[11]
Palatium insigne, quod est Parisius, suo construxerant iussu officiales eius. Quod uolens praesentia sui die sancto Paschae nobilitari, more regali iussit mensam parari. Cumque aquam ad abluendas manus praesto haberet, adest caecus quidam inter pauperum multitudinem coram eo assistentium, qui illius erant memoriale continuum, qui ut illi aquam iactaret in faciem humillimam effert precem. At ille continuo, uelut pro ioco ducens pauperis precem, dum primum in manibus accepit aquam, illius proiecit in faciem. Qui mox, uidentibus cunctis optimatibus qui astabant, cum respersione aquae amissa oculorum caecitate, congratulantibus cunctis in Domino, laetior inter conuiuas discubuit prandio. Fuitque discumbentibus tota die huiusce rei confabulatio ad omnipotentis laudem Dei; quorum uerba forte fuissent uana et otiosa, nisi tanto lumine forent illustrati illo die. Nec immerito sane potest existimari quod palatium illud frequenti regio conuentu sit honorandum, quod diuina uirtus tali decorauit miraculo et populi sacrauit iubilo, dum uesci uoluit ibi deuotissimus rex die primo. 

[12]
Vigore iustitiae uigens idem rex serenissimus studebat non continuari os suum mendacio, sed ueritatem corde et ore proferre, Domini Dei fidem iurans assidue. Unde nimirum suos, a quibus sacramentum recipiebat, uolens iustificare quemadmodum seipsum, fecerat unum phylacterium olocristallinum, in gyro auro puro adornatum, absque alicuius sancti pignorum inclusione, super quod iurabant sui primates, hac pia fraude nescii. Aliud quoque iussit parari argento, in quo posuit ouum cuiusdam auis quae uocatur grippis, super quod minus potentes et rusticos iurare praecipiebat. O quam bene et congrue huic sancto uiro concordant illius sancti dicta prophetae dicentis: Habitabit in tabernaculum Altissimi, qui loquitur ueritatem in corde suo: qui non egit dolum in lingua, nec fecit proximo suo malum, et opprobrium non accepit aduersum proximum suum (Psal. XIV, 3). Cui utique bono illum adhaesisse tota cordis intentione certissimum est, ut mereretur esse in superna haereditate beatorum cohaeres. 

[13]
Quanta uero humilitatis uirtus in eo fuerit paucis edicendum est uerbis. Colloquium cum episcopis sui regni habens rex humilis, inter colloquium unumquemque aspiciens, uidit quemdam eorum mole carnis grauatum, pedes suos dependere ab alto. Pietate ductus a longe quaerens subpedaneum reperit unum. Quod manibus Deo et hominibus charus apprehendens, illud tanto pontifici offerre non recusauit et sub pedibus eius ponere non est dedignatus. Erat autem hic episcopus Lingonensis, Lambertus nomine dictus, scientia, religione et bonitate pollens. In magna etenim ex hoc admiratione pro tali facto omnes episcopi et principes habuere saepefatum Rotbertum humillimum et inclytum regem. 

[14]
Is quippe rex Deo dilectus Rotbertus semper meminit sanctae legis, quia memor fuit operis Dei in omnibus uiis suis. Sciebat etenim scriptum: « Scientia, uirtus; custos uirtutis, humilitas sancta. » Et illud beati papae Gregorii: « Qui sine humilitate uirtutes congregat, quasi in uentum puluerem portat. » Legerat quid dixerit quidam ex Patribus: « Omnis labor sine humilitate uanus est; humilitatis signum dat regnum coelorum. » Nos ergo oremus omnipotentem Deum, ut hic electus, qui deposito omni tumore superbiae coniunctus est Christo Deo sanctae humilitatis uirtute, ita illi iungatur in saeculo uenturo, ut in iudicio a sinistra parte disiunctus, non inueniat in eo Iesus Christus quod damnet in poena, sed quod pietate multiplici prouebat ad coronam, quam promisit diligentibus se ad gloriam. Hic etenim uir Dei tantus ac talis quod amauit, quod cupiit, quod credidit, Deus est Rex regum, Dominus dominorum spes utique certa fidelium. 

