MORALIA IN IOB. Epistula ad Leandrum. Reuerendissimo et sanctissimo fratri leandro coepiscopo gregorius seruus seruorum dei. Dudum te, frater beatissime, in constantinopolitana urbe cognoscens, cum me illic sedis apostolicae responsa constringerent et te illuc iniuncta pro causis fidei wisigotharum legatio perduxisset, omne in tuis auribus, quod mihi de me displicebat, exposui, quoniam diu longe que conuersionis gratiam distuli et postquam caelesti sum desiderio afflatus, saeculari habitu contegi melius putaui. Aperiebatur enim mihi iam de aeternitatis amore quid quaererem, sed inolita me consuetudo deuinxerat, ne exteriorem cultum mutarem. Cum que adhuc me cogeret animus praesenti mundo quasi specie tenus deseruire, coeperunt multa contra me ex eiusdem mundi cura succrescere, ut in eo iam non specie, sed, quod est grauius, mente retinerer. Quae tandem cuncta sollicite fugiens, portum monasterii petii et relictis quae mundi sunt, ut frustra tunc credidi, ex huius uitae naufragio nudus euasi. Quia enim plerumque nauem incaute religatam, etiam de sinu tutissimi litoris unda excutit, cum tempestas excrescit, repente me sub praetextu ecclesiastici ordinis in causarum saecularium pelago repperi et quietem monasterii, quam habendo non fortiter tenui, quam stricte tenenda fuerit, perdendo cognoui. Nam cum mihi ad percipiendum sacri altaris ministerium, oboedientiae uirtus opponitur, hoc sub ecclesiae colore susceptum est, quod, si inulte liceat, iterum fugiendo deflectatur. Post que hoc nolenti mihi atque renitenti cum graue esset altaris ministerium, etiam pondus est curae pastoralis iniunctum. Quod tanto nunc durius tolero, quanto me ei imparem sentiens in nulla fiduciae consolatione respiro. Quia enim mundi iam tempora malis crebrescentibus termino adpropinquante turbata sunt, ipsi nos, qui interius mysteriis deseruire credimur, curis exterioribus implicamur; sicut eo quoque tempore quo ad ministerium altaris accessi, hoc de me ignorante me actum est, ut sacri ordinis pondus acciperem, quatenus in terreno palatio licentius excubarem; ubi me scilicet multi ex monasterio fratres mei germana uincti caritate secuti sunt. Quod diuina factum dispensatione conspicio, ut eorum semper exemplo ad orationis placidum litus quasi anchorae fune restringerer, cum causarum saecularium incessabili impulsu fluctuarem. Ad illorum quippe consortium uelut ad tutissimi portus sinum terreni actus uolumina fluctus que fugiebam, et licet illud me ministerium ex monasterio abstractum, a pristinae quietis uita mucrone suae occupationis exstinxerat, inter eos tamen per studiosae lectionis alloquium, cotidianae me aspiratio compunctionis animabat. Tunc eisdem fratribus etiam cogente te placuit, sicut ipse meministi, ut librum beati iob exponere importuna me petitione compellerent et, prout ueritas uires infunderet, eis mysteria tantae profunditatis aperirem. Qui hoc quoque mihi in onere suae petitionis addiderunt, ut non solum uerba historiae per allegoriarum sensus excuterem, sed allegoriarum sensus protinus in exercitium moralitatis inclinarem, adhuc aliquid grauius adiungentes, ut intellecta quaeque testimoniis cingerem et prolata testimonia, si implicita fortasse uiderentur interpositione superadditae expositionis enodarem. mox uero in obscuro hoc opere atque ante nos hactenus indiscusso ad tanta me pertrahi ac talia agnoui, solo auditus pondere uictus, fateor, lassatus que succubui. Sed repente inter formidinem deuotionem que deprehensus, cum in largitorem munerum oculos mentis attollerem cunctatione postposita ilico certus attendi, quia impossibile esse non poterat, quod de fraternis mihi cordibus caritas imperabat. Fore quippe idoneum me ad ista desperaui, sed ipsa mei desperatione robustior ad illum spem protinus erexi, per quem aperta est lingua mutorum, qui linguas infantium facit disertas, qui immensos brutos que asinae ruditus per sensatos humani colloquii distinxit modos. Quid igitur mirum, si intellectum stulto homini praebeat, qui ueritatem suam, cum uoluerit, etiam per ora iumentorum narrat? Huius ergo robore considerationis accinctus, ariditatem meam ad indagandum fontem tantae profunditatis excitaui. Et quamuis eorum, quibus exponere compellebar, longe me uita transcenderet, iniuriosum tamen esse non credidi, si fluenta usibus hominum plumbi fistula ministraret. Vnde mox eisdem coram positis fratribus priora libri sub oculis dixi et, quia tempus paulo uacantius repperi, posteriora tractando dictaui, cum que mihi spatia largiora suppeterent, multa augens pauca subtrahens atque ita, ut inuenta sunt, nonnulla derelinquens ea, quae me loquente excepta sub oculis fuerant, per libros emendando composui, quia et cum postrema dictarem, quo stilo prima dixeram, sollicite attendi. Egi ergo, ut et ea quae locutus sum studiosa emendatione transcurrens quasi ad similitudinem dictatus erigerem et ea quae dictaueram non longe a colloquentis sermone discreparent, quatenus, dum hoc tenditur, illud attrahitur, edita modo dissimili res non dissimilis formaretur; quamuis tertiam huius operis partem, ut colloquendo protuli, paene ita dereliqui, quia, cum me fratres ad alia pertrahant, hanc subtilius emendari noluerunt. Quibus nimirum multa iubentibus dum parere modo per expositionis ministerium, modo per contemplationis ascensum, modo per moralitatis instrumentum uolui, hoc opus per triginta et quinque uolumina extensum, in sex codicibus expleui. Vnde et in eo saepe quasi postponere ordinem expositionis inuenior et paulo diutius contemplationis latitudini ac moralitatis insudo. Sed tamen quisquis de deo loquitur, curet necesse est, ut quicquid audientium mores instruit rimetur, et hunc rectum loquendi ordinem deputet, si cum opportunitas aedificationis exigit, ab eo se, quod loqui coeperat, utiliter deriuet. Sacri enim tractator eloquii morem fluminis debet imitari. Fluuius quippe dum per alueum defluit, si ualles ex latere concauas contingit, in eas protinus sui impetus cursum diuertit, cum que illas sufficienter impleuerit, repente sese in alueum refundit. Sic nimirum, sic diuini uerbi esse tractator debet, ut, cum de qualibet re disserit, si fortasse iuxta positam occasionem congruae aedificationis inuenerit, quasi ad uicinam uallem linguae undas intorqueat et, cum subiunctae instructionis campum sufficienter infuderit, ad sermonis propositi alueum recurrat. Sciendum uero est, quod quaedam historica expositione transcurrimus et per allegoriam quaedam typica inuestigatione perscrutamur, quaedam per sola allegoricae moralitatis instrumenta discutimus, nonnulla autem per cuncta simul sollicitius exquirentes tripliciter indagamus. Nam primum quidem fundamenta historiae ponimus; deinde per significationem typicam in arcem fidei fabricam mentis erigimus; ad extremum quoque per moralitatis gratiam, quasi superducto aedificium colore uestimus. Vel certe quid ueritatis dicta nisi reficiendae mentis alimenta credenda sunt? Quae modis alternantibus multipliciter disserendo ferculum ori offerimus, ut inuitati lectoris quasi conuiuae nostri fastidium repellamus, qui, dum sibi multa apposita considerat, quod elegantius decernit, adsumat. Aliquando uero exponere aperta historiae uerba neglegimus, ne tardius ad obscura ueniamus; aliquando autem intellegi iuxta litteram nequeunt, quia superficie tenus accepta nequaquam instructionem legentibus, sed errorem gignunt. Ecce etenim dicitur: sub quo curuantur qui portant orbem. Et de tanto uiro quis nesciat, quod nequaquam uanas poetarum fabulas sequitur, ut mundi molem subuehi giganteo sudore suspicetur? Qui rursum pressus percussionibus dicit: elegit suspendium anima mea et mortem ossa mea. Et quis rectum sapiens credat uirum tanti praeconii, quem uidelicet constat ab interno iudice praemia pro patientiae uirtute recipere, decreuisse inter uerbera suspendio uitam finire? Aliquando etiam ne fortasse intellegi iuxta litteram debeant, ipsa se uerba litterae impugnant. Ait namque: pereat dies in qua natus sum, et nox in qua dictum est: conceptus est homo. Et paulo post subicit: occupet eum caligo et inuoluatur amaritudine. Atque in eiusdem noctis maledictione subiungit: sit nox illa solitaria. Qui nimirum natiuitatis dies ipso impulsu temporis euolutus stare non poterat. Quo igitur pacto hunc inuolui caligine optabat? Elapsus quippe iam non erat et tamen, si in rerum natura subsisteret, sentire amaritudinem nequaquam posset. Constat ergo, quod nullo modo de die insensibili dicitur, qui sensu percuti amaritudinis optatur. Et si conceptionis nox reliquis noctibus coniuncta discesserat, quo pacto hanc fieri solitariam exorat? Quae ut a lapsu temporis figi non potuit, ita etiam nec a reliquarum noctium coniunctione separari. Qui rursum dicit: usquequo non parcis mihi nec dimittis me, ut glutiam saliuam meam? Et tamen paulo superius dixerat: quae prius tangere nolebat anima mea, nunc prae angustia cibi mei sunt. Quis autem nesciat saliuam facilius posse glutiri, quam cibum? Qui itaque se sumere cibum denuntiat, incredibile est ualde, quo ordine glutire posse saliuam negat. Atque iterum dicit: peccaui, quid faciam tibi, o custos hominum? Vel certe: consumere me uis peccatis adolescentiae meae? Et tamen alia responsione subiungit: neque enim reprehendit me cor meum in omni uita mea. Quo igitur pacto a corde suo minime in omni uita reprehenditur, qui se peccasse publica uoce testatur? Neque enim simul umquam conueniunt culpa operis et inreprehensibilitas cordis. Sed nimirum uerba litterae, dum collata sibi conuenire nequeunt, aliud in se aliquid quod quaeratur ostendunt, ac si quibusdam uocibus dicant: dum nostra nos conspicitis superficie destrui, hoc in nobis quaerite, quod ordinatum sibi que congruens apud nos ualeat intus inueniri. Aliquando autem qui uerba accipere historiae iuxta litteram neglegit, oblatum sibi ueritatis lumen abscondit, cum que laboriose inuenire in eis aliquid intrinsecus appetit, hoc, quod foris sine difficultate assequi poterat, amittit. Sanctus namque uir dicit: si negaui quod uolebant pauperibus et oculos uiduae exspectare feci; si comedi buccellam meam solus et non comedit pupillus ex ea; si despexi praetereuntem eo, quod non habuerit indumentum, et absque operimento pauperem; si non benedixerunt mihi latera eius et de uelleribus ouium mearum calefactus est. Quae uidelicet si ad allegoriae sensum uiolenter inflectimus, cuncta eius misericordiae facta uacuamus. Diuinus etenim sermo sicut mysteriis prudentes exercet, sic plerumque superficie simplices refouet. Habet in publico unde paruulos nutriat, seruat in secreto unde mentes sublimium in admiratione suspendat. Quasi quidam quippe est fluuius, ut ita dixerim, planus et altus, in quo et agnus ambulet et elephas natet. Vt ergo uniuscuiusque loci opportunitas postulat, ita se per studium ordo expositionis immutat, quatenus tanto uerius sensum diuinae locutionis inueniat, quanto ut res quaeque exegerit, per causarum species alternat. Quam uidelicet expositionem recensendam tuae beatitudini, non quia uelut dignam debui, sed quia te petente memini me promisisse, transmisi. In qua quicquid tua sanctitas tepidum incultum que reppererit, tanto mihi celerrime indulgeat, quanto hoc me aegrum dicere non ignorat. Nam dum molestia corpus atteritur, afflicta mente etiam dicendi studia languescunt. Multa quippe annorum iam curricula deuoluuntur, quod crebris uiscerum doloribus crucior, horis momentis que omnibus fracta stomachi uirtute lassesco, lentis quidem, sed tamen continuis febribus anhelo. Inter que haec dum sollicitus penso, quia scriptura teste: omnis filius, qui a deo recipitur, flagellatur, quo malis praesentibus durius deprimor, eo de aeterna certius praesumptione respiro. Et fortasse hoc diuinae prouidentiae consilium fuit, ut percussum iob percussus exponerem, et flagellati mentem melius per flagella sentirem. Sed tamen recte considerantibus liquet, quia aduersitate non modica laboris mei studio in hoc molestia corporalis obsistit, quod carnis uirtus cum locutionis ministerium exhibere uix sufficit, mens digne non potest intimare quod sentit. Quid namque est officium corporis nisi organum cordis? Et quamlibet peritus sit cantandi artifex, explere artem non ualet, nisi ad hanc sibi et ministeria exteriora concordent, quia nimirum canticum, quod docta manus imperat, quassata organa proprie non resultant nec artem flatus exprimit, si scissa rimis fistula stridet. Quanto itaque grauius expositionis meae qualitas premitur, in qua dicendi gratiam sic fractura organi dissipat, ut hanc peritiae ars nulla componat? Quaeso autem ut huius operis dicta percurrens, in his uerborum folia non requiras, quia per sacra eloquia ab eorum tractatoribus infructuosae loquacitatis leuitas studiose compescitur, dum in templo dei nemus plantari prohibetur. Et cuncti procul dubio scimus quia, quoties in foliis male laetae segetis culmi proficiunt, minori plenitudine spicarum grana turgescunt. Vnde et ipsam loquendi artem, quam magisteria disciplinae exterioris insinuant, seruare despexi. Nam sicut huius quoque epistolae tenor enuntiat, non metacismi collisionem fugio, non barbarismi confusionem deuito, situs modos que etiam et praepositionum casus seruare contemno, quia indignum uehementer existimo, ut uerba caelestis oraculi restringam sub regulis donati. Neque enim haec ab ullis interpretibus, in scripturae sacrae auctoritate seruata sunt. Ex qua nimirum quia nostra expositio oritur, dignum profecto est, ut quasi edita soboles speciem suae matris imitetur. Nouam uero translationem dissero; sed cum probationis causa me exigit, nunc nouam nunc ueterem per testimonia adsumo, ut, quia sedes apostolica cui deo auctore praesideo utraque utitur, mei quoque labor studii ex utraque fulciatur. Praefatio Inter multos saepe quaeritur, quis libri beati iob scriptor habeatur. Et alii quidem moysen, alii unum quemlibet ex prophetis scriptorem huius operis fuisse suspicantur. Quia enim in libro geneseos iobab de stirpe esau descendisse et bale filio beor in regnum successisse describitur, hunc beatum iob longe ante moysi tempora exstitisse crediderunt, morem profecto sacri eloquii nescientes, quia in superioribus suis partibus solet breuiter longe post secutura perstringere, cum studet ad alia subtilius enumeranda properare. Vnde et illic iobab, priusquam reges in israel existerent, fuisse memoratur. Nequaquam ergo exstitisse ante legem cognoscitur, qui israeliticorum iudicum tempore fuisse signatur. Quod dum quidam minus caute considerant, moysen gestorum illius quasi longe antepositi scriptorem putant, ut uidelicet is qui potuit ad eruditionem nostram legis praecepta edere, ipse credatur etiam ex gentilis uiri historia, uirtutis ad nos exempla mandasse. Nonnulli uero, ut dictum est, scriptorem huius operis unum quemlibet de prophetis arbitrantur asserentes quod nullus tam mystica dei uerba cognoscere potuit, nisi cuius mentem prophetiae spiritus ad superna subleuauit. Sed quis haec scripserit, ualde superuacue quaeritur, cum tamen auctor libri spiritus sanctus fideliter credatur. Ipse igitur haec scripsit, qui scribenda dictauit. Ipse scripsit, qui et in illius opere inspirator exstitit et per scribentis uocem imitanda ad nos eius facta transmisit. Si magni cuiusdam uiri susceptis epistolis legeremus uerba sed quo calamo fuissent scripta quaereremus, ridiculum profecto esset non epistolarum auctorem scire sensum que cognoscere, sed quali calamo earum uerba impressa fuerint indagare. Cum ergo rem cognoscimus, eius que rei spiritum sanctum auctorem tenemus, quia scriptorem quaerimus, quid aliud agimus, nisi legentes litteras, de calamo percontamur? Arbitrari tamen uerius possumus, quod isdem beatus iob, qui certamina spiritalis pugnae sustinuit, etiam consummatae suae uictoriae gesta narrauit. Nec mouere debet quod in eodem libro dicitur: dixit iob; uel: haec atque illa pertulit iob. Moris enim scripturae sacrae est ut ipsi qui scribunt, sic de se in illa quasi de aliis loquantur. Hinc est enim quod moyses ait: erat moyses mitissimus super omnes homines, qui morabantur in terra. Hinc ioannes dicit: discipulus ille, quem diligebat iesus. Hinc lucas ait: quod ambularent duo ex discipulis in uia, cleophas et alius; quem profecto alium, dum tam studiose tacuit, ut quidam dicunt, nisi seipsum fuisse monstrauit. Scriptores igitur sacri eloquii, quia impulsu sancti spiritus agitantur, sic de se in illo testimonium tamquam de aliis proferunt. Sanctus ergo spiritus per moysen locutus est de moyse; sanctus spiritus per ioannem locutus est de ioanne. Paulus quoque quia non ex se ipso loqueretur, insinuat dicens: an experimentum quaeritis eius qui in me loquitur christus? Hinc est quod angelus qui moysi apparuisse describitur, modo angelus, modo dominus memoratur. Angelus uidelicet propter hoc, quod exterius loquendo seruiebat; dominus autem dicitur quia interius praesidens loquendi efficaciam ministrabat. Cum ergo loquens ab interiore regitur et per obsequium angelus et per inspirationem dominus nominatur. Hinc dauid ait: attendite popule meus legem meam; inclinate aurem uestram in uerba oris mei. Non enim lex dauid, aut populus dauid, sed personam eius, ex quo loquebatur, assumens, ipsius auctoritate loquitur, cuius inspiratione replebatur. Hoc cotidie fieri in ecclesia cernimus, si uigilanter intuemur. Nam stans in medio populi lector clamat: ego sum deus abraham, deus isaac et deus iacob. Et quod ipse deus sit, uere profecto non dicit nec tamen per hoc quod dicit, ueritatis regulam deserit, quia cui ministerium lectione exhibet, eius dominium uoce praetendit. Itaque scriptores sacri eloquii, quia repleti sancto spiritu super se trahuntur, quasi extra semetipsos fiunt et sic de se sententias, quasi de aliis proferunt. Vnde et beatus iob sancto spiritu afflatus, potuit sua gesta, quae erant uidelicet supernae aspirationis dona, quasi non sua scribere, quia eo alterius erant quae loquebatur quo homo loquebatur quae dei sunt. Et eo alter quae erant illius loquebatur, quo spiritus sanctus loquebatur quae hominis sunt. Sed iam debemus ista postponere et ad consideranda sacrae historiae gesta properare. Omnis homo eo ipso quo homo est, suum intellegere debet auctorem cuius uoluntati tanto magis seruiat, quanto se quia de se ipso nihil sit pensat; ecce autem conditi deum considerare negleximus. Adhibita sunt praecepta, praeceptis quoque obtemperare noluimus. Adiunguntur exempla, ipsa quoque imitari exempla declinauimus quae et edidisse nobis positos sub lege conspicimus. Quia enim deus aperte quibusdam sub lege positis locutus est, quasi alienos nos ab eisdem praeceptis aspicimus quibus haec specialiter locutus non est. Vnde ad confutandam impudentiam nostram, gentilis homo ad exemplum deducitur ut quia oboedire homo legi sub lege positus despicit, eius saltem comparatione euigilet, qui sine lege legaliter uixit. Erranti igitur homini data est lex; erranti uero etiam sub lege adducitur testimonium eorum qui extra legem sunt, ut quia conditionis nostrae ordinem seruare noluimus, praeceptis admoneremur. Et quia praeceptis oboedire contempsimus, exemplis confunderemur nec, ut dictum est, eorum exemplis quos lex astringeret, sed quos lex a peccato nulla cohiberet. Circumscripsit nos diuina prouidentia, circumuenit excusationem nostram undique conclusus est aditus tergiuersationis humanae. Homo gentilis, homo sine lege, ad medium adducitur, ut eorum qui sub lege sunt prauitas confundatur. Quod bene per prophetam ac breuiter dicitur: erubesce, sidon, ait mare. In sidone quippe figuratur stabilitas in lege positorum; in mari autem, uita gentilium. Erubesce ergo sidon, ait mare, quia ex uita gentilium redarguitur uita sub lege positorum, atque ex actione saecularium confunditur actio religiosorum, dum illi etiam promittendo non seruant quae in praeceptis audiunt. Et isti uiuendo ea custodiunt, in quibus nequaquam mandatis legalibus astringuntur. Qua uero auctoritate liber iste sit praeditus, ipsa sacrarum paginarum soliditas attestatur, dum per ezechielem prophetam dicitur quod tres solummodo uiri liberentur: noe scilicet, daniel et iob. Nec immerito inter hebraeorum uitas, in auctoritatis reuerentia uita iusti gentilis adducitur, quia redemptor noster, sicut ad redemptionem iudaeorum et gentilium uenit, ita se iudaeorum et gentilium prophetari uocibus uoluit, ut per utrumque populum diceretur, qui pro utroque populo quandoque pateretur. Vir itaque iste summis uiribus fultus, sibi notus erat et deo, qui si non flagellaretur a nobis nullatenus agnosceretur. Virtus quippe etiam per quietem se exercuit sed uirtutis opinio commota per flagella flagrauit. Et qui quietus in se ipso quod erat continuit, commotus ad notitiam omnium odorem suae fortitudinis aspersit. Sicut enim unguenta redolere latius nesciunt nisi commota et sicut aromata flagrantiam suam non nisi cum incenduntur expandunt; ita sancti uiri omne quod uirtutibus redolent in tribulationibus innotescunt. Vnde et recte in euangelio dicitur: si habueritis fidem sicut granum sinapis, dicetis huic monti: transi hinc et transibit. Granum quippe sinapis nisi conteratur, nequaquam uis uirtutis eius agnoscitur. Nam non contritum lene est si uero conteratur; inardescit, et quod in se acerrimum latebat, ostendit. Sic unusquisque uir sanctus cum non pulsatur, despicabilis ac lenis aspicitur; si qua uero illum tritura persecutionis opprimat mox omne, quod calidum sapit ostentat; atque in feruorem uirtutis uertitur, quicquid in illo ante despicabile infirmum que uidebatur. Quodque in se per tranquillitatis tempora libens operuerat, exagitatus tribulationibus coactus innotescit. Vnde bene per prophetam dicitur: in die mandauit dominus misericordiam suam et in nocte declarauit. Misericordia enim domini in die mandatur, quia in tranquillo tempore cognoscendo percipitur; in nocte uero declaratur quia donum, quod in tranquillitate sumitur, tribulationibus manifestatur. Sed subtilius perscrutandum est cur tot flagella pertulit, qui se in tanta uirtutum custodia sine reprehensione seruauit. Humilitatem quippe habuit quia et ipse testatur: si contempsi iudicium subire cum seruo meo et ancilla mea, cum disceptarent aduersum me. Hospitalitatem exhibuit, sicut ipse perhibet, dicens: foris non mansit peregrinus, ostium meum uiatori patuit. Disciplinae uigorem tenuit sicut ipse indicat dicens: principes cessabant loqui et digitum superponebant ori suo. Mansuetudinem in uigore custodiuit sicut ipse fatetur dicens: cum que sederem quasi rex, circumstante exercitu, eram tamen maerentium consolator. Eleemosinarum largitatem amplexus est, sicut ipse insinuat dicens: si comedi bucellam meam solus et non comedit pupillus ex ea. Cum igitur omnia uirtutum mandata perficeret, unum ei deerat, ut etiam flagellatus agere gratias sciret. Notum erat quia seruire deo inter dona nouerat sed dignum fuerat ut districtio seueritatis inquireret utrum deuotus deo et inter flagella permaneret. Poena quippe interrogat, si quietus quis ueraciter amat. Quem hostis quidem ut deficeret petiit sed ut proficeret accepit. Fieri enim dominus benigne permisit quod diabolus inique postulauit. Nam cum idcirco illum expetisset hostis ut consumeret, tentando egit ut eius merita augeret. Scriptum quippe est: in omnibus his non peccauit iob labiis suis. Et quidem quaedam uerba responsionum illius imperitis lectoribus aspera resonant quia sanctorum dicta pie intellegere sicut dicuntur, ignorant; et quia animum dolentis et iusti in semetipsis assumere nesciunt ideo doloris uerba bene interpretari non possunt. Mentem quippe patientis bene pensare nouit condescensio passionis. Credunt ergo beatum iob in suis sermonibus deliquisse, minus caute intuentes, quia si beati iob responsa redarguunt, falsam etiam de eo domini sententiam fuisse testantur. Diabolo namque a domino dicitur: considerasti seruum meum iob quod non sit ei similis in terra: uir simplex et rectus ac timens deum et recedens a malo? Cui mox a diabolo respondetur: numquid gratis iob colit deum? Nonne tu uallasti eum cunctam que familiam eius? Sed mitte manum tuam et tange eum, si non in faciem benedixerit tibi. Hostis itaque in beato iob uires suas exercuit sed tamen certamen contra deum assumpsit. Inter deum itaque et diabolum beatus iob in medio materia certaminis fuit. Quisquis ergo sanctum uirum inter flagella positum, dictis suis peccasse asserit, quid aliud quam deum qui pro illo proposuerat, excessisse reprehendit? Ipse quippe in se tentati causam suscipere uoluit, qui eum et ante flagella praetulit et praeferens tentari per flagella permisit. Si ergo excessisse iob dicitur, laudator illius succubuisse perhibetur, quamuis eum nullatenus deliquisse etiam dona testantur. Quis enim nesciat quod culpis non praemia, sed poenae debeantur? Qui ergo duplicia recipere quae amiserat meruit, ex remuneratione docuit quia nequaquam uitium sed uirtus fuit omne quod dixit. Assertioni quoque huic adhuc adiungitur, quod ipse pro amicis delinquentibus intercedit. In grauibus namque peccatis quis positus, dum suis premitur, aliena non diluit. Mundus ergo ostenditur esse de se qui emundationem potuit obtinere pro aliis. Si uero hoc quibusdam displicet, quod bona sua ipse narrauit, sciendum est quia inter tot rerum damna, inter tot corporis uulnera, inter tot pignorum funera, amicis ad consolationem uenientibus et ad increpationem erumpentibus de uita sua desperare cogebatur; et quem tot detrimenta afflixerant, contumeliosa insuper increpantium uerba feriebant. Hi namque, qui ad consolandum uenerant dum quasi eius iniustitiae exprobrabant, desperare eum de semetipso funditus compellebant. Quod ergo bona sua ad mentem reuocat, non se per iactantiam eleuat; sed quasi collapsum inter uerba et uulnera ad spem animum reformat. Graui enim desperationis telo mens percutitur, cum supernae irae tribulationibus premitur et linguarum foris opprobriis arguitur. Beatus igitur iob tot dolorum iaculatione confossus dum labefactari per opprobria timuit, ad statum se fiduciae ex anteacta uita confirmando reuocauit. Nequaquam ergo in arrogantiae uitium cecidit quia contra internum desperationis impulsum, per exteriora praeconiorum suorum uerba pugnauit, ut dum bona quae fecerat diceret, nequaquam de bono quod quaesierat desperaret. Sed iam nunc ipsum ordinem tentationis eius exsequamur. Inimicus saeuiens et sancti uiri ualidissimum pectus debellare contendens, cunctas contra eum tentationum machinas erexit. Abstulit substantiam, interfecit filios, percussit corpus, instigauit uxorem, amicos ad consolationem adduxit. Sed in asperitatem increpationis excitauit alium quoque amicum durius increpantem in extrema et acriori inuectione seruauit ut saltem crebrius feriendo cor attingeret quod nouo uulnere semper iteraret. Quia enim in saeculo potentem uidit damnis substantiae eum moueri credidit quem non concussum decem filiorum morte pulsauit. Videns autem quia ad augmentum diuinae laudis etiam ex uulnere creuit orbitatis petiit feriendam salutem corporis. Intuens etiam quia per dolorem corporis peruenire nequiuerit ad passionem mentis, instigauit uxorem. Ciuitatem quippe, quam expugnare appetiit, nimis munitam uidit; et idcirco exterius tot plagas inferens, quasi foras exercitum admouit; animum uero uxoris in uerbis malae persuasionis accendens, quasi intus ciuium corda corrupit. Ex bellis exterioribus discimus quid de interioribus sentiamus. Inimicus namque saeuiens et urbem circumfusis exercitibus uallans, si eius munimina inuicta conspexerit, ad alia se pugnandi argumenta conuertit ut intus etiam quorumdam ciuium corda corrumpat, quatenus, cum extrinsecus impugnatores admouerit, interius quoque habeat adiutores atque increscente belli foras certamine de quorum intus fide confiditur, eorum perfidia urbs destituta capiatur. Itaque exterius quasi ariete constituto, murum ciuitatis istius tot ictibus perculit quot uicibus aduersa nuntiauit. Intus autem quasi ciuium corda corrupit dum fortia urbis huius munimina persuasione destruere coniugis studuit. Foras itaque admouit impetum belli, intus uenena consilii, ut tanto citius urbem caperet, quanto eam exterius interius que turbaret. Quia autem nonnumquam plus conturbant uerba quam uulnera, amicorum ut dictum est, se linguis armauit. Qui quidem quia seniores erant de eorum uerbis minus fortasse dolere poterat. Heliu iunior subrogatur, ut sanctum pectus tanto acriori uulnere percuteret, quanto contra illud ictus brachii uilioris excitaret. Ecce ad feriendum inuictissimum robur inimicus saeuiens, quot tentationum iacula inuenit; ecce quot obsidionum machinamenta circumposuit; ecce quot percussionum tela transmisit; sed in his omnibus mansit mens imperterrita, stetit ciuitas inconcussa. Student hostes cum contra faciem ueniunt, alios ex occulto transmittere, qui eo licentius pugnantis latus feriant, quo is qui pugnat intentius uenientes hostes contra faciem aspectat. Igitur iob, in huius certaminis bello deprehensus, suscepit damna quasi hostes contra faciem; sustinuit uerba consolantium quasi hostes ex latere. Sed in his omnibus circumacto grauitatis suae clypeo, ubique munitus astitit, undique uenientibus gladiis uigilanter obuiauit. Amissam substantiam tacite despicit, carnem in filiis mortuam aequanimiter dolet, carnem in se percussam patienter tolerat, carnem in coniuge male suadentem sapienter docet. Super haec amici in aspera correptione prosiliunt et pro sedando dolore uenientes, uim doloris adiungunt. Omnia ergo machinamenta tentationum sancto uiro uertuntur in augmenta uirtutum. per uulnera quippe probatur eius patientia; per uerba exercetur eius sapientia. Vbique fortiter occurrit, quia et flagella robore et uerba ratione superauit. Amici uero eius, qui ad consolationem quidem ueniunt, sed usque ad uerba increpationis excedunt, ignorantia magis credendi sunt, quam malitia deliquisse. Neque enim tantum uirum amicos iniquos habuisse credendum est sed dum discernere causam flagellorum nequeunt, in culpam dilabuntur. Percussionum quippe diuersa sunt genera. Alia namque est percussio, qua peccator percutitur ut sine retractatione puniatur; alia qua peccator percutitur ut corrigatur; alia qua nonnunquam quisque percutitur, non ut praeterita corrigat, sed ne uentura committat; alia qua plerumque percutitur per quam nec praeterita culpa corrigitur nec futura prohibetur sed ut, dum inopinata salus percussionem sequitur, saluantis uirtus cogitata ardentius ametur; cum que innoxius flagello atteritur ei per patientiam meritorum summa cumuletur. Aliquando enim peccator percutitur, ut absque retractatione puniatur sicut periturae iudaeae dicitur: plaga inimici percussi te, castigatione crudeli. Et rursum: quid clamas ad me super contritione tua? Insanabilis est dolor tuus. Aliquando peccator percutitur, ut corrigatur, sicut cuidam in euangelio dicitur: ecce sanus factus es, iam noli peccare ne tibi deterius aliquid contingat. Verba enim saluantis indicant, quia peccata praecedentia habiti uim doloris exigebant. Aliquando quisque non pro praeterita culpa diluenda, sed pro futura uitanda percutitur. Quod aperte paulus de semetipso testatur dicens: ne magnitudo reuelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis meae, angelus satanae qui me colaphizet. Qui enim non ait quia extulit sed ne extollat, aperte indicat quod percussione illa ne eueniat, compescitur, non autem quae euenit culpa purgatur. Nonnunquam uero quisque nec pro praeterita nec pro futura iniquitate percutitur, sed ut sola diuinae uirtutis potentia ex amputata percussione monstretur. Vnde cum domino in euangelio de caeco nato diceretur: hic peccauit, aut parentes eius, ut caecus nasceretur? Respondit dominus dicens: neque hic peccauit, neque parentes eius, sed ut manifestentur opera dei? In qua manifestatione quid agitur nisi ut ex flagello meritorum uirtus augeatur; et cum nulla praeterita iniquitas tergitur, magna de patientia fortitudo generetur. Vnde idem beatus iob praefertur prius uoce iudicis et post manui committitur tentatoris, quem post flagellum deus dum remunerans familiarius alloquitur, aperte quantum de uerbere creuerit indicatur. Amici ergo beati iob, dum percussionum genera distinguere nesciunt, percussum pro culpa crediderunt; et dum deum iustum in percussione sua conantur asserere, beatum iob compulsi sunt de iniustitia reprobare nescientes uidelicet quod idcirco flagellatus fuerat, ut pro flagello eius diuinae gloriae laus cresceret, non autem ut per flagella peccata quae nequaquam commiserat emendaret. Vnde et ad ueniam citius redeunt, quia ignorantia potius quam malitia peccauerunt. Quorum superbiam diuina iustitia eo uehementer humiliat, quo nequaquam illos ad suam gratiam, nisi per eum quem despexerant, reformat. Valde quippe elata mens retunditur, si ipsi super quem se extulit supponatur. Sed libet inter haec mira diuinae dispensationis opera cernere quomodo ad illuminandam noctem uitae praesentis astra quaeque suis uicibus in caeli faciem ueniant, quousque in finem noctis redemptor humanis generis quasi uerus lucifer surgat. Nocturnum namque spatium, dum decedentium succedentium que stellarum cursibus illustratur, magno caeli decore peragitur. Vt ergo noctis nostrae tenebras suo tempore editus uicissim que permutatus stellarum radius tangeret, ad ostendendam innocentiam uenit abel; ad docendam actionis munditiam uenit enoch; ad insinuandam longanimitatem spei et operis uenit noe; ad manifestandam oboedientiam uenit abraham; ad demonstrandam coniugalis uitae castimoniam uenit isaac; ad insinuandam laboris tolerantiam uenit iacob; ad rependendam pro malo bonae retributionis gratiam uenit ioseph; ad ostendendam mansuetudinem uenit moyses; ad informandam contra aduersa fiduciam uenit iosue; ad ostendendam inter flagella patientiam uenit iob. Ecce quam fulgentes stellas in caelo cernimus ut inoffenso pede operis iter nostrae noctis ambulemus. Nam cognitioni hominum diuina dispensatio quot iustos exhibuit, quasi tot astra super peccantium tenebras caelum misit, quousque uerus lucifer surgeret qui aeternum nobis mane nuntians, stellis ceteris clarius ex diuinitate radiaret. Quem electi omnes dum bene uiuendo praeeunt et rebus et uocibus prophetando promiserunt. Nullus etenim iustus fuit qui non eius per figuram nuntius exstiterit. Dignum quippe erat ut in semetipsis bonum omnes ostenderent, de quo et omnes boni essent et quod prodesse omnibus scirent. Vnde et sine cessatione promitti debuit quod et sine aestimatione dabatur percipi et sine fine retineri, ut simul omnia saecula dicerent quod in redemptione communi saeculorum finis exhiberet. Vnde et necesse fuit ut etiam beatus iob qui tanta incarnationis eius mysteria protulit, eum quem uoce diceret ex conuersatione signaret; et per ea quae pertulit, quae passurus esset ostenderet; tanto que uerius passionis illius sacramenta praediceret quanto haec non loquendo tantummodo, sed etiam patiendo prophetaret. Sed quia redemptor noster unam se personam cum sancta ecclesia quam assumpsit, exhibuit - de ipso enim dicitur: qui est caput omnium nostrum. Et de ecclesia eius scriptum est: corpus christi, quod est ecclesia - quisquis eum in semetipso significat, modo hunc ex capite modo ex corpore designat, ut non solum uocem capitis, sed etiam corporis teneat. Vnde et isaias propheta eiusdem domini uerba exprimens, ait: quasi sponso posuit mihi mitram et quasi sponsam ornauit me ornamento. Quia igitur ipse in capite sponsus, ipse est in corpore sponsa, necesse est ut cum nonnumquam aliquid de capite dicitur, sensim ac subito etiam ad uocem corporis deriuetur; et rursum cum de corpore aliquid dicitur, repente ad uocem capitis ascendatur. Beatus ergo iob uenturi cum suo corpore typum redemptoris insinuat; uxor uero eius quae eum ad maledicendum prouocat, uitam carnalium designat, qui intra sanctam ecclesiam incorrectis moribus positi, quo per fidem bonis iuxta sunt, eo per uitam durius premunt; quia dum quasi fideles uitari non possunt a fidelibus tanto deterius, quanto et interius tolerantur. Amici uero eius qui dum consulunt inuehuntur, haereticorum figuram exprimunt, qui sub specie consulenti agunt negotium seducendi. Vnde et ad beatum iob quasi pro domino loquuntur, sed tamen a domino non approbantur; quia uidelicet omnes haeretici deum dum defendere nituntur, offendunt. Vnde eis aperte et ab eodem sancto uiro dicitur: disputare cum deo cupio; prius uos ostendens fabricatores mendacii et cultores peruersorum dogmatum. Constat ergo eos haereticorum typum errando gerere quos sanctus uir redarguit cultui peruersorum dogmatum deseruire. Omnis uero haereticus in eo quod deum defendere cernitur, ueritati illius aduersatur, psalmista attestante, qui ait: ut destruas inimicum et defensorem. Inimicus quippe et defensor est, qui deum quem praedicat impugnat. Nam quia beatus iob uenturi redemptoris speciem teneat, etiam nomine demonstrat. Iob quippe interpretatur dolens. Quo nimirum dolore uel mediatoris passio uel sanctae ecclesiae labor exprimitur, quae multiplici praesentis uitae fatigatione cruciatur. Amici quoque eius ex uocabulo nominis. Meritum suae indicant actionis. Nam eliphaz latina lingua dicitur domini contemptus. Et quid aliud haeretici faciunt nisi quod, dum falsa de deo sentiunt, eum superbiendo contemnunt? Baldad interpretatur uetustas sola. Bene autem omnes haeretici in his quae de domino loquuntur dum non intentione recta sed appetitione temporalis gloriae uideri praedicatores appetunt, uetustas sola nominantur. Ad loquendum quippe non zelo noui hominis sed uitae ueteris prauitate concitantur. Sophar quoque latino sermone dicitur dissipatio speculae, uel speculatorem dissipans. Mentes namque fidelium ad contemplanda sese superna erigunt, sed dum haereticorum uerba peruertere recta contemplantes appetunt, speculam dissipare conantur. In tribus itaque amicorum iob nominibus, tres haereticarum mentium perditionis casus exprimuntur. Nisi enim deum contemnerent, nequaquam de illo peruersa sentirent; et nisi uetustatis cor traherent, in nouae uitae intellegentia non errarent; et nisi speculationem bonorum destruerent, nequaquam eos superna iudicia tam districto examine pro uerborum suorum culpa reprobarent. Contemnendo igitur deum, in uetustate se retinent sed in uetustate retinendo, paruis suis sermonibus speculationi rectorum nocent. Quia uero nonnumquam haeretici diuinae gratiae largitate perfusi ad unitatem sanctae ecclesiae redeunt, bene hoc ipsa amicorum reconciliatione signatur. Pro quibus tamen beatus iob exorare praecipitur quia haereticorum sacrificia accepta deo esse nequeunt nisi pro eis uniuersalis ecclesiae manibus offerantur, ut eius meritis remedium salutis inueniant, quam uerborum iaculis impugnando feriebant. Vnde et septem pro eis sacrificia memorantur oblata, quia dum septiformis gratiae spiritum confitentes accipiunt quasi septem oblationibus expiantur. Hinc est quod in ioannis apocalypsi per septem ecclesiarum numerum uniuersalis ecclesia designatur. Hinc per salomonem de sapientia dicitur: sapientia aedificauit sibi domum, excidit columnas septem. Ipso ergo sacrificiorum numero reconciliati haeretici, quid prius fuerint exprimunt, qui perfectioni septiformis gratiae non nisi redeundo iunguntur. Bene autem tauros pro se et arietes obtulisse describuntur. In tauro quippe ceruix superbiae; in ariete autem ducatus gregum sequentium designatur. Quid est ergo pro eis tauros et arietes mactare nisi eorum superbum ducatum interficere, ut de se humilia sentiant et post se corda innocentium non seducant? Ceruice enim tumenti ab ecclesiae unitate resilierant et infirmos post se populos quasi sequentes greges trahebant. Veniant igitur ad beatum iob, id est reuertantur ad ecclesiam et septenario numero tauros et arietes mactandos offerant, qui ut uniuersali ecclesiae coniungantur, humilitate interueniente interficiant quicquid prius tumidum de superbo ducatu sapiebant. Per heliu autem, qui rectis quidem sensibus loquitur sed ad stulta elationis uerba deriuatur, persona uniuscuiusque arrogantis exprimitur. Multi namque intra sanctam ecclesiam positi, recta quae sapiunt recte proferre contemnunt. Vnde et diuina increpatione arguitur nec tamen pro illo sacrificium offertur, quia fidelis quidem est sed tamen arrogans; per ueritatem credulitatis intus est sed per tumoris sui obstaculum acceptabilis non est. Hinc ergo increpatio redarguit sed sacrificium non reducit, quia in ea quidem fide est in qua esse debuit, sed superna hunc iustitia increpans pro superfluis repellit. Vnde et bene heliu latino sermone dicitur deus meus iste uel deus dominus. Arrogantes enim uiri intra sanctam ecclesiam, quamuis deum elate uiuendo refugiunt eum tamen ueraciter credendo confitentur. Quid est enim, deus meus iste, nomine dicere, nisi eum, cui credidit, aperta professione monstrare? Vel quid est, deum dominum dicere nisi hunc et deum per diuinitatem credere et dominum ex incarnatione perhibere? Bene autem post damna rerum, post funera pignorum, post cruciatus uulnerum, post certamina pugnas que uerborum, duplici remuneratione subleuatur, quia nimirum sancta ecclesia, adhuc etiam in hac uita posita, pro laboribus quos sustinet, duplicia munera recipit; cum susceptis plene gentibus in fine mundi iudaeorum etiam ad se corda conuertit. Hinc enim scriptum est: donec plenitudo gentium introiret et sic omnis israel saluus fieret. Duplicia et postmodum recipiet, quia finito labore praesentis temporis, non solum ad animarum gaudium sed etiam ad beatitudinem corporum ascendit. Vnde bene per prophetam dicitur: in terra sua duplicia possidebunt. Sancti quippe in terra uiuentium duplicia possident, quia nimirum beatitudine mentis simul et corporis gaudent. Vnde ioannes in apocalypsi quia ante resurrectionem corporum clamantes sanctorum animas uidit, accepisse eas stolas singulas aspexit dicens: et datae sunt illis singulae stolae albae et dictum est illis, ut requiescerent tempus adhuc modicum, donec impleretur numerus conseruorum et fratrum eorum. Ante resurrectionem quippe stolas singulas accepisse dicti sunt quia sola adhuc mentis beatitudine perfruuntur. Binas ergo accepturi sunt, quando cum animarum perfecto gaudio, etiam corporum incorruptione uestientur. Recte autem afflictio quidem beati iob dicitur sed quantitas temporis in eius afflictione reticetur, quia sanctae ecclesiae in hac uita tribulatio cernitur, sed quanto hic tempore conterenda atque differenda sit ignoratur. Vnde et ore ueritatis dicitur: non est uestrum nosse tempora uel momenta quae pater posuit in sua potestate. Per hoc ergo quod beati iob passio dicitur, docemur quod experimento nouimus. Per hoc uero quod quantitas temporis in passione reticetur, docemur quid nescire debeamus. In longum praefationis uerba protraximus, ut quasi totum breuiter perstringendo loqueremur. Sed quia ad loquendi initium, diu loquendo, peruenimus debemus prius historiae radicem figere ut ualeamus mentem postmodum de allegoriarum fructu satiare. LIBER 1 [sensus litteralis] C. 1Vir erat in terra Hus nomine Iob. Idcirco sanctus uir ubi habitauerit dicitur ut eius meritum uirtutis exprimatur. Hus namque quis nesciat quod sit terra gentilium? Gentilitas autem eo obligata uitiis exstitit quo cognitionem sui conditoris ignorauit. Dicatur itaque ubi habitauerit ut hoc eius laudibus proficiat, quod bonus inter malos fuit. Neque enim ualde laudabile est bonum esse cum bonis sed bonum esse cum malis. Sicut enim grauioris culpae est inter bonos bonum non esse, ita immensi est praeconii, bonum etiam inter malos exstitisse. Hinc est quod isdem beatus Iob sibimet attestatur, dicens: Frater fui draconum et socius struthionum. Hinc Petrus magnis Loth laudibus extulit quod bonum inter reprobos inuenit dicens: Et iustum Loth oppressum a nefandorum iniuria conuersatione eripuit. Aspectu enim et auditu iustus erat, habitans apud eos qui de die in diem animam iusti iniquis operibus cruciabant. Qui nimirum cruciari non posset nisi praua propinquorum opera et audiret et cerneret. Et tamen aspectu et auditu iustus dicitur, quia iniquorum uita, non delectando iusti aures atque oculos sed feriendo tangebat. Hinc Paulus discipulis dicit: In medio nationis prauae et peruersae, inter quos lucetis sicut luminaria in mundo. Hinc angelo Pergami ecclesiae dicitur: Scio ubi habitas, ubi sedes est satanae; et tenes nomen meum et non negasti fidem meam. Hinc sancta ecclesia sponsi uoce laudatur, cum ei in amoris cantico dicitur: sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Bene ergo beatus iob, memorata terra gentili inter iniquos uixisse describitur ut, iuxta sponsi praeconium, inter spinas lilium creuisse monstretur. Vbi recte mox subditur: simplex, et rectus. Nonnulli namque ita sunt simplices ut rectum quid sit ignorent. Sed eo uerae simplicitatis innocentiam deserunt quo ad uirtutem rectitudinis non assurgunt, quia, dum cauti esse per rectitudinem nesciunt, nequaquam innocentes persistere per simplicitatem possunt. Hinc est quod paulus discipulos admonet dicens: uolo uos sapientes esse in bono, simplices autem in malo. Hinc rursum dicit: nolite pueri effici sensibus sed malitia paruuli estote. Hinc per semetipsam ueritas discipulis praecipit, dicens: estote prudentes sicut serpentes et simplices sicut columbae. Vtraque enim necessario sunt in admonitione coniuncta ut et simplicitatem columbae astutia serpentis instrueret, et rursum serpentis astutiam columbae simplicitas temperaret. Hinc est quod sanctus spiritus praesentiam suam hominibus, non in columba solummodo, sed etiam in igne patefecit. Per columbam quippe simplicitas per ignem uero zelus indicatur. In columba igitur et in igne ostenditur, quia quicumque illo pleni sunt, sic mansuetudini simplicitatis inseruiunt ut contra culpas delinquentium etiam zelo rectitudinis accendantur. Sequitur: timens deum et recedens a malo. Deum timere est nulla quae facienda sunt bona praeterire. Vnde per salomonem dicitur: qui deum timet nihil neglegit. Sed quia nonnulli sic bona quaedam faciunt ut tamen a quibusdam malis minime suspendantur, bene postquam timens deum dicitur, recedens quoque a malo perhibetur. Scriptum quippe est: declina a malo et fac bonum. Neque enim bona deo accepta sunt quae ante eius oculos malorum admistione maculantur. Hinc namque per salomonem dicitur: qui in uno offenderit, multa bona perdit. Hinc iacobus attestatur dicens: quicumque totam legem seruauerit, offendat autem in uno, factus est omnium reus. Hinc paulus ait: modicum fermentum totam massam corrumpit. Beatus igitur iob ut ostendatur quam mundus in bonis exstitit, solerter indicatur quam alienus a malis fuit. Mos uero esse narrantium solet ut cum palaestrae certamen insinuant, prius luctantium membra describant quam latum ualidum que sit pectus, quam sanum, quam pleni tumeant lacerti, quam subterpositus uenter nec mole grauet, nec extenuatione debilitet. Vt cum prius aptos certamini artus ostenderint tunc demum magnae fortitudinis ictus narrent. Quia ergo athleta noster contra diabolum fuerat certaturus, quasi ante arenae spectaculum, sacrae scriptor historiae in athleta hoc spiritales uirtutes enumerans, mentis membra describens ait: erat uir ille simplex et rectus, ac timens deum et recedens a malo; ut, dum membrorum positio magna cognoscitur, ex hac ipsa iam forti positione subsequens etiam uictoria praenoscatur. Sequitur: nati que sunt ei septem filii et tres filiae. Saepe ad auaritiam cor parentis illicit fecunditas prolis. Eo enim ad ambitum congregandae hereditatis accenditur, quo multis heredibus fecundatur. Vt ergo beati iob quam sancta mens fuerit, ostendatur et iustus dicitur et multae prolis pater fuisse perhibetur. Qui in libri sui exordio deuotus sacrificiis offerendis asseritur, promptus autem largitatibus etiam post a semetipso memoratur. Pensemus ergo quanta fortitudine praeditus exstitit, quem ad hereditatis tenaciam nec tot haeredum affectus inclinauit. Sequitur: et fuit possessio eius septem millia ouium et tria millia camelorum quingenta quoque iuga boum et quingentae asinae, ac familia multa nimis. Scimus, quia ad maiorem dolorem mentem commouent damna maiora. Vt igitur ostendatur, quantae uirtutis exstitit, multum fuisse dicitur quod patienter amisit. Numquam quippe sine dolore amittitur nisi quod sine amore possidetur. Itaque dum substantia magna describitur et tamen paulo post patienter amissa perhibetur, quam sine dolore perdidit, constat quia sine amore possedit. Notandum quoque est quod prius cordis diuitiae et post opes corporis describuntur. Solet enim rerum abundantia tanto magis a diuino timore mentem soluere quanto magis hanc exigit diuersa cogitare. Nam dum per multa spargitur, stare in intimis fixa prohibetur. Quod per semetipsam ueritas, cum parabolam seminantis exponeret, indicauit dicens: qui seminatus est in spinis, hic est, qui uerbum audit et sollicitudo saeculi istius, et fallacia diuitiarum, suffocat uerbum et sine fructo efficitur. Ecce beatus iob et multa possidere dicitur et paulo post diuinis sacrificiis instanter deseruire perhibetur. Consideremus ergo cuius sanctitatis iste uir fuerit, qui ad tam sedula dei obsequia, et sic occupatus uacauit. Necdum praecepti uirtus emicuerat quae omnia relinqui praeciperet. Sed tamen beatus iob eiusdem iam praeceptionis uim corde seruabat, quia nimirum substantiam suam tranquilla mente reliquerat, quam sine delectatione possidebat. Erat que uir ille magnus inter omnes orientales. Orientales uero esse praediuites quis ignorat? Magnus ergo inter orientales exstitit, ac si aperte diceretur, quia et diuitibus ditior fuit. Et ibant filii eius et faciebant conuiuium per domos, unusquisque in die suo; et mittentes uocabant tres sorores suas ut comederent et biberent cum eis. Solet inter fratres maior substantia discordiae fieri grauioris causa. Ad inaestimabilem ergo paternae institutionis laudem et pater diues dicitur et filii concordes asseruntur. Et dum diuidenda inter eos substantia aderat, corda tamen omnium indiuisa caritas replebat. Cum que in orbem transissent dies conuiuii, mittebat iob et sanctificabat illos, surgens que diluculo offerebat holocausta per singulos. Cum dicitur: mittebat et sanctificabat illos, aperte demonstratur quid districtionis erga illos praesens ageret, quibus absens sollicitudine non deesset. Sed hoc nobis est solerter intuendum quod, peractis diebus conuiuii, purgatio pro singulis adhibetur holocausti. Vir quippe sanctus nouerat quia celebrari conuiuia sine culpa uix possent. Nouerat quia magna purgatione sacrificiorum diluendae sunt epulae conuiuiorum; et quicquid in semetipsis filii conuiuantes inquinauerant, pater sacrificium immolando tergebat. Nonnulla quippe sunt uitia quae a conuiuiis aut separari uix possunt, aut certe nequaquam possunt. Paene semper enim epulas comitatur uoluptas. Nam dum corpus in refectionis delectatione resoluitur, cor ad inane gaudium relaxatur. Vnde scriptum est: sedit populus manducare et bibere et surrexerunt ludere. Paene semper epulas loquacitas sequitur cum que uenter reficitur, lingua diffrenatur. Vnde recte diues apud inferos aquam petere describitur dicens: pater abraham, miserere mei et mitte lazarum, ut intingat extremum digiti sui in aquam, et refrigeret linguam meam, quia crucior in hac flamma. Prius epulatus cotidie splendide dicitur et post aquam petere in lingua memoratur. Quia enim ut diximus inter epulas ualde diffluere loquacitas solet, ex poena indicat culpam, cum eum, quem epulatum quotidie splendide ueritas dixerat, in lingua plus ardere perhibebat. Hi qui chordarum harmoniam temperant, tanta hanc arte dispensant ut plerumque cum una tangitur, longe alia ac multis interiacentibus posita chorda quatiatur; cum que ista sonitum reddit, illa, quae in eodem cantu temperata est, aliis impercussis, tremit. Sic ergo in scriptura sacra plerumque de uirtutibus, sic de uitiis agitur, ut dum loquendo aliud insinuat, tacendo aliud innotescat. Nihil enim contra diuitem de loquacitate memoratur, sed dum poena in lingua dicitur, quae in conuiuio inter alias grauior fuerit culpa monstratur. Cum uero septem fratres per dies singulos conuiuia facere describuntur et peractis diebus conuiuii, iob septem sacrificia offerre perhibetur; aperte historia indicat quod beatus iob octauo die sacrificium offerens mysterium resurrectionis colat. Dies namque qui nunc dominicus dicitur, a morte redemptoris est tertius, sed in ordine conditionis octauus, qui et primus in conditione est. Sed quia reuolutus septimum sequitur, octauus recte numeratur. Qui igitur octauo die offerre septem sacrificia dicitur, plenus septiformis gratiae spiritu pro spe resurrectionis domino deseruisse perhibetur. Vnde et psalmus pro octaua praescribitur, in quo gaudium de resurrectione nuntiatur. Sed quia beati iob filii tanta fuerant disciplina bonae institutionis accincti ut neque per facta in conuiuiis, neque per uerba delinquerent, aperte monstratur, cum subditur: dicebat enim: ne forte peccauerint filii mei et benedixerint deo in cordibus suis. Perfectos quippe esse in opere et sermone docuerat quibus de sola pater cogitatione metuebat. Quia uero de alienis cordibus iudicare temere non debemus, in sancti huius uiri uerbis agnoscimus, qui non ait: quia benedixerunt in cordibus suis, sed: ne forte benedixerint deo in cordibus suis. Vnde bene per paulum dicitur: nolite iudicare ante tempus, quoadusque ueniat dominus qui illuminabit abscondita tenebrarum et manifestabit consilia cordium. Quisquis enim in cogitatione a rectitudine exorbitat in tenebris peccat. Nos ergo tanto minus debemus aliena corda audacter reprehendere quanto scimus, quia uisu nostro non possumus alienae cogitationis tenebras illustrare. Sed hac in re solerter intuendum est quanta pater seueritate potuit filiorum opera corrigere, qui tanta sollicitudine studuit corda mundare. Quid ad haec rectores fidelium dicunt, qui discipulorum suorum et aperta opera nesciunt? Quid in sua excusatione cogitant qui in commissis sibi nec uulnera actionum curant? Vt uero huius sancti operis etiam perseuerantia demonstretur, recte subiungitur: sic faciebat iob cunctis diebus. Scriptum quippe est: qui perseuerauerit usque in finem hic saluus erit. In sacrificio igitur sancta actio in cunctis autem diebus sacrificii, constantia sanctae actionis ostenditur. Haec breuiter historiam sequendo transcurrimus; nunc ordo expositionis exigit ut exordium repetentes, allegoriarum iam secreta pandamus. [sensus allegoricus] Vir erat in terra hus nomine iob. Haec per historiam facta credimus sed per allegoriam iam qualiter sint impleta uideamus. Iob namque ut diximus, interpretatur dolens, hus uero consiliator. Quem ergo alium beatus iob suo nomine exprimit, nisi eum de quo propheta loquitur dicens: dolores nostros ipse portauit? Qui hus terram inhabitat quia corda populi consiliatoris iudicio regit. Paulus quippe ait christum dei uirtutum et dei sapientiam. Atque haec ipsa sapientia per salomonem dicit: ego sapientia habito in consilio et eruditis intersum cogitationibus. Hus ergo terram inhabitat iob, quia sapientia, quae pro nobis passionis dolorem sustinuit, corda uitae consiliis dedita sibimet habitationem fecit. Et erat uir ille simplex et rectus. In rectitudine iustitia, in simplicitate autem mansuetudo signatur. Plerumque nos cum rectitudinem iustitiae exsequimur, mansuetudinem relinquimus; et cum mansuetudinem seruare cupimus, iustitiae rectitudinem declinamus. Incarnatus uero dominus simplicitatem cum rectitudine tenuit, quia nec in mansuetudine districtionem iustitiae nec rursum in districtione iustitiae uirtutem mansuetudinis amisit. Vnde cum quidam, deducta adultera, hunc tentare uoluissent ut in culpam aut immansuetudinis aut iniustitiae laberetur, ad utraque respondit dicens: qui sine peccato est uestrum, primus in illam lapidem mittat. Dat simplicitatem mansuetudinis qui sine peccato est uestrum; dat zelum iustitiae, primus in illam lapidem mittat. Vnde et per prophetam dicitur: intende, prospere procede et regna propter ueritatem et mansuetudinem et iustitiam. Veritatem quippe exsequens, mansuetudinem cum iustitia conseruauit, ut nec zelum rectitudinis in mansuetudinis pondere amitteret nec rursum pondus mansuetudinis zelo rectitudinis perturbaret. Sequitur: timens deum et recedens a malo. Scriptum de illo est: et replebit eum spiritus timoris domini. Incarnatus etenim dominus in semetipso omne quod nobis inspirauit, ostendit ut quod praecepto diceret, exemplo suaderet. Iuxta humanitatis ergo naturam redemptor noster deum timuit, quia ut superbum hominem redimeret mentem pro illo humilem sumpsit. Cuius bene per hoc quod recedere a malo iob dicitur et actio designatur. Ipse quippe recessit a malo, non quod faciendo contigit, sed quod inueniendo reprobauit, quia uetustam quam natus inuenit, humanae conuersationis uitam deseruit et nouam, quam se cum detulit sequacium moribus impressit. Nati que sunt ei septem filii et tres filiae. Quid, in septenario numero nisi summa perfectionis accipitur? Vt enim humanae rationis causas de septenario numero taceamus, quae asserunt, quod idcirco perfectus sit, quia ex primo pari constat et primo impari; ex primo qui diuidi potest et primo qui diuidi non potest; certissime scimus quod septenarium numerum scriptura sacra pro perfectione ponere consueuit. Vnde et septimo die dominum requieuisse ab operibus asserit. Hinc est etiam quod septimus dies in requiem hominibus id est, in sabbatum datus est. Hinc est quod iubileus annus in quo plena requies exprimitur, septem hebdomadibus consummatur, qui monade addita nostrae adunationis impletur. Nati sunt ergo septem filii. Ad praedicandum scilicet uiriliter incedentes apostoli. Qui dum perfectionis praecepta peragunt, quasi superioris sexus fortitudinem in conuersatione tenuerunt. Hinc est enim quod perfectione septiformis gratiae implendi duodecim sunt electi. A septenario quippe numero in duodenarium surgitur. Nam septenarius suis in se partibus multiplicatus ad duodenarium tenditur. Siue enim quatuor per tria siue per quatuor tria ducantur, septem in duodecim uertunt. Vnde sancti apostoli, quia trinitatem in quatuor partibus mundi praedicare mittebantur, duodecim sunt electi, ut etiam numero perfectionem ostenderent quam uita et uoce praedicarent. Nati sunt et tres filiae. Quid in filiabus, nisi infirmiores fidelium plebes accipimus, quae etsi ad perfectionem operis nequaquam forti uirtute permanent, fidem tamen trinitatis cognitam constanter tenent? In septem ergo filiis ordo praedicantium in tribus uero filiabus multitudo significatur auditorum. Possunt etiam per tres filias tres ordines fidelium designari. Post filios quippe filiae nominantur quia post apostolorum conspectam fortitudinem, tres distinctiones fidelium in ecclesiae conuersatione secutae sunt: pastorum uidelicet et continentium atque coniugatorum. Vnde et ezechiel propheta tres liberatos uiros audisse se asserit: noe scilicet et danielem et iob. Quid enim per noe, qui arcam in undis rexit, nisi praepositorum ordo signatur, qui, dum ad formam uitae populis praesunt, sanctam ecclesiam in tentationum fluctibus regunt? Quid per danielem cuius mira abstinentia scribitur nisi continentium uita figuratur, qui, dum cuncta quae mundi sunt, deserunt despectae babyloniae alta mente dominantur? Quid per iob nisi bonorum coniugatorum uita signatur; qui de rebus mundi quas possident, dum pia opera faciunt, quasi per terrae uiam ad caelestem patriam tendunt? Quia igitur post sanctos apostolos tres istae fidelium distinctiones secutae sunt, recte post filios, tres filiae natae memorantur. Sequitur: et fuit possessio eius septem millia ouium et tria millia camelorum. Quia fideles auditores ex uaria conuersatione collecti sunt quod prius uniuersaliter, memoratis filiabus dicitur, hoc distincte postmodum appellatione animalium subinfertur. Quid enim in septem millibus ouium, nisi perfectam quorumdam innocentiam exprimit, quae ad perfectionem gratiae ex legis pascuis uenit? Quid uero in tribus millibus camelorum nisi ad plenitudinem fidei ueniens, torta gentilium uitiositas designatur? In scriptura autem sacra aliquando cameli nomine ipse dominus, aliquando autem populus gentilis exprimitur. Cameli enim nomine dominus designatur, sicut ab eodem domino iudaeis aduersantibus dicitur: liquantes culicem, camelum glutientes. Culex enim susurrando uulnerat, camelus autem sponte se ad suscipienda onera inclinat. Liquauerunt ergo iudaei culicem quia seditiosum latronem dimitti petierunt; camelum uero glutierunt quia eum qui ad suscipienda nostrae mortalitatis onera sponte descenderat exstinguere clamando conati sunt. Cameli nomine gentilis populus exprimitur. Vnde et rebecca ad isaac ueniens, dorso cameli deducitur, quia ad christum ex gentilitate ecclesia properans, in tortis uitiosis que uitae ueteris conuersationibus inuenitur. Quae isaac uiso descendit, quia domino cognito, uitia sua gentilitas deseruit et ab elatione celsitudinis ima humilitatis petiit. Quae et uerecundata pallio uelatur quia coram illo ex anteacta uita confunditur. Vnde et per apostolum eisdem gentibus dicitur: quem ergo fructum habuistis tunc in illis, in quibus nunc erubescitis? Quia igitur per oues hebraeos a pascuis legis ad fidem uenientes accipimus, nihil obstat ut per camelos, tortos moribus atque onustos idolorum cultibus gentilium populos sentiamus. Quia enim ex semetipsis sibi inuenerunt deos quos colerent, quasi a semetipsis eis onus in dorso excreuerat, quod portarent. Potest etiam per camelos, quia communia sunt animalia, samaritanorum uita signari. Cameli namque ruminant sed nequaquam ungulam findunt. Samaritani quoque quasi ruminant quia ex parte legis uerba recipiunt; et quasi ungulam non findunt quia eam pro parte contemnunt. Qui et graue onus in dorso mentis tolerant quia in omne, quod faciunt, sine spe aeternitatis elaborant. Fidem quippe resurrectionis nesciunt. Et quid esse grauius atque onustius potest, quam afflictionem saeculi praetereuntis perpeti et nequaquam ad releuationem mentis gaudia remunerationis sperare? Sed quia in carne dominus apparens et hebraeorum populos perfectionis gratia impleuit et samaritanorum quosdam ad cognitionem fidei, mira opera ostendendo, perduxit. Dicatur recte de umbra quae ueritatem exprimeret, quod et septem millia ouium, et camelorum tria millia possideret. Sequitur: quingenta iuga boum et quingentae asinae. Iam superius dictum est quod in quinquagenario numero, qui septem hebdomadibus ac monade addita impletur, requies designatur; denario autem numero summa perfectionis exprimitur. Quia uero fidelibus perfectio quietis promittitur, quasi quinquagenario decies ducto ad quingentesimum peruenitur. In scriptura autem sacra boum nomine aliquando hebetudo fatuorum, aliquando bene operantium uita signatur. Quia enim bouis nomine stultorum uecordia figuratur, recte per salomonem dicitur: statim que eam sequitur quasi bos ductus ad uictimam. Rursum quia boum nomine uita uniuscuiusque operantis bene exprimitur, legis praecepta testantur quae per moysen praecepit, dicens: non alligabis os boui trituranti. Quod aperte rursum dicitur: dignus est operarius mercede sua. Asinorum quoque nomine aliquando stultorum pigritia, aliquando immoderata petulantium luxuria, aliquando gentilium simplicitas designatur. Stultorum pigritia asinorum appellatione figuratur sicut per moysen dicitur: non arabis in boue simul et asino. Ac si diceret: fatuos sapientibus in praedicatione non socies ne per eum qui implere rem non ualet, illi qui praeualet obsistas. Immoderata quoque petulantium luxuria asinorum appellatione exprimitur ut propheta testatur, qui ait: quorum carnes sunt ut carnes asinorum. Asinorum rursus nomine, simplicitas gentilitatis ostenditur. Vnde ierusalem tendens dominus, asellum sedisse perhibetur. Quid est enim asinum sedendo ierusalem uenire nisi gentilitatis simplicia corda possidendo, ea ad uisionem pacis regendo et possidendo perducere? Quod uno et facili testimonio ostenditur, quia et per boues iudaeae operarii et per asinum gentiles populi designantur, cum per prophetam dicitur: cognouit bos possessorem suum et asinus praesepe domini sui. Quis enim bos, nisi iudaicus populus exstitit cuius ceruicem iugum legis attriuit? Et quis asinus nisi gentilitas fuit, quam quilibet seductor reperit quasi brutum animal et nulla ratione renitens, quo uoluit errore substrauit? Bos ergo possessorem et asinus domini praesepe cognouit, quia et hebraicus populus deum quem colebat, sed ignorabat, reperit; et gentilitas legis pabulum quod non habebat, accepit. Quod igitur superius nominatis ouibus et camelis dicitur, hoc inferius in bobus et asinis replicatur. Habuit uero et ante redemptoris aduentum iudaea boues, quia ad praedicandum misit operarios, quibus uoce ueritatis dicitur: uae uobis, hypocritae, qui circuitis mare et aridam ut faciatis unum proselytum; et cum fuerit factus, facitis eum filium gehennae duplo, quam uos. Quos graue iugum legis presserat, quia exteriora litterae mandata tolerabant. Quibus uoce ueritatis dicitur: uenite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis et ego reficiam uos. Tollite iugum meum super uos et discite a me, quia mitis sum et humilis corde. Quod ergo in euangelio bene laborantibus requies promittitur, hoc est quod hic iuga boum quingenta memorantur, quia qui redemptoris dominio colla subiciunt quo, nisi ad requiem, tendunt? Vnde et asinae quingentae perhibentur, quia uocatae plebes gentilium, dum ad requiem uenire desiderant, cuncta mandatorum onera libenter portant. Vnde bene, quod hanc requiem populus gentilis appeteret, iacob filios alloquens, prophetica hoc studuit uoce signare, dicens: isachar asinus fortis accubans inter terminos uidit requiem quod esset bona et terram quod optima; et supposuit humerum ad portandum. Inter terminos namque accubare est praestolato mundi fine requiescere, nihil que de his quae nunc in medio uersantur quaerere, sed ultima desiderare. Et fortis asinus requiem ac terram optimam uidet cum simplex gentilitas idcirco se ad robur boni operis erigit, quia ad aeternae uitae patriam tendit. Quae et ad portandum humerum apponit, quia conspecta superna requie, praeceptis etiam grauibus in operatione se