis ordiatur; alteram, quae CONTEXAT; tertiam, quae rumpat. CONTINENTIAE [219] Virtutem CONTINENTIAE esse negant. CONTINERI [535] Hanc enim inuentricem multorum ingeniorum perhibent, et inde eam artem et rationem interpretantur, quia sine ratione nihil potest CONTINERI. CONTINGUNT [321] Hi etiam sanguine utuntur et uictimis, et saepe CONTINGUNT corpora mortuorum. CONTRA [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, CONTRA illud quod ait Dominus (Ioh. [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt Deum non facere mala, CONTRA illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». [163] (50) Floriani a Florino, qui e contrario dicunt Deum creasse male, CONTRA id quod scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, CONTRA illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [227] CONTRA humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. [415] (20) Antichristus appellatur, quia CONTRA Christum uenturus est. [418] anti enim Graece in Latino CONTRA significat. [419] (21) Christum enim se mentietur, dum uenerit; et CONTRA eum dimicabitur; et aduersabitur sacramentis Christi, ut ueritatis eius euangelium soluat. CONTRADICUNT [158] (46) Antidicomaritae appellati sunt pro eo, quod Mariae uirginitati CONTRADICUNT, adserentes eam post Christum natum uiro suo fuisse conmixtam. CONTRAIRE [412] Ipse est enim aduersarius, qui est ueritatis inimicus, et semper sanctorum uirtutibus CONTRAIRE nititur. CONTRARIA [113] (20) Cerdoniani a Cerdone quodam nominati; qui duo CONTRARIA principia adserunt. CONTRARII [63] (3) Pharisaei (negant Christum uenisse nec nulla in rebus praedictis communicant) (Pharisaei et Saducaei inter se CONTRARII sunt. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus CONTRARII, nomine hoc appellantur. CONTRARIO [32] Unde et e CONTRARIO desperatio. [163] (50) Floriani a Florino, qui e CONTRARIO dicunt Deum creasse male, contra id quod scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». CONTRARIUS [417] Non sic, sed Antichristus Graece dicitur, quod est Latine CONTRARIUS Christo. [422] CONTRARIUS enim Christo est. CONUENIUNT [107] (14) Adamiani uocati, quod Adae imitentur nuditatem; unde et nudi orant, et nudi inter se mares feminaeque CONUENIUNT. CONUENTICULA [6] Non enim sicut CONUENTICULA haereticorum in aliquibus regionum partibus coartatur, sed per totum terrarum orbem dilatata diffunditur. CONUENTICULORUM [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis CONUENTICULORUM et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. CONUERSA [280] (10) Officium autem poetae in eo est ut ea, quae uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo CONUERSA transducant. CONUERSI [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem CONUERSI sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. CONUERTEBANTUR [311] Legitur et de sacrificio quod Arcades deo suo Lycaeo immolabant, ex quo quicumque sumerent in bestiarum formas CONUERTEBANTUR. CONUERTI [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas CONUERTI in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. CONUESTITA [560] (83) Villosus est, quia tellus CONUESTITA est agituentibus. CONUOCARI [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; CONUOCARI autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. CONUOCATIO [4] (1) Ecclesia Graecum est, quod in Latinum uertitur CONUOCATIO, propter quod omnes ad se uocet. CONUOCATIONEM [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et CONUOCATIONEM, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. COPIA [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et COPIA: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. COPIOSAE [306] Apud Assyrios autem magicae artes COPIOSAE sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? COR [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 COR- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [553] Sagittam, quia amor COR uulnerat; facem, quia inflammat. CORDA [578] Quod nisi hoc nomen iam in alia re soleret intellegi, quo CORDA hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum appellare. CORDE [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in CORDE meo». CORDIS [489] (52) Quod uero nudo pectore stat, ut bello se quisque sine formidine CORDIS obiciat. CORNELIUM [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis presbytero exorti, qui aduersus CORNELIUM cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. CORNU [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et CORNU habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. CORNUA [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi CORNUA dat. [556] (82) Habet enim CORNUA in similitudinem radiorum solis et lunae. CORONAM [468] (44) Sed ideo CORONAM uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. [518] (64) Quod in capite turritam gestat CORONAM, ostendit superpositas terrae ciuitates quasi insignitas turribus constare. CORPORA [84] (11) Hemerobaptistae (qui cotidie CORPORA sua et domum et supellectile lauant) (eo quod cotidie uestimenta sua et corpora lauent. [84] (11) Hemerobaptistae (qui cotidie corpora sua et domum et supellectile lauant) (eo quod cotidie uestimenta sua et CORPORA lauent. [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa CORPORA quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. [209] Hi animarum creatorem esse Deum, corporum angelos asserunt; per multos annorum circulos in diuersa CORPORA redire animas dicunt. [321] Hi etiam sanguine utuntur et uictimis, et saepe contingunt CORPORA mortuorum. [406] (17) Ante transgressionem quidem caelestia CORPORA gerebant. [526] (68) Ouidius in Fastis (6,291): Nec tu aliud Vestam quam uiuam intellege flammam; nataque de flamma CORPORA nulla uides. CORPORALEM [249] De mundo autem Platonici adfirmant incorporalem; Stoici CORPORALEM; Epicurus atomis; Pythagoras ex numeris; Heraclitus ex igni. CORPORE [68] Vindicant enim sibi quod non sunt, corporis resurrectionem negant, et animam interire cum CORPORE praedicant. [139] (35) Montani haeretici dicti, quod tempore persecutionis in montibus latuerunt; qua occasione se a catholicae Ecclesiae CORPORE diuiserunt. [174] (59) Arabici nuncupati, eo quod in Arabia exorti sunt, dicentes animam cum CORPORE mori, atque in nouissimum utrumque resurgi. [218] (10) Hi etiam animam cum CORPORE perire dicunt, animam quoque. [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato CORPORE pingitur. CORPOREAM [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed CORPOREAM praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. CORPOREO [239] Quidam enim CORPOREO sensu hunc mundum uisibilem ex quattuor elementis Deum esse dixerunt, ut Dionysius Stoicus. CORPORIBUS [230] (16) Sed originem rerum atomis, id est insecabilibus ac solidis CORPORIBUS adsignauit, quorum fortuitis concursionibus uniuersa nascantur et nata sint. [231] Adserunt autem Deum nihil agere; omnia constare CORPORIBUS: animam nihil aliud esse quam corpus. [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra CORPORIBUS ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. CORPORIS [68] Vindicant enim sibi quod non sunt, CORPORIS resurrectionem negant, et animam interire cum corpore praedicant. [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil CORPORIS adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [135] Incorporeus est enim, nec membris distinguitur, nec CORPORIS mole censetur. [173] (58) Paterniani a Paterno quodam exorti (qui) inferiores CORPORIS partes a diabolo factas opinantur. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem CORPORIS summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. CORPORUM [209] Hi animarum creatorem esse Deum, CORPORUM angelos asserunt; per multos annorum circulos in diuersa corpora redire animas dicunt. [405] Hi CORPORUM aeriorum natura uigent. CORPUS [157] (45) Apollinaristae ab Apollinare uocati sunt, dicentes Christum CORPUS tantummodo sine anima suscepisse. [231] Adserunt autem Deum nihil agere; omnia constare corporibus: animam nihil aliud esse quam CORPUS. CORRECTI [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea CORRECTI redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. CORRIPERE [608] (102) Lamias, quas fabulae tradunt infantes CORRIPERE ac laniare solitas, a laniando specialiter dictas. CORRIPIUNT [276] Hi enim uniuersorum delicta CORRIPIUNT, nec uitabatur eis pessimum quemque describere, nec cuilibet peccata moresque reprehendere. CORRUENS [409] (18) Diabolus Hebraice dicitur deorsum fluens, quia quietus in caeli culmine stare contempsit, sed superbiae pondere deorsum CORRUENS cecidit. CORRUPTAM [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus unam in Christo naturam adserunt, quam Theodosiani CORRUPTAM, Gaianitae incorruptam contendunt. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse CORRUPTAM: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. CORUM [184] Nullus enim CORUM reperitur auctor, a quo exorti sunt. CORYBANTES [520] (65) Quod CORYBANTES eius ministri cum strictis gladiis esse finguntur, ut significetur omnes pro terra sua debere pugnare. COTIDIE [84] (11) Hemerobaptistae (qui COTIDIE corpora sua et domum et supellectile lauant) (eo quod cotidie uestimenta sua et corpora lauent. [84] (11) Hemerobaptistae (qui cotidie corpora sua et domum et supellectile lauant) (eo quod COTIDIE uestimenta sua et corpora lauent. COTOPITAS [166] (53) Circumcelliones dicti eo, quod agrestes sint, quos COTOPITAS uocant, supradictae haeresis habentes doctrinam. COTTIDIE [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus in paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem COTTIDIE persuadendo adicit uel extendit? [494] Unde et sol puer pingitur, eo quod COTTIDIE oriatur et noua luce nascatur. CREANDIS [508] (59) Cererem, id est terram, a CREANDIS frugibus adserunt dictam, appellantes eam nominibus plurimis. CREANS [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt Deum non facere mala, contra illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, CREANS mala». CREASSE [163] (50) Floriani a Florino, qui e contrario dicunt Deum CREASSE male, contra id quod scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». CREATAM [89] Hi dicunt creaturam non a Deo, sed a uirtute quadam superna CREATAM. CREATOREM [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, CREATOREM angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. [209] Hi animarum CREATOREM esse Deum, corporum angelos asserunt; per multos annorum circulos in diuersa corpora redire animas dicunt. CREATORIS [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei CREATORIS induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, tamquam duo principia CREATORIS et bonitatis. CREATUR [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil CREATUR. CREATURAE [401] Quidam uero Latini ignorantes Graece inperite dicunt idolum ex dolo sumpsisse nomen, quod diabolus CREATURAE cultum diuini nominis inuexit. CREATURAM [89] Hi dicunt CREATURAM non a Deo, sed a uirtute quadam superna creatam. CREAUERUNT [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem CREAUERUNT, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. CREDAMUS [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse CREDAMUS, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? CREDENDUM [26] In fide, quid CREDENDUM; in spe, quid sperandum; in caritate, quid sit amandum. CREDENTES [75] (8) Meristae appellati eo quod separent Scripturas, non CREDENTES omnibus Prophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus illos prophetasse. CREDERE [28] Nam CREDERE iam non possumus quod uidemus. [313] (7) Quid plura, si CREDERE fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? CREDI [451] Unde turpe erat tales deos CREDI, quales homines esse non debeant. CREDIDERUNT [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod CREDIDERUNT, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [368] (2) Gentiles sunt qui sine lege sunt, et nondum CREDIDERUNT. CREDIDISSE [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se CREDIDISSE simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. CREDIDIT [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne CREDIDIT, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. CREDIMUS [27] (4) Fides est qua ueraciter CREDIMUS id quod nequaquam uidere ualemus. CREDIT [37] (7) Maior est autem haec omnibus, quia qui diligit et CREDIT et sperat. [51] Eodem enim cultu, eodem ritu CREDIT ut ceteri; solo congregationis delectatur discidio. CREDITA [540] Unde et tanto procliyius dea CREDITA, quanto minus origo eius innotuit. CREDUNT [122] Deum enim Verbum non CREDUNT, respuentes Iohannis euangelium et Apocalypsin. [137] Monachos tantum recipiunt, coniugia respuunt, regna caelorum paruulos habere non CREDUNT. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) CREDUNT: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus CREDUNT; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. CREPITUS [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum CREPITUS in colendo agro: sed ideo aere, quod terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. CRETAM [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud CRETAM Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. CRIMEN [217] Non enim animal CRIMEN, sed animus facit». CRIMINA [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel CRIMINA, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». CRIMINATOR [410] Graece uero diabolus CRIMINATOR uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». CRIMINIBUS [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam CRIMINIBUS fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». CRINITAS [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas CRINITAS serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. CRONOS [443] (31) Unde et eum Graeci CRONOS nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. CRUOR [325] Ideoque quotiens necromantia fit, CRUOR aqua miscitur, ut cruore sanguinis facilius prouocentur. CRUORE [325] Ideoque quotiens necromantia fit, cruor aqua miscitur, ut CRUORE sanguinis facilius prouocentur. CUI [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, CUI Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et CUI debetur ostendit. CUILIBET [276] Hi enim uniuersorum delicta corripiunt, nec uitabatur eis pessimum quemque describere, nec CUILIBET peccata moresque reprehendere. CUIUS [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, Aetii discipulo, ex CUIUS nomine magis innotuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio Spiritum sanctum. [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, CUIUS discipulum perhibent fuisse Sabellium, ex cuius nomine maxime innotuerunt; unde et Sabelliani uocati sunt. [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius discipulum perhibent fuisse Sabellium, ex CUIUS nomine maxime innotuerunt; unde et Sabelliani uocati sunt. [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; CUIUS sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, CUIUS plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. [298] Dicta autem Cumana a ciuitate Cumas, quae est in Campania, CUIUS sepulchrum in Sicilia adhuc manet. [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; CUIUS superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id est notationes siderum, quomodo se habeant cum quisque nascitur. [350] (26) CUIUS artis scientia usque ad Euangelium fuit concessa, ut Christo edito nemo exinde natiuitatem alicuius de caelo interpretaretur. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui CUIUS insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [495] Pythium quoque eundem Apollinem uocari aiunt a Pythone inmensae molis serpente, CUIUS non magis uenena quam magnitudo terrebat. [537] (73) In CUIUS pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. CULMINE [409] (18) Diabolus Hebraice dicitur deorsum fluens, quia quietus in caeli CULMINE stare contempsit, sed superbiae pondere deorsum corruens cecidit. CULPAM [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus in paradiso semel CULPAM praeuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit? CULTU [25] (3) Tria sunt autem quae in religionis CULTU ad colendum Deum in hominibus perquiruntur, id est fides, spes, caritas. [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac instituta circa disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia in religionis CULTU opinantes quam ceteri. [51] Eodem enim CULTU, eodem ritu credit ut ceteri; solo congregationis delectatur discidio. [381] (3) Nam quorundam et inuentiones artium CULTU peperisse dicuntur, ut Aesculapio medicina, Vulcano fabrica. CULTUM [23] (2) Religio appellata, quod per eam uni Deo religamus animas nostras ad CULTUM diuinum uinculo seruiendi. [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, CULTUM modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [374] (5) Apostatae dicuntur, qui post baptismum Christi susceptum ad idolorum CULTUM et sacrificiorum contaminationem reuertuntur. [401] Quidam uero Latini ignorantes Graece inperite dicunt idolum ex dolo sumpsisse nomen, quod diabolus creaturae CULTUM diuini nominis inuexit. [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea CULTUM est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. CULTURA [394] (11) Idolatria idolorum seruitus siue CULTURA interpretatur. CUM [10] (3) Cur autem Ecclesia CUM una sit, a Iohanne septem scribuntur, nisi ut una catholica septiformi plena Spiritu designetur? [52] Fit autem schisma CUM dicunt homines, «nos iusti sumus,» «nos sanctificamus inmundos,» et cetera similia. [68] Vindicant enim sibi quod non sunt, corporis resurrectionem negant, et animam interire CUM corpore praedicant. [74] Nam CUM in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui CUM Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et CUM ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. [174] (59) Arabici nuncupati, eo quod in Arabia exorti sunt, dicentes animam CUM corpore mori, atque in nouissimum utrumque resurgi. [176] (61) Tessarescaedecatitae dicti, quia XIV luna pascha CUM Iudaeis obseruandum contendunt. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae CUM hominibus non manducant. [218] (10) Hi etiam animam CUM corpore perire dicunt, animam quoque. [220] Affectant gloriam aeternam, CUM se fateantur non esse aeternos. [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire CUM coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam CUM uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. [251] Quam uanissime: «Qui CUM est,» inquit, «in nobis, ipsi sumus: cum exit, emorimur». [251] Quam uanissime: «Qui cum est,» inquit, «in nobis, ipsi sumus: CUM exit, emorimur». [252] Ergo et ignis CUM de mundo per fulgura proficiscitur, mundus emoritur. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia CUM Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «CUM primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [280] (10) Officium autem poetae in eo est ut ea, quae uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus CUM decore aliquo conuersa transducant. [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id est notationes siderum, quomodo se habeant CUM quisque nascitur. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam CUM gentes essetis,» hoc est, infideles. [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, CUM ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. [416] Non, quomodo quidam simplices intellegunt, Antichristum ideo dictum quod ante Christum uenturus sit, id est post CUM ueniat Christus. [453] CUM uero faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi partes hoc referunt, uel ad quattuor elementa siue tempora. [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia CUM grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; CUM ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. [505] (58) Sed CUM Luna fingitur (Prudent- 1 con- Symm- 363): Sublustri splendet amictu. [506] CUM subcincta iacit calamos, Latonia uirgo est: cum subnixa sedet solio, Plutonia coniux. [506] cum subcincta iacit calamos, Latonia uirgo est: CUM subnixa sedet solio, Plutonia coniux. [510] Eandem et Tellurem et Matrem magnam fingunt, turritam CUM tympano et gallo et strepitu cymbalorum. [513] (62) Quod simulacrum eius CUM claui fingitur, quia tellus hieme clauditur, uere aperitur ut fruges nascantur. [519] Quod sedes finguntur circa eam, quia CUM omnia moueantur, ipsam non moueri. [520] (65) Quod Corybantes eius ministri CUM strictis gladiis esse finguntur, ut significetur omnes pro terra sua debere pugnare. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, CUM ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [584] Incipimus enim CUM nascimur, sumus cum uiuimus, desiimus cum interimus. [584] Incipimus enim cum nascimur, sumus CUM uiuimus, desiimus cum interimus. [584] Incipimus enim cum nascimur, sumus cum uiuimus, desiimus CUM interimus. [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, CUM sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. [609] (103) Pilosi, qui Graece Panitae, Latine Incubi appellantur, siue Inui ab ineundo passim CUM animalibus. CUMAEA [297] Ipsa est et CUMAEA, de qua Vergilius (Ecl- 4,4): Ultima Cumaei uenit iam carminis aetas. CUMAEI [297] Ipsa est et Cumaea, de qua Vergilius (Ecl- 4,4): Ultima CUMAEI uenit iam carminis aetas. CUMANA [296] (5) Septima CUMANA, nomine Amalthea, quae nouem libros adtulit Tarquinio Prisco, in quibus erant decreta Romana conscripta. [298] Dicta autem CUMANA a ciuitate Cumas, quae est in Campania, cuius sepulchrum in Sicilia adhuc manet. CUMAS [298] Dicta autem Cumana a ciuitate CUMAS, quae est in Campania, cuius sepulchrum in Sicilia adhuc manet. CUNCTA [356] Unde CUNCTA uitanda sunt a Christiano, et omni penitus execratione repudianda atque damnanda. CUPIDINEM [548] (80) CUPIDINEM uocatum ferunt propter amorem. CUPIDITAS [588] Ira, quae uindictam cupit; CUPIDITAS, quae desiderat opes: libido, quae appetit uoluptates. CUPIT [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel CUPIT, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. [588] Ira, quae uindictam CUPIT; cupiditas, quae desiderat opes: libido, quae appetit uoluptates. CUR [10] (3) CUR autem Ecclesia cum una sit, a Iohanne septem scribuntur, nisi ut una catholica septiformi plena Spiritu designetur? [484] CUR autem eum capite canino fingunt, haec ratio dicitur, quod inter omnia animalia canis sagacissimum genus et perspicax habeatur. CURA [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera CURA? CURAS [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere CURAS; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». CURATOREM [247] (20) (Item) Platonici quidem Deum CURATOREM et arbitrum et iudicem asserunt. CURRAT [473] Nam ideo Mercurius quasi medius currens dicitur appellatus, quod sermo CURRAT inter homines medius. CURRENS [473] Nam ideo Mercurius quasi medius CURRENS dicitur appellatus, quod sermo currat inter homines medius. CURRU [515] (63) Quod CURRU uehi dicitur, quia ipsa est terra quae pendet in aere. CURSU [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque CURSU nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. CUSTODIANT [79] (Samaritae dicti quod Legem solam CUSTODIANT. CUSTODIUNT [100] (9) Nazaraei dicti, qui dum Christum, qui a uico Nazaraeus est appellatus, filium Dei confiteantur, omnia tamen ueteris Legis CUSTODIUNT. [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: dies enim et horas in agendis negotiis operibusque CUSTODIUNT, et quid per singula tempora obseruare debeat homo, intendunt. CYGNUM [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et CYGNUM, quia cantauerit. CYMBALORUM [510] Eandem et Tellurem et Matrem magnam fingunt, turritam cum tympano et gallo et strepitu CYMBALORUM. [523] CYMBALORUM autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed ideo aere, quod terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. CYNICI [226] (14) CYNICI ab inmunditia inpudentiae nuncupati. CYRENAICUS [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus CYRENAICUS philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. CYRI [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et CYRI fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. DABANT [573] In lucis enim consulebantur a paganis, et responsa illis non signis, sed uocibus DABANT. DAEMON [549] Est enim DAEMON fornicationis. DAEMONAS [402] (15) DAEMONAS a Graecis dictos aiunt, quasi g-dahmonas, id est peritos ac rerum scios. DAEMONES [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in DAEMONES uerti putantes. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in DAEMONES et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [324] Nam amare DAEMONES sanguinem dicitur. [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris DAEMONES colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. [606] (101) Laruas ex hominibus factos DAEMONES aiunt, qui meriti mali fuerint. [611] Saepe enim inprobi existunt etiam mulieribus, et earum peragunt concubitum: quos DAEMONES Galli Dusios uocant, quia adsidue hanc peragunt inmunditiam. DAEMONIBUS [320] DAEMONIBUS enim adcitis audent uentilare, ut quisque suos perimat malis artibus inimicos. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus DAEMONIBUS ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. DAEMONUM [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras DAEMONUM euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. [334] (16) Arioli uocati, propter quod circa aras idolorum nefarias preces emittunt, et funesta sacrificia offerunt, iisque celebritatibus DAEMONUM responsa accipiunt. [355] (31) In quibus omnibus ars DAEMONUM est ex quadam pestifera societate hominum et angelorum malorum exorta. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue DAEMONUM sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. DAHMONAS [402] (15) Daemonas a Graecis dictos aiunt, quasi g-DAHMONAS, id est peritos ac rerum scios. DAMNABILITER [575] (89) Haec et alia sunt gentilium fabulosa figmenta, quae interpretata sic habentur, ut ea non intellecta DAMNABILITER tamen adorent. DAMNANDA [356] Unde cuncta uitanda sunt a Christiano, et omni penitus execratione repudianda atque DAMNANDA. DAMNANT [127] Gloriantes enim de suis meritis, negant paenitentibus ueniam peccatorum: uiduas, si nupserint, tamquam adulteras DAMNANT: mundiores se ceteris praedicant. DAMNANTES [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, DAMNANTES, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. DAMNASSE [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine uirgae in lucem reuocasse animas, ast alios DAMNASSE neci. DANAES [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo DANAES per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. DANT [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis DANT: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. DARE [403] Praesciunt enim futura multa, unde et solent responsa aliqua DARE. DARET [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris DARET quaedam manifesta signa. DAT [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua DAT. DATUR [524] (67) Eandem Vestam et ignem esse perhibent, quia terram ignem habere non dubium est, ut ex Aetna Vulcanoque DATUR intellegi. DEA [540] Unde et tanto procliyius DEA credita, quanto minus origo eius innotuit. DEAE [521] Quod gallos huic DEAE ut seruirent fecerunt, significant qui semine indigeant, terram sequi oportere; in ea quippe omnia reperire. DEAM [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et DEAM adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. [534] Apud Latinos autem Mineruam uocatam quasi DEAM et munus artium uariarum. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi DEAM quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. DEAMBULANS [224] (13) Peripatetici a deambulatione dicti, eo quod Aristoteles auctor eorum DEAMBULANS disputare solitus esset. DEAMBULATIONE [224] (13) Peripatetici a DEAMBULATIONE dicti, eo quod Aristoteles auctor eorum deambulans disputare solitus esset. DEAS [590] (96) Nymphas DEAS aquarum putant, dictas a nubibus. [592] Nymphas DEAS aquarum, quasi numina lympharum. DEBEANT [451] Unde turpe erat tales deos credi, quales homines esse non DEBEANT. DEBEAT [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: dies enim et horas in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per singula tempora obseruare DEBEAT homo, intendunt. DEBERE [373] (4) Post fidem autem non DEBERE uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [520] (65) Quod Corybantes eius ministri cum strictis gladiis esse finguntur, ut significetur omnes pro terra sua DEBERE pugnare. DEBETUR [395] Nam latreia Graece, Latine seruitus dicitur, quae quantum ad ueram religionem adtinet, nonnisi uni et soli Deo DEBETUR. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui DEBETUR ostendit. DECEM [177] Nam g-tessares quattuor significat, et g-deka DECEM. [291] (3) DECEM autem Sibyllae a doctissimis auctoribus fuisse traduntur. DECEPIT [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione DECEPIT, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. DECEPTIS [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a DECEPTIS et perditis persuaserunt. DECIMA [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, DECIMA Tiburtina, nomine Albunea. DECLARENTUR [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius DECLARENTUR. DECORE [280] (10) Officium autem poetae in eo est ut ea, quae uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus cum DECORE aliquo conuersa transducant. DECRETA [296] (5) Septima Cumana, nomine Amalthea, quae nouem libros adtulit Tarquinio Prisco, in quibus erant DECRETA Romana conscripta. DEDECORIS [439] Sed hoc a poetis totum fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac DEDECORIS infamia plenos fuisse historiae confitentur. DEDIT [123] (27) Cataphrygiis nomen prouincia Phrygia DEDIT, quia ibi extiterunt. DEDUCTUM [398] g-eidos enim Graece formam sonat, et ab eo per diminutionem idolum DEDUCTUM aeque apud nos formulam facit. DEEST [33] DEEST enim ibi pes, nullaque progrediendi facultas est; quia dum quisque peccatum amat, futuram gloriam non sperat. DEFENDUNT [106] (13) Archontiaci a principibus appellantur, qui uniuersitatem, quam Deus condidit, opera esse archangelorum DEFENDUNT. DEFERRI [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat DEFERRI; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. DEFUNCTIS [144] Hi offerre sacrificium pro DEFUNCTIS spernunt. DEFUNCTORUM [600] Quo nomine appellant alicuius meriti animas DEFUNCTORUM, quasi g-aeroas, id est uiros aerios et caelo dignos propter sapientiam et fortitudinem. DEHINC [268] Iam DEHINC sequentes tragici multum honorem adepti sunt, excellentes in argumentis fabularum ad ueritatis imaginem fictis. DEI [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia DEI uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». [35] Nam dilectio a duobus incipit, quod est amor DEI et proximi; de. [46] (3) Apostolos DEI habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus DEI, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [95] Animam naturam DEI esse dicunt, bonum et malum Deum suis dogmatibus fingunt. [100] (9) Nazaraei dicti, qui dum Christum, qui a uico Nazaraeus est appellatus, filium DEI confiteantur, omnia tamen ueteris Legis custodiunt. [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem DEI creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris DEI faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. [110] (17) Melchisedechiani uocati pro eo, quod Melchisedech sacerdotem DEI non hominem fuisse, sed uirtutem Dei esse arbitrantur. [110] (17) Melchisedechiani uocati pro eo, quod Melchisedech sacerdotem Dei non hominem fuisse, sed uirtutem DEI esse arbitrantur. [165] (52) Bonosiaci a Bonoso quodam episcopo exorti produntur, qui Christum filium DEI adoptiuum, non proprium adserunt. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non DEI, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo DEI et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium DEI, alterum hominis praedicauit. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem DEI negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam DEI conspirant. [287] Nam g-sohs Aeolico sermone deos, g-boulehn Graeci mentem nuncupant, quasi DEI mentem. [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per DEI iussum angelica reuelatione. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu DEI nostri die ac nocte». DEINCEPS [199] (3) Ita DEINCEPS posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. DEINDE [567] Velut g-soros et Apis, Sorapis primo, DEINDE una littera commutata Serapis dictus est. DEITATIS [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret DEITATIS: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. DEKA [177] Nam g-tessares quattuor significat, et g-DEKA decem. DELECTATUR [51] Eodem enim cultu, eodem ritu credit ut ceteri; solo congregationis DELECTATUR discidio. DELEGERUNT [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam DELEGERUNT, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. DELICATO [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et DELICATO corpore pingitur. DELICTA [276] Hi enim uniuersorum DELICTA corripiunt, nec uitabatur eis pessimum quemque describere, nec cuilibet peccata moresque reprehendere. DELINQUERE [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita DELINQUERE, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. DELIRANT [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites per aetatem DELIRANT et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. DELOS [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas Minerua, apud Samum Iuno, apud Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud DELOS Apollo. DELPHICA [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia DELPHICA in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. DELPHII [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo DELPHII Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. DEMOCRITUS [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit DEMOCRITUS, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. [305] (2) Hanc artem multa post saecula DEMOCRITUS ampliauit, quando et Hippocrates medicinae disciplina effloruit. DEMONSTRARE [56] Haereticorum autem dogmata ut facile possint agnosci, causas eorum uel nomina DEMONSTRARE oportuit. DENUDENTUR [277] Unde et nudi pinguntur, eo quod per eos uitia singula DENUDENTUR. DEO [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago DEO meo pro omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». [23] (2) Religio appellata, quod per eam uni DEO religamus animas nostras ad cultum diuinum uinculo seruiendi. [89] Hi dicunt creaturam non a DEO, sed a uirtute quadam superna creatam. [90] (3) Menandriani a Menandro mago, discipulo Simonis nuncupati; qui mundum non a DEO, sed ab angelis factum asserunt. [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, DEO non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. [132] Hic duas naturas et substantias introduxit, id est bonam et malam, et animas ex DEO quasi ex aliquo fonte manare adseruit. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam DEO coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [237] Dicti autem Theologi, quoniam in scriptis suis de DEO dixerunt. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum DEO aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo DEO legitur, Heraclitus interuenit. [300] (7) Quarum omnium carmina efferuntur, in quibus de DEO et de Christo et gentibus multa scripsisse manifestissime conprobantur. [311] Legitur et de sacrificio quod Arcades DEO suo Lycaeo immolabant, ex quo quicumque sumerent in bestiarum formas conuertebantur. [331] (14) Diuini dicti, quasi DEO pleni: diuinitate enim se plenos adsimulant et astutia quadam fraudulenta hominibus futura coniectant. [395] Nam latreia Graece, Latine seruitus dicitur, quae quantum ad ueram religionem adtinet, nonnisi uni et soli DEO debetur. DEORSUM [409] (18) Diabolus Hebraice dicitur DEORSUM fluens, quia quietus in caeli culmine stare contempsit, sed superbiae pondere deorsum corruens cecidit. [409] (18) Diabolus Hebraice dicitur deorsum fluens, quia quietus in caeli culmine stare contempsit, sed superbiae pondere DEORSUM corruens cecidit. DEORUM [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem DEORUM suorum excogitauerunt. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero DEORUM suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. [438] (29) Quaedam autem nomina DEORUM suorum gentiles per uanas fabulas ad rationes physicas conantur traducere, eaque in causis elementorum conposita esse interpretantur. [441] (30) Saturnus origo DEORUM et totius posteritatis a paganis designatur. DEOS [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt DEOS esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac DEOS suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [287] Nam g-sohs Aeolico sermone DEOS, g-boulehn Graeci mentem nuncupant, quasi dei mentem. [378] (1) Quos pagani DEOS asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores DEOS existimarent atque colerent. [439] Sed hoc a poetis totum fictum est, ut DEOS suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. [451] Unde turpe erat tales DEOS credi, quales homines esse non debeant. [601] (99) Penates gentiles dicebant omnes DEOS quos domi colebant. [604] (100) Manes DEOS mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. DEPUTETUR [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni DEPUTETUR, ubi uolunt heroas habitare. DERIUATUM [591] Nam ex nubibus aquae, unde DERIUATUM est. DESCENDERE [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et DESCENDERE montibus ornos». DESCENDERIT [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram DESCENDERIT, nihil creatur. DESCENDERUNT [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est, sicut in carne DESCENDERUNT sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. DESCENDIT [532] Unde et Vergilius (Georg- 2,325): Tum pater omnipotens fecundis imbribus aether coniugis in gremium DESCENDIT. DESCENSIONE [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi DESCENSIONE (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. DESCRIBERE [276] Hi enim uniuersorum delicta corripiunt, nec uitabatur eis pessimum quemque DESCRIBERE, nec cuilibet peccata moresque reprehendere. DESCRIBUNT [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa DESCRIBUNT, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. DESIDERAT [588] Ira, quae uindictam cupit; cupiditas, quae DESIDERAT opes: libido, quae appetit uoluptates. DESIDERIO [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex DESIDERIO mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. DESIGNATUR [441] (30) Saturnus origo deorum et totius posteritatis a paganis DESIGNATUR. DESIGNETUR [10] (3) Cur autem Ecclesia cum una sit, a Iohanne septem scribuntur, nisi ut una catholica septiformi plena Spiritu DESIGNETUR? DESIIMUS [584] Incipimus enim cum nascimur, sumus cum uiuimus, DESIIMUS cum interimus. DESINAT [542] (76) Venerem exinde dicunt nuncupatam, quod sine ui femina uirgo esse non DESINAT. DESPERATIO [32] Unde et e contrario DESPERATIO. DEUM [25] (3) Tria sunt autem quae in religionis cultu ad colendum DEUM in hominibus perquiruntur, id est fides, spes, caritas. [30] Et inde fides uocata, ab eo quod fit illud quod inter utrosque placitum est, quasi inter DEUM et hominem; hinc et foedus. [95] Animam naturam Dei esse dicunt, bonum et malum DEUM suis dogmatibus fingunt. [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, DEUM legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non DEUM in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, alterum iustum DEUM adseruit, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. [122] DEUM enim Verbum non credunt, respuentes Iohannis euangelium et Apocalypsin. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica DEUM habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [156] (44) Macedoniani a Macedonio Constantinopolitano episcopo dicti sunt, negantes DEUM esse Spiritum sanctum. [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt DEUM non facere mala, contra illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». [163] (50) Floriani a Florino, qui e contrario dicunt DEUM creasse male, contra id quod scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse DEUM: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [209] Hi animarum creatorem esse DEUM, corporum angelos asserunt; per multos annorum circulos in diuersa corpora redire animas dicunt. [231] Adserunt autem DEUM nihil agere; omnia constare corporibus: animam nihil aliud esse quam corpus. [239] Quidam enim corporeo sensu hunc mundum uisibilem ex quattuor elementis DEUM esse dixerunt, ut Dionysius Stoicus. [240] Alii uero spiritaliter intellexerunt mentem esse DEUM, ut Thales Milesius. [242] Quidam DEUM sine tempore incommutabilem, ut Plato. [245] Inuentum enim solummodo DEUM, non ut inuenerunt, exposuerunt, quia euanuerunt in cogitationibus suis. [247] (20) (Item) Platonici quidem DEUM curatorem et arbitrum et iudicem asserunt. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad DEUM referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [421] Sed et ille Antichristus est qui negat esse DEUM Christum. [428] Idolum enim fuit Moab, cognomento Baal, super montem Phegor, quem Latini Priapum uocant, DEUM hortorum. [454] Sed dum hoc fingunt, monstrum, non DEUM faciunt. [485] (50) Martem DEUM belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [554] (81) Pan dicunt Graeci, Latini Siluanum, DEUM rusticorum, quem in naturae similitudinem formauerunt; unde et Pan dictus est, id est omne. [562] Caprinas ungulas habet, ut soliditatem terrae ostendat, quem uolunt rerum et totius naturae DEUM; unde Pan quasi omnia dicunt. DEUORASSE [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur DEUORASSE, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [446] (33) In aliquibus autem ciuitatibus Saturno liberos suos apud gentiles inmolabant, quod Saturnum poetae liberos suos DEUORASSE solitum tradiderunt. DEUS [106] (13) Archontiaci a principibus appellantur, qui uniuersitatem, quam DEUS condidit, opera esse archangelorum defendunt. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est DEUS». [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt Deum non facere mala, contra illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego DEUS, creans mala». [163] (50) Floriani a Florino, qui e contrario dicunt Deum creasse male, contra id quod scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit DEUS omnia bona». [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus DEUS tuus Deus unus est». [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus DEUS unus est». [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit DEUS intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [238] Quorum uaria constat opinio, quid DEUS esset dum quaererent. [255] (23) Inde Marcionis DEUS melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal DEUS dicitur. [565] (85) Serapis omnium maximus Aegyptiorum DEUS. [579] (91) Non enim abnuere possumus esse scriptum in litteris sanctis (Psalm- 61,12): «Semel locutus est DEUS: duo haec audiui,» et cetera. DEUTEREHSEIS [64] Nam Pharisaei ex Hebraeo in Latinum interpretantur Diuisi, eo quod traditionum et obseruationum, quas illi g-DEUTEREHSEIS uocant, iustitiam praeferunt. DEUTERON [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (DEUTERON- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». DIABOLO [161] (48) Patriciani a quodam Patricio nuncupati sunt, qui substantiam humanae carnis a DIABOLO conditam dicunt. [173] (58) Paterniani a Paterno quodam exorti (qui) inferiores corporis partes a DIABOLO factas opinantur. DIABOLUS [401] Quidam uero Latini ignorantes Graece inperite dicunt idolum ex dolo sumpsisse nomen, quod DIABOLUS creaturae cultum diuini nominis inuexit. [408] Hi sunt praeuaricatores angeli, quorum DIABOLUS princeps est. [409] (18) DIABOLUS Hebraice dicitur deorsum fluens, quia quietus in caeli culmine stare contempsit, sed superbiae pondere deorsum corruens cecidit. [410] Graece uero DIABOLUS criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». DIACONO [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, DIACONO ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. DIALECTICO [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio quodam DIALECTICO, Aetii discipulo, ex cuius nomine magis innotuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio Spiritum sanctum. DIANA [504] De qua Vergilius (Aen- 4,511): Tria uirginis ora Dianae, quia eadem Luna, eadem DIANA, eadem Proserpina uocatur. [507] Latonia autem DIANA, eo quod Latonae fuerit filia. DIANAE [504] De qua Vergilius (Aen- 4,511): Tria uirginis ora DIANAE, quia eadem Luna, eadem Diana, eadem Proserpina uocatur. DIANAM [498] (56) DIANAM quoque germanam eius similiter lunam et uiarum praesidem aiunt. [501] DIANAM autem uocatam quasi Duanam, quod luna et die et nocte appareat. DICATUR [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire DICATUR, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. DICEBANT [601] (99) Penates gentiles DICEBANT omnes deos quos domi colebant. DICEBANTUR [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia DICEBANTUR, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti DICEBANTUR a gentibus, qui nouo marito sternebantur. DICEBAT [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui DICEBAT Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non in personis accipiunt. DICENDI [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse DICENDI: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. DICENS [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad Romanos DICENS (1,8): «Gratias ago Deo meo pro omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». [93] Quos Iohannes in Apocalypsi inprobat DICENS (2,6): «Sed hoc habes, quod odisti facta Nicolaitarum». DICENTE [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, DICENTE Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et DICENTE iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. DICENTES [66] (4) Saducaei (negant resurrectionem, DICENTES dictum esse in Genesi (3,19): «Dudum terra es, et in terram ibis». [75] (8) Meristae appellati eo quod separent Scripturas, non credentes omnibus Prophetis, DICENTES aliis et aliis spiritibus illos prophetasse. [83] Hi Herodem magnificabant, DICENTES ipsum esse Christum). [103] Colunt enim serpentem, DICENTES ipsum in paradiso induxisse uirtutis cognitionem. [109] (16) Sethiani nomen acceperunt a filio Adam, qui uocatus est Seth, DICENTES eundem esse Christum. [116] Panem enim et caseum offerunt, DICENTES primis hominibus oblationem a fructibus terrae et a fructibus ouium fuisse celebratam. [148] (40) Origeniani Origene auctore exorti sunt, DICENTES quod non possit Filius uidere Patrem, nec Spiritus sanctus Filium. [157] (45) Apollinaristae ab Apollinare uocati sunt, DICENTES Christum corpus tantummodo sine anima suscepisse. [174] (59) Arabici nuncupati, eo quod in Arabia exorti sunt, DICENTES animam cum corpore mori, atque in nouissimum utrumque resurgi. [178] (62) Nyctages a somno nuncupati, quod uigilias noctis respuant, superstitionem esse DICENTES iura temerari diuina, qui noctem ad requiem tribuit. [180] Hi liberum arbitrium diuinae gratiae anteponunt, DICENTES sufficere uoluntatem ad inplenda iussa diuina. [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, DICENTES: «Sic ille nocens erit qui paleas furauerit quam qui aurum; qui mergum occiderit quam qui equum. [246] DICENTES enim se esse sapientes stulti facti sunt. DICERENT [71] (Galilaei dicunt Christum uenisse et docuisse eos ne DICERENT dominum Caesarem neque eius monitis uterentur. DICI [18] Ipsorum enim proprie synagoga DICI solet, quamuis et ecclesia dicta sit. [39] Omnis autem dilectio carnalis non dilectio, sed magis amor DICI solet. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem DICI iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [399] Igitur omnis forma uel formula idolum se DICI exposcit. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem DICI, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-antifrasin DICI manes, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. DICIMUS [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie DICIMUS; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [49] Nam sectas DICIMUS habitus animorum, ac instituta circa disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. DICIT [55] (7) Lucretius autem superstitionem DICIT superstantium rerum, id est caelestium et diuinorum quae super nos stant; sed male dicit. [55] (7) Lucretius autem superstitionem dicit superstantium rerum, id est caelestium et diuinorum quae super nos stant; sed male DICIT. [250] (21) Unde et Varro ignem mundi animum DICIT, proinde quod in mundo ignis omnia gubernet, sicut animus in nobis. [329] Varro DICIT diuinationis quattuor esse genera, terram, aquam, aerem et ignem. [458] (40) Unde etiam Homerus DICIT eum praecipitatum de aere in terras, quod omne fulmen de aere cadit. [613] Ad quem Horatius DICIT (C- 3,18,1): Faune, Nympharum fugientium amator, per meos fines et aprica rura lenis incedas. DICITUR [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion DICITUR, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. [17] (7) Synagoga Graece congregatio DICITUR, quod proprium nomen Iudaeorum populus tenuit. [102] Coluber enim Graece OFIS DICITUR. [121] g-logos enim Graece uerbum DICITUR. [159] (47) Metangismonitae ideo tale nomen acceperunt, quia g-aggos Graece uas DICITUR. [206] Ratio enim Graece g-logos DICITUR. [213] Graece enim porticus stoa DICITUR. [261] Id genus quia forma quadam efficitur, quae g-poiohtes POIOTES DICITUR, poema uocitatum est, eiusque fictores poetae». [289] (2) Sicut enim omnis uir prophetans uel uates DICITUR uel propheta, ita omnis femina prophetans Sibylla uocatur. [324] Nam amare daemones sanguinem DICITUR. [358] (33) Praestigium uero Mercurius primus DICITUR inuenisse. [360] (34) Aruspicinae artem primus Etruscis tradidisse DICITUR quidam Tages. [362] (35) Nam DICITUR fabulose, arante quodam rustico, subito hunc ex glebis exiluisse et aruspicinam dictasse, qua die et mortuus est. [372] g-ehthos enim Graece gens DICITUR. [388] Apud eos enim idolum siue simulacrum Semel DICITUR. [395] Nam latreia Graece, Latine seruitus DICITUR, quae quantum ad ueram religionem adtinet, nonnisi uni et soli Deo debetur. [409] (18) Diabolus Hebraice DICITUR deorsum fluens, quia quietus in caeli culmine stare contempsit, sed superbiae pondere deorsum corruens cecidit. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica DICITUR (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [417] Non sic, sed Antichristus Graece DICITUR, quod est Latine contrarius Christo. [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus DICITUR. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et DICITUR praeesse hortis propter eorum fecunditatem. [460] (41) Claudus autem DICITUR Vulcanus, quia per naturam numquam rectus (est) ignis, sed quasi claudus eiusmodi speciem motumque habet. [470] Iste et Graece g-Dionusos a monte Indiae Nysa, ubi DICITUR esse nutritus. [473] Nam ideo Mercurius quasi medius currens DICITUR appellatus, quod sermo currat inter homines medius. [474] Ideo et g-ermehs Graece, quod sermo, uel interpretatio, quae ad sermonem utique pertinet, ermhneia DICITUR. [483] (49) Hermes autem Graece DICITUR g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. [484] Cur autem eum capite canino fingunt, haec ratio DICITUR, quod inter omnia animalia canis sagacissimum genus et perspicax habeatur. [490] Mars autem apud Thracos Gradiuus DICITUR, eo quod in bello gradum inferant qui pugnant, aut quod inpigre gradiantur. [515] (63) Quod curru uehi DICITUR, quia ipsa est terra quae pendet in aere. [533] (71) Minerua apud Graecos g-Athehneh DICITUR, id est, femina. [538] (74) Haec Minerua et Tritonia DICITUR. [547] (79) Nam quod Saturnus DICITUR patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros DICITUR Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [607] Quarum natura esse DICITUR terrere paruulos et in angulis garrire tenebrosis. DICTA [18] Ipsorum enim proprie synagoga dici solet, quamuis et ecclesia DICTA sit. [44] (2) Inde ergo haeresis, DICTA Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. [53] (6) Superstitio DICTA eo quod sit superflua aut superinstituta obseruatio. [265] Unde et lyra DICTA. [294] DICTA autem Erythraea, quia in eadem insula eius inuenta sunt carmina. [295] Sexta Samia, quae Phemonoe DICTA est, a Samo insula, unde fuit cognominata. [298] DICTA autem Cumana a ciuitate Cumas, quae est in Campania, cuius sepulchrum in Sicilia adhuc manet. [340] (19) DICTA sunt autem auspicia, quasi auium aspicia, et auguria, quasi auium garria, hoc est auium uoces et linguae. [541] (75) Pallas autem DICTA uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. DICTAE [344] (21) Pythonissae a Pythio Apolline DICTAE, quod is auctor fuerit diuinandi. DICTAM [330] Hinc geomantiam, hydromantiam, aeromantiam, pyromantiam DICTAM. [508] (59) Cererem, id est terram, a creandis frugibus adserunt DICTAM, appellantes eam nominibus plurimis. DICTAS [590] (96) Nymphas deas aquarum putant, DICTAS a nubibus. [608] (102) Lamias, quas fabulae tradunt infantes corripere ac laniare solitas, a laniando specialiter DICTAS. DICTASSE [362] (35) Nam dicitur fabulose, arante quodam rustico, subito hunc ex glebis exiluisse et aruspicinam DICTASSE, qua die et mortuus est. DICTAUIT [361] Hic ex +oris+ aruspicinam DICTAUIT, et postea non apparuit. DICTI [73] (7) Genistae (praesumunt quoniam de genere Abrahae sunt) (DICTI eo quod de genere Abrahae esse glorientur. [79] (Samaritae DICTI quod Legem solam custodiant. [88] (2) Simoniani DICTI a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. [92] (5) Nicolaitae DICTI a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [100] (9) Nazaraei DICTI, qui dum Christum, qui a uico Nazaraeus est appellatus, filium Dei confiteantur, omnia tamen ueteris Legis custodiunt. [119] (25) Tatiani a Tatiano quodam uocati, qui et Encratitae DICTI, quia carnes abominantur. [134] (32) Anthropomorphitae DICTI pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [139] (35) Montani haeretici DICTI, quod tempore persecutionis in montibus latuerunt; qua occasione se a catholicae Ecclesiae corpore diuiserunt. [140] (36) Ebionitae ab Ebione DICTI. [156] (44) Macedoniani a Macedonio Constantinopolitano episcopo DICTI sunt, negantes Deum esse Spiritum sanctum. [166] (53) Circumcelliones DICTI eo, quod agrestes sint, quos Cotopitas uocant, supradictae haeresis habentes doctrinam. [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano quodam monacho DICTI, adserentes nullam nuptarum et uirginum esse distantiam, nullumque inter abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. [175] (60) Tertullianistae DICTI a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. [176] (61) Tessarescaedecatitae DICTI, quia XIV luna pascha cum Iudaeis obseruandum contendunt. [182] (65) Eutychiani DICTI ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in eo diuinam adseruit esse naturam. [183] (66) Acephali DICTI, id est sine capite quem sequuntur haeretici. [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia DICTI, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [201] (4) Physici DICTI, quia de naturis tractant. [208] (7) Platonici a Platone philosopho DICTI. [210] Stoici a loco DICTI. [212] In hac porticu sapientes philosophabantur, ex quo et Stoici DICTI sunt. [224] (13) Peripatetici a deambulatione DICTI, eo quod Aristoteles auctor eorum deambulans disputare solitus esset. [229] (15) Epicurei DICTI ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. [237] DICTI autem Theologi, quoniam in scriptis suis de Deo dixerunt. [259] (1) Poetae unde sint DICTI, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [266] (5) Tragoedi DICTI, quod initio canentibus praemium erat hircus, quem Graeci g-trago uocant. [278] (8) Saturici autem DICTI, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [279] (9) Quidam autem poetae Theologici DICTI sunt, quoniam de diis carmina faciebant. [326] (12) Hydromantii ab aqua DICTI. [331] (14) Diuini DICTI, quasi deo pleni: diuinitate enim se plenos adsimulant et astutia quadam fraudulenta hominibus futura coniectant. [333] (15) Incantatores DICTI sunt, qui artem uerbis peragunt. [345] (22) Astrologi DICTI, eo quod in astris auguriantur. [351] (27) Horoscopi DICTI, quod horas natiuitatis hominum speculantur dissimili et diuerso fato. [366] (1) Pagani ex pagis Atheniensium DICTI, ubi exorti sunt. [369] DICTI autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est, sicut in carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. [572] (87) Fauni a fando, uel g-apo g-tehs g-fohnehs DICTI, quod uoce, non signis ostendere uiderentur futura. [602] Et penates DICTI, quod essent in penetralibus, id est in secretis. DICTOS [402] (15) Daemonas a Graecis DICTOS aiunt, quasi g-dahmonas, id est peritos ac rerum scios. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes DICTOS, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. DICTUM [29] Proprie autem nomen fidei inde est DICTUM, si omnino fiat quod dictum est aut promissum. [29] Proprie autem nomen fidei inde est dictum, si omnino fiat quod DICTUM est aut promissum. [66] (4) Saducaei (negant resurrectionem, dicentes DICTUM esse in Genesi (3,19): «Dudum terra es, et in terram ibis». [234] Gymnasium enim ex eo DICTUM est, quod iuuenes nudi exercerentur in campo, ubi pudenda sola tantum operiunt. [359] DICTUM autem praestigium, quod praestringat aciem oculorum. [416] Non, quomodo quidam simplices intellegunt, Antichristum ideo DICTUM quod ante Christum uenturus sit, id est post cum ueniat Christus. [478] (47) Nuntium DICTUM, quoniam per sermonem omnia cogitata enuntiantur. [580] Quod enim DICTUM est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane DICTUM existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. DICTUS [447] (34) Iouis fertur a iuuando DICTUS, et Iuppiter quasi iuuans pater, hoc est, omnibus praestans. [455] (38) Neptunum aquas mundi praedicant; et DICTUS ab eis Neptunus, quasi nube tonans. [456] (39) Vulcanum uolunt ignem; et DICTUS Vulcanus quasi uolans candor, uel quasi uolicanus, quod per aerem uolat. [471] Ceterum est et Nysa ciuitas, in qua colitur idem Liber, unde Nysaeus DICTUS est. [554] (81) Pan dicunt Graeci, Latini Siluanum, deum rusticorum, quem in naturae similitudinem formauerunt; unde et Pan DICTUS est, id est omne. [567] Velut g-soros et Apis, Sorapis primo, deinde una littera commutata Serapis DICTUS est. DICUNT [52] Fit autem schisma cum DICUNT homines, «nos iusti sumus,» «nos sanctificamus inmundos,» et cetera similia. [54] Alii DICUNT a senibus, quia multis annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. [70] (5) Essei DICUNT ipsum esse Christum qui docuit illos omnem abstinentiam. [71] (Galilaei DICUNT Christum uenisse et docuisse eos ne dicerent dominum Caesarem neque eius monitis uterentur. [72] (6) Masbothei DICUNT ipsum esse Christum qui docuit illos in omni re sabbatizare. [89] Hi DICUNT creaturam non a Deo, sed a uirtute quadam superna creatam. [95] Animam naturam Dei esse DICUNT, bonum et malum Deum suis dogmatibus fingunt. [147] DICUNT etiam nullum inputari peccatum in fide manentium. [149] Animas quoque in mundi principio DICUNT peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. [151] Unde et Patripassiani uocantur, quia Patrem passum DICUNT. [161] (48) Patriciani a quodam Patricio nuncupati sunt, qui substantiam humanae carnis a diabolo conditam DICUNT. [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui DICUNT Deum non facere mala, contra illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». [163] (50) Floriani a Florino, qui e contrario DICUNT Deum creasse male, contra id quod scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». [172] (57) Eluidiani ab Eluidio nominati, qui DICUNT post natum Christum alios Mariam filios de uiro Ioseph peperisse. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem DICUNT: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [209] Hi animarum creatorem esse Deum, corporum angelos asserunt; per multos annorum circulos in diuersa corpora redire animas DICUNT. [218] (10) Hi etiam animam cum corpore perire DICUNT, animam quoque. [225] Hi DICUNT quandam particulam animae esse aeternam: de reliquo magna ex parte mortalem. [389] Iudaei DICUNT quod Ismael primus simulacrum luto fecerit. [401] Quidam uero Latini ignorantes Graece inperite DICUNT idolum ex dolo sumpsisse nomen, quod diabolus creaturae cultum diuini nominis inuexit. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere DICUNT, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [444] (32) Hunc Caeli patris abscidisse genitalia DICUNT, quia nihil in caelo de seminibus nascitur. [452] (37) Ianum DICUNT quasi mundi uel caeli uel mensuum ianuam: duas Iani facies faciunt, propter orientem et occidentem. [461] Ideo autem in fabrorum fornace eundem Vulcanum auctorem DICUNT, quia sine igne nullum metalli genus fundi extendique potest. [466] DICUNT enim mulieres ei adtributas et uinum propter excitandam libidinem. [479] Ideo autem furti magistrum DICUNT, quia sermo animos audientium fallit. [485] (50) Martem deum belli esse DICUNT, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [488] Hunc et adulterum DICUNT, quia belligerantibus incertus est. [509] DICUNT etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. [528] (69) Iunonem DICUNT quasi ianonem, id est ianuam, pro purgationibus feminarum, eo quod quasi portas matrum natorum pandat, et nubentum maritis. [531] (70) Et sororem DICUNT quod mundi pars est; coniugem, quod commixta concordat. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam DICUNT de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. [542] (76) Venerem exinde DICUNT nuncupatam, quod sine ui femina uirgo esse non desinat. [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani DICUNT uxorem, quia Venerium officium nonnisi calore consistit, unde est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem senior. [554] (81) Pan DICUNT Graeci, Latini Siluanum, deum rusticorum, quem in naturae similitudinem formauerunt; unde et Pan dictus est, id est omne. [562] Caprinas ungulas habet, ut soliditatem terrae ostendat, quem uolunt rerum et totius naturae deum; unde Pan quasi omnia DICUNT. [574] (88) Genium autem DICUNT, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. [576] (90) Fatum autem DICUNT esse quidquid dii fantur, quidquid Iuppiter fatur. [577] A fando igitur fatum DICUNT, id est a loquendo. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere DICUNT, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. [593] Ipsas autem DICUNT et Musas quas et nymphas, nec inmerito. [596] Nymphas quippe montium Oreades DICUNT, siluarum Dryades, fontium Hamadryades, camporum Naides, maris Nereides. [597] (98) Heroas DICUNT a Iunone traxisse nomen. [604] (100) Manes deos mortuorum DICUNT, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [612] (104) Quem autem uulgo Incubonem uocant, hunc Romani Faunum ficarium DICUNT. DICUNTUR [61] (2) Hebraei transitores DICUNTUR. [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse DICUNTUR, cuius discipulum perhibent fuisse Sabellium, ex cuius nomine maxime innotuerunt; unde et Sabelliani uocati sunt. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam DICUNTUR. [286] (1) Sibyllae generaliter DICUNTUR omnes feminae uates lingua Graeca. [308] Per quandam scientiam futurorum et infernorum et uocationes eorum inuenta sunt aruspicia, augurationes, et ipsa quae DICUNTUR oracula et necromantia. [370] (3) Proinde gentiles primitus nuncupantur: ipsi DICUNTUR Graece Ethnici. [374] (5) Apostatae DICUNTUR, qui post baptismum Christi susceptum ad idolorum cultum et sacrificiorum contaminationem reuertuntur. [381] (3) Nam quorundam et inuentiones artium cultu peperisse DICUNTUR, ut Aesculapio medicina, Vulcano fabrica. [481] (48) Nam bellantes ac dissidentes interpretum oratione sedantur; unde secundum Liuium legati pacis caduceatores DICUNTUR. [527] Propterea et uirgines ei seruire DICUNTUR, eo quod sicut ex uirgine, ita nihil ex igne nascatur. [610] Unde et Incubi DICUNTUR ab incumbendo, hoc est stuprando. DIDICERUNT [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum DIDICERUNT, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. DIE [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principis in Alexandria populi peruersi electione uno DIE sunt ordinati episcopi. [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de DIE et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [362] (35) Nam dicitur fabulose, arante quodam rustico, subito hunc ex glebis exiluisse et aruspicinam dictasse, qua DIE et mortuus est. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri DIE ac nocte». [501] Dianam autem uocatam quasi Duanam, quod luna et DIE et nocte appareat. DIERUM [346] (23) Genethliaci appellati propter natalium considerationes DIERUM. DIES [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «DIES iudicii in corde meo». [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: DIES enim et horas in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per singula tempora obseruare debeat homo, intendunt. DIESPITER [462] (42) Pluton Graece, Latine DIESPITER uel Ditis pater; quem alii Orcum uocant, quasi receptorem mortium. DIFFUNDITUR [6] Non enim sicut conuenticula haereticorum in aliquibus regionum partibus coartatur, sed per totum terrarum orbem dilatata DIFFUNDITUR. DIGITISQUE [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso DIGITISQUE filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. DIGITOS [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter DIGITOS neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per DIGITOS neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. DIGNOS [600] Quo nomine appellant alicuius meriti animas defunctorum, quasi g-aeroas, id est uiros aerios et caelo DIGNOS propter sapientiam et fortitudinem. DII [576] (90) Fatum autem dicunt esse quidquid DII fantur, quidquid Iuppiter fatur. [603] Hi DII quomodo uocabantur, uel quae nomina habuerint, ignoratur. DIIS [279] (9) Quidam autem poetae Theologici dicti sunt, quoniam de DIIS carmina faciebant. [377] DE DIIS GENTIUM. DILATATA [6] Non enim sicut conuenticula haereticorum in aliquibus regionum partibus coartatur, sed per totum terrarum orbem DILATATA diffunditur. DILECTIO [34] (6) Caritas Graece, Latine DILECTIO interpretatur, quod duos in se liget. [35] Nam DILECTIO a duobus incipit, quod est amor Dei et proximi; de. [36] qua Apostolus (Rom- 13,10) «Plenitudo», inquit, «legis DILECTIO». [39] Omnis autem DILECTIO carnalis non dilectio, sed magis amor dici solet. [39] Omnis autem dilectio carnalis non DILECTIO, sed magis amor dici solet. DILECTIONIS [40] DILECTIONIS autem nomen tantum in melioribus rebus accipi solet. DILEXERUNT [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos DILEXERUNT, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. DILIGIT [37] (7) Maior est autem haec omnibus, quia qui DILIGIT et credit et sperat. [38] Qui autem non DILIGIT, quamuis multa bona faciat, frustra laborat. DIMICABITUR [419] (21) Christum enim se mentietur, dum uenerit; et contra eum DIMICABITUR; et aduersabitur sacramentis Christi, ut ueritatis eius euangelium soluat. DIMINUTIONEM [398] g-eidos enim Graece formam sonat, et ab eo per DIMINUTIONEM idolum deductum aeque apud nos formulam facit. DIONUSOS [470] Iste et Graece g-DIONUSOS a monte Indiae Nysa, ubi dicitur esse nutritus. DIONYSIUS [239] Quidam enim corporeo sensu hunc mundum uisibilem ex quattuor elementis Deum esse dixerunt, ut DIONYSIUS Stoicus. DIOSCORI [187] Hi errores Eutychis et DIOSCORI sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus unam in Christo naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. DISCEDENTES [167] Hi amore martyrii semetipsos perimunt, ut uiolenter de hac uita DISCEDENTES martyres nominentur. DISCERNENDI [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue DISCERNENDI causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. DISCIDIO [51] Eodem enim cultu, eodem ritu credit ut ceteri; solo congregationis delectatur DISCIDIO. DISCIPLINA [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis DISCIPLINA est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [305] (2) Hanc artem multa post saecula Democritus ampliauit, quando et Hippocrates medicinae DISCIPLINA effloruit. DISCIPLINAE [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae DISCIPLINAE perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. DISCIPLINAM [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo DISCIPLINAM fideliter nationibus adsignauerunt. [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac instituta circa DISCIPLINAM uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. DISCIPULO [90] (3) Menandriani a Menandro mago, DISCIPULO Simonis nuncupati; qui mundum non a Deo, sed ab angelis factum asserunt. [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, Aetii DISCIPULO, ex cuius nomine magis innotuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio Spiritum sanctum. DISCIPULUM [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius DISCIPULUM perhibent fuisse Sabellium, ex cuius nomine maxime innotuerunt; unde et Sabelliani uocati sunt. DISCRIMEN [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano quodam monacho dicti, adserentes nullam nuptarum et uirginum esse distantiam, nullumque inter abstinentes et simpliciter epulantes esse DISCRIMEN. DISCRIMINA [559] Fistulam septem calamorum gestat, propter harmoniam caeli, in qua septem sunt soni et septem DISCRIMINA uocum. DISCURRUNT [476] Qui ideo fingitur habere pinnas, quia citius uerba DISCURRUNT. DISPUTANT [203] Ethici, quia de moribus DISPUTANT. DISPUTARE [224] (13) Peripatetici a deambulatione dicti, eo quod Aristoteles auctor eorum deambulans DISPUTARE solitus esset. DISSENTIANT [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi DISSENTIANT, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. DISSENTIUNT [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu DISSENTIUNT: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. DISSIDENTES [481] (48) Nam bellantes ac DISSIDENTES interpretum oratione sedantur; unde secundum Liuium legati pacis caduceatores dicuntur. DISSIMILEM [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, Aetii discipulo, ex cuius nomine magis innotuerunt: DISSIMILEM Patri asserentes Filium et Filio Spiritum sanctum. DISSIMILI [351] (27) Horoscopi dicti, quod horas natiuitatis hominum speculantur DISSIMILI et diuerso fato. DISTANTIAM [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano quodam monacho dicti, adserentes nullam nuptarum et uirginum esse DISTANTIAM, nullumque inter abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. DISTET [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, DISTET aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. DISTINCTAM [557] DISTINCTAM maculis habet pellem, propter caeli sidera. DISTINGUITUR [135] Incorporeus est enim, nec membris DISTINGUITUR, nec corporis mole censetur. DITIS [462] (42) Pluton Graece, Latine Diespiter uel DITIS pater; quem alii Orcum uocant, quasi receptorem mortium. DIUERSA [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras DIUERSA corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. [209] Hi animarum creatorem esse Deum, corporum angelos asserunt; per multos annorum circulos in DIUERSA corpora redire animas dicunt. DIUERSAS [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, DIUERSAS in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. DIUERSIS [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae DIUERSIS frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. DIUERSITATE [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro DIUERSITATE peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. DIUERSO [351] (27) Horoscopi dicti, quod horas natiuitatis hominum speculantur dissimili et DIUERSO fato. DIUIDIT [480] Virgam tenet, qua serpentes DIUIDIT, id est uenena. DIUIDUNTUR [200] Idem autem philosophi triplici genere DIUIDUNTUR: nam aut Physici sunt, aut Ethici, aut Logici. DIUINA [178] (62) Nyctages a somno nuncupati, quod uigilias noctis respuant, superstitionem esse dicentes iura temerari DIUINA, qui noctem ad requiem tribuit. [180] Hi liberum arbitrium diuinae gratiae anteponunt, dicentes sufficere uoluntatem ad inplenda iussa DIUINA. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla DIUINA prouidentia instructum esse aut regi mundum. DIUINAE [180] Hi liberum arbitrium DIUINAE gratiae anteponunt, dicentes sufficere uoluntatem ad inplenda iussa diuina. DIUINAM [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in eo DIUINAM adseruit esse naturam. [288] Proinde igitur, quia DIUINAM uoluntatem hominibus interpretari solebant, Sibyllae nominatae sunt. DIUINANDI [344] (21) Pythonissae a Pythio Apolline dictae, quod is auctor fuerit DIUINANDI. DIUINARE [322] (11) Necromantii sunt, quorum praecantationibus uidentur resuscitati mortui DIUINARE, et ad interrogata respondere. DIUINARUM [196] Est enim Philosophus qui DIUINARUM et humanarum (rerum) scientiam habet, et omnem bene uiuendi tramitem tenet. DIUINATIO [323] g-nekros enim Graece mortuus, g-manteia DIUINATIO nuncupatur: ad quos sciscitandos cadaueri sanguis adicitur. DIUINATIONIS [328] (13) Quod genus DIUINATIONIS a Persis fertur adlatum. [329] Varro dicit DIUINATIONIS quattuor esse genera, terram, aquam, aerem et ignem. [332] Duo sunt (autem) genera DIUINATIONIS: ars et furor. [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, DIUINATIONIS scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. DIUINATOREM [491] (53) Apollinem quamuis DIUINATOREM et medicum uellent, ipsum tamen etiam Solem dixerunt, quasi solum. DIUINI [263] Etiam per furorem DIUINI eodem erant nomine, quia et ipsi quoque pleraque uersibus efferebant. [331] (14) DIUINI dicti, quasi deo pleni: diuinitate enim se plenos adsimulant et astutia quadam fraudulenta hominibus futura coniectant. [401] Quidam uero Latini ignorantes Graece inperite dicunt idolum ex dolo sumpsisse nomen, quod diabolus creaturae cultum DIUINI nominis inuexit. DIUINIS [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in DIUINIS libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». DIUINITAS [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi DIUINITAS ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». DIUINITATE [331] (14) Diuini dicti, quasi deo pleni: DIUINITATE enim se plenos adsimulant et astutia quadam fraudulenta hominibus futura coniectant. DIUINITATEM [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi DIUINITATEM passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. DIUINORUM [55] (7) Lucretius autem superstitionem dicit superstantium rerum, id est caelestium et DIUINORUM quae super nos stant; sed male dicit. DIUINUM [23] (2) Religio appellata, quod per eam uni Deo religamus animas nostras ad cultum DIUINUM uinculo seruiendi. DIUISAE [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus DIUISAE inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. DIUISERUNT [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, DIUISERUNT se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [139] (35) Montani haeretici dicti, quod tempore persecutionis in montibus latuerunt; qua occasione se a catholicae Ecclesiae corpore DIUISERUNT. DIUISI [64] Nam Pharisaei ex Hebraeo in Latinum interpretantur DIUISI, eo quod traditionum et obseruationum, quas illi g-deuterehseis uocant, iustitiam praeferunt. [65] Unde et DIUISI uocantur a populo, quasi per iustitiam. [207] DIUISI sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. DIXERUNT [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam DIXERUNT, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [237] Dicti autem Theologi, quoniam in scriptis suis de Deo DIXERUNT. [239] Quidam enim corporeo sensu hunc mundum uisibilem ex quattuor elementis Deum esse DIXERUNT, ut Dionysius Stoicus. [448] Hunc et priuato titulo Iouem Optimum DIXERUNT, dum fuisset incestus in suis, inpudicus in extraneis. [491] (53) Apollinem quamuis diuinatorem et medicum uellent, ipsum tamen etiam Solem DIXERUNT, quasi solum. DIXISSE [11] Sicut (et) de Domino nouimus DIXISSE Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». DIXIT [96] (7) Carpocratiani a Carpocrate quodam uocantur, qui DIXIT Christum hominem fuisse tantum, et de utroque sexu progenitum. [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, DIXIT Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. [129] (29) Pauliani a Paulo Samosateno exorti sunt, qui DIXIT non semper fuisse Christum, sed a Maria sumpsisse initium. [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui DIXIT tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam DIXIT nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. [232] Unde et DIXIT: «Non ero, posteaquam mortuus fuero». DOCEBAT [221] (11) Academici appellati a uilla Platonis Academia Athenarum, ubi idem Plato DOCEBAT. DOCTISSIMIS [291] (3) Decem autem Sibyllae a DOCTISSIMIS auctoribus fuisse traduntur. DOCTORES [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut DOCTORES sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. DOCTRINA [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus DOCTRINA quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. DOCTRINAM [166] (53) Circumcelliones dicti eo, quod agrestes sint, quos Cotopitas uocant, supradictae haeresis habentes DOCTRINAM. DOCUISSE [71] (Galilaei dicunt Christum uenisse et DOCUISSE eos ne dicerent dominum Caesarem neque eius monitis uterentur. DOCUIT [70] (5) Essei dicunt ipsum esse Christum qui DOCUIT illos omnem abstinentiam. [72] (6) Masbothei dicunt ipsum esse Christum qui DOCUIT illos in omni re sabbatizare. [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras DOCUIT, et terras colere instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. DOGMA [22] (1) DOGMA a putando philosophi nominauerunt, id est, «hoc puto esse bonum,» «hoc puto esse uerum». [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum DOGMA cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis DOGMA secutus, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. [168] (54) Priscillianistae a Priscilliano uocati, qui in Hispania ex errore Gnosticorum et Manichaeorum permixtum DOGMA conposuit. DOGMATA [56] Haereticorum autem DOGMATA ut facile possint agnosci, causas eorum uel nomina demonstrare oportuit. DOGMATIBUS [95] Animam naturam Dei esse dicunt, bonum et malum Deum suis DOGMATIBUS fingunt. DOLO [401] Quidam uero Latini ignorantes Graece inperite dicunt idolum ex DOLO sumpsisse nomen, quod diabolus creaturae cultum diuini nominis inuexit. DOMI [601] (99) Penates gentiles dicebant omnes deos quos DOMI colebant. DOMIBUS [260] (2) Igitur ut templa illis DOMIBUS pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. DOMINI [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem DOMINI, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». DOMINO [11] Sicut (et) de DOMINO nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». DOMINUM [71] (Galilaei dicunt Christum uenisse et docuisse eos ne dicerent DOMINUM Caesarem neque eius monitis uterentur. DOMINUS [9] Unde DOMINUS in Euangelio (Luc- 11,23): «Qui mecum non colligit, spargit». [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait DOMINUS (Ioh. [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; DOMINUS Deus tuus Deus unus est». DOMUM [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi DOMUM et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». [84] (11) Hemerobaptistae (qui cotidie corpora sua et DOMUM et supellectile lauant) (eo quod cotidie uestimenta sua et corpora lauent. DONATISTAE [164] (51) DONATISTAE a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. DONATO [164] (51) Donatistae a DONATO quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. DORU [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to DORU, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. DRACONES [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in DRACONES, aquas in sanguinem. DRAMATICUM [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium DRAMATICUM, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. DRYADES [596] Nymphas quippe montium Oreades dicunt, siluarum DRYADES, fontium Hamadryades, camporum Naides, maris Nereides. DUABUS [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de DUABUS naturis, sed solam in eo diuinam adseruit esse naturam. [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex DUABUS unam in Christo naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. DUANAM [501] Dianam autem uocatam quasi DUANAM, quod luna et die et nocte appareat. DUARUM [185] Hi trium Chalcedonensium capitulorum inpugnatores DUARUM in Christo substantiarum proprietatem negant, et unam in eius persona naturam praedicant. DUAS [132] Hic DUAS naturas et substantias introduxit, id est bonam et malam, et animas ex Deo quasi ex aliquo fonte manare adseruit. [452] (37) Ianum dicunt quasi mundi uel caeli uel mensuum ianuam: DUAS Iani facies faciunt, propter orientem et occidentem. DUBIUM [312] (6) Hinc apparet non esse in toto DUBIUM, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [524] (67) Eandem Vestam et ignem esse perhibent, quia terram ignem habere non DUBIUM est, ut ex Aetna Vulcanoque datur intellegi. DUDUM [66] (4) Saducaei (negant resurrectionem, dicentes dictum esse in Genesi (3,19): «DUDUM terra es, et in terram ibis». DUM [33] Deest enim ibi pes, nullaque progrediendi facultas est; quia DUM quisque peccatum amat, futuram gloriam non sperat. [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, DUM reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [100] (9) Nazaraei dicti, qui DUM Christum, qui a uico Nazaraeus est appellatus, filium Dei confiteantur, omnia tamen ueteris Legis custodiunt. [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae DUM in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [198] Nam DUM antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [238] Quorum uaria constat opinio, quid Deus esset DUM quaererent. [353] (29) Salisatores uocati sunt, quia DUM eis membrorum quaecumque partes salierint, aliquid sibi exinde prosperum seu triste significare praedicunt. [419] (21) Christum enim se mentietur, DUM uenerit; et contra eum dimicabitur; et aduersabitur sacramentis Christi, ut ueritatis eius euangelium soluat. [448] Hunc et priuato titulo Iouem Optimum dixerunt, DUM fuisset incestus in suis, inpudicus in extraneis. [454] Sed DUM hoc fingunt, monstrum, non deum faciunt. DUO [113] (20) Cerdoniani a Cerdone quodam nominati; qui DUO contraria principia adserunt. [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, tamquam DUO principia creatoris et bonitatis. [273] (7) DUO sunt autem genera comicorum, id est, ueteres et noui. [332] DUO sunt (autem) genera diuinationis: ars et furor. [342] (20) DUO sunt autem genera auspiciorum: unum ad oculos, alterum ad aures pertinens. [500] Et ideo ambo sagittas habere finguntur, quod ipsa DUO sidera de caelo radios usque ad terras emittant. [579] (91) Non enim abnuere possumus esse scriptum in litteris sanctis (Psalm- 61,12): «Semel locutus est Deus: DUO haec audiui,» et cetera. DUOBUS [35] Nam dilectio a DUOBUS incipit, quod est amor Dei et proximi; de. DUODECIM [347] Geneses enim hominum per DUODECIM caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. DUORUM [530] Poetae autem Iunonem Iouis adserunt sororem et coniugem: ignem enim et aerem Iouem, aquam et terram Iunonem interpretantur; quorum DUORUM permixtione uniuersa gignuntur. DUOS [34] (6) Caritas Graece, Latine dilectio interpretatur, quod DUOS in se liget. DURAS [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis DURAS inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». DUSIOS [611] Saepe enim inprobi existunt etiam mulieribus, et earum peragunt concubitum: quos daemones Galli DUSIOS uocant, quia adsidue hanc peragunt inmunditiam. E [32] Unde et E contrario desperatio. [163] (50) Floriani a Florino, qui E contrario dicunt Deum creasse male, contra id quod scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». [457] Ignis enim E nubibus nascitur. EA [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent EA quae per uinolentiam dicuntur. [280] (10) Officium autem poetae in eo est ut EA, quae uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex EA proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. [517] Quod leones illi subiciunt mansuetos, ut ostendant nullum genus esse tam ferum quod non subigi possit aut superari ab EA. [521] Quod gallos huic deae ut seruirent fecerunt, significant qui semine indigeant, terram sequi oportere; in EA quippe omnia reperire. [575] (89) Haec et alia sunt gentilium fabulosa figmenta, quae interpretata sic habentur, ut EA non intellecta damnabiliter tamen adorent. EADEM [256] EADEM materia apud haereticos et philosophos uolutatur, idem retractatus inplicantur. [294] Dicta autem Erythraea, quia in EADEM insula eius inuenta sunt carmina. [504] De qua Vergilius (Aen- 4,511): Tria uirginis ora Dianae, quia EADEM Luna, eadem Diana, eadem Proserpina uocatur. [504] De qua Vergilius (Aen- 4,511): Tria uirginis ora Dianae, quia eadem Luna, EADEM Diana, eadem Proserpina uocatur. [504] De qua Vergilius (Aen- 4,511): Tria uirginis ora Dianae, quia eadem Luna, eadem Diana, EADEM Proserpina uocatur. EAM [23] (2) Religio appellata, quod per EAM uni Deo religamus animas nostras ad cultum diuinum uinculo seruiendi. [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet EAM uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per EAM quasi per fistulam transisse adseruit. [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non nato EAM comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. [158] (46) Antidicomaritae appellati sunt pro eo, quod Mariae uirginitati contradicunt, adserentes EAM post Christum natum uiro suo fuisse conmixtam. [508] (59) Cererem, id est terram, a creandis frugibus adserunt dictam, appellantes EAM nominibus plurimis. [509] Dicunt etiam EAM et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. [519] Quod sedes finguntur circa EAM, quia cum omnia moueantur, ipsam non moueri. [522] (66) Quod se apud EAM iactant, praecipitur, inquiunt, ut qui terram colunt ne sedeant; semper enim esse quod agant. [535] Hanc enim inuentricem multorum ingeniorum perhibent, et inde EAM artem et rationem interpretantur, quia sine ratione nihil potest contineri. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo EAM dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. EANDEM [503] EANDEM et Triuiam, eo quod tribus fungatur figuris. [510] EANDEM et Tellurem et Matrem magnam fingunt, turritam cum tympano et gallo et strepitu cymbalorum. [524] (67) EANDEM Vestam et ignem esse perhibent, quia terram ignem habere non dubium est, ut ex Aetna Vulcanoque datur intellegi. EAQUE [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, EAQUE causa factum fuisse mundum. [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum gentiles per uanas fabulas ad rationes physicas conantur traducere, EAQUE in causis elementorum conposita esse interpretantur. EARUM [611] Saepe enim inprobi existunt etiam mulieribus, et EARUM peragunt concubitum: quos daemones Galli Dusios uocant, quia adsidue hanc peragunt inmunditiam. EBIONE [140] (36) Ebionitae ab EBIONE dicti. EBIONITAE [140] (36) EBIONITAE ab Ebione dicti. EBIONITARUM [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui EBIONITARUM haeresim suscitans adseruit Christum a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. ECCLESIA [1] <8,0> Isidorus Hispalensis - Etymologiarum - Liber VIII - De ECCLESIA et sectis. [3] DE ECCLESIA ET SYNAGOGA. [4] (1) ECCLESIA Graecum est, quod in Latinum uertitur conuocatio, propter quod omnes ad se uocet. [10] (3) Cur autem ECCLESIA cum una sit, a Iohanne septem scribuntur, nisi ut una catholica septiformi plena Spiritu designetur? [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «ECCLESIA Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». [12] (4) Inchoauit autem ECCLESIA a loco ubi uenit de caelo Spiritus sanctus, et inpleuit uno loco sedentes. [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti ECCLESIA Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. [18] Ipsorum enim proprie synagoga dici solet, quamuis et ECCLESIA dicta sit. [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ECCLESIA nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de ECCLESIA recesserunt. [87] (1) Quidam etiam haeretici, qui de ECCLESIA recesserunt, ex nomine suorum auctorum nuncupantur; quidam uero ex causis quas elegentes instituerunt. [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos ECCLESIA catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de ECCLESIA non recesserit, tamen haereticus appellari potest. [423] Omnes enim, qui exeunt de ECCLESIA et ab unitate fidei praeciduntur, et ipsi Antichristi sunt. ECCLESIAE [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ECCLESIAE Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [139] (35) Montani haeretici dicti, quod tempore persecutionis in montibus latuerunt; qua occasione se a catholicae ECCLESIAE corpore diuiserunt. [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab ECCLESIAE communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. ECCLESIAM [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ECCLESIAM, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus ECCLESIAM Dei conspirant. [253] (22) Hi philosophorum errores etiam et apud ECCLESIAM induxerunt haereses. ECL [297] Ipsa est et Cumaea, de qua Vergilius (ECL- 4,4): Ultima Cumaei uenit iam carminis aetas. EDITO [350] (26) Cuius artis scientia usque ad Euangelium fuit concessa, ut Christo EDITO nemo exinde natiuitatem alicuius de caelo interpretaretur. EFFECTOREM [486] (51) Item Martem quasi EFFECTOREM mortium. EFFECTUM [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem EFFECTUM habeat uitae qui nascitur. EFFECTUS [413] Ipse et transgressor, quia praeuaricator EFFECTUS in ueritate, qua conditus est, non stetit. [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum EFFECTUS sit. EFFEREBANT [263] Etiam per furorem diuini eodem erant nomine, quia et ipsi quoque pleraque uersibus EFFEREBANT. EFFERUNTUR [300] (7) Quarum omnium carmina EFFERUNTUR, in quibus de Deo et de Christo et gentibus multa scripsisse manifestissime conprobantur. EFFICI [215] (9) Hi negant sine uirtute EFFICI quemquam beatum. EFFICIT [594] Nam aquae motus musicen EFFICIT. EFFICITUR [261] Id genus quia forma quadam EFFICITUR, quae g-poiohtes POIOTES dicitur, poema uocitatum est, eiusque fictores poetae». EFFIGIE [397] (13) Idolum autem est simulacrum quod humana EFFIGIE factum et consecratum est, iuxta uocabuli interpretationem. EFFIGIES [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel EFFIGIES, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. [391] Unde et poetae ab eo homines primum factos esse confingunt figurate propter EFFIGIES. EFFLORUIT [305] (2) Hanc artem multa post saecula Democritus ampliauit, quando et Hippocrates medicinae disciplina EFFLORUIT. EGO [155] 10,30): «EGO et Pater unum sumus». [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt Deum non facere mala, contra illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «EGO Deus, creans mala». EHTHOS [372] g-EHTHOS enim Graece gens dicitur. EI [466] Dicunt enim mulieres EI adtributas et uinum propter excitandam libidinem. [527] Propterea et uirgines EI seruire dicuntur, eo quod sicut ex uirgine, ita nihil ex igne nascatur. EIDOS [398] g-EIDOS enim Graece formam sonat, et ab eo per diminutionem idolum deductum aeque apud nos formulam facit. EIS [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex EIS geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus EIS mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. [276] Hi enim uniuersorum delicta corripiunt, nec uitabatur EIS pessimum quemque describere, nec cuilibet peccata moresque reprehendere. [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab EIS aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. [336] Hi etiam exta pecudum inspiciunt, et ex EIS futura praedicunt. [353] (29) Salisatores uocati sunt, quia dum EIS membrorum quaecumque partes salierint, aliquid sibi exinde prosperum seu triste significare praedicunt. [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui EIS quasi carcer est usque ad tempus iudicii. [455] (38) Neptunum aquas mundi praedicant; et dictus ab EIS Neptunus, quasi nube tonans. EIUS [71] (Galilaei dicunt Christum uenisse et docuisse eos ne dicerent dominum Caesarem neque EIUS monitis uterentur. [185] Hi trium Chalcedonensium capitulorum inpugnatores duarum in Christo substantiarum proprietatem negant, et unam in EIUS persona naturam praedicant. [294] Dicta autem Erythraea, quia in eadem insula EIUS inuenta sunt carmina. [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum EIUS declarentur. [419] (21) Christum enim se mentietur, dum uenerit; et contra eum dimicabitur; et aduersabitur sacramentis Christi, ut ueritatis EIUS euangelium soluat. [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per EIUS beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. [467] Unde et frons EIUS pampino cingitur. [477] Unde et uelox et errans inducitur: alas EIUS in capite et in pedibus significare uolucrem fieri per aera sermonem. [498] (56) Dianam quoque germanam EIUS similiter lunam et uiarum praesidem aiunt. [513] (62) Quod simulacrum EIUS cum claui fingitur, quia tellus hieme clauditur, uere aperitur ut fruges nascantur. [520] (65) Quod Corybantes EIUS ministri cum strictis gladiis esse finguntur, ut significetur omnes pro terra sua debere pugnare. [540] Unde et tanto procliyius dea credita, quanto minus origo EIUS innotuit. [558] Rubet EIUS facies ad similitudinem aetheris. [561] Pars EIUS inferior foeda est, propter arbores et feras ut pecudes. [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram EIUS nomine appellauerunt. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum EIUS esset instructum. [599] Et ideo nescio quis filius EIUS secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. EIUSMODI [460] (41) Claudus autem dicitur Vulcanus, quia per naturam numquam rectus (est) ignis, sed quasi claudus EIUSMODI speciem motumque habet. EIUSQUE [261] Id genus quia forma quadam efficitur, quae g-poiohtes POIOTES dicitur, poema uocitatum est, EIUSQUE fictores poetae». ELECTIONE [43] (1) Haeresis Graece ab ELECTIONE uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principis in Alexandria populi peruersi ELECTIONE uno die sunt ordinati episcopi. ELECTIONIS [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione ELECTIONIS, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. ELECTORUM [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia ELECTORUM innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». ELEGENTES [87] (1) Quidam etiam haeretici, qui de Ecclesia recesserunt, ex nomine suorum auctorum nuncupantur; quidam uero ex causis quas ELEGENTES instituerunt. ELEGERUNT [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, ELEGERUNT, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. ELEGIT [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi ELEGIT. ELEMENTA [318] Hi et ELEMENTA concutiunt, turbant mentes hominum, ac sine ullo ueneni haustu uiolentia tantum carminis interimunt. [453] Cum uero faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi partes hoc referunt, uel ad quattuor ELEMENTA siue tempora. ELEMENTIS [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, ELEMENTIS seruientes. [239] Quidam enim corporeo sensu hunc mundum uisibilem ex quattuor ELEMENTIS Deum esse dixerunt, ut Dionysius Stoicus. ELEMENTORUM [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque ELEMENTORUM et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum gentiles per uanas fabulas ad rationes physicas conantur traducere, eaque in causis ELEMENTORUM conposita esse interpretantur. [555] Fingunt enim eum ex uniuersali ELEMENTORUM specie. ELEMENTUM [525] Et ideo uirginem putant, quia ignis inuiolabile sit ELEMENTUM, nihilque nasci possit ex eo, quippe qui omnia quae arripuerit absumat. ELIGAT [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi ELIGAT quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. ELIGENDO [24] Quod uerbum conpositum est a relegendo, id est ELIGENDO, ut ita Latinum uideatur religio sicut eligio. ELIGERE [45] Nobis uero nihil ex nostro arbitrio inducere licet, sed nec ELIGERE quod aliqui de arbitrio suo induxerit. ELIGIO [24] Quod uerbum conpositum est a relegendo, id est eligendo, ut ita Latinum uideatur religio sicut ELIGIO. ELOQUIO [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita ELOQUIO etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. ELUIDIANI [172] (57) ELUIDIANI ab Eluidio nominati, qui dicunt post natum Christum alios Mariam filios de uiro Ioseph peperisse. ELUIDIO [172] (57) Eluidiani ab ELUIDIO nominati, qui dicunt post natum Christum alios Mariam filios de uiro Ioseph peperisse. EMENTES [475] (46) Ideo et mercibus praeesse, quia inter uendentes et EMENTES sermo fit medius. EMERE [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia EMERE uoluisset. EMISSIS [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium EMISSIS seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. EMITTANT [500] Et ideo ambo sagittas habere finguntur, quod ipsa duo sidera de caelo radios usque ad terras EMITTANT. EMITTUNT [334] (16) Arioli uocati, propter quod circa aras idolorum nefarias preces EMITTUNT, et funesta sacrificia offerunt, iisque celebritatibus daemonum responsa accipiunt. EMORIMUR [251] Quam uanissime: «Qui cum est,» inquit, «in nobis, ipsi sumus: cum exit, EMORIMUR». EMORITUR [252] Ergo et ignis cum de mundo per fulgura proficiscitur, mundus EMORITUR. ENCRATITAE [119] (25) Tatiani a Tatiano quodam uocati, qui et ENCRATITAE dicti, quia carnes abominantur. ENIM [6] Non ENIM sicut conuenticula haereticorum in aliquibus regionum partibus coartatur, sed per totum terrarum orbem dilatata diffunditur. [16] Ibi ENIM absorpta omni aduersitate pacem, quae est Christus, praesenti possidebit obtutu. [18] Ipsorum ENIM proprie synagoga dici solet, quamuis et ecclesia dicta sit. [33] Deest ENIM ibi pes, nullaque progrediendi facultas est; quia dum quisque peccatum amat, futuram gloriam non sperat. [51] Eodem ENIM cultu, eodem ritu credit ut ceteri; solo congregationis delectatur discidio. [60] Multos ENIM ex his sequitur confessio, quos antea perfidia possidebat. [68] Vindicant ENIM sibi quod non sunt, corporis resurrectionem negant, et animam interire cum corpore praedicant. [76] (9) (Meris ENIM Graece. [102] Coluber ENIM Graece OFIS dicitur. [103] Colunt ENIM serpentem, dicentes ipsum in paradiso induxisse uirtutis cognitionem. [116] Panem ENIM et caseum offerunt, dicentes primis hominibus oblationem a fructibus terrae et a fructibus ouium fuisse celebratam. [121] g-logos ENIM Graece uerbum dicitur. [122] Deum ENIM Verbum non credunt, respuentes Iohannis euangelium et Apocalypsin. [127] Gloriantes ENIM de suis meritis, negant paenitentibus ueniam peccatorum: uiduas, si nupserint, tamquam adulteras damnant: mundiores se ceteris praedicant. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos ENIM Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [135] Incorporeus est ENIM, nec membris distinguitur, nec corporis mole censetur. [160] Adserunt ENIM sic esse in Patre Filium, tamquam uas minus intra uas maius. [184] Nullus ENIM corum reperitur auctor, a quo exorti sunt. [196] Est ENIM Philosophus qui diuinarum et humanarum (rerum) scientiam habet, et omnem bene uiuendi tramitem tenet. [204] (5) Mores ENIM apud Graecos eqh appellantur. [206] Ratio ENIM Graece g-logos dicitur. [211] (8) Porticus ENIM fuit Athenis, quam poikilhn stoan appellabant, in qua picta erant gesta sapientium atque uirorum fortium historiae. [213] Graece ENIM porticus stoa dicitur. [217] Non ENIM animal crimen, sed animus facit». [227] Contra humanam ENIM uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. [234] Gymnasium ENIM ex eo dictum est, quod iuuenes nudi exercerentur in campo, ubi pudenda sola tantum operiunt. [239] Quidam ENIM corporeo sensu hunc mundum uisibilem ex quattuor elementis Deum esse dixerunt, ut Dionysius Stoicus. [245] Inuentum ENIM solummodo Deum, non ut inuenerunt, exposuerunt, quia euanuerunt in cogitationibus suis. [246] Dicentes ENIM se esse sapientes stulti facti sunt. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis ENIM uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [270] Solebant ENIM post cibum homines ad eos audiendos uenire. [276] Hi ENIM uniuersorum delicta corripiunt, nec uitabatur eis pessimum quemque describere, nec cuilibet peccata moresque reprehendere. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus ENIM simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [289] (2) Sicut ENIM omnis uir prophetans uel uates dicitur uel propheta, ita omnis femina prophetans Sibylla uocatur. [320] Daemonibus ENIM adcitis audent uentilare, ut quisque suos perimat malis artibus inimicos. [323] g-nekros ENIM Graece mortuus, g-manteia diuinatio nuncupatur: ad quos sciscitandos cadaueri sanguis adicitur. [327] Est ENIM hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. [331] (14) Diuini dicti, quasi deo pleni: diuinitate ENIM se plenos adsimulant et astutia quadam fraudulenta hominibus futura coniectant. [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: dies ENIM et horas in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per singula tempora obseruare debeat homo, intendunt. [347] Geneses ENIM hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. [367] Ibi ENIM in locis agrestibus et pagis gentiles lucos idolaque statuerunt, et a tali initio uocabulum pagani sortiti sunt. [372] g-ehthos ENIM Graece gens dicitur. [388] Apud eos ENIM idolum siue simulacrum Semel dicitur. [398] g-eidos ENIM Graece formam sonat, et ab eo per diminutionem idolum deductum aeque apud nos formulam facit. [403] Praesciunt ENIM futura multa, unde et solent responsa aliqua dare. [404] (16) Inest ENIM illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. [412] Ipse est ENIM aduersarius, qui est ueritatis inimicus, et semper sanctorum uirtutibus contraire nititur. [418] anti ENIM Graece in Latino contra significat. [419] (21) Christum ENIM se mentietur, dum uenerit; et contra eum dimicabitur; et aduersabitur sacramentis Christi, ut ueritatis eius euangelium soluat. [422] Contrarius ENIM Christo est. [423] Omnes ENIM, qui exeunt de Ecclesia et ab unitate fidei praeciduntur, et ipsi Antichristi sunt. [425] Fuit ENIM hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. [428] Idolum ENIM fuit Moab, cognomento Baal, super montem Phegor, quem Latini Priapum uocant, deum hortorum. [431] Zebub ENIM musca uocatur. [440] Omnino ENIM fingendi locus uacat, ubi ueritas cessat. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit ENIM in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [457] Ignis ENIM e nubibus nascitur. [466] Dicunt ENIM mulieres ei adtributas et uinum propter excitandam libidinem. [482] Sicut ENIM per fetiales bella indicebantur, ita pax per caduceatores fiebat. [512] Est ENIM alimentorum nutrix terra. [522] (66) Quod se apud eam iactant, praecipitur, inquiunt, ut qui terram colunt ne sedeant; semper ENIM esse quod agant. [530] Poetae autem Iunonem Iouis adserunt sororem et coniugem: ignem ENIM et aerem Iouem, aquam et terram Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur. [535] Hanc ENIM inuentricem multorum ingeniorum perhibent, et inde eam artem et rationem interpretantur, quia sine ratione nihil potest contineri. [539] Triton ENIM Africae palus est, circa quam fertur uirginali apparuisse aetate, propter quod Tritonia nuncupata est. [544] (77) g-Afros ENIM Graece spuma uocatur. [549] Est ENIM daemon fornicationis. [555] Fingunt ENIM eum ex uniuersali elementorum specie. [556] (82) Habet ENIM cornua in similitudinem radiorum solis et lunae. [569] Apparebat ENIM in Menphis. [573] In lucis ENIM consulebantur a paganis, et responsa illis non signis, sed uocibus dabant. [579] (91) Non ENIM abnuere possumus esse scriptum in litteris sanctis (Psalm- 61,12): «Semel locutus est Deus: duo haec audiui,» et cetera. [580] Quod ENIM dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. [584] Incipimus ENIM cum nascimur, sumus cum uiuimus, desiimus cum interimus. [598] Graece ENIM Iuno Hra appellatur. [611] Saepe ENIM inprobi existunt etiam mulieribus, et earum peragunt concubitum: quos daemones Galli Dusios uocant, quia adsidue hanc peragunt inmunditiam. ENUNTIANTUR [478] (47) Nuntium dictum, quoniam per sermonem omnia cogitata ENUNTIANTUR. EO [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, EO quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. [30] Et inde fides uocata, ab EO quod fit illud quod inter utrosque placitum est, quasi inter Deum et hominem; hinc et foedus. [53] (6) Superstitio dicta EO quod sit superflua aut superinstituta obseruatio. [64] Nam Pharisaei ex Hebraeo in Latinum interpretantur Diuisi, EO quod traditionum et obseruationum, quas illi g-deuterehseis uocant, iustitiam praeferunt. [73] (7) Genistae (praesumunt quoniam de genere Abrahae sunt) (dicti EO quod de genere Abrahae esse glorientur. [75] (8) Meristae appellati EO quod separent Scripturas, non credentes omnibus Prophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus illos prophetasse. [84] (11) Hemerobaptistae (qui cotidie corpora sua et domum et supellectile lauant) (EO quod cotidie uestimenta sua et corpora lauent. [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro EO quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. [110] (17) Melchisedechiani uocati pro EO, quod Melchisedech sacerdotem Dei non hominem fuisse, sed uirtutem Dei esse arbitrantur. [117] (23) Aquarii appellati, EO quod aquam solam offerunt in calice sacramenti. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro EO, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [158] (46) Antidicomaritae appellati sunt pro EO, quod Mariae uirginitati contradicunt, adserentes eam post Christum natum uiro suo fuisse conmixtam. [166] (53) Circumcelliones dicti EO, quod agrestes sint, quos Cotopitas uocant, supradictae haeresis habentes doctrinam. [174] (59) Arabici nuncupati, EO quod in Arabia exorti sunt, dicentes animam cum corpore mori, atque in nouissimum utrumque resurgi. [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in EO diuinam adseruit esse naturam. [224] (13) Peripatetici a deambulatione dicti, EO quod Aristoteles auctor eorum deambulans disputare solitus esset. [234] Gymnasium enim ex EO dictum est, quod iuuenes nudi exercerentur in campo, ubi pudenda sola tantum operiunt. [277] Unde et nudi pinguntur, EO quod per eos uitia singula denudentur. [280] (10) Officium autem poetae in EO est ut ea, quae uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. [345] (22) Astrologi dicti, EO quod in astris auguriantur. [385] (6) Simulacra autem a similitudine nuncupata, EO quod manu artificis ex lapide aliaue materia eorum uultus imitantur in quorum honore finguntur. [386] Ergo simulacra uel pro EO quod sunt similia, uel pro eo quod simulata atque conficta; unde et falsa sunt. [386] Ergo simulacra uel pro eo quod sunt similia, uel pro EO quod simulata atque conficta; unde et falsa sunt. [391] Unde et poetae ab EO homines primum factos esse confingunt figurate propter effigies. [398] g-eidos enim Graece formam sonat, et ab EO per diminutionem idolum deductum aeque apud nos formulam facit. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod EO semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [490] Mars autem apud Thracos Gradiuus dicitur, EO quod in bello gradum inferant qui pugnant, aut quod inpigre gradiantur. [494] Unde et sol puer pingitur, EO quod cottidie oriatur et noua luce nascatur. [502] (57) Ipsam et Lucinam adseuerant, EO quod luceat. [503] Eandem et Triuiam, EO quod tribus fungatur figuris. [507] Latonia autem Diana, EO quod Latonae fuerit filia. [525] Et ideo uirginem putant, quia ignis inuiolabile sit elementum, nihilque nasci possit ex EO, quippe qui omnia quae arripuerit absumat. [527] Propterea et uirgines ei seruire dicuntur, EO quod sicut ex uirgine, ita nihil ex igne nascatur. [528] (69) Iunonem dicunt quasi ianonem, id est ianuam, pro purgationibus feminarum, EO quod quasi portas matrum natorum pandat, et nubentum maritis. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque EO spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab EO ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, EO quod de futuris daret quaedam manifesta signa. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, EO quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. EODEM [51] EODEM enim cultu, eodem ritu credit ut ceteri; solo congregationis delectatur discidio. [51] Eodem enim cultu, EODEM ritu credit ut ceteri; solo congregationis delectatur discidio. [152] (42) Sabelliani ab EODEM Noeto pullulasse dicuntur, cuius discipulum perhibent fuisse Sabellium, ex cuius nomine maxime innotuerunt; unde et Sabelliani uocati sunt. [263] Etiam per furorem diuini EODEM erant nomine, quia et ipsi quoque pleraque uersibus efferebant. [379] (2) EODEM quoque modo apud Athenas Minerua, apud Samum Iuno, apud Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. EOQUE [390] (8) Gentiles autem primum Prometheum simulacrum hominum de luto finxisse perhibent, ab EOQUE natam esse artem simulacra et statuas fingendi. EORUM [56] Haereticorum autem dogmata ut facile possint agnosci, causas EORUM uel nomina demonstrare oportuit. [124] Auctores EORUM Montanus, Prisca et Maximilla fuerunt. [224] (13) Peripatetici a deambulatione dicti, eo quod Aristoteles auctor EORUM deambulans disputare solitus esset. [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque EORUM et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta EORUM uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [308] Per quandam scientiam futurorum et infernorum et uocationes EORUM inuenta sunt aruspicia, augurationes, et ipsa quae dicuntur oracula et necromantia. [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes EORUM uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. [385] (6) Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo quod manu artificis ex lapide aliaue materia EORUM uultus imitantur in quorum honore finguntur. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter EORUM fecunditatem. [436] Leuiathan autem interpretatur additamentum EORUM. EOS [71] (Galilaei dicunt Christum uenisse et docuisse EOS ne dicerent dominum Caesarem neque eius monitis uterentur. [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, quod nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt EOS qui ali quid in hoc mundo utuntur. [270] Solebant enim post cibum homines ad EOS audiendos uenire. [277] Unde et nudi pinguntur, eo quod per EOS uitia singula denudentur. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles EOS qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [380] In quorum etiam laudibus accesserunt et poetae, et conpositis carminibus in caelum EOS sustulerunt. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui EOS dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [388] Apud EOS enim idolum siue simulacrum Semel dicitur. [605] Apuleius autem ait EOS g-kata g-antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. EOSQUE [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes EOSQUE recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. EPHEBUM [493] (54) Ipsum Phoebum, quasi EPHEBUM, hoc est adolescentem. EPICUREI [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et EPICUREI et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, EPICUREI, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. [229] (15) EPICUREI dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. [248] EPICUREI otiosum et inexercitatum. EPICURO [229] (15) Epicurei dicti ab EPICURO quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. EPICURUS [249] De mundo autem Platonici adfirmant incorporalem; Stoici corporalem; EPICURUS atomis; Pythagoras ex numeris; Heraclitus ex igni. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, EPICURUS obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. EPISCOPI [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principis in Alexandria populi peruersi electione uno die sunt ordinati EPISCOPI. EPISCOPO [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae EPISCOPO nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. [156] (44) Macedoniani a Macedonio Constantinopolitano EPISCOPO dicti sunt, negantes Deum esse Spiritum sanctum. [165] (52) Bonosiaci a Bonoso quodam EPISCOPO exorti produntur, qui Christum filium Dei adoptiuum, non proprium adserunt. [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae EPISCOPO orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano EPISCOPO nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. EPISCOPOS [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui EPISCOPOS catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. EPULANTES [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano quodam monacho dicti, adserentes nullam nuptarum et uirginum esse distantiam, nullumque inter abstinentes et simpliciter EPULANTES esse discrimen. EQH [204] (5) Mores enim apud Graecos EQH appellantur. EQUUM [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit qui paleas furauerit quam qui aurum; qui mergum occiderit quam qui EQUUM. ERANT [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes ERANT, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [211] (8) Porticus enim fuit Athenis, quam poikilhn stoan appellabant, in qua picta ERANT gesta sapientium atque uirorum fortium historiae. [263] Etiam per furorem diuini eodem ERANT nomine, quia et ipsi quoque pleraque uersibus efferebant. [296] (5) Septima Cumana, nomine Amalthea, quae nouem libros adtulit Tarquinio Prisco, in quibus ERANT decreta Romana conscripta. ERAT [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos ERAT, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. [266] (5) Tragoedi dicti, quod initio canentibus praemium ERAT hircus, quem Graeci g-trago uocant. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne ERAT taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [451] Unde turpe ERAT tales deos credi, quales homines esse non debeant. EREMO [571] Huius capitis imaginem sibi in EREMO Iudaei fecerunt. ERGO [44] (2) Inde ERGO haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. [252] ERGO et ignis cum de mundo per fulgura proficiscitur, mundus emoritur. [386] ERGO simulacra uel pro eo quod sunt similia, uel pro eo quod simulata atque conficta; unde et falsa sunt. ERIT [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens ERIT qui paleas furauerit quam qui aurum; qui mergum occiderit quam qui equum. ERMEHNEIAS [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ERMEHNEIAS, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. ERMEHS [474] Ideo et g-ERMEHS Graece, quod sermo, uel interpretatio, quae ad sermonem utique pertinet, ermhneia dicitur. ERMHNEIA [474] Ideo et g-ermehs Graece, quod sermo, uel interpretatio, quae ad sermonem utique pertinet, ERMHNEIA dicitur. ERO [232] Unde et dixit: «Non ERO, posteaquam mortuus fuero». EROHS [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-EROHS fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. ERRANS [477] Unde et uelox et ERRANS inducitur: alas eius in capite et in pedibus significare uolucrem fieri per aera sermonem. ERRANT [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites per aetatem delirant et ERRANT superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. ERRORE [168] (54) Priscillianistae a Priscilliano uocati, qui in Hispania ex ERRORE Gnosticorum et Manichaeorum permixtum dogma conposuit. ERROREM [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc ERROREM persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. ERRORES [62] Quo nomine admonentur ut de peioribus ad meliora transeant, et pristinos ERRORES relinquant. [187] Hi ERRORES Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus unam in Christo naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. [253] (22) Hi philosophorum ERRORES etiam et apud Ecclesiam induxerunt haereses. ERRORIBUS [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis ERRORIBUS diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. ERYTHRAEA [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta ERYTHRAEA nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. [294] Dicta autem ERYTHRAEA, quia in eadem insula eius inuenta sunt carmina. [301] Celebrior autem inter ceteras ac nobilior ERYTHRAEA perhibetur. ES [66] (4) Saducaei (negant resurrectionem, dicentes dictum esse in Genesi (3,19): «Dudum terra ES, et in terram ibis». ESAIA [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in ESAIA loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». ESSE [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una ESSE non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». [22] (1) Dogma a putando philosophi nominauerunt, id est, «hoc puto ESSE bonum,» «hoc puto esse uerum». [22] (1) Dogma a putando philosophi nominauerunt, id est, «hoc puto esse bonum,» «hoc puto ESSE uerum». [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi ESSE uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [66] (4) Saducaei (negant resurrectionem, dicentes dictum ESSE in Genesi (3,19): «Dudum terra es, et in terram ibis». [70] (5) Essei dicunt ipsum ESSE Christum qui docuit illos omnem abstinentiam. [72] (6) Masbothei dicunt ipsum ESSE Christum qui docuit illos in omni re sabbatizare. [73] (7) Genistae (praesumunt quoniam de genere Abrahae sunt) (dicti eo quod de genere Abrahae ESSE glorientur. [83] Hi Herodem magnificabant, dicentes ipsum ESSE Christum). [95] Animam naturam Dei ESSE dicunt, bonum et malum Deum suis dogmatibus fingunt. [106] (13) Archontiaci a principibus appellantur, qui uniuersitatem, quam Deus condidit, opera ESSE archangelorum defendunt. [109] (16) Sethiani nomen acceperunt a filio Adam, qui uocatus est Seth, dicentes eundem ESSE Christum. [110] (17) Melchisedechiani uocati pro eo, quod Melchisedech sacerdotem Dei non hominem fuisse, sed uirtutem Dei ESSE arbitrantur. [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem ESSE et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non in personis accipiunt. [156] (44) Macedoniani a Macedonio Constantinopolitano episcopo dicti sunt, negantes Deum ESSE Spiritum sanctum. [160] Adserunt enim sic ESSE in Patre Filium, tamquam uas minus intra uas maius. [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano quodam monacho dicti, adserentes nullam nuptarum et uirginum ESSE distantiam, nullumque inter abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano quodam monacho dicti, adserentes nullam nuptarum et uirginum esse distantiam, nullumque inter abstinentes et simpliciter epulantes ESSE discrimen. [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem ESSE, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. [178] (62) Nyctages a somno nuncupati, quod uigilias noctis respuant, superstitionem ESSE dicentes iura temerari diuina, qui noctem ad requiem tribuit. [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in eo diuinam adseruit ESSE naturam. [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos ESSE, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant ESSE Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se ESSE respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [209] Hi animarum creatorem ESSE Deum, corporum angelos asserunt; per multos annorum circulos in diuersa corpora redire animas dicunt. [216] Omne peccatum uniforme ESSE asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit qui paleas furauerit quam qui aurum; qui mergum occiderit quam qui equum. [219] Virtutem continentiae ESSE negant. [220] Affectant gloriam aeternam, cum se fateantur non ESSE aeternos. [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta ESSE, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima ESSE quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [225] Hi dicunt quandam particulam animae ESSE aeternam: de reliquo magna ex parte mortalem. [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque ESSE palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum ESSE aut regi mundum. [231] Adserunt autem Deum nihil agere; omnia constare corporibus: animam nihil aliud ESSE quam corpus. [239] Quidam enim corporeo sensu hunc mundum uisibilem ex quattuor elementis Deum ESSE dixerunt, ut Dionysius Stoicus. [240] Alii uero spiritaliter intellexerunt mentem ESSE Deum, ut Thales Milesius. [246] Dicentes enim se ESSE sapientes stulti facti sunt. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres ESSE dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram ESSE Troiam, et Homerum mendacia scripturum. [312] (6) Hinc apparet non ESSE in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [329] Varro dicit diuinationis quattuor ESSE genera, terram, aquam, aerem et ignem. [390] (8) Gentiles autem primum Prometheum simulacrum hominum de luto finxisse perhibent, ab eoque natam ESSE artem simulacra et statuas fingendi. [391] Unde et poetae ab eo homines primum factos ESSE confingunt figurate propter effigies. [421] Sed et ille Antichristus est qui negat ESSE Deum Christum. [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum gentiles per uanas fabulas ad rationes physicas conantur traducere, eaque in causis elementorum conposita ESSE interpretantur. [451] Unde turpe erat tales deos credi, quales homines ESSE non debeant. [470] Iste et Graece g-Dionusos a monte Indiae Nysa, ubi dicitur ESSE nutritus. [485] (50) Martem deum belli ESSE dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [517] Quod leones illi subiciunt mansuetos, ut ostendant nullum genus ESSE tam ferum quod non subigi possit aut superari ab ea. [520] (65) Quod Corybantes eius ministri cum strictis gladiis ESSE finguntur, ut significetur omnes pro terra sua debere pugnare. [522] (66) Quod se apud eam iactant, praecipitur, inquiunt, ut qui terram colunt ne sedeant; semper enim ESSE quod agant. [524] (67) Eandem Vestam et ignem ESSE perhibent, quia terram ignem habere non dubium est, ut ex Aetna Vulcanoque datur intellegi. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant ESSE in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis ESSE natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. [542] (76) Venerem exinde dicunt nuncupatam, quod sine ui femina uirgo ESSE non desinat. [563] (84) Isis lingua Aegyptiorum terra appellatur, quam Isin uolunt ESSE. [576] (90) Fatum autem dicunt ESSE quidquid dii fantur, quidquid Iuppiter fatur. [579] (91) Non enim abnuere possumus ESSE scriptum in litteris sanctis (Psalm- 61,12): «Semel locutus est Deus: duo haec audiui,» et cetera. [583] Quas tres ESSE uoluerunt: unam, quae uitam hominis ordiatur; alteram, quae contexat; tertiam, quae rumpat. [589] Quae ideo Furiae appellantur, quod stimulis suis mentem feriant et quietam ESSE non sinant. [607] Quarum natura ESSE dicitur terrere paruulos et in angulis garrire tenebrosis. ESSEI [70] (5) ESSEI dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos omnem abstinentiam. ESSENT [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi ESSENT de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [602] Et penates dicti, quod ESSENT in penetralibus, id est in secretis. ESSET [224] (13) Peripatetici a deambulatione dicti, eo quod Aristoteles auctor eorum deambulans disputare solitus ESSET. [238] Quorum uaria constat opinio, quid Deus ESSET dum quaererent. [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed ideo aere, quod terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum ESSET inuentum. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius ESSET instructum. ESSETIS [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes ESSETIS,» hoc est, infideles. EST [4] (1) Ecclesia Graecum EST, quod in Latinum uertitur conuocatio, propter quod omnes ad se uocet. [5] Catholica, uniuersalis, g-apou g-tou g-kaq' g-olon, id EST secundum totum. [8] Hinc et uniuersitas ab uno cognominata EST, propter quod in unitatem colligitur. [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae EST columna et firmamentum ueritatis». [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id EST speculatio, nomen accepit. [16] Ibi enim absorpta omni aduersitate pacem, quae EST Christus, praesenti possidebit obtutu. [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis EST utentum ratione, sicut sunt homines. [22] (1) Dogma a putando philosophi nominauerunt, id EST, «hoc puto esse bonum,» «hoc puto esse uerum». [24] Quod uerbum conpositum EST a relegendo, id est eligendo, ut ita Latinum uideatur religio sicut eligio. [24] Quod uerbum conpositum est a relegendo, id EST eligendo, ut ita Latinum uideatur religio sicut eligio. [25] (3) Tria sunt autem quae in religionis cultu ad colendum Deum in hominibus perquiruntur, id EST fides, spes, caritas. [27] (4) Fides EST qua ueraciter credimus id quod nequaquam uidere ualemus. [29] Proprie autem nomen fidei inde EST dictum, si omnino fiat quod dictum est aut promissum. [29] Proprie autem nomen fidei inde est dictum, si omnino fiat quod dictum EST aut promissum. [30] Et inde fides uocata, ab eo quod fit illud quod inter utrosque placitum EST, quasi inter Deum et hominem; hinc et foedus. [31] (5) Spes uocata quod sit pes progrediendi, quasi «EST pes». [33] Deest enim ibi pes, nullaque progrediendi facultas EST; quia dum quisque peccatum amat, futuram gloriam non sperat. [35] Nam dilectio a duobus incipit, quod EST amor Dei et proximi; de. [37] (7) Maior EST autem haec omnibus, quia qui diligit et credit et sperat. [55] (7) Lucretius autem superstitionem dicit superstantium rerum, id EST caelestium et diuinorum quae super nos stant; sed male dicit. [78] Nam in obseruationibus suis a Iudaeis omnino separantur, quorum superstitio proculdubio omnibus nota EST. [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus EST a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa EST in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [100] (9) Nazaraei dicti, qui dum Christum, qui a uico Nazaraeus EST appellatus, filium Dei confiteantur, omnia tamen ueteris Legis custodiunt. [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id EST saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [109] (16) Sethiani nomen acceperunt a filio Adam, qui uocatus EST Seth, dicentes eundem esse Christum. [131] (31) Manichei a quodam Persa extiterunt, qui uocatus EST Manes. [132] Hic duas naturas et substantias introduxit, id EST bonam et malam, et animas ex Deo quasi ex aliquo fonte manare adseruit. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus EST Deus». [135] Incorporeus EST enim, nec membris distinguitur, nec corporis mole censetur. [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt Deum non facere mala, contra illud quod scriptum EST (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». [163] (50) Floriani a Florino, qui e contrario dicunt Deum creasse male, contra id quod scriptum EST (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». [183] (66) Acephali dicti, id EST sine capite quem sequuntur haeretici. [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum EST (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus EST». [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta EST, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. [196] EST enim Philosophus qui diuinarum et humanarum (rerum) scientiam habet, et omnem bene uiuendi tramitem tenet. [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id EST sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id EST amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum EST multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum EST, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. [230] (16) Sed originem rerum atomis, id EST insecabilibus ac solidis corporibus adsignauit, quorum fortuitis concursionibus uniuersa nascantur et nata sint. [234] Gymnasium enim ex eo dictum EST, quod iuuenes nudi exercerentur in campo, ubi pudenda sola tantum operiunt. [251] Quam uanissime: «Qui cum EST,» inquit, «in nobis, ipsi sumus: cum exit, emorimur». [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina EST; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [261] Id genus quia forma quadam efficitur, quae g-poiohtes POIOTES dicitur, poema uocitatum EST, eiusque fictores poetae». [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor EST; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id EST flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc EST modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [264] (4) Lyrici poetae apo tou lhrein, id EST a uarietate carminum. [273] (7) Duo sunt autem genera comicorum, id EST, ueteres et noui. [280] (10) Officium autem poetae in eo EST ut ea, quae uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut EST in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut EST in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut EST in Aeneide. [290] Quod nomen ex officio, non ex proprietate uocabuli EST. [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata EST, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata EST perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. [295] Sexta Samia, quae Phemonoe dicta EST, a Samo insula, unde fuit cognominata. [297] Ipsa EST et Cumaea, de qua Vergilius (Ecl- 4,4): Ultima Cumaei uenit iam carminis aetas. [298] Dicta autem Cumana a ciuitate Cumas, quae EST in Campania, cuius sepulchrum in Sicilia adhuc manet. [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata EST Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. [313] (7) Quid plura, si credere fas EST, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? [327] EST enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. [340] (19) Dicta sunt autem auspicia, quasi auium aspicia, et auguria, quasi auium garria, hoc EST auium uoces et linguae. [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id EST, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id EST notationes siderum, quomodo se habeant cum quisque nascitur. [355] (31) In quibus omnibus ars daemonum EST ex quadam pestifera societate hominum et angelorum malorum exorta. [362] (35) Nam dicitur fabulose, arante quodam rustico, subito hunc ex glebis exiluisse et aruspicinam dictasse, qua die et mortuus EST. [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id EST, sicut in carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc EST, infideles. [375] EST autem nomen Graecum. [384] (5) Simulacrorum usus exortus EST, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, sub quo primum in arce oliua orta EST, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione nomen sortita est. [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, sub quo primum in arce oliua orta est, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione nomen sortita EST. [397] (13) Idolum autem EST simulacrum quod humana effigie factum et consecratum est, iuxta uocabuli interpretationem. [397] (13) Idolum autem est simulacrum quod humana effigie factum et consecratum EST, iuxta uocabuli interpretationem. [402] (15) Daemonas a Graecis dictos aiunt, quasi g-dahmonas, id EST peritos ac rerum scios. [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer EST usque ad tempus iudicii. [408] Hi sunt praeuaricatores angeli, quorum Diabolus princeps EST. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus EST accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [412] Ipse EST enim aduersarius, qui est ueritatis inimicus, et semper sanctorum uirtutibus contraire nititur. [412] Ipse est enim aduersarius, qui EST ueritatis inimicus, et semper sanctorum uirtutibus contraire nititur. [413] Ipse et transgressor, quia praeuaricator effectus in ueritate, qua conditus EST, non stetit. [415] (20) Antichristus appellatur, quia contra Christum uenturus EST. [416] Non, quomodo quidam simplices intellegunt, Antichristum ideo dictum quod ante Christum uenturus sit, id EST post cum ueniat Christus. [417] Non sic, sed Antichristus Graece dicitur, quod EST Latine contrarius Christo. [421] Sed et ille Antichristus EST qui negat esse Deum Christum. [422] Contrarius enim Christo EST. [424] (23) Bel idolum Babylonium EST, quod interpretatur uetus. [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum EST, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus EST; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. [435] Ipse EST et Leuiathan, id est serpens de aquis, quia in huius saeculi mare uolubili uersatur astutia. [435] Ipse est et Leuiathan, id EST serpens de aquis, quia in huius saeculi mare uolubili uersatur astutia. [439] Sed hoc a poetis totum fictum EST, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id EST tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc EST annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [447] (34) Iouis fertur a iuuando dictus, et Iuppiter quasi iuuans pater, hoc EST, omnibus praestans. [460] (41) Claudus autem dicitur Vulcanus, quia per naturam numquam rectus (EST) ignis, sed quasi claudus eiusmodi speciem motumque habet. [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id EST quasi cornua dat. [471] Ceterum EST et Nysa ciuitas, in qua colitur idem Liber, unde Nysaeus dictus est. [471] Ceterum est et Nysa ciuitas, in qua colitur idem Liber, unde Nysaeus dictus EST. [480] Virgam tenet, qua serpentes diuidit, id EST uenena. [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id EST ter maximus nominatus est. [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus EST. [488] Hunc et adulterum dicunt, quia belligerantibus incertus EST. [493] (54) Ipsum Phoebum, quasi ephebum, hoc EST adolescentem. [506] cum subcincta iacit calamos, Latonia uirgo EST: cum subnixa sedet solio, Plutonia coniux. [508] (59) Cererem, id EST terram, a creandis frugibus adserunt dictam, appellantes eam nominibus plurimis. [512] EST enim alimentorum nutrix terra. [515] (63) Quod curru uehi dicitur, quia ipsa EST terra quae pendet in aere. [516] Quod sustinetur rotis, quia mundus rotatur et uolubilis EST. [524] (67) Eandem Vestam et ignem esse perhibent, quia terram ignem habere non dubium EST, ut ex Aetna Vulcanoque datur intellegi. [528] (69) Iunonem dicunt quasi ianonem, id EST ianuam, pro purgationibus feminarum, eo quod quasi portas matrum natorum pandat, et nubentum maritis. [531] (70) Et sororem dicunt quod mundi pars EST; coniugem, quod commixta concordat. [533] (71) Minerua apud Graecos g-Athehneh dicitur, id EST, femina. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite EST. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic EST omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. [539] Triton enim Africae palus EST, circa quam fertur uirginali apparuisse aetate, propter quod Tritonia nuncupata est. [539] Triton enim Africae palus est, circa quam fertur uirginali apparuisse aetate, propter quod Tritonia nuncupata EST. [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita EST; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id EST ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata EST, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia EST; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma EST sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium nonnisi calore consistit, unde EST (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem senior. [549] EST enim daemon fornicationis. [551] Puer pingitur, quia stultus EST et inrationabilis amor. [554] (81) Pan dicunt Graeci, Latini Siluanum, deum rusticorum, quem in naturae similitudinem formauerunt; unde et Pan dictus EST, id est omne. [554] (81) Pan dicunt Graeci, Latini Siluanum, deum rusticorum, quem in naturae similitudinem formauerunt; unde et Pan dictus est, id EST omne. [560] (83) Villosus EST, quia tellus conuestita est agituentibus. [560] (83) Villosus est, quia tellus conuestita EST agituentibus. [561] Pars eius inferior foeda EST, propter arbores et feras ut pecudes. [566] Ipse EST Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus EST; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [567] Velut g-soros et Apis, Sorapis primo, deinde una littera commutata Serapis dictus EST. [577] A fando igitur fatum dicunt, id EST a loquendo. [579] (91) Non enim abnuere possumus esse scriptum in litteris sanctis (Psalm- 61,12): «Semel locutus EST Deus: duo haec audiui,» et cetera. [580] Quod enim dictum EST, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus EST,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc EST incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter EST locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus EST. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum EST: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata EST, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum EST. [591] Nam ex nubibus aquae, unde deriuatum EST. [600] Quo nomine appellant alicuius meriti animas defunctorum, quasi g-aeroas, id EST uiros aerios et caelo dignos propter sapientiam et fortitudinem. [602] Et penates dicti, quod essent in penetralibus, id EST in secretis. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id EST rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus EST, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-antifrasin dici manes, hoc EST mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. [610] Unde et Incubi dicuntur ab incumbendo, hoc EST stuprando. ETHICI [200] Idem autem philosophi triplici genere diuiduntur: nam aut Physici sunt, aut ETHICI, aut Logici. [203] ETHICI, quia de moribus disputant. ETHNICI [370] (3) Proinde gentiles primitus nuncupantur: ipsi dicuntur Graece ETHNICI. [371] ETHNICI ex Graeco in Latinum interpretantur gentiles. ETIAM [7] (2) Quod ETIAM Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo pro omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». [87] (1) Quidam ETIAM haeretici, qui de Ecclesia recesserunt, ex nomine suorum auctorum nuncupantur; quidam uero ex causis quas elegentes instituerunt. [147] Dicunt ETIAM nullum inputari peccatum in fide manentium. [218] (10) Hi ETIAM animam cum corpore perire dicunt, animam quoque. [228] Unde et a canibus, quorum uitam imitabantur, ETIAM uocabulum nomenque traxerunt. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem ETIAM ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui ETIAM dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. [253] (22) Hi philosophorum errores ETIAM et apud Ecclesiam induxerunt haereses. [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio ETIAM quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. [263] ETIAM per furorem diuini eodem erant nomine, quia et ipsi quoque pleraque uersibus efferebant. [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut ETIAM Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. [321] Hi ETIAM sanguine utuntur et uictimis, et saepe contingunt corpora mortuorum. [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine ETIAM inferos perhibentur sciscitari. [336] Hi ETIAM exta pecudum inspiciunt, et ex eis futura praedicunt. [380] In quorum ETIAM laudibus accesserunt et poetae, et conpositis carminibus in caelum eos sustulerunt. [383] (4) Fuerunt ETIAM et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [458] (40) Unde ETIAM Homerus dicit eum praecipitatum de aere in terras, quod omne fulmen de aere cadit. [491] (53) Apollinem quamuis diuinatorem et medicum uellent, ipsum tamen ETIAM Solem dixerunt, quasi solum. [509] Dicunt ETIAM eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. [611] Saepe enim inprobi existunt ETIAM mulieribus, et earum peragunt concubitum: quos daemones Galli Dusios uocant, quia adsidue hanc peragunt inmunditiam. ETIAMSI [47] Itaque ETIAMSI angelus de caelis aliter euangelizauerit, anathema uocabitur. ETRUSCIS [360] (34) Aruspicinae artem primus ETRUSCIS tradidisse dicitur quidam Tages. ETYMOLOGIARUM [1] <8,0> Isidorus Hispalensis - ETYMOLOGIARUM - Liber VIII - De ecclesia et sectis. EUANGELIO [9] Unde Dominus in EUANGELIO (Luc- 11,23): «Qui mecum non colligit, spargit». [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui in EUANGELIO natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli Mathematici. EUANGELIUM [122] Deum enim Verbum non credunt, respuentes Iohannis EUANGELIUM et Apocalypsin. [141] Hi semiiudaei sunt, et ita tenent EUANGELIUM ut Legem carnaliter seruent: aduersus quos ad Galatas Apostolus scribens inuenitur. [350] (26) Cuius artis scientia usque ad EUANGELIUM fuit concessa, ut Christo edito nemo exinde natiuitatem alicuius de caelo interpretaretur. [419] (21) Christum enim se mentietur, dum uenerit; et contra eum dimicabitur; et aduersabitur sacramentis Christi, ut ueritatis eius EUANGELIUM soluat. EUANGELIZAUERIT [47] Itaque etiamsi angelus de caelis aliter EUANGELIZAUERIT, anathema uocabitur. EUANUERUNT [245] Inuentum enim solummodo Deum, non ut inuenerunt, exposuerunt, quia EUANUERUNT in cogitationibus suis. EUENTA [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, EUENTA praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. EUM [419] (21) Christum enim se mentietur, dum uenerit; et contra EUM dimicabitur; et aduersabitur sacramentis Christi, ut ueritatis eius euangelium soluat. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum EUM Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. [443] (31) Unde et EUM Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [453] Cum uero faciunt EUM quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi partes hoc referunt, uel ad quattuor elementa siue tempora. [458] (40) Unde etiam Homerus dicit EUM praecipitatum de aere in terras, quod omne fulmen de aere cadit. [484] Cur autem EUM capite canino fingunt, haec ratio dicitur, quod inter omnia animalia canis sagacissimum genus et perspicax habeatur. [555] Fingunt enim EUM ex uniuersali elementorum specie. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi EUM uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. EUMENIDES [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut EUMENIDES. EUNDEM [109] (16) Sethiani nomen acceperunt a filio Adam, qui uocatus est Seth, dicentes EUNDEM esse Christum. [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum EUNDEM esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non in personis accipiunt. [461] Ideo autem in fabrorum fornace EUNDEM Vulcanum auctorem dicunt, quia sine igne nullum metalli genus fundi extendique potest. [495] Pythium quoque EUNDEM Apollinem uocari aiunt a Pythone inmensae molis serpente, cuius non magis uenena quam magnitudo terrebat. EUNOMIANI [146] Idemque EUNOMIANI, ab Eunomio quodam dialectico, Aetii discipulo, ex cuius nomine magis innotuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio Spiritum sanctum. EUNOMIO [146] Idemque Eunomiani, ab EUNOMIO quodam dialectico, Aetii discipulo, ex cuius nomine magis innotuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio Spiritum sanctum. EUNT [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna EUNT: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. EUOCARE [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum EUOCARE, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. EUOCARET [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis EUOCARET, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? EUROPAE [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter EUROPAE raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. EUTYCHE [182] (65) Eutychiani dicti ab EUTYCHE Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in eo diuinam adseruit esse naturam. EUTYCHIANI [182] (65) EUTYCHIANI dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in eo diuinam adseruit esse naturam. EUTYCHIS [187] Hi errores EUTYCHIS et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus unam in Christo naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. EX [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, EX interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. [45] Nobis uero nihil EX nostro arbitrio inducere licet, sed nec eligere quod aliqui de arbitrio suo induxerit. [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam EX suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. [60] Multos enim EX his sequitur confessio, quos antea perfidia possidebat. [64] Nam Pharisaei EX Hebraeo in Latinum interpretantur Diuisi, eo quod traditionum et obseruationum, quas illi g-deuterehseis uocant, iustitiam praeferunt. [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel EX eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, EX parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, EX parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [87] (1) Quidam etiam haeretici, qui de Ecclesia recesserunt, EX nomine suorum auctorum nuncupantur; quidam uero ex causis quas elegentes instituerunt. [87] (1) Quidam etiam haeretici, qui de Ecclesia recesserunt, ex nomine suorum auctorum nuncupantur; quidam uero EX causis quas elegentes instituerunt. [132] Hic duas naturas et substantias introduxit, id est bonam et malam, et animas EX Deo quasi ex aliquo fonte manare adseruit. [132] Hic duas naturas et substantias introduxit, id est bonam et malam, et animas ex Deo quasi EX aliquo fonte manare adseruit. [133] Testamentum Vetus respuunt: Nouum EX parte recipiunt. [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, Aetii discipulo, EX cuius nomine magis innotuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio Spiritum sanctum. [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius discipulum perhibent fuisse Sabellium, EX cuius nomine maxime innotuerunt; unde et Sabelliani uocati sunt. [168] (54) Priscillianistae a Priscilliano uocati, qui in Hispania EX errore Gnosticorum et Manichaeorum permixtum dogma conposuit. [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: EX duabus unam in Christo naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; EX quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: EX quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina EX auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. [212] In hac porticu sapientes philosophabantur, EX quo et Stoici dicti sunt. [225] Hi dicunt quandam particulam animae esse aeternam: de reliquo magna EX parte mortalem. [234] Gymnasium enim EX eo dictum est, quod iuuenes nudi exercerentur in campo, ubi pudenda sola tantum operiunt. [239] Quidam enim corporeo sensu hunc mundum uisibilem EX quattuor elementis Deum esse dixerunt, ut Dionysius Stoicus. [249] De mundo autem Platonici adfirmant incorporalem; Stoici corporalem; Epicurus atomis; Pythagoras EX numeris; Heraclitus ex igni. [249] De mundo autem Platonici adfirmant incorporalem; Stoici corporalem; Epicurus atomis; Pythagoras ex numeris; Heraclitus EX igni. [272] Item tragicorum argumenta EX rebus luctuosis sunt: comicorum ex rebus laetis. [272] Item tragicorum argumenta ex rebus luctuosis sunt: comicorum EX rebus laetis. [290] Quod nomen EX officio, non ex proprietate uocabuli est. [290] Quod nomen ex officio, non EX proprietate uocabuli est. [307] (3) Itaque haec uanitas magicarum artium EX traditione angelorum malorum in toto terrarum orbe plurimis saeculis ualuit. [311] Legitur et de sacrificio quod Arcades deo suo Lycaeo immolabant, EX quo quicumque sumerent in bestiarum formas conuertebantur. [336] Hi etiam exta pecudum inspiciunt, et EX eis futura praedicunt. [355] (31) In quibus omnibus ars daemonum est EX quadam pestifera societate hominum et angelorum malorum exorta. [361] Hic EX +oris+ aruspicinam dictauit, et postea non apparuit. [362] (35) Nam dicitur fabulose, arante quodam rustico, subito hunc EX glebis exiluisse et aruspicinam dictasse, qua die et mortuus est. [363] Quos libros Romani EX Tusca lingua in propriam mutauerunt. [366] (1) Pagani EX pagis Atheniensium dicti, ubi exorti sunt. [371] Ethnici EX Graeco in Latinum interpretantur gentiles. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui EX gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod EX imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum EX desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. [385] (6) Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo quod manu artificis EX lapide aliaue materia eorum uultus imitantur in quorum honore finguntur. [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, sub quo primum in arce oliua orta est, et Atheniensium urbs EX Mineruae appellatione nomen sortita est. [401] Quidam uero Latini ignorantes Graece inperite dicunt idolum EX dolo sumpsisse nomen, quod diabolus creaturae cultum diuini nominis inuexit. [434] (27) Behemoth EX Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. [492] Ipsum Titan, quasi unum EX Titanis, qui aduersus Iouem non fecit. [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod EX ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. [524] (67) Eandem Vestam et ignem esse perhibent, quia terram ignem habere non dubium est, ut EX Aetna Vulcanoque datur intellegi. [525] Et ideo uirginem putant, quia ignis inuiolabile sit elementum, nihilque nasci possit EX eo, quippe qui omnia quae arripuerit absumat. [527] Propterea et uirgines ei seruire dicuntur, eo quod sicut EX uirgine, ita nihil ex igne nascatur. [527] Propterea et uirgines ei seruire dicuntur, eo quod sicut ex uirgine, ita nihil EX igne nascatur. [536] (72) Quae ratio, quia EX solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae EX suco uiscerum liquido salsoque constat. [555] Fingunt enim eum EX uniuersali elementorum specie. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum EX lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [591] Nam EX nubibus aquae, unde deriuatum est. [606] (101) Laruas EX hominibus factos daemones aiunt, qui meriti mali fuerint. EXAMINE [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo EXAMINE meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. EXCEDERE [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis EXCEDERE, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. EXCELLEBAT [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus EXCELLEBAT (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». EXCELLENTES [268] Iam dehinc sequentes tragici multum honorem adepti sunt, EXCELLENTES in argumentis fabularum ad ueritatis imaginem fictis. EXCELLENTIAM [94] (6) Gnostici propter EXCELLENTIAM scientiae se ita appellare uoluerunt. EXCELLERE [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur EXCELLERE, non nisi philosophus uocaretur. EXCELSIS [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, propter quod de EXCELSIS ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. EXCIDIT [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et EXCIDIT columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». EXCIRE [315] Et post paululum adiecit: Murmure nam magico tenues EXCIRE figuras, atque sepulchrales scite incantare fauillas. EXCITANDAM [466] Dicunt enim mulieres ei adtributas et uinum propter EXCITANDAM libidinem. EXCITAT [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, EXCITAT lites, id est quasi cornua dat. EXCOGITAUERUNT [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum EXCOGITAUERUNT. EXECRABILIUM [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae EXECRABILIUM remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. EXECRATIONE [356] Unde cuncta uitanda sunt a Christiano, et omni penitus EXECRATIONE repudianda atque damnanda. EXERCERENTUR [234] Gymnasium enim ex eo dictum est, quod iuuenes nudi EXERCERENTUR in campo, ubi pudenda sola tantum operiunt. EXEUNT [423] Omnes enim, qui EXEUNT de Ecclesia et ab unitate fidei praeciduntur, et ipsi Antichristi sunt. EXHIBERI [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi EXHIBERI uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. EXILUISSE [362] (35) Nam dicitur fabulose, arante quodam rustico, subito hunc ex glebis EXILUISSE et aruspicinam dictasse, qua die et mortuus est. EXINDE [350] (26) Cuius artis scientia usque ad Euangelium fuit concessa, ut Christo edito nemo EXINDE natiuitatem alicuius de caelo interpretaretur. [353] (29) Salisatores uocati sunt, quia dum eis membrorum quaecumque partes salierint, aliquid sibi EXINDE prosperum seu triste significare praedicunt. [542] (76) Venerem EXINDE dicunt nuncupatam, quod sine ui femina uirgo esse non desinat. EXISTIMANT [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia EXISTIMANT: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum EXISTIMANT; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. EXISTIMARENT [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos EXISTIMARENT atque colerent. EXISTUNT [611] Saepe enim inprobi EXISTUNT etiam mulieribus, et earum peragunt concubitum: quos daemones Galli Dusios uocant, quia adsidue hanc peragunt inmunditiam. EXIT [251] Quam uanissime: «Qui cum est,» inquit, «in nobis, ipsi sumus: cum EXIT, emorimur». EXORTA [355] (31) In quibus omnibus ars daemonum est ex quadam pestifera societate hominum et angelorum malorum EXORTA. EXORTAE [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem EXORTAE, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. EXORTI [118] (24) Seueriani a Seuero EXORTI uinum non bibunt: Vetus Testamentum et resurrectionem non recipiunt. [129] (29) Pauliani a Paulo Samosateno EXORTI sunt, qui dixit non semper fuisse Christum, sed a Maria sumpsisse initium. [136] (33) Heraclitae ab Heraclio auctore EXORTI. [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis presbytero EXORTI, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. [148] (40) Origeniani Origene auctore EXORTI sunt, dicentes quod non possit Filius uidere Patrem, nec Spiritus sanctus Filium. [165] (52) Bonosiaci a Bonoso quodam episcopo EXORTI produntur, qui Christum filium Dei adoptiuum, non proprium adserunt. [173] (58) Paterniani a Paterno quodam EXORTI (qui) inferiores corporis partes a diabolo factas opinantur. [174] (59) Arabici nuncupati, eo quod in Arabia EXORTI sunt, dicentes animam cum corpore mori, atque in nouissimum utrumque resurgi. [179] (63) Pelagiani a Pelagio monacho EXORTI. [184] Nullus enim corum reperitur auctor, a quo EXORTI sunt. [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis EXORTI sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua EXORTI sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [366] (1) Pagani ex pagis Atheniensium dicti, ubi EXORTI sunt. EXORTUM [197] (2) Nomen Philosophorum primum a Pythagora fertur EXORTUM. EXORTUS [384] (5) Simulacrorum usus EXORTUS est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. EXPERIENTIA [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim EXPERIENTIA longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. EXPOSCIT [399] Igitur omnis forma uel formula idolum se dici EXPOSCIT. EXPOSUERUNT [245] Inuentum enim solummodo Deum, non ut inuenerunt, EXPOSUERUNT, quia euanuerunt in cogitationibus suis. EXTA [336] Hi etiam EXTA pecudum inspiciunt, et ex eis futura praedicunt. EXTENDIQUE [461] Ideo autem in fabrorum fornace eundem Vulcanum auctorem dicunt, quia sine igne nullum metalli genus fundi EXTENDIQUE potest. EXTENDIT [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus in paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel EXTENDIT? EXTINCTAS [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 con- Symmach- 90): Traditur EXTINCTAS sumpto moderamine uirgae in lucem reuocasse animas, ast alios damnasse neci. EXTITERUNT [123] (27) Cataphrygiis nomen prouincia Phrygia dedit, quia ibi EXTITERUNT. [131] (31) Manichei a quodam Persa EXTITERUNT, qui uocatus est Manes. [274] Veteres, qui et ioco ridiculares EXTITERUNT, ut Plautus, Accius, Terentius. EXTRANEIS [448] Hunc et priuato titulo Iouem Optimum dixerunt, dum fuisset incestus in suis, inpudicus in EXTRANEIS. EXTULERUNT [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris EXTULERUNT. EXUTA [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines EXUTA feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. FABRICA [381] (3) Nam quorundam et inuentiones artium cultu peperisse dicuntur, ut Aesculapio medicina, Vulcano FABRICA. FABRORUM [461] Ideo autem in FABRORUM fornace eundem Vulcanum auctorem dicunt, quia sine igne nullum metalli genus fundi extendique potest. FABULA [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante FABULA, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. FABULAE [608] (102) Lamias, quas FABULAE tradunt infantes corripere ac laniare solitas, a laniando specialiter dictas. FABULAM [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum FABULAM g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. FABULARUM [268] Iam dehinc sequentes tragici multum honorem adepti sunt, excellentes in argumentis FABULARUM ad ueritatis imaginem fictis. FABULAS [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum gentiles per uanas FABULAS ad rationes physicas conantur traducere, eaque in causis elementorum conposita esse interpretantur. FABULOSA [575] (89) Haec et alia sunt gentilium FABULOSA figmenta, quae interpretata sic habentur, ut ea non intellecta damnabiliter tamen adorent. FABULOSE [362] (35) Nam dicitur FABULOSE, arante quodam rustico, subito hunc ex glebis exiluisse et aruspicinam dictasse, qua die et mortuus est. FACEM [552] Sagittam et FACEM tenere fingitur. [553] Sagittam, quia amor cor uulnerat; FACEM, quia inflammat. FACERE [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt Deum non FACERE mala, contra illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». FACERET [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam FACERET Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. FACIAT [38] Qui autem non diligit, quamuis multa bona FACIAT, frustra laborat. FACIEBANT [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora FACIEBANT, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. [279] (9) Quidam autem poetae Theologici dicti sunt, quoniam de diis carmina FACIEBANT. FACIENS [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei FACIENS, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. FACIENTES [339] Nam auspicia sunt quae iter FACIENTES obseruant. FACIES [452] (37) Ianum dicunt quasi mundi uel caeli uel mensuum ianuam: duas Iani FACIES faciunt, propter orientem et occidentem. [558] Rubet eius FACIES ad similitudinem aetheris. FACILE [56] Haereticorum autem dogmata ut FACILE possint agnosci, causas eorum uel nomina demonstrare oportuit. FACILIUS [325] Ideoque quotiens necromantia fit, cruor aqua miscitur, ut cruore sanguinis FACILIUS prouocentur. FACINORUM [317] (9) Magi sunt, qui uulgo malefici ob FACINORUM magnitudinem nuncupantur. FACIT [217] Non enim animal crimen, sed animus FACIT». [398] g-eidos enim Graece formam sonat, et ab eo per diminutionem idolum deductum aeque apud nos formulam FACIT. FACIUNT [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam FACIUNT: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [452] (37) Ianum dicunt quasi mundi uel caeli uel mensuum ianuam: duas Iani facies FACIUNT, propter orientem et occidentem. [453] Cum uero FACIUNT eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi partes hoc referunt, uel ad quattuor elementa siue tempora. [454] Sed dum hoc fingunt, monstrum, non deum FACIUNT. FACTA [93] Quos Iohannes in Apocalypsi inprobat dicens (2,6): «Sed hoc habes, quod odisti FACTA Nicolaitarum». [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra FACTA queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? FACTAM [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos FACTAM Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia FACTAM? FACTAS [173] (58) Paterniani a Paterno quodam exorti (qui) inferiores corporis partes a diabolo FACTAS opinantur. FACTI [246] Dicentes enim se esse sapientes stulti FACTI sunt. FACTOS [391] Unde et poetae ab eo homines primum FACTOS esse confingunt figurate propter effigies. [606] (101) Laruas ex hominibus FACTOS daemones aiunt, qui meriti mali fuerint. FACTUM [90] (3) Menandriani a Menandro mago, discipulo Simonis nuncupati; qui mundum non a Deo, sed ab angelis FACTUM asserunt. [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa FACTUM fuisse mundum. [397] (13) Idolum autem est simulacrum quod humana effigie FACTUM et consecratum est, iuxta uocabuli interpretationem. FACTURUS [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse FACTURUS est. FACULTAS [33] Deest enim ibi pes, nullaque progrediendi FACULTAS est; quia dum quisque peccatum amat, futuram gloriam non sperat. FACUNDIA [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni FACUNDIA, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. FALCEM [445] FALCEM tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel propter annos et tempora, quod in se redeant, uel propter sapientiam, quod intus acuta sit. FALLACIA [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae FALLACIA factam? FALLIT [479] Ideo autem furti magistrum dicunt, quia sermo animos audientium FALLIT. FALSA [386] Ergo simulacra uel pro eo quod sunt similia, uel pro eo quod simulata atque conficta; unde et FALSA sunt. FAMAE [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec FAMAE nec periculi sui respectum habere permittant. FAMOSISSIMA [310] (5) Fertur et quaedam maga FAMOSISSIMA Circe, quae socios Ulixis mutauit in bestias. FAMULATUS [400] (14) Inde idolatria omnis circa omnem idolum FAMULATUS et seruitus. FANDO [572] (87) Fauni a FANDO, uel g-apo g-tehs g-fohnehs dicti, quod uoce, non signis ostendere uiderentur futura. [577] A FANDO igitur fatum dicunt, id est a loquendo. [578] Quod nisi hoc nomen iam in alia re soleret intellegi, quo corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus a FANDO fatum appellare. FANTUR [576] (90) Fatum autem dicunt esse quidquid dii FANTUR, quidquid Iuppiter fatur. FAS [313] (7) Quid plura, si credere FAS est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? FASTIS [526] (68) Ouidius in FASTIS (6,291): Nec tu aliud Vestam quam uiuam intellege flammam; nataque de flamma corpora nulla uides. FATA [581] (92) Tria autem FATA fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. FATEANTUR [220] Affectant gloriam aeternam, cum se FATEANTUR non esse aeternos. FATENDUM [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut FATENDUM est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. FATO [351] (27) Horoscopi dicti, quod horas natiuitatis hominum speculantur dissimili et diuerso FATO. FATUM [576] (90) FATUM autem dicunt esse quidquid dii fantur, quidquid Iuppiter fatur. [577] A fando igitur FATUM dicunt, id est a loquendo. [578] Quod nisi hoc nomen iam in alia re soleret intellegi, quo corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando FATUM appellare. [586] FATUM autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit in his quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit in his quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; FATUM uero adpositum singulis et statutum aiunt. FATUR [576] (90) Fatum autem dicunt esse quidquid dii fantur, quidquid Iuppiter FATUR. FAUILLAS [315] Et post paululum adiecit: Murmure nam magico tenues excire figuras, atque sepulchrales scite incantare FAUILLAS. FAUNE [613] Ad quem Horatius dicit (C- 3,18,1): FAUNE, Nympharum fugientium amator, per meos fines et aprica rura lenis incedas. FAUNI [572] (87) FAUNI a fando, uel g-apo g-tehs g-fohnehs dicti, quod uoce, non signis ostendere uiderentur futura. FAUNUM [612] (104) Quem autem uulgo Incubonem uocant, hunc Romani FAUNUM ficarium dicunt. FAUNUS [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos FAUNUS, apud Romanos Quirinus. FECERIT [389] Iudaei dicunt quod Ismael primus simulacrum luto FECERIT. FECERUNT [521] Quod gallos huic deae ut seruirent FECERUNT, significant qui semine indigeant, terram sequi oportere; in ea quippe omnia reperire. [571] Huius capitis imaginem sibi in eremo Iudaei FECERUNT. FECIT [163] (50) Floriani a Florino, qui e contrario dicunt Deum creasse male, contra id quod scriptum est (Genes- 1,31): «FECIT Deus omnia bona». [492] Ipsum Titan, quasi unum ex Titanis, qui aduersus Iouem non FECIT. FECUNDIS [532] Unde et Vergilius (Georg- 2,325): Tum pater omnipotens FECUNDIS imbribus aether coniugis in gremium descendit. FECUNDITATEM [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum FECUNDITATEM. FEMINA [289] (2) Sicut enim omnis uir prophetans uel uates dicitur uel propheta, ita omnis FEMINA prophetans Sibylla uocatur. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam FEMINA, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [533] (71) Minerua apud Graecos g-Athehneh dicitur, id est, FEMINA. [542] (76) Venerem exinde dicunt nuncupatam, quod sine ui FEMINA uirgo esse non desinat. FEMINAE [286] (1) Sibyllae generaliter dicuntur omnes FEMINAE uates lingua Graeca. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et FEMINAE et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae FEMINAE: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. FEMINAEQUE [107] (14) Adamiani uocati, quod Adae imitentur nuditatem; unde et nudi orant, et nudi inter se mares FEMINAEQUE conueniunt. FEMINARUM [528] (69) Iunonem dicunt quasi ianonem, id est ianuam, pro purgationibus FEMINARUM, eo quod quasi portas matrum natorum pandat, et nubentum maritis. FEMINAS [587] (95) Aiunt et tres Furias FEMINAS crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. FEMORE [459] Idcirco autem Vulcanus de FEMORE Iunonis fingitur natus, quod fulmina de imo aere nascantur. FERAS [561] Pars eius inferior foeda est, propter arbores et FERAS ut pecudes. FERIANT [589] Quae ideo Furiae appellantur, quod stimulis suis mentem FERIANT et quietam esse non sinant. FERITATE [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta FERITATE rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. FERRAMENTORUM [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, FERRAMENTORUM crepitus in colendo agro: sed ideo aere, quod terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. FERRUM [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed ideo aere, quod terram antiqui aere colebant, priusquam FERRUM esset inuentum. FERTUR [197] (2) Nomen Philosophorum primum a Pythagora FERTUR exortum. [310] (5) FERTUR et quaedam maga famosissima Circe, quae socios Ulixis mutauit in bestias. [328] (13) Quod genus diuinationis a Persis FERTUR adlatum. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos FERTUR deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [447] (34) Iouis FERTUR a iuuando dictus, et Iuppiter quasi iuuans pater, hoc est, omnibus praestans. [539] Triton enim Africae palus est, circa quam FERTUR uirginali apparuisse aetate, propter quod Tritonia nuncupata est. FERUM [517] Quod leones illi subiciunt mansuetos, ut ostendant nullum genus esse tam FERUM quod non subigi possit aut superari ab ea. FERUNT [442] Hunc Latini a satu appellatum FERUNT, quasi ad ipsum satio omnium pertineat rerum, uel a temporis longitudine, quod saturetur annis. [548] (80) Cupidinem uocatum FERUNT propter amorem. FETIALES [482] Sicut enim per FETIALES bella indicebantur, ita pax per caduceatores fiebat. FIAT [29] Proprie autem nomen fidei inde est dictum, si omnino FIAT quod dictum est aut promissum. [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior FIAT terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. FIBRA [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere FIBRA facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? FICARIUM [612] (104) Quem autem uulgo Incubonem uocant, hunc Romani Faunum FICARIUM dicunt. FICTAE [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine FICTAE religionis per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. FICTIS [268] Iam dehinc sequentes tragici multum honorem adepti sunt, excellentes in argumentis fabularum ad ueritatis imaginem FICTIS. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus FICTIS accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». FICTORES [261] Id genus quia forma quadam efficitur, quae g-poiohtes POIOTES dicitur, poema uocitatum est, eiusque FICTORES poetae». FICTUM [439] Sed hoc a poetis totum FICTUM est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. FIDE [21] DE RELIGIONE ET FIDE. [26] In FIDE, quid credendum; in spe, quid sperandum; in caritate, quid sit amandum. [147] Dicunt etiam nullum inputari peccatum in FIDE manentium. FIDEI [29] Proprie autem nomen FIDEI inde est dictum, si omnino fiat quod dictum est aut promissum. [423] Omnes enim, qui exeunt de Ecclesia et ab unitate FIDEI praeciduntur, et ipsi Antichristi sunt. FIDELITER [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam FIDELITER nationibus adsignauerunt. FIDEM [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam FIDEM exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [373] (4) Post FIDEM autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post FIDEM dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. FIDES [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo pro omnibus uobis, quia FIDES uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». [25] (3) Tria sunt autem quae in religionis cultu ad colendum Deum in hominibus perquiruntur, id est FIDES, spes, caritas. [27] (4) FIDES est qua ueraciter credimus id quod nequaquam uidere ualemus. [30] Et inde FIDES uocata, ab eo quod fit illud quod inter utrosque placitum est, quasi inter Deum et hominem; hinc et foedus. FIEBAT [482] Sicut enim per fetiales bella indicebantur, ita pax per caduceatores FIEBAT. FIERI [477] Unde et uelox et errans inducitur: alas eius in capite et in pedibus significare uolucrem FIERI per aera sermonem. FIGMENTA [575] (89) Haec et alia sunt gentilium fabulosa FIGMENTA, quae interpretata sic habentur, ut ea non intellecta damnabiliter tamen adorent. FIGURAE [450] (36) Et ideo non FIGURAE istae sunt, sed plane de ueritate scelera. FIGURAS [315] Et post paululum adiecit: Murmure nam magico tenues excire FIGURAS, atque sepulchrales scite incantare fauillas. FIGURATE [391] Unde et poetae ab eo homines primum factos esse confingunt FIGURATE propter effigies. FIGURATIONIBUS [280] (10) Officium autem poetae in eo est ut ea, quae uere gesta sunt, in alias species obliquis FIGURATIONIBUS cum decore aliquo conuersa transducant. FIGURIS [439] Sed hoc a poetis totum fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus FIGURIS, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. [503] Eandem et Triuiam, eo quod tribus fungatur FIGURIS. FILIA [507] Latonia autem Diana, eo quod Latonae fuerit FILIA. [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis FILIA, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. FILII [153] Hi unam personam Patris et FILII et Spiritus sancti astruunt. FILIO [109] (16) Sethiani nomen acceperunt a FILIO Adam, qui uocatus est Seth, dicentes eundem esse Christum. [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, Aetii discipulo, ex cuius nomine magis innotuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et FILIO Spiritum sanctum. [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem FILIO Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. FILIOS [172] (57) Eluidiani ab Eluidio nominati, qui dicunt post natum Christum alios Mariam FILIOS de uiro Ioseph peperisse. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod FILIOS suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. FILIUM [100] (9) Nazaraei dicti, qui dum Christum, qui a uico Nazaraeus est appellatus, FILIUM Dei confiteantur, omnia tamen ueteris Legis custodiunt. [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, Aetii discipulo, ex cuius nomine magis innotuerunt: dissimilem Patri asserentes FILIUM et Filio Spiritum sanctum. [148] (40) Origeniani Origene auctore exorti sunt, dicentes quod non possit Filius uidere Patrem, nec Spiritus sanctus FILIUM. [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri FILIUM non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. [160] Adserunt enim sic esse in Patre FILIUM, tamquam uas minus intra uas maius. [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre FILIUM, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. [165] (52) Bonosiaci a Bonoso quodam episcopo exorti produntur, qui Christum FILIUM Dei adoptiuum, non proprium adserunt. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum FILIUM Dei, alterum hominis praedicauit. FILIUS [148] (40) Origeniani Origene auctore exorti sunt, dicentes quod non possit FILIUS uidere Patrem, nec Spiritus sanctus Filium. [599] Et ideo nescio quis FILIUS eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. FILUM [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque FILUM ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. FINES [613] Ad quem Horatius dicit (C- 3,18,1): Faune, Nympharum fugientium amator, per meos FINES et aprica rura lenis incedas. FINGENDI [390] (8) Gentiles autem primum Prometheum simulacrum hominum de luto finxisse perhibent, ab eoque natam esse artem simulacra et statuas FINGENDI. [440] Omnino enim FINGENDI locus uacat, ubi ueritas cessat. FINGITUR [459] Idcirco autem Vulcanus de femore Iunonis FINGITUR natus, quod fulmina de imo aere nascantur. [476] Qui ideo FINGITUR habere pinnas, quia citius uerba discurrunt. [505] (58) Sed cum Luna FINGITUR (Prudent- 1 con- Symm- 363): Sublustri splendet amictu. [513] (62) Quod simulacrum eius cum claui FINGITUR, quia tellus hieme clauditur, uere aperitur ut fruges nascantur. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis FINGITUR, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo FINGITUR quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. [552] Sagittam et facem tenere FINGITUR. FINGUNT [95] Animam naturam Dei esse dicunt, bonum et malum Deum suis dogmatibus FINGUNT. [449] (35) Quem modo taurum FINGUNT propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [454] Sed dum hoc FINGUNT, monstrum, non deum faciunt. [484] Cur autem eum capite canino FINGUNT, haec ratio dicitur, quod inter omnia animalia canis sagacissimum genus et perspicax habeatur. [510] Eandem et Tellurem et Matrem magnam FINGUNT, turritam cum tympano et gallo et strepitu cymbalorum. [545] Quod autem FINGUNT Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [555] FINGUNT enim eum ex uniuersali elementorum specie. [581] (92) Tria autem fata FINGUNT in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. FINGUNTUR [385] (6) Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo quod manu artificis ex lapide aliaue materia eorum uultus imitantur in quorum honore FINGUNTUR. [500] Et ideo ambo sagittas habere FINGUNTUR, quod ipsa duo sidera de caelo radios usque ad terras emittant. [519] Quod sedes FINGUNTUR circa eam, quia cum omnia moueantur, ipsam non moueri. [520] (65) Quod Corybantes eius ministri cum strictis gladiis esse FINGUNTUR, ut significetur omnes pro terra sua debere pugnare. FINXERUNT [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra FINXERUNT, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. FINXISSE [390] (8) Gentiles autem primum Prometheum simulacrum hominum de luto FINXISSE perhibent, ab eoque natam esse artem simulacra et statuas fingendi. FIRMAMENTUM [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et FIRMAMENTUM ueritatis». FISTULAM [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per FISTULAM transisse adseruit. [559] FISTULAM septem calamorum gestat, propter harmoniam caeli, in qua septem sunt soni et septem discrimina uocum. FIT [30] Et inde fides uocata, ab eo quod FIT illud quod inter utrosque placitum est, quasi inter Deum et hominem; hinc et foedus. [52] FIT autem schisma cum dicunt homines, «nos iusti sumus,» «nos sanctificamus inmundos,» et cetera similia. [325] Ideoque quotiens necromantia FIT, cruor aqua miscitur, ut cruore sanguinis facilius prouocentur. [475] (46) Ideo et mercibus praeesse, quia inter uendentes et ementes sermo FIT medius. FLACCUS [275] Noui, qui et Satirici, a quibus generaliter uitia carpuntur, ut FLACCUS, Persius, Iuuenalis uel alii. FLAGITAT [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti FLAGITAT, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. FLAMMA [526] (68) Ouidius in Fastis (6,291): Nec tu aliud Vestam quam uiuam intellege flammam; nataque de FLAMMA corpora nulla uides. FLAMMAM [526] (68) Ouidius in Fastis (6,291): Nec tu aliud Vestam quam uiuam intellege FLAMMAM; nataque de flamma corpora nulla uides. FLECTENDIS [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est FLECTENDIS, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. FLETUM [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post FLETUM negationis. FLORIANI [163] (50) FLORIANI a Florino, qui e contrario dicunt Deum creasse male, contra id quod scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». FLORINO [163] (50) Floriani a FLORINO, qui e contrario dicunt Deum creasse male, contra id quod scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». FLUENS [409] (18) Diabolus Hebraice dicitur deorsum FLUENS, quia quietus in caeli culmine stare contempsit, sed superbiae pondere deorsum corruens cecidit. FLUMINIS [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam FLUMINIS, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». FLUXISSE [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem FLUXISSE in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. FOEDA [561] Pars eius inferior FOEDA est, propter arbores et feras ut pecudes. FOEDUS [30] Et inde fides uocata, ab eo quod fit illud quod inter utrosque placitum est, quasi inter Deum et hominem; hinc et FOEDUS. FOHNEHS [572] (87) Fauni a fando, uel g-apo g-tehs g-FOHNEHS dicti, quod uoce, non signis ostendere uiderentur futura. FONTE [132] Hic duas naturas et substantias introduxit, id est bonam et malam, et animas ex Deo quasi ex aliquo FONTE manare adseruit. FONTIUM [596] Nymphas quippe montium Oreades dicunt, siluarum Dryades, FONTIUM Hamadryades, camporum Naides, maris Nereides. FORMA [261] Id genus quia FORMA quadam efficitur, quae g-poiohtes POIOTES dicitur, poema uocitatum est, eiusque fictores poetae». [399] Igitur omnis FORMA uel formula idolum se dici exposcit. FORMAE [254] Inde g-aiohnes et FORMAE nescio quae, inde apud Arium Trinitas nominis, et apud Valentinum Platonicus furor. FORMAM [398] g-eidos enim Graece FORMAM sonat, et ab eo per diminutionem idolum deductum aeque apud nos formulam facit. FORMAS [311] Legitur et de sacrificio quod Arcades deo suo Lycaeo immolabant, ex quo quicumque sumerent in bestiarum FORMAS conuertebantur. FORMAUERUNT [554] (81) Pan dicunt Graeci, Latini Siluanum, deum rusticorum, quem in naturae similitudinem FORMAUERUNT; unde et Pan dictus est, id est omne. FORMIDINE [489] (52) Quod uero nudo pectore stat, ut bello se quisque sine FORMIDINE cordis obiciat. FORMULA [399] Igitur omnis forma uel FORMULA idolum se dici exposcit. FORMULAM [398] g-eidos enim Graece formam sonat, et ab eo per diminutionem idolum deductum aeque apud nos FORMULAM facit. FORNACE [461] Ideo autem in fabrorum FORNACE eundem Vulcanum auctorem dicunt, quia sine igne nullum metalli genus fundi extendique potest. FORNICATIONIS [549] Est enim daemon FORNICATIONIS. FORTES [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri FORTES aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. FORTITUDINEM [600] Quo nomine appellant alicuius meriti animas defunctorum, quasi g-aeroas, id est uiros aerios et caelo dignos propter sapientiam et FORTITUDINEM. FORTIUM [211] (8) Porticus enim fuit Athenis, quam poikilhn stoan appellabant, in qua picta erant gesta sapientium atque uirorum FORTIUM historiae. FORTUITIS [230] (16) Sed originem rerum atomis, id est insecabilibus ac solidis corporibus adsignauit, quorum FORTUITIS concursionibus uniuersa nascantur et nata sint. [585] (94) Fortunam a FORTUITIS nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et FORTUITIS inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. FORTUITU [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit in his quae FORTUITU ueniunt, nulla palam causa; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. FORTUNA [586] Fatum autem a FORTUNA separant: et fortuna quasi sit in his quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. [586] Fatum autem a fortuna separant: et FORTUNA quasi sit in his quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. FORTUNAM [585] (94) FORTUNAM a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. FRATRUM [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator FRATRUM nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». FRAUDULENTA [331] (14) Diuini dicti, quasi deo pleni: diuinitate enim se plenos adsimulant et astutia quadam FRAUDULENTA hominibus futura coniectant. FRIGIDUS [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium nonnisi calore consistit, unde est (Virg- Georg- 3,97): FRIGIDUS in Venerem senior. FRONS [467] Unde et FRONS eius pampino cingitur. FRUCTIBUS [116] Panem enim et caseum offerunt, dicentes primis hominibus oblationem a FRUCTIBUS terrae et a fructibus ouium fuisse celebratam. [116] Panem enim et caseum offerunt, dicentes primis hominibus oblationem a fructibus terrae et a FRUCTIBUS ouium fuisse celebratam. [511] Matrem uocatam, quod plurima pariat; magnam, quod cibum gignat; almam, quia uniuersa animalia FRUCTIBUS suis alit. FRUGES [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant FRUGES: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. [513] (62) Quod simulacrum eius cum claui fingitur, quia tellus hieme clauditur, uere aperitur ut FRUGES nascantur. FRUGIBUS [508] (59) Cererem, id est terram, a creandis FRUGIBUS adserunt dictam, appellantes eam nominibus plurimis. FRUGUM [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis FRUGUM uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. FRUSTRA [38] Qui autem non diligit, quamuis multa bona faciat, FRUSTRA laborat. FUERINT [606] (101) Laruas ex hominibus factos daemones aiunt, qui meriti mali FUERINT. FUERIT [344] (21) Pythonissae a Pythio Apolline dictae, quod is auctor FUERIT diuinandi. [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo FUERIT natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. [507] Latonia autem Diana, eo quod Latonae FUERIT filia. FUERO [232] Unde et dixit: «Non ero, posteaquam mortuus FUERO». FUERUNT [124] Auctores eorum Montanus, Prisca et Maximilla FUERUNT. [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut FUERUNT geniti, id est, sicut in carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. [383] (4) FUERUNT etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. FUGIENTIUM [613] Ad quem Horatius dicit (C- 3,18,1): Faune, Nympharum FUGIENTIUM amator, per meos fines et aprica rura lenis incedas. FUISSE [96] (7) Carpocratiani a Carpocrate quodam uocantur, qui dixit Christum hominem FUISSE tantum, et de utroque sexu progenitum. [110] (17) Melchisedechiani uocati pro eo, quod Melchisedech sacerdotem Dei non hominem FUISSE, sed uirtutem Dei esse arbitrantur. [116] Panem enim et caseum offerunt, dicentes primis hominibus oblationem a fructibus terrae et a fructibus ouium FUISSE celebratam. [129] (29) Pauliani a Paulo Samosateno exorti sunt, qui dixit non semper FUISSE Christum, sed a Maria sumpsisse initium. [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum a Maria per Ioseph nuptiali coitu FUISSE conceptum. [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum FUISSE mundum. [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius discipulum perhibent FUISSE Sabellium, ex cuius nomine maxime innotuerunt; unde et Sabelliani uocati sunt. [158] (46) Antidicomaritae appellati sunt pro eo, quod Mariae uirginitati contradicunt, adserentes eam post Christum natum uiro suo FUISSE conmixtam. [291] (3) Decem autem Sibyllae a doctissimis auctoribus FUISSE traduntur. [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri FUISSE temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae FUISSE credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim FUISSE produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [439] Sed hoc a poetis totum fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos FUISSE historiae confitentur. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro FUISSE corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. FUISSET [448] Hunc et priuato titulo Iouem Optimum dixerunt, dum FUISSET incestus in suis, inpudicus in extraneis. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus FUISSET, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. FUIT [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps FUIT, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. [211] (8) Porticus enim FUIT Athenis, quam poikilhn stoan appellabant, in qua picta erant gesta sapientium atque uirorum fortium historiae. [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator FUIT Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. [292] Quarum prima de Persis FUIT; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. [295] Sexta Samia, quae Phemonoe dicta est, a Samo insula, unde FUIT cognominata. [350] (26) Cuius artis scientia usque ad Euangelium FUIT concessa, ut Christo edito nemo exinde natiuitatem alicuius de caelo interpretaretur. [425] FUIT enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. [428] Idolum enim FUIT Moab, cognomento Baal, super montem Phegor, quem Latini Priapum uocant, deum hortorum. [429] (25) FUIT autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. [430] (26) Belzebub idolum FUIT Accaron, quod interpretatur uir muscarum. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; FUIT enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [564] FUIT autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. [568] (86) Apis FUIT apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs FUIT nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. FULGURA [252] Ergo et ignis cum de mundo per FULGURA proficiscitur, mundus emoritur. [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis FULGURA caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? FULMEN [458] (40) Unde etiam Homerus dicit eum praecipitatum de aere in terras, quod omne FULMEN de aere cadit. FULMINA [459] Idcirco autem Vulcanus de femore Iunonis fingitur natus, quod FULMINA de imo aere nascantur. FUNDI [461] Ideo autem in fabrorum fornace eundem Vulcanum auctorem dicunt, quia sine igne nullum metalli genus FUNDI extendique potest. FUNDUS [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut FUNDUS nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. FUNESTA [334] (16) Arioli uocati, propter quod circa aras idolorum nefarias preces emittunt, et FUNESTA sacrificia offerunt, iisque celebritatibus daemonum responsa accipiunt. FUNGATUR [503] Eandem et Triuiam, eo quod tribus FUNGATUR figuris. FURAUERIT [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit qui paleas FURAUERIT quam qui aurum; qui mergum occiderit quam qui equum. FURIAE [589] Quae ideo FURIAE appellantur, quod stimulis suis mentem feriant et quietam esse non sinant. FURIAS [587] (95) Aiunt et tres FURIAS feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. FUROR [254] Inde g-aiohnes et formae nescio quae, inde apud Arium Trinitas nominis, et apud Valentinum Platonicus FUROR. [332] Duo sunt (autem) genera diuinationis: ars et FUROR. FUROREM [263] Etiam per FUROREM diuini eodem erant nomine, quia et ipsi quoque pleraque uersibus efferebant. FURTI [479] Ideo autem FURTI magistrum dicunt, quia sermo animos audientium fallit. FUSI [202] Natura quippe Graece g-FUSI uocatur. FUSO [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et FUSO digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in FUSO iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. FUSUM [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad FUSUM tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. FUTURA [14] (6) Pro FUTURA uero patriae pace Hierusalem uocatur. [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret FUTURA, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [331] (14) Diuini dicti, quasi deo pleni: diuinitate enim se plenos adsimulant et astutia quadam fraudulenta hominibus FUTURA coniectant. [336] Hi etiam exta pecudum inspiciunt, et ex eis FUTURA praedicunt. [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione FUTURA promittunt. [403] Praesciunt enim FUTURA multa, unde et solent responsa aliqua dare. [572] (87) Fauni a fando, uel g-apo g-tehs g-fohnehs dicti, quod uoce, non signis ostendere uiderentur FUTURA. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae FUTURA sunt, et quae ipse facturus est. FUTURAM [33] Deest enim ibi pes, nullaque progrediendi facultas est; quia dum quisque peccatum amat, FUTURAM gloriam non sperat. FUTURIS [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de FUTURIS daret quaedam manifesta signa. FUTURORUM [308] Per quandam scientiam FUTURORUM et infernorum et uocationes eorum inuenta sunt aruspicia, augurationes, et ipsa quae dicuntur oracula et necromantia. FUTUROS [98] Hi inter cetera circumcisionem obseruant; mille annos post resurrectionem in uoluptate carnis FUTUROS praedicant. FUTURUM [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: FUTURUM, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. G [5] Catholica, uniuersalis, G-apou g-tou g-kaq' g-olon, id est secundum totum. [5] Catholica, uniuersalis, g-apou G-tou g-kaq' g-olon, id est secundum totum. [5] Catholica, uniuersalis, g-apou g-tou G-kaq' g-olon, id est secundum totum. [5] Catholica, uniuersalis, g-apou g-tou g-kaq' G-olon, id est secundum totum. [64] Nam Pharisaei ex Hebraeo in Latinum interpretantur Diuisi, eo quod traditionum et obseruationum, quas illi G-deuterehseis uocant, iustitiam praeferunt. [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui G-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [121] G-logos enim Graece uerbum dicitur. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; G-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [159] (47) Metangismonitae ideo tale nomen acceperunt, quia G-aggos Graece uas dicitur. [177] Nam G-tessares quattuor significat, et g-deka decem. [177] Nam g-tessares quattuor significat, et G-deka decem. [202] Natura quippe Graece G-fusi uocatur. [206] Ratio enim Graece G-logos dicitur. [254] Inde G-aiohnes et formae nescio quae, inde apud Arium Trinitas nominis, et apud Valentinum Platonicus furor. [261] Id genus quia forma quadam efficitur, quae G-poiohtes POIOTES dicitur, poema uocitatum est, eiusque fictores poetae». [266] (5) Tragoedi dicti, quod initio canentibus praemium erat hircus, quem Graeci G-trago uocant. [269] (6) Comoedi appellati siue a loco, quia circum pagos agebant, quos Graeci G-kohma uocant, siue a comisatione. [287] Nam G-sohs Aeolico sermone deos, g-boulehn Graeci mentem nuncupant, quasi dei mentem. [287] Nam g-sohs Aeolico sermone deos, G-boulehn Graeci mentem nuncupant, quasi dei mentem. [323] G-nekros enim Graece mortuus, g-manteia diuinatio nuncupatur: ad quos sciscitandos cadaueri sanguis adicitur. [323] g-nekros enim Graece mortuus, G-manteia diuinatio nuncupatur: ad quos sciscitandos cadaueri sanguis adicitur. [372] G-ehthos enim Graece gens dicitur. [398] G-eidos enim Graece formam sonat, et ab eo per diminutionem idolum deductum aeque apud nos formulam facit. [402] (15) Daemonas a Graecis dictos aiunt, quasi G-dahmonas, id est peritos ac rerum scios. [470] Iste et Graece G-Dionusos a monte Indiae Nysa, ubi dicitur esse nutritus. [474] Ideo et G-ermehs Graece, quod sermo, uel interpretatio, quae ad sermonem utique pertinet, ermhneia dicitur. [483] (49) Hermes autem Graece dicitur G-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo G-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs G-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. [533] (71) Minerua apud Graecos G-Athehneh dicitur, id est, femina. [544] (77) G-Afros enim Graece spuma uocatur. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, G-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [567] Velut G-soros et Apis, Sorapis primo, deinde una littera commutata Serapis dictus est. [572] (87) Fauni a fando, uel G-apo g-tehs g-fohnehs dicti, quod uoce, non signis ostendere uiderentur futura. [572] (87) Fauni a fando, uel g-apo G-tehs g-fohnehs dicti, quod uoce, non signis ostendere uiderentur futura. [572] (87) Fauni a fando, uel g-apo g-tehs G-fohnehs dicti, quod uoce, non signis ostendere uiderentur futura. [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam G-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. [600] Quo nomine appellant alicuius meriti animas defunctorum, quasi G-aeroas, id est uiros aerios et caelo dignos propter sapientiam et fortitudinem. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui G-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [605] Apuleius autem ait eos G-kata g-antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. [605] Apuleius autem ait eos g-kata G-antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. GAIANITAE [186] (67) Theodosiani et GAIANITAE appellati a Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principis in Alexandria populi peruersi electione uno die sunt ordinati episcopi. [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus unam in Christo naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, GAIANITAE incorruptam contendunt. GAIANO [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et GAIANO, qui temporibus Iustiniani principis in Alexandria populi peruersi electione uno die sunt ordinati episcopi. GALATAS [141] Hi semiiudaei sunt, et ita tenent Euangelium ut Legem carnaliter seruent: aduersus quos ad GALATAS Apostolus scribens inuenitur. GALILAEI [71] (GALILAEI dicunt Christum uenisse et docuisse eos ne dicerent dominum Caesarem neque eius monitis uterentur. GALLI [611] Saepe enim inprobi existunt etiam mulieribus, et earum peragunt concubitum: quos daemones GALLI Dusios uocant, quia adsidue hanc peragunt inmunditiam. GALLO [510] Eandem et Tellurem et Matrem magnam fingunt, turritam cum tympano et GALLO et strepitu cymbalorum. GALLOGRAECIAE [142] (37) Photiniani a Photino GALLOGRAECIAE Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. GALLOS [521] Quod GALLOS huic deae ut seruirent fecerunt, significant qui semine indigeant, terram sequi oportere; in ea quippe omnia reperire. GARRIA [340] (19) Dicta sunt autem auspicia, quasi auium aspicia, et auguria, quasi auium GARRIA, hoc est auium uoces et linguae. GARRIRE [607] Quarum natura esse dicitur terrere paruulos et in angulis GARRIRE tenebrosis. GEMINUM [453] Cum uero faciunt eum quadrifrontem et Ianum GEMINUM appellant, ad quattuor mundi partes hoc referunt, uel ad quattuor elementa siue tempora. GENERA [273] (7) Duo sunt autem GENERA comicorum, id est, ueteres et noui. [329] Varro dicit diuinationis quattuor esse GENERA, terram, aquam, aerem et ignem. [332] Duo sunt (autem) GENERA diuinationis: ars et furor. [342] (20) Duo sunt autem GENERA auspiciorum: unum ad oculos, alterum ad aures pertinens. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint GENERA consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. GENERALITER [275] Noui, qui et Satirici, a quibus GENERALITER uitia carpuntur, ut Flaccus, Persius, Iuuenalis uel alii. [286] (1) Sibyllae GENERALITER dicuntur omnes feminae uates lingua Graeca. GENERANDO [235] Hi et a GENERANDO se cohibent. GENERANTEM [543] Hanc Graeci Afrodithn uocant propter spumam sanguinis GENERANTEM. GENERE [73] (7) Genistae (praesumunt quoniam de GENERE Abrahae sunt) (dicti eo quod de genere Abrahae esse glorientur. [73] (7) Genistae (praesumunt quoniam de genere Abrahae sunt) (dicti eo quod de GENERE Abrahae esse glorientur. [200] Idem autem philosophi triplici GENERE diuiduntur: nam aut Physici sunt, aut Ethici, aut Logici. GENERIBUS [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum GENERIBUS ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. GENES [163] (50) Floriani a Florino, qui e contrario dicunt Deum creasse male, contra id quod scriptum est (GENES- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». GENESES [347] GENESES enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. GENESI [66] (4) Saducaei (negant resurrectionem, dicentes dictum esse in GENESI (3,19): «Dudum terra es, et in terram ibis». GENETHLIACI [346] (23) GENETHLIACI appellati propter natalium considerationes dierum. GENETRICEM [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit GENETRICEM, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. GENIALES [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et GENIALES lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. GENISTAE [73] (7) GENISTAE (praesumunt quoniam de genere Abrahae sunt) (dicti eo quod de genere Abrahae esse glorientur. GENITA [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis GENITA, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. GENITALIA [444] (32) Hunc Caeli patris abscidisse GENITALIA dicunt, quia nihil in caelo de seminibus nascitur. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri GENITALIA abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. GENITALIBUS [233] (17) Gymnosophistae nudi per opacas Indiae solitudines perhibentur philosophari, adhibentes tantum GENITALIBUS tegmina. GENITI [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis GENITI, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt GENITI, id est, sicut in carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. GENIUM [574] (88) GENIUM autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. GENS [372] g-ehthos enim Graece GENS dicitur. GENTES [373] (4) Post fidem autem non debere uocari GENTES siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum GENTES essetis,» hoc est, infideles. GENTIBUS [300] (7) Quarum omnium carmina efferuntur, in quibus de Deo et de Christo et GENTIBUS multa scripsisse manifestissime conprobantur. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex GENTIBUS credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a GENTIBUS, qui nouo marito sternebantur. GENTILEM [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte GENTILEM, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. GENTILES [367] Ibi enim in locis agrestibus et pagis GENTILES lucos idolaque statuerunt, et a tali initio uocabulum pagani sortiti sunt. [368] (2) GENTILES sunt qui sine lege sunt, et nondum crediderunt. [369] Dicti autem GENTILES, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est, sicut in carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. [370] (3) Proinde GENTILES primitus nuncupantur: ipsi dicuntur Graece Ethnici. [371] Ethnici ex Graeco in Latinum interpretantur GENTILES. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue GENTILES eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [390] (8) GENTILES autem primum Prometheum simulacrum hominum de luto finxisse perhibent, ab eoque natam esse artem simulacra et statuas fingendi. [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum GENTILES per uanas fabulas ad rationes physicas conantur traducere, eaque in causis elementorum conposita esse interpretantur. [446] (33) In aliquibus autem ciuitatibus Saturno liberos suos apud GENTILES inmolabant, quod Saturnum poetae liberos suos deuorasse solitum tradiderunt. [595] (97) Nympharum apud GENTILES uaria sunt uocabula. [601] (99) Penates GENTILES dicebant omnes deos quos domi colebant. GENTILIUM [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa GENTILIUM solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [575] (89) Haec et alia sunt GENTILIUM fabulosa figmenta, quae interpretata sic habentur, ut ea non intellecta damnabiliter tamen adorent. GENTIUM [194] DE PHILOSOPHIS GENTIUM. [377] DE DIIS GENTIUM. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque GENTIUM, ubi soli mares. GENUS [261] Id GENUS quia forma quadam efficitur, quae g-poiohtes POIOTES dicitur, poema uocitatum est, eiusque fictores poetae». [328] (13) Quod GENUS diuinationis a Persis fertur adlatum. [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis GENUS Constellationes Latini uocant, id est notationes siderum, quomodo se habeant cum quisque nascitur. [461] Ideo autem in fabrorum fornace eundem Vulcanum auctorem dicunt, quia sine igne nullum metalli GENUS fundi extendique potest. [484] Cur autem eum capite canino fingunt, haec ratio dicitur, quod inter omnia animalia canis sagacissimum GENUS et perspicax habeatur. [517] Quod leones illi subiciunt mansuetos, ut ostendant nullum GENUS esse tam ferum quod non subigi possit aut superari ab ea. GEOMANTIAM [330] Hinc GEOMANTIAM, hydromantiam, aeromantiam, pyromantiam dictam. GEORG [532] Unde et Vergilius (GEORG- 2,325): Tum pater omnipotens fecundis imbribus aether coniugis in gremium descendit. [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium nonnisi calore consistit, unde est (Virg- GEORG- 3,97): Frigidus in Venerem senior. GEORGICORUM [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii GEORGICORUM: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. GEREBANT [406] (17) Ante transgressionem quidem caelestia corpora GEREBANT. GERMANAM [498] (56) Dianam quoque GERMANAM eius similiter lunam et uiarum praesidem aiunt. GERUNT [341] Item augurium, quasi auigerium, quod aues GERUNT. GESTA [211] (8) Porticus enim fuit Athenis, quam poikilhn stoan appellabant, in qua picta erant GESTA sapientium atque uirorum fortium historiae. [280] (10) Officium autem poetae in eo est ut ea, quae uere GESTA sunt, in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. GESTAT [518] (64) Quod in capite turritam GESTAT coronam, ostendit superpositas terrae ciuitates quasi insignitas turribus constare. [559] Fistulam septem calamorum GESTAT, propter harmoniam caeli, in qua septem sunt soni et septem discrimina uocum. GIGANTEM [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem GIGANTEM occiderit. GIGNAT [511] Matrem uocatam, quod plurima pariat; magnam, quod cibum GIGNAT; almam, quia uniuersa animalia fructibus suis alit. GIGNENDARUM [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum GIGNENDARUM, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. GIGNENDIS [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a GIGNENDIS liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. GIGNUNT [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes GIGNUNT, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. GIGNUNTUR [530] Poetae autem Iunonem Iouis adserunt sororem et coniugem: ignem enim et aerem Iouem, aquam et terram Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione uniuersa GIGNUNTUR. GLADIIS [520] (65) Quod Corybantes eius ministri cum strictis GLADIIS esse finguntur, ut significetur omnes pro terra sua debere pugnare. GLEBIS [362] (35) Nam dicitur fabulose, arante quodam rustico, subito hunc ex GLEBIS exiluisse et aruspicinam dictasse, qua die et mortuus est. GLORIAM [33] Deest enim ibi pes, nullaque progrediendi facultas est; quia dum quisque peccatum amat, futuram GLORIAM non sperat. [220] Affectant GLORIAM aeternam, cum se fateantur non esse aeternos. GLORIANTES [127] GLORIANTES enim de suis meritis, negant paenitentibus ueniam peccatorum: uiduas, si nupserint, tamquam adulteras damnant: mundiores se ceteris praedicant. GLORIENTUR [73] (7) Genistae (praesumunt quoniam de genere Abrahae sunt) (dicti eo quod de genere Abrahae esse GLORIENTUR. GLORIOSUM [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem GLORIOSUM superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. GNOSTICI [94] (6) GNOSTICI propter excellentiam scientiae se ita appellare uoluerunt. GNOSTICORUM [168] (54) Priscillianistae a Priscilliano uocati, qui in Hispania ex errore GNOSTICORUM et Manichaeorum permixtum dogma conposuit. GORGONIS [537] (73) In cuius pectore ideo caput GORGONIS fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. GRADIANTUR [490] Mars autem apud Thracos Gradiuus dicitur, eo quod in bello gradum inferant qui pugnant, aut quod inpigre GRADIANTUR. GRADIUUS [490] Mars autem apud Thracos GRADIUUS dicitur, eo quod in bello gradum inferant qui pugnant, aut quod inpigre gradiantur. GRADUM [490] Mars autem apud Thracos Gradiuus dicitur, eo quod in bello GRADUM inferant qui pugnant, aut quod inpigre gradiantur. GRAECA [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta GRAECA uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. [195] (1) Philosophi GRAECA appellatione uocantur, qui Latine amatores sapientiae interpretantur. [286] (1) Sibyllae generaliter dicuntur omnes feminae uates lingua GRAECA. GRAECE [17] (7) Synagoga GRAECE congregatio dicitur, quod proprium nomen Iudaeorum populus tenuit. [34] (6) Caritas GRAECE, Latine dilectio interpretatur, quod duos in se liget. [43] (1) Haeresis GRAECE ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [76] (9) (Meris enim GRAECE. [99] Unde et GRAECE Chiliastae, Latine Miliasti sunt appellati. [102] Coluber enim GRAECE OFIS dicitur. [121] g-logos enim GRAECE uerbum dicitur. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim GRAECE, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [159] (47) Metangismonitae ideo tale nomen acceperunt, quia g-aggos GRAECE uas dicitur. [202] Natura quippe GRAECE g-fusi uocatur. [206] Ratio enim GRAECE g-logos dicitur. [213] GRAECE enim porticus stoa dicitur. [323] g-nekros enim GRAECE mortuus, g-manteia diuinatio nuncupatur: ad quos sciscitandos cadaueri sanguis adicitur. [370] (3) Proinde gentiles primitus nuncupantur: ipsi dicuntur GRAECE Ethnici. [372] g-ehthos enim GRAECE gens dicitur. [395] Nam latreia GRAECE, Latine seruitus dicitur, quae quantum ad ueram religionem adtinet, nonnisi uni et soli Deo debetur. [398] g-eidos enim GRAECE formam sonat, et ab eo per diminutionem idolum deductum aeque apud nos formulam facit. [401] Quidam uero Latini ignorantes GRAECE inperite dicunt idolum ex dolo sumpsisse nomen, quod diabolus creaturae cultum diuini nominis inuexit. [410] GRAECE uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [417] Non sic, sed Antichristus GRAECE dicitur, quod est Latine contrarius Christo. [418] anti enim GRAECE in Latino contra significat. [462] (42) Pluton GRAECE, Latine Diespiter uel Ditis pater; quem alii Orcum uocant, quasi receptorem mortium. [464] Ipse et GRAECE Charon. [470] Iste et GRAECE g-Dionusos a monte Indiae Nysa, ubi dicitur esse nutritus. [474] Ideo et g-ermehs GRAECE, quod sermo, uel interpretatio, quae ad sermonem utique pertinet, ermhneia dicitur. [483] (49) Hermes autem GRAECE dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. [544] (77) g-Afros enim GRAECE spuma uocatur. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur GRAECE, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [598] GRAECE enim Iuno Hra appellatur. [609] (103) Pilosi, qui GRAECE Panitae, Latine Incubi appellantur, siue Inui ab ineundo passim cum animalibus. GRAECI [198] Nam dum antea GRAECI ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [266] (5) Tragoedi dicti, quod initio canentibus praemium erat hircus, quem GRAECI g-trago uocant. [269] (6) Comoedi appellati siue a loco, quia circum pagos agebant, quos GRAECI g-kohma uocant, siue a comisatione. [287] Nam g-sohs Aeolico sermone deos, g-boulehn GRAECI mentem nuncupant, quasi dei mentem. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum GRAECI transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. [443] (31) Unde et eum GRAECI Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [543] Hanc GRAECI Afrodithn uocant propter spumam sanguinis generantem. [554] (81) Pan dicunt GRAECI, Latini Siluanum, deum rusticorum, quem in naturae similitudinem formauerunt; unde et Pan dictus est, id est omne. GRAECIA [393] (10) Hic primus omnium Iouem appellauit, simulacra repperit, aras statuit, uictimas inmolauit, nequaquam istiusmodi rebus in GRAECIA umquam uisis. [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de GRAECIA ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. GRAECIS [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae GRAECIS Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. [402] (15) Daemonas a GRAECIS dictos aiunt, quasi g-dahmonas, id est peritos ac rerum scios. GRAECO [371] Ethnici ex GRAECO in Latinum interpretantur gentiles. GRAECORUM [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum GRAECORUM fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. GRAECOS [204] (5) Mores enim apud GRAECOS eqh appellantur. [392] (9) Apud GRAECOS autem Cecrops, sub quo primum in arce oliua orta est, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione nomen sortita est. [533] (71) Minerua apud GRAECOS g-Athehneh dicitur, id est, femina. GRAECUM [4] (1) Ecclesia GRAECUM est, quod in Latinum uertitur conuocatio, propter quod omnes ad se uocet. [375] Est autem nomen GRAECUM. GRATE [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum GRATE et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. GRATIAE [180] Hi liberum arbitrium diuinae GRATIAE anteponunt, dicentes sufficere uoluntatem ad inplenda iussa diuina. GRATIAM [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti GRATIAM pecunia emere uoluisset. GRATIAS [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «GRATIAS ago Deo meo pro omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». GREGES [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et GREGES proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. GREMIUM [532] Unde et Vergilius (Georg- 2,325): Tum pater omnipotens fecundis imbribus aether coniugis in GREMIUM descendit. GUBERNET [250] (21) Unde et Varro ignem mundi animum dicit, proinde quod in mundo ignis omnia GUBERNET, sicut animus in nobis. GYMNASIUM [234] GYMNASIUM enim ex eo dictum est, quod iuuenes nudi exercerentur in campo, ubi pudenda sola tantum operiunt. GYMNOSOPHISTAE [233] (17) GYMNOSOPHISTAE nudi per opacas Indiae solitudines perhibentur philosophari, adhibentes tantum genitalibus tegmina. HABEANT [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id est notationes siderum, quomodo se HABEANT cum quisque nascitur. HABEAT [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum HABEAT uitae qui nascitur. [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim HABEAT omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. HABEATUR [484] Cur autem eum capite canino fingunt, haec ratio dicitur, quod inter omnia animalia canis sagacissimum genus et perspicax HABEATUR. HABEMUS [46] (3) Apostolos Dei HABEMUS auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. HABENT [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta HABENT ea quae per uinolentiam dicuntur. HABENTES [166] (53) Circumcelliones dicti eo, quod agrestes sint, quos Cotopitas uocant, supradictae haeresis HABENTES doctrinam. [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, HABENTES quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. HABENTUR [575] (89) Haec et alia sunt gentilium fabulosa figmenta, quae interpretata sic HABENTUR, ut ea non intellecta damnabiliter tamen adorent. HABERE [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum HABERE humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [137] Monachos tantum recipiunt, coniugia respuunt, regna caelorum paruulos HABERE non credunt. [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae HABERE coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen HABERE dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [476] Qui ideo fingitur HABERE pinnas, quia citius uerba discurrunt. [500] Et ideo ambo sagittas HABERE finguntur, quod ipsa duo sidera de caelo radios usque ad terras emittant. [524] (67) Eandem Vestam et ignem esse perhibent, quia terram ignem HABERE non dubium est, ut ex Aetna Vulcanoque datur intellegi. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen HABERE dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum HABERE permittant. HABERENT [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut HABERENT aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. HABES [93] Quos Iohannes in Apocalypsi inprobat dicens (2,6): «Sed hoc HABES, quod odisti facta Nicolaitarum». HABET [196] Est enim Philosophus qui diuinarum et humanarum (rerum) scientiam HABET, et omnem bene uiuendi tramitem tenet. [460] (41) Claudus autem dicitur Vulcanus, quia per naturam numquam rectus (est) ignis, sed quasi claudus eiusmodi speciem motumque HABET. [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu HABET, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. [514] Quod tympanum HABET, significare uolunt orbem terrae. [556] (82) HABET enim cornua in similitudinem radiorum solis et lunae. [557] Distinctam maculis HABET pellem, propter caeli sidera. [562] Caprinas ungulas HABET, ut soliditatem terrae ostendat, quem uolunt rerum et totius naturae deum; unde Pan quasi omnia dicunt. HABITARE [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas HABITARE. HABITUS [49] Nam sectas dicimus HABITUS animorum, ac instituta circa disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. HABUERINT [603] Hi dii quomodo uocabantur, uel quae nomina HABUERINT, ignoratur. HABUERUNT [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra HABUERUNT. HAC [167] Hi amore martyrii semetipsos perimunt, ut uiolenter de HAC uita discedentes martyres nominentur. [212] In HAC porticu sapientes philosophabantur, ex quo et Stoici dicti sunt. HAEC [37] (7) Maior est autem HAEC omnibus, quia qui diligit et credit et sperat. [82] HAEC haeresis temporibus Saluatoris surrexit. [191] (70) HAEC sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [307] (3) Itaque HAEC uanitas magicarum artium ex traditione angelorum malorum in toto terrarum orbe plurimis saeculis ualuit. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «HAEC,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [354] (30) Ad HAEC omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. [484] Cur autem eum capite canino fingunt, HAEC ratio dicitur, quod inter omnia animalia canis sagacissimum genus et perspicax habeatur. [538] (74) HAEC Minerua et Tritonia dicitur. [575] (89) HAEC et alia sunt gentilium fabulosa figmenta, quae interpretata sic habentur, ut ea non intellecta damnabiliter tamen adorent. [579] (91) Non enim abnuere possumus esse scriptum in litteris sanctis (Psalm- 61,12): «Semel locutus est Deus: duo HAEC audiui,» et cetera. HAERESES [190] (69) Sunt et aliae HAERESES sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [191] (70) Haec sunt HAERESES aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [253] (22) Hi philosophorum errores etiam et apud Ecclesiam induxerunt HAERESES. HAERESI [42] DE HAERESI ET SCHISMATE. HAERESIBUS [58] DE HAERESIBUS IUDAEORUM. [86] DE HAERESIBUS CHRISTIANORUM. [207] Diuisi sunt autem et hi in HAERESIBUS suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. HAERESIM [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis presbytero exorti, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, HAERESIM instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum HAERESIM suscitans adseruit Christum a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. HAERESIS [43] (1) HAERESIS Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [44] (2) Inde ergo HAERESIS, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. [82] Haec HAERESIS temporibus Saluatoris surrexit. [166] (53) Circumcelliones dicti eo, quod agrestes sint, quos Cotopitas uocant, supradictae HAERESIS habentes doctrinam. HAERETICI [87] (1) Quidam etiam HAERETICI, qui de Ecclesia recesserunt, ex nomine suorum auctorum nuncupantur; quidam uero ex causis quas elegentes instituerunt. [139] (35) Montani HAERETICI dicti, quod tempore persecutionis in montibus latuerunt; qua occasione se a catholicae Ecclesiae corpore diuiserunt. [183] (66) Acephali dicti, id est sine capite quem sequuntur HAERETICI. HAERETICORUM [6] Non enim sicut conuenticula HAERETICORUM in aliquibus regionum partibus coartatur, sed per totum terrarum orbem dilatata diffunditur. [56] HAERETICORUM autem dogmata ut facile possint agnosci, causas eorum uel nomina demonstrare oportuit. HAERETICOS [256] Eadem materia apud HAERETICOS et philosophos uolutatur, idem retractatus inplicantur. HAERETICUS [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen HAERETICUS appellari potest. HAMADRYADES [596] Nymphas quippe montium Oreades dicunt, siluarum Dryades, fontium HAMADRYADES, camporum Naides, maris Nereides. HANC [170] HANC illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. [214] HANC sectam primus Zenon instituit. [223] (12) HANC sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. [305] (2) HANC artem multa post saecula Democritus ampliauit, quando et Hippocrates medicinae disciplina effloruit. [396] (12) HANC sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus in paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et HANC usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit? [535] HANC enim inuentricem multorum ingeniorum perhibent, et inde eam artem et rationem interpretantur, quia sine ratione nihil potest contineri. [543] HANC Graeci Afrodithn uocant propter spumam sanguinis generantem. [611] Saepe enim inprobi existunt etiam mulieribus, et earum peragunt concubitum: quos daemones Galli Dusios uocant, quia adsidue HANC peragunt inmunditiam. HARMONIAM [559] Fistulam septem calamorum gestat, propter HARMONIAM caeli, in qua septem sunt soni et septem discrimina uocum. HARUSPICES [335] (17) HARUSPICES nuncupati, quasi horarum inspectores: dies enim et horas in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per singula tempora obseruare debeat homo, intendunt. HASTAE [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab HASTAE concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. HAUSTI [319] (10) Unde et Lucanus (6,457): Mens HAUSTI nulla sanie polluta ueneni incantata perit. HAUSTU [318] Hi et elementa concutiunt, turbant mentes hominum, ac sine ullo ueneni HAUSTU uiolentia tantum carminis interimunt. HEBRAEA [434] (27) Behemoth ex HEBRAEA uoce in Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. HEBRAEI [61] (2) HEBRAEI transitores dicuntur. HEBRAEIS [387] (7) Et notandum quod Latinus sermo sit in HEBRAEIS. HEBRAEO [64] Nam Pharisaei ex HEBRAEO in Latinum interpretantur Diuisi, eo quod traditionum et obseruationum, quas illi g-deuterehseis uocant, iustitiam praeferunt. HEBRAICE [409] (18) Diabolus HEBRAICE dicitur deorsum fluens, quia quietus in caeli culmine stare contempsit, sed superbiae pondere deorsum corruens cecidit. HELLESPONTI [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate HELLESPONTI, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. HELLESPONTIA [299] (6) Octaua HELLESPONTIA in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. HEMEROBAPTISTAE [84] (11) HEMEROBAPTISTAE (qui cotidie corpora sua et domum et supellectile lauant) (eo quod cotidie uestimenta sua et corpora lauent. HERACLIO [136] (33) Heraclitae ab HERACLIO auctore exorti. HERACLITAE [136] (33) HERACLITAE ab Heraclio auctore exorti. HERACLITUS [249] De mundo autem Platonici adfirmant incorporalem; Stoici corporalem; Epicurus atomis; Pythagoras ex numeris; HERACLITUS ex igni. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, HERACLITUS interuenit. HERBIS [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod HERBIS uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. HERMES [483] (49) HERMES autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. HERMOGENE [130] (30) Hermogeniani ab HERMOGENE quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. HERMOGENIANI [130] (30) HERMOGENIANI ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. HEROAS [597] (98) HEROAS dicunt a Iunone traxisse nomen. [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt HEROAS habitare. HERODEM [83] Hi HERODEM magnificabant, dicentes ipsum esse Christum). HERODIANI [81] (10) (HERODIANI. HEROPHILA [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine HEROPHILA in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. HI [69] HI quinque tantum libros Legis recipiunt, Prophetarum uaticinia respuunt. [83] HI Herodem magnificabant, dicentes ipsum esse Christum). [89] HI dicunt creaturam non a Deo, sed a uirtute quadam superna creatam. [98] HI inter cetera circumcisionem obseruant; mille annos post resurrectionem in uoluptate carnis futuros praedicant. [125] HI aduentum Spiritus Sancti non in Apostolis, sed in se traditum adserunt. [141] HI semiiudaei sunt, et ita tenent Euangelium ut Legem carnaliter seruent: aduersus quos ad Galatas Apostolus scribens inuenitur. [144] HI offerre sacrificium pro defunctis spernunt. [153] HI unam personam Patris et Filii et Spiritus sancti astruunt. [167] HI amore martyrii semetipsos perimunt, ut uiolenter de hac uita discedentes martyres nominentur. [180] HI liberum arbitrium diuinae gratiae anteponunt, dicentes sufficere uoluntatem ad inplenda iussa diuina. [185] HI trium Chalcedonensium capitulorum inpugnatores duarum in Christo substantiarum proprietatem negant, et unam in eius persona naturam praedicant. [187] HI errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus unam in Christo naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. [207] Diuisi sunt autem et HI in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. [209] HI animarum creatorem esse Deum, corporum angelos asserunt; per multos annorum circulos in diuersa corpora redire animas dicunt. [215] (9) HI negant sine uirtute effici quemquam beatum. [218] (10) HI etiam animam cum corpore perire dicunt, animam quoque. [222] HI omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [225] HI dicunt quandam particulam animae esse aeternam: de reliquo magna ex parte mortalem. [235] HI et a generando se cohibent. [253] (22) HI philosophorum errores etiam et apud Ecclesiam induxerunt haereses. [276] HI enim uniuersorum delicta corripiunt, nec uitabatur eis pessimum quemque describere, nec cuilibet peccata moresque reprehendere. [318] HI et elementa concutiunt, turbant mentes hominum, ac sine ullo ueneni haustu uiolentia tantum carminis interimunt. [321] HI etiam sanguine utuntur et uictimis, et saepe contingunt corpora mortuorum. [336] HI etiam exta pecudum inspiciunt, et ex eis futura praedicunt. [348] (24) HI sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id est notationes siderum, quomodo se habeant cum quisque nascitur. [405] HI corporum aeriorum natura uigent. [408] HI sunt praeuaricatores angeli, quorum Diabolus princeps est. [603] HI dii quomodo uocabantur, uel quae nomina habuerint, ignoratur. HIC [132] HIC duas naturas et substantias introduxit, id est bonam et malam, et animas ex Deo quasi ex aliquo fonte manare adseruit. [361] HIC ex +oris+ aruspicinam dictauit, et postea non apparuit. [393] (10) HIC primus omnium Iouem appellauit, simulacra repperit, aras statuit, uictimas inmolauit, nequaquam istiusmodi rebus in Graecia umquam uisis. [425] Fuit enim HIC Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. HIEME [513] (62) Quod simulacrum eius cum claui fingitur, quia tellus HIEME clauditur, uere aperitur ut fruges nascantur. HIEROSOLYMIS [420] (22) Nam et templum HIEROSOLYMIS reparare, et omnes ueteris legis caerimonias restaurare temptabit. HIEROSOLYMORUM [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae HIEROSOLYMORUM, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. HIERUSALEM [14] (6) Pro futura uero patriae pace HIERUSALEM uocatur. [15] Nam HIERUSALEM pacis uisio interpretatur. HINC [8] HINC et uniuersitas ab uno cognominata est, propter quod in unitatem colligitur. [30] Et inde fides uocata, ab eo quod fit illud quod inter utrosque placitum est, quasi inter Deum et hominem; HINC et foedus. [312] (6) HINC apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [330] HINC geomantiam, hydromantiam, aeromantiam, pyromantiam dictam. HIPPOCRATES [305] (2) Hanc artem multa post saecula Democritus ampliauit, quando et HIPPOCRATES medicinae disciplina effloruit. HIRCUM [267] Unde et Horatius (A- P- 220): Carmine qui tragico uilem certauit ob HIRCUM. HIRCUS [266] (5) Tragoedi dicti, quod initio canentibus praemium erat HIRCUS, quem Graeci g-trago uocant. HIS [60] Multos enim ex HIS sequitur confessio, quos antea perfidia possidebat. [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de HIS legitur qui in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli Mathematici. [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit in HIS quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. HISPALENSIS [1] <8,0> Isidorus HISPALENSIS - Etymologiarum - Liber VIII - De ecclesia et sectis. HISPANIA [168] (54) Priscillianistae a Priscilliano uocati, qui in HISPANIA ex errore Gnosticorum et Manichaeorum permixtum dogma conposuit. HISTORIAE [211] (8) Porticus enim fuit Athenis, quam poikilhn stoan appellabant, in qua picta erant gesta sapientium atque uirorum fortium HISTORIAE. [439] Sed hoc a poetis totum fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse HISTORIAE confitentur. HISTORIAS [271] Sed comici priuatorum hominum praedicant acta; tragici uero res publicas et regum HISTORIAS. [281] Unde et Lucanus ideo in numero poetarum non ponitur, quia uidetur HISTORIAS conposuisse, non poema. HOC [22] (1) Dogma a putando philosophi nominauerunt, id est, «HOC puto esse bonum,» «hoc puto esse uerum». [22] (1) Dogma a putando philosophi nominauerunt, id est, «hoc puto esse bonum,» «HOC puto esse uerum». [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi HOC nomen iactantiae. [93] Quos Iohannes in Apocalypsi inprobat dicens (2,6): «Sed HOC habes, quod odisti facta Nicolaitarum». [112] (19) Apostolici HOC sibi nomen ideo praesumpserunt, quod nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos qui ali quid in hoc mundo utuntur. [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, quod nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos qui ali quid in HOC mundo utuntur. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, HOC est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [340] (19) Dicta sunt autem auspicia, quasi auium aspicia, et auguria, quasi auium garria, HOC est auium uoces et linguae. [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea HOC nomine soli Mathematici. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» HOC est, infideles. [439] Sed HOC a poetis totum fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, HOC est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [447] (34) Iouis fertur a iuuando dictus, et Iuppiter quasi iuuans pater, HOC est, omnibus praestans. [453] Cum uero faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi partes HOC referunt, uel ad quattuor elementa siue tempora. [454] Sed dum HOC fingunt, monstrum, non deum faciunt. [493] (54) Ipsum Phoebum, quasi ephebum, HOC est adolescentem. [529] Sed HOC philosophi. [578] Quod nisi HOC nomen iam in alia re soleret intellegi, quo corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum appellare. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, HOC est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; HOC uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine HOC appellantur. [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-antifrasin dici manes, HOC est mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. [610] Unde et Incubi dicuntur ab incumbendo, HOC est stuprando. HOMERUM [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et HOMERUM mendacia scripturum. HOMERUS [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo HOMERUS inseruit. [458] (40) Unde etiam HOMERUS dicit eum praecipitatum de aere in terras, quod omne fulmen de aere cadit. HOMINEM [30] Et inde fides uocata, ab eo quod fit illud quod inter utrosque placitum est, quasi inter Deum et HOMINEM; hinc et foedus. [96] (7) Carpocratiani a Carpocrate quodam uocantur, qui dixit Christum HOMINEM fuisse tantum, et de utroque sexu progenitum. [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed HOMINEM in phantasia apparuisse. [110] (17) Melchisedechiani uocati pro eo, quod Melchisedech sacerdotem Dei non HOMINEM fuisse, sed uirtutem Dei esse arbitrantur. HOMINES [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt HOMINES. [52] Fit autem schisma cum dicunt HOMINES, «nos iusti sumus,» «nos sanctificamus inmundos,» et cetera similia. [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum HOMINES exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [270] Solebant enim post cibum HOMINES ad eos audiendos uenire. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, HOMINES olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis HOMINES, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [391] Unde et poetae ab eo HOMINES primum factos esse confingunt figurate propter effigies. [451] Unde turpe erat tales deos credi, quales HOMINES esse non debeant. [473] Nam ideo Mercurius quasi medius currens dicitur appellatus, quod sermo currat inter HOMINES medius. HOMINIBUS [25] (3) Tria sunt autem quae in religionis cultu ad colendum Deum in HOMINIBUS perquiruntur, id est fides, spes, caritas. [116] Panem enim et caseum offerunt, dicentes primis HOMINIBUS oblationem a fructibus terrae et a fructibus ouium fuisse celebratam. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum HOMINIBUS non manducant. [288] Proinde igitur, quia diuinam uoluntatem HOMINIBUS interpretari solebant, Sibyllae nominatae sunt. [331] (14) Diuini dicti, quasi deo pleni: diuinitate enim se plenos adsimulant et astutia quadam fraudulenta HOMINIBUS futura coniectant. [337] (18) Augures sunt, qui uolatus auium et uoces intendunt, aliaque signa rerum uel obseruationes inprouisas HOMINIBUS occurrentes. [606] (101) Laruas ex HOMINIBUS factos daemones aiunt, qui meriti mali fuerint. HOMINIS [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed HOMINIS tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum HOMINIS praedicauit. [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam HOMINIS excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [583] Quas tres esse uoluerunt: unam, quae uitam HOMINIS ordiatur; alteram, quae contexat; tertiam, quae rumpat. HOMINUM [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas HOMINUM peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem HOMINUM apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [271] Sed comici priuatorum HOMINUM praedicant acta; tragici uero res publicas et regum historias. [318] Hi et elementa concutiunt, turbant mentes HOMINUM, ac sine ullo ueneni haustu uiolentia tantum carminis interimunt. [347] Geneses enim HOMINUM per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. [351] (27) Horoscopi dicti, quod horas natiuitatis HOMINUM speculantur dissimili et diuerso fato. [355] (31) In quibus omnibus ars daemonum est ex quadam pestifera societate HOMINUM et angelorum malorum exorta. [390] (8) Gentiles autem primum Prometheum simulacrum HOMINUM de luto finxisse perhibent, ab eoque natam esse artem simulacra et statuas fingendi. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue HOMINUM siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel HOMINUM uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. [437] (28) Quorum scilicet, nisi HOMINUM quibus in paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit? [578] Quod nisi hoc nomen iam in alia re soleret intellegi, quo corda HOMINUM nolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum appellare. [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis HOMINUM multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. HOMO [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine HOMO interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: dies enim et horas in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per singula tempora obseruare debeat HOMO, intendunt. HONESTUMQUE [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum HONESTUMQUE esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. HONORANDOS [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore HONORANDOS putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. HONORAUERUNT [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria HONORAUERUNT, successores deos existimarent atque colerent. HONORE [385] (6) Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo quod manu artificis ex lapide aliaue materia eorum uultus imitantur in quorum HONORE finguntur. HONOREM [268] Iam dehinc sequentes tragici multum HONOREM adepti sunt, excellentes in argumentis fabularum ad ueritatis imaginem fictis. HORA [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et HORA nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». HORARUM [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi HORARUM inspectores: dies enim et horas in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per singula tempora obseruare debeat homo, intendunt. HORAS [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: dies enim et HORAS in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per singula tempora obseruare debeat homo, intendunt. [351] (27) Horoscopi dicti, quod HORAS natiuitatis hominum speculantur dissimili et diuerso fato. HORATIUS [267] Unde et HORATIUS (A- P- 220): Carmine qui tragico uilem certauit ob hircum. [613] Ad quem HORATIUS dicit (C- 3,18,1): Faune, Nympharum fugientium amator, per meos fines et aprica rura lenis incedas. HOROSCOPI [351] (27) HOROSCOPI dicti, quod horas natiuitatis hominum speculantur dissimili et diuerso fato. HORTIS [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse HORTIS propter eorum fecunditatem. HORTORUM [428] Idolum enim fuit Moab, cognomento Baal, super montem Phegor, quem Latini Priapum uocant, deum HORTORUM. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt HORTORUM; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. HRA [598] Graece enim Iuno HRA appellatur. HUIC [521] Quod gallos HUIC deae ut seruirent fecerunt, significant qui semine indigeant, terram sequi oportere; in ea quippe omnia reperire. HUIUS [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab HUIUS peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. [435] Ipse est et Leuiathan, id est serpens de aquis, quia in HUIUS saeculi mare uolubili uersatur astutia. [571] HUIUS capitis imaginem sibi in eremo Iudaei fecerunt. HUMANA [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere HUMANA membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [397] (13) Idolum autem est simulacrum quod HUMANA effigie factum et consecratum est, iuxta uocabuli interpretationem. HUMANAE [161] (48) Patriciani a quodam Patricio nuncupati sunt, qui substantiam HUMANAE carnis a diabolo conditam dicunt. [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati HUMANAE, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. HUMANAM [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post HUMANAM adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in eo diuinam adseruit esse naturam. [227] Contra HUMANAM enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. HUMANARUM [196] Est enim Philosophus qui diuinarum et HUMANARUM (rerum) scientiam habet, et omnem bene uiuendi tramitem tenet. HUMANAS [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res HUMANAS uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. HUMILITAS [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia HUMILITAS uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. HUMOR [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi HUMOR de caelo in terram descenderit, nihil creatur. HUMORIS [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi HUMORIS substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. HUNC [239] Quidam enim corporeo sensu HUNC mundum uisibilem ex quattuor elementis Deum esse dixerunt, ut Dionysius Stoicus. [362] (35) Nam dicitur fabulose, arante quodam rustico, subito HUNC ex glebis exiluisse et aruspicinam dictasse, qua die et mortuus est. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim HUNC errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [442] HUNC Latini a satu appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio omnium pertineat rerum, uel a temporis longitudine, quod saturetur annis. [444] (32) HUNC Caeli patris abscidisse genitalia dicunt, quia nihil in caelo de seminibus nascitur. [448] HUNC et priuato titulo Iouem Optimum dixerunt, dum fuisset incestus in suis, inpudicus in extraneis. [488] HUNC et adulterum dicunt, quia belligerantibus incertus est. [496] (55) HUNC Apollo sagittarum ictibus sternens nominis quoque spolia reportauit, ut Pythius uocaretur. [612] (104) Quem autem uulgo Incubonem uocant, HUNC Romani Faunum ficarium dicunt. HYDROMANTIA [327] Est enim HYDROMANTIA in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. HYDROMANTIAM [330] Hinc geomantiam, HYDROMANTIAM, aeromantiam, pyromantiam dictam. HYDROMANTII [326] (12) HYDROMANTII ab aqua dicti. I [2] <8,1> Caput I. IACERE [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto IACERE ueritatem. IACIT [506] cum subcincta IACIT calamos, Latonia uirgo est: cum subnixa sedet solio, Plutonia coniux. IACTANT [522] (66) Quod se apud eam IACTANT, praecipitur, inquiunt, ut qui terram colunt ne sedeant; semper enim esse quod agant. IACTANTIAE [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen IACTANTIAE. IACTANTIUS [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos IACTANTIUS nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. IAM [28] Nam credere IAM non possumus quod uidemus. [268] IAM dehinc sequentes tragici multum honorem adepti sunt, excellentes in argumentis fabularum ad ueritatis imaginem fictis. [297] Ipsa est et Cumaea, de qua Vergilius (Ecl- 4,4): Ultima Cumaei uenit IAM carminis aetas. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici IAM non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente IAM Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [578] Quod nisi hoc nomen IAM in alia re soleret intellegi, quo corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum appellare. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso IAM netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. IANI [452] (37) Ianum dicunt quasi mundi uel caeli uel mensuum ianuam: duas IANI facies faciunt, propter orientem et occidentem. IANONEM [528] (69) Iunonem dicunt quasi IANONEM, id est ianuam, pro purgationibus feminarum, eo quod quasi portas matrum natorum pandat, et nubentum maritis. IANUAM [452] (37) Ianum dicunt quasi mundi uel caeli uel mensuum IANUAM: duas Iani facies faciunt, propter orientem et occidentem. [528] (69) Iunonem dicunt quasi ianonem, id est IANUAM, pro purgationibus feminarum, eo quod quasi portas matrum natorum pandat, et nubentum maritis. IANUM [452] (37) IANUM dicunt quasi mundi uel caeli uel mensuum ianuam: duas Iani facies faciunt, propter orientem et occidentem. [453] Cum uero faciunt eum quadrifrontem et IANUM geminum appellant, ad quattuor mundi partes hoc referunt, uel ad quattuor elementa siue tempora. IBI [16] IBI enim absorpta omni aduersitate pacem, quae est Christus, praesenti possidebit obtutu. [33] Deest enim IBI pes, nullaque progrediendi facultas est; quia dum quisque peccatum amat, futuram gloriam non sperat. [123] (27) Cataphrygiis nomen prouincia Phrygia dedit, quia IBI extiterunt. [367] IBI enim in locis agrestibus et pagis gentiles lucos idolaque statuerunt, et a tali initio uocabulum pagani sortiti sunt. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et IBI eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. IBIDEM [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum IBIDEM mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. IBIQUE [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, IBIQUE ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. IBIS [66] (4) Saducaei (negant resurrectionem, dicentes dictum esse in Genesi (3,19): «Dudum terra es, et in terram IBIS». ICTIBUS [496] (55) Hunc Apollo sagittarum ICTIBUS sternens nominis quoque spolia reportauit, ut Pythius uocaretur. ID [5] Catholica, uniuersalis, g-apou g-tou g-kaq' g-olon, ID est secundum totum. [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, ID est speculatio, nomen accepit. [22] (1) Dogma a putando philosophi nominauerunt, ID est, «hoc puto esse bonum,» «hoc puto esse uerum». [24] Quod uerbum conpositum est a relegendo, ID est eligendo, ut ita Latinum uideatur religio sicut eligio. [25] (3) Tria sunt autem quae in religionis cultu ad colendum Deum in hominibus perquiruntur, ID est fides, spes, caritas. [27] (4) Fides est qua ueraciter credimus ID quod nequaquam uidere ualemus. [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque ID sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [55] (7) Lucretius autem superstitionem dicit superstantium rerum, ID est caelestium et diuinorum quae super nos stant; sed male dicit. [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, ID est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [132] Hic duas naturas et substantias introduxit, ID est bonam et malam, et animas ex Deo quasi ex aliquo fonte manare adseruit. [163] (50) Floriani a Florino, qui e contrario dicunt Deum creasse male, contra ID quod scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». [183] (66) Acephali dicti, ID est sine capite quem sequuntur haeretici. [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, ID adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, ID est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, ID est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice ID praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. [230] (16) Sed originem rerum atomis, ID est insecabilibus ac solidis corporibus adsignauit, quorum fortuitis concursionibus uniuersa nascantur et nata sint. [261] ID genus quia forma quadam efficitur, quae g-poiohtes POIOTES dicitur, poema uocitatum est, eiusque fictores poetae». [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, ID est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [264] (4) Lyrici poetae apo tou lhrein, ID est a uarietate carminum. [273] (7) Duo sunt autem genera comicorum, ID est, ueteres et noui. [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, ID est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, ID est notationes siderum, quomodo se habeant cum quisque nascitur. [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, ID est, sicut in carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. [402] (15) Daemonas a Graecis dictos aiunt, quasi g-dahmonas, ID est peritos ac rerum scios. [416] Non, quomodo quidam simplices intellegunt, Antichristum ideo dictum quod ante Christum uenturus sit, ID est post cum ueniat Christus. [435] Ipse est et Leuiathan, ID est serpens de aquis, quia in huius saeculi mare uolubili uersatur astutia. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, ID est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, ID est quasi cornua dat. [480] Virgam tenet, qua serpentes diuidit, ID est uenena. [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, ID est ter maximus nominatus est. [508] (59) Cererem, ID est terram, a creandis frugibus adserunt dictam, appellantes eam nominibus plurimis. [528] (69) Iunonem dicunt quasi ianonem, ID est ianuam, pro purgationibus feminarum, eo quod quasi portas matrum natorum pandat, et nubentum maritis. [533] (71) Minerua apud Graecos g-Athehneh dicitur, ID est, femina. [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, ID est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. [554] (81) Pan dicunt Graeci, Latini Siluanum, deum rusticorum, quem in naturae similitudinem formauerunt; unde et Pan dictus est, ID est omne. [577] A fando igitur fatum dicunt, ID est a loquendo. [600] Quo nomine appellant alicuius meriti animas defunctorum, quasi g-aeroas, ID est uiros aerios et caelo dignos propter sapientiam et fortitudinem. [602] Et penates dicti, quod essent in penetralibus, ID est in secretis. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, ID est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. IDCIRCO [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et IDCIRCO Sion, id est speculatio, nomen accepit. [459] IDCIRCO autem Vulcanus de femore Iunonis fingitur natus, quod fulmina de imo aere nascantur. IDEM [200] IDEM autem philosophi triplici genere diuiduntur: nam aut Physici sunt, aut Ethici, aut Logici. [221] (11) Academici appellati a uilla Platonis Academia Athenarum, ubi IDEM Plato docebat. [236] (18) Theologi autem IDEM sunt qui et Physici. [256] Eadem materia apud haereticos et philosophos uolutatur, IDEM retractatus inplicantur. [338] IDEM et auspices. [349] (25) Primum autem IDEM stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli Mathematici. [414] IDEM et temptator, quia temptandam iustorum innocentiam postulat, sicut in Iob scribitur. [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod IDEM Liber muliebri et delicato corpore pingitur. [469] IDEM autem et Lyaeus apo tou luein, quod multo uino membra soluantur. [471] Ceterum est et Nysa ciuitas, in qua colitur IDEM Liber, unde Nysaeus dictus est. IDEMQUE [146] IDEMQUE Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, Aetii discipulo, ex cuius nomine magis innotuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio Spiritum sanctum. IDEO [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen IDEO praesumpserunt, quod nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos qui ali quid in hoc mundo utuntur. [159] (47) Metangismonitae IDEO tale nomen acceperunt, quia g-aggos Graece uas dicitur. [281] Unde et Lucanus IDEO in numero poetarum non ponitur, quia uidetur historias conposuisse, non poema. [416] Non, quomodo quidam simplices intellegunt, Antichristum IDEO dictum quod ante Christum uenturus sit, id est post cum ueniat Christus. [432] Spurcissimum igitur idolum IDEO uirum muscarum uocatum propter sordes idolatriae, siue pro inmunditia. [450] (36) Et IDEO non figurae istae sunt, sed plane de ueritate scelera. [461] IDEO autem in fabrorum fornace eundem Vulcanum auctorem dicunt, quia sine igne nullum metalli genus fundi extendique potest. [468] (44) Sed IDEO coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. [473] Nam IDEO Mercurius quasi medius currens dicitur appellatus, quod sermo currat inter homines medius. [474] IDEO et g-ermehs Graece, quod sermo, uel interpretatio, quae ad sermonem utique pertinet, ermhneia dicitur. [475] (46) IDEO et mercibus praeesse, quia inter uendentes et ementes sermo fit medius. [476] Qui IDEO fingitur habere pinnas, quia citius uerba discurrunt. [479] IDEO autem furti magistrum dicunt, quia sermo animos audientium fallit. [500] Et IDEO ambo sagittas habere finguntur, quod ipsa duo sidera de caelo radios usque ad terras emittant. [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed IDEO aere, quod terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. [525] Et IDEO uirginem putant, quia ignis inuiolabile sit elementum, nihilque nasci possit ex eo, quippe qui omnia quae arripuerit absumat. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, IDEO eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. [537] (73) In cuius pectore IDEO caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. [546] (78) IDEO autem Venerem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium nonnisi calore consistit, unde est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem senior. [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod IDEO fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. [550] Qui IDEO alatus pingitur, quia nihil amantibus leuius, nihil mutabilius inuenitur. [589] Quae IDEO Furiae appellantur, quod stimulis suis mentem feriant et quietam esse non sinant. [599] Et IDEO nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. IDEOQUE [325] IDEOQUE quotiens necromantia fit, cruor aqua miscitur, ut cruore sanguinis facilius prouocentur. IDOLAQUE [367] Ibi enim in locis agrestibus et pagis gentiles lucos IDOLAQUE statuerunt, et a tali initio uocabulum pagani sortiti sunt. IDOLATRIA [394] (11) IDOLATRIA idolorum seruitus siue cultura interpretatur. [400] (14) Inde IDOLATRIA omnis circa omnem idolum famulatus et seruitus. IDOLATRIAE [432] Spurcissimum igitur idolum ideo uirum muscarum uocatum propter sordes IDOLATRIAE, siue pro inmunditia. IDOLIS [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est, sicut in carne descenderunt sub peccato, scilicet IDOLIS seruientes et necdum regenerati. IDOLORUM [334] (16) Arioli uocati, propter quod circa aras IDOLORUM nefarias preces emittunt, et funesta sacrificia offerunt, iisque celebritatibus daemonum responsa accipiunt. [374] (5) Apostatae dicuntur, qui post baptismum Christi susceptum ad IDOLORUM cultum et sacrificiorum contaminationem reuertuntur. [394] (11) Idolatria IDOLORUM seruitus siue cultura interpretatur. IDOLUM [388] Apud eos enim IDOLUM siue simulacrum Semel dicitur. [397] (13) IDOLUM autem est simulacrum quod humana effigie factum et consecratum est, iuxta uocabuli interpretationem. [398] g-eidos enim Graece formam sonat, et ab eo per diminutionem IDOLUM deductum aeque apud nos formulam facit. [399] Igitur omnis forma uel formula IDOLUM se dici exposcit. [400] (14) Inde idolatria omnis circa omnem IDOLUM famulatus et seruitus. [401] Quidam uero Latini ignorantes Graece inperite dicunt IDOLUM ex dolo sumpsisse nomen, quod diabolus creaturae cultum diuini nominis inuexit. [424] (23) Bel IDOLUM Babylonium est, quod interpretatur uetus. [428] IDOLUM enim fuit Moab, cognomento Baal, super montem Phegor, quem Latini Priapum uocant, deum hortorum. [430] (26) Belzebub IDOLUM fuit Accaron, quod interpretatur uir muscarum. [432] Spurcissimum igitur IDOLUM ideo uirum muscarum uocatum propter sordes idolatriae, siue pro inmunditia. IESUM [91] (4) Basilidiani a Basilide appellati, qui inter reliquas blasphemias passum IESUM abnegauit. IGITUR [260] (2) IGITUR ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. [288] Proinde IGITUR, quia diuinam uoluntatem hominibus interpretari solebant, Sibyllae nominatae sunt. [399] IGITUR omnis forma uel formula idolum se dici exposcit. [432] Spurcissimum IGITUR idolum ideo uirum muscarum uocatum propter sordes idolatriae, siue pro inmunditia. [577] A fando IGITUR fatum dicunt, id est a loquendo. IGNARI [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum IGNARI adsciscant. IGNE [461] Ideo autem in fabrorum fornace eundem Vulcanum auctorem dicunt, quia sine IGNE nullum metalli genus fundi extendique potest. [527] Propterea et uirgines ei seruire dicuntur, eo quod sicut ex uirgine, ita nihil ex IGNE nascatur. IGNEM [250] (21) Unde et Varro IGNEM mundi animum dicit, proinde quod in mundo ignis omnia gubernet, sicut animus in nobis. [329] Varro dicit diuinationis quattuor esse genera, terram, aquam, aerem et IGNEM. [456] (39) Vulcanum uolunt IGNEM; et dictus Vulcanus quasi uolans candor, uel quasi uolicanus, quod per aerem uolat. [524] (67) Eandem Vestam et IGNEM esse perhibent, quia terram ignem habere non dubium est, ut ex Aetna Vulcanoque datur intellegi. [524] (67) Eandem Vestam et ignem esse perhibent, quia terram IGNEM habere non dubium est, ut ex Aetna Vulcanoque datur intellegi. [530] Poetae autem Iunonem Iouis adserunt sororem et coniugem: IGNEM enim et aerem Iouem, aquam et terram Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur. IGNEO [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de IGNEO Deo legitur, Heraclitus interuenit. IGNEUM [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum IGNEUM adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. IGNI [249] De mundo autem Platonici adfirmant incorporalem; Stoici corporalem; Epicurus atomis; Pythagoras ex numeris; Heraclitus ex IGNI. IGNIS [250] (21) Unde et Varro ignem mundi animum dicit, proinde quod in mundo IGNIS omnia gubernet, sicut animus in nobis. [252] Ergo et IGNIS cum de mundo per fulgura proficiscitur, mundus emoritur. [457] IGNIS enim e nubibus nascitur. [460] (41) Claudus autem dicitur Vulcanus, quia per naturam numquam rectus (est) IGNIS, sed quasi claudus eiusmodi speciem motumque habet. [525] Et ideo uirginem putant, quia IGNIS inuiolabile sit elementum, nihilque nasci possit ex eo, quippe qui omnia quae arripuerit absumat. IGNOMINIAE [427] (24) Belphegor interpretatur simulacrum IGNOMINIAE. IGNORANTES [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: IGNORANTES uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [401] Quidam uero Latini IGNORANTES Graece inperite dicunt idolum ex dolo sumpsisse nomen, quod diabolus creaturae cultum diuini nominis inuexit. IGNORANTIA [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab IGNORANTIA dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». IGNORATUR [603] Hi dii quomodo uocabantur, uel quae nomina habuerint, IGNORATUR. IGNORET [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas IGNORET futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». II [20] <8,2> Caput II. III [41] <8,3> Caput III. IISQUE [334] (16) Arioli uocati, propter quod circa aras idolorum nefarias preces emittunt, et funesta sacrificia offerunt, IISQUE celebritatibus daemonum responsa accipiunt. ILIUM [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis ILIUM petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. ILLA [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab ILLA lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. ILLE [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ILLE nocens erit qui paleas furauerit quam qui aurum; qui mergum occiderit quam qui equum. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ILLE poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [421] Sed et ILLE Antichristus est qui negat esse Deum Christum. ILLI [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius ILLI esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [64] Nam Pharisaei ex Hebraeo in Latinum interpretantur Diuisi, eo quod traditionum et obseruationum, quas ILLI g-deuterehseis uocant, iustitiam praeferunt. [170] Hanc ILLI matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos ILLI pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [517] Quod leones ILLI subiciunt mansuetos, ut ostendant nullum genus esse tam ferum quod non subigi possit aut superari ab ea. ILLIC [283] Nam poeta ILLIC et introductae personae loquuntur. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod ILLIC est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. ILLIS [260] (2) Igitur ut templa ILLIS domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. [404] (16) Inest enim ILLIS cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. [573] In lucis enim consulebantur a paganis, et responsa ILLIS non signis, sed uocibus dabant. ILLIUS [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris ILLIUS puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. ILLOS [70] (5) Essei dicunt ipsum esse Christum qui docuit ILLOS omnem abstinentiam. [72] (6) Masbothei dicunt ipsum esse Christum qui docuit ILLOS in omni re sabbatizare. [75] (8) Meristae appellati eo quod separent Scripturas, non credentes omnibus Prophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus ILLOS prophetasse. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat ILLOS in conspectu Dei nostri die ac nocte». ILLUD [30] Et inde fides uocata, ab eo quod fit ILLUD quod inter utrosque placitum est, quasi inter Deum et hominem; hinc et foedus. [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra ILLUD quod ait Dominus (Ioh. [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt Deum non facere mala, contra ILLUD quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra ILLUD quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, ILLUD aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. ILLUM [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel ILLUM igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. IMAGINEM [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam IMAGINEM Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [268] Iam dehinc sequentes tragici multum honorem adepti sunt, excellentes in argumentis fabularum ad ueritatis IMAGINEM fictis. [571] Huius capitis IMAGINEM sibi in eremo Iudaei fecerunt. IMAGINES [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et IMAGINES uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur IMAGINES uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. IMAGINUM [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex IMAGINUM contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. IMBREM [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per IMBREM aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. IMBRIBUS [532] Unde et Vergilius (Georg- 2,325): Tum pater omnipotens fecundis IMBRIBUS aether coniugis in gremium descendit. IMITABANTUR [228] Unde et a canibus, quorum uitam IMITABANTUR, etiam uocabulum nomenque traxerunt. IMITANTUR [385] (6) Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo quod manu artificis ex lapide aliaue materia eorum uultus IMITANTUR in quorum honore finguntur. IMITENTUR [107] (14) Adamiani uocati, quod Adae IMITENTUR nuditatem; unde et nudi orant, et nudi inter se mares feminaeque conueniunt. IMMOLABANT [311] Legitur et de sacrificio quod Arcades deo suo Lycaeo IMMOLABANT, ex quo quicumque sumerent in bestiarum formas conuertebantur. IMO [459] Idcirco autem Vulcanus de femore Iunonis fingitur natus, quod fulmina de IMO aere nascantur. IMPERATORUM [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis IMPERATORUM statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. IN [4] (1) Ecclesia Graecum est, quod IN Latinum uertitur conuocatio, propter quod omnes ad se uocet. [6] Non enim sicut conuenticula haereticorum IN aliquibus regionum partibus coartatur, sed per totum terrarum orbem dilatata diffunditur. [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo pro omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur IN uniuerso mundo». [8] Hinc et uniuersitas ab uno cognominata est, propter quod IN unitatem colligitur. [9] Unde Dominus IN Euangelio (Luc- 11,23): «Qui mecum non colligit, spargit». [25] (3) Tria sunt autem quae IN religionis cultu ad colendum Deum in hominibus perquiruntur, id est fides, spes, caritas. [25] (3) Tria sunt autem quae in religionis cultu ad colendum Deum IN hominibus perquiruntur, id est fides, spes, caritas. [26] IN fide, quid credendum; in spe, quid sperandum; in caritate, quid sit amandum. [26] In fide, quid credendum; IN spe, quid sperandum; in caritate, quid sit amandum. [26] In fide, quid credendum; in spe, quid sperandum; IN caritate, quid sit amandum. [34] (6) Caritas Graece, Latine dilectio interpretatur, quod duos IN se liget. [40] Dilectionis autem nomen tantum IN melioribus rebus accipi solet. [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac instituta circa disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia IN religionis cultu opinantes quam ceteri. [63] (3) Pharisaei (negant Christum uenisse nec nulla IN rebus praedictis communicant) (Pharisaei et Saducaei inter se contrarii sunt. [64] Nam Pharisaei ex Hebraeo IN Latinum interpretantur Diuisi, eo quod traditionum et obseruationum, quas illi g-deuterehseis uocant, iustitiam praeferunt. [66] (4) Saducaei (negant resurrectionem, dicentes dictum esse IN Genesi (3,19): «Dudum terra es, et in terram ibis». [66] (4) Saducaei (negant resurrectionem, dicentes dictum esse in Genesi (3,19): «Dudum terra es, et IN terram ibis». [72] (6) Masbothei dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos IN omni re sabbatizare. [74] Nam cum IN Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [77] Samaritae (qui IN locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto IN Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes IN terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam IN natiuitatis suae terra habuerunt. [78] Nam IN obseruationibus suis a Iudaeis omnino separantur, quorum superstitio proculdubio omnibus nota est. [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus IN Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est IN stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [93] Quos Iohannes IN Apocalypsi inprobat dicens (2,6): «Sed hoc habes, quod odisti facta Nicolaitarum». [98] Hi inter cetera circumcisionem obseruant; mille annos post resurrectionem IN uoluptate carnis futuros praedicant. [103] Colunt enim serpentem, dicentes ipsum IN paradiso induxisse uirtutis cognitionem. [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, IN originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum IN ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem IN phantasia apparuisse. [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, quod nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos qui ali quid IN hoc mundo utuntur. [117] (23) Aquarii appellati, eo quod aquam solam offerunt IN calice sacramenti. [125] Hi aduentum Spiritus Sancti non IN Apostolis, sed in se traditum adserunt. [125] Hi aduentum Spiritus Sancti non in Apostolis, sed IN se traditum adserunt. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae IN diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [139] (35) Montani haeretici dicti, quod tempore persecutionis IN montibus latuerunt; qua occasione se a catholicae Ecclesiae corpore diuiserunt. [147] Dicunt etiam nullum inputari peccatum IN fide manentium. [149] Animas quoque IN mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem IN officiorum nominibus, non in personis accipiunt. [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non IN personis accipiunt. [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas IN Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. [160] Adserunt enim sic esse IN Patre Filium, tamquam uas minus intra uas maius. [168] (54) Priscillianistae a Priscilliano uocati, qui IN Hispania ex errore Gnosticorum et Manichaeorum permixtum dogma conposuit. [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire IN catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [174] (59) Arabici nuncupati, eo quod IN Arabia exorti sunt, dicentes animam cum corpore mori, atque in nouissimum utrumque resurgi. [174] (59) Arabici nuncupati, eo quod in Arabia exorti sunt, dicentes animam cum corpore mori, atque IN nouissimum utrumque resurgi. [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem IN daemones uerti putantes. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum IN uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam IN eo diuinam adseruit esse naturam. [185] Hi trium Chalcedonensium capitulorum inpugnatores duarum IN Christo substantiarum proprietatem negant, et unam in eius persona naturam praedicant. [185] Hi trium Chalcedonensium capitulorum inpugnatores duarum in Christo substantiarum proprietatem negant, et unam IN eius persona naturam praedicant. [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principis IN Alexandria populi peruersi electione uno die sunt ordinati episcopi. [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus unam IN Christo naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam IN Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii IN corde meo». [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas IN Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti IN daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et IN quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum IN se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [205] (6) Logici autem, quia IN natura et in moribus rationem adiungunt. [205] (6) Logici autem, quia in natura et IN moribus rationem adiungunt. [207] Diuisi sunt autem et hi IN haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. [209] Hi animarum creatorem esse Deum, corporum angelos asserunt; per multos annorum circulos IN diuersa corpora redire animas dicunt. [211] (8) Porticus enim fuit Athenis, quam poikilhn stoan appellabant, IN qua picta erant gesta sapientium atque uirorum fortium historiae. [212] IN hac porticu sapientes philosophabantur, ex quo et Stoici dicti sunt. [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam IN puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita IN occulto iacere ueritatem. [227] Contra humanam enim uerecundiam IN propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes IN uicis uel plateis. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans IN caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. [234] Gymnasium enim ex eo dictum est, quod iuuenes nudi exercerentur IN campo, ubi pudenda sola tantum operiunt. [237] Dicti autem Theologi, quoniam IN scriptis suis de Deo dixerunt. [241] (19) Quidam animum IN omnibus commanentem et lucidum, ut Pythagoras. [245] Inuentum enim solummodo Deum, non ut inuenerunt, exposuerunt, quia euanuerunt IN cogitationibus suis. [250] (21) Unde et Varro ignem mundi animum dicit, proinde quod IN mundo ignis omnia gubernet, sicut animus in nobis. [250] (21) Unde et Varro ignem mundi animum dicit, proinde quod in mundo ignis omnia gubernet, sicut animus IN nobis. [251] Quam uanissime: «Qui cum est,» inquit, «IN nobis, ipsi sumus: cum exit, emorimur». [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania IN scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [268] Iam dehinc sequentes tragici multum honorem adepti sunt, excellentes IN argumentis fabularum ad ueritatis imaginem fictis. [280] (10) Officium autem poetae IN eo est ut ea, quae uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. [280] (10) Officium autem poetae in eo est ut ea, quae uere gesta sunt, IN alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. [281] Unde et Lucanus ideo IN numero poetarum non ponitur, quia uidetur historias conposuisse, non poema. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, IN quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est IN libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, IN quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est IN comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est IN Aeneide. [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica IN templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. [293] (4) Quarta Cimmeria IN Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila IN Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. [294] Dicta autem Erythraea, quia IN eadem insula eius inuenta sunt carmina. [296] (5) Septima Cumana, nomine Amalthea, quae nouem libros adtulit Tarquinio Prisco, IN quibus erant decreta Romana conscripta. [298] Dicta autem Cumana a ciuitate Cumas, quae est IN Campania, cuius sepulchrum in Sicilia adhuc manet. [298] Dicta autem Cumana a ciuitate Cumas, quae est in Campania, cuius sepulchrum IN Sicilia adhuc manet. [299] (6) Octaua Hellespontia IN agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. [300] (7) Quarum omnium carmina efferuntur, IN quibus de Deo et de Christo et gentibus multa scripsisse manifestissime conprobantur. [307] (3) Itaque haec uanitas magicarum artium ex traditione angelorum malorum IN toto terrarum orbe plurimis saeculis ualuit. [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum IN tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas IN dracones, aquas in sanguinem. [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas IN sanguinem. [310] (5) Fertur et quaedam maga famosissima Circe, quae socios Ulixis mutauit IN bestias. [311] Legitur et de sacrificio quod Arcades deo suo Lycaeo immolabant, ex quo quicumque sumerent IN bestiarum formas conuertebantur. [312] (6) Hinc apparet non esse IN toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine uirgae IN lucem reuocasse animas, ast alios damnasse neci. [327] Est enim hydromantia IN aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: dies enim et horas IN agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per singula tempora obseruare debeat homo, intendunt. [345] (22) Astrologi dicti, eo quod IN astris auguriantur. [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui IN Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli Mathematici. [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue IN praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue IN characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel IN quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. [355] (31) IN quibus omnibus ars daemonum est ex quadam pestifera societate hominum et angelorum malorum exorta. [363] Quos libros Romani ex Tusca lingua IN propriam mutauerunt. [367] Ibi enim IN locis agrestibus et pagis gentiles lucos idolaque statuerunt, et a tali initio uocabulum pagani sortiti sunt. [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est, sicut IN carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. [371] Ethnici ex Graeco IN Latinum interpretantur gentiles. [380] IN quorum etiam laudibus accesserunt et poetae, et conpositis carminibus in caelum eos sustulerunt. [380] In quorum etiam laudibus accesserunt et poetae, et conpositis carminibus IN caelum eos sustulerunt. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita IN posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam IN caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se IN terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. [385] (6) Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo quod manu artificis ex lapide aliaue materia eorum uultus imitantur IN quorum honore finguntur. [387] (7) Et notandum quod Latinus sermo sit IN Hebraeis. [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, sub quo primum IN arce oliua orta est, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione nomen sortita est. [393] (10) Hic primus omnium Iouem appellauit, simulacra repperit, aras statuit, uictimas inmolauit, nequaquam istiusmodi rebus IN Graecia umquam uisis. [407] Lapsi uero IN aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. [409] (18) Diabolus Hebraice dicitur deorsum fluens, quia quietus IN caeli culmine stare contempsit, sed superbiae pondere deorsum corruens cecidit. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, IN qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et IN Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos IN conspectu Dei nostri die ac nocte». [411] (19) Satanas IN Latino sonat aduersarius, siue transgressor. [413] Ipse et transgressor, quia praeuaricator effectus IN ueritate, qua conditus est, non stetit. [414] Idem et temptator, quia temptandam iustorum innocentiam postulat, sicut IN Iob scribitur. [418] anti enim Graece IN Latino contra significat. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem IN numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et IN numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce IN Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. [435] Ipse est et Leuiathan, id est serpens de aquis, quia IN huius saeculi mare uolubili uersatur astutia. [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus IN paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit? [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum gentiles per uanas fabulas ad rationes physicas conantur traducere, eaque IN causis elementorum conposita esse interpretantur. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, IN se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [444] (32) Hunc Caeli patris abscidisse genitalia dicunt, quia nihil IN caelo de seminibus nascitur. [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel propter annos et tempora, quod IN se redeant, uel propter sapientiam, quod intus acuta sit. [446] (33) IN aliquibus autem ciuitatibus Saturno liberos suos apud gentiles inmolabant, quod Saturnum poetae liberos suos deuorasse solitum tradiderunt. [448] Hunc et priuato titulo Iouem Optimum dixerunt, dum fuisset incestus IN suis, inpudicus in extraneis. [448] Hunc et priuato titulo Iouem Optimum dixerunt, dum fuisset incestus in suis, inpudicus IN extraneis. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim IN naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo IN similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [458] (40) Unde etiam Homerus dicit eum praecipitatum de aere IN terras, quod omne fulmen de aere cadit. [461] Ideo autem IN fabrorum fornace eundem Vulcanum auctorem dicunt, quia sine igne nullum metalli genus fundi extendique potest. [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares IN coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. [471] Ceterum est et Nysa ciuitas, IN qua colitur idem Liber, unde Nysaeus dictus est. [477] Unde et uelox et errans inducitur: alas eius IN capite et in pedibus significare uolucrem fieri per aera sermonem. [477] Unde et uelox et errans inducitur: alas eius in capite et IN pedibus significare uolucrem fieri per aera sermonem. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri IN pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [490] Mars autem apud Thracos Gradiuus dicitur, eo quod IN bello gradum inferant qui pugnant, aut quod inpigre gradiantur. [515] (63) Quod curru uehi dicitur, quia ipsa est terra quae pendet IN aere. [518] (64) Quod IN capite turritam gestat coronam, ostendit superpositas terrae ciuitates quasi insignitas turribus constare. [521] Quod gallos huic deae ut seruirent fecerunt, significant qui semine indigeant, terram sequi oportere; IN ea quippe omnia reperire. [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus IN colendo agro: sed ideo aere, quod terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. [526] (68) Ouidius IN Fastis (6,291): Nec tu aliud Vestam quam uiuam intellege flammam; nataque de flamma corpora nulla uides. [532] Unde et Vergilius (Georg- 2,325): Tum pater omnipotens fecundis imbribus aether coniugis IN gremium descendit. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse IN capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, IN capite est. [537] (73) IN cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et IN antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus IN medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene IN Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, IN qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse IN mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium nonnisi calore consistit, unde est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus IN Venerem senior. [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae IN mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo IN terram descenderit, nihil creatur. [554] (81) Pan dicunt Graeci, Latini Siluanum, deum rusticorum, quem IN naturae similitudinem formauerunt; unde et Pan dictus est, id est omne. [556] (82) Habet enim cornua IN similitudinem radiorum solis et lunae. [559] Fistulam septem calamorum gestat, propter harmoniam caeli, IN qua septem sunt soni et septem discrimina uocum. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus IN Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, IN qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [569] Apparebat enim IN Menphis. [571] Huius capitis imaginem sibi IN eremo Iudaei fecerunt. [573] IN lucis enim consulebantur a paganis, et responsa illis non signis, sed uocibus dabant. [578] Quod nisi hoc nomen iam IN alia re soleret intellegi, quo corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum appellare. [579] (91) Non enim abnuere possumus esse scriptum IN litteris sanctis (Psalm- 61,12): «Semel locutus est Deus: duo haec audiui,» et cetera. [581] (92) Tria autem fata fingunt IN colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod IN fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, IN lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim IN quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit IN his quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae IN animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. [602] Et penates dicti, quod essent IN penetralibus, id est in secretis. [602] Et penates dicti, quod essent in penetralibus, id est IN secretis. [607] Quarum natura esse dicitur terrere paruulos et IN angulis garrire tenebrosis. INACHIS [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, INACHIS regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. INCANTARE [315] Et post paululum adiecit: Murmure nam magico tenues excire figuras, atque sepulchrales scite INCANTARE fauillas. INCANTATA [319] (10) Unde et Lucanus (6,457): Mens hausti nulla sanie polluta ueneni INCANTATA perit. INCANTATORES [333] (15) INCANTATORES dicti sunt, qui artem uerbis peragunt. INCEDAS [613] Ad quem Horatius dicit (C- 3,18,1): Faune, Nympharum fugientium amator, per meos fines et aprica rura lenis INCEDAS. INCERTA [222] Hi omnia INCERTA opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa INCERTA et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. INCERTUS [488] Hunc et adulterum dicunt, quia belligerantibus INCERTUS est. INCESTUS [448] Hunc et priuato titulo Iouem Optimum dixerunt, dum fuisset INCESTUS in suis, inpudicus in extraneis. INCHOAUIT [12] (4) INCHOAUIT autem Ecclesia a loco ubi uenit de caelo Spiritus sanctus, et inpleuit uno loco sedentes. INCIPIMUS [584] INCIPIMUS enim cum nascimur, sumus cum uiuimus, desiimus cum interimus. INCIPIT [35] Nam dilectio a duobus INCIPIT, quod est amor Dei et proximi; de. INCLINARE [578] Quod nisi hoc nomen iam in alia re soleret intellegi, quo corda hominum nolumus INCLINARE, rationabiliter possumus a fando fatum appellare. INCOMMUTABILEM [242] Quidam Deum sine tempore INCOMMUTABILEM, ut Plato. INCOMMUTABILITER [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est INCOMMUTABILITER est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit INCOMMUTABILITER omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. INCORPORALEM [249] De mundo autem Platonici adfirmant INCORPORALEM; Stoici corporalem; Epicurus atomis; Pythagoras ex numeris; Heraclitus ex igni. INCORPOREUS [135] INCORPOREUS est enim, nec membris distinguitur, nec corporis mole censetur. INCORRUPTAM [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus unam in Christo naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae INCORRUPTAM contendunt. INCUBI [609] (103) Pilosi, qui Graece Panitae, Latine INCUBI appellantur, siue Inui ab ineundo passim cum animalibus. [610] Unde et INCUBI dicuntur ab incumbendo, hoc est stuprando. INCUBONEM [612] (104) Quem autem uulgo INCUBONEM uocant, hunc Romani Faunum ficarium dicunt. INCUMBENDO [610] Unde et Incubi dicuntur ab INCUMBENDO, hoc est stuprando. INCURRENS [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet INCURRENS sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. INDE [29] Proprie autem nomen fidei INDE est dictum, si omnino fiat quod dictum est aut promissum. [30] Et INDE fides uocata, ab eo quod fit illud quod inter utrosque placitum est, quasi inter Deum et hominem; hinc et foedus. [44] (2) INDE ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. [254] INDE g-aiohnes et formae nescio quae, inde apud Arium Trinitas nominis, et apud Valentinum Platonicus furor. [254] Inde g-aiohnes et formae nescio quae, INDE apud Arium Trinitas nominis, et apud Valentinum Platonicus furor. [255] (23) INDE Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [400] (14) INDE idolatria omnis circa omnem idolum famulatus et seruitus. [535] Hanc enim inuentricem multorum ingeniorum perhibent, et INDE eam artem et rationem interpretantur, quia sine ratione nihil potest contineri. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et INDE Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. INDIAE [233] (17) Gymnosophistae nudi per opacas INDIAE solitudines perhibentur philosophari, adhibentes tantum genitalibus tegmina. [470] Iste et Graece g-Dionusos a monte INDIAE Nysa, ubi dicitur esse nutritus. INDICEBANTUR [482] Sicut enim per fetiales bella INDICEBANTUR, ita pax per caduceatores fiebat. INDICIIS [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita INDICIIS uoluminum eius declarentur. INDIGEANT [521] Quod gallos huic deae ut seruirent fecerunt, significant qui semine INDIGEANT, terram sequi oportere; in ea quippe omnia reperire. INDUCERE [45] Nobis uero nihil ex nostro arbitrio INDUCERE licet, sed nec eligere quod aliqui de arbitrio suo induxerit. INDUCERENT [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod INDUCERENT, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. INDUCITUR [477] Unde et uelox et errans INDUCITUR: alas eius in capite et in pedibus significare uolucrem fieri per aera sermonem. INDUXERIT [45] Nobis uero nihil ex nostro arbitrio inducere licet, sed nec eligere quod aliqui de arbitrio suo INDUXERIT. INDUXERUNT [253] (22) Hi philosophorum errores etiam et apud Ecclesiam INDUXERUNT haereses. INDUXISSE [103] Colunt enim serpentem, dicentes ipsum in paradiso INDUXISSE uirtutis cognitionem. INDUXIT [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris INDUXIT; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. INEST [404] (16) INEST enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. INEUNDO [609] (103) Pilosi, qui Graece Panitae, Latine Incubi appellantur, siue Inui ab INEUNDO passim cum animalibus. INEXERCITATUM [248] Epicurei otiosum et INEXERCITATUM. INFAMIA [439] Sed hoc a poetis totum fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris INFAMIA plenos fuisse historiae confitentur. INFANTES [608] (102) Lamias, quas fabulae tradunt INFANTES corripere ac laniare solitas, a laniando specialiter dictas. INFERANT [490] Mars autem apud Thracos Gradiuus dicitur, eo quod in bello gradum INFERANT qui pugnant, aut quod inpigre gradiantur. INFERIOR [561] Pars eius INFERIOR foeda est, propter arbores et feras ut pecudes. INFERIORES [173] (58) Paterniani a Paterno quodam exorti (qui) INFERIORES corporis partes a diabolo factas opinantur. INFERNI [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de INFERNI abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? INFERNORUM [308] Per quandam scientiam futurorum et INFERNORUM et uocationes eorum inuenta sunt aruspicia, augurationes, et ipsa quae dicuntur oracula et necromantia. INFEROS [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud INFEROS factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam INFEROS perhibentur sciscitari. INFIDELES [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, INFIDELES. INFIRMITATI [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam INFIRMITATI humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. INFLAMMAT [553] Sagittam, quia amor cor uulnerat; facem, quia INFLAMMAT. INGENIORUM [535] Hanc enim inuentricem multorum INGENIORUM perhibent, et inde eam artem et rationem interpretantur, quia sine ratione nihil potest contineri. INIMICOS [320] Daemonibus enim adcitis audent uentilare, ut quisque suos perimat malis artibus INIMICOS. INIMICUS [412] Ipse est enim aduersarius, qui est ueritatis INIMICUS, et semper sanctorum uirtutibus contraire nititur. INITIO [266] (5) Tragoedi dicti, quod INITIO canentibus praemium erat hircus, quem Graeci g-trago uocant. [367] Ibi enim in locis agrestibus et pagis gentiles lucos idolaque statuerunt, et a tali INITIO uocabulum pagani sortiti sunt. INITIUM [129] (29) Pauliani a Paulo Samosateno exorti sunt, qui dixit non semper fuisse Christum, sed a Maria sumpsisse INITIUM. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati INITIUM temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. INLICIT [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse INLICIT, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». INLUDENTEM [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis INLUDENTEM; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. INLUSIONEM [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam INLUSIONEM Satanae fallacia factam? INLUSTRIORIBUS [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis INLUSTRIORIBUS et iucundioribus numeris extulerunt. INMANES [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et INMANES, ut Parcas, ut Eumenides. INMANIBUS [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, INMANIBUS contrarii, nomine hoc appellantur. INMENSAE [495] Pythium quoque eundem Apollinem uocari aiunt a Pythone INMENSAE molis serpente, cuius non magis uenena quam magnitudo terrebat. INMERITO [593] Ipsas autem dicunt et Musas quas et nymphas, nec INMERITO. INMITTERE [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras INMITTERE curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». INMOBILITER [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur INMOBILITER, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. INMOLABANT [446] (33) In aliquibus autem ciuitatibus Saturno liberos suos apud gentiles INMOLABANT, quod Saturnum poetae liberos suos deuorasse solitum tradiderunt. INMOLAUIT [393] (10) Hic primus omnium Iouem appellauit, simulacra repperit, aras statuit, uictimas INMOLAUIT, nequaquam istiusmodi rebus in Graecia umquam uisis. INMORTALEM [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam INMORTALEM esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. INMUNDITIA [226] (14) Cynici ab INMUNDITIA inpudentiae nuncupati. [432] Spurcissimum igitur idolum ideo uirum muscarum uocatum propter sordes idolatriae, siue pro INMUNDITIA. INMUNDITIAM [611] Saepe enim inprobi existunt etiam mulieribus, et earum peragunt concubitum: quos daemones Galli Dusios uocant, quia adsidue hanc peragunt INMUNDITIAM. INMUNDOS [52] Fit autem schisma cum dicunt homines, «nos iusti sumus,» «nos sanctificamus INMUNDOS,» et cetera similia. INNOCENTIAM [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum INNOCENTIAM criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [414] Idem et temptator, quia temptandam iustorum INNOCENTIAM postulat, sicut in Iob scribitur. INNOTUERUNT [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, Aetii discipulo, ex cuius nomine magis INNOTUERUNT: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio Spiritum sanctum. [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius discipulum perhibent fuisse Sabellium, ex cuius nomine maxime INNOTUERUNT; unde et Sabelliani uocati sunt. INNOTUIT [540] Unde et tanto procliyius dea credita, quanto minus origo eius INNOTUIT. INNUMERABILES [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae INNUMERABILES mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. INPERITE [401] Quidam uero Latini ignorantes Graece INPERITE dicunt idolum ex dolo sumpsisse nomen, quod diabolus creaturae cultum diuini nominis inuexit. INPERITOS [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et INPERITOS ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. INPIA [396] (12) Hanc sicut INPIA superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. INPIGRE [490] Mars autem apud Thracos Gradiuus dicitur, eo quod in bello gradum inferant qui pugnant, aut quod INPIGRE gradiantur. INPLENDA [180] Hi liberum arbitrium diuinae gratiae anteponunt, dicentes sufficere uoluntatem ad INPLENDA iussa diuina. INPLEUIT [12] (4) Inchoauit autem Ecclesia a loco ubi uenit de caelo Spiritus sanctus, et INPLEUIT uno loco sedentes. INPLICANTUR [256] Eadem materia apud haereticos et philosophos uolutatur, idem retractatus INPLICANTUR. INPLICATA [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo INPLICATA est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. INPROBAT [93] Quos Iohannes in Apocalypsi INPROBAT dicens (2,6): «Sed hoc habes, quod odisti facta Nicolaitarum». [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus INPROBAT, elementis seruientes. INPROBI [611] Saepe enim INPROBI existunt etiam mulieribus, et earum peragunt concubitum: quos daemones Galli Dusios uocant, quia adsidue hanc peragunt inmunditiam. INPROUISAS [337] (18) Augures sunt, qui uolatus auium et uoces intendunt, aliaque signa rerum uel obseruationes INPROUISAS hominibus occurrentes. INPUDENTIAE [226] (14) Cynici ab inmunditia INPUDENTIAE nuncupati. INPUDICUS [448] Hunc et priuato titulo Iouem Optimum dixerunt, dum fuisset incestus in suis, INPUDICUS in extraneis. INPUGNATORES [185] Hi trium Chalcedonensium capitulorum INPUGNATORES duarum in Christo substantiarum proprietatem negant, et unam in eius persona naturam praedicant. INPUTARI [147] Dicunt etiam nullum INPUTARI peccatum in fide manentium. INQUIT [36] qua Apostolus (Rom- 13,10) «Plenitudo», INQUIT, «legis dilectio». [251] Quam uanissime: «Qui cum est,» INQUIT, «in nobis, ipsi sumus: cum exit, emorimur». [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» INQUIT, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». INQUIUNT [445] Falcem tenet, INQUIUNT, propter agriculturam significandam, uel propter annos et tempora, quod in se redeant, uel propter sapientiam, quod intus acuta sit. [522] (66) Quod se apud eam iactant, praecipitur, INQUIUNT, ut qui terram colunt ne sedeant; semper enim esse quod agant. INRATIONABILIS [551] Puer pingitur, quia stultus est et INRATIONABILIS amor. INREPSISSE [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris INREPSISSE, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. INSECABILIBUS [230] (16) Sed originem rerum atomis, id est INSECABILIBUS ac solidis corporibus adsignauit, quorum fortuitis concursionibus uniuersa nascantur et nata sint. INSERUIT [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus INSERUIT. INSIGNE [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius INSIGNE erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [497] Unde et ob INSIGNE uictoriae Pythia sacra celebranda constituit. INSIGNITAS [518] (64) Quod in capite turritam gestat coronam, ostendit superpositas terrae ciuitates quasi INSIGNITAS turribus constare. INSINUANDAM [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter INSINUANDAM sapientiam et uirtutem. INSPECTIONE [327] Est enim hydromantia in aquae INSPECTIONE umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum INSPECTIONE futura promittunt. INSPECTORES [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum INSPECTORES: dies enim et horas in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per singula tempora obseruare debeat homo, intendunt. INSPICIUNT [336] Hi etiam exta pecudum INSPICIUNT, et ex eis futura praedicunt. INSTAR [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus INSTAR numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. INSTITUENDA [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo ad INSTITUENDA, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. INSTITUERUNT [87] (1) Quidam etiam haeretici, qui de Ecclesia recesserunt, ex nomine suorum auctorum nuncupantur; quidam uero ex causis quas elegentes INSTITUERUNT. INSTITUIT [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis presbytero exorti, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim INSTITUIT, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. [214] Hanc sectam primus Zenon INSTITUIT. [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere INSTITUIT; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. INSTITUTA [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac INSTITUTA circa disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. INSTRUCTUM [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia INSTRUCTUM esse aut regi mundum. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset INSTRUCTUM. INSULA [294] Dicta autem Erythraea, quia in eadem INSULA eius inuenta sunt carmina. [295] Sexta Samia, quae Phemonoe dicta est, a Samo INSULA, unde fuit cognominata. [541] (75) Pallas autem dicta uel ab INSULA Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. INTELLECTA [575] (89) Haec et alia sunt gentilium fabulosa figmenta, quae interpretata sic habentur, ut ea non INTELLECTA damnabiliter tamen adorent. INTELLEGE [526] (68) Ouidius in Fastis (6,291): Nec tu aliud Vestam quam uiuam INTELLEGE flammam; nataque de flamma corpora nulla uides. INTELLEGI [524] (67) Eandem Vestam et ignem esse perhibent, quia terram ignem habere non dubium est, ut ex Aetna Vulcanoque datur INTELLEGI. [578] Quod nisi hoc nomen iam in alia re soleret INTELLEGI, quo corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum appellare. INTELLEGIT [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam INTELLEGIT quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. INTELLEGITUR [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi INTELLEGITUR pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» INTELLEGITUR inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. INTELLEGUNT [416] Non, quomodo quidam simplices INTELLEGUNT, Antichristum ideo dictum quod ante Christum uenturus sit, id est post cum ueniat Christus. INTELLEXERUNT [240] Alii uero spiritaliter INTELLEXERUNT mentem esse Deum, ut Thales Milesius. INTELLIGENTIAM [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus INTELLIGENTIAM hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. INTENDUNT [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: dies enim et horas in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per singula tempora obseruare debeat homo, INTENDUNT. [337] (18) Augures sunt, qui uolatus auium et uoces INTENDUNT, aliaque signa rerum uel obseruationes inprouisas hominibus occurrentes. INTER [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod INTER congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [30] Et inde fides uocata, ab eo quod fit illud quod INTER utrosque placitum est, quasi inter Deum et hominem; hinc et foedus. [30] Et inde fides uocata, ab eo quod fit illud quod inter utrosque placitum est, quasi INTER Deum et hominem; hinc et foedus. [63] (3) Pharisaei (negant Christum uenisse nec nulla in rebus praedictis communicant) (Pharisaei et Saducaei INTER se contrarii sunt. [91] (4) Basilidiani a Basilide appellati, qui INTER reliquas blasphemias passum Iesum abnegauit. [98] Hi INTER cetera circumcisionem obseruant; mille annos post resurrectionem in uoluptate carnis futuros praedicant. [107] (14) Adamiani uocati, quod Adae imitentur nuditatem; unde et nudi orant, et nudi INTER se mares feminaeque conueniunt. [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano quodam monacho dicti, adserentes nullam nuptarum et uirginum esse distantiam, nullumque INTER abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. [301] Celebrior autem INTER ceteras ac nobilior Erythraea perhibetur. [473] Nam ideo Mercurius quasi medius currens dicitur appellatus, quod sermo currat INTER homines medius. [475] (46) Ideo et mercibus praeesse, quia INTER uendentes et ementes sermo fit medius. [484] Cur autem eum capite canino fingunt, haec ratio dicitur, quod INTER omnia animalia canis sagacissimum genus et perspicax habeatur. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod INTER digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem INTER lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. INTERDUM [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et INTERDUM cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. INTERFECIT [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio INTERFECIT: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. INTERIMUNT [318] Hi et elementa concutiunt, turbant mentes hominum, ac sine ullo ueneni haustu uiolentia tantum carminis INTERIMUNT. INTERIMUS [584] Incipimus enim cum nascimur, sumus cum uiuimus, desiimus cum INTERIMUS. INTERIRE [68] Vindicant enim sibi quod non sunt, corporis resurrectionem negant, et animam INTERIRE cum corpore praedicant. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima INTERIRE dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. INTERPRES [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine INTERPRES; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. INTERPRETANTUR [59] (1) Iudaei confessores INTERPRETANTUR. [64] Nam Pharisaei ex Hebraeo in Latinum INTERPRETANTUR Diuisi, eo quod traditionum et obseruationum, quas illi g-deuterehseis uocant, iustitiam praeferunt. [67] (Sadducaei INTERPRETANTUR iusti. [195] (1) Philosophi Graeca appellatione uocantur, qui Latine amatores sapientiae INTERPRETANTUR. [371] Ethnici ex Graeco in Latinum INTERPRETANTUR gentiles. [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum gentiles per uanas fabulas ad rationes physicas conantur traducere, eaque in causis elementorum conposita esse INTERPRETANTUR. [472] (45) Mercurium sermonem INTERPRETANTUR. [530] Poetae autem Iunonem Iouis adserunt sororem et coniugem: ignem enim et aerem Iouem, aquam et terram Iunonem INTERPRETANTUR; quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur. [535] Hanc enim inuentricem multorum ingeniorum perhibent, et inde eam artem et rationem INTERPRETANTUR, quia sine ratione nihil potest contineri. INTERPRETARETUR [350] (26) Cuius artis scientia usque ad Euangelium fuit concessa, ut Christo edito nemo exinde natiuitatem alicuius de caelo INTERPRETARETUR. INTERPRETARI [288] Proinde igitur, quia diuinam uoluntatem hominibus INTERPRETARI solebant, Sibyllae nominatae sunt. INTERPRETATA [575] (89) Haec et alia sunt gentilium fabulosa figmenta, quae INTERPRETATA sic habentur, ut ea non intellecta damnabiliter tamen adorent. INTERPRETATIO [474] Ideo et g-ermehs Graece, quod sermo, uel INTERPRETATIO, quae ad sermonem utique pertinet, ermhneia dicitur. INTERPRETATIONE [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex INTERPRETATIONE electionis, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. INTERPRETATIONEM [397] (13) Idolum autem est simulacrum quod humana effigie factum et consecratum est, iuxta uocabuli INTERPRETATIONEM. INTERPRETATUR [15] Nam Hierusalem pacis uisio INTERPRETATUR. [34] (6) Caritas Graece, Latine dilectio INTERPRETATUR, quod duos in se liget. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo INTERPRETATUR: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [394] (11) Idolatria idolorum seruitus siue cultura INTERPRETATUR. [424] (23) Bel idolum Babylonium est, quod INTERPRETATUR uetus. [427] (24) Belphegor INTERPRETATUR simulacrum ignominiae. [430] (26) Belzebub idolum fuit Accaron, quod INTERPRETATUR uir muscarum. [436] Leuiathan autem INTERPRETATUR additamentum eorum. INTERPRETES [349] (25) Primum autem idem stellarum INTERPRETES magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli Mathematici. INTERPRETUM [481] (48) Nam bellantes ac dissidentes INTERPRETUM oratione sedantur; unde secundum Liuium legati pacis caduceatores dicuntur. INTERROGATA [322] (11) Necromantii sunt, quorum praecantationibus uidentur resuscitati mortui diuinare, et ad INTERROGATA respondere. INTERROGATUS [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste INTERROGATUS quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. INTERUENIT [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus INTERUENIT. INTRA [160] Adserunt enim sic esse in Patre Filium, tamquam uas minus INTRA uas maius. INTRODUCENS [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam INTRODUCENS, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. INTRODUCTAE [283] Nam poeta illic et INTRODUCTAE personae loquuntur. INTRODUXIT [132] Hic duas naturas et substantias INTRODUXIT, id est bonam et malam, et animas ex Deo quasi ex aliquo fonte manare adseruit. INTULIT [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus in paradiso semel culpam praeuaricationis INTULIT, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit? INTUS [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel propter annos et tempora, quod in se redeant, uel propter sapientiam, quod INTUS acuta sit. INUADERE [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis presbytero exorti, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus INUADERE, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. INUENERUNT [245] Inuentum enim solummodo Deum, non ut INUENERUNT, exposuerunt, quia euanuerunt in cogitationibus suis. [357] (32) Auguria autem auium Phryges primi INUENERUNT. INUENISSE [358] (33) Praestigium uero Mercurius primus dicitur INUENISSE. INUENIT [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui INUENIT omnia, in capite est. INUENITUR [141] Hi semiiudaei sunt, et ita tenent Euangelium ut Legem carnaliter seruent: aduersus quos ad Galatas Apostolus scribens INUENITUR. [550] Qui ideo alatus pingitur, quia nihil amantibus leuius, nihil mutabilius INUENITUR. INUENTA [294] Dicta autem Erythraea, quia in eadem insula eius INUENTA sunt carmina. [308] Per quandam scientiam futurorum et infernorum et uocationes eorum INUENTA sunt aruspicia, augurationes, et ipsa quae dicuntur oracula et necromantia. INUENTIONES [381] (3) Nam quorundam et INUENTIONES artium cultu peperisse dicuntur, ut Aesculapio medicina, Vulcano fabrica. INUENTRICEM [535] Hanc enim INUENTRICEM multorum ingeniorum perhibent, et inde eam artem et rationem interpretantur, quia sine ratione nihil potest contineri. INUENTUM [245] INUENTUM enim solummodo Deum, non ut inuenerunt, exposuerunt, quia euanuerunt in cogitationibus suis. [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed ideo aere, quod terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset INUENTUM. INUEXIT [401] Quidam uero Latini ignorantes Graece inperite dicunt idolum ex dolo sumpsisse nomen, quod diabolus creaturae cultum diuini nominis INUEXIT. INUI [609] (103) Pilosi, qui Graece Panitae, Latine Incubi appellantur, siue INUI ab ineundo passim cum animalibus. INUICEM [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut INUICEM coniugia commutarentur. [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae INUICEM sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. INUIOLABILE [525] Et ideo uirginem putant, quia ignis INUIOLABILE sit elementum, nihilque nasci possit ex eo, quippe qui omnia quae arripuerit absumat. INULTA [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui INULTA habent ea quae per uinolentiam dicuntur. INUOLUTUM [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque INUOLUTUM est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. IOB [414] Idem et temptator, quia temptandam iustorum innocentiam postulat, sicut in IOB scribitur. IOCO [274] Veteres, qui et IOCO ridiculares extiterunt, ut Plautus, Accius, Terentius. IOH [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (IOH- 4,24): «Spiritus est Deus». [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (IOH. IOHANNE [10] (3) Cur autem Ecclesia cum una sit, a IOHANNE septem scribuntur, nisi ut una catholica septiformi plena Spiritu designetur? IOHANNES [93] Quos IOHANNES in Apocalypsi inprobat dicens (2,6): «Sed hoc habes, quod odisti facta Nicolaitarum». IOHANNIS [122] Deum enim Verbum non credunt, respuentes IOHANNIS euangelium et Apocalypsin. IOSEPH [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum a Maria per IOSEPH nuptiali coitu fuisse conceptum. [172] (57) Eluidiani ab Eluidio nominati, qui dicunt post natum Christum alios Mariam filios de uiro IOSEPH peperisse. IOUEM [393] (10) Hic primus omnium IOUEM appellauit, simulacra repperit, aras statuit, uictimas inmolauit, nequaquam istiusmodi rebus in Graecia umquam uisis. [448] Hunc et priuato titulo IOUEM Optimum dixerunt, dum fuisset incestus in suis, inpudicus in extraneis. [492] Ipsum Titan, quasi unum ex Titanis, qui aduersus IOUEM non fecit. [530] Poetae autem Iunonem Iouis adserunt sororem et coniugem: ignem enim et aerem IOUEM, aquam et terram Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur. IOUINIANISTAE [171] (56) IOUINIANISTAE a Iouiniano quodam monacho dicti, adserentes nullam nuptarum et uirginum esse distantiam, nullumque inter abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. IOUINIANO [171] (56) Iouinianistae a IOUINIANO quodam monacho dicti, adserentes nullam nuptarum et uirginum esse distantiam, nullumque inter abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. IOUIS [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam IOUIS, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [447] (34) IOUIS fertur a iuuando dictus, et Iuppiter quasi iuuans pater, hoc est, omnibus praestans. [530] Poetae autem Iunonem IOUIS adserunt sororem et coniugem: ignem enim et aerem Iouem, aquam et terram Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite IOUIS esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. IPSA [297] IPSA est et Cumaea, de qua Vergilius (Ecl- 4,4): Ultima Cumaei uenit iam carminis aetas. [308] Per quandam scientiam futurorum et infernorum et uocationes eorum inuenta sunt aruspicia, augurationes, et IPSA quae dicuntur oracula et necromantia. [500] Et ideo ambo sagittas habere finguntur, quod IPSA duo sidera de caelo radios usque ad terras emittant. [515] (63) Quod curru uehi dicitur, quia IPSA est terra quae pendet in aere. IPSAM [502] (57) IPSAM et Lucinam adseuerant, eo quod luceat. [519] Quod sedes finguntur circa eam, quia cum omnia moueantur, IPSAM non moueri. IPSAMQUE [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, IPSAMQUE Trinitatem in officiorum nominibus, non in personis accipiunt. IPSAS [593] IPSAS autem dicunt et Musas quas et nymphas, nec inmerito. IPSE [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet IPSE sibi elegit. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua IPSE inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [412] IPSE est enim aduersarius, qui est ueritatis inimicus, et semper sanctorum uirtutibus contraire nititur. [413] IPSE et transgressor, quia praeuaricator effectus in ueritate, qua conditus est, non stetit. [435] IPSE est et Leuiathan, id est serpens de aquis, quia in huius saeculi mare uolubili uersatur astutia. [464] IPSE et Graece Charon. [566] IPSE est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae IPSE facturus est. IPSI [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec IPSI quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam IPSI philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. [251] Quam uanissime: «Qui cum est,» inquit, «in nobis, IPSI sumus: cum exit, emorimur». [263] Etiam per furorem diuini eodem erant nomine, quia et IPSI quoque pleraque uersibus efferebant. [370] (3) Proinde gentiles primitus nuncupantur: IPSI dicuntur Graece Ethnici. [423] Omnes enim, qui exeunt de Ecclesia et ab unitate fidei praeciduntur, et IPSI Antichristi sunt. IPSO [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum IPSO Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab IPSO condita indiciis uoluminum eius declarentur. IPSORUM [18] IPSORUM enim proprie synagoga dici solet, quamuis et ecclesia dicta sit. IPSUM [70] (5) Essei dicunt IPSUM esse Christum qui docuit illos omnem abstinentiam. [72] (6) Masbothei dicunt IPSUM esse Christum qui docuit illos in omni re sabbatizare. [83] Hi Herodem magnificabant, dicentes IPSUM esse Christum). [103] Colunt enim serpentem, dicentes IPSUM in paradiso induxisse uirtutis cognitionem. [442] Hunc Latini a satu appellatum ferunt, quasi ad IPSUM satio omnium pertineat rerum, uel a temporis longitudine, quod saturetur annis. [491] (53) Apollinem quamuis diuinatorem et medicum uellent, IPSUM tamen etiam Solem dixerunt, quasi solum. [492] IPSUM Titan, quasi unum ex Titanis, qui aduersus Iouem non fecit. [493] (54) IPSUM Phoebum, quasi ephebum, hoc est adolescentem. IRA [588] IRA, quae uindictam cupit; cupiditas, quae desiderat opes: libido, quae appetit uoluptates. IS [344] (21) Pythonissae a Pythio Apolline dictae, quod IS auctor fuerit diuinandi. ISAI [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt Deum non facere mala, contra illud quod scriptum est (ISAI- 45,7): «Ego Deus, creans mala». ISIDORUS [1] <8,0> ISIDORUS Hispalensis - Etymologiarum - Liber VIII - De ecclesia et sectis. ISIN [563] (84) Isis lingua Aegyptiorum terra appellatur, quam ISIN uolunt esse. ISIS [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum ISIS apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [563] (84) ISIS lingua Aegyptiorum terra appellatur, quam Isin uolunt esse. [564] Fuit autem ISIS regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. ISMAEL [389] Iudaei dicunt quod ISMAEL primus simulacrum luto fecerit. ISRAEL [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, ISRAEL; Dominus Deus tuus Deus unus est». ISRAELITICIS [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem ISRAELITICIS tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. ISRAHEL [77] Samaritae (qui in locum, ISRAHEL captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis ISRAHEL illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. ISRAHELITARUM [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte ISRAHELITARUM consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. ISTA [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ISTA caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. ISTAE [450] (36) Et ideo non figurae ISTAE sunt, sed plane de ueritate scelera. ISTE [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, ISTE interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [470] ISTE et Graece g-Dionusos a monte Indiae Nysa, ubi dicitur esse nutritus. ISTIUSMODI [393] (10) Hic primus omnium Iouem appellauit, simulacra repperit, aras statuit, uictimas inmolauit, nequaquam ISTIUSMODI rebus in Graecia umquam uisis. ITA [24] Quod uerbum conpositum est a relegendo, id est eligendo, ut ITA Latinum uideatur religio sicut eligio. [94] (6) Gnostici propter excellentiam scientiae se ITA appellare uoluerunt. [126] (28) Catharoe propter munditiam ITA se nominauerunt. [141] Hi semiiudaei sunt, et ITA tenent Euangelium ut Legem carnaliter seruent: aduersus quos ad Galatas Apostolus scribens inuenitur. [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ITA quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [199] (3) ITA deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ITA ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ITA in occulto iacere ueritatem. [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ITA eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. [289] (2) Sicut enim omnis uir prophetans uel uates dicitur uel propheta, ITA omnis femina prophetans Sibylla uocatur. [369] Dicti autem gentiles, quia ITA sunt ut fuerunt geniti, id est, sicut in carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ITA in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ITA pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. [482] Sicut enim per fetiales bella indicebantur, ITA pax per caduceatores fiebat. [527] Propterea et uirgines ei seruire dicuntur, eo quod sicut ex uirgine, ITA nihil ex igne nascatur. [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ITA cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ITA delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. ITALIA [293] (4) Quarta Cimmeria in ITALIA; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. ITAQUE [47] ITAQUE etiamsi angelus de caelis aliter euangelizauerit, anathema uocabitur. [307] (3) ITAQUE haec uanitas magicarum artium ex traditione angelorum malorum in toto terrarum orbe plurimis saeculis ualuit. ITEM [247] (20) (ITEM) Platonici quidem Deum curatorem et arbitrum et iudicem asserunt. [272] ITEM tragicorum argumenta ex rebus luctuosis sunt: comicorum ex rebus laetis. [341] ITEM augurium, quasi auigerium, quod aues gerunt. [486] (51) ITEM Martem quasi effectorem mortium. ITER [339] Nam auspicia sunt quae ITER facientes obseruant. ITERUM [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, ITERUM redeunt. ITIDEM [316] Vita ITIDEM spoliare alios ars noxia nouit. IUBA [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros IUBA, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. IUBET [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel IUBET uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. IUCUNDIORIBUS [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et IUCUNDIORIBUS numeris extulerunt. IUDAEI [59] (1) IUDAEI confessores interpretantur. [389] IUDAEI dicunt quod Ismael primus simulacrum luto fecerit. [571] Huius capitis imaginem sibi in eremo IUDAEI fecerunt. IUDAEIS [78] Nam in obseruationibus suis a IUDAEIS omnino separantur, quorum superstitio proculdubio omnibus nota est. [176] (61) Tessarescaedecatitae dicti, quia XIV luna pascha cum IUDAEIS obseruandum contendunt. IUDAEORUM [17] (7) Synagoga Graece congregatio dicitur, quod proprium nomen IUDAEORUM populus tenuit. [58] DE HAERESIBUS IUDAEORUM. IUDAEUS [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest IUDAEUS, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. IUDICEM [247] (20) (Item) Platonici quidem Deum curatorem et arbitrum et IUDICEM asserunt. IUDICII [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies IUDICII in corde meo». [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus IUDICII. IUNO [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas Minerua, apud Samum IUNO, apud Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. [598] Graece enim IUNO Hra appellatur. IUNONE [597] (98) Heroas dicunt a IUNONE traxisse nomen. IUNONEM [528] (69) IUNONEM dicunt quasi ianonem, id est ianuam, pro purgationibus feminarum, eo quod quasi portas matrum natorum pandat, et nubentum maritis. [530] Poetae autem IUNONEM Iouis adserunt sororem et coniugem: ignem enim et aerem Iouem, aquam et terram Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur. [530] Poetae autem Iunonem Iouis adserunt sororem et coniugem: ignem enim et aerem Iouem, aquam et terram IUNONEM interpretantur; quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur. IUNONI [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer IUNONI deputetur, ubi uolunt heroas habitare. IUNONIS [459] Idcirco autem Vulcanus de femore IUNONIS fingitur natus, quod fulmina de imo aere nascantur. IUPPITER [447] (34) Iouis fertur a iuuando dictus, et IUPPITER quasi iuuans pater, hoc est, omnibus praestans. [576] (90) Fatum autem dicunt esse quidquid dii fantur, quidquid IUPPITER fatur. IURA [178] (62) Nyctages a somno nuncupati, quod uigilias noctis respuant, superstitionem esse dicentes IURA temerari diuina, qui noctem ad requiem tribuit. IUSSA [180] Hi liberum arbitrium diuinae gratiae anteponunt, dicentes sufficere uoluntatem ad inplenda IUSSA diuina. IUSSUM [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei IUSSUM angelica reuelatione. IUSTI [52] Fit autem schisma cum dicunt homines, «nos IUSTI sumus,» «nos sanctificamus inmundos,» et cetera similia. [67] (Sadducaei interpretantur IUSTI. IUSTINIANI [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, qui temporibus IUSTINIANI principis in Alexandria populi peruersi electione uno die sunt ordinati episcopi. IUSTITIAM [64] Nam Pharisaei ex Hebraeo in Latinum interpretantur Diuisi, eo quod traditionum et obseruationum, quas illi g-deuterehseis uocant, IUSTITIAM praeferunt. [65] Unde et diuisi uocantur a populo, quasi per IUSTITIAM. IUSTORUM [414] Idem et temptator, quia temptandam IUSTORUM innocentiam postulat, sicut in Iob scribitur. IUSTUM [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, alterum IUSTUM Deum adseruit, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium IUSTUM est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. IUUANDO [447] (34) Iouis fertur a IUUANDO dictus, et Iuppiter quasi iuuans pater, hoc est, omnibus praestans. IUUANS [447] (34) Iouis fertur a iuuando dictus, et Iuppiter quasi IUUANS pater, hoc est, omnibus praestans. IUUENALIS [275] Noui, qui et Satirici, a quibus generaliter uitia carpuntur, ut Flaccus, Persius, IUUENALIS uel alii. IUUENES [234] Gymnasium enim ex eo dictum est, quod IUUENES nudi exercerentur in campo, ubi pudenda sola tantum operiunt. IUXTA [397] (13) Idolum autem est simulacrum quod humana effigie factum et consecratum est, IUXTA uocabuli interpretationem. IV [57] <8,4> Caput IV. IX [302] <8,9> Caput IX. KAQ [5] Catholica, uniuersalis, g-apou g-tou g-KAQ' g-olon, id est secundum totum. KATA [582] (93) Parcas KATA antifrasin appellatas, quod minime parcant. [605] Apuleius autem ait eos g-KATA g-antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. KOHMA [269] (6) Comoedi appellati siue a loco, quia circum pagos agebant, quos Graeci g-KOHMA uocant, siue a comisatione. LABORAT [38] Qui autem non diligit, quamuis multa bona faciat, frustra LABORAT. LAETIS [272] Item tragicorum argumenta ex rebus luctuosis sunt: comicorum ex rebus LAETIS. LAETITIAM [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, LAETITIAM praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. LAMIAS [608] (102) LAMIAS, quas fabulae tradunt infantes corripere ac laniare solitas, a laniando specialiter dictas. LAMPSACO [429] (25) Fuit autem de LAMPSACO ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. LANA [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex LANA torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in LANA quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. LANCE [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa LANCE quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. LANIANDO [608] (102) Lamias, quas fabulae tradunt infantes corripere ac laniare solitas, a LANIANDO specialiter dictas. LANIARE [608] (102) Lamias, quas fabulae tradunt infantes corripere ac LANIARE solitas, a laniando specialiter dictas. LAPIDE [385] (6) Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo quod manu artificis ex LAPIDE aliaue materia eorum uultus imitantur in quorum honore finguntur. LAPSI [407] LAPSI uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. LARUAS [606] (101) LARUAS ex hominibus factos daemones aiunt, qui meriti mali fuerint. LATE [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia LATE manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. LATINA [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in LATINA lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. LATINE [34] (6) Caritas Graece, LATINE dilectio interpretatur, quod duos in se liget. [99] Unde et Graece Chiliastae, LATINE Miliasti sunt appellati. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, LATINE homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [195] (1) Philosophi Graeca appellatione uocantur, qui LATINE amatores sapientiae interpretantur. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae LATINE uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [395] Nam latreia Graece, LATINE seruitus dicitur, quae quantum ad ueram religionem adtinet, nonnisi uni et soli Deo debetur. [417] Non sic, sed Antichristus Graece dicitur, quod est LATINE contrarius Christo. [462] (42) Pluton Graece, LATINE Diespiter uel Ditis pater; quem alii Orcum uocant, quasi receptorem mortium. [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, LATINE interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. [609] (103) Pilosi, qui Graece Panitae, LATINE Incubi appellantur, siue Inui ab ineundo passim cum animalibus. LATINI [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes LATINI uocant, id est notationes siderum, quomodo se habeant cum quisque nascitur. [401] Quidam uero LATINI ignorantes Graece inperite dicunt idolum ex dolo sumpsisse nomen, quod diabolus creaturae cultum diuini nominis inuexit. [428] Idolum enim fuit Moab, cognomento Baal, super montem Phegor, quem LATINI Priapum uocant, deum hortorum. [442] Hunc LATINI a satu appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio omnium pertineat rerum, uel a temporis longitudine, quod saturetur annis. [554] (81) Pan dicunt Graeci, LATINI Siluanum, deum rusticorum, quem in naturae similitudinem formauerunt; unde et Pan dictus est, id est omne. LATINO [411] (19) Satanas in LATINO sonat aduersarius, siue transgressor. [418] anti enim Graece in LATINO contra significat. LATINOS [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud LATINOS Faunus, apud Romanos Quirinus. [534] Apud LATINOS autem Mineruam uocatam quasi deam et munus artium uariarum. LATINUM [4] (1) Ecclesia Graecum est, quod in LATINUM uertitur conuocatio, propter quod omnes ad se uocet. [24] Quod uerbum conpositum est a relegendo, id est eligendo, ut ita LATINUM uideatur religio sicut eligio. [64] Nam Pharisaei ex Hebraeo in LATINUM interpretantur Diuisi, eo quod traditionum et obseruationum, quas illi g-deuterehseis uocant, iustitiam praeferunt. [371] Ethnici ex Graeco in LATINUM interpretantur gentiles. LATINUS [387] (7) Et notandum quod LATINUS sermo sit in Hebraeis. LATONAE [507] Latonia autem Diana, eo quod LATONAE fuerit filia. LATONIA [506] cum subcincta iacit calamos, LATONIA uirgo est: cum subnixa sedet solio, Plutonia coniux. [507] LATONIA autem Diana, eo quod Latonae fuerit filia. LATREIA [395] Nam LATREIA Graece, Latine seruitus dicitur, quae quantum ad ueram religionem adtinet, nonnisi uni et soli Deo debetur. LATUERUNT [139] (35) Montani haeretici dicti, quod tempore persecutionis in montibus LATUERUNT; qua occasione se a catholicae Ecclesiae corpore diuiserunt. LAUANT [84] (11) Hemerobaptistae (qui cotidie corpora sua et domum et supellectile LAUANT) (eo quod cotidie uestimenta sua et corpora lauent. LAUDESQUE [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, LAUDESQUE eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. LAUDIBUS [380] In quorum etiam LAUDIBUS accesserunt et poetae, et conpositis carminibus in caelum eos sustulerunt. LAUENT [84] (11) Hemerobaptistae (qui cotidie corpora sua et domum et supellectile lauant) (eo quod cotidie uestimenta sua et corpora LAUENT. LECTI [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales LECTI dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. LEGATI [481] (48) Nam bellantes ac dissidentes interpretum oratione sedantur; unde secundum Liuium LEGATI pacis caduceatores dicuntur. LEGE [368] (2) Gentiles sunt qui sine LEGE sunt, et nondum crediderunt. LEGEM [79] (Samaritae dicti quod LEGEM solam custodiant. [141] Hi semiiudaei sunt, et ita tenent Euangelium ut LEGEM carnaliter seruent: aduersus quos ad Galatas Apostolus scribens inuenitur. LEGIS [36] qua Apostolus (Rom- 13,10) «Plenitudo», inquit, «LEGIS dilectio». [69] Hi quinque tantum libros LEGIS recipiunt, Prophetarum uaticinia respuunt. [100] (9) Nazaraei dicti, qui dum Christum, qui a uico Nazaraeus est appellatus, filium Dei confiteantur, omnia tamen ueteris LEGIS custodiunt. [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum LEGIS Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. [420] (22) Nam et templum Hierosolymis reparare, et omnes ueteris LEGIS caerimonias restaurare temptabit. LEGITUR [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo LEGITUR, Heraclitus interuenit. [311] LEGITUR et de sacrificio quod Arcades deo suo Lycaeo immolabant, ex quo quicumque sumerent in bestiarum formas conuertebantur. [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his LEGITUR qui in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli Mathematici. LEMNOS [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas Minerua, apud Samum Iuno, apud Paphos Venus, apud LEMNOS Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. LENIS [613] Ad quem Horatius dicit (C- 3,18,1): Faune, Nympharum fugientium amator, per meos fines et aprica rura LENIS incedas. LEONES [517] Quod LEONES illi subiciunt mansuetos, ut ostendant nullum genus esse tam ferum quod non subigi possit aut superari ab ea. LEUIATHAN [435] Ipse est et LEUIATHAN, id est serpens de aquis, quia in huius saeculi mare uolubili uersatur astutia. [436] LEUIATHAN autem interpretatur additamentum eorum. LEUIUS [550] Qui ideo alatus pingitur, quia nihil amantibus LEUIUS, nihil mutabilius inuenitur. LHREIN [264] (4) Lyrici poetae apo tou LHREIN, id est a uarietate carminum. LIBER [1] <8,0> Isidorus Hispalensis - Etymologiarum - LIBER VIII - De ecclesia et sectis. [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas Minerua, apud Samum Iuno, apud Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos LIBER, apud Delos Apollo. [382] Ab actibus autem uocantur, ut Mercurius, quod mercibus praeest; LIBER a libertate. [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem LIBER muliebri et delicato corpore pingitur. [471] Ceterum est et Nysa ciuitas, in qua colitur idem LIBER, unde Nysaeus dictus est. LIBERAMENTO [465] (43) Liberum a LIBERAMENTO appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. LIBERATIONEM [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae LIBERATIONEM hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. LIBERENTUR [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus LIBERENTUR; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. LIBERIS [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis LIBERIS; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. LIBEROS [446] (33) In aliquibus autem ciuitatibus Saturno LIBEROS suos apud gentiles inmolabant, quod Saturnum poetae liberos suos deuorasse solitum tradiderunt. [446] (33) In aliquibus autem ciuitatibus Saturno liberos suos apud gentiles inmolabant, quod Saturnum poetae LIBEROS suos deuorasse solitum tradiderunt. LIBERTATE [382] Ab actibus autem uocantur, ut Mercurius, quod mercibus praeest; Liber a LIBERTATE. LIBERUM [180] Hi LIBERUM arbitrium diuinae gratiae anteponunt, dicentes sufficere uoluntatem ad inplenda iussa diuina. [465] (43) LIBERUM a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. LIBIDINEM [466] Dicunt enim mulieres ei adtributas et uinum propter excitandam LIBIDINEM. LIBIDO [588] Ira, quae uindictam cupit; cupiditas, quae desiderat opes: LIBIDO, quae appetit uoluptates. LIBRIS [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis LIBRIS scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in LIBRIS Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. LIBROS [69] Hi quinque tantum LIBROS Legis recipiunt, Prophetarum uaticinia respuunt. [296] (5) Septima Cumana, nomine Amalthea, quae nouem LIBROS adtulit Tarquinio Prisco, in quibus erant decreta Romana conscripta. [363] Quos LIBROS Romani ex Tusca lingua in propriam mutauerunt. LIBYSSA [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda LIBYSSA; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. LICET [45] Nobis uero nihil ex nostro arbitrio inducere LICET, sed nec eligere quod aliqui de arbitrio suo induxerit. [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, LICET de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; LICET et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. LICITUM [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes LICITUM honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. LIGANDIS [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque LIGANDIS. LIGATURAE [354] (30) Ad haec omnia pertinent et LIGATURAE execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. LIGET [34] (6) Caritas Graece, Latine dilectio interpretatur, quod duos in se LIGET. LINGUA [286] (1) Sibyllae generaliter dicuntur omnes feminae uates LINGUA Graeca. [363] Quos libros Romani ex Tusca LINGUA in propriam mutauerunt. [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et LINGUA Punica Bal deus dicitur. [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina LINGUA animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. [563] (84) Isis LINGUA Aegyptiorum terra appellatur, quam Isin uolunt esse. LINGUAE [340] (19) Dicta sunt autem auspicia, quasi auium aspicia, et auguria, quasi auium garria, hoc est auium uoces et LINGUAE. LIQUIDO [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum LIQUIDO salsoque constat. LITES [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat LITES, id est quasi cornua dat. LITTERA [567] Velut g-soros et Apis, Sorapis primo, deinde una LITTERA commutata Serapis dictus est. LITTERAS [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios LITTERAS docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. LITTERIS [579] (91) Non enim abnuere possumus esse scriptum in LITTERIS sanctis (Psalm- 61,12): «Semel locutus est Deus: duo haec audiui,» et cetera. LIUIUM [481] (48) Nam bellantes ac dissidentes interpretum oratione sedantur; unde secundum LIUIUM legati pacis caduceatores dicuntur. LOCIS [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a LOCIS conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. [367] Ibi enim in LOCIS agrestibus et pagis gentiles lucos idolaque statuerunt, et a tali initio uocabulum pagani sortiti sunt. LOCO [12] (4) Inchoauit autem Ecclesia a LOCO ubi uenit de caelo Spiritus sanctus, et inpleuit uno loco sedentes. [12] (4) Inchoauit autem Ecclesia a loco ubi uenit de caelo Spiritus sanctus, et inpleuit uno LOCO sedentes. [210] Stoici a LOCO dicti. [269] (6) Comoedi appellati siue a LOCO, quia circum pagos agebant, quos Graeci g-kohma uocant, siue a comisatione. LOCUM [77] Samaritae (qui in LOCUM, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. LOCUS [440] Omnino enim fingendi LOCUS uacat, ubi ueritas cessat. LOCUTUS [579] (91) Non enim abnuere possumus esse scriptum in litteris sanctis (Psalm- 61,12): «Semel LOCUTUS est Deus: duo haec audiui,» et cetera. [580] Quod enim dictum est, «semel LOCUTUS est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est LOCUTUS; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. LOGICI [200] Idem autem philosophi triplici genere diuiduntur: nam aut Physici sunt, aut Ethici, aut LOGICI. [205] (6) LOGICI autem, quia in natura et in moribus rationem adiungunt. LOGOS [121] g-LOGOS enim Graece uerbum dicitur. [206] Ratio enim Graece g-LOGOS dicitur. LONGE [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac instituta circa disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, LONGE alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. LONGISSIMAE [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia LONGISSIMAE uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. LONGITUDINE [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis LONGITUDINE posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. [442] Hunc Latini a satu appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio omnium pertineat rerum, uel a temporis LONGITUDINE, quod saturetur annis. LOQUENDO [577] A fando igitur fatum dicunt, id est a LOQUENDO. LOQUENTIS [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia LOQUENTIS (63,4): «Dies iudicii in corde meo». LOQUITUR [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta LOQUITUR, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta LOQUITUR, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. LOQUUNTUR [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus LOQUUNTUR; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [283] Nam poeta illic et introductae personae LOQUUNTUR. LORICAE [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore LORICAE, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. LUC [9] Unde Dominus in Euangelio (LUC- 11,23): «Qui mecum non colligit, spargit». LUCANO [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante LUCANO (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? LUCANUS [281] Unde et LUCANUS ideo in numero poetarum non ponitur, quia uidetur historias conposuisse, non poema. [319] (10) Unde et LUCANUS (6,457): Mens hausti nulla sanie polluta ueneni incantata perit. LUCE [494] Unde et sol puer pingitur, eo quod cottidie oriatur et noua LUCE nascatur. LUCEAT [502] (57) Ipsam et Lucinam adseuerant, eo quod LUCEAT. LUCEM [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine uirgae in LUCEM reuocasse animas, ast alios damnasse neci. LUCIDUM [241] (19) Quidam animum in omnibus commanentem et LUCIDUM, ut Pythagoras. LUCIFERIANI [169] (55) LUCIFERIANI a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. LUCIFERO [169] (55) Luciferiani a LUCIFERO Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso LUCIFERO auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. LUCINAM [502] (57) Ipsam et LUCINAM adseuerant, eo quod luceat. LUCIS [573] In LUCIS enim consulebantur a paganis, et responsa illis non signis, sed uocibus dabant. LUCOS [367] Ibi enim in locis agrestibus et pagis gentiles LUCOS idolaque statuerunt, et a tali initio uocabulum pagani sortiti sunt. LUCRETIUS [55] (7) LUCRETIUS autem superstitionem dicit superstantium rerum, id est caelestium et diuinorum quae super nos stant; sed male dicit. LUCTUOSIS [272] Item tragicorum argumenta ex rebus LUCTUOSIS sunt: comicorum ex rebus laetis. LUDIFICATIONES [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel LUDIFICATIONES eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. LUEIN [469] Idem autem et Lyaeus apo tou LUEIN, quod multo uino membra soluantur. LUNA [176] (61) Tessarescaedecatitae dicti, quia XIV LUNA pascha cum Iudaeis obseruandum contendunt. [501] Dianam autem uocatam quasi Duanam, quod LUNA et die et nocte appareat. [504] De qua Vergilius (Aen- 4,511): Tria uirginis ora Dianae, quia eadem LUNA, eadem Diana, eadem Proserpina uocatur. [505] (58) Sed cum LUNA fingitur (Prudent- 1 con- Symm- 363): Sublustri splendet amictu. LUNAE [556] (82) Habet enim cornua in similitudinem radiorum solis et LUNAE. LUNAM [498] (56) Dianam quoque germanam eius similiter LUNAM et uiarum praesidem aiunt. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter LUNAM et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. LUTO [389] Iudaei dicunt quod Ismael primus simulacrum LUTO fecerit. [390] (8) Gentiles autem primum Prometheum simulacrum hominum de LUTO finxisse perhibent, ab eoque natam esse artem simulacra et statuas fingendi. LYAEUS [469] Idem autem et LYAEUS apo tou luein, quod multo uino membra soluantur. LYCAEO [311] Legitur et de sacrificio quod Arcades deo suo LYCAEO immolabant, ex quo quicumque sumerent in bestiarum formas conuertebantur. LYMPHARUM [592] Nymphas deas aquarum, quasi numina LYMPHARUM. LYMPHATICI [570] Quem centum antistites prosequebantur et repente uelut LYMPHATICI praecanebant. LYRA [265] Unde et LYRA dicta. LYRICI [264] (4) LYRICI poetae apo tou lhrein, id est a uarietate carminum. MACEDONIANI [156] (44) MACEDONIANI a Macedonio Constantinopolitano episcopo dicti sunt, negantes Deum esse Spiritum sanctum. MACEDONIO [156] (44) Macedoniani a MACEDONIO Constantinopolitano episcopo dicti sunt, negantes Deum esse Spiritum sanctum. MACULIS [557] Distinctam MACULIS habet pellem, propter caeli sidera. MAGA [310] (5) Fertur et quaedam MAGA famosissima Circe, quae socios Ulixis mutauit in bestias. MAGI [317] (9) MAGI sunt, qui uulgo malefici ob facinorum magnitudinem nuncupantur. [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes MAGI nuncupabantur, sicut de his legitur qui in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli Mathematici. MAGICAE [88] (2) Simoniani dicti a Simone MAGICAE disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. [306] Apud Assyrios autem MAGICAE artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? MAGICARUM [307] (3) Itaque haec uanitas MAGICARUM artium ex traditione angelorum malorum in toto terrarum orbe plurimis saeculis ualuit. MAGICIS [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae MAGICIS artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». MAGICO [315] Et post paululum adiecit: Murmure nam MAGICO tenues excire figuras, atque sepulchrales scite incantare fauillas. MAGIS [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem MAGIS est utentum ratione, sicut sunt homines. [39] Omnis autem dilectio carnalis non dilectio, sed MAGIS amor dici solet. [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, Aetii discipulo, ex cuius nomine MAGIS innotuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio Spiritum sanctum. [303] DE MAGIS. [495] Pythium quoque eundem Apollinem uocari aiunt a Pythone inmensae molis serpente, cuius non MAGIS uenena quam magnitudo terrebat. MAGISTRUM [479] Ideo autem furti MAGISTRUM dicunt, quia sermo animos audientium fallit. MAGNA [225] Hi dicunt quandam particulam animae esse aeternam: de reliquo MAGNA ex parte mortalem. MAGNAM [510] Eandem et Tellurem et Matrem MAGNAM fingunt, turritam cum tympano et gallo et strepitu cymbalorum. [511] Matrem uocatam, quod plurima pariat; MAGNAM, quod cibum gignat; almam, quia uniuersa animalia fructibus suis alit. MAGNIFICABANT [83] Hi Herodem MAGNIFICABANT, dicentes ipsum esse Christum). MAGNIFICENTIAM [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque MAGNIFICENTIAM ad religionem deorum suorum excogitauerunt. MAGNITUDINEM [317] (9) Magi sunt, qui uulgo malefici ob facinorum MAGNITUDINEM nuncupantur. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri MAGNITUDINEM in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. MAGNITUDO [495] Pythium quoque eundem Apollinem uocari aiunt a Pythone inmensae molis serpente, cuius non magis uenena quam MAGNITUDO terrebat. MAGO [90] (3) Menandriani a Menandro MAGO, discipulo Simonis nuncupati; qui mundum non a Deo, sed ab angelis factum asserunt. MAGORUM [304] (1) MAGORUM primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. [309] (4) Nec mirum de MAGORUM praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. MAIOR [37] (7) MAIOR est autem haec omnibus, quia qui diligit et credit et sperat. MAIUS [160] Adserunt enim sic esse in Patre Filium, tamquam uas minus intra uas MAIUS. MALA [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt Deum non facere MALA, contra illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt Deum non facere mala, contra illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans MALA». MALAM [132] Hic duas naturas et substantias introduxit, id est bonam et MALAM, et animas ex Deo quasi ex aliquo fonte manare adseruit. MALE [55] (7) Lucretius autem superstitionem dicit superstantium rerum, id est caelestium et diuinorum quae super nos stant; sed MALE dicit. [163] (50) Floriani a Florino, qui e contrario dicunt Deum creasse MALE, contra id quod scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». MALEDIXIT [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum MALEDIXIT, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. MALEFICI [317] (9) Magi sunt, qui uulgo MALEFICI ob facinorum magnitudinem nuncupantur. MALELICIORUM [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere MALELICIORUM artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. MALI [606] (101) Laruas ex hominibus factos daemones aiunt, qui meriti MALI fuerint. MALIS [320] Daemonibus enim adcitis audent uentilare, ut quisque suos perimat MALIS artibus inimicos. MALORUM [307] (3) Itaque haec uanitas magicarum artium ex traditione angelorum MALORUM in toto terrarum orbe plurimis saeculis ualuit. [355] (31) In quibus omnibus ars daemonum est ex quadam pestifera societate hominum et angelorum MALORUM exorta. MALOS [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad MALOS uenit. MALUM [95] Animam naturam Dei esse dicunt, bonum et MALUM Deum suis dogmatibus fingunt. MANANT [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late MANANT per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. MANARE [132] Hic duas naturas et substantias introduxit, id est bonam et malam, et animas ex Deo quasi ex aliquo fonte MANARE adseruit. MANDUCANT [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non MANDUCANT. MANE [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui MANE oriebatur, cadere meruerunt. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et MANE dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. MANENTIUM [147] Dicunt etiam nullum inputari peccatum in fide MANENTIUM. MANES [131] (31) Manichei a quodam Persa extiterunt, qui uocatus est MANES. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet MANES; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [604] (100) MANES deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, MANES dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-antifrasin dici MANES, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. MANET [298] Dicta autem Cumana a ciuitate Cumas, quae est in Campania, cuius sepulchrum in Sicilia adhuc MANET. MANICHAEORUM [168] (54) Priscillianistae a Priscilliano uocati, qui in Hispania ex errore Gnosticorum et MANICHAEORUM permixtum dogma conposuit. MANICHEI [131] (31) MANICHEI a quodam Persa extiterunt, qui uocatus est Manes. MANIFESTA [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam MANIFESTA signa. MANIFESTISSIME [300] (7) Quarum omnium carmina efferuntur, in quibus de Deo et de Christo et gentibus multa scripsisse MANIFESTISSIME conprobantur. MANOS [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-MANOS, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. MANSUETOS [517] Quod leones illi subiciunt MANSUETOS, ut ostendant nullum genus esse tam ferum quod non subigi possit aut superari ab ea. MANTEIA [323] g-nekros enim Graece mortuus, g-MANTEIA diuinatio nuncupatur: ad quos sciscitandos cadaueri sanguis adicitur. MANU [385] (6) Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo quod MANU artificis ex lapide aliaue materia eorum uultus imitantur in quorum honore finguntur. MARCIONE [114] (21) Marcionistae a MARCIONE Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. MARCIONIS [255] (23) Inde MARCIONIS Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. MARCIONISTAE [114] (21) MARCIONISTAE a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. MARE [435] Ipse est et Leuiathan, id est serpens de aquis, quia in huius saeculi MARE uolubili uersatur astutia. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in MARE, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in MARE cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. MARES [107] (14) Adamiani uocati, quod Adae imitentur nuditatem; unde et nudi orant, et nudi inter se MARES feminaeque conueniunt. [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi MARES in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli MARES. MARIA [129] (29) Pauliani a Paulo Samosateno exorti sunt, qui dixit non semper fuisse Christum, sed a MARIA sumpsisse initium. [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum a MARIA per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. MARIAE [158] (46) Antidicomaritae appellati sunt pro eo, quod MARIAE uirginitati contradicunt, adserentes eam post Christum natum uiro suo fuisse conmixtam. MARIAM [172] (57) Eluidiani ab Eluidio nominati, qui dicunt post natum Christum alios MARIAM filios de uiro Ioseph peperisse. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem MARIAM non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. MARIS [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma MARIS concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [596] Nymphas quippe montium Oreades dicunt, siluarum Dryades, fontium Hamadryades, camporum Naides, MARIS Nereides. MARITIS [528] (69) Iunonem dicunt quasi ianonem, id est ianuam, pro purgationibus feminarum, eo quod quasi portas matrum natorum pandat, et nubentum MARITIS. MARITO [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo MARITO sternebantur. MARO [244] Quidam et spiritum et mentem, ut MARO. MARS [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit MARS mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [490] MARS autem apud Thracos Gradiuus dicitur, eo quod in bello gradum inferant qui pugnant, aut quod inpigre gradiantur. MARTE [487] Nam a MARTE mors nuncupatur. MARTEM [485] (50) MARTEM deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et MARTEM appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [486] (51) Item MARTEM quasi effectorem mortium. MARTYRES [167] Hi amore martyrii semetipsos perimunt, ut uiolenter de hac uita discedentes MARTYRES nominentur. MARTYRII [167] Hi amore MARTYRII semetipsos perimunt, ut uiolenter de hac uita discedentes martyres nominentur. MAS [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars MAS; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. MASBOTHEI [72] (6) MASBOTHEI dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos in omni re sabbatizare. MATERIA [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi MATERIA cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [256] Eadem MATERIA apud haereticos et philosophos uolutatur, idem retractatus inplicantur. [385] (6) Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo quod manu artificis ex lapide aliaue MATERIA eorum uultus imitantur in quorum honore finguntur. MATERIAM [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui MATERIAM non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. MATERNO [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica MATERNO recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. MATHEMATICI [348] (24) Hi sunt qui uulgo MATHEMATICI uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id est notationes siderum, quomodo se habeant cum quisque nascitur. [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli MATHEMATICI. MATREM [510] Eandem et Tellurem et MATREM magnam fingunt, turritam cum tympano et gallo et strepitu cymbalorum. [511] MATREM uocatam, quod plurima pariat; magnam, quod cibum gignat; almam, quia uniuersa animalia fructibus suis alit. MATREMQUE [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, MATREMQUE elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. MATRIS [170] Hanc illi MATRIS caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. MATRUM [528] (69) Iunonem dicunt quasi ianonem, id est ianuam, pro purgationibus feminarum, eo quod quasi portas MATRUM natorum pandat, et nubentum maritis. MAUROS [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud MAUROS Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. MAXIME [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius discipulum perhibent fuisse Sabellium, ex cuius nomine MAXIME innotuerunt; unde et Sabelliani uocati sunt. MAXIMILLA [124] Auctores eorum Montanus, Prisca et MAXIMILLA fuerunt. MAXIMUS [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter MAXIMUS nominatus est. [565] (85) Serapis omnium MAXIMUS Aegyptiorum deus. MECUM [9] Unde Dominus in Euangelio (Luc- 11,23): «Qui MECUM non colligit, spargit». MEDICINA [381] (3) Nam quorundam et inuentiones artium cultu peperisse dicuntur, ut Aesculapio MEDICINA, Vulcano fabrica. MEDICINAE [305] (2) Hanc artem multa post saecula Democritus ampliauit, quando et Hippocrates MEDICINAE disciplina effloruit. MEDICORUM [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars MEDICORUM condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. MEDICUM [491] (53) Apollinem quamuis diuinatorem et MEDICUM uellent, ipsum tamen etiam Solem dixerunt, quasi solum. MEDIO [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in MEDIO pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. MEDIUS [473] Nam ideo Mercurius quasi MEDIUS currens dicitur appellatus, quod sermo currat inter homines medius. [473] Nam ideo Mercurius quasi medius currens dicitur appellatus, quod sermo currat inter homines MEDIUS. [475] (46) Ideo et mercibus praeesse, quia inter uendentes et ementes sermo fit MEDIUS. MELCHISEDECH [110] (17) Melchisedechiani uocati pro eo, quod MELCHISEDECH sacerdotem Dei non hominem fuisse, sed uirtutem Dei esse arbitrantur. MELCHISEDECHIANI [110] (17) MELCHISEDECHIANI uocati pro eo, quod Melchisedech sacerdotem Dei non hominem fuisse, sed uirtutem Dei esse arbitrantur. MELIOR [255] (23) Inde Marcionis Deus MELIOR de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere MELIOR fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. MELIORA [62] Quo nomine admonentur ut de peioribus ad MELIORA transeant, et pristinos errores relinquant. MELIORIBUS [40] Dilectionis autem nomen tantum in MELIORIBUS rebus accipi solet. MELIUS [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod MELIUS illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. MEMBRA [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana MEMBRA, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [469] Idem autem et Lyaeus apo tou luein, quod multo uino MEMBRA soluantur. MEMBRI [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis MEMBRI magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. MEMBRIS [135] Incorporeus est enim, nec MEMBRIS distinguitur, nec corporis mole censetur. MEMBRORUM [353] (29) Salisatores uocati sunt, quia dum eis MEMBRORUM quaecumque partes salierint, aliquid sibi exinde prosperum seu triste significare praedicunt. MEMORIA [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis MEMORIA honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. MENANDRIANI [90] (3) MENANDRIANI a Menandro mago, discipulo Simonis nuncupati; qui mundum non a Deo, sed ab angelis factum asserunt. MENANDRO [90] (3) Menandriani a MENANDRO mago, discipulo Simonis nuncupati; qui mundum non a Deo, sed ab angelis factum asserunt. MENDACIA [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum MENDACIA scripturum. MENPHIS [569] Apparebat enim in MENPHIS. MENS [319] (10) Unde et Lucanus (6,457): MENS hausti nulla sanie polluta ueneni incantata perit. MENSUUM [452] (37) Ianum dicunt quasi mundi uel caeli uel MENSUUM ianuam: duas Iani facies faciunt, propter orientem et occidentem. MENTEM [240] Alii uero spiritaliter intellexerunt MENTEM esse Deum, ut Thales Milesius. [243] Quidam MENTEM solutam, ut Cicero. [244] Quidam et spiritum et MENTEM, ut Maro. [287] Nam g-sohs Aeolico sermone deos, g-boulehn Graeci MENTEM nuncupant, quasi dei mentem. [287] Nam g-sohs Aeolico sermone deos, g-boulehn Graeci mentem nuncupant, quasi dei MENTEM. [589] Quae ideo Furiae appellantur, quod stimulis suis MENTEM feriant et quietam esse non sinant. MENTES [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere MENTES quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [318] Hi et elementa concutiunt, turbant MENTES hominum, ac sine ullo ueneni haustu uiolentia tantum carminis interimunt. MENTIETUR [419] (21) Christum enim se MENTIETUR, dum uenerit; et contra eum dimicabitur; et aduersabitur sacramentis Christi, ut ueritatis eius euangelium soluat. MENTIS [262] (3) Vates a ui MENTIS appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. MEO [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo MEO pro omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde MEO». MEOS [613] Ad quem Horatius dicit (C- 3,18,1): Faune, Nympharum fugientium amator, per MEOS fines et aprica rura lenis incedas. MERCIBUS [382] Ab actibus autem uocantur, ut Mercurius, quod MERCIBUS praeest; Liber a libertate. [475] (46) Ideo et MERCIBUS praeesse, quia inter uendentes et ementes sermo fit medius. MERCURIO [314] (8) Prudentius quoque de MERCURIO sic ait (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine uirgae in lucem reuocasse animas, ast alios damnasse neci. MERCURIUM [472] (45) MERCURIUM sermonem interpretantur. MERCURIUS [358] (33) Praestigium uero MERCURIUS primus dicitur inuenisse. [382] Ab actibus autem uocantur, ut MERCURIUS, quod mercibus praeest; Liber a libertate. [473] Nam ideo MERCURIUS quasi medius currens dicitur appellatus, quod sermo currat inter homines medius. MERGUM [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit qui paleas furauerit quam qui aurum; qui MERGUM occiderit quam qui equum. MERIS [76] (9) (MERIS enim Graece. MERISTAE [75] (8) MERISTAE appellati eo quod separent Scripturas, non credentes omnibus Prophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus illos prophetasse. MERITI [600] Quo nomine appellant alicuius MERITI animas defunctorum, quasi g-aeroas, id est uiros aerios et caelo dignos propter sapientiam et fortitudinem. [606] (101) Laruas ex hominibus factos daemones aiunt, qui MERITI mali fuerint. MERITIS [127] Gloriantes enim de suis MERITIS, negant paenitentibus ueniam peccatorum: uiduas, si nupserint, tamquam adulteras damnant: mundiores se ceteris praedicant. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel MERITIS coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. MERITO [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro MERITO suo ut animal brutum effectus sit. MERITORUM [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine MERITORUM, et ad bonos et ad malos uenit. MERUERUNT [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere MERUERUNT. MERUISSE [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula MERUISSE, eaque causa factum fuisse mundum. METALLI [461] Ideo autem in fabrorum fornace eundem Vulcanum auctorem dicunt, quia sine igne nullum METALLI genus fundi extendique potest. METANGISMONITAE [159] (47) METANGISMONITAE ideo tale nomen acceperunt, quia g-aggos Graece uas dicitur. MILESIUS [240] Alii uero spiritaliter intellexerunt mentem esse Deum, ut Thales MILESIUS. MILIA [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum MILIA uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. MILIASTI [99] Unde et Graece Chiliastae, Latine MILIASTI sunt appellati. MILLE [98] Hi inter cetera circumcisionem obseruant; MILLE annos post resurrectionem in uoluptate carnis futuros praedicant. MINERUA [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas MINERUA, apud Samum Iuno, apud Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. [533] (71) MINERUA apud Graecos g-Athehneh dicitur, id est, femina. [538] (74) Haec MINERUA et Tritonia dicitur. MINERUAE [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, sub quo primum in arce oliua orta est, et Atheniensium urbs ex MINERUAE appellatione nomen sortita est. MINERUAM [534] Apud Latinos autem MINERUAM uocatam quasi deam et munus artium uariarum. MINIME [582] (93) Parcas kata antifrasin appellatas, quod MINIME parcant. MINISTRI [520] (65) Quod Corybantes eius MINISTRI cum strictis gladiis esse finguntur, ut significetur omnes pro terra sua debere pugnare. MINOREM [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens MINOREM Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et MINOREM Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. MINUS [160] Adserunt enim sic esse in Patre Filium, tamquam uas MINUS intra uas maius. [540] Unde et tanto procliyius dea credita, quanto MINUS origo eius innotuit. MIRUM [309] (4) Nec MIRUM de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. MISCITUR [325] Ideoque quotiens necromantia fit, cruor aqua MISCITUR, ut cruore sanguinis facilius prouocentur. MITES [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia MITES sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-antifrasin dici manes, hoc est MITES ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. MIXTUM [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium MIXTUM, ut est in Aeneide. MOAB [428] Idolum enim fuit MOAB, cognomento Baal, super montem Phegor, quem Latini Priapum uocant, deum hortorum. MODERAMINE [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto MODERAMINE uirgae in lucem reuocasse animas, ast alios damnasse neci. MODERATE [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et MODERATE uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. MODESTOS [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-antifrasin dici manes, hoc est mites ac MODESTOS, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. MODICUM [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum MODICUM ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. MODIS [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod MODIS uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. MODO [379] (2) Eodem quoque MODO apud Athenas Minerua, apud Samum Iuno, apud Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. [449] (35) Quem MODO taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: MODO Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: MODO in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: MODO serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. MODULANDIS [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est MODULANDIS: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. MODUM [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra MODUM, excitat lites, id est quasi cornua dat. MOLE [135] Incorporeus est enim, nec membris distinguitur, nec corporis MOLE censetur. MOLIS [495] Pythium quoque eundem Apollinem uocari aiunt a Pythone inmensae MOLIS serpente, cuius non magis uenena quam magnitudo terrebat. MONACHO [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano quodam MONACHO dicti, adserentes nullam nuptarum et uirginum esse distantiam, nullumque inter abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. [179] (63) Pelagiani a Pelagio MONACHO exorti. MONACHOS [137] MONACHOS tantum recipiunt, coniugia respuunt, regna caelorum paruulos habere non credunt. MONITIS [71] (Galilaei dicunt Christum uenisse et docuisse eos ne dicerent dominum Caesarem neque eius MONITIS uterentur. MONSTRUM [454] Sed dum hoc fingunt, MONSTRUM, non deum faciunt. MONTANI [139] (35) MONTANI haeretici dicti, quod tempore persecutionis in montibus latuerunt; qua occasione se a catholicae Ecclesiae corpore diuiserunt. MONTANUS [124] Auctores eorum MONTANUS, Prisca et Maximilla fuerunt. MONTE [470] Iste et Graece g-Dionusos a MONTE Indiae Nysa, ubi dicitur esse nutritus. MONTEM [428] Idolum enim fuit Moab, cognomento Baal, super MONTEM Phegor, quem Latini Priapum uocant, deum hortorum. MONTIBUS [139] (35) Montani haeretici dicti, quod tempore persecutionis in MONTIBUS latuerunt; qua occasione se a catholicae Ecclesiae corpore diuiserunt. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere MONTIBUS ornos». MONTIUM [596] Nymphas quippe MONTIUM Oreades dicunt, siluarum Dryades, fontium Hamadryades, camporum Naides, maris Nereides. MORES [204] (5) MORES enim apud Graecos eqh appellantur. [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium MORES, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. MORESQUE [276] Hi enim uniuersorum delicta corripiunt, nec uitabatur eis pessimum quemque describere, nec cuilibet peccata MORESQUE reprehendere. MORI [174] (59) Arabici nuncupati, eo quod in Arabia exorti sunt, dicentes animam cum corpore MORI, atque in nouissimum utrumque resurgi. MORIBUS [203] Ethici, quia de MORIBUS disputant. [205] (6) Logici autem, quia in natura et in MORIBUS rationem adiungunt. MORS [487] Nam a Marte MORS nuncupatur. MORTALEM [225] Hi dicunt quandam particulam animae esse aeternam: de reliquo magna ex parte MORTALEM. MORTEM [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post MORTEM in daemones uerti putantes. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post MORTEM coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus in paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam MORTEM cottidie persuadendo adicit uel extendit? MORTIUM [462] (42) Pluton Graece, Latine Diespiter uel Ditis pater; quem alii Orcum uocant, quasi receptorem MORTIUM. [486] (51) Item Martem quasi effectorem MORTIUM. MORTUI [322] (11) Necromantii sunt, quorum praecantationibus uidentur resuscitati MORTUI diuinare, et ad interrogata respondere. MORTUIS [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus MORTUIS homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. MORTUORUM [321] Hi etiam sanguine utuntur et uictimis, et saepe contingunt corpora MORTUORUM. [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio MORTUORUM constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. [604] (100) Manes deos MORTUORUM dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. MORTUUS [232] Unde et dixit: «Non ero, posteaquam MORTUUS fuero». [323] g-nekros enim Graece MORTUUS, g-manteia diuinatio nuncupatur: ad quos sciscitandos cadaueri sanguis adicitur. [362] (35) Nam dicitur fabulose, arante quodam rustico, subito hunc ex glebis exiluisse et aruspicinam dictasse, qua die et MORTUUS est. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem MORTUUS fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua MORTUUS ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. MOS [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis MOS erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. MOTUMQUE [460] (41) Claudus autem dicitur Vulcanus, quia per naturam numquam rectus (est) ignis, sed quasi claudus eiusmodi speciem MOTUMQUE habet. MOTUS [594] Nam aquae MOTUS musicen efficit. MOUEANTUR [519] Quod sedes finguntur circa eam, quia cum omnia MOUEANTUR, ipsam non moueri. MOUERI [519] Quod sedes finguntur circa eam, quia cum omnia moueantur, ipsam non MOUERI. MOYSI [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam MOYSI simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. MUGIRE [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; MUGIRE uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». MULIEBRI [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber MULIEBRI et delicato corpore pingitur. MULIERES [466] Dicunt enim MULIERES ei adtributas et uinum propter excitandam libidinem. MULIERIBUS [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis MULIERIBUS adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [611] Saepe enim inprobi existunt etiam MULIERIBUS, et earum peragunt concubitum: quos daemones Galli Dusios uocant, quia adsidue hanc peragunt inmunditiam. MULIERIS [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam MULIERIS ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. MULTA [38] Qui autem non diligit, quamuis MULTA bona faciat, frustra laborat. [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est MULTA incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [300] (7) Quarum omnium carmina efferuntur, in quibus de Deo et de Christo et gentibus MULTA scripsisse manifestissime conprobantur. [305] (2) Hanc artem MULTA post saecula Democritus ampliauit, quando et Hippocrates medicinae disciplina effloruit. [403] Praesciunt enim futura MULTA, unde et solent responsa aliqua dare. MULTARUMQUE [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem MULTARUMQUE artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. MULTAS [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum MULTAS perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. MULTIS [54] Alii dicunt a senibus, quia MULTIS annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se MULTIS erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. MULTO [469] Idem autem et Lyaeus apo tou luein, quod MULTO uino membra soluantur. MULTORUM [535] Hanc enim inuentricem MULTORUM ingeniorum perhibent, et inde eam artem et rationem interpretantur, quia sine ratione nihil potest contineri. MULTOS [60] MULTOS enim ex his sequitur confessio, quos antea perfidia possidebat. [209] Hi animarum creatorem esse Deum, corporum angelos asserunt; per MULTOS annorum circulos in diuersa corpora redire animas dicunt. MULTUM [268] Iam dehinc sequentes tragici MULTUM honorem adepti sunt, excellentes in argumentis fabularum ad ueritatis imaginem fictis. MUNDANOS [128] Qui nomen suum si cognoscere uellent, MUNDANOS se potius quam mundos uocarent. MUNDI [149] Animas quoque in MUNDI principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de MUNDI statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [250] (21) Unde et Varro ignem MUNDI animum dicit, proinde quod in mundo ignis omnia gubernet, sicut animus in nobis. [452] (37) Ianum dicunt quasi MUNDI uel caeli uel mensuum ianuam: duas Iani facies faciunt, propter orientem et occidentem. [453] Cum uero faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad quattuor MUNDI partes hoc referunt, uel ad quattuor elementa siue tempora. [455] (38) Neptunum aquas MUNDI praedicant; et dictus ab eis Neptunus, quasi nube tonans. [531] (70) Et sororem dicunt quod MUNDI pars est; coniugem, quod commixta concordat. MUNDIORES [127] Gloriantes enim de suis meritis, negant paenitentibus ueniam peccatorum: uiduas, si nupserint, tamquam adulteras damnant: MUNDIORES se ceteris praedicant. MUNDITIAM [126] (28) Catharoe propter MUNDITIAM ita se nominauerunt. MUNDO [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo pro omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso MUNDO». [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, quod nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos qui ali quid in hoc MUNDO utuntur. [249] De MUNDO autem Platonici adfirmant incorporalem; Stoici corporalem; Epicurus atomis; Pythagoras ex numeris; Heraclitus ex igni. [250] (21) Unde et Varro ignem mundi animum dicit, proinde quod in MUNDO ignis omnia gubernet, sicut animus in nobis. [252] Ergo et ignis cum de MUNDO per fulgura proficiscitur, mundus emoritur. MUNDOS [128] Qui nomen suum si cognoscere uellent, mundanos se potius quam MUNDOS uocarent. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles MUNDOS opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. MUNDUM [90] (3) Menandriani a Menandro mago, discipulo Simonis nuncupati; qui MUNDUM non a Deo, sed ab angelis factum asserunt. [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse MUNDUM. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi MUNDUM. [239] Quidam enim corporeo sensu hunc MUNDUM uisibilem ex quattuor elementis Deum esse dixerunt, ut Dionysius Stoicus. MUNDUS [252] Ergo et ignis cum de mundo per fulgura proficiscitur, MUNDUS emoritur. [516] Quod sustinetur rotis, quia MUNDUS rotatur et uolubilis est. MUNUS [534] Apud Latinos autem Mineruam uocatam quasi deam et MUNUS artium uariarum. MURMURE [315] Et post paululum adiecit: MURMURE nam magico tenues excire figuras, atque sepulchrales scite incantare fauillas. MUSAS [593] Ipsas autem dicunt et MUSAS quas et nymphas, nec inmerito. MUSCA [431] Zebub enim MUSCA uocatur. MUSCARUM [430] (26) Belzebub idolum fuit Accaron, quod interpretatur uir MUSCARUM. [432] Spurcissimum igitur idolum ideo uirum MUSCARUM uocatum propter sordes idolatriae, siue pro inmunditia. MUSICEN [594] Nam aquae motus MUSICEN efficit. MUTABILIUS [550] Qui ideo alatus pingitur, quia nihil amantibus leuius, nihil MUTABILIUS inuenitur. MUTAUERUNT [363] Quos libros Romani ex Tusca lingua in propriam MUTAUERUNT. MUTAUIT [310] (5) Fertur et quaedam maga famosissima Circe, quae socios Ulixis MUTAUIT in bestias. MYSTICUM [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut MYSTICUM significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. NAIDES [596] Nymphas quippe montium Oreades dicunt, siluarum Dryades, fontium Hamadryades, camporum NAIDES, maris Nereides. NAM [15] NAM Hierusalem pacis uisio interpretatur. [28] NAM credere iam non possumus quod uidemus. [35] NAM dilectio a duobus incipit, quod est amor Dei et proximi; de. [49] NAM sectas dicimus habitus animorum, ac instituta circa disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. [64] NAM Pharisaei ex Hebraeo in Latinum interpretantur Diuisi, eo quod traditionum et obseruationum, quas illi g-deuterehseis uocant, iustitiam praeferunt. [74] NAM cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [78] NAM in obseruationibus suis a Iudaeis omnino separantur, quorum superstitio proculdubio omnibus nota est. [80] NAM Prophetas non recipiunt. [177] NAM g-tessares quattuor significat, et g-deka decem. [198] NAM dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [200] Idem autem philosophi triplici genere diuiduntur: NAM aut Physici sunt, aut Ethici, aut Logici. [283] NAM poeta illic et introductae personae loquuntur. [287] NAM g-sohs Aeolico sermone deos, g-boulehn Graeci mentem nuncupant, quasi dei mentem. [315] Et post paululum adiecit: Murmure NAM magico tenues excire figuras, atque sepulchrales scite incantare fauillas. [324] NAM amare daemones sanguinem dicitur. [339] NAM auspicia sunt quae iter facientes obseruant. [362] (35) NAM dicitur fabulose, arante quodam rustico, subito hunc ex glebis exiluisse et aruspicinam dictasse, qua die et mortuus est. [381] (3) NAM quorundam et inuentiones artium cultu peperisse dicuntur, ut Aesculapio medicina, Vulcano fabrica. [395] NAM latreia Graece, Latine seruitus dicitur, quae quantum ad ueram religionem adtinet, nonnisi uni et soli Deo debetur. [420] (22) NAM et templum Hierosolymis reparare, et omnes ueteris legis caerimonias restaurare temptabit. [473] NAM ideo Mercurius quasi medius currens dicitur appellatus, quod sermo currat inter homines medius. [481] (48) NAM bellantes ac dissidentes interpretum oratione sedantur; unde secundum Liuium legati pacis caduceatores dicuntur. [487] NAM a Marte mors nuncupatur. [547] (79) NAM quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. [591] NAM ex nubibus aquae, unde deriuatum est. [594] NAM aquae motus musicen efficit. NASCANTUR [230] (16) Sed originem rerum atomis, id est insecabilibus ac solidis corporibus adsignauit, quorum fortuitis concursionibus uniuersa NASCANTUR et nata sint. [459] Idcirco autem Vulcanus de femore Iunonis fingitur natus, quod fulmina de imo aere NASCANTUR. [513] (62) Quod simulacrum eius cum claui fingitur, quia tellus hieme clauditur, uere aperitur ut fruges NASCANTUR. NASCATUR [494] Unde et sol puer pingitur, eo quod cottidie oriatur et noua luce NASCATUR. [527] Propterea et uirgines ei seruire dicuntur, eo quod sicut ex uirgine, ita nihil ex igne NASCATUR. NASCENTIUM [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu NASCENTIUM mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. NASCI [525] Et ideo uirginem putant, quia ignis inuiolabile sit elementum, nihilque NASCI possit ex eo, quippe qui omnia quae arripuerit absumat. NASCIMUR [584] Incipimus enim cum NASCIMUR, sumus cum uiuimus, desiimus cum interimus. NASCITUR [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui NASCITUR. [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id est notationes siderum, quomodo se habeant cum quisque NASCITUR. [444] (32) Hunc Caeli patris abscidisse genitalia dicunt, quia nihil in caelo de seminibus NASCITUR. [457] Ignis enim e nubibus NASCITUR. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo NASCITUR, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. NATA [230] (16) Sed originem rerum atomis, id est insecabilibus ac solidis corporibus adsignauit, quorum fortuitis concursionibus uniuersa nascantur et NATA sint. [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano NATA, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus NATA est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. NATALIUM [346] (23) Genethliaci appellati propter NATALIUM considerationes dierum. NATAM [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non NATAM introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. [390] (8) Gentiles autem primum Prometheum simulacrum hominum de luto finxisse perhibent, ab eoque NATAM esse artem simulacra et statuas fingendi. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse NATAM, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. NATAQUE [526] (68) Ouidius in Fastis (6,291): Nec tu aliud Vestam quam uiuam intellege flammam; NATAQUE de flamma corpora nulla uides. NATIONIBUS [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter NATIONIBUS adsignauerunt. NATIUITATEM [350] (26) Cuius artis scientia usque ad Euangelium fuit concessa, ut Christo edito nemo exinde NATIUITATEM alicuius de caelo interpretaretur. NATIUITATI [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre NATIUITATI initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. NATIUITATIS [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in NATIUITATIS suae terra habuerunt. [351] (27) Horoscopi dicti, quod horas NATIUITATIS hominum speculantur dissimili et diuerso fato. NATO [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non NATO eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. NATORUM [528] (69) Iunonem dicunt quasi ianonem, id est ianuam, pro purgationibus feminarum, eo quod quasi portas matrum NATORUM pandat, et nubentum maritis. NATUM [158] (46) Antidicomaritae appellati sunt pro eo, quod Mariae uirginitati contradicunt, adserentes eam post Christum NATUM uiro suo fuisse conmixtam. [172] (57) Eluidiani ab Eluidio nominati, qui dicunt post NATUM Christum alios Mariam filios de uiro Ioseph peperisse. [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui in Euangelio NATUM Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli Mathematici. NATURA [202] NATURA quippe Graece g-fusi uocatur. [205] (6) Logici autem, quia in NATURA et in moribus rationem adiungunt. [405] Hi corporum aeriorum NATURA uigent. [607] Quarum NATURA esse dicitur terrere paruulos et in angulis garrire tenebrosis. NATURAE [554] (81) Pan dicunt Graeci, Latini Siluanum, deum rusticorum, quem in NATURAE similitudinem formauerunt; unde et Pan dictus est, id est omne. [562] Caprinas ungulas habet, ut soliditatem terrae ostendat, quem uolunt rerum et totius NATURAE deum; unde Pan quasi omnia dicunt. NATURAM [95] Animam NATURAM Dei esse dicunt, bonum et malum Deum suis dogmatibus fingunt. [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in eo diuinam adseruit esse NATURAM. [185] Hi trium Chalcedonensium capitulorum inpugnatores duarum in Christo substantiarum proprietatem negant, et unam in eius persona NATURAM praedicant. [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus unam in Christo NATURAM adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. [460] (41) Claudus autem dicitur Vulcanus, quia per NATURAM numquam rectus (est) ignis, sed quasi claudus eiusmodi speciem motumque habet. NATURAS [132] Hic duas NATURAS et substantias introduxit, id est bonam et malam, et animas ex Deo quasi ex aliquo fonte manare adseruit. NATURIS [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus NATURIS, sed solam in eo diuinam adseruit esse naturam. [201] (4) Physici dicti, quia de NATURIS tractant. NATUS [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit NATUS, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. [459] Idcirco autem Vulcanus de femore Iunonis fingitur NATUS, quod fulmina de imo aere nascantur. NAUI [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in NAUI cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. NAUIBUS [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui NAUIBUS transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. NAXOS [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas Minerua, apud Samum Iuno, apud Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud NAXOS Liber, apud Delos Apollo. NAZARAEI [100] (9) NAZARAEI dicti, qui dum Christum, qui a uico Nazaraeus est appellatus, filium Dei confiteantur, omnia tamen ueteris Legis custodiunt. NAZARAEUS [100] (9) Nazaraei dicti, qui dum Christum, qui a uico NAZARAEUS est appellatus, filium Dei confiteantur, omnia tamen ueteris Legis custodiunt. NE [71] (Galilaei dicunt Christum uenisse et docuisse eos NE dicerent dominum Caesarem neque eius monitis uterentur. [522] (66) Quod se apud eam iactant, praecipitur, inquiunt, ut qui terram colunt NE sedeant; semper enim esse quod agant. NEC [45] Nobis uero nihil ex nostro arbitrio inducere licet, sed NEC eligere quod aliqui de arbitrio suo induxerit. [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui NEC ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. [63] (3) Pharisaei (negant Christum uenisse NEC nulla in rebus praedictis communicant) (Pharisaei et Saducaei inter se contrarii sunt. [135] Incorporeus est enim, NEC membris distinguitur, nec corporis mole censetur. [135] Incorporeus est enim, nec membris distinguitur, NEC corporis mole censetur. [148] (40) Origeniani Origene auctore exorti sunt, dicentes quod non possit Filius uidere Patrem, NEC Spiritus sanctus Filium. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: NEC unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [276] Hi enim uniuersorum delicta corripiunt, NEC uitabatur eis pessimum quemque describere, nec cuilibet peccata moresque reprehendere. [276] Hi enim uniuersorum delicta corripiunt, nec uitabatur eis pessimum quemque describere, NEC cuilibet peccata moresque reprehendere. [309] (4) NEC mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, NEC aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. [526] (68) Ouidius in Fastis (6,291): NEC tu aliud Vestam quam uiuam intellege flammam; nataque de flamma corpora nulla uides. [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut NEC famae nec periculi sui respectum habere permittant. [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae NEC periculi sui respectum habere permittant. [593] Ipsas autem dicunt et Musas quas et nymphas, NEC inmerito. NECDUM [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est, sicut in carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et NECDUM regenerati. NECESSARIUM [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem NECESSARIUM commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. NECI [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine uirgae in lucem reuocasse animas, ast alios damnasse NECI. NECROMANTIA [308] Per quandam scientiam futurorum et infernorum et uocationes eorum inuenta sunt aruspicia, augurationes, et ipsa quae dicuntur oracula et NECROMANTIA. [325] Ideoque quotiens NECROMANTIA fit, cruor aqua miscitur, ut cruore sanguinis facilius prouocentur. NECROMANTII [322] (11) NECROMANTII sunt, quorum praecantationibus uidentur resuscitati mortui diuinare, et ad interrogata respondere. NEENTIS [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos NEENTIS traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos NEENTIS ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. NEFARIAS [334] (16) Arioli uocati, propter quod circa aras idolorum NEFARIAS preces emittunt, et funesta sacrificia offerunt, iisque celebritatibus daemonum responsa accipiunt. NEGANT [63] (3) Pharisaei (NEGANT Christum uenisse nec nulla in rebus praedictis communicant) (Pharisaei et Saducaei inter se contrarii sunt. [66] (4) Saducaei (NEGANT resurrectionem, dicentes dictum esse in Genesi (3,19): «Dudum terra es, et in terram ibis». [68] Vindicant enim sibi quod non sunt, corporis resurrectionem NEGANT, et animam interire cum corpore praedicant. [127] Gloriantes enim de suis meritis, NEGANT paenitentibus ueniam peccatorum: uiduas, si nupserint, tamquam adulteras damnant: mundiores se ceteris praedicant. [185] Hi trium Chalcedonensium capitulorum inpugnatores duarum in Christo substantiarum proprietatem NEGANT, et unam in eius persona naturam praedicant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei NEGANT: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [215] (9) Hi NEGANT sine uirtute effici quemquam beatum. [219] Virtutem continentiae esse NEGANT. NEGANTES [156] (44) Macedoniani a Macedonio Constantinopolitano episcopo dicti sunt, NEGANTES Deum esse Spiritum sanctum. NEGAT [421] Sed et ille Antichristus est qui NEGAT esse Deum Christum. NEGATIONIS [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum NEGATIONIS. NEGAUIT [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem NEGAUIT adsistere de duabus naturis, sed solam in eo diuinam adseruit esse naturam. NEGETUR [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio NEGETUR, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. NEGOTIIS [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: dies enim et horas in agendis NEGOTIIS operibusque custodiunt, et quid per singula tempora obseruare debeat homo, intendunt. NEKROS [323] g-NEKROS enim Graece mortuus, g-manteia diuinatio nuncupatur: ad quos sciscitandos cadaueri sanguis adicitur. NEMO [350] (26) Cuius artis scientia usque ad Euangelium fuit concessa, ut Christo edito NEMO exinde natiuitatem alicuius de caelo interpretaretur. NEPTUNUM [455] (38) NEPTUNUM aquas mundi praedicant; et dictus ab eis Neptunus, quasi nube tonans. NEPTUNUS [455] (38) Neptunum aquas mundi praedicant; et dictus ab eis NEPTUNUS, quasi nube tonans. NEQUAQUAM [27] (4) Fides est qua ueraciter credimus id quod NEQUAQUAM uidere ualemus. [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, quod nihil possidentes proprium, NEQUAQUAM recipiunt eos qui ali quid in hoc mundo utuntur. [393] (10) Hic primus omnium Iouem appellauit, simulacra repperit, aras statuit, uictimas inmolauit, NEQUAQUAM istiusmodi rebus in Graecia umquam uisis. NEQUE [71] (Galilaei dicunt Christum uenisse et docuisse eos ne dicerent dominum Caesarem NEQUE eius monitis uterentur. NEREIDES [596] Nymphas quippe montium Oreades dicunt, siluarum Dryades, fontium Hamadryades, camporum Naides, maris NEREIDES. NESCIENTES [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, NESCIENTES quae uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. NESCIO [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum NESCIO quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. [254] Inde g-aiohnes et formae NESCIO quae, inde apud Arium Trinitas nominis, et apud Valentinum Platonicus furor. [599] Et ideo NESCIO quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. NESTORIANI [181] (64) NESTORIANI a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. NESTORIO [181] (64) Nestoriani a NESTORIO Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. NETUM [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam NETUM atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. NICOLAITAE [92] (5) NICOLAITAE dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. NICOLAITARUM [93] Quos Iohannes in Apocalypsi inprobat dicens (2,6): «Sed hoc habes, quod odisti facta NICOLAITARUM». NICOLAO [92] (5) Nicolaitae dicti a NICOLAO, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. NIHIL [45] Nobis uero NIHIL ex nostro arbitrio inducere licet, sed nec eligere quod aliqui de arbitrio suo induxerit. [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine NIHIL corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, quod NIHIL possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos qui ali quid in hoc mundo utuntur. [231] Adserunt autem Deum NIHIL agere; omnia constare corporibus: animam nihil aliud esse quam corpus. [231] Adserunt autem Deum nihil agere; omnia constare corporibus: animam NIHIL aliud esse quam corpus. [444] (32) Hunc Caeli patris abscidisse genitalia dicunt, quia NIHIL in caelo de seminibus nascitur. [499] Unde et uirginem uolunt, quod uia NIHIL pariat. [527] Propterea et uirgines ei seruire dicuntur, eo quod sicut ex uirgine, ita NIHIL ex igne nascatur. [535] Hanc enim inuentricem multorum ingeniorum perhibent, et inde eam artem et rationem interpretantur, quia sine ratione NIHIL potest contineri. [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, NIHIL creatur. [550] Qui ideo alatus pingitur, quia NIHIL amantibus leuius, nihil mutabilius inuenitur. [550] Qui ideo alatus pingitur, quia nihil amantibus leuius, NIHIL mutabilius inuenitur. NIHILQUE [525] Et ideo uirginem putant, quia ignis inuiolabile sit elementum, NIHILQUE nasci possit ex eo, quippe qui omnia quae arripuerit absumat. NINI [425] Fuit enim hic Belus pater NINI, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. NINUS [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem NINUS rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. NISI [10] (3) Cur autem Ecclesia cum una sit, a Iohanne septem scribuntur, NISI ut una catholica septiformi plena Spiritu designetur? [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere, non NISI philosophus uocaretur. [437] (28) Quorum scilicet, NISI hominum quibus in paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit? [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia NISI humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. [578] Quod NISI hoc nomen iam in alia re soleret intellegi, quo corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum appellare. NITITUR [412] Ipse est enim aduersarius, qui est ueritatis inimicus, et semper sanctorum uirtutibus contraire NITITUR. NOBILIOR [301] Celebrior autem inter ceteras ac NOBILIOR Erythraea perhibetur. NOBILIS [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod NOBILIS ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». NOBIS [45] NOBIS uero nihil ex nostro arbitrio inducere licet, sed nec eligere quod aliqui de arbitrio suo induxerit. [250] (21) Unde et Varro ignem mundi animum dicit, proinde quod in mundo ignis omnia gubernet, sicut animus in NOBIS. [251] Quam uanissime: «Qui cum est,» inquit, «in NOBIS, ipsi sumus: cum exit, emorimur». NOCENS [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille NOCENS erit qui paleas furauerit quam qui aurum; qui mergum occiderit quam qui equum. NOCTE [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac NOCTE». [501] Dianam autem uocatam quasi Duanam, quod luna et die et NOCTE appareat. NOCTEM [178] (62) Nyctages a somno nuncupati, quod uigilias noctis respuant, superstitionem esse dicentes iura temerari diuina, qui NOCTEM ad requiem tribuit. NOCTIS [178] (62) Nyctages a somno nuncupati, quod uigilias NOCTIS respuant, superstitionem esse dicentes iura temerari diuina, qui noctem ad requiem tribuit. NOCTURNOSQUE [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; NOCTURNOSQUE ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». NOETIANI [150] (41) NOETIANI a quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non in personis accipiunt. NOETO [150] (41) Noetiani a quodam NOETO uocati, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non in personis accipiunt. [152] (42) Sabelliani ab eodem NOETO pullulasse dicuntur, cuius discipulum perhibent fuisse Sabellium, ex cuius nomine maxime innotuerunt; unde et Sabelliani uocati sunt. NOLENS [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis presbytero exorti, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, NOLENS apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. NOLENTES [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere NOLENTES ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. NOLUMUS [578] Quod nisi hoc nomen iam in alia re soleret intellegi, quo corda hominum NOLUMUS inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum appellare. NOMEN [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, NOMEN accepit. [17] (7) Synagoga Graece congregatio dicitur, quod proprium NOMEN Iudaeorum populus tenuit. [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia NOMEN accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [29] Proprie autem NOMEN fidei inde est dictum, si omnino fiat quod dictum est aut promissum. [40] Dilectionis autem NOMEN tantum in melioribus rebus accipi solet. [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc NOMEN iactantiae. [109] (16) Sethiani NOMEN acceperunt a filio Adam, qui uocatus est Seth, dicentes eundem esse Christum. [112] (19) Apostolici hoc sibi NOMEN ideo praesumpserunt, quod nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos qui ali quid in hoc mundo utuntur. [123] (27) Cataphrygiis NOMEN prouincia Phrygia dedit, quia ibi extiterunt. [128] Qui NOMEN suum si cognoscere uellent, mundanos se potius quam mundos uocarent. [159] (47) Metangismonitae ideo tale NOMEN acceperunt, quia g-aggos Graece uas dicitur. [197] (2) NOMEN Philosophorum primum a Pythagora fertur exortum. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris NOMEN tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [290] Quod NOMEN ex officio, non ex proprietate uocabuli est. [375] Est autem NOMEN Graecum. [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, sub quo primum in arce oliua orta est, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione NOMEN sortita est. [401] Quidam uero Latini ignorantes Graece inperite dicunt idolum ex dolo sumpsisse NOMEN, quod diabolus creaturae cultum diuini nominis inuexit. [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod NOMEN et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos NOMEN habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [578] Quod nisi hoc NOMEN iam in alia re soleret intellegi, quo corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum appellare. [585] (94) Fortunam a fortuitis NOMEN habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. [597] (98) Heroas dicunt a Iunone traxisse NOMEN. NOMENQUE [228] Unde et a canibus, quorum uitam imitabantur, etiam uocabulum NOMENQUE traxerunt. NOMINA [56] Haereticorum autem dogmata ut facile possint agnosci, causas eorum uel NOMINA demonstrare oportuit. [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam NOMINA ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. [438] (29) Quaedam autem NOMINA deorum suorum gentiles per uanas fabulas ad rationes physicas conantur traducere, eaque in causis elementorum conposita esse interpretantur. [603] Hi dii quomodo uocabantur, uel quae NOMINA habuerint, ignoratur. NOMINARENT [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius NOMINARENT, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. NOMINATA [48] (4) Secta a sequendo et tenendo NOMINATA. NOMINATAE [288] Proinde igitur, quia diuinam uoluntatem hominibus interpretari solebant, Sibyllae NOMINATAE sunt. NOMINATI [101] (10) Ophitae a colubro NOMINATI sunt. [113] (20) Cerdoniani a Cerdone quodam NOMINATI; qui duo contraria principia adserunt. [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho NOMINATI, qui dicunt Deum non facere mala, contra illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». [172] (57) Eluidiani ab Eluidio NOMINATI, qui dicunt post natum Christum alios Mariam filios de uiro Ioseph peperisse. NOMINATUS [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus NOMINATUS est. NOMINAUERUNT [22] (1) Dogma a putando philosophi NOMINAUERUNT, id est, «hoc puto esse bonum,» «hoc puto esse uerum». [126] (28) Catharoe propter munditiam ita se NOMINAUERUNT. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum NOMINAUERUNT, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. NOMINE [62] Quo NOMINE admonentur ut de peioribus ad meliora transeant, et pristinos errores relinquant. [87] (1) Quidam etiam haeretici, qui de Ecclesia recesserunt, ex NOMINE suorum auctorum nuncupantur; quidam uero ex causis quas elegentes instituerunt. [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, Aetii discipulo, ex cuius NOMINE magis innotuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio Spiritum sanctum. [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius discipulum perhibent fuisse Sabellium, ex cuius NOMINE maxime innotuerunt; unde et Sabelliani uocati sunt. [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen NOMINE aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo NOMINE philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [263] Etiam per furorem diuini eodem erant NOMINE, quia et ipsi quoque pleraque uersibus efferebant. [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea NOMINE Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. [296] (5) Septima Cumana, NOMINE Amalthea, quae nouem libros adtulit Tarquinio Prisco, in quibus erant decreta Romana conscripta. [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, NOMINE Albunea. [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc NOMINE soli Mathematici. [352] (28) Sortilegi sunt qui sub NOMINE fictae religionis per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram eius NOMINE appellauerunt. [600] Quo NOMINE appellant alicuius meriti animas defunctorum, quasi g-aeroas, id est uiros aerios et caelo dignos propter sapientiam et fortitudinem. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, NOMINE hoc appellantur. NOMINENTUR [167] Hi amore martyrii semetipsos perimunt, ut uiolenter de hac uita discedentes martyres NOMINENTUR. NOMINIBUS [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum NOMINIBUS, non in personis accipiunt. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine NOMINIBUS: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [508] (59) Cererem, id est terram, a creandis frugibus adserunt dictam, appellantes eam NOMINIBUS plurimis. NOMINIS [254] Inde g-aiohnes et formae nescio quae, inde apud Arium Trinitas NOMINIS, et apud Valentinum Platonicus furor. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, NOMINIS memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [401] Quidam uero Latini ignorantes Graece inperite dicunt idolum ex dolo sumpsisse nomen, quod diabolus creaturae cultum diuini NOMINIS inuexit. [496] (55) Hunc Apollo sagittarum ictibus sternens NOMINIS quoque spolia reportauit, ut Pythius uocaretur. NON [6] NON enim sicut conuenticula haereticorum in aliquibus regionum partibus coartatur, sed per totum terrarum orbem dilatata diffunditur. [9] Unde Dominus in Euangelio (Luc- 11,23): «Qui mecum NON colligit, spargit». [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse NON ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». [28] Nam credere iam NON possumus quod uidemus. [33] Deest enim ibi pes, nullaque progrediendi facultas est; quia dum quisque peccatum amat, futuram gloriam NON sperat. [38] Qui autem NON diligit, quamuis multa bona faciat, frustra laborat. [39] Omnis autem dilectio carnalis NON dilectio, sed magis amor dici solet. [68] Vindicant enim sibi quod NON sunt, corporis resurrectionem negant, et animam interire cum corpore praedicant. [75] (8) Meristae appellati eo quod separent Scripturas, NON credentes omnibus Prophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus illos prophetasse. [80] Nam Prophetas NON recipiunt. [89] Hi dicunt creaturam NON a Deo, sed a uirtute quadam superna creatam. [90] (3) Menandriani a Menandro mago, discipulo Simonis nuncupati; qui mundum NON a Deo, sed ab angelis factum asserunt. [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum NON Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. [110] (17) Melchisedechiani uocati pro eo, quod Melchisedech sacerdotem Dei NON hominem fuisse, sed uirtutem Dei esse arbitrantur. [118] (24) Seueriani a Seuero exorti uinum NON bibunt: Vetus Testamentum et resurrectionem non recipiunt. [118] (24) Seueriani a Seuero exorti uinum non bibunt: Vetus Testamentum et resurrectionem NON recipiunt. [122] Deum enim Verbum NON credunt, respuentes Iohannis euangelium et Apocalypsin. [125] Hi aduentum Spiritus Sancti NON in Apostolis, sed in se traditum adserunt. [129] (29) Pauliani a Paulo Samosateno exorti sunt, qui dixit NON semper fuisse Christum, sed a Maria sumpsisse initium. [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam NON natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo NON nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. [137] Monachos tantum recipiunt, coniugia respuunt, regna caelorum paruulos habere NON credunt. [148] (40) Origeniani Origene auctore exorti sunt, dicentes quod NON possit Filius uidere Patrem, nec Spiritus sanctus Filium. [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, NON in personis accipiunt. [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium NON agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt Deum NON facere mala, contra illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». [165] (52) Bonosiaci a Bonoso quodam episcopo exorti produntur, qui Christum filium Dei adoptiuum, NON proprium adserunt. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam NON Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, NON recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (NON) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus NON manducant. [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia NON recesserit, tamen haereticus appellari potest. [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere, NON nisi philosophus uocaretur. [217] NON enim animal crimen, sed animus facit». [220] Affectant gloriam aeternam, cum se fateantur NON esse aeternos. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, NON sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. [232] Unde et dixit: «NON ero, posteaquam mortuus fuero». [245] Inuentum enim solummodo Deum, NON ut inuenerunt, exposuerunt, quia euanuerunt in cogitationibus suis. [281] Unde et Lucanus ideo in numero poetarum NON ponitur, quia uidetur historias conposuisse, non poema. [281] Unde et Lucanus ideo in numero poetarum non ponitur, quia uidetur historias conposuisse, NON poema. [290] Quod nomen ex officio, NON ex proprietate uocabuli est. [312] (6) Hinc apparet NON esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et NON aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? [361] Hic ex +oris+ aruspicinam dictauit, et postea NON apparuit. [373] (4) Post fidem autem NON debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam NON potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [413] Ipse et transgressor, quia praeuaricator effectus in ueritate, qua conditus est, NON stetit. [416] NON, quomodo quidam simplices intellegunt, Antichristum ideo dictum quod ante Christum uenturus sit, id est post cum ueniat Christus. [417] NON sic, sed Antichristus Graece dicitur, quod est Latine contrarius Christo. [450] (36) Et ideo NON figurae istae sunt, sed plane de ueritate scelera. [451] Unde turpe erat tales deos credi, quales homines esse NON debeant. [454] Sed dum hoc fingunt, monstrum, NON deum faciunt. [492] Ipsum Titan, quasi unum ex Titanis, qui aduersus Iouem NON fecit. [495] Pythium quoque eundem Apollinem uocari aiunt a Pythone inmensae molis serpente, cuius NON magis uenena quam magnitudo terrebat. [517] Quod leones illi subiciunt mansuetos, ut ostendant nullum genus esse tam ferum quod NON subigi possit aut superari ab ea. [519] Quod sedes finguntur circa eam, quia cum omnia moueantur, ipsam NON moueri. [524] (67) Eandem Vestam et ignem esse perhibent, quia terram ignem habere NON dubium est, ut ex Aetna Vulcanoque datur intellegi. [542] (76) Venerem exinde dicunt nuncupatam, quod sine ui femina uirgo esse NON desinat. [572] (87) Fauni a fando, uel g-apo g-tehs g-fohnehs dicti, quod uoce, NON signis ostendere uiderentur futura. [573] In lucis enim consulebantur a paganis, et responsa illis NON signis, sed uocibus dabant. [575] (89) Haec et alia sunt gentilium fabulosa figmenta, quae interpretata sic habentur, ut ea NON intellecta damnabiliter tamen adorent. [579] (91) NON enim abnuere possumus esse scriptum in litteris sanctis (Psalm- 61,12): «Semel locutus est Deus: duo haec audiui,» et cetera. [589] Quae ideo Furiae appellantur, quod stimulis suis mentem feriant et quietam esse NON sinant. NONA [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; NONA Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. NONDUM [368] (2) Gentiles sunt qui sine lege sunt, et NONDUM crediderunt. NONNISI [395] Nam latreia Graece, Latine seruitus dicitur, quae quantum ad ueram religionem adtinet, NONNISI uni et soli Deo debetur. [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium NONNISI calore consistit, unde est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem senior. NOS [52] Fit autem schisma cum dicunt homines, «NOS iusti sumus,» «nos sanctificamus inmundos,» et cetera similia. [52] Fit autem schisma cum dicunt homines, «nos iusti sumus,» «NOS sanctificamus inmundos,» et cetera similia. [55] (7) Lucretius autem superstitionem dicit superstantium rerum, id est caelestium et diuinorum quae super NOS stant; sed male dicit. [398] g-eidos enim Graece formam sonat, et ab eo per diminutionem idolum deductum aeque apud NOS formulam facit. NOSCERE [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis NOSCERE fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? NOSSE [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos NOSSE, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. NOSTRAM [19] (8) NOSTRAM uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. NOSTRAS [23] (2) Religio appellata, quod per eam uni Deo religamus animas NOSTRAS ad cultum diuinum uinculo seruiendi. NOSTRI [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei NOSTRI die ac nocte». NOSTRO [45] Nobis uero nihil ex NOSTRO arbitrio inducere licet, sed nec eligere quod aliqui de arbitrio suo induxerit. NOSTRORUM [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum NOSTRORUM, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». NOTA [78] Nam in obseruationibus suis a Iudaeis omnino separantur, quorum superstitio proculdubio omnibus NOTA est. NOTANDUM [387] (7) Et NOTANDUM quod Latinus sermo sit in Hebraeis. NOTATIONES [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id est NOTATIONES siderum, quomodo se habeant cum quisque nascitur. NOUA [494] Unde et sol puer pingitur, eo quod cottidie oriatur et NOUA luce nascatur. NOUATIANI [138] (34) NOUATIANI a Nouato Romae urbis presbytero exorti, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. NOUATO [138] (34) Nouatiani a NOUATO Romae urbis presbytero exorti, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. NOUEM [296] (5) Septima Cumana, nomine Amalthea, quae NOUEM libros adtulit Tarquinio Prisco, in quibus erant decreta Romana conscripta. NOUI [273] (7) Duo sunt autem genera comicorum, id est, ueteres et NOUI. [275] NOUI, qui et Satirici, a quibus generaliter uitia carpuntur, ut Flaccus, Persius, Iuuenalis uel alii. NOUIMUS [11] Sicut (et) de Domino NOUIMUS dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». NOUISSIMA [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora NOUISSIMA, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». NOUISSIMUM [174] (59) Arabici nuncupati, eo quod in Arabia exorti sunt, dicentes animam cum corpore mori, atque in NOUISSIMUM utrumque resurgi. NOUIT [316] Vita itidem spoliare alios ars noxia NOUIT. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut NOUIT incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. NOUO [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui NOUO marito sternebantur. NOUUM [133] Testamentum Vetus respuunt: NOUUM ex parte recipiunt. NOXIA [316] Vita itidem spoliare alios ars NOXIA nouit. NUBE [455] (38) Neptunum aquas mundi praedicant; et dictus ab eis Neptunus, quasi NUBE tonans. NUBENTUM [528] (69) Iunonem dicunt quasi ianonem, id est ianuam, pro purgationibus feminarum, eo quod quasi portas matrum natorum pandat, et NUBENTUM maritis. NUBIBUS [457] Ignis enim e NUBIBUS nascitur. [590] (96) Nymphas deas aquarum putant, dictas a NUBIBUS. [591] Nam ex NUBIBUS aquae, unde deriuatum est. NUDI [107] (14) Adamiani uocati, quod Adae imitentur nuditatem; unde et NUDI orant, et nudi inter se mares feminaeque conueniunt. [107] (14) Adamiani uocati, quod Adae imitentur nuditatem; unde et nudi orant, et NUDI inter se mares feminaeque conueniunt. [233] (17) Gymnosophistae NUDI per opacas Indiae solitudines perhibentur philosophari, adhibentes tantum genitalibus tegmina. [234] Gymnasium enim ex eo dictum est, quod iuuenes NUDI exercerentur in campo, ubi pudenda sola tantum operiunt. [277] Unde et NUDI pinguntur, eo quod per eos uitia singula denudentur. NUDIS [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae NUDIS pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. NUDITATEM [107] (14) Adamiani uocati, quod Adae imitentur NUDITATEM; unde et nudi orant, et nudi inter se mares feminaeque conueniunt. NUDO [489] (52) Quod uero NUDO pectore stat, ut bello se quisque sine formidine cordis obiciat. NULLA [63] (3) Pharisaei (negant Christum uenisse nec NULLA in rebus praedictis communicant) (Pharisaei et Saducaei inter se contrarii sunt. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit NULLA diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. [319] (10) Unde et Lucanus (6,457): Mens hausti NULLA sanie polluta ueneni incantata perit. [526] (68) Ouidius in Fastis (6,291): Nec tu aliud Vestam quam uiuam intellege flammam; nataque de flamma corpora NULLA uides. [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit in his quae fortuitu ueniunt, NULLA palam causa; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. NULLAM [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano quodam monacho dicti, adserentes NULLAM nuptarum et uirginum esse distantiam, nullumque inter abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. NULLAQUE [33] Deest enim ibi pes, NULLAQUE progrediendi facultas est; quia dum quisque peccatum amat, futuram gloriam non sperat. NULLUM [147] Dicunt etiam NULLUM inputari peccatum in fide manentium. [461] Ideo autem in fabrorum fornace eundem Vulcanum auctorem dicunt, quia sine igne NULLUM metalli genus fundi extendique potest. [517] Quod leones illi subiciunt mansuetos, ut ostendant NULLUM genus esse tam ferum quod non subigi possit aut superari ab ea. NULLUMQUE [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano quodam monacho dicti, adserentes nullam nuptarum et uirginum esse distantiam, NULLUMQUE inter abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. NULLUS [184] NULLUS enim corum reperitur auctor, a quo exorti sunt. [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus NULLUS sit, ita in occulto iacere ueritatem. NUMEN [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in NUMEN sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. NUMERIS [249] De mundo autem Platonici adfirmant incorporalem; Stoici corporalem; Epicurus atomis; Pythagoras ex NUMERIS; Heraclitus ex igni. [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus NUMERIS extulerunt. NUMERO [281] Unde et Lucanus ideo in NUMERO poetarum non ponitur, quia uidetur historias conposuisse, non poema. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in NUMERO deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. NUMIDIA [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de NUMIDIA ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. NUMINA [592] Nymphas deas aquarum, quasi NUMINA lympharum. NUMINIS [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar NUMINIS colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. NUMQUAM [19] (8) Nostram uero Apostoli NUMQUAM synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [460] (41) Claudus autem dicitur Vulcanus, quia per naturam NUMQUAM rectus (est) ignis, sed quasi claudus eiusmodi speciem motumque habet. NUNCUPABANTUR [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes magi NUNCUPABANTUR, sicut de his legitur qui in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli Mathematici. NUNCUPANT [287] Nam g-sohs Aeolico sermone deos, g-boulehn Graeci mentem NUNCUPANT, quasi dei mentem. NUNCUPANTUR [87] (1) Quidam etiam haeretici, qui de Ecclesia recesserunt, ex nomine suorum auctorum NUNCUPANTUR; quidam uero ex causis quas elegentes instituerunt. [317] (9) Magi sunt, qui uulgo malefici ob facinorum magnitudinem NUNCUPANTUR. [370] (3) Proinde gentiles primitus NUNCUPANTUR: ipsi dicuntur Graece Ethnici. NUNCUPATA [385] (6) Simulacra autem a similitudine NUNCUPATA, eo quod manu artificis ex lapide aliaue materia eorum uultus imitantur in quorum honore finguntur. [539] Triton enim Africae palus est, circa quam fertur uirginali apparuisse aetate, propter quod Tritonia NUNCUPATA est. NUNCUPATAM [542] (76) Venerem exinde dicunt NUNCUPATAM, quod sine ui femina uirgo esse non desinat. NUNCUPATI [90] (3) Menandriani a Menandro mago, discipulo Simonis NUNCUPATI; qui mundum non a Deo, sed ab angelis factum asserunt. [97] (8) Cerinthiani a Cerintho quodam NUNCUPATI. [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo NUNCUPATI, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. [143] (38) Aeriani ab Aerio quodam NUNCUPATI sunt. [161] (48) Patriciani a quodam Patricio NUNCUPATI sunt, qui substantiam humanae carnis a diabolo conditam dicunt. [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro NUNCUPATI, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. [174] (59) Arabici NUNCUPATI, eo quod in Arabia exorti sunt, dicentes animam cum corpore mori, atque in nouissimum utrumque resurgi. [178] (62) Nyctages a somno NUNCUPATI, quod uigilias noctis respuant, superstitionem esse dicentes iura temerari diuina, qui noctem ad requiem tribuit. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo NUNCUPATI, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [226] (14) Cynici ab inmunditia inpudentiae NUNCUPATI. [335] (17) Haruspices NUNCUPATI, quasi horarum inspectores: dies enim et horas in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per singula tempora obseruare debeat homo, intendunt. NUNCUPATUR [323] g-nekros enim Graece mortuus, g-manteia diuinatio NUNCUPATUR: ad quos sciscitandos cadaueri sanguis adicitur. [463] Unde et orca NUNCUPATUR uas quod recipit aquas. [487] Nam a Marte mors NUNCUPATUR. NUNCUPATUS [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit NUNCUPATUS; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. NUNTIUM [478] (47) NUNTIUM dictum, quoniam per sermonem omnia cogitata enuntiantur. NUPSERINT [127] Gloriantes enim de suis meritis, negant paenitentibus ueniam peccatorum: uiduas, si NUPSERINT, tamquam adulteras damnant: mundiores se ceteris praedicant. NUPTARUM [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano quodam monacho dicti, adserentes nullam NUPTARUM et uirginum esse distantiam, nullumque inter abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. NUPTIALI [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum a Maria per Ioseph NUPTIALI coitu fuisse conceptum. NUSQUAM [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo NUSQUAM poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. NUTRITA [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua NUTRITA est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. NUTRITUS [470] Iste et Graece g-Dionusos a monte Indiae Nysa, ubi dicitur esse NUTRITUS. NUTRIX [512] Est enim alimentorum NUTRIX terra. NYCTAGES [178] (62) NYCTAGES a somno nuncupati, quod uigilias noctis respuant, superstitionem esse dicentes iura temerari diuina, qui noctem ad requiem tribuit. NYMPHARUM [595] (97) NYMPHARUM apud gentiles uaria sunt uocabula. [613] Ad quem Horatius dicit (C- 3,18,1): Faune, NYMPHARUM fugientium amator, per meos fines et aprica rura lenis incedas. NYMPHAS [590] (96) NYMPHAS deas aquarum putant, dictas a nubibus. [592] NYMPHAS deas aquarum, quasi numina lympharum. [593] Ipsas autem dicunt et Musas quas et NYMPHAS, nec inmerito. [596] NYMPHAS quippe montium Oreades dicunt, siluarum Dryades, fontium Hamadryades, camporum Naides, maris Nereides. NYSA [470] Iste et Graece g-Dionusos a monte Indiae NYSA, ubi dicitur esse nutritus. [471] Ceterum est et NYSA ciuitas, in qua colitur idem Liber, unde Nysaeus dictus est. NYSAEUS [471] Ceterum est et Nysa ciuitas, in qua colitur idem Liber, unde NYSAEUS dictus est. OB [267] Unde et Horatius (A- P- 220): Carmine qui tragico uilem certauit OB hircum. [317] (9) Magi sunt, qui uulgo malefici OB facinorum magnitudinem nuncupantur. [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui OB uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. [497] Unde et OB insigne uictoriae Pythia sacra celebranda constituit. OBICIAT [489] (52) Quod uero nudo pectore stat, ut bello se quisque sine formidine cordis OBICIAT. OBLATAM [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi OBLATAM recusat, et cui debetur ostendit. OBLATIONE [115] (22) Artotyritae ab OBLATIONE uocati. OBLATIONEM [116] Panem enim et caseum offerunt, dicentes primis hominibus OBLATIONEM a fructibus terrae et a fructibus ouium fuisse celebratam. OBLIQUIS [280] (10) Officium autem poetae in eo est ut ea, quae uere gesta sunt, in alias species OBLIQUIS figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. OBSERUANDUM [176] (61) Tessarescaedecatitae dicti, quia XIV luna pascha cum Iudaeis OBSERUANDUM contendunt. OBSERUANT [98] Hi inter cetera circumcisionem OBSERUANT; mille annos post resurrectionem in uoluptate carnis futuros praedicant. [339] Nam auspicia sunt quae iter facientes OBSERUANT. OBSERUARE [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: dies enim et horas in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per singula tempora OBSERUARE debeat homo, intendunt. OBSERUATIO [53] (6) Superstitio dicta eo quod sit superflua aut superinstituta OBSERUATIO. OBSERUATIONES [337] (18) Augures sunt, qui uolatus auium et uoces intendunt, aliaque signa rerum uel OBSERUATIONES inprouisas hominibus occurrentes. OBSERUATIONIBUS [78] Nam in OBSERUATIONIBUS suis a Iudaeis omnino separantur, quorum superstitio proculdubio omnibus nota est. OBSERUATIONUM [64] Nam Pharisaei ex Hebraeo in Latinum interpretantur Diuisi, eo quod traditionum et OBSERUATIONUM, quas illi g-deuterehseis uocant, iustitiam praeferunt. OBSERUATUR [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus OBSERUATUR; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. OBTUTU [16] Ibi enim absorpta omni aduersitate pacem, quae est Christus, praesenti possidebit OBTUTU. OCCASIONE [139] (35) Montani haeretici dicti, quod tempore persecutionis in montibus latuerunt; qua OCCASIONE se a catholicae Ecclesiae corpore diuiserunt. OCCIDENTEM [452] (37) Ianum dicunt quasi mundi uel caeli uel mensuum ianuam: duas Iani facies faciunt, propter orientem et OCCIDENTEM. OCCIDERIT [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit qui paleas furauerit quam qui aurum; qui mergum OCCIDERIT quam qui equum. [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem OCCIDERIT. OCCULTA [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et OCCULTA esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. OCCULTO [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in OCCULTO iacere ueritatem. OCCURRENTES [337] (18) Augures sunt, qui uolatus auium et uoces intendunt, aliaque signa rerum uel obseruationes inprouisas hominibus OCCURRENTES. OCTAUA [299] (6) OCTAUA Hellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. OCULORUM [359] Dictum autem praestigium, quod praestringat aciem OCULORUM. OCULOS [342] (20) Duo sunt autem genera auspiciorum: unum ad OCULOS, alterum ad aures pertinens. [343] Ad OCULOS scilicet uolatus; ad aures uox auium. ODISTI [93] Quos Iohannes in Apocalypsi inprobat dicens (2,6): «Sed hoc habes, quod ODISTI facta Nicolaitarum». OFFERRE [144] Hi OFFERRE sacrificium pro defunctis spernunt. OFFERUNT [116] Panem enim et caseum OFFERUNT, dicentes primis hominibus oblationem a fructibus terrae et a fructibus ouium fuisse celebratam. [117] (23) Aquarii appellati, eo quod aquam solam OFFERUNT in calice sacramenti. [334] (16) Arioli uocati, propter quod circa aras idolorum nefarias preces emittunt, et funesta sacrificia OFFERUNT, iisque celebritatibus daemonum responsa accipiunt. OFFICIO [290] Quod nomen ex OFFICIO, non ex proprietate uocabuli est. OFFICIORUM [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in OFFICIORUM nominibus, non in personis accipiunt. OFFICIUM [280] (10) OFFICIUM autem poetae in eo est ut ea, quae uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium OFFICIUM nonnisi calore consistit, unde est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem senior. OFIS [102] Coluber enim Graece OFIS dicitur. OLIM [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates OLIM, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines OLIM fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. OLIUA [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, sub quo primum in arce OLIUA orta est, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione nomen sortita est. OLON [5] Catholica, uniuersalis, g-apou g-tou g-kaq' g-OLON, id est secundum totum. OMNE [216] OMNE peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit qui paleas furauerit quam qui aurum; qui mergum occiderit quam qui equum. [458] (40) Unde etiam Homerus dicit eum praecipitatum de aere in terras, quod OMNE fulmen de aere cadit. [554] (81) Pan dicunt Graeci, Latini Siluanum, deum rusticorum, quem in naturae similitudinem formauerunt; unde et Pan dictus est, id est OMNE. OMNEM [70] (5) Essei dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos OMNEM abstinentiam. [196] Est enim Philosophus qui diuinarum et humanarum (rerum) scientiam habet, et OMNEM bene uiuendi tramitem tenet. [400] (14) Inde idolatria omnis circa OMNEM idolum famulatus et seruitus. OMNES [4] (1) Ecclesia Graecum est, quod in Latinum uertitur conuocatio, propter quod OMNES ad se uocet. [286] (1) Sibyllae generaliter dicuntur OMNES feminae uates lingua Graeca. [420] (22) Nam et templum Hierosolymis reparare, et OMNES ueteris legis caerimonias restaurare temptabit. [423] OMNES enim, qui exeunt de Ecclesia et ab unitate fidei praeciduntur, et ipsi Antichristi sunt. [520] (65) Quod Corybantes eius ministri cum strictis gladiis esse finguntur, ut significetur OMNES pro terra sua debere pugnare. [601] (99) Penates gentiles dicebant OMNES deos quos domi colebant. OMNI [16] Ibi enim absorpta OMNI aduersitate pacem, quae est Christus, praesenti possidebit obtutu. [72] (6) Masbothei dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos in OMNI re sabbatizare. [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab OMNI populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint OMNI facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [356] Unde cuncta uitanda sunt a Christiano, et OMNI penitus execratione repudianda atque damnanda. OMNIA [100] (9) Nazaraei dicti, qui dum Christum, qui a uico Nazaraeus est appellatus, filium Dei confiteantur, OMNIA tamen ueteris Legis custodiunt. [163] (50) Floriani a Florino, qui e contrario dicunt Deum creasse male, contra id quod scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit Deus OMNIA bona». [222] Hi OMNIA incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [231] Adserunt autem Deum nihil agere; OMNIA constare corporibus: animam nihil aliud esse quam corpus. [250] (21) Unde et Varro ignem mundi animum dicit, proinde quod in mundo ignis OMNIA gubernet, sicut animus in nobis. [354] (30) Ad haec OMNIA pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. [478] (47) Nuntium dictum, quoniam per sermonem OMNIA cogitata enuntiantur. [484] Cur autem eum capite canino fingunt, haec ratio dicitur, quod inter OMNIA animalia canis sagacissimum genus et perspicax habeatur. [519] Quod sedes finguntur circa eam, quia cum OMNIA moueantur, ipsam non moueri. [521] Quod gallos huic deae ut seruirent fecerunt, significant qui semine indigeant, terram sequi oportere; in ea quippe OMNIA reperire. [525] Et ideo uirginem putant, quia ignis inuiolabile sit elementum, nihilque nasci possit ex eo, quippe qui OMNIA quae arripuerit absumat. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit OMNIA, in capite est. [562] Caprinas ungulas habet, ut soliditatem terrae ostendat, quem uolunt rerum et totius naturae deum; unde Pan quasi OMNIA dicunt. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter OMNIA quae futura sunt, et quae ipse facturus est. OMNIBUS [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo pro OMNIBUS uobis, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». [37] (7) Maior est autem haec OMNIBUS, quia qui diligit et credit et sperat. [75] (8) Meristae appellati eo quod separent Scripturas, non credentes OMNIBUS Prophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus illos prophetasse. [78] Nam in obseruationibus suis a Iudaeis omnino separantur, quorum superstitio proculdubio OMNIBUS nota est. [241] (19) Quidam animum in OMNIBUS commanentem et lucidum, ut Pythagoras. [355] (31) In quibus OMNIBUS ars daemonum est ex quadam pestifera societate hominum et angelorum malorum exorta. [447] (34) Iouis fertur a iuuando dictus, et Iuppiter quasi iuuans pater, hoc est, OMNIBUS praestans. OMNINO [29] Proprie autem nomen fidei inde est dictum, si OMNINO fiat quod dictum est aut promissum. [78] Nam in obseruationibus suis a Iudaeis OMNINO separantur, quorum superstitio proculdubio omnibus nota est. [440] OMNINO enim fingendi locus uacat, ubi ueritas cessat. OMNIPOTENS [532] Unde et Vergilius (Georg- 2,325): Tum pater OMNIPOTENS fecundis imbribus aether coniugis in gremium descendit. OMNIS [39] OMNIS autem dilectio carnalis non dilectio, sed magis amor dici solet. [289] (2) Sicut enim OMNIS uir prophetans uel uates dicitur uel propheta, ita omnis femina prophetans Sibylla uocatur. [289] (2) Sicut enim omnis uir prophetans uel uates dicitur uel propheta, ita OMNIS femina prophetans Sibylla uocatur. [399] Igitur OMNIS forma uel formula idolum se dici exposcit. [400] (14) Inde idolatria OMNIS circa omnem idolum famulatus et seruitus. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est OMNIS prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. OMNIUM [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana OMNIUM philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [300] (7) Quarum OMNIUM carmina efferuntur, in quibus de Deo et de Christo et gentibus multa scripsisse manifestissime conprobantur. [393] (10) Hic primus OMNIUM Iouem appellauit, simulacra repperit, aras statuit, uictimas inmolauit, nequaquam istiusmodi rebus in Graecia umquam uisis. [442] Hunc Latini a satu appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio OMNIUM pertineat rerum, uel a temporis longitudine, quod saturetur annis. [565] (85) Serapis OMNIUM maximus Aegyptiorum deus. [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat OMNIUM rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. OPACAS [233] (17) Gymnosophistae nudi per OPACAS Indiae solitudines perhibentur philosophari, adhibentes tantum genitalibus tegmina. OPEM [509] Dicunt etiam eam et OPEM, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. OPERA [106] (13) Archontiaci a principibus appellantur, qui uniuersitatem, quam Deus condidit, OPERA esse archangelorum defendunt. OPERE [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod OPERE melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. OPERI [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus OPERI suo Homerus inseruit. OPERIBUSQUE [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: dies enim et horas in agendis negotiis OPERIBUSQUE custodiunt, et quid per singula tempora obseruare debeat homo, intendunt. OPERIUNT [234] Gymnasium enim ex eo dictum est, quod iuuenes nudi exercerentur in campo, ubi pudenda sola tantum OPERIUNT. OPES [588] Ira, quae uindictam cupit; cupiditas, quae desiderat OPES: libido, quae appetit uoluptates. OPHITAE [101] (10) OPHITAE a colubro nominati sunt. OPINANTES [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac instituta circa disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia in religionis cultu OPINANTES quam ceteri. OPINANTUR [173] (58) Paterniani a Paterno quodam exorti (qui) inferiores corporis partes a diabolo factas OPINANTUR. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos OPINANTUR: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [222] Hi omnia incerta OPINANTUR; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. OPINIO [238] Quorum uaria constat OPINIO, quid Deus esset dum quaererent. OPORTERE [521] Quod gallos huic deae ut seruirent fecerunt, significant qui semine indigeant, terram sequi OPORTERE; in ea quippe omnia reperire. OPORTUIT [56] Haereticorum autem dogmata ut facile possint agnosci, causas eorum uel nomina demonstrare OPORTUIT. OPTIMUM [448] Hunc et priuato titulo Iouem OPTIMUM dixerunt, dum fuisset incestus in suis, inpudicus in extraneis. ORA [504] De qua Vergilius (Aen- 4,511): Tria uirginis ORA Dianae, quia eadem Luna, eadem Diana, eadem Proserpina uocatur. ORACULA [308] Per quandam scientiam futurorum et infernorum et uocationes eorum inuenta sunt aruspicia, augurationes, et ipsa quae dicuntur ORACULA et necromantia. ORANT [107] (14) Adamiani uocati, quod Adae imitentur nuditatem; unde et nudi ORANT, et nudi inter se mares feminaeque conueniunt. ORATIONE [481] (48) Nam bellantes ac dissidentes interpretum ORATIONE sedantur; unde secundum Liuium legati pacis caduceatores dicuntur. ORBE [307] (3) Itaque haec uanitas magicarum artium ex traditione angelorum malorum in toto terrarum ORBE plurimis saeculis ualuit. ORBEM [6] Non enim sicut conuenticula haereticorum in aliquibus regionum partibus coartatur, sed per totum terrarum ORBEM dilatata diffunditur. [514] Quod tympanum habet, significare uolunt ORBEM terrae. ORCA [463] Unde et ORCA nuncupatur uas quod recipit aquas. ORCUM [462] (42) Pluton Graece, Latine Diespiter uel Ditis pater; quem alii ORCUM uocant, quasi receptorem mortium. ORDIATUR [583] Quas tres esse uoluerunt: unam, quae uitam hominis ORDIATUR; alteram, quae contexat; tertiam, quae rumpat. ORDINATI [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principis in Alexandria populi peruersi electione uno die sunt ORDINATI episcopi. OREADES [596] Nymphas quippe montium OREADES dicunt, siluarum Dryades, fontium Hamadryades, camporum Naides, maris Nereides. ORIATUR [494] Unde et sol puer pingitur, eo quod cottidie ORIATUR et noua luce nascatur. ORIEBATUR [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane ORIEBATUR, cadere meruerunt. ORIENTEM [452] (37) Ianum dicunt quasi mundi uel caeli uel mensuum ianuam: duas Iani facies faciunt, propter ORIENTEM et occidentem. ORIGENE [148] (40) Origeniani ORIGENE auctore exorti sunt, dicentes quod non possit Filius uidere Patrem, nec Spiritus sanctus Filium. ORIGENIANI [148] (40) ORIGENIANI Origene auctore exorti sunt, dicentes quod non possit Filius uidere Patrem, nec Spiritus sanctus Filium. ORIGINEM [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in ORIGINEM Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [230] (16) Sed ORIGINEM rerum atomis, id est insecabilibus ac solidis corporibus adsignauit, quorum fortuitis concursionibus uniuersa nascantur et nata sint. ORIGO [441] (30) Saturnus ORIGO deorum et totius posteritatis a paganis designatur. [540] Unde et tanto procliyius dea credita, quanto minus ORIGO eius innotuit. ORIS [361] Hic ex +ORIS+ aruspicinam dictauit, et postea non apparuit. ORIUNTUR [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde ORIUNTUR, iterum redeunt. ORNARENT [439] Sed hoc a poetis totum fictum est, ut deos suos ORNARENT aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. ORNOS [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ORNOS». ORTA [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone ORTA, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, sub quo primum in arce oliua ORTA est, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione nomen sortita est. ORTI [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero ORTI sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo ORTI, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. OSTENDANT [517] Quod leones illi subiciunt mansuetos, ut OSTENDANT nullum genus esse tam ferum quod non subigi possit aut superari ab ea. OSTENDAT [562] Caprinas ungulas habet, ut soliditatem terrae OSTENDAT, quem uolunt rerum et totius naturae deum; unde Pan quasi omnia dicunt. OSTENDERE [572] (87) Fauni a fando, uel g-apo g-tehs g-fohnehs dicti, quod uoce, non signis OSTENDERE uiderentur futura. OSTENDIT [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur OSTENDIT. [518] (64) Quod in capite turritam gestat coronam, OSTENDIT superpositas terrae ciuitates quasi insignitas turribus constare. OTIOSUM [248] Epicurei OTIOSUM et inexercitatum. OUIDIUS [526] (68) OUIDIUS in Fastis (6,291): Nec tu aliud Vestam quam uiuam intellege flammam; nataque de flamma corpora nulla uides. OUIUM [116] Panem enim et caseum offerunt, dicentes primis hominibus oblationem a fructibus terrae et a fructibus OUIUM fuisse celebratam. P [267] Unde et Horatius (A- P- 220): Carmine qui tragico uilem certauit ob hircum. PACE [14] (6) Pro futura uero patriae PACE Hierusalem uocatur. PACEM [16] Ibi enim absorpta omni aduersitate PACEM, quae est Christus, praesenti possidebit obtutu. PACIS [15] Nam Hierusalem PACIS uisio interpretatur. [481] (48) Nam bellantes ac dissidentes interpretum oratione sedantur; unde secundum Liuium legati PACIS caduceatores dicuntur. PAENITENTIBUS [127] Gloriantes enim de suis meritis, negant PAENITENTIBUS ueniam peccatorum: uiduas, si nupserint, tamquam adulteras damnant: mundiores se ceteris praedicant. PAGANI [366] (1) PAGANI ex pagis Atheniensium dicti, ubi exorti sunt. [367] Ibi enim in locis agrestibus et pagis gentiles lucos idolaque statuerunt, et a tali initio uocabulum PAGANI sortiti sunt. [378] (1) Quos PAGANI deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. PAGANIS [365] DE PAGANIS. [441] (30) Saturnus origo deorum et totius posteritatis a PAGANIS designatur. [573] In lucis enim consulebantur a PAGANIS, et responsa illis non signis, sed uocibus dabant. PAGIS [366] (1) Pagani ex PAGIS Atheniensium dicti, ubi exorti sunt. [367] Ibi enim in locis agrestibus et PAGIS gentiles lucos idolaque statuerunt, et a tali initio uocabulum pagani sortiti sunt. PAGOS [269] (6) Comoedi appellati siue a loco, quia circum PAGOS agebant, quos Graeci g-kohma uocant, siue a comisatione. PALAM [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse PALAM cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit in his quae fortuitu ueniunt, nulla PALAM causa; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. PALEAS [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit qui PALEAS furauerit quam qui aurum; qui mergum occiderit quam qui equum. PALLANTEM [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod PALLANTEM gigantem occiderit. PALLAS [541] (75) PALLAS autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. PALLEIN [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou PALLEIN to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. PALLENE [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula PALLENE in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. PALUS [539] Triton enim Africae PALUS est, circa quam fertur uirginali apparuisse aetate, propter quod Tritonia nuncupata est. PAMPINO [467] Unde et frons eius PAMPINO cingitur. PAN [554] (81) PAN dicunt Graeci, Latini Siluanum, deum rusticorum, quem in naturae similitudinem formauerunt; unde et Pan dictus est, id est omne. [554] (81) Pan dicunt Graeci, Latini Siluanum, deum rusticorum, quem in naturae similitudinem formauerunt; unde et PAN dictus est, id est omne. [562] Caprinas ungulas habet, ut soliditatem terrae ostendat, quem uolunt rerum et totius naturae deum; unde PAN quasi omnia dicunt. PANDAT [528] (69) Iunonem dicunt quasi ianonem, id est ianuam, pro purgationibus feminarum, eo quod quasi portas matrum natorum PANDAT, et nubentum maritis. PANEM [116] PANEM enim et caseum offerunt, dicentes primis hominibus oblationem a fructibus terrae et a fructibus ouium fuisse celebratam. PANITAE [609] (103) Pilosi, qui Graece PANITAE, Latine Incubi appellantur, siue Inui ab ineundo passim cum animalibus. PAPHOS [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas Minerua, apud Samum Iuno, apud PAPHOS Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. PARADISO [103] Colunt enim serpentem, dicentes ipsum in PARADISO induxisse uirtutis cognitionem. [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus in PARADISO semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit? PARCANT [582] (93) Parcas kata antifrasin appellatas, quod minime PARCANT. PARCAS [582] (93) PARCAS kata antifrasin appellatas, quod minime parcant. [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut PARCAS, ut Eumenides. PARIAT [499] Unde et uirginem uolunt, quod uia nihil PARIAT. [511] Matrem uocatam, quod plurima PARIAT; magnam, quod cibum gignat; almam, quia uniuersa animalia fructibus suis alit. PARS [531] (70) Et sororem dicunt quod mundi PARS est; coniugem, quod commixta concordat. [561] PARS eius inferior foeda est, propter arbores et feras ut pecudes. PARTE [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex PARTE Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex PARTE gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [133] Testamentum Vetus respuunt: Nouum ex PARTE recipiunt. [225] Hi dicunt quandam particulam animae esse aeternam: de reliquo magna ex PARTE mortalem. PARTES [173] (58) Paterniani a Paterno quodam exorti (qui) inferiores corporis PARTES a diabolo factas opinantur. [353] (29) Salisatores uocati sunt, quia dum eis membrorum quaecumque PARTES salierint, aliquid sibi exinde prosperum seu triste significare praedicunt. [453] Cum uero faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi PARTES hoc referunt, uel ad quattuor elementa siue tempora. PARTIBUS [6] Non enim sicut conuenticula haereticorum in aliquibus regionum PARTIBUS coartatur, sed per totum terrarum orbem dilatata diffunditur. PARTICULAM [225] Hi dicunt quandam PARTICULAM animae esse aeternam: de reliquo magna ex parte mortalem. PARTIM [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, PARTIM subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, PARTIM experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, PARTIM per Dei iussum angelica reuelatione. PARUULOS [137] Monachos tantum recipiunt, coniugia respuunt, regna caelorum PARUULOS habere non credunt. [607] Quarum natura esse dicitur terrere PARUULOS et in angulis garrire tenebrosis. PASCHA [176] (61) Tessarescaedecatitae dicti, quia XIV luna PASCHA cum Iudaeis obseruandum contendunt. PASSIBILEM [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem PASSIBILEM dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. PASSIM [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod PASSIM in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. [609] (103) Pilosi, qui Graece Panitae, Latine Incubi appellantur, siue Inui ab ineundo PASSIM cum animalibus. PASSUM [91] (4) Basilidiani a Basilide appellati, qui inter reliquas blasphemias PASSUM Iesum abnegauit. [151] Unde et Patripassiani uocantur, quia Patrem PASSUM dicunt. PATER [155] 10,30): «Ego et PATER unum sumus». [425] Fuit enim hic Belus PATER Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. [447] (34) Iouis fertur a iuuando dictus, et Iuppiter quasi iuuans PATER, hoc est, omnibus praestans. [462] (42) Pluton Graece, Latine Diespiter uel Ditis PATER; quem alii Orcum uocant, quasi receptorem mortium. [532] Unde et Vergilius (Georg- 2,325): Tum PATER omnipotens fecundis imbribus aether coniugis in gremium descendit. PATERNIANI [173] (58) PATERNIANI a Paterno quodam exorti (qui) inferiores corporis partes a diabolo factas opinantur. PATERNO [173] (58) Paterniani a PATERNO quodam exorti (qui) inferiores corporis partes a diabolo factas opinantur. PATRE [160] Adserunt enim sic esse in PATRE Filium, tamquam uas minus intra uas maius. [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem PATRE Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de PATRE natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. PATREM [148] (40) Origeniani Origene auctore exorti sunt, dicentes quod non possit Filius uidere PATREM, nec Spiritus sanctus Filium. [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem esse et PATREM et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non in personis accipiunt. [151] Unde et Patripassiani uocantur, quia PATREM passum dicunt. PATRI [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, Aetii discipulo, ex cuius nomine magis innotuerunt: dissimilem PATRI asserentes Filium et Filio Spiritum sanctum. [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum PATRI Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo PATRI genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur PATRI Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. PATRIAE [14] (6) Pro futura uero PATRIAE pace Hierusalem uocatur. PATRIBUS [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis PATRIBUS uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. PATRICIANI [161] (48) PATRICIANI a quodam Patricio nuncupati sunt, qui substantiam humanae carnis a diabolo conditam dicunt. PATRICIO [161] (48) Patriciani a quodam PATRICIO nuncupati sunt, qui substantiam humanae carnis a diabolo conditam dicunt. PATRIPASSIANI [151] Unde et PATRIPASSIANI uocantur, quia Patrem passum dicunt. PATRIS [153] Hi unam personam PATRIS et Filii et Spiritus sancti astruunt. [444] (32) Hunc Caeli PATRIS abscidisse genitalia dicunt, quia nihil in caelo de seminibus nascitur. PAULATIM [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed PAULATIM hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. PAULIANI [129] (29) PAULIANI a Paulo Samosateno exorti sunt, qui dixit non semper fuisse Christum, sed a Maria sumpsisse initium. PAULO [129] (29) Pauliani a PAULO Samosateno exorti sunt, qui dixit non semper fuisse Christum, sed a Maria sumpsisse initium. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante PAULO Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. PAULULUM [315] Et post PAULULUM adiecit: Murmure nam magico tenues excire figuras, atque sepulchrales scite incantare fauillas. PAX [482] Sicut enim per fetiales bella indicebantur, ita PAX per caduceatores fiebat. PECCASSE [149] Animas quoque in mundi principio dicunt PECCASSE, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. PECCATA [276] Hi enim uniuersorum delicta corripiunt, nec uitabatur eis pessimum quemque describere, nec cuilibet PECCATA moresque reprehendere. PECCATO [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est, sicut in carne descenderunt sub PECCATO, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. PECCATORUM [127] Gloriantes enim de suis meritis, negant paenitentibus ueniam PECCATORUM: uiduas, si nupserint, tamquam adulteras damnant: mundiores se ceteris praedicant. [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate PECCATORUM de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum PECCATORUM post mortem in daemones uerti putantes. PECCATUM [33] Deest enim ibi pes, nullaque progrediendi facultas est; quia dum quisque PECCATUM amat, futuram gloriam non sperat. [147] Dicunt etiam nullum inputari PECCATUM in fide manentium. [216] Omne PECCATUM uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit qui paleas furauerit quam qui aurum; qui mergum occiderit quam qui equum. PECORA [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et PECORA solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. PECTORE [489] (52) Quod uero nudo PECTORE stat, ut bello se quisque sine formidine cordis obiciat. [537] (73) In cuius PECTORE ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio PECTORE loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. PECUDES [561] Pars eius inferior foeda est, propter arbores et feras ut PECUDES. PECUDUM [336] Hi etiam exta PECUDUM inspiciunt, et ex eis futura praedicunt. PECUNIA [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam PECUNIA emere uoluisset. PEDIBUS [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis PEDIBUS ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub PEDIBUS terram, et descendere montibus ornos». [477] Unde et uelox et errans inducitur: alas eius in capite et in PEDIBUS significare uolucrem fieri per aera sermonem. PEIORIBUS [62] Quo nomine admonentur ut de PEIORIBUS ad meliora transeant, et pristinos errores relinquant. PELAGIANI [179] (63) PELAGIANI a Pelagio monacho exorti. PELAGIO [179] (63) Pelagiani a PELAGIO monacho exorti. PELLEM [557] Distinctam maculis habet PELLEM, propter caeli sidera. PENATES [601] (99) PENATES gentiles dicebant omnes deos quos domi colebant. [602] Et PENATES dicti, quod essent in penetralibus, id est in secretis. PENDET [515] (63) Quod curru uehi dicitur, quia ipsa est terra quae PENDET in aere. PENE [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam PENE Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. PENETRALIBUS [602] Et penates dicti, quod essent in PENETRALIBUS, id est in secretis. PENITUS [356] Unde cuncta uitanda sunt a Christiano, et omni PENITUS execratione repudianda atque damnanda. PEPERISSE [172] (57) Eluidiani ab Eluidio nominati, qui dicunt post natum Christum alios Mariam filios de uiro Ioseph PEPERISSE. [381] (3) Nam quorundam et inuentiones artium cultu PEPERISSE dicuntur, ut Aesculapio medicina, Vulcano fabrica. PER [6] Non enim sicut conuenticula haereticorum in aliquibus regionum partibus coartatur, sed PER totum terrarum orbem dilatata diffunditur. [23] (2) Religio appellata, quod PER eam uni Deo religamus animas nostras ad cultum diuinum uinculo seruiendi. [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites PER aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. [65] Unde et diuisi uocantur a populo, quasi PER iustitiam. [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam PER sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed PER eam quasi per fistulam transisse adseruit. [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi PER fistulam transisse adseruit. [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum a Maria PER Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. [209] Hi animarum creatorem esse Deum, corporum angelos asserunt; PER multos annorum circulos in diuersa corpora redire animas dicunt. [233] (17) Gymnosophistae nudi PER opacas Indiae solitudines perhibentur philosophari, adhibentes tantum genitalibus tegmina. [252] Ergo et ignis cum de mundo PER fulgura proficiscitur, mundus emoritur. [263] Etiam PER furorem diuini eodem erant nomine, quia et ipsi quoque pleraque uersibus efferebant. [277] Unde et nudi pinguntur, eo quod PER eos uitia singula denudentur. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae PER uinolentiam dicuntur. [308] PER quandam scientiam futurorum et infernorum et uocationes eorum inuenta sunt aruspicia, augurationes, et ipsa quae dicuntur oracula et necromantia. [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: dies enim et horas in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid PER singula tempora obseruare debeat homo, intendunt. [347] Geneses enim hominum PER duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis PER quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. [398] g-eidos enim Graece formam sonat, et ab eo PER diminutionem idolum deductum aeque apud nos formulam facit. [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim PER Dei iussum angelica reuelatione. [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum gentiles PER uanas fabulas ad rationes physicas conantur traducere, eaque in causis elementorum conposita esse interpretantur. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes PER imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [456] (39) Vulcanum uolunt ignem; et dictus Vulcanus quasi uolans candor, uel quasi uolicanus, quod PER aerem uolat. [460] (41) Claudus autem dicitur Vulcanus, quia PER naturam numquam rectus (est) ignis, sed quasi claudus eiusmodi speciem motumque habet. [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo PER eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. [477] Unde et uelox et errans inducitur: alas eius in capite et in pedibus significare uolucrem fieri PER aera sermonem. [478] (47) Nuntium dictum, quoniam PER sermonem omnia cogitata enuntiantur. [482] Sicut enim PER fetiales bella indicebantur, ita pax per caduceatores fiebat. [482] Sicut enim per fetiales bella indicebantur, ita pax PER caduceatores fiebat. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia PER uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod PER coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc PER digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant PER auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [613] Ad quem Horatius dicit (C- 3,18,1): Faune, Nympharum fugientium amator, PER meos fines et aprica rura lenis incedas. PERAGUNT [333] (15) Incantatores dicti sunt, qui artem uerbis PERAGUNT. [611] Saepe enim inprobi existunt etiam mulieribus, et earum PERAGUNT concubitum: quos daemones Galli Dusios uocant, quia adsidue hanc peragunt inmunditiam. [611] Saepe enim inprobi existunt etiam mulieribus, et earum peragunt concubitum: quos daemones Galli Dusios uocant, quia adsidue hanc PERAGUNT inmunditiam. PERDITIS [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et PERDITIS persuaserunt. PERDITOS [439] Sed hoc a poetis totum fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos PERDITOS ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. PEREGRINATIONE [13] (5) Pro PEREGRINATIONE autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. PEREGRINATIONIS [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius PEREGRINATIONIS longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. PERFIDIA [60] Multos enim ex his sequitur confessio, quos antea PERFIDIA possidebat. PERFIDIAE [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione PERFIDIAE Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. PERHIBENT [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius discipulum PERHIBENT fuisse Sabellium, ex cuius nomine maxime innotuerunt; unde et Sabelliani uocati sunt. [390] (8) Gentiles autem primum Prometheum simulacrum hominum de luto finxisse PERHIBENT, ab eoque natam esse artem simulacra et statuas fingendi. [524] (67) Eandem Vestam et ignem esse PERHIBENT, quia terram ignem habere non dubium est, ut ex Aetna Vulcanoque datur intellegi. [535] Hanc enim inuentricem multorum ingeniorum PERHIBENT, et inde eam artem et rationem interpretantur, quia sine ratione nihil potest contineri. PERHIBENTUR [233] (17) Gymnosophistae nudi per opacas Indiae solitudines PERHIBENTUR philosophari, adhibentes tantum genitalibus tegmina. [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos PERHIBENTUR sciscitari. PERHIBETUR [301] Celebrior autem inter ceteras ac nobilior Erythraea PERHIBETUR. PERICULI [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec PERICULI sui respectum habere permittant. PERIMAT [320] Daemonibus enim adcitis audent uentilare, ut quisque suos PERIMAT malis artibus inimicos. PERIMUNT [167] Hi amore martyrii semetipsos PERIMUNT, ut uiolenter de hac uita discedentes martyres nominentur. PERIPATETICI [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi PERIPATETICI, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut PERIPATETICI, Stoici, Academici. [224] (13) PERIPATETICI a deambulatione dicti, eo quod Aristoteles auctor eorum deambulans disputare solitus esset. PERIRE [218] (10) Hi etiam animam cum corpore PERIRE dicunt, animam quoque. PERIT [319] (10) Unde et Lucanus (6,457): Mens hausti nulla sanie polluta ueneni incantata PERIT. PERITO [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae PERITO, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. PERITOS [402] (15) Daemonas a Graecis dictos aiunt, quasi g-dahmonas, id est PERITOS ac rerum scios. PERITURAM [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est PERITURAM esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. PERMISSI [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere PERMISSI sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. PERMITTANT [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere PERMITTANT. PERMIXTIONE [530] Poetae autem Iunonem Iouis adserunt sororem et coniugem: ignem enim et aerem Iouem, aquam et terram Iunonem interpretantur; quorum duorum PERMIXTIONE uniuersa gignuntur. PERMIXTUM [168] (54) Priscillianistae a Priscilliano uocati, qui in Hispania ex errore Gnosticorum et Manichaeorum PERMIXTUM dogma conposuit. PERQUIRUNTUR [25] (3) Tria sunt autem quae in religionis cultu ad colendum Deum in hominibus PERQUIRUNTUR, id est fides, spes, caritas. PERSA [131] (31) Manichei a quodam PERSA extiterunt, qui uocatus est Manes. PERSECUTIONE [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii PERSECUTIONE perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. PERSECUTIONIS [139] (35) Montani haeretici dicti, quod tempore PERSECUTIONIS in montibus latuerunt; qua occasione se a catholicae Ecclesiae corpore diuiserunt. PERSIS [292] Quarum prima de PERSIS fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. [328] (13) Quod genus diuinationis a PERSIS fertur adlatum. PERSIUS [275] Noui, qui et Satirici, a quibus generaliter uitia carpuntur, ut Flaccus, PERSIUS, Iuuenalis uel alii. PERSONA [185] Hi trium Chalcedonensium capitulorum inpugnatores duarum in Christo substantiarum proprietatem negant, et unam in eius PERSONA naturam praedicant. PERSONAE [283] Nam poeta illic et introductae PERSONAE loquuntur. PERSONAM [153] Hi unam PERSONAM Patris et Filii et Spiritus sancti astruunt. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam PERSONAM carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi PERSONAM in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». PERSONAS [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres PERSONAS in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». PERSONIS [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non in PERSONIS accipiunt. PERSPICAX [484] Cur autem eum capite canino fingunt, haec ratio dicitur, quod inter omnia animalia canis sagacissimum genus et PERSPICAX habeatur. PERSUADENDO [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus in paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie PERSUADENDO adicit uel extendit? PERSUADENTIBUS [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem PERSUADENTIBUS daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. PERSUASERUNT [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis PERSUASERUNT. PERSUASIONE [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua PERSUASIONE decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. PERTINEAT [442] Hunc Latini a satu appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio omnium PERTINEAT rerum, uel a temporis longitudine, quod saturetur annis. PERTINENS [342] (20) Duo sunt autem genera auspiciorum: unum ad oculos, alterum ad aures PERTINENS. PERTINENT [354] (30) Ad haec omnia PERTINENT et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. PERTINENTIBUS [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam PERTINENTIBUS doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. PERTINET [474] Ideo et g-ermehs Graece, quod sermo, uel interpretatio, quae ad sermonem utique PERTINET, ermhneia dicitur. PERTURBATIONES [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas PERTURBATIONES gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. PERUERSI [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principis in Alexandria populi PERUERSI electione uno die sunt ordinati episcopi. PERUERSITATI [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia PERUERSITATI, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». PERUERSUM [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui PERUERSUM dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. PES [31] (5) Spes uocata quod sit PES progrediendi, quasi «est pes». [31] (5) Spes uocata quod sit pes progrediendi, quasi «est PES». [33] Deest enim ibi PES, nullaque progrediendi facultas est; quia dum quisque peccatum amat, futuram gloriam non sperat. PESSIMUM [276] Hi enim uniuersorum delicta corripiunt, nec uitabatur eis PESSIMUM quemque describere, nec cuilibet peccata moresque reprehendere. PESTIFERA [355] (31) In quibus omnibus ars daemonum est ex quadam PESTIFERA societate hominum et angelorum malorum exorta. PETENTIBUS [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium PETENTIBUS uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. PETRO [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a PETRO; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. PETRUM [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam PETRUM post fletum negationis. PETRUS [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui PETRUS in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. PHANTASIA [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in PHANTASIA apparuisse. PHANTASMATICAM [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam PHANTASMATICAM inlusionem Satanae fallacia factam? PHARISAEI [63] (3) PHARISAEI (negant Christum uenisse nec nulla in rebus praedictis communicant) (Pharisaei et Saducaei inter se contrarii sunt. [63] (3) Pharisaei (negant Christum uenisse nec nulla in rebus praedictis communicant) (PHARISAEI et Saducaei inter se contrarii sunt. [64] Nam PHARISAEI ex Hebraeo in Latinum interpretantur Diuisi, eo quod traditionum et obseruationum, quas illi g-deuterehseis uocant, iustitiam praeferunt. PHEGOR [428] Idolum enim fuit Moab, cognomento Baal, super montem PHEGOR, quem Latini Priapum uocant, deum hortorum. PHEMONOE [295] Sexta Samia, quae PHEMONOE dicta est, a Samo insula, unde fuit cognominata. PHILOSOPHABANTUR [212] In hac porticu sapientes PHILOSOPHABANTUR, ex quo et Stoici dicti sunt. PHILOSOPHARI [233] (17) Gymnosophistae nudi per opacas Indiae solitudines perhibentur PHILOSOPHARI, adhibentes tantum genitalibus tegmina. PHILOSOPHI [22] (1) Dogma a putando PHILOSOPHI nominauerunt, id est, «hoc puto esse bonum,» «hoc puto esse uerum». [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut PHILOSOPHI Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [195] (1) PHILOSOPHI Graeca appellatione uocantur, qui Latine amatores sapientiae interpretantur. [200] Idem autem PHILOSOPHI triplici genere diuiduntur: nam aut Physici sunt, aut Ethici, aut Logici. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi PHILOSOPHI porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. [529] Sed hoc PHILOSOPHI. PHILOSOPHIS [194] DE PHILOSOPHIS GENTIUM. PHILOSOPHO [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico PHILOSOPHO appellati, qui Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. [208] (7) Platonici a Platone PHILOSOPHO dicti. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam PHILOSOPHO amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. PHILOSOPHORUM [197] (2) Nomen PHILOSOPHORUM primum a Pythagora fertur exortum. [253] (22) Hi PHILOSOPHORUM errores etiam et apud Ecclesiam induxerunt haereses. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium PHILOSOPHORUM schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. PHILOSOPHOS [256] Eadem materia apud haereticos et PHILOSOPHOS uolutatur, idem retractatus inplicantur. PHILOSOPHUM [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine PHILOSOPHUM, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. PHILOSOPHUS [196] Est enim PHILOSOPHUS qui diuinarum et humanarum (rerum) scientiam habet, et omnem bene uiuendi tramitem tenet. [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere, non nisi PHILOSOPHUS uocaretur. [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus PHILOSOPHUS repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. PHOEBUM [493] (54) Ipsum PHOEBUM, quasi ephebum, hoc est adolescentem. PHOTINIANI [142] (37) PHOTINIANI a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. PHOTINO [142] (37) Photiniani a PHOTINO Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. PHRYGES [357] (32) Auguria autem auium PHRYGES primi inuenerunt. PHRYGIA [123] (27) Cataphrygiis nomen prouincia PHRYGIA dedit, quia ibi extiterunt. [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona PHRYGIA, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. PHYSICAS [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum gentiles per uanas fabulas ad rationes PHYSICAS conantur traducere, eaque in causis elementorum conposita esse interpretantur. PHYSICI [200] Idem autem philosophi triplici genere diuiduntur: nam aut PHYSICI sunt, aut Ethici, aut Logici. [201] (4) PHYSICI dicti, quia de naturis tractant. [236] (18) Theologi autem idem sunt qui et PHYSICI. PIA [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita PIA humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. PICTA [211] (8) Porticus enim fuit Athenis, quam poikilhn stoan appellabant, in qua PICTA erant gesta sapientium atque uirorum fortium historiae. PILOSI [609] (103) PILOSI, qui Graece Panitae, Latine Incubi appellantur, siue Inui ab ineundo passim cum animalibus. PINGITUR [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore PINGITUR. [494] Unde et sol puer PINGITUR, eo quod cottidie oriatur et noua luce nascatur. [550] Qui ideo alatus PINGITUR, quia nihil amantibus leuius, nihil mutabilius inuenitur. [551] Puer PINGITUR, quia stultus est et inrationabilis amor. PINGUNTUR [277] Unde et nudi PINGUNTUR, eo quod per eos uitia singula denudentur. PINNAS [476] Qui ideo fingitur habere PINNAS, quia citius uerba discurrunt. PLACITUM [30] Et inde fides uocata, ab eo quod fit illud quod inter utrosque PLACITUM est, quasi inter Deum et hominem; hinc et foedus. PLACUIT [199] (3) Ita deinceps posteris PLACUIT ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. PLANE [450] (36) Et ideo non figurae istae sunt, sed PLANE de ueritate scelera. PLATEIS [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel PLATEIS. PLATO [221] (11) Academici appellati a uilla Platonis Academia Athenarum, ubi idem PLATO docebat. [242] Quidam Deum sine tempore incommutabilem, ut PLATO. PLATONE [208] (7) Platonici a PLATONE philosopho dicti. PLATONICI [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut PLATONICI, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. [208] (7) PLATONICI a Platone philosopho dicti. [247] (20) (Item) PLATONICI quidem Deum curatorem et arbitrum et iudicem asserunt. [249] De mundo autem PLATONICI adfirmant incorporalem; Stoici corporalem; Epicurus atomis; Pythagoras ex numeris; Heraclitus ex igni. PLATONICO [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam PLATONICO sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. PLATONICUS [254] Inde g-aiohnes et formae nescio quae, inde apud Arium Trinitas nominis, et apud Valentinum PLATONICUS furor. PLATONIS [221] (11) Academici appellati a uilla PLATONIS Academia Athenarum, ubi idem Plato docebat. PLAUTUS [274] Veteres, qui et ioco ridiculares extiterunt, ut PLAUTUS, Accius, Terentius. PLENA [10] (3) Cur autem Ecclesia cum una sit, a Iohanne septem scribuntur, nisi ut una catholica septiformi PLENA Spiritu designetur? PLENI [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod PLENI sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [331] (14) Diuini dicti, quasi deo PLENI: diuinitate enim se plenos adsimulant et astutia quadam fraudulenta hominibus futura coniectant. PLENITUDO [36] qua Apostolus (Rom- 13,10) «PLENITUDO», inquit, «legis dilectio». PLENOS [331] (14) Diuini dicti, quasi deo pleni: diuinitate enim se PLENOS adsimulant et astutia quadam fraudulenta hominibus futura coniectant. [439] Sed hoc a poetis totum fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia PLENOS fuisse historiae confitentur. PLERAQUE [263] Etiam per furorem diuini eodem erant nomine, quia et ipsi quoque PLERAQUE uersibus efferebant. PLERIQUE [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, PLERIQUE relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. PLURA [313] (7) Quid PLURA, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? PLURIBUS [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de PLURIBUS enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. PLURIMA [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen PLURIMA esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [511] Matrem uocatam, quod PLURIMA pariat; magnam, quod cibum gignat; almam, quia uniuersa animalia fructibus suis alit. PLURIMIS [307] (3) Itaque haec uanitas magicarum artium ex traditione angelorum malorum in toto terrarum orbe PLURIMIS saeculis ualuit. [508] (59) Cererem, id est terram, a creandis frugibus adserunt dictam, appellantes eam nominibus PLURIMIS. PLURIMOS [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius PLURIMOS uersus operi suo Homerus inseruit. PLUS [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum PLUS quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. PLUTON [462] (42) PLUTON Graece, Latine Diespiter uel Ditis pater; quem alii Orcum uocant, quasi receptorem mortium. PLUTONIA [506] cum subcincta iacit calamos, Latonia uirgo est: cum subnixa sedet solio, PLUTONIA coniux. POEMA [261] Id genus quia forma quadam efficitur, quae g-poiohtes POIOTES dicitur, POEMA uocitatum est, eiusque fictores poetae». [281] Unde et Lucanus ideo in numero poetarum non ponitur, quia uidetur historias conposuisse, non POEMA. POET [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de POET- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. POETA [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum POETA loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam POETA loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [283] Nam POETA illic et introductae personae loquuntur. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille POETA scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». POETAE [259] (1) POETAE unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [261] Id genus quia forma quadam efficitur, quae g-poiohtes POIOTES dicitur, poema uocitatum est, eiusque fictores POETAE». [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde POETAE Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [264] (4) Lyrici POETAE apo tou lhrein, id est a uarietate carminum. [279] (9) Quidam autem POETAE Theologici dicti sunt, quoniam de diis carmina faciebant. [280] (10) Officium autem POETAE in eo est ut ea, quae uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. [380] In quorum etiam laudibus accesserunt et POETAE, et conpositis carminibus in caelum eos sustulerunt. [391] Unde et POETAE ab eo homines primum factos esse confingunt figurate propter effigies. [446] (33) In aliquibus autem ciuitatibus Saturno liberos suos apud gentiles inmolabant, quod Saturnum POETAE liberos suos deuorasse solitum tradiderunt. [530] POETAE autem Iunonem Iouis adserunt sororem et coniugem: ignem enim et aerem Iouem, aquam et terram Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur. POETARUM [281] Unde et Lucanus ideo in numero POETARUM non ponitur, quia uidetur historias conposuisse, non poema. POETAS [282] (11) Apud POETAS autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. POETIS [258] DE POETIS. [439] Sed hoc a POETIS totum fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. POIKILHN [211] (8) Porticus enim fuit Athenis, quam POIKILHN stoan appellabant, in qua picta erant gesta sapientium atque uirorum fortium historiae. POIOHTES [261] Id genus quia forma quadam efficitur, quae g-POIOHTES POIOTES dicitur, poema uocitatum est, eiusque fictores poetae». POIOTES [261] Id genus quia forma quadam efficitur, quae g-poiohtes POIOTES dicitur, poema uocitatum est, eiusque fictores poetae». POLLUTA [319] (10) Unde et Lucanus (6,457): Mens hausti nulla sanie POLLUTA ueneni incantata perit. POMORUM [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel POMORUM generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. PONDERE [409] (18) Diabolus Hebraice dicitur deorsum fluens, quia quietus in caeli culmine stare contempsit, sed superbiae PONDERE deorsum corruens cecidit. PONENTIBUS [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire PONENTIBUS. PONITUR [281] Unde et Lucanus ideo in numero poetarum non PONITUR, quia uidetur historias conposuisse, non poema. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus PONITUR, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. POPULI [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principis in Alexandria POPULI peruersi electione uno die sunt ordinati episcopi. POPULO [65] Unde et diuisi uocantur a POPULO, quasi per iustitiam. [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni POPULO et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. POPULUS [17] (7) Synagoga Graece congregatio dicitur, quod proprium nomen Iudaeorum POPULUS tenuit. [74] Nam cum in Babyloniam uenisset POPULUS Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. PORCUM [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi PORCUM nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. PORTAS [528] (69) Iunonem dicunt quasi ianonem, id est ianuam, pro purgationibus feminarum, eo quod quasi PORTAS matrum natorum pandat, et nubentum maritis. PORTICU [212] In hac PORTICU sapientes philosophabantur, ex quo et Stoici dicti sunt. PORTICUS [211] (8) PORTICUS enim fuit Athenis, quam poikilhn stoan appellabant, in qua picta erant gesta sapientium atque uirorum fortium historiae. [213] Graece enim PORTICUS stoa dicitur. POSITA [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine POSITA promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. POSSIDEBAT [60] Multos enim ex his sequitur confessio, quos antea perfidia POSSIDEBAT. POSSIDEBIT [16] Ibi enim absorpta omni aduersitate pacem, quae est Christus, praesenti POSSIDEBIT obtutu. POSSIDENTES [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, quod nihil POSSIDENTES proprium, nequaquam recipiunt eos qui ali quid in hoc mundo utuntur. POSSINT [56] Haereticorum autem dogmata ut facile POSSINT agnosci, causas eorum uel nomina demonstrare oportuit. [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae POSSINT et sensibus capi et ratione conprehendi. POSSIT [148] (40) Origeniani Origene auctore exorti sunt, dicentes quod non POSSIT Filius uidere Patrem, nec Spiritus sanctus Filium. [517] Quod leones illi subiciunt mansuetos, ut ostendant nullum genus esse tam ferum quod non subigi POSSIT aut superari ab ea. [525] Et ideo uirginem putant, quia ignis inuiolabile sit elementum, nihilque nasci POSSIT ex eo, quippe qui omnia quae arripuerit absumat. POSSUMUS [28] Nam credere iam non POSSUMUS quod uidemus. [578] Quod nisi hoc nomen iam in alia re soleret intellegi, quo corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter POSSUMUS a fando fatum appellare. [579] (91) Non enim abnuere POSSUMUS esse scriptum in litteris sanctis (Psalm- 61,12): «Semel locutus est Deus: duo haec audiui,» et cetera. POST [98] Hi inter cetera circumcisionem obseruant; mille annos POST resurrectionem in uoluptate carnis futuros praedicant. [158] (46) Antidicomaritae appellati sunt pro eo, quod Mariae uirginitati contradicunt, adserentes eam POST Christum natum uiro suo fuisse conmixtam. [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum POST fletum negationis. [172] (57) Eluidiani ab Eluidio nominati, qui dicunt POST natum Christum alios Mariam filios de uiro Ioseph peperisse. [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum POST mortem in daemones uerti putantes. [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum POST humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in eo diuinam adseruit esse naturam. [270] Solebant enim POST cibum homines ad eos audiendos uenire. [305] (2) Hanc artem multa POST saecula Democritus ampliauit, quando et Hippocrates medicinae disciplina effloruit. [315] Et POST paululum adiecit: Murmure nam magico tenues excire figuras, atque sepulchrales scite incantare fauillas. [373] (4) POST fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut POST fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [374] (5) Apostatae dicuntur, qui POST baptismum Christi susceptum ad idolorum cultum et sacrificiorum contaminationem reuertuntur. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos POST mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [416] Non, quomodo quidam simplices intellegunt, Antichristum ideo dictum quod ante Christum uenturus sit, id est POST cum ueniat Christus. POSTEA [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et POSTEA correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; POSTEA hoc nomine soli Mathematici. [361] Hic ex +oris+ aruspicinam dictauit, et POSTEA non apparuit. [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros POSTEA cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. POSTEAQUAM [232] Unde et dixit: «Non ero, POSTEAQUAM mortuus fuero». POSTERIS [199] (3) Ita deinceps POSTERIS placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in POSTERIS inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. POSTERITATIS [441] (30) Saturnus origo deorum et totius POSTERITATIS a paganis designatur. POSTULAT [414] Idem et temptator, quia temptandam iustorum innocentiam POSTULAT, sicut in Iob scribitur. POTEST [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari POTEST. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non POTEST Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [461] Ideo autem in fabrorum fornace eundem Vulcanum auctorem dicunt, quia sine igne nullum metalli genus fundi extendique POTEST. [535] Hanc enim inuentricem multorum ingeniorum perhibent, et inde eam artem et rationem interpretantur, quia sine ratione nihil POTEST contineri. POTESTATEM [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum POTESTATEM inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. POTIUS [128] Qui nomen suum si cognoscere uellent, mundanos se POTIUS quam mundos uocarent. PRAECANEBANT [570] Quem centum antistites prosequebantur et repente uelut lymphatici PRAECANEBANT. PRAECANTATIONIBUS [322] (11) Necromantii sunt, quorum PRAECANTATIONIBUS uidentur resuscitati mortui diuinare, et ad interrogata respondere. [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in PRAECANTATIONIBUS, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. PRAECIDUNTUR [423] Omnes enim, qui exeunt de Ecclesia et ab unitate fidei PRAECIDUNTUR, et ipsi Antichristi sunt. PRAECIPITATUM [458] (40) Unde etiam Homerus dicit eum PRAECIPITATUM de aere in terras, quod omne fulmen de aere cadit. PRAECIPITUR [522] (66) Quod se apud eam iactant, PRAECIPITUR, inquiunt, ut qui terram colunt ne sedeant; semper enim esse quod agant. PRAEDAMNATAE [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis PRAEDAMNATAE: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. PRAEDICANT [68] Vindicant enim sibi quod non sunt, corporis resurrectionem negant, et animam interire cum corpore PRAEDICANT. [98] Hi inter cetera circumcisionem obseruant; mille annos post resurrectionem in uoluptate carnis futuros PRAEDICANT. [127] Gloriantes enim de suis meritis, negant paenitentibus ueniam peccatorum: uiduas, si nupserint, tamquam adulteras damnant: mundiores se ceteris PRAEDICANT. [185] Hi trium Chalcedonensium capitulorum inpugnatores duarum in Christo substantiarum proprietatem negant, et unam in eius persona naturam PRAEDICANT. [271] Sed comici priuatorum hominum PRAEDICANT acta; tragici uero res publicas et regum historias. [455] (38) Neptunum aquas mundi PRAEDICANT; et dictus ab eis Neptunus, quasi nube tonans. PRAEDICANTES [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream PRAEDICANTES, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id PRAEDICANTES agendum, ut canes in uicis uel plateis. PRAEDICARE [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta PRAEDICARE conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. PRAEDICAUIT [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis PRAEDICAUIT. PRAEDICTIS [63] (3) Pharisaei (negant Christum uenisse nec nulla in rebus PRAEDICTIS communicant) (Pharisaei et Saducaei inter se contrarii sunt. PRAEDICUNT [336] Hi etiam exta pecudum inspiciunt, et ex eis futura PRAEDICUNT. [353] (29) Salisatores uocati sunt, quia dum eis membrorum quaecumque partes salierint, aliquid sibi exinde prosperum seu triste significare PRAEDICUNT. PRAEESSE [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur PRAEESSE hortis propter eorum fecunditatem. [475] (46) Ideo et mercibus PRAEESSE, quia inter uendentes et ementes sermo fit medius. PRAEEST [382] Ab actibus autem uocantur, ut Mercurius, quod mercibus PRAEEST; Liber a libertate. PRAEFERUNT [64] Nam Pharisaei ex Hebraeo in Latinum interpretantur Diuisi, eo quod traditionum et obseruationum, quas illi g-deuterehseis uocant, iustitiam PRAEFERUNT. PRAEMIUM [266] (5) Tragoedi dicti, quod initio canentibus PRAEMIUM erat hircus, quem Graeci g-trago uocant. PRAESCIUNT [403] PRAESCIUNT enim futura multa, unde et solent responsa aliqua dare. PRAESENS [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: PRAESENS, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam PRAESENS ad praeteritum traiciendum est. PRAESENTARET [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum PRAESENTARET conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? PRAESENTI [13] (5) Pro peregrinatione autem PRAESENTI Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. [16] Ibi enim absorpta omni aduersitate pacem, quae est Christus, PRAESENTI possidebit obtutu. PRAESIDEM [498] (56) Dianam quoque germanam eius similiter lunam et uiarum PRAESIDEM aiunt. PRAESTANS [447] (34) Iouis fertur a iuuando dictus, et Iuppiter quasi iuuans pater, hoc est, omnibus PRAESTANS. PRAESTAT [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam PRAESTAT; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. PRAESTIGIIS [309] (4) Nec mirum de magorum PRAESTIGIIS, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. PRAESTIGIUM [358] (33) PRAESTIGIUM uero Mercurius primus dicitur inuenisse. [359] Dictum autem PRAESTIGIUM, quod praestringat aciem oculorum. PRAESTRINGAT [359] Dictum autem praestigium, quod PRAESTRINGAT aciem oculorum. PRAESUMPSERUNT [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen ideo PRAESUMPSERUNT, quod nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos qui ali quid in hoc mundo utuntur. PRAESUMUNT [73] (7) Genistae (PRAESUMUNT quoniam de genere Abrahae sunt) (dicti eo quod de genere Abrahae esse glorientur. PRAETERITUM [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: PRAETERITUM, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad PRAETERITUM traiciendum est. PRAEUARICATIONIS [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus in paradiso semel culpam PRAEUARICATIONIS intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit? PRAEUARICATOR [413] Ipse et transgressor, quia PRAEUARICATOR effectus in ueritate, qua conditus est, non stetit. PRAEUARICATORES [408] Hi sunt PRAEUARICATORES angeli, quorum Diabolus princeps est. PRECES [334] (16) Arioli uocati, propter quod circa aras idolorum nefarias PRECES emittunt, et funesta sacrificia offerunt, iisque celebritatibus daemonum responsa accipiunt. PRESBYTERO [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis PRESBYTERO exorti, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino PRESBYTERO orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano PRESBYTERO Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. PRIAPUM [428] Idolum enim fuit Moab, cognomento Baal, super montem Phegor, quem Latini PRIAPUM uocant, deum hortorum. PRIMA [292] Quarum PRIMA de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. PRIMI [357] (32) Auguria autem auium Phryges PRIMI inuenerunt. PRIMIS [116] Panem enim et caseum offerunt, dicentes PRIMIS hominibus oblationem a fructibus terrae et a fructibus ouium fuisse celebratam. PRIMITUS [370] (3) Proinde gentiles PRIMITUS nuncupantur: ipsi dicuntur Graece Ethnici. PRIMO [567] Velut g-soros et Apis, Sorapis PRIMO, deinde una littera commutata Serapis dictus est. PRIMUM [197] (2) Nomen Philosophorum PRIMUM a Pythagora fertur exortum. [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum PRIMUM homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [349] (25) PRIMUM autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli Mathematici. [390] (8) Gentiles autem PRIMUM Prometheum simulacrum hominum de luto finxisse perhibent, ab eoque natam esse artem simulacra et statuas fingendi. [391] Unde et poetae ab eo homines PRIMUM factos esse confingunt figurate propter effigies. [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, sub quo PRIMUM in arce oliua orta est, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione nomen sortita est. PRIMUS [214] Hanc sectam PRIMUS Zenon instituit. [304] (1) Magorum PRIMUS Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. [358] (33) Praestigium uero Mercurius PRIMUS dicitur inuenisse. [360] (34) Aruspicinae artem PRIMUS Etruscis tradidisse dicitur quidam Tages. [389] Iudaei dicunt quod Ismael PRIMUS simulacrum luto fecerit. [393] (10) Hic PRIMUS omnium Iouem appellauit, simulacra repperit, aras statuit, uictimas inmolauit, nequaquam istiusmodi rebus in Graecia umquam uisis. [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, PRIMUS rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. PRINCEPS [105] (12) Apellitae, quorum Apelles PRINCEPS fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. [408] Hi sunt praeuaricatores angeli, quorum Diabolus PRINCEPS est. PRINCIPIA [113] (20) Cerdoniani a Cerdone quodam nominati; qui duo contraria PRINCIPIA adserunt. [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, tamquam duo PRINCIPIA creatoris et bonitatis. PRINCIPIBUS [106] (13) Archontiaci a PRINCIPIBUS appellantur, qui uniuersitatem, quam Deus condidit, opera esse archangelorum defendunt. PRINCIPIO [149] Animas quoque in mundi PRINCIPIO dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. PRINCIPIS [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani PRINCIPIS in Alexandria populi peruersi electione uno die sunt ordinati episcopi. PRISCA [124] Auctores eorum Montanus, PRISCA et Maximilla fuerunt. PRISCILLIANISTAE [168] (54) PRISCILLIANISTAE a Priscilliano uocati, qui in Hispania ex errore Gnosticorum et Manichaeorum permixtum dogma conposuit. PRISCILLIANO [168] (54) Priscillianistae a PRISCILLIANO uocati, qui in Hispania ex errore Gnosticorum et Manichaeorum permixtum dogma conposuit. PRISCO [296] (5) Septima Cumana, nomine Amalthea, quae nouem libros adtulit Tarquinio PRISCO, in quibus erant decreta Romana conscripta. PRISTINOS [62] Quo nomine admonentur ut de peioribus ad meliora transeant, et PRISTINOS errores relinquant. PRIUATO [448] Hunc et PRIUATO titulo Iouem Optimum dixerunt, dum fuisset incestus in suis, inpudicus in extraneis. PRIUATORUM [271] Sed comici PRIUATORUM hominum praedicant acta; tragici uero res publicas et regum historias. PRIUSQUAM [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed ideo aere, quod terram antiqui aere colebant, PRIUSQUAM ferrum esset inuentum. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, PRIUSQUAM templum eius esset instructum. PRO [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo PRO omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». [13] (5) PRO peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. [14] (6) PRO futura uero patriae pace Hierusalem uocatur. [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, PRO eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. [110] (17) Melchisedechiani uocati PRO eo, quod Melchisedech sacerdotem Dei non hominem fuisse, sed uirtutem Dei esse arbitrantur. [134] (32) Anthropomorphitae dicti PRO eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [144] Hi offerre sacrificium PRO defunctis spernunt. [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et PRO diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. [158] (46) Antidicomaritae appellati sunt PRO eo, quod Mariae uirginitati contradicunt, adserentes eam post Christum natum uiro suo fuisse conmixtam. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis PRO uincire ponentibus. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et PRO uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi PRO sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, PRO quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. [386] Ergo simulacra uel PRO eo quod sunt similia, uel pro eo quod simulata atque conficta; unde et falsa sunt. [386] Ergo simulacra uel pro eo quod sunt similia, uel PRO eo quod simulata atque conficta; unde et falsa sunt. [432] Spurcissimum igitur idolum ideo uirum muscarum uocatum propter sordes idolatriae, siue PRO inmunditia. [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et PRO merito suo ut animal brutum effectus sit. [520] (65) Quod Corybantes eius ministri cum strictis gladiis esse finguntur, ut significetur omnes PRO terra sua debere pugnare. [528] (69) Iunonem dicunt quasi ianonem, id est ianuam, PRO purgationibus feminarum, eo quod quasi portas matrum natorum pandat, et nubentum maritis. PROCLIYIUS [540] Unde et tanto PROCLIYIUS dea credita, quanto minus origo eius innotuit. PROCULDUBIO [78] Nam in obseruationibus suis a Iudaeis omnino separantur, quorum superstitio PROCULDUBIO omnibus nota est. PRODAT [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis PRODAT aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? PRODIERE [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum PRODIERE maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. PRODUNTUR [165] (52) Bonosiaci a Bonoso quodam episcopo exorti PRODUNTUR, qui Christum filium Dei adoptiuum, non proprium adserunt. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse PRODUNTUR, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. PRODUXERIT [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus PRODUXERIT, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. PROELIO [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum PROELIO interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. PROFICISCITUR [252] Ergo et ignis cum de mundo per fulgura PROFICISCITUR, mundus emoritur. PROFITENTUR [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam PROFITENTUR, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. PROFITERETUR [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid PROFITERETUR, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. PROFITERI [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem PROFITERI arrogantissimum uidebatur. PROGENITUM [96] (7) Carpocratiani a Carpocrate quodam uocantur, qui dixit Christum hominem fuisse tantum, et de utroque sexu PROGENITUM. PROGREDIENDI [31] (5) Spes uocata quod sit pes PROGREDIENDI, quasi «est pes». [33] Deest enim ibi pes, nullaque PROGREDIENDI facultas est; quia dum quisque peccatum amat, futuram gloriam non sperat. PROIECTUS [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «PROIECTUS est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». PROINDE [108] (15) Caiani PROINDE sic appellati, quoniam Cain adorant. [250] (21) Unde et Varro ignem mundi animum dicit, PROINDE quod in mundo ignis omnia gubernet, sicut animus in nobis. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et PROINDE poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [288] PROINDE igitur, quia diuinam uoluntatem hominibus interpretari solebant, Sibyllae nominatae sunt. [370] (3) PROINDE gentiles primitus nuncupantur: ipsi dicuntur Graece Ethnici. PROMETHEUM [390] (8) Gentiles autem primum PROMETHEUM simulacrum hominum de luto finxisse perhibent, ab eoque natam esse artem simulacra et statuas fingendi. PROMISSIONEM [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita PROMISSIONEM rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. PROMISSUM [29] Proprie autem nomen fidei inde est dictum, si omnino fiat quod dictum est aut PROMISSUM. PROMITTIT [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus PROMITTIT soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». PROMITTUNT [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura PROMITTUNT. PROPATULO [227] Contra humanam enim uerecundiam in PROPATULO coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. PROPHETA [289] (2) Sicut enim omnis uir prophetans uel uates dicitur uel PROPHETA, ita omnis femina prophetans Sibylla uocatur. PROPHETAE [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut PROPHETAE Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam PROPHETAE fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? PROPHETANS [289] (2) Sicut enim omnis uir PROPHETANS uel uates dicitur uel propheta, ita omnis femina prophetans Sibylla uocatur. [289] (2) Sicut enim omnis uir prophetans uel uates dicitur uel propheta, ita omnis femina PROPHETANS Sibylla uocatur. PROPHETARUM [69] Hi quinque tantum libros Legis recipiunt, PROPHETARUM uaticinia respuunt. PROPHETAS [80] Nam PROPHETAS non recipiunt. PROPHETASSE [75] (8) Meristae appellati eo quod separent Scripturas, non credentes omnibus Prophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus illos PROPHETASSE. PROPHETIS [75] (8) Meristae appellati eo quod separent Scripturas, non credentes omnibus PROPHETIS, dicentes aliis et aliis spiritibus illos prophetasse. PROPOSITUM [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac instituta circa disciplinam uel PROPOSITUM, quem tenendo sequuntur, longe alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. PROPRIAM [363] Quos libros Romani ex Tusca lingua in PROPRIAM mutauerunt. PROPRIE [18] Ipsorum enim PROPRIE synagoga dici solet, quamuis et ecclesia dicta sit. [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges PROPRIE dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [29] PROPRIE autem nomen fidei inde est dictum, si omnino fiat quod dictum est aut promissum. PROPRIETATE [290] Quod nomen ex officio, non ex PROPRIETATE uocabuli est. PROPRIETATEM [185] Hi trium Chalcedonensium capitulorum inpugnatores duarum in Christo substantiarum PROPRIETATEM negant, et unam in eius persona naturam praedicant. PROPRIUM [17] (7) Synagoga Graece congregatio dicitur, quod PROPRIUM nomen Iudaeorum populus tenuit. [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, quod nihil possidentes PROPRIUM, nequaquam recipiunt eos qui ali quid in hoc mundo utuntur. [165] (52) Bonosiaci a Bonoso quodam episcopo exorti produntur, qui Christum filium Dei adoptiuum, non PROPRIUM adserunt. PROPTER [4] (1) Ecclesia Graecum est, quod in Latinum uertitur conuocatio, PROPTER quod omnes ad se uocet. [8] Hinc et uniuersitas ab uno cognominata est, PROPTER quod in unitatem colligitur. [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui PROPTER pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [94] (6) Gnostici PROPTER excellentiam scientiae se ita appellare uoluerunt. [126] (28) Catharoe PROPTER munditiam ita se nominauerunt. [334] (16) Arioli uocati, PROPTER quod circa aras idolorum nefarias preces emittunt, et funesta sacrificia offerunt, iisque celebritatibus daemonum responsa accipiunt. [346] (23) Genethliaci appellati PROPTER natalium considerationes dierum. [391] Unde et poetae ab eo homines primum factos esse confingunt figurate PROPTER effigies. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et PROPTER uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis PROPTER eorum fecunditatem. [432] Spurcissimum igitur idolum ideo uirum muscarum uocatum PROPTER sordes idolatriae, siue pro inmunditia. [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, PROPTER quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. [445] Falcem tenet, inquiunt, PROPTER agriculturam significandam, uel propter annos et tempora, quod in se redeant, uel propter sapientiam, quod intus acuta sit. [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel PROPTER annos et tempora, quod in se redeant, uel propter sapientiam, quod intus acuta sit. [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel propter annos et tempora, quod in se redeant, uel PROPTER sapientiam, quod intus acuta sit. [449] (35) Quem modo taurum fingunt PROPTER Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, PROPTER quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [452] (37) Ianum dicunt quasi mundi uel caeli uel mensuum ianuam: duas Iani facies faciunt, PROPTER orientem et occidentem. [466] Dicunt enim mulieres ei adtributas et uinum PROPTER excitandam libidinem. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, PROPTER insinuandam sapientiam et uirtutem. [539] Triton enim Africae palus est, circa quam fertur uirginali apparuisse aetate, PROPTER quod Tritonia nuncupata est. [543] Hanc Graeci Afrodithn uocant PROPTER spumam sanguinis generantem. [548] (80) Cupidinem uocatum ferunt PROPTER amorem. [557] Distinctam maculis habet pellem, PROPTER caeli sidera. [559] Fistulam septem calamorum gestat, PROPTER harmoniam caeli, in qua septem sunt soni et septem discrimina uocum. [561] Pars eius inferior foeda est, PROPTER arbores et feras ut pecudes. [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; PROPTER quod et terram eius nomine appellauerunt. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, PROPTER tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, PROPTER tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. [600] Quo nomine appellant alicuius meriti animas defunctorum, quasi g-aeroas, id est uiros aerios et caelo dignos PROPTER sapientiam et fortitudinem. PROPTEREA [527] PROPTEREA et uirgines ei seruire dicuntur, eo quod sicut ex uirgine, ita nihil ex igne nascatur. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; PROPTEREA quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. PROSEQUEBANTUR [570] Quem centum antistites PROSEQUEBANTUR et repente uelut lymphatici praecanebant. PROSERPIANT [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea PROSERPIANT fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. PROSERPINA [504] De qua Vergilius (Aen- 4,511): Tria uirginis ora Dianae, quia eadem Luna, eadem Diana, eadem PROSERPINA uocatur. PROSERPINAM [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) PROSERPINAM, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. PROSPERUM [353] (29) Salisatores uocati sunt, quia dum eis membrorum quaecumque partes salierint, aliquid sibi exinde PROSPERUM seu triste significare praedicunt. PROUERB [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (PROUERB- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». PROUIDENTIA [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina PROUIDENTIA instructum esse aut regi mundum. PROUINCIA [123] (27) Cataphrygiis nomen PROUINCIA Phrygia dedit, quia ibi extiterunt. PROUINCIAE [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae PROUINCIAE, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. PROUOCENTUR [325] Ideoque quotiens necromantia fit, cruor aqua miscitur, ut cruore sanguinis facilius PROUOCENTUR. PROXIMI [35] Nam dilectio a duobus incipit, quod est amor Dei et PROXIMI; de. PRUDENT [505] (58) Sed cum Luna fingitur (PRUDENT- 1 con- Symm- 363): Sublustri splendet amictu. PRUDENTIA [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis PRUDENTIA, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. PRUDENTIUS [314] (8) PRUDENTIUS quoque de Mercurio sic ait (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine uirgae in lucem reuocasse animas, ast alios damnasse neci. PSALM [579] (91) Non enim abnuere possumus esse scriptum in litteris sanctis (PSALM- 61,12): «Semel locutus est Deus: duo haec audiui,» et cetera. PUBLICAS [271] Sed comici priuatorum hominum praedicant acta; tragici uero res PUBLICAS et regum historias. PUBLICE [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, PUBLICE id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. PUDENDA [234] Gymnasium enim ex eo dictum est, quod iuuenes nudi exercerentur in campo, ubi PUDENDA sola tantum operiunt. PUDICITIAM [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur PUDICITIAM mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. PUER [494] Unde et sol PUER pingitur, eo quod cottidie oriatur et noua luce nascatur. [551] PUER pingitur, quia stultus est et inrationabilis amor. PUERUM [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod PUERUM ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. PUGNA [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in PUGNA eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. PUGNANT [490] Mars autem apud Thracos Gradiuus dicitur, eo quod in bello gradum inferant qui PUGNANT, aut quod inpigre gradiantur. PUGNARE [520] (65) Quod Corybantes eius ministri cum strictis gladiis esse finguntur, ut significetur omnes pro terra sua debere PUGNARE. PUGNATUR [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros PUGNATUR, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. PULCHRIORA [260] (2) Igitur ut templa illis domibus PULCHRIORA, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. PULCHRITUDINEM [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter PULCHRITUDINEM relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. PULLULASSE [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto PULLULASSE dicuntur, cuius discipulum perhibent fuisse Sabellium, ex cuius nomine maxime innotuerunt; unde et Sabelliani uocati sunt. PULSUS [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua PULSUS est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. PUNICA [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua PUNICA Bal deus dicitur. PURGATIONIBUS [528] (69) Iunonem dicunt quasi ianonem, id est ianuam, pro PURGATIONIBUS feminarum, eo quod quasi portas matrum natorum pandat, et nubentum maritis. PURIORA [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius PURIORA spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. PUTANDO [22] (1) Dogma a PUTANDO philosophi nominauerunt, id est, «hoc puto esse bonum,» «hoc puto esse uerum». PUTANT [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem PUTANT esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [525] Et ideo uirginem PUTANT, quia ignis inuiolabile sit elementum, nihilque nasci possit ex eo, quippe qui omnia quae arripuerit absumat. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque PUTANT esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. [590] (96) Nymphas deas aquarum PUTANT, dictas a nubibus. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos PUTANT ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. PUTANTES [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti PUTANTES. PUTAUERUNT [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos PUTAUERUNT, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. PUTEO [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in PUTEO alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. PUTO [22] (1) Dogma a putando philosophi nominauerunt, id est, «hoc PUTO esse bonum,» «hoc puto esse uerum». [22] (1) Dogma a putando philosophi nominauerunt, id est, «hoc puto esse bonum,» «hoc PUTO esse uerum». PYROMANTIAM [330] Hinc geomantiam, hydromantiam, aeromantiam, PYROMANTIAM dictam. PYTHAGORA [197] (2) Nomen Philosophorum primum a PYTHAGORA fertur exortum. PYTHAGORAS [241] (19) Quidam animum in omnibus commanentem et lucidum, ut PYTHAGORAS. [249] De mundo autem Platonici adfirmant incorporalem; Stoici corporalem; Epicurus atomis; PYTHAGORAS ex numeris; Heraclitus ex igni. PYTHAGORICI [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, PYTHAGORICI: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. PYTHIA [497] Unde et ob insigne uictoriae PYTHIA sacra celebranda constituit. PYTHIO [344] (21) Pythonissae a PYTHIO Apolline dictae, quod is auctor fuerit diuinandi. PYTHIUM [495] PYTHIUM quoque eundem Apollinem uocari aiunt a Pythone inmensae molis serpente, cuius non magis uenena quam magnitudo terrebat. PYTHIUS [496] (55) Hunc Apollo sagittarum ictibus sternens nominis quoque spolia reportauit, ut PYTHIUS uocaretur. PYTHONE [495] Pythium quoque eundem Apollinem uocari aiunt a PYTHONE inmensae molis serpente, cuius non magis uenena quam magnitudo terrebat. PYTHONISSA [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de PYTHONISSA, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? PYTHONISSAE [344] (21) PYTHONISSAE a Pythio Apolline dictae, quod is auctor fuerit diuinandi. QUA [27] (4) Fides est QUA ueraciter credimus id quod nequaquam uidere ualemus. [36] QUA Apostolus (Rom- 13,10) «Plenitudo», inquit, «legis dilectio». [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, QUA quisque arbitrio suo ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. [139] (35) Montani haeretici dicti, quod tempore persecutionis in montibus latuerunt; QUA occasione se a catholicae Ecclesiae corpore diuiserunt. [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a QUA exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [211] (8) Porticus enim fuit Athenis, quam poikilhn stoan appellabant, in QUA picta erant gesta sapientium atque uirorum fortium historiae. [297] Ipsa est et Cumaea, de QUA Vergilius (Ecl- 4,4): Ultima Cumaei uenit iam carminis aetas. [362] (35) Nam dicitur fabulose, arante quodam rustico, subito hunc ex glebis exiluisse et aruspicinam dictasse, QUA die et mortuus est. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in QUA ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [413] Ipse et transgressor, quia praeuaricator effectus in ueritate, QUA conditus est, non stetit. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de QUA pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. [471] Ceterum est et Nysa ciuitas, in QUA colitur idem Liber, unde Nysaeus dictus est. [480] Virgam tenet, QUA serpentes diuidit, id est uenena. [504] De QUA Vergilius (Aen- 4,511): Tria uirginis ora Dianae, quia eadem Luna, eadem Diana, eadem Proserpina uocatur. [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in QUA nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. [559] Fistulam septem calamorum gestat, propter harmoniam caeli, in QUA septem sunt soni et septem discrimina uocum. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in QUA mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. QUACUMQUE [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in QUACUMQUE animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. QUADAM [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione QUADAM, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. [89] Hi dicunt creaturam non a Deo, sed a uirtute QUADAM superna creatam. [261] Id genus quia forma QUADAM efficitur, quae g-poiohtes POIOTES dicitur, poema uocitatum est, eiusque fictores poetae». [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui QUADAM et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de QUADAM femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [331] (14) Diuini dicti, quasi deo pleni: diuinitate enim se plenos adsimulant et astutia QUADAM fraudulenta hominibus futura coniectant. [355] (31) In quibus omnibus ars daemonum est ex QUADAM pestifera societate hominum et angelorum malorum exorta. [426] Apud Assyrios autem Bel uocatur QUADAM sacrorum suorum ratione et Saturnus et Sol. QUADRIFRONTEM [453] Cum uero faciunt eum QUADRIFRONTEM et Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi partes hoc referunt, uel ad quattuor elementa siue tempora. QUAE [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» QUAE tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, QUAE est columna et firmamentum ueritatis». [16] Ibi enim absorpta omni aduersitate pacem, QUAE est Christus, praesenti possidebit obtutu. [25] (3) Tria sunt autem QUAE in religionis cultu ad colendum Deum in hominibus perquiruntur, id est fides, spes, caritas. [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes QUAE uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut QUAE ueterum ignari adsciscant. [55] (7) Lucretius autem superstitionem dicit superstantium rerum, id est caelestium et diuinorum QUAE super nos stant; sed male dicit. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, QUAE in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, QUAE sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: QUAE dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, QUAE uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse QUAE possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [254] Inde g-aiohnes et formae nescio QUAE, inde apud Arium Trinitas nominis, et apud Valentinum Platonicus furor. [261] Id genus quia forma quadam efficitur, QUAE g-poiohtes POIOTES dicitur, poema uocitatum est, eiusque fictores poetae». [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance QUAE diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea QUAE per uinolentiam dicuntur. [280] (10) Officium autem poetae in eo est ut ea, QUAE uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, QUAE ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, QUAE Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. [295] Sexta Samia, QUAE Phemonoe dicta est, a Samo insula, unde fuit cognominata. [296] (5) Septima Cumana, nomine Amalthea, QUAE nouem libros adtulit Tarquinio Prisco, in quibus erant decreta Romana conscripta. [298] Dicta autem Cumana a ciuitate Cumas, QUAE est in Campania, cuius sepulchrum in Sicilia adhuc manet. [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, QUAE scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, QUAE uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. [308] Per quandam scientiam futurorum et infernorum et uocationes eorum inuenta sunt aruspicia, augurationes, et ipsa QUAE dicuntur oracula et necromantia. [310] (5) Fertur et quaedam maga famosissima Circe, QUAE socios Ulixis mutauit in bestias. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, QUAE magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [339] Nam auspicia sunt QUAE iter facientes obseruant. [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, QUAE ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. [395] Nam latreia Graece, Latine seruitus dicitur, QUAE quantum ad ueram religionem adtinet, nonnisi uni et soli Deo debetur. [474] Ideo et g-ermehs Graece, quod sermo, uel interpretatio, QUAE ad sermonem utique pertinet, ermhneia dicitur. [515] (63) Quod curru uehi dicitur, quia ipsa est terra QUAE pendet in aere. [525] Et ideo uirginem putant, quia ignis inuiolabile sit elementum, nihilque nasci possit ex eo, quippe qui omnia QUAE arripuerit absumat. [536] (72) QUAE ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, QUAE confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, QUAE ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, QUAE in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, QUAE de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. [575] (89) Haec et alia sunt gentilium fabulosa figmenta, QUAE interpretata sic habentur, ut ea non intellecta damnabiliter tamen adorent. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia QUAE futura sunt, et quae ipse facturus est. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et QUAE ipse facturus est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana QUAE colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [583] Quas tres esse uoluerunt: unam, QUAE uitam hominis ordiatur; alteram, quae contexat; tertiam, quae rumpat. [583] Quas tres esse uoluerunt: unam, quae uitam hominis ordiatur; alteram, QUAE contexat; tertiam, quae rumpat. [583] Quas tres esse uoluerunt: unam, quae uitam hominis ordiatur; alteram, quae contexat; tertiam, QUAE rumpat. [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit in his QUAE fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, QUAE in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. [588] Ira, QUAE uindictam cupit; cupiditas, quae desiderat opes: libido, quae appetit uoluptates. [588] Ira, quae uindictam cupit; cupiditas, QUAE desiderat opes: libido, quae appetit uoluptates. [588] Ira, quae uindictam cupit; cupiditas, quae desiderat opes: libido, QUAE appetit uoluptates. [589] QUAE ideo Furiae appellantur, quod stimulis suis mentem feriant et quietam esse non sinant. [603] Hi dii quomodo uocabantur, uel QUAE nomina habuerint, ignoratur. QUAECUMQUE [353] (29) Salisatores uocati sunt, quia dum eis membrorum QUAECUMQUE partes salierint, aliquid sibi exinde prosperum seu triste significare praedicunt. QUAEDAM [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula QUAEDAM, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [310] (5) Fertur et QUAEDAM maga famosissima Circe, quae socios Ulixis mutauit in bestias. [438] (29) QUAEDAM autem nomina deorum suorum gentiles per uanas fabulas ad rationes physicas conantur traducere, eaque in causis elementorum conposita esse interpretantur. [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret QUAEDAM manifesta signa. QUAELIBET [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, siue ad suscipienda QUAELIBET ipse sibi elegit. QUAERERENT [238] Quorum uaria constat opinio, quid Deus esset dum QUAERERENT. QUALE [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis QUALE signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. QUALES [451] Unde turpe erat tales deos credi, QUALES homines esse non debeant. QUALITATEM [407] Lapsi uero in aeriam QUALITATEM conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. QUAM [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac instituta circa disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia in religionis cultu opinantes QUAM ceteri. [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, QUAM per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, QUAM in natiuitatis suae terra habuerunt. [106] (13) Archontiaci a principibus appellantur, qui uniuersitatem, QUAM Deus condidit, opera esse archangelorum defendunt. [128] Qui nomen suum si cognoscere uellent, mundanos se potius QUAM mundos uocarent. [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus unam in Christo naturam adserunt, QUAM Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit QUAM sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. [211] (8) Porticus enim fuit Athenis, QUAM poikilhn stoan appellabant, in qua picta erant gesta sapientium atque uirorum fortium historiae. [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit qui paleas furauerit QUAM qui aurum; qui mergum occiderit quam qui equum. [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit qui paleas furauerit quam qui aurum; qui mergum occiderit QUAM qui equum. [231] Adserunt autem Deum nihil agere; omnia constare corporibus: animam nihil aliud esse QUAM corpus. [251] QUAM uanissime: «Qui cum est,» inquit, «in nobis, ipsi sumus: cum exit, emorimur». [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus QUAM infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. [495] Pythium quoque eundem Apollinem uocari aiunt a Pythone inmensae molis serpente, cuius non magis uenena QUAM magnitudo terrebat. [526] (68) Ouidius in Fastis (6,291): Nec tu aliud Vestam QUAM uiuam intellege flammam; nataque de flamma corpora nulla uides. [539] Triton enim Africae palus est, circa QUAM fertur uirginali apparuisse aetate, propter quod Tritonia nuncupata est. [563] (84) Isis lingua Aegyptiorum terra appellatur, QUAM Isin uolunt esse. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, QUAM sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. QUAMUIS [18] Ipsorum enim proprie synagoga dici solet, QUAMUIS et ecclesia dicta sit. [38] Qui autem non diligit, QUAMUIS multa bona faciat, frustra laborat. [491] (53) Apollinem QUAMUIS diuinatorem et medicum uellent, ipsum tamen etiam Solem dixerunt, quasi solum. QUANDAM [225] Hi dicunt QUANDAM particulam animae esse aeternam: de reliquo magna ex parte mortalem. [308] Per QUANDAM scientiam futurorum et infernorum et uocationes eorum inuenta sunt aruspicia, augurationes, et ipsa quae dicuntur oracula et necromantia. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam QUANDAM res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. QUANDO [305] (2) Hanc artem multa post saecula Democritus ampliauit, QUANDO et Hippocrates medicinae disciplina effloruit. QUANTALIBET [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, QUANTALIBET de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. QUANTO [540] Unde et tanto procliyius dea credita, QUANTO minus origo eius innotuit. QUANTUM [395] Nam latreia Graece, Latine seruitus dicitur, quae QUANTUM ad ueram religionem adtinet, nonnisi uni et soli Deo debetur. QUARTA [293] (4) QUARTA Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. QUARUM [292] QUARUM prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. [300] (7) QUARUM omnium carmina efferuntur, in quibus de Deo et de Christo et gentibus multa scripsisse manifestissime conprobantur. [607] QUARUM natura esse dicitur terrere paruulos et in angulis garrire tenebrosis. QUARUMCUMQUE [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut QUARUMCUMQUE scripturarum inspectione futura promittunt. QUAS [64] Nam Pharisaei ex Hebraeo in Latinum interpretantur Diuisi, eo quod traditionum et obseruationum, QUAS illi g-deuterehseis uocant, iustitiam praeferunt. [87] (1) Quidam etiam haeretici, qui de Ecclesia recesserunt, ex nomine suorum auctorum nuncupantur; quidam uero ex causis QUAS elegentes instituerunt. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes QUAS uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam, QUAS sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. [583] QUAS tres esse uoluerunt: unam, quae uitam hominis ordiatur; alteram, quae contexat; tertiam, quae rumpat. [593] Ipsas autem dicunt et Musas QUAS et nymphas, nec inmerito. [608] (102) Lamias, QUAS fabulae tradunt infantes corripere ac laniare solitas, a laniando specialiter dictas. QUASDAM [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis per QUASDAM, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. QUASI [30] Et inde fides uocata, ab eo quod fit illud quod inter utrosque placitum est, QUASI inter Deum et hominem; hinc et foedus. [31] (5) Spes uocata quod sit pes progrediendi, QUASI «est pes». [65] Unde et diuisi uocantur a populo, QUASI per iustitiam. [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam QUASI per fistulam transisse adseruit. [132] Hic duas naturas et substantias introduxit, id est bonam et malam, et animas ex Deo QUASI ex aliquo fonte manare adseruit. [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora QUASI uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, QUASI uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam QUASI augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et QUASI uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [287] Nam g-sohs Aeolico sermone deos, g-boulehn Graeci mentem nuncupant, QUASI dei mentem. [331] (14) Diuini dicti, QUASI deo pleni: diuinitate enim se plenos adsimulant et astutia quadam fraudulenta hominibus futura coniectant. [335] (17) Haruspices nuncupati, QUASI horarum inspectores: dies enim et horas in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per singula tempora obseruare debeat homo, intendunt. [340] (19) Dicta sunt autem auspicia, QUASI auium aspicia, et auguria, quasi auium garria, hoc est auium uoces et linguae. [340] (19) Dicta sunt autem auspicia, quasi auium aspicia, et auguria, QUASI auium garria, hoc est auium uoces et linguae. [341] Item augurium, QUASI auigerium, quod aues gerunt. [402] (15) Daemonas a Graecis dictos aiunt, QUASI g-dahmonas, id est peritos ac rerum scios. [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis QUASI carcer est usque ad tempus iudicii. [442] Hunc Latini a satu appellatum ferunt, QUASI ad ipsum satio omnium pertineat rerum, uel a temporis longitudine, quod saturetur annis. [447] (34) Iouis fertur a iuuando dictus, et Iuppiter QUASI iuuans pater, hoc est, omnibus praestans. [452] (37) Ianum dicunt QUASI mundi uel caeli uel mensuum ianuam: duas Iani facies faciunt, propter orientem et occidentem. [455] (38) Neptunum aquas mundi praedicant; et dictus ab eis Neptunus, QUASI nube tonans. [456] (39) Vulcanum uolunt ignem; et dictus Vulcanus QUASI uolans candor, uel quasi uolicanus, quod per aerem uolat. [456] (39) Vulcanum uolunt ignem; et dictus Vulcanus quasi uolans candor, uel QUASI uolicanus, quod per aerem uolat. [460] (41) Claudus autem dicitur Vulcanus, quia per naturam numquam rectus (est) ignis, sed QUASI claudus eiusmodi speciem motumque habet. [462] (42) Pluton Graece, Latine Diespiter uel Ditis pater; quem alii Orcum uocant, QUASI receptorem mortium. [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod QUASI mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est QUASI cornua dat. [473] Nam ideo Mercurius QUASI medius currens dicitur appellatus, quod sermo currat inter homines medius. [486] (51) Item Martem QUASI effectorem mortium. [491] (53) Apollinem quamuis diuinatorem et medicum uellent, ipsum tamen etiam Solem dixerunt, QUASI solum. [492] Ipsum Titan, QUASI unum ex Titanis, qui aduersus Iouem non fecit. [493] (54) Ipsum Phoebum, QUASI ephebum, hoc est adolescentem. [501] Dianam autem uocatam QUASI Duanam, quod luna et die et nocte appareat. [518] (64) Quod in capite turritam gestat coronam, ostendit superpositas terrae ciuitates QUASI insignitas turribus constare. [528] (69) Iunonem dicunt QUASI ianonem, id est ianuam, pro purgationibus feminarum, eo quod quasi portas matrum natorum pandat, et nubentum maritis. [528] (69) Iunonem dicunt quasi ianonem, id est ianuam, pro purgationibus feminarum, eo quod QUASI portas matrum natorum pandat, et nubentum maritis. [534] Apud Latinos autem Mineruam uocatam QUASI deam et munus artium uariarum. [562] Caprinas ungulas habet, ut soliditatem terrae ostendat, quem uolunt rerum et totius naturae deum; unde Pan QUASI omnia dicunt. [574] (88) Genium autem dicunt, quod QUASI uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, QUASI deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna QUASI sit in his quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. [592] Nymphas deas aquarum, QUASI numina lympharum. [600] Quo nomine appellant alicuius meriti animas defunctorum, QUASI g-aeroas, id est uiros aerios et caelo dignos propter sapientiam et fortitudinem. QUATTUOR [177] Nam g-tessares QUATTUOR significat, et g-deka decem. [239] Quidam enim corporeo sensu hunc mundum uisibilem ex QUATTUOR elementis Deum esse dixerunt, ut Dionysius Stoicus. [329] Varro dicit diuinationis QUATTUOR esse genera, terram, aquam, aerem et ignem. [453] Cum uero faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad QUATTUOR mundi partes hoc referunt, uel ad quattuor elementa siue tempora. [453] Cum uero faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi partes hoc referunt, uel ad QUATTUOR elementa siue tempora. QUEAT [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta QUEAT, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? QUEM [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac instituta circa disciplinam uel propositum, QUEM tenendo sequuntur, longe alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio QUEM gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. [183] (66) Acephali dicti, id est sine capite QUEM sequuntur haeretici. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, QUEM etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. [266] (5) Tragoedi dicti, quod initio canentibus praemium erat hircus, QUEM Graeci g-trago uocant. [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, QUEM Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut QUEM effectum habeat uitae qui nascitur. [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, QUEM quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. [428] Idolum enim fuit Moab, cognomento Baal, super montem Phegor, QUEM Latini Priapum uocant, deum hortorum. [449] (35) QUEM modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [462] (42) Pluton Graece, Latine Diespiter uel Ditis pater; QUEM alii Orcum uocant, quasi receptorem mortium. [554] (81) Pan dicunt Graeci, Latini Siluanum, deum rusticorum, QUEM in naturae similitudinem formauerunt; unde et Pan dictus est, id est omne. [562] Caprinas ungulas habet, ut soliditatem terrae ostendat, QUEM uolunt rerum et totius naturae deum; unde Pan quasi omnia dicunt. [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, QUEM Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. [570] QUEM centum antistites prosequebantur et repente uelut lymphatici praecanebant. [612] (104) QUEM autem uulgo Incubonem uocant, hunc Romani Faunum ficarium dicunt. [613] Ad QUEM Horatius dicit (C- 3,18,1): Faune, Nympharum fugientium amator, per meos fines et aprica rura lenis incedas. QUEMQUAM [215] (9) Hi negant sine uirtute effici QUEMQUAM beatum. QUEMQUE [276] Hi enim uniuersorum delicta corripiunt, nec uitabatur eis pessimum QUEMQUE describere, nec cuilibet peccata moresque reprehendere. QUI [9] Unde Dominus in Euangelio (Luc- 11,23): «QUI mecum non colligit, spargit». [37] (7) Maior est autem haec omnibus, quia QUI diligit et credit et sperat. [38] QUI autem non diligit, quamuis multa bona faciat, frustra laborat. [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii QUI peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, QUI nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. [70] (5) Essei dicunt ipsum esse Christum QUI docuit illos omnem abstinentiam. [72] (6) Masbothei dicunt ipsum esse Christum QUI docuit illos in omni re sabbatizare. [77] Samaritae (QUI in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [84] (11) Hemerobaptistae (QUI cotidie corpora sua et domum et supellectile lauant) (eo quod cotidie uestimenta sua et corpora lauent. [87] (1) Quidam etiam haeretici, QUI de Ecclesia recesserunt, ex nomine suorum auctorum nuncupantur; quidam uero ex causis quas elegentes instituerunt. [90] (3) Menandriani a Menandro mago, discipulo Simonis nuncupati; QUI mundum non a Deo, sed ab angelis factum asserunt. [91] (4) Basilidiani a Basilide appellati, QUI inter reliquas blasphemias passum Iesum abnegauit. [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, QUI cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; QUI propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut QUI uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [96] (7) Carpocratiani a Carpocrate quodam uocantur, QUI dixit Christum hominem fuisse tantum, et de utroque sexu progenitum. [100] (9) Nazaraei dicti, QUI dum Christum, qui a uico Nazaraeus est appellatus, filium Dei confiteantur, omnia tamen ueteris Legis custodiunt. [100] (9) Nazaraei dicti, qui dum Christum, QUI a uico Nazaraeus est appellatus, filium Dei confiteantur, omnia tamen ueteris Legis custodiunt. [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, QUI g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, QUI, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. [106] (13) Archontiaci a principibus appellantur, QUI uniuersitatem, quam Deus condidit, opera esse archangelorum defendunt. [109] (16) Sethiani nomen acceperunt a filio Adam, QUI uocatus est Seth, dicentes eundem esse Christum. [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, quod nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos QUI ali quid in hoc mundo utuntur. [113] (20) Cerdoniani a Cerdone quodam nominati; QUI duo contraria principia adserunt. [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, QUI Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. [119] (25) Tatiani a Tatiano quodam uocati, QUI et Encratitae dicti, quia carnes abominantur. [128] QUI nomen suum si cognoscere uellent, mundanos se potius quam mundos uocarent. [129] (29) Pauliani a Paulo Samosateno exorti sunt, QUI dixit non semper fuisse Christum, sed a Maria sumpsisse initium. [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, QUI materiam non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. [131] (31) Manichei a quodam Persa extiterunt, QUI uocatus est Manes. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, QUI ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis presbytero exorti, QUI aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, QUI Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, QUI dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non in personis accipiunt. [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, QUI coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. [161] (48) Patriciani a quodam Patricio nuncupati sunt, QUI substantiam humanae carnis a diabolo conditam dicunt. [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, QUI dicunt Deum non facere mala, contra illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». [163] (50) Floriani a Florino, QUI e contrario dicunt Deum creasse male, contra id quod scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, QUI de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. [165] (52) Bonosiaci a Bonoso quodam episcopo exorti produntur, QUI Christum filium Dei adoptiuum, non proprium adserunt. [168] (54) Priscillianistae a Priscilliano uocati, QUI in Hispania ex errore Gnosticorum et Manichaeorum permixtum dogma conposuit. [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, QUI episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, QUI Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, QUI mane oriebatur, cadere meruerunt. [172] (57) Eluidiani ab Eluidio nominati, QUI dicunt post natum Christum alios Mariam filios de uiro Ioseph peperisse. [173] (58) Paterniani a Paterno quodam exorti (QUI) inferiores corporis partes a diabolo factas opinantur. [178] (62) Nyctages a somno nuncupati, quod uigilias noctis respuant, superstitionem esse dicentes iura temerari diuina, QUI noctem ad requiem tribuit. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, QUI beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, QUI Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed solam in eo diuinam adseruit esse naturam. [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, QUI temporibus Iustiniani principis in Alexandria populi peruersi electione uno die sunt ordinati episcopi. [195] (1) Philosophi Graeca appellatione uocantur, QUI Latine amatores sapientiae interpretantur. [196] Est enim Philosophus QUI diuinarum et humanarum (rerum) scientiam habet, et omnem bene uiuendi tramitem tenet. [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit QUI paleas furauerit quam qui aurum; qui mergum occiderit quam qui equum. [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit qui paleas furauerit quam QUI aurum; qui mergum occiderit quam qui equum. [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit qui paleas furauerit quam qui aurum; QUI mergum occiderit quam qui equum. [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit qui paleas furauerit quam qui aurum; qui mergum occiderit quam QUI equum. [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, QUI dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; QUI etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. [236] (18) Theologi autem idem sunt QUI et Physici. [251] Quam uanissime: «QUI cum est,» inquit, «in nobis, ipsi sumus: cum exit, emorimur». [267] Unde et Horatius (A- P- 220): Carmine QUI tragico uilem certauit ob hircum. [274] Veteres, QUI et ioco ridiculares extiterunt, ut Plautus, Accius, Terentius. [275] Noui, QUI et Satirici, a quibus generaliter uitia carpuntur, ut Flaccus, Persius, Iuuenalis uel alii. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, QUI inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [317] (9) Magi sunt, QUI uulgo malefici ob facinorum magnitudinem nuncupantur. [333] (15) Incantatores dicti sunt, QUI artem uerbis peragunt. [337] (18) Augures sunt, QUI uolatus auium et uoces intendunt, aliaque signa rerum uel obseruationes inprouisas hominibus occurrentes. [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae QUI nascitur. [348] (24) Hi sunt QUI uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id est notationes siderum, quomodo se habeant cum quisque nascitur. [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur QUI in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli Mathematici. [352] (28) Sortilegi sunt QUI sub nomine fictae religionis per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. [368] (2) Gentiles sunt QUI sine lege sunt, et nondum crediderunt. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos QUI ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [374] (5) Apostatae dicuntur, QUI post baptismum Christi susceptum ad idolorum cultum et sacrificiorum contaminationem reuertuntur. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, QUI eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, QUI eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, QUI accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [412] Ipse est enim aduersarius, QUI est ueritatis inimicus, et semper sanctorum uirtutibus contraire nititur. [421] Sed et ille Antichristus est QUI negat esse Deum Christum. [423] Omnes enim, QUI exeunt de Ecclesia et ab unitate fidei praeciduntur, et ipsi Antichristi sunt. [476] QUI ideo fingitur habere pinnas, quia citius uerba discurrunt. [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; QUI ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. [490] Mars autem apud Thracos Gradiuus dicitur, eo quod in bello gradum inferant QUI pugnant, aut quod inpigre gradiantur. [492] Ipsum Titan, quasi unum ex Titanis, QUI aduersus Iouem non fecit. [521] Quod gallos huic deae ut seruirent fecerunt, significant QUI semine indigeant, terram sequi oportere; in ea quippe omnia reperire. [522] (66) Quod se apud eam iactant, praecipitur, inquiunt, ut QUI terram colunt ne sedeant; semper enim esse quod agant. [525] Et ideo uirginem putant, quia ignis inuiolabile sit elementum, nihilque nasci possit ex eo, quippe QUI omnia quae arripuerit absumat. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, QUI inuenit omnia, in capite est. [550] QUI ideo alatus pingitur, quia nihil amantibus leuius, nihil mutabilius inuenitur. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, QUI nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, QUI nouo marito sternebantur. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, QUI g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [606] (101) Laruas ex hominibus factos daemones aiunt, QUI meriti mali fuerint. [609] (103) Pilosi, QUI Graece Panitae, Latine Incubi appellantur, siue Inui ab ineundo passim cum animalibus. QUIA [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo pro omnibus uobis, QUIA fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». [33] Deest enim ibi pes, nullaque progrediendi facultas est; QUIA dum quisque peccatum amat, futuram gloriam non sperat. [37] (7) Maior est autem haec omnibus, QUIA qui diligit et credit et sperat. [54] Alii dicunt a senibus, QUIA multis annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. [111] (18) Angelici uocati, QUIA angelos colunt. [119] (25) Tatiani a Tatiano quodam uocati, qui et Encratitae dicti, QUIA carnes abominantur. [123] (27) Cataphrygiis nomen prouincia Phrygia dedit, QUIA ibi extiterunt. [151] Unde et Patripassiani uocantur, QUIA Patrem passum dicunt. [159] (47) Metangismonitae ideo tale nomen acceperunt, QUIA g-aggos Graece uas dicitur. [176] (61) Tessarescaedecatitae dicti, QUIA XIV luna pascha cum Iudaeis obseruandum contendunt. [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, QUIA peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [201] (4) Physici dicti, QUIA de naturis tractant. [203] Ethici, QUIA de moribus disputant. [205] (6) Logici autem, QUIA in natura et in moribus rationem adiungunt. [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, QUIA coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. [245] Inuentum enim solummodo Deum, non ut inuenerunt, exposuerunt, QUIA euanuerunt in cogitationibus suis. [261] Id genus QUIA forma quadam efficitur, quae g-poiohtes POIOTES dicitur, poema uocitatum est, eiusque fictores poetae». [263] Etiam per furorem diuini eodem erant nomine, QUIA et ipsi quoque pleraque uersibus efferebant. [269] (6) Comoedi appellati siue a loco, QUIA circum pagos agebant, quos Graeci g-kohma uocant, siue a comisatione. [281] Unde et Lucanus ideo in numero poetarum non ponitur, QUIA uidetur historias conposuisse, non poema. [288] Proinde igitur, QUIA diuinam uoluntatem hominibus interpretari solebant, Sibyllae nominatae sunt. [294] Dicta autem Erythraea, QUIA in eadem insula eius inuenta sunt carmina. [353] (29) Salisatores uocati sunt, QUIA dum eis membrorum quaecumque partes salierint, aliquid sibi exinde prosperum seu triste significare praedicunt. [369] Dicti autem gentiles, QUIA ita sunt ut fuerunt geniti, id est, sicut in carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. [409] (18) Diabolus Hebraice dicitur deorsum fluens, QUIA quietus in caeli culmine stare contempsit, sed superbiae pondere deorsum corruens cecidit. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel QUIA electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [413] Ipse et transgressor, QUIA praeuaricator effectus in ueritate, qua conditus est, non stetit. [414] Idem et temptator, QUIA temptandam iustorum innocentiam postulat, sicut in Iob scribitur. [415] (20) Antichristus appellatur, QUIA contra Christum uenturus est. [435] Ipse est et Leuiathan, id est serpens de aquis, QUIA in huius saeculi mare uolubili uersatur astutia. [444] (32) Hunc Caeli patris abscidisse genitalia dicunt, QUIA nihil in caelo de seminibus nascitur. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, QUIA reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, QUIA cantauerit. [460] (41) Claudus autem dicitur Vulcanus, QUIA per naturam numquam rectus (est) ignis, sed quasi claudus eiusmodi speciem motumque habet. [461] Ideo autem in fabrorum fornace eundem Vulcanum auctorem dicunt, QUIA sine igne nullum metalli genus fundi extendique potest. [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, QUIA cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. [475] (46) Ideo et mercibus praeesse, QUIA inter uendentes et ementes sermo fit medius. [476] Qui ideo fingitur habere pinnas, QUIA citius uerba discurrunt. [479] Ideo autem furti magistrum dicunt, QUIA sermo animos audientium fallit. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum QUIA per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [488] Hunc et adulterum dicunt, QUIA belligerantibus incertus est. [504] De qua Vergilius (Aen- 4,511): Tria uirginis ora Dianae, QUIA eadem Luna, eadem Diana, eadem Proserpina uocatur. [511] Matrem uocatam, quod plurima pariat; magnam, quod cibum gignat; almam, QUIA uniuersa animalia fructibus suis alit. [513] (62) Quod simulacrum eius cum claui fingitur, QUIA tellus hieme clauditur, uere aperitur ut fruges nascantur. [515] (63) Quod curru uehi dicitur, QUIA ipsa est terra quae pendet in aere. [516] Quod sustinetur rotis, QUIA mundus rotatur et uolubilis est. [519] Quod sedes finguntur circa eam, QUIA cum omnia moueantur, ipsam non moueri. [524] (67) Eandem Vestam et ignem esse perhibent, QUIA terram ignem habere non dubium est, ut ex Aetna Vulcanoque datur intellegi. [525] Et ideo uirginem putant, QUIA ignis inuiolabile sit elementum, nihilque nasci possit ex eo, quippe qui omnia quae arripuerit absumat. [535] Hanc enim inuentricem multorum ingeniorum perhibent, et inde eam artem et rationem interpretantur, QUIA sine ratione nihil potest contineri. [536] (72) Quae ratio, QUIA ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, QUIA sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani dicunt uxorem, QUIA Venerium officium nonnisi calore consistit, unde est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem senior. [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur QUIA nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. [550] Qui ideo alatus pingitur, QUIA nihil amantibus leuius, nihil mutabilius inuenitur. [551] Puer pingitur, QUIA stultus est et inrationabilis amor. [553] Sagittam, QUIA amor cor uulnerat; facem, quia inflammat. [553] Sagittam, quia amor cor uulnerat; facem, QUIA inflammat. [560] (83) Villosus est, QUIA tellus conuestita est agituentibus. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea QUIA arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue QUIA late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue QUIA mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [611] Saepe enim inprobi existunt etiam mulieribus, et earum peragunt concubitum: quos daemones Galli Dusios uocant, QUIA adsidue hanc peragunt inmunditiam. QUIBUS [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex QUIBUS Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex QUIBUS aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [275] Noui, qui et Satirici, a QUIBUS generaliter uitia carpuntur, ut Flaccus, Persius, Iuuenalis uel alii. [296] (5) Septima Cumana, nomine Amalthea, quae nouem libros adtulit Tarquinio Prisco, in QUIBUS erant decreta Romana conscripta. [300] (7) Quarum omnium carmina efferuntur, in QUIBUS de Deo et de Christo et gentibus multa scripsisse manifestissime conprobantur. [355] (31) In QUIBUS omnibus ars daemonum est ex quadam pestifera societate hominum et angelorum malorum exorta. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, QUIBUS mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro QUIBUS se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum QUIBUS in paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit? [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a QUIBUS et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. QUIBUSCUMQUE [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in QUIBUSCUMQUE rebus suspendendis atque ligandis. QUICQUAM [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi QUICQUAM ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. QUICUMQUE [192] Sed et QUICUMQUE aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. [311] Legitur et de sacrificio quod Arcades deo suo Lycaeo immolabant, ex quo QUICUMQUE sumerent in bestiarum formas conuertebantur. QUID [26] In fide, QUID credendum; in spe, quid sperandum; in caritate, quid sit amandum. [26] In fide, quid credendum; in spe, QUID sperandum; in caritate, quid sit amandum. [26] In fide, quid credendum; in spe, quid sperandum; in caritate, QUID sit amandum. [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, quod nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos qui ali QUID in hoc mundo utuntur. [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus QUID profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [238] Quorum uaria constat opinio, QUID Deus esset dum quaererent. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi QUID de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [313] (7) QUID plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: dies enim et horas in agendis negotiis operibusque custodiunt, et QUID per singula tempora obseruare debeat homo, intendunt. QUIDAM [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: QUIDAM autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [87] (1) QUIDAM etiam haeretici, qui de Ecclesia recesserunt, ex nomine suorum auctorum nuncupantur; quidam uero ex causis quas elegentes instituerunt. [87] (1) Quidam etiam haeretici, qui de Ecclesia recesserunt, ex nomine suorum auctorum nuncupantur; QUIDAM uero ex causis quas elegentes instituerunt. [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes QUIDAM nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. [239] QUIDAM enim corporeo sensu hunc mundum uisibilem ex quattuor elementis Deum esse dixerunt, ut Dionysius Stoicus. [241] (19) QUIDAM animum in omnibus commanentem et lucidum, ut Pythagoras. [242] QUIDAM Deum sine tempore incommutabilem, ut Plato. [243] QUIDAM mentem solutam, ut Cicero. [244] QUIDAM et spiritum et mentem, ut Maro. [279] (9) QUIDAM autem poetae Theologici dicti sunt, quoniam de diis carmina faciebant. [360] (34) Aruspicinae artem primus Etruscis tradidisse dicitur QUIDAM Tages. [383] (4) Fuerunt etiam et QUIDAM uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [401] QUIDAM uero Latini ignorantes Graece inperite dicunt idolum ex dolo sumpsisse nomen, quod diabolus creaturae cultum diuini nominis inuexit. [416] Non, quomodo QUIDAM simplices intellegunt, Antichristum ideo dictum quod ante Christum uenturus sit, id est post cum ueniat Christus. [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem QUIDAM Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. QUIDEM [247] (20) (Item) Platonici QUIDEM Deum curatorem et arbitrum et iudicem asserunt. [406] (17) Ante transgressionem QUIDEM caelestia corpora gerebant. QUIDQUID [576] (90) Fatum autem dicunt esse QUIDQUID dii fantur, quidquid Iuppiter fatur. [576] (90) Fatum autem dicunt esse quidquid dii fantur, QUIDQUID Iuppiter fatur. QUIETAM [589] Quae ideo Furiae appellantur, quod stimulis suis mentem feriant et QUIETAM esse non sinant. QUIETUS [409] (18) Diabolus Hebraice dicitur deorsum fluens, quia QUIETUS in caeli culmine stare contempsit, sed superbiae pondere deorsum corruens cecidit. QUINQUE [69] Hi QUINQUE tantum libros Legis recipiunt, Prophetarum uaticinia respuunt. QUINTA [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; QUINTA Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. QUIPPE [202] Natura QUIPPE Graece g-fusi uocatur. [521] Quod gallos huic deae ut seruirent fecerunt, significant qui semine indigeant, terram sequi oportere; in ea QUIPPE omnia reperire. [525] Et ideo uirginem putant, quia ignis inuiolabile sit elementum, nihilque nasci possit ex eo, QUIPPE qui omnia quae arripuerit absumat. [596] Nymphas QUIPPE montium Oreades dicunt, siluarum Dryades, fontium Hamadryades, camporum Naides, maris Nereides. QUIRINUS [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos QUIRINUS. QUIS [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): QUIS noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, QUIS prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, QUIS fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, QUIS quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. [599] Et ideo nescio QUIS filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. QUISQUE [33] Deest enim ibi pes, nullaque progrediendi facultas est; quia dum QUISQUE peccatum amat, futuram gloriam non sperat. [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua QUISQUE arbitrio suo ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina QUISQUE uel sibi uel aliis uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. [320] Daemonibus enim adcitis audent uentilare, ut QUISQUE suos perimat malis artibus inimicos. [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id est notationes siderum, quomodo se habeant cum QUISQUE nascitur. [489] (52) Quod uero nudo pectore stat, ut bello se QUISQUE sine formidine cordis obiciat. QUO [62] QUO nomine admonentur ut de peioribus ad meliora transeant, et pristinos errores relinquant. [184] Nullus enim corum reperitur auctor, a QUO exorti sunt. [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a QUO conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. [212] In hac porticu sapientes philosophabantur, ex QUO et Stoici dicti sunt. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in QUO tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in QUO nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de QUO Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. [311] Legitur et de sacrificio quod Arcades deo suo Lycaeo immolabant, ex QUO quicumque sumerent in bestiarum formas conuertebantur. [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, sub QUO primum in arce oliua orta est, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione nomen sortita est. [578] Quod nisi hoc nomen iam in alia re soleret intellegi, QUO corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum appellare. [600] QUO nomine appellant alicuius meriti animas defunctorum, quasi g-aeroas, id est uiros aerios et caelo dignos propter sapientiam et fortitudinem. QUOD [4] (1) Ecclesia Graecum est, QUOD in Latinum uertitur conuocatio, propter quod omnes ad se uocet. [4] (1) Ecclesia Graecum est, quod in Latinum uertitur conuocatio, propter QUOD omnes ad se uocet. [7] (2) QUOD etiam Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo pro omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». [8] Hinc et uniuersitas ab uno cognominata est, propter QUOD in unitatem colligitur. [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo QUOD ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. [17] (7) Synagoga Graece congregatio dicitur, QUOD proprium nomen Iudaeorum populus tenuit. [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue QUOD inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; QUOD scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [23] (2) Religio appellata, QUOD per eam uni Deo religamus animas nostras ad cultum diuinum uinculo seruiendi. [24] QUOD uerbum conpositum est a relegendo, id est eligendo, ut ita Latinum uideatur religio sicut eligio. [27] (4) Fides est qua ueraciter credimus id QUOD nequaquam uidere ualemus. [28] Nam credere iam non possumus QUOD uidemus. [29] Proprie autem nomen fidei inde est dictum, si omnino fiat QUOD dictum est aut promissum. [30] Et inde fides uocata, ab eo QUOD fit illud quod inter utrosque placitum est, quasi inter Deum et hominem; hinc et foedus. [30] Et inde fides uocata, ab eo quod fit illud QUOD inter utrosque placitum est, quasi inter Deum et hominem; hinc et foedus. [31] (5) Spes uocata QUOD sit pes progrediendi, quasi «est pes». [34] (6) Caritas Graece, Latine dilectio interpretatur, QUOD duos in se liget. [35] Nam dilectio a duobus incipit, QUOD est amor Dei et proximi; de. [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, QUOD scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat QUOD melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [45] Nobis uero nihil ex nostro arbitrio inducere licet, sed nec eligere QUOD aliqui de arbitrio suo induxerit. [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, QUOD inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. [53] (6) Superstitio dicta eo QUOD sit superflua aut superinstituta obseruatio. [64] Nam Pharisaei ex Hebraeo in Latinum interpretantur Diuisi, eo QUOD traditionum et obseruationum, quas illi g-deuterehseis uocant, iustitiam praeferunt. [68] Vindicant enim sibi QUOD non sunt, corporis resurrectionem negant, et animam interire cum corpore praedicant. [73] (7) Genistae (praesumunt quoniam de genere Abrahae sunt) (dicti eo QUOD de genere Abrahae esse glorientur. [75] (8) Meristae appellati eo QUOD separent Scripturas, non credentes omnibus Prophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus illos prophetasse. [79] (Samaritae dicti QUOD Legem solam custodiant. [84] (11) Hemerobaptistae (qui cotidie corpora sua et domum et supellectile lauant) (eo QUOD cotidie uestimenta sua et corpora lauent. [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo QUOD ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. [93] Quos Iohannes in Apocalypsi inprobat dicens (2,6): «Sed hoc habes, QUOD odisti facta Nicolaitarum». [107] (14) Adamiani uocati, QUOD Adae imitentur nuditatem; unde et nudi orant, et nudi inter se mares feminaeque conueniunt. [110] (17) Melchisedechiani uocati pro eo, QUOD Melchisedech sacerdotem Dei non hominem fuisse, sed uirtutem Dei esse arbitrantur. [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, QUOD nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos qui ali quid in hoc mundo utuntur. [117] (23) Aquarii appellati, eo QUOD aquam solam offerunt in calice sacramenti. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, QUOD simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [139] (35) Montani haeretici dicti, QUOD tempore persecutionis in montibus latuerunt; qua occasione se a catholicae Ecclesiae corpore diuiserunt. [148] (40) Origeniani Origene auctore exorti sunt, dicentes QUOD non possit Filius uidere Patrem, nec Spiritus sanctus Filium. [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud QUOD ait Dominus (Ioh. [158] (46) Antidicomaritae appellati sunt pro eo, QUOD Mariae uirginitati contradicunt, adserentes eam post Christum natum uiro suo fuisse conmixtam. [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt Deum non facere mala, contra illud QUOD scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». [163] (50) Floriani a Florino, qui e contrario dicunt Deum creasse male, contra id QUOD scriptum est (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». [166] (53) Circumcelliones dicti eo, QUOD agrestes sint, quos Cotopitas uocant, supradictae haeresis habentes doctrinam. [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue QUOD crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue QUOD se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [174] (59) Arabici nuncupati, eo QUOD in Arabia exorti sunt, dicentes animam cum corpore mori, atque in nouissimum utrumque resurgi. [178] (62) Nyctages a somno nuncupati, QUOD uigilias noctis respuant, superstitionem esse dicentes iura temerari diuina, qui noctem ad requiem tribuit. [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, QUOD Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [189] Tritheitae uero uocati, QUOD sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud QUOD scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [224] (13) Peripatetici a deambulatione dicti, eo QUOD Aristoteles auctor eorum deambulans disputare solitus esset. [234] Gymnasium enim ex eo dictum est, QUOD iuuenes nudi exercerentur in campo, ubi pudenda sola tantum operiunt. [250] (21) Unde et Varro ignem mundi animum dicit, proinde QUOD in mundo ignis omnia gubernet, sicut animus in nobis. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, QUOD ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel QUOD modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [266] (5) Tragoedi dicti, QUOD initio canentibus praemium erat hircus, quem Graeci g-trago uocant. [277] Unde et nudi pinguntur, eo QUOD per eos uitia singula denudentur. [278] (8) Saturici autem dicti, siue QUOD pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [290] QUOD nomen ex officio, non ex proprietate uocabuli est. [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit QUOD uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. [311] Legitur et de sacrificio QUOD Arcades deo suo Lycaeo immolabant, ex quo quicumque sumerent in bestiarum formas conuertebantur. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, QUOD nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [328] (13) QUOD genus diuinationis a Persis fertur adlatum. [334] (16) Arioli uocati, propter QUOD circa aras idolorum nefarias preces emittunt, et funesta sacrificia offerunt, iisque celebritatibus daemonum responsa accipiunt. [341] Item augurium, quasi auigerium, QUOD aues gerunt. [344] (21) Pythonissae a Pythio Apolline dictae, QUOD is auctor fuerit diuinandi. [345] (22) Astrologi dicti, eo QUOD in astris auguriantur. [351] (27) Horoscopi dicti, QUOD horas natiuitatis hominum speculantur dissimili et diuerso fato. [359] Dictum autem praestigium, QUOD praestringat aciem oculorum. [382] Ab actibus autem uocantur, ut Mercurius, QUOD mercibus praeest; Liber a libertate. [385] (6) Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo QUOD manu artificis ex lapide aliaue materia eorum uultus imitantur in quorum honore finguntur. [386] Ergo simulacra uel pro eo QUOD sunt similia, uel pro eo quod simulata atque conficta; unde et falsa sunt. [386] Ergo simulacra uel pro eo quod sunt similia, uel pro eo QUOD simulata atque conficta; unde et falsa sunt. [387] (7) Et notandum QUOD Latinus sermo sit in Hebraeis. [389] Iudaei dicunt QUOD Ismael primus simulacrum luto fecerit. [397] (13) Idolum autem est simulacrum QUOD humana effigie factum et consecratum est, iuxta uocabuli interpretationem. [401] Quidam uero Latini ignorantes Graece inperite dicunt idolum ex dolo sumpsisse nomen, QUOD diabolus creaturae cultum diuini nominis inuexit. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, QUOD uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [416] Non, quomodo quidam simplices intellegunt, Antichristum ideo dictum QUOD ante Christum uenturus sit, id est post cum ueniat Christus. [417] Non sic, sed Antichristus Graece dicitur, QUOD est Latine contrarius Christo. [424] (23) Bel idolum Babylonium est, QUOD interpretatur uetus. [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; QUOD nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. [430] (26) Belzebub idolum fuit Accaron, QUOD interpretatur uir muscarum. [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, propter QUOD de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. [442] Hunc Latini a satu appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio omnium pertineat rerum, uel a temporis longitudine, QUOD saturetur annis. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, QUOD filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel QUOD eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel propter annos et tempora, QUOD in se redeant, uel propter sapientiam, quod intus acuta sit. [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel propter annos et tempora, quod in se redeant, uel propter sapientiam, QUOD intus acuta sit. [446] (33) In aliquibus autem ciuitatibus Saturno liberos suos apud gentiles inmolabant, QUOD Saturnum poetae liberos suos deuorasse solitum tradiderunt. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter QUOD puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [456] (39) Vulcanum uolunt ignem; et dictus Vulcanus quasi uolans candor, uel quasi uolicanus, QUOD per aerem uolat. [458] (40) Unde etiam Homerus dicit eum praecipitatum de aere in terras, QUOD omne fulmen de aere cadit. [459] Idcirco autem Vulcanus de femore Iunonis fingitur natus, QUOD fulmina de imo aere nascantur. [463] Unde et orca nuncupatur uas QUOD recipit aquas. [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, QUOD quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; QUOD idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. [469] Idem autem et Lyaeus apo tou luein, QUOD multo uino membra soluantur. [473] Nam ideo Mercurius quasi medius currens dicitur appellatus, QUOD sermo currat inter homines medius. [474] Ideo et g-ermehs Graece, QUOD sermo, uel interpretatio, quae ad sermonem utique pertinet, ermhneia dicitur. [484] Cur autem eum capite canino fingunt, haec ratio dicitur, QUOD inter omnia animalia canis sagacissimum genus et perspicax habeatur. [489] (52) QUOD uero nudo pectore stat, ut bello se quisque sine formidine cordis obiciat. [490] Mars autem apud Thracos Gradiuus dicitur, eo QUOD in bello gradum inferant qui pugnant, aut quod inpigre gradiantur. [490] Mars autem apud Thracos Gradiuus dicitur, eo quod in bello gradum inferant qui pugnant, aut QUOD inpigre gradiantur. [494] Unde et sol puer pingitur, eo QUOD cottidie oriatur et noua luce nascatur. [499] Unde et uirginem uolunt, QUOD uia nihil pariat. [500] Et ideo ambo sagittas habere finguntur, QUOD ipsa duo sidera de caelo radios usque ad terras emittant. [501] Dianam autem uocatam quasi Duanam, QUOD luna et die et nocte appareat. [502] (57) Ipsam et Lucinam adseuerant, eo QUOD luceat. [503] Eandem et Triuiam, eo QUOD tribus fungatur figuris. [507] Latonia autem Diana, eo QUOD Latonae fuerit filia. [509] Dicunt etiam eam et Opem, QUOD opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, QUOD ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, QUOD herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. [511] Matrem uocatam, QUOD plurima pariat; magnam, quod cibum gignat; almam, quia uniuersa animalia fructibus suis alit. [511] Matrem uocatam, quod plurima pariat; magnam, QUOD cibum gignat; almam, quia uniuersa animalia fructibus suis alit. [513] (62) QUOD simulacrum eius cum claui fingitur, quia tellus hieme clauditur, uere aperitur ut fruges nascantur. [514] QUOD tympanum habet, significare uolunt orbem terrae. [515] (63) QUOD curru uehi dicitur, quia ipsa est terra quae pendet in aere. [516] QUOD sustinetur rotis, quia mundus rotatur et uolubilis est. [517] QUOD leones illi subiciunt mansuetos, ut ostendant nullum genus esse tam ferum quod non subigi possit aut superari ab ea. [517] Quod leones illi subiciunt mansuetos, ut ostendant nullum genus esse tam ferum QUOD non subigi possit aut superari ab ea. [518] (64) QUOD in capite turritam gestat coronam, ostendit superpositas terrae ciuitates quasi insignitas turribus constare. [519] QUOD sedes finguntur circa eam, quia cum omnia moueantur, ipsam non moueri. [520] (65) QUOD Corybantes eius ministri cum strictis gladiis esse finguntur, ut significetur omnes pro terra sua debere pugnare. [521] QUOD gallos huic deae ut seruirent fecerunt, significant qui semine indigeant, terram sequi oportere; in ea quippe omnia reperire. [522] (66) QUOD se apud eam iactant, praecipitur, inquiunt, ut qui terram colunt ne sedeant; semper enim esse quod agant. [522] (66) Quod se apud eam iactant, praecipitur, inquiunt, ut qui terram colunt ne sedeant; semper enim esse QUOD agant. [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed ideo aere, QUOD terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. [527] Propterea et uirgines ei seruire dicuntur, eo QUOD sicut ex uirgine, ita nihil ex igne nascatur. [528] (69) Iunonem dicunt quasi ianonem, id est ianuam, pro purgationibus feminarum, eo QUOD quasi portas matrum natorum pandat, et nubentum maritis. [531] (70) Et sororem dicunt QUOD mundi pars est; coniugem, quod commixta concordat. [531] (70) Et sororem dicunt quod mundi pars est; coniugem, QUOD commixta concordat. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, QUOD illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: QUOD et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. [539] Triton enim Africae palus est, circa quam fertur uirginali apparuisse aetate, propter QUOD Tritonia nuncupata est. [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel QUOD Pallantem gigantem occiderit. [542] (76) Venerem exinde dicunt nuncupatam, QUOD sine ui femina uirgo esse non desinat. [545] QUOD autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt QUOD per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, QUOD coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [547] (79) Nam QUOD Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, QUOD ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter QUOD et terram eius nomine appellauerunt. [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo QUOD de futuris daret quaedam manifesta signa. [572] (87) Fauni a fando, uel g-apo g-tehs g-fohnehs dicti, QUOD uoce, non signis ostendere uiderentur futura. [574] (88) Genium autem dicunt, QUOD quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. [578] QUOD nisi hoc nomen iam in alia re soleret intellegi, quo corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum appellare. [580] QUOD enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, QUOD in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, QUOD inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et QUOD adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [582] (93) Parcas kata antifrasin appellatas, QUOD minime parcant. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo QUOD passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. [589] Quae ideo Furiae appellantur, QUOD stimulis suis mentem feriant et quietam esse non sinant. [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, QUOD aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. [602] Et penates dicti, QUOD essent in penetralibus, id est in secretis. QUODAM [96] (7) Carpocratiani a Carpocrate QUODAM uocantur, qui dixit Christum hominem fuisse tantum, et de utroque sexu progenitum. [97] (8) Cerinthiani a Cerintho QUODAM nuncupati. [104] (11) Valentiniani a Valentino QUODAM Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [113] (20) Cerdoniani a Cerdone QUODAM nominati; qui duo contraria principia adserunt. [119] (25) Tatiani a Tatiano QUODAM uocati, qui et Encratitae dicti, quia carnes abominantur. [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene QUODAM uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. [131] (31) Manichei a QUODAM Persa extiterunt, qui uocatus est Manes. [143] (38) Aeriani ab Aerio QUODAM nuncupati sunt. [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio QUODAM dialectico, Aetii discipulo, ex cuius nomine magis innotuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio Spiritum sanctum. [150] (41) Noetiani a QUODAM Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non in personis accipiunt. [161] (48) Patriciani a QUODAM Patricio nuncupati sunt, qui substantiam humanae carnis a diabolo conditam dicunt. [162] (49) Coluthiani a QUODAM Colutho nominati, qui dicunt Deum non facere mala, contra illud quod scriptum est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». [164] (51) Donatistae a Donato QUODAM Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. [165] (52) Bonosiaci a Bonoso QUODAM episcopo exorti produntur, qui Christum filium Dei adoptiuum, non proprium adserunt. [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano QUODAM monacho dicti, adserentes nullam nuptarum et uirginum esse distantiam, nullumque inter abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. [173] (58) Paterniani a Paterno QUODAM exorti (qui) inferiores corporis partes a diabolo factas opinantur. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro QUODAM philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. [362] (35) Nam dicitur fabulose, arante QUODAM rustico, subito hunc ex glebis exiluisse et aruspicinam dictasse, qua die et mortuus est. QUOMODO [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id est notationes siderum, QUOMODO se habeant cum quisque nascitur. [416] Non, QUOMODO quidam simplices intellegunt, Antichristum ideo dictum quod ante Christum uenturus sit, id est post cum ueniat Christus. [603] Hi dii QUOMODO uocabantur, uel quae nomina habuerint, ignoratur. QUONIAM [73] (7) Genistae (praesumunt QUONIAM de genere Abrahae sunt) (dicti eo quod de genere Abrahae esse glorientur. [108] (15) Caiani proinde sic appellati, QUONIAM Cain adorant. [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, QUONIAM sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [237] Dicti autem Theologi, QUONIAM in scriptis suis de Deo dixerunt. [279] (9) Quidam autem poetae Theologici dicti sunt, QUONIAM de diis carmina faciebant. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «QUONIAM cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [478] (47) Nuntium dictum, QUONIAM per sermonem omnia cogitata enuntiantur. QUOQUE [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum QUOQUE de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [149] Animas QUOQUE in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita QUOQUE tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [218] (10) Hi etiam animam cum corpore perire dicunt, animam QUOQUE. [263] Etiam per furorem diuini eodem erant nomine, quia et ipsi QUOQUE pleraque uersibus efferebant. [314] (8) Prudentius QUOQUE de Mercurio sic ait (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine uirgae in lucem reuocasse animas, ast alios damnasse neci. [379] (2) Eodem QUOQUE modo apud Athenas Minerua, apud Samum Iuno, apud Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. [495] Pythium QUOQUE eundem Apollinem uocari aiunt a Pythone inmensae molis serpente, cuius non magis uenena quam magnitudo terrebat. [496] (55) Hunc Apollo sagittarum ictibus sternens nominis QUOQUE spolia reportauit, ut Pythius uocaretur. [498] (56) Dianam QUOQUE germanam eius similiter lunam et uiarum praesidem aiunt. QUORUM [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, QUORUM et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [78] Nam in obseruationibus suis a Iudaeis omnino separantur, QUORUM superstitio proculdubio omnibus nota est. [105] (12) Apellitae, QUORUM Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. [228] Unde et a canibus, QUORUM uitam imitabantur, etiam uocabulum nomenque traxerunt. [230] (16) Sed originem rerum atomis, id est insecabilibus ac solidis corporibus adsignauit, QUORUM fortuitis concursionibus uniuersa nascantur et nata sint. [238] QUORUM uaria constat opinio, quid Deus esset dum quaererent. [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, QUORUM in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. [322] (11) Necromantii sunt, QUORUM praecantationibus uidentur resuscitati mortui diuinare, et ad interrogata respondere. [380] In QUORUM etiam laudibus accesserunt et poetae, et conpositis carminibus in caelum eos sustulerunt. [385] (6) Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo quod manu artificis ex lapide aliaue materia eorum uultus imitantur in QUORUM honore finguntur. [408] Hi sunt praeuaricatores angeli, QUORUM Diabolus princeps est. [437] (28) QUORUM scilicet, nisi hominum quibus in paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit? [530] Poetae autem Iunonem Iouis adserunt sororem et coniugem: ignem enim et aerem Iouem, aquam et terram Iunonem interpretantur; QUORUM duorum permixtione uniuersa gignuntur. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, QUORUM potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. QUORUNDAM [381] (3) Nam QUORUNDAM et inuentiones artium cultu peperisse dicuntur, ut Aesculapio medicina, Vulcano fabrica. QUOS [60] Multos enim ex his sequitur confessio, QUOS antea perfidia possidebat. [93] QUOS Iohannes in Apocalypsi inprobat dicens (2,6): «Sed hoc habes, quod odisti facta Nicolaitarum». [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; QUOS Apostolus inprobat, elementis seruientes. [141] Hi semiiudaei sunt, et ita tenent Euangelium ut Legem carnaliter seruent: aduersus QUOS ad Galatas Apostolus scribens inuenitur. [166] (53) Circumcelliones dicti eo, quod agrestes sint, QUOS Cotopitas uocant, supradictae haeresis habentes doctrinam. [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; QUOS Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [269] (6) Comoedi appellati siue a loco, quia circum pagos agebant, QUOS Graeci g-kohma uocant, siue a comisatione. [323] g-nekros enim Graece mortuus, g-manteia diuinatio nuncupatur: ad QUOS sciscitandos cadaueri sanguis adicitur. [363] QUOS libros Romani ex Tusca lingua in propriam mutauerunt. [378] (1) QUOS pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut QUOS illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [439] Sed hoc a poetis totum fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, QUOS perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, QUOS tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [601] (99) Penates gentiles dicebant omnes deos QUOS domi colebant. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; QUOS putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [611] Saepe enim inprobi existunt etiam mulieribus, et earum peragunt concubitum: QUOS daemones Galli Dusios uocant, quia adsidue hanc peragunt inmunditiam. QUOSLIBET [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in QUOSLIBET incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. QUOTIENS [325] Ideoque QUOTIENS necromantia fit, cruor aqua miscitur, ut cruore sanguinis facilius prouocentur. RADIORUM [556] (82) Habet enim cornua in similitudinem RADIORUM solis et lunae. RADIOS [500] Et ideo ambo sagittas habere finguntur, quod ipsa duo sidera de caelo RADIOS usque ad terras emittant. RAPTUM [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae RAPTUM; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. RAPUERIT [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum RAPUERIT: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. RARUS [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est RARUS est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. RATIO [206] RATIO enim Graece g-logos dicitur. [484] Cur autem eum capite canino fingunt, haec RATIO dicitur, quod inter omnia animalia canis sagacissimum genus et perspicax habeatur. [536] (72) Quae RATIO, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. RATIONABILITER [578] Quod nisi hoc nomen iam in alia re soleret intellegi, quo corda hominum nolumus inclinare, RATIONABILITER possumus a fando fatum appellare. RATIONE [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum RATIONE, sicut sunt homines. [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et RATIONE conprehendi. [426] Apud Assyrios autem Bel uocatur quadam sacrorum suorum RATIONE et Saturnus et Sol. [535] Hanc enim inuentricem multorum ingeniorum perhibent, et inde eam artem et rationem interpretantur, quia sine RATIONE nihil potest contineri. RATIONEM [205] (6) Logici autem, quia in natura et in moribus RATIONEM adiungunt. [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate RATIONEM uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [535] Hanc enim inuentricem multorum ingeniorum perhibent, et inde eam artem et RATIONEM interpretantur, quia sine ratione nihil potest contineri. RATIONES [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum gentiles per uanas fabulas ad RATIONES physicas conantur traducere, eaque in causis elementorum conposita esse interpretantur. RE [72] (6) Masbothei dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos in omni RE sabbatizare. [578] Quod nisi hoc nomen iam in alia RE soleret intellegi, quo corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum appellare. REBAPTIZANS [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis presbytero exorti, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et REBAPTIZANS baptizatos. [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et REBAPTIZANS catholicos. REBUS [40] Dilectionis autem nomen tantum in melioribus REBUS accipi solet. [63] (3) Pharisaei (negant Christum uenisse nec nulla in REBUS praedictis communicant) (Pharisaei et Saducaei inter se contrarii sunt. [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de REBUS ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. [272] Item tragicorum argumenta ex REBUS luctuosis sunt: comicorum ex rebus laetis. [272] Item tragicorum argumenta ex rebus luctuosis sunt: comicorum ex REBUS laetis. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul REBUS loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque REBUS suspendendis atque ligandis. [393] (10) Hic primus omnium Iouem appellauit, simulacra repperit, aras statuit, uictimas inmolauit, nequaquam istiusmodi REBUS in Graecia umquam uisis. [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit REBUS, uel a ui sua stando. RECEPIT [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno RECEPIT sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. RECEPTIS [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum RECEPTIS, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. RECEPTOREM [462] (42) Pluton Graece, Latine Diespiter uel Ditis pater; quem alii Orcum uocant, quasi RECEPTOREM mortium. RECESSERIT [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non RECESSERIT, tamen haereticus appellari potest. RECESSERUNT [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia RECESSERUNT. [87] (1) Quidam etiam haeretici, qui de Ecclesia RECESSERUNT, ex nomine suorum auctorum nuncupantur; quidam uero ex causis quas elegentes instituerunt. [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione RECESSERUNT et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. RECIPERE [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque RECIPERE nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. RECIPIT [463] Unde et orca nuncupatur uas quod RECIPIT aquas. RECIPIUNT [69] Hi quinque tantum libros Legis RECIPIUNT, Prophetarum uaticinia respuunt. [80] Nam Prophetas non RECIPIUNT. [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, quod nihil possidentes proprium, nequaquam RECIPIUNT eos qui ali quid in hoc mundo utuntur. [118] (24) Seueriani a Seuero exorti uinum non bibunt: Vetus Testamentum et resurrectionem non RECIPIUNT. [133] Testamentum Vetus respuunt: Nouum ex parte RECIPIUNT. [137] Monachos tantum RECIPIUNT, coniugia respuunt, regna caelorum paruulos habere non credunt. RECORDANTES [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non RECORDANTES Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». RECTUS [460] (41) Claudus autem dicitur Vulcanus, quia per naturam numquam RECTUS (est) ignis, sed quasi claudus eiusmodi speciem motumque habet. RECUSAT [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam RECUSAT, et cui debetur ostendit. REDEANT [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel propter annos et tempora, quod in se REDEANT, uel propter sapientiam, quod intus acuta sit. REDEUNT [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum REDEUNT. REDIRE [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti REDIRE in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [209] Hi animarum creatorem esse Deum, corporum angelos asserunt; per multos annorum circulos in diuersa corpora REDIRE animas dicunt. REDUCTUM [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem REDUCTUM didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. REFERAT [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum REFERAT, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». REFERUNT [453] Cum uero faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi partes hoc REFERUNT, uel ad quattuor elementa siue tempora. REGENERATI [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est, sicut in carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum REGENERATI. REGI [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut REGI mundum. REGINA [564] Fuit autem Isis REGINA Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. REGIONIS [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram REGIONIS Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. REGIONUM [6] Non enim sicut conuenticula haereticorum in aliquibus REGIONUM partibus coartatur, sed per totum terrarum orbem dilatata diffunditur. REGIS [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis REGIS filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. REGNA [137] Monachos tantum recipiunt, coniugia respuunt, REGNA caelorum paruulos habere non credunt. REGUM [271] Sed comici priuatorum hominum praedicant acta; tragici uero res publicas et REGUM historias. RELEGENDO [24] Quod uerbum conpositum est a RELEGENDO, id est eligendo, ut ita Latinum uideatur religio sicut eligio. RELIGAMUS [23] (2) Religio appellata, quod per eam uni Deo RELIGAMUS animas nostras ad cultum diuinum uinculo seruiendi. RELIGIO [23] (2) RELIGIO appellata, quod per eam uni Deo religamus animas nostras ad cultum diuinum uinculo seruiendi. [24] Quod uerbum conpositum est a relegendo, id est eligendo, ut ita Latinum uideatur RELIGIO sicut eligio. RELIGIONE [21] DE RELIGIONE ET FIDE. RELIGIONEM [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad RELIGIONEM deorum suorum excogitauerunt. [395] Nam latreia Graece, Latine seruitus dicitur, quae quantum ad ueram RELIGIONEM adtinet, nonnisi uni et soli Deo debetur. RELIGIONIS [25] (3) Tria sunt autem quae in RELIGIONIS cultu ad colendum Deum in hominibus perquiruntur, id est fides, spes, caritas. [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac instituta circa disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia in RELIGIONIS cultu opinantes quam ceteri. [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae RELIGIONIS per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. RELINQUANT [62] Quo nomine admonentur ut de peioribus ad meliora transeant, et pristinos errores RELINQUANT. RELINQUENS [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem RELINQUENS uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. RELINQUENTES [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique RELINQUENTES uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. RELIQUAS [91] (4) Basilidiani a Basilide appellati, qui inter RELIQUAS blasphemias passum Iesum abnegauit. RELIQUO [225] Hi dicunt quandam particulam animae esse aeternam: de RELIQUO magna ex parte mortalem. REMEDIORUM [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium REMEDIORUM, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. REPARARE [420] (22) Nam et templum Hierosolymis REPARARE, et omnes ueteris legis caerimonias restaurare temptabit. REPENTE [570] Quem centum antistites prosequebantur et REPENTE uelut lymphatici praecanebant. REPERIRE [521] Quod gallos huic deae ut seruirent fecerunt, significant qui semine indigeant, terram sequi oportere; in ea quippe omnia REPERIRE. REPERITUR [184] Nullus enim corum REPERITUR auctor, a quo exorti sunt. REPORTAUIT [496] (55) Hunc Apollo sagittarum ictibus sternens nominis quoque spolia REPORTAUIT, ut Pythius uocaretur. REPPERIT [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus REPPERIT; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. [393] (10) Hic primus omnium Iouem appellauit, simulacra REPPERIT, aras statuit, uictimas inmolauit, nequaquam istiusmodi rebus in Graecia umquam uisis. REPREHENDERE [276] Hi enim uniuersorum delicta corripiunt, nec uitabatur eis pessimum quemque describere, nec cuilibet peccata moresque REPREHENDERE. REPTAUERIT [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia REPTAUERIT, et cygnum, quia cantauerit. REPUDIANDA [356] Unde cuncta uitanda sunt a Christiano, et omni penitus execratione REPUDIANDA atque damnanda. REQUIEM [178] (62) Nyctages a somno nuncupati, quod uigilias noctis respuant, superstitionem esse dicentes iura temerari diuina, qui noctem ad REQUIEM tribuit. RERUM [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem RERUM caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. [55] (7) Lucretius autem superstitionem dicit superstantium RERUM, id est caelestium et diuinorum quae super nos stant; sed male dicit. [196] Est enim Philosophus qui diuinarum et humanarum (RERUM) scientiam habet, et omnem bene uiuendi tramitem tenet. [230] (16) Sed originem RERUM atomis, id est insecabilibus ac solidis corporibus adsignauit, quorum fortuitis concursionibus uniuersa nascantur et nata sint. [337] (18) Augures sunt, qui uolatus auium et uoces intendunt, aliaque signa RERUM uel obseruationes inprouisas hominibus occurrentes. [402] (15) Daemonas a Graecis dictos aiunt, quasi g-dahmonas, id est peritos ac RERUM scios. [404] (16) Inest enim illis cognitio RERUM plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. [442] Hunc Latini a satu appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio omnium pertineat RERUM, uel a temporis longitudine, quod saturetur annis. [562] Caprinas ungulas habet, ut soliditatem terrae ostendat, quem uolunt RERUM et totius naturae deum; unde Pan quasi omnia dicunt. [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium RERUM gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. RES [271] Sed comici priuatorum hominum praedicant acta; tragici uero RES publicas et regum historias. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam RES humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. RESISTERENT [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis RESISTERENT, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. RESPECTUM [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui RESPECTUM habere permittant. RESPONDERE [322] (11) Necromantii sunt, quorum praecantationibus uidentur resuscitati mortui diuinare, et ad interrogata RESPONDERE. RESPONDIT [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse RESPONDIT, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. RESPONSA [334] (16) Arioli uocati, propter quod circa aras idolorum nefarias preces emittunt, et funesta sacrificia offerunt, iisque celebritatibus daemonum RESPONSA accipiunt. [403] Praesciunt enim futura multa, unde et solent RESPONSA aliqua dare. [573] In lucis enim consulebantur a paganis, et RESPONSA illis non signis, sed uocibus dabant. RESPUANT [178] (62) Nyctages a somno nuncupati, quod uigilias noctis RESPUANT, superstitionem esse dicentes iura temerari diuina, qui noctem ad requiem tribuit. RESPUENTES [122] Deum enim Verbum non credunt, RESPUENTES Iohannis euangelium et Apocalypsin. RESPUUNT [69] Hi quinque tantum libros Legis recipiunt, Prophetarum uaticinia RESPUUNT. [133] Testamentum Vetus RESPUUNT: Nouum ex parte recipiunt. [137] Monachos tantum recipiunt, coniugia RESPUUNT, regna caelorum paruulos habere non credunt. [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium RESPUUNT: ex duabus unam in Christo naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. RESTAURARE [420] (22) Nam et templum Hierosolymis reparare, et omnes ueteris legis caerimonias RESTAURARE temptabit. RESTITUTIO [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis RESTITUTIO negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. RESURGI [174] (59) Arabici nuncupati, eo quod in Arabia exorti sunt, dicentes animam cum corpore mori, atque in nouissimum utrumque RESURGI. RESURRECTIONEM [66] (4) Saducaei (negant RESURRECTIONEM, dicentes dictum esse in Genesi (3,19): «Dudum terra es, et in terram ibis». [68] Vindicant enim sibi quod non sunt, corporis RESURRECTIONEM negant, et animam interire cum corpore praedicant. [98] Hi inter cetera circumcisionem obseruant; mille annos post RESURRECTIONEM in uoluptate carnis futuros praedicant. [118] (24) Seueriani a Seuero exorti uinum non bibunt: Vetus Testamentum et RESURRECTIONEM non recipiunt. RESUSCITATI [322] (11) Necromantii sunt, quorum praecantationibus uidentur RESUSCITATI mortui diuinare, et ad interrogata respondere. RETRACTATUS [256] Eadem materia apud haereticos et philosophos uolutatur, idem RETRACTATUS inplicantur. RETRO [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera RETRO; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». REUELATIONE [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica REUELATIONE. REUERSI [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum REUERSI essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. REUERTUNTUR [374] (5) Apostatae dicuntur, qui post baptismum Christi susceptum ad idolorum cultum et sacrificiorum contaminationem REUERTUNTUR. REUOCASSE [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine uirgae in lucem REUOCASSE animas, ast alios damnasse neci. REUOLUIT [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se REUOLUIT, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. REX [304] (1) Magorum primus Zoroastres REX Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus REX Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus REX Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. [566] Ipse est Apis REX Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. RIDICULARES [274] Veteres, qui et ioco RIDICULARES extiterunt, ut Plautus, Accius, Terentius. RITU [51] Eodem enim cultu, eodem RITU credit ut ceteri; solo congregationis delectatur discidio. ROM [36] qua Apostolus (ROM- 13,10) «Plenitudo», inquit, «legis dilectio». ROMAE [138] (34) Nouatiani a Nouato ROMAE urbis presbytero exorti, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. ROMANA [296] (5) Septima Cumana, nomine Amalthea, quae nouem libros adtulit Tarquinio Prisco, in quibus erant decreta ROMANA conscripta. ROMANI [363] Quos libros ROMANI ex Tusca lingua in propriam mutauerunt. [612] (104) Quem autem uulgo Incubonem uocant, hunc ROMANI Faunum ficarium dicunt. ROMANORUM [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: ROMANORUM aliarumque gentium, ubi soli mares. ROMANOS [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad ROMANOS dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo pro omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud ROMANOS Quirinus. ROTATUR [516] Quod sustinetur rotis, quia mundus ROTATUR et uolubilis est. ROTIS [516] Quod sustinetur ROTIS, quia mundus rotatur et uolubilis est. RUBET [558] RUBET eius facies ad similitudinem aetheris. RUMPAT [583] Quas tres esse uoluerunt: unam, quae uitam hominis ordiatur; alteram, quae contexat; tertiam, quae RUMPAT. RURA [613] Ad quem Horatius dicit (C- 3,18,1): Faune, Nympharum fugientium amator, per meos fines et aprica RURA lenis incedas. RUSTICA [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate RUSTICA Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». RUSTICO [362] (35) Nam dicitur fabulose, arante quodam RUSTICO, subito hunc ex glebis exiluisse et aruspicinam dictasse, qua die et mortuus est. RUSTICORUM [554] (81) Pan dicunt Graeci, Latini Siluanum, deum RUSTICORUM, quem in naturae similitudinem formauerunt; unde et Pan dictus est, id est omne. SABBATIZARE [72] (6) Masbothei dicunt ipsum esse Christum qui docuit illos in omni re SABBATIZARE. SABELLIANI [152] (42) SABELLIANI ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius discipulum perhibent fuisse Sabellium, ex cuius nomine maxime innotuerunt; unde et Sabelliani uocati sunt. [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius discipulum perhibent fuisse Sabellium, ex cuius nomine maxime innotuerunt; unde et SABELLIANI uocati sunt. SABELLIUM [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius discipulum perhibent fuisse SABELLIUM, ex cuius nomine maxime innotuerunt; unde et Sabelliani uocati sunt. SACERDOTALEM [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis presbytero exorti, qui aduersus Cornelium cathedram SACERDOTALEM conatus inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. SACERDOTEM [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per SACERDOTEM reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [110] (17) Melchisedechiani uocati pro eo, quod Melchisedech SACERDOTEM Dei non hominem fuisse, sed uirtutem Dei esse arbitrantur. SACRA [497] Unde et ob insigne uictoriae Pythia SACRA celebranda constituit. SACRAMENTI [117] (23) Aquarii appellati, eo quod aquam solam offerunt in calice SACRAMENTI. SACRAMENTIS [419] (21) Christum enim se mentietur, dum uenerit; et contra eum dimicabitur; et aduersabitur SACRAMENTIS Christi, ut ueritatis eius euangelium soluat. SACRAUERUNT [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen SACRAUERUNT hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. SACRIFICARI [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi SACRIFICARI a deceptis et perditis persuaserunt. SACRIFICIA [334] (16) Arioli uocati, propter quod circa aras idolorum nefarias preces emittunt, et funesta SACRIFICIA offerunt, iisque celebritatibus daemonum responsa accipiunt. SACRIFICIO [311] Legitur et de SACRIFICIO quod Arcades deo suo Lycaeo immolabant, ex quo quicumque sumerent in bestiarum formas conuertebantur. SACRIFICIORUM [374] (5) Apostatae dicuntur, qui post baptismum Christi susceptum ad idolorum cultum et SACRIFICIORUM contaminationem reuertuntur. SACRIFICIUM [144] Hi offerre SACRIFICIUM pro defunctis spernunt. SACRORUM [426] Apud Assyrios autem Bel uocatur quadam SACRORUM suorum ratione et Saturnus et Sol. SADDUCAEI [67] (SADDUCAEI interpretantur iusti. SADUCAEI [63] (3) Pharisaei (negant Christum uenisse nec nulla in rebus praedictis communicant) (Pharisaei et SADUCAEI inter se contrarii sunt. [66] (4) SADUCAEI (negant resurrectionem, dicentes dictum esse in Genesi (3,19): «Dudum terra es, et in terram ibis». SAECULA [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est SAECULA quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [305] (2) Hanc artem multa post SAECULA Democritus ampliauit, quando et Hippocrates medicinae disciplina effloruit. SAECULI [435] Ipse est et Leuiathan, id est serpens de aquis, quia in huius SAECULI mare uolubili uersatur astutia. SAECULIS [307] (3) Itaque haec uanitas magicarum artium ex traditione angelorum malorum in toto terrarum orbe plurimis SAECULIS ualuit. SAEPE [321] Hi etiam sanguine utuntur et uictimis, et SAEPE contingunt corpora mortuorum. [611] SAEPE enim inprobi existunt etiam mulieribus, et earum peragunt concubitum: quos daemones Galli Dusios uocant, quia adsidue hanc peragunt inmunditiam. SAGACISSIMUM [484] Cur autem eum capite canino fingunt, haec ratio dicitur, quod inter omnia animalia canis SAGACISSIMUM genus et perspicax habeatur. SAGITTAM [552] SAGITTAM et facem tenere fingitur. [553] SAGITTAM, quia amor cor uulnerat; facem, quia inflammat. SAGITTARUM [496] (55) Hunc Apollo SAGITTARUM ictibus sternens nominis quoque spolia reportauit, ut Pythius uocaretur. SAGITTAS [500] Et ideo ambo SAGITTAS habere finguntur, quod ipsa duo sidera de caelo radios usque ad terras emittant. SALIERINT [353] (29) Salisatores uocati sunt, quia dum eis membrorum quaecumque partes SALIERINT, aliquid sibi exinde prosperum seu triste significare praedicunt. SALISATORES [353] (29) SALISATORES uocati sunt, quia dum eis membrorum quaecumque partes salierint, aliquid sibi exinde prosperum seu triste significare praedicunt. SALOMONEM [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse SALOMONEM (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». SALSI [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum SALSI humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. SALSOQUE [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido SALSOQUE constat. SALUATORIS [82] Haec haeresis temporibus SALUATORIS surrexit. SAMARIAE [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis SAMARIAE, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. SAMARITAE [77] SAMARITAE (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [79] (SAMARITAE dicti quod Legem solam custodiant. SAMIA [295] Sexta SAMIA, quae Phemonoe dicta est, a Samo insula, unde fuit cognominata. SAMO [295] Sexta Samia, quae Phemonoe dicta est, a SAMO insula, unde fuit cognominata. SAMOSATENO [129] (29) Pauliani a Paulo SAMOSATENO exorti sunt, qui dixit non semper fuisse Christum, sed a Maria sumpsisse initium. SAMUELIS [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae SAMUELIS animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? SAMUM [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas Minerua, apud SAMUM Iuno, apud Paphos Venus, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. SANCTAM [192] Sed et quicumque aliter Scripturam SANCTAM intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. SANCTI [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus SANCTI gratiam pecunia emere uoluisset. [125] Hi aduentum Spiritus SANCTI non in Apostolis, sed in se traditum adserunt. [153] Hi unam personam Patris et Filii et Spiritus SANCTI astruunt. [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus SANCTI flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. SANCTIFICAMUS [52] Fit autem schisma cum dicunt homines, «nos iusti sumus,» «nos SANCTIFICAMUS inmundos,» et cetera similia. SANCTIS [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a SANCTIS Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [579] (91) Non enim abnuere possumus esse scriptum in litteris SANCTIS (Psalm- 61,12): «Semel locutus est Deus: duo haec audiui,» et cetera. SANCTORUM [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam, quas SANCTORUM sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum SANCTORUM sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. [412] Ipse est enim aduersarius, qui est ueritatis inimicus, et semper SANCTORUM uirtutibus contraire nititur. SANCTUM [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, Aetii discipulo, ex cuius nomine magis innotuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio Spiritum SANCTUM. [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum SANCTUM, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non in personis accipiunt. [156] (44) Macedoniani a Macedonio Constantinopolitano episcopo dicti sunt, negantes Deum esse Spiritum SANCTUM. [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum SANCTUM, et rebaptizans catholicos. SANCTUS [12] (4) Inchoauit autem Ecclesia a loco ubi uenit de caelo Spiritus SANCTUS, et inpleuit uno loco sedentes. [148] (40) Origeniani Origene auctore exorti sunt, dicentes quod non possit Filius uidere Patrem, nec Spiritus SANCTUS Filium. SANGUINE [321] Hi etiam SANGUINE utuntur et uictimis, et saepe contingunt corpora mortuorum. [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito SANGUINE etiam inferos perhibentur sciscitari. SANGUINEM [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in SANGUINEM. [324] Nam amare daemones SANGUINEM dicitur. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et SANGUINEM fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. SANGUINIS [325] Ideoque quotiens necromantia fit, cruor aqua miscitur, ut cruore SANGUINIS facilius prouocentur. [543] Hanc Graeci Afrodithn uocant propter spumam SANGUINIS generantem. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est SANGUINIS, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. SANGUIS [323] g-nekros enim Graece mortuus, g-manteia diuinatio nuncupatur: ad quos sciscitandos cadaueri SANGUIS adicitur. SANIE [319] (10) Unde et Lucanus (6,457): Mens hausti nulla SANIE polluta ueneni incantata perit. SAPIENTEM [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam SAPIENTEM profiteri arrogantissimum uidebatur. SAPIENTES [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est SAPIENTES, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [212] In hac porticu SAPIENTES philosophabantur, ex quo et Stoici dicti sunt. [246] Dicentes enim se esse SAPIENTES stulti facti sunt. SAPIENTIA [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «SAPIENTIA aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». SAPIENTIAE [195] (1) Philosophi Graeca appellatione uocantur, qui Latine amatores SAPIENTIAE interpretantur. [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores SAPIENTIAE semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem SAPIENTIAE se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non SAPIENTIAE, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. SAPIENTIAM [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad SAPIENTIAM pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel propter annos et tempora, quod in se redeant, uel propter SAPIENTIAM, quod intus acuta sit. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam SAPIENTIAM et uirtutem. [600] Quo nomine appellant alicuius meriti animas defunctorum, quasi g-aeroas, id est uiros aerios et caelo dignos propter SAPIENTIAM et fortitudinem. SAPIENTIS [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus SAPIENTIS, qui inuenit omnia, in capite est. SAPIENTIUM [211] (8) Porticus enim fuit Athenis, quam poikilhn stoan appellabant, in qua picta erant gesta SAPIENTIUM atque uirorum fortium historiae. SARCOPHAGUM [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam SARCOPHAGUM uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. SATANAE [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem SATANAE fallacia factam? SATANAS [411] (19) SATANAS in Latino sonat aduersarius, siue transgressor. SATIO [442] Hunc Latini a satu appellatum ferunt, quasi ad ipsum SATIO omnium pertineat rerum, uel a temporis longitudine, quod saturetur annis. SATIRICI [275] Noui, qui et SATIRICI, a quibus generaliter uitia carpuntur, ut Flaccus, Persius, Iuuenalis uel alii. SATU [442] Hunc Latini a SATU appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio omnium pertineat rerum, uel a temporis longitudine, quod saturetur annis. SATURETUR [442] Hunc Latini a satu appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio omnium pertineat rerum, uel a temporis longitudine, quod SATURETUR annis. SATURICI [278] (8) SATURICI autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. SATURITATE [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a SATURITATE et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. SATURNO [446] (33) In aliquibus autem ciuitatibus SATURNO liberos suos apud gentiles inmolabant, quod Saturnum poetae liberos suos deuorasse solitum tradiderunt. SATURNUM [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam SATURNUM appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, unde et lingua Punica Bal deus dicitur. [446] (33) In aliquibus autem ciuitatibus Saturno liberos suos apud gentiles inmolabant, quod SATURNUM poetae liberos suos deuorasse solitum tradiderunt. [545] Quod autem fingunt SATURNUM Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. SATURNUS [426] Apud Assyrios autem Bel uocatur quadam sacrorum suorum ratione et SATURNUS et Sol. [441] (30) SATURNUS origo deorum et totius posteritatis a paganis designatur. [547] (79) Nam quod SATURNUS dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. SATYRIS [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a SATYRIS nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. SAXEOS [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac SAXEOS conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. SCELERA [450] (36) Et ideo non figurae istae sunt, sed plane de ueritate SCELERA. SCHISMA [50] (5) SCHISMA ab scissura animorum uocata. [52] Fit autem SCHISMA cum dicunt homines, «nos iusti sumus,» «nos sanctificamus inmundos,» et cetera similia. SCHISMATE [42] DE HAERESI ET SCHISMATE. SCHOLA [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum SCHOLA sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. SCIENTIA [350] (26) Cuius artis SCIENTIA usque ad Euangelium fuit concessa, ut Christo edito nemo exinde natiuitatem alicuius de caelo interpretaretur. SCIENTIAE [94] (6) Gnostici propter excellentiam SCIENTIAE se ita appellare uoluerunt. SCIENTIAM [196] Est enim Philosophus qui diuinarum et humanarum (rerum) SCIENTIAM habet, et omnem bene uiuendi tramitem tenet. [308] Per quandam SCIENTIAM futurorum et infernorum et uocationes eorum inuenta sunt aruspicia, augurationes, et ipsa quae dicuntur oracula et necromantia. [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis SCIENTIAM profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium SCIENTIAM Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. SCILICET [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod SCILICET congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod SCILICET unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [343] Ad oculos SCILICET uolatus; ad aures uox auium. [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est, sicut in carne descenderunt sub peccato, SCILICET idolis seruientes et necdum regenerati. [437] (28) Quorum SCILICET, nisi hominum quibus in paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit? SCIOS [402] (15) Daemonas a Graecis dictos aiunt, quasi g-dahmonas, id est peritos ac rerum SCIOS. SCISCITANDOS [323] g-nekros enim Graece mortuus, g-manteia diuinatio nuncupatur: ad quos SCISCITANDOS cadaueri sanguis adicitur. SCISCITARI [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur SCISCITARI. SCISSURA [50] (5) Schisma ab SCISSURA animorum uocata. SCITE [315] Et post paululum adiecit: Murmure nam magico tenues excire figuras, atque sepulchrales SCITE incantare fauillas. SCRIBENDO [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in SCRIBENDO commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. SCRIBENS [141] Hi semiiudaei sunt, et ita tenent Euangelium ut Legem carnaliter seruent: aduersus quos ad Galatas Apostolus SCRIBENS inuenitur. SCRIBIT [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles SCRIBIT quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta SCRIBIT de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». SCRIBITUR [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, quae SCRIBITUR Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. [414] Idem et temptator, quia temptandam iustorum innocentiam postulat, sicut in Iob SCRIBITUR. SCRIBUNTUR [10] (3) Cur autem Ecclesia cum una sit, a Iohanne septem SCRIBUNTUR, nisi ut una catholica septiformi plena Spiritu designetur? SCRIPSISSE [300] (7) Quarum omnium carmina efferuntur, in quibus de Deo et de Christo et gentibus multa SCRIPSISSE manifestissime conprobantur. SCRIPTA [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris SCRIPTA sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt SCRIPTA de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, SCRIPTA eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. SCRIPTIS [237] Dicti autem Theologi, quoniam in SCRIPTIS suis de Deo dixerunt. SCRIPTUM [162] (49) Coluthiani a quodam Colutho nominati, qui dicunt Deum non facere mala, contra illud quod SCRIPTUM est (Isai- 45,7): «Ego Deus, creans mala». [163] (50) Floriani a Florino, qui e contrario dicunt Deum creasse male, contra id quod SCRIPTUM est (Genes- 1,31): «Fecit Deus omnia bona». [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod SCRIPTUM est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [579] (91) Non enim abnuere possumus esse SCRIPTUM in litteris sanctis (Psalm- 61,12): «Semel locutus est Deus: duo haec audiui,» et cetera. SCRIPTURAM [192] Sed et quicumque aliter SCRIPTURAM sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. SCRIPTURARUM [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque SCRIPTURARUM inspectione futura promittunt. SCRIPTURAS [75] (8) Meristae appellati eo quod separent SCRIPTURAS, non credentes omnibus Prophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus illos prophetasse. SCRIPTURUM [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia SCRIPTURUM. SCRUTETUR [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria SCRUTETUR sidera cura? SCYTHARUM [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut SCYTHARUM, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. SE [4] (1) Ecclesia Graecum est, quod in Latinum uertitur conuocatio, propter quod omnes ad SE uocet. [34] (6) Caritas Graece, Latine dilectio interpretatur, quod duos in SE liget. [63] (3) Pharisaei (negant Christum uenisse nec nulla in rebus praedictis communicant) (Pharisaei et Saducaei inter SE contrarii sunt. [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt SE ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [94] (6) Gnostici propter excellentiam scientiae SE ita appellare uoluerunt. [107] (14) Adamiani uocati, quod Adae imitentur nuditatem; unde et nudi orant, et nudi inter SE mares feminaeque conueniunt. [125] Hi aduentum Spiritus Sancti non in Apostolis, sed in SE traditum adserunt. [126] (28) Catharoe propter munditiam ita SE nominauerunt. [127] Gloriantes enim de suis meritis, negant paenitentibus ueniam peccatorum: uiduas, si nupserint, tamquam adulteras damnant: mundiores SE ceteris praedicant. [128] Qui nomen suum si cognoscere uellent, mundanos SE potius quam mundos uocarent. [139] (35) Montani haeretici dicti, quod tempore persecutionis in montibus latuerunt; qua occasione SE a catholicae Ecclesiae corpore diuiserunt. [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod SE credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in SE multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae SE esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [220] Affectant gloriam aeternam, cum SE fateantur non esse aeternos. [235] Hi et a generando SE cohibent. [246] Dicentes enim SE esse sapientes stulti facti sunt. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «SE carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [331] (14) Diuini dicti, quasi deo pleni: diuinitate enim SE plenos adsimulant et astutia quadam fraudulenta hominibus futura coniectant. [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id est notationes siderum, quomodo SE habeant cum quisque nascitur. [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus SE in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. [399] Igitur omnis forma uel formula idolum SE dici exposcit. [419] (21) Christum enim SE mentietur, dum uenerit; et contra eum dimicabitur; et aduersabitur sacramentis Christi, ut ueritatis eius euangelium soluat. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in SE reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel propter annos et tempora, quod in SE redeant, uel propter sapientiam, quod intus acuta sit. [489] (52) Quod uero nudo pectore stat, ut bello SE quisque sine formidine cordis obiciat. [522] (66) Quod SE apud eam iactant, praecipitur, inquiunt, ut qui terram colunt ne sedeant; semper enim esse quod agant. SECRETIS [602] Et penates dicti, quod essent in penetralibus, id est in SECRETIS. SECTA [48] (4) SECTA a sequendo et tenendo nominata. SECTAM [214] Hanc SECTAM primus Zenon instituit. [223] (12) Hanc SECTAM Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. SECTAS [49] Nam SECTAS dicimus habitus animorum, ac instituta circa disciplinam uel propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. SECTATOR [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius SECTATOR fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. SECTATORE [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico SECTATORE uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. SECTIS [1] <8,0> Isidorus Hispalensis - Etymologiarum - Liber VIII - De ecclesia et SECTIS. SECUNDA [292] Quarum prima de Persis fuit; SECUNDA Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. SECUNDUM [5] Catholica, uniuersalis, g-apou g-tou g-kaq' g-olon, id est SECUNDUM totum. [481] (48) Nam bellantes ac dissidentes interpretum oratione sedantur; unde SECUNDUM Liuium legati pacis caduceatores dicuntur. [599] Et ideo nescio quis filius eius SECUNDUM Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. SECUTUS [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogma SECUTUS, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. SED [6] Non enim sicut conuenticula haereticorum in aliquibus regionum partibus coartatur, SED per totum terrarum orbem dilatata diffunditur. [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, SED semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [39] Omnis autem dilectio carnalis non dilectio, SED magis amor dici solet. [45] Nobis uero nihil ex nostro arbitrio inducere licet, SED nec eligere quod aliqui de arbitrio suo induxerit. [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex suo arbitrio, quod inducerent, elegerunt, SED acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. [55] (7) Lucretius autem superstitionem dicit superstantium rerum, id est caelestium et diuinorum quae super nos stant; SED male dicit. [89] Hi dicunt creaturam non a Deo, SED a uirtute quadam superna creatam. [90] (3) Menandriani a Menandro mago, discipulo Simonis nuncupati; qui mundum non a Deo, SED ab angelis factum asserunt. [93] Quos Iohannes in Apocalypsi inprobat dicens (2,6): «SED hoc habes, quod odisti facta Nicolaitarum». [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, SED per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, SED hominem in phantasia apparuisse. [110] (17) Melchisedechiani uocati pro eo, quod Melchisedech sacerdotem Dei non hominem fuisse, SED uirtutem Dei esse arbitrantur. [125] Hi aduentum Spiritus Sancti non in Apostolis, SED in se traditum adserunt. [129] (29) Pauliani a Paulo Samosateno exorti sunt, qui dixit non semper fuisse Christum, SED a Maria sumpsisse initium. [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, SED corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, SED hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, SED separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, SED solam in eo diuinam adseruit esse naturam. [192] SED et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. [217] Non enim animal crimen, SED animus facit». [222] Hi omnia incerta opinantur; SED, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [230] (16) SED originem rerum atomis, id est insecabilibus ac solidis corporibus adsignauit, quorum fortuitis concursionibus uniuersa nascantur et nata sint. [271] SED comici priuatorum hominum praedicant acta; tragici uero res publicas et regum historias. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; SED paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, SED ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. [409] (18) Diabolus Hebraice dicitur deorsum fluens, quia quietus in caeli culmine stare contempsit, SED superbiae pondere deorsum corruens cecidit. [417] Non sic, SED Antichristus Graece dicitur, quod est Latine contrarius Christo. [421] SED et ille Antichristus est qui negat esse Deum Christum. [439] SED hoc a poetis totum fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. [450] (36) Et ideo non figurae istae sunt, SED plane de ueritate scelera. [454] SED dum hoc fingunt, monstrum, non deum faciunt. [460] (41) Claudus autem dicitur Vulcanus, quia per naturam numquam rectus (est) ignis, SED quasi claudus eiusmodi speciem motumque habet. [468] (44) SED ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. [505] (58) SED cum Luna fingitur (Prudent- 1 con- Symm- 363): Sublustri splendet amictu. [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: SED ideo aere, quod terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. [529] SED hoc philosophi. [573] In lucis enim consulebantur a paganis, et responsa illis non signis, SED uocibus dabant. SEDANTUR [481] (48) Nam bellantes ac dissidentes interpretum oratione SEDANTUR; unde secundum Liuium legati pacis caduceatores dicuntur. SEDEANT [522] (66) Quod se apud eam iactant, praecipitur, inquiunt, ut qui terram colunt ne SEDEANT; semper enim esse quod agant. SEDENTES [12] (4) Inchoauit autem Ecclesia a loco ubi uenit de caelo Spiritus sanctus, et inpleuit uno loco SEDENTES. SEDES [519] Quod SEDES finguntur circa eam, quia cum omnia moueantur, ipsam non moueri. SEDET [506] cum subcincta iacit calamos, Latonia uirgo est: cum subnixa SEDET solio, Plutonia coniux. SEIUNCTIM [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque SEIUNCTIM alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. SEMEL [388] Apud eos enim idolum siue simulacrum SEMEL dicitur. [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus in paradiso SEMEL culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit? [579] (91) Non enim abnuere possumus esse scriptum in litteris sanctis (Psalm- 61,12): «SEMEL locutus est Deus: duo haec audiui,» et cetera. [580] Quod enim dictum est, «SEMEL locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. SEMETIPSOS [167] Hi amore martyrii SEMETIPSOS perimunt, ut uiolenter de hac uita discedentes martyres nominentur. [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae SEMETIPSOS iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. SEMIIUDAEI [141] Hi SEMIIUDAEI sunt, et ita tenent Euangelium ut Legem carnaliter seruent: aduersus quos ad Galatas Apostolus scribens inuenitur. SEMINA [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo SEMINA, unde oriuntur, iterum redeunt. SEMINE [521] Quod gallos huic deae ut seruirent fecerunt, significant qui SEMINE indigeant, terram sequi oportere; in ea quippe omnia reperire. SEMINIBUS [444] (32) Hunc Caeli patris abscidisse genitalia dicunt, quia nihil in caelo de SEMINIBUS nascitur. [465] (43) Liberum a liberamento appellatum uolunt, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis SEMINIBUS liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. SEMPER [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed SEMPER ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [129] (29) Pauliani a Paulo Samosateno exorti sunt, qui dixit non SEMPER fuisse Christum, sed a Maria sumpsisse initium. [412] Ipse est enim aduersarius, qui est ueritatis inimicus, et SEMPER sanctorum uirtutibus contraire nititur. [522] (66) Quod se apud eam iactant, praecipitur, inquiunt, ut qui terram colunt ne sedeant; SEMPER enim esse quod agant. SENIBUS [54] Alii dicunt a SENIBUS, quia multis annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. SENIOR [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium nonnisi calore consistit, unde est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem SENIOR. SENSIBUS [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et SENSIBUS capi et ratione conprehendi. SENSU [239] Quidam enim corporeo SENSU hunc mundum uisibilem ex quattuor elementis Deum esse dixerunt, ut Dionysius Stoicus. SENSUS [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam SENSUS Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris SENSUS acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. [536] (72) Quae ratio, quia ex solo animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia SENSUS sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. SEPARANT [586] Fatum autem a fortuna SEPARANT: et fortuna quasi sit in his quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. SEPARANTUR [78] Nam in obseruationibus suis a Iudaeis omnino SEPARANTUR, quorum superstitio proculdubio omnibus nota est. SEPARATIM [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed SEPARATIM atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. SEPARENT [75] (8) Meristae appellati eo quod SEPARENT Scripturas, non credentes omnibus Prophetis, dicentes aliis et aliis spiritibus illos prophetasse. SEPTEM [10] (3) Cur autem Ecclesia cum una sit, a Iohanne SEPTEM scribuntur, nisi ut una catholica septiformi plena Spiritu designetur? [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas SEPTEM,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen SEPTEM una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». [559] Fistulam SEPTEM calamorum gestat, propter harmoniam caeli, in qua septem sunt soni et septem discrimina uocum. [559] Fistulam septem calamorum gestat, propter harmoniam caeli, in qua SEPTEM sunt soni et septem discrimina uocum. [559] Fistulam septem calamorum gestat, propter harmoniam caeli, in qua septem sunt soni et SEPTEM discrimina uocum. SEPTIFORMI [10] (3) Cur autem Ecclesia cum una sit, a Iohanne septem scribuntur, nisi ut una catholica SEPTIFORMI plena Spiritu designetur? SEPTIMA [296] (5) SEPTIMA Cumana, nomine Amalthea, quae nouem libros adtulit Tarquinio Prisco, in quibus erant decreta Romana conscripta. SEPULCHRALES [315] Et post paululum adiecit: Murmure nam magico tenues excire figuras, atque SEPULCHRALES scite incantare fauillas. SEPULCHRUM [298] Dicta autem Cumana a ciuitate Cumas, quae est in Campania, cuius SEPULCHRUM in Sicilia adhuc manet. SEPULTUM [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari SEPULTUM coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. SEQUE [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, SEQUE ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. SEQUENDO [48] (4) Secta a SEQUENDO et tenendo nominata. SEQUENTES [187] Hi errores Eutychis et Dioscori SEQUENTES Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus unam in Christo naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. [268] Iam dehinc SEQUENTES tragici multum honorem adepti sunt, excellentes in argumentis fabularum ad ueritatis imaginem fictis. SEQUI [521] Quod gallos huic deae ut seruirent fecerunt, significant qui semine indigeant, terram SEQUI oportere; in ea quippe omnia reperire. SEQUITUR [60] Multos enim ex his SEQUITUR confessio, quos antea perfidia possidebat. SEQUUNTUR [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac instituta circa disciplinam uel propositum, quem tenendo SEQUUNTUR, longe alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. [183] (66) Acephali dicti, id est sine capite quem SEQUUNTUR haeretici. SERAPI [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus SERAPI consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. SERAPIS [565] (85) SERAPIS omnium maximus Aegyptiorum deus. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, SERAPIS appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [567] Velut g-soros et Apis, Sorapis primo, deinde una littera commutata SERAPIS dictus est. SERMO [387] (7) Et notandum quod Latinus SERMO sit in Hebraeis. [473] Nam ideo Mercurius quasi medius currens dicitur appellatus, quod SERMO currat inter homines medius. [474] Ideo et g-ermehs Graece, quod SERMO, uel interpretatio, quae ad sermonem utique pertinet, ermhneia dicitur. [475] (46) Ideo et mercibus praeesse, quia inter uendentes et ementes SERMO fit medius. [479] Ideo autem furti magistrum dicunt, quia SERMO animos audientium fallit. SERMONE [287] Nam g-sohs Aeolico SERMONE deos, g-boulehn Graeci mentem nuncupant, quasi dei mentem. SERMONEM [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac SERMONEM necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [472] (45) Mercurium SERMONEM interpretantur. [474] Ideo et g-ermehs Graece, quod sermo, uel interpretatio, quae ad SERMONEM utique pertinet, ermhneia dicitur. [477] Unde et uelox et errans inducitur: alas eius in capite et in pedibus significare uolucrem fieri per aera SERMONEM. [478] (47) Nuntium dictum, quoniam per SERMONEM omnia cogitata enuntiantur. SERPENS [435] Ipse est et Leuiathan, id est SERPENS de aquis, quia in huius saeculi mare uolubili uersatur astutia. SERPENTE [495] Pythium quoque eundem Apollinem uocari aiunt a Pythone inmensae molis SERPENTE, cuius non magis uenena quam magnitudo terrebat. SERPENTEM [103] Colunt enim SERPENTEM, dicentes ipsum in paradiso induxisse uirtutis cognitionem. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo SERPENTEM, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. SERPENTES [480] Virgam tenet, qua SERPENTES diuidit, id est uenena. SERPENTIBUS [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas SERPENTIBUS, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. SERUENT [141] Hi semiiudaei sunt, et ita tenent Euangelium ut Legem carnaliter SERUENT: aduersus quos ad Galatas Apostolus scribens inuenitur. SERUET [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli SERUET, et Assyria scrutetur sidera cura? SERUIENDI [23] (2) Religio appellata, quod per eam uni Deo religamus animas nostras ad cultum diuinum uinculo SERUIENDI. SERUIENTES [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam uocati, qui materiam non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis SERUIENTES. [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est, sicut in carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis SERUIENTES et necdum regenerati. SERUIRE [527] Propterea et uirgines ei SERUIRE dicuntur, eo quod sicut ex uirgine, ita nihil ex igne nascatur. SERUIRENT [521] Quod gallos huic deae ut SERUIRENT fecerunt, significant qui semine indigeant, terram sequi oportere; in ea quippe omnia reperire. SERUITUS [394] (11) Idolatria idolorum SERUITUS siue cultura interpretatur. [395] Nam latreia Graece, Latine SERUITUS dicitur, quae quantum ad ueram religionem adtinet, nonnisi uni et soli Deo debetur. [400] (14) Inde idolatria omnis circa omnem idolum famulatus et SERUITUS. SETH [109] (16) Sethiani nomen acceperunt a filio Adam, qui uocatus est SETH, dicentes eundem esse Christum. SETHIANI [109] (16) SETHIANI nomen acceperunt a filio Adam, qui uocatus est Seth, dicentes eundem esse Christum. SEU [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; SEU ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [353] (29) Salisatores uocati sunt, quia dum eis membrorum quaecumque partes salierint, aliquid sibi exinde prosperum SEU triste significare praedicunt. [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, SEU a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. SEUERIANI [118] (24) SEUERIANI a Seuero exorti uinum non bibunt: Vetus Testamentum et resurrectionem non recipiunt. SEUERO [118] (24) Seueriani a SEUERO exorti uinum non bibunt: Vetus Testamentum et resurrectionem non recipiunt. SEXTA [295] SEXTA Samia, quae Phemonoe dicta est, a Samo insula, unde fuit cognominata. SEXU [96] (7) Carpocratiani a Carpocrate quodam uocantur, qui dixit Christum hominem fuisse tantum, et de utroque SEXU progenitum. SI [29] Proprie autem nomen fidei inde est dictum, SI omnino fiat quod dictum est aut promissum. [127] Gloriantes enim de suis meritis, negant paenitentibus ueniam peccatorum: uiduas, SI nupserint, tamquam adulteras damnant: mundiores se ceteris praedicant. [128] Qui nomen suum SI cognoscere uellent, mundanos se potius quam mundos uocarent. [313] (7) Quid plura, SI credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; SI tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? SIBI [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit SIBI domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id SIBI eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse SIBI elegit. [68] Vindicant enim SIBI quod non sunt, corporis resurrectionem negant, et animam interire cum corpore praedicant. [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt SIBI hoc nomen iactantiae. [112] (19) Apostolici hoc SIBI nomen ideo praesumpserunt, quod nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos qui ali quid in hoc mundo utuntur. [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem SIBI dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel SIBI uel aliis uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti SIBI, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [353] (29) Salisatores uocati sunt, quia dum eis membrorum quaecumque partes salierint, aliquid SIBI exinde prosperum seu triste significare praedicunt. [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et SIBI sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum SIBI exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum SIBI oblatam recusat, et cui debetur ostendit. [571] Huius capitis imaginem SIBI in eremo Iudaei fecerunt. SIBYLLA [289] (2) Sicut enim omnis uir prophetans uel uates dicitur uel propheta, ita omnis femina prophetans SIBYLLA uocatur. SIBYLLAE [286] (1) SIBYLLAE generaliter dicuntur omnes feminae uates lingua Graeca. [288] Proinde igitur, quia diuinam uoluntatem hominibus interpretari solebant, SIBYLLAE nominatae sunt. [291] (3) Decem autem SIBYLLAE a doctissimis auctoribus fuisse traduntur. SIBYLLIS [285] DE SIBYLLIS. SIC [108] (15) Caiani proinde SIC appellati, quoniam Cain adorant. [160] Adserunt enim SIC esse in Patre Filium, tamquam uas minus intra uas maius. [216] Omne peccatum uniforme esse asserunt, dicentes: «SIC ille nocens erit qui paleas furauerit quam qui aurum; qui mergum occiderit quam qui equum. [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, SIC tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [259] (1) Poetae unde sint dicti, SIC ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio SIC ait (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine uirgae in lucem reuocasse animas, ast alios damnasse neci. [417] Non SIC, sed Antichristus Graece dicitur, quod est Latine contrarius Christo. [575] (89) Haec et alia sunt gentilium fabulosa figmenta, quae interpretata SIC habentur, ut ea non intellecta damnabiliter tamen adorent. SICILIA [298] Dicta autem Cumana a ciuitate Cumas, quae est in Campania, cuius sepulchrum in SICILIA adhuc manet. SICUT [6] Non enim SICUT conuenticula haereticorum in aliquibus regionum partibus coartatur, sed per totum terrarum orbem dilatata diffunditur. [11] SICUT (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, SICUT sunt homines. [24] Quod uerbum conpositum est a relegendo, id est eligendo, ut ita Latinum uideatur religio SICUT eligio. [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel SICUT alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [189] Tritheitae uero uocati, quod SICUT tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, SICUT fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [250] (21) Unde et Varro ignem mundi animum dicit, proinde quod in mundo ignis omnia gubernet, SICUT animus in nobis. [289] (2) SICUT enim omnis uir prophetans uel uates dicitur uel propheta, ita omnis femina prophetans Sibylla uocatur. [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, SICUT de his legitur qui in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli Mathematici. [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est, SICUT in carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; SICUT post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [396] (12) Hanc SICUT inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. [414] Idem et temptator, quia temptandam iustorum innocentiam postulat, SICUT in Iob scribitur. [482] SICUT enim per fetiales bella indicebantur, ita pax per caduceatores fiebat. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, SICUT Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [527] Propterea et uirgines ei seruire dicuntur, eo quod SICUT ex uirgine, ita nihil ex igne nascatur. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; SICUT nouit incommutabiliter omnia quae futura sunt, et quae ipse facturus est. SIDERA [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur SIDERA cura? [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere SIDERA retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [500] Et ideo ambo sagittas habere finguntur, quod ipsa duo SIDERA de caelo radios usque ad terras emittant. [557] Distinctam maculis habet pellem, propter caeli SIDERA. SIDERUM [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id est notationes SIDERUM, quomodo se habeant cum quisque nascitur. SIDERUMQUE [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, SIDERUMQUE cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. SIGNA [337] (18) Augures sunt, qui uolatus auium et uoces intendunt, aliaque SIGNA rerum uel obseruationes inprouisas hominibus occurrentes. [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli SIGNA describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios taurus Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta SIGNA. SIGNIFICANDAM [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam SIGNIFICANDAM, uel propter annos et tempora, quod in se redeant, uel propter sapientiam, quod intus acuta sit. SIGNIFICANT [521] Quod gallos huic deae ut seruirent fecerunt, SIGNIFICANT qui semine indigeant, terram sequi oportere; in ea quippe omnia reperire. SIGNIFICANTE [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum SIGNIFICANTE fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. SIGNIFICARE [353] (29) Salisatores uocati sunt, quia dum eis membrorum quaecumque partes salierint, aliquid sibi exinde prosperum seu triste SIGNIFICARE praedicunt. [477] Unde et uelox et errans inducitur: alas eius in capite et in pedibus SIGNIFICARE uolucrem fieri per aera sermonem. [514] Quod tympanum habet, SIGNIFICARE uolunt orbem terrae. SIGNIFICAT [177] Nam g-tessares quattuor SIGNIFICAT, et g-deka decem. [418] anti enim Graece in Latino contra SIGNIFICAT. SIGNIFICETUR [520] (65) Quod Corybantes eius ministri cum strictis gladiis esse finguntur, ut SIGNIFICETUR omnes pro terra sua debere pugnare. SIGNIS [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis SIGNIS resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. [572] (87) Fauni a fando, uel g-apo g-tehs g-fohnehs dicti, quod uoce, non SIGNIS ostendere uiderentur futura. [573] In lucis enim consulebantur a paganis, et responsa illis non SIGNIS, sed uocibus dabant. SIGNO [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale SIGNO fuerit natus, aut quem effectum habeat uitae qui nascitur. SILUANUM [554] (81) Pan dicunt Graeci, Latini SILUANUM, deum rusticorum, quem in naturae similitudinem formauerunt; unde et Pan dictus est, id est omne. SILUARUM [596] Nymphas quippe montium Oreades dicunt, SILUARUM Dryades, fontium Hamadryades, camporum Naides, maris Nereides. SIMILIA [52] Fit autem schisma cum dicunt homines, «nos iusti sumus,» «nos sanctificamus inmundos,» et cetera SIMILIA. [386] Ergo simulacra uel pro eo quod sunt SIMILIA, uel pro eo quod simulata atque conficta; unde et falsa sunt. SIMILITER [498] (56) Dianam quoque germanam eius SIMILITER lunam et uiarum praesidem aiunt. SIMILITUDINE [385] (6) Simulacra autem a SIMILITUDINE nuncupata, eo quod manu artificis ex lapide aliaue materia eorum uultus imitantur in quorum honore finguntur. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in SIMILITUDINE aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. SIMILITUDINEM [554] (81) Pan dicunt Graeci, Latini Siluanum, deum rusticorum, quem in naturae SIMILITUDINEM formauerunt; unde et Pan dictus est, id est omne. [556] (82) Habet enim cornua in SIMILITUDINEM radiorum solis et lunae. [558] Rubet eius facies ad SIMILITUDINEM aetheris. SIMILLIMIS [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi SIMILLIMIS signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. SIMONE [88] (2) Simoniani dicti a SIMONE magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. SIMONIANI [88] (2) SIMONIANI dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere uoluisset. SIMONIS [90] (3) Menandriani a Menandro mago, discipulo SIMONIS nuncupati; qui mundum non a Deo, sed ab angelis factum asserunt. SIMPLICES [416] Non, quomodo quidam SIMPLICES intellegunt, Antichristum ideo dictum quod ante Christum uenturus sit, id est post cum ueniat Christus. SIMPLICITATE [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod SIMPLICITATE rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». SIMPLICITER [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano quodam monacho dicti, adserentes nullam nuptarum et uirginum esse distantiam, nullumque inter abstinentes et SIMPLICITER epulantes esse discrimen. SIMUL [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim SIMUL rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. SIMULACRA [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et SIMULACRA corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, SIMULACRA finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [385] (6) SIMULACRA autem a similitudine nuncupata, eo quod manu artificis ex lapide aliaue materia eorum uultus imitantur in quorum honore finguntur. [386] Ergo SIMULACRA uel pro eo quod sunt similia, uel pro eo quod simulata atque conficta; unde et falsa sunt. [390] (8) Gentiles autem primum Prometheum simulacrum hominum de luto finxisse perhibent, ab eoque natam esse artem SIMULACRA et statuas fingendi. [393] (10) Hic primus omnium Iouem appellauit, SIMULACRA repperit, aras statuit, uictimas inmolauit, nequaquam istiusmodi rebus in Graecia umquam uisis. SIMULACRORUM [384] (5) SIMULACRORUM usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. SIMULACRUM [388] Apud eos enim idolum siue SIMULACRUM Semel dicitur. [389] Iudaei dicunt quod Ismael primus SIMULACRUM luto fecerit. [390] (8) Gentiles autem primum Prometheum SIMULACRUM hominum de luto finxisse perhibent, ab eoque natam esse artem simulacra et statuas fingendi. [397] (13) Idolum autem est SIMULACRUM quod humana effigie factum et consecratum est, iuxta uocabuli interpretationem. [427] (24) Belphegor interpretatur SIMULACRUM ignominiae. [513] (62) Quod SIMULACRUM eius cum claui fingitur, quia tellus hieme clauditur, uere aperitur ut fruges nascantur. SIMULATA [386] Ergo simulacra uel pro eo quod sunt similia, uel pro eo quod SIMULATA atque conficta; unde et falsa sunt. SIMULAUERANT [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse SIMULAUERANT; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. SINANT [589] Quae ideo Furiae appellantur, quod stimulis suis mentem feriant et quietam esse non SINANT. SINE [120] (26) Alogii uocantur tamquam SINE Verbo. [157] (45) Apollinaristae ab Apollinare uocati sunt, dicentes Christum corpus tantummodo SINE anima suscepisse. [183] (66) Acephali dicti, id est SINE capite quem sequuntur haeretici. [190] (69) Sunt et aliae haereses SINE auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et SINE nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [215] (9) Hi negant SINE uirtute effici quemquam beatum. [242] Quidam Deum SINE tempore incommutabilem, ut Plato. [318] Hi et elementa concutiunt, turbant mentes hominum, ac SINE ullo ueneni haustu uiolentia tantum carminis interimunt. [368] (2) Gentiles sunt qui SINE lege sunt, et nondum crediderunt. [461] Ideo autem in fabrorum fornace eundem Vulcanum auctorem dicunt, quia SINE igne nullum metalli genus fundi extendique potest. [489] (52) Quod uero nudo pectore stat, ut bello se quisque SINE formidine cordis obiciat. [535] Hanc enim inuentricem multorum ingeniorum perhibent, et inde eam artem et rationem interpretantur, quia SINE ratione nihil potest contineri. [542] (76) Venerem exinde dicunt nuncupatam, quod SINE ui femina uirgo esse non desinat. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens SINE ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. SINGULA [277] Unde et nudi pinguntur, eo quod per eos uitia SINGULA denudentur. [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: dies enim et horas in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per SINGULA tempora obseruare debeat homo, intendunt. SINGULIS [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit in his quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum uero adpositum SINGULIS et statutum aiunt. SINT [166] (53) Circumcelliones dicti eo, quod agrestes SINT, quos Cotopitas uocant, supradictae haeresis habentes doctrinam. [230] (16) Sed originem rerum atomis, id est insecabilibus ac solidis corporibus adsignauit, quorum fortuitis concursionibus uniuersa nascantur et nata SINT. [259] (1) Poetae unde SINT dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni SINT omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria SINT genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, cum SINT terribiles et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. SINU [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit SINU, tamquam Petrum post fletum negationis. SION [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia SION dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco SION, id est speculatio, nomen accepit. SIRMIAE [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae SIRMIAE episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim suscitans adseruit Christum a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. [169] (55) Luciferiani a Lucifero SIRMIAE episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. SISTERE [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; SISTERE aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». SIT [10] (3) Cur autem Ecclesia cum una SIT, a Iohanne septem scribuntur, nisi ut una catholica septiformi plena Spiritu designetur? [18] Ipsorum enim proprie synagoga dici solet, quamuis et ecclesia dicta SIT. [26] In fide, quid credendum; in spe, quid sperandum; in caritate, quid SIT amandum. [31] (5) Spes uocata quod SIT pes progrediendi, quasi «est pes». [53] (6) Superstitio dicta eo quod SIT superflua aut superinstituta obseruatio. [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus SIT, ita in occulto iacere ueritatem. [387] (7) Et notandum quod Latinus sermo SIT in Hebraeis. [416] Non, quomodo quidam simplices intellegunt, Antichristum ideo dictum quod ante Christum uenturus SIT, id est post cum ueniat Christus. [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus SIT. [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel propter annos et tempora, quod in se redeant, uel propter sapientiam, quod intus acuta SIT. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut SIT Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita SIT rebus, uel a ui sua stando. [525] Et ideo uirginem putant, quia ignis inuiolabile SIT elementum, nihilque nasci possit ex eo, quippe qui omnia quae arripuerit absumat. [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna quasi SIT in his quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. SIUE [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, SIUE discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, SIUE quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, SIUE ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, SIUE quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, SIUE quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, tamquam Petrum post fletum negationis. [269] (6) Comoedi appellati SIUE a loco, quia circum pagos agebant, quos Graeci g-kohma uocant, siue a comisatione. [269] (6) Comoedi appellati siue a loco, quia circum pagos agebant, quos Graeci g-kohma uocant, SIUE a comisatione. [278] (8) Saturici autem dicti, SIUE quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, SIUE a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, SIUE in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, SIUE in characteribus, uel in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes SIUE gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [388] Apud eos enim idolum SIUE simulacrum Semel dicitur. [394] (11) Idolatria idolorum seruitus SIUE cultura interpretatur. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia SIUE hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum SIUE daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. [411] (19) Satanas in Latino sonat aduersarius, SIUE transgressor. [432] Spurcissimum igitur idolum ideo uirum muscarum uocatum propter sordes idolatriae, SIUE pro inmunditia. [453] Cum uero faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi partes hoc referunt, uel ad quattuor elementa SIUE tempora. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, SIUE quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, SIUE quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. [609] (103) Pilosi, qui Graece Panitae, Latine Incubi appellantur, SIUE Inui ab ineundo passim cum animalibus. SOCIETATE [355] (31) In quibus omnibus ars daemonum est ex quadam pestifera SOCIETATE hominum et angelorum malorum exorta. SOCIOS [310] (5) Fertur et quaedam maga famosissima Circe, quae SOCIOS Ulixis mutauit in bestias. SOHS [287] Nam g-SOHS Aeolico sermone deos, g-boulehn Graeci mentem nuncupant, quasi dei mentem. SOL [426] Apud Assyrios autem Bel uocatur quadam sacrorum suorum ratione et Saturnus et SOL. [494] Unde et SOL puer pingitur, eo quod cottidie oriatur et noua luce nascatur. SOLA [234] Gymnasium enim ex eo dictum est, quod iuuenes nudi exercerentur in campo, ubi pudenda SOLA tantum operiunt. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro SOLA, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. SOLACIUM [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione SOLACIUM; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. SOLAE [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi SOLAE feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. SOLAM [79] (Samaritae dicti quod Legem SOLAM custodiant. [117] (23) Aquarii appellati, eo quod aquam SOLAM offerunt in calice sacramenti. [182] (65) Eutychiani dicti ab Eutyche Constantinopolitano abbate, qui Christum post humanam adsumptionem negauit adsistere de duabus naturis, sed SOLAM in eo diuinam adseruit esse naturam. SOLEBANT [270] SOLEBANT enim post cibum homines ad eos audiendos uenire. [288] Proinde igitur, quia diuinam uoluntatem hominibus interpretari SOLEBANT, Sibyllae nominatae sunt. SOLEBAT [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium SOLEBAT deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. SOLEM [491] (53) Apollinem quamuis diuinatorem et medicum uellent, ipsum tamen etiam SOLEM dixerunt, quasi solum. SOLENT [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora SOLENT, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [403] Praesciunt enim futura multa, unde et SOLENT responsa aliqua dare. SOLERET [578] Quod nisi hoc nomen iam in alia re SOLERET intellegi, quo corda hominum nolumus inclinare, rationabiliter possumus a fando fatum appellare. SOLET [18] Ipsorum enim proprie synagoga dici SOLET, quamuis et ecclesia dicta sit. [39] Omnis autem dilectio carnalis non dilectio, sed magis amor dici SOLET. [40] Dilectionis autem nomen tantum in melioribus rebus accipi SOLET. SOLI [349] (25) Primum autem idem stellarum interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine SOLI Mathematici. [395] Nam latreia Graece, Latine seruitus dicitur, quae quantum ad ueram religionem adtinet, nonnisi uni et SOLI Deo debetur. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi SOLI mares. SOLIDIS [230] (16) Sed originem rerum atomis, id est insecabilibus ac SOLIDIS corporibus adsignauit, quorum fortuitis concursionibus uniuersa nascantur et nata sint. SOLIDITATEM [562] Caprinas ungulas habet, ut SOLIDITATEM terrae ostendat, quem uolunt rerum et totius naturae deum; unde Pan quasi omnia dicunt. SOLIO [506] cum subcincta iacit calamos, Latonia uirgo est: cum subnixa sedet SOLIO, Plutonia coniux. SOLIS [556] (82) Habet enim cornua in similitudinem radiorum SOLIS et lunae. SOLITAS [608] (102) Lamias, quas fabulae tradunt infantes corripere ac laniare SOLITAS, a laniando specialiter dictas. SOLITUDINES [233] (17) Gymnosophistae nudi per opacas Indiae SOLITUDINES perhibentur philosophari, adhibentes tantum genitalibus tegmina. SOLITUM [446] (33) In aliquibus autem ciuitatibus Saturno liberos suos apud gentiles inmolabant, quod Saturnum poetae liberos suos deuorasse SOLITUM tradiderunt. SOLITUS [224] (13) Peripatetici a deambulatione dicti, eo quod Aristoteles auctor eorum deambulans disputare SOLITUS esset. SOLO [51] Eodem enim cultu, eodem ritu credit ut ceteri; SOLO congregationis delectatur discidio. [536] (72) Quae ratio, quia ex SOLO animo nascitur, animumque putant esse in capite et cerebro, ideo eam dicunt de capite Iouis esse natam, quia sensus sapientis, qui inuenit omnia, in capite est. SOLONIS [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur SOLONIS et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. SOLUANTUR [469] Idem autem et Lyaeus apo tou luein, quod multo uino membra SOLUANTUR. SOLUAT [419] (21) Christum enim se mentietur, dum uenerit; et contra eum dimicabitur; et aduersabitur sacramentis Christi, ut ueritatis eius euangelium SOLUAT. SOLUERE [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit SOLUERE mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». SOLUM [491] (53) Apollinem quamuis diuinatorem et medicum uellent, ipsum tamen etiam Solem dixerunt, quasi SOLUM. SOLUMMODO [245] Inuentum enim SOLUMMODO Deum, non ut inuenerunt, exposuerunt, quia euanuerunt in cogitationibus suis. SOLUTAM [243] Quidam mentem SOLUTAM, ut Cicero. SOMNO [178] (62) Nyctages a SOMNO nuncupati, quod uigilias noctis respuant, superstitionem esse dicentes iura temerari diuina, qui noctem ad requiem tribuit. SONAT [398] g-eidos enim Graece formam SONAT, et ab eo per diminutionem idolum deductum aeque apud nos formulam facit. [411] (19) Satanas in Latino SONAT aduersarius, siue transgressor. [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua animal SONAT, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. SONI [559] Fistulam septem calamorum gestat, propter harmoniam caeli, in qua septem sunt SONI et septem discrimina uocum. SONITUS [523] Cymbalorum autem aereorum SONITUS, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed ideo aere, quod terram antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. SOPHISTAS [198] Nam dum antea Graeci ueteres SOPHISTAS, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. SORAPIS [567] Velut g-soros et Apis, SORAPIS primo, deinde una littera commutata Serapis dictus est. SORDES [432] Spurcissimum igitur idolum ideo uirum muscarum uocatum propter SORDES idolatriae, siue pro inmunditia. SOROREM [530] Poetae autem Iunonem Iouis adserunt SOROREM et coniugem: ignem enim et aerem Iouem, aquam et terram Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur. [531] (70) Et SOROREM dicunt quod mundi pars est; coniugem, quod commixta concordat. SOROS [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-SOROS dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [567] Velut g-SOROS et Apis, Sorapis primo, deinde una littera commutata Serapis dictus est. SORTES [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam, quas sanctorum SORTES uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. SORTILEGI [352] (28) SORTILEGI sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. SORTITA [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, sub quo primum in arce oliua orta est, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione nomen SORTITA est. SORTITI [367] Ibi enim in locis agrestibus et pagis gentiles lucos idolaque statuerunt, et a tali initio uocabulum pagani SORTITI sunt. SPARGIT [9] Unde Dominus in Euangelio (Luc- 11,23): «Qui mecum non colligit, SPARGIT». SPATIA [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora SPATIA, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. SPE [26] In fide, quid credendum; in SPE, quid sperandum; in caritate, quid sit amandum. SPECIALITER [608] (102) Lamias, quas fabulae tradunt infantes corripere ac laniare solitas, a laniando SPECIALITER dictas. SPECIE [555] Fingunt enim eum ex uniuersali elementorum SPECIE. SPECIEM [460] (41) Claudus autem dicitur Vulcanus, quia per naturam numquam rectus (est) ignis, sed quasi claudus eiusmodi SPECIEM motumque habet. SPECIES [280] (10) Officium autem poetae in eo est ut ea, quae uere gesta sunt, in alias SPECIES obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. SPECULANTUR [351] (27) Horoscopi dicti, quod horas natiuitatis hominum SPECULANTUR dissimili et diuerso fato. SPECULATIO [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium speculetur; et idcirco Sion, id est SPECULATIO, nomen accepit. SPECULETUR [13] (5) Pro peregrinatione autem praesenti Ecclesia Sion dicitur, eo quod ab huius peregrinationis longitudine posita promissionem rerum caelestium SPECULETUR; et idcirco Sion, id est speculatio, nomen accepit. SPERANDUM [26] In fide, quid credendum; in spe, quid SPERANDUM; in caritate, quid sit amandum. SPERAT [33] Deest enim ibi pes, nullaque progrediendi facultas est; quia dum quisque peccatum amat, futuram gloriam non SPERAT. [37] (7) Maior est autem haec omnibus, quia qui diligit et credit et SPERAT. SPERNUNT [144] Hi offerre sacrificium pro defunctis SPERNUNT. SPES [25] (3) Tria sunt autem quae in religionis cultu ad colendum Deum in hominibus perquiruntur, id est fides, SPES, caritas. [31] (5) SPES uocata quod sit pes progrediendi, quasi «est pes». SPIRITALITER [240] Alii uero SPIRITALITER intellexerunt mentem esse Deum, ut Thales Milesius. SPIRITIBUS [75] (8) Meristae appellati eo quod separent Scripturas, non credentes omnibus Prophetis, dicentes aliis et aliis SPIRITIBUS illos prophetasse. SPIRITU [10] (3) Cur autem Ecclesia cum una sit, a Iohanne septem scribuntur, nisi ut una catholica septiformi plena SPIRITU designetur? SPIRITUM [146] Idemque Eunomiani, ab Eunomio quodam dialectico, Aetii discipulo, ex cuius nomine magis innotuerunt: dissimilem Patri asserentes Filium et Filio SPIRITUM sanctum. [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et SPIRITUM sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non in personis accipiunt. [156] (44) Macedoniani a Macedonio Constantinopolitano episcopo dicti sunt, negantes Deum esse SPIRITUM sanctum. [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio SPIRITUM sanctum, et rebaptizans catholicos. [244] Quidam et SPIRITUM et mentem, ut Maro. SPIRITUS [12] (4) Inchoauit autem Ecclesia a loco ubi uenit de caelo SPIRITUS sanctus, et inpleuit uno loco sedentes. [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis SPIRITUS sancti gratiam pecunia emere uoluisset. [125] Hi aduentum SPIRITUS Sancti non in Apostolis, sed in se traditum adserunt. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «SPIRITUS est Deus». [148] (40) Origeniani Origene auctore exorti sunt, dicentes quod non possit Filius uidere Patrem, nec SPIRITUS sanctus Filium. [153] Hi unam personam Patris et Filii et SPIRITUS sancti astruunt. [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus SPIRITUS sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, tamen haereticus appellari potest. SPLENDET [505] (58) Sed cum Luna fingitur (Prudent- 1 con- Symm- 363): Sublustri SPLENDET amictu. SPOLIA [496] (55) Hunc Apollo sagittarum ictibus sternens nominis quoque SPOLIA reportauit, ut Pythius uocaretur. SPOLIARE [316] Vita itidem SPOLIARE alios ars noxia nouit. SPUMA [544] (77) g-Afros enim Graece SPUMA uocatur. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo SPUMA maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus SPUMA est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. SPUMAM [543] Hanc Graeci Afrodithn uocant propter SPUMAM sanguinis generantem. SPURCISSIMUM [432] SPURCISSIMUM igitur idolum ideo uirum muscarum uocatum propter sordes idolatriae, siue pro inmunditia. STANDO [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua STANDO. STANT [55] (7) Lucretius autem superstitionem dicit superstantium rerum, id est caelestium et diuinorum quae super nos STANT; sed male dicit. STARE [409] (18) Diabolus Hebraice dicitur deorsum fluens, quia quietus in caeli culmine STARE contempsit, sed superbiae pondere deorsum corruens cecidit. STAT [489] (52) Quod uero nudo pectore STAT, ut bello se quisque sine formidine cordis obiciat. STATIONUM [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et STATIONUM suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. STATU [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi STATU dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. STATUAS [390] (8) Gentiles autem primum Prometheum simulacrum hominum de luto finxisse perhibent, ab eoque natam esse artem simulacra et STATUAS fingendi. STATUERUNT [367] Ibi enim in locis agrestibus et pagis gentiles lucos idolaque STATUERUNT, et a tali initio uocabulum pagani sortiti sunt. STATUIS [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum STATUIS cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et uirtutem. STATUIT [393] (10) Hic primus omnium Iouem appellauit, simulacra repperit, aras STATUIT, uictimas inmolauit, nequaquam istiusmodi rebus in Graecia umquam uisis. STATUTUM [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit in his quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum uero adpositum singulis et STATUTUM aiunt. STELLARUM [349] (25) Primum autem idem STELLARUM interpretes magi nuncupabantur, sicut de his legitur qui in Euangelio natum Christum adnuntiauerunt; postea hoc nomine soli Mathematici. STEPHANO [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum STEPHANO et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. STERNEBANTUR [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito STERNEBANTUR. STERNENS [496] (55) Hunc Apollo sagittarum ictibus STERNENS nominis quoque spolia reportauit, ut Pythius uocaretur. STETIT [413] Ipse et transgressor, quia praeuaricator effectus in ueritate, qua conditus est, non STETIT. STIMULIS [589] Quae ideo Furiae appellantur, quod STIMULIS suis mentem feriant et quietam esse non sinant. STOA [213] Graece enim porticus STOA dicitur. STOAN [211] (8) Porticus enim fuit Athenis, quam poikilhn STOAN appellabant, in qua picta erant gesta sapientium atque uirorum fortium historiae. STOICI [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et STOICI, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, STOICI, Academici. [210] STOICI a loco dicti. [212] In hac porticu sapientes philosophabantur, ex quo et STOICI dicti sunt. [249] De mundo autem Platonici adfirmant incorporalem; STOICI corporalem; Epicurus atomis; Pythagoras ex numeris; Heraclitus ex igni. STOICIS [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab STOICIS enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. STOICO [114] (21) Marcionistae a Marcione STOICO philosopho appellati, qui Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, tamquam duo principia creatoris et bonitatis. STOICUS [239] Quidam enim corporeo sensu hunc mundum uisibilem ex quattuor elementis Deum esse dixerunt, ut Dionysius STOICUS. STREPITU [510] Eandem et Tellurem et Matrem magnam fingunt, turritam cum tympano et gallo et STREPITU cymbalorum. STRICTIS [520] (65) Quod Corybantes eius ministri cum STRICTIS gladiis esse finguntur, ut significetur omnes pro terra sua debere pugnare. STULTI [246] Dicentes enim se esse sapientes STULTI facti sunt. STULTUS [551] Puer pingitur, quia STULTUS est et inrationabilis amor. STUPRANDO [610] Unde et Incubi dicuntur ab incumbendo, hoc est STUPRANDO. STUPRUM [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in STUPRUM talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad STUPRUM rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. SUA [84] (11) Hemerobaptistae (qui cotidie corpora SUA et domum et supellectile lauant) (eo quod cotidie uestimenta sua et corpora lauent. [84] (11) Hemerobaptistae (qui cotidie corpora sua et domum et supellectile lauant) (eo quod cotidie uestimenta SUA et corpora lauent. [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens totam pene Africam SUA persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui SUA stando. [520] (65) Quod Corybantes eius ministri cum strictis gladiis esse finguntur, ut significetur omnes pro terra SUA debere pugnare. SUAE [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis SUAE terra habuerunt. SUARUM [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum SUARUM, ut Peripatetici, Stoici, Academici. SUAS [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores SUAS Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. SUB [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis SUB pedibus terram, et descendere montibus ornos». [352] (28) Sortilegi sunt qui SUB nomine fictae religionis per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt ut fuerunt geniti, id est, sicut in carne descenderunt SUB peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, SUB quo primum in arce oliua orta est, et Atheniensium urbs ex Mineruae appellatione nomen sortita est. SUBCINCTA [506] cum SUBCINCTA iacit calamos, Latonia uirgo est: cum subnixa sedet solio, Plutonia coniux. SUBICIUNT [517] Quod leones illi SUBICIUNT mansuetos, ut ostendant nullum genus esse tam ferum quod non subigi possit aut superari ab ea. SUBIGI [517] Quod leones illi subiciunt mansuetos, ut ostendant nullum genus esse tam ferum quod non SUBIGI possit aut superari ab ea. SUBITO [362] (35) Nam dicitur fabulose, arante quodam rustico, SUBITO hunc ex glebis exiluisse et aruspicinam dictasse, qua die et mortuus est. SUBLUSTRI [505] (58) Sed cum Luna fingitur (Prudent- 1 con- Symm- 363): SUBLUSTRI splendet amictu. SUBNIXA [506] cum subcincta iacit calamos, Latonia uirgo est: cum SUBNIXA sedet solio, Plutonia coniux. SUBSTANTIA [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris SUBSTANTIA est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. SUBSTANTIAM [161] (48) Patriciani a quodam Patricio nuncupati sunt, qui SUBSTANTIAM humanae carnis a diabolo conditam dicunt. SUBSTANTIARUM [185] Hi trium Chalcedonensium capitulorum inpugnatores duarum in Christo SUBSTANTIARUM proprietatem negant, et unam in eius persona naturam praedicant. SUBSTANTIAS [132] Hic duas naturas et SUBSTANTIAS introduxit, id est bonam et malam, et animas ex Deo quasi ex aliquo fonte manare adseruit. [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate SUBSTANTIAS adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. SUBTILIORIS [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim SUBTILIORIS sensus acumine, partim experientia longissimae uitae, partim per Dei iussum angelica reuelatione. SUCCESSORES [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, SUCCESSORES deos existimarent atque colerent. SUCO [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex SUCO uiscerum liquido salsoque constat. SUFFICERE [180] Hi liberum arbitrium diuinae gratiae anteponunt, dicentes SUFFICERE uoluntatem ad inplenda iussa diuina. SUI [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi SUI respectum habere permittant. SUIS [78] Nam in obseruationibus SUIS a Iudaeis omnino separantur, quorum superstitio proculdubio omnibus nota est. [95] Animam naturam Dei esse dicunt, bonum et malum Deum SUIS dogmatibus fingunt. [127] Gloriantes enim de SUIS meritis, negant paenitentibus ueniam peccatorum: uiduas, si nupserint, tamquam adulteras damnant: mundiores se ceteris praedicant. [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus SUIS, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. [237] Dicti autem Theologi, quoniam in scriptis SUIS de Deo dixerunt. [245] Inuentum enim solummodo Deum, non ut inuenerunt, exposuerunt, quia euanuerunt in cogitationibus SUIS. [448] Hunc et priuato titulo Iouem Optimum dixerunt, dum fuisset incestus in SUIS, inpudicus in extraneis. [511] Matrem uocatam, quod plurima pariat; magnam, quod cibum gignat; almam, quia uniuersa animalia fructibus SUIS alit. [589] Quae ideo Furiae appellantur, quod stimulis SUIS mentem feriant et quietam esse non sinant. SUMERENT [311] Legitur et de sacrificio quod Arcades deo suo Lycaeo immolabant, ex quo quicumque SUMERENT in bestiarum formas conuertebantur. SUMITUR [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola SUMITUR; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. SUMMUM [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis SUMMUM bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. SUMPSISSE [129] (29) Pauliani a Paulo Samosateno exorti sunt, qui dixit non semper fuisse Christum, sed a Maria SUMPSISSE initium. [401] Quidam uero Latini ignorantes Graece inperite dicunt idolum ex dolo SUMPSISSE nomen, quod diabolus creaturae cultum diuini nominis inuexit. SUMPTO [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas SUMPTO moderamine uirgae in lucem reuocasse animas, ast alios damnasse neci. SUMUS [52] Fit autem schisma cum dicunt homines, «nos iusti SUMUS,» «nos sanctificamus inmundos,» et cetera similia. [155] 10,30): «Ego et Pater unum SUMUS». [251] Quam uanissime: «Qui cum est,» inquit, «in nobis, ipsi SUMUS: cum exit, emorimur». [584] Incipimus enim cum nascimur, SUMUS cum uiuimus, desiimus cum interimus. SUNT [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut SUNT homines. [25] (3) Tria SUNT autem quae in religionis cultu ad colendum Deum in hominibus perquiruntur, id est fides, spes, caritas. [63] (3) Pharisaei (negant Christum uenisse nec nulla in rebus praedictis communicant) (Pharisaei et Saducaei inter se contrarii SUNT. [68] Vindicant enim sibi quod non SUNT, corporis resurrectionem negant, et animam interire cum corpore praedicant. [73] (7) Genistae (praesumunt quoniam de genere Abrahae SUNT) (dicti eo quod de genere Abrahae esse glorientur. [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati SUNT, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [99] Unde et Graece Chiliastae, Latine Miliasti SUNT appellati. [101] (10) Ophitae a colubro nominati SUNT. [129] (29) Pauliani a Paulo Samosateno exorti SUNT, qui dixit non semper fuisse Christum, sed a Maria sumpsisse initium. [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta SUNT, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes uocem Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». [141] Hi semiiudaei SUNT, et ita tenent Euangelium ut Legem carnaliter seruent: aduersus quos ad Galatas Apostolus scribens inuenitur. [143] (38) Aeriani ab Aerio quodam nuncupati SUNT. [145] (39) Aetiani ab Aetio SUNT uocati. [148] (40) Origeniani Origene auctore exorti SUNT, dicentes quod non possit Filius uidere Patrem, nec Spiritus sanctus Filium. [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius discipulum perhibent fuisse Sabellium, ex cuius nomine maxime innotuerunt; unde et Sabelliani uocati SUNT. [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti SUNT, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in Trinitate substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. [156] (44) Macedoniani a Macedonio Constantinopolitano episcopo dicti SUNT, negantes Deum esse Spiritum sanctum. [157] (45) Apollinaristae ab Apollinare uocati SUNT, dicentes Christum corpus tantummodo sine anima suscepisse. [158] (46) Antidicomaritae appellati SUNT pro eo, quod Mariae uirginitati contradicunt, adserentes eam post Christum natum uiro suo fuisse conmixtam. [161] (48) Patriciani a quodam Patricio nuncupati SUNT, qui substantiam humanae carnis a diabolo conditam dicunt. [174] (59) Arabici nuncupati, eo quod in Arabia exorti SUNT, dicentes animam cum corpore mori, atque in nouissimum utrumque resurgi. [184] Nullus enim corum reperitur auctor, a quo exorti SUNT. [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principis in Alexandria populi peruersi electione uno die SUNT ordinati episcopi. [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti SUNT; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti SUNT, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae SUNT scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [190] (69) SUNT et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [191] (70) Haec SUNT haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [200] Idem autem philosophi triplici genere diuiduntur: nam aut Physici SUNT, aut Ethici, aut Logici. [207] Diuisi SUNT autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. [212] In hac porticu sapientes philosophabantur, ex quo et Stoici dicti SUNT. [236] (18) Theologi autem idem SUNT qui et Physici. [246] Dicentes enim se esse sapientes stulti facti SUNT. [268] Iam dehinc sequentes tragici multum honorem adepti SUNT, excellentes in argumentis fabularum ad ueritatis imaginem fictis. [272] Item tragicorum argumenta ex rebus luctuosis SUNT: comicorum ex rebus laetis. [273] (7) Duo SUNT autem genera comicorum, id est, ueteres et noui. [279] (9) Quidam autem poetae Theologici dicti SUNT, quoniam de diis carmina faciebant. [280] (10) Officium autem poetae in eo est ut ea, quae uere gesta SUNT, in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. [288] Proinde igitur, quia diuinam uoluntatem hominibus interpretari solebant, Sibyllae nominatae SUNT. [294] Dicta autem Erythraea, quia in eadem insula eius inuenta SUNT carmina. [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae SUNT testante Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? [308] Per quandam scientiam futurorum et infernorum et uocationes eorum inuenta SUNT aruspicia, augurationes, et ipsa quae dicuntur oracula et necromantia. [317] (9) Magi SUNT, qui uulgo malefici ob facinorum magnitudinem nuncupantur. [322] (11) Necromantii SUNT, quorum praecantationibus uidentur resuscitati mortui diuinare, et ad interrogata respondere. [332] Duo SUNT (autem) genera diuinationis: ars et furor. [333] (15) Incantatores dicti SUNT, qui artem uerbis peragunt. [337] (18) Augures SUNT, qui uolatus auium et uoces intendunt, aliaque signa rerum uel obseruationes inprouisas hominibus occurrentes. [339] Nam auspicia SUNT quae iter facientes obseruant. [340] (19) Dicta SUNT autem auspicia, quasi auium aspicia, et auguria, quasi auium garria, hoc est auium uoces et linguae. [342] (20) Duo SUNT autem genera auspiciorum: unum ad oculos, alterum ad aures pertinens. [348] (24) Hi SUNT qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id est notationes siderum, quomodo se habeant cum quisque nascitur. [352] (28) Sortilegi SUNT qui sub nomine fictae religionis per quasdam, quas sanctorum sortes uocant, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. [353] (29) Salisatores uocati SUNT, quia dum eis membrorum quaecumque partes salierint, aliquid sibi exinde prosperum seu triste significare praedicunt. [356] Unde cuncta uitanda SUNT a Christiano, et omni penitus execratione repudianda atque damnanda. [366] (1) Pagani ex pagis Atheniensium dicti, ubi exorti SUNT. [367] Ibi enim in locis agrestibus et pagis gentiles lucos idolaque statuerunt, et a tali initio uocabulum pagani sortiti SUNT. [368] (2) Gentiles SUNT qui sine lege sunt, et nondum crediderunt. [368] (2) Gentiles sunt qui sine lege SUNT, et nondum crediderunt. [369] Dicti autem gentiles, quia ita SUNT ut fuerunt geniti, id est, sicut in carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. [386] Ergo simulacra uel pro eo quod SUNT similia, uel pro eo quod simulata atque conficta; unde et falsa sunt. [386] Ergo simulacra uel pro eo quod sunt similia, uel pro eo quod simulata atque conficta; unde et falsa SUNT. [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi SUNT, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi SUNT, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. [408] Hi SUNT praeuaricatores angeli, quorum Diabolus princeps est. [423] Omnes enim, qui exeunt de Ecclesia et ab unitate fidei praeciduntur, et ipsi Antichristi SUNT. [450] (36) Et ideo non figurae istae SUNT, sed plane de ueritate scelera. [559] Fistulam septem calamorum gestat, propter harmoniam caeli, in qua septem SUNT soni et septem discrimina uocum. [575] (89) Haec et alia SUNT gentilium fabulosa figmenta, quae interpretata sic habentur, ut ea non intellecta damnabiliter tamen adorent. [580] Quod enim dictum est, «semel locutus est,» intellegitur inmobiliter, hoc est incommutabiliter est locutus; sicut nouit incommutabiliter omnia quae futura SUNT, et quae ipse facturus est. [595] (97) Nympharum apud gentiles uaria SUNT uocabula. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et terram asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites SUNT, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. SUO [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio SUO de Ecclesia recesserunt. [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio SUO ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. [45] Nobis uero nihil ex nostro arbitrio inducere licet, sed nec eligere quod aliqui de arbitrio SUO induxerit. [46] (3) Apostolos Dei habemus auctores, qui nec ipsi quicquam ex SUO arbitrio, quod inducerent, elegerunt, sed acceptam a Christo disciplinam fideliter nationibus adsignauerunt. [158] (46) Antidicomaritae appellati sunt pro eo, quod Mariae uirginitati contradicunt, adserentes eam post Christum natum uiro SUO fuisse conmixtam. [170] Hanc illi matris caritatem superbe accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore SUO, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi SUO Homerus inseruit. [311] Legitur et de sacrificio quod Arcades deo SUO Lycaeo immolabant, ex quo quicumque sumerent in bestiarum formas conuertebantur. [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito SUO ut animal brutum effectus sit. SUORUM [87] (1) Quidam etiam haeretici, qui de Ecclesia recesserunt, ex nomine SUORUM auctorum nuncupantur; quidam uero ex causis quas elegentes instituerunt. [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum SUORUM excogitauerunt. [426] Apud Assyrios autem Bel uocatur quadam sacrorum SUORUM ratione et Saturnus et Sol. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum SUORUM eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. [438] (29) Quaedam autem nomina deorum SUORUM gentiles per uanas fabulas ad rationes physicas conantur traducere, eaque in causis elementorum conposita esse interpretantur. SUOS [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos SUOS nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [320] Daemonibus enim adcitis audent uentilare, ut quisque SUOS perimat malis artibus inimicos. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud SUOS post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [439] Sed hoc a poetis totum fictum est, ut deos SUOS ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios SUOS fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [446] (33) In aliquibus autem ciuitatibus Saturno liberos SUOS apud gentiles inmolabant, quod Saturnum poetae liberos suos deuorasse solitum tradiderunt. [446] (33) In aliquibus autem ciuitatibus Saturno liberos suos apud gentiles inmolabant, quod Saturnum poetae liberos SUOS deuorasse solitum tradiderunt. SUPELLECTILE [84] (11) Hemerobaptistae (qui cotidie corpora sua et domum et SUPELLECTILE lauant) (eo quod cotidie uestimenta sua et corpora lauent. SUPER [55] (7) Lucretius autem superstitionem dicit superstantium rerum, id est caelestium et diuinorum quae SUPER nos stant; sed male dicit. [428] Idolum enim fuit Moab, cognomento Baal, SUPER montem Phegor, quem Latini Priapum uocant, deum hortorum. SUPERARI [517] Quod leones illi subiciunt mansuetos, ut ostendant nullum genus esse tam ferum quod non subigi possit aut SUPERARI ab ea. SUPERBE [170] Hanc illi matris caritatem SUPERBE accipientes eosque recipere nolentes ab Ecclesiae communione recesserunt et cum ipso Lucifero auctore suo, qui mane oriebatur, cadere meruerunt. SUPERBIA [396] (12) Hanc sicut inpia SUPERBIA siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. SUPERBIAE [409] (18) Diabolus Hebraice dicitur deorsum fluens, quia quietus in caeli culmine stare contempsit, sed SUPERBIAE pondere deorsum corruens cecidit. SUPERFLUA [53] (6) Superstitio dicta eo quod sit SUPERFLUA aut superinstituta obseruatio. SUPERINSTITUTA [53] (6) Superstitio dicta eo quod sit superflua aut SUPERINSTITUTA obseruatio. SUPERIORIS [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum SUPERIORIS Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in ueritate, sed hominem in phantasia apparuisse. SUPERNA [89] Hi dicunt creaturam non a Deo, sed a uirtute quadam SUPERNA creatam. SUPERPOSITAS [518] (64) Quod in capite turritam gestat coronam, ostendit SUPERPOSITAS terrae ciuitates quasi insignitas turribus constare. SUPERSTANTIUM [55] (7) Lucretius autem superstitionem dicit SUPERSTANTIUM rerum, id est caelestium et diuinorum quae super nos stant; sed male dicit. SUPERSTITES [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis SUPERSTITES per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. SUPERSTITIO [53] (6) SUPERSTITIO dicta eo quod sit superflua aut superinstituta obseruatio. [78] Nam in obseruationibus suis a Iudaeis omnino separantur, quorum SUPERSTITIO proculdubio omnibus nota est. SUPERSTITIONE [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites per aetatem delirant et errant SUPERSTITIONE quadam, nescientes quae uetera colant aut quae ueterum ignari adsciscant. SUPERSTITIONEM [55] (7) Lucretius autem SUPERSTITIONEM dicit superstantium rerum, id est caelestium et diuinorum quae super nos stant; sed male dicit. [178] (62) Nyctages a somno nuncupati, quod uigilias noctis respuant, SUPERSTITIONEM esse dicentes iura temerari diuina, qui noctem ad requiem tribuit. SUPERSTITIONIS [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius SUPERSTITIONIS genus Constellationes Latini uocant, id est notationes siderum, quomodo se habeant cum quisque nascitur. SUPPOSUERUNT [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi SUPPOSUERUNT, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. SUPRADICTAE [166] (53) Circumcelliones dicti eo, quod agrestes sint, quos Cotopitas uocant, SUPRADICTAE haeresis habentes doctrinam. SURREXIT [82] Haec haeresis temporibus Saluatoris SURREXIT. SUSCEPISSE [157] (45) Apollinaristae ab Apollinare uocati sunt, dicentes Christum corpus tantummodo sine anima SUSCEPISSE. SUSCEPTUM [374] (5) Apostatae dicuntur, qui post baptismum Christi SUSCEPTUM ad idolorum cultum et sacrificiorum contaminationem reuertuntur. SUSCIPERE [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae urbis presbytero exorti, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas SUSCIPERE, et rebaptizans baptizatos. SUSCIPIENDA [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca uoce, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, siue ad SUSCIPIENDA quaelibet ipse sibi elegit. SUSCITANS [142] (37) Photiniani a Photino Gallograeciae Sirmiae episcopo nuncupati, qui Ebionitarum haeresim SUSCITANS adseruit Christum a Maria per Ioseph nuptiali coitu fuisse conceptum. SUSPENDENDIS [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, uel in quibuscumque rebus SUSPENDENDIS atque ligandis. SUSTINETUR [516] Quod SUSTINETUR rotis, quia mundus rotatur et uolubilis est. SUSTULERUNT [380] In quorum etiam laudibus accesserunt et poetae, et conpositis carminibus in caelum eos SUSTULERUNT. SUUM [128] Qui nomen SUUM si cognoscere uellent, mundanos se potius quam mundos uocarent. SYMM [505] (58) Sed cum Luna fingitur (Prudent- 1 con- SYMM- 363): Sublustri splendet amictu. SYMMACH [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 con- SYMMACH- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine uirgae in lucem reuocasse animas, ast alios damnasse neci. SYNAGOGA [3] DE ECCLESIA ET SYNAGOGA. [17] (7) SYNAGOGA Graece congregatio dicitur, quod proprium nomen Iudaeorum populus tenuit. [18] Ipsorum enim proprie SYNAGOGA dici solet, quamuis et ecclesia dicta sit. [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde SYNAGOGA, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. SYNAGOGAM [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam SYNAGOGAM dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. TAGES [360] (34) Aruspicinae artem primus Etruscis tradidisse dicitur quidam TAGES. TALE [159] (47) Metangismonitae ideo TALE nomen acceperunt, quia g-aggos Graece uas dicitur. TALES [451] Unde turpe erat TALES deos credi, quales homines esse non debeant. TALI [367] Ibi enim in locis agrestibus et pagis gentiles lucos idolaque statuerunt, et a TALI initio uocabulum pagani sortiti sunt. TALIS [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum TALIS consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. TAM [517] Quod leones illi subiciunt mansuetos, ut ostendant nullum genus esse TAM ferum quod non subigi possit aut superari ab ea. TAMEN [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae TAMEN septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». [100] (9) Nazaraei dicti, qui dum Christum, qui a uico Nazaraeus est appellatus, filium Dei confiteantur, omnia TAMEN ueteris Legis custodiunt. [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus uel Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi TAMEN nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [192] Sed et quicumque aliter Scripturam sanctam intellegit quam sensus Spiritus sancti flagitat, a quo conscripta est, licet de Ecclesia non recesserit, TAMEN haereticus appellari potest. [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae uoluit Deus intelligentiam hominis excedere, sic TAMEN plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si TAMEN animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? [491] (53) Apollinem quamuis diuinatorem et medicum uellent, ipsum TAMEN etiam Solem dixerunt, quasi solum. [575] (89) Haec et alia sunt gentilium fabulosa figmenta, quae interpretata sic habentur, ut ea non intellecta damnabiliter TAMEN adorent. TAMQUAM [114] (21) Marcionistae a Marcione Stoico philosopho appellati, qui Cerdonis dogma secutus, alterum bonum, alterum iustum Deum adseruit, TAMQUAM duo principia creatoris et bonitatis. [120] (26) Alogii uocantur TAMQUAM sine Verbo. [127] Gloriantes enim de suis meritis, negant paenitentibus ueniam peccatorum: uiduas, si nupserint, TAMQUAM adulteras damnant: mundiores se ceteris praedicant. [160] Adserunt enim sic esse in Patre Filium, TAMQUAM uas minus intra uas maius. [169] (55) Luciferiani a Lucifero Sirmiae episcopo orti, qui episcopos catholicos, qui Constantii persecutione perfidiae Arianorum consentientes erant, et postea correcti redire in catholicam delegerunt, damnantes, siue quod crediderunt, siue quod se credidisse simulauerant; quos Ecclesia catholica materno recepit sinu, TAMQUAM Petrum post fletum negationis. [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit TAMQUAM in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, TAMQUAM in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum TAMQUAM praesens ad praeteritum traiciendum est. TANTO [540] Unde et TANTO procliyius dea credita, quanto minus origo eius innotuit. TANTUM [40] Dilectionis autem nomen TANTUM in melioribus rebus accipi solet. [69] Hi quinque TANTUM libros Legis recipiunt, Prophetarum uaticinia respuunt. [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis TANTUM coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [96] (7) Carpocratiani a Carpocrate quodam uocantur, qui dixit Christum hominem fuisse TANTUM, et de utroque sexu progenitum. [137] Monachos TANTUM recipiunt, coniugia respuunt, regna caelorum paruulos habere non credunt. [233] (17) Gymnosophistae nudi per opacas Indiae solitudines perhibentur philosophari, adhibentes TANTUM genitalibus tegmina. [234] Gymnasium enim ex eo dictum est, quod iuuenes nudi exercerentur in campo, ubi pudenda sola TANTUM operiunt. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo TANTUM poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in TANTUM prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. [318] Hi et elementa concutiunt, turbant mentes hominum, ac sine ullo ueneni haustu uiolentia TANTUM carminis interimunt. TANTUMMODO [157] (45) Apollinaristae ab Apollinare uocati sunt, dicentes Christum corpus TANTUMMODO sine anima suscepisse. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis TANTUMMODO adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. TARQUINIO [296] (5) Septima Cumana, nomine Amalthea, quae nouem libros adtulit TARQUINIO Prisco, in quibus erant decreta Romana conscripta. TATIANI [119] (25) TATIANI a Tatiano quodam uocati, qui et Encratitae dicti, quia carnes abominantur. TATIANO [119] (25) Tatiani a TATIANO quodam uocati, qui et Encratitae dicti, quia carnes abominantur. TAURUM [449] (35) Quem modo TAURUM fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. TAURUS [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat TAURUS: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; ubi intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [568] (86) Apis fuit apud Aegyptios TAURUS Serapi consecratus, et ab eo ita cognominatus, quem Aegyptus instar numinis colebat, eo quod de futuris daret quaedam manifesta signa. TEGMINA [233] (17) Gymnosophistae nudi per opacas Indiae solitudines perhibentur philosophari, adhibentes tantum genitalibus TEGMINA. TEHS [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-TEHS g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. [572] (87) Fauni a fando, uel g-apo g-TEHS g-fohnehs dicti, quod uoce, non signis ostendere uiderentur futura. TELLUREM [510] Eandem et TELLUREM et Matrem magnam fingunt, turritam cum tympano et gallo et strepitu cymbalorum. TELLUS [513] (62) Quod simulacrum eius cum claui fingitur, quia TELLUS hieme clauditur, uere aperitur ut fruges nascantur. [560] (83) Villosus est, quia TELLUS conuestita est agituentibus. TEMERARI [178] (62) Nyctages a somno nuncupati, quod uigilias noctis respuant, superstitionem esse dicentes iura TEMERARI diuina, qui noctem ad requiem tribuit. TEMPLA [260] (2) Igitur ut TEMPLA illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad TEMPLA gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. TEMPLO [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in TEMPLO Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. TEMPLUM [420] (22) Nam et TEMPLUM Hierosolymis reparare, et omnes ueteris legis caerimonias restaurare temptabit. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam TEMPLUM eius esset instructum. TEMPORA [335] (17) Haruspices nuncupati, quasi horarum inspectores: dies enim et horas in agendis negotiis operibusque custodiunt, et quid per singula TEMPORA obseruare debeat homo, intendunt. [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel propter annos et TEMPORA, quod in se redeant, uel propter sapientiam, quod intus acuta sit. [453] Cum uero faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi partes hoc referunt, uel ad quattuor elementa siue TEMPORA. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria TEMPORA: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. TEMPORE [139] (35) Montani haeretici dicti, quod TEMPORE persecutionis in montibus latuerunt; qua occasione se a catholicae Ecclesiae corpore diuiserunt. [242] Quidam Deum sine TEMPORE incommutabilem, ut Plato. TEMPORIBUS [82] Haec haeresis TEMPORIBUS Saluatoris surrexit. [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, qui TEMPORIBUS Iustiniani principis in Alexandria populi peruersi electione uno die sunt ordinati episcopi. [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse TEMPORIBUS; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. TEMPORIS [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae triformem putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium TEMPORIS dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. [442] Hunc Latini a satu appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio omnium pertineat rerum, uel a TEMPORIS longitudine, quod saturetur annis. TEMPTABIT [420] (22) Nam et templum Hierosolymis reparare, et omnes ueteris legis caerimonias restaurare TEMPTABIT. TEMPTANDAM [414] Idem et temptator, quia TEMPTANDAM iustorum innocentiam postulat, sicut in Iob scribitur. TEMPTATOR [414] Idem et TEMPTATOR, quia temptandam iustorum innocentiam postulat, sicut in Iob scribitur. TEMPUS [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad TEMPUS iudicii. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est TEMPUS, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos TEMPUS produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. TENEBROSIS [607] Quarum natura esse dicitur terrere paruulos et in angulis garrire TENEBROSIS. TENENDO [48] (4) Secta a sequendo et TENENDO nominata. [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac instituta circa disciplinam uel propositum, quem TENENDO sequuntur, longe alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. TENENT [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, TENENT, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [141] Hi semiiudaei sunt, et ita TENENT Euangelium ut Legem carnaliter seruent: aduersus quos ad Galatas Apostolus scribens inuenitur. TENERE [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa TENERE permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. [552] Sagittam et facem TENERE fingitur. TENET [196] Est enim Philosophus qui diuinarum et humanarum (rerum) scientiam habet, et omnem bene uiuendi tramitem TENET. [445] Falcem TENET, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel propter annos et tempora, quod in se redeant, uel propter sapientiam, quod intus acuta sit. [480] Virgam TENET, qua serpentes diuidit, id est uenena. TENUES [315] Et post paululum adiecit: Murmure nam magico TENUES excire figuras, atque sepulchrales scite incantare fauillas. TENUIT [17] (7) Synagoga Graece congregatio dicitur, quod proprium nomen Iudaeorum populus TENUIT. TER [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam Trimegistus, id est TER maximus nominatus est. TERENTIUS [274] Veteres, qui et ioco ridiculares extiterunt, ut Plautus, Accius, TERENTIUS. TERRA [66] (4) Saducaei (negant resurrectionem, dicentes dictum esse in Genesi (3,19): «Dudum TERRA es, et in terram ibis». [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae TERRA habuerunt. [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat TERRA: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. [512] Est enim alimentorum nutrix TERRA. [515] (63) Quod curru uehi dicitur, quia ipsa est TERRA quae pendet in aere. [520] (65) Quod Corybantes eius ministri cum strictis gladiis esse finguntur, ut significetur omnes pro TERRA sua debere pugnare. [563] (84) Isis lingua Aegyptiorum TERRA appellatur, quam Isin uolunt esse. TERRAE [116] Panem enim et caseum offerunt, dicentes primis hominibus oblationem a fructibus TERRAE et a fructibus ouium fuisse celebratam. [514] Quod tympanum habet, significare uolunt orbem TERRAE. [518] (64) Quod in capite turritam gestat coronam, ostendit superpositas TERRAE ciuitates quasi insignitas turribus constare. [562] Caprinas ungulas habet, ut soliditatem TERRAE ostendat, quem uolunt rerum et totius naturae deum; unde Pan quasi omnia dicunt. TERRAM [66] (4) Saducaei (negant resurrectionem, dicentes dictum esse in Genesi (3,19): «Dudum terra es, et in TERRAM ibis». [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, uenientes in TERRAM regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus TERRAM, et descendere montibus ornos». [329] Varro dicit diuinationis quattuor esse genera, TERRAM, aquam, aerem et ignem. [508] (59) Cererem, id est TERRAM, a creandis frugibus adserunt dictam, appellantes eam nominibus plurimis. [521] Quod gallos huic deae ut seruirent fecerunt, significant qui semine indigeant, TERRAM sequi oportere; in ea quippe omnia reperire. [522] (66) Quod se apud eam iactant, praecipitur, inquiunt, ut qui TERRAM colunt ne sedeant; semper enim esse quod agant. [523] Cymbalorum autem aereorum sonitus, ferramentorum crepitus in colendo agro: sed ideo aere, quod TERRAM antiqui aere colebant, priusquam ferrum esset inuentum. [524] (67) Eandem Vestam et ignem esse perhibent, quia TERRAM ignem habere non dubium est, ut ex Aetna Vulcanoque datur intellegi. [530] Poetae autem Iunonem Iouis adserunt sororem et coniugem: ignem enim et aerem Iouem, aquam et TERRAM Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione uniuersa gignuntur. [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in TERRAM descenderit, nihil creatur. [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et TERRAM eius nomine appellauerunt. [604] (100) Manes deos mortuorum dicunt, quorum potestatem inter lunam et TERRAM asserunt; a quibus et mane dictum existimant; quos putant ab aere, qui g-manos, id est rarus est, manes dictos, siue quia late manant per auras, siue quia mites sunt, inmanibus contrarii, nomine hoc appellantur. TERRARUM [6] Non enim sicut conuenticula haereticorum in aliquibus regionum partibus coartatur, sed per totum TERRARUM orbem dilatata diffunditur. [307] (3) Itaque haec uanitas magicarum artium ex traditione angelorum malorum in toto TERRARUM orbe plurimis saeculis ualuit. TERRAS [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad TERRAS diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. [458] (40) Unde etiam Homerus dicit eum praecipitatum de aere in TERRAS, quod omne fulmen de aere cadit. [500] Et ideo ambo sagittas habere finguntur, quod ipsa duo sidera de caelo radios usque ad TERRAS emittant. [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia ueniens Aegyptios litteras docuit, et TERRAS colere instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. TERREBAT [495] Pythium quoque eundem Apollinem uocari aiunt a Pythone inmensae molis serpente, cuius non magis uenena quam magnitudo TERREBAT. TERRENA [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad TERRENA cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. TERRERE [607] Quarum natura esse dicitur TERRERE paruulos et in angulis garrire tenebrosis. TERRIBILES [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint TERRIBILES et inmanes, ut Parcas, ut Eumenides. TERRIS [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in TERRIS daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. TERTIA [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; TERTIA Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. TERTIAM [583] Quas tres esse uoluerunt: unam, quae uitam hominis ordiatur; alteram, quae contexat; TERTIAM, quae rumpat. TERTIUM [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: TERTIUM mixtum, ut est in Aeneide. TERTULLIANISTAE [175] (60) TERTULLIANISTAE dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. TERTULLIANO [175] (60) Tertullianistae dicti a TERTULLIANO presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones uerti putantes. TESSARES [177] Nam g-TESSARES quattuor significat, et g-deka decem. TESSARESCAEDECATITAE [176] (61) TESSARESCAEDECATITAE dicti, quia XIV luna pascha cum Iudaeis obseruandum contendunt. TESTAMENTUM [118] (24) Seueriani a Seuero exorti uinum non bibunt: Vetus TESTAMENTUM et resurrectionem non recipiunt. [133] TESTAMENTUM Vetus respuunt: Nouum ex parte recipiunt. TESTANTE [306] Apud Assyrios autem magicae artes copiosae sunt TESTANTE Lucano (6,427): Quis noscere fibra facta queat, quis prodat aues, quis fulgura caeli seruet, et Assyria scrutetur sidera cura? [373] (4) Post fidem autem non debere uocari gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, TESTANTE Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. THALES [240] Alii uero spiritaliter intellexerunt mentem esse Deum, ut THALES Milesius. THEODOSIANI [186] (67) THEODOSIANI et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principis in Alexandria populi peruersi electione uno die sunt ordinati episcopi. [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus unam in Christo naturam adserunt, quam THEODOSIANI corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. THEODOSIANIS [188] (68) Agnoitae et Tritheitae a THEODOSIANIS exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». THEODOSIO [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a THEODOSIO et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principis in Alexandria populi peruersi electione uno die sunt ordinati episcopi. THEOLOGI [236] (18) THEOLOGI autem idem sunt qui et Physici. [237] Dicti autem THEOLOGI, quoniam in scriptis suis de Deo dixerunt. THEOLOGICI [279] (9) Quidam autem poetae THEOLOGICI dicti sunt, quoniam de diis carmina faciebant. THRACIA [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in THRACIA, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. THRACOS [490] Mars autem apud THRACOS Gradiuus dicitur, eo quod in bello gradum inferant qui pugnant, aut quod inpigre gradiantur. TIBURTINA [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima TIBURTINA, nomine Albunea. TIMOTH [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 TIMOTH- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». TITAN [492] Ipsum TITAN, quasi unum ex Titanis, qui aduersus Iouem non fecit. TITANIS [492] Ipsum Titan, quasi unum ex TITANIS, qui aduersus Iouem non fecit. TITULO [448] Hunc et priuato TITULO Iouem Optimum dixerunt, dum fuisset incestus in suis, inpudicus in extraneis. TO [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein TO doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. TONANS [455] (38) Neptunum aquas mundi praedicant; et dictus ab eis Neptunus, quasi nube TONANS. TORQUENTIBUS [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana TORQUENTIBUS, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. TOTAM [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia ueniens TOTAM pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. TOTIUS [441] (30) Saturnus origo deorum et TOTIUS posteritatis a paganis designatur. [562] Caprinas ungulas habet, ut soliditatem terrae ostendat, quem uolunt rerum et TOTIUS naturae deum; unde Pan quasi omnia dicunt. TOTO [307] (3) Itaque haec uanitas magicarum artium ex traditione angelorum malorum in TOTO terrarum orbe plurimis saeculis ualuit. [312] (6) Hinc apparet non esse in TOTO dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». TOTUM [5] Catholica, uniuersalis, g-apou g-tou g-kaq' g-olon, id est secundum TOTUM. [6] Non enim sicut conuenticula haereticorum in aliquibus regionum partibus coartatur, sed per TOTUM terrarum orbem dilatata diffunditur. [439] Sed hoc a poetis TOTUM fictum est, ut deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. TOU [5] Catholica, uniuersalis, g-apou g-TOU g-kaq' g-olon, id est secundum totum. [264] (4) Lyrici poetae apo TOU lhrein, id est a uarietate carminum. [469] Idem autem et Lyaeus apo TOU luein, quod multo uino membra soluantur. [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo TOU pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. TRACTANT [201] (4) Physici dicti, quia de naturis TRACTANT. TRACTUM [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen TRACTUM, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. TRADIDERUNT [446] (33) In aliquibus autem ciuitatibus Saturno liberos suos apud gentiles inmolabant, quod Saturnum poetae liberos suos deuorasse solitum TRADIDERUNT. TRADIDISSE [360] (34) Aruspicinae artem primus Etruscis TRADIDISSE dicitur quidam Tages. TRADITIONE [307] (3) Itaque haec uanitas magicarum artium ex TRADITIONE angelorum malorum in toto terrarum orbe plurimis saeculis ualuit. TRADITIONUM [64] Nam Pharisaei ex Hebraeo in Latinum interpretantur Diuisi, eo quod TRADITIONUM et obseruationum, quas illi g-deuterehseis uocant, iustitiam praeferunt. TRADITUM [125] Hi aduentum Spiritus Sancti non in Apostolis, sed in se TRADITUM adserunt. TRADITUR [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 con- Symmach- 90): TRADITUR extinctas sumpto moderamine uirgae in lucem reuocasse animas, ast alios damnasse neci. TRADUCERE [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum gentiles per uanas fabulas ad rationes physicas conantur TRADUCERE, eaque in causis elementorum conposita esse interpretantur. TRADUNT [608] (102) Lamias, quas fabulae TRADUNT infantes corripere ac laniare solitas, a laniando specialiter dictas. TRADUNTUR [291] (3) Decem autem Sibyllae a doctissimis auctoribus fuisse TRADUNTUR. TRAGICI [268] Iam dehinc sequentes TRAGICI multum honorem adepti sunt, excellentes in argumentis fabularum ad ueritatis imaginem fictis. [271] Sed comici priuatorum hominum praedicant acta; TRAGICI uero res publicas et regum historias. TRAGICO [267] Unde et Horatius (A- P- 220): Carmine qui TRAGICO uilem certauit ob hircum. TRAGICORUM [272] Item TRAGICORUM argumenta ex rebus luctuosis sunt: comicorum ex rebus laetis. TRAGO [266] (5) Tragoedi dicti, quod initio canentibus praemium erat hircus, quem Graeci g-TRAGO uocant. TRAGOEDI [266] (5) TRAGOEDI dicti, quod initio canentibus praemium erat hircus, quem Graeci g-trago uocant. TRAGOEDIIS [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et TRAGOEDIIS: tertium mixtum, ut est in Aeneide. TRAICIENDUM [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum TRAICIENDUM est. TRAICITUR [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis TRAICITUR: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. TRAMITEM [196] Est enim Philosophus qui diuinarum et humanarum (rerum) scientiam habet, et omnem bene uiuendi TRAMITEM tenet. TRANQUILLITATE [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de TRANQUILLITATE: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. TRANQUILLUS [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait TRANQUILLUS (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. TRANSDUCANT [280] (10) Officium autem poetae in eo est ut ea, quae uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa TRANSDUCANT. TRANSEANT [62] Quo nomine admonentur ut de peioribus ad meliora TRANSEANT, et pristinos errores relinquant. TRANSGRESSIONEM [406] (17) Ante TRANSGRESSIONEM quidem caelestia corpora gerebant. TRANSGRESSOR [411] (19) Satanas in Latino sonat aduersarius, siue TRANSGRESSOR. [413] Ipse et TRANSGRESSOR, quia praeuaricator effectus in ueritate, qua conditus est, non stetit. TRANSISSE [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam TRANSISSE adseruit. TRANSITORES [61] (2) Hebraei TRANSITORES dicuntur. TRANSLATI [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, TRANSLATI sunt, uenientes in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. TRANSTULERUNT [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci TRANSTULERUNT, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. TRANSUECTUS [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus TRANSUECTUS in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. TRAXERUNT [228] Unde et a canibus, quorum uitam imitabantur, etiam uocabulum nomenque TRAXERUNT. TRAXISSE [597] (98) Heroas dicunt a Iunone TRAXISSE nomen. TRES [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut TRES personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque TRES adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [282] (11) Apud poetas autem TRES characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [583] Quas TRES esse uoluerunt: unam, quae uitam hominis ordiatur; alteram, quae contexat; tertiam, quae rumpat. [587] (95) Aiunt et TRES Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter TRES affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, ut nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. TRIA [25] (3) TRIA sunt autem quae in religionis cultu ad colendum Deum in hominibus perquiruntur, id est fides, spes, caritas. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et TRIA sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [504] De qua Vergilius (Aen- 4,511): TRIA uirginis ora Dianae, quia eadem Luna, eadem Diana, eadem Proserpina uocatur. [581] (92) TRIA autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter tria tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. [581] (92) Tria autem fata fingunt in colo et fuso digitisque filum ex lana torquentibus, propter TRIA tempora: praeteritum, quod in fuso iam netum atque inuolutum est: praesens, quod inter digitos neentis traicitur: futurum, in lana quae colo inplicata est, et quod adhuc per digitos neentis ad fusum tamquam praesens ad praeteritum traiciendum est. TRIBUIT [178] (62) Nyctages a somno nuncupati, quod uigilias noctis respuant, superstitionem esse dicentes iura temerari diuina, qui noctem ad requiem TRIBUIT. TRIBUS [503] Eandem et Triuiam, eo quod TRIBUS fungatur figuris. TRIFORMEM [190] (69) Sunt et aliae haereses sine auctore et sine nominibus: ex quibus aliae TRIFORMEM putant esse Deum: aliae Christi diuinitatem passibilem dicunt: aliae Christi de Patre natiuitati initium temporis dant: aliae liberationem hominum apud inferos factam Christi descensione (non) credunt: aliae animam imaginem Dei negant: aliae animas conuerti in daemones et in quacumque animalia existimant: aliae de mundi statu dissentiunt: aliae innumerabiles mundos opinantur: aliae aquam Deo coaeternam faciunt: aliae nudis pedibus ambulant: aliae cum hominibus non manducant. TRIMEGISTUS [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob uirtutem multarumque artium scientiam TRIMEGISTUS, id est ter maximus nominatus est. TRINITAS [254] Inde g-aiohnes et formae nescio quae, inde apud Arium TRINITAS nominis, et apud Valentinum Platonicus furor. TRINITATE [154] (43) Ariani ab Ario Alexandrino presbytero orti sunt, qui coaeternum Patri Filium non agnoscens, diuersas in TRINITATE substantias adseruit, contra illud quod ait Dominus (Ioh. [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in TRINITATE, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». TRINITATEM [150] (41) Noetiani a quodam Noeto uocati, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque TRINITATEM in officiorum nominibus, non in personis accipiunt. TRIPLICI [200] Idem autem philosophi TRIPLICI genere diuiduntur: nam aut Physici sunt, aut Ethici, aut Logici. TRISTE [353] (29) Salisatores uocati sunt, quia dum eis membrorum quaecumque partes salierint, aliquid sibi exinde prosperum seu TRISTE significare praedicunt. TRITHEITAE [188] (68) Agnoitae et TRITHEITAE a Theodosianis exorti sunt; ex quibus Agnoitae ab ignorantia dicti, quia peruersitati, a qua exorti sunt, id adiciunt, quod Christi diuinitas ignoret futura, quae sunt scripta de die et hora nouissima, non recordantes Christi personam in Esaia loquentis (63,4): «Dies iudicii in corde meo». [189] TRITHEITAE uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». TRITON [539] TRITON enim Africae palus est, circa quam fertur uirginali apparuisse aetate, propter quod Tritonia nuncupata est. TRITONIA [538] (74) Haec Minerua et TRITONIA dicitur. [539] Triton enim Africae palus est, circa quam fertur uirginali apparuisse aetate, propter quod TRITONIA nuncupata est. TRIUIAM [503] Eandem et TRIUIAM, eo quod tribus fungatur figuris. TRIUM [185] Hi TRIUM Chalcedonensium capitulorum inpugnatores duarum in Christo substantiarum proprietatem negant, et unam in eius persona naturam praedicant. TROIAM [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus uaticinata est perituram esse TROIAM, et Homerum mendacia scripturum. TROIANA [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante TROIANA bella uaticinata est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. TROIANO [299] (6) Octaua Hellespontia in agro TROIANO nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae uaticinata est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. TU [526] (68) Ouidius in Fastis (6,291): Nec TU aliud Vestam quam uiuam intellege flammam; nataque de flamma corpora nulla uides. TUM [532] Unde et Vergilius (Georg- 2,325): TUM pater omnipotens fecundis imbribus aether coniugis in gremium descendit. TURBANT [318] Hi et elementa concutiunt, TURBANT mentes hominum, ac sine ullo ueneni haustu uiolentia tantum carminis interimunt. TURPE [451] Unde TURPE erat tales deos credi, quales homines esse non debeant. TURRIBUS [518] (64) Quod in capite turritam gestat coronam, ostendit superpositas terrae ciuitates quasi insignitas TURRIBUS constare. TURRITAM [510] Eandem et Tellurem et Matrem magnam fingunt, TURRITAM cum tympano et gallo et strepitu cymbalorum. [518] (64) Quod in capite TURRITAM gestat coronam, ostendit superpositas terrae ciuitates quasi insignitas turribus constare. TUSCA [363] Quos libros Romani ex TUSCA lingua in propriam mutauerunt. TUUS [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus TUUS Deus unus est». TYMPANO [510] Eandem et Tellurem et Matrem magnam fingunt, turritam cum TYMPANO et gallo et strepitu cymbalorum. TYMPANUM [514] Quod TYMPANUM habet, significare uolunt orbem terrae. UACAT [440] Omnino enim fingendi locus UACAT, ubi ueritas cessat. UALEMUS [27] (4) Fides est qua ueraciter credimus id quod nequaquam uidere UALEMUS. UALUIT [307] (3) Itaque haec uanitas magicarum artium ex traditione angelorum malorum in toto terrarum orbe plurimis saeculis UALUIT. UANA [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de UANA omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. UANAS [438] (29) Quaedam autem nomina deorum suorum gentiles per UANAS fabulas ad rationes physicas conantur traducere, eaque in causis elementorum conposita esse interpretantur. UANISSIME [251] Quam UANISSIME: «Qui cum est,» inquit, «in nobis, ipsi sumus: cum exit, emorimur». UANITAS [307] (3) Itaque haec UANITAS magicarum artium ex traditione angelorum malorum in toto terrarum orbe plurimis saeculis ualuit. UANITATIS [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore UANITATIS, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. UARIA [238] Quorum UARIA constat opinio, quid Deus esset dum quaererent. [595] (97) Nympharum apud gentiles UARIA sunt uocabula. UARIARUM [534] Apud Latinos autem Mineruam uocatam quasi deam et munus artium UARIARUM. UARIETATE [264] (4) Lyrici poetae apo tou lhrein, id est a UARIETATE carminum. UARIIS [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel UARIIS uestita sit rebus, uel a ui sua stando. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas UARIIS casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. UAS [159] (47) Metangismonitae ideo tale nomen acceperunt, quia g-aggos Graece UAS dicitur. [160] Adserunt enim sic esse in Patre Filium, tamquam UAS minus intra uas maius. [160] Adserunt enim sic esse in Patre Filium, tamquam uas minus intra UAS maius. [463] Unde et orca nuncupatur UAS quod recipit aquas. UATES [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine UATES olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [286] (1) Sibyllae generaliter dicuntur omnes feminae UATES lingua Graeca. [289] (2) Sicut enim omnis uir prophetans uel UATES dicitur uel propheta, ita omnis femina prophetans Sibylla uocatur. UATICINATA [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella UATICINATA est, cuius plurimos uersus operi suo Homerus inseruit. [293] (4) Quarta Cimmeria in Italia; quinta Erythraea nomine Herophila in Babylone orta, quae Graecis Ilium petentibus UATICINATA est perituram esse Troiam, et Homerum mendacia scripturum. [299] (6) Octaua Hellespontia in agro Troiano nata, quae scribitur Solonis et Cyri fuisse temporibus; nona Phrygia, quae UATICINATA est Ancyrae, decima Tiburtina, nomine Albunea. UATICINIA [69] Hi quinque tantum libros Legis recipiunt, Prophetarum UATICINIA respuunt. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum UATICINIA dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. UBI [12] (4) Inchoauit autem Ecclesia a loco UBI uenit de caelo Spiritus sanctus, et inpleuit uno loco sedentes. [221] (11) Academici appellati a uilla Platonis Academia Athenarum, UBI idem Plato docebat. [234] Gymnasium enim ex eo dictum est, quod iuuenes nudi exercerentur in campo, UBI pudenda sola tantum operiunt. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et UBI materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et UBI quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, UBI adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. [366] (1) Pagani ex pagis Atheniensium dicti, UBI exorti sunt. [440] Omnino enim fingendi locus uacat, UBI ueritas cessat. [449] (35) Quem modo taurum fingunt propter Europae raptum; fuit enim in naui cuius insigne erat taurus: modo Danaes per imbrem aureum appetisse concubitum; UBI intellegitur pudicitiam mulieris ab auro fuisse corruptam: modo in similitudine aquilae, propter quod puerum ad stuprum rapuerit: modo serpentem, quia reptauerit, et cygnum, quia cantauerit. [470] Iste et Graece g-Dionusos a monte Indiae Nysa, UBI dicitur esse nutritus. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, UBI et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, UBI solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, UBI soli mares. [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, UBI uolunt heroas habitare. UEHI [515] (63) Quod curru UEHI dicitur, quia ipsa est terra quae pendet in aere. UEL [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, UEL sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [49] Nam sectas dicimus habitus animorum, ac instituta circa disciplinam UEL propositum, quem tenendo sequuntur, longe alia in religionis cultu opinantes quam ceteri. [56] Haereticorum autem dogmata ut facile possint agnosci, causas eorum UEL nomina demonstrare oportuit. [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, UEL ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. [191] (70) Haec sunt haereses aduersus catholicam fidem exortae, et ab Apostolis et a sanctis Patribus UEL Conciliis praedamnatae: quae dum in se multis erroribus diuisae inuicem sibi dissentiant, communi tamen nomine aduersus Ecclesiam Dei conspirant. [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque UEL sibi uel aliis uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi UEL aliis uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis UEL plateis. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; UEL a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; UEL quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [275] Noui, qui et Satirici, a quibus generaliter uitia carpuntur, ut Flaccus, Persius, Iuuenalis UEL alii. [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum UEL pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per uinolentiam dicuntur. [289] (2) Sicut enim omnis uir prophetans UEL uates dicitur uel propheta, ita omnis femina prophetans Sibylla uocatur. [289] (2) Sicut enim omnis uir prophetans uel uates dicitur UEL propheta, ita omnis femina prophetans Sibylla uocatur. [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines UEL ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. [337] (18) Augures sunt, qui uolatus auium et uoces intendunt, aliaque signa rerum UEL obseruationes inprouisas hominibus occurrentes. [354] (30) Ad haec omnia pertinent et ligaturae execrabilium remediorum, quae ars medicorum condemnat, siue in praecantationibus, siue in characteribus, UEL in quibuscumque rebus suspendendis atque ligandis. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita UEL meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [384] (5) Simulacrorum usus exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines UEL effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. [386] Ergo simulacra UEL pro eo quod sunt similia, uel pro eo quod simulata atque conficta; unde et falsa sunt. [386] Ergo simulacra uel pro eo quod sunt similia, UEL pro eo quod simulata atque conficta; unde et falsa sunt. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi UEL iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet UEL cupit, ita pia humilitas uel hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas UEL hominum uel angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. [396] (12) Hanc sicut inpia superbia siue hominum siue daemonum sibi exhiberi uel iubet uel cupit, ita pia humilitas uel hominum UEL angelorum sanctorum sibi oblatam recusat, et cui debetur ostendit. [399] Igitur omnis forma UEL formula idolum se dici exposcit. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod UEL crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, UEL quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus in paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc usque ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit UEL extendit? [442] Hunc Latini a satu appellatum ferunt, quasi ad ipsum satio omnium pertineat rerum, UEL a temporis longitudine, quod saturetur annis. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, UEL quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, UEL propter annos et tempora, quod in se redeant, uel propter sapientiam, quod intus acuta sit. [445] Falcem tenet, inquiunt, propter agriculturam significandam, uel propter annos et tempora, quod in se redeant, UEL propter sapientiam, quod intus acuta sit. [452] (37) Ianum dicunt quasi mundi UEL caeli uel mensuum ianuam: duas Iani facies faciunt, propter orientem et occidentem. [452] (37) Ianum dicunt quasi mundi uel caeli UEL mensuum ianuam: duas Iani facies faciunt, propter orientem et occidentem. [453] Cum uero faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi partes hoc referunt, UEL ad quattuor elementa siue tempora. [456] (39) Vulcanum uolunt ignem; et dictus Vulcanus quasi uolans candor, UEL quasi uolicanus, quod per aerem uolat. [462] (42) Pluton Graece, Latine Diespiter UEL Ditis pater; quem alii Orcum uocant, quasi receptorem mortium. [474] Ideo et g-ermehs Graece, quod sermo, UEL interpretatio, quae ad sermonem utique pertinet, ermhneia dicitur. [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis UEL uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, UEL a ui sua stando. [541] (75) Pallas autem dicta UEL ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; UEL apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; uel quod Pallantem gigantem occiderit. [541] (75) Pallas autem dicta uel ab insula Pallene in Thracia, in qua nutrita est; uel apo tou pallein to doru, id est ab hastae concussione; UEL quod Pallantem gigantem occiderit. [572] (87) Fauni a fando, UEL g-apo g-tehs g-fohnehs dicti, quod uoce, non signis ostendere uiderentur futura. [603] Hi dii quomodo uocabantur, UEL quae nomina habuerint, ignoratur. UELIT [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas UELIT, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». UELLENT [128] Qui nomen suum si cognoscere UELLENT, mundanos se potius quam mundos uocarent. [491] (53) Apollinem quamuis diuinatorem et medicum UELLENT, ipsum tamen etiam Solem dixerunt, quasi solum. UELLET [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui UELLET eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. UELOX [477] Unde et UELOX et errans inducitur: alas eius in capite et in pedibus significare uolucrem fieri per aera sermonem. UELUT [570] Quem centum antistites prosequebantur et repente UELUT lymphatici praecanebant. [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet UELUT mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. UENDENTES [475] (46) Ideo et mercibus praeesse, quia inter UENDENTES et ementes sermo fit medius. UENENA [480] Virgam tenet, qua serpentes diuidit, id est UENENA. [495] Pythium quoque eundem Apollinem uocari aiunt a Pythone inmensae molis serpente, cuius non magis UENENA quam magnitudo terrebat. UENENI [318] Hi et elementa concutiunt, turbant mentes hominum, ac sine ullo UENENI haustu uiolentia tantum carminis interimunt. [319] (10) Unde et Lucanus (6,457): Mens hausti nulla sanie polluta UENENI incantata perit. UENERARI [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum uocant, g-soros dicitur Graece, et ibi eum UENERARI sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. UENERAT [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim UENERAT; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. UENERIT [419] (21) Christum enim se mentietur, dum UENERIT; et contra eum dimicabitur; et aduersabitur sacramentis Christi, ut ueritatis eius euangelium soluat. UENIAM [127] Gloriantes enim de suis meritis, negant paenitentibus UENIAM peccatorum: uiduas, si nupserint, tamquam adulteras damnant: mundiores se ceteris praedicant. UENIAT [416] Non, quomodo quidam simplices intellegunt, Antichristum ideo dictum quod ante Christum uenturus sit, id est post cum UENIAT Christus. UENIENS [164] (51) Donatistae a Donato quodam Afro nuncupati, qui de Numidia UENIENS totam pene Africam sua persuasione decepit, adserens minorem Patre Filium, et minorem Filio Spiritum sanctum, et rebaptizans catholicos. [564] Fuit autem Isis regina Aegyptiorum, Inachis regis filia, quae de Graecia UENIENS Aegyptios litteras docuit, et terras colere instituit; propter quod et terram eius nomine appellauerunt. UENIENTES [77] Samaritae (qui in locum, Israhel captiuo abducto in Babyloniam, translati sunt, UENIENTES in terram regionis Samariae, ex parte Israhelitarum consuetudinem, quam per sacerdotem reductum didicerunt, tenent, ex parte gentilem, quam in natiuitatis suae terra habuerunt. UENIRE [270] Solebant enim post cibum homines ad eos audiendos UENIRE. UENISSE [63] (3) Pharisaei (negant Christum UENISSE nec nulla in rebus praedictis communicant) (Pharisaei et Saducaei inter se contrarii sunt. [71] (Galilaei dicunt Christum UENISSE et docuisse eos ne dicerent dominum Caesarem neque eius monitis uterentur. UENISSET [74] Nam cum in Babyloniam UENISSET populus Dei, plerique relinquentes uxores suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. UENIT [12] (4) Inchoauit autem Ecclesia a loco ubi UENIT de caelo Spiritus sanctus, et inpleuit uno loco sedentes. [297] Ipsa est et Cumaea, de qua Vergilius (Ecl- 4,4): Ultima Cumaei UENIT iam carminis aetas. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos UENIT. UENIUNT [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit in his quae fortuitu UENIUNT, nulla palam causa; fatum uero adpositum singulis et statutum aiunt. UENTILARE [320] Daemonibus enim adcitis audent UENTILARE, ut quisque suos perimat malis artibus inimicos. UENTURUS [415] (20) Antichristus appellatur, quia contra Christum UENTURUS est. [416] Non, quomodo quidam simplices intellegunt, Antichristum ideo dictum quod ante Christum UENTURUS sit, id est post cum ueniat Christus. UERACITER [27] (4) Fides est qua UERACITER credimus id quod nequaquam uidere ualemus. UERAM [395] Nam latreia Graece, Latine seruitus dicitur, quae quantum ad UERAM religionem adtinet, nonnisi uni et soli Deo debetur. UERBA [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis UERBA conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [476] Qui ideo fingitur habere pinnas, quia citius UERBA discurrunt. UERBIS [260] (2) Igitur ut templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et UERBIS inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. [333] (15) Incantatores dicti sunt, qui artem UERBIS peragunt. UERBO [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in UERBO Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. UERBUM [24] Quod UERBUM conpositum est a relegendo, id est eligendo, ut ita Latinum uideatur religio sicut eligio. [121] g-logos enim Graece UERBUM dicitur. UERE [280] (10) Officium autem poetae in eo est ut ea, quae UERE gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. [513] (62) Quod simulacrum eius cum claui fingitur, quia tellus hieme clauditur, UERE aperitur ut fruges nascantur. UERECUNDIAM [227] Contra humanam enim UERECUNDIAM in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. UERECUNDO [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, UERECUNDO nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. UERITAS [440] Omnino enim fingendi locus uacat, ubi UERITAS cessat. UERITATE [105] (12) Apellitae, quorum Apelles princeps fuit, qui, creatorem angelum nescio quem gloriosum superioris Dei faciens, Deum legis Israhel illum igneum adfirmans, dixit Christum non Deum in UERITATE, sed hominem in phantasia apparuisse. [413] Ipse et transgressor, quia praeuaricator effectus in UERITATE, qua conditus est, non stetit. [450] (36) Et ideo non figurae istae sunt, sed plane de UERITATE scelera. UERITATEM [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita ut fundus nullus sit, ita in occulto iacere UERITATEM. UERITATIS [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum UERITATIS». [268] Iam dehinc sequentes tragici multum honorem adepti sunt, excellentes in argumentis fabularum ad UERITATIS imaginem fictis. [412] Ipse est enim aduersarius, qui est UERITATIS inimicus, et semper sanctorum uirtutibus contraire nititur. [419] (21) Christum enim se mentietur, dum uenerit; et contra eum dimicabitur; et aduersabitur sacramentis Christi, ut UERITATIS eius euangelium soluat. UERO [14] (6) Pro futura UERO patriae pace Hierusalem uocatur. [19] (8) Nostram UERO Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [45] Nobis UERO nihil ex nostro arbitrio inducere licet, sed nec eligere quod aliqui de arbitrio suo induxerit. [87] (1) Quidam etiam haeretici, qui de Ecclesia recesserunt, ex nomine suorum auctorum nuncupantur; quidam UERO ex causis quas elegentes instituerunt. [189] Tritheitae UERO uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [240] Alii UERO spiritaliter intellexerunt mentem esse Deum, ut Thales Milesius. [271] Sed comici priuatorum hominum praedicant acta; tragici UERO res publicas et regum historias. [358] (33) Praestigium UERO Mercurius primus dicitur inuenisse. [401] Quidam UERO Latini ignorantes Graece inperite dicunt idolum ex dolo sumpsisse nomen, quod diabolus creaturae cultum diuini nominis inuexit. [407] Lapsi UERO in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est usque ad tempus iudicii. [410] Graece UERO diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [453] Cum UERO faciunt eum quadrifrontem et Ianum geminum appellant, ad quattuor mundi partes hoc referunt, uel ad quattuor elementa siue tempora. [489] (52) Quod UERO nudo pectore stat, ut bello se quisque sine formidine cordis obiciat. [586] Fatum autem a fortuna separant: et fortuna quasi sit in his quae fortuitu ueniunt, nulla palam causa; fatum UERO adpositum singulis et statutum aiunt. UERSA [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, UERSA est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. UERSATUR [435] Ipse est et Leuiathan, id est serpens de aquis, quia in huius saeculi mare uolubili UERSATUR astutia. UERSIBUS [263] Etiam per furorem diuini eodem erant nomine, quia et ipsi quoque pleraque UERSIBUS efferebant. UERSUS [292] Quarum prima de Persis fuit; secunda Libyssa; tertia Delphica in templo Delphii Apollinis genita, quae ante Troiana bella uaticinata est, cuius plurimos UERSUS operi suo Homerus inseruit. UERSUUM [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia UERSUUM ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. UERTENTES [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, UERTENTES uirgas in dracones, aquas in sanguinem. UERTERE [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et UERTERE sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». UERTI [175] (60) Tertullianistae dicti a Tertulliano presbytero Africanae prouinciae, ciuitatis Carthaginensis, animam inmortalem esse, sed corpoream praedicantes, et animas hominum peccatorum post mortem in daemones UERTI putantes. UERTITUR [4] (1) Ecclesia Graecum est, quod in Latinum UERTITUR conuocatio, propter quod omnes ad se uocet. UERUM [22] (1) Dogma a putando philosophi nominauerunt, id est, «hoc puto esse bonum,» «hoc puto esse UERUM». UESANIA [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi UESANIA in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. UESTIMENTA [84] (11) Hemerobaptistae (qui cotidie corpora sua et domum et supellectile lauant) (eo quod cotidie UESTIMENTA sua et corpora lauent. UESTITA [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis UESTITA sit rebus, uel a ui sua stando. UESTRA [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo pro omnibus uobis, quia fides UESTRA adnuntiatur in uniuerso mundo». UETERA [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae UETERA colant aut quae ueterum ignari adsciscant. UETERES [198] Nam dum antea Graeci UETERES sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum uidebatur. [273] (7) Duo sunt autem genera comicorum, id est, UETERES et noui. UETERIS [100] (9) Nazaraei dicti, qui dum Christum, qui a uico Nazaraeus est appellatus, filium Dei confiteantur, omnia tamen UETERIS Legis custodiunt. [420] (22) Nam et templum Hierosolymis reparare, et omnes UETERIS legis caerimonias restaurare temptabit. UETERUM [54] Alii dicunt a senibus, quia multis annis superstites per aetatem delirant et errant superstitione quadam, nescientes quae uetera colant aut quae UETERUM ignari adsciscant. UETUS [424] (23) Bel idolum Babylonium est, quod interpretatur UETUS. UI [262] (3) Vates a UI mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod UI quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) Vestam, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a UI sua stando. [542] (76) Venerem exinde dicunt nuncupatam, quod sine UI femina uirgo esse non desinat. UIA [499] Unde et uirginem uolunt, quod UIA nihil pariat. UIARUM [498] (56) Dianam quoque germanam eius similiter lunam et UIARUM praesidem aiunt. UICIES [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod UICIES centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur. UICIS [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in UICIS uel plateis. UICO [100] (9) Nazaraei dicti, qui dum Christum, qui a UICO Nazaraeus est appellatus, filium Dei confiteantur, omnia tamen ueteris Legis custodiunt. UICTIMAS [393] (10) Hic primus omnium Iouem appellauit, simulacra repperit, aras statuit, UICTIMAS inmolauit, nequaquam istiusmodi rebus in Graecia umquam uisis. UICTIMIS [321] Hi etiam sanguine utuntur et UICTIMIS, et saepe contingunt corpora mortuorum. UICTORIAE [497] Unde et ob insigne UICTORIAE Pythia sacra celebranda constituit. UIDEATUR [24] Quod uerbum conpositum est a relegendo, id est eligendo, ut ita Latinum UIDEATUR religio sicut eligio. UIDEBATUR [198] Nam dum antea Graeci ueteres sophistas, id est sapientes, aut doctores sapientiae semetipsos iactantius nominarent, iste interrogatus quid profiteretur, uerecundo nomine philosophum, id est amatorem sapientiae se esse respondit, quoniam sapientem profiteri arrogantissimum UIDEBATUR. UIDEBIS [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (Virg- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire UIDEBIS sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». UIDELICET [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc UIDELICET uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi uolunt heroas habitare. UIDEMUS [28] Nam credere iam non possumus quod UIDEMUS. UIDENTUR [322] (11) Necromantii sunt, quorum praecantationibus UIDENTUR resuscitati mortui diuinare, et ad interrogata respondere. UIDERE [27] (4) Fides est qua ueraciter credimus id quod nequaquam UIDERE ualemus. [148] (40) Origeniani Origene auctore exorti sunt, dicentes quod non possit Filius UIDERE Patrem, nec Spiritus sanctus Filium. [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione umbras daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum UIDERE, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. UIDERENTUR [572] (87) Fauni a fando, uel g-apo g-tehs g-fohnehs dicti, quod uoce, non signis ostendere UIDERENTUR futura. UIDERETUR [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis UIDERETUR excellere, non nisi philosophus uocaretur. UIDES [526] (68) Ouidius in Fastis (6,291): Nec tu aliud Vestam quam uiuam intellege flammam; nataque de flamma corpora nulla UIDES. UIDETUR [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse UIDETUR, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [281] Unde et Lucanus ideo in numero poetarum non ponitur, quia UIDETUR historias conposuisse, non poema. UIDUAS [127] Gloriantes enim de suis meritis, negant paenitentibus ueniam peccatorum: UIDUAS, si nupserint, tamquam adulteras damnant: mundiores se ceteris praedicant. UIENDIS [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a UIENDIS carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. UIERE [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, UIERE antiquis pro uincire ponentibus. UIGENT [405] Hi corporum aeriorum natura UIGENT. UIGILIAS [178] (62) Nyctages a somno nuncupati, quod UIGILIAS noctis respuant, superstitionem esse dicentes iura temerari diuina, qui noctem ad requiem tribuit. UILEM [267] Unde et Horatius (A- P- 220): Carmine qui tragico UILEM certauit ob hircum. UILLA [221] (11) Academici appellati a UILLA Platonis Academia Athenarum, ubi idem Plato docebat. UIM [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi UIM habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; unde et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. UINCIRE [262] (3) Vates a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro UINCIRE ponentibus. UINCULA [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis usque ad terras diuersa corpora quasi UINCULA meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. UINCULO [23] (2) Religio appellata, quod per eam uni Deo religamus animas nostras ad cultum diuinum UINCULO seruiendi. UINDICTAM [588] Ira, quae UINDICTAM cupit; cupiditas, quae desiderat opes: libido, quae appetit uoluptates. UINO [469] Idem autem et Lyaeus apo tou luein, quod multo UINO membra soluantur. UINOLENTIAM [278] (8) Saturici autem dicti, siue quod pleni sint omni facundia, siue a saturitate et copia: de pluribus enim simul rebus loquuntur; seu ab illa lance quae diuersis frugum uel pomorum generibus ad templa gentilium solebat deferri; aut a satyris nomen tractum, qui inulta habent ea quae per UINOLENTIAM dicuntur. UINUM [118] (24) Seueriani a Seuero exorti UINUM non bibunt: Vetus Testamentum et resurrectionem non recipiunt. [466] Dicunt enim mulieres ei adtributas et UINUM propter excitandam libidinem. [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate UINUM bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. UIOLENTER [167] Hi amore martyrii semetipsos perimunt, ut UIOLENTER de hac uita discedentes martyres nominentur. UIOLENTIA [318] Hi et elementa concutiunt, turbant mentes hominum, ac sine ullo ueneni haustu UIOLENTIA tantum carminis interimunt. UIR [289] (2) Sicut enim omnis UIR prophetans uel uates dicitur uel propheta, ita omnis femina prophetans Sibylla uocatur. [430] (26) Belzebub idolum fuit Accaron, quod interpretatur UIR muscarum. UIRGAE [314] (8) Prudentius quoque de Mercurio sic ait (1 con- Symmach- 90): Traditur extinctas sumpto moderamine UIRGAE in lucem reuocasse animas, ast alios damnasse neci. UIRGAS [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes ut etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes UIRGAS in dracones, aquas in sanguinem. UIRGINALI [539] Triton enim Africae palus est, circa quam fertur UIRGINALI apparuisse aetate, propter quod Tritonia nuncupata est. UIRGINE [527] Propterea et uirgines ei seruire dicuntur, eo quod sicut ex UIRGINE, ita nihil ex igne nascatur. UIRGINEM [499] Unde et UIRGINEM uolunt, quod uia nihil pariat. [525] Et ideo UIRGINEM putant, quia ignis inuiolabile sit elementum, nihilque nasci possit ex eo, quippe qui omnia quae arripuerit absumat. UIRGINES [527] Propterea et UIRGINES ei seruire dicuntur, eo quod sicut ex uirgine, ita nihil ex igne nascatur. UIRGINIS [504] De qua Vergilius (Aen- 4,511): Tria UIRGINIS ora Dianae, quia eadem Luna, eadem Diana, eadem Proserpina uocatur. UIRGINITATI [158] (46) Antidicomaritae appellati sunt pro eo, quod Mariae UIRGINITATI contradicunt, adserentes eam post Christum natum uiro suo fuisse conmixtam. UIRGINUM [171] (56) Iouinianistae a Iouiniano quodam monacho dicti, adserentes nullam nuptarum et UIRGINUM esse distantiam, nullumque inter abstinentes et simpliciter epulantes esse discrimen. UIRGO [506] cum subcincta iacit calamos, Latonia UIRGO est: cum subnixa sedet solio, Plutonia coniux. [542] (76) Venerem exinde dicunt nuncupatam, quod sine ui femina UIRGO esse non desinat. UIRI [383] (4) Fuerunt etiam et quidam UIRI fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et UIRI in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. UIRILIA [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo UIRILIA amputasse, quae in mare cadentia Venerem creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. UIRILIS [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter UIRILIS membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; unde et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. UIRO [158] (46) Antidicomaritae appellati sunt pro eo, quod Mariae uirginitati contradicunt, adserentes eam post Christum natum UIRO suo fuisse conmixtam. [172] (57) Eluidiani ab Eluidio nominati, qui dicunt post natum Christum alios Mariam filios de UIRO Ioseph peperisse. UIRORUM [211] (8) Porticus enim fuit Athenis, quam poikilhn stoan appellabant, in qua picta erant gesta sapientium atque UIRORUM fortium historiae. UIROS [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per UIROS pugnatur, ut sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [600] Quo nomine appellant alicuius meriti animas defunctorum, quasi g-aeroas, id est UIROS aerios et caelo dignos propter sapientiam et fortitudinem. UIRTUTE [89] Hi dicunt creaturam non a Deo, sed a UIRTUTE quadam superna creatam. [215] (9) Hi negant sine UIRTUTE effici quemquam beatum. UIRTUTEM [110] (17) Melchisedechiani uocati pro eo, quod Melchisedech sacerdotem Dei non hominem fuisse, sed UIRTUTEM Dei esse arbitrantur. [483] (49) Hermes autem Graece dicitur g-apo g-tehs g-ermehneias, Latine interpres; qui ob UIRTUTEM multarumque artium scientiam Trimegistus, id est ter maximus nominatus est. [537] (73) In cuius pectore ideo caput Gorgonis fingitur, quod illic est omnis prudentia, quae confundit alios, et inperitos ac saxeos conprobat: quod et in antiquis Imperatorum statuis cernimus in medio pectore loricae, propter insinuandam sapientiam et UIRTUTEM. UIRTUTIBUS [412] Ipse est enim aduersarius, qui est ueritatis inimicus, et semper sanctorum UIRTUTIBUS contraire nititur. UIRTUTIS [103] Colunt enim serpentem, dicentes ipsum in paradiso induxisse UIRTUTIS cognitionem. UIRUM [432] Spurcissimum igitur idolum ideo UIRUM muscarum uocatum propter sordes idolatriae, siue pro inmunditia. UISCERUM [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco UISCERUM liquido salsoque constat. UISIBILEM [239] Quidam enim corporeo sensu hunc mundum UISIBILEM ex quattuor elementis Deum esse dixerunt, ut Dionysius Stoicus. UISIO [15] Nam Hierusalem pacis UISIO interpretatur. UISIS [393] (10) Hic primus omnium Iouem appellauit, simulacra repperit, aras statuit, uictimas inmolauit, nequaquam istiusmodi rebus in Graecia umquam UISIS. UITA [167] Hi amore martyrii semetipsos perimunt, ut uiolenter de hac UITA discedentes martyres nominentur. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque UITA uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. UITABATUR [276] Hi enim uniuersorum delicta corripiunt, nec UITABATUR eis pessimum quemque describere, nec cuilibet peccata moresque reprehendere. UITAE [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem UITAE habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [347] Geneses enim hominum per duodecim caeli signa describunt, siderumque cursu nascentium mores, actus, euenta praedicare conantur, id est, quis quale signo fuerit natus, aut quem effectum habeat UITAE qui nascitur. [404] (16) Inest enim illis cognitio rerum plus quam infirmitati humanae, partim subtilioris sensus acumine, partim experientia longissimae UITAE, partim per Dei iussum angelica reuelatione. UITAM [228] Unde et a canibus, quorum UITAM imitabantur, etiam uocabulum nomenque traxerunt. [583] Quas tres esse uoluerunt: unam, quae UITAM hominis ordiatur; alteram, quae contexat; tertiam, quae rumpat. UITANDA [356] Unde cuncta UITANDA sunt a Christiano, et omni penitus execratione repudianda atque damnanda. UITEAM [468] (44) Sed ideo coronam UITEAM et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ultra modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. UITIA [275] Noui, qui et Satirici, a quibus generaliter UITIA carpuntur, ut Flaccus, Persius, Iuuenalis uel alii. [277] Unde et nudi pinguntur, eo quod per eos UITIA singula denudentur. UIUAM [526] (68) Ouidius in Fastis (6,291): Nec tu aliud Vestam quam UIUAM intellege flammam; nataque de flamma corpora nulla uides. UIUENDI [196] Est enim Philosophus qui diuinarum et humanarum (rerum) scientiam habet, et omnem bene UIUENDI tramitem tenet. UIUI [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem una esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei UIUI, quae est columna et firmamentum ueritatis». UIUIMUS [584] Incipimus enim cum nascimur, sumus cum UIUIMUS, desiimus cum interimus. UIUORUM [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, ut prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et UIUORUM praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? ULIXIS [310] (5) Fertur et quaedam maga famosissima Circe, quae socios ULIXIS mutauit in bestias. ULLO [318] Hi et elementa concutiunt, turbant mentes hominum, ac sine ULLO ueneni haustu uiolentia tantum carminis interimunt. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; unde et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ULLO examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. ULTIMA [297] Ipsa est et Cumaea, de qua Vergilius (Ecl- 4,4): ULTIMA Cumaei uenit iam carminis aetas. ULTRA [468] (44) Sed ideo coronam uiteam et cornu habet, quia cum grate et moderate uinum bibitur, laetitiam praestat; cum ULTRA modum, excitat lites, id est quasi cornua dat. UMBRAS [327] Est enim hydromantia in aquae inspectione UMBRAS daemonum euocare, et imagines uel ludificationes eorum uidere, ibique ab eis aliqua audire, ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibentur sciscitari. UMQUAM [393] (10) Hic primus omnium Iouem appellauit, simulacra repperit, aras statuit, uictimas inmolauit, nequaquam istiusmodi rebus in Graecia UMQUAM uisis. UNA [10] (3) Cur autem Ecclesia cum UNA sit, a Iohanne septem scribuntur, nisi ut una catholica septiformi plena Spiritu designetur? [10] (3) Cur autem Ecclesia cum una sit, a Iohanne septem scribuntur, nisi ut UNA catholica septiformi plena Spiritu designetur? [11] Sicut (et) de Domino nouimus dixisse Salomonem (Prouerb- 9,1): «Sapientia aedificauit sibi domum et excidit columnas septem,» quae tamen septem UNA esse non ambigitur, dicente Apostolo (1 Timoth- 3,15): «Ecclesia Dei uiui, quae est columna et firmamentum ueritatis». [567] Velut g-soros et Apis, Sorapis primo, deinde UNA littera commutata Serapis dictus est. UNAM [153] Hi UNAM personam Patris et Filii et Spiritus sancti astruunt. [185] Hi trium Chalcedonensium capitulorum inpugnatores duarum in Christo substantiarum proprietatem negant, et UNAM in eius persona naturam praedicant. [187] Hi errores Eutychis et Dioscori sequentes Chalcedonense concilium respuunt: ex duabus UNAM in Christo naturam adserunt, quam Theodosiani corruptam, Gaianitae incorruptam contendunt. [583] Quas tres esse uoluerunt: UNAM, quae uitam hominis ordiatur; alteram, quae contexat; tertiam, quae rumpat. UNDE [9] UNDE Dominus in Euangelio (Luc- 11,23): «Qui mecum non colligit, spargit». [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, UNDE synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, UNDE ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est utentum ratione, sicut sunt homines. [32] UNDE et e contrario desperatio. [65] UNDE et diuisi uocantur a populo, quasi per iustitiam. [99] UNDE et Graece Chiliastae, Latine Miliasti sunt appellati. [107] (14) Adamiani uocati, quod Adae imitentur nuditatem; UNDE et nudi orant, et nudi inter se mares feminaeque conueniunt. [151] UNDE et Patripassiani uocantur, quia Patrem passum dicunt. [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius discipulum perhibent fuisse Sabellium, ex cuius nomine maxime innotuerunt; UNDE et Sabelliani uocati sunt. [228] UNDE et a canibus, quorum uitam imitabantur, etiam uocabulum nomenque traxerunt. [232] UNDE et dixit: «Non ero, posteaquam mortuus fuero». [250] (21) UNDE et Varro ignem mundi animum dicit, proinde quod in mundo ignis omnia gubernet, sicut animus in nobis. [259] (1) Poetae UNDE sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, utriusque magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. [265] UNDE et lyra dicta. [267] UNDE et Horatius (A- P- 220): Carmine qui tragico uilem certauit ob hircum. [277] UNDE et nudi pinguntur, eo quod per eos uitia singula denudentur. [281] UNDE et Lucanus ideo in numero poetarum non ponitur, quia uidetur historias conposuisse, non poema. [295] Sexta Samia, quae Phemonoe dicta est, a Samo insula, UNDE fuit cognominata. [319] (10) UNDE et Lucanus (6,457): Mens hausti nulla sanie polluta ueneni incantata perit. [356] UNDE cuncta uitanda sunt a Christiano, et omni penitus execratione repudianda atque damnanda. [386] Ergo simulacra uel pro eo quod sunt similia, uel pro eo quod simulata atque conficta; UNDE et falsa sunt. [391] UNDE et poetae ab eo homines primum factos esse confingunt figurate propter effigies. [403] Praesciunt enim futura multa, UNDE et solent responsa aliqua dare. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; UNDE et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [425] Fuit enim hic Belus pater Nini, primus rex Assyriorum, quem quidam Saturnum appellant; quod nomen et apud Assyrios et apud Afros postea cultum est, UNDE et lingua Punica Bal deus dicitur. [429] (25) Fuit autem de Lampsaco ciuitate Hellesponti, de qua pulsus est; et propter uirilis membri magnitudinem in numero deorum suorum eum Graeci transtulerunt, et in numen sacrauerunt hortorum; UNDE et dicitur praeesse hortis propter eorum fecunditatem. [443] (31) UNDE et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, unde oriuntur, iterum redeunt. [443] (31) Unde et eum Graeci Cronos nomen habere dicunt, id est tempus, quod filios suos fertur deuorasse, hoc est annos, quos tempus produxerit, in se reuoluit, uel quod eo semina, UNDE oriuntur, iterum redeunt. [451] UNDE turpe erat tales deos credi, quales homines esse non debeant. [458] (40) UNDE etiam Homerus dicit eum praecipitatum de aere in terras, quod omne fulmen de aere cadit. [463] UNDE et orca nuncupatur uas quod recipit aquas. [467] UNDE et frons eius pampino cingitur. [471] Ceterum est et Nysa ciuitas, in qua colitur idem Liber, UNDE Nysaeus dictus est. [477] UNDE et uelox et errans inducitur: alas eius in capite et in pedibus significare uolucrem fieri per aera sermonem. [481] (48) Nam bellantes ac dissidentes interpretum oratione sedantur; UNDE secundum Liuium legati pacis caduceatores dicuntur. [494] UNDE et sol puer pingitur, eo quod cottidie oriatur et noua luce nascatur. [497] UNDE et ob insigne uictoriae Pythia sacra celebranda constituit. [499] UNDE et uirginem uolunt, quod uia nihil pariat. [532] UNDE et Vergilius (Georg- 2,325): Tum pater omnipotens fecundis imbribus aether coniugis in gremium descendit. [540] UNDE et tanto procliyius dea credita, quanto minus origo eius innotuit. [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium nonnisi calore consistit, UNDE est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem senior. [554] (81) Pan dicunt Graeci, Latini Siluanum, deum rusticorum, quem in naturae similitudinem formauerunt; UNDE et Pan dictus est, id est omne. [562] Caprinas ungulas habet, ut soliditatem terrae ostendat, quem uolunt rerum et totius naturae deum; UNDE Pan quasi omnia dicunt. [574] (88) Genium autem dicunt, quod quasi uim habeat omnium rerum gignendarum, seu a gignendis liberis; UNDE et geniales lecti dicebantur a gentibus, qui nouo marito sternebantur. [585] (94) Fortunam a fortuitis nomen habere dicunt, quasi deam quandam res humanas uariis casibus et fortuitis inludentem; UNDE et caecam appellant, eo quod passim in quoslibet incurrens sine ullo examine meritorum, et ad bonos et ad malos uenit. [591] Nam ex nubibus aquae, UNDE deriuatum est. [610] UNDE et Incubi dicuntur ab incumbendo, hoc est stuprando. UNGULAS [562] Caprinas UNGULAS habet, ut soliditatem terrae ostendat, quem uolunt rerum et totius naturae deum; unde Pan quasi omnia dicunt. UNI [23] (2) Religio appellata, quod per eam UNI Deo religamus animas nostras ad cultum diuinum uinculo seruiendi. [395] Nam latreia Graece, Latine seruitus dicitur, quae quantum ad ueram religionem adtinet, nonnisi UNI et soli Deo debetur. UNIFORME [216] Omne peccatum UNIFORME esse asserunt, dicentes: «Sic ille nocens erit qui paleas furauerit quam qui aurum; qui mergum occiderit quam qui equum. UNITATE [423] Omnes enim, qui exeunt de Ecclesia et ab UNITATE fidei praeciduntur, et ipsi Antichristi sunt. UNITATEM [8] Hinc et uniuersitas ab uno cognominata est, propter quod in UNITATEM colligitur. UNIUERSA [230] (16) Sed originem rerum atomis, id est insecabilibus ac solidis corporibus adsignauit, quorum fortuitis concursionibus UNIUERSA nascantur et nata sint. [511] Matrem uocatam, quod plurima pariat; magnam, quod cibum gignat; almam, quia UNIUERSA animalia fructibus suis alit. [530] Poetae autem Iunonem Iouis adserunt sororem et coniugem: ignem enim et aerem Iouem, aquam et terram Iunonem interpretantur; quorum duorum permixtione UNIUERSA gignuntur. UNIUERSALI [555] Fingunt enim eum ex UNIUERSALI elementorum specie. UNIUERSALIS [5] Catholica, UNIUERSALIS, g-apou g-tou g-kaq' g-olon, id est secundum totum. UNIUERSITAS [8] Hinc et UNIUERSITAS ab uno cognominata est, propter quod in unitatem colligitur. UNIUERSITATEM [106] (13) Archontiaci a principibus appellantur, qui UNIUERSITATEM, quam Deus condidit, opera esse archangelorum defendunt. UNIUERSO [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo pro omnibus uobis, quia fides uestra adnuntiatur in UNIUERSO mundo». UNIUERSORUM [276] Hi enim UNIUERSORUM delicta corripiunt, nec uitabatur eis pessimum quemque describere, nec cuilibet peccata moresque reprehendere. UNIUSCUIUSQUE [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro UNIUSCUIUSQUE uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, ut apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. UNO [8] Hinc et uniuersitas ab UNO cognominata est, propter quod in unitatem colligitur. [12] (4) Inchoauit autem Ecclesia a loco ubi uenit de caelo Spiritus sanctus, et inpleuit UNO loco sedentes. [186] (67) Theodosiani et Gaianitae appellati a Theodosio et Gaiano, qui temporibus Iustiniani principis in Alexandria populi peruersi electione UNO die sunt ordinati episcopi. UNUM [155] 10,30): «Ego et Pater UNUM sumus». [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec UNUM Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: UNUM, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [342] (20) Duo sunt autem genera auspiciorum: UNUM ad oculos, alterum ad aures pertinens. [492] Ipsum Titan, quasi UNUM ex Titanis, qui aduersus Iouem non fecit. UNUS [189] Tritheitae uero uocati, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus UNUS est». UNUSQUISQUE [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet UNUSQUISQUE id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. UOBIS [7] (2) Quod etiam Apostolus adprobat ad Romanos dicens (1,8): «Gratias ago Deo meo pro omnibus UOBIS, quia fides uestra adnuntiatur in uniuerso mundo». UOCABANTUR [603] Hi dii quomodo UOCABANTUR, uel quae nomina habuerint, ignoratur. UOCABITUR [47] Itaque etiamsi angelus de caelis aliter euangelizauerit, anathema UOCABITUR. UOCABULA [595] (97) Nympharum apud gentiles uaria sunt UOCABULA. UOCABULI [290] Quod nomen ex officio, non ex proprietate UOCABULI est. [397] (13) Idolum autem est simulacrum quod humana effigie factum et consecratum est, iuxta UOCABULI interpretationem. UOCABULUM [228] Unde et a canibus, quorum uitam imitabantur, etiam UOCABULUM nomenque traxerunt. [367] Ibi enim in locis agrestibus et pagis gentiles lucos idolaque statuerunt, et a tali initio UOCABULUM pagani sortiti sunt. UOCANT [64] Nam Pharisaei ex Hebraeo in Latinum interpretantur Diuisi, eo quod traditionum et obseruationum, quas illi g-deuterehseis UOCANT, iustitiam praeferunt. [166] (53) Circumcelliones dicti eo, quod agrestes sint, quos Cotopitas UOCANT, supradictae haeresis habentes doctrinam. [266] (5) Tragoedi dicti, quod initio canentibus praemium erat hircus, quem Graeci g-trago UOCANT. [269] (6) Comoedi appellati siue a loco, quia circum pagos agebant, quos Graeci g-kohma UOCANT, siue a comisatione. [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini UOCANT, id est notationes siderum, quomodo se habeant cum quisque nascitur. [352] (28) Sortilegi sunt qui sub nomine fictae religionis per quasdam, quas sanctorum sortes UOCANT, diuinationis scientiam profitentur, aut quarumcumque scripturarum inspectione futura promittunt. [428] Idolum enim fuit Moab, cognomento Baal, super montem Phegor, quem Latini Priapum UOCANT, deum hortorum. [462] (42) Pluton Graece, Latine Diespiter uel Ditis pater; quem alii Orcum UOCANT, quasi receptorem mortium. [543] Hanc Graeci Afrodithn UOCANT propter spumam sanguinis generantem. [566] Ipse est Apis rex Argiuorum, qui nauibus transuectus in Aegyptum, cum ibidem mortuus fuisset, Serapis appellatus est; propterea quia arca, in qua mortuus ponitur, quam sarcophagum UOCANT, g-soros dicitur Graece, et ibi eum uenerari sepultum coeperunt, priusquam templum eius esset instructum. [611] Saepe enim inprobi existunt etiam mulieribus, et earum peragunt concubitum: quos daemones Galli Dusios UOCANT, quia adsidue hanc peragunt inmunditiam. [612] (104) Quem autem uulgo Incubonem UOCANT, hunc Romani Faunum ficarium dicunt. UOCANTUR [65] Unde et diuisi UOCANTUR a populo, quasi per iustitiam. [96] (7) Carpocratiani a Carpocrate quodam UOCANTUR, qui dixit Christum hominem fuisse tantum, et de utroque sexu progenitum. [120] (26) Alogii UOCANTUR tamquam sine Verbo. [151] Unde et Patripassiani UOCANTUR, quia Patrem passum dicunt. [195] (1) Philosophi Graeca appellatione UOCANTUR, qui Latine amatores sapientiae interpretantur. [348] (24) Hi sunt qui uulgo Mathematici UOCANTUR; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id est notationes siderum, quomodo se habeant cum quisque nascitur. [382] Ab actibus autem UOCANTUR, ut Mercurius, quod mercibus praeest; Liber a libertate. UOCARENT [128] Qui nomen suum si cognoscere uellent, mundanos se potius quam mundos UOCARENT. UOCARETUR [199] (3) Ita deinceps posteris placuit ut, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere, non nisi philosophus UOCARETUR. [496] (55) Hunc Apollo sagittarum ictibus sternens nominis quoque spolia reportauit, ut Pythius UOCARETUR. UOCARI [373] (4) Post fidem autem non debere UOCARI gentes siue gentiles eos qui ex gentibus credunt; sicut post fidem dici iam non potest Iudaeus, testante Paulo Apostolo et dicente iam Christianis (1 Cor- 12,2): «Quoniam cum gentes essetis,» hoc est, infideles. [495] Pythium quoque eundem Apollinem UOCARI aiunt a Pythone inmensae molis serpente, cuius non magis uenena quam magnitudo terrebat. UOCATA [30] Et inde fides UOCATA, ab eo quod fit illud quod inter utrosque placitum est, quasi inter Deum et hominem; hinc et foedus. [31] (5) Spes UOCATA quod sit pes progrediendi, quasi «est pes». [50] (5) Schisma ab scissura animorum UOCATA. UOCATAM [501] Dianam autem UOCATAM quasi Duanam, quod luna et die et nocte appareat. [511] Matrem UOCATAM, quod plurima pariat; magnam, quod cibum gignat; almam, quia uniuersa animalia fructibus suis alit. [534] Apud Latinos autem Mineruam UOCATAM quasi deam et munus artium uariarum. UOCATI [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore UOCATI, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. [107] (14) Adamiani UOCATI, quod Adae imitentur nuditatem; unde et nudi orant, et nudi inter se mares feminaeque conueniunt. [110] (17) Melchisedechiani UOCATI pro eo, quod Melchisedech sacerdotem Dei non hominem fuisse, sed uirtutem Dei esse arbitrantur. [111] (18) Angelici UOCATI, quia angelos colunt. [115] (22) Artotyritae ab oblatione UOCATI. [119] (25) Tatiani a Tatiano quodam UOCATI, qui et Encratitae dicti, quia carnes abominantur. [130] (30) Hermogeniani ab Hermogene quodam UOCATI, qui materiam non natam introducens, Deo non nato eam comparauit, matremque elementorum et deam adseruit; quos Apostolus inprobat, elementis seruientes. [145] (39) Aetiani ab Aetio sunt UOCATI. [150] (41) Noetiani a quodam Noeto UOCATI, qui dicebat Christum eundem esse et Patrem et Spiritum sanctum, ipsamque Trinitatem in officiorum nominibus, non in personis accipiunt. [152] (42) Sabelliani ab eodem Noeto pullulasse dicuntur, cuius discipulum perhibent fuisse Sabellium, ex cuius nomine maxime innotuerunt; unde et Sabelliani UOCATI sunt. [157] (45) Apollinaristae ab Apollinare UOCATI sunt, dicentes Christum corpus tantummodo sine anima suscepisse. [168] (54) Priscillianistae a Priscilliano UOCATI, qui in Hispania ex errore Gnosticorum et Manichaeorum permixtum dogma conposuit. [189] Tritheitae uero UOCATI, quod sicut tres personas in Trinitate, ita quoque tres adstruunt Deos esse, contra illud quod scriptum est (Deuteron- 6,4): «Audi, Israel; Dominus Deus tuus Deus unus est». [334] (16) Arioli UOCATI, propter quod circa aras idolorum nefarias preces emittunt, et funesta sacrificia offerunt, iisque celebritatibus daemonum responsa accipiunt. [353] (29) Salisatores UOCATI sunt, quia dum eis membrorum quaecumque partes salierint, aliquid sibi exinde prosperum seu triste significare praedicunt. UOCATIONES [308] Per quandam scientiam futurorum et infernorum et UOCATIONES eorum inuenta sunt aruspicia, augurationes, et ipsa quae dicuntur oracula et necromantia. UOCATUM [432] Spurcissimum igitur idolum ideo uirum muscarum UOCATUM propter sordes idolatriae, siue pro inmunditia. [548] (80) Cupidinem UOCATUM ferunt propter amorem. UOCATUR [14] (6) Pro futura uero patriae pace Hierusalem UOCATUR. [43] (1) Haeresis Graece ab electione UOCATUR, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, ut philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [202] Natura quippe Graece g-fusi UOCATUR. [289] (2) Sicut enim omnis uir prophetans uel uates dicitur uel propheta, ita omnis femina prophetans Sibylla UOCATUR. [410] Graece uero diabolus criminator UOCATUR, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi uoce angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [426] Apud Assyrios autem Bel UOCATUR quadam sacrorum suorum ratione et Saturnus et Sol. [431] Zebub enim musca UOCATUR. [504] De qua Vergilius (Aen- 4,511): Tria uirginis ora Dianae, quia eadem Luna, eadem Diana, eadem Proserpina UOCATUR. [544] (77) g-Afros enim Graece spuma UOCATUR. UOCATUS [109] (16) Sethiani nomen acceperunt a filio Adam, qui UOCATUS est Seth, dicentes eundem esse Christum. [131] (31) Manichei a quodam Persa extiterunt, qui UOCATUS est Manes. UOCE [44] (2) Inde ergo haeresis, dicta Graeca UOCE, ex interpretatione electionis, qua quisque arbitrio suo ad instituenda, siue ad suscipienda quaelibet ipse sibi elegit. [410] Graece uero diabolus criminator uocatur, quod uel crimina, in qua ipse inlicit, ad Deum referat, uel quia electorum innocentiam criminibus fictis accusat; unde et in Apocalypsi UOCE angelica dicitur (12,10): «Proiectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos in conspectu Dei nostri die ac nocte». [434] (27) Behemoth ex Hebraea UOCE in Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo ut animal brutum effectus sit. [572] (87) Fauni a fando, uel g-apo g-tehs g-fohnehs dicti, quod UOCE, non signis ostendere uiderentur futura. UOCEM [134] (32) Anthropomorphitae dicti pro eo, quod simplicitate rustica Deum habere humana membra, quae in diuinis libris scripta sunt, arbitrantur; g-anthrohpos enim Graece, Latine homo interpretatur: ignorantes UOCEM Domini, qui ait (Ioh- 4,24): «Spiritus est Deus». UOCES [337] (18) Augures sunt, qui uolatus auium et UOCES intendunt, aliaque signa rerum uel obseruationes inprouisas hominibus occurrentes. [340] (19) Dicta sunt autem auspicia, quasi auium aspicia, et auguria, quasi auium garria, hoc est auium UOCES et linguae. UOCET [4] (1) Ecclesia Graecum est, quod in Latinum uertitur conuocatio, propter quod omnes ad se UOCET. UOCIBUS [573] In lucis enim consulebantur a paganis, et responsa illis non signis, sed UOCIBUS dabant. UOCITATUM [261] Id genus quia forma quadam efficitur, quae g-poiohtes POIOTES dicitur, poema UOCITATUM est, eiusque fictores poetae». UOCUM [559] Fistulam septem calamorum gestat, propter harmoniam caeli, in qua septem sunt soni et septem discrimina UOCUM. UOLANS [456] (39) Vulcanum uolunt ignem; et dictus Vulcanus quasi UOLANS candor, uel quasi uolicanus, quod per aerem uolat. UOLAT [456] (39) Vulcanum uolunt ignem; et dictus Vulcanus quasi uolans candor, uel quasi uolicanus, quod per aerem UOLAT. UOLATUS [337] (18) Augures sunt, qui UOLATUS auium et uoces intendunt, aliaque signa rerum uel obseruationes inprouisas hominibus occurrentes. [343] Ad oculos scilicet UOLATUS; ad aures uox auium. UOLICANUS [456] (39) Vulcanum uolunt ignem; et dictus Vulcanus quasi uolans candor, uel quasi UOLICANUS, quod per aerem uolat. UOLUBILI [435] Ipse est et Leuiathan, id est serpens de aquis, quia in huius saeculi mare UOLUBILI uersatur astutia. UOLUBILIS [516] Quod sustinetur rotis, quia mundus rotatur et UOLUBILIS est. UOLUCREM [477] Unde et uelox et errans inducitur: alas eius in capite et in pedibus significare UOLUCREM fieri per aera sermonem. UOLUERUNT [94] (6) Gnostici propter excellentiam scientiae se ita appellare UOLUERUNT. [583] Quas tres esse UOLUERUNT: unam, quae uitam hominis ordiatur; alteram, quae contexat; tertiam, quae rumpat. UOLUISSET [88] (2) Simoniani dicti a Simone magicae disciplinae perito, cui Petrus in Actibus apostolorum maledixit, pro eo quod ab Apostolis Spiritus sancti gratiam pecunia emere UOLUISSET. UOLUIT [222] Hi omnia incerta opinantur; sed, sicut fatendum est multa incerta et occulta esse, quae UOLUIT Deus intelligentiam hominis excedere, sic tamen plurima esse quae possint et sensibus capi et ratione conprehendi. UOLUMINUM [304] (1) Magorum primus Zoroastres rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis UOLUMINUM eius declarentur. UOLUNT [456] (39) Vulcanum UOLUNT ignem; et dictus Vulcanus quasi uolans candor, uel quasi uolicanus, quod per aerem uolat. [465] (43) Liberum a liberamento appellatum UOLUNT, quod quasi mares in coeundo per eius beneficium emissis seminibus liberentur; quod idem Liber muliebri et delicato corpore pingitur. [499] Unde et uirginem UOLUNT, quod uia nihil pariat. [514] Quod tympanum habet, significare UOLUNT orbem terrae. [562] Caprinas ungulas habet, ut soliditatem terrae ostendat, quem UOLUNT rerum et totius naturae deum; unde Pan quasi omnia dicunt. [563] (84) Isis lingua Aegyptiorum terra appellatur, quam Isin UOLUNT esse. [599] Et ideo nescio quis filius eius secundum Graecorum fabulam g-Erohs fuit nuncupatus; hoc uidelicet uelut mysticum significante fabula, quod aer Iunoni deputetur, ubi UOLUNT heroas habitare. UOLUNTATEM [180] Hi liberum arbitrium diuinae gratiae anteponunt, dicentes sufficere UOLUNTATEM ad inplenda iussa diuina. [288] Proinde igitur, quia diuinam UOLUNTATEM hominibus interpretari solebant, Sibyllae nominatae sunt. UOLUPTATE [98] Hi inter cetera circumcisionem obseruant; mille annos post resurrectionem in UOLUPTATE carnis futuros praedicant. UOLUPTATEM [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi uolutans in caeno carnali, UOLUPTATEM corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. UOLUPTATES [588] Ira, quae uindictam cupit; cupiditas, quae desiderat opes: libido, quae appetit UOLUPTATES. UOLUTANS [229] (15) Epicurei dicti ab Epicuro quodam philosopho amatore uanitatis, non sapientiae, quem etiam ipsi philosophi porcum nominauerunt, quasi UOLUTANS in caeno carnali, uoluptatem corporis summum bonum adserens; qui etiam dixit nulla diuina prouidentia instructum esse aut regi mundum. UOLUTATUR [256] Eadem materia apud haereticos et philosophos UOLUTATUR, idem retractatus inplicantur. UOX [343] Ad oculos scilicet uolatus; ad aures UOX auium. URBIS [138] (34) Nouatiani a Nouato Romae URBIS presbytero exorti, qui aduersus Cornelium cathedram sacerdotalem conatus inuadere, haeresim instituit, nolens apostatas suscipere, et rebaptizans baptizatos. URBIUM [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut URBIUM conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. URBS [392] (9) Apud Graecos autem Cecrops, sub quo primum in arce oliua orta est, et Atheniensium URBS ex Mineruae appellatione nomen sortita est. USQUE [149] Animas quoque in mundi principio dicunt peccasse, et pro diuersitate peccatorum de caelis USQUE ad terras diuersa corpora quasi uincula meruisse, eaque causa factum fuisse mundum. [350] (26) Cuius artis scientia USQUE ad Euangelium fuit concessa, ut Christo edito nemo exinde natiuitatem alicuius de caelo interpretaretur. [407] Lapsi uero in aeriam qualitatem conuersi sunt, nec aeris illius puriora spatia, sed ista caliginosa tenere permissi sunt, qui eis quasi carcer est USQUE ad tempus iudicii. [437] (28) Quorum scilicet, nisi hominum quibus in paradiso semel culpam praeuaricationis intulit, et hanc USQUE ad aeternam mortem cottidie persuadendo adicit uel extendit? [500] Et ideo ambo sagittas habere finguntur, quod ipsa duo sidera de caelo radios USQUE ad terras emittant. USUS [384] (5) Simulacrorum USUS exortus est, cum ex desiderio mortuorum constituerentur imagines uel effigies, tamquam in caelum receptis, pro quibus se in terris daemones colendi supposuerunt, et sibi sacrificari a deceptis et perditis persuaserunt. UT [10] (3) Cur autem Ecclesia cum una sit, a Iohanne septem scribuntur, nisi UT una catholica septiformi plena Spiritu designetur? [24] Quod uerbum conpositum est a relegendo, id est eligendo, UT ita Latinum uideatur religio sicut eligio. [43] (1) Haeresis Graece ab electione uocatur, quod scilicet unusquisque id sibi eligat quod melius illi esse uidetur, UT philosophi Peripatetici, Academici, et Epicurei et Stoici, uel sicut alii qui peruersum dogma cogitantes arbitrio suo de Ecclesia recesserunt. [51] Eodem enim cultu, eodem ritu credit UT ceteri; solo congregationis delectatur discidio. [56] Haereticorum autem dogmata UT facile possint agnosci, causas eorum uel nomina demonstrare oportuit. [62] Quo nomine admonentur UT de peioribus ad meliora transeant, et pristinos errores relinquant. [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, UT qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, UT inuicem coniugia commutarentur. [141] Hi semiiudaei sunt, et ita tenent Euangelium UT Legem carnaliter seruent: aduersus quos ad Galatas Apostolus scribens inuenitur. [167] Hi amore martyrii semetipsos perimunt, UT uiolenter de hac uita discedentes martyres nominentur. [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam Virginem Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, UT aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. [199] (3) Ita deinceps posteris placuit UT, quantalibet de rebus ad sapientiam pertinentibus doctrina quisque uel sibi uel aliis uideretur excellere, non nisi philosophus uocaretur. [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, UT Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, ut Peripatetici, Stoici, Academici. [207] Diuisi sunt autem et hi in haeresibus suis, habentes quidam nomina ex auctoribus, ut Platonici, Epicurei, Pythagorici: alii a locis conuenticulorum et stationum suarum, UT Peripatetici, Stoici, Academici. [223] (12) Hanc sectam Arcesilaus Cyrenaicus philosophus repperit; cuius sectator fuit Democritus, qui dixit tamquam in puteo alto, ita UT fundus nullus sit, ita in occulto iacere ueritatem. [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum uxore concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, UT canes in uicis uel plateis. [239] Quidam enim corporeo sensu hunc mundum uisibilem ex quattuor elementis Deum esse dixerunt, UT Dionysius Stoicus. [240] Alii uero spiritaliter intellexerunt mentem esse Deum, UT Thales Milesius. [241] (19) Quidam animum in omnibus commanentem et lucidum, UT Pythagoras. [242] Quidam Deum sine tempore incommutabilem, UT Plato. [243] Quidam mentem solutam, UT Cicero. [244] Quidam et spiritum et mentem, UT Maro. [245] Inuentum enim solummodo Deum, non UT inuenerunt, exposuerunt, quia euanuerunt in cogitationibus suis. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et UT anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et UT carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, Zenonis disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. [260] (2) Igitur UT templa illis domibus pulchriora, et simulacra corporibus ampliora faciebant, ita eloquio etiam quasi augustiore honorandos putauerunt, laudesque eorum et uerbis inlustrioribus et iucundioribus numeris extulerunt. [274] Veteres, qui et ioco ridiculares extiterunt, UT Plautus, Accius, Terentius. [275] Noui, qui et Satirici, a quibus generaliter uitia carpuntur, UT Flaccus, Persius, Iuuenalis uel alii. [280] (10) Officium autem poetae in eo est UT ea, quae uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, UT est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, UT est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris Vergilii Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, UT est in Aeneide. [309] (4) Nec mirum de magorum praestigiis, quorum in tantum prodiere maleliciorum artes UT etiam Moysi simillimis signis resisterent, uertentes uirgas in dracones, aquas in sanguinem. [313] (7) Quid plura, si credere fas est, de Pythonissa, UT prophetae Samuelis animam de inferni abditis euocaret, et uiuorum praesentaret conspectibus; si tamen animam prophetae fuisse credamus, et non aliquam phantasmaticam inlusionem Satanae fallacia factam? [320] Daemonibus enim adcitis audent uentilare, UT quisque suos perimat malis artibus inimicos. [325] Ideoque quotiens necromantia fit, cruor aqua miscitur, UT cruore sanguinis facilius prouocentur. [350] (26) Cuius artis scientia usque ad Euangelium fuit concessa, UT Christo edito nemo exinde natiuitatem alicuius de caelo interpretaretur. [369] Dicti autem gentiles, quia ita sunt UT fuerunt geniti, id est, sicut in carne descenderunt sub peccato, scilicet idolis seruientes et necdum regenerati. [378] (1) Quos pagani deos asserunt, homines olim fuisse produntur, et pro uniuscuiusque uita uel meritis coli apud suos post mortem coeperunt, UT apud Aegyptum Isis apud Cretam Iouis, apud Mauros Iuba, apud Latinos Faunus, apud Romanos Quirinus. [381] (3) Nam quorundam et inuentiones artium cultu peperisse dicuntur, UT Aesculapio medicina, Vulcano fabrica. [382] Ab actibus autem uocantur, UT Mercurius, quod mercibus praeest; Liber a libertate. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, UT haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, ut quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [383] (4) Fuerunt etiam et quidam uiri fortes aut urbium conditores, quibus mortuis homines, qui eos dilexerunt, simulacra finxerunt, ut haberent aliquod ex imaginum contemplatione solacium; sed paulatim hunc errorem persuadentibus daemonibus ita in posteris inrepsisse, UT quos illi pro sola, nominis memoria honorauerunt, successores deos existimarent atque colerent. [419] (21) Christum enim se mentietur, dum uenerit; et contra eum dimicabitur; et aduersabitur sacramentis Christi, UT ueritatis eius euangelium soluat. [434] (27) Behemoth ex Hebraea uoce in Latina lingua animal sonat, propter quod de excelsis ad terrena cecidit, et pro merito suo UT animal brutum effectus sit. [439] Sed hoc a poetis totum fictum est, UT deos suos ornarent aliquibus figuris, quos perditos ac dedecoris infamia plenos fuisse historiae confitentur. [485] (50) Martem deum belli esse dicunt, et Martem appellatum quia per uiros pugnatur, UT sit Mars mas; licet et tria sint genera consuetudinum, sicut Scytharum, ubi et feminae et uiri in pugna eunt: Amazonum, ubi solae feminae: Romanorum aliarumque gentium, ubi soli mares. [489] (52) Quod uero nudo pectore stat, UT bello se quisque sine formidine cordis obiciat. [496] (55) Hunc Apollo sagittarum ictibus sternens nominis quoque spolia reportauit, UT Pythius uocaretur. [513] (62) Quod simulacrum eius cum claui fingitur, quia tellus hieme clauditur, uere aperitur UT fruges nascantur. [517] Quod leones illi subiciunt mansuetos, UT ostendant nullum genus esse tam ferum quod non subigi possit aut superari ab ea. [520] (65) Quod Corybantes eius ministri cum strictis gladiis esse finguntur, UT significetur omnes pro terra sua debere pugnare. [521] Quod gallos huic deae UT seruirent fecerunt, significant qui semine indigeant, terram sequi oportere; in ea quippe omnia reperire. [522] (66) Quod se apud eam iactant, praecipitur, inquiunt, UT qui terram colunt ne sedeant; semper enim esse quod agant. [524] (67) Eandem Vestam et ignem esse perhibent, quia terram ignem habere non dubium est, UT ex Aetna Vulcanoque datur intellegi. [561] Pars eius inferior foeda est, propter arbores et feras UT pecudes. [562] Caprinas ungulas habet, UT soliditatem terrae ostendat, quem uolunt rerum et totius naturae deum; unde Pan quasi omnia dicunt. [575] (89) Haec et alia sunt gentilium fabulosa figmenta, quae interpretata sic habentur, UT ea non intellecta damnabiliter tamen adorent. [587] (95) Aiunt et tres Furias feminas crinitas serpentibus, propter tres affectus, quae in animis hominum multas perturbationes gignunt, et interdum cogunt ita delinquere, UT nec famae nec periculi sui respectum habere permittant. [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, UT Parcas, ut Eumenides. [605] Apuleius autem ait eos g-kata g-antifrasin dici manes, hoc est mites ac modestos, cum sint terribiles et inmanes, ut Parcas, UT Eumenides. UTENTUM [19] (8) Nostram uero Apostoli numquam synagogam dixerunt, sed semper ecclesiam, siue discernendi causa, siue quod inter congregationem, unde synagoga, et conuocationem, unde ecclesia nomen accepit, distet aliquid; quod scilicet congregari et pecora solent, quorum et greges proprie dicimus; conuocari autem magis est UTENTUM ratione, sicut sunt homines. UTERENTUR [71] (Galilaei dicunt Christum uenisse et docuisse eos ne dicerent dominum Caesarem neque eius monitis UTERENTUR. UTERETUR [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens uxorem, ut qui uellet eam UTERETUR, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. UTIQUE [474] Ideo et g-ermehs Graece, quod sermo, uel interpretatio, quae ad sermonem UTIQUE pertinet, ermhneia dicitur. UTRIUSQUE [259] (1) Poetae unde sint dicti, sic ait Tranquillus (de poet- 2): «Cum primum homines exuta feritate rationem uitae habere coepissent, seque ac deos suos nosse, cultum modicum ac sermonem necessarium commenti sibi, UTRIUSQUE magnificentiam ad religionem deorum suorum excogitauerunt. UTROQUE [96] (7) Carpocratiani a Carpocrate quodam uocantur, qui dixit Christum hominem fuisse tantum, et de UTROQUE sexu progenitum. UTROSQUE [30] Et inde fides uocata, ab eo quod fit illud quod inter UTROSQUE placitum est, quasi inter Deum et hominem; hinc et foedus. UTRUMQUE [174] (59) Arabici nuncupati, eo quod in Arabia exorti sunt, dicentes animam cum corpore mori, atque in nouissimum UTRUMQUE resurgi. UTUNTUR [112] (19) Apostolici hoc sibi nomen ideo praesumpserunt, quod nihil possidentes proprium, nequaquam recipiunt eos qui ali quid in hoc mundo UTUNTUR. [321] Hi etiam sanguine UTUNTUR et uictimis, et saepe contingunt corpora mortuorum. UULGO [317] (9) Magi sunt, qui UULGO malefici ob facinorum magnitudinem nuncupantur. [348] (24) Hi sunt qui UULGO Mathematici uocantur; cuius superstitionis genus Constellationes Latini uocant, id est notationes siderum, quomodo se habeant cum quisque nascitur. [612] (104) Quem autem UULGO Incubonem uocant, hunc Romani Faunum ficarium dicunt. UULNERAT [553] Sagittam, quia amor cor UULNERAT; facem, quia inflammat. UULTUS [385] (6) Simulacra autem a similitudine nuncupata, eo quod manu artificis ex lapide aliaue materia eorum UULTUS imitantur in quorum honore finguntur. UXORE [227] Contra humanam enim uerecundiam in propatulo coire cum coniugibus eis mos erat, censentes licitum honestumque esse palam cum UXORE concumbere, quia coniugium iustum est, publice id praedicantes agendum, ut canes in uicis uel plateis. UXOREM [92] (5) Nicolaitae dicti a Nicolao, diacono ecclesiae Hierosolymorum, qui cum Stephano et ceteris constitutus est a Petro; qui propter pulchritudinem relinquens UXOREM, ut qui uellet eam uteretur, uersa est in stuprum talis consuetudo, ut inuicem coniugia commutarentur. [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani dicunt UXOREM, quia Venerium officium nonnisi calore consistit, unde est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem senior. UXORES [74] Nam cum in Babyloniam uenisset populus Dei, plerique relinquentes UXORES suas Babylonicis mulieribus adhaeserunt: quidam autem Israeliticis tantum coniugiis contenti, uel ex eis geniti, dum reuersi essent de Babylonia, diuiserunt se ab omni populo et adsumserunt sibi hoc nomen iactantiae. V [85] <8,5> Caput V. VALENTINIANI [104] (11) VALENTINIANI a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. VALENTINO [104] (11) Valentiniani a VALENTINO quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de Virgine nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. VALENTINUM [254] Inde g-aiohnes et formae nescio quae, inde apud Arium Trinitas nominis, et apud VALENTINUM Platonicus furor. VARRO [250] (21) Unde et VARRO ignem mundi animum dicit, proinde quod in mundo ignis omnia gubernet, sicut animus in nobis. [262] (3) Vates a ui mentis appellatos VARRO auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. [329] VARRO dicit diuinationis quattuor esse genera, terram, aquam, aerem et ignem. VATES [262] (3) VATES a ui mentis appellatos Varro auctor est; uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis: et proinde poetae Latine uates olim, scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur; uel quod modis uerba conecterent, uiere antiquis pro uincire ponentibus. VELUT [567] VELUT g-soros et Apis, Sorapis primo, deinde una littera commutata Serapis dictus est. VENEREM [542] (76) VENEREM exinde dicunt nuncupatam, quod sine ui femina uirgo esse non desinat. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta Venus nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn VENEREM dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. [546] (78) Ideo autem VENEREM Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium nonnisi calore consistit, unde est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem senior. [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium nonnisi calore consistit, unde est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in VENEREM senior. [547] (79) Nam quod Saturnus dicitur patri Caelo uirilia amputasse, quae in mare cadentia VENEREM creauerunt, quod ideo fingitur quia nisi humor de caelo in terram descenderit, nihil creatur. VENERIUM [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani dicunt uxorem, quia VENERIUM officium nonnisi calore consistit, unde est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem senior. VENUS [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas Minerua, apud Samum Iuno, apud Paphos VENUS, apud Lemnos Vulcanus, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. [545] Quod autem fingunt Saturnum Caelo patri genitalia abscidisse, et sanguinem fluxisse in mare, atque eo spuma maris concreta VENUS nata est, illud aiunt quod per coitum salsi humoris substantia est; et inde Afrodithn Venerem dici, quod coitus spuma est sanguinis, quae ex suco uiscerum liquido salsoque constat. VERBO [120] (26) Alogii uocantur tamquam sine VERBO. VERBUM [122] Deum enim VERBUM non credunt, respuentes Iohannis euangelium et Apocalypsin. VERGILII [282] (11) Apud poetas autem tres characteres esse dicendi: unum, in quo tantum poeta loquitur, ut est in libris VERGILII Georgicorum: alium dramaticum, in quo nusquam poeta loquitur, ut est in comoediis et tragoediis: tertium mixtum, ut est in Aeneide. VERGILIUS [297] Ipsa est et Cumaea, de qua VERGILIUS (Ecl- 4,4): Ultima Cumaei uenit iam carminis aetas. [504] De qua VERGILIUS (Aen- 4,511): Tria uirginis ora Dianae, quia eadem Luna, eadem Diana, eadem Proserpina uocatur. [532] Unde et VERGILIUS (Georg- 2,325): Tum pater omnipotens fecundis imbribus aether coniugis in gremium descendit. VESTAM [509] Dicunt etiam eam et Opem, quod opere melior fiat terra: (60) Proserpinam, quod ex ea proserpiant fruges: (61) VESTAM, quod herbis uel uariis uestita sit rebus, uel a ui sua stando. [524] (67) Eandem VESTAM et ignem esse perhibent, quia terram ignem habere non dubium est, ut ex Aetna Vulcanoque datur intellegi. [526] (68) Ouidius in Fastis (6,291): Nec tu aliud VESTAM quam uiuam intellege flammam; nataque de flamma corpora nulla uides. VETERES [274] VETERES, qui et ioco ridiculares extiterunt, ut Plautus, Accius, Terentius. VETUS [118] (24) Seueriani a Seuero exorti uinum non bibunt: VETUS Testamentum et resurrectionem non recipiunt. [133] Testamentum VETUS respuunt: Nouum ex parte recipiunt. VI [193] <8,6> Caput VI. VII [257] <8,7> Caput VII. VIII [1] <8,0> Isidorus Hispalensis - Etymologiarum - Liber VIII - De ecclesia et sectis. [284] <8,8> Caput VIII. VILLOSUS [560] (83) VILLOSUS est, quia tellus conuestita est agituentibus. VINDICANT [68] VINDICANT enim sibi quod non sunt, corporis resurrectionem negant, et animam interire cum corpore praedicant. VIRG [312] (6) Hinc apparet non esse in toto dubium, quod nobilis ille poeta scribit de quadam femina, quae magicis artibus excellebat (VIRG- Aen- 4,487): «Haec,» inquit, «se carminibus promittit soluere mentes quas uelit, ast aliis duras inmittere curas; sistere aquam fluminis, et uertere sidera retro; nocturnosque ciet manes; mugire uidebis sub pedibus terram, et descendere montibus ornos». [546] (78) Ideo autem Venerem Vulcani dicunt uxorem, quia Venerium officium nonnisi calore consistit, unde est (VIRG- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem senior. VIRGAM [480] VIRGAM tenet, qua serpentes diuidit, id est uenena. VIRGINE [104] (11) Valentiniani a Valentino quodam Platonico sectatore uocati, qui g-aiohna, id est saecula quaedam, in originem Dei creatoris induxit; Christum quoque de VIRGINE nihil corporis adsumpsisse, sed per eam quasi per fistulam transisse adseruit. VIRGINEM [181] (64) Nestoriani a Nestorio Constantinopolitano episcopo nuncupati, qui beatam VIRGINEM Mariam non Dei, sed hominis tantummodo adseruit genetricem, ut aliam personam carnis, aliam faceret Deitatis: nec unum Christum in uerbo Dei et carne credidit, sed separatim atque seiunctim alterum filium Dei, alterum hominis praedicauit. VIRTUTEM [219] VIRTUTEM continentiae esse negant. VITA [316] VITA itidem spoliare alios ars noxia nouit. VULCANI [546] (78) Ideo autem Venerem VULCANI dicunt uxorem, quia Venerium officium nonnisi calore consistit, unde est (Virg- Georg- 3,97): Frigidus in Venerem senior. VULCANO [381] (3) Nam quorundam et inuentiones artium cultu peperisse dicuntur, ut Aesculapio medicina, VULCANO fabrica. VULCANOQUE [524] (67) Eandem Vestam et ignem esse perhibent, quia terram ignem habere non dubium est, ut ex Aetna VULCANOQUE datur intellegi. VULCANUM [456] (39) VULCANUM uolunt ignem; et dictus Vulcanus quasi uolans candor, uel quasi uolicanus, quod per aerem uolat. [461] Ideo autem in fabrorum fornace eundem VULCANUM auctorem dicunt, quia sine igne nullum metalli genus fundi extendique potest. VULCANUS [379] (2) Eodem quoque modo apud Athenas Minerua, apud Samum Iuno, apud Paphos Venus, apud Lemnos VULCANUS, apud Naxos Liber, apud Delos Apollo. [456] (39) Vulcanum uolunt ignem; et dictus VULCANUS quasi uolans candor, uel quasi uolicanus, quod per aerem uolat. [459] Idcirco autem VULCANUS de femore Iunonis fingitur natus, quod fulmina de imo aere nascantur. [460] (41) Claudus autem dicitur VULCANUS, quia per naturam numquam rectus (est) ignis, sed quasi claudus eiusmodi speciem motumque habet. X [364] <8,10> Caput X. XI [376] <8,11> Caput XI. XIV [176] (61) Tessarescaedecatitae dicti, quia XIV luna pascha cum Iudaeis obseruandum contendunt. ZEBUB [431] ZEBUB enim musca uocatur. ZENON [214] Hanc sectam primus ZENON instituit. ZENONIS [255] (23) Inde Marcionis Deus melior de tranquillitate: ab Stoicis enim uenerat; et ut anima interire dicatur, Epicurus obseruatur; et ut carnis restitutio negetur, de uana omnium philosophorum schola sumitur; et ubi materia cum Deo aequatur, ZENONIS disciplina est; et ubi quid de igneo Deo legitur, Heraclitus interuenit. ZOROASTRES [304] (1) Magorum primus ZOROASTRES rex Bactrianorum, quem Ninus rex Assyriorum proelio interfecit: de quo Aristoteles scribit quod uicies centum milia uersuum ab ipso condita indiciis uoluminum eius declarentur.