[15]
Iactantiam superbae mentis a se reiiciens rex humilis et cum multiplici pietate nominandus Rotbertus studebat illi semper placere uirtutibus bonis qui habitat in excelsis. Deuitans sublimes suscipiebat quos poterat humiles, qui certis temporibus ueras uero Deo redderent laudes. Suscepit in hoc et exemplum ab Ambrosio Mediolanensium ciuitatis uenerabili episcopo, qui binos Ecclesiae suae, cui praesidebat, clericos pro incessu superbo grauibus tradidit lamentis, donec, calcato tumore superbiae, addiscerent humilitate pergere, qui erant correcti uirga sacerdotalis disciplinae. Idem namque beatus pontifex, in tractatu De diluuio et arca Noe, habitus hoc modo arrogantium curauit edicere, scilicet quales describit Isaias Iudaeae filias, oculorum micantes nutibus et alta se ceruice iactantes. Sunt enim huiusmodi erigentes supercilia, inflato corde, elato pectore, ceruice resupina, qui solum quidem pedum praestringant uestigiis, toto autem se librant corpore et inani suspendunt texamine. In priora gressu prodeunt, in posteriora uerticem reclinantes, coelum spectant: terram autem fastidiunt, tanquam ceruicis dolore suffixi, ut eam inclinare non possint. Hos igitur deleuit Deus de libro uitae, dicens: Omnis qui se exaltat, humiliabitur (Luc. XIV, 11). Nec inter merita sanctorum commentis [ al., commeritis] facit adhaerere coelestibus. Haec idcirco diximus, ut cognoscant omnes quis in tanto Francorum imperatore mundi fuerit despectus, qui humilitate sancta coelorum possedit regna. 

[16]
Huius igitur inclyti regis auus Hugo, pro pietate, bonitate, fortitudine Magnus dictus, monasterium S. Maglorii confessoris Christi in ciuitate Parisius simul cum filio construens nobiliter, monachos sub regula patris Benedicti uiuere paratos ibi collocat, et in auro uel argento locum ipsum dicat, et caeteris ornamentis, pro salute sua et filii ac futurae posteritatis. Mater quoque eius supradicta Adhelaidis, admiranda satis in sancta deuotione regina, fecit monasterium sancti Frambaldi in ciuitate Siluanectensi, ubi duodecim ad seruiendum Domino clericos misit et de quibus uiuerent abunde subministrauit. Construxit et monasterium in territorio Parisiensi, uilla quae dicitur Argentoilus, ubi numerum ancillarum Dei non minimum sub norma sancti Benedicti uiuere paratas adunauit; ad laudem et gloriam bonorum omnium Inspiratoris et sub honore sanctae Dei genitricis et perpetuae uirginis Mariae omnipotenti Domino dedicari et consecrari uoluit. Fecit nihilominus sancto pontifici Martino casulam auro operatam optimo, inter scapulas maiestatem ueri pontificis continentem, Cherubim quoque ac Seraphim colla Dominatori omnium submittentia. In pectore uero Agnum Dei, nostrae redemptionis hostiam; quatuor e regione praefigens animalia Dominum gloriae adorantia. Fecit et eidem beato confessori cappam unam intextam auro; duas uero ex argento. Speciali autem suo post Dominum amicorum amico, beato uidelicet Dionysio, casulam miro itidem opere factam contulit. Cui et aliud, ut tantam decebat feminam, ornamentum contexuit, quod uocatur orbis terrarum, illi Caroli Calui dissimillimum. Sperabat enim se Deo fidelis regina partem habituram cum eo, cui promiserat Deus sermone non casso impetraturum pro quibuscunque petiisset. Etenim illius uniuersa progenies famulam se tanti martyris in omni opere proclamabat, reddens Domino suo quae sunt serui debitae seruitutis obsequio. Erant siquidem huic generationi speciales amici, sancta uidelicet Maria, et pater et dux monachorum sanctus Benedictus, sanctus quoque Martinus, sanctus nec ne Anianus atque uictoriosi martyres Christi Cornelius et Cyprianus; optatissimus uero gloriosus martyr Dionysius ac inclyta uirgo beata Genouefa. Fertur autem dixisse moriens bonus Pater: 

[17]
« O optime fili, per sanctam et indiuiduam Trinitatem te obtestor, ne quando animus subripiat acquiescere consiliis adulantium, uel muneribus donisque uenenatis te ad uota sua maligna adducere cupientium ex his abbatiis quae tibi post Deum perpetualiter delego; neue animi leuitate ductus quolibet modo distrahas, diripias aut ira excitante dissipes. Specialiter uero tibi inculco nullo pacto ducem omnium, Patrem dico Benedictum, a te patiaris diuelli, illum apud communem Iudicem salutis aditum, tranquillitatis portum postque carnis obitum securitatis asylum. »  

[18]
Quae autem haec ancilla Dei, mater prudentissimi regis Rotberti, opera bona fecerit, paucis adnotare libet. Ipse iuuenis laborabat forti infirmitate corporis, de qua erat patri et matri in timore periculum. Pro quo fecit in seniori ecclesia Aurelianensis ciuitatis, quam sanctus Euurtius per Dei dexteram fundauit et more ecclesiastico benedixit in sanctae et uiuificae Crucis honore imaginem Domini et Saluatoris nostri Iesu Christi pendentis in cruce, ex auro puro, ut liberaretur a mortis periculo, quem Deus omnipotens iam apud se decreuerat regnaturum in mundo. Nam et eius uirtute liberatus est. Dederat autem et pater pro filio unico sanctae Crucis loco urceum argenteum pensantem LX libras, qui usque ad haec nostra tempora permansit in domo Dei sancta. Crescens quippe aetate et uir factus uirtute totam terram sanctae Crucis, quam Fulco episcopus pro adiutorio sui Hugoni potentissimo Beluacensi dederat; hic uir Dei, qui laude et uerbo omnipotenti complacebat Deo, moesto factus animo, per saecula celebrando salutiferae Crucis loco suo reddidit dono. Hunc denique locum, Aurelianensem scilicet sedem, specialius semper dilexit, quia in ea natus adoleuit, et post regeneratus ex aqua et Spiritu sancto, ibi assumptionis suae in Regem solemnem utique percepit benedictionem. Domnus etiam Theodericus eiusdem ciuitatis episcopus, cuius uox laudem Domini digne et laudabiliter eructabat, uolens haberi memoriam sui nominis in monasterio sanctae Crucis, iubet uas fieri ex centum solidis auri optimi, in quo consecraretur sanguis Domini nostri Iesu Christi. Iunxerat se tanto pontifici rex mente humili, qui superno tactus amore fecit in ipso sancto calice patenam ad conficiendum in ea corpus Redemptoris mundi, ut esset ei crucis signaculum in auxilium et sancta passio uera animae carnisque redemptio. Nihilominus et domnum Odolricum episcopum in sacerdotali uestimento sic honorauit, ut astans in sacrificio Domini circumtectus ex omni parte auro et purpura uideretur. Urceolum ex onichino factum, quod comparauerat rex ditissimus pretio LX librarum, iterum ipsi sanctae Crucis loco contulit simul cum alio argenteo et manipulo. Dedit etiam et pallia tria pretiosa in ornatu ecclesiae, pro sua suorumque filiorum salute, et alia multa quae non possunt littera notari nec numero comprehendi. Sanctorum enim corpora martyrum pretiosorum Sauiniani et Potentiani, qui passi sunt acerrime in Senonensi urbe, auro, argento, gemmis ita uestiuit ut in his delectaretur omnis mundus, quos in terris rex honorificauerat, laude dignis. Praeterea Patri Benedicto et suis, cui semper totis adhaeserat praecordiis, pro sua in tota mundi latitudine admirabili uita, piscatoriam Ligeritti fluminis benignissimus attribuit, scripto firmauit et ex his nil aliud quam intercessionis illius quaesiuit suffragia. Sed et praeceptum de immunitate Floriaci loci, seu de his quae monasterii competunt utilitatibus, auctoritate regia firmauit et sigillo suo ut bonus et sapiens insigniuit. In ornamentis quippe ecclesiasticis Patrem Benedictum honorans, quo eo amore dilexerit manifestissime aperuit. Nam altare sanctae Dei genitricis Mariae pallio pretiosissimo post ignem, qui fuit immensa nostri sancti loci calamitas, cooperuit et thymiamaterio usquequaque satis mirabili, auro et gemmis bene eleuato in sublimi, hunc sanctum deuotissime nobilitauit. Erat enim et hoc adplene conueniens thymiamaterium thuribulo aureo a Gauzlino abbate mirabilium factore patrato, cuius opus splendescit prae omnibus quae uidimus ipsi qui haec scribimus, in Floriaco loco. Monasterium S. Cassiani confessoris summi in Hedua ciuitate, quae et Augustodunus, nimia dirutum uetustate a nouo aedificauit et in eo Dei ministros collocans abbatiam, sicut prius, construxit, praebens sumptus his qui ibidem Deo deseruirent. Hoc ei studium, haec eius semper fuit in opere Dei uoluntas. 

[19]
Palatio Compendii damnum accidit regi in furto nobili. Instabat tunc dies Pentecostes, quo Spiritus sanctus replens animas mundat fidelium corda, ut placeant Patri et Filio, quibus aequalis Spiritus sancti portio. Volens illo die pater rex gloriosus filium suum statuere in regem, nomine Hugonem, strenuissimae nobilitatis iuuenem, pro immensa patris et filii bonitate, quae erat diuulgata toto terrarum orbe, ad faciendum eum festinabat omnis mundus, quia delectabatur in talibus. Fuit enim hic bonus iuuenis excellentissimae probitatis, omnes complectens, omnes diligens, nullum despiciens, dilectus a cunctis et semper amatus. Die autem primo perfecta benedictione mirabili, pater laetus factus de filio, exsultabat gaudio immenso. Admonitio patris eo die talis facta est in filio bono: « Vide, fili, semper sis memor Dei, qui te hodie participem sui fecit regni, ut aequitatis et iustitiae in semitis delecteris. Quod, quaeso, attribuat mihi Deus ut uideam, et tibi ut facias iuxta eius uoluntatem, quae omnibus desiderantibus eam semper adest. » Inter haec festiua solemnia quidam clericorum, uesano corde meditatus peruersa, accelerat perficere ea. Speciem cerui ex argento mero facti uir Dei habens in thesauris suis eo delectabatur solemnibus festis. Acceperat hoc munus a duce Normannorum Richardo ad usus humanos, quod benignus ore, benignus corde, benigno non distulit conferre Deo. Erat huic ornamento adiunctus scyphus corneus, quo deferebatur uinum ad celebrandum sacrificium. Haec aspiciens quidam pestifer et nequam clericus, arripit, caligis recondit, huc illucque uadens non inuenit cui ea uenditione contribueret, uel quomodo illam speciem cerui destruere posset. Credendum est cunctis ea pii regis seruata meritis, qui toto corde erat Deo fidelis. Nam tertia Sabbati in oratorio Turris Caroli colloquens cum quodam familiaritate perfecta sibi coniuncto, ecce fur ueniens ante altare se collocat, preces inutiles spargit et longa protrahens suspiria, facistergio altaris prolixo operit, simul cum scypho, et sic uerecundus abiit, nesciens miser quorum oculi super eum erant defixi. Cessans rex a colloquio uadit ad altare pede leui cum amico uero, et sua accipiens reddit laetus ministro, interminans socio ne, dum aduiueret, nomen eius saeculo innotesceret et tanto uiro uerecundiam faceret. 

[20]
Verum quia opponit se nostrae narrationi quorumdam peruersae mentis intentio, qui omne bonum quod ipsi nequeunt assequi aliis inuidere et malignitatis caleaneo, prout possunt, premere non erubescunt, quique, si quid excessus humanitus admissum est, eo cuncta boni operis succedentia germina canino dente oblatrant suffocari, hunc sanctissimum uirum lacerare non pertimescentes: Non, inquiunt, haec quae prolata sunt bona de eo opera ad salutem illius prouenient animae, quoniam non exhorruit facinus copulationis illicitae, dum commatrem et sibi consanguinitatis uinculo nexam duxit uxorem. Quorum irrationabilitatem placet euidenti sanctae Scripturae indicio conuincere. Sed, ne forte loquendi proclament aditum sibi intercludi, dent nobis aliquem sine prolapsione delicti. Quis uero castum se habere cor gloriabitur? cum nec unius diei infans mundus esse Scripturae testimonio comprobetur? Siquidem ob inertiam desipientium comprimendam haec dixerim, non ut uiri ultro poenitentis culpam occultem. Sicut enim sanctus Dauid, lege prohibibitus, Bethsabee contra fas concupiuit et rapuit, ita et iste, contra sacrae fidei iura agens, praefatam mulierem nefarie sibi copulauit uxorem. Illi non solum satis fuit in mulierem peccasse, sed molita uiri innoxii nece incurrit duplex peccatum. Huic profecto magis libuit Deum offendisse, quam a muliere duplici sibi lege prohibita torum seruare immaculatum. Sed utriusque peccati uulnus uerus humani generis benigna dispositione sanauit Medicus: illum per Nathan prophetam suum, dum pauperis uiri unius ouiculae et diuitis ouium abundantis multitudine paradigmate obiecto, se reum agnoscens dixit peccasse; istum aeque per domnum et uenerabilem Abbonem, Floriacensium a Deo praeelectum abbatem, nunc, Christi fauente gratia, miraculis coruscum, spreta mortis formidine dure increpatum priuatim et publice. Cuius sancti uiri increpatio tam diu perstitit donec rex mitissimus reatum suum agnosceret, et quam male sibi copulauerat mulierem prorsus derelinqueret, et peccati maculam grata Deo satisfactione dilueret. Uterque igitur rex Deo acceptus, utpote ab illo coronatus. Quos nudos peperit natura mundo, sancta dispositione sui gloriosos habere uoluit et inclytos saeculo. Et quia, ut ait Scriptura, permittit Deus fieri quod non uult, permisit benigna dispensatio sic eos occumbere peccato, ut se humanitate aequales subiectis recognoscerent, et reliquum uitae tempus uigiliis et orationibus inhaerendo transigerent, uarias corporum passiones sustinerent, ut adimpleretur in eis sacrae Scripturae testimonium, quae ait:  Corripit Deus quem diligit, flagellat autem omnem filium quem recipit  (Hebr. XII, 6). Uterque peccauit, quod solent reges; sed a Deo uisitati poenituerunt, fleuerunt, ingemuerunt, quod non solent reges. Siquidem exemplo beati Dauid, domnus iste noster Rotbertus confessus est culpam, obsecrauit indulgentiam, deplorauit aerumnam, ieiunauit, orauit et confessionis suae testimonium in perpetua saecula uulgato dolore transmisit. Quod non erubescunt facere priuati rex non erubuit confiteri. Qui tenentur legibus audent suum negare peccatum, dedignantur rogare indulgentiam quam petebat qui nullis legibus tenebatur humanis. Quod peccauit conditionis est; quod supplicauit correctionis. Lapsus communis, sed confessio specialis. Culpam itaque incidisse naturae est, diluisse uirtutis. Ob hoc nimirum ista facere non despexit, quia sciebat Deum pusillis et magnis fore timendum et potentem quemque diuina admoneri Scriptura: Quanto magnus es, humilia te in omnibus et coram Deo inuenies gratiam. His igitur rex humilis, legibus absolutus, suae tamen reus fuit conscientiae. Quibus uinculis se edomare desiderans, diuinum sibi precatur auxilium, ut ab omni criminis labe mundetur. Et reuera, cum mitis et corde mansuetus egregia semper habuerit sanctus rex suae mansuetudinis et pietatis insignia, ita ut aduersariis suis frequenter ignouerit atque ab eorum nece abstinendum putauerit, non est mirum quod tam grauiter doleat noxium sibi obrepsisse peccatum. Et ideo a peccatis mortalibus liberari se postulauit, laudauit Dominum Deum suum, iustitiam Domini praedicauit, et exsultauit eius lingua iustitia de coelo prospicientis, quae processit de utero intactae Virginis.