subicit et quicquid intolerabile pusillanimitas asserit, hoc ei leue ac facile spes remunerationis ostendit. Quia ergo ad aeternam requiem pro electorum parte iudaea gentilitas que colligitur, recte quingenta iuga boum et quingentae asinae haberi perhibentur. Sequitur: ac familia multa nimis. Quid est hoc quod prius animalium multitudo describitur et familia in extremo memoratur, nisi quod ad cognitionem fidei prius stulta mundi collecta sunt, ut post eius etiam astuta uocarentur. Paulo attestante, qui ait: non multi sapientes secundum carnem, non multi potentes, non multi nobiles, sed quae stulta sunt mundi, elegit deus ut confundat sapientes? Ipsi namque ecclesiae principes litterarum perhibentur ignari ut uidelicet cunctis praedicatoribus suis redemptor ostenderet quod ad uitam credentes populos non sermo, sed causa suaderet. Sequitur: erat que uir ille magnus inter omnes orientales. Quod redemptor noster oriens dicitur, propheta testante perhibetur, qui ait: et ecce uir oriens nomen eius. Omnes ergo, qui in hunc orientem fide consistunt, recte orientales uocantur. Sed quia omnes homines tantummodo homines, ipse autem oriens deus et homo recte dicitur: erat magnus inter omnes orientales. Ac si aperte diceretur: omnes qui in fide deo nascuntur, superat; quia non ut ceteros adoptio sed natura illum diuinitatis exaltat, qui etsi humanitate ceteris apparuit similis diuinitate tamen mansit supra omnia singularis. Et ibant filii eius et faciebant conuiuium per domos. Filii facturi conuiuia per domos ibant, cum praedicatores apostoli in diuersis mundi regionibus, uirtutum epulas audientibus quasi edentibus ministrabant. Vnde et eisdem filiis de esurientibus plebibus dicitur: date illis uos manducare. Et rursum: dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in uia. Id est in praedicatione uestra uerbum consolationis accipiant, ne a ueritatis pabulo ieiuni remanentes in huius uitae labore succumbant. Hinc rursum eisdem filiis dicitur: operamini non cibum qui perit, sed qui permanet in uitam aeternam. Quae conuiuia quomodo exhiberentur, adiungitur cum protinus subinfertur: unusquisque in die suo. Si ignorantiae obscuritas sine dubitatione nox cordis est, intellectus non immerito dies uocatur. Vnde et per paulum dicitur: alius iudicat diem inter diem, alius iudicat omnem diem. Ac si aperte dicat: alius quaedam nonnullis intermissis intellegit, alius uero omnia ad intellectum possibilia ita ut sunt uidenda cognoscit. Vnusquisque ergo filius in die suo conuiuium exhibet, quia sanctus quisque praedicator iuxta mensuram illuminatae intellegentiae mentes audientium epulis ueritatis pascit. In die suo paulus conuiuium fecerat cum dicebat: beatiores erunt si sic permanserint secundum meum consilium. De die suo unumquemque admonebat cogitare, cum diceret: unusquisque in suo sensu abundet. Sequitur: et mittentes uocabant tres sorores suas ut comederent et biberent cum eis. Sorores filii ad conuiuium uocant quia infirmis auditoribus sancti apostoli refectionis supernae gaudia praedicant, eorum que mentes, quia a ueritatis pabulo ieiunas aspiciunt, diuini eloquii epulis pascunt. Bene autem dicitur: ut comederent et biberent cum eis. Scriptura enim sacra aliquando nobis cibus est, aliquando potus. Cibus est in locis obscurioribus, quia quasi exponendo frangitur et mandendo glutitur. Potus uero est in locis apertioribus quia ita sorbetur sicut inuenitur. Cibum uidit propheta scripturam sacram, qui exponendo frangeretur, cum diceret: paruuli petierunt panem et non erat qui frangeret eis; id est infirmi quique scripturae sacrae ualentiores sententias petierunt exponendo comminui sed qui exponere debeat non ualet inueniri. Potum uidit scripturam sacram propheta, cum diceret: omnes sitientes uenite ad aquas. Si potus aperta mandata non essent, per semetipsam ueritas non clamaret: si quis sitit, ueniat ad me et bibat. Quasi cibum ac potum uidit propheta iudaeae defuisse, cum diceret: nobiles eius interierunt fame et multitudo eius siti exaruit. Paucorum quippe est fortia et occulta cognoscere; multorum uero, historiae aperta sentire. Et idcirco iudaeae nobiles non siti sed fame interiisse asserit quia hi qui praeesse uidebantur, dum totos se exteriori intelligentiae dederant, quod de intimis discutiendo manderent non habebant. Quia uero sublimioribus ab interno intellectu cadentibus, paruulorum intellegentia et in exterioribus exsiccatur, recte illic adiungitur: multitudo eius siti exaruit. Ac si aperte diceret dum uulgus uitae suae studium deserit, iam nec fluenta historiae exquirit. Et occulta mandata sacri eloquii et aperta se intellexisse testantur qui reprobanti se iudici conquerentes dicunt: manducauimus et bibimus coram te. Quod aperte exponendo subiungunt: et in plateis nostris docuisti. Quia ergo sacra eloquia in locis obscurioribus exponendo franguntur, in locis uero apertioribus ita ut inuenta fuerint, potantur, dicatur recte: mittentes uocabant tres sorores suas ut comederent et biberent cum eis. Ac si aperte diceretur infirmos quosque blanda ad se peruasione deducebant, quatenus eorum mentes, et magna per contemplationem disserentes pascerent, et parua per historiam tradentes nutrirent. Sequitur: cum que in orbem transissent dies conuiuii, mittebat iob et sanctificabat eos consurgens que diluculo offerebat holocausta per singulos. In orbem dies conuiuii transeunt cum praedicationum ministeria peraguntur. Peractis que conuiuiis, holocaustum iob pro filiis obtulit, quia pro apostolis de praedicatione redeuntibus, patrem redemptor exorauit. Bene autem mittendo sanctificare dicitur, quia dum sanctum spiritum, qui ex se procedit, discipulorum cordibus tribuit, quicquid culpae inesse potuit, emundauit. Recte que ad offerenda holocausta diluculo consurgere perhibetur, quia per hoc quod pro nobis intercessionis suae petitionem obtulit, discussa erroris nocte, humanae mentis tenebras illustrauit, ne quo peccati contagio, ex ipsa praedicationis gratia, mens in occulto polluatur; ne sibi quae agit tribuat; ne sibi tribuendo quae agebat, amittat. Vnde recte subiungitur: dicebat enim: ne forte peccauerint filii mei et benedixerint deo in cordibus suis. Deo quippe benedicere est, id est maledicere, de eius munere sibi gloriam praebere. Vnde recte sanctis apostolis post praedicationem dominus pedes lauit, ut uidelicet aperte monstraret quia plerumque et in bono opere peccati puluis contrahitur, et inde inquinantur uestigia loquentium, unde audientium corda mundantur. Nam saepe nonnulli dum exhortationis uerba faciunt, quamlibet tenuiter, sese intrinsecus, quia per eos purgationis gratia deriuatur, extollunt. Cum que uerbo aliena opera diluunt, quasi ex bono itinere puluerem malae cogitationis sumunt. Quid ergo fuit post praedicationem pedes discipulorum lauare, nisi post praedicationis gloriam, cogitationum puluerem tergere, gressus que cordis ab interna elatione mundare? Nec obstat ab omnimoda mediatoris scientia quod dicitur: ne forte. Nam cuncta sciens, sed in locutione sua ignorantiam nostra suscipiens, atque dum suscipit docens, nonnunquam quasi ex nostra dubitatione loquitur, sicut dicit: filius hominis ueniens, putas, inueniet fidem in terra? Expletis ergo conuiuiis, sacrificium pro filiis iob offerens dicebat: ne forte peccauerint filii mei et benedixerint deo in cordibus suis; quia redemptor noster postquam praedicatores suos a malis impugnantibus diluit etiam inter bona quae egerant a tentationibus defendit. Sequitur: sic faciebat iob cunctis diebus. Cunctis diebus iob sacrificium offerre non cessat, quia sine intermissione pro nobis holocaustum redemptor immolat, qui sine cessatione patri suam pro nobis incarnationem demonstrat. Ipsa quippe eius incarnatio nostrae emundationis oblatio est cum que se hominem ostendit, delicta hominis interueniens diluit. Et humanitatis suae mysterio perenne sacrificium immolat quia et haec sunt aeterna quae mundat. Igitur quia in ipso expositionis exordio sic persona beati iob nuntiari dominum diximus ut designari per illum caput et corpus, id est christum et ecclesiam diceremus. Postquam caput nostrum quomodo designatum credatur, ostendimus nunc corpus eius, quod nos sumus, quomodo exprimatur, indicemus, ut quia audiuimus ex historia quod miremur, cognouimus ex capite quod credamus; consideremus nunc ex corpore quod uiuendo teneamus. In nobismetipsis namque debemus transformare quod legimus, ut cum per auditum se animus excitat, ad operandum quod audierit uita concurrat. [sensus moralis] Vir erat in terra hus nomine iob. Si iob dolens et hus consiliator dicitur, non immerito per utraque nomina electus quisque figuratur, quia nimirum consiliatorem animum inhabitat, qui dolens de praesentibus ad aeterna festinat. Nam sunt nonnulli qui uitam suam negligunt et dum transitoria appetunt, dum aeterna uel non intellegunt, uel intellecta contemnunt, nec dolorem sentiunt, nec habere consilium sciunt. Cum que superna, quae amiserunt, non considerant, esse se, heu miseri, in bonis putant. Nequaquam enim ad ueritatis lucem, cui conditi fuerant, mentis oculos erigunt; nequaquam ad contemplationem aeternae patriae desiderii aciem tendunt sed semetipsos in his quo proiecti sunt deserentes, uice patriae diligunt exsilium quod patiuntur et in caecitate, quam tolerant, quasi in claritate luminis exsultant. At contra electorum mentes dum cuncta transitoria nulla esse conspiciunt, ad quam sint conditae exquirunt. Cum que eorum satisfactioni nil extra deum sufficit, ipsa inquisitionis exercitatione fatigata illorum cogitatio, in conditoris sui spe et contemplatione requiescit, supernis interseri ciuibus appetit. Et unusquisque eorum adhuc in mundo corpore positus, mente iam extra mundum surgit, aerumnam exsilii quam tolerat, deplorat et ad sublimem patriam incessantibus se amoris stimulis excitat. Cum ergo dolens uidet quam sit aeternum quod perdidit, inuenit salubre consilium, temporale hoc despicere quod percurrit; et quo magis crescit consilii scientia ut peritura deserat, eo augetur dolor, quod necdum ad mansura pertingat. Vnde bene per salomonem dicitur: qui apponit scientiam, apponit dolorem. Qui enim scit iam summa quae adhuc non habet, magis de infimis in quibus retinetur dolet. Recte ergo in terra hus habitare iob dicitur quia in scientiae consilio electi uniuscuiusque dolens animus tenetur. Intuendum quoque est quam nullus dolor mentis sit in actione praecipitationis. Qui enim sine consiliis uiuunt, qui ipsos se rerum euentibus praecipites deserunt, nullo interim cogitationum dolore fatigantur. Nam qui solerter in uitae consilio figit mentem, caute sese in omni actione circumspiciendo considerat. Et ne ex re quae agitur repentinus finis aduersus que subripiat, hunc prius molliter posito pede cogitationis palpat, pensat ne ab his quae agenda sunt formido praepediat; ne in his quae differenda sunt praecipitatio impellat; ne praua per concupiscentiam aperto bello superent; ne recta per inanem gloriam insidiando supplantent. Iob ergo in terra hus habitat, dum mens electi quo magis per consilium uiuere nititur, eo angusti itineris dolore fatigatur. Sequitur: simplex et rectus, timens deum et recedens a malo. Quisquis aeternam patriam appetit, simplex procul dubio et rectus uiuit: simplex uidelicet opere, rectus fide; simplex in bonis quae inferius peragit, rectus in summis quae in intimis sentit. Sunt namque nonnulli qui in bonis quae faciunt simplices non sunt, dum non in his retributionem interius sed exterius fauorem quaerunt. Vnde bene per quemdam sapientem dicitur: uae peccatori terram ingredienti duabus uiis. Duabus quippe uiis peccator terram ingreditur quando et dei est quod opere exhibet et mundi quod per cogitationem quaerit. Bene autem dicitur: timens deum et recedens a malo, quia sancta electorum ecclesia simplicitatis suae et rectitudinis uias timore inchoat, sed caritate consummat. Cui tunc est funditus a malo recedere cum ex amore dei coeperit iam nolle peccare. Cum uero adhuc timore bona agit, a malo penitus non recessit, quia eo ipso peccat, quo peccare uellet si inulte potuisset. Recte ergo cum timere deum iob dicitur, recedere etiam a malo perhibetur, quia dum metum caritas sequitur, ea quae mente relinquitur, etiam per cogitationis propositum culpa calcatur. Et quia ex timore unumquodque uitium premitur, ex caritate autem uirtutes oriuntur, recte subiungitur: nati que sunt ei septem filii et tres filiae. Septem quippe nobis filii nascuntur cum per conceptionem bonae cogitationis, sancti spiritus septem in nobis uirtutes oriuntur. Hanc namque internam prolem propheta dinumerat, cum spiritus mentem fecundat, dicens: requiescet super eum spiritus domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis; et replebit eum spiritus timoris domini. Cum ergo per aduentum spiritus, sapientia, intellectus, consilium, fortitudo, scientia, pietas ac timor domini unicuique nostrum gignitur, quasi mansura posteritas in mente propagatur quae supernae nostrae nobilitatis genus eo ad uitam longius seruat, quo amori aeternitatis sociat. Sed habent in nobis septem filii tres procul dubio sorores suas quia quicquid uirile hi uirtutum sensus faciunt, spei, fidei caritati que coniungunt. Neque enim ad denarii perfectionem septem filii perueniunt nisi in spe, fide et caritate fuerit omne quod agunt. Quia uero hanc praeeuntium uirtutum copiam multimoda bonorum operum cogitatio sequitur, recte subiungitur: et fuit possessio eius septem millia ouium et tria millia camelorum. Seruata quippe ueritate historiae, imitari spiritaliter possumus, quod carnaliter audimus. Oues enim septem milia possidemus cum cogitationes innocuas, perfecta cordis munditia, intra nosmetipsos inquisito ueritatis pabulo pascimus. Erunt que nobis in possessione etiam tria milia camelorum, si omne quod in nobis altum ac tortuosum est, rationi fidei subditur et sub cognitione trinitatis, sponte in appetitu humilitatis inclinatur. Camelos quippe possidemus, si quod altum sapimus, humiliter deponamus. Camelos procul dubio possidemus cum cogitationes nostras ad infirmitatis fraternae compassionem flectimus, ut uicissim onera nostra portantes, alienae infirmitati compati condescendendo nouerimus. Possunt etiam per camelos qui ungulam nequaquam findunt, sed tamen ruminant, terrenarum rerum bonae dispensationes intellegi, quae quia aliquid habent saeculi et aliquid dei, per commune eas necesse est animal designari. Neque enim terrena dispensatio, quamuis aeternae utilitati seruiat sine perturbatione mentis ualet exhiberi. Quia igitur per hanc et ad praesens mens confunditur et in perpetuum merces paratur, quasi commune animal et aliquid de lege habet, et aliquid non habet. Vngulam namque non findit quia non se penitus anima ab omni terreno opere disiungit, sed tamen ruminat quia bene dispensando temporalia, per certitudinis fiduciam caelestia sperat. Terrenae igitur dispensationes, quasi camelorum more, capite legi concordant, pede discrepant; quia et caeli sunt quae iuste uiuentes appetunt et huius mundi sunt ea in quibus opere uersantur. Nos ergo cum easdem terrenas dispensationes cognitioni trinitatis subdimus, quasi camelos fide possidemus. Sequitur: quingenta quoque iuga boum et quingentae asinae. Iuga boum in usu nostrae possessionis sunt, cum concordes uirtutes exarant duritiam mentis. Quingentas quoque asinas possidemus, cum lasciuientes motus restringimus. Et quicquid in nobis carnale exsurgere appetit, spiritali cordis dominatu refrenamus. Vel certe asinas possidere est cogitationes intra nos simplices regere, quae dum in subtiliori intellectu currere non ualent quo quasi pigrius ambulant, eo fraterna onera mansuetius portant. Sunt namque nonnulli qui dum alta non intellegunt, ad exteriora conuersationis opera se humilius premunt. Bene ergo per asinas, pigrum quidem animal sed tamen portandis oneribus deditum, simplices cogitationes accipimus, quia dum nostram plerumque ignorantiam cognoscimus, leuius onera aliena toleramus. Cum que nos quasi singularis sapientiae altitudo non eleuat, ad perferendam alieni cordis inertiam, mens se nostra aequanimiter inclinat. Recte autem siue iuga boum, siue asinae quingentae referuntur, quia uel in hoc, quod prudenter sapimus, uel in hoc, quod humiliter ignoramus, dum aeternae pacis requiem quaerimus, quasi intra iubilei numerum tenemur. Sequitur: ac familia multa nimis. Multam nimis familiam possidemus cum cogitationes innumeras sub mentis dominatione restringimus, ne ipsa sui multitudine animum superent, ne peruerso ordine discretionis nostrae principatum calcent. Et bene cogitationum turba multae familiae appellatione signatur. Nam scimus quod absente domina, ancillarum linguae perstrepunt, silentium deserunt, deputati operis officia neglegunt totum que sibimet ordinem uiuendi confundunt. At si repente domina ueniat mox perstrepentes linguae reticent, officia uniuscuiusque operis repetunt; sic que ad opus proprium, ac si non recesserint, reuertuntur. Si igitur a domo mentis ad momentum ratio discedat quasi absente domina, cogitationum se clamor, uelut garrula ancillarum turba multiplicat. Vt autem ratio ad mentem redierit, mox se confusio tumultuosa compescit. Et quasi ancillae se ad iniunctum opus tacite reprimunt dum cogitationes protinus causis se propriis ad utilitatem subdunt. Possidemus ergo multam familiam, cum recto iure innumeris cogitationibus rationis discretione dominamur. Quod nimirum cum sollerter agimus, iungi per eamdem discretionem angelis conamur. Vnde et recte subiungitur: erat que uir ille magnus inter omnes orientales. Tunc namque magni inter omnes orientales efficimur, cum eis spiritibus, qui orienti luci inhaerent, pressa carnalis corruptionis nebula, discretionis nostrae radiis in quantum possibilitas suppetit, sociamur. Vnde et per paulum dicitur: nostra conuersatio in caelis est. Quisquis temporalia ac defectiua sequitur, occasum petit; quisquis uero superna desiderat, quia in oriente habitet, demonstrat. Magnus ergo non inter occidentales sed inter orientales efficitur, qui non inter actiones ima et fugitiua quaerentium sed inter choros proficere supernorum ciuium conatur. Sequitur: et ibant filii eius et faciebant conuiuium per domos, unusquisque in die suo. Filii per domos conuiuium faciunt dum uirtutes singulae iuxta modum proprium mentem pascunt. Vbi et bene dicitur: unusquisque in die suo. Dies enim uniuscuiusque filii est illuminatio uniuscuiusque uirtutis. Vt enim haec ipsa dona breuiter septiformis gratiae replicem, alium diem habet sapientia, alium intellectus, alium consilium, alium fortitudo, alium scientia, alium pietas, alium timor. Neque enim hoc est sapere, quod intellegere, quia multi aeterna quidem sapiunt sed haec intellegere nequaquam possunt. Sapientia ergo in die suo conuiuium facit quia mentem de aeternorum spe et certitudine reficit. Intellectus in die suo conuiuium parat, quia in eo quod audita penetrat, reficiendo cor, tenebras eius illustrat. Consilium in die suo conuiuium exhibet, quia dum esse praecipitem prohibet ratione animum replet. Fortitudo in die suo conuiuium facit, quia dum aduersa non metuit, trepidanti menti cibos confidentiae apponit. Scientia in die suo conuiuium parat quia in uentre mentis ignorantiae ieiunium superat. Pietas in die suo conuiuium exhibet quia cordis uiscera misericordiae operibus replet. Timor in die suo conuiuium facit quia dum premit mentem ne de praesentibus superbiat, de futuris illam spei cibo confortat. Sed illud in hoc filiorum conuiuio perscrutandum uideo quod semetipsos inuicem pascunt. Valde enim singula quaelibet destituitur si non una alii uirtus uirtuti suffragetur. Minor quippe est sapientia, si intellectu careat; et ualde inutilis intellectus est si ex sapientia non subsistat, quia cum altiora sine sapientiae pondere penetrat, sua illum leuitas grauius ruiturum leuat. Vile est consilium, cui robur fortitudinis deest, quia quod tractando inuenit carens uiribus usque ad perfectionem operis non perducit; et ualde fortitudo destruitur nisi per consilium fulciatur, quia quo plus se posse conspicit eo uirtus sine rationis moderamine deterius in praeceps ruit. Nulla est scientia si utilitatem pietatis non habet quia dum bona cognita exsequi neglegit, sese ad iudicium artius stringit. Et ualde inutilis est pietas si scientiae discretione caret, quia dum nulla hanc scientia illuminat, quomodo misereatur ignorat. Timor quoque ipse nisi has etiam uirtutes habuerit ad nullum opus procul dubio bonae actionis surgit, quia dum ad cuncta trepidat, ipsa sua formidine a bonis omnibus torpens uacat. Quia ergo alternato ministerio uirtus a uirtute reficitur recte dicitur quod apud se uicissim filii conuiuantur. Cum que una aliam subleuando subleuat, quasi per dies suos numerosa suboles pascenda conuiuium parat. Sequitur: et mittentes uocabant tres sorores suas ut comederent et biberent cum eis. Cum uirtutes nostrae in omne quod agunt, spem, fidem et caritatem ciunt, quasi operatores filii, tres ad conuiuium sorores uocant ut fides, spes et caritas gaudeat in opus bonum quod unaquaeque uirtus administrat. Quae quasi ex cibo uires accipiunt dum bonis operibus fidentiores fiunt; et dum post cibum contemplationis rore infundi appetunt, quasi ex poculo debriantur. Sed quid est, quod in hac uita sine quauis tenuissimi contagii inquinatione peragatur? Nonnumquam namque ipsis bonis quae agimus ad deterius propinquamus, quia dum laetitiam menti pariunt, quamdam etiam securitatem gignunt dum que mens secura redditur, in torpore laxatur. Nonnunquam uero aliquantula elatione nos polluunt, et tanto deiectiores apud deum faciunt quanto apud nosmetipsos nos tumidiores reddunt. Vnde bene subiungitur: cum que in orbem transissent dies conuiuii, mittebat iob et sanctificabat eos. Peracto quippe orbe dierum conuiuii, mittere ad filios eos que sanctificare, est post uirtutum sensum, intentionem cordis dirigere et omne quod agitur, districta retractationis discussione mundare, ne bona aestimentur quae mala sunt; ne saltim ueraciter bona putentur sufficientia cum perfecta non sunt. Sic enim mens plerumque decipitur ut aut qualitate mali, aut boni quantitate fallatur. Sed hos uirtutum sensus melius preces quam discussiones inueniunt; nam ea quae perscrutari in nobismetipsis plenius nitimur saepe uerius orando quam inuestigando penetramus. Cum enim mens per quamdam compunctionis machinam ad alta sustollitur, omne quod ei de se ipsa, sub se ipsa est, diiudicando certius contemplatur. Vnde et recte subiungitur: consurgens que diluculo offerebat holocausta per singulos. Diluculo namque consurgimus cum compunctionis luce perfusi humanitatis nostrae noctem deserimus et ad ueri luminis radios, oculos mentis aperimus. Atque holocaustum per singulos filios offerimus, cum pro unaquaque uirtute domino hostiam nostrae precis immolamus, ne sapientia eleuet; ne intellectus dum subtiliter currit aberret; ne consilium dum se multiplicat confundat; ne fortitudo dum fiduciam praebet praecipitet; ne scientia dum nouit et non diligit inflet; ne pietas dum se extra rectitudinem inclinat intorqueat; ne timor dum plus iusto trepidat in desperationis foueam mergat. Cum ergo pro unaquaque uirtute ut pura esse debeat, preces domino fundimus, quid aliud quam iuxta filiorum numerum holocaustum per singulos exhibemus? Holocaustum namque totum incensum dicitur. Holocaustum igitur dare est totam mentem igne compunctionis incendere ut in ara amoris cor ardeat et quasi delicta propriae subolis, inquinamenta cogitationis exurat. Sed haec agere nesciunt nisi hi qui priusquam cogitationes ad opus prodeant, internos suos motus sollicite circumspicientes frenant; haec agere nesciunt nisi qui uirili custodia munire mentem nouerunt. Vnde recte inopinata morte exstinctus isboseth dicitur, quem scriptura sacra non in domo ostiarium, sed ostiariam habuisse testatur dicens: uenientes filii remmon berothitae, rechab et banaa, ingressi sunt feruente die domum isboseth qui dormiebat super stratum suum meridie. Ingressi sunt autem domum et ostiaria domus purgans triticum obdormiuit. Assumentes spicas tritici, latenter ingressi sunt et percusserunt eum in inguine. Ostiaria triticum purgat, cum mentis custodia discernendo uirtutes a uitiis separat. Quae si obdormierit, in morte proprii domini insidiatores admittit, quia cum discretionis sollicitudo cessauerit, ad interficiendum animum malignis spiritibus iter pandit. Qui ingressi spicas tollunt quia mox bonarum cogitationum germina auferunt. Atque in inguine feriunt, quia uirtutem cordis delectatione carnis occidunt. In inguine quippe ferire est uitam mentis carnis delectatione perforare. Nequaquam uero isboseth iste hac morte succumberet si non ad ingressum domus mulierem, id est ad mentis aditum mollem custodiam deputasset. Fortis namque uirilis que sensus praeponi cordis foribus debet quem nec neglegentiae somnus opprimat, nec ignorantiae error fallat. Vnde bene et isboseth appellatus est qui custode femina hostilibus gladiis nudatur. Isboseth quippe uir confusionis dicitur. Vir autem confusionis est qui forti mentis custodia munitus non est; quia dum uirtutes se agere aestimat, subintrantia uitia nescientem necant. Tota itaque uirtute muniendus est aditus mentis ne quando eam insidiantes hostes penetrent foramine neglectae cogitationis. Hinc salomon ait: omni custodia serua tuum cor quoniam ex ipso uita procedit. Virtutes ergo quas agimus dignum est ut summopere ab intentionis origine pensemus ne ex malo ortu prodeant, etiam si recta sunt quae ostentant. Vnde hic quoque recte subiungitur: dicebat enim: ne forte peccauerint filii mei et benedixerint deo in cordibus suis. Filii in cordibus maledicunt cum recta nostra opera a non rectis cogitationibus prodeunt; cum bona in aperto exserunt, sed noxia in occulto moliuntur. Deo quippe maledicunt cum mentes nostrae se de se aestimant habere quod sunt. Deo maledicunt cum se et ab illo accepisse uires intellegunt sed tamen de eius muneribus propriam laudem quaerunt. Sciendum uero est quod bona nostra tribus modis antiquus hostis insequitur ut uidelicet hoc, quod rectum coram hominibus agitur in interni iudicis conspectu uitietur. Aliquando namque in bono opere intentionem polluit ut omne, quod in actione sequitur, eo purum mundum que non exeat quo hoc ab origine perturbat. Aliquando uero intentionem boni operis uitiare non praeualet sed in ipsa actione se quasi in itinere opponit, ut cum per propositum mentis securior quisque egreditur subiuncto latenter uitio quasi ex insidiis perimatur. Aliquando uero nec intentionem uitiat nec in itinere supplantat, sed opus bonum in fine actionis illaqueat. Quanto que uel a domo cordis uel ab itinere operis longius recessisse se simulat, tanto decipiendum bonae actionis terminum astutius exspectat, et quo incautum quemque quasi recedendo reddiderit, eo illum repentino nonnumquam uulnere durius insanabilius que transfigit. Intentionem quippe in bono opere polluit, quia cum facilia ad decipiendum corda hominum conspicit, eorum desideriis auram transitorii fauoris apponit, ut in his quae recta faciunt, ad appetenda ima, tortitudine intentionis inclinentur. Vnde recte sub iudaeae specie de unaquaque anima laqueo miserae intentionis capta per prophetam dicitur: facti sunt hostes eius in capite. Ac si aperte diceretur: cum bonum opus non bona intentione sumitur, huic aduersantes spiritus ab ipso cogitationis exordio principantur; tanto que eam plenius possident, quanto et per initium dominantes tenent. Cum uero intentionem uitiare non praeualet, in uia positos laqueos tegit ut in eo quod bene agitur cor ex latere ad uitium deriuetur quatenus quod incohans aliter proposuerat, in actionem longe aliter quam coeperat percurrat. Saepe enim bono operi dum laus humana obuiat, mentem operantis immutat, quae quamuis quaesita non fuerat, tamen oblata delectat. Cuius delectatione dum mens bene operantis resoluitur ab omni intentionis intimae uigore dissipatur. Saepe se bene incohatae nostrae iustitiae ex latere ira subiungit, et dum zelo rectitudinis immoderatius mentem turbat, cunctam quietis intimae salutem sauciat. Saepe grauitatem cordis quasi subiuncta ex latere tristitia sequitur atque omne opus quod mens bona intentione incohat, haec uelamine maeroris obumbrat. Quae et nonnumquam tanto tardius repellitur quanto et pressae menti quasi serior famulatur. Saepe se bono operi laetitia immoderata subiungit cum que plus mentem quam decet, hilarescere exigit, ab actione bona omne pondus grauitatis repellit. Quia enim etiam bene incohantibus subesse in itinere laqueos psalmista conspexerat, recte prophetico plenus spiritu dicebat: in uia hac, qua ambulabam, absconderunt laqueos mihi. Quod bene ac subtiliter ieremias insinuat, qui dum gesta foris referre studuit quae intus apud nosmetipsos generentur indicauit dicens: uenerunt octoginta uiri de sichem et de silo et de samaria, rasi barba, et scissis uestibus, squalentes; munera et thus habebant in manu ut offerrent in domo domini. Egressus autem ismael filius nathaniae in occursum eorum de maspha incedens et plorans ibat. Cum que occurrisset eis dixit ad eos: uenite ad godoliam filium aicham. Qui cum uenissent ad medium ciuitatis interfecit eos. Barbam quippe radunt qui sibi de propriis uiribus fiduciam subtrahunt. Vestes scindunt qui sibimetipsis in exterioris decoris laceratione non parcunt. Oblaturi in domo domini thus et munera ueniunt qui exhibere se in dei sacrificio orationem cum operibus pollicentur. Sed tamen si se in ipsa sanctae deuotionis uia caute circumspicere nesciunt, ismael nathaniae filius in eorum occursum uenit quia nimirum quilibet malignus spiritus, prioris sui, satanae uidelicet exemplo, in superbiae errore generatus se ad laqueum deceptionis opponit. De quo et bene dicitur: incedens et plorans ibat, quia ut deuotas mentes interimere feriendo praeualeat, semetipsum quasi sub uelamine uirtutis occultat; et dum concordare se uere lugentibus simulat ad cordis intima securius admissus, hoc quod intus de uirtute latet, occidat. Qui plerumque se spondet ad altiora prouehere. Vnde et dixisse perhibetur: uenite ad godoliam filium aicham; atque dum maiora promittit etiam minima subtrahit. Vnde recte dictum est: qui cum uenissent ad medium ciuitatis interfecit eos. Viros ergo ad offerenda deo munera uenientes in medio ciuitatis interficit, quia diuinis deditae operibus mentes nisi magna se circumspectione custodiant, subripiente hoste, dum deuotionis portant hostiam in ipso itinere perdunt uitam. De cuius hostis manu non euaditur nisi citius ad paenitentiam recurratur. Vnde illic apte subiungitur: decem autem uiri reperti sunt inter eos qui dixerunt ad ismael: noli occidere nos quia habemus thesauros in agro frumenti et hordei et olei, et mellis; et non occidit eos. Thesaurus quippe in agro est spes in paenitentia quae quia non cernitur, quasi in terra cordis suffossa continetur. Qui ergo thesauros in agro habuere seruati sunt, quia qui post incautelae suae uitium, ad lamentum redeunt, nec capti moriuntur. Cum uero antiquus hostis neque in exordio intentionis ferit, neque in itinere actionis intercipit, duriores in fine laqueos tendit. Quem tanto nequius obsidet quanto solum sibi remansisse ad decipiendum uidet. Hos namque fini suo appositos laqueos propheta conspexerat dum dicebat: ipsi calcaneum meum obseruabunt. Quia enim in calcaneo finis est corporis quid per hunc nisi terminus signatur actionis? Siue ergo maligni spiritus, seu praui quique homines, illorum superbiae sequaces, calcaneum obseruant cum actionis bonae finem uitiare desiderant. Vnde et eidem serpenti dicitur: ipsa tuum obseruabit caput et tu eius calcaneum. Caput quippe serpentis obseruare, est initia suggestionis eius aspicere et manu sollicitae considerationis a cordis aditu funditus exstirpare. Qui tamen cum ab initio deprehenditur, percutere calcaneum molitur quia etsi suggestione prima intentionem non percutit, decipere in finem tendit. Si autem semel cor in intentione corrumpitur, sequentis actionis medietas et terminus ab hoste callido secure possidetur, quoniam totam sibi arborem fructus ferre conspicit, quam ueneni dente in radice uitiauit. Quia ergo summa cura uigilandum est ne uel bonis operibus seruiens mens, reproba intentione polluatur, recte dicitur: ne forte peccauerint filii mei et benedixerint deo in cordibus suis. Ac si aperte diceretur: nullum est bonum quod foras agitur, si non pro eo intus ante dei oculos innocentiae uictima in ara cordis immolatur. Tota itaque uirtute perspiciendus est fluuius operis si purus emanat ex fonte cogitationis. Omni cura seruandus est a malitiae puluere oculus cordis, ne hoc quod in actione rectum hominibus ostentat, apud semetipsum per uitium prauae intentionis intorqueat. Curandum itaque est ne bona nostra pauca sint; curandum ne indiscussa; ne aut pauca agentes inueniamur steriles, aut indiscussa relinquentes uecordes. Neque enim unaquaeque uere uirtus est si mixta aliis uirtutibus non est. Vnde recte ad moysen dicitur: sume tibi aromata, stacten et onycha, galbanen boni odoris et thus lucidissimum; aequalis ponderis erunt omnia, facies que thymiama compositum opere unguentarii, mixtum diligenter et purum. Thymiama quippe ex aromatibus compositum facimus cum in altari boni operis, uirtutum multiplicitate redolemus. Quod mixtum et purum fit, quia quanto uirtus uirtuti iungitur tanto incensum boni operis sincerius exhibetur. Vbi et bene subiungitur: cum que in tenuissimum puluerem uniuersa contuderis, pones ex eo coram testimonio tabernaculi. In tenuissimum puluerem aromata uniuersa conterimus, cum bona nostra quasi in pilo cordis, occulta discussione tundimus, et si ueraciter bona sint subtiliter retractamus. Aromata ergo in puluerem redigere est uirtutes recogitando terere et usque ad subtilitatem occulti examinis reuocare. Et notandum quod de eodem puluere dicitur: pones ex eo coram testimonio tabernaculi; quia tunc nimirum bona nostra ueraciter in conspectu iudicis placent cum haec mens subtilius recogitando conterit et quasi de aromatibus puluerem reddit, ne grossum durum que sit bonum quod agitur, ne si hoc arta retractationis manus non comminuat odorem de se subtilius non aspergat. Hinc est enim quod sponsae uirtus sponsi uoce laudatur, cum dicitur: quae est ista, quae ascendit per desertum, sicut uirgula fumi ex aromatibus myrrhae et thuris et uniuersi pulueris pigmentarii? Sancta quippe ecclesia sicut fumi uirgula ex aromatibus ascendit quia ex uitae suae uirtutibus in interni cotidie incensi rectitudinem proficit nec sparsa per cogitationes defluit, sed sese intra arcana cordis in rigoris uirga constringit. Quae ea quae agit, dum recogitare semper ac retractare non desinit, myrrham quidem et thus habet in opere sed puluerem in cogitatione. Hinc est, quod de oblatoribus hostiae ad moysen iterum dicitur: detracta pelle hostiae, artus in frusta concidant. Pellem namque hostiae subtrahimus cum a mentis nostrae oculis superficiem uirtutis amouemus. Cuius artus in frusta concidimus cum distinguentes subtiliter eius intima membratim que cogitamus. Curandum ergo est ne cum mala uincimus, bonis lasciuientibus supplantemur; ne fortasse fluxa prodeant, ne incircumspecta capiantur, ne per errorem uiam deserant, ne per lassitudinem fracta anteacti laboris meritum perdant. In cunctis enim uigilanter debet se mens circumspicere atque in ipsa circumspectionis suae prouidentia perseuerare. Vnde et recte subiungitur: sic faciebat iob cunctis diebus. Incassum quippe bonum agitur si ante terminum uitae deseratur, quia et frustra uelociter currit qui prius quam ad metas ueniat deficit. Hinc est enim quod de reprobis dicitur: uae his qui perdiderunt sustinentiam. Hinc electis suis ueritas dicit: uos estis qui permansistis me cum in temptationibus meis. Hinc ioseph qui inter fratres usque ad finem iustus perseuerasse describitur, solus talarem tunicam habuisse perhibitur. Nam quid est talaris tunica nisi actio consummata? Quasi enim propensa tunica talum corporis operit, cum bona actio ante dei oculos usque ad uitae nos terminum tegit. Hinc est quod per moysen caudam hostiae in altari offerre praecipimur, ut uidelicet omne bonum quod incipimus, etiam perseueranti fine compleamus. Bene igitur coepta cunctis diebus agenda sunt, ut cum malum pugnando repellitur, ipsa boni uictoria constantiae manu teneatur. Haec itaque sub intellectu triplici diximus ut fastidienti animae uaria alimenta proponentes aliquid quod eligendo sumat, offeramus. Hoc tamen magnopere petimus ut qui ad spiritalem intellegentiam mentem subleuat a ueneratione historiae non recedat. LIBER 2 Scriptura sacra mentis oculis quasi quoddam speculum opponitur, ut interna nostra facies in ipsa uideatur. Ibi etenim foeda ibi pulchra nostra cognoscimus. Ibi sentimus quantum proficimus, ibi a prouectu quam longe distamus. Narrat autem gesta eorum et ad imitationem corda prouocat infirmorum. Dum que illorum uictricia facta commemorat contra uitiorum proelia, debilia nostra confirmat; fit que uerbis illius ut eo mens minus inter certamina trepidet, quo ante se positos tot uirorum fortium triumphos uidet. Nonnumquam uero non solum nobis eorum uirtutes asserit, sed etiam casus innotescit, ut et in uictoria fortium quod imitando arripere et rursus uideamus in lapsibus quod timere. Ecce enim iob describitur temptatione auctus sed dauid temptatione prostratus, ut et maiorum uirtus spem nostram foueat et maiorum casus ad cautelam nos humilitatis accingat; quatenus dum illa gaudentes subleuant ista metuentes premant; et audientis animus illinc spei fiducia hinc humilitate timoris eruditus, nec temeritate superbiat quia formidine premitur, nec pressus timore desperet quia ad spei fiduciam uirtutis exemplo roboratur. [sensus litteralis] Quadam die cum uenissent filii dei, ut assisterent coram domino, adfuit inter eos etiam satan. Intueri libet quomodo sacra eloquia in exordiis narrationum qualitates exprimant, terminos que causarum. Aliquando namque a positione loci, aliquando a positione corporis, aliquando a qualitate aeris, aliquando a qualitate temporis signant, quid de uentura actione subiciant. A positione quippe locorum diuina scriptura exprimit subsequentium merita fines que causarum sicut de israel dicit quia uerba dei in monte audire non potuit sed praecepta in campestribus accepit, subsequentem nimirum infirmitatem populi indicans qui ascendere ad summa non ualuit sed semetipsum in infimis neglecte uiuendo laxauit. A positione corporis futura denuntiat, sicut in apostolorum actibus stephanus iesum, qui a dextris uirtutis dei sedet, stantem se uidisse manifestat. Stare quippe adiuuantis est. Et recte stare cernitur qui in bello certaminis opitulatur. A qualitate aeris res subsequens demonstratur sicut euangelista, cum praedicante domino, nullos tunc ex iudaea credituros diceret, praemisit dicens: hiems autem erat. Scriptum namque est: abundabit iniquitas, refrigescet caritas multorum. Idcirco ergo hiemis curauit tempus exprimere ut inesse auditorum cordibus malitiae frigus indicaret. Hinc est quod negaturo petro praemittitur: quia frigus erat et stans ad prunas calefaciebat se. Iam namque intus a caritatis calore torpuerat et ad amorem praesentis uitae, quasi ad persecutorum prunas infirmitate aestuante recalebat. A qualitate quoque temporis finis exprimitur actionis sicut non rediturus ad ueniam, ad traditionis perfidiam nocte iudas exisse perhibetur, cum egrediente illo, ab euangelista dicitur: erat autem nox. Hinc enim et iniquo diuiti dicitur: hac nocte repetunt animam tuam abs te. Anima quippe quae ad tenebras ducitur, non in die repeti sed in nocte memoratur. Hinc est quod salomon qui sapientiam non perseueraturus accepit, in somnis hanc et nocte accepisse describitur. Hinc est quod angeli ad abraham meridie ueniunt; punituri autem sodomam ad eam uespere uenisse memorantur. Quia igitur beati iob temptatio ad uictoriam ducitur a die coepta perhibetur, cum dicitur: quadam die cum uenissent filii dei, ut assisterent coram domino, adfuit inter eos etiam satan. Qui autem dei filii nisi electi angeli uocantur? De quibus cum constet, quod obtutibus maiestatis inseruiant, ualde quaerendum est unde ueniant ut coram domino assistant. De his quippe uoce ueritatis dicitur: angeli eorum in caelis semper uident faciem patris mei qui in caelis est. De his propheta ait: milia milium ministrabant ei et decies milies centena milia assistebant ei. Si igitur semper uident et semper assistunt, uigilanti cura quaerendum est unde ueniunt, qui nunquam recedunt. Sed cum de illis per paulum dicitur: nonne omnes sunt administratorii spiritus in ministerium missi, propter eos qui hereditatem capient salutis? Per hoc, quod missos cognoscimus, unde ueniant inuenimus. Sed ecce quaestioni quaestionem iungimus et quasi dum ansam soluere nitimur, nodum ligamus. Quomodo enim aut semper assistere aut uidere semper faciem patris possunt si ad ministerium exterius pro nostra salute mittuntur? Quod tamen citius soluimus si quantae subtilitatis sit angelica natura pensamus. Neque enim sic a diuina uisione foras exeunt, ut internae contemplationis gaudiis priuentur, quia si conditoris aspectum exeuntes amitterent, nec iacentes erigere, nec ignorantibus uera nuntiare potuissent, fontem que lucis, quem egredientes ipsi perderent caecis nullatenus propinarent. In hoc itaque est nunc natura angelica a naturae nostrae conditione distincta quod nos et loco circumscribimur et caecitatis ignorantia coartamur; angelorum uero spiritus loco quidem circumscripti sunt sed tamen eorum scientiae longe super nos incomparabiliter dilatantur. Interius quippe exterius que sciendo distenti sunt quia ipsum fontem scientiae contemplantur. Quid enim de his quae scienda sunt nesciunt qui scientem omnia sciunt? Eorum itaque scientia comparatione nostrae ualde dilatata est sed tamen comparatione diuinae scientiae angusta; sicut et ipsi illorum spiritus comparatione quidem nostrorum corporum, spiritus sunt sed comparatione summi et incircumscripti spiritus, corpus. Et mittuntur igitur et assistunt, quia et per hoc quod circumscripti sunt, exeunt; et per hoc quoque quod intus praesentes sunt numquam recedunt. Et faciem ergo patris semper uident et tamen ad nos ueniunt, quia et ad nos spiritali praesentia foras exeunt et tamen ibi se, unde recesserant per internam contemplationem seruant. Dicatur ergo: uenerunt filii dei ut assisterent coram domino; quia illuc spiritus conuersione redeunt, unde nulla mentis auersione discedunt. Adfuit inter eos etiam satan. Valde quaerendum est quomodo inter electos angelos satan adesse potuerit qui ab eorum sorte, exigente superbia, dudum damnatus exiuit. Sed recte inter eos adfuisse describitur quia etsi beatitudinem perdidit, naturam tamen eis similem non amisit; et si meritis praegrauatur conditione naturae subtilis attollitur. Inter dei ergo filios coram domino adfuisse dicitur quia eo intuitu, quo omnipotens deus cuncta spiritalia conspicit, etiam satan in ordine naturae subtilioris uidet attestante scriptura, quae dicit: oculi domini contemplantur malos et bonos. Sed hoc, quod adfuisse satan coram domino dicitur, in graui nobis quaestione uersatur. Scriptum quippe est: beati mundo corde, quoniam ipsi deum uidebunt. Satan uero, qui mundo corde esse non potest, quomodo uidendo domino adfuisse potest? Sed intuendum quia adfuisse coram domino non autem dominum uidisse perhibetur. Venit quippe ut uideretur, non ut uideret. Ipse in conspectu domini, non autem in conspectu eius dominus fuit; sicut caecus cum in sole consistit, ipse quidem radiis solis perfunditur sed tamen lumen non uidet quo illustratur. Ita ergo etiam inter angelos in conspectu domini satan adfuit quia uis diuina, quae intuendo penetrat omnia, non se uidentem immundum spiritum uidit. Quia enim et ipsa quae deum fugiunt, latere non possunt, dum cuncta nuda sunt superno conspectui, satan adfuit absens praesenti. Sequitur: cui dixit dominus: unde uenis? Quid est quod uenientibus electis angelis nequaquam dicitur: unde uenitis? Satan uero unde ueniat percontatur? Non enim requirimus, nisi utique quae nescimus. Nescire autem dei reprobare est. Vnde quibusdam in fine dicturus est: nescio uos unde sitis, discedite a me omnes operarii iniquitatis. Sicut et nescire mentiri uir uerax dicitur qui labi per mendacium dedignatur; non quo si mentiri uelit nesciat, sed quo falsa loqui ueritatis amore contemnat. Quid est ergo ad satan unde uenis dicere, nisi uias illius quasi incognitas reprobare? Veritatis igitur lumen tenebras, quas reprobat ignorat; et satanae itinera, quia iudicans damnat, dignum est ut quasi nesciens requirat. Hinc est quod adae peccanti conditoris uoce dicitur: ubi es? Neque enim diuina potentia nesciebat, post culpam seruus ad quae latibula fugerat? Sed quia uidit in culpa lapsum iam sub peccato uelut ab oculis ueritatis absconditum, quia tenebras erroris eius non approbat, quasi ubi sit peccator ignorat, eum que et uocat et requirit dicens: adam ubi es? Per hoc quod uocat, signum dat quia ad paenitentiam reuocat. Per hoc quod requirit, aperte insinuat quia peccatores iure damnandos ignorat. Satan ergo dominus non uocat sed tamen requirit, dicens: unde uenis? Quia nimirum deus apostatam spiritum ad paenitentiam nequaquam reuocat, sed uias superbiae eius nesciens damnat. Igitur dum satan de itinere suo discutitur electi angeli requirendi unde ueniant non sunt, quia eorum uiae tanto domino notae sunt quanto et ipso auctore peraguntur; dum que soli eius uoluntati inseruiunt eo esse incognitae nequeunt, quo per approbationis oculum ex ipso semper ante ipsum fiunt. Sequitur: respondens satan, ait: circuiui terram et perambulaui eam. Solet per gyrum circuitus, laboris anxietas designari. Satan ergo laborans terram circuit quia quietus in caeli culmine stare contempsit. Cum que se non transuolasse sed perambulasse insinuat, quanto peccati pondere in imis prematur demonstrat. Perambulans ergo terram circuit quia ab illo spiritalis potentiae uolatu corruens, malitiae suae pressus grauedine, foras ad gyrum laboris uenit. Hinc est enim quod et de eius membris per psalmistam dicitur: in circuitu impii ambulant, quia dum interiora non appetunt, in exteriorum labore fatigantur. Sequitur: numquid considerasti seruum meum iob quod non sit ei similis in terra, homo simplex et rectus, ac timens deum et recedens a malo? Hoc quod diuina uoce beatus iob simplex et rectus, ac timens deum et recedens a malo dicitur quia subtiliter membratim que supra exposuimus, replicare quae diximus deuitamus, ne dum discussa repetimus, tardius ad indiscussa ueniamus. Hoc ergo nobis est sollerter intuendum quid sit, quod uel ad satan loqui dominus dicitur uel quod satan domino respondere perhibetur. Discutienda quippe est quaenam sit ista locutio. Neque enim uel a domino qui summus atque incircumscriptus est spiritus, uel a satan, qui nulla est carnea natura uestitus, humano modo aereus flatus folle uentris attrahitur ut per organum gutturis, uocis expressione reddatur. Sed dum naturae inuisibili natura incomprehensibilis loquitur dignum est ut mens nostra qualitatem corporeae locutionis excedens, ad sublimes atque incognitos modos locutionis intimae suspendatur. Nos namque ut ea quae sentimus intrinsecus extrinsecus exprimamus, haec per organum gutturis, per sonum uocis eicimus. Alienis quippe oculis intra secretum mentis quasi post parietem corporis stamus, sed cum manifestare nosmetipsos cupimus, quasi per linguae ianuam egredimur, ut quales sumus intrinsecus ostendamus. Spiritalis autem natura non ita est quae ex mente et corpore composita dupliciter non est. Sed rursus sciendum est quia ipsa etiam natura incorporea cum loqui dicitur, eius locutio nequaquam una atque eadem qualitate formatur. Aliter enim loquitur deus ad angelos, aliter angeli ad deum; aliter deus ad sanctorum animas, aliter sanctorum animae ad deum; aliter deus ad diabolum, aliter diabolus ad deum. Nam quia spiritali naturae ex corporea oppositione nil obstat, loquitur deus ad angelos sanctos eo ipso quo eorum cordibus occulta sua inuisibilia ostendat, ut quicquid agere debeant, in ipsa contemplatione ueritatis legant et uelut quaedam praecepta uocis sint ipsa gaudia contemplationis. Quasi enim audientibus dicitur quod uidentibus inspiratur. Vnde cum eorum cordibus deus contra humanam superbiam, animaduersionem ultionis infunderet, dicit: uenite descendamus et confundamus ibi linguam eorum. Dicitur eis qui adhaerent: uenite, quia nimirum hoc ipsum numquam a diuina contemplatione decrescere in diuina contemplatione semper adcrescere est, et numquam corde recedere quasi quodam stabili motu est semper uenire. Quibus et dicit: descendamus et confundamus linguam eorum. Ascendunt angeli in eo quod creatorem conspiciunt; descendunt angeli in eo quod creaturam sese in illicitis erigentem examine districtionis premunt. Dicere ergo est: descendamus et confundamus linguam eorum, in seipso eis hoc quod recte agatur ostendere, et per uim internae uisionis eorum mentibus exhibenda iudicia occultis motibus inspirare. Aliter loquuntur angeli ad deum sicut per ioannis apocalypsin dicunt: dignus est agnus, qui occisus est accipere uirtutem, et diuinitatem et sapientiam. Vox namque angelorum est in laude conditoris ipsa admiratio intimae contemplationis. Virtutis diuinae miracula obstupuisse, dixisse est quia excitatus cum reuerentia motus cordis, magnus est ad aures incircumscripti spiritus clamor uocis. Quae uox se quasi per distincta uerba explicat dum sese per innumeros modos admirationis format. Deus ergo angelis loquitur, cum eis uoluntas eius intima uidendo manifestatur. Angeli autem loquuntur domino, cum per hoc quod super semetipsos respiciunt, in motum admirationis surgunt. Aliter deus ad sanctorum animas aliter sanctorum animae loquuntur ad deum. Vnde in ioannis rursum apocalypsi dicitur: uidi subter altare animas interfectorum propter uerbum dei, et propter testimonium quod habebant; et clamabant uoce magna dicentes: usquequo, domino, sanctus et uerus, non iudicas et uindicas sanguinem nostrum de his qui habitant in terra? Vbi ilico adiungitur: datae sunt illis singulae stolae albae et dictum est illis, ut requiescerent tempus adhuc modicum, donec impleatur numerus conseruorum et fratrum eorum. Quid est enim animas uindictae petitionem dicere, nisi diem extremi iudicii et resurrectionem exstinctorum corporum desiderare? Magnus quippe earum clamor, magnum est desiderium. Tanto enim quisque minus clamat quanto minus desiderat; et tanto maiorem uocem in aures incircumscripti spiritus exprimit, quanto se in eius desiderium plenius fundit. Animarum igitur uerba ipsa sunt desideria. Nam si desiderium sermo non esset, propheta non diceret: desiderium cordis eorum audiuit auris tua. Sed cum aliter moueri soleat mens quae petit aliter que quae petitur, et sanctorum animae ita in interni secreti sinu deo inhaereant ut inhaerendo requiescant; quomodo dicuntur petere, quas ab interna uoluntate constat nullatenus discrepare? Quomodo dicuntur petere, quas et uoluntatem dei certum est et ea quae futura sunt, non ignorare? Sed in ipso positae, ab ipso aliquid petere dicuntur, non quo quicquam desiderant, quod ab eius quem cernunt uoluntate, discordat, sed quo mente ardentius inhaerent eo etiam de ipso accipiunt, ut ab ipso petant quod eum facere uelle nouerunt. De ipso ergo bibunt quod ab ipso sitiunt; et modo nobis adhuc incomprehensibili in hoc, quod petendo esuriunt, praesciendo satiantur. Discordarent ergo a uoluntate conditoris si quae eum uident uelle, non peterent; ei que minus inhaererent si uolentem dare, desiderio pigriori pulsarent. Quibus responsum diuinitus dicitur: requiescite tempus adhuc modicum donec compleatur numerus conseruorum et fratrum uestrorum. Desiderantibus animabus: requiescite adhuc modicum dicere, est inter ardorem desiderii ex ipsa praescientia solatium consolationis aspirare, ut et animarum uox sit hoc quod amantes desiderant, et respondentis deo sermo sit hoc quod eas retributionis certitudine inter desideria confirmat. Respondere ergo eius est ut collectionem fratrum exspectare debeant, eorum mentibus libenter exspectandi moras infundere, ut cum carnis resurrectionem appetunt etiam ex colligendorum fratrum augmento gratulentur. Aliter deus loquitur ad diabolum aliter diabolus ad deum. Loqui enim dei est ad diabolum, uias eius ac negotia animaduersione occultae districtionis increpare, sicut hic dicitur: unde uenis? Diaboli autem ei respondere est omnipotenti maiestati eius nil posse celare. Vnde hic ait: circuiui terram et perambulaui eam. Quasi enim dicere eius est quid egerit, scire quod actus suos illius oculis occultare non possit. Sciendum uero est quia sicut hoc loco discimus, quattuor modis loquitur deus ad diabolum; tribus diabolus ad deum. Quattuor modis loquitur deus ad diabolum, quia et iniustas uias eius arguit et electorum suorum contra illum iustitiam proponit et temptandam eorum innocentiam ei concedendo permittit et aliquando eum, ne temptare audeat, prohibet. Iniustas enim uias eius redarguit sicut iam dictum est: unde uenis? Electorum suorum contra illum iustitiam proponit sicut ait: considerasti seruum meum iob quod non sit ei similis super terram? Temptandam eorum innocentiam concedendo permittit sicut dicit: ecce uniuersa quae habet in manu tua sunt. Rursus que eum a temptatione prohibet cum dicit: tantum in eum ne extendas manum tuam. Tribus autem modis loquitur diabolus ad deum, cum uel uias suas insinuat, uel electorum innocentiam fictis criminibus accusat, uel temptandam eamdem innocentiam postulat. Vias quippe suas insinuat, qui ait: circuiui terram et perambulaui eam. Electorum innocentiam accusat qui dicit: numquid frustra iob timet deum? Nonne tu uallasti eum, ac domum eius, uniuersam que substantiam per circuitum? Temptandam eamdem innocentiam postulat cum dicit: extende manum tuam et tange cuncta quae possidet, nisi in faciem benedixerit tibi. Sed dicere dei est: unde uenis? Sicut et supra insinuauimus, ui suae iustitiae itinera malitiae eius increpare. Dicere dei est: considerasti seruum meum iob, quod non sit ei similis super terram? Tales electos suos iustificando facere qualibus nimirum apostata angelus possit inuidere. Dicere dei est: ecce uniuersa quae habet in manu tua sunt; ad probationem fidelium, contra eos occulta ui incursum illum suae malitiae relaxare. Dicere dei est: tantum in eum ne extendas manum tuam, ab immoderatae temptationis impetu eum etiam permittendo restringere. Dicere autem diaboli est: circuiui terram et perambulaui eam, sagacitatem suae malitiae inuisibilibus eius oculis occultare non posse. Dicere diaboli est: numquid frustra iob timet deum? Contra bonos intra cogitationum suarum latibula conqueri, eorum que prouectibus inuidere atque inuidendo reprobationis rimas exquirere. Dicere diaboli est: extende paululum manum tuam et tange cuncta quae possidet, ad afflictionem bonorum, malitiae aestibus anhelare. Quo enim eorum temptationem inuidens appetit eo illorum quasi probationem deprecans petit. Quia igitur internarum locutionum modos succincte diximus, ad intermissum paululum expositionis ordinem reuertamur. Considerasti seruum meum iob, quod non sit ei similis super terram, uir simplex et rectus, ac timens deum et recedens a malo? Praecedenti iam sermone tractatum est quia diabolus non contra iob, sed contra deum certamen proposuit; materia uero certaminis beatus iob in medio fuit. Et si in sermonibus suis dicimus iob inter flagella deliquisse, quod sentire nefas est, deum dicimus in sua propositione perdidisse. Nam ecce et in hoc loco intuendum est quia non prius diabolus beatum iob a domino petiit, sed eum dominus in diaboli despectu laudauit. Et nisi in sua iustitia permansurum nosset non utique pro illo proponeret. Nec periturum in temptatione concederet de quo ante temptationem, ex dei laudibus, in temptatoris mente inuidiae fuerant faces excitatae. Sed antiquus aduersarius cum quae accuset mala non inuenit, ipsa ad malum inflectere bona quaerit. Cum de operibus uincitur ad accusandum uerba nostra perscrutatur. Cum nec in uerbis accusationem reperit, intentionem cordis fuscare contendit; tamquam bona facta bono animo non fiant et idcirco perpendi a iudice bona non debeant. Quia enim fructus arboris esse et in aestu uirides conspicit quasi uermem ponere ad radicem quaerit. Nam dicit: numquid frustra iob timet deum? Nonne tu uallasti eum ac domum eius uniuersam que substantiam per circuitum? Operibus manuum eius benedixisti et possessio illius creuit in terra. Ac si aperte dicat: qui tot bona in terra recepit quid mirum est, si pro eis se innocenter gerit? Innocens uere esset si bonus inter aduersa persisteret. Cur autem magnus dicitur, quem merces sui uniuscuiusque operis tanta rerum multiplicitate comitatur? Astutus quippe aduersarius cum sanctum uirum inter prospera bene egisse considerat, reprobare apud iudicem per aduersa festinat. Vnde recte in apocalypsi uoce angelica dicitur: proiectus est accusator fratrum nostrorum qui accusabat illos ante conspectum dei nostri die ac nocte. Scriptura autem sacra saepe diem pro prosperis, noctem autem pro aduersis ponere consueuit. In die ergo et nocte accusare non desinit quia modo nos in prosperis, modo in aduersis accusabiles ostendere contendit. In die accusat, cum prosperis male nos uti insinuat. In nocte accusat, cum in aduersis nos non habere patientiam demonstrat. Beatum ergo iob quia necdum flagella attigerant, quasi adhuc unde in nocte accusare posset, omnimodo non habebat. Quia uero in prosperis magna sanitate uiguerat, pro eisdem prosperis bona illum egisse simulabat: uersuta assertione mentiens quod non ad usum domini substantiam possideret, sed ad usum substantiae dominum coleret. Sunt enim nonnulli qui ut fruantur deo dispensatorie utuntur hoc saeculo. Et sunt nonnulli qui ut fruantur hoc saeculo, transitorie uti uolunt deo. Cum igitur bona diuini muneris narrat, putat quod facta fortis operarii leuiget, ut cuius uitam reprehendere de operibus non ualet, eius mentem quasi ex cogitationibus addicat, mentiens quod non amori domini sed temporalis prosperitatis appetitioni seruierit omne, quod innocue exterius uixit. Vires ergo beati iob nesciens, sed tamen unumquemque aduersis probari uerius sciens, temptandum hunc expetit, ut qui per diem prosperitatis inoffenso gressu incesserat, saltim in nocte aduersitatis impingeret et ante laudatoris sui oculos offensione impatientiae prostratus iaceret. Vnde subiungit: sed extende paululum manum tuam et tange cuncta quae possidet, nisi in faciem benedixerit tibi. Cum sanctum uirum satan temptare appetit et tamen domino, ut manum suam extendere debeat, dicit, ualde notandum est quia feriendi uires nec ipse sibi tribuit qui contra auctorem omnium singulariter superbit. Scit namque quia quodlibet agere ex semetipso non sufficit, quia nec per semetipsum in eo quod est spiritus exsistit. Hinc est quod in euangelio expellenda de homine legio dicebat: si eicis nos, mitte nos in gregem porcorum. Qui enim per semetipsum ire in porcos non poterat, quid mirum si sine auctoris manu, sancti uiri domum contingere non ualebat? Sciendum uero est quia satanae uoluntas semper iniqua est sed numquam potestas iniusta, quia a semetipso uoluntatem habet sed a domino potestatem. Quod enim ipse facere inique appetit, hoc deus fieri nonnisi iuste permittit. Vnde bene in libris regum dicitur: spiritus domini malus irruebat in saul. Ecce unus idem que spiritus et domini appellatur et malus: domini uidelicet per licentiam potestatis iustae, malus autem per desiderium uoluntatis iniustae. Formidari igitur non debet qui nihil nisi permissus ualet. Sola ergo uis illa timenda est, quae cum hostem saeuire permiserit ei ad usum iusti iudicii, et iniusta illius uoluntas seruit. Paululum uero manum postulat extendi, quia exteriora sunt quae expetit conteri. Neque enim satan facere se aliquid multum putat nisi cum in anima sauciat ut ab illa patria feriens reuocet, a qua ipse longe, telo suae superbiae prostratus iacet. Sed quid est quod ait: nisi in facie benedixerit tibi? Nos nempe quod amamus respicimus, quod uero auersari uolumus, ab eo faciem declinamus. Quid itaque dei facies, nisi respectus eius gratiae praebetur intellegi? Ait ergo: extende paululum manum tuam et tange cuncta quae possidet, nisi in faciem benedixerit tibi. Ac si aperte dicat: ea quae dedisti subtrahe; nam si accepta perdiderit, respectum tuae gratiae, ablatis rebus temporalibus, non requiret. Si enim ea in quibus delectatur non habuerit, fauorem tuum etiam maledicendo contemnet. Cuius petitione callida nequaquam prouocata ueritas uincitur sed ad deceptionem suam hosti conceditur, quod fideli famulo ad augmentum muneris suffragetur. Vnde mox subditur: ecce uniuersa quae habet, in manu tua sunt; tantum in eum ne extendas manum tuam. Consideranda est in uerbis domini dispensatio sanctae pietatis, quomodo hostem nostrum permittit et retinet, relaxat et refrenat. Alia ad temptandum dat sed ab aliis religat. Vniuersa quae habet, in manu tua sunt; tantum in eum ne extendas manum tuam. Substantiam prodit sed tamen corpus protegit quod quidem postmodum temptatori traditurus est; sed tamen non simul ad omnia relaxat hostem ne undique feriens frangat ciuem. Mala enim cum multa electis eueniunt, mira conditoris gratia ex tempore dispensantur, ut quae coaceruata perimerent, possint diuisa tolerari. Hinc paulus ait: fidelis deus, qui non patietur uos temptari supra quam potestis sed faciet cum temptatione etiam exitum ut possitis sustinere. Hinc dauid ait: proba me, domine et tempta me. Ac si aperte dicat: prius uires inspice et tunc ut ferre ualeo, temptari permitte. Hoc tamen quod dicitur: ecce uniuersa quae habet, in manu tua sunt; tantum in eum ne extendas manum tuam, intellegi et aliter potest, quia fortem quidem pugnatorem suum dominus nouerat sed tamen diuidere ei certamina contra hostem uolebat, ut quamuis robusto bellatori uictoria in cunctis suppeteret, prius tamen de uno certamine hostis ad dominum uictus rediret. Tunc que ei aliud iterum uincendo concederet, quatenus fidelis famulus eo mirabilius uictor exsisteret, quo uictus hostis se contra illum iterum ad noua bella repararet. Sequitur: egressus que est satan a facie domini. Quid est quod satan a facie domini egressus dicitur? Quo enim exitur ab eo qui ubique est? Hinc namque ait: caelum et terram ego impleo. Hinc est, quod sapientia illius dicit: gyrum caeli circuiui sola. Hinc de eius spiritu scriptum est: spiritus domini repleuit orbem terrarum. Hinc est quod dominus iterum dicit: caelum mihi sedes est, terra autem scabellum pedum meorum. Rursum que de eo scriptum est: caelum metitur palmo et omnem terram pugillo concludit. Sedi quippe cui praesidet, interior et superior manet. Caelum palmo metiens et terram pugillo concludens ostenditur, quod ipse sit circumquaque cunctis rebus, quas creauit, exterior. Id namque quod interius concluditur a concludente exterius continetur. Per sedem ergo, cui praesidet, esse interius supra que; per pugillum quo continet, exterius subter que signatur. Quia enim ipse manet intra omnia, ipse extra omnia, ipse supra omnia, ipse infra omnia; et superior est per potentiam et inferior per sustentationem; et exterior per magnitudinem et interior per subtilitatem; sursum regens deorsum continens; extra circumdans interius penetrans; nec alia ex parte superior alia inferior, aut alia ex parte exterior atque ex alia manet interior. Sed unus idem que totus ubique praesidendo sustinens, sustinendo praesidens, circumdando penetrans, penetrando circumdans; unde superius praesidens inde inferius sustinens; et unde exterius ambiens inde interius replens; sine inquietudine superius regens sine labore inferius sustinens; interius sine extenuatione penetrans exterius sine extensione circumdans. Est itaque inferior et superior sine loco; est amplus sine latitudine; est subtilis sine extenuatione. Quo igitur exitur ab eo qui dum per molem corporis nusquam est, per incircumscriptam substantiam nusquam deest? Sed quamdiu satan pressus maiestatis potentia, appetitum suae malitiae exercere non ualuit, quasi ante faciem domini stetit. A facie autem domini exiit, quia relaxatus diuinitus ab internae retentionis angustia, ad sui desiderii effectum uenit. A facie domini exiit, quia diu uinculis disciplinae religata quandoque uoluntas noxia ad opus processit. Cum enim sicut dictum est, id quod uoluit implere non ualuit, quasi ante domini faciem stetit; quia illum ab effectu malitiae superna dispensatio coactauit. Sed a facie eius exiit quia potestatem temptationis accipiens, ad malitiae suae uota peruenit. Sequitur: cum autem quadam die filii et filiae eius comederent et biberent uinum in domo fratris sui primogeniti, nuntius uenit ad iob, qui diceret: boues arabant et asinae pascebantur iuxta eos, et irruerunt sabaei, tulerunt que omnia et pueros percusserunt gladio, et euasi ego solus, ut nuntiarem tibi. Notandum quae tempora temptationibus congruant. Tunc quippe diabolus temptandi tempus elegit quando beati iob filios in conuiuium inuenit. Neque enim solummodo intuetur hostis quid faciat, sed etiam quando faciat. Nam quamuis potestatem acceperit, aptum tamen ad submersionem tempus exquisiuit, ut uidelicet nobis deo dispensante proderetur, quia praenuntia tribulationis est laetitia satietatis. Intuendum uero est quam callide ipsa damna quae illata sunt, nuntiantur. Non enim dicitur: boues a sabaeis ablati sunt, sed qui ablati sunt boues arabant; ut uidelicet memorato fructu operis, causa crescat doloris. Vnde et apud graecos non solum asinae sed fetae asinae raptae referuntur, ut dum minima animalia audientis animum minus ex sui qualitate percuterent, amplius ex fecunditate uulnerarent. Et quia eo magis aduersa animum feriunt, quo cum multa sunt etiam subita nuntiantur, aucta est mensura gemituum, etiam per articula nuntiorum. Nam sequitur: cum que adhuc ille loqueretur uenit alius et dixit: ignis dei cecidit de caelo et tactas oues pueros que consumpsit et effugi ego solus, ut nuntiarem tibi. Ne rebus perditis minorem audienti dolorem moueat, eius animum ad excedendum etiam ipsis nuntiorum uerbis instigat. Intuendum quippe est, quam callide dicitur: ignis dei, ac si diceretur: illius animaduersionem sustines quem tot hostiis placare uoluisti: eius iram toleras cui cotidie seruiens insudabas. Dum enim deum cui seruierat, aduersa intulisse indicat, laesum commemorat, in quo excedat; quatenus anteacta obsequia ad mentem reduceret et frustra se seruisse aestimans, in auctoris iniuriam superbiret. Pia etenim mens cum se aduersa ab hominibus perpeti conspicit, in diuinae gratiae consolatione requiescit; cum que temptationum procellas increscere extrinsecus uiderit, secessum spei dominicae appetens, intra conscientiae portum fugit. Vt uero uersutus hostis uno eodem que tempore sancti uiri robustissimum pectus et humanis aduersitatibus et diuina desperatione concuteret, et prius sabaeos irruisse intulit et mox ignem dei cecidisse nuntiauit. Vt quasi omnem aditum consolationis excluderet, dum et ipsum aduersantem ostenderet, qui consolari animum inter aduersa potuisset; quatenus dum se temptatus undique destitui atque undique premi considerat in contumeliam tanto audacius quanto et desperatius erumpat. Sequitur: sed et illo adhuc loquente, uenit alius et dixit: chaldaei fecerunt tres turmas et inuaserunt camelos, et tulerunt eos, necnon et pueros percusserunt gladio; et effugi ego solus ut nuntiarem tibi. Ecce iterum, ne quid minus de humana aduersitate doluisset, chaldaeorum turmas irruisse denuntiat; et ne illum minus desuper ueniens aduersitas feriat, iteratam iram in aere demonstrat. Nam sequitur: loquebatur ille, et ecce alius intrauit et dixit: filiis tuis et filiabus uescentibus et bibentibus uinum in domo fratris sui primogeniti, repente uentus uehemens irruit a regione deserti, et concussit quattuor angulos domus quae corruens oppressit liberos tuos et mortui sunt; et effugi ego solus ut nuntiarem tibi. Qui uno uulnere non prosternitur, idcirco bis ter que percutitur, ut usque ad intima quandoque feriatur. Nuntiata itaque fuerat aduersitas de sabaeis, nuntiata diuina animaduersio per ignem de caelo, nuntiatur ab hominibus iterum camelorum raptus, caedes que puerorum, et diuinae indignationis ira repetitur, dum uentus irruens concussisse domus angulos atque exstinxisse liberos indicatur. Quia enim notum est, quod absque superno nutu moueri elementa non possint, latenter infertur quod ipse contra illum elementa mouerit, qui moueri permisit: quamuis satan semel accepta a domino potestate ad usum suae nequitiae etiam elementa concutere praeualet. Nec mouere debet, si spiritus de summis proiectus turbare in uentos aerem potuit; cum nimirum constet quia et damnatis in metallo, ad usum aqua et ignis seruit. Quaesitum est igitur ut nuntiarentur mala, quaesitum est ut multa, quaesitum ut subita. Sed cum prius aduersa nuntiauit, tranquillo adhuc pectori quasi sanis membris uulnus inflixit; cum uero percussum cor feriendo repetiit, ut ad impatientiae uerba compelleret, super uulnera uulnus irrogauit. Intuendum uero est quam callide curauit hostis antiquus, non tam iactura rerum sancti uiri patientiam rumpere quam ipso ordine nuntiorum. Qui studens prius parua, et post nuntiare maiora in extremo filiorum mortem intulit, ne uilia pater rei familiaris damna duceret, si illa iam orbatus audiret; et minus percuteret rerum amissio, praecognita morte filiorum, quia uidelicet nulla esset hereditas, si ipsos prius subtraheret quibus seruabatur heredes. Sed a minimis incipiens, in ultimum grauiora nuntiauit ut dum gradatim deteriora cognosceret, in eius corde doloris locum omne uulnus inueniret. Notandum quam callide tot malorum pondera et diuisa et subita nuntiantur, ut et repente et particulatim crescens, in audientis corde sese dolor ipse non caperet; et tanto ardentius in blasphemiam accenderet, quanto subitis ac multiplicibus nuntiis in se angustius aestuaret. Sed neque hoc neglecte praetereundum puto, quod filii in maioris fratris domo conuiuabantur cum pereunt. Dictum namque est superius, quod conuiuia peragi sine culpa uix possunt. Vt ergo nostra, non illorum loquamur, sciendum nobis est quia quod a minoribus uoluptuose agitur maiorum disciplina cohibetur; cum uero maiores ipsi uoluptati deseruiunt nimirum minoribus lasciuiae frena laxantur. Quis enim sub disciplinae se constrictione retineat, quando et ipsi qui ius constrictionis accipiunt, sese uoluptatibus relaxant? Dum ergo in maioris fratris domo conuiuantur, pereunt quia tunc contra nos hostis uehementius uires accipit, quando et ipsos qui pro custodia disciplinae praelati sunt laetitiae seruire cognoscit. Tanto enim licentius ad feriendum occupat quanto et hi qui intercedere pro culpa poterant uoluptati uacant. Absit autem ne tanti uiri filios per conuiuiorum studia ingurgitando uentri uacasse suspicemur; sed tamen ueraciter nouimus quia etsi per disciplinae quisque custodiam necessitatis metas edendo non transit, accensa tamen mentis intentio inter conuiuia torpescit, et minus in quanto sit temptationum bello considerat quae se per securitatem relaxat. In die ergo primi fratris filios obruit quia antiquus hostis in minorum morte subuersionis aditum per neglegentiam maiorum quaerit. Sed quia quantis nuntiorum iaculis sit percussus, agnouimus; uir fortis noster, qualis inter uulnera consistat, audiamus. Sequitur: tunc surrexit iob et scidit uestimenta sua, et tonso capite corruens in terram adorauit. Nonnulli magnae constantiae philosophiam putant si disciplinae asperitate correpti, ictus uerberum dolores que non sentiant. Nonnulli uero tam nimis percussionum flagella sentiunt ut immoderato dolore commoti, etiam in excessu linguae dilabantur. Sed quisquis ueram tenere philosophiam nititur, necesse est ut inter utraque gradiatur. Non est enim pondus uerae uirtutis, insensibilitas cordis, quia et ualde insana per stuporem membra sunt quae et incisa dolere nequaquam possunt. Rursus uirtutis custodiam deserit qui dolorem uerberum ultra quam necesse est sentit, quia dum nimia afflictione cor tangitur usque ad impatientiae contumelias excitatur, et qui per flagella corrigere malefacta debuerat, agit ut nequitia per flagellum crescat. Contra insensibilitatem quippe percussorum per prophetam dicitur: percussisti eos nec doluerunt; attriuisti eos et renuerunt accipere disciplinam. Contra pusillanimitatem percussorum per psalmistam dicitur: in miseriis non subsistent. In miseriis namque subsisterent si aequanimiter aduersa tolerarent. At postquam mente inter flagella corruunt quasi inter illatas miserias subsistendi constantiam perdunt. Beatus itaque iob quia uerae philosophiae regulam tenuit, contra utraque mira se aequitatis arte seruauit, ut nec dolorem non sentiens, flagella sperneret, nec rursum ultra modum dolorem sentiens, contra iudicium flagellantis insaniret. Cunctis enim rebus perditis, cunctis liberis amissis surrexit, scidit uestimenta sua et tonso capite corruens in terram adorauit. Quod uestimenta scidit, quod tonso capite in terram corruit monstrat nimirum quia flagelli dolorem sensit. Quod uero adicitur, adorauit, aperte ostenditur quia et in dolore positus contra flagellantis iudicium non excessit. Nec omnino ergo non motus est ne deum ipsa insensibilitate contemneret, nec rursum omnino motus est ne nimis dolendo peccaret. Sed quia duo sunt praecepta caritatis, dei uidelicet amor et proximi, ut dilectionem proximi exsolueret impendit filiis luctum, ne dilectionem dei desereret, expleuit inter gemitus adorationem. Solent nonnulli in prosperis deum diligere, in aduersis autem positi flagellantem minus amare. Beatus autem iob per hoc quod motus exterius exhibuit, ostendit quia flagella patris agnouit; per hoc autem quod adorando humilis mansit, ostendit quia amorem patris nec in dolore deseruit. Ne igitur superbus esset non sentiens in percussione corruit, ne autem se ferienti extraneum faceret, ad hoc corruit ut adoraret. Mos autem ueterum fuit ut quisquis speciem sui corporis capillos nutriendo seruaret, eos tempore afflictionis abscideret, et rursum qui tranquillitatis tempore capillos abscideret, eos in ostensione afflictionis enutriret. Beatus itaque iob tranquillitatis tempore capillos seruasse ostenditur cum ad doloris usum caput totondisse memoratur, quatenus dum in cunctis eum rebus manus superna percuteret, etiam sponte illum paenitentiae species diuersa fuscaret. Sed iste exutus rebus, filiis orbatus, qui uestimenta scindit, qui caput tondit, qui in terram corruit, quid dicat audiamus. Nudus egressus sum de utero matris meae, nudus reuertar illuc. O quam altae sedi interni consilii praesidet iste, qui scissis uestibus in terra prostratus iacet! Quia enim iudicante deo, cuncta amiserat pro seruanda patientia illud tempus ad memoriam reduxit, quo necdum ista quae perdidit habebat, ut dum intuetur quod aliquando illa non habuit, dolorem temperet quod amisit. Magna enim consolatio in rerum amissione est, illa tempora ad mentem reducere quibus nos contigit res quas perdidimus non habuisse. Quia uero omnes nos terra genuit, hanc non immerito matrem uocamus. Vnde scriptum est: graue iugum super filios adam a die exitus de uentre matris eorum, usque in diem sepulturae in matrem omnium. Beatus igitur iob ut patienter lugeat quod hic amisit, uigilanter attendit qualis huc uenerit. Ad augmentum autem seruandae patientiae, adhuc sollertius inspicit hinc qualis recedit et dicit: nudus egressus sum de utero matris meae, nudus reuertar illuc. Ac si dicat: nudum me huc intrantem terra protulit, nudum me hinc exeuntem terra recipiet. Qui ergo accepta sed relinquenda perdidi, quid proprium amisi? Quia uero consolatio non solum ex consideratione conditionis adhibenda est sed etiam ex iustitia conditoris, recte subiungit: dominus dedit, dominus abstulit, sicut domino placuit, ita factum est. Sanctus uir, temptante aduersario, cuncta perdiderat, sed tamen sciens quia contra se satan temptandi uires, nisi permittente domino non habebat, non ait: dominus dedit, diabolus abstulit, sed: dominus dedit, dominus abstulit. Fortasse enim fuerat dolendum si quod conditor dederat hostis abstulisset; at postquam non abstulit nisi ipse qui dedit, sua recepit, non nostra abstulit. Si enim ab illo accipimus, quibus in hac uita utimur, cur doleat quod ipso iudicante exigimur quo largiente feneramur? Nec aliquando iniustus est creditor, qui dum praefixo reddendi tempore non constringitur; quando uult exigit quod feneratur. Vbi et bene subiungitur: sicut domino placuit, ita factum est. Cum enim in hac uita ea quae nolumus patimur, necesse est ut ad eum qui iniustum uelle nil potest, studia nostrae uoluntatis inclinemus. Magna quippe est consolatio in eo quod displicet quod illo ordinante erga nos agitur, cui nonnisi iustum placet. Si igitur iusta placere domino scimus, pati autem nulla nisi quae domino placuerint, possumus; iusta sunt cuncta quae patimur et ualde iniustum est, si de iusta passione murmuramus. Sed quia orator fortis quomodo assertionem partis suae contra aduersarium allegauit, audiuimus, nunc quomodo in orationis suae termino iudicem benedicendo laudet audiamus. Sequitur: sit nomen domini benedictum. Ecce omne quod rectum sensit, domini benedictione conclusit, ut hinc aduersarius inspiciat et ad poenam suam uictus erubescat, quia ipse deo contumax etiam in beatitudine conditus exstitit, cui homo hymnum gloriae etiam percussus dicit. Intuendum uero est quia hostis noster tot nos iaculis percutit quot temptationibus affligit. Cotidie namque in acie stamus, cotidie tela temptationum eius excipimus. Sed et nos contra illum iacula mittimus si confossi tribulationibus, humilia respondemus. Beatus igitur iob percussus damno rerum, percussus morte filiorum quia uim doloris uertit in laudem conditoris, dicens: dominus dedit, dominus abstulit; sicut domino placuit, ita factum est; sit nomen domini benedictum; superbum hostem humilitate perculit, crudelem patientia strauit. Nec credamus quod bellator noster accepit uulnera et non inflixit. Quot enim uoces patientiae in laude dei percussus reddidit, quasi tot in aduersarii pectore iacula intorsit et acriora ualde quam sustinuit infixit. Afflictus enim terrena perdidit, sed afflictionem humiliter sustinens caelestia multiplicauit. Sequitur: in omnibus his non peccauit iob neque stultum aliquid contra deum locutus est. Quia temptationum tribulationibus deprehensi, etiam tacito cogitationum motu possumus non loquendo peccare, beato iob et oris testimonium perhibetur et cordis. Prius enim dicitur: non peccauit; et tunc demum subditur: neque stultum aliquid contra deum locutus est. Qui enim stultum locutus non est, culpam a lingua compescuit; sed cum praemittitur: non peccauit, constat quod murmurationis uitium etiam a cogitatione restrinxit. Nec peccauit ergo nec stulte locutus est, quia nec per conscientiam tacitus tumuit nec linguam in contumaciam relaxauit. Stulte autem contra deum loquitur qui inter diuinae animaduersionis flagella positus, iustificare semetipsum conatur. Si enim innocentem se asserere superbe audeat, quid aliud quam iustitiam ferientis accusat? Hucusque nos uerba historiae transcurrisse sufficiat, iam nunc ad indaganda allegoriae mysteria expositionis se sermo conuertat. Sed in hoc quod scriptum est: [sensus allegoricus] quadam die cum uenissent filii dei coram domino; adfuit inter eos etiam satan; discutiendum prius est, cur quadam die factum aliquid coram domino dicitur cum apud illum nequaquam cursus temporis, mutatione diei noctis que uarietur. Neque enim in ea luce quae sine accessu ea quae eligit illustrat et sine recessu ea quae respuit deserit, defectus mutabilitatis uenit. Quia in semetipsa manendo immutabilis, mutabilia cuncta disponit, sic que in se transeuntia condidit ut apud se transire nequaquam possint, nec tempus intus in conspectu eius defluit quod apud nos foras decurrit. Vnde fit ut in aeternitate eius fixa maneant ea quae non fixa exterius saeculorum uolumina emanant. Cur ergo apud eum dicitur: quadam die, cui nimirum dies una est aeternitas sua? Quam uidelicet nec fine claudi nec initio uidit aperiri psalmista, cum dicit: melior est dies una in atriis tuis super milia. Sed cum scriptura sacra temporaliter editis loquitur, dignum est ut uerbis temporalibus utatur quatenus condescendendo leuet; et dum de aeternitate aliquid temporaliter narrat, assuetos temporalibus sensim ad aeterna traiciat; se que bene nostris mentibus aeternitas incognita dum uerbis cognitis blanditur infundat. Quid autem mirum si in sacro eloquio incommutabilitatem suam deus praepropere humanae menti non aperit; quando et resurrectionis suae sollemnitate celebrata, quibusdam prouectionum accessibus innotuit, incorruptionem corporis quod resumpsit? Luca quippe attestante didicimus quod quibusdam se in monumento quaerentibus prius angelos misit; et rursum discipulis de se in uia loquentibus ipse quidem sed non cognoscendus apparuit, qui post exhortationis moras cognoscendum se in panis fractione monstrauit. Ad extremum uero repente ingrediens non solum se cognoscibilem, sed etiam palpabilem praebuit. Quia enim infirma adhuc gestabant corda discipuli in cognitione tanti mysterii ista fuerant dispensatione nutriendi ut paulisper aliquid quaerentes inuenirent, inuenientes crescerent et crescentes cognita robustius tenerent. Quia igitur non repente sed causarum uerborum que incrementis, quasi quibusdam ad aeternitatem passibus ducimur, intus apud eum quadam die aliquid factum dicitur, qui ipsa quoque tempora sine tempore contuetur. An quia etiam satan adfuit dum quadam die hoc factum dicitur, indicare sacra scriptura studuit quia in luce deus tenebras uidit? Nos quippe uno eodem que contuitu lucem et tenebras intueri non possumus quia cum in tenebras oculus figitur, lux fugatur; et cum ad lucis se coruscationem uerterit tenebrarum umbra discedit. Illa autem uis quae cuncta mutabilia immutabiliter uidet, quasi in die ei satan adfuit, quia apostatae angeli tenebras sine obscuritate comprehendit. Nos ut dictum est, uno eodem que intuitu contemplari non possumus et quae approbando eligimus, et quae reprobando damnamus quia cum ad hanc animus uertitur ab illa cogitatione separatur; cum uero ad illam reducitur ab hac cui inhaesit amouetur. Deus uero quia sine mutabilitate cuncta simul respicit, sine distentione comprehendit, uidelicet et bona quae iuuat et mala quae iudicat, et quae adiuta remunerat, et quae iudicans damnat, in his quae diuerso disponit ordine diuersus non est. In die ergo ei satan adfuisse describitur quia lumen aeternitatis eius nulla mutabilitatis fuscatione tangitur. Et in hoc quod ei tenebrae praesentes fiunt, qui adfuisse inter filios dei dicitur quia ea ui iustitiae immundus spiritus penetratur, qua uidelicet mundorum spirituum corda complentur; eo que radio luminis iste transfigitur quo illi ut luceant perfunduntur. Inter filios dei adfuit quia etsi illi deo ad electorum adiutorium, iste ad probationem seruit. Inter filios dei adfuit quia etsi ab illis in hac uita laborantibus auxilium pietatis impenditur, iste occultae iustitiae nesciendo seruiens ministerium exsequi reprobationis conatur. Vnde bene in libris regum per prophetam dicitur: uidi dominum sedentem super solium suum et exercitum caeli a dextris et sinistris eius et dictum est: in quo decipiam achab, ut ascendat et cadat in ramoth galaath? Et dixit alius ita et alius aliter. Et egressus est unus et dixit: ego decipiam achab. Et dictum est: in quo decipies? Qui respondit dicens: egrediar et ero mendax spiritus in ore omnium prophetarum eius. Quid enim solium domini nisi angelicas potestates accipimus quarum mentibus altius praesidens, inferius cuncta disponit? Et quid exercitus caeli, nisi ministrantium angelorum multitudo describitur? Quid est ergo quod exercitus caeli a dextris et sinistris eius stare perhibetur? Deus enim qui ita est intra omnia ut etiam sit extra omnia, nec dextra nec sinistra concluditur. Sed dextra dei angelorum pars electa, sinistra autem dei pars angelorum reproba designatur. Non enim ministrant deo solummodo boni qui adiuuent, sed etiam mali qui probent; non solum qui a culpa redeuntes subleuent sed etiam qui redire nolentes grauent. Nec quod caeli exercitus dicitur, angelorum pars reproba in eo intellegi posse prohibetur. Quas enim suspendi in aere nouimus, aues caeli nominamus. Et de eisdem spiritibus paulus dicit: contra spiritalia nequitiae in caelestibus. Quorum caput enuntians, ait: secundum principem potestatis aeris huius. A dextra ergo dei et sinistra angelorum exercitus stat, quia et uoluntas electorum spirituum diuinae pietati concordat; et reproborum sensus suae malitiae seruiens, iudicio districtionis eius obtemperat. Vnde et mox fallax spiritus in medium prosiliisse describitur per quem achab rex, exigentibus suis meritis, decipiatur. Neque enim fas est credere bonum spiritum fallaciae deseruire uoluisse ut diceret: egrediar et ero mendax spiritus in ore omnium prophetarum eius. Sed quia achab rex peccatis praecedentibus dignus erat ut tali debuisset deceptione damnari, quatenus qui saepe uolens ceciderat in culpam, quandoque nolens caperetur ad poenam, occulta iustitia licentia malignis spiritibus datur ut quos uolentes in peccati laqueo strangulant, in peccati poenam etiam nolentes trahant. Quod ergo illic a dextris atque sinistris dei, exercitus caeli astitisse describitur, hoc hic inter filios dei satan adfuisse perhibetur. Ecce a dextris dei steterunt angeli quia nominantur filii dei; ecce a sinistris stant angeli quia adfuit inter eos etiam satan. Sed quia allegoriae mysteria indagare decreuimus, non inconuenienter accipimus quod in die dominus satan uidit, quia uias eius in sapientiae suae incarnatione corripuit; quasi eum non uidisse fuerit, tamdiu prauitatem illius in humani generis perditione tolerasse. Vnde et ei diuina uoce mox dicitur: unde uenis? In die satan de uiis suis requiritur quia in luce manifestatae sapientiae occulti hostis insidiae deteguntur. Quia ergo incarnato domino diabolus increpatur et a sua pestifera effrenatione corripitur, recte subiungitur: cui dixit dominus: unde uenis? Tunc enim satanae uias requirendo arguit cum per mediatoris aduentum persuasionis eius nequitias reprimens increpauit. Nec immerito in hoc die filii dei coram domino astitisse referuntur, quia uidelicet ad aeternae patriae uocationem electi omnes, luce sapientiae se illustrante, collecti sunt. Quos quamuis incarnata sapientia aggregare effectu operis uenerat, diuinitati tamen illius iam per eius praescientiam intrinsecus assistebant. Sed quia de uiis suis antiquus hostis redemptore ueniente discutitur, quid dicat audiamus. Circuiui terram et perambulaui eam. Ab adam quippe, ante aduentum domini, omnes post se gentium nationes traxit. Circuiuit et perambulauit quia per corda gentium iniquitatis suae uestigia impressit. Cadens enim a sublimibus humanas mentes iure possedit quia in culpae suae uinculo uolentes astrinxit; tanto que latius in mundo uagatus est quanto a reatu quisque illius liber per omnia inuentus non est. Cui quasi ex potestate mundum circuisse est, nullum hominem qui sibi plene resisteret inuenisse. Sed iam satan redeat, id est ab effectu suae malitiae uis illum diuina constringat, quia iam apparuit in carne qui in peccati contagione ex carnis nil habeat infirmitate. Venit humilis quem et superbus hostis admiretur; quatenus qui fortia diuinitatis eius despexerat etiam humanitatis eius infirma pertimescat. Vnde et mox significatione mirifica, contra eum ipsa humanitatis infirmitas obstupescenda proponitur, ut dicatur: numquid considerasti seruum meum iob, quod non sit ei similis in terra? Quod iob interpretetur dolens paulo ante iam diximus. Dolens uero ipse ueraciter per figuram dicitur, qui portare dolores nostros propheta attestante, perhibetur. Cui in terra similis non est quia omnis homo tantummodo homo est, ipse autem deus et homo. In terra ei similis non est quia etsi adoptiuus quisque filius ad percipiendam diuinitatem proficit, nequaquam tamen ut deus naturaliter esset accipit. Qui bene etiam seruus dictus est quia formam serui suscipere dedignatus non est. Nec maiestati iniuriam intulit assumpta humilitas carnis, quia et ut seruanda susciperet nec tamen habita permutaret, nec diuina humanitate minuit, nec humana diuinitate consumpsit. Quia etsi per paulum dicitur: qui cum in forma dei esset non rapinam arbitratus est esse se aequalem deo sed semetipsum exinaniuit formam serui accipiens, ei semetipsum exinanisse, est ab inuisibilitatis suae magnitudine se uisibilem demonstrasse ut serui forma tegeret hoc quod incircumscripte omnia ex diuinitate penetraret. Dei autem ad satan per figuram dicere est: numquid considerasti seruum meum iob? Vnigenitum filium contra eum in forma serui admirabilem demonstrare. Eo enim quo illum tantae uirtutis in carne innotuit, quasi superbienti aduersario quod dolens consideraret, indicauit. Sed quia bonum quod miraretur intulerat, restat ut ad reprimendam eius superbiam uirtutes illius adhuc enumerando subiungat. Sequitur: homo simplex et rectus, ac timens deum et recedens a malo. Venit namque inter homines mediator dei et hominum, homo christus iesus ad praebendum exemplum uitae hominibus, simplex; ad non parcendum malignis spiritibus, rectus; ad debellandam superbiam, timens deum; ad detergendam uero in electis suis uitae immunditiam, recedens a malo. De ipso enim per isaiam principaliter dicitur: et replebit eum spiritus timoris domini. Et ipse a malo singulariter recessit quia imitari facta noluit, quae in hominibus inuenit, quoniam attestante petro: peccatum non fecit nec dolus inuentus est in ore eius. Sequitur: respondens satan ait: nunquid frustra iob timet deum? Nonne tu uallasti eum ac domum eius uniuersam que substantiam per circuitum? Operibus manuum eius benedixisti et possessio illius creuit in terra. Antiquus hostis redemptorem humani generis debellatorem suum in mundum uenisse cognouit, unde et per obsessum hominem in euangelio dicitur: quid nobis et tibi fili dei? Venisti huc ante tempus torquere nos. Qui tamen prius cum hunc passibilem cerneret cum posse mortalia perpeti humanitatis uideret, omne quod de eius diuinitate suspicatus est, ei fastu suae superbiae in dubium uenit. Nil quippe nisi superbum sapiens dum esse hunc humilem conspicit deum esse dubitauit. Vnde et ad temptationum se argumenta conuertit, dicens: si filius dei es dic ut lapides isti panes fiant. Quia igitur passibilem uidit non deum natum, sed dei gratia custoditum credidit. Vnde et nunc inferre perhibetur. Nonne tu uallasti eum ac domum eius uniuersam que substantiam per circuitum? Operibus manuum eius benedixisti et possessio illius creuit in terra. Eum quippe ac domum eius a deo uallatam dicit quia temptando eius conscientiam penetrare non potuit. Substantiam eius uallatam asserit quia electos eius inuadere non praesumit. Operibus manuum eius benedixisse deum et possessionem eius excrescere in terra quaeritur, quia scilicet tabescens uidet quod fides eius in notitiam hominum, praedicantibus apostolis, multiplicatur. Possessio quippe eius crescere dicitur, dum laborantibus praedicatoribus, fidelium cotidie numerus augetur. Haec itaque satan deo dixisse est, talia inuidendo sensisse. Haec satan deo dixisse est de his tabescendo, doluisse. Sequitur: sed extende paululum manum tuam et tange cuncta quae possidet, nisi in facie benedixerit tibi. Quem enim tranquillitatis tempore dei gratia custoditum credidit, peccare posse per passionem putauit. Ac si aperte dicat: interrogatus afflictionibus homo et peccator agnoscitur, qui in miraculis deus putatur. Dixit ergo dominus ad satan: ecce uniuersa quae habet, in manu tua sunt; tantum in eum ne extendas manum tuam. Cum sacram historiam sub figurali intellectu discutimus, satanae manus non potestas sed temptatio debet intellegi. Vniuersa itaque quae habet, in manum temptantis dantur et in eo temptationis manus extendi prohibetur quod tamen fieri substantia amissa conceditur; quia nimirum prius iudaea quae possessio eius fuerat, in infidelitate sublata est et post eius caro patibulo crucis affixa. Qui igitur prius iudaeam aduersantem pertulit et postmodum usque ad crucem uenit quasi prius habita amisit, et post in semetipso aduersantis nequitiam pertulit. Egressus que est satan a facie domini. Sicut et superius dictum est, satan a facie domini exiit quia ad desiderii sui uota peruenit. Quasi enim ante ipsum erat dum propter ipsum quae male sitiebat implere non poterat. Cum autem quadam die filii eius et filiae comederent et biberent uinum in domo fratris sui primogeniti. Beati iob filios ac filias uel apostolorum ordinem uel cunctorum fidelium diximus multitudinem designasse. Incarnatus autem dominus prius ex iudaea ad fidem paucos elegit et post sibi multitudinem populi gentilis aggregauit. Quis autem maior domini filius nisi iudaicus accipi populus debet qui ei dudum datae legis fuerat doctrina generatus; minor autem gentilis populus qui et in mundi extremitate collectus est? Quia igitur cum satan utilitati hominum nesciens deseruiret et corruptis persecutorum cordibus licentiam dominicae passionis expeteret, sancti apostoli necdum aggregandam deo gentilitatem nouerant et soli iudaeae fidei arcana praedicabant. Cum satan exiisse a domino dicitur, filii et filiae in domo fratris primogeniti conuiuari referuntur. Dictum quippe eis fuerat: in uiam gentium ne abieritis. Post mortem namque resurrectionem que domini in gentium praedicationem conuersi sunt. Vnde et in suis actibus dicunt: uobis oportebat primum loqui uerbum dei; sed quia repellitis illud et indignos uos iudicatis aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. Hi itaque filii sponsi de quibus et eiusdem sponsi uoce dicitur: non ieiunabunt filii sponsi, quamdiu cum illis est sponsus, in domo fratris primogeniti conuiuantur quia uidelicet adhuc apostoli sacrae scripturae deliciis in solius iudaici populi collectione uescebantur. Nuntius uenit ad iob qui diceret: boues arabant et asinae pascebantur iuxta eos et irruerunt sabaei, tulerunt que omnia et pueros percusserunt gladio, et euasi ego solus ut nuntiarem tibi. Quid aliud per figuram boues quam bene operantes; quid aliud asinas quam quosdam simpliciter uiuentes accipimus? Quae bene iuxta boues pasci referuntur quia mentes simplicium etiam cum alta capere non possunt, eo magis uicinae sunt quo et fraterna bona sua per caritatem credunt; cum que inuidere alienis sensibus nesciunt quasi in pastu se minime diuidunt. Simul ergo se asinae cum bobus reficiunt quia prudentibus coniuncti tardiores, eorum intellegentia pascuntur. Sabaei autem captiuantes interpretantur. Et qui alii captiuantium nomine nisi immundi spiritus designantur qui cunctos quos sibi subiciunt infidelitatem captiuos ducunt? Qui et pueros gladio feriunt quia eos temptationis suae grauiter iaculis uulnerant quos necdum iuuenalis constantia liberos uel robustos seruat. Qui bene quidem bona incipiunt, sed in ipsa adhuc inchoationis suae teneritudine captiuantibus immundis spiritibus substernuntur. Quos gladio hostis percutit, quia aeternitatis desperatione transfigit. Quid est autem quod nuntius uenit, qui diceret: euasi ego solus? Quis est iste nuntius qui aliis pereuntibus solus euadit, nisi propheticus sermo qui, dum fiunt mala omnia quae praedixit, quasi sanus ad dominum solus redit? Dum enim uera dixisse de perditorum casu cognoscitur quasi inter mortuos uixisse monstratur. Hinc est quod ad rebeccam in isaac coniugio deducendam puer mittitur, quia uidelicet ad desponsandam ecclesiam domino, interposita prophetia famulatur. Sabaeis ergo irruentibus solus puer qui nuntiaret euasit, quia malignis spiritibus infirmorum mentes in captiuitatem ducentibus, sententia prophetiae conualuit. Quae eamdem captiuitatem praenuntians dicit: propterea captiuus ductus est populus meus quia non habuit scientiam. Prophetia ergo quasi saluatur, dum captiuitas quam praedixit, ostenditur. Sequitur: cum que adhuc ille loqueretur, uenit alter et dixit: ignis dei cecidit de caelo et tactas oues pueros que consumpsit, et effugi ego solus ut nuntiarem tibi. Omnes qui praedicationis officium in synagoga tenuerunt, caelum recte uocati sunt quia nimirum sapere superna credebantur. Vnde et moyses cum sacerdotes ac populum ad uerba suae admonitionis excitaret, dixit: attende caelum et loquar; et audiat terra uerba ex ore meo. Per caelum uidelicet signans praepositorum ordinem per terram uero subditam plebem. Hoc igitur loco caelum, sacerdotes uel pharisaeos uel legis doctores non inconuenienter accipimus, qui ante oculos hominum dum caelestibus officiis inseruirent, quasi desuper lucere uidebantur. Sed quia ipsi summopere in redemptoris nostri aduersitate commoti sunt, quasi ignis de caelo cecidit dum ad decipiendum imperitum populum, ab his etiam qui uera docere putabantur flamma inuidiae exarsit. Teste quippe euangelio nouimus quod doctrinae ueritatis inuidentes, opportunitatem dominicae traditionis exquirebant, sed metuentes populum quae moliebantur innotescere non audebant. Hinc etiam in eo scriptum est quod dissuadendis populis dicunt: numquid aliquis ex principibus credidit in eum aut ex pharisaeis? Sed turba haec quae non nouit legem, maledicti sunt. Quid autem in ouibus atque in pueris, nisi innocentes quosque sed tamen adhuc infirmos, accipimus? Qui dum aduersitatem pharisaeorum ac principum tolerare timuerunt, infidelitatis concrematione consumpti sunt. Dicatur ergo: ignis dei cecidit de caelo et tactas oues pueros que consumpsit, id est a praepositorum cordibus flamma inuidiae corruit et quicquid boni in plebibus oriebatur, incendit; quia dum mali praepositi suum contra ueritatem honorem exigunt ab omni rectitudine corda sequentium subuerterunt. Vbi et bene adiungitur: et effugi ego solus ut nuntiarem tibi; quia dum impletur praedicta causa malitiae fallaciae interitum euadit sermo prophetiae qui ait: et nunc ignis aduersarios consumit. Ac si aperte dicat: malos non solum ignis per uindictam post cruciat sed nunc etiam per liuorem cremat quia qui post puniendi sunt retributionis supplicio, nunc semetipsos afficiunt inuidiae tormento. Puer ergo solus fugiens remeat et igne periisse oues pueros que denuntiat, dum prophetia iudaicum populum deserens, uera se dixisse manifestat, quae ait: zelus apprehendit populum ineruditum. Ac si aperte dicat: dum prophetarum uerba plebs discutere noluit sed credulitatem suam uerbis inuidentium dedit, zeli igne periit quia in alienae inuidiae se flamma concremauit. Sequitur: sed et illo adhuc loquente uenit alius, et dixit: chaldaei fecerunt tres turmas et inuaserunt camelos et tulerunt eos, necnon et pueros percusserunt gladio; et effugi ego solus ut nuntiarem tibi. Quia chaldaeos interpretari feroces nouimus, qui alii chaldaeorum nomine designantur, nisi persecutionis auctores usque ad apertos clamores malitiae prorumpentes, cum dicunt: crucifige, crucifige? Qui de semetipsis tres turmas faciunt cum se ad proponendas quaestiones domino pharisaei, herodiani et sadducaei diuiserunt. Qui ore quidem sapientiae uicti sunt, sed quia stultos quosdam post se eos traxisse credendum est factis turmis camelos tulerunt. Vnusquisque namque eorum ordo in praua quae sapuit, insipientium corda corrupit; et dum persuadendo ad interitum pertraxit quasi tortuosas mentes infirmantium ad captiuitatem duxit. Praedicante quippe in samaria domino, multi ex samaritanis fuerant in possessione eiusdem nostri redemptoris asciti. Sed numquid hii qui pro septem uiris unius mulieris mortuis de resurrectionis desperatione dominum temptant, nequaquam conati sunt credentes samaritanos a fide reducere quos constat spem resurrectionis ignorare? Qui dum ex lege nonnulla recipiunt, nonnulla contemnunt, quasi camelorum more, uelut mundum animal ruminant, sed ut immundum ungulam nequaquam findunt. Quamuis et eos cameli ruminantes sed tamen ungulam non findentes, indicant qui in iudaea iuxta litteram historiam audierant, sed uirtutem eius discernere spiritaliter nesciebant. Quos tribus turmis chaldaei rapiunt dum pharisaei herodiani et sadducaei ab omni sensus rectitudine iniqua persuasione peruertunt. Simul que pueros gladio feriunt quia etsi qui in populo uti iam ratione poterant, eis ipsi non uirtute rationis sed potestatis auctoritate contraibant; dum que se quasi praepositos imitari a subditis uolunt etsi intellegere aliquid sequentes possunt, ex auctoritate tamen suscepti regiminis eos ad perniciem pertrahunt. A quibus bene solus puer qui nuntiet fugit, quia pharisaeis, herodianis atque sadducaeis iniqua patrantibus, eos nimirum deserens propheticus sermo conualescit qui ait: et tenentes legem nescierunt me. Sequitur: loquebatur ille et ecce alius intrauit, et dixit: filiis tuis et filiabus uescentibus et bibentibus uinum in domo fratris sui primogeniti, repente uentus uehemens irruit a regione deserti et concussit quattuor angulos domus. Quae corruens oppressit liberos tuos et mortui sunt. Paulo ante iam diximus quod filios et filias, praedicantes apostolos ac plebes subditas sentiamus: qui in domo fratris primogeniti conuiuari referuntur, quia in habitatione adhuc iudaici populi sacrae praedicationis deliciis uescebantur: repente autem uentus uehemens irruit a regione deserti. Regio deserti est cor infidelium quod dum creator deserit, nullus inhabitator colit. Ventus autem uehemens quid aliud quam temptatio fortis accipitur? Ventus ergo uehemens a regione deserti irruit quia in passione redemptoris nostri contra fideles eius, fortis temptatio a cordibus iudaeorum uenit. Potest etiam deserti regio, derelicta immundorum spirituum multitudo non inconuenienter intellegi. A qua uentus uenit et domum concutit, quia ab eis temptatio prodiit et persecutorum corda commouit. Sed haec domus in qua conuiuantur filii, in quattuor angulis stabat. Tres enim regentium ordines in synagoga cognouimus, sacerdotum scilicet, scribarum atque seniorum populi. Quibus si et pharisaeos iungimus, quattuor in hac domo angulos inuenimus. A regione deserti igitur uentus uenit et quattuor domus angulos concutit, ab immundis spiritibus temptatio irruit et mentes quattuor ordinum, in malitiam persecutionis excitauit. Quae domus corruens oppressit liberos, quia dum iudaea in crudelitatem dominicae persecutionis cadit apostolorum fidem desperationis formidine obruit. Teneri enim tantummodo magistrum uiderunt et iam negantes per diuersa fugiebant. Et quamuis interna manus eorum spiritum in praescientia ad uitam tenuit, a uita tamen fidei eos interim carnalis timor exstinxit. Qui ergo auctorem suum iudaea saeuiente, reliquerunt quasi concussis angulis domo euersa necati sunt. Quid autem illo tempore de grege fidelium factum credimus, quo fugisse ipsos etiam arietes scimus? Sed inter haec unus qui nuntiet euadit quia conualuisse se sermo propheticus, qui haec denuntiauerat, ostendit dicens de persecutore populo: dilectus meus in domo mea fecit scelera multa; dicens de bonis praedicatoribus, sed tamen in passione fugientibus: proximi mei a longe steterunt; dicens de cunctis ualde formidantibus: percutiam pastorem et dispergentur oues gregis. Sequitur: tunc surrexit iob et scidit uestimenta sua. Ruente domo exstinctis filiis iob surrexit, quia iudaea in infidelitate perdita, praedicatoribus in pauoris morte cadentibus, redemptor humani generis quanto iudicio persecutores suos deseruerit, demonstrauit. Surgere quippe eius est qua districtione peccatores derelinquat ostendere. Surgit ergo cum contra reprobos iudicium iustitiae exerit. Vnde et recte uestimenta scidisse perhibetur. Quid enim uestimentum domini nisi synagoga exstitit quae prophetis praedicantibus expectationi incarnationis illius adhaesit? Sicut enim his nunc uestitur a quibus diligitur, paulo attestante qui ait: ut exhiberet sibi gloriosam ecclesiam non habentem maculam aut rugam. Quae enim maculam aut rugam non habere dicitur, profecto uestis rationalis et per actionem munda et per spem tensa monstratur. Ita cum incarnandum eum iudaea credidit, adhaerendo nihilominus uestis fuit. Sed quia exspectatus uenit, ueniens noua docuit docens mira exercuit, mira faciens praua tolerauit. Vestem quam indutus fuerat scidit, dum in iudaea alios ab infidelitate sustulit, alios in infidelitate dereliquit. Quid est igitur uestis scissa nisi iudaea in contrariis sententiis diuisa? Si enim uestis eius scissa non esset, euangelista non diceret quod praedicante domino contentio oriebatur in populo: ut alii dicerent: bonus est. Alii autem: non, sed seducit turbas. Quasi scissa uestis illius fuit quae diuisa per sententias unitatem concordiae perdidit. Sequitur: et tonso capite corruens in terram, adorauit. Quid per decisos capillos nisi sacramentorum subtilitas; quid per caput nisi summa sacerdotii designatur? Vnde ad ezechielem prophetam dicitur: tu fili hominis, sume tibi gladium acutum, radentem pilos et assumes eum et duces per caput tuum et barbam, ut uidelicet prophetae facto iudicium redemptoris exprimatur qui in carne apparens caput rasit, quia a iudaico sacerdotio praeceptorum suorum sacramenta abstulit; barbam rasit quia regnum israeliticum deserens, decorem uirtutis eius amputauit. Quid uero hoc loco per terram nisi homo peccator exprimitur? Primo quippe peccanti homini dictum est: terra es et in terram ibis. Terrae ergo nomine peccatrix gentilitas designatur. Nam cum iustam iudaea se crederet, constat quam reproba de gentilitate sentiret paulo attestante, qui ait: nos natura iudaei et non ex gentibus peccatores. Mediator igitur noster quasi detonso capite in terram corruit quia iudaeam deserens, dum sacramenta sua ab eius sacerdotio abstulit, ad notitiam gentium uenit. Capillos enim a capite rasit quia sacramenta legis ab illo primo suo sacerdotio sustulit; et in terram corruit quia saluandis se peccatoribus dedit; dum que eos qui sibi iusti uidebantur deseruit hos qui se iniustos et nouerant et fatebantur, assumpsit. Hinc et ipse in euangelio dicit: ego in iudicium ueni in hunc mundum, ut qui non uident uideant et qui uident caeci fiant. Hinc et columna nubis quae in eremo populum praeibat, splendore ignis non in die sed in nocte radiabat, quia uidelicet redemptor noster, suae conuersationis exemplo, ducatum sequentibus praestans de iustitia sua confidentibus nulla luce claruit. Peccatorum uero suorum tenebras agnoscentibus, igne sui amoris infulsit. Nec quod corruere iob dicitur, indignum mens hoc significatione redemptoris arbitretur. Scriptum namque est: uerbum misit dominus in iacob et cecidit in israel. Iacob quippe supplantator, israel uero uidens deum dicitur. Et quid per iacob nisi iudaicus, quid per israel nisi gentilis populus designatur? Quia quem iacob per carnis mortem supplantare studuit, hunc nimirum per oculos fidei gentilitas deum uidit. Ad iacob ergo missum, in israel cecidit quia eum quem ad se uenientem iudaicus respuit, hunc repente confitens populus gentilis inuenit. De sancto quippe spiritu scriptum est: cecidit super eos spiritus domini. Idcirco autem uel uerbum dei uel spiritus sanctus in scriptura sacra cadere dicitur ut inopinatus eius aduentus exprimatur. Quod enim ruit uel cadit, ad ima repente euenit. Mediatori ergo in terram quasi corruisse est nullis signis praecurrentibus inopinate ad gentes uenisse. Bene autem dicitur quod corruens adorauit quia dum ipse humilitatem carnis suscepit, in se credentibus uota humilitatis infudit. Fecit enim quia fieri docuit; sicut et de eius spiritu dicitur: ipse spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus. Neque enim petit qui aequalis est, sed postulare dicitur quia nimirum quos repleuerit, postulantes facit; quamuis hoc et in semetipso redemptor noster ostendit qui patrem etiam dum passioni propinquaret, exorauit. Quid enim mirum si in forma serui exorando se patri subdidit, in qua etiam manus peccantium usque ad mortis extrema tolerauit? Sequitur: nudus egressus sum de utero matris meae, nudus reuertar illuc. Redemptoris mater iuxta carnem synagoga exstitit ex qua ad nos per corpus uisibilis processit. Sed hunc intra se tegmine litterae adopertum tenuit dum ad spiritalem eius intellegentiam mentis oculos aperire neglexit. Hunc quia in carne humani corporis latentem uidere deum noluit quasi in diuinitate nudum considerare contempsit. Sed nudus de utero matris exiit quia a synagogae carne prodiens conspicuus ad gentes uenit. Quod bene ioseph relicto pallio fugiente signatum est. Dum enim mulier adultera male illo uti uoluisset relicto pallio fugit foras, quia dum synagoga dominum purum hominem credens quasi adulterino complexu constringere uoluit, ipse tegmen litterae eius oculis reliquit et ad cognoscendam diuinitatis suae potentiam conspicuum se gentibus praebuit. Vnde et paulus dicit: usque hodie, dum legitur moyses, uelamen est super cor eorum, quia uidelicet adultera mulier apud semetipsam pallium retinuit et quem male tenebat, nudum amisit. Quia ergo a synagoga ueniens, fidei gentium conspicuus apparuit ex utero matris nudus exiuit. Sed numquid hanc omnimodo deserit? Et ubi est quod per prophetam dicitur: si fuerit numerus filiorum israel quasi arena maris, reliquiae saluae fient? Vbi quod scriptum est: donec plenitudo gentium introiret et sic omnis israel saluus fieret. Erit ergo quando conspicuus etiam synagogae appareat. Erit in fine mundi procul dubio quando gentis suae reliquiis semetipsum sicut est deus, innotescat. Vnde et bene hic dicitur: nudus reuertar illuc. Nudus quippe ad uterum matris reuertitur cum in mundi huius termino is qui in saeculo factus homo despicitur, synagogae suae oculis, deus ante saecula declaratur. Sequitur: dominus dedit, dominus abstulit, sicut domino placuit ita factum est; sit nomen domini benedictum. Redemptor noster per hoc quod deus est cum patre dat omnia; per hoc uero quod homo est a patre accipit inter omnia. Dicat igitur de iudaea, cum uenturum incarnationis eius mysterium crederet: dominus dedit. Dicat de iudaea cum exspectatam incarnationis eius praesentiam contempsisset: dominus abstulit. Data quippe est cum per quosdam futura credidit; sed exigente merito suae caecitatis ablata est cum credita per quosdam uenerari contempsit. In se autem credentes edoceat ut in flagellis positi benedicere domino sciant cum subditur: sicut domino placuit ita factum est; sit nomen domini benedictum. Vnde et teste euangelio, cum propinquare passioni dicitur, accepto pane gratias egisse perhibetur. Gratias itaque agit qui flagella alienae iniquitatis suscipit. Et qui nihil dignum percussione exhibuit humiliter in percussione benedicit ut hinc uidelicet ostendat, quid unusquisque in flagello culpae propriae facere debeat si ipse aequanimiter flagella culpae portat alienae, ut hinc ostendat quid in correptione faciat subditus si in flagello positus patri gratias agit aequalis. Sequitur: in omnibus his non peccauit iob neque stultum aliquid contra deum locutus est. Quod nec peccasse nec stultum aliquid contra deum locutus asseritur, hoc de illo petrus, sicut iam praediximus aperte testatur, dicens: qui peccatum non fecit nec dolus inuentus est in ore eius. Dolus quippe in ore quanto apud homines prudentius callet tanto apud deum stultius desipit paulo attestante, qui ait: sapientia huius mundi stultitia est apud deum. Quia ergo dolus in ore eius non fuit stultum proculdubio nihil dixit. Hunc contra deum sacerdotes et principes locutum stulte crediderunt cum interrogatus passionis tempore, dei se filium testaretur. Vnde et conquirentes dicunt: quid adhuc egemus testibus? Ecce ipsi audiuimus blasphemias. Sed contra deum stulte nil dixit quia uera loquens, hoc de se infidelibus etiam moriendo intulit quod paulo post redemptis omnibus resurgendo monstrauit. Haec in significatione nostri capitis breuiter tractata transcurrimus; nunc in aedificationem eius corporis ea moraliter tractanda replicemus, ut quod actum foris narratur in opere, sciamus quomodo intus agatur in mente. Nam cum filii dei assistunt coram domino inter eos quoque assistit et satan, quia plerumque bonis nostris cogitationibus quae in corde nostro aduentu sancti spiritus operante, seminantur; antiquus ille callide se interserit et subiungit inimicus ut bene cogitata perturbet male perturbata dilaniet. Sed nequaquam nos in temptatione deserit, qui creauit. Nam hostem nostrum qui se contra nos in insidiis contegit, illustratione sui luminis nobis deprehensibilem reddit. Propter quod ei mox dicit: unde uenis? Callidum namque hostem requirere, est eius nobis insidias declarare ut quo eum subintrare cor cernimus, forti contra illum circumspectione uigilemus. Qui respondens ait: circuiui terram et perambulaui eam. Satanae terram circuire, est carnalia corda perscrutari et unde occasionem accusationis inuenire possit, exquirere. Terram circuit quia humana corda circumuenit, ut bona tollat, ut mala mentibus inserat, ut inserta cumulet, ut cumulata perficiat, ut perfectos in iniquitatibus ad poenam socios acquirat. Et notandum quod non transuolasse sed perambulasse se asserit, quia nimirum nequaquam quem temptat uelociter deserit; sed ubi molle cor inuenit ibi pedem miserae persuasionis figit, ut immorando actionis prauae uestigia imprimat et ex suae iniquitatis similitudine, quos ualet, reprobos reddat. Sed contra hunc beatus iob laudatur et dicitur: numquid considerasti seruum meum iob, quod non sit ei similis super terram, uir simplex et rectus, ac timens deum et recedens a malo? Quem diuina inspiratio contra hostem roborat, hunc quasi in satanae auribus deus laudat. Laudare quippe eius est et prius bona concedere, et post concessa custodire. Sed antiquus hostis eo contra bonos grauius saeuit quo uallari eos diuinae protectionis munere conspicit. Vnde et subiungens dicit: numquid frustra iob timet deum? Nonne tu uallasti eum ac domum eius uniuersam que substantiam per circuitum? Operibus manuum eius benedixisti et possessio illius creuit in terra. Ac si aperte dicat: cur laudas quem protegendo roboras? Despecto enim me, dignus tuis laudibus homo esset si suis contra me uiribus staret. Vnde mox et malitiose de homine expetit quod tamen protector hominis benigne concedit. Nam subditur: sed extende paululum manum tuam et tange cuncta quae possidet, nisi in facie tua benedixerit tibi. Plerumque enim, dum uirtutum fructus fecunde reddimus, dum continua prosperitate pollemus, aliquantulum mens erigitur ut a semetipsa sibi exsistere bona quae habet arbitretur. Quae nimirum bona antiquus hostis malitiose attrectare appetit; sed haec temptari deus nonnisi benigne permittit ut dum mens temptatione pulsante, in bonis de quibus gaudebat concutitur, imbecillitatis suae debilitate cognita, in spe diuini adiutorii robustius solidetur. Fit que mira dispensatione pietatis ut unde malignus hostis cor temptat, ut interimat, inde misericors conditor hoc erudiat, ut uiuat. Vnde et bene subiungitur: ecce uniuersa quae habet in manu tua sunt, tantum in eum ne extendas manum tuam. Ac si aperte dicat: electi uniuscuiusque bona sic tibi temptanda exterius tribuo ut tamen ipse noueris, quia perseuerantem mihi illum in mentis radice conseruo. Vbi et bene subditur: egressus que est satan a facie domini. Quia per hoc quod usque ad defectum cordis praeualere nequaquam permittitur, exclusus ab intimis, exterius uagatur. Qui etiam si uirtutes mentis plerumque turbat eo ipso foris est, quo resistente deo usque ad interitum bonorum corda non uulnerat. Tantum quippe contra illa saeuire permittitur in quantum necesse est ut temptationibus erudita solidentur; ne ea quae agunt bona, suis uiribus tribuant, ne in securitatis torpore se deserant et a formidinis accinctione dissoluant; sed ad prouectus sui custodiam tanto sollertius inuigilent quanto se contra aduersarium stare semper in acie temptationum uident. Cum autem quadam die filii et filiae eius comederent et biberent uinum in domo fratris sui primogeniti, nuntius uenit ad iob qui diceret: boues arabant et asinae pascebantur iuxta eos et irruerunt sabaei tulerunt que omnia et pueros percusserunt gladio: [et euasi ego solus, ut nuntiarem tibi]. In electorum corde prior bonorum sequentium sapientia nascitur atque haec per donum spiritus quasi primogenita proles profertur. Quae profecto sapientia, nostra fides est propheta attestante, qui ait: nisi credideritis non intellegetis. Tunc enim uere ad intellegendum sapimus, cum cunctis quae conditor dicit, credulitatis nostrae fidem praebemus. In domo ergo fratris primogeniti conuiuantur filii, cum uirtutes reliquae epulantur in fide. Quae si non prima in corde nostro gignitur reliqua quaeque esse bona non possunt, etiamsi bona uideantur. In domo fratris primogeniti filii conuiuantur, dum uirtutes nostrae in habitaculo fidei, sacri eloquii cibo satiantur. Scriptum quippe est: sine fide impossibile est placere deo. Tunc ergo uirtutes nostrae ueras uitae epulas sumunt cum nutriri fidei sacramentis incipiunt. In domo fratris primogeniti conuiuantur filii quia nisi uirtutes reliquae sapientiae epulis repletae, ea quae appetunt prudenter agant, uirtutes esse nequaquam possunt. Sed ecce bona quae agimus, sapientiae epulis fidei que pascuntur, hostis noster arantes boues et pascentes asinas subtrahit et pueros gladio occidit. Quid arantes boues nisi grauiores nostras cogitationes accipimus? Quae dum cor studiosa exercitatione conficiunt, uberes prouectuum fructus reddunt. Quid pascentes intellegimus asinas nisi simplices motus cordis? Quos dum studiose a duplicitatis errore compescimus quasi in campo liberae puritatis nutrimus. Sed plerumque hostis callidus cum graues cogitationes in corde conspicit, sub introducta eas uoluptatis delectatione corrumpit; et dum motus cordis simplices uidet, subtilia inuentionum acumina ostendit, ut dum laus de subtilitate quaeritur puritatis simplicitas amittatur. Et si usque ad opus prauum pertrahere non ualet temptando tamen bonorum cogitationibus subripiens nocet; ut dum turbare bona mentis agnoscitur, ea quasi funditus abstulisse uideatur. Possunt etiam per arantes boues cogitationes caritatis accipi; quibus prodesse aliis conamur cum fraterni cordis duritiam praedicando scindere cupimus. Potest per asinas quae nimirum sese onerantibus nulla ferocitatis insania resistunt, patientiae mansuetudo signari. Et saepe hostis antiquus cum uelle prodesse nos loquendo aliis conspicit in quodam torpore otii mentem mergit; ut aliis prodesse non libeat, etiam cum a propriis uacat. Arantes ergo boues subtrahit cum cogitationes mentis fraternae utilitatis fructibus deditas per submissum neglegentiae torporem frangit. Et quamuis electorum corda intra arcana suae cogitationis inuigilant et quid a temptatore sustineant, superantes pensant, eo tamen ipso malignus inimicus aliquid rapuisse se gaudet, quo cogitationibus bonorum uel ad momentum praeualet. Saepe autem cum praeparatam ad tolerantiam mentem uidet quid ab ea maxime diligatur exquirit, et ibi scandali laqueos inserit ut quo magis res quaeque diligitur, eo per eam facilius patientia turbetur. Et quidem electorum corda ad se semper sollicite redeunt et semetipsa grauiter uel pro leui motu excessionis affligunt; et dum mota discunt quomodo stare debuerint, aliquando melius concussa solidantur. Sed antiquus hostis, dum tolerantiae cogitationes uel ad momentum turbat quasi abstulisse se ab agro cordis asinas exsultat. In his autem quae agere disponimus, rationabili custodia quid quibus rebus congruat, sollicite pensamus. Sed plerumque hostis dum subita ad nos perturbatione temptationis irruit, circumspectiones cordis inopinate praeueniens quasi ipsos custodes pueros gladio occidit. Sed tamen unus fugit, qui alia periisse nuntiet, quia in eo quod mens ab hoste patitur, rationis discretio semper ad animum redit; et quasi solam se euasisse indicat quae apud semetipsam fortiter quicquid pertulerit pensat. Aliis ergo pereuntibus unus ad domum redit, dum turbatis in temptatione motibus discretio ad conscientiam recurrit, ut quod repentinis incursibus praeoccupata mens perdidisse se pensat, hoc compunctionis studio afflicta recipiat. Cum que adhuc ille loqueretur uenit alter et dixit: ignis dei cecidit de caelo et tactas oues pueros que consumpsit; et effugi ego solus ut nuntiarem tibi. Quid per oues nisi cogitationum innocentia, quid per oues nisi bonorum cordium munditia designatur? Caelum uero aerium dici paulo ante iam diximus, unde et aues caeli nominamus. Et scimus quod immundi spiritus qui e caelo aethereo lapsi sunt in hoc caeli terrae que medio uagantur, qui tanto magis corda hominum ascendere ad caelestia inuident, quanto se a caelestibus per elationis suae immunditiam proiectos uident. Quia ergo ab aereis potestatibus contra cogitationum nostrarum munditiam flamma liuoris irruit, de caelo ignis ad oues uenit. Saepe enim mundas mentis nostrae cogitationes ardore libidinis accendunt; et quasi igne oues concremant dum castos motus animi, luxuriae temptatione perturbant. Qui ignis dei dicitur quia etsi non faciente deo, tamen permittente, generatur. Et quia impulsu subito ipsas nonnumquam circumspectiones mentis obruunt quasi custodes pueros gladio occidunt. Sed tamen unus incolumis fugit dum omne quod mens patitur, perseuerans discretio subtiliter respicit, sola que mortis periculum euadit; quia etiam perturbatis cogitationibus, discretio non succumbit ut damna sua animo renuntiet et quasi dominum ad lamentum reuocet. Sed et illo adhuc loquente uenit alius et dixit: chaldaei fecerunt tres turmas et inuaserunt camelos et tulerunt eos, necnon et pueros percusserunt gladio; et effugi ego solus ut nuntiarem tibi. Per camelos qui mundum aliquid habent, dum ruminant et immundum, dum nequaquam ungulam findunt, supra iam diximus bonas rerum temporalium dispensationes intellegi in quibus quo est cura distensior, eo nobis multiplicius insidiatur inimicus. Omnis enim qui dispensandis terrenis rebus praesidet, occulti hostis iaculis latius patet. Nonnulla enim prouidens agere nititur et saepe dum cautus futura subtiliter praeuidet, incautus damna praesentia nequaquam uidet. Saepe dum praesentibus inuigilat ad instantia praeuidenda dormitat; saepe dum aliqua torpens agit, quae uigilanter agenda sunt neglegit; saepe dum plus iusto uigilantem se in actione exhibet, ipsa actionis suae inquietudine rebus subditis peius nocet. Aliquando autem linguae modum ponere nititur sed onere dispensationis exigente, silere prohibetur. Aliquando dum nimia se censura restringit, tacet etiam quae loqui debuit. Aliquando ad inferenda necessaria dum se latius relaxat, dicit etiam quae loqui non debuit. Plerumque autem tantis cogitationum uoluminibus implicatur ut ipse ferre uix ualeat, quae intra se prouidus uersat; et cum nil opere faciat, sub magno cordis sui pondere uehementer insudat. Quia enim dura sunt quae apud semetipsum intus patitur, quietus foras otiosus que lassatur. Plerumque enim quasi uentura animus conspicit totam que contra haec intentionem proponit; magnus que ardor contentionis se inserit, sopor fugit, nox in diem uertitur; et cum quieta foras membra lectulus teneat, intus magnis clamoribus in cordis foro litigatur. Et fit plerumque ut nulla eueniant quae praeuidentur tota que illa cogitatio, quae diu se plena intentione parauerat, repente uacua quiescat. Tanto autem longius mens a necessariis cessat quanto inania latius cogitat. Quia igitur dispensationis curas maligni spiritus modo torpenti uel praecipitata actione feriunt, modo pigra uel immoderata locutione confundunt, paene semper autem nimiis cogitationum molibus premunt, tribus turmis chaldaei camelos rapiunt. Quasi enim tres turmas contra camelos facere, est terrenarum dispensationum studia modo illicito opere, modo superflua locutione, modo inordinata cogitatione uastare; ut dum se ad administranda exterius mens efficaciter extendere nititur, a sui consideratione separetur et eo damna quae de semetipsa patitur nesciat, quo erga aliena fortiori studio quam decet elaborat. Recte autem mens cum curas dispensationis suscipit quid sibi, quid proximis debeat attendit. Et nec per alienae sollicitudinis immoderationem sua studia neglegit, nec per suae utilitatis uigilantiam aliena postponit. Sed tamen plerumque dum ad utraque mens sollerter inuigilat, dum magnis erga se et ea quae sibi commissa sunt, circumspectionibus uacat, repentino turbata cuiuslibet causae emergentis articulo ita in praeceps rapitur ut ab ea subito cunctae circumspectiones eius obruantur. Vnde et custodes camelorum pueros chaldaei gladio feriunt. Sed tamen unus redit quia inter haec discretionis ratio mentis nostrae oculis occurrit, et sollicita sibimet anima quid subito impulsu temptationis intrinsecus amittat, intellegit. [Sequitur:] Loquebatur ille et ecce alius intrauit et dixit: filiis tuis et filiabus uescentibus et bibentibus uinum in domo fratris sui primogeniti, repente uentus uehemens irruit a regione deserti et concussit quattuor angulos domus, quae corruens oppressit liberos tuos et mortui sunt; et effugi ego solus ut nuntiarem tibi. Sicut supra iam diximus regio deserti est immundorum spirituum multitudo derelicta, quae dum conditoris sui beatitudinem deseruit quasi manum cultoris amisit; a qua uentus uehemens uenit et domum subruit quia ab immundis spiritibus fortis temptatio subripit, et a tranquillitatis suae statu conscientiam euertit. In quattuor uero angulis domus ista consistit quia nimirum solidum mentis nostrae aedificium, prudentia, temperantia, fortitudo, iustitia sustinet. In quattuor angulis domus ista subsistit quia in his quattuor uirtutibus tota boni operis structura consurgit. Vnde et quattuor paradisi flumina terram irrigant quia dum his quattuor uirtutibus cor infunditur, ab omni desideriorum carnalium aestu temperatur. Sed nonnumquam dum menti ignauia subripit, prudentia frigescit; nam cum fessa torpet, uentura non prouidet. Nonnumquam dum nonnulla menti delectatio subripit, temperantia nostra marcescit; in quantum enim ad delectationem praesentium ducimur in tantum minus ab illicitis temperamus. Nonnumquam se timor cordi insinuat et uires nostrae fortitudinis turbat; et eo minores contra aduersa existimus quo quaedam perdere immoderatius dilecta formidamus. Nonnumquam uero amor suus se menti ingerit, eam que latenti motu a rectitudine iustitiae diuertit; et quo se totam auctori reddere neglegit eo in se iustitiae iuri contradicit. Ventus ergo uehemens quatuor angulos domus concutit, dum fortis tentatio occultis motibus quatuor uirtutes quatit; et quasi quassatis angulis domus eruitur dum pulsatis uirtutibus conscientia turbatur. Intra hos autem quatuor domus angulos filii conuiuantur quia intra arcana mentis, quae principaliter his quatuor uirtutibus ad summae rectitudinis culmen erigitur, uirtutes ceterae quasi quaedam cordis soboles se inuicem pascunt. Donum quippe spiritus quod in subiecta mente ante alia prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam format, eamdem mentem ut contra singula quaeque tentamenta erudiat in septem mox uirtutibus temperat, ut contra stultitiam, sapientiam; contra hebetudinem intellectum; contra praecipitationem consilium; contra timorem fortitudinem; contra ignorantiam scientiam; contra duritiam pietatem; contra superbiam det timorem. Sed nonnumquam, dum mens nostra tanti muneris plenitudine atque ubertate fulcitur si continua in his securitate perfruitur, a quo sibi haec sint obliuiscitur; se que a se habere putat quod numquam sibi abesse considerat. Vnde fit ut aliquando se haec eadem gratia utiliter subtrahat et praesumenti menti, quantum in se infirmatur ostendat. Tunc enim uere cognoscimus bona nostra unde sunt quando haec quasi amittendo, sentimus quia a nobis seruari non possunt. Ad hoc itaque intimandae humilitatis magisterium, fit plerumque ut irruente tentationis articulo tanta stultitia sapientiam nostram feriat, ut turbata mens qualiter malis imminentibus obuiet, uel contra tentationem quomodo se praeparet, ignoret. Sed hac ipsa stultitia cor prudenter eruditur quia unde ad momentum desipit, eo post uerius quo et humilius, sapit; et sapientia unde quasi amittitur inde certius possidetur. Aliquando dum sublimia intellegendo in elatione se animus erigit in rebus imis et uilibus graui hebetudine pigrescit ut repente sibi etiam ima clausa uideat, qui pernix summa penetrabat. Sed haec ipsa hebetudo intellectum nobis, dum subtrahit seruat quia dum ad momentum cor humiliat, uerius ad sublimia intellegenda confirmat. Aliquando dum cuncta nos agere consilii grauitate gaudemus, pulsante causae emergentis articulo, praecipitatione subita rapimur; et qui nos semper disposite uixisse credidimus, repente intima confusione uastamur. Sed tamen eiusdem confusionis eruditione discimus ne nostris uiribus consilia nostra tribuamus; et tanto maturius ad grauitatem restringimur quanto ad hanc quasi amissam redimus. Aliquando dum mens fortiter aduersa contemnit, subortis aduersitatis euentibus, hanc metus uehemens percutit. Sed per hunc concussa discit cui tribuat quod in quibusdam fortiter stetit; et tanto post ualidius fortitudinem retinet quanto hanc repente irruente formidine sibi iam quasi elapsam uidet. Aliquando dum magna nos scire gaudemus, repentinae ignorantiae caecitate torpescimus. Sed quo ignorantia mentis oculus ad momentum clauditur eo post ad scientiam uerius aperitur, ut nimirum flagello suae caecitatis eruditus, et scire ipsum a quo habeat sciat. Aliquando dum religiose cuncta disponimus, dum pietatis uiscera plene nos habere gratulamur, quadam mentis duritia irruente percutimur. Sed quasi obdurati cognoscimus cui pietatis habitae bona tribuamus et pietas uerius uelut exstincta recipitur, dum quasi amissa amplius amatur. Aliquando dum subiectum se diuinae formidini animus gaudet, repente superbia temptante rigescit. Sed tamen ualde mox timens quia non timet ad humilitatem se iterum festinus inflectit, et tanto hanc solidius recipit quanto eius uirtutis pondus quasi amittendo pensauit. Euersa igitur domo, moriuntur filii quia turbata in temptatione conscientia ad utilitatem propriae cognitionis raptim et in momento temporis obruuntur genitae in corde uirtutes. Qui profecto filii intus per spiritum uiuunt dum exterius carne moriuntur quia uidelicet uirtutes nostrae temptationis tempore etsi in momento turbatae ab status sui incolumitate deficiunt, per intentionis tamen perseuerantiam integrae in mentis radice subsistunt. Cum quibus etiam tres sorores occumbunt quia in corde nonnumquam per flagella turbatur caritas, per formidinem concutitur spes, per quaestiones pulsatur fides. Saepe enim quasi a conditoris amore torpescimus, dum ultra quam nobis congruere credimus, flagello fatigamur. Saepe dum plus quam necesse est mens formidat fiduciam sibimet spei debilitat. Saepe dum immensis quaestionibus animus tenditur, perturbata fides quasi defectura fatigatur. Sed tamen uiuunt filiae quae domo concussa moriuntur, quia etsi intra conscientiam, spem, fidem caritatem que paene occumbere perturbatio ipsa renuntiat, has tamen ante dei oculos uiuas perseuerantia rectae intentionis seruat. Vnde et puer qui haec nuntiet solus euadit quia mentis discretio etiam inter temptamenta incolumis permanet. Agit que puer ut iob filios flendo recipiat dum discretione nuntiante, dolens animus uires quas quasi amittere coeperat paenitendo conseruat. Mira autem hoc nobis cum dispensatione agitur ut mens nostra culpae nonnumquam pulsatione feriatur. Nam esse se magnarum uirium homo crederet si nullum umquam earumdem uirium defectum intra mentis arcana sentiret. Sed dum temptatione irruente quatitur et quasi ultra quam sufficit fatigatur, ei contra hostis sui insidias munimen humilitatis ostenditur, et unde se pertimescit eneruiter cadere, inde accipit fortiter stare. Temptatus autem, non solum uires a quo accipiat discit sed quanta eas uigilantia seruet intellegit. Saepe enim quem temptationis certamen superare non ualuit, sua deterius securitas strauit. Nam dum lassum se quisque in otio remittit, dissolutam mentem corruptori prostituit; at si eum ex dispensatione supernae pietatis temptatio non repente uehementer irruens, sed temperato accessu erudiens pulsat, nimirum ad insidias prouidendas euigilat ut contra hostem se in certamine cautus accingat. Vnde et bene subiungitur: tunc surrexit iob. Sedere enim quiescentis est, assurgere decertantis. Auditis ergo aduersis surgere, est expertis temptationibus mentem ad certamina robustius parare. Quibus nimirum temptationibus etiam discretio proficit quia ut uirtutes a uitiis subtilius distinguat, agnoscit. Vnde et bene subiungitur: scidit uestimenta sua. Vestimenta scindimus cum nostra discernendo opera retractamus. Si enim apud deum nostra nos opera quasi uestimenta non tegerent, nequaquam uoce angelica diceretur: beatus qui uigilat et custodit uestimenta sua, ne nudus ambulet et uideant turpitudinem eius. Turpitudo enim nostra tunc cernitur cum uita reprehensibilis ante iustorum oculos in iudicio, nequaquam subsequentis boni operis tegmine uelatur. Sed quia cum culpa temptamur ad lamenta accendimur, atque ipsis lamentis excitati ad perspiciendam lucem iustitiae subtilius oculos mentis aperimus, quasi in dolore uestimenta scindimus, quia ex fletu discretione crescente, cuncta quae agimus, districtius irata manu iudicamus. Tunc omnis nostra elatio corruit, tunc cuncta ab animo cogitationum superfluitas cadit. Vnde et subditur: et tonso capite corruens in terram adorauit. Nam quid moraliter per capillos, nisi defluentes animi cogitationes accipimus? Vnde et alias ecclesiae dicitur: sicut uitta coccinea labia tua sponsa, et eloquium tuum dulce. Vitta quippe crines capitis astringit. Labia ergo sponsae sicut uitta sunt quia exhortatione sanctae ecclesiae, cunctae in auditorum mentibus diffusae cogitationes ligantur, ne remissae diffluant ne sese per illicita spargant, ne sparsae cordis oculos deprimant; sed quasi ad unam se intentionem colligant, dum uitta eas sanctae praedicationis ligat. Quam recte et coccineam asserit, quia sanctorum praedicatio solo caritatis ardore flammescit. Quid uero per caput nisi ea, quae principale uniuscuiusque actionis est, mens ipsa signatur? Vnde et alias dicitur: et oleum de capite tuo non deficiat. Oleum quippe in capite est caritas in mente; et a capite oleum deficit, cum caritas a mente discedit. Caput ergo detondere est cogitationes superfluas a mente resecare. Et detonso capite in terram corruit qui repressis praesumptionis suae cogitationibus, quam in semetipso infirmus sit humiliter agnoscit. Difficile namque est magna agere et apud semetipsum quempiam de magnis actibus cogitationum fiduciam non habere. Eo ipso enim quo contra uitia fortiter uiuitur, cogitationum praesumptio in corde generatur; et cum mens foras culpas ualenter conterit plerumque apud semetipsam latenter intumescit; iam que se esse magni alicuius meriti aestimat nec se peccare in cogitatione suae aestimationis putat. Ante districti autem iudicis oculos tanto deterius delinquitur, quanto culpa quo occultius, eo paene incorrigibiliter perpetratur; et tanto ad uorandum latius patet fouea quanto de semetipsa elatius gloriatur uita. Vnde ut saepe iam diximus, pia conditoris dispensatione agitur, ut de se confidens anima dispensatoria temptatione pulsetur quatenus infirmata, quid sit inueniat et praesumptionis propriae fastum deponat. Mox enim ut temptatio mentem pulsauerit omnis cogitationum nostrarum praesumptio tumultus que conquiescit. Mens enim cum se in elatione erigit quasi in tyrannidem erumpit. Habet autem tyrannidis suae satellites, fauentes sibimet cogitationes suas. Sed si super tyrannum hostis irruat, fauor mox satellitum cessat. Intrante namque aduersario, satellites fugiunt eum que territi declinant quem in pace positi callida adulatione laudabant. Subductis uero satellitibus ante hostem solus remanet, quia recedentibus elatis cogitationibus, perturbatus animus se solummodo et temptationem uidet. Auditis ergo aduersis caput detondetur cum temptationibus uehementer irruentibus, a praesumptionis suae cogitationibus mens nudatur. Quid est enim quod nazarei capillos nutriunt, nisi quod per uitam magnae continentiae praesumptionum cogitationes crescunt? Sed quid est quod deuotione completa, caput nazaraeus radere capillos que in igne sacrificii ponere iubetur, nisi quod tunc ad perfectionis summam pertingimus cum sic exteriora uitia uincimus, ut etiam cogitationes superfluas a mente resecemus? Quas nimirum sacrificii igne concremare, est flamma eas diuini amoris incendere, ut totum cor in dei amore ardeat et cogitationes superfluas concremans, quasi nazaraei capillos deuotionis perfectione consumat. Et notandum quod in terram corruens adorauit. Ille enim ueram deo adorationem exhibet qui semetipsum quia puluis sit, humiliter uidet, qui nihil sibi uirtutis tribuit, qui bona quae agit esse de misericordia conditoris agnoscit. Vnde et competenter dicit: nudus egressus sum de utero matris meae; nudus reuertar illuc. Ac si temptatus animus et infirmitatis suae inopia deprehensus dicat: nudum me in fide prima gratia genuit, nudum eadem gratia in assumptione saluabit. Est magnum namque animi turbati solatium ut pulsatus uitiis, cum se quasi nudari uirtutibus conspicit, ad solam misericordiae spem recurrat; et eo se nudari non sinat, quo se a uirtutibus humiliter nudum putat qui etsi fortasse aliqua uirtute in temptatione detegitur, infirmitatem tamen propriam agnoscens, ipsa melius humilitate uestitur; et ualde robustius quam steterat iacet, cum sibi sine diuino adiutorio cessat tribuere quod habet. Vnde et manum mox largitoris et iudicis humiliter agnoscit, dicens: dominus dedit, dominus abstulit. Ecce temptationibus eruditus creuit qui et in uirtute habita largitatem dantis, et in perturbatione fortitudinis, potestatem tollentis agnoscit. Quae tamen fortitudo non tollitur sed perturbata fatigatur; quatenus concussa mens dum se hanc iamiamque quasi amittere trepidat, semper facta humilis numquam perdat. Sicut domino placuit, ita factum est; sit nomen domini benedictum. In hoc quod interna perturbatione concutimur, dignum est ut ad conditoris iudicium recurramus, ut inde cor nostrum adiutori suo maiores laudes exhibeat, unde pulsatum uerius imbecillitatem suae infirmitatis pensat. Bene autem dicitur: in omnibus his non peccauit iob nec stultum aliquid contra deum locutus est. Quia sollerti cura custodire dolens animus debet ne cum se intus temptatio stimulat, in uerbis foras illicitae locutionis erumpat, ne de probatione murmuret; et ignis qui hunc uelut aurum concremat per excessum sermonis illiciti in paleae fauillam uertat. Nil uero obstat si hoc quod de uirtutibus diximus de his quae in ostensione uirtutis dantur donis sancti spiritus sentiamus. Alii namque prophetiae, alii genera linguarum, alii uirtutes curationum dantur. Sed quia haec ipsa dona non semper in mente eodem modo sunt, liquido ostenditur quod ne se mens in praesumptione eleuet, aliquando utiliter subtrahuntur. Nam si prophetiae spiritus prophetis semper adesset, nimirum elisaeus propheta non diceret: dimitte eam, anima enim eius in amaritudine est et dominus celauit a me uerbum. Si prophetiae spiritus prophetis semper adesset, inquisitus amos propheta non diceret: non sum propheta, ubi et subdidit: neque filius prophetae; sed armentarius ego sum uellicans sycomoros. Quomodo autem propheta non fuit qui de futuris tot uera praedixit? Aut quomodo propheta fuit si de se in praesenti uera denegauit? Sed quia eadem hora qua requisitus est prophetiae sibi spiritum deesse sensit, de semetipso testimonium ueraciter intulit, dicens: non sum propheta. Qui tamen secutus adiunxit: et nunc audi uerbum domini. Haec dicit dominus: uxor tua in ciuitate fornicabitur, et filii tui et filiae tuae in gladio cadent et humus tua funiculo metietur; et tu in terra polluta morieris. Quibus prophetae uerbis aperte ostenditur quia dum de se illa loqueretur, impletus est; et mox habere prophetandi spiritum meruit quia se prophetam non esse humiliter agnouit. Si prophetiae spiritus prophetis semper adesset, dauid regi de templi se constructione consulenti, nequaquam nathan propheta concederet quod post paululum negaret. Vnde bene et in euangelio scriptum est: super quem uideris spiritum descendentem et manentem super eum, hic est qui baptizat. In cunctis namque fidelibus spiritus uenit, sed in solo mediatore singulariter permanet quia eius humanitatem numquam deseruit, ex cuius diuinitate procedit. In illo igitur manet qui solus et omnia et semper potest. Nam fideles, qui hunc accipiunt cum signorum dona habere semper ut uolunt, non possunt hunc se accepisse quasi in transitus ostensione testantur. Sed cum rursum de eodem spiritu ueritatis ore discipulis dicitur: apud uos manebit et in uobis erit; quid est quod diuina uoce mediatoris signum haec eadem sancti spiritus mansio declaratur cum dicitur: super quem uideris spiritum descendentem et manentem super eum? Si igitur iuxta magistri uocem et in discipulis manet, quomodo singulare iam signum erit quod in mediatore permanet? Quod tamen citius cognoscimus si dona eiusdem spiritus discernamus. Alia namque sunt dona illius sine quibus ad uitam nequaquam pertingitur, alia quibus uitae sanctitas pro aliorum utilitate declaratur. Mansuetudo namque, humilitas, patientia, fides, spes, caritas, dona eius sunt sed ea sine quibus ad uitam homines peruenire nequaquam possunt. Prophetiae autem, uirtus curationum, genera linguarum, interpretatio sermonum, dona eius sunt sed quae uirtutis eius praesentiam pro correctione intuentium ostendunt. In his igitur donis sine quibus ad uitam perueniri non potest, sanctus spiritus siue in praedicatoribus suis, seu in electis omnibus semper manet; in illis autem quibus per ostensionem illius non nostra uita seruatur sed aliorum quaeritur, nequaquam semper in praedicatoribus permanet quia semper quidem eorum cordi ad bene uiuendum praesidet, nec tamen per eos uirtutum signa semper ostendit. Sed aliquando se eis a signorum ostensionibus subtrahit ut eo humilius uirtutes eius habeantur, quo habitae teneri non possunt. Mediator autem dei et hominum homo christus iesus in cunctis eum et semper et continue habet praesentem, quia et ex illo isdem spiritus per substantiam profertur. Recte ergo et cum in sanctis praedicatoribus maneat, in mediatore singulariter manere perhibetur quia in istis per gratiam manet ad aliquid, in illo autem per substantiam manet ad cuncta. Sicut enim corpus nostrum sensum tantummodo tactus agnoscit, caput autem corporis usum simul omnium quinque sensuum possidet ut uideat, audiat, gustet, odoretur, tangat; ita membra superni capitis in quibusdam uirtutibus emicant, ipsum uero caput in cunctis uirtutibus flagrat. Dissimiliter ergo spiritus in illo manet, a quo per naturam numquam recedit. Dona uero eius quibus ad uitam tenditur sine periculo amitti non possunt; dona autem quibus uitae sanctitas demonstratur plerumque ut dictum est, sine dispendio subtrahuntur. Illa ergo pro nostra eruditione tenenda sunt, haec pro alienis prouectibus exquirenda. In illis nos terreat formido ne pereant; in istis uero ad tempus aliquando sublatis consoletur humilitas quia ad elationem mentem fortasse subleuant. Cum igitur concessa nobis uirtutum signa subtrahuntur, dicamus recte: dominus dedit dominus abstulit; sicut domino placuit ita factum est; sit nomen domini benedictum. Tunc enim uere ostendimus quia accepta recte tenuimus cum profecto aequanimiter ad momentum sublata toleramus. LIBER 3 Beatus iob ad mortem petitus in temptatione, ad uitam creuit ex uerbere; et antiquus hostis unde se bona eius aestimauit exstinguere, inde doluit multiplicasse. Sed quia in primo certamine se succubuisse considerat ad alia se tentationum bella restaurat et de sancto uiro mala adhuc impudenter sperat, quia bona malus credere non potest, uel experta. Ea autem quae in prima eius percussione praemissa sunt, iterum subnectuntur, cum dicitur: C. 2factum est autem cum quadam die uenissent filii dei et assisterent coram domino uenisset que satan inter eos et staret in conspectu eius, ut diceret dominus ad satan; unde uenis? Qui respondens ait: circuiui terram et perambulaui eam. Et dixit dominus ad satan: numquid considerasti seruum meum iob quod non sit ei similis super terram, homo simplex et rectus, timens deum et recedens a malo. Haec quia latius supra disseruimus, melius silendo praeterimus ne, dum saepius discussa repetimus, tardius ad indiscussa ueniamus. Quamuis hoc quod uoce dei ad satan dicitur: unde uenis? Nequaquam aestimo quod ei ut prius, dicatur. Cum enim ab eo certamine in quo relaxatus fuerat uictus redit, et unde uenit requiritur qui unde ueniat scitur, quid aliud quam infirmitas superbiae eius increpatur? Ac si ei aperte diuina uox dicat: ecce ab uno et in infirma carne posito homine uinceris qui te contra me auctorem omnium erigere conaris. Vnde mox dominus cum beati iob bona sicut prius diceret, haec cum uictoriae triumphis enumerans adiungit: et adhuc retinens innocentiam suam. Ac si aperte dicat: tu quidem exercuisti malitiam sed ille innocentiam non amisit; et unde et aestimasti prouectum eius imminuere, inde compulsus es eius prouectui deseruire quia mentis innocentiam, quam gloriose tenuit in tranquillitate, gloriosius seruauit in uerbere. Sequitur: tu autem commouisti me aduersus eum ut affligerem illum frustra. Cum sit deus iustus et uerax, ualde quaerendum est quomodo beatum iob frustra afflixisse se indicat. Quia enim iustus est, frustra affligere non potuit; sed rursum quia uerax est, aliter non potuit dixisse quam fecit. Vt ergo iusto et ueraci utraque conueniant quatenus et uera dicat et iniusta non faciat, cognoscamus beatum iob et iuxta aliquid frustra, et rursum iuxta aliquid non frustra percussum. Quia enim iustus et uerax haec de semetipso asserit, ostendamus et uerum exstitisse quod dixit et rectum fuisse quod fecit. Necesse quippe erat, ut sanctus uir deo soli sibi que cognitus, quanta uirtute polleret ad imitandum cunctis innotesceret. Aperta namque aliis uirtutis exempla non daret si ipse sine temptatione remaneret. Actum ergo est ut uires eius cunctis imitandas ipsa uis percussionis ostenderet et flagella proderent quod in tranquillitate latuisset. Ex eisdem flagellis creuit uirtus patientiae atque ex dolore uerberis aucta est gloria remunerationis. Vt ergo in dicto domini ueritas, rectitudo autem teneatur in facto, beatus iob et non frustra percutitur quia augetur meritum; et tamen frustra percutitur quia nullum punitur admissum. Frustra enim percussus est cui culpa nulla reciditur; et non frustra percussus est cui uirtutis meritum cumulatur. Sed quid est quod dicitur: commouisti me aduersus eum? Numquid satanae uerbis ueritas accenditur ut in subditorum suorum cruciatibus instigetur? Quis haec de deo senserit quae recto etiam homini indigna perpendit? Sed quia nos ferire nisi commoti nescimus, ipsa diuina percussio commotio uocatur; et ad nostra uerba diuina uoce descenditur ut eius factum ab homine utcumque capiatur. Illa enim uis quae absque necessitate omnia creauit et sine despectu omnibus praesidet, et sine labore cuncta sustentat, et sine occupatione regit, etiam sine commotione corrigit sic que humanas mentes ad ea quae uoluerit flagellis format, ut in diuersitatis umbram a suae incommutabilitatis luce non transeat. Sequitur: respondens satan, ait: pellem pro pelle, et cuncta quae habet homo dabit pro anima sua; alioquin mitte manum tuam, et tange os eius et carnem, et tunc uidebis quod in facie benedicat tibi. Antiquus hostis ex rebus exterioribus colligit quod beato uiro ad mentis crimen infligit. Pellem enim pro pelle dari asserit quia saepe dum uenire ictum contra faciem cernimus, manum palpebris opponimus, ut ab ictu oculos defendamus; et corpus uulneri obicimus ne in corpore teneriori uulneremur. Satan ergo haec consuete fieri sciens, dicit: pellem pro pelle et cuncta quae habet homo, dabit pro anima sua. Ac si aperte dicat: idcirco iob tot extra se flagella aequanimiter patitur quia pauet, ne ipse feriatur. Cura ergo carnis est, quod damno affectuum carnalium motus non est quia dum sibimetipsi metuit, minus suorum percussiones sentit. Vnde et mox eius carnem feriendam postulat, dicens: mitte manum tuam et tange os eius et carnem, et tunc uidebis quod in facie benedicat tibi. Superius dixerat: tange cuncta quae possidet et tunc uidebis quod in facie benedicat tibi. Nunc quasi prioris propositionis oblitus, fractus de aliis alia postulat. Quod tamen recte diuina dispensatione permittitur quatenus altercator impudens uel saepe uictus obmutescat. Sequitur: dixit ergo dominus ad satan: ecce in manu tua est, uerumtamen animam illius serua. Ecce iterum permissionem uerberis comitatur custodia protectionis et electum suum diuina dispensatio custodiendo deserit, deserendo custodit, alia illius prodit, alia protegit. Si enim totum iob desereret in manu tanti aduersarii, homo quid esset? In ipsa ergo iustitia permissionis miscetur quaedam libra pietatis quatenus in uno eodem que certamine et seruus humilis ex oppressione proficiat et hostis superbiens ex permissione succumbat. Manui itaque aduersarii sanctus uir traditur sed tamen in intimis adiutoris sui manu retinetur. De illis quippe ouibus fuit, de quibus in euangelio ueritas dicit: non rapiet eas quisquam de manu mea; et tamen expetenti hosti dicitur: ecce in manu tua est. Isdem ergo in manu dei, isdem est in manu diaboli. Nam dicens: in manu tua est; cum protinus adiungit: uerumtamen animam illius serua patenter pius adiutor innotuit quia tenuit quem concessit, et dando non dedit quem aduersarii sui iaculis eiciens abscondit. Quid est autem quod ad satan dicitur: animam illius serua? Quo enim pacto ille custodit qui custodita semper irrumpere appetit? Sed seruare satan dicitur, irrumpere non audere sicut econtra patrem in oratione postulamus dicentes: ne nos inducas in tentationem. Neque enim in tentationem dominus inducit qui semper a tentatione subditos misericorditer protegit, sed tamen in tentationem quasi eius inducere est a tentationis nos illecebra non munire. Et tunc nos in tentationis laqueum non inducit cum tentari ultra quam possumus non permittit. Sicut ergo deus inducere nos in tentationem dicitur si nos ab aduersario induci patiatur, ita aduersarius seruare animam dicitur cum hanc tentando superare prohibetur. Sequitur: egressus igitur satan a facie domini. Quomodo satan a facie domini exeat, ea iam quae superius saepius sunt dicta manifestant. Sequitur: percussit iob ulcere pessimo a planta pedis usque ad uerticem eius. Duobus semper modis flagella pensanda sunt ut scilicet perpendantur, aut qualia sint aut quanta. Nam saepe multa ex qualitate, saepe grauia ex quantitate leuigantur; si uidelicet cum multa sunt non sint grauia; cum uero grauia non sint multa. Vt igitur ostendatur quomodo per asperitatem flagelli aduersarius contra sanctum uirum non solum per nequitiam qualitatis, sed etiam per pondus quantitatis exarsit ad demonstrandam qualitatem dicitur: percussit ulcere pessimo; ad insinuandam uero quantitatem subiungitur: a planta pedis usque ad uerticem, ut nimirum nil in mente uacet a gloria, in cuius nil corpore uacat a poena. Sequitur: qui testa saniem radebat sedens in sterquilinio. Vnde testa nisi ex luto conficitur? Quid uero est sanies corporis nisi lutum? Saniem ergo radere testa perhibetur, ac si aperte diceretur: luto tergebat lutum. Pensabat quippe uir sanctus unde sumptum fuerat quod gestabat et fragmento uasis fictilis confractum uas fictile radebat. Quo facto patenter ostenditur corpus suum quomodo sibi sanum subdidit quod et percussum sic despiciens curauit; quam ille mollitiem sanae suae carni concessit qui non uestem non digitos, sed testam etiam uulneribus admouit. Testa ergo radebat saniem ut semetipsum et in fragmento considerans, etiam de extersione uulneris sumeret curam mentis. Quia uero saepe per ea quae circa corpus sunt, animus inflatur et per hoc quod erga nos agitur fragilitas nostri corporis ab oculis cordis amouetur - sicut nonnulli saeculares cum temporalibus dignitatibus fulciuntur, dum locis altioribus praesident, dum multorum obsequia sibi suppetere ad uotum uident, fragilitatem suam intueri neglegunt et uas quod gestant fictile, quam sit uelociter conterendum, obliuiscentes omni modo non attendunt -, beatus autem iob ut considerationem fragilitatis suae etiam ex circumstantibus traheret et ante oculos suos uim suae despectionis augeret non quolibet in terra quae paene ubique munda reperitur, sed in sterquilinio sedisse describitur. In sterquilinio ponebat corpus ut ex terra sumpta quae esset carnis substantia, bene proficiens perpenderet animus. In sterquilinio ponebat corpus ut etiam ex loci fetore caperet, quod festine corpus ad fetorem rediret. Sed ecce cum beatus iob tot rerum damna sustinet, tot funeribus pignorum percussus dolet tot uulnera tolerat. Dum decurrentem saniem testa radit, dum per putredinem defluens in sterquilinio residet; intueri libet quid est quod omnipotens deus quos tam sibi caros in aeternum conspicit tam uehementer quasi despiciens affligit. Ecce autem dum beati iob uulnera cruciatus que considero, repente mentis oculos ad ioannem reduco et non sine grauissima admiratione perpendo, quod ille prophetiae spiritu intra matris uterum impletus atque ut ita dixerim, priusquam nasceretur renatus. Ille amicus sponsi, ille quo inter natos mulierum maior nemo surrexit, ille sic propheta ut plus etiam quam propheta, ab iniquis in carcerem mittitur et pro puellae saltatu, capite truncatur et uir tantae seueritatis pro risu turpium moritur. Numquidnam credimus aliquid fuisse quod in eius uita illa sic despecta mors tergeret? Sed quando ille uel in cibo peccauit qui locustas solummodo et mel siluestre edit? Quid deo uel de qualitate sui tegminis deliquit qui camelorum pilis corpus operuit? Quid de conuersatione sua offendere potuit qui de eremo non recessit? Quid illum loquacitatis reatus polluit qui disiunctus longe ab hominibus fuit? Quando illum uel silentii culpa attigit, qui ad se uenientes tam uehementer increpauit, dicens: genimina uiperarum, quis uobis demonstrauit fugere a uentura ira? Quid est ergo quod iob dei testimonio praefertur et tamen plagis usque ad sterquilinium sternitur? Quid est quod ioannes dei uoce laudatur et tamen pro temulenti uerbis in saltationis praemium moritur? Quid est quod omnipotens deus sic uehementer in hoc saeculo despicit, quos sic sublimiter ante saecula elegit, nisi hoc quod pietati fidelium patet, quoniam idcirco sic eos premit in infimis quia uidet quomodo remuneret in summis; et foras usque ad despecta deicit quia intus usque ad incomprehensibilia perducit. Hinc ergo unusquisque colligat quid illic sint passuri quos reprobat si hic sic cruciat quos amat; aut quomodo ferientur qui in iudicio arguendi sunt si sic eorum uita premitur, qui ipso iudice teste laudantur. Sequitur: dixit autem illi uxor sua: adhuc permanes in simplicitate tua? Benedic deo et morere. Antiquus hostis humanum genus duobus modis tentare consueuit, ut uidelicet corda stantium aut tribulationibus frangat aut persuasionibus molliat. In utrisque ergo contra beatum iob se uehementer exercuit. Nam prius patrifamilias intulit damna rerum, orbauit patrem morte filiorum, percussit incolumem putredine uulnerum. Sed quia putrescentem foras, sanum adhuc interius stare conspexit; et quem exterius nudum reddidit, hunc interius ditiorem fieri per exhibitam laudem conditoris inuidit; callide cogitans pensat quod contra se athleta dei unde premitur, inde subleuatur, uictus que ad subtilia tentandi argumenta conuertitur. Nam antiquae artis insidias repetit; et quia scit quomodo adam decipi soleat, ad euam recurrit. Beatum enim iob inter tot rerum damna inter tot percussionum uulnera, quasi in quadam uirtutum arce stare inuictum uidit. In alto quippe mentem fixerat; et idcirco hanc hostiles insidiae irrumpere non ualebant. Quaeritur ergo ab aduersario in hac arce munitissima quibus gradibus ascendatur. Vicina est autem uiro mulier atque subiuncta. Cor igitur mulieris tenuit et quasi scalam, qua ad cor uiri ascendere potuisset inuenit. Occupauit animum coniugis scalam mariti. Sed nil hac arte praeualuit quia sanctus uir subiectam sibi mulierem et non praepositam attendit; et recta loquens docuit quam serpens, ut peruersa loqueretur, instigauit. Dignum quippe erat ut fluxam mentem uirilis censura restringeret cum profecto et de ipso primo lapsu humani generis nosset quod docere mulier recta nesciret. Vnde bene et per paulum dicitur: docere autem mulieri non permitto; quia nimirum aliquando cum docuit a sapientiae aeternitate separauit. Antiquus itaque hostis ab adam in sterquilinio perdidit qui adam in paradiso superauit; atque adiutricem suam mulierem dum ad uerba malae persuasionis accendit ad doctrinam sanctae eruditionis misit; et quae excitata fuerat ut perderet erudita est ne periret. Sic sic a nostris uiris fortibus hostis percutitur ut sua ei etiam tela rapiantur. Vnde enim se exaggerare aestimat dolorem uulneris, inde eis contra semetipsum suggerit arma uirtutis. Ex uerbis autem male persuadentis coniugis uigilanter debemus aspicere quod antiquus aduersarius non solum per semetipsum sed per eos etiam qui nobis adhaerent, statum satagit nostrae mentis inclinare. Cum enim cor nostrum sua persuasione non subruit ad hoc nimirum per linguas adhaerentium repit. Hinc enim scriptum est: a filiis tuis caue et a domesticis tuis attende. Hinc per prophetam dicitur: unusquisque se a proximo suo custodiat et in omni fratre suo non habeat fiduciam. Hinc rursum scriptum est: inimici hominis domestici eius. Callidus namque aduersarius cum a bonorum cordibus repelli se conspicit, eos qui ab illis ualde diliguntur exquirit; et per eorum uerba blandiens loquitur, qui plus ceteris amantur; ut dum uis amoris cor perforat, facile persuasionis eius gladius ad intimae rectitudinis munimina irrumpat. Post damna igitur rerum, post funera pignorum, post uulnera scissuras que membrorum, antiquus hostis linguam mouit uxoris. Et notandum quo tempore uiri mentem studuit uirulento sermone corrumpere. Verba enim post uulnera intulit ut nimirum cum uis doloris ingrauesceret, facile persuasionis suggestio peruersa praeualeret. Sed si ipsum subtiliter temptationis eius ordinem perpendimus qua calliditate saeuiat inuenimus. Mouit namque prius damna substantiae quae et extra naturam profecto essent, et extra corpus. Subtraxit filios quod iam quidem extra naturam non esset, sed tamen adhuc aliquatenus extra proprium corpus. Ad extremum percussit et corpus. Sed quia uulneribus carnis ad mentis uulnus peruenire non ualuit, etiam coniunctae mulieris linguam quaesiuit. Quia enim aperto certamine superari se doluit de ore coniugis iaculum quasi de insidiis intorsit, quae profecto diceret: adhuc permanes in simplicitate tua? Benedic deo et morere. Ecce tentando omnia abstulit, ecce tentando mulierem reliquit et sancto uiro callide cuncta diripuit; sed ualde callidius adiutricem suam mulierem reseruauit quae dicat: adhuc permanes in simplicitate tua? Verba sua eua repetit. Nam quid est dicere: simplicitatem desere, nisi: oboedientiam, uetitum comedendo, contemne? Et quid est dicere: benedic deo, et morere, nisi: transcendendo praeceptum, ultra quam es conditus, uiue? Sed adam noster fortis in sterquilinio iacuit qui in paradiso quondam debilis stetit. Nam ilico ad male suadentis uerba respondit, dicens: quasi una de stultis mulieribus locuta es. Si bona accepimus de manu domini, mala quare non sustineamus? Ecce ubique hostis frangitur ubique superatur, per cuncta tentationum argumenta succubuit qui et illud suum familiare solatium etiam de muliere amisit. Inter haec igitur sanctum uirum intueri libet, foras rebus uacuum, intrinsecus deo plenum. Paulus cum in seipso diuitias sapientiae internae conspiceret se que ipsum exterius esse corruptibile corpus uideret, ait: habemus thesaurum istum in uasis fictilibus. Ecce in beato iob uas fictile scissuras ulcerum exterius sensit; sed hic thesaurus interius integer mansit. Foras enim per uulnera crepuit sed indeficienter interius nascens thesaurus sapientiae per uerba sanctae eruditionis emanauit, dicens: si bona accepimus de manu domini, mala quare non sustineamus? Bona scilicet, dona dei uel temporalia uel aeterna; mala autem flagella praesentia appellans de quibus per prophetam dominus dicit: ego dominus et non est alter, formans lucem et creans tenebras; faciens pacem et creans mala. Neque enim mala quae nulla sua natura subsistunt, a domino creantur; sed creare se mala dominus indicat, cum res bene conditas nobis male agentibus in flagellum format, ut ea ipsa et per dolorem quo feriunt, delinquentibus mala sint; et per naturam, qua exsistunt, bona. Vnde et uenenum mors quidem est homini sed tamen uita serpenti. Amore enim praesentium ab auctoris nostri dilectione recessimus et peruersa mens dum dilectioni creaturae se subdidit, a creatoris societate disiunxit. Ex his ergo ab auctore ferienda erat, quae errans auctori praeposuerat ut unde homo culpam non timuit superbus admittere, inde poenam corrigendus inueniret, et tanto citius resipisceret ad illa quae perdidit quanto doloris plena esse conspiceret quae quaesiuit. Vnde et bene dicitur: formans lucem et creans tenebras, quia cum per flagella exterius doloris tenebrae creantur, intus per eruditionem lux mentis accenditur. Faciens pacem et creans mala, quia tunc nobis pax cum deo redditur, cum haec quae bene sunt condita, sed non bene concupita, in ea quae nobis mala sunt, flagella uertuntur. Per culpam quippe deo discordes exstitimus; dignum ergo est ut ad pacem illius per flagella redeamus; ut cum unaquaeque res bene condita nobis in dolorem uertitur, correcti mens ad auctoris pacem humiliter reformetur. Haec itaque flagella beatus iob mala nominat quia salutis et tranquillitatis bonum, qua perturbatione feriant, pensat. Sed illud ualde in eius uerbis intuendum est contra persuasionem coniugis quanta considerationis arte se colligat dicens: si bona accepimus de manu domini, mala quare non sustineamus? Magna quippe consolatio tribulationis est, si cum aduersa patimur, auctoris nostri ad memoriam dona reuocemus. Nec frangit quod ex dolore obuiat si menti citius hoc quod ex munere subleuat, occurrat. Hinc namque scriptum est: in die bonorum ne immemor sis malorum et in die malorum ne immemor sis bonorum. Quisquis enim dona percipit sed donorum tempore nequaquam etiam flagella pertimescit in elatione per laetitiam corruit. Quisquis autem flagellis atteritur, sed flagellorum tempore nequaquam se ex donis quae eum contigit accepisse, consolatur ab statu mentis omnimoda desperatione destruitur. Sic ergo utraque iungenda sunt ut unum semper ex altero fulciatur; quatenus et flagelli poenam memoria temperet doni et doni laetitiam mordeat suspicio ac formido flagelli. Sanctus igitur uir ut oppressam mentem inter uulnera mulceat in flagellorum doloribus blandimenta donorum pensat dicens: si bona accepimus de manu domini mala quare non sustineamus? Vbi et bene praemittit: locuta es quasi una ex ineptis mulieribus. Quia enim sensus prauae mulieris non autem sexus in uitio est, nequaquam ait: locuta es quasi una ex mulieribus sed ex ineptis mulieribus, ut uidelicet ostendatur quia quod prauum sapit, accedentis stultitiae, non autem conditae sit naturae. Sequitur: in omnibus his non peccauit iob labiis suis. Duobus modis labiis delinquimus, cum aut iniusta dicimus aut iusta reticemus. Nam si aliquando et tacere culpa non esset propheta non diceret: uae mihi quia tacui. Beatus igitur iob in cunctis quae egit, labiis suis minime peccauit quia nec contra ferientem superba dixit, nec contra suadentem recta reticuit. Nec loquens ergo nec tacens deliquit qui et flagellanti patri gratias reddidit et male suadenti coniugi doctrinae sapientiam ministrauit. Quia enim sciuit quid deberet deo, quid proximo, scilicet patientiam conditori, sapientiam coniugi, idcirco et hanc redarguendo docuit et illum gratias agendo laudauit. Quis autem nostrum si unum quodlibet uulnus tantae huius percussionis acciperet, non mox ab intimis prostratus iaceret? Ecce stratus foris uulneribus carnis, erectus intrinsecus munimine permanet mentis; et sub semetipso omne iaculum transuolare conspicit quod in se exterius districta manu saeuiens hostis figit, uigilanter deprehendit iacula, modo uulneribus contra se a facie, modo uerbis quasi ex latere intorta. Et bellator noster circumuallantium certaminum feruore deprehensus ubique patientiae suae clipeum opponit; undique uenientibus spiculis obuiat et per cuncta uirtutum latera circumspectam contra irruentia uulnera mentem rotat. Sed antiquus hostis quo ualentius uincitur eo adhuc ad insidias ardentius instigatur. Nam quia uxor increpata reticuit, protinus alios qui increpandi ad contumelias surgerent excitauit. Sicut enim damna rerum studuit crebrius nuntiando percutere; ita nunc robustum pectus satagit uerborum contumeliis saepius feriendo penetrare. Sequitur: igitur audientes tres amici iob omne malum quod accidisset ei, uenerunt singuli de loco suo eliphaz themanites, baldad suhites et sophar naamathites. Condixerant enim sibi ut pariter uisitarent eum et consolarentur. Qui ex condicto ad afflicti consolationem ueniunt et inter se et erga percussum quantae caritatis fuerint, demonstrantur. Quamuis et per hoc quod scriptura eos tanti uiri amicos fuisse testatur, quia boni studii et rectae fuerint intentionis ostenditur; sed tamen haec ipsa illorum intentio, eis ad uerba prorumpentibus, ante districti iudicis oculos, suborta indiscretione, fuscatur. Sequitur: cum que eleuassent procul oculos suos non cognouerunt eum; et exclamantes plorauerunt scissis que uestibus sparserunt puluerem super caput suum in caelo. Quia percussi speciem plaga mutauerat, amici plorantes exclamant, uestes scindunt, capita puluere aspergunt; ut cum mutatum eum ad quem uenerant, cernerent, ipsam etiam consolatorum speciem spontaneus dolor immutaret. Ordo quippe consolationis est ut cum uolumus afflictum quempiam a maerore suspendere, studeamus prius maerendo eius luctui concordare. Dolentem namque non potest consolari qui non concordat dolori, quia eo ipso quo a maerentis afflictione discrepat, minus ab illo recipitur, cui mentis qualitate separatur. Sed emolliri prius debet animus ut afflicto congruat, congruens inhaereat, inhaerens trahat. Neque enim ferrum ferro coniungitur, si non utrumque exustione ignis liquetur; et durum molli non adhaeret nisi prius eius duritia temperata mollescat ut quasi hoc ipsum fiat, quod curatur ut teneat. Sic nec iacentes erigimus, nisi a rigore nostri status inclinemur, quia dum rectitudo stantis a iacente discrepat eum, cui condescendere neglegit, nequaquam leuat. Amici igitur beati iob ut afflictum a dolore suspenderent, curauerunt necessario simul dolere, et cum uulneratum illius corpus uiderent studuerunt ipsi uestes scindere; cum immutatum conspicerent studuerunt puluere capita foedare; quatenus afflictus uir tanto facilius eorum uerba reciperet, quanto in eis suum aliquid de afflictione cognouisset. Sed inter haec sciendum est quia is qui afflictum consolari desiderat, mensuram necesse est dolori quem suscipit ponat, ne non solum dolentem non mulceat sed intemperate dolens, afflicti animum ad pondus desperationis premat. Sic enim dolor noster maerentium dolori iungendus est, ut per temperamentum subleuet, non autem per augmentum grauet. Vnde fortasse colligendum est quod amici beati iob plusquam necesse fuerat, in consolatione doluerunt, qui dum percussionem cernunt sed percussi mentem nesciunt, ita in immenso luctu uersi sunt, ac si percussus uir tantae fortitudinis in plaga corporis, etiam a corde cecidisset. Sequitur: sederunt que cum eo in terra septem diebus et septem noctibus, et nemo loquebatur ei uerbum; uidebant enim dolorem eius esse uehementem. Vtrum continuis septem diebus et septem noctibus cum afflicto iob sederint, an certe diebus et noctibus totidem instantia ei crebrae uisitationis adhaeserint, ignoramus. Saepe enim rem quamlibet tot diebus agere dicimur, quamuis non eisdem diebus ad eam continue uacemus. Saepe uero scriptura sacra sic totum pro parte sicut pro toto partem ponere consueuit. Pro toto enim partem loquitur, sicut iacob familiam describens dicit: intrauit iacob aegyptum cum animabus septuaginta. Quae nimirum cum animas memorat, constat quia intrantium et corpora comprehendit. Rursum totum pro parte insinuat sicut ad monumentum maria queritur, dicens: tulerunt dominum de monumento et nescimus ubi posuerunt eum. Solum quippe corpus domini quaesitura uenerat et quasi totum simul dominum tultum deplorat. An ergo et hoc in loco totum pro parte dicatur incertum est. Sed tamen hoc quod diu tacuerunt, et quandoque loquendo reprobati sunt, neglecte praetereundum non est. Sunt namque nonnulli qui et loqui praecipitanter incipiunt et effrenate coepta effrenatius exsequuntur. Et sunt nonnulli qui tarde quidem loqui incohant, sed semel incohantes, habere modum locutionis ignorant. Amici igitur beati iob dolorem uidentes diu tacuerunt; sed tarde incohantes indiscrete locuti sunt, quia parcere dolenti noluerunt. Tenuerunt linguam ne praepropere inciperet; sed incipientem semel nequaquam moderati sunt ne se ex consolatione usque ad contumelias effrenaret. Et bona quidem intentione ad consolandum uenerant; sed hoc quod pia mens mundum deo obtulit, locutio praecipitata uitiauit. Scriptum quippe est: si recte offeras, recte autem non diuidas peccasti. Recte namque offertur cum recta intentione quid agitur. Sed recte non diuiditur, si non hoc quod pie agitur, etiam subtiliter discernatur. Oblata enim recte diuidere est quaelibet bona nostra studia sollicite discernendo pensare. Quod nimirum qui agere dissimulat, etiam recte offerens peccat. Saepe ergo et quod bono studio gerimus, dum discernere caute neglegimus quo iudicetur fine nescimus; et nonnumquam hoc fit reatus criminis quod putatur causa uirtutis. Quisquis autem amicorum beati iob facta considerat quam pia ad eum intentione uenerint non ignorat. Pensemus enim cuius caritatis fuerit, ad afflictum concorditer conuenisse; quanta uirtus longanimitatis exstiterit, septem diebus et noctibus cum afflicto tacuisse; quae humilitas in terra tot diebus ac noctibus sedisse; quae compassio puluere capita conspersisse. Sed tamen incohantes loqui, unde se aestimauerunt praemium mercedis acquirere, inde eos contigit reatum reprehensionis inuenire, quia incautis saepe ad peccati finem uertitur etiam quod pro solo studio mercedis incohatur. Ecce praecipiti locutione perdiderunt bonum quod tanto labore mercati sunt. Et nisi diuina gratia offerre eos sacrificium pro suo reatu praecepisset, inde a domino iuste puniri poterant unde se placere domino mirabiliter aestimabant. Inde iudici displicent, unde sibi quasi pro defensione iudicis per effrenationem placent. Idcirco uero haec dicimus ut ad memoriam legentium reuocemus, quatenus sollicite quisque consideret ea quae malo uoto perpetrantur, quanta dominus animaduersione puniat, si incohata bono studio, sed neglegentiae indiscretionis admixta, tanta inuectione castigat. Quis non mercedis causam peregisse se crederet, si aut in defensione dei quicquam contra proximum diceret, aut certe septem diebus ac noctibus pro proximi dolore tacuisset? Et tamen amici beati iob haec agentes ad culpam laborando peruenerunt, quia consolationis quidem bonum quod agebant nouerant; sed cum quanta agendum esset discretionis libra nesciebant. Vnde necesse est ut non solum intueamur quid agimus, sed etiam cum quanta discretione peragamus. Primum quidem ne mala quoquo modo, postmodum uero ne bona incaute faciamus. Ad quae nimirum bona sollicite peragenda propheta nos admonet, dicens: maledictus homo qui facit opus domini neglegenter. Ad hoc uero ista proficiant, ut ante terribilis iudicis subtile atque incomprehensibile examen non solum mala quae commisimus, sed ipsa etiam si qua in nobis sunt bene gesta, timeamus quia saepe in eius iudicio culpa esse deprehenditur, quod uirtus ante iudicium putatur. Et unde exspectatur pia merces operis inde supplicium iustae sequitur ultionis. [Allegoricus sensus] Haec iuxta historiam breuiter tractata percurrimus, nunc ad allegoriarum mysterium uerba uertamus. Sed quia in exordio huius operis dum de unitate capitis et corporis tractaremus, sollicita intentione praemisimus quanta in eis sit compago caritatis, quia nimirum et dominus multa adhuc per corpus quod nos sumus, patitur et iam corpus eius, id est ecclesia, de suo capite, uidelicet domino, in caelo gloriatur. Ita nunc passiones exprimi eiusdem capitis debent ut ostendatur quam multa etiam in suo corpore sustinet. Si enim caput nostrum tormenta nostra non tangerent, nequaquam afflictis membris persecutori suo etiam de caelo clamaret: saule, saule, quid me persequeris? Si cruciatus nosti eius poenae non essent, conuersus afflictus que paulus minime diceret: suppleo ea quae desunt passionum christi, in carne mea. Et tamen resurrectione iam sui capitis exaltatus dicit: qui nos conresuscitauit et consedere fecit in caelestibus. Nempe hunc in terra persecutionum tormenta constrinxerant, sed poenarum suarum ponderibus pressus, ecce iam per gloriam capitis in caelo residebat. Quia ergo in omnibus unitum caput et corpus nouimus, sic a percussione capitis incipimus ut subsequenter tamen ad corporis flagella ueniamus. Sed hoc, quod quadam die satan coram domino astitisse dicitur, quod unde ueniat percontatur, quod beatus iob magnis conditoris praeconiis praefertur quia iam saepe discussimus, replicare deuitamus. Si enim diu mens rebus discussis inuoluitur, peruenire ad indiscussa praepeditur. Ibi ergo allegoriae nunc initium ponimus ubi post uerba saepe repetita, adiunctum noui aliquid scimus. Itaque ait: commouisti me aduersus eum ut affligerem illum frustra. Si beatus iob redemptoris nostri in passione positi speciem tenet, quomodo ad satan a domino dicitur: commouisti me aduersus eum? Mediator quidem dei et hominum, homo christus iesus ut culpas nostrae transgressionis exstingueret, uenit mortalitatis flagella tolerare; sed qui unius cum patre eiusdem que naturae est quomodo per satan motum se aduersus eum pater asserit, cum constet quod patris filii que concordiam nulla potestatis inaequalitas, nulla uoluntatis diuersitas interrumpat? Sed tamen isdem, qui patri aequalis est per diuinitatem, uenit propter nos ad flagella per carnem. Quae nimirum flagella non susciperet nisi formam damnati hominis redimendo sumpsisset. Et nisi primus homo delinqueret, secundus ad passionum proba minime ueniret. Cum ergo primus homo per satan a domino motus est tunc est dominus in homine secundo commotus. Satan itaque ad huius afflictionem, dominum tunc commouit quando in paradiso primum hominem a iustitiae culmine inoboedientiae culpa prostrauit. Nisi enim adam primum per uoluntarium uitium in animae mortem traxisset, adam secundus sine uitio in carnis mortem uoluntariam non ueniret. Bene ergo ei etiam de redemptore nostro dicitur: commouisti me aduersus eum, ut affligerem illum frustra. Ac si apertius dicatur: dum iste non sua sed illius causa moritur, tunc me in huius afflictione commouisti, cum illum a me callida persuasione traxisti. De quo et bene additur, frustra. Frustra quippe afflictus est qui et culpae ultione pressus est, et culpae contagio inquinatus non est. Frustra afflictus est qui incarnatus, propria admissa non habuit, et tamen poenam carnalium sine culpa suscepit. Hinc est enim quod per prophetam loquitur, dicens: quae non rapui, tunc exsoluebam. Alius namque ad paradisum conditus, diuinae potentiae similitudinem superbe rapere uoluit, sed tamen culpam huius superbiae sine culpa mediator exsoluit. Hinc est quod patri quidam sapiens dicit: cum sis iustus, iuste omnia disponis; eum quoque qui non debet puniri condemnas. Sed pensandum est quomodo iustus sit et omnia iuste disponat si eum qui non debet puniri, condemnet. Mediator etenim noster puniri pro semetipso non debuit quia nullum culpae contagium perpetrauit. Sed si ipse indebitam non susciperet numquam nos a debita morte liberaret. Pater ergo cum iustus sit, iustum puniens, omnia iuste disponit quia per hoc cuncta iustificat quod eum qui sine peccato est, pro peccatoribus damnat; ut eo electa omnia ad culmen iustitiae surgerent; quo is qui est super omnia damna iniustitiae nostrae sustineret. Quod ergo illic damnatus cum non debeat dicitur, hoc hic afflictus frustra memoratur. Qui tamen iuxta semetipsum frustra afflictus est, iuxta uero nostra acta non frustra. Rubigo quippe uitii purgari non potuit nisi igne tormenti. Venit itaque sine uitio; qui se subiceret sponte tormento, ut debita nostrae iniquitati supplicia eo reos suos iuste amitterent, quo hunc a semetipsis liberum iniuste tenuissent. Frustra ergo et non frustra afflictus est qui in se quidem admissa non habuit, sed cruore proprio reatus nostri maculam tersit. Respondens satan ait: pellem pro pelle, et cuncta quae habet homo, dabit pro anima sua. Alioquin mitte manum tuam, et tange os eius et carnem, et tunc uidebis quod in facie benedicat tibi. Malignus spiritus cum redemptorem nostrum miraculis coruscare conspicit, clamat: scimus qui sis, sanctus dei. Qui haec dicens, cognoscendo dei filium pertimescit; sed tamen uim supernae pietatis ignorans, nonnumquam dum passibilem considerat, hominem purum putat. Multos autem sub sanctitatis specie in pastorali positos loco didicerat, qui a uisceribus caritatis alieni ualde, pro minimo aliena damna pensabant. Hunc ergo quasi ex aliis colligens, quia subtractis multis, superari non uidit, usque ad eius carnem per tactum passionis exarsit uelut diceret: pellem pro pelle, et cuncta quae habet homo, dabit pro anima sua. Alioquin mitte manum tuam, et tange os eius et carnem, et tunc uidebis quod in facie benedicat tibi. Ac si aperte dicat: moueri de his, quae extra se sunt, neglegit; sed tunc ueraciter qui sit agnoscitur, si in se ipso quod doleat, experitur. Haec per se satan cum fieri appetit, non uerbis, sed desideriis dixit. Haec per membra sua et uerbis et desideriis intulit. Ipse quippe loquitur, cum iuxta prophetae uocem eius sequaces dicunt: mittamus lignum in panem eius, et eradamus eum de terra uiuentium. Lignum quippe in panem mittere, est configendo eius corpori stipitem crucis adhibere; et uitam illius de terra uiuentium eradere se posse existimant, quem dum mortalem conspiciunt, finiri morte suspicantur. Dixit autem dominus ad satan: ecce in manu tua est, uerumtamen animam illius serua. Conditorem omnium satanae manui traditum quis uel desipiens credat? Sed tamen edoctus ueritate, quis nesciat quod eiusdem satanae membra sunt omnes qui ei peruerse uiuendo iunguntur? Membrum quippe eius pilatus exstitit qui usque ad mortis extrema, uenientem in redemptione nostra dominum non cognouit. Corpus eius sacerdotum principes exstiterunt qui redemptorem mundi a mundo repellere, usque ad crucem persequendo, conati sunt. Cum ergo se pro nostra redemptione dominus membrorum satanae manibus tradidit, quid aliud quam eiusdem satanae manum in se saeuire permisit; ut unde ipse exterius occumberet, inde nos exterius interius que liberaret? Si igitur satanae manus, eius potestas accipitur, eius manus iuxta carnem pertulit cuius potestatem corporis usque ad sputa, colaphos, flagella, crucem lanceam que tolerauit. Vnde et pilato eius uidelicet corpori, ad passionem ueniens dicit: non haberes in me potestatem nisi tibi data esset desuper. Sed tamen hanc potestatem, quam contra se ei extrinsecus dederat suis seruire lucris intrinsecus compellebat. Pilatus enim uel satan, qui eiusdem pilati caput exstiterat, sub potestate illius super quem potestatem acceperat, tenebatur; quia et superior ipse disposuerat hoc quod inferius accedens a persecutore tolerabat, ut cum ex mala mente infidelium surgeret, utilitati tamen electorum omnium ipsa quoque crudelitas deseruiret. Pie igitur disponebat intus quod semetipsum pati nequiter permittebat foris. Hinc est enim quod de illo in cena dicitur: sciens iesus quia omnia dedit ei pater in manus, et quia a deo exiuit et ad deum uadit, surgit a cena et ponit uestimenta sua. Ecce in manus persequentium iturus, sciebat quod in manu sua ipsos etiam persecutores acceperat. Qui enim omnia accepisse se nouerat, constat quia et ipsos a quibus tenebatur tenebat; ut ipse in se ad usum pietatis intorqueret quidquid eorum contra se malitia permissa saeuiret. Dicatur ergo ei: ecce in manu tua est; quia ad feriendam carnem saeuiens licentiam accepit sed potestati illius nesciens deseruiuit. Animam uero eius seruare praecipitur, non quo hanc tentare prohibetur sed quo hanc tentare non posse conuincitur. Neque enim sicut nos qui puri homines sumus, irruente saepe temptatione concutimur, ita redemptoris nostri anima temptationis est necessitate turbata. Hostis namque noster etsi in excelsum montem eum permissus assumpsit, si daturum se regna mundi perhibuit, si quasi in pane uertendos lapides ostendit, mentem tamen mediatoris dei et hominum tentatione quassare non ualuit. Sic enim dignatus est haec exterius cuncta suscipere, ut tamen eius mens interius diuinitati suae inhaerens inconcussa permaneret. Qui et si quando turbatus spiritu infremuisse dicitur, ipse diuinitus disponebat quantum ipse humanitus turbaretur, immutabiliter omnibus praesidens et semetipsum mutabilem in satisfactione infirmitatis ostendens. Quietus ergo in semetipso manens, disposuit quidquid pro ostendenda humanitate quam susceperat, etiam turbulentus fecit. Quia uero cum recte diligimus, nil in rebus conditis anima nostra carius amamus; et sicut animam nos eos diligere dicimus, quibus amoris nostri exprimere pondus conamur, potest per eius animam electorum uita signari. Et cum satan ad feriendam redemptoris carnem permittitur ab anima separatur; quia cum corpus eius ad passionem accipit, electos eius a iure suae potestatis amittit; cum que illius caro per crucem moritur, horum mens contra tentamenta solidatur. Dicatur ergo: ecce in manu tua est, uerumtamen animam illius serua. Ac si aperte audiat: licentiam contra eius corpus accipe et ab electis illius, quos apud se ante saecula praesciens possidet, ius prauae dominationis perde. Egressus igitur satan a facie domini, percussit iob uulnere pessimo, a planta pedis usque ad uerticem. Nullus in hac uita electorum uenit qui non huius hostis aduersa sustinuit. Membra autem nostri redemptoris exstiterunt, etiam qui ab ipso mundi exordio, dum pie uiuunt, crudelia passi sunt. An non huius membrum abel se esse perhibuit, qui eius mortem de quo scriptum est: sicut agnus coram tondente se obmutescet et non aperiet os suum; non solum placens in sacrificio sed etiam moriens tacendo signauit? Ab ipso itaque mundi exordio redemptoris nostri corpus expugnare conatus est. A planta ergo pedis usque ad uerticem uulnus intulit, qui a primis hominibus incohans, usque ad ipsum caput ecclesiae saeuiendo peruenit. Bene autem dicitur: testa saniem radebat. Quid enim aliud in manu domini testa est nisi caro ex nostrae substantiae luto sumpta? Etenim testa igne solidatur. Caro autem domini eo ex passione sua robustior exstitit, quo per infirmitatem moriens a morte sine infirmitate surrexit. Vnde recte etiam per prophetam dicit: exaruit uelut testa uirtus mea. Sicut testa enim eius uirtus exaruit, qui susceptae carnis infirmitatem passionis suae igne roborauit. Quid uero per saniem nisi peccatum, debet intellegi? Per carnem quippe et sanguinem solent carnis peccata signari. Vnde per psalmistam dicitur: libera me de sanguinibus. Sanies itaque putredo est sanguinis. Quid ergo accipimus saniem nisi peccata carnis ex longa uetustate peiora? Vulnus itaque in saniem uertitur cum neglecta culpa usu deterius grauatur. Mediator itaque dei et hominum homo christus iesus corpus suum manibus persequentium tradens, saniem testa rasit quia peccatum carne deleuit. Venit enim, sicut scriptum est, in similitudine carnis peccati, ut de peccato damnaret peccatum. Dum que hosti obicit innocentiam carnis suae, tersit contagia carnis nostrae; et ex qua nos captiuos inimicus tenuit per illam nos liberos expiauit, quia quam nos instrumentum fecimus culpae, haec nobis per mediatorem uersa est in arma iustitiae. Testa ergo sanies raditur, cum carne culpa superatur. Bene autem subditur: sedens in sterquilinio. Non in foro quo lex perstrepit; non in aedificio quod se culmine in alta sustulit, sed in sterquilinio residet quia uidelicet redemptor humani generis ad carnem ueniens attestante paulo: infirma mundi elegit ut confunderet fortia. An non quasi ruentibus aedificiis in sterquilinio residet qui relictis iudaeis superbientibus, in ea quam dudum abiecerat gentilitate requiescit? Extra habitaculum reperitur in uulnere, qui in eo quod iudaeam aduersantem pertulit, passionis dolorem a gente propria despectus sensit ioanne attestante, qui ait: in propria uenit et sui eum non receperunt. Sed quomodo sedens in sterquilinio conquiescat, haec eadem de semetipsa ueritas dicat. Ait enim: gaudium erit in caelo super unum peccatorem paenitentiam agentem quam super nonaginta nouem iustos qui non indigent paenitentia. Ecce dolens in sterquilinio sedet qui post perpetratas culpas libenter corda paenitentium possidet. An non quasi quoddam sterquilinium sunt corda paenitentium, qui dum mala sua flendo considerant, quasi ante se stercora sese abiciendo coaceruant? Percussus ergo iob montem non petiit, sed in sterquilinio resedit quia ad passionem redemptor ueniens, alta superborum corda deseruit et in afflictorum humilitate, requieuit. Quod tamen de se et prius quam incarnaretur, indicauit, cum per prophetam dixit: ad quem respiciam nisi ad humilem et quietum et trementem sermones meos? Quis uero consideret, is qui tot pia hominibus intulit quot ab hominibus peruersa tolerauit? Quis consideret, quanta nunc usque tolerat, etiam cum de caelo super corda fidelium regnat? Ipse quippe cotidie patitur omne quod a reprobis eius electi lacerantur. Et quamuis caput huius corporis quod uidelicet nos sumus, iam sese super omnia liberum exserit, reproborum tamen uulnera adhuc per suum quod deorsum retinet, corpus sentit. Sed quid ista de infidelibus dicimus cum in ipsa quoque ecclesia multos carnalium, prauis moribus contra redemptoris uitam pugnare uideamus? Sunt namque nonnulli qui hunc, quia gladiis non possunt, peruersis actibus insequuntur; qui dum sibi in ecclesia uident deesse quod ambiunt, hostes bonorum fiunt; et non solum prauae semetipsos actioni inserunt sed etiam iustorum rectitudinem inflectere ad peruersa moliuntur. Aeterna quippe intueri neglegunt et appetitui temporalium mentis pusillanimitate succumbunt; tanto que ab aeternis altius corruunt, quanto bona temporalia esse quasi sola suspicantur. His iustorum simplicitas displicet et cum occasionem perturbationis inueniunt, suam eos arripere duplicitatem suadent. Vnde hoc quoque congruit apte quod subditur: dixit autem illi uxor sua: adhuc permanes in simplicitate tua? Benedic deo et morere. Cuius enim speciem male suadens mulier tenuit, nisi quorumlibet carnalium in ecclesiae sinu positorum qui quo uerbis professae fidei intus sunt, eo bonos incorrectis suis moribus peius premunt. Nam minus fortasse nocuissent si non eos sancta ecclesia introrsus admittens usque ad fidei cubile reciperet, quos dum per professam fidem recipit, sibi procul dubio paene ineuitabiles facit. Hinc est quod premente turba, una redemptorem nostrum mulier tetigit; unde et isdem noster protinus redemptor dicit: quis me tetigit? Cui cum discipuli responderent: turbae te comprimunt et affligunt et dicis: quis me tetigit? Ilico adiunxit: tetigit me aliquis, nam ego noui uirtutem de me exisse. Multi ergo dominum comprimunt et una tangit, quia carnales quique in ecclesia eum premunt a quo longe sunt; et soli tangunt qui huic ueraciter humiles adiunguntur. Turba igitur premit, quia multitudo carnalium quo intus admittitur, grauius toleratur. Premit et non tangit, quia et importuna est per praesentiam et absens per uitam. Nonnumquam enim prauis nos sermonibus, nonnumquam uero solis peruersis moribus insequuntur. Suadent namque aliquando quae tenent; aliquando uero etsi non suadent, praebere tamen iniquitatis exempla non cessant. Qui igitur ad mala nos uel uerbis uel exemplis illiciunt, profecto persecutores nostri sunt a quibus tentationum certamina sumimus, quae saltim in corde uincamus. Sciendum uero est quia carnales in ecclesia aliquando metu, aliquando uero audacia suadere peruersa contendunt; cum que ipsi uel pusillanimitate uel elatione deficiunt, haec iustorum cordibus infundere quasi ex dilectione moliuntur. Carnalem uidelicet mentem petrus ante redemptoris mortem resurrectionem que retinebat; carnali mente saruiae filius duci suo dauid adiunctus inhaeserat; sed tamen unus formidine alter elatione peccabat. Ille quippe magistri mortem audiens dixit: absit a te, domine, non erit tibi hoc. Hic uero iniurias ducis non ferens, ait: numquid pro his uerbis non occidetur semei, qui maledixit christo domini? Sed illi mox dicitur: redi post me, satanas; et hic cum germano protinus audiuit: quid mihi et uobis, filii saruiae, cur efficimini mihi hodie in satan? Male itaque suadentes, angeli apostatae appellatione censentur, qui blandis uerbis ad illicita quasi diligentes trahunt. Valde uero deteriores sunt qui huic culpae non formidine, sed elatione succumbunt, quorum specialiter beati iob uxor figuram tenuit, quae marito suadere superba tentauit dicens: adhuc permanes in simplicitate tua? Benedic deo et morere. Simplicitatem in marito redarguit, quod transitura cuncta despiciens, puro corde sola aeterna concupiscit. Ac si dicat: quid simpliciter aeterna appetis et sub malis praesentibus aequanimiter ingemiscis? Excedens, aeterna despice et mala praesentia uel moriens euade. Sed electi quique cum praua intus a carnalibus tolerant, quantae se formam rectitudinis ostendant, discamus ex uerbis uulnerati et incolumis, sedentis et erecti, qui ait: locuta es quasi una ex stultis mulieribus. Si bona suscepimus de manu domini, mala quare non sustineamus? Sancti uiri tribulationum bello deprehensi, cum uno eodem que tempore alios ferientes, atque alios suadentes ferunt, illis opponunt scutum patientiae, istis iacula intorquent doctrinae. Atque ad utrumque pugnandi modum mira uirtutis arte se erigunt, quatenus et peruersa intus sapienter doceant et foras fortiter aduersa contemnant; hos docentes corrigant, illos tolerantes premant. Insurgentes namque hostes patiendo despiciunt, infirmantes uero ciues compatiendo ad salutem reducunt; illis resistunt ne et alios subtrahant; istis metuunt ne uitam rectitudinis funditus perdant. Videamus castrorum dei militem contra utraque proeliantem. Ait: foris pugnae, intus timores. Enumerat bella quae extrinsecus tolerat, dicens: periculis fluminum, periculis latronum periculis ex genere, periculis ex gentibus, periculis in ciuitate, periculis in solitudine, periculis in mari, periculis in falsis fratribus. In hoc autem bello, quae contra aduersarium spicula intorqueat, adiungat: in labore et aerumna, in uigiliis multis, in fame et siti, in ieiuniis multis, in frigore et nuditate. Sed inter tot certamina deprehensus dicat quanto uigiliarum munimine etiam castra custodiat. Nam protinus adiungit: praeter illa quae extrinsecus sunt, instantia mea cotidiana, sollicitudo omnium ecclesiarum. Ecce in se bella fortiter suscipit et tuendis se proximis misericorditer impendit. Narrat mala quae patitur, subiungit bona quae impartitur. Pensemus ergo cuius laboris sit, uno eodem que tempore foris aduersa tolerare, intus infirma protegere. Foris pugnas patitur quia uerberibus scinditur, catenis ligatur; intus metum tolerat quia passionem suam non sibi, sed discipulis obesse formidat. Vnde et eisdem scribit dicens: nemo moueatur in tribulationibus istis. Ipsi enim scitis quod in hoc positi sumus. Aliorum quippe casus in propria passione metuebat ne dum ipsum discipuli afflictum pro fide uerberibus agnoscerent, fideles se profiteri recusarent. O immensa caritatis uiscera; despicit quod ipse patitur et curat ne quid prauae persuasionis discipuli in corde patiantur. In se contemnit uulnera corporis et in aliis uulnera medetur cordis. Habent quippe hoc iusti proprium ut in dolore positi tribulationis suae, curam non deserant utilitatis alienae. Et cum de se aduersa patientes dolent, aliis necessaria docentes praeuident et quasi percussi quidam magni medici aegrotant. Ipsi tolerant scissuras uulneris, et aliis proferunt medicamenta sanitatis. Valde autem minoris laboris est, aut docere cum nil toleras, aut tolerare, cum nihil doces. Vnde sancti uiri ad utraque se sollerter extendunt; et cum tribulationibus fortasse feriuntur, sic exteriora bella suscipiunt ut sollicite cogitent, ne proximorum interiora lacerentur. Sic sancti uiri fortes in acie assistunt et illinc iaculis aduersantia pectora feriunt, hinc scuto postpositos debiles tuentur, atque ita utrobique uelocitate circumspectionis inuigilant; quatenus et ante se audaces confodiant et post se trepidos a uulnere defendant. Quia igitur sancti uiri sic sciunt foris aduersa tolerare, ut intus etiam nouerint peruersa corrigere, dicatur recte: locuta es quasi una ex stultis mulieribus. Quia enim electis dicitur: uiriliter agite et confortetur cor uestrum, mentes carnalium quae fluxa deo intentione deseruiunt, non immerito mulieres uocantur. Si bona accepimus de manu domini, mala quare non sustineamus? Ac si dicat: si ad bona aeterna tendimus quid mirum si temporalia mala sufferamus? Haec autem bona sollicite paulus inspexerat, quando illata aequanimiter mala tolerabat, dicens: non sunt condignae passiones huius temporis ad superuenturam gloriam quae reuelabitur in nobis. In omnibus his non peccauit iob labiis suis. Sancti uiri cum persecutionem foris intus que patiuntur, non solum in dei iniuriis minime excedunt sed neque contra ipsos aduersarios contumeliosa uerba iaculantur. Quod dux bonorum recte petrus admonet, dicens: nemo uestrum patiatur quasi homicida, aut fur aut maledicus. Maledicus enim patitur qui passionis suae tempore in sui saltim iniuria persecutoris effrenatur. Sed quia redemptoris corpus, sancta nimirum ecclesia ita pondus dolorum portat, ut humilitatis modum per uerba non transeat, recte de hoc dolente dicitur: in omnibus his non peccauit iob labiis suis neque stultum aliquid contra deum locutus est. Igitur audientes tres amici iob omne malum quod accidisset ei, uenerunt singuli de loco suo: eliphaz themanites baldad suhites, et sophar naamathites. In praefatione huius operis diximus quia amici beati iob, etsi bona ad eum intentione conueniunt, haereticorum tamen idcirco speciem tenent quia ad culpam indiscrete loquendo dilabuntur. Vnde et illis ab eodem beato iob dicitur: disputare cum deo cupio, prius uos ostendens fabricatores mendacii et cultores peruersorum dogmatum. Sancta itaque ecclesia omni hoc tempore peregrinationis suae in afflictione constituta, cum uulnera sustinet, cum membrorum suorum lapsus dolet, insuper alios sub christi nomine tolerat hostes christi. Ad augmentum namque doloris eius, etiam haeretici in contentione conueniunt eam que quasi quibusdam iaculis, irrationabilibus uerbis figunt. Bene autem dicitur: conuenerunt de loco suo. Haereticorum quippe locus ipsa superbia est quia nisi prius in corde intumescerent, ad prauae assertionis certamina non uenirent. Ita namque malorum locus superbia sicut est e contra humilitas locus bonorum. De quo per salomonem dicitur: si spiritus potestatem habentis ascenderit super te, locum tuum ne dimiseris. Ac si aperte dicat: si tentatoris spiritum contra te in aliquo praeualere consideras, humilitatem paenitentiae non relinquas. Qui quia locum nostrum humilitatem paenitentiae dixerit, uerbis sequentibus ostendit, dicens: quia curatio cessare faciet peccata maxima. Quid enim est aliud humilitas lamenti, nisi medicina peccati? Haeretici igitur de loco suo ueniunt quia contra sanctam ecclesiam ex superbia mouentur. Quorum peruersa quoque actio ex ipsa suorum nominum interpretatione colligitur. Dicuntur enim eliphaz, baldad, sophar; sicut et superius diximus, eliphaz interpretatus dicitur dei contemptus. Nisi enim deum contemnerent, nequaquam de illo peruersa sentirent. Baldad autem uetustas sola. Dum enim uere uinci refugiunt et peruerso studio esse uictores quaerunt, nouae uitae conuersationem neglegunt, et ex sola uetustate est quod intendunt; sophar uero speculam dissipans. Hii etenim qui in sancta ecclesia siti sunt, redemptoris sui mysteria fide uera humiliter contemplantur; sed dum haeretici cum falsis allegationibus ueniunt, speculam dissipant, quia eorum mentes quos ad se attrahunt, ab intentione rectae contemplationis inclinant. Bene autem loca de quibus ueniunt congrua haereticorum actibus describuntur. Dicitur etenim themanites, suhites, naamathites. Thema namque interpretatur auster; suhi, loquens; naama, decor. Austrum autem uentum calidum esse quis nesciat? Haeretici igitur quia ardentius appetunt sapere, quasi plusquam necesse est, student calere. Desidia quippe torpori frigoris et rursum inquietudo immoderatae curiositatis, intemperato concordat calori. Quia ergo amplius quam debent, calorem sapientiae percipere appetunt, ab austro uenire referuntur. Ab hoc calore immoderatae sapientiae mentes fidelium paulus temperare curauerat, cum dicebat: non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Hinc est quod dauid ualles salinarum, percutit quia uidelicet redemptor noster suae districtionis examine in his qui de illo praua sentiunt stultitiam immoderati saporis exstinguit. Suhi autem dicitur loquens. Calorem quippe non ut bene uiuant sed ut elate loquantur, habere desiderant. A thema igitur et suhi id est, a calore et loquacitate uenire referuntur, quia per hoc quod scripturarum se studiosos exhibent solius uerbis loquacitatis, non autem uisceribus caritatis calent. Naama uero interpretatur decor. Quia enim docti non esse, sed uideri appetunt, ex eruditionis uerbis speciem bene uiuentium sumunt; et per calorem loquacitatis in se imaginem ostendunt decoris, ut eo per decorem linguae peruersa facile persuadeant, quo foeditatem uitae sensus callide occultant. Sed neque ipsa locorum nomina inordinata sunt narratione distincta. Prius enim thema, postmodum suhi, ac deinde naama ponitur; quia prius illos inordinatus calor accendit, nitor deinde loquacitatis erigit, et tunc demum decoros hominibus hypocrisis ostendit. Condixerant enim ut pariter uenientes uisitarent eum et consolarentur. Condicunt sibi haeretici, quando praua quaedam contra ecclesiam concorditer sentiunt; et in quibus a ueritate discrepant, sibi in falsitate concordant. Omnes autem qui nos de aeternitate erudiunt, quid aliud faciunt nisi in peregrinationis nostrae nos afflictione consolantur? Haeretici autem, quia sanctam ecclesiam sua docere desiderant, ad eam quasi consolantes appropinquant. Nec mirum quod qui aduersantium formam exprimunt, amici nominantur, cum ipsi quoque traditori dicitur: amice, ad quid uenisti? Et diues, qui in inferni igne exuritur, ab abraham filius uocatur; quia etsi per nos mali corrigi neglegunt, dignum tamen est ut a nobis non ex sua nequitia, sed ex nostra benignitate nominentur. Cum que eleuassent procul oculos suos, non cognouerunt eum. Haeretici quippe cum sanctae ecclesiae facta considerant, oculos leuant, quia uidelicet ipsi in immo sunt et cum eius opera respiciunt, in alto sunt sita quae cernunt; sed tamen hanc in dolore positam non cognoscunt. Ipsa quippe appetit hic mala recipere ut possit ad aeternae remunerationis praemium purgata peruenire. Plerumque prospera metuit et disciplina eruditionis hilarescit. Haeretici igitur, quia pro magno praesentia appetunt, eam in uulneribus positam non cognoscunt. Hoc namque quod in illa cernunt, in suorum cordium cognitione non relegunt. Cum ergo haec et aduersitatibus proficit, ipsi suo stupori inhaerent, quia per experimentum ignorant quae uident. Scissis que uestibus, sparserunt puluerem super caput suum in caelo. Sicut uestimenta ecclesiae cunctos fideles accipimus, unde et per prophetam dicitur: omnibus his uelut ornamento uestieris; ita haereticorum uestes sunt omnes qui eis concorditer inhaerentes, illorum erroribus inuoluuntur. Habent uero haeretici hoc proprium, quod in eo gradu in quo de ecclesia exeunt, diu stare non possunt; sed ad deteriora cotidie ruunt et sentiendo peiora in multis se partibus scindunt, atque a semetipsis plerumque longius confusionis suae altercatione diuiduntur. Quia ergo hos quos suae perfidiae adiungunt, adhuc in multa diuisione dilaniant, dicatur recte quod amici qui ueniunt uestes rumpant. Ruptis autem uestibus corpus ostenditur, quia saepe scissis sequacibus, malitia eorum cogitationis aperitur; ut discordia dolos patefaciat, quos grauis prius concordiae culpa claudebat. Puluerem uero in caelum super capita spargunt. Quid per puluerem nisi terrena intellegentia? Quid per caput, nisi hoc quod principale nostrum est, mens uidelicet designatur? Quid per caelum, nisi praeceptum supernae locutionis exprimitur? Puluerem ergo super caput in caelo spargere, est saeculari intellectu mentem corrumpere et de uerbis caelestibus terrena sentire. Diuina autem uerba plus discutiunt plerumque, quam capiunt. Super capita igitur puluerem spargunt quia in praeceptis dei per terrenam intellegentiam ultra suarum mentium uires enituntur. Sederunt que cum eo in terra septem diebus et septem noctibus. In die quae uidemus agnoscimus; in nocte autem aut caecitate nil cernimus, aut dubietate caligamus. Per diem itaque intellegentia, per noctem uero ignorantia designatur. Septenario autem numero summa uniuersitatis exprimitur. Vnde et non amplius quam diebus septem, omne hoc tempus transitorium consummatur. Quid est ergo quod amici beati iob consedere ei septem diebus et septem noctibus referuntur, nisi quod haeretici uel in his in quibus uerum lumen intellegunt, uel in his in quibus ignorantiae tenebras patiuntur, quasi infirmanti sanctae ecclesiae se condescendere simulant, ei que sub blandimentorum specie dolos deceptionis parant? Et quamuis uel in his quae intellegunt, uel in his quae intellegere non possunt, elationis typo turgidi, magnos se apud semetipsos existimant, nonnumquam tamen sanctae ecclesiae se specietenus inclinant et dum uerba molliunt, uirus infundunt. In terra ergo consedere, est aliquid de imagine humilitatis ostendere, ut dum humilia exhibent, persuadeant superba quae docent. Potest uero per terram ipsa etiam mediatoris incarnatio designari. Vnde et ad israel dicitur: altare de terra facietis mihi. Altare enim de terra deo facere, est in incarnationem mediatoris sperare. Tunc quippe a deo nostrum munus accipitur, quando in hoc altari nostra humilitas id est, super dominicae incarnationis fidem posuerit quicquid operatur. In altari ergo de terra oblatum munus ponimus, si actus nostros dominicae incarnationis fide solidamus. Sed sunt nonnulli haeretici qui factam mediatoris incarnationem non denegant, sed aut de diuinitate quam est aliter aestimant, aut in ipsa nobis incarnationis qualitate discordant. Qui ergo ueram nobis cum incarnationem redemptoris perhibent, quasi cum iob in terra pariter sedent. Septem uero diebus et septem noctibus in terra consedere describuntur quia uel in hoc quod aliquid de plenitudine ueritatis intellegunt, uel in hoc quod suae stultitiae tenebris excaecantur, incarnationis mysterium negare non possunt. Cum beato ergo iob in terra sedere, est ueram redemptoris carnem cum sancta ecclesia credere. Aliquando uero haeretici contra nos etiam suppliciis saeuiunt aliquando nos solis uerbis insequuntur, aliquando quietos lacessunt aliquando autem si nos tacentes uideant, quiescunt; et mutis amici sunt loquentibus aduersantur. Vnde quia beatus iob necdum ad illos aliquid disserens dixerat recte adiungitur: et nemo loquebatur ei uerbum. Tacentes enim aduersarios habemus si uerae fidei filios praedicando generare neglegimus. Si autem recta loqui incipimus, graues mox contumelias ex eorum responsione sentimus; protinus in aduersitate prosiliunt et contra nos in uocem doloris erumpunt, quia uidelicet metuunt ne corda quae in infimis pondus stultitiae aggrauat, ad altum uox recta loquentis trahat. Quia ergo, ut diximus, mutos nos aduersarii diligunt, loquentes oderunt, recte apud tacentem iob dicitur: nemo loquebatur ei uerbum. Nonnumquam tamen cum per torporem inertia fidelium corda considerant, erroris semina spargere loquendo non cessant. Cum uero mentes bonorum uident alta sapere ad patriam reditum quaerere, de aerumna huius exsilii strenue dolere, circumspectione sollicita linguam frenant, quia uident quod contra corda dolentium incassum loquentes citius obmutescant. Vnde et recte cum diceretur: nemo loquebatur ei uerbum, mox causa silentii subinfertur, cum dicitur: uidebant enim dolorem esse uehementem. Cum enim amoris dei dolor uehemens corda nostra transfigit, passim praua loqui aduersarius metuit, quia uidet quod intentam mentem lacessens, non solum ad peruersitatem trahere non ualet, sed per excitatam forsitan et quos tenuerat, perdet. Fortasse aliquos mouet nos haec ita dixisse quod quae bene ab amicis gesta sunt, male ab haereticis gerenda significent. Sed sic plerumque res quaelibet per historiam uirtus est, per significationem culpa; sicut aliquando res gesta in facto causa damnationis est in scripto autem prophetia uirtutis. Quod uerum citius ostendimus si unum sacrae scripturae testimonium ad utraque adprobanda proferamus. Quis namque audiens, non solum fidelium sed ipsorum quoque infidelium, non omni modo detestetur quod dauid in solarium deambulans, bersabee uriae concupiscit uxorem? Quem tamen a proelio reuertentem ire ad domum admonet pedes lauare. Qui protinus respondit, dicens: arca domini sub pellibus est et ego in domo mea requiescam. Quem dauid ad mensam propriam suscipit ei que epistolas per quas mori debeat, tradit. Cuius autem dauid in solarium deambulans typum tenet nisi eius de quo scriptum est: in sole posuit tabernaculum suum? Et quid est bersabee ad se perducere nisi legem litterae, carnali populo coniunctam, spiritali sibi intellectu sociare? Bersabee enim puteus septimus dicitur, quia nimirum per cognitionem legis, infusione spiritalis gratiae, perfecta nobis sapientia ministratur. Quem uero urias nisi iudaicum populum signat? Cuius nomen interpretatum dicitur lux mea dei. Iudaicus autem populus quia de accepta legis scientia extollitur, quasi de dei luce gloriatur. Sed huic uriae dauid uxorem abstulit sibi que coniunxit, quia uidelicet manu fortis, quod dauid dicitur, in carne redemptor apparens, dum de se spiritaliter loqui legem innotuit per hoc, quod iuxta litteram tenebatur, hanc a iudaico populo extraneam demonstrauit sibi que coniunxit, quia se per illam praedicari declarauit. Vriam tamen ad domum ire dauid admonet, pedes lauare quia incarnatus dominus ueniens iudaico populo praecepit ut ad conscientiam redeat et sordes operum fletibus tergat, ut spiritaliter mandata legis intellegat, et post tantam duritiam praeceptorum, fontem baptismatis inueniens ad aquam post laborem recurrat. Sed urias qui arcam domini esse sub pellibus meminit, respondit quod domum suam intrare non possit. Ac si iudaicus populus dicat: ego mandata dei in sacrificiis carnalibus uideo et redire ad conscientiam per spiritalem intellegentiam non requiro. Quasi enim arcam esse sub pellibus dicit qui praecepta dei non nisi ad exhibendum ministerium sacrificii carnalis intellegit. Hunc tamen etiam redire ad domum nolentem dauid ad mensam uocat, quia quamuis iudaicus populus ad conscientiam reuerti contemnat, ei tamen redemptor ueniens mandata spiritalia praedicat dicens: si crederetis moysi, crederetis forsitan et mihi, de me enim ille scripsit. Legem itaque iudaicus populus tenet, quae eius diuinitatem loquitur cui isdem populus credere dedignatur. Vnde et urias ad ioab cum epistolis, ex quibus occidi debeat mittitur, quia idem ipse iudaicus populus legem portat qua conuincente moriatur. Dum enim mandata legis retinens implere renititur, ipse nimirum defert iudicium unde damnetur. Quid ergo per factum istud dauid scelestius? Quid uria mundius dici potest? Sed rursus, per mysterium, quid dauid sanctius, quid uria infidelius inuenitur, quando et ille per uitae culpam, prophetiae signat innocentiam; et iste, per uitae innocentiam, in prophetia exprimit culpam? Non ergo incongrue per ea quae bene ab amicis iob gesta sunt, male ab haereticis gerenda signantur dum uirtus sacri eloquii sic transacta narrat, ut uentura exprimat; sic in factorem approbat ut ei in mysterio contradicat; sic gesta damnat ut haec mystice gerenda persuadeat. Igitur quia allegoriae mysteria membratim enodantes expleuimus, nunc moralitatis intellegentiam raptim tangentes exsequamur. Ad obscuriora quippe disserenda mens properat; et si apertis diu inuoluitur, clausa ut dignum est, pulsare praepeditur. Saepe antiquus hostis postquam menti nostrae temptationum certamen inflixerit, ab ipso suo certamine ad tempus recedit, non ut malitiae illatae finem praebeat sed ut corda quae per quietem secura reddiderit, repente rediens facilius inopinatus irrumpat. Hinc est quod ad tentandum beatum uirum iterum redit, eius que cruciatus expetit, quem tamen si superna pietas retinendo concedit, dicens: ecce in manu tua est, tantum animam illius serua. Sic quippe nos deserit ut custodiat; sic custodit ut tamen permisso temptationis articulo statum nobis nostrae infirmitatis ostendat. Qui mox a facie domini exiit atque a planta pedis usque ad uerticem acceptum feriendo uulnerauit, quia nimirum cum licentiam percipit, a minimis incipiens, atque usque ad maiora perueniens, quasi omne corpus mentis illatis temptationibus lacerando transfigit. Sed tamen ad animam feriendo non peruenit quia cunctis cogitationibus interior, inter ipsa uulnera delectationum quae suscipit, arcani propositi intentio resistit; ut quamuis delectatio mentem mordeat, deliberationem tamen sanctae rectitudinis usque ad consensus mollitiem non inflectat. Debemus tamen per asperitatem paenitentiae ipsa delectationum uulnera tergere et censura districtionis rigidae, si quid fluxum emanat in cogitatione, mundare. Vnde bene mox subditur: quia testa saniem radebat. Quid enim per testam nisi uigor districtionis; quid per saniem nisi fluxus illicitae cogitationis accipitur? Percussi ergo testa saniem radimus, cum post pollutiones cogitationis illicitae nosmetipsos aspere diiudicando mundamus. Potest etiam testa fragilitas mortalitatis intellegi. Testa ergo saniem mundare, est mortalitatis cursum fragilitatem que pensare et putredinem miserae delectationis abstergere. Nam dum quisque considerat, quam citius caro ad puluerem redeat, festine superat hoc quod se de carne intus turpiter impugnat. Cum ergo ex tentatione praua mentem cogitatio influit, quasi ex uulnere sanies decurrit. Sed citius sanies tergitur si in consideratione nostra fragilitas quasi in manu testa teneatur. Neque enim paruipendenda sunt quae, quamuis usque ad effectum non pertrahunt, tamen illicite in mente uersantur. Hinc est quod quasi a uulneribus redemptor saniem radere uenerat, cum dicebat: audistis quia dictum est antiquis: non moechaberis. Ego autem dico uobis quod si quis uiderit mulierem ad concupiscendum eam, iam moechatus est eam in corde suo. Sanies itaque tergitur, cum culpa non solum ab opere sed etiam a cogitatione resecatur. Hinc est quod ierobaal cum a paleis frumenta excuteret, angelum uidit ad cuius imperium protinus haedum coxit, quem super petram posuit et ius carnium desuper effudit; quae angelus uirga tetigit, ea que ignis exiens de petra consumpsit. Quid est enim frumentum uirga caedere, nisi rectitudine iudicii, a uitiorum paleis uirtutum grana separare? Sed haec agentibus angelus apparet quia tanto magis dominus interiora denuntiat, quanto se studiosius homines ab exterioribus purgant. Qui occidi haedum praecipit, id est omnem appetitum nostrae carnis immolari carnes que super petram poni, et ius carnium desuper fundi. Quem alium signat petra nisi eum de quo per paulum dicitur: petra autem erat christus. Carnes ergo super petram ponimus, cum corpus nostrum in christi imitatione cruciamus. Ius etiam carnium desuper fundit qui in conuersatione christi ipsas a se etiam carnales cogitationes exinanit. Quasi enim res ex carne liquida in petra funditur, quando mens et a cogitationum carnalium fluxu uacuatur. Quae tamen mox angelus uirga tangit quia intentionem nostram nequaquam potestas diuini adiutorii deserit. De petra autem ignis exit, et ius carnes que consumit quia afflatus a redemptore spiritus, tanta cor nostrum flamma compunctionis concremat ut omne quod in eo est illicitum et operis et cogitationis exurat. Quod ergo illic est ius in petra fundere, hoc est hic saniem testa mundare. Perfecta enim mens sollerter inuigilat ut non solum peruersa agere renuat, sed omne etiam quod in se per cogitationes turpiter liquatur tergat. Sed saepe de ipsa uictoria bellum oritur ut cum immunda cogitatio uincitur, uictoris animus elatione pulsetur. Sic ergo mentem necesse et per munditiam erigi ut tamen sollicite debeat in humilitate substerni. Vnde et cum de sancto uiro diceretur: testa saniem radebat, protinus apte subiungitur: sedens in sterquilinio. In sterquilinio quippe sedere est uilia de se quempiam et abiecta sentire. In sterquilinio nobis sedere est ad ea quae illicite gessimus mentis oculos paenitendo reducere, ut cum ante nos peccatorum stercora cernimus, omne quod in animo de elatione surgit inclinemus. In sterquilinio sedet qui infirmitatem suam sollicitus respicit, et sese de bonis quae per gratiam perceperit, non extollit. An non apud se in sterquilinio abraham sederat qui dicebat: loquar ad dominum meum, cum sim puluis et cinis? Aperte enim cernimus in quo se apud se loco posuerat, qui puluerem se ac cinerem, etiam dum cum deo loqueretur, aestimabat. Si igitur ita se despicit, qui usque ad honorem diuinae collocutionis ascendit, sollicita intentione pensandum est qua poena illi feriendi sunt, qui et ad summa non proficiunt, et tamen de minimis extolluntur. Nam sunt nonnulli qui cum parua agunt, de semetipsis magna sentiunt; in altum mentem subleuant et praeire se ceteros uirtutum meritis putant. Hi nimirum apud se introrsus humilitatis sterquilinium deserunt et elationis fastigia ascendunt; illum uidelicet imitantes qui primus se apud se extulit, sed eleuando prostrauit; illum imitantes qui accepta conditionis dignitate contentus non fuit dicens: in caelum conscendam, super astra caeli exaltabo solium meum. Vnde et male ei coniuncta babylonia. Id est confusa multitudo peccantium, dicit: sedeo regina et uidua non sum. Quisquis ergo introrsus intumescit, in altum se apud semetipsum posuit. Sed eo se grauius in infimis deprimit quo de se infima ueraciter sentire contemnit. Sunt uero nonnulli qui nil quidem uirtutis agere student, sed tamen cum alios peccare conspiciunt, iustos se in eorum comparatione suspicantur. Neque enim corda omnium una uel similis culpa transfigit. Hunc namque superbia illaqueat, illum forsitan ira supplantat, hunc auaritia cruciat, illum luxuria inflammat. Et plerumque contingit ut is quem superbia deprimit alium respiciat qualiter ira succendat; et quia se ira non citius instigat meliorem iracundo iam deputat, atque apud semetipsum quasi de iustitia extollitur, quia pensare neglegit uitium quo grauius tenetur. Plerumque contingit ut is quem auaritia sauciat, alium in luxuriae uoragine mersum cernat. Et quia se a pollutione carnali alienum respicit, quibus ipse sordibus spiritalis uitii intrinsecus polluitur non attendit; dum que in alio pensat malum quod ipse non habet, in se neglegit considerare quod habet sic que fit, ut dum ad aliena diiudicanda mens ducitur, proprii iudicii lumine priuetur; et eo durius contra aliena superbiat quo sua neglegentius ignorat. At contra hi qui ad alta uirtutum surgere ueraciter appetunt, cum alienas culpas audiunt, mox cor ad proprias reducunt; et tanto rectius illas diiudicant quanto uerius istas deplorant. Quia igitur electus quisque in infirmitatis suae consideratione se comprimit, dicatur recte quod uir sanctus in sterquilinio dolens sedet. Qui enim uere se humiliat, continuae considerationis oculo, quibus circumseptus sit delictorum sordibus proficiens pensat. Sciendum uero est quia plerumque in prosperis importuna tentatione mens tangitur; sed tamen aliquando et aduersa exterius patimur et intus tentationis impulsu fatigamur, ut et carnem flagella crucient et tamen ad mentem carnalis suggestio inundet. Vnde et bene post tot beati iob uulnera, adhuc subiuncta sunt etiam male suadentis uxoris uerba, quae ait: adhuc permanes in simplicitate tua? Benedic deo et morere. Vxor quippe male suadens est carnalis cogitatio mentem lacessens. Saepe enim ut dictum est, et foris flagellis atterimur et intus carnali suggestione fatigamur. Hinc est enim quod ieremias deplorat, dicens: foris interficit gladius et domi mors similis est. Foris enim gladius interficit cum nos exterius feriens uindicta configit. Sed domi mors similis est quia et flagella quidem sustinet, et tamen intus conscientia a tentationis sordibus munda non est. Hinc dauid ait: fiant sicut puluis ante faciem uenti et angelus domini affligens eos. Qui enim in corde suo aura tentationis rapitur quasi ante uenti faciem puluis eleuatur. Et cum inter haec diuina districtio percutit, quid aliud quam angelus domini affligit? Sed haec aliter aguntur a reprobis, aliter ab electis. Illorum namque corda ita tentantur ut consentiant. Istorum uero, tentationes quidem suscipiunt sed repugnant. Illorum mens delectabiliter capitur; et si ad tempus quod male suggeritur displicet sed postmodum per deliberationem libet. Isti uero sic tentationum iacula excipiunt, ut semper resistendo fatigentur; et si quando usque ad delectationem tentata mens rapitur, ipsam tamen citius subreptionem suae delectationis erubescunt et forti censura redarguunt quicquid intra se exsurgere carnale deprehendunt. Vnde et bene mox subditur: locuta es quasi una ex stultis mulieribus. Si bona accepimus de manu domini, mala quare non sustineamus? Dignum quippe est ut sancta mens spiritali correptione comprimat, quicquid apud se carnale insolenter immurmurat, ne caro aut loquens aspera ad impatientiam illam pertrahat, aut loquens blanda ad libidinis fluxa dissoluat. Censura igitur uirilis, illicitae cogitationis suggestionem redarguens, dissolutam turpitudinis mollitiem reprimat dicens: locuta es quasi una ex stultis mulieribus. Et rursum consideratio munerum cogitationis asperae impatientiam refrenet, dicens: si bona accepimus de manu domini, mala quare non sustineamus? Quisquis autem subigere uitia appetit et ad aeterna internae retributionis culmina, uerae intentionis gressibus tendit, quo magis uallari se uitiorum bello undique conspicit, eo se uirtutum armis robustius accingit; et tanto minus iacula metuit quanto contra haec uenientia fortiter pectus munit. Sed plerumque dum contra hoc tentationum bellum fulciri magnis uirtutibus nitimur, quaedam se nobis uitia sub specie uirtutum tegunt et quasi blanda ad nos facie ueniunt; sed cuius aduersitatis sint discussa sentiuntur. Vnde et amici beati iob quasi pro consolatione conueniunt, sed in contumelias erumpunt, quia insidiantia uitia uirtutum faciem sumunt sed hostili inuectione nos feriunt. Nam saepe immoderata ira, iustitia, et saepe dissoluta remissio, misericordia uult uideri. Saepe incautus timor humilitas, saepe effrenata superbia appetit libertas apparere. Ad consolandum ergo amici ueniunt sed ad increpationis uerba dilabuntur, quia nimirum uitia uirtutum specie palliata, blanda quidem superficie incohant, sed aspera nos contrarietate perturbant. Bene autem dicitur: condixerant enim sibi ut pariter uenientes uisitarent eum. Vitia quippe sibi sub uirtutum praetextu condicunt quia sunt quaedam quae aduersum nos inter se quadam conuenientia coniunguntur, sicut superbia et ira, remissio et timor. Vicina namque est ira superbiae, remissio timori. Condicendo ergo ueniunt quae contra nos sibi ex quadam prauitatis cognatione sociantur. Sed si aerumnam nostrae captiuitatis agnoscimus, si ex amore aeternae patriae in intimis dolemus, uitia quae male laetis subripiunt, bene tristibus praeualere non possunt. Vnde et bene subditur: cum que eleuassent procul oculos suos, non cognouerunt eum. Afflictos enim nos uitia minime cognoscunt quia triste cor mox ut pulsauerint, reprobata resiliunt; et quae nos laetos quasi nouerant quia penetrabant, maerentes cognoscere nequeunt, quia ipso nostro rigore franguntur. Sed antiquus hostis quo in eis fortiter deprehendi se conspicit, eo illa sub uirtutum imagine altius abscondit. Vnde subditur: et exclamantes plorauerunt scissis que uestibus sparserunt puluerem super caput suum in caelo, et sederunt cum eo in terra septem diebus et septem noctibus. Signatur enim pietas per ploratum, discretio per scissionem uestium, affectus operum per puluerem capitum, humilitas per sessionem. Aliquando enim pium quid hostis insidians simulat ut ad crudelitatis terminum deducat; sicut est cum plecti per disciplinam culpam prohibet, quatenus quae hic non reprimitur, gehennae igne feriatur. Aliquando discretionis imaginem oculis obicit et ad indiscretionis laqueos perducit; sicut est cum impulsu eius, pro infirmitate nobis plus alimentorum quasi discrete concedimus, sed indiscrete contra nos bella carnis excitamus. Aliquando affectum simulat bonorum operum sed per hunc inquietudinem irrogat laborum; sicut est cum quis quiescere non ualet et quasi de otio iudicari timet. Aliquando imaginem humilitatis ostentat ut effectum utilitatis subtrahat. Sicut est cum quosdam, plusquam sunt infirmos atque inutiles sibimetipsis asserit, ut dum se nimis indignos considerant, res in quibus prodesse proximis poterant, ministrare pertimescant. Sed haec uitia quae sub uirtutum specie antiquus hostis occultat, ualde subtiliter manus compunctionis examinat. Qui enim ueraciter intus dolet, quae agenda foras, quae non agenda sint, fortiter praeuidet. Si enim nos uis compunctionis in intimis afficit, omnis strepitus prauae suggestionis obmutescit. Vnde et Sequitur: et nemo loquebatur ei uerbum; uidebant enim dolorem esse uehementem. Si enim cor ueraciter dolet, linguam contra nos uitia non habent. Nam cum plene uita rectitudinis quaeritur, superuacua suggestio prauitatis obturatur. Saepe autem si forti nos studio contra uitiorum incentiua stringimus, ipsa etiam uitia ad usum uirtutis immutamus. Nonnullos namque ira possidet sed hanc, dum rationi subiciunt, in sancti zeli ministerium uertunt. Nonnullos superbia erigit; sed dum diuinae formidini animum inclinant hanc ad defensionem iustitiae in uocem liberae auctoritatis immutant. Nonnullos fortitudo carnis illecebrat; sed dum exercendis piis operibus corpus subdunt unde iniquitatis stimulum passi sunt, inde pietatis lucra mercantur. Vnde et bene isdem beatus iob post multa certamina hostiam pro amicis immolat. Quos enim per contentionem diu hostes pertulit quandoque per sacrificium ciues reddit, quia dum uitiosas quasque cogitationes subigendo in uirtutibus uertimus, tentationum aduersa studia per intentionis hostiam quasi ad amica corda permutamus. Haec nos in tribus uoluminibus tripliciter disseruisse sufficiat. In ipso namque operis huius exordio uelut in molem nasciturae arboris, linguae radicem fiximus ut expositionis ramos postmodum, prout singula expetunt loca, producamus. LIBER 4 C. 3Qui textum considerat et sensum sacrae locutionis ignorat, non tam se eruditione instruit quam ambiguitate confundit quia nonnumquam sibi litterae uerba contradicunt; sed dum, a semetipsis per contrarietatem dissidunt, lectorem ad intellegentiam ueritatis mittunt. Quid est enim quod salomon ait: melius est comedere et bibere; et non longe post subicit: melius est ire ad domum luctus quam ad domum conuiuii? Cur luctum conuiuio praetulit qui prius esum potum que laudauit? Si enim per electionem bonum est comedere et bibere, procul dubio esse melius debet ad domum gaudii, quam ad domum lamenti properare. Hinc est quod iterum dicit: laetare, iuuenis, in adolescentia tua. Et paulo post subicit: adolescentia enim et uoluptas uana sunt. Quid est hoc quod uel prius reprehendenda praecipit, uel post praecepta reprehendit, nisi quod ipsi litterae uerbis innuit ut qui difficultatem exterius patitur, ueritatis intellegentiam consideret, quam sequatur? Quae nimirum ueritatis intellegentia cum per cordis humilitatem quaeritur, legendi assiduitate penetratur. Sicut enim ignotorum hominum facies cernimus et corda nescimus, sed si familiari eis locutione coniungimur, usu colloquii eorum etiam cogitationes indagamus. Ita cum in sacro eloquio sola historia aspicitur, nihil aliud quam facies uidetur; sed si huic assiduo usu coniungimur, eius nimirum mentem quasi ex collocutionis familiaritate penetramus. Dum enim alia ex aliis colligimus, facie in eius uerbis agnoscimus, aliud esse quod intimant, aliud quod sonant. Tanto autem quisque notitiae illius extraneus redditur quanto in sola eius superficie ligatur. Ecce enim quod beatus iob diei suo maledixisse describitur dicens: pereat dies in qua natus sum et nox in qua dictum est: conceptus est homo, si superficie tenus attenditur, quid his uerbis reprehensibilius inuenitur? Quis autem nesciat, diem in quo natus est nequaquam tunc stare potuisse? Modus quippe est temporis ut statum non habeat mansionis. Quia enim per uentura tendit ad esse, semper ex praeteritis festinat non esse. Cur ergo uir tantus malediceret rei quam nequaquam subsistere non ignoraret? Sed fortasse aliquis dicat quod ex eo pondus uirtutis eius aspicitur quia tribulatione commotus, illi rei maledictum irrogat quae constat quod minime subsistat. Sed hoc citius perspecta ratio destruit quia si subsistebat res cui malediceret, perniciosum maledictum intulit; si autem non subsistebat, otiosum. Quisquis uero eius spiritu plenus est qui ait: omne uerbum otiosum quod locuti fuerint homines, rationem reddent de eo in die iudicii, ita otiosa admittere, sicut etiam perniciosa formidat. Cui adhuc sententiae adiungitur: dies ille uertatur in tenebras, non requirat eum deus desuper et non sit in recordatione, et non illustret lumine. Obscurent eum tenebrae et umbra mortis, occupet eum caligo et inuoluatur amaritudine. Noctem illam tenebrosus turbo possideat, sit nox illa solitaria nec laude digna; exspectet lucem et non uideat nec ortum surgentis aurorae. Dies qui elapsus cursu temporis scitur cur uerti in tenebras dicitur? Et cum constaret quia non subsisteret cur optatur ut eum umbra mortis obscuret; uel quem caligo occupat, quem implicatio amaritudinis inuoluit; aut quam noctem tenebrosus turbo possidet quam nullus status tenet? Aut quomodo optatur solitaria fieri quae transeundo iam fuerat nulla? Aut lucem quomodo exspectat quae et sensu caret et in proprio statu non permanet? Quibus adhuc uerbis subicit: quare non in uulua mortuus sum, egressus ex utero non statim perii? Quare exceptus genibus? Cur lactatus uberibus? Nunc enim dormiens silerem et somno meo requiescerem. Numquid si egressus ex utero statim periisset, retributionis meritum ex hac ipsa perditione conciperet? Numquid aeterna requie abortiui perfruuntur? Quisquis enim regenerationis unda non soluitur, reatu primi uinculi ligatus tenetur. Quod uero apud nos ualet aqua baptismatis, hoc egit apud ueteres uel pro paruulis sola fides, uel pro maioribus uirtus sacrificii, uel pro his qui ex abrahae stirpe prodierant, mysterium circumcisionis. Nam quia unusquisque cum primi parentis culpa concipitur, propheta testatur dicens: ecce enim in iniquitatibus conceptus sum. Et quia is quem salutis unda non diluit, originalis culpae supplicia non amittit aperte per semetipsam ueritas perhibet dicens: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto non habebit uitam aeternam. Quid est ergo quod in uulua mortuum se fuisse desiderat et potuisse se quiescere eiusdem mortis beneficiis sperat, dum constet quod nequaquam eum requies uitae susciperet, si a reatu illum originalis culpae nequaquam diuinae cognitionis sacramenta liberassent? Qui adhuc cum quibus quiescere potuisset, adiungit dicens: cum regibus et consulibus terrae, qui aedificant sibi solitudines. Quis ignoret quod reges terrae ac consules eo a solitudine longe sunt quo innumeris obsequentium cuneis constipantur? Vel quam difficile hi ad requiem tendunt qui tam duris rationum multiplicium nexibus astringuntur? Scriptura attestante quae ait: iudicium durissimum in his qui praesunt fiet. Vnde et in euangelio ueritas dicit: cui multum datum est, multum quaeretur ab eo. Qui adhuc quos in eadem requie socios habuisset insinuat dicens: aut cum principibus, qui possident aurum et replent domus suas argento. Rarum ualde est ut qui aurum possident, ad requiem tendant dum per semetipsam ueritas dicat: difficile, qui pecunias habent, intrabunt in regnum caelorum. Nam qui hic multiplicandis diuitiis inhiant quae alterius uitae gaudia sperant? Quod tamen ut redemptor noster ualde rarum, et ex solo diuino miraculo euenire posse monstraret: apud homines, inquit, hoc impossibile est, apud deum autem omnia possibilia sunt. Quia igitur uerba haec in superficie a ratione discordant ipsa iam littera indicat quod in eis sanctus uir iuxta litteram nihil dicat. Sed si prius in sacro eloquio alia maledicta discutimus, hoc quod beati iob ore prolatum est, subtilius indagamus. Quid est enim quod dauid, qui retribuentibus mala non reddit, cum saul et ionathas bello occumberet, gelboe montibus maledicit dicens: montes gelboe, nec ros nec pluuia ueniat super uos, neque sint agri primitiarum quia ibi abiectus est clipeus saul, quasi non esset unctus oleo? Quid est quod ieremias cum praedicationem suam cerneret audientium difficultate praepediri, maledicit dicens: maledictus uir qui annuntiauit patri meo dicens: natus est tibi puer masculus? Quid ergo montes saul moriente deliquerunt, quatenus in eis nec ros nec pluuia caderet et ab omni eos uiriditatis germine sententiae sermo siccaret? Sed quia gelboe interpretatur decursus, per saul autem unctum et mortuum, mors nostri mediatoris exprimitur, non immerito per gelboe montes superba iudaeorum corda signantur quae dum in huius mundi desideriis defluunt, in christi, id est uncti, se morte miscuerunt. Et quia in eis unctus rex corporaliter moritur ipsi ab omni gratiae rore siccantur. De quibus et bene dicitur: ut agri primitiarum esse non possint. Superbae quippe hebraeorum mentes primitiuos fructus non ferunt quia in redemptoris aduentu ex parte maxima in perfidia remanentes, primordia fidei sequi noluerunt. Sancta namque ecclesia in primitiis suis multitudine gentium fecundata, uix in mundi fine iudaeos quos inuenerit, suscipit, et extrema colligens eos quasi reliquias frugum ponit. De quibus nimirum reliquiis isaias dicit: si fuerit numerus filiorum israel quasi arena maris, reliquiae saluae fient. Possunt tamen idcirco gelboe montes ore prophetae maledici, ut dum fructus ex arescente terra non oritur, possessores terrae sterilitatis damno feriantur, quatenus ipsi maledictionis sententiam acciperent qui apud se mortem regis suscipere iniquitate sua exigente meruissent. Sed quid est quod a propheta maledictionis sententiam uir ille suscepit qui natiuitatem illius patri nuntiauit? Hoc nimirum tanto intrinsecus maiori mysterio plenum est quanto extrinsecus humana ratione uacuum. Nam si quid exterius rationabile fortasse sonuisset, nequaquam nos ad studium interioris intellectus accenderet. Eo ergo nobis plenius aliquid intus innuit quod foris rationabile nihil ostendit. Si enim ex matris suae utero hoc in mundo propheta affligendus prodiit, natiuitatis eius nuntius quid deliquit? Sed quid persona prophetae fluctuantis nisi per poenae meritum ueniens humani generis mutabilitas designatur? Et quid per patrem illius nisi iste de quo nascimur mundus exprimitur? Et quis est ille uir qui natiuitatem nostram patri annuntiat nisi antiquus hostis, qui cum nos in cogitationibus fluctuare considerat malorum mentes, qui ex auctoritate huius mundi praeeminent, ad persuasionem nostrae deceptionis instigat. Cum que nos agere infirma conspexerit, ea quasi fortia fauoribus extollit et quasi natos masculos loquitur, cum corruptores ueritatis per mendacium nos exstitisse gratulatur? Patri ergo masculum natum denuntiat, quando huic mundo eum quem persuaserit, factum innocentiae corruptorem demonstrat. Nam cum cuilibet peccanti ac superbienti dicitur: fecisti sicut uir, quid aliud quam natus masculus in mundo perhibetur? Iure itaque uir qui masculum natum nuntiat, maledicitur quia ipso eius nuntio reprobum gaudium nostri corruptoris indicatur. His ergo scripturae sacrae maledictionibus discimus quid apud beatum iob in uoce maledictionis inquiramus, ne quem deus post uulnera et uerba remunerat, lector uerba eius redarguere non intellegens praesumat. Quia igitur utcumque haec quae in praefatione fuerant exquirenda distinximus, uerba iam historiae disserentes exsequamur. Post haec aperuit iob os suum et maledixit diei suo: pereat dies in qua natus sum. Non est neglecte disserendum quod dicitur: aperuit os suum. Scriptura enim sacra ex his quae tenuiter praemittit, reuerenter exspectanda indicat quae subiungit. Sicut enim clausa uascula quid intus habeant ignoramus, aperto uero ore uasculorum quid intrinsecus contineatur agnoscimus. Ita sanctorum corda quae clauso ore occulta sunt, aperto ore deteguntur; et cum cogitationes detegunt os aperire referuntur, ut intenta mente quasi apertis uasculis, quid intus contineant festinemus agnoscere, ac nosmetipsos eorum intimo odore recreare. Vnde et sublimia praecepta domino in monte dicturo praemittitur: aperiens os suum dixit; quamuis illic et hoc accipi debeat quia tunc suum os in praeceptis aperuit, in quibus dudum aperuerat ora prophetarum. Valde autem sollerter intuendum est quod dicitur: post haec, ut nimirum uirtus rei quae agitur ueraciter ex tempore sentiatur. Prius enim rerum uastitas, exstinctio pignorum, dolor uulnerum, persuasio coniugis, aduentus amicorum describitur qui scidisse uestes exclamantes que fleuisse, puluere capita consparsisse et diu considentes in terra tacuisse memorantur, ac deinde subiungitur: post haec aperuit iob os suum et maledixit diei suo; ut ipso uidelicet narrationis ordine perpendatur quia nequaquam maledictum per impatientiam protulit qui ad maledictionis uocem amicis adhuc tacentibus erupit. Si enim ira motus malediceret audito damno substantiae, cognita morte filiorum, eum procul dubio ad maledictionem dolor excitaret. Sed quid tunc dixit audiuimus. Ait namque: dominus dedit, dominus abstulit. Rursum si ira motus malediceret saltim percussus in corpore, uel male suasus a coniuge, maledictum inferre potuisset. Sed quid tunc respondit agnouimus. Ait namque: locuta es quasi una ex stultis mulieribus. Si bona accepimus de manu domini, mala quare nos sustineamus? Post haec uero describitur quia amici ueniunt, flent, consident, tacent; mox que subiungitur hoc quod diei suo maledixisse perhibetur. Nimis itaque est incongruum ut suspicemur eum, nullo instigante, nullo pulsante, ex impatientia ad uocem maledictionis erumpere quem nimirum nouimus inter damna rerum mortem que filiorum, inter uulnera corporis, inter uerba male suadentis uxoris, magna creatori praeconia humili mente reddidisse. Patefecit ergo qua mente haec quietus dixerit, qui tot dei laudes etiam percussus emanauit. Neque enim postmodum non percussus superbire potuit quem et in percussione dolor humilem ostendit. Sed cum certo nouimus quod maledictum scriptura sacra prohibet, cur recte aliquando fieri dicimus quod uitari eodem sacro eloquio non ignoramus? Sciendum uero est quod scriptura sacra duobus modis maledictum memorat: aliud uidelicet quod approbat, aliud quod damnat. Aliter enim maledictum profertur iudicio iustitiae, aliter liuore uindictae. Maledictum quippe iudicio iustitiae, ipso primo homine peccante prolatum est cum audiuit: maledicta terra in opere tuo. Maledictum iustitiae iudicio profertur cum ad abraham dicitur: maledicam maledicentibus tibi. Rursum quia maledictum non iudicio iustitiae sed liuore uindictae promitur, uoce pauli praedicantis admonemur qui ait: benedicite et nolite maledicere. Et rursum: neque maledici regnum dei possidebunt. Deus ergo maledicere dicitur et tamen maledicere homo prohibetur, quia quod homo agit malitia uindictae, deus non facit nisi examine et uirtute iustitiae. Cum uero sancti uiri maledictionis sententiam proferunt non ad hanc ex uoto ultionis, sed ex iustitiae examine erumpunt. Intus enim subtile dei iudicium aspiciunt et mala foras exsurgentia, quia maledicto debeant ferire, cognoscunt; et eo in maledicto non peccant quo ab interno iudicio non discordant. Hinc est quod petrus in offerentem sibi pecunias simonem, sententiam maledictionis intorsit dicens: pecunia tua te cum sit in perditione. Qui enim non ait est sed sit, non indicatiuo, sed optatiuo modo se haec dixisse signauit. Hinc elias duobus quinquagenariis ad se uenientibus dixit: si homo dei sum, descendat ignis de caelo et consumat uos. Quorum utrorumque sententia quanta ueritatis ratione conualuit, terminus causae monstrauit. Nam et simon aeterna perditione interiit et duos quinquagenarios desuper ueniens flamma consumpsit. Virtus ergo subsequens testificatur, qua mente maledictionis sententia promitur. Cum enim et maledicentis innocentia permanet et tamen eum qui maledicitur, usque ad interitum maledictio absorbet, ex utriusque partis fine colligitur, quia ab uno et intimo iudice in reum sententia sumpta iaculatur. Igitur si subtiliter beati iob uerba pensamus, non est eius maledictio ex malitia delinquentis sed ex rectitudine iudicis; non est ira commoti sed doctrina tranquilli. Qui enim tam recta maledicens intulit, non perturbationis uitio succubuit sed doctrinae magisterium impendit. Vidit quippe amicos cum clamore flere, uidit uestes conscindere, uidit puluere capita consparsisse, uidit consideratione suae percussionis obmutescere; et uir sanctus inspexit quia hi qui prospera temporalia requirebant, ex comparatione mentis propriae eum temporali fractum aduersitate crediderant. Perspexit quod transitoria afflictione percussum desperate non flerent nisi ipsi desperatam mentem ab spe incolumitatis internae subtraherent. Et dum erumpit foras in uocem doloris, uulneratis intus ostendit uirtutem medicaminis, dicens: pereat dies in qua natus sum. Quid enim debet per diem natiuitatis nisi omne hoc tempus nostrae mortalitatis intellegi? Quod quamdiu nos in hac nostrae mutabilitatis corruptione retinet, aeternitatis nobis incommutabilitas non apparet. Qui igitur diem iam aeternitatis uidet, aegre diem suae mortalitatis sustinet. Et notandum quia non ait: pereat dies in qua conditus sum, sed: pereat dies in qua natus sum. In die quippe iustitiae homo est conditus, sed iam in tempore culpae natus. Adam enim conditus sed cain primus natus est. Quid est ergo diei natiuitatis maledicere nisi aperte dicere: dies mutabilitatis pereat et lumen aeternitatis erumpat. Sed quia perire duobus dicere modis solemus, aliter enim perire dicimus quando aliquid optamus ut non sit; et aliter perire dicimus, quando optamus ut male sit. Hoc quod de hoc die subditur: obscuret eum caligo et inuoluatur amaritudine; liquido ostenditur quia dies iste non ita ut non sit sed ita perire optatur ut male sit. Inuolui enim amaritudine non potest quod omni modo perditum penitus non est. Hoc autem tempus nostrae mutabilitatis non quandoque ita periturum, id est, transiturum est, ut male sit sed ut penitus non sit, angelo in sacro eloquio attestante qui ait: per uiuentem in saecula, quia tempus iam non erit. Nam etsi propheta dicit: erit tempus eorum in aeternum quia per momenta tempus deficit, nomine temporis eorum defectum uocauit, ostendens quod sine omnimodo defectu deficiunt hi qui a uisionis intimae consolatione separantur. Quia ergo nostrae mortalitatis hoc tempus non ita ut male sit sed ita perit ut non sit; quaerendum est quid sit quod non ita ut non sit, sed ita perire optatur ut male sit. Humana enim anima seu angelicus spiritus ita immortalis est, ut mori possit; ita mortalis ut mori non possit. Nam beate uiuere siue per uitium seu per supplicium perdit. Essentialiter autem uiuere neque per uitium neque per supplicium amittit. A qualitate enim uiuendi deficit, sed omni modo subsistendi interitum nec moriens sentit. Vt ergo breuiter dixerim et immortaliter mortalis est et mortaliter immortalis. Dum igitur dies ut pereat optatur et paulo post inuoluendus amaritudine dicitur quem credamus, quod uir sanctus diei nomine exprimere uoluit, nisi apostatam spiritum qui in uiuendi essentia etiam moriendo subsistit? Quem perditio uitae non subtrahit quia in aeterno dolore positum, seruando mors immortalis exstinguit; qui iam a beatitudinis gloria deiectus adhuc optatur ut pereat, ut uidelicet retrusus dignis suppliciis, etiam temptandi licentiam amittat. Is nimirum diem se exhibet quia per prospera illicit; sed in noctis tenebras desinit quia ad aduersa perducit. Diem namque ostendebat cum diceret: in quocumque die comederitis ex eo, aperientur oculi uestri et eritis sicut dii. Sed noctem intulit cum ad mortalitatis tenebras perduxit. Dies itaque est illata promissio meliorum; sed nox est exhibita ipsa experientia calamitatum. Antiquus hostis dies est per naturam bene conditus sed nox est per meritum ad tenebras delapsus. Dies est cum pollicendo bona, humanis aspectibus lucis se angelum simulat, paulo attestante qui ait: ipse enim satanas transfigurat se in angelum lucis, sed nox est cum mentes consentientium erroris tenebris obscurat. Vir ergo sanctus in dolore proprio causam totius humani generis deflens et nihil speciale omni modo in speciali uulnere cogitans, reducat ad animum originem culpae; et consideratione iustitiae dolorem temperet poenae. Videat humanum genus unde quo cecidit, et dicat: pereat dies in qua natus sum et nox in qua dictum est: conceptus est homo. Ac si aperte dicat: pereat spes ab apostata angelo illata qui diem se simulans, ex promissione diuinitatis emicuit; sed noctem se exhibens, lucem nobis nostrae immortalitatis obscurauit. Pereat antiquus hostis qui lucem promissionis ostendit sed peccati tenebras contulit; qui quasi diem se blandiendo innotuit, sed usque ad tenebrosam noctem ex impressa cordis caecitate perduxit. Sequitur: dies ille uertatur in tenebras. Quasi lucet dies iste mentibus hominum cum prauitatis eius persuasio prospera creditur, et qualis sit intrinsecus non uidetur. Sed cum iniquitas illius sicut est, agnoscitur, dies falsae promissionis quasi quibusdam ante iudicii nostri oculos tenebris obscuratur; quia uidelicet qualis est ex merito talis perspicitur in blandimento. In tenebras ergo dies uertitur, quando aduersa intellegimus, etiam quae prospera suadendo pollicetur. In tenebras dies uertitur quando antiquus hostis qualis est saeuiens, talis a nobis perspicitur etiam sub blandimentis latens; ne fictis prosperitatibus quasi ex diei lumine illudat et ueris miseriis ad peccati tenebras pertrahat. Sequitur: non requirat eum deus desuper et non illustret lumine. Omnipotens deus sicut ex nihilo bona facere potuit, ita cum uoluit, per incarnationis suae mysterium etiam perdita bona reparauit. Duas uero ad intellegendum se creaturas fecerat, angelicam uidelicet et humanam; utramque uero superbia perculit atque ab statu ingenitae rectitudinis fregit. Sed una tegmen carnis habuit, alio uero nil infirmum de carne gestauit. Angelus namque solummodo spiritus, homo uero est spiritus et caro. Misertus ergo creator ut redimeret, illam ad se debuit reducere quam in perpetratione culpae ex infirmitate aliquid constat habuisse; et eo altius debuit apostatam angelum repellere quo cum a persistendi fortitudine corruit, nil infirmum ex carne gestauit. Vnde recte psalmista cum misertum redemptorem hominibus diceret, ipsam quoque causam misericordiae expressit dicens: et memoratus est quia caro sunt. Ac si diceret: quo eorum infirma uidit, eo districte culpas punire noluit. Est adhuc aliud quo et perditus homo reparari debuit et superbiens spiritus reparari non possit quia nimirum angelus sua malitia cecidit, hominem uero aliena prostrauit. Quia ergo humanum genus ad lucem paenitentiae redemptoris aduentu reducitur, apostata uero angelus ad restaurationis lucem nulla spe ueniae, nulla conuersionis emendatione reuocatur. Dicatur recte: non requirat eum deus desuper et non illustret lumine. Ac si aperte diceretur: quia ipse tenebras intulit toleret sine fine quod fecit, nec umquam lumen pristini status recipiat, quia hoc etiam non suasus amisit. Sequitur: obscurent eum tenebrae et umbra mortis. Per umbram mortis, obliuio debet intellegi, quia sicut mors interimit uitam, ita obliuio exstinguit memoriam. Quia ergo apostata angelus aeternae obliuioni traditur, umbra mortis obscuratur. Dicat igitur: obscurent eum tenebrae et umbra mortis; id est sic eum erroris sui caecitas obruat, ut nequaquam ulterius ad lucem paenitentiae per diuini respectus memoriam resurgat. Sequitur: occupet eum caligo et inuoluatur amaritudine. Antiquus hostis nequitiae suae uinculis astrictus, aliud est quod nunc patitur, aliud quod in fine patietur. Quia enim a lucis intimae ordine cecidit, nunc semetipsum intrinsecus erroris caligine confundit. Sed post hoc amaritudine inuoluitur quia ex merito spontaneae caliginis aeterno gehennae tormento cruciatur. Dicatur ergo: is qui serenitatem lucis intimae perdidit, quid est quod ante extremum supplicium tolerat? Occupet eum caligo. Subiungatur etiam quae illum poena subsequens etiam sine termino deuastat: inuoluatur amaritudine. Omne quippe quod inuolutum est finem suum quasi nusquam indicat; quia sicut non ostendit quo incipit ita non detegit quo desistit. Inuolui ergo amaritudine antiquus hostis dicitur quia superbiae eius supplicia non solum omnimoda, sed etiam infinita praeparantur. Quae uidelicet eius poena tunc initium accipit, cum districtus ad extremum iudicium iudex uenit. Vnde et bene subditur: noctem illam tenebrosus turbo possideat scriptum quippe est: deus manifestus ueniet, deus noster et non silebit. Ignis in conspectu eius ardebit et in circuitu eius tempestas ualida. Tenebrosus ergo turbo hanc noctem possidet quia apostatam spiritum a conspectu districti iudicis ad aeterna supplicia pauenda illa tempestas rapit. Turbine ergo nox ista possidetur quia superba eius caecitas districta animaduersione percutitur. Sequitur: non computetur in diebus anni, nec numeretur in mensibus. Annum praedicationem supernae gratiae non inconuenienter accipimus quia sicut in anno congestis diebus tempus perficitur, ita in superna gratia uirtutum multiplex uita completur. Potest per annum etiam multitudo intellegi redemptorum quia sicut ex dierum multitudine annus ducitur, ita ex collectione bonorum omnium, illa electorum innumerabilis uniuersitas expletur. Hunc namque annum perfectae multitudinis isaias praedicat, dicens: spiritus domini super me, eo quod unxerit dominus me. Ad annuntiandum mansuetis misit me ut mederer contritis corde, et praedicarem captiuis indulgentiam et clausis apertionem, ut praedicarem annum placabilem domini. Annus enim placabilis domini praedicatur, cum futura plebs fidelium ueritatis lumine illustranda praedicitur. Quid uero per dies nisi singulae quaeque electorum mentes; quid per menses nisi multiplicatae eorum ecclesiae quae unam catholicam faciunt, designatur? Illa ergo nox non computetur in diebus anni nec numeretur in mensibus; quia antiquus hostis superbiae suae tenebris pressus, aduentum quidem redemptoris conspicit, sed nequaquam ad ueniam cum electis redit. Hinc enim scriptum est: nusquam enim angelos apprehendit sed semen abrahae apprehendit. Idcirco namque redemptor noster non angelus, sed homo factus est quia hoc procul dubio fieri debuit quod redemit; ut et perditum angelum non apprehendendo desereret et hominem in semetipso apprehendendo repararet. Possunt etiam dies hi qui in interna luce permanent, angelici spiritus; menses autem, eorum ordines et dignitates intellegi. Singuli enim quique spiritus quia lucent, dies sunt. Sed quia certis quibusdam dignitatibus distinguuntur ut alii throni, alii dominationes, alii principatus, alii potestates sint; pro hac ipsa distributione agminum menses uocantur. Sed quia antiquus hostis nequaquam ad meritum lucis, nequaquam ad ordinem supernorum agminum reducitur; nec in diebus anni nec in mensibus numeratur. Sic quippe illum perpetratae superbiae caecitas grauat ut ultra ad illa claritatis intimae agmina superna non redeat. Nequaquam iam stantibus lucis dignitatibus admiscetur quia tenebrarum suarum merito semper ad ima deprimitur. Qui quia ab illa patriae caelestis frequentia exsors in perpetuum permanet. Recte adhuc subiungitur: sit nox illa solitaria, nec laude digna. Nox illa solitaria efficitur quia destrictione perpetua a frequentia patriae supernae separatur. Quod tamen intellegi et aliter potest, ut uidelicet hominem quem sibi socium ad perditionem fecerat, amittat; et solus cum suo corpore hostis pereat dum multos quos destruxerat, redemptoris gratia reformat. Solitaria ergo nox efficitur cum sublatis eis qui electi sunt, solus antiquus hostis aeternis ignibus gehennae mancipatur. Bene autem dicitur: nec laude digna. Cum enim humanum genus, erroris tenebris pressum, deos lapides crederet per hoc quod idolis seruiebat, quid aliud quam seductoris sui facta laudabat? Vnde bene per paulum dicitur: scimus quia nihil est idolum; sed quae immolant gentes, daemoniis immolant. Qui ergo idolorum uenerationi substrati sunt quid aliud quam noctis tenebras laudauerunt? Sed ecce iam cernimus quia nox illa non esse laude digna cognoscitur, cum a redempto humano genere idolorum ueneratio reprobatur; et solitaria nox relinquitur, quia cum damnato apostata spiritu ad tormenta non itur. Sequitur: maledicant ei qui maledicunt diei, qui parati sunt suscitare leuiathan. In translatione ueteri ita non dicitur sed: maledicat eam qui maledixit diem, qui capturus est grandem cetum. Quibus uerbis aperte ostenditur quod a sancto uiro in fine mundi uentura antichristi perditio praeuidetur. Malignus namque spiritus qui per meritum nox est, diem se in mundi fine simulat cum se quasi deum hominibus ostentat, cum claritatem sibi diuinitatis fallaciter tribuit et supra omne se quod deus uel dicitur, uel colitur, extollit. Noctem igitur maledicit qui maledicit diem, quia ille nunc eius malitiam destruit, qui illustratione aduentus sui tunc etiam potentiam eius fortitudinis exstinguet. Vbi et bene subiungitur: qui capturus est grandem cetum. Huius enim ceti fortitudo in aquis capitur quia antiqui hostis uersutia baptismi sacramento superatur. Sed quod translatione ueteri de auctore omnium dicitur, hoc translatione hac quae ad nos ex hebraeo est arabico que sermone deriuata, de electis eius angelis memoratur. De his namque dicitur: maledicant ei qui maledicunt diei. Diem se quippe iste superbiens spiritus ostentare etiam angelicis potestatibus uoluit, cum se super ceteros quasi in potentia diuinitatis extollens tot post se ad interitum legiones traxit. Sed hi nimirum, qui in auctore suo humili corde perstiterunt cum errori eius noctem inesse conspicerent, diem claritatis illius de semetipsis humilia sentiendo calcauerunt; qui nunc nobis doli eius tenebras indicant et quam sit illius despicienda ficta claritas, demonstrant. Dicat ergo de tenebrosa nocte quae humanae infirmitatis oculos claudit: maledicant ei, qui maledicunt diei, id est illi electi spiritus erroris eius tenebras damnando denuntient, qui magnitudinem claritatis illius iam ab exordio fictam uident. Bene autem subditur: qui parati sunt suscitare leuiathan. Leuiathan quippe interpretatum dicitur additamentum eorum. Quorum scilicet, nisi hominum? Recte autem additamentum eorum dicitur quia postquam primam culpam mala suggestione intulit, hanc cotidie augere grauioribus persuasionibus non desistit. Vel certe per exprobrationem leuiathan uocatus est, id est additamentum hominum dictus. Eos namque in paradiso immortales repperit sed diuinitatem immortalibus promittendo, quasi eis aliquid ultra quam erant se addere spopondit. Sed dum blande non habita se daturum perhibuit, callide et habita subtraxit. Vnde et eumdem leuiathan ita propheta describit dicens: super leuiathan serpentem uectem, super leuiathan serpentem tortuosum. Leuiathan quippe iste in eo, quod se addere homini spopondit, tortuosis ad eum sinibus irrepsit quia dum falso impossibilia promisit, uere et possibilia sustulit. Quaerendum uero nobis est cur qui serpentem dixerat tortuosum que ilico subiungebat, interposuit uectem, nisi forte quod in serpentis tortitudine fluxa mollities, in uecte autem est duritia rigiditatis. Vt ergo hunc et durum signaret et mollem et uectem nominat, et serpentem. Durus quippe est per malitiam, mollis per blandimenta. Vectis ergo dicitur quia usque ad necem percutit; serpens autem, quia se per insidias molliter infundit. Sed hunc leuiathan electi angelorum spiritus nunc in puteo abyssi clausum premunt. Vnde scriptum est: uidi angelum descendentem de caelo, habentem clauem abyssi et catenam magnam in manu sua; et apprehendit draconem serpentem antiquum, qui est diabolus et satanas et ligauit eum per annos mille, et misit eum in abyssum. Quem tamen in mundi fine ad apertiora certamina reuocant et totum contra nos in suis uiribus relaxant. Vnde illic rursum scriptum est: cum completi fuerint mille anni, soluetur satanas. Ille enim apostata angelus qui ita conditus fuerat, ut angelorum ceteris legionibus emineret, ita superbiendo succubuit ut nunc stantium angelorum ditioni substratus sit. Quatenus uel nunc ad utilitatem nostram eis ministrantibus religatus lateat uel tunc ad probationem nostram eis relaxantibus, totis se suis contra nos uiribus solutus exerceat. Quia igitur hi electi spiritus superbum apostatam comprimunt qui humiles hunc sequi noluerunt, ipsis que administrantibus disponitur ut ad intentionem aperti certaminis destruendus funditus quandoque reuocetur, dicatur recte: qui parati sunt suscitare leuiathan. Quia tamen hostis callidus ad aperta bella necdum suscitatus est quomodo quorumdam mentes nox ista nunc latenter obscuret, insinuet. Sequitur: obtenebrentur stellae caligine eius. In scriptura sacra stellarum nomine aliquando sanctorum iustitia quae in huius uitae tenebris lucet, aliquando uero hypocritarum fictio demonstratur, qui bona quae faciunt ad percipiendas laudes hominibus ostendunt. Si enim recte uiuentes, stellae non essent nequaquam paulus discipulis diceret: in medio nationis prauae et peruersae inter quos lucetis sicut luminaria in mundo. Rursum si inter eos qui recta agere uidentur, quidam de actione sua retributionem fauoris humani non quaererent, nequaquam stellas ioannes ruere a caelestibus uideret, dicens: misit draco caudam et traxit tertiam partem stellarum. Draconis enim cauda stellarum pars trahitur, quia extrema persuasione antichristi quidam qui uidentur lucere rapientur. Stellas namque in terram trahere, est eos qui uidentur studio uitae caelestis inhaerere, ex amore terreno iniquitate aperti erroris inuoluere. Sunt namque nonnulli qui ante humanos oculos uelut magnis operibus lucent. Sed quia haec ipsa opera a mundo corde non prodeunt, capti in occultis cogitationibus, noctis huius tenebris obscurantur, qui saepe ea quae mundo corde non faciunt, etiam opera amittunt. Quia ergo nox praeualere permittitur, quando et inter bona opera cordis intentio minime mundatur, dicatur recte: obscurentur stellae caligine eius; id est contra eos qui ante humanos oculos quasi bonis operibus splendent, malitia antiqui hostis obscura praeualeat; et hoc quod ante humana iudicia sumpserant, lumen laudis deponant. Caligine quippe noctis obscurantur cum eorum uita aperto errore confunditur, ut nimirum tales etiam foras in actione appareant, quales apud semetipsos intus diuino parere iudicio non formidant. Sequitur: expectet lucem et non uideat, nec ortum surgentis aurorae. In euangelio ueritas dicit: ego sum lux mundi. Sicut autem isdem redemptor noster una persona est cum congregatione bonorum, ipse namque caput est corporis et nos huius capitis corpus, ita antiquus hostis una persona est cum cuncta collectione reproborum quia ipse eis ad iniquitatem quasi caput praeeminet, illi autem dum ad persuasa deseruiunt, uelut subiunctum capiti corpus inhaerent. Quod ergo de hac nocte, id est antiquo hoste dicitur, dignum est ut ad corpus eius, id est ad iniquos quosque, deriuetur. Quia igitur redemptor humani generis lux est quid est quod de hac nocte dicitur: exspectet lucem et non uideat, nisi quod sunt nonnulli qui fidem, quam operibus destruunt, tenere se sermonibus ostendunt? De quibus per paulum dicitur: quia confitentur se nosse deum, factis autem negant. Hi nimirum aut praua sunt quae faciunt aut recta opera non recto corde sectantur. Non enim de suis operibus retributiones perpetuas, sed transitorios fauores quaerunt; et tamen quia quasi sanctos laudari se audiunt, esse se ueraciter sanctos arbitrantur. Et quanto se ex multorum aestimatione irreprehensibiles putant, tanto diem districti iudicii securius exspectant. De quibus bene per prophetam dicitur: uae desiderantibus diem domini. Quibus beatus iob debitam sententiam profert, praedicentis studio, non optantis uoto dicens: exspectet lucem et non uideat. Nox quippe illa, uidelicet tenebrosus hostis, in membris suis lucem exspectat et non uidet, quia uel hi qui fidem sine operibus retinent, cum pro eadem fide in extremo iudicio saluari se posse confidunt, spes eorum frustrabitur quia hanc uiuendo demoliti sunt quam confitendo tenuerunt. Vel hi qui pro humana laude in bona actione se exhibent, incassum a ueniente iudice retributionem bonorum operum sperant, quia dum haec in ostentatione faciunt laudis, iam praemium ab humano ore receperunt, ueritate attestante quae ait: amen dico uobis, receperunt mercedem suam. Vbi et bene subditur: nec ortum surgentis aurorae. Aurora quippe ecclesia dicitur quae a peccatorum suorum tenebris ad lucem iustitiae permutatur. Vnde et hanc sponsus in canticorum cantico miratur, dicens: quae est ista, quae progreditur quasi aurora consurgens? Quasi aurora quippe electorum surgit ecclesia, quae prauitatis pristinae tenebras deserit et sese in noui luminis fulgore conuertit. In illa igitur luce quae in districti iudicis aduentu monstratur, corpus damnati hostis ortum surgentis aurorae non uidet, quia cum districtus iudex ad retributionem uenerit, iniquus quisque suorum caligine meritorum pressus, quanta claritate sancta ecclesia in internum cordis lumen surgat, ignorat. Tunc namque electorum mens in altum rapitur ut diuinitatis radiis illustretur; et quo eius respectu perfunditur eo ultra se gratia coruscante subleuatur. Tunc sancta ecclesia plena aurora fit cum mortalitatis atque ignorantiae suae tenebras funditus amittit. In iudicio ergo adhuc aurora est, sed in regno dies, quia etsi iam cum restauratione corporum uidere lumen in iudicio incohat, eius tamen uisum plenius in regno consummat. Ortus itaque aurorae est exordium clarescentis ecclesiae quem uidere reprobi nequeunt, quia a conspectu districti iudicis malorum suorum pondere ad tenebras pressi pertrahuntur. Vnde recte per prophetam dicitur: tollatur impius ne uideat gloriam dei, hinc est quod de hac aurora per psalmistam dicitur: abscondes eos in abdito uultus tui, a conturbatione hominum. Electus enim quisque in iudicio per internum uisum in uultu diuinitatis absconditur, dum reproborum foris caecitas districta animaduersione iustitiae repulsa turbatur. Quod etiam ad praesens non inconuenienter accipimus, si simulatorum corda subtilius indagamus. Arrogantes namque et hypocritae bonorum facta exterius aspiciunt, eos que in factis suis laudari ab hominibus agnoscunt eorum que celebre nomen mirantur, et quod pro bene gestis laudes suscipiant uident; sed quanto studio easdem laudes fugiant non uident. Aperta eorum opera considerant sed quod sola spe intima haec operentur, ignorant. Qui enim uera luce iustitiae clari sunt, prius a tenebris internae intentionis immutantur ut obscuritatem intus terrenae appetitionis plene deserant, et corda sua ad supernae lucis desideria perfecte conuertant, ne cum aliis apparent lucidi, sint sibimet obscuri. Arrogantes ergo quia bonorum facta considerant, corda non pensant, imitantur unde laudari foris ualeant, non unde intus ad iustitiae lumen surgant. Et quasi ortum surgentis aurorae uidere nesciunt quia intentionem religiosae mentis considerare contemnunt. Potest etiam sanctus uir, gratia prophetici spiritus plenus, iudaeae perfidiam redemptore ueniente conspicere eius que caecitatis damna per uerba haec quasi ex optantis qualitate prophetare ut dicat: exspectet lucem et non uideat, nec ortum surgentis aurorae. Iudaea quippe lucem exspectauit et non uidit quia humani generis redemptorem uenturum quidem prophetando sustinuit, sed uenientem minime cognouit; et quos ad spem aperuit mentis oculos ad praesentiam lucis clausit. Quae et surgentis aurorae ortum non uidit quia infirma illa sanctae ecclesiae primordia uenerari contempsit, dum que hanc labefactari suorum mortibus credidit ad quae fortia perueniret, ignorauit. Sed quia de infidelibus loquens, iniqui capitis membra innotuit ad ipsum rursum iniquorum caput uerba conuertit, dicens: quia non conclusit ostia uentris qui portauit me, nec abstulit mala ab oculis meis. Quod unicuique homini: uenter est matris, hoc uniuerso humano generi exstitit habitatio illa summa paradisi. Ex ipsa namque humanum genus uelut ex uentre prodiit et quasi ad incrementa corporis, sic ad augmenta propaginis foras emanauit. Ibi conceptio nostra coaluit, ubi origo hominum homo primus habitauit. Sed huius uentris ostia serpens aperuit, quia persuasione callida in corde hominis mandatum caeleste dissoluit. Huius uentris ostia serpens aperuit quia munita supernis monitis claustra mentis irrupit. Sanctus igitur uir in poena quam tolerat, ad culpam mentis oculos reducat. Doleat hoc quod tenebrosa nox, id est antiqui hostis obscura suggestio humanis mentibus intulit. Doleat hoc quod suggestioni callidae humana mens in sua deceptione consensit et dicat: quia non conclusit ostia uentris qui portauit me, nec abstulit mala ab oculis meis. Nec moueat quod non conclusisse queritur, quem aperuisse paradisi ianuam detestatur. Non conclusit enim dicit, aperuit; et mala non abstulit, irrogauit. Quasi auferret enim si quiesceret; et quasi clauderet si ab irruptione cessaret. Pensat namque de quo loquitur et perpendit quod prauo spiritui quasi lucra nobis dedisse fuerat, si damna non intulisset. Sic nos de latronibus loquimur, quia captis suis donant uitam, si non abstulerint. Libet haec ab incohatione repetere atque ex eo quod in usu praesentis uitae recognoscimus, moraliter retractare. Beatus iob considerans, postquam a mentis statu succubuit genus humanum, quanta in rebus prosperis fiducia subleuetur, uel quanta ex aduersis perturbatione frangatur, ad illum quem habere in paradiso potuit, incommutabilitatis statum mente recurrit. Et mortalitatis lapsum per prospera et aduersa uariantem quam despicabilem cerneret, maledicendo declarauit dicens: pereat dies in qua natus sum et nox in qua dictum est: conceptus est homo. Quasi dies quaedam est cum mundi huius prosperitas arridet. Sed dies iste in noctem desinit, quia saepe temporalis prosperitas ad tribulationis tenebras perducit. Hunc prosperitatis diem propheta despexerat cum dicebat: diem hominis non concupiui, tu scis. Hanc tribulationis noctem postremo incarnationis suae tempore passurum se dominus nuntiabat, cum per psalmistam quasi ex praeterito diceret: usque ad noctem increpauerunt me renes mei. Potest autem per diem peccati delectatio, per noctem uero caecitas mentis intellegi per quam se homo patitur in culpae perpetratione prosterni. Optat igitur perire diem ut omne quod blandiri culpa cernitur, uigore iustitiae interueniente destruatur. Optat etiam perire noctem ut quod caecata mens etiam per consensum perpetrat, animaduersione paenitentiae exstinguat. Sed quaerendum nobis est cur in die homo natus dicitur, in nocte conceptus? Scriptura sacra tribus modis hominem appellat, scilicet aliquando per naturam, aliquando per culpam, aliquando per infirmitatem. Homo quippe in ea per naturam dicitur sicut scriptum est: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Homo per culpam sicut scriptum est: ego dixi: dii estis et filii excelsi omnes; uos autem sicut homines moriemini. Ac si aperte dicat: sicut delinquentes obibitis. Vnde et paulus ait: cum sit inter uos zelus et contentio, nonne carnales estis et secundum hominem ambulatis? Ac si dicat: qui discordes mentes ducitis nonne adhuc ex reprehensibili humanitate peccatis? Homo per infirmitatem, sicut scriptum est: maledictus qui spem suam ponit in homine. Ac si aperte diceret, in infirmitate. Homo ergo in die nascitur sed in nocte concipitur, quia nequaquam a delectatione peccati rapitur nisi prius per uoluntarias mentis tenebras infirmetur. Ante enim caecus in mente fit et postmodum se reprobae delectationi substernit. Dicatur ergo: pereat dies in qua natus sum et nox in qua dictum est: conceptus est homo; id est pereat delectatio, quae in culpa hominem rapuit: pereat incauta mentis infirmitas, quae usque ad tenebras praui consensus excaecauit. Homo enim dum blandimenta delectationis caute non perspicit, etiam in noctem nequissimae perpetrationis ruit. Sollerter ergo uigilandum est ut cum blandiri culpa incohat, ad quantum interitum mens trahatur, agnoscat. Vnde et apte subditur: dies ille uertatur in tenebras. Dies quippe in tenebras uertitur cum culpa in ipso delectationis exordio ad quem perditionis finem rapiat, uidetur. In tenebras diem uertimus cum nosmetipsos districte punientes, ipsa delectationis prauae blandimenta per districta paenitentiae lamenta cruciamus, cum flendo insequimur quicquid in corde taciti ex delectatione peccamus. Quia enim fidelis quisque cogitationes in iudicio exquiri subtiliter non ignorat paulo attestante, qui ait: inter se inuicem cogitationum accusantium, aut etiam defendentium; semetipsum introrsus discutiens, ante iudicium uehementer examinat, ut districtus iudex eo iam tranquillius ueniat, quo reum suum quem discutere appetit, iam pro culpa punitum cernit. Vnde et recte subiungitur: non requirat eum deus desuper. Requiret deus quae iudicando discutit; non requirit quae ignoscendo in suo iam iudicio impunita derelinquit. Hic itaque dies, id est, haec peccati delectatio, a domino non requiritur, si animaduersione spontanea punitur, paulo attestante qui ait: si nosmetipsos diiudicaremus, non utique a domino iudicaremur. Deo ergo diem nostrum requirere, est contra mentem nostram subtiliter in iudicio omne quod de culpa gratulatur indagare; in qua scilicet requisitione illum tunc seuerius percutit quem sibi nunc mollius pepercisse deprehendit. Bene autem sequitur: et non illustret lumine. In iudicio namque dominus apparens omne quod tunc redarguit lumine illustrat. Quasi enim sub quadam obscuritate tegitur, quicquid tunc in memoria iudicis non reuocatur. Scriptum quippe est: omnia autem quae arguuntur, a lumine manifestantur. Quasi quaedam tenebrae peccata paenitentium abscondunt de quibus per prophetam dicitur: beati quorum remissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata. Quia ergo omne quod tegitur, uelut in tenebris occultatur; in die extremi iudicii non illustratur lumine quod non discutitur ultione. Actus namque nostros quos tunc iuste punire noluerit, ipsa sibi aliquo modo sciens diuina misericordia abscondit. In lumine uero ostenditur, quicquid tunc in conspectu omnium demonstratur. Hic ergo dies uertatur in tenebras ut uidelicet omne quod delinquimus, nos per paenitentiam feriamus. Hunc diem dominus non requirat et lumine non illustret; ut scilicet nobis culpam nostram ferientibus, ipse hanc extremi iudicii animaduersione non increpet. Ipse autem iudex uenturus est qui cuncta penetret, cuncta perstringat. Qui quia ubique est, locus quo fugiatur non est. Sed quia correctionis nostrae fletibus placatur, solus ab illo locum fugae inuenit, qui post perpetratam culpam nunc se ei in paenitentia abscondit. Vnde et apte adhuc de hoc delectationis die subiungitur: obscurent eum tenebrae et umbra mortis. Diem profecto tenebrae obscurant quando delectationem mentis inflicta paenitentiae lamenta transuerberant. Possunt etiam per tenebras occulta iudicia designari. In luce namque quod uidemus agnoscimus; in tenebris uero aut omnino nihil cernimus aut incerto uisu caligamus. Occulta ergo iudicia quasi quaedam ante nostros oculos tenebrae sunt, quia perscrutari nequaquam possunt. Vnde et de deo scriptum est: posuit tenebras latibulum suum. Et quia absolui non meremur, agnoscimus; sed praeueniente nos diuina gratia per eius iudicia occulta liberamur. Diem igitur tenebrae obscurant, cum flendum nostrae delectationis gaudium, ab illo iustae animaduersionis radio inscrutabilia eius iudicia misericorditer occultant. Vbi et apte subiungitur: et umbra mortis. In scriptura enim sacra umbra mortis aliquando obliuio mentis accipitur, aliquando imitatio diaboli aliquando mors carnis. Vmbra enim mortis, obliuio mentis accipitur, quia ut superius diximus, sicut mors hoc quod interficit, agit ut non sit in uita, ita obliuio hoc quod intercipit, agit ut non sit in memoria. Vnde recte, quia ioannes hebraeorum populo eum, cuius obliti fuerant, deum praedicare ueniebat, per zachariam dicitur: illuminare his qui in tenebris et in umbra mortis sedent. In umbra enim mortis sedere, est a diuini amoris notitia in obliuione lassescere. Vmbra mortis imitatio antiqui hostis accipitur. Ipse enim quia mortem intulit, mors uocatur ioanne attestante, qui ait: et nomen illi mors. Per umbram igitur mortis eius imitatio designatur quia sicut umbra iuxta qualitatem corporis ducitur, ita actiones iniquorum de specie imitationis eius exprimuntur. Vnde recte isaias cum gentiles populos in antiqui hostis cerneret imitatione defecisse eos que ad ueri solis ortum resurgere, quae certo futura considerat, quasi ex praeteritis narrat, dicens: sedentibus in tenebris et umbra mortis, lux orta est eis. Vmbra etiam mortis mors carnis accipitur quia sicut uera mors est, qua anima separatur a deo, ita umbra mortis est, qua caro separatur ab anima. Vnde recte uoce martyrum per prophetam dicitur: humiliasti nos in loco afflictionis et operuit nos umbra mortis. Quos enim constat non spiritu sed sola carne emori, nequaquam se uera morte sed umbra dicunt mortis operiri. Quid est ergo quod beatus iob, ad obscurandum diem prauae delectationis postulat umbram mortis, nisi quod ad delenda peccata ante dei oculos, dei et hominum mediatorem requirit qui solam pro nobis mortem carnis susciperet, et ueram mortem delinquentium per umbram suae mortis deleret? Ad nos quippe uenit qui in morte spiritus carnis que tenebamur; unam ad nos suam mortem detulit et duas nostras quas repperit, soluit. Si enim ipse utramque susciperet nos a nulla liberaret. Sed unam misericorditer accepit et iuste utramque damnauit. Simplam suam duplae nostrae contulit et duplam nostram moriens subegit. Vnde et non immerito uno die in sepulcro et duabus noctibus iacuit, quia uidelicet lucem suae simplae mortis, tenebris duplae nostrae mortis adiunxit. Qui ergo solam pro nobis mortem carnis accepit, umbram mortis pertulit et a dei oculis culpam quam fecimus abscondit. Dicatur igitur recte: obscurent eum tenebrae et umbra mortis. Ac si aperte diceretur: ille ueniat qui ut a morte carnis et spiritus debitores eripiat, mortem carnis non debens soluat. Sed quia nullum peccatum dominus inultum relaxat, aut enim nos hoc flendo insequimur, aut ipse iudicando, restat ut ad emendationem suam semper mens sollerter inuigilet. In quo ergo sibi quisque misericorditer subueniri considerat, hoc necesse est ut confitens tergat. Vnde et apte subiungitur: occupet eum caligo. Quia enim in caligine oculus confunditur, ipsa per paenitentiam mentis nostrae confusio, caligo nominatur. Nam sicut caligo nebulosa congerie obscurat diem, ita confusio perturbatis cogitationibus obnubilat mentem. De qua per quemdam dicitur: est confusio adducens gloriam. Cum enim ad mentem male gesta paenitendo reducimus, graui mox maerore confundimur; perstrepit in animo turba cogitationum, maeror conterit, anxietas deuastat, in aerumna mens uertitur et quasi quodam nubilo caliginis obscuratur. Haec namque caligo confusionis eorum mentem salubriter oppresserat quibus paulus dicebat: quem enim fructum habuistis tunc in illis, in quibus nunc erubescitis? Hunc ergo peccati diem caligo occupet, id est blandimentum nequitiae afflictio paenitentiae digno maerore perturbet. Vnde et apte subiungitur: inuoluatur amaritudine. Dies enim amaritudine inuoluitur cum ad cognitionem mente redeunte, peccati blandimenta cruciatus paenitentiae sequuntur. Diem amaritudine inuoluimus cum prauae delectationis gaudium, quae supplicia sequantur aspicimus, et asperis hoc fletibus circumdamus. Quia enim hoc quod inuoluitur, ex latere omnis partis operitur, inuolui dies amaritudine optatur, quatenus quae mala incorrectis imminent ex omni parte quisque conspiciat et uoluptatis suae lasciuiam tristitiae lamentis tergat. Sed si diem quam peccati delectationem diximus, tot impeti precibus audimus, ut uidelicet circumdantes fletus expient quicquid delectatus per neglegentiam animus delinquit, quanta animaduersione paenitentiae huius diei nox ferienda est, uidelicet ipse iam consensus ad culpam? Sicut enim minoris culpae est cum carnaliter mens in delectatione rapitur, sed tamen delectationi suae per spiritum reluctatur, ita grauioris et plenae est nequitiae ad peccati illecebram non solum delectatione pertrahi, sed etiam consensu famulari. Tanto igitur artiori manu paenitentiae, mens a pollutione tergenda est quanto se per consensum conspicit sordidius inquinatam. Vnde et apte subiungitur: noctem illam tenebrosus turbo possideat. Quasi enim quidam turbo tempestatis est concitatus spiritus maeroris. Nam dum peccatum quisque quod fecit, intellegit; dum prauitatis suae nequitiam subtiliter pensat, maerore mentem obnubilat et quasi concusso serenae laetitiae aere, omnem in se tranquillitatem cordis paenitentiae turbine deuastat. Nisi enim recognoscentem se animum iste turbo contereret, nequaquam propheta dixisset: in spiritu uehementi conteres naues tharsis. Tharsis quippe exploratio gaudii dicitur. Sed cum uehemens paenitentiae spiritus mentem occupat, omnem in ea explorationem reprehensibilis gaudii perturbat ut nihil ei iam nisi flere libeat, nihil nisi quod se terrere possit attendat. Ponit namque ante oculos illinc districtionem iustitiae, hinc meritum culpae; conspicit quo supplicio digna sit, si parcentis pietas desit, quae per lamenta praesentia ab aeterna eruere poena consueuit. Spiritus ergo uehemens tharsis naues conterit cum uis compunctionis ualida mentes nostras huic mundo, quasi mari deditas, salubri terrore confundit. Dicat igitur: noctem illam tenebrosus turbo possideat; id est perpetrationem culpae, non blandimenta securae quietis foueant, sed pie desaeuiens amaritudo paenitentiae irrumpat. Sciendum uero est quia cum peccata impunita relinquimus, a nocte possidemur; cum uero haec animaduersione paenitentiae plectimus, nimirum nos noctem quam fecimus, possidemus. Sed tunc peccatum cordis sub iuris nostri possessione reducitur, si cum incipit, reprimatur. Vnde et diuina uoce cain praua cogitanti dicitur: in foribus peccatum tuum aderit sed sub te erit appetitus eius et tu dominaberis illius. In foribus quippe peccatum adest cum in cogitationibus pulsat. Cuius appetitus subter est ei que homo dominatur, si cordis nequitia inspecta, citius prematur et priusquam ad duritiam crescat, reluctanti menti subigatur. Vt ergo delictum suum citius animus sentiat et culpae tyrannidem sub iure suo paenitendo restringat, dicatur recte: noctem illam tenebrosus turbo possideat. Ac si aperte diceretur: ne captiua mens culpae seruiat, culpam a paenitentia liberam non relinquat. Et quia quod flendo insequimur, nequaquam nobis a uenturo hoc iudice obici certe speramus, bene subditur: non computetur in diebus anni nec numeretur in mensibus. Illuminationis nostrae annus tunc perficitur quando apparente aeterno iudice sanctae ecclesiae, peregrinationis suae uita completur. Tunc laboris sui remunerationem recipit cum expleto hoc belli tempore, ad patriam redit. Vnde bene per prophetam dicitur: benedices coronae anni benignitatis tuae. Quasi enim corona anni benedicitur cum finito laboris tempore, uirtutum remuneratio confertur. Dies uero anni huius sunt singulae quaeque uirtutes; menses autem multiplicia facta uirtutum. Sed ecce cum per fiduciam mens erigitur ut speret quod ueniente iudice de uirtutibus remuneretur, occurrunt eius memoriae etiam mala quae gessit; et ualde formidat ne districtus iudex qui uenit ut uirtutes remuneret, etiam ea quae illicite gesta sunt examinans, subtiliter penset, ne cum annum complet, etiam noctem numeret. Dicat itaque de hac nocte, dicat: non computetur in diebus anni nec numeretur in mensibus. Ac si districtum iudicem exoret dicens: cum completo sanctae ecclesiae tempore, extremo te examine manifestas, sic dona quae contulisti remunera ut mala quae commisimus non requiras. Si enim nox illa in diebus anni computatur, omne quod egimus, ex prauitatis nostrae aestimatione confunditur. Et dies uirtutum iam non lucent si hos in conspectu tuo annumerata nostrae noctis tenebrosa confusio obscuret. Sed si de nocte nostra moueri tunc inquisitionem nolumus, magnopere nunc curandum est ut nos in eius discussione uigilemus, ne quaelibet nobis culpa impunita remaneat, ne mens peruersa quod fecit, defendere audeat et defendendo, nequitiae nequitiam adiungat. Vnde et bene subditur: sit nox illa solitaria, nec laude digna. Sunt nonnulli qui non solum nequaquam deflent quod faciunt, sed etiam laudare et defendere non desistunt. Et nimirum cum defenditur culpa, geminatur. Contra quod recte per quemdam dicitur: peccasti? Ne adicias iterum. Peccatum quippe peccato adicit qui male gesta etiam defendit; et noctem solitariam non relinquit qui culpae suae tenebris etiam patrocinia defensionis adiungit. Hinc est quod primus homo de erroris sui nocte requisitus, eamdem noctem esse solitariam noluit, quia dum requisitione ad paenitentiam uocaretur, ei adminicula excusationis adiunxit dicens: mulier, quam dedisti sociam mihi, dedit mihi de ligno et comedi. Scilicet excessus sui uitium in auctorem latenter intorquens, ac si diceret: tu occasionem delinquendi praebuisti qui mulierem dedisti. Hinc est quod huius erroris ramus in humano genere ex illa nunc usque radice protrahitur, ut quod male agitur, adhuc etiam defendatur. Dicat ergo: sit nox illa solitaria, nec laude digna. Ac si aperte exoret, dicens: culpa quam fecimus, sola remaneat, ne dum laudatur et defenditur, in conspectu nos iudicis multiplicius astringat. Peccare quidem non debuimus; sed utinam alia non iungentes, uel ea quae fecimus sola deseramus. Sed inter haec sciendum est, quia ille culpam suam ueraciter insequitur, qui iam ad amorem praesentis saeculi nullo appetitu prosperitatis instigatur; qui huius mundi blandimenta quam sint fraudulenta considerat fauores que eius quasi quasdam persecutiones pensat. Vnde et bene subditur: maledicant ei, qui maledicunt diei. Ac si aperte dicat: illi huius noctis tenebras uere paenitendo feriant qui iam lucem prosperitatis saeculi despicientes calcant. Si enim diem laetitiam delectationis accipimus, recte de hac nocte dicitur: maledicant ei qui maledicunt diei; quia nimirum illi ueraciter mala transacta per animaduersionem paenitentiae corrigunt qui iam ad bona fallentia nulla delectatione rapiuntur. Nam quos adhuc noxia alia delectant, falsum est quod cernitur, quia perpetrata alia deplorant. Si autem ut supra dictum est, suggestionem callidam antiqui hostis accipimus, illi maledicere nocti intellegendi sunt qui diei maledicunt; quia scilicet illi transactas culpas uere puniunt qui maligni seductoris insidias in ipsa blanda suggestione deprehendunt. Bene autem subditur: qui parati sunt suscitare leuiathan. Omnes enim qui ea quae mundi sunt mente calcant, et ea quae dei sunt plena intentione desiderant, leuiathan contra se suscitant, quia eius malitiam instigatione suae conuersationis inflammant. Nam qui eius uoluntati subiecti sunt quasi quieto ab illo iure possidentur; et superbus eorum rex quasi quadam securitate perfruitur dum eorum cordibus inconcussa potestate dominatur. Sed cum uniuscuiusque spiritus ad conditoris sui desiderium recalescit, cum torporem neglegentiae deserit et frigus insensibilitatis pristinae igne sancti amoris accendit. Cum libertatis ingenitae meminit et teneri ab hoste seruus erubescit, quia isdem hostis se considerat despici quia uias dei uidet apprehendi, dolet contra se captum reniti. Et mox zelo accenditur, mox ad certamen mouetur, mox ad tentationes innumeras contra rebellantem mentem se excitat atque in omni arte lacerationis instigat, ut tentationum iacula intorquendo confodiat cor quod dudum quieto iure possidebat, quasi dormiebat quippe dum sopitus in prauo corde quiesceret, sed excitatur in prouocatione certaminis cum ius amiserit peruersae dominationis. Huic ergo nocti maledicant, qui parati sunt suscitare leuiathan, id est hi se contra peccatum fortiter iudicio districtionis erigant, qui in suis tentationibus excitare antiquum aduersarium non formidant. Scriptum namque est: fili, accedens ad seruitutem dei, sta in iustitia et timore et praepara animam tuam ad tentationem. Quisquis enim accingi in diuino seruitio properat, quid aliud quam se contra antiqui aduersarii certamen parat ut liber in certamine ictus suscipiat, qui quietus sub tyrannide in captiuitate seruiebat? Sed in eo ipso quod mens contra hostem accingitur, quod alia uitia subigit, aliis reluctatur, aliquando de culpa aliquid quod tamen non ualde noceat, remanere permittitur. Et saepe mens quae aduersa multa et fortia superat, unum in se et fortasse minimum, quamuis magna intentione inuigilet, non expugnat. Quod diuina nimirum dispensatione agitur, ne ex omni parte uirtutibus splendens, in elatione subleuetur, ut dum in se paruum quid reprehensibile uidet sed tamen hoc subigere non ualet, nequaquam sibi, sed auctori uictoriam tribuat in his quae subigere fortiter ualet. Vnde et bene subiungitur: obtenebrentur stellae caligine eius. Stellae quippe huius noctis caligine tenebrantur quando et hi qui magnis iam uirtutibus splendent, adhuc de obscuritate culpae aliquid renitentes sustinent ut etiam magna uitae claritate luceant, et tamen adhuc noctis reliquias nolentes trahant. Quod ad hoc, sicut dictum est, agitur ut mens proficiens ad uirtutem iustitiae sua melius infirmitate roboretur. Et inde uerius in bonis luceat unde eam etiam nolentem parua reprehensibilia humiliter obscurant. Vnde et bene cum israelitico populo, percepta repromissionis terra, partiretur, ephraim tribui chananaeus gentilis populus non occisus factus tributarius dicitur, sicut scriptum est: habitauit chananaeus in medio ephraim tributarius. Quid enim chananaeus, gentilis uidelicet populus nisi uitium signat? Et saepe in magnis uirtutibus terram repromissionis ingredimur quia spe intima de aeternitate roboramur. Sed dum inter acta sublimia, uitia quaedam parua retinemus, quasi chananaeum uiuere in terra nostra concedimus. Qui tamen tributarius efficitur quia hoc ipsum uitium, quod subigere non possumus, ad usum nostrae utilitatis humiliter retorquemus, ut eo de se mens et in summis uilia sentiat quo suis uiribus etiam parua quae appetit, non expugnat. Vnde bene rursum scriptum est: hae sunt gentes quas dominus dereliquit, ut erudiret in eis israelem. Ad hoc namque quaedam minima uitia nostra retinentur ut sese nostra intentio sollicita in certamine semper exerceat, et eo de uictoria non superbiat quo uiuere in se hostes conspicit, a quibus adhuc uinci formidat. Israel ergo reseruatis gentibus eruditur quando in quibusdam minimis uitiis elatio uirtutis nostrae comprimitur et in paruis sibi resistentibus discit, quod ex se maiora non subigit. Hoc tamen quod dicitur: obtenebrentur stellae caligine eius, intellegi et aliter potest. Nox quippe illa, uidelicet consensus ad culpam quae ad nos primi parentis est excessu propagata, mentis nostrae oculum tanta obscuritate perculit, ut in huius uitae exsilio, caecitatis suae tenebris pressus, quantalibet ui aeternitatis lumen intenderit, penetrare non possit. Post poenam namque damnati peccatores nascimur atque ad hanc uitam cum mortis nostrae merito uenimus; et cum ad supernae lucis radium aciem mentis erigimus, ipsa infirmitatis nostrae obscuritate caligamus. Et quidem multi in hac infirmitate carnis tanta uirtute roborati sunt ut resplendere mundo quasi stellae potuissent. Multi in tenebris uitae praesentis dum superiora de se exempla exhibent, astrorum more nobis desuper lucent; sed quantalibet coruscatione operis fulgeant, quantolibet se igne compunctionis accendant, nimirum constat quia dum corruptibili adhuc carne grauati sunt, aeternum lumen sicut est, uidere nequaquam possunt. Dicat ergo: obtenebrentur stellae caligine eius; id est etiam illi in contemplatione sua, antiquae noctis adhuc tenebras sentiant, de quibus nimirum constat quod humano generi in huius uitae caligine uirtutum suarum iam radios expandant, quia etsi mente iam ad summa exsiliunt, adhuc tamen in infimis primae culpae pondere grauantur. Vnde fit ut et foras exempla lucis uelut astra praebeant, sed tamen intus usque ad fixae uisionis certitudinem pressi noctis caligine non ascendant. Saepe autem ita mens accenditur, ut quamuis in carne sit posita, in deum tamen omni subiugata carnali cogitatione rapiatur; nec tamen deum sicut est conspicit quia hanc nimirum, sicut dictum est, in carne corruptibili pondus primae damnationis premit. Saepe ita ut est, absorberi desiderat ut aeternam uitam, si possit fieri, sine interuentu corporeae mortis attingat. Vnde paulus cum ardenter internam lucem quaereret, sed tamen utcumque exterioris mortis damna formidaret, ait: qui sumus in hoc habitaculo, ingemiscimus grauati, eo quod nolumus exspoliari, sed superuestiri ut absorbeatur quod mortale est a uita. Sancti igitur uiri uidere uerum mane appetunt et si concedatur, etiam cum corpore illud attingere lucis intimae secretum uolunt. Sed quantolibet ardore intentionis exsiliant, adhuc antiqua nox grauat et corruptibilis huius carnis oculos, quos hostis callibus ad concupiscentiam aperuit, iudex iustus a contuitu interni sui fulgoris premit. Vnde et bene subditur: exspectet lucem et non uideat, nec ortum surgentis aurorae. Quantalibet namque intentione adhuc peregrina mens satagat uidere lucem sicut est, non ualet quia hanc ei damnationis suae caecitas abscondit. Ortus uero aurorae est illa noua natiuitas resurrectionis qua sancta ecclesia etiam carne suscitata oritur ad contemplandum lumen aeternitatis. Si enim ipsa carnis nostrae resurrectio quasi quaedam natiuitas non esset, de ea ueritas non dixisset: in regeneratione, cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae. Esse ergo hanc ortum uidit, quam regenerationem uocauit. Sed quantalibet uirtute electi nunc fulgeant, penetrare nequeunt, quae erit illa nouae natiuitatis gloria qua tunc cum carne ad contemplandum aeternitatis lumen ascendunt. Vnde et paulus ait: quod oculus non uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparauit deus diligentibus se. Dicat ergo: exspectet lucem et non uideat, nec ortum surgentis aurorae; quia spontaneo uitio tenebrata nostra infirmitas, nisi prius per mortem poenae suae debitum soluat, claritatem lucis internae non penetrat. Sequitur: quia non conclusit ostia uentris qui portauit me, nec abstulit mala ab oculis meis. Sicut et superius dictum est, non conclusit, dicit aperuit; et non abstulit, irrogauit. Haec itaque nox uidelicet culpa, ostia uentris aperuit, quia concepto ad peccatum homini desideria concupiscentiae reserauit. Ostia quippe uentris sunt desideria concupiscentiae carnalis, de quibus per prophetam dicitur: intra in cubicula tua, claude ostia tua. Cubicula quippe ingredimur cum secreta nostrae mentis intramus. Ostia autem claudimus cum desideria illicita coercemus. Haec itaque concupiscentiae carnalis ostia, dum consensus noster aperuit ad innumera nos corruptionis mala pertraxit. Vnde etiam nunc sub mortalitatis pondere gemimus, quamuis ad hoc arbitrio nostro uenerimus, quia et iudicii sic iustitia exigit, ut quod sponte fecimus, inuiti toleremus. Sequitur: quare non in uulua mortuus sum; egressus ex utero non statim perii? Cur exceptus genibus? Cur lactatus uberibus? Absit nos credere quod beatus iob, tanta spiritus scientia praeditus, tanta interni iudicis attestatione laudatus, abortiuum se optet interiisse. Sed quia sicut etiam per remunerationem cognoscitur, intus habet testem suae fortitudinis, intus pensanda sunt eius pondera locutionis. Quattuor quippe modis peccatum perpetratur in corde, quattuor consummatur in opere. In corde namque suggestione, delectatione, consensu et defensionis audacia perpetratur. Fit enim suggestio per aduersarium, delectatio per carnem, consensus per spiritum, defensionis audacia per elationem. Culpa enim quae terrere mentem debuit, extollit et deiciendo eleuat, sed grauius eleuando supplantat. Vnde et illam primi hominis rectitudinem antiquus hostis his quattuor ictibus fregit. Nam serpens suasit, eua delectata est, adam consensit, qui etiam requisitus, confiteri culpam per audaciam noluit. Hoc uero in humano genere cotidie agitur quod actum in primo parente nostri generis non ignoratur. Serpens suasit quia occultus hostis mala cordibus hominum latenter suggerit. Eua delectata est quia carnalis sensus, ad uerba serpentis mox se delectationi substernit. Assensum uero adam mulieri praepositus praebuit quia dum caro in delectationem rapitur, etiam a sua rectitudine spiritus infirmatus inclinatur. Et requisitus adam confiteri culpam noluit, quia uidelicet spiritus, quo peccando a ueritate disiungitur, eo in ruinae suae audacia nequius obduratur. Eisdem etiam quattuor modis peccatum consummatur in opere. Prius namque latens culpa agitur; postmodum uero etiam ante oculos hominum sine confusione reatus aperitur; dehinc et in consuetudinem ducitur, ad extremum quoque uel falsae spei seductionibus, uel obstinatione miserae desperationis enutritur. Hos itaque peccati modos, qui uel in corde latenter fiunt, uel patenter in opere perpetrantur, beatus iob considerat et humanum genus in quot peccatorum gradibus sit lapsum, deplorat dicens: quare non in uulua mortuus sum; egressus ex utero non statim perii? cur exceptus genibus? cur lactatus uberibus? Prima enim uulua conceptionis fuit lingua malae suggestionis. Sed peccator in uulua moreretur, si moriturum se homo in ipsa suggestione cognosceret. Qui tamen ex utero egressus est quia postquam in peccato eum suggerens lingua concepit, foras mox etiam delectatio rapuit. Post egressionem uero exceptus est genibus quia cum ad delectationem carnis prodiit, nimirum culpam per consensionem, spiritus, subiectis cunctis sensibus, quasi suppositis genibus consummauit. Sed genibus exceptus, etiam uberibus est lactatus. In consensu enim culpae addictis spiritus sensibus, multa cassae fiduciae argumenta subsecuta sunt, quae natam in peccato animam, uirulento lacte nutrierunt et ne aspera supplicia mortis metueret, hanc blandis excusationibus fouerunt. Vnde et primus homo post culpam audacior exstitit, dicens: mulier, quam dedisti sociam mihi, dedit mihi de ligno et comedi. Qui quidem per timorem semetipsum absconsurus fugerat; sed tamen requisitus innotuit quantum etiam timens tumebat. Cum enim ex peccato praesens poena metuitur et amissa dei facies non amatur; timor ex tumore est, non ex humilitate. Superbit quippe, qui peccatum, si liceat non puniri, non deserit. Sed his sicut dictum est, modis quattuor culpa, ut in corde agitur, etiam in opere perpetratur. Ait enim: quare non in uulua mortuus sum? Vulua quippe peccantis, est hominis culpa latens quae occulte peccatorem concipit et reum suum adhuc in tenebris abscondit. Egressus ex utero non statim perii? A uulua de utero exitur cum peccator quae in occulto commiserit, haec etiam in aperto committere non erubescit. Quasi enim ab occultationis suae uulua processerant, de quibus propheta dicebat: et peccatum suum sicut sodoma praedicauerunt, nec absconderunt. Quare exceptus genibus? Quia nimirum peccator cum iam de iniquitate sua non confunditur, iniquitate eadem etiam adminiculis pessimae consuetudinis roboratur. Quasi genibus peccator fouetur ut crescat, dum culpa consuetudinibus firmatur ut uigeat. Cur lactatus uberibus? Quia dum prodire culpa in usum coeperit, nimirum se uel falsa spe diuinae misericordiae uel aperta miseria desperationis pascit, ut eo nequaquam ad correctionem redeat, quo uel factorem suum pium sibi inordinate simulat, uel hoc quod fecit inordinate formidat. Beatus igitur iob humani generis lapsus aspiciat et quibus praecipitiis mersum sit in fouea iniquitatis intendat dicens: quare non in uulua mortuus sum? id est, in ipsa occulta perpetratione peccati, cur a carnis uita mortificare me nolui? Egressus ex utero non statim perii? id est, postquam ad apertam iniquitatem exii, cur me tunc saltim perditum non cognoui? Perisset quippe in suo iudicio, si se perditum cognouisset. Quare exceptus genibus? id est, etiam post apertam culpam, cur me adhuc in illa etiam consuetudo suscepit ut ualentiorem ad nequitias redderet, et prauis me usibus sustinens foueret? Cur lactatus uberibus? id est postquam in culpae consuetudinem ueni, cur me ad atrociorem nequitiam uel falsae spei fiducia uel lacte miserae desperationis enutriui? Cum enim culpa in usum uenerit, ei iam animus etiam si appetat debilius resistit, quia quot uicibus prauae frequentationis astringitur, quasi tot uinculis ad mentem ligatur. Vnde fit ut eneruis animus cum solui non ualet, ad quaedam se solatia falsae consolationis inclinet; quatenus uenturum iudicem tantae sibi misericordiae spondeat ut eos etiam quos arguendos inuenerit penitus non occidat. Cui rei hoc deterius accidit quod ei multorum similium lingua consentit, cum multi etiam male gesta laudibus exaggerant; unde fit ut incessanter crescat culpa fauoribus nutrita. Curari autem uulnus neglegitur quod dignum praemio laudis uidetur. Vnde bene per salomonem dicitur: fili mi, si te lactauerint peccatores ne acquiescas eis. Peccatores etenim lactant, cum uel perpetranda mala blandimentis inferunt, uel perpetrata fauoribus extollunt. An non lactatur, de quo per psalmistam dicitur: quoniam laudatur peccator in desideriis animae suae et qui iniqua gerit benedicitur? Sciendum quoque est, quod tres illi modi peccantium iuxta descensus sui ordinem facilius corriguntur, quartus uero iste difficilius emendatur. Vnde et redemptor noster puellam in domo, iuuenem extra portam, in sepulcro autem lazarum suscitat. Adhuc quippe in domo mortuus iacet, qui latet in peccato. Iam quasi extra portam educitur cuius iniquitas usque ad inuerecundiam publicae perpetrationis aperitur. Sepulturae uero aggere premitur, qui in perpetratione nequitiae etiam usu consuetudinis pressus grauatur. Sed hos ad uitam miseratus reuocat quia plerumque diuina gratia, non solum in occultis sed etiam in apertis iniquitatibus mortuos, et mole prauae consuetudinis pressos, respectus sui lumine illustrat. Quartum uero mortuum redemptor noster nuntiante discipulo agnoscit, nec tamen suscitat quia ualde difficile est ut is quem post usum malae consuetudinis etiam adulantium linguae excipiunt, a mentis suae morte reuocetur. De quo et bene dicitur: sine mortuos; sepeliant mortuos suos. Mortui enim mortuos sepeliunt cum peccatores peccatorem fauoribus premunt. Quid enim est aliud peccare quam occumbere? Sed qui peccantem laudibus prosequuntur, exstinctum sub uerborum suorum aggere abscondunt. Erat autem et lazarus sed tamen non a mortuis sepultus. Fideles quippe illum mulieres obruerant quae et eius mortem uiuificatori nuntiabant. Vnde et protinus ad lucem redit, quia cum in peccato animus moritur citius ad uitam reducitur, si super hunc sollicitae cogitationes uiuunt. Aliquando autem sicut et superius dictum est, falsa spes mentem non intercipit sed hanc deterior desperatio configit, quae dum omnem spem ueniae funditus interimit, erroris lacte animam uberius nutrit. Consideret igitur sanctus uir post primam culpam quanta deterius homo mala commisit; postquam paradisum perdidit, usque ad quanta huius exsilii praerupta descendit et dicat: quare non in uulua mortuus sum? id est, cum serpentis suggestio peccatorem me conciperet, tunc utinam quae me mors sequeretur agnouissem, ne usque ad delectationem suggestio raperet et morti artius ligaret. Egressus ex utero non statim perii? Ac si dicat: utinam ad exteriorem delectationem exiens quo interiori lumine priuabar agnouissem; et saltem in ipsa delectatione occumberem ne per consensum mors acrius puniret. Cur exceptus genibus? Ac si dicat: utinam minime me consensus subiectis prauitati sensibus excepisset ne ipsa me consensio ad audaciam deterius raperet. Cur lactatus uberibus? Ac si dicat: utinam blandiri mihi saltim post mala perpetrata noluissem, ne tanto me culpae nequius astringerem quanto me in illa mollius fouerem. His itaque reprehensionum suarum uocibus in parente primo se peccasse redarguit. Sed si ad aerumnam huius exsilii nequaquam homo peccando descenderet, dicat qua perfrui quiete potuisset. Sequitur: nunc enim dormiens silerem et somno meo requiescerem. Ad hoc in paradiso homo positus fuerat, ut si se ad conditoris sui oboedientiam uinculis caritatis astringeret, ad caelestem angelorum patriam quandoque sine carnis morte transiret. Sic namque immortalis est conditus, ut tamen si peccaret et mori posset; et sic mortalis est conditus ut si non peccaret, etiam non mori posset; atque ex merito liberi arbitrii beatitudinem illius regionis attingeret in qua uel peccare, uel mori non posset. Vbi igitur post redemptionis tempus carnis morte interposita, electi transeunt, illuc procul dubio parentes primi, si in conditionis suae statu perstitissent, etiam sine morte corporum transferri potuissent. Dormiens igitur sileret et somno suo homo requiesceret, dum ad aeternae patriae requiem ductus, quasi secessum quemdam a clamore hoc humanae infirmitatis inueniret. Post peccatum namque quasi clamans uigilat qui contentionem carnis propriae repugnans portat. Hoc quietis silentium homo conditus habuit, cum contra hostem suum liberum uoluntatis arbitrium accepit. Cui quia sua sponte succubuit mox de se, quod contra se perstreperet, inuenit, mox in certamine infirmitatis tumultus repperit; et quamuis in pace silentii ab auctore fuerat conditus hosti tamen sponte substratus, clamores de pugna tolerauit. Ipsa enim carnis suggestio, quasi quidam clamor est contra quietem mentis quam ante transgressionem homo non sensit; quia nimirum quod de infirmitate posset tolerare non habuit. Postquam uero se sponte hosti subdidit, astrictus culpae suae uinculis in quibusdam ei etiam nolens seruit et clamores in mente patitur, cum caro spiritui reluctatur. An non clamores intrinsecus audiebat, qui prauae contra se legis uerba tolerabat dicens: uideo aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae et captiuum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis? Contempletur ergo uir sanctus in quanta cordis pace quiesceret si serpentis uerba suscipere homo noluisset et dicat: nunc enim dormiens silerem et somno meo requiescerem, id est intra secretum mentis ad conditoris contemplationem secederem, nisi me extra me temptationum tumultibus consensus primi culpa prodidisset. Huius autem quietis gaudiis cum quibus etiam sociis perfrueretur, adiungat dicens: cum regibus et consulibus terrae. Ex rebus insensibilibus discimus quid de sensibilibus atque intellegibilibus sentiamus. Terra namque aere fecundatur, aer autem ex caeli qualitate disponitur. Sic iumentis homines, hominibus angeli, archangeli uero angelis praesunt. Nam quod iumentis homines praesint et usu cernimus, et psalmistae uerbis docemur qui ait: omnia subiecisti sub pedibus eius, oues et boues uniuersas, insuper et pecora campi. Quia uero angeli hominibus praesint per prophetam testatur angelus dicens: princeps regni persarum restitit mihi. Quod uero angeli a superiorum angelorum potestatibus dispensantur zacharias perhibet propheta, qui ait: ecce angelus qui loquebatur in me, egrediebatur; et angelus alius egrediebatur in occursum eius et dixit ad eum: curre loquere ad puerum istum dicens: absque muro habitabitur ierusalem. Si enim in ipsis officiis sanctorum spirituum nequaquam potestates summae minimas disponerent nullo modo hoc, quod homini diceret, angelus ab angelo cognouisset. Quia igitur cunctorum conditor omnia per semetipsum tenet et tamen ad distinguendum pulchrae uniuersitatis ordinem, alia aliis dispensantibus regit, non immerito reges, angelorum spiritus accipimus qui quo auctori omnium familiarius seruiunt, eo subiecta potius regunt. Cum regibus ergo dormiret quia nimirum iam cum angelis homo quiesceret, si persuasoris linguam sequi noluisset. Qui bene etiam consules uocantur, quia spiritali reipublicae consulunt, dum nos sibi ad regnum socios iungunt. Bene consules uocantur, quia, dum ipsis nuntiantibus uoluntatem conditoris agnoscimus, in eis procul dubio consultum ab hac angustia nostrae tribulationis inuenimus. Sed quia beatus iob sancto aeternitatis spiritu impletur et fuisse, uel futurum esse aeternitas non habet, cui nimirum nec praeterita transeunt, nec quae futura sunt ueniunt quia cuncta per praesens uidet, potest futuros praedicatores ecclesiae in praesentia spiritus contemplari, qui postquam de corporibus transeunt, nequaquam per morarum spatia sicut antiqui patres, a caelestis patriae perceptione differuntur. Mox quippe a carnis colligatione exeunt, in caelesti sed requiescunt, paulo attestante qui ait: scimus quoniam si terrestris domus nostra huius habitationis dissoluatur, quod aedificationem ex deo habemus domum non manufactum, aeternam in caelis. Prius autem quam redemptor noster morte sua humani generis poenam solueret, eos etiam qui caelestis patriae uias sectati sunt, post egressum carnis inferni claustra tenuerunt; non ut poena quasi peccatores plecteret sed ut eos in locis remotioribus quiescentes, quia necdum intercessio mediatoris aduenerat, ab ingressu regni reatus primae culpae prohiberet. Vnde iuxta eiusdem redemptoris nostri testimonium, diues qui apud inferos torquetur in sinu abrahae lazarum requiescere contemplatur. Qui profecto si adhuc in imis non essent, hos ille in tormentis positus non uideret. Vnde et isdem redemptor noster pro nostrae culpae debito occumbens inferna penetrat; ut suos qui ei inhaeserant, ad caelestia reducat. Sed quo nunc homo redemptus ascendit, illuc profecto si peccare noluisset, etiam sine redemptione pertingeret. Consideret ergo uir sanctus quia si non peccasset, illuc etiam non redemptus ascenderet ad quod praedicatores sanctos post redemptionem necesse est cum magno labore peruenire. Et cum quibus iam nunc quiesceret, insinuet dicens: cum regibus et consulibus terrae. Reges quippe sunt sancti praedicatores ecclesiae, qui et commissos sibi recte disponere, et sua bene regere corpora sciunt; qui dum desideriorum in se motus temperant super subiectis cogitationibus lege uirtutis regnant, qui bene etiam terrae consules uocantur. Reges enim sunt quia sibimetipsis praesident; terrae autem consules quia exstinctis peccatoribus uitae consultum praebent. Reges sunt quia semetipsos regere sciunt; terrae sunt consules quia terrenas mentes per exhortationis suae consilium ad caelestia pertrahunt. An terrae consul non erat qui dicebat: de uirginibus autem praeceptum domini non habeo, consilium autem do? Et rursum: beatior erit si sic permanserit, secundum meum consilium. Bene autem subditur: qui aedificant sibi solitudines. Omnes enim qui uel illicita appetunt, uel in hoc mundo uideri aliquid uolunt, densis cogitationum tumultibus in corde comprimuntur dum que desideriorum turbas intra se excitant, prostratam mentem pede miserae frequentationis calcant. Alius namque iuri se luxuriae subdit atque ante mentis oculos schemata turpium perpetrationum fingit, et cum effectus non tribuitur operis hoc crebrius agitur intentione cogitationis. Voluptatis perfectio quaeritur et concussus eneruiter animus, hinc inde et sollicitus et caecatus, occasionem nequissimae expletionis rimatur. Mens itaque haec quasi quemdam populum patitur quae insolenti cogitationum tumultu uastatur. Alius irae se dominio strauit, et quid in corde nisi iurgia, etiam quae desunt peragit? Hic saepe praesentes non uidet, absentibus contradicit, intra semetipsum contumelias profert et recipit, receptis autem durius respondet. Et cum qui obuiet nullus adsit magnis clamoribus rixas in corde componit. Turbam itaque hic intus sustinet quem pondus uehemens inflammatae cogitationis premit. Alius iuri se auaritiae tradidit et fastidiens propria, aliena concupiscit. Hic plerumque concupita adipisci non ualens, die quidem in otium, noctem uero in cogitationem uersat. Torpet ab utili opere quia fatigatur illicita cogitatione; consilia multiplicat et sinum mentis cogitationum inuentionibus latius expandit; peruenire ad concupita satagit atque ad obtinenda haec quosdam secretissimos causarum meatus quaerit. Qui mox ut in causa aliquid subtile inuenisse se aestimat iam se obtinuisse quod concupierat, exsultat; iam quid etiam adeptae rei adiungat, excogitat atque ut in meliori statu debeat excoli, pertractat. Quam quia iam quasi possidet et quasi ad meliorem speciem adducit, mox insidias inuidentium considerat, et quid contra se iurgii moueatur pensat. Exquirit quid respondeat et cum rem nullam teneat, iam in defensione rei quam appetit, uacuus litigator elaborat. Quamuis ergo nil de concupita re ceperit, habet tamen in corde iam fructum concupiscentiae laborem rixae. Graui itaque populo premitur qui instigantis auaritiae tumultu uastatur. Alius se tyrannidi superbiae subicit et cor miserum dum contra homines erigit, uitio substernit. Honorum sublimium infulas appetit, exaltari successibus exquirit totum que quod esse desiderat, sibi apud semetipsum in cogitationibus depingit. Iam quasi tribunal praesidet, iam sibi parere obsequia subiectorum uidet, iam ceteris eminet, iam aliis mala irrogat, aliis quia irrogauerint recompensat. Iam apud semetipsum stipatus cuneis ad publicum procedit, iam quibus obsequiis fulciatur conspicit, qui tamen haec cogitans solus repit; iam alia conculcat, alia subleuat; iam de conculcatis satisfacit odiis, iam de subleuatis recipit fauores. Qui igitur tot phantasmata cordi imprimit quid iste aliud quam somnium uigilans uidet? Quia ergo tot rerum causas quas fingit tolerat, nimirum intrinsecus natas ex desideriis turbas portat. Alius iam illicita refugit sed tamen bonis mundi carere pertimescit; concessa tenere appetit, uideri inter homines minor erubescit et curat summopere ne inops in domo sit, ne despectus in publico. Exquirit quid sibi sufficiat, quid necessitas subiectorum petat; atque ut sufficienter iura patronatus subditis expleat, patronos quaerit quibus ipse famuletur. Sed his dum familiariter iungitur, eorum procul dubio causis implicatur quibus saepe consentit in illicitis, et mala quae propter semetipsum non appetit, committit propter alia quae non dereliquit. Nam saepe dum honorem suum in hoc mundo imminui trepidat, ea apud maiores personas approbat quae iam per proprium iudicium damnat. Is dum sollicite cogitat, quid patronis debeat, quid subiectis, quid sibi augeat, quid affectibus prosit, quasi tanta frequentia turbarum premitur quanta curarum importunitate laceratur. At contra sancti uiri quia nihil huius mundi appetunt, nullis procul dubio in corde tumultibus premuntur. Omnes quippe inordinatos desideriorum motus a cubili cordis manu sanctae considerationis eiciunt et quia transitoria cuncta despiciunt, ex his nascentes cogitationum insolentias non patiuntur. Solam namque aeternam patriam appetunt; et quia nulla huius mundi diligunt, magna mentis tranquillitate perfruuntur. Vnde recte dicitur: aedificant sibi solitudines. Solitudines quippe aedificare, est a secreto cordis terrenorum desideriorum tumultus expellere et una intentione aeternae patriae in amorem intimae quietis anhelare. An non cunctos a se cogitationum tumultus expulerat, qui dicebat: unam petii a domino, hanc requiram ut inhabitem in domo domini? A frequentia quippe terrenorum desideriorum fugerat, ad magnam uidelicet solitudinem semetipsum, ubi eo tutius nil extraneum conspiceret quo incompetens nil amaret. A tumultu rerum temporalium magnum quoddam secessum petierat quietam mentem in qua tanto purius deum cerneret, quanto hunc cum se solo solum inueniret. Bene autem hi qui sibi solitudines construunt, etiam consules uocantur quia sic in se solitudinem mentis aedificant, ut tamen in quo praeualent, aliis per caritatem consulere minime desistant. Hunc ergo, quem modo praetulimus consulem paulo subtilius perpendamus, quomodo ad praebenda uitae sublimioris exempla, subiectis populorum cuneis, uirtutum calculos spargat. Ecce ad insinuandam retributionem boni pro malo, de semetipso fatetur dicens: si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis. Ad dilectionem conditoris excitandam insinuat dicens: mihi autem adhaerere deo bonum est. Ad formam sanctae humilitatis imprimendam, secreta cordis sui indicat dicens: domine, non est exaltatum cor meum neque elati sunt oculi mei. Ad imitandam zeli rectitudinem exemplo suo nos excitat dicens: nonne qui te oderunt deus, oderam eos, et super inimicos tuos tabescebam? Perfecto odio oderam illos, inimici facti sunt mihi. Ad aeternae nobis patriae desiderium succendendum, uitae praesentis longitudinem deplorat, dicens: heu mihi! Quod incolatus meus prolongatus est. Largitate nimirum consulatus emicuit qui exemplo conuersationis propriae, tot nobis uirtutum calculos spargit. Sed iste consul an sibi etiam solitudinem aedificet, narret. Ait enim: ecce elongaui fugiens et mansi in solitudine. Fugiens elongat, quia a turba desideriorum temporalium in alta dei contemplatione se subleuat. Manet uero in solitudine quia perseuerat in remota mentis intentione. De qua bene solitudine domino ieremias ait: a facie manus tuae solus sedebam quoniam comminatione replesti me. Facies quippe manus dei, est illa percussio iusta iudicii qua superbientem hominem a paradiso reppulit, et in hac caecitate praesentis exsilii exclusit. Comminatio uero eius, est terror adhuc supplicii sequentis. Post faciem igitur manus adhuc nos minae terrificant quia per experimentum iudicii iam nos et poena praesentis exsilii perculit, et si peccare non desistimus, aeternis adhuc suppliciis addicit. Consideret ergo uir sanctus, proiectus huc unde homo ceciderit, atque hunc post ista peccantem quo adhuc iustitia iudicantis rapit; et cunctas a se desideriorum temporalium turbas eiciat se que in magna mentis solitudine abscondat dicens: a facie manus tuae solus sedebam quoniam comminatione replesti me. Ac si aperte dicat: dum considero quid iam per iudicii experimentum patior, a tumultu desideriorum temporalium trepidus mentis secessum peto quia et adhuc acrius illa quae minaris, aeterna supplicia formido. Bene ergo de regibus atque consulibus dicitur: qui aedificant sibi solitudines. Quia hi qui et se bene regere et consulere aliis sciunt, quoniam praesentari interim illi intimae quieti non possunt, hanc apud semetipsos per studium tranquillae mentis imitantur. Sequitur: cum principibus qui possident aurum et replent domus suas argento. Quos alios principes nisi sanctae ecclesiae rectores uocat, quos indesinenter in loco praedicatorum praecedentium diuina dispensatio subrogat? De quibus eidem ecclesiae psalmista ait: pro patribus tuis nati sunt tibi filii; constitues eos principes super omnem terram. Quid uero aurum, nisi sapientiam appellat? De qua per salomonem dicitur: thesaurus desiderabilis requiescit in ore sapientis. Aurum nempe sapientiam uidit quam thesaurum uocauit. Quae et recte auri appellatione signatur quia sicut auro temporalia, ita sapientia bona aeterna mercantur, si aurum sapientia non esset, nequaquam laodiceae ecclesiae ab angelo diceretur: suadeo tibi emere a me aurum ignitum. Aurum quippe emimus cum accepturi sapientiam, prius oboedientiam praebemus. Ad quem uidelicet nos contractum bene quidam sapiens excitat dicens: concupisti sapientiam. Serua mandata et dominus praebet illam tibi. Quid autem per domus nisi conscientiae designantur? Vnde sanato cuidam dicitur: uade in domum tuam. Ac si aperte audiat: post exterius miraculum ad conscientiam reuertere et qualem te intrinsecus deo debeas exhibere, perpende. Quid etiam per argentum, nisi eloquia diuina figurantur? De quibus per psalmistam dicitur: eloquia domini, eloquia casta, argentum igne examinatum. Eloquium domini argentum igne examinatum dicitur quia sermo dei si in corde figitur, tribulationibus probatur. Vir igitur sanctus spiritu aeternitatis plenus quaeque futura sunt colligat; et quos longe post uentura saecula gignerent, laxato mentis sinu comprehendat; et magna admiratione consideret cum quibus electis sine labore in aeternitate quiesceret, si per appetitum superbiae nemo peccasset; et dicat: nunc enim dormiens silerem et somno meo requiescerem cum regibus et consulibus terrae qui aedificant sibi solitudines, aut cum principibus qui possident aurum, et replent domus suas argento. Quia enim si parentem primum nulla peccati putredo corrumperet, nequaquam ex se filios gehennae generaret; sed hi qui nunc per redemptionem saluandi sunt soli ab illo electi nascerentur, eosdem electos aspiciat, atque cum eis quomodo quiescere potuisset intendat. Videat sanctos apostolos sic susceptam ecclesiam regere ut ei praedicationis uerbo non desinant consultum praebere eos que reges et consules appellet. Videat post hos in eorum loco rectores exsurgere, qui et sapienter uiuendo aurum possideant et aliis recta praedicando, argento sacrae locutionis enitescant, eos que principes repletis conscientiarum domibus auro et argento diuites memoret. Sed quia aliquando prophetico spiritui nequaquam sufficit ut uentura praeuideat, nisi cordi prophetantis etiam praeterita et antiqua repraesentet, sanctus uir infra supra que oculos aperit et non solum uentura conspicit, sed etiam transacta ad memoriam reducit. Nam protinus adiungit: aut sicut abortiuum absconditum non subsisterem; uel qui concepti non uiderunt lucem. Abortiuum quia ante plenum tempus oritur, exstinctum protinus occultatur. Quos igitur sanctus uir alios abortiuos uocat, cum quibus se quiescere potuisse considerat, nisi electos quosque qui ab ipso mundi primordio ante redemptionis tempus exorti sunt, et tamen huic mundo semetipsos mortificare curauerunt? Qui conscriptae legis tabulas non habentes quasi ab utero mortui sunt, quia auctorem suum naturali lege timuerunt; et cum uenturum mediatorem crederent studuerunt summopere, mortificandis uoluptatibus, etiam quae scripto non acceperant praecepta seruare. Tempus itaque illud quod iuxta mundi initium mortuos huic saeculo patres nostros protulit quasi abortiui uterus fuit. Ibi namque abel qui occidenti se fratri restitisse non legitur. Ibi enoch qui talem se exhibuit, ut ambulaturus cum domino transferretur. Ibi noe qui per hoc quod diuino examini placuit in mundum mundo superstes fuit. Ibi abraham qui dum peregrinus est saeculo, factus est amicus deo. Ibi isaac qui caligantibus carnis oculis, per aetatem quidem praesentia non uidit, sed per uirtutem prophetici spiritus in futuris etiam saeculis magna uidendi luce radiauit. Ibi iacob qui iram fratris humiliter fugit, clementer edomuit; qui prole quidem fecundus exstitit, sed tamen spiritus ubertate fecundior, eamdem prolem sub prophetiae suae uinculis astrinxit. Bene autem abortiuum hoc absconditum dicitur quia a mundi primordiis, dum quosdam paucos moyse scribente cognoscimus, pars nobis maxima humani generis occultatur. Neque enim tot iustos solummodo usque ad acceptam legem exstitisse credendum est, quot moyses breuissima descriptione perstrinxit. Quia ergo a mundi primordio edita multitudo bonorum ex magna parte notitiae nostrae subtrahitur, abortiuum hoc absconditum uocatur. Quod et non substitisse dicitur, quia enumeratis paucis eorum frequentia nullo apud nos memoriae scripto retinetur. Recte uero additur: uel qui concepti non uiderunt lucem. Hi namque qui post acceptam legem in hoc mundo nati sunt, auctori suo eiusdem legis sunt admonitione concepti. Sed tamen concepti lucem minime uiderunt quia ad aduentum incarnationis dominicae, quamuis hanc fideliter crederent, peruenire nequiuerunt. Incarnatus quippe dominus dicit: ego sum lux mundi. Atque ipsa lux ait: multi prophetae et iusti desiderauerunt uidere quae uidetis et non uiderunt. Concepti igitur non uiderunt lucem, quia et ad spem uenturi mediatoris apertis prophetarum uocibus excitati, nequaquam potuerunt cernere eius incarnationem. In his itaque conceptus interior formam fidei edidit, sed hanc usque ad apertam uisionem diuinae praesentiae non perduxit quia prius hos a mundo mors interueniens rapuit, quam manifesta mundum ueritas illustrauit. Vir igitur sanctus spiritu aeternitatis plenus, manu cordis cuncta labentia ad memoriam astringit; et quia angusta est omnis creatura creatori per eumdem spiritum, qui nihil in se uel iuxta se aliud, nisi semper esse habet, hoc quod erit, hoc quod praeteriit, conspicit. Ac infra supra que mentis oculum tendit et uenientia uel transacta considerans, ad aeternum esse medullitus inardescit dicens: nunc enim dormiens silerem. Nunc quippe praesentis est temporis. Et quid est stantem semper in praesenti quietem quaerere nisi ad illud cui nihil uenit, nihil praeterit, gaudium aeternitatis anhelare? Quod nimirum ueritas semper esse suum ut nobis, utcumque infunderet, moyse mediante insinuat dicens: ego sum qui sum. Et dices filiis israel: qui est, misit me ad uos. Sed ecce quia labentia conspicit, quia semper praesens gaudium quaerit, quia uenturae lucis memorat, quia electorum eius ordines enumerans pensat: ipsam iam nobis apertius quietem huius lucis insinuet et quid apud illam cotidie de prauorum conuersatione agitur, uerbis manifestioribus demonstret. Sequitur: ibi impii cessauerunt a tumultu et ibi requieuerunt fessi robore. Paulo ante iam diximus quia corda peccantium per hoc quod strepitus desideriorum possidet, grauis cogitationum instigantium tumultus premit. Sed in hac luce quam concepti minime uiderunt, a tumultu suo impii cessare perhibentur, quia nimirum mediatoris aduentum quem patres in lege positi diu praestolati sunt, ad uitae suae requiem populi gentiles inuenerunt; paulo attestante qui ait: quod quaerebat israel hoc non est consecutus, electio autem consecuta est. In hac itaque luce impii a tumultu cessant dum peruersorum mentes ueritate cognita, laboriosa mundi desideria fugiunt et tranquillitati intimi amoris acquiescunt. An non ad cessationem uocat lux ipsa quae ait: uenite ad me omnes qui laboratis et onerati estis et ego uos reficiam; tollite iugum meum super uos et discite a me, quia mitis sum et humilis corde et inuenietis requiem animabus uestris; iugum enim meum suaue est et onus meum leue est? Quid enim graue mentis nostrae ceruicibus imponit qui uitari omne desiderium quod perturbat praecipit? Quid graue subiectis iubet qui declinari laboriosa huius mundi itinera admonet? Attestante autem paulo: christus pro impiis mortuus est. Sed idcirco dignata est pro impiis lux ipsa occumbere ne impii in tenebrarum suarum tumultu remanerent. Contempletur ergo uir sanctus quod lux per incarnationis suae mysterium ex graui labore impios eripit dum ab eorum cordibus desideria prauitatis tergit; contempletur quod conuersi quique quietem quam percipere in aeternitate desiderant, hic iam per tranquillitatem mentis degustant et dicat: ibi impii cessauerunt a tumultu et ibi requieuerunt fessi robore. Omnes enim qui in hoc mundo fortes sunt robore, quasi fortes sunt, non robore defessi. Qui uero in auctoris sui amore roborantur quo magis in concupita dei fortitudine conualescunt, eo a propria uirtute deficiunt, et quo robustius aeterna appetunt eo a temporalibus salubri defectione lassantur. Hinc psalmista amoris sui robore fessus dicebat: defecit in salutari tuo anima mea. In salutari enim dei proficiendo defecerat quia aeternitatis lucem desiderans, a carnis iam fiducia fractus anhelabat. Hinc rursum dicit: concupiuit et defecit anima mea in atria domini. Qui nimirum cum diceret, concupiuit, recte subdidit, et defecit, quia ualde minor est diuinitatis concupiscentia quam non mox etiam proprius sequitur defectus. Qui enim ad appetenda aeternitatis atria accenditur, dignum profecto est ut ab hoc temporalitatis amore lassetur, ut tanto frigescat ab studio saeculi, quanto surgit ardentior in amorem dei. Quem scilicet si perfecte arripit, mundum etiam plene derelinquit; et eo funditus temporalibus moritur quo ad supernam uitam altius afflatu aeternitatis animatur. An non robore suo fessam se inuenerat quae dicebat: anima mea liquefacta est ut locutus est? Quia nimirum mens dum occultae locutionis aspiratione tangitur ab statu suae fortitudinis infirmata, ipso quo absorbetur desiderio liquatur; et inde de apud semetipsam fessam inuenit unde ultra se esse conspicit fortitudinem, quam conscendit. Hinc propheta cum uisionem dei conspexisse se diceret, adiungit: elangui et aegrotaui per dies plurimos; quia cum ad uirtutem mens stringitur a fortitudine propria caro lassatur. Hinc iacob qui angelum tenuit, uno mox pede claudicauit, quia qui uero amore sublimia respicit, iam in hunc mundum duplicibus incedere desideriis nescit. Vno enim pede innititur qui solo dei amore roboratur; et necesse est ut alius marceat, quia mentis uirtute crescente, oportet procul dubio ut carnis fortitudo torpescat. Beatus igitur iob alta fidelium corda respiciat atque perpendat quem sinum intimae quietis inueniunt, dum a uiribus propriis in deum proficiendo lassantur; et dicat: ibi requieuerunt fessi robore. Ac si aperte insinuet dicens: illic requies lucis remunerat quos hic interius recreans prouectus fatigat. Nec mouere debet quod lucem nominans, nequaquam subdidit in hac, sed ibi. Quam enim continere electos conspicit quasi locum nostrum hanc esse deprehendit. Vnde psalmista cum incommutabilitatem aeternitatis aspiceret dicens: tu idem ipse es et anni tui non deficient; hunc electorum locum esse denuntiat subdens: filii seruorum tuorum inhabitabunt ibi. Deus enim qui sine situ omnia continet, nobis ad se uenientibus locus non localis manet. Quem locum dum pertingimus etiam ipsa in hac uita mentis nostrae tranquillitas, quanta fuerit perturbatio uidemus; quia etsi iam iusti in prauorum comparatione quieti sunt in aestimatione tamen quietis intimae omni modo quieti non sunt. Vnde et bene subditur: et quondam uincti pariter sine molestia. Iustos enim quamuis nullus desideriorum carnalium tumultus possideat, duris tamen uinculis eos in hac uita positos suae molestia corruptionis ligat. Scriptum quippe est: corpus quod corrumpitur, aggrauat animam et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Eo itaque ipso quo adhuc mortales sunt, corruptionis suae pondere grauantur et astricti molestia uincti sunt, quia in illa adhuc libertate uitae incorruptibilis non exsurgunt. Aliud namque de mente, aliud de corpore tolerant et contra semetipsos cotidie in interno certamine exsudant. Annon duro molestiae uinculo ligantur quorum nimirum mens sine labore in ignorantia soluitur et non nisi cum studio laboris eruditur? Coacta erigitur, libens iacet, ab infimis uix leuatur, et tamen eleuata protinus labitur. Semetipsam laboriose uincendo, superna conspicit; sed reuerberata lumen quod se irradiauerat, refugit. Annon duro molestiae uinculo ligantur quos cum accensus spiritus ad sinum pacis intimae pleno desiderio pertrahat, feruenti certamine caro perturbat? Quae etsi iam ante faciem uelut ex aduerso acie erecta non obuiat, adhuc tamen a mentis dorso quasi captiua submurmurat; et quamuis timendo sed tamen turpi strepitu in corde speciem pulchrae quietis foedat. Electi igitur etsi ualenter omnia superant, cum securitatem pacis internae desiderant, grauis eis est molestia, adhuc habere quod uincant. Qui his exceptis, ea etiam uincula sustinent quae grauis exterius necessitas astringit. Esurire quippe sitire, lassescere, uincula corruptionis sunt, quae scilicet solui nequeunt, nisi cum in illa immortalitatis gloria nostra mortalitas permutatur. Replemus etenim refectionibus corpus ne extenuatum deficiat; extenuamus abstinentia ne nos repletum premat. Vegetamus hoc motibus ne situ immobilitatis intereat; sed citius hoc collocando sistimus ne ipsa sua uegetatione succumbat. Adiumento hoc uestium tegimus ne frigus interimat, et quaesita adiumenta proicimus ne calor exurat. Tot igitur diuersitatibus occurrentes quid agimus nisi corruptibilitati seruimus, ut saltim multiplicitas impensi obsequii corpus sustineat, quod anxietas infirmae mutabilitatis grauat? Vnde bene per paulum dicitur: uanitati enim creatura subiecta est non uolens, sed propter eum qui subiecit in spe; quia et ipsa creatura liberabitur a seruitute corruptionis, in libertate gloriae filiorum dei. Vanitati quippe creatura non uolens subditur quia homo, qui ingenitae constantiae statum uolens deseruit, pressus iustae mortalitatis pondere, nolens mutabilitatis suae corruptioni seruit. Sed creatura haec tunc a seruitute corruptionis eripitur cum ad filiorum dei gloriam incorrupta resurgendo subleuatur. Hic itaque electi molestia uincti sunt quia adhuc corruptionis suae poena deprimuntur. Sed cum corruptibili carne exuimur, quasi ab his quibus nunc astringimur, molestiae uinculis relaxamur. Praesentari namque iam deo cupimus sed adhuc mortalis corporis obligatione praepedimur. Iure ergo uincti dicimur quia adhuc incessum nostri desiderii ad deum liberum non habemus. Vnde bene paulus aeterna desiderans, sed tamen adhuc corruptionis suae sarcinam nam portans uinctus clamat: cupio dissolui et cum christo esse. Dissolui enim non quaereret nisi se procul dubio uinctum uideret. Haec autem uincula quia certissime rumpenda in resurrectione conspexerat, iam quasi rupta gaudebat propheta cum diceret: dirupisti uincula mea, tibi sacrificabo hostiam laudis. Contempletur itaque uir sanctus quod conuersos peccatores lux interna recipiat, et dicat: ibi impii cessauerunt a tumultu. Contempletur quod sancti desiderii exercitatione fatigati, altius in illo intimo sinu requiescant et dicat: et ibi requieuerunt fessi robore. Contempletur quod cunctis simul corruptionis suae uinculis absoluti, ad illa libertatis gaudia incorrupta perueniant et dicat: et quondam uincti pariter sine molestia. Bene autem dicitur: quondam uincti, quia dum illa semper praesens laetitia cernitur, omne quod erit et defluit quasi praeteritum iam uidetur. Dum enim rerum finis attenditur omne quod praeterit, quasi iam fuisse pensatur. Sed omnes hi quos illuc quies interna suscipiet, hic interim quid egerint narret. Sequitur: non exaudierunt uocem exactoris. Quis alius debet nomine exactoris intellegi nisi importunus ille persuasor, qui humano generi semel nummum deceptionis contulit, et ab hoc cotidie expetere mortis debitum non desistit? Qui in paradiso homini peccati pecuniam commodauit; sed iniquitate crescente hanc cotidie cum usuris exigit. De hoc exactore in euangelio ueritas dicit: et iudex tradet te exactori. Huius igitur exactoris uox est tentatio miserae suggestionis. Audimus autem uocem exactoris cum eius tentatione pulsamur, sed non exaudimus si pulsanti resistimus. Audit enim qui tentationem sentit; exaudit uero qui tentationi consentit. Dicatur itaque de iustis: non exaudierunt uocem exactoris, quoniam suggestionem eius etsi audiunt quia tentantur; non exaudiunt quia consentire contemnunt. Sed quia quod ualde mens amat etiam in sermone saepius replicat beatus iob, quia internae pacis frequentiam diligens conspicit, descriptioni eius iterum seruit dicens: paruus et magnus ibi sunt et seruus liber a domino suo. Quia in hac uita nobis est discretio operum, erit in illa procul dubio discretio dignitatum ut quo hic alius alium merito superat, illic alius alium retributione transcendat. Vnde in euangelio ueritas dicit: in domo patris mei mansiones multae sunt. Sed in eisdem multis mansionibus erit aliquo modo ipsa retributionum diuersitas concors, quia tanta uis in illa pace nos sociat ut quod in se quisque non acceperit, hoc se accepisse in alio exsultet. Vnde et non aeque laborantes in uineam, aeque cuncti denarium sortiuntur. Et quidem apud patrem mansiones multae sunt et tamen eumdem denarium dispares laboratores accipiunt; quia una cunctis erit beatitudo laetitiae quamuis non una sit omnibus sublimitas uitae. Paruum et magnum in hac luce conspexerat qui ex uoce capitis dicebat: imperfectum meum uiderunt oculi tui, et in libro tuo omnes scribentur. Paruum et magnum conspexerat cum dicebat: benedixit omnes timentes se dominus, pusillos cum maioribus. Bene autem subditur: et seruus liber a domino suo. Scriptum quippe est: omnis qui peccat seruus est peccati; quia nimirum quisquis se prauo desiderio subicit, iniquitatis dominio dudum libera mentis colla supponit. Sed huic domino contradicimus cum iniquitati quae nos ceperat, reluctamur; cum consuetudini uiolentae resistimus et desideria peruersa calcantes contra hanc ius nobis libertatis ingenitae uindicamus; cum culpam paenitendo percutimus et maculas sordium fletibus lauamus. Plerumque autem iam quidem mens quod peruerse egisse se meminit deplorat; iam praue acta non solum deserit sed amarissimis etiam lamentis punit; sed tamen dum eorum quae egit reminiscitur graui de iudicio pauore terretur. Iam se perfecte conuertit, sed adhuc se perfecte in securitate non erigit quia dum quanta sit districtio extremi examinis pensat, inter spem ac formidinem sollicita trepidat, quia iustus iudex ueniens, quid de perpetratis reputet, quid relaxet, ignorat. Nam quam praua commiserit, meminit; sed an commissa digne defleuerit nescit; ac ne culpae immanitas modum paenitentiae transeat, metuit. Et plerumque culpam iam ueritas relaxat sed mens afflicta adhuc de uenia, dum ualde sibi est sollicita, trepidat. Seruus ergo hic iam fugit dominum sed liber non est, quia peccatum suum homo iam corrigendo et paenitendo deserit sed tamen adhuc districtum iudicem de eius retributione pertimescit. Ibi ergo seruus a domino liber erit, ubi iam de peccati uenia dubietas non erit, ubi iam securam mentem culpae suae memoria non addicit, ubi non sub reatu animus trepidat sed de eius indulgentia libere exsultat. Sed si nulla ibi homo peccati sui memoria tangitur, ereptum se unde gratulatur? Aut quomodo largitori gratias refert de uenia quam accepit, si interueniente obliuione transactae nequitiae, esse se poenae debitorem nescit? Neque enim neglecte praetereundum est quod psalmista ait: misericordias tuas domine, in aeternum cantabo. Quomodo enim dei misericordias in aeternum cantat si se fuisse miserum ignorat? Et si miseriae transactae non meminit, unde largitati misericordiae laudes reddit? Sed rursum quaerendum est quomodo electorum mens perfecta esse in beatitudine poterit si hanc inter gaudia memoria sui reatus tangit? Aut quomodo perfectae lucis clarescit gloria quam reducta ad animum obumbrat culpa? Sed sciendum est quia sicut saepe nunc tristium laeti reminiscimur, ita tunc transactae nequitiae sine laesione nostrae beatitudinis recordamur. Plerumque enim incolumitatis tempore ad memoriam dolores praeteritos sine dolore reducimus; et quo aegros recolimus eo nos incolumes plus amamus. Erit ergo et in illa beatitudine culpae memoria, non quae mentem polluat sed quae nos laetitiae altius astringat; ut dum doloris sui animus sine dolore reminiscitur, et debitorem se medico uerius intellegat, et eo magis acceptam salutem diligat quo de molestia meminit, quid euasit. In illa itaque laetitia sic tunc sine taedio mala nostra conspicimus sicut nunc in luce positi, sine ulla cordis caligine animo tenebras uidemus; quia etsi obscurum est quod mente cernimus de iudicio est hoc luminis, non de passione caecitatis. Et in aeternum ergo laudem misericordiae largitori nostro referimus et nequaquam miseriae conscientia grauamur; quia dum mala nostra sine aliquo mentis malo respicimus et numquam erit quod corda laudantium de transactis iniquitatibus polluat et semper erit quod haec ad laudem liberatoris accendat. Quia ergo internae lucis requies sic in se magnos subleuat ut tamen nec paruulos derelinquat, dicatur recte: paruus et magnus ibi sunt. Quia autem sic ibi conuersi peccatoris animus culpae suae memoria tangitur ut tamen nulla eiusdem memoriae confusione deprimatur, congrue subiungitur: et seruus liber a domino suo. LIBER 5 Cum ualde occulta sint diuina iudicia, cur in hac uita nonnumquam bonis male sit, malis bene, tunc occultiora sunt cum et bonis hic bene est et malis male. Nam cum bonis male est, malis bene, hoc fortasse deprehenditur quia et boni, si qua deliquerunt, hic recipiunt ut ab aeterna plenius damnatione liberentur; et mali bona quae pro hac uita faciunt, hic inueniunt ut ad sola in posterum tormenta pertrahantur. Vnde et ardenti in inferna diuiti dicitur: memento fili quia recepisti bona in uita tua, et lazarus similiter mala. At cum bonis hic bene est et malis male, incertum ualde fit utrum boni idcirco bona accipiant, ut prouocati ad aliquid melius crescant; an iusto latenti que iudicio hic suorum operum remunerationem percipiant ut a praemiis uitae sequentis inanescant; et utrum malos idcirco aduersa feriant, ut ab aeternis suppliciis corrigentia defendant; an hic eorum poena incipiat ut quandoque complenda eos ad ultima gehennae tormenta perducat. Quia ergo inter diuina iudicia graui incertitudinis suae caligine humana mens premitur, sancti uiri cum sibi suppetere prospera huius mundi conspiciunt, pauida suspicione turbantur. Timent enim ne hic laborum suorum fructus recipiant; timent ne quod diuina iustitia latens in eis uulnus aspiciat et exterioribus eos muneribus cumulans, ab intimis repellat. Cum uero taciti cogitant quod nec bona agunt nisi ut soli domino placeant, nec in ipsa affluentia suae prosperitatis exsultant, minus quidem de prosperis occulta contra se iudicia metuunt sed tamen eadem prospera, quia se ab intima intentione praepediunt, aegre ferunt. Et moleste praesentis uitae blandimenta tolerant quia per haec se utcumque tardari in interno desiderio non ignorant. Plus enim in hoc mundo honor quam despectio occupat et magnis prosperitatis sublimitas quam necessitatis aduersitas grauat. Per hanc namque nonnumquam cum homo exterius premitur, ad concupiscenda quae intus sunt liberior relaxatur. Per illam uero animus, dum multis parere cogitur, a desiderii sui cursu retinetur. Vnde fit ut sancti uiri magis in hoc mundo prospera quam aduersa formident. Sciunt namque quia mens dum blanda occupatione premitur, aliquando libens ad exteriora deriuatur. Sciunt quia saepe sic hanc clandestina cogitatio decipit ut quomodo permutetur ignoret. Pensant autem quae sint aeterna bona quae cupiunt et cognoscunt quam nihil sit omne quod blandum temporaliter arridet; cuncta que huius mundi prospera mens eorum eo aegre tolerat, quo supernae felicitatis est amore sauciata tanto que magis in praesentis dulcedinis aspernatione erigitur, quando hanc conspicit quia furtiue sibi in aeternae gloriae despectu blanditur. Vnde beatus iob cum supernam requiem contemplatus diceret: paruus et magnus ibi sunt et seruus liber a domino suo. Ilico adiungit: quare data est misero lux? In scriptura sacra nonnumquam lucis appellatione prosperitas, noctis autem nomine huius mundi aduersitas designatur. Vnde et per psalmistam dicitur: sicut tenebrae eius, ita et lumen eius. Quia enim sancti uiri ita prosperitatem saeculi despicientes calcant, sicut et aduersitatem eius calcantes tolerant per magnam mentis celsitudinem mundi sibi et aduersa et prospera substernentes dicunt: sicut tenebrae eius, ita et lumen eius. Ac si apertius dicant: sicut intentionis nostrae fortitudinem eius tristia non premunt, ita hanc nec blanda corrumpunt. Sed quia haec ut diximus, bonorum mentem etiam cum non subleuant, perturbant sancti uiri, qui se in huius exsilii aerumna miseros agnoscunt, clarescere in eius prosperitate refugiunt. Vnde bene nunc dicitur: quare data est misero lux? Lux enim miseris datur quando hi qui sublimia contemplantes, esse se in hac peregrinatione miseros agnoscunt, claritatem transitoriae prosperitatis accipiunt. Et cum ualde defleant quia tarde ad patriam redeunt, tolerare insuper honoris onera compelluntur. Amor eos aeternorum conterit et gloria de temporalibus arridet. Qui dum cogitant quae sint quae in infimis tenent, et quae sint quae de sublimibus non uident; quae sint quae se in terra fulciunt, quae autem de caelestibus perdiderunt, prosperitatis suae maerore mordentur; quia etsi uident nequaquam se ab ea funditus opprimi, pensant tamen sollicite cogitationem suam in amore domini et in eius dispensatione partiri. Vnde bene cum dicit: quare data est misero lux? Protinus adiungit: et uita his qui in amaritudine animae sunt. In amaritudine quippe animae sunt omnes electi, quia uel punire flendo non desinunt quae deliquerunt, uel graui se maerore afficiunt, quia longe huc a facie conditoris proiecti, adhuc in aeternae patriae gaudiis non sunt. De quorum corde bene per salomonem dicitur: cor quod nouit amaritudinem animae suae in gaudio illius non miscebitur extraneus. In amaritudine namque sunt et corda reproborum quia ipsis etiam prauis suis desideriis affliguntur; sed eamdem amaritudinem nesciunt quia pensare quod tolerant, sponte sua excaecati non possunt. At contra cor bonorum amaritudinem suam nouit, quia aerumnam exsilii, qua proiectus laceratur, intellegit; et quam sint tranquilla quae perdidit, quam confusa in quibus cecidit, sentit. Sed hoc amaricatum cor ad gaudium suum quandoque reducitur, atque in eius gaudio extraneus non miscetur; quia is qui nunc ab hoc maerore cordis foras se per desideria elicit, seclusus tunc ab illa intima eius sollemnitate remanebit. Hi itaque qui in amaritudine animae sunt, mori mundo funditus concupiscunt; ut sicut in saeculo ipsi nil appetunt, ita iam a saeculo nulla obligatione teneantur. Et plerumque contingit ut iam homo mundum mente non teneat, sed tamen mundus hominem occupationibus astringat. Et ipse quidem mundo iam mortuus est sed ipsi mundus adhuc mortuus non est. Quasi enim uiuus adhuc mundus eum conspicit, dum alio intentum in suis actionibus rapere contendit. Vnde bene paulus, cum et ipse saeculum perfecte despiceret et talem se factum uideret quem iam hoc saeculum concupiscere omnino non posset, ruptis huius uitae uinculis liber dicit: mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Mundus quippe ei crucifixus fuerat quia hunc cordi suo iam mortuum non amabat. Sed et se ipsum mundo crucifixerat quia talem se ei exhibere studuit, ut ab eo quasi mortuus concupisci non posset. Si enim uno in loco sint mortuus et uiuens, etsi mortuus uiuum non uidet, uiuus tamen mortuum uidet; si uero utrique sint mortui, alter alterum nequaquam uidet. Ita qui iam mundum non amat, sed tamen ab illo uel non uolens amatur, etsi ipse uelut mortuus mundum non uidet, hunc tamen mundus adhuc non mortuus uidet. Si uero nec ipse in amore retinet, nec rursum a mundi amore retinetur, uicissim sibi utrique exstincti sunt; quia dum alter alterum non appetit quasi mortuum mortuus non attendit. Quia igitur paulus nec mundi gloriam quaerebat, nec a mundi gloria ipse quaerebatur, et se mundo et mundum sibi crucifixum esse gloriatur. Quod quia multi appetunt sed tamen usque ad culmen exstinctionis omni modo non assurgunt, recte gementes dicunt: quare data est misero lux, et uita his qui in amaritudine animae sunt? Vita quippe amaricatis datur huius mundi gloria tristibus gementibus que tribuitur. In qua nimirum uita poena se ualidissimi timoris afficiunt, quia etsi ipsi mundum non tenent, adhuc tamen tales se esse metuunt qui a mundo teneantur; quia nisi ei quantulumcumque uiuerent, hos ad usum suum procul dubio non amaret. Mare enim uiua corpora in semetipso retinet; nam mortua extra se protinus expellit. Sequitur: qui exspectant mortem et non uenit. Desiderant quippe mortificare se funditus atque ab omni uita gloriae temporalis exstinguere; sed occultis saepe dei iudiciis uel praeesse in regimine, uel occupari iniunctis honoribus compelluntur, atque inter haec mortificationem plenissimam indesinenter exspectant. Sed exspectata mors non uenit quia eorum usus temporali gloriae etiam nolens uiuit, quam tamen prae diuino timore tolerant. Et intus quidem seruant desiderium pietatis, foris autem explent ministerium ordinis; quatenus nec a perfectione per intentionem recedant, nec dispositioni conditoris per superbiam contradicant. Mira enim diuinitatis pietate agitur, cum is qui perfecto corde ad contemplationem tenditur, humanis ministeriis occupatur; ut et multis infirmioribus eius mens perfecta proficiat et quo se ipse imperfectum respicit, inde ad humilitatis culmen perfectior assurgat. Nonnumquam etenim sancti uiri unde desideriorum suorum detrimenta tolerant, inde maiora lucra, conuersis aliis, reportant; quia dum eis uacare ut appetunt non licet, rapere se cum alios, quibus admiscentur, libet. Fit ergo mira dispositione pietatis ut unde se destructiores aestimant, inde locupletiores ad caelestis patriae constructionem surgant. Nonnumquam uero idcirco ad concepta desideria minime perueniunt, ut ipsa interueniente tarditate, ad eadem desideria laxato mentis sinu dilatentur; et quae extenuari fortasse impleta poterant, magna dispositione agitur ut repulsa crescant. Sic quippe mortificari appetunt, ut iam perfecte si liceat, conditoris sui faciem contemplentur. Sed eorum desiderium differtur ut proficiat; et tarditatis suae sinu nutritur ut crescat. Vnde bene sponsa in sponsi sui desiderio anhelans clamat: in lectulo meo per noctes quaesiui quem diligit anima mea; quaesiui illum et non inueni. Abscondit se sponsus cum quaeritur ut non inuentus ardentius quaeratur; et differtur quaerens sponsa ne inueniat, ut tarditate sua capacior reddita multiplicius quandoque inueniat quod quaerebat. Vnde beatus iob cum diceret: exspectant mortem et non uenit, ut hoc quaerentium desiderium subtilius explere, ilico adiungit: quasi effodientes thesaurum. Omnes namque qui fodiendo thesaurum quaerunt, cum fodere altius coeperint, ad laborem instantius inardescunt. Quia quo se thesauro abscondito iam iam que appropinquare aestimant, eo in effossione enixius laborant. Qui igitur plene mortificationem suam appetunt quasi effodientes thesaurum quaerunt; quia quanto fiunt uiciniores ad finem, tanto se exhibent ardentiores in opere. Laborando ergo non deficiunt, sed magis ad usum laboris crescunt; quia quo iam praemia propinquiora considerant eo in opere delectabilius exsudant. Vnde bene paulus quibusdam absconditum aeternae patriae thesaurum quaerentibus dicit: non deserentes collectionem nostram, sicut est consuetudinis quibusdam, sed consolantes et tanto magis, quanto uideritis appropinquantem diem. Laborantem quippe consolari, est pariter in labore persistere, quia subleuatio laboris est uisio collaborantis; sicut cum in itinere comes iungitur, uia quidem non abstrahitur, sed tamen de societate comitis labor itineris leuatur. Dum itaque paulus consolantes se in labore quaereret, adiunxit dicens: tanto magis quanto uideritis appropinquantem diem. Ac si diceret: eo labor crescat, quo ipsa iam praemia laboris appropinquant; uelut si aperte dicat: thesaurum quaeritis? Sed eo fodere ardentius debetis, quo iam iuxta quaesitum aurum fodiendo peruenistis. Quamuis hoc quod dicitur: exspectant mortem et non uenit, quasi effodientes thesaurum, intellegi et aliter potest. Quia enim perfecte mundo mori non possumus, nisi intra mentis nostrae inuisibilia a uisibilibus abscondamur, recte hi qui mortificationem suam appetunt, thesaurum effodientibus comparantur. Mundo enim per inuisibilem sapientiam morimur, de qua per salomonem dicitur: si quaesieris illam quasi pecuniam et sicut thesauros effoderis eam. Sapientia quippe in rerum superficie non iacet quia in inuisibilibus latet. Et tunc mortificationem nostram sapientiam contingentes apprehendimus, si relictis uisibilibus in inuisibilibus abscondamur; si sic hanc cor effodientes, quaerimus ut omne quod terrenum mens cogitat, a semetipsa, manu sanctae discretionis eiciat, et thesaurum uirtutis quod se latebat, agnoscat. Facile enim in se thesaurum inuenit, si eam quae se male presserat molem a se terrenae cogitationis repellit. Quia autem quaesitam mortem sicut thesaurum dicit, recte subiungit: gaudent que uehementer cum inuenerint sepulcrum. Sicut enim sepulcrum locus est quo absconditur corpus, ita diuina contemplatio quoddam sepulcrum mentis est quo absconditur anima. Quasi enim huic adhuc mundo uiuimus, cum mente in eum foras uagamur; sed mortui in sepulcro abscondimur, cum mortificati exterius in secreto internae contemplationis celamur. Sancti igitur uiri ab importunitate desideriorum temporalium, a tumultu inutilium curarum, a clamore perstrepentium perturbationum, semetipsos sacri uerbi gladio mortificare non desinunt, atque intus ante dei faciem in sinu mentis abscondunt. Vnde recte per psalmistam dicitur: abscondes eos in abdito uultus tui, a conturbatione hominum. Quod quamuis perfecte postmodum fiat, etiam nunc ex magna parte agitur, cum a temporalium desideriorum tumultibus delectatione in interiora rapiuntur, ut mens eorum dum in amorem dei tota tenditur, nulla inutili perturbatione laceretur. Hinc est quod paulus per contemplationem mortuos et quasi in sepulcro absconditos discipulos uiderat, quibus dicebat: mortui enim estis et uita uestra abscondita est cum christo in deo. Qui ergo mortem quaerit, gaudet dum sepulcrum inuenit, quia qui mortificare se appetit, ualde ad inuentam requiem contemplationis hilarescit; ut exstinctus mundo lateat et cunctis exteriorum rerum perturbationibus intra sinum se intimi amoris abscondat. Si uero ad hoc quod thesaurus effodi dicitur, etiam sepulcri inuentio subinfertur, hoc necesse est ut intentio nostra conspiciat quod antiqui mortuos cum diuitiis obruebant. Qui igitur thesaurum quaerit, gaudet cum sepulcrum inuenit, quia sapientiam perquirentes, cum sacrae scripturae paginas uoluimus, cum exempla praecedentium perscrutamur, quasi ex sepulcro gaudium sumimus, quia mentis diuitias apud mortuos inuenimus; qui quia huic mundo perfecte exstincti sunt in occulto cum diuitiis requiescunt. Sepulcro ergo diues efficitur qui per exempla iustorum in contemplationis uirtute subleuatur. Sed cum requirens dicat: quare data est misero lux? Cur hoc ipsum requirere praesumat, insinuat dicens: uiro cuius abscondita est uia, et circumdedit eum deus tenebris. Via enim sua uiro abscondita est, quia etsi iam in qua sit uitae qualitate considerat, adhuc tamen ad quem finem tendat, ignorat. Etsi iam superna appetit, etsi plenis haec desideriis quaerit, adhuc si in eisdem desideriis permaneat, nescit. Peccata quippe deserentes ad iustitiam tendimus; et unde uenimus, nouimus; sed quo perueniamus, ignoramus. Quid hesterna die fuimus, scimus; sed quid contingat crastina nos esse, nescimus. Via ergo sua uiro abscondita est quia sic pedem ponit operit, ut tamen praeuidere nequeat exitum consummationis eius. Est autem et alia uiae nostrae absconsio quia nonnumquam ea ipsa quae recte nos agere credimus, an in districti iudicis examine recta sint, ignoramus. Saepe enim, sicut et longe superius diximus, opus nostrum causa damnationis est et prouectus putatur esse uirtutis. Saepe unde placari iudex creditur, inde ad irascendum placidus instigatur salomone attestante, qui ait: est uia quae uidetur hominibus recta; nouissima autem eius ducunt ad mortem. Vnde sancti uiri cum mala superant, sua etiam bene gesta formidant, ne cum bona agere appetunt de actionis imagine fallantur, ne pestifera tabes putredinis sub boni specie lateat coloris. Sciunt enim quia corruptionis adhuc pondere grauati, diiudicare bona subtiliter nesciunt. Et cum ante oculos extremi examinis regulam deducunt, haec ipsa in se nonnumquam et quae approbant metuunt. Et tota quidem mente interna desiderant, sed tamen de incertitudine operum trepidi quo gradiuntur ignorant. Vnde bene postquam dictum est: quare data est misero lux? Adiungitur: uiro, cuius abscondita est uia. Ac si dicatur: cur huius uitae successus accipit qui sub qua sit aestimatione iudicis iter sui operis nescit? Bene autem subditur: et circumdedit eum deus tenebris. Tenebris namque homo circumdatur quia quamuis caelesti desiderio ferueat, quid de semetipso sit dispositum intrinsecus, ignorat. Et ualde metuit ne quid sibi in iudicio obuiet, quod se de se nunc in desiderio boni feruoris latet. Tenebris homo circumdatur quia ignorantiae suae caligine premitur. An tenebris circumdatus non est qui plerumque praeteritorum non meminit, futura non inuenit, praesentia uix cognoscit? Tenebris se circumdatum quidam sapiens uiderat, cum dicebat: quae in prospectu sunt, inuenimus cum labore; et quae in caelis sunt, quis inuestigabit? His se tenebris propheta circumdatum uidit, cum dispositionis intimae penetrare interna non potuit dicens: posuit tenebras latibulum suum. Auctor enim noster, quia nobis in hoc exsilio deiectis, lucem suae uisionis abstulit, sese nostris oculis quasi in tenebrarum latibulo abscondit. Quas nimirum caecitatis nostrae tenebras cum studiose conspicimus, mentem ad lamenta prouocamus. Flet enim caecitatem quam foris patitur si humiliter meminit quod in interioribus lumine priuatur. Cum que tenebras quibus circumdatur, respicit, splendoris intimi ardenti se desiderio affligit omni que intentionis adnisu semetipsam concutit, et supernam lucem quam condita deseruit, repulsa quaerit. Vnde fit plerumque ut in ipsis piis fletibus illa interni gaudii claritas erumpat; et mens quae in torpore prius caeca iacuerat, ad inspectionem fulgoris intimi suspiriis uegetata conualescat. Vnde bene Sequitur: antequam comedam, suspiro. Comedere namque est animae, supernae lucis contemplationibus pasci. Suspirat ergo antequam comedat quia prius gemitibus tribulationis afficitur, et postmodum contemplationis refectione satiatur. Nisi enim suspiret non comedit; quia qui se in hoc exsilio per desideriorum caelestium lamenta non humiliat, internae patriae gaudia non degustat. A ueritatis enim pabulo ieiuni sunt, qui in hac peregrinationis inopia laetantur. Suspirat autem qui comedit, quia quos amor ueritatis afficit etiam refectio contemplationis pascit. Suspirans propheta comedebat, cum diceret: fuerunt mihi lacrimae meae panes. Luctu enim suo anima pascitur, cum ad superna gaudia flendo subleuatur, et intus quidem doloris sui gemitus tolerat; sed eo refectionis pabulum percipit quo uis amoris per lacrimas emanat. Vnde et eamdem lacrimarum uim adhuc beatus iob sequitur, subdens: et quasi inundantes aquae, sic rugitus meus. Aquae cum inundant cum impetu ueniunt et crescentibus multipliciter uoluminibus, intumescunt. Electi uero dum mentis suae oculis diuina iudicia apponunt, dum de occulta super se sententia trepidant; dum se ad deum peruenire posse confidunt, sed tamen ne non perueniant metuunt, dum praeteritorum suorum recolunt quae deflent, dum quae sibi adhuc futura sunt quia nesciunt, pertimescunt; quasi quaedam in eis aquarum more uolumina colliguntur, quae in maeroris rugitus quasi in subiecta litora defluunt. Vir igitur sanctus uidit quanta sint in lamentis paenitentiae uolumina cogitationum; atque ipsas maeroris undas inundantes aquas uocauit dicens: et quasi inundantes aquae, sic rugitus meus. Nonnumquam uero iusti, sicut et paulo superius diximus, in ipsis bonis operibus positi trepidant, ac ne in eisdem occulto aliquo errore displiceant, continuis lamentis uacant. Quos cum diuina subito flagella corripiunt, auctoris sui se gratiam offendisse suspicantur, quia uel infirmitatibus praepediti, uel amaritudinibus pressi, ad impendenda proximis pia opera non assurgunt. Et cor in lamentum uertitur quia corpus a deuotionis suae ministerio retardatur. Cum que se mercedem non augere considerant, etiam transacta opera displicuisse formidant. Vnde bene beatus iob cum rugitum suum quasi inundantes aquas diceret, ilico adiunxit: quia timor quem timebam euenit mihi, et quod uerebar, accidit. Iusti igitur deflent et pauent, et magnis se lamentis cruciant quia deseri formidant; et quamuis de correctione sua gaudeant, eorum tamen trepidam mentem correctio ipsa perturbat; ne malum quod tolerant non pia percussio disciplinae sit, sed animaduersio iusta uindictae. Quod bene psalmista considerans ait: quis nouit potestatem irae tuae? Potestas quippe diuinae irae nostra non potest mente comprehendi quia eius dispensatio obscuris super nos dispositionibus, saepe unde aestimatur deserere, inde nos recipit. Et unde nos recipere creditur inde derelinquit ut plerumque hoc fiat gratia quod ira dicitur, et hoc aliquando ira sit quod gratia putatur. Nonnullos enim flagella corrigunt, nonnullos ad impatientiae uesaniam perducunt; et alios prospera quia demulcent, ab insania mitigant; alios quia eleuant, funditus ab omni spe conuersionis eradicant. Cunctos autem uitia ad ima pertrahunt sed tamen quidam eo ab his facilius redeunt quo se in eis corruisse altius erubescunt. Et semper uirtutes ad superna subleuant; sed nonnumquam quidam dum tumorem de uirtute concipiunt, per ipsum tramitem ascensionis cadunt. Quia ergo potestas diuinae irae minime cognoscitur in cunctis necesse est ut sine cessatione timeatur. Sequitur: nonne dissimulaui? Nonne tacui? Nonne quieui? Et uenit super me indignatio. Quamuis quolibet in loco positi, cogitando, loquendo, agendo peccemus, tunc tamen per tria haec animus effrenatius rapitur cum mundi huius prosperitate subleuatur. Nam cum praeire se potestate ceteros conspicit, alta de se elate cogitans sentit. Et cum auctoritati uocis a nullo resistitur, lingua licentius per abrupta diffrenatur. Cum que facere quod libet, licet, iuste sibi omne aestimat licere quod libet. Sed sancti uiri cum mundi huius potestate fulciuntur, tanto sub maiore mentis disciplina se redigunt, quanto sibi per impatientiam potestatis suaderi illicita quasi licentius sciunt. Cor namque a consideranda sua gloria reprimunt, linguam ab immoderata locutione restringunt, opus ab inquietudinis uagatione custodiunt. Saepe enim qui in potestate sunt, ea quae recte faciunt quia elate cogitant, amittunt; dum que se ad cuncta utiles aestimant, etiam impensae utilitatis sibi meritum damnant. Vt enim cuiuslibet facta digniora sint, necesse est ut ei apud se semper indigna uideantur, ne eadem bona actio agentis cor subleuet, et subleuando plus auctorem de elatione deiciat, quam ipsos forte quibus impenditur iuuet. Hinc est enim quod rex babyloniae, dum elata mente apud se uolueret dicens: nonne haec est babylon, quam ego aedificaui? In irrationale animal protinus uersus est. Quod enim factus fuerat perdidit quia humiliter noluit dissimulare quod fecit. Et quia elatione cogitationis se super homines extulit, ipsum quem communem cum hominibus habuit, sensum hominis amisit. Saepe uero qui in potestate sunt, ad subiectorum passim contumelias erumpunt; et hoc quod inuigilantes regimini seruiunt per linguae procacitatem perdunt, minori scilicet formidine iudicis uerba pensantes, quia qui sine causa fratri, fatuum dixerit, gehennae se ignibus addicit. Saepe hi qui in potestate sunt, dum sese et a licitis retinere nesciunt ad illicita opera et inquieta dilabuntur. Solus enim in illicitis non cadit, qui se aliquando et a licitis caute restringit. Qua uidelicet constrictione religatum bene se paulus insinuat dicens: omnia mihi licent sed non omnia expediunt. Atque ut ex ipsa religatione ostenderet in quanta se mentis libertate dilataret, ilico adiunxit: omnia mihi licent sed ego sub nullius redigar potestate. Cum enim mens concepta desideria sequitur, seruire rebus conuincitur quarum amore superatur. Sed paulus cui cuncta licent, sub nullius potestate se redigit quia semetipsum etiam a licitis restringendo, ea quae delectata premerent, despecta transcendit. Beatus igitur iob ut nos erudiat, qualis in potestate fuit innotescat, dicens: nonne dissimulaui? Potestas namque cum habetur et cogitanda est ad utilitatem, et dissimulanda propter tumorem; quatenus is qui ea utitur, et ut prodesse debeat posse se sciat; et ut extolli non debeat posse se nesciat. Qualis uero in ore fuerit, adiungat dicens: nonne silui? Qualis erga illicita opera, adhuc subiciat: nonne quieui? Potest autem silere et quiescere, adhuc subtilius perscrutari. Silere namque est mentem a terrenorum desideriorum uoce restringere. Vis enim magni clamoris est tumultus cordis. Quiescunt quoque qui bene in potestate sunt, cum terrenarum actionum strepitus pro diuino amore intermittendo postponunt; ne sum ima indesinenter occupant, cor funditus a summis cadat. Sciunt enim quia nequaquam mens ad superna attollitur, si curarum tumultibus continue in infimis occupatur. Quid enim de deo occupata obtineat quae de illo apprehendere aliquid etiam uacans laborat. Bene autem per psalmistam dicitur: uacate et uidete quoniam ego sum deus; quia qui uacare deo neglegit, suo sibi iudicio lumen eius uisionis abscondit. Hinc etiam per moysen dicitur et pisces qui pennulas non habent non edantur. Pisces namque qui habent pennulas, saltus dare super aquas solent. Soli ergo in electorum corpore quasi cibus transeunt qui in eo quod imis deseruiunt, aliquando superna conscendere mentis saltibus sciunt, ne semper in profundis curarum lateant et nulla eos amoris summi quasi liberi aeris aura contingat. Qui ergo rebus temporalibus occupantur, tunc bene exteriora disponunt cum sollicite ad interiora refugiunt; cum nequaquam foras perturbationum strepitus deligunt, sed apud semetipsos intus in tranquillitatis sinu requiescunt. Prauae etenim mentes temporalium rerum tumultus intra semetipsas uersare non cessant etiam cum uacant. In cogitatione enim seruant depicta quae amant et quamuis nihil exterius faciant, apud semetipsas tamen sub pondere inquietae quietis elaborant. Quibus si earumdem rerum administrati praebeatur, semetipsas funditus deserunt et fugitiua haec temporalia per intentionis cursum continuis cogitationum passibus sequuntur. Piae autem mentes haec et cum desunt non quaerunt, et grauiter etiam cum adsunt, ferunt quia per exteriorum curam a se exire pertimescunt. Quod bene illa duorum fratrum uita signatur de quibus scriptum est: factus est esau uir gnarus uenandi et homo agricola; iacob autem uir simplex habitabat in tabernaculis. Vel sicut in alia translatione dicitur: habitabat domi. Quid enim per uenationem esau nisi eorum uita figuratur, qui in exterioribus uoluptatibus fusi carnem sequuntur? Qui etiam agricola esse describitur quia amatores huius saeculi tanto magis exteriora incolunt, quanto interiora sua inculta derelinquunt. Iacob uero uir simplex in tabernaculis uel in domo habitare perhibetur quia nimirum omnes, qui in curis exterioribus spargi refugiunt, simplices in cogitatione atque in conscientiae suae habitatione consistunt. In tabernaculis enim aut in domo habitare, est se intra mentis secreta restringere et nequaquam exterius per desideria dissipare, ne dum ad multa foras inhiant, a semetipsis alienatis cogitationibus recedant. Dicat igitur probatur uir et exercitatus in prosperis, dicat: nonne dissimulaui? Nonne silui? Nonne quieui? Vt enim supra diximus sancti uiri, cum eis transitoria prosperitas arridet, fauorem mundi quasi nescientes dissimulant et forti gressu interius hoc unde exterius subleuantur calcant. Silent autem quia nullis prauae actionis clamoribus perstrepunt. Omnis namque iniquitas habet apud secreta dei iudicia uoces suas. Vnde scriptum est: clamor sodomorum et gomorrhaeorum multiplicatus est. Quiescunt uero cum non solum nullo cupiditatum temporalium turbulento appetitu rapiuntur, uerum etiam curis praesentis uitae necessariis immoderatius occupari refugiunt. Sed haec agentes, paterna adhuc flagella sentiunt ut tanto perfectiones ad hereditatem ueniant quanto eos pie feriens disciplina cotidie etiam de minimis purgat. Iusta itaque indesinenter faciunt sed assidue dura patiuntur, quia saepe ipsa nostra iustitia, ad examen diuinae iustitiae deducta, iniustitia est et sordet in districtione iudicis quod in aestimatione fulget operantis. Vnde paulus cum diceret: nihil mihi conscius sum, protinus adiunxit: sed non in hoc iustificatus sum. Qui causam mox cur non sit iustificatur insinuans, ait: qui autem iudicat me, dominus est. Ac si diceret: idcirco in eo quod mihi nihil sum conscius iustificatum me abnego quia ab eo qui me iudicat examinari me subtilius scio. Dissimulanda ergo sunt quae exterius fauent, reprimenda quae interius perstrepunt, declinanda quae quasi necessaria inuoluunt; et tamen in his omnibus adhuc districti examinis flagella metuenda quia et ipsa nostra perfectio culpa non caret, nisi hanc seuerus iudex in subtili lance examinis misericorditer penset. Bene autem subditur: et uenit super me indignatio. Magna quippe arte doctrinae dicturus uerbera praetulit recte facta, ut hinc unusquisque consideret quae peccantes postmodum supplicia maneant, si etiam iustos tam ualida hic flagella castigant. Hinc est enim quod petrus ait: tempus est ut iudicium incipiat de domo dei. Et si iustus uix saluabitur, impius et peccator ubi parebunt? Hinc paulus cum multa in thessalonicensium laude dixisset, protinus adiunxit: ita ut et nos ipsi in uobis gloriemur in ecclesiis dei pro patientia uestra et fide, in omnibus persecutionibus uestris et tribulationibus, quas sustinetis in exemplum iusti iudicii dei. Ac si diceret: dum tot dura toleratis qui tam recta agitis, quid aliud quam iusti dei iudicii exempla datis? Quia ex uestra poena colligendum est quomodo feriat quibus irascitur si sic uos affligi patitur in quibus laetatur; aut quomodo illos percussurus est quibus iustum iudicium exhibet, si etiam uos sic cruciat quos pie redarguens fouet. Prima igitur beati iob locutione terminata, uicissim se amici qui consolaturi uenerant pie eius increpationi subiciunt; dum que ad contentionis uerba prosiliunt, eam pro qua uenerant causam pietatis amittunt. Qui quidem non praua hoc intentione faciunt, sed quamuis affectum percusso exhibeant, percussum tamen nonnisi pro iniquitate crediderunt; dum que intentionem bonam nequaquam locutio cauta subsequitur, ipsa pietatis propositio in transgressionis uitium uertitur. Pensandum namque fuerat cui et quando loquerentur. Iustus quippe erat ad quem uenerant et diuinis uerberibus cinctus. Ex anteacta ergo eius uita debuerant ea quae intellegere non ualebant illius uerba perpendere; et ex flagellis praesentibus non illum redarguere sed de sua uita formidare; se que flagellato iusto non quasi ratiocinando erigere, sed flendo sociare; ut nequaquam se eorum scientia per uerba ostenderet sed loqui recte linguam consolantium magister dolor erudiret. Qui etsi qua forsitan diuersa sentirent, dignum profecto erat ut haec humiliter dicerent ne percusso uulnera per immoderata uerba cumularent. Saepe enim, quia intellegi non ualent, deterioribus displicent uel facta uel dicta meliorum. Sed eo ab eis non temere reprehendenda sunt quo apprehendi ueraciter nequaquam possunt. Saepe aliquid a maioribus dispensatorie agitur quod a minoribus error putatur. Saepe multa a fortibus dicuntur quae infirmi idcirco diiudicant quia ignorant. Quod bene bobus calcitrantibus inclinata illa testamenti arca signauit, quam quia casuram credens leuites erigere uoluit, mox sententiam mortis accepit. Quid est namque mens iusti nisi arca testamenti? Quae gestata bobus calcitrantibus inclinatur, quia nonnumquam etiam qui bene praeest, dum subiectorum populorum confusione concutitur, ad dispensationis condescensionem ex sola dilectione permouetur. Sed in hoc quod dispensatorie agitur, inclinatio ipsa fortitudinis, casus putatur imperitis. Vnde et nonnulli subditi contra hanc manum reprehensionis mittunt sed a uita protinus ipsa sua temeritate deficiunt. Leuites ergo quasi adiuuans, manum tetendit sed delinquens uitam perdidit, quia dum infirmi quique fortium facta corripiunt, ipsi a uiuentium sorte reprobantur. Aliquando etiam sancti uiri quaedam minimis condescendentes dicunt, quaedam uero summa contemplantes proferunt; dum que uim uel condescensionis uel altitudinis nesciunt, audacter haec stulti reprehendunt. Et quid est iustum de sua condescensione uelle corrigere nisi inclinatam arcam superba reprehensionis manu releuare? Quid est iustum de incognita locutione reprehendere nisi motum eius fortitudinis, erroris lapsum putare? Sed perdit uitam qui arcam dei tumide subleuat, quia nequaquam quis sanctorum corrigere recta praesumeret nisi de se prius meliora sensisset. Vnde et leuites isdem recte oza dicitur quod uidelicet robustus domini interpretatur; quia praesumptores quique nisi audaci mente robustos se in domino crederent, nequaquam meliorem facta uel dicta uelut infirma iudicarent. Amici igitur iob dum contra eum quasi in dei defensione prosiliunt, diuini praecepti regulam superbientes excedunt. Cum uero quaedam facta meliorum deterioribus displicent, nequaquam hoc quod mentem mouet, reticendum est sed cum magna humilitate proferendum. Quatenus intentio pie sentientis eo uere seruet formam rectitudinis, quo per iter graditur humilitatis. Et libere ergo dicenda sunt quae sentimus et ualde humiliter promenda quae dicimus, ne et quae recte intendimus, haec elate proferendo non recta faciamus. Paulus auditoribus suis multa humiliter dixerat; sed de ipsa exhortatione humili placare eos adhuc humilius satagebat dicens: rogo autem uos fratres, ut sufferatis uerbum solatii; etenim perpaucis scripsi uobis. Ephesiis quoque mileti ualedicens, afflictis ac gementibus, humilitatem suam ad memoriam reuocat dicens: uigilate, memoria retinentes quoniam per triennium nocte ac die non cessaui cum lacrimis monens unumquemque uestrum. Eisdem rursum per epistolam dicit: obsecro uos, fratres, ego uinctus in domino, ut digne ambuletis uocatione qua uocati estis. Hinc ergo colligat si quando aliquid recte sentit, quanta humilitate debeat magistro loqui discipulus; si ipse magister gentium in his quae cum auctoritate praedicat tam submisse discipulos rogat. Hinc unusquisque colligat, eis a quibus bene uiuendi exempla percepit, hoc quod bene intellegit, quam humiliter dicat; si paulus illis humili se uoce subdidit quos ad uitam ipse suscitauit. Eliphaz autem qui primus amicorum loquitur, quamuis ad consolandum pietate ueniat, humilitatem tamen locutionis deserens, regulam consolationis ignorat. Qui dum loquendi custodiam neglegit, usque ad afflicti contumelias excedit dicens: tigris periit eo quod non haberet praedam. Rugitus leonis et uox leaenae, et dentes catulorum leonum dissipati sunt. Beatum uidelicet iob nomine tigridis, quasi uitio uarietatis notans, per leonis rugitum eisdem terrorem uiri, per leaenae uocem loquacitatem coniugis, per dissipatos uero dentes catulorum leonum destructam filiorum edacitatem signans. Vnde et bene amicorum sensum qui in tumida correptione se extulit, sententia diuina reprehendit, dicens: non estis locuti coram me rectum, sicut seruus meus iob. Sed quaerendum uideo cur paulus illorum sententiis tanta auctoritate utitur, si hae eorum sententiae dominica reprehensione cassantur? Eliphaz quippe uerba sunt quae corinthiis intulit dicens, sicut scriptum est: comprehendam sapientes in astutia eorum. Quomodo ergo quasi praua respuimus, quae paulus ex auctoritate astruit? Aut quomodo attestatione pauli recta putabimus, quae per semetipsum dominus non recta definiuit? Sed utraque haec citius quam non sint diuersa cognoscimus, si eiusdem dominicae sententiae subtilius uerba pensemus; quae nimirum cum diceret: non estis locuti coram me rectum, ilico adiunxit: sicut seruus meus iob. Liquet ergo quia quaedam in eorum dictis recta sunt sed melioris comparatione superantur. Nam inter alia quae irrationabiliter dicunt, multas ad beatum iob fortes sententias proferunt sed comparatae dictis fortioribus uim fortitudinis amittunt. Mira autem sunt multa quae dicunt, nisi in sancti uiri aduersitate dicerentur. In semetipsis igitur magna sunt, sed quia iustum uirum transfigere appetunt, eiusdem magnitudinis pondus perdunt. Quia et quamlibet forte, frustra iaculum mittitur ut dura saxa feriantur; eo namque obtusum longius dissilit quo intortum fortiter uenit. Igitur amicorum dicta licet in quibusdam ualde sint fortia cum tamen sancti uiri fortem uitam feriunt, cunctum sui acuminis mucronem retundunt. Quia ergo et in semetipsis magna sunt sed contra beatum iob nullo modo assumi debuerunt; et paulus haec ex uirtute pensans in auctoritate proferat; et iudex quia incaute prolata sunt ex personae qualitate reprehendat. Sed quia eosdem amicos beati iob haereticorum tenere speciem superius diximus, nunc eorum uerba quomodo haereticis congruant indagemus. Quaedam namque ualde recta sentiunt, sed tamen inter haec ad peruersa dilabuntur. Habent quippe hoc haeretici proprium ut malis bona permisceant; quatenus facile sensui audientis illudant. Si enim semper praua dicerent, citius in sua prauitate cogniti quod uellent, minime persuaderent. Rursum si semper recta sentirent, profecto haeretici non fuissent. Sed dum fallendi arte ad utraque deseruiunt, et ex malis bona inficiunt, et ex bonis mala, ut recipiantur, abscondunt; sicut qui ueneni poculum porrigit, ora poculi dulcedine mellis tangit; dum que hoc quod dulce est primo attactu delibatur, etiam illud quod est mortiferum indubitanter absorbetur. Itaque haeretici permiscent recta peruersis ut ostendendo bona auditores sibi attrahant; et exhibendo mala, latenti eos peste corrumpant. Aliquando tamen praedicatione sanctae ecclesiae atque exhortatione correcti, ab hac sensus sui diuersitate saluantur. Vnde et amici iob reconciliationis suae sacrificium eiusdem sancti uri manibus offerunt, atque ad superni iudicis gratiam uel addicti reuocantur. Quos bene in euangelio illa decem leprosorum mundatio designat. In lepra quippe et pars cutis in fulgorem ducitur et pars in colore sano retinetur. Leprosi itaque haereticos exprimunt quia dum rectis praua permiscent, colorem sanum maculis aspargunt. Vnde et bene ut saluentur, clamant: iesu praeceptor. Quia enim in eius uerbis se errasse significant, hunc saluandi humiliter praeceptorem uocant; cum que ad cognitionem praeceptoris redeunt mox ad formam salutis recurrunt. Sed quia in amicorum dictis praefationem expositionis paulo longius duximus, ipsa iam eorum subtiliter uerba pensemus. Sequitur: C. 4 respondens eliphaz themanites, dixit: si coeperimus loqui tibi, forsitan moleste accipies. Iam superius dicta sunt quae his uocabulorum interpretationibus exprimantur. Quia ergo festine ad indiscussa tendimus prolata replicare deuitamus. Hoc itaque est sollerter intuendum, quod hi qui haereticorum speciem tenent, loqui molliter incohant dicentes: si coeperimus loqui tibi, forsitan moleste accipies. Exasperare quippe haeretici auditores suos in exordio locutionis metuunt, ne uigilanter audiantur eorum que ualde tristitiam declinant, ut neglegentiam capiant. Et paene semper blanda sunt quae proponunt; sed aspera quae prosequendo subinferunt. Vnde et nunc amici iob a reuerentia mansuetae locutionis incipiunt, sed usque ad iacula asperrimae inuectionis erumpunt; quia et radices spinarum molles sunt sed tamen ex ipsa sua mollitie proferunt unde pungunt. Sequitur: sed conceptum sermonem tenere quis possit? Tria sunt genera hominum quae gradatim ductis a se qualitatibus dissident. Sunt namque alii qui et ad loquendum praua concipiunt, et a locutione sua nulla silentii grauitate refrenantur. Et sunt alii qui cum praua concipiunt, magno se silentii uigore restringunt. Et sunt nonnulli qui uirtutum usu roborati, usque ad eam celsitudinem prouehuntur, ut ad loquendum, ne in corde quidem peruersa concipiant quae silendo compescant. Eliphaz itaque ex quo sit ordine ostenditur, qui conceptum sermonem tenere se non posse testatur. Qua in re et illud innotuit quod se loquendo offensurum nouit. Neque enim retinere uerba quae non potest uellet, nisi se per haec uulnera inferre praenosceret. Boni enim uiri freno consilii retinent praecipitationem uerbi et caute considerant ne relaxantes linguae lasciuiam auditorum conscientiam incauta locutione transfigant. Vnde bene per salomonem dicitur: qui dimittit aquam, caput est iurgiorum, aqua quippe dimittitur cum linguae fluxus effrenatur. Sed dimissor aquae iurgiorum caput efficitur, quia per linguae incontinentiam discordiae origo propinatur. Praui igitur sicut in sensu leues sunt, ita in locutione praecipites et reticere pertractando neglegunt quae loquantur. Sed quod leuis conscientia concipit, leuior protinus lingua prodit. Vnde nunc eliphaz ex suo experimento colligit quod desperate de omnibus sentit dicens: sed conceptum sermonem tenere quis possit? Sequitur: ecce docuisti plurimos et manus lassas roborasti; uacillantes confirmauerunt sermones tui, et genua trementia confortasti. Si ipse historiae textus aspicitur, magna est lectoris utilitas quod ab amicis iurgantibus in beato iob pro laceratione uitiorum, uirtutum praeconia proferuntur. Numquam quippe est tam robustum uitae testimonium, quam cum ille laudanda loquitur qui ingerere crimen conatur. Pensemus autem cuius celsitudinis iste uir fuerit qui indoctos docens, lassos roborans uacillantes que confirmans, inter curas domus, inter multiplicium rerum custodiam, inter affectus pignorum, inter studia tot laborum, erudiendis se ceteris impendit. Et illa quidem occupatus exercuit sed tamen liber magisterio doctrinae militauit. Temporalia regendo disposuit; aeterna praedicando nuntiauit; uitae rectitudinem et agendo uidentibus ostendit et loquendo audientibus ingessit. Sed siue haeretici seu peruersi quilibet, cum bona iustorum referunt, haec in argumentum criminis inflectunt. Inde namque eliphaz contra beatum iob occasionem obiurgationis colligit, unde laudanda narrauit. Nam Sequitur: nunc autem uenit super te plaga et defecisti; tetigit te et conturbatus es. Peruersi quique duobus modis bonorum uitam impetunt, quia aut praua eos dicere asserunt, aut recta non seruare quae dicunt. Vnde et beatus iob inferius ab amicis suis de locutione reprehenditur; nunc autem recta dixisse, sed haec non seruasse laceratur. Ab iniquis ergo modo bonorum locutio, modo actio reprobatur, quatenus aut reprehensa lingua taceat, aut eiusdem linguae suae adiudicata testimonio, in crimine uita succumbat. Et notandum quod prius laudes linguae inferunt et postmodum de uitae infirmitate conqueruntur. Iniqui etenim ne publice praui uideantur, loquuntur aliquando bona de iustis, quae esse iam cognita et aliis nouerunt. Sed sicut praediximus, haec ipsa protinus ad cumulum reatus pertrahunt et credendum sibi in contrariis, ex eo quod et prospera loquebantur, ostendunt; tanto que mala quasi uerius insinuant quanto et bona quasi deuote laudabant. Ad usum ergo intorquent criminis uoces fauoris, dum iustorum uitam inde post grauius uulnerant, unde hanc paulo ante specietenus defendebant. Saepe autem eorum bona quae prius habita despiciunt, haec postmodum quasi perdita mirantur. Vnde et eliphaz sancti uiri uirtutes, quia amissas asserit, enumerando subiungit dicens: [Ubi est] timor tuus, fortitudo tua patientia tua, et perfectio uiarum tuarum. Quae nimirum cuncta ei sententiae subrogat, quam praemisit, dicens: nunc autem uenit super te plaga et defecisti; tetigit te et conturbatus es. Omnia ergo simul interisse asserit in eo quod beatum iob turbatum flagello reprehendit. Sed intuendum ualde est quia quamuis inconuenienter increpat, congruenter tamen ordines uirtutum narrat. Quattuor quippe gradibus uitam beati iob uirtutes enumerando distinxit dum et timori fortitudinem, et fortitudini patientiam, et patientiae perfectionem iunxit. In uia etenim dei a timore incipitur ut ad fortitudinem ueniatur. Nam sicut in uia saeculi audacia fortitudinem ita in uia dei audacia debilitatem parit; et sicut in uia saeculi timor debilitatem ita in uia dei timor fortitudinem gignit, salomone attestante qui ait: in timore domini fiducia fortitudinis. Timori quippe domini inesse fiducia fortitudinis dicitur quia nimirum mens nostra tanto ualentius terrores rerum temporalium despicit quanto se auctori eorumdem temporalium ueracius per formidinem subdit. Quae in timore domini constituta, non inuenit extra quod metuat, quia dum recto metu conditori omnium iungitur, potestate quadam supra omnia subleuatur. Fortitudo autem nonnisi in aduersitate ostenditur unde et mox post fortitudinem patientia subrogatur. Tanto enim se quisque ad fortitudinem profecisse uerius demonstrat, quanto aliena mala robustius tolerat. Nam minus in se conualuit quem aliena iniquitas sternit. Qui in eo quod ferre contrarietatem non ualet, pusillanimitatis suae gladio confossus iacet. Quia uero perfectio de patientia nascitur, statim post patientiam, uiarum perfectio subinfertur. Ille enim uere perfectus est qui erga imperfectionem proximi impatiens non est. Nam qui alienam imperfectionem ferre non ualens deserit, ipse sibi testis est quod perfecte necdum proficit. Hinc in euangelio ueritas dicit: in patientia uestra possidebitis animas uestras. Quid est enim animas possidere, nisi perfecte in omnibus uiuere, cunctis mentis motibus ex uirtutis arce dominare? Qui igitur patientiam tenet, animam possidet; quia inde contra aduersa omnia fortis efficitur, unde sibi et semetipsum uincendo dominatur. Et quo se laudabiliter frangit, infractum se fortiter exserit; quia cum in suis se uoluptatibus superat, sese ad contraria inuictum parat. Sed quia inuehendo corripuit nunc aliqua uelut exhortando subiungit, dicens: recordare obsecro, quis umquam innocens periit? Aut quando recti deleti sunt? Siue haeretici quorum amicos beati iob tenere speciem diximus, siue peruersi quilibet quam inordinate redarguunt, tam reprehensibiliter exhortantur. Ait namque: quis umquam innocens periit, aut quando recti deleti sunt? Saepe quippe hic et innocentes pereunt et recti funditus delentur; sed tamen ad aeternam gloriam pereundo seruantur. Si enim nullus innocens periret, propheta non diceret: iustus periit et nemo est qui recogitet. Si rectos deus prouidendo non raperet, nequaquam de iusto sapientia dixisset: raptus est ne malitia mutaret intellectum eius. Si iustos animaduersio nulla percuteret, petrus minime praenuntiaret dicens: tempus ut incipiat iudicium de domo dei. Illi ergo ueraciter recti sunt qui amore supernae patriae ad cuncta praesentis uitae aduersa praeparantur. Nam qui pro aeternis bonis mala hic perpeti metuunt, uidelicet recti non sunt. Sed eliphaz uel deleri rectos, uel innocentes hic perire non aestimat quia saepe hi qui non spe caelestis gloriae, sed pro terrena deo retributione deseruiunt, ipsi sibimet fingunt quod quaerunt. Et docere praesumentes, cum terrenam securitatem praedicant, cunctis suis laboribus ostendunt quid amant. Sequitur: quin potius uidi eos qui operantur iniquitatem, et seminant dolores, et metunt eos, flante deo perisse, et spiritu irae eius esse consumptos. Dolores seminare est fraudulenta dicere; dolores autem metere est dicendo praeualere. Vel certe dolores seminant, qui peruersa peragunt; dolores metunt cum de eadem peruersitate puniuntur. Fructus quippe doloris est retributio damnationis. Sed cum protinus subinfertur quia qui dolores seminant et metunt, flante deo pereunt et irae eius spiritu consumuntur, hoc loco doloris messio, non iam poena, sed adhuc perfectio iniquitatis ostenditur; quia ex diuinae irae spiritu eiusdem messionis poena subrogatur. Seminant ergo hic dolores et metunt quia iniqua sunt quae faciunt, et in ipsa iniquitate prosperantur. Sicut de iniquo per psalmistam dicitur: polluuntur uiae eius in omni tempore; auferuntur iudicia tua a facie eius, omnium inimicorum suorum dominabitur. De quo paulo post subditur: sub lingua eius labor et dolor. Dolores itaque seminat cum peruersa agit; dolores metit cum ex eisdem peruersitatibus temporaliter excrescit. Quomodo ergo flante deo pereunt qui plerumque diu hic subsistere, et iustis felicius, permittuntur? Hinc namque de illis iterum per psalmistam dicitur: in laboribus hominum non sunt et cum hominibus non flagellabuntur. Hinc ieremias ait: quare uia impiorum prosperatur. Quia enim sicut scriptum est: dominus patiens redditor est, saepe diu tolerat quos in perpetuum damnat. Nonnumquam uero concite percutit, quia pusillanimitati innocentium consolando concurrit. Aliquando ergo omnipotens deus diu praeualere iniquos patitur ut iustorum mundius uita purgetur. Aliquando uero iniustos celeriter trucidat, eorum que interitu innocentium corda confirmat. Si enim nunc omnes male agentes percuteret, extremum iam iudicium quibus exhiberet? Si autem nullum omnino percuteret quis deum res humanas curare credidisset? Nonnumquam ergo iniquos ferit ut ostendat quia inulta mala non deserit. Nonnumquam uero iniquos diu tolerat ut considerantibus insinuet, ad quod eos iudicium reseruet. Haec itaque sententia deletionis iniquorum, si non cum fine praesentis saeculi de cunctis generaliter dicitur, ex magna parte procul dubio ueritatis uirtute euacuatur. Sed tunc uera erit cum iam iniquitatis dilatio non erit. Quae hoc fortasse modo intellegi rectius potest, quoniam nec innocens perit, nec rectus deletur; quia etsi carne hic atteritur in conspectu aeterni iudicis uera salute reparatur. Et qui seminant dolores et metunt, flante deo pereunt, quia quanto hic altius peruerse agendo proficiunt, tanto durius subsequenti damnatione feriuntur. Sed cum eidem sententiae praemittitur recordare, uidelicet patet quia transacta res ad mentem reducitur, non autem futura nuntiatur. Tunc ergo eliphaz uerius diceret si haec de iniquis generaliter fieri extrema animaduersione credidisset. Sed hoc quod flare deus dicitur, urguet ut subtilius discernatur. Nos quippe cum flamus, aerem ab exterioribus introrsus trahimus et introrsus tractum hunc exterius reddimus. Flare ergo deus in uindictae retributione dicitur, quia ab exterioribus causis introrsus iudicii consilium concipit, et ab interno consilio extrorsus sententiam emittit. Quasi flante deo, ab exterioribus aliquid introrsus trahitur quando foras mala nostra conspicit, et intus iudicium disponit. Et rursum quasi flante deo, ab interioribus spiritus extrorsus emittitur, quando ab interno conceptu consilii, exterius iudicium damnationis infertur. Bene itaque dicitur quod qui dolores seminant flante de pereunt, quia unde foris peruersa faciunt, inde ab intimis recte feriuntur. Vel certe cum flare deus dicitur, quia et statim irae eius spiritus subinfertur, appellatione flatus illius potest ipsa eius animaduersio designari. Nos quippe cum irascimur, flatu furoris inflammamur. Vt ergo uindictam cogitans dominus demonstretur, flare irascendo dicitur; non quo ipse in natura sua mutabilitatis uicissitudinem recipiat sed quo post longam patientiam, quando uindictam peccatoris exsequitur, is qui in semetipso tranquillus est, pereuntibus turbulentus uidetur. Mens quippe reproba quia aduersum suis actibus iudicem conspicit, quasi commotus ei ostenditur, quia in conspectu illius reatu suo ipsa turbatur. Sed postquam quasi clementer admonuit, aperte increpationis uerba subiungit, dicens: rugitus leonis et uox leaenae et dentes catulorum leonum contriti sunt. Quid enim rugitum leonis appellat nisi, ut paulo ante praemisimus, seueritatem uiri? Quid uocem leaenae nisi loquacitatem coniugis? Quid dentes catulorum leonum nisi edacitatem prolis? Quia enim filii conuiuantes exstincti sunt, dentium expressione signantur. Quae cuncta dum contrita eliphaz rigidus exsultat quasi iure damnata denuntiat. Cuius adhuc duritiam increpationis ingeminat cum subiungit: tigris periit, eo quod non haberet praedam et catuli leonum dissipati sunt. Quem enim nomine tigridis nisi beatum iob nota uarietatis signat, uel aspersum maculis simulationis? Omnis namque simulator in eo quod uideri rectus appetit, mundum se per omnia non ostendit quia dum uirtutes quasdam per hypocrisin assumit et occulte semetipsum uitiis subicit, quaedam latentia uitia repente in faciem erumpunt et superductae simulationis, quasi uisionis corium, ex admixtione sua uarium ostendunt; ut plerumque mirum sit cur homo qui tantis uirtutibus pollere cernitur, etiam tam reprobis actibus inquinetur. Sed nimirum omnis hypocrita tigris est quia dum mundus color de simulatione ducitur, uitiorum nigredine interrumpente uariatur. Saepe enim dum de castitatis munditia extollitur, sorde auaritiae foedatur. Saepe dum uirtute largitatis speciosus ostenditur, luxuriae maculis inquinatur. Saepe dum castitatis atque largitatis decore uestitur uelut ex zelo iustitiae, crudelitatis atrocitate fuscatur. Saepe largitate, castitate, pietate ex pulchra uisione induitur sed interfusa obscuritate superbiae notatur; sic que fit ut intermixtis uitiis dum mundam in se speciem hypocrita non ostendit, quasi unum colorem tigris habere nequaquam possit. Quae uidelicet tigris rapit praedam quia humani sibi fauoris usurpat gloriam. Qui enim rapta laude extollitur quasi praeda satiatur. Bene autem hypocritarum laus praeda dicitur. Praeda quippe est cum aliena uiolenter auferuntur. Omnis autem hypocrita quia uitam iustitiae simulans, iustorum sibi laudem arripit, alienum est profecto quod tollit. Eliphaz itaque quia beatum iob incolumitatis suae tempore laudanda egisse cognouit, percussione subsequente, haec illum tenuisse per hypocrisin credidit dicens: tigris periit, eo quod non haberet praedam. Ac si aperte dicat: uarietas tuae simulationis exstincta est quia et adulatio laudis ablata; et iam tua hypocrisis praedam non habet quia percussa diuinitus, humanis fauoribus caret. Translatione autem septuaginta interpretum nequaquam dicitur tigris, sed myrmicoleon periit, eo quod non haberet praedam. Myrmicoleon quippe paruum ualde est animal formicis aduersum, quod se sub puluere abscondit et formicas frumenta gestantes interficit, interfectas que consumit. Myrmicoleon autem latine dicitur, uel formicarum leo, uel certe expressius formica pariter et leo. Recte autem leo et formica nominatur, quia siue uolatilibus, seu quibuslibet aliis minutis animalibus formica est, ipsis autem formicis leo. Has enim quasi leo deuorat sed ab illis quasi formica deuoratur. Cum igitur eliphaz dicit: myrmicoleon periit, quid in beato iob sub myrmicoleontis nomine, nisi pauorem et audaciam reprehendit? Ac si ei aperte dicat: non iniuste percussus es quia contra erectos timidus, contra subditos audax fuisti. Ac si aperte dicat: contra astutos te formido pressit, contra simplices temeritas inflauit. Sed praedam iam myrmicoleon non habet quia timida tua elatio dum uerberibus premitur, ab aliena laesione prohibetur. Sed quia amicos beati iob haereticorum tenere speciem diximus, urguet necessario ut haec eadem eliphaz uerba quomodo etiam typice sentienda sint intimemus. Rugitus leonis et uox leaenae et dentes catulorum leonum contriti sunt. Quia natura uniuscuiusque rei ex diuersitate componitur, in sacro eloquio per rem quamlibet licite diuersa figurantur. Habet quippe leo uirtutem, habet et saeuitiam. Virtute ergo dominum, saeuitia diabolum signat. Hinc enim de domino dicitur: uicit leo de tribu iuda, radix dauid. Hinc de diabolo scriptum est: aduersarius uester, sicut leo rugiens circuit, quaerens quem deuoret. Leaenae autem nomine aliquando sancta ecclesia, aliquando babylonia designatur. Pro eo enim quod contra aduersa audax est, leaena ecclesia dicitur; sicut eiusdem beati iob uocibus approbatur qui derelictam ab ecclesia iudaeam indicans, ait: non calcauerunt eam filii institorum, nec pertransiuit per eam leaena. Aliquando uero leaenae nomine huius mundi ciuitas, id est babylonia, exprimitur quae contra uitam innocentium immanitate crudelitatis efferatur, quae antiquo hosti, quasi saeuissimo leoni sociata, peruersae persuasionis eius semina concipit et reprobos ex se filios ad similitudinem illius quasi crudeles catulos gignit. Catuli autem leonum sunt quilibet reprobi ad iniquam uitam, malignorum spirituum errore generati; qui et simul omnes uniuersam mundi ciuitatem quam praediximus, babyloniam faciunt, et tamen hii idem singuli babyloniae filii, quasi non leaena sed leaenae catuli uocantur. Sicut enim sion tota simul ecclesia dicitur, filii autem sion sanctorum quique singuli memorantur, ita et filii babyloniae singuli quique reproborum et eadem babylonia simul omnes reprobi uocantur. Sed sancti uiri quamdiu in hac uita sunt, semetipsos sollicita circumspectione custodiunt, ne leo circuiens insidiando subripiat, id est antiquus hostis sub aliqua imagine uirtutis occidat; ne leaenae uox auribus obstrepat, id est ne babyloniae gloria sensum ab amore patriae caelestis auertat; ne catulorum dentes mordeant, id est ne reproborum persuasio in corde conualescat. At contra haeretici iam quasi de sanctitate securi sunt, quia uitae suae meritis cuncta se superasse suspicantur. Vnde et nunc dicitur: rugitus leonis et uox leaenae et dentes catulorum leonum contriti sunt. Ac si aperte diceretur: nos ideo nullis flagellis atterimur, quia et uirtutem antiqui hostis et cupiditatem terrenae gloriae, et persuasionem reproborum omnium uitae meritis superando calcamus. Vnde adhuc subditur: tigris periit, eo quod non haberet praedam et catuli leonum dissipati sunt. Hunc uocabulo tigridis repetit quem leonis appellatione signauit. Satan quippe et propter crudelitatem leo dicitur, et propter multiformis astutiae uarietatem non incongrue tigris uocatur. Modo enim se sicut est perditus humanus sensibus obicit, modo quasi angelum lucis ostendit. Modo stultorum mentes blandiendo persuadet, modo ad culpam terrendo pertrahit. Modo suadere uitia aperte nititur, modo in suis suggestionibus sub uirtutis specie palliatur. Haec itaque belua quae tanta uarietate respergitur, iure tigris uocatur quae apud septuaginta interpretes ut praefati sumus, myrmicoleon dicitur. Quod uidelicet animal absconsum puluere, formicas ut diximus, frumenta gestantes interficit; quia nimirum apostata angelus in terram de caelis proiectus, iustorum mentes quae bonorum sibi operum refectionem praeparant, in ipso actionis itinere obsidet; cum que has per insidias superat quasi formicas frumenta gestantes improuisus necat. Recte autem myrmicoleon, id est leo et formica dicitur formicis enim ut diximus, leo est uolatilibus formica, quia nimirum antiquus hostis sicut contra consentientes fortis est, ita contra resistentes debilis. Si enim eius suggestionibus assensus praebetur quasi leo tolerari nequaquam potest; si autem resistitur quasi formica atteritur. Aliis ergo leo est, aliis formica; quia crudelitatem illius carnales mentes uix tolerant, spiritales uero infirmitatem illius pede uirtutis calcant. Haeretici igitur quia de sanctitatis praesumptione superbiunt, quasi exsultantes dicunt: myrmicoleon, uel certe tigris periit, eo quod non haberet praedam. Ac si aperte dicant: uetustus aduersarius in nobis praedam non habet quia quantum ad nostra studia iam uictus iacet. Idcirco autem myrmicoleontis appellatione uel tigridis repetitur, qui iam contritus leonis rugitu fuerat designatus, quia quicquid per gaudium dicitur, saepe replicatur. Voces quippe ingeminat animus cum exsultat. Vnde et ueraci laetitia psalmista crebro repetit hoc, quod se exauditum esse cognouit dicens: exaudiuit dominus uocem fletus mei; exaudiuit dominus deprecationem meam, dominus orationem meam assumpsit. Sed sancti uiri cum de quibusdam se uitiis ereptos hilarescunt, magno se metu etiam in ipsa exsultatione concutiunt; quia etsi iam de cuiuslibet procella tempestatis erepti sunt, esse se tamen adhuc in incerti maris dubiis fluctibus sciunt; et sic spe exsultant, ut pauore trepident sic pauore trepidant, ut spei fiducia exsultent. Vnde per eumdem psalmistam dicitur: seruite domino in timore et exsultate ei cum tremore. At contra hi qui de specie sanctitatis intumescunt, cum unum quodlibet uitium superant, mox mentem in superbia erigunt et quasi de uitae suae perfectione gloriantur; et pro eo quod fortasse semel a periculo tempestatis erepti sunt, iam quia in mari nauigent obliuiscuntur; magnos se in omnibus aestimant et uicisse se antiquum aduersarium funditus putant; infra se cunctos respiciunt quia se per sapientiam transcendere omnes arbitrantur. Vnde subditur: porro ad me dictum est uerbum absconditum. Verbum absconditum haeretici audire se simulant, ut auditorum mentibus quamdam praedicationis suae reuerentiam obducant. Vnde et latenter praedicant, quatenus eorum praedicatio tanto sancta, quanto et occulta uideatur. Communem autem scientiam habere refugiunt ne ceteris aequales aestimentur; et quaedam noua semper exquirunt, quae dum alii nesciunt, apud imperitorum mentes ipsi de scientiae singularitate gloriantur. Quam ut diximus, occultam insinuant quia scilicet ut mira ostendere ualeant, hanc se latenter percepisse confirmant. Vnde apud salomonem haereticorum speciem mulier tenens, dicit: aquae furtiuae dulciores sunt et panis absconditus suauior. Vnde hic quoque subditur: et quasi furtiue suscepit auris mea uenas susurrii eius. Furtiue susurrii uenas percipiunt, quia socialis scientiae gratiam deserentes ad hanc nequaquam per ostium ingrediuntur, domino attestante qui ait: qui non intrat per ostium in ouile ouium, sed ascendit aliunde, ille fur est et latro. Venas itaque diuini susurrii furtiue suscipit, qui ad percipiendam uirtutis eius notitiam, deserto publicae praedicationis ostio, prauae intellegentiae rimas quaerit. Quia ergo fur et latro, qui intrat aliunde et tenebras diligit, et claritatem luminis perhorrescit, recte subiungitur: in horrore uisionis nocturnae, quando solet sopor occupare homines. Saepe haeretici dum altiora dicere conantur, ipsi sibi testes sunt quia quae proferunt, uera non sunt. In nocturna quippe uisione dubie cernitur. Rimas ergo susurrii in pauore nocturnae uisionis se percepisse asserunt quia ut ea quae docent alta aliis ostendant, uix ea se capere posse denuntiant. Sed hinc colligendum est quomodo audientibus certa esse poterunt quae ipsi dubie uiderunt. Miro igitur ordine cum alta loquentes profluunt in patefactione stultitiae, ipsis suae altitudinis uocibus ligantur. Quantum uero de singularitate sapientiae eleuantur, ostenditur cum protinus subdit: quando solet sopor occupare homines. Ac si haereticis aperte diceretur: cum homines inferius dormiunt, nos ad percipienda superna uigilamus quia ea nobis nota sunt, ad quae uidelicet cognoscenda ceterorum hominum corda torpentia non assurgunt. Ac si apertius dicant: in quibus intellegentia nostra se erigit, reliquorum hominum sensus dormit. Nonnumquam uero cum hoc despici ab auditore conspiciunt, semetipsos simulant timere quod dicunt. Vnde subditur: pauor tenuit me et tremor et omnia ossa mea perterrita sunt. Quia enim de doctrinae suae altitudine miri uideri appetunt, quasi pertimescunt quae fingunt; et cum minoris laboris sit audire quam dicere, ad ea proferenda audaces sunt, quae scilicet astruunt quia ipsi uix audire potuerunt. Vnde adhuc subditur: et cum spiritus me praesente transiret, inhorruerunt pili carnis meae; stetit quidam cuius non agnoscebam uultum. Vt incomprehensibilia se cognouisse indicent, non stetisse sed transisse coram se spiritum narrant; et uultum se uidisse incognitum simulant ut esse se ei cognitos qui ab humana mente cognosci non ualet ostendant. Vbi adhuc subditur: imago coram oculis meis et uocem quasi aurae lenis audiui. Saepe haeretici deum sibi imaginaliter fingunt quem intueri spiritaliter nequeunt eius que uocem quasi aurae lenis audire se perhibent, quia ad secreta illius cognoscenda, quasi esse se ceteris familiariores gaudent. Non enim ea docent quae deus publice loquitur sed quae eorum auri quasi latenter aspirantur. Haec igitur diximus ut quid sub haereticorum specie in eliphaz sermonibus sentiendum sit intimemus. Sed quia amici beati iob tanti uiri amici non essent, nisi manifeste aliquid ex ueritate didicissent, qui quamuis in sententiis correptionis errant, in ueritatis tamen cognitione non in toto titubant. Haec eadem paulo superius uerba replicemus ut subtilius discernamus quomodo ea quae de perceptione ueritatis dicuntur, a recte sentientibus proferri ueraciter possunt. Nonnumquam uero haeretici uera quaedam et sublimia loquuntur, non quo haec diuinitus ipsi percipiunt sed quo ex sanctae ecclesiae contentione didicerunt; neque haec ad profectum conscientiae sed ad scientiae ostentationem trahunt. Vnde fit plerumque ut alta sciendo dicant sed uiuendo quae dicunt nesciant. Siue igitur ex haereticorum specie, uidelicet non uitam scientiae sed uerba tenentium, seu certe ex persona amicorum beati iob, qui de cognitione ueritatis potuerunt procul dubio percipiendo experiri, quod studuerunt docendo eloqui, haec eadem quae transcurrimus, subtilius dicta disseramus; ut dum sollicite eliphaz sermo discutitur quantae scientiae fuerit, demonstretur; quamuis in eadem scientia humilitatem non tenuit, qui commune bonum sibi specialiter arrogauit. Ait namque: porro ad me dictum est uerbum absconditum. Verbum quippe absconditum inuisibilis filius uocatur de quo ioannes ait: in principio erat uerbum. Quod ipse quoque absconditum insinuat dum subiungit: et uerbum erat apud deum et deus erat uerbum. Sed hoc uerbum absconditum electorum mentibus dicitur cum potestas unigeniti filii credentibus manifestatur. Potest etiam per uerbum absconditum, allocutio intimae aspirationis intellegi; de qua ioannes dicit: unctio eius docet uos de omnibus. Quae nimirum aspiratio humanam mentem contingendo subleuat et temporales cogitationes deprimens, aeternis hanc desideriis inflammat ut nihil ei iam, nisi quae superna sunt, libeat et cuncta quae inferius de humana perstrepunt corruptione contemnat. Absconditum ergo uerbum audire, est locutionem sancti spiritus corde concipere. Quae profecto sciri non potest, nisi a quo haberi potest. Vnde et ueritatis uoce de hac abscondita locutione dicitur: ego rogabo patrem et alium paraclitum dabit uobis, ut maneat uobis cum in aeternum, spiritum ueritatis quem mundus non potest accipere. Sicut enim isdem paraclitus, id est post mediatoris ascensum, alius humani generis consolator in semetipso inuisibilis est, ita omnem quem repleuerit, ad desideranda inuisibilia accendit. Et quoniam mundana corda sola uisibilia diligunt, hunc mundus non accipit quia ad diligenda inuisibilia non assurgit. Saeculares etenim mentes quanto se foras per desideria dilatant, tanto ad receptionem illius sinum cordis angustant. Et quoniam ualde in humano genere pauci sunt qui a desideriorum temporalium sorde purgati, ad perceptionem sancti spiritus ipsa hac purgatione dilatentur, uerbum hoc absconditum dicitur, quia illud a quibusdam procul dubio in corde concipitur quod a maxima hominum parte nescitur. Vel certe haec ipsa afflatio sancti spiritus absconditum uerbum est, quia sentiri potest sed strepitu locutionis exprimi non potest. Cum igitur diuina aspiratio sine strepitu mentem subleuat, uerbum absconditum auditur, quia sermo spiritus in aure cordis silenter sonat. Vnde et subditur: et quasi furtiue suscepit auris mea uenas susurrii eius. Venas superni susurrii auris cordis furtiue suscipit quia subtilitatem locutionis intimae afflata mens et raptim et occulte cognoscit. Nisi enim se ab exterioribus desideriis abscondat, interna non penetrat. Et occultatur ut audiat, et audit ut occultetur; quia et subtracta a uisibilibus inuisibilia conspicit, et repleta inuisibilibus uisibilia perfecte contemnit. Notandum uero quod non ait: quasi furtiue suscepit auris mea susurrium eius; sed uenas susurrii eius. Susurrium quippe occulti uerbi, est haec ipsa locutio aspirationis internae. Venae autem susurrii dicuntur causarum origines quibus haec ipsa aspiratio ad mentem ducitur. Quasi enim uenas susurrii sui aperit, cum nobis deus latenter insinuat, quibus modis ad nostrae intellegentiae aurem uenit. Aliquando enim nos amore aliquando terrore compungit; aliquando praesentia quam nulla sint ostendit et ad aeterna diligenda desiderium erigit; aliquando prius aeterna indicat ut post temporalia uilescant. Aliquando nostra nobis mala aperit et ad hoc nos usque, ut alienis etiam malis doleamus, extendit. Aliquando mala aliena nostris obtutibus obicit et compunctos mirabiliter a nostra prauitate nos corrigit. Venas itaque diuini susurrii furtim audire, est occultos diuinae aspirationis modos tenuiter et latenter agnoscere. Quamuis adhuc uel susurrium, uel uenas susurrii intellegere aliter ualemus. Qui enim susurrat occulte loquitur, et uocem non exprimit sed imitatur. Nos igitur quousque carnis corruptione premimur, nullo modo claritatem diuinae potentiae, sicut in se incommutabilis manet, uidemus, quia acies infirmitatis nostrae non sustinet hoc quod de eius aeternitatis radio super nos intolerabiliter fulget. Cum ergo se nobis omnipotens deus per rimas contemplationis indicat nequaquam nobis loquitur, sed susurrat quia etsi se plene non intimat, quiddam tamen de se humanae menti manifestat. Tunc autem nequaquam iam susurrat sed loquitur, cum eius nobis species certa reuelatur. Hinc est enim quod in euangelio ueritas dicit: palam de patre annuntiabo uobis. Hinc ioannes ait: uidebimus eum sicuti est. Hinc paulus dicit: tunc cognoscam sicut et cognitus sum. Nunc autem diuinum susurrium tot ad nos uenas habet quot creatis operibus ipsa diuinitas praesidet. Dum enim quae sunt cuncta creata cernimus in creatoris admiratione subleuamur. Nam sicut aqua leniter fluens, rimata per uenas quaeritur ut augeatur tanto que se uastius fundit, quanto uenas apertiores inuenerit. Ita nos dum studiose diuinitatis notitiam ex creaturae eius consideratione colligimus quasi susurrii illius ad nos uenas aperimus, quia per hoc quod factum cernimus, uirtutem factoris admiramur; et per ea quae sunt in publico, illud ad nos emanat quod latet in occulto. Quasi enim per quemdam ad nos sonitum erumpit, dum consideranda nobis sua opera ostendit in quo semetipsum utcumque indicat, dum quam sit incomprehensibilis manifestat. Quia igitur considerare eum digne non possumus, non eius uocem sed uix susurrium audimus. Plene enim perpendere neque ipsa quae sunt creata sufficimus, recte dicitur: quasi furtiue suscepit auris mea uenas susurrii eius. Proiecti quippe a paradisi gaudiis et caecitatis poena multati, uix susurrii uenas apprehendimus, quia ipsa quoque mira eius opera raptim tenuiter que pensamus. Sciendum uero est quia quanto uirtutem illius mens subleuata considerat, tanto eius fortitudinem repressa formidat. Vnde et recte subditur: in horrore uisionis nocturnae. Horror nocturnae uisionis est pauor occultae contemplationis. Humana etenim mens quo altius eleuata, quae sint aeterna considerat, eo de factis temporalibus grauius tremefacta formidat; quia tanto se ream uerius cernit quanto se ab illo lumine discrepasse quod super se intermicat conspicit; sic que fit ut illuminata plus metuat quia magis aspicit a ueritatis regula per quanta discordat; eam que graui formidine suus ipse profectus quatiat, quae prius quasi securius nihil uidebat. Quamuis quantalibet uirtute profecerit, non iam manifestum aliquid de aeternitate comprehendit, sed adhuc sub cuiusdam caligine imaginationis conspicit. Vnde et haec eadem nocturna uisio dicitur. In nocte quippe sicut et superius diximus, dubie; in die autem constanter uidemus. Quia igitur ad contemplandum interni solis radium, nubes sese nostrae corruptionis interserit nec ad infirmos mentis nostrae oculos illud, sicut est, incommutabile lumen erumpit; adhuc deum quasi in nocturna uisione cernimus cum procul dubio sub incerta contemplatione caligamus. Sed quamuis extremum de illo aliquid mens conceperit, in consideratione tamen eius magnitudinis inhorrescit et magis metuit quia ipsis contemplationis eius uestigiis se imparem sentit; atque ad se relapsa, eum artius diligit cuius miram dulcedinem ferre non ualens, uix hanc sub incerta uisione gustauit. Sed quia ad huius subleuationis culmen minime pertingitur nisi prius desideriorum carnalium importune perstrepens turba reprimatur, recte subiungitur: quando solet sopor occupare homines. Quisquis ea quae mundi sunt agere appetit quasi uigilat; quisquis uero internam quietem quaerens, huius mundi strepitum fugit, uelut obdormiscit. Sed prius sciendum est quia in scriptura sacra figurate positus tribus modis somnus accipitur. Aliquando enim somno mors carnis, aliquando torpor neglegentiae, aliquando uero exprimitur, calcatis terrenis desideriis, quies uitae. Somni namque uel dormitionis nomine mors carnis, intimatur, sicut paulus ait: nolumus autem uos ignorare fratres de dormientibus. Et paulo post: ita et deus eos qui dormierunt per iesum, adducet cum eo. Somno rursum torpor neglegentiae designatur, sicut ab eodem paulo dicitur: hora est iam nos de somno surgere. Et rursum: euigilate, iusti et nolite peccare. Somno quoque calcatis carnis desideriis quies uitae figuratur sicut sponsae uoce in canticorum cantico dicitur: ego dormio et cor meum uigilat; quia uidelicet sancta mens quo se ab strepitu temporalis concupiscentiae comprimit, eo uerius interna cognoscit; et tanto alacrius ad intima uigilat quanto se ab exteriori inquietudine occultat. Quod bene per iacob in itinere dormientem figuratur, qui ad caput lapidem posuit, et obdormiuit; a terra scalam caelo inhaerentem, innixum scalae dominum, ascendentes quoque et descendentes angelos uidit. In itinere quippe dormire, est in hoc praesentis uitae transitu a rerum temporalium amore quiescere. In itinere dormire est in dierum labentium cursu ab appetitu uisibilium mentis oculos claudere. Quos primis hominibus seductor aperuit, qui dixit: scit enim deus quod in quocumque die comederitis ex eo, aperientur oculi uestri. Vnde et paulo post subditur: tulit de fructu illius et comedit; dedit que uiro suo qui comedit et aperti sunt oculi amborum. Culpa quippe oculos concupiscentiae aperuit, quos innocentia clausos tenebat. Angelos uero ascendentes et descendentes cernere, est ciues supernae patriae contemplari, uel quanto amore auctori suo super semetipsos inhaereant, uel quanta compassione caritatis nostris infirmitatibus condescendant. Et notandum ualde est quod ille dormiens angelos conspicit qui in lapide caput ponit; quia nimirum ipse ab exterioribus operibus cessans, interna penetrat, qui intenta mente quae principale est hominis, imitationem sui redemptoris obseruat. Caput quippe in lapide ponere est mente christo inhaerere. Qui enim a praesentis uitae actione remoti sunt, sed ad superna nullo amore rapiuntur, dormire possunt, sed uidere angelos nequeunt quia caput in lapide tenere contemnunt. Sunt namque nonnulli qui mundi quidem actiones fugiunt, sed nullis uirtutibus exercentur. Hi nimirum torpore, non studio dormiunt; et idcirco interna non conspiciunt quia caput non in lapide sed in terra posuerunt. Quibus plerumque contingit ut quanto securius ab externis actionibus cessant, tanto latius immundae in se cogitationis strepitum per otium congerant. Vnde sub iudaeae specie per prophetam torpens otio anima defletur cum dicitur: uiderunt eam hostes et deriserunt sabbata eius. Praecepto etenim legis ab exteriori opere in sabbato cessatur. Hostes ergo sabbata uidentes irrident, cum maligni spiritus ipsa uacationis otia ad cogitationes illicitas pertrahunt; ut unaquaeque anima quo remota ab externis actionibus deo seruire creditur, eo magis eorum tirannidi illicita cogitando famuletur. Sancti autem uiri quia a mundi operibus non torpore, sed uirtute sopiuntur, laboriosius dormiunt quam uigilare potuerunt, quia in eo quod actiones huius saeculi deserentes superant, robusto conflictu cotidie contra semetipsos pugnant, ne mens per neglegentiam torpeat, ne subacta otio ad desideria immunda frigescat, ne in ipsis bonis desideriis plus iusto inferueat, ne sub discretionis specie sibimet parcendo a perfectione languescat. Agit haec et ab huius mundi inquieta concupiscentia se penitus subtrahit, ac terrenarum actionum strepitum deserit et per quietis studium uirtutibus intenta, uigilans dormit. Neque enim ad contemplanda interna perducitur nisi ab his quae exterius implicant studiose subtrahatur. Hinc est enim quod per semetipsam ueritas dicit: nemo potest duobus dominis seruire. Hinc paulus ait: nemo militans deo, implicat se negotiis saecularibus, ut ei placeat cui se probauit. Hinc per prophetam dominus admonet dicens: uacate et uidete, quoniam ego sum deus. Quia igitur nequaquam notitia interna conspicitur, nisi ab externa implicatione cessetur, recte nunc uerbi absconditi et diuini susurrii tempus exprimitur, cum dicitur: in horrore uisionis nocturnae, quando solet sopor occupare homines, quia nimirum mens nostra nullo modo ad uim intimae contemplationis rapitur, nisi studiose prius a terrenorum desideriorum tumultu sopiatur. Sed humanus animus quadam suae contemplationis machina subleuatus, quo super se altiora conspicit, eo in semetipso terribilius contremiscit. Vnde et apte subditur: pauor tenuit me et tremor et omnia ossa mea perterrita sunt. Quid per ossa nisi fortia acta signantur? De quibus et per prophetam dicitur: dominus custodit omnia ossa eorum. Et saepe ea quae agunt homines, esse alicuius momenti aestimant quia districtionis intimae quam sit subtile iudicium ignorant. Sed cum per contemplationem rapti superna conspiciunt, ab ipsa aliquo modo praesumptionis suae securitate liquefiunt; et tanto magis in diuino conspectu trepidant quanto nec bona sua digna eius examine quem conspiciunt, pensant. Hinc est enim quod is qui fortia operando profecerat, per spiritum subleuatus clamabat: omnia ossa mea dicent: domine, quis similis tibi? Ac si diceret: carnes meae uerbum non habent quia infirma mea apud te funditus silent; ossa autem mea tuae magnitudinis laudem dicunt quia ipsa quoque, quae esse in me fortia credidi tua consideratione contremiscunt. Hinc est quod manue, uiso angelo pertimescens dicit: morte moriemur quia uidimus dominum. Quem uxor protinus consolatur, dicens: si dominus nos uellet occidere, manibus nostris holocaustum et libamenta non suscepisset. Quid est autem quod ad uisionem angeli uir fit timidus et mulier audax, nisi quod nobis quotiens caelestia demonstrantur, spiritus quidem pauore se concutit, sed tamen spes praesumit? Inde namque spes ad maiora audenda se erigit, unde turbatur spiritus, quia ea quae superna sunt prior uidet. Quia igitur cum altiora secretorum caelestium subleuata mens conspicit, cuncta humanarum uirium soliditas contremiscit, recte nunc dicitur: pauor tenuit me et tremor et omnia ossa mea perterrita sunt. Ac si aperte diceretur: subtilitatis intimae arcana percipiens, unde me apud me fortem credidi, ante conspectum iudicis inde titubaui. Districtionem quippe diuinae iustitiae contemplantes, etiam de ipsis operibus iure pertimescimus quae nos fortia egisse putabamus. Ducta namque ad internam regulam nostra rectitudo, si districtum iudicium inuenit, multis tortitudinum suarum sinibus in intimam rectitudinem impingit. Vnde bene paulus cum et uirtutum ossa habere se cerneret et tamen sub districto examine haec eadem eius ossa trepidarent, ait: mihi pro minimo est ut a uobis iudicer, aut ab humano die. Sed neque me ipsum diiudico; nihil enim mihi conscius sum. Sed quia auditis uenis diuini susurrii, haec eadem eius ossa tremuerunt, ilico adiunxit: sed non in hoc iustificatus sum; qui autem iudicat me, dominus est. Ac si diceret: et recta egisse me recolo et tamen de meritis non praesumo, quia ad eius examen uita nostra ducitur, sub quo nostrae fortitudinis et ossa turbantur. Sed cum mens in contemplatione suspenditur, cum carnis angustias superans, per speculationis uim de libertate aliquid intimae securitatis rimatur, stare diu super semetipsam non potest; quia etsi hanc spiritus ad summa euehit, caro tamen ipso adhuc corruptionis suae pondere deorsum premit. Vnde et subditur: et cum spiritus me praesente transiret, inhorruerunt pili carnis meae. Nobis praesentibus spiritus transit quando inuisibilia cognoscimus, et tamen haec non solide sed raptim uidemus. Neque enim in suauitate contemplationis intimae diu mens figitur, quia ad semetipsam ipsa immensitate luminis reuerberata reuocatur. Cum que internam dulcedinem degustat, amore aestuat, ire super semetipsam nititur, sed ad infirmitatis suae tenebras fracta relabitur. Et magna uirtute proficiens uidet quia uidere non possit hoc quod ardenter diligit, nec tamen ardenter diligeret, nisi aliquatenus uideret. Non ergo stat sed transit spiritus, quia supernam lucem nostra nobis contemplatio et inhiantibus aperit et mox infirmantibus abscondit. Et quia in hac uita quantalibet quis uirtute profecerit, adhuc tamen corruptionis suae stimulum sentit: corpus quippe quod corrumpitur, aggrauat animam et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Recte subditur: inhorruerunt pili carnis meae. Pili etenim carnis sunt quaelibet superflua humanae corruptionis. Pili carnis sunt uitae ueteris cogitationes, quas sic a mente incidimus, ut de amissione earum nullo dolore fatigemur. Bene autem per moysen dicitur: leuitae radant omnes pilos carnis suae. Leuita quippe assumptus uocatur. Oportet ergo leuitas omnes pilos carnis radere quia is qui in obsequiis diuinis assumitur, debet ante dei oculos a cunctis carnis cogitationibus mundus apparere, ne illicitas cogitationes mens proferat et pulchram animae speciem quasi pilis fruticantibus deformem reddat. Sed quantalibet ut diximus, quempiam uirtus sanctae conuersationis euexerit, adhuc tamen ei de uetustate uitae nascitur quod toleretur. Vnde et ipsi leuitarum pili radi praecepti sunt non euelli. Rasis etenim pilis in carne radices remanent et crescunt iterum ut recidantur, quia magno quidem studio superfluae cogitationes amputandae sunt, sed tamen amputari funditus nequaquam possunt. Semper enim caro superflua generat quae semper spiritus ferro sollicitudinis recidat. Sed haec in nobis tunc subtilius conspicimus, cum speculationis alta penetramus. Vnde recte nunc dicitur: cum spiritus me praesente transiret, inhorruerunt pili carnis meae. Humana etenim mens in contemplationis arce subleuata, tanto semetipsam durius de superfluis cruciat quanto nimis subtile conspicit esse quod amat. Et cum pulchrum intuetur hoc quod super se appetit, districte iudicat quicquid in se infirmum prius tranquille tolerabat. Transeunte ergo spiritu pili pertimescunt, quia ante compunctionis uim cogitationes superfluae fugiunt ut nihil fluxum, nihil iam remissum libeat, quia afflatam mentem etiam contra semetipsam uisitationis intimae seueritas inflammat. Cum que hoc quod in corde illicitum nascitur, continua districtione resecatur, fit plerumque ut uegetata mens paulo latius radio suae speculationis inhaereat et paene figat spiritum qui transibat. Nec tamen haec ipsa contemplationis mora diuinitatis uim plene aperit, quia eius immensitas humanas uires auctas subleuatas que transcendit. Vnde et bene subditur: stetit quidam cuius non agnoscebam uultum. Quidam namque non dicimus, nisi de eo utique quem exprimere aut nolumus, aut non ualemus. Sed qua mente hoc loco dicitur quidam, uidelicet exponitur, cum protinus subinfertur: cuius non agnoscebam uultum. Humana quippe anima primorum hominum uitio a paradisi gaudiis expulsa, lucem inuisibilium perdidit et totam se in amorem uisibilium fudit; tanto que ab interna speculatione caecata est quanto foras deformiter sparsa; unde fit ut nulla nouerit nisi ea quae corporeis oculis, ut ita dixerim, palpando cognoscit. Homo enim, qui si praeceptum seruare uoluisset, etiam carne spiritalis futurus erat, peccando factus est etiam mente carnalis ut sola cogitet quae ad animum per imagines corporum trahit. Corpus quippe est caeli, terrae, aquarum, animalium cunctarum que rerum uisibilium, quas indesinenter intuetur, in quibus dum totam se delectata mens proicit, ab internae intellegentiae subtilitate grossescit; et quia iam erigere ad summa se non ualet in his infirma libenter iacet. Cum uero miris conatibus ab his exsurgere nititur, magnum ualde est si ad cognitionem suam, repressa corporali specie, anima perducatur; ut semetipsam sine corporea imagine cogitet et cogitando se, uiam sibi usque ad considerandam aeternitatis substantiam paret. Hoc autem modo quasi quamdam scalam sibi exhibet semetipsam per quam ab exterioribus ascendendo in se transeat, et a se in auctorem tendat. Cum enim corporeas imagines deserit, in semetipsam mens ueniens non modicum ascendit. Sed quamuis incorporea sit anima, quia tamen corpori inhaeret, ex ipsa sui qualitate agnoscitur quae carnis loco retinetur. Quae dum obliuiscitur scita, cognoscit incognita, meminit obliuioni mandata, hilarescit post tristia, addicitur post laeta. Ipsa sui diuersitate indicat quantum a substantia aeternae incommutabilitatis distat, quae semper ut est, idem est; ubique praesens, ubique inuisibilis, ubique tota, ubique incomprehensibilis per inhiantem mentem sine aspectu cernitur, sine dubio auditur, sine motu suscipitur, sine corpore tangitur, sine loco retinetur. Hanc nimirum substantiam cum animus cogitat assuetus rebus corporalibus, diuersarum imaginum phantasmata sustinet. Quae dum ab intentionis suae oculis abigit manu discretionis, postponens ei omnia, iam hanc aliquatenus conspicit. Quam si necdum quid sit apprehendit, agnouit certe quid non sit. Quia ergo ad insueta mens rapitur, cum diuinitatis essentiam rimatur, recte nunc dicitur: stetit quidam cuius non agnoscebam uultum. Bene autem dictum est stetit. Omnis quippe creatura quia ex nihilo facta est, et per semetipsam ad nihilum tendit, non stare habet sed defluere. Rationalis uero creatura eo ipso quo ad imaginem auctoris est condita ne ad nihilum transeat, figitur. Irrationalis autem nequaquam figitur, sed donec uisionis suae ministerio uniuersitatis speciem impleat, transeundo tardatur. Nam etsi caelum a terra post in aeternum permanent ex semetipsis tamen nunc ad nihilum properant, sed pro eorum usu quibus seruiunt in melius mutata perseuerant. Stare ergo, solius creatoris est per quem cuncta non transeuntem transeunt et in quo aliqua ne transeant, retinentur. Vnde et redemptor noster quia diuinitatis eius status capi ab humana mente non potuit, hunc nobis in carne ueniens, creatus, natus, mortuus, sepultus, resurgens atque ad caelestia rediens, quasi transeundo monstrauit. Quod bene per euangelium illuminato caeco innuit, cui transiens auditum praebuit, sed stans oculos reparauit. Per humanitatis quippe dispensationem transire habuit; per diuinitatis uero potentiam quia ubique praesens est, stare. Voces igitur caecitatis nostrae dominus audire transiens dicitur quia humanae miseriae factus homo miseretur. Stans autem lucem reparat quia infirmitatis nostrae tenebras ex uirtute diuinitatis illustrat. Bene ergo postquam dictum est: cum spiritus me praesente transiret, subditur: stetit quidam cuius non agnoscebam uultum. Ac si aperte diceretur: eum quem per transitum sensi, non transire deprehendi. Ipse est ergo qui transit, ipse qui stat. Transit enim quia teneri cognitus non ualet; stat autem quia in quantum cognoscitur, incommutabilis apparet. Quia ergo raptim is qui semper idem est cernitur, simul deus et transiens et stans uidetur. Vel certe stare eius est nulla mutatione uariari sicut ad moysen dicitur: ego sum qui sum. Et sicut hunc iacobus insinuat, dicens: apud quem non est transmutatio, nec uicissitudinis obumbratio. Quia uero quisquis iam aliquid de contemplatione aeternitatis apprehendit, hanc per coaeternam eius speciem conspicit, recte subiungitur: imago coram oculis meis. Imago quippe patris, filius est sicut de condito homine moyses insinuat dicens: creauit deus hominem ad imaginem dei fecit illum. Et sicut per expressionem sapientiae de eodem filio quidam sapiens dicit: candor est enim lucis aeternae. Et sicut paulus ait: qui cum sit splendor gloriae, ac figura substantiae eius. Cum ergo aeternitas cernitur, prout infirmitatis nostrae possibilitas admittit, imago eius mentis nostrae oculis antefertur; quia cum uere in patrem tendimur, hunc quantum accipimus per suam imaginem, id est per filium uidemus. Et per eam speciem quae de ipso sine initio nata est, eum aliquo modo cernere, qui nec coepit nec desinit conamur. Vnde et haec eadem ueritas in euangelio dicit: nemo uenit ad patrem nisi per me. Bene autem subditur: et uocem quasi aurae lenis audiui. Quid enim per uocem aurae lenis nisi cognitio sancti spiritus designatur, qui de patre procedens et de eo quod est filii accipiens, nostrae tenuiter notitiae infirmitatis infunditur? Qui tamen super apostolos ueniens, per exteriorem sonum tamquam per uehementem spiritum demonstratur cum dicitur: factus que est repente de caelo sonus tamquam aduenientis spiritus uehementis. Sanctus enim spiritus cum se notitiae humanae infirmitatis insinuat et sonitu uehementis spiritus, et uoce aurae lenis exprimitur; quia uidelicet ueniens et uehemens est et lenis: lenis quia notitiam suam, quatenus cognosci utcumque ualeat, nostris sensibus temperat; uehemens quia quantumlibet hanc temperet, aduentu tamen suo infirmitatis nostrae caecitatem illuminando perturbat. Illustratione enim sua nos leniter tangit sed inopiam nostram immaniter concutit. Vox ergo dei quasi aurae lenis auditur quia in hac adhuc uita positis contemplatoribus suis, nequaquam se diuinitas sicut est insinuat, sed lippientibus mentis nostrae oculis claritatem suam tenuiter demonstrat. Quod bene ipsa legis acceptione signatur cum dicitur, quia moyses ascendit et dominus in monte descendit. Mons quippe est ipsa nostra contemplatio in qua nos ascendimus, ut ad ea quae ultra infirmitatem nostram sunt uidenda subleuemur. Sed in hanc dominus descendit quia nobis multum proficientibus parum de se aliquid nostris sensibus aperit; si tamen dici in illo uel parum uel aliquid potest, qui unus semper et idem permanens, intellegi partiliter non potest et tamen a suis fidelibus participari dicitur cum in eius substantia pars nullatenus admittatur. Sed quia hunc exprimere perfecto sermone non possumus, humanitatis nostrae modulo quasi infantiae imbecillitate praepediti, eum aliquatenus balbutiendo resonamus. Quia uero et in magna contemplatione subleuati, subtile quid de aeternitatis cognitione pertingimus, sacrae historiae uerbis ostenditur cum de cognitione dei propheta nobilis elias edocetur. Cui cum transiturum ante eum se dominus promitteret, dicens: ecce dominus transit, spiritus grandis et fortis, subuertens montes et conterens petras ante dominum; ilico adiunxit: non in spiritu dominus; et post spiritum commotio non in commotione dominus; et post commotionem ignis non in igne dominus; et post ignem sibilus aurae tenuis. Spiritus quippe ante dominum euertit montes et petras conterit; quia pauor qui ex aduentu eius irruit, et altitudinem cordis nostri deicit et duritiam liquefacit. Sed spiritui commotionis et igni non inesse dominus dicitur, esse uero in sibilum aurae tenuis non negatur; quia nimirum mens cum in contemplationis sublimitate suspenditur, quicquid perfecte conspicere praeualet, deus non est. Cum uero subtile aliquid conspicit, hoc est quod de incomprehensibili substantia aeternitatis audit. Quasi enim sibilum tenuis aurae percipimus cum saporem incircumscriptae ueritatis contemplatione subita subtiliter degustamus. Tunc ergo uerum est quod de deo cognoscimus cum plene nos aliquid de illo cognoscere non posse sentimus. Vnde bene illic subditur: quod cum audisset elias, operuit uultum suum pallio et ingressus stetit in ostio speluncae. Post aurae tenuis sibilum, uultum suum propheta pallio operuit quia in ipsa subtilissima contemplatione ueritatis, quanta ignorantia homo tegatur, agnoscit. Vultui namque pallium superducere est ne altiora mens quaerere audeat, hanc ex consideratione propriae infirmitatis uelare; ut nequaquam intellegentiae oculos ultra se praecipitanter aperiat, sed ad hoc quod apprehendere non ualet, reuerenter claudat. Qui haec agens, in speluncae ostio stetisse describitur. Quid namque spelunca nostra est nisi haec corruptionis habitatio, in qua adhuc ex uetustate retinemur? Sed cum aliquid percipere de cognitione diuinitatis incipimus quasi iam in speluncae nostrae ostio stamus. Quia enim progredi perfecte non possumus ad cognitionem tamen ueritatis inhiantes, iam aliquid de libertatis aura captamus. In ingressu ergo speluncae stare, est represso nostrae corruptionis obstaculo ad cognitionem ueritatis incipere exire. Vnde et nube in tabernaculum descendente israelitae e longinquo cernentes, in papilionum suorum ostiis stetisse memorantur, quia hi, qui aduentum diuinitatis utcumque conspiciunt, quasi iam ex habitaculo carnis procedunt. Quia igitur humana mens quantalibet se uirtute tetenderit, uix de intimis extrema cognoscit recte nunc dicitur: et uocem quasi aurae lenis audiui. Sed quoniam cum de se saltem parum nobis diuina cognitio exhibet, infirmitatis nostrae ignorantiam perfecte docet qui uocem aurae lenis audiuit, dicat quae ex ipsa hac auditione didicerit. Sequitur: numquid homo dei comparatione iustificabitur, aut factore suo purior erit uir? Humana iustitia diuinae iustitiae comparata, iniustitia est, quia et lucerna in tenebris fulgere cernitur sed in solis radio posita tenebratur. Quid ergo eliphaz raptus in contemplatione cognouit nisi quod iustificari homo dei comparatione non possit? Recta namque credimus quae exterius operamur, sed cum minime interna cognoscimus, cum uero illa utcumque percipimus, ista non utcumque iudicamus; quia tanto quisque subtilius de tenebris iudicat, quanto ei uerius claritas lucis constat. Qui enim lucem uidet, scit quid de tenebris aestimet. Nam qui candorem lucis ignorat et obscura pro lucidis approbat. Bene autem subditur: aut factore suo purior erit uir? Quisquis de percussione murmurat, quid aliud quam iustitiam ferientis accusat? Puriorem se ergo uir factore suo aestimat, si contra flagellum querelam parat; eum que sibi procul dubio postponit cuius iudicium de sua afflictione redarguit. Vt ergo homo reprehendere non audeat iudicem culpae, hunc humiliter cogitet auctorem naturae quia qui mire ex nihilo hominem fecit, factum impie non affligit. Quod tunc eliphaz didicit cum uocem quasi aurae lenis audiuit. In consideratione namque diuinae magnitudinis discitur quam humiliter in sua animaduersione timeatur. Et qui superna degustat, inferiora aequanimiter tolerat, quia plene intus conspicit, quanti aestimet quod foris agit. Male enim se rectum putat qui regulam summae rectitudinis ignorat; et saepe lignum rectum creditur si ad regulam non ducatur; sed cum regulae iungitur, per quantam tortitudinem tumescit inuenitur, quia nimirum rectitudo abscidens increpat, quod oculus deceptus approbabat. Eliphaz itaque quia superna conspexit, districtum iudicium de inferioribus exserit. Et quamuis beatum iob non recte redarguit, in comparatione tamen creatoris omnium, creaturae modum recte describit dicens: ecce qui seruiunt ei, non sunt stabiles et in angelis suis repperit prauitatem. Quanto magis hi qui habitant domus luteas, qui terrenum habent fundamentum, consumentur uelut a tinea? Natura angelica etsi contemplationi auctoris inhaerendo in statu suo immutabiliter permanet; eo ipso tamen quo creatura est, in semetipsa uicissitudinem mutabilitatis habet. Mutari autem ex alio ad aliud ire est et in semetipsa stabilem non esse. Vnaquaeque enim res quasi tot passibus ad aliud tendit, quot mutabilitatis suae motibus subiacet. Sola autem natura incomprehensibilis ab statu suo nescit moueri, quae ab eo quod semper idem est, nescit immutari. Nam si angelorum substantia a mutabilitatis motu fuisset aliena, bene ab auctore condita, nequaquam in reprobis spiritibus a beatitudinis suae arce cecidisset. Mire autem omnipotens deus naturam summorum spirituum bonam, sed mutabilem condidit ut et qui permanere nollent, ruerent, et qui in conditione persisterent, tanto in ea iam dignius quanto et ex arbitrio starent. Et eo maioris apud deum meriti fierent quo mutabilitatis suae motum uoluntatis statione fixissent. Quia ergo ipsa quoque natura angelica est in semetipsa mutabilis, quam uidelicet mutabilitatem uicit per hoc, quod ei qui semper idem est uinculis amoris illigatur, recte nunc dicitur: ecce qui seruiunt ei, non sunt stabiles. Atque eiusdem protinus documentum mutabilitatis adiungitur, cum de apostatis spiritibus subinfertur: et in angelis suis repperit prauitatem. Ex quorum casu bene infirmitatis humanae considerationem colligit, cum ilico subnectit: quanto magis hi qui habitant domus luteas, qui terrenum habent fundamentum, consumentur uelut a tinea? Luteas quippe domus habitamus quia intra corpora terrenis subsistimus. Quae bene paulus considerans ait: habemus thesaurum istum in uasis fictilibus. Et rursum: scimus quia si terrestris domus nostra huius habitationis dissoluatur, quod aedificationem ex deo habemus, domum non manufactam. Terrenum quoque fundamentum est substantia carnis. Quod in se sollicite psalmista conspexerat, cum dicebat: non est occultatum os meum a te, quod fecisti in occulto et substantia mea in inferioribus terrae. Tinea autem de ueste nascitur et eamdem uestem, de qua oritur, oriendo corrumpit. Quasi quaedam uero uestis animae caro est; sed haec nimirum uestis habet tineam suam quia ab ipsa carnalis temptatio oritur ex qua laceratur. Quasi enim quadam sua tinea uestis nostra consumitur, cum caro corruptibilis temptationem gignit et per hanc ad interitum peruenit. Velut a tinea homo consumitur cui de se oritur unde conteratur. Ac si aperte dicat: si illi spiritus esse ex se inmutabiles nequeunt, qui nulla carnis infirmitate deprimuntur; qua temeritate se homines in bono permanere constanter existimant quos in eo quod intellectus ad summa euehit, carnalis infirmitas aggrauans praepedit ut per corruptionis uitium in semetipsis habeant unde ab intima nouitate ueterescant? Possunt quoque per angelos sancti doctores intellegi, sicut per prophetam dicitur: labia sacerdotis custodiunt scientiam et legem requirent ex ore eius, quia angelus domini exercituum est. Qui quantalibet uirtute fulgeant, esse omnino sine culpa nequeunt, cum iter praesentis uitae gradiuntur, quia eorum nimirum gressus tangitur aut luto illiciti operis, aut puluere cogitationis. Domus autem luteas habitant qui de illecebrosa hac uita carnis exsultant. Hanc domum luteam paulus habitare contempserat cum dicebat: nostra conuersatio in caelis est. Dicat ergo: ecce qui seruiunt ei non sunt stabiles et in angelis suis repperit prauitatem; quanto magis hi qui habitant domus luteas qui terrenum habent fundamentum, consumentur uelut a tinea? Ac si aperte dicat: si praesentis uitae uiam illi sine contagio transire nequeunt, qui aeterna nuntiantes, sese contra temporalia accingunt quae detrimenta illi sustinent qui esse se in carnalis habitationis uoluptatibus gaudent? Qui enim seruiunt ei, non sunt stabiles quia cum mens ad alta nititur, carnis suae cogitatione dissipatur. Ita ut saepe animus dum intimis inhiat, dum sola caelestia aspectat, subita carnali delectatione percussus, a semetipso scissus iaceat et qui se infirmitatis suae molestias superasse gaudebat, repentino uulnere prostratus gemat. Prauitas ergo et in angelis reperitur, dum ipsos quoque qui ueritatem nuntiant, nonnumquam subreptio uitae fallacis grauat. Si ergo hi etiam mundi huius iniquitate feriuntur, quos contra eum sancta intentio erigit quibus ictibus illi penetrantur, quos ante eius iacula, ipsa infirmitatis suae delectatio sternit? Qui bene uelut tinea consumi describuntur. Tinea quippe damnum facit et sonitum non facit; ita iniquorum mentes, quia damna sua considerare neglegunt, integritatem quasi nescientes perdunt. Amittunt namque a corde innocentiam, ab ore ueritatem, a carne continentiam et per accessum temporis ab aetate uitam. Sed haec se indesinenter amittere nequaquam conspiciunt, dum toto desiderio curis temporalibus occupantur. Quas ergo a tinea consumuntur quia sine sonitu, culpae morsum tolerant dum quanta detrimenta uitae et innocentiae patiantur, ignorant. Vnde et bene subditur: de mane usque ad uesperam succidentur. A mane usque ad uesperam peccator succiditur dum a uitae suae exordio usque ad terminum, iniquitatis perpetratione uulneratur. Omni namque tempore reprobi per augmentum malitiae contra se ictus ingeminant quibus succisi in profundum ruant. De quibus bene per psalmistam dicitur: uiri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos. Dies quippe dimidiare, est tempus uitae male in uoluptatibus ductum ad paenitentiae lamenta diuidere, atque hoc ad bonum usum partiendo reparare. Sed iniqui dies suos nequaquam dimidiant quia peruersam mentem nec in extremo tempore immutant. Quo contra bene paulus admonet dicens: redimentes tempus quoniam dies mali sunt. Tempus quippe redimimus, quando anteactam uitam, quam lasciuiendo perdidimus flendo reparamus. Sequitur: et quia nullus intellegit, in aeternum peribunt. Nullus, uidelicet eorum qui a mane usque ad uesperum succidentur, nullus intellegit uel eorum qui pereunt, uel eorum qui perditos pereuntium mores imitantur. Vnde alias scriptum est: iustus perit et nemo est qui recogitet in corde suo, et uiri misericordiae colliguntur, quia non est qui intellegat. Iniqui ergo dum sola temporalia appetunt et quae bona electis in aeternum maneant scire contemnunt. Dum iustorum afflictionem conspiciunt sed quae sit afflictionis retributio non agnoscunt actionis suae pedem in profundum porrigunt, quia a luce intellegentiae sponte sua oculos claudunt. Stultis enim uoluptatibus decepti, dum quae uident, temporaliter diligunt, a semetipsis alienatis non uident ubi in aeternum ruunt. Potest etiam mane prosperitas, uespere huius mundi aduersitas designari. De mane ergo usque ad uesperam reprobi succiduntur, quia et per prospera lasciuientes depereunt et per aduersa impatientes ad insaniam exsurgunt. Quos de mane usque ad uesperam nequaquam culpa succideret, si uel prospera fomentum crederent, uel aduersa sectionem sui uulneris aestimarent. Sed quia nequaquam sic humani generis multitudo deseritur, ut cuncta ad interitum tendere permittantur, sunt nonnulli qui praesentis uitae oblectamenta despiciunt, etiam cum adsunt, transitoria esse considerant atque haec ex amore aeternitatis calcant. Cum que in hoc primo gradu iudicii gressum ponunt, uegetatiores ad altiora perueniunt ut cuncta temporalia non solum quia citius sunt amittenda despiciant, sed in his inhaerere non appetant, etiam si aeterna esse potuissent. Et a pulchre conditis amorem subtrahunt quia in ipsum auctorem pulchritudinis cordis passibus tendunt. Et sunt nonnulli qui bona uitae praesentis diligunt sed tamen haec nullatenus assequuntur; qui rebus temporalibus totis desideriis inhiant, mundi gloriam quaerunt sed adipisci nequaquam possunt. Hos, ut ita dixerim, cor ad mundum pertrahit, mundus ad cor repellit. Nam saepe contingit ut ipsis suis aduersitatibus fracti ad mentem redeant et in semetipsis reuersi considerent, quam sint inania quae quaerebant sese que pro tam stulto desiderio protinus ad lamentum uertant. Et tanto ualentius aeterna desiderent, quanto se stultius laborasse pro temporalibus dolent. Vnde bene descriptis reprobis subditur: qui autem reliqui fuerint, auferentur ex eis. Quos alios reliquos nisi huius mundi despectos accipimus? Quos dum praesens saeculum ad nullius gloriae usum elegit, quasi minimos indignos que derelinquit. Sed mundi reliquos auferre dominus dicitur quia despectos huius saeculi eligere dignatur, paulo attestante qui ait: non multi sapientes secundum carnem, non multi potentes, non multi nobiles; sed quae stulta mundi sunt elegit deus ut confundat sapientes; et infirma mundi elegit deus ut confundat fortia. Quod bene in libris regum aegyptio puero in uia lassescente signatur quem amalecita aegrotum in itinere deserit, dauid uero inuenit, cibo reficit, ducem sui itineris facit; amalecitam persequitur, epulantem reperit et funditus exstinguit. Quid est enim quod aegyptius amalecitae puer in itinere lassatur nisi quod amator praesentis saeculi peccati sui nigredine opertus, saepe ab eodem saeculo infirmus despectus que relinquitur, ut cum eo nequaquam currere ualeat, sed fractus aduersitate torpescat? Sed hunc dauid inuenit quia redemptor noster ueraciter manu fortis nonnumquam quos despectos a mundi gloria reperit, in suo amore conuertit. Cibo pascit quia uerbi scientia reficit. Ducem itineris eligit quia suum etiam praedicatorem facit. Et qui amalecitam sequi non ualuit, dux dauid efficitur quia is, quem indignum mundus deseruit, non solum conuersus in sua mente dominum recipit, sed praedicando hunc etiam usque ad aliena corda perducit. Quo uidelicet duce dauid amalecitam conuiuantem inuenit et exstinguit quia ipsis christus praedicantibus mundi laetitiam destruit, quos mundus comites habere despexit. Quia igitur plerumque quos mundus relinquit, dominus eligit, recte nunc dicitur: qui reliqui fuerint, auferentur ex eis. Sequitur: morientur et non in sapientia. Quid est quod superius reproborum interitum protulit, dicens: quia nullus intellegit, in aeternum peribunt; et de electis dei ilico adiunxit: qui reliqui fuerint, auferentur ex eis; et hoc protinus, quod eisdem electis non conueniat, subdit dicens: morientur et non in sapientia? Si enim a reprobis diuinitus auferuntur, quo pacto mori non in sapientia dicuntur? Sed nimirum sacrae scripturae consuetudo est, ut cum aliquid narrat, interposita alterius causae sententia ad superiora protinus redeat. Nam postquam dixit: et quia nullus est qui intellegat, in aeternum peribunt, electorum mox sortem subintulit, dicens: qui autem reliqui fuerint, auferentur ex eis. Et rursum sententiae suae oculum in eum quem praedixerat, interitum reproborum mittens, subito adiunxit: morientur et non in sapientia. Ac si diceret; hi quos dixi quia non intellegentes in aeternum pereunt, procul dubio non in sapientia moriuntur. Sed hunc esse nonnumquam morem sacri eloquii melius ostendemus, si ex eo aliquam huius rei similitudinem proferamus. Paulus namque apostolus cum dilectum discipulum de instituendis ecclesiae officiis admoneret, ne quos forte ad sacros ordines inordinate proueheret, dixit: manus cito nemini imposueris neque communicaueris peccatis alienis, te ipsum castum custodi. Qui ad infirmitatem eius corporis protinus uerba conuertens ait: noli adhuc aquam bibere, sed modico uino utere propter stomachum tuum et frequentes tuas infirmitate. Statim que subiungit, dicens: quorumdam hominum peccata manifesta sunt praecedentia ad iudicium, quorumdam autem et subsequuntur. Quis ergo ad illud pertinet quod ab infirmo bibi aqua prohibuit, hoc quod de peccatis absconditis quorumdam hominum manifestis que subiunxit, nisi quod interposita de eius infirmitate sententia, ad hoc in extremo rediit, quod superius dixit: manus cito nemini imposueris, neque communicaueris peccatis alienis. Vt enim haec eadem peccata quanta sollicitudine perquirenda essent ostenderet, interposita contra infirmitatis molestia discretionis admonitione, protinus intulit quod in aliis patescerent, in aliis laterent dicens: quorumdam hominum peccata manifesta sunt praecedentia ad iudicium, quorumdam autem et subsequuntur. Sicut ergo per hanc sententiam paulus non eisdem uerbis congruit, quibus eam loquens de timothei infirmitate subiunxit; sed ad illud rediit quod superius intermittendo narrauit; ita hoc loco eliphaz cum de electis diceret: qui reliqui fuerint, auferentur ex eis; ilico adiungens: morientur et non in sapientia, ad illud protinus recurrit quod superius de reprobis protulit, dicens: et quia nullus intellegit, in aeternum peribunt. Idcirco autem reprobi electos despiciunt, quod ad uitam inuisibilem per uisibilem mortem tendunt. De quibus bene nunc dicitur: morientur et non in sapientia. Ac si aperte diceretur: mortem quidem et sapientiam pariter fugiunt; sed sapientiam penitus deserunt, mortis autem laqueos non euadunt. Et quia quandoque morituri uiuere moriendo potuerant, dum mortem quae procul dubio uentura est metuunt et uitam simul et sapientiam perdunt. At contra iusti in sapientia moriuntur quia mortem quam deuitare funditus nequeunt, cum pro ueritate imminet, differre contemnunt; eam que dum aequanimiter ferunt, poenam propaginis uertunt instrumento uirtutis ut inde debeat uita recipi, unde per primae culpae meritum cogitur finiri. Sed quia haec eliphaz contra iniquos ueraciter protulit, beatum iob reprehensibilem aestimans, de fastu se sapientiae inflauit. Vnde et post praedicamenta tantae rectitudinis, irrisionis uerba subiungit, dicens: uoca ergo si est qui tibi respondeat. Omnipotens enim deus saepe eius precem in perturbatione deserit qui praecepta illius in tranquillitate contemnit. Vnde scriptum est: qui auertit aurem suam ne audiat legem, oratio eius erit exsecrabilis. Vocare autem nostrum, est humili deum prece deposcere; respondere uero dei est effectum precibus praebere. Ait ergo: uoca, si est qui tibi respondeat. Ac si aperte dicat: quantumlibet afflictus clames, deum respondentem non habes quia uox in tribulatione non inuenit, quem mens in tranquillitate contempsit. Vbi adhuc deridendo subiungit: et ad aliquem sanctorum conuertere. Ac si despiciens dicat: sanctos quoque inuenire in afflictione adiutores non uales quos habere socios in hilaritate noluisti. Qui post irrisionem protinus sententiam subdit, dicens: uirum stultum interficit iracundia et paruulum occidit inuidia. Quae nimirum sententia uera esset si illata contra tanti uiri patientiam non fuisset. Sed nos pensemus quod dicitur, quamuis ab auditoris sui uirtute relidatur ut ostendamus quam rectum est quod promitur, si non in beatum iob iniuste promeretur, cum scriptum sit: tu autem, domine, cum tranquillitate iudicas. Sciendum nobis magnopere est quia quotiens turbulentos motus animi sub mansuetudinis uirtute restringimus, redire ad similitudinem conditoris conamur. Nam cum tranquillitatem mentis ira diuerberat, dilaniatam quodam modo scissam que perturbat, ut sibimetipsi non congruat ac uim intimae similitudinis amittat. Quanta ergo sit iracundiae culpa pensemus, per quam dum mansuetudo amittitur, supernae imaginis similitudo uitiatur. Per iram sapientia perditur, ut quid quo que ordine agendum sit omnino nesciatur, sicut scriptum est: ira in sinu stulti requiescit; quia nimirum intellegentiae lucem subtrahit cum mentem permouendo confundit. Per iram uita amittitur, etsi sapientia teneri uideatur sicut scriptum est: ira perdit etiam prudentes; quia scilicet confusus animus nequaquam explet, etiam si quid intellegere prudenter ualet. Per iram iustitia relinquitur sicut scriptum est: ira uiri iustitiam dei non operatur; quia dum perturbata mens iudicium suae rationis exasperat, omne quod furor suggerit rectum putat. Per iram gratia uitae socialis amittitur sicut scriptum est: noli esse assiduus cum homine iracundo, ne discas semitas eius et sumas scandalum animae tuae. Quia qui se ex humana ratione non temperat, necesse est ut bestialiter solus uiuat. Per iram concordia rumpitur, sicut scriptum est: uir animosus parit rixas. Et uir iracundus effodit peccata. Iracundus quippe peccata effodit quia etiam malos quos incaute ad discordiam prouocat, peiores facit. Per iram lux ueritatis amittitur sicut scriptum est: sol non occidat super iracundiam uestram; quia cum menti iracundia confusionis tenebras incutit huic deus radium suae cognitionis abscondit. Per iram sancti spiritus splendor excluditur, quo contra iuxta uetustam translationem scriptum est: super quem requiescet spiritus meus, nisi super humilem et quietum et trementem sermones meos? Cum enim humilem diceret, quietum protinus adiunxit. Si ergo ira quietem mentis subtrahit, suam sancto spiritui habitationem claudit, cuius recessione animus uacuus, ad apertam mox insaniam ducitur et usque ad superficiem ab intimo cogitationum fundamento dissipatur. Nam irae suae stimulis accensum cor palpitat, corpus tremit, lingua se praepedit, facies ignescit, exasperantur oculi et nequaquam recognoscuntur noti. Ore quidem clamorem format, sed sensus quid loquatur ignorat. In quo itaque iste ab arreptitiis longe est qui actionis suae conscius non est? Vnde fit plerumque ut usque ad manus ira prosiliat et quo ratio longius recedit, audacior exsurgat; se que ipsum retinere animus non ualet, quia factus est potestatis alienae; et eo furor membra foras in ictibus exercet quo intus ipsam membrorum dominam mentem captiuam tenet. Aliquando autem manus non exerit, sed in maledictionis iaculo linguam uertit. Fratris namque interitum precibus exposcit et hoc deum perpetrare expetit, quod ipse peruersus homo facere uel metuit uel erubescit. Fit que ut uoto et uoce homicidium peragat etiam cum a laesione proximi manibus cessat. Aliquando ira perturbato animo quasi quasi ex iudicio silentium indicit; et quo se foras per linguam non exprimit, intus deterius ignescit ut iratus quisque collocutionem suam proximo subtrahat, et nihil dicendo quam sit auersus dicat. Et nonnumquam haec silentii seueritas per disciplinae dispensationem geritur si tamen sollicite in intimis discretionis forma teneatur. Nonnumquam uero dum accensus animus a consueta locutione restringitur per accessum temporis penitus a proximi dilectione separatur, et acriores stimuli ad mentem ueniunt, causae quoque quae grauius exasperant oriuntur. Atque in irati oculum festuca in trabem uertitur, dum ira in odium permutatur. Plerumque ira per silentium clausa intra mentem uehementius aestuat et clamosas tacita uoces format; uerba sibi quibus exasperetur obicit, et quasi in causae examine posita durius exasperata respondet; quod salomon breuiter insinuat dicens: praestolatio impiorum furor. Sic que fit ut perturbatus animus maiorem strepitum sui silentii sentiat, eum que grauius clausae irae flamma consumat. Vnde bene ante nos quidam sapiens dixit: cogitationes iracundi uipereae sunt generationes, mentem comedunt matrem suam. Sciendum uero est quod nonnullos ira citius accendit, facilius deserit. Nonnullos uero tarde quidem commouet sed diutius tenet. Alii namque accensis calamis similes, dum uocibus perstrepunt, quasi quosdam accensionis suae sonitus reddunt; citius quidem flammam faciunt sed protinus in fauilla frigescunt. Alii autem lignis grauioribus durioribus que non dispares, accensionem tarde suscipiunt, sed tamen accensi semel difficilius exstinguuntur et quia se tardius in asperitate concitant, furoris sui durius ignem seruant. Alii autem quod est nequius et citius iracundiae flammas accipiunt, et tardius deponunt. Nonnulli uero has et tarde suscipiunt et citius amittunt. In quibus nimirum quattuor modis liquido lector agnoscit quia et ad tranquillitatis bonum ultimus plusquam primus appropinquat, et in malo secundum tertius superat. Sed quid prodest quod iracundia quomodo mentem teneat, dicimus, si non etiam qualiter compesci debeat exprimamus? Duobus etenim modis fracta possidere animum ira desuescit. Primus quippe est ut mens sollicita antequam agere quodlibet incipiat, omnes sibi quas pati potest, contumelias praeponat, quatenus redemptoris sui probas cogitans, ad aduersa se praeparet. Quae nimirum uenientia tanto fortior excipit quanto se cautius ex praescientia armauit. Qui enim improuidus ab aduersitate deprehenditur, quasi ab hoste dormiens inuenitur; eum que citius inimicus necat quia non repugnantem perforat. Nam qui mala imminentia per sollicitudinem praenotat, hostiles incursus quasi in insidiis uigilans exspectat; et inde ad uictoriam ualenter accingitur unde nesciens deprehendi putabatur. Sollerter ergo animus ante actionis suae primordia, cuncta debet aduersa meditari; ut semper haec cogitans, semper contra haec thorace patientiae munitus; et quicquid accesserit prouidus superet, et quicquid non accesserit lucrum putet. Secundus autem seruandae mansuetudinis modus est ut cum alienos excessus aspicimus, nostra, quibus in aliis excessimus, delicta cogitemus. Considerata quippe infirmitas propria, mala nobis excusat aliena. Patienter namque illatam iniuriam tolerat qui pie meminit quod fortasse adhuc habeat, in quo debeat ipse tolerari. Et quasi aqua ignis exstinguitur, cum surgente furore animi, sua cuique ad mentem culpa reuocatur quia erubescit peccata non parcere, qui uel deo, uel proximo saepe se recolit parcenda peccasse. Sed inter haec sollerter sciendum est quod alia est ira, quam impatientia excitat, alia quam zelus format. Illa ex uitio haec ex uirtute generatur. Si enim nulla ira ex uirtute surgeret, diuinae animaduersionis impetum phinees per gladium non placasset. Hanc iram quia heli non habuit, motum contra se implacabiliter supernae ultionis excitauit. Nam quo contra subditorum uitia tepuit, eo contra illum districtio aeterni rectoris exarsit. De hac per psalmistam dicitur: irascimini et nolite peccare. Quod nimirum non recte intellegunt qui irasci nos nobis tantummodo, non etiam proximis delinquentibus uolunt. Si enim sic proximos ut nos amare praecipimur, restat ut sic eorum erratibus sicut nostris uitiis irascamur. De hac per salomonem dicitur: melior est ira risu quia per tristitiam uultus corrigitur animus delinquentis. De hac iterum psalmista ait: turbatus est prae ira oculus meus. Ira quippe per uitium oculum mentis excaecat, ira autem per zelum turbat quia quo saltim recti aemulatione concutitur, ea quae nisi tranquillo corde percipi non potest, contemplatio dissipatur. Ipse namque zelus rectitudinis quia inquietudine mentem agitat, eius mox aciem obscurat, ut altiora in commotione non uideat, quae bene prius tranquilla cernebat. Sed inde subtilius ad alta reducitur, unde ad tempus ne uideat, reuerberatur. Nam ipsa recti aemulatio aeterna post paululum in tranquillitate largius aperit quae haec interim per commotionem claudit; et unde mens turbatur ne uideat, inde proficit ut ad uidendum uerius clarescat; sicut infirmanti oculo cum collyrium mittitur, lux penitus negatur; sed inde eam post paululum ueraciter recipit unde hanc ad tempus salubriter amittit. Numquam uero commotioni contemplatio iungitur, nec praeualet mens perturbata conspicere ad quod uix tranquilla ualet inhiare, quia nec solis radius cernitur, cum commotae nubes caeli faciem obducunt, nec turbatus fons respicientis imaginem reddit quam tranquillus proprie ostendit, quia quo eius unda palpitat, eo in se speciem similitudinis obscurat. Sed cum per zelum animus mouetur, curandum summopere est ne haec eadem quae instrumento uirtutis assumitur, menti ira dominetur, ne quasi domina praeeat, sed uelut ancilla ad obsequium parata, a rationis tergo numquam recedat. Tunc enim robustius contra uitia erigitur cum subdita rationi famulatur. Nam quantumlibet ira ex zelo rectitudinis surgat, si immoderata mentem uicerit, rationi protinus seruire contemnit; et tanto se impudentius dilatat, quanto impatientiae uitium uirtutem putat. Vnde necesse est ut hoc ante omnia qui zelo rectitudinis mouetur, attendat ne ira extra mentis dominium transeat, sed in ultione peccati tempus modum que considerans, surgentem animi perturbationem subtilius pertractando restringat, animositatem reprimat et motus feruidos sub aequitate disponat. Vt eo fiat iustior ultor alienus quo prius exstitit uictor suus, quatenus sic culpas delinquentium corrigat, ut ante ipse qui corrigit, per patientiam crescat, et feruorem suum transcendendo diiudicet ne intemperanter excitatus ipso zelo rectitudinis, longe a rectitudine aberret. Quia uero, sicut diximus, etiam laudanda boni aemulatio mentis oculum turbat, recte nunc dicitur: uirum stultum interficit iracundia. Ac si aperte diceretur: ira per zelum sapientes turbat, ira uero per uitium stultos trucidat quia illa sub ratione restringitur, haec uero irrationabiliter deuictae menti dominatur. Bene autem subditur: et paruulum occidit inuidia. Inuidere enim non possumus nisi eis quos nobis in aliquo meliores putamus. Paruulus ergo est qui liuore occiditur, quia ipse sibi testimonium perhibet quod ei minor sit cuius inuidia torquetur. Hinc est quod hostis callidus primo homini inuidendo subripuit, quia amissa beatitudine, minorem se immortalitati illius agnouit. Hinc est quod cain ad perpetrandum fratricidium corruit; quia despecto suo sacrificio, praelatum sibi infremuit cuius deus hostiam accepit; et quem meliorem se esse exhorruit ne utcumque esset, amputauit. Hinc esau ad persecutionem fratris exarsit, quia primogenitorum benedictione perdita quam tamen esu lenticulae ipse uendiderat, minorem se ei, quem nascendo praeibat, ingemuit. Hinc ioseph fratres sui ismaelitis transeuntibus uendiderunt, quia cognito reuelationis mysterio ne se melior fieret, eius profectibus obuiare conati sunt. Hinc saul dauid subditum, lanceam intorquendo, persequitur quia quem magnis cotidie augeri uirtutum successibus sensit, ultra se excrescere expauit. Paruulus itaque est qui inuidia occiditur quia nisi ipse inferior exsisteret, de bono alterius non doleret. Sed inter haec sciendum est quia quamuis per omne uitium quod perpetratur, humano cordi antiqui hostis uirus infunditur in hac tamen nequitia, tota sua uiscera serpens concutit, et imprimendae malitiae pestem uomit. De quo nimirum scriptum est: inuidia diaboli mors intrauit in orbem terrarum. Nam cum deuictum cor liuoris putredo corruperit, ipsa quoque exteriora indicant quam grauiter animum uesania instigat. Color quippe pallore afficitur, oculi deprimuntur, mens accenditur et membra frigescunt, fit in cogitatione rabies, in dentibus stridor; cum que in latebris cordis crescens absconditur odium, dolore caeco terebrat conscientiam uulnus inclusum. Nil laetum de propriis libet quia tabescentem mentem sua poena sauciat, quam felicitas torquet aliena; quanto que extranei operis in altum fabrica ducitur, tanto fundamentum mentis liuidae profundius suffoditur; ut quo alii ad meliora properant eo ipsa deterius ruat; qua ruina uidelicet etiam illud destruitur, quod in aliis actibus perfecto opere surrexisse putabatur. Nam inuidia cum mentem tabefecerit cuncta quae inuenerit bene gesta consumit. Vnde bene per salomonem dicitur: uita carnium, sanitas cordis; putredo ossium inuidia. Quid enim per carnes nisi infirma quaedam ac tenera; et quid per ossa nisi fortia acta signantur? Et plerumque contingit ut quidam cum uera cordis innocentia in nonnullis suis actibus infirmi uideantur; quidam uero iam quaedam ante humanos oculos robusta exerceant sed tamen erga aliorum bona, intus inuidiae pestilentia tabescant. Bene ergo dicitur: uita carnium, sanitas cordis quia si mentis innocentia custoditur, etiam si qua foris infirma sunt, quandoque roborantur. Et recte subditur: putredo ossium inuidia quia per liuoris uitium, ante dei oculos pereunt etiam fortia acta uirtutum. Ossa quippe per inuidiam putrescere, est quaedam etiam robusta deperire. Sed cur haec de inuidia dicimus si non etiam qualiter eruatur intimemus? Difficile namque est ut hoc alteri non inuideat, quod adipisci alter exoptat; quia quicquid temporale percipitur, tanto fit minus singulis quanto diuiditur in multis; et idcirco desiderantis mentem liuor excruciat quia hoc quod appetit, aut funditus alter accipiens adimit, aut a quantitate restringit. Qui ergo liuoris peste plene carere desiderat, illam hereditatem diligat, quam coheredum numerus non angustat; quae et omnibus una est et singulis tota; quae tanto largior ostenditur, quanto ad hanc percipientium multitudo dilatatur. Imminutio ergo liuoris est affectus surgens internae dulcedinis et plena mors eius est, perfectus amor aeternitatis. Nam cum mens ab eius rei appetitu retrahitur, quae accipientium numero partitur, tanto magis proximum diligit, quanto minus ex prouectu illius sua damna pertimescit. Quae si perfecte in amore caelestis patriae rapitur, plene etiam in proximi dilectione solidatur; quia cum nulla terrena desiderat, nihil est quod eius erga proximum caritati contradicat. Quae nimirum caritas quid est aliud quam oculus mentis; qui si terreni amoris puluere tangitur, ab internae lucis mox intuitu laesus reuerberatur? Quia autem paruulus est qui terrena diligit, magnus qui aeterna concupiscit, potest etiam sic non inconuenienter intellegi: paruulum occidit inuidia, quoniam huius pestis languore non moritur, nisi qui adhuc in desideriis infirmatur. LIBER 6 C. 5 Seruata historiae ueritate beati iob dicta amicorum que illius mystica proposui interpretatione discutere. Quia cunctis uera scientibus liquet quod redemptorem mundi totis suis allegationibus curat sancta scriptura promittere, eum que per electos omnes, ut per eius scilicet studuit membra signare. Vnde et idem beatus iob latino eloquio dolens dicitur ut per eius et nomen et uulnera, redemptoris nostri passio designetur de quo propheta ait: uere languores nostros ipse tulit et dolores nostros ipse portauit. Cui temptator, ablatis omnibus et seruos et filios occidit, quia non solum iudaicum populum ex timore seruientem, sed ipsos quoque apostolos in suo amore regeneratos, passionis eius tempore telo perfidiae perculit. Vulnere beati iob corpus atteritur quia redemptor noster configi clauis in crucis patibulo non dedignatur. A planta autem pedis usque ad uerticem uulnera suscepit quia sanctam ecclesiam, quae corpus eius est, non solum per extrema et ultima sed usque ad summa membra persecutione saeuiens temptator affligit. Vnde etiam paulus dicit: compleo ea quae desunt passionum christi in carne mea. Cui suadere uxor ad maledicendum nititur quia carnales quique intra sanctam ecclesiam adiutores callidi temptatoris exsistunt. Quae enim eum ad maledicendum prouocat, uitam carnalium designat; quia ut supra diximus, intra sanctam ecclesiam incorrectis moribus positi, quo per fidem bonis iuxta sunt, eo per uitam durius premunt. Quia enim quasi fideles uitari nequeunt, a fidelibus tanto deterius quanto et interius tolerantur. Amici uero illius, qui quasi ad consolandum ueniunt, sed ad uerba asperae inuectionis excedunt, haereticorum speciem tenent, qui cum contra bonos deum defendere nituntur, offendunt. Haec itaque superius latius dicta, nunc breuiter studui ex mystica designatione succingere, ut lector meus ex ipsa hac replicatione meminerit me in hoc opere spiritali intellectui deseruire. Et tamen cum utilitatis usus postulat, subtiliter quoque studeo historiae uerba discutere. Cum uero necesse est, simul utrumque complector ut spiritales fructus allegoria germinet, quos tamen ex radice historiae ueritas producit. Amicos uero beati iob quos haereticorum tenere speciem diximus, in dictis suis nequaquam per omnia reprobamus quia dum per supernam sententiam contra eos dicitur: non estis locuti coram me rectum; et protinus additur: sicut seruus meus iob. Profecto liquet quia non omnino despicitur quod ex melioris comparatione reprobatur. In reprehensionem quippe eius incaute dilabuntur; sed tamen quia tanti uiri amici sunt ex familiaritate illius mystica multa didicerunt. Vnde sicut superius diximus, eorum uerbis etiam paulus utitur et haec in assertionis suae adiutorium assumens, prolata ex ueritate testatur. Quae tamen ueritas recte reprehendit quia quamlibet fortis sententia contra sanctum uirum proferri non debuit. Possunt ergo mystice eliphaz uerba pensari, quibus ad beatum iob loquitur, dicens: ego uidi stultum firma radice et maledixi pulchritudini eius statim. Stultus quippe iudaeorum populus exstitit quia ipsam in carne praesentiam aeternae sapientiae spreuit. Qui quasi firma radice conualuit quia electorum uitam temporaliter exstinguendo superauit. Sed hunc eliphaz maledicendo despicit quia nimirum omnes haeretici quorum tenere speciem amicos beati iob diximus, cum de nomine christi gloriantur, iudaeorum perfidiam ex auctoritate reprehendunt. De quo stulto protinus subditur: longe fient filii eius a salute. Filii huius stulti sunt omnes qui perfidiae illius praedicatione generantur. Qui scilicet a salute longe sunt, quia etsi temporalem uitam sine afflictione percipiunt, aeterna grauius ultione feriuntur; sicut et eisdem filiis illius dominus dicit: uae uobis, scribae et pharisaei hypocritae, qui circuitis mare et aridam, ut faciatis unum proselytum, et cum fuerit factus, facitis eum filium gehennae duplo quam uos. Sequitur: et conterentur in porta et non erit qui eripiat. Quis alius portae nomine nisi mediator. Dei et hominum debet intellegi, qui ait: ego sum ostium, per me si quis introierit, saluabitur? Filii igitur huius stulti extra portam proficiunt, in porta conterentur, quia prauae iudaeorum soboles ante mediatoris aduentum in legis obseruatione floruerunt; sed in ipsa redemptoris nostri praesentia a diuinitatis obsequio, perfidiae suae meritis repulsi ceciderunt. Quos nimirum non est qui eripiat, quia scilicet dum ipsum redemptorem exstinguere persequendo conati sunt, oblatum sibi remedium ereptionis absciderunt. De quo bene subditur: cuius messem famelicus comedet et ipsum rapiet armatus. Huius enim stulti messis fuerat sacri seges eloquii. Quaedam namque spicarum grana, sunt uerba prophetarum quae stultus habuit, sed non comedit, quia iudaicus populus legem quidem uerbo tenus tenuit, sed per fatuitatis fastidium ab eius intellectu ieiunauit. Huius uero stulti messem famelicus comedit, quia nimirum gentilis populus uerba legis intellegendo edit, ad quae plebs iudaica sine intellectu laborauit. Hos famelicos fidei dominus praeuidit cum per euangelium dixit: beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur. De his famelicis anna prophetante dicitur: repleti prius, pro panibus se locauerunt et famelici saturati sunt. Sed quia messem perdidit recte subiungitur qualiter ipse etiam stultus perit, cum dicitur: et ipsum rapiet armatus. Antiquus hostis iudaicum populum armatus rapuit quia in eo uitam fidei fraudulentae suggestionis iaculis exstinxit, ut unde se inhaerere deo crederet, inde eius ordinationi repugnaret. Quod profecto discipulos ueritas praemonet, dicens: uenit hora ut omnis qui interficit uos arbitretur se obsequium praestare deo. Sequitur: et bibent sitientes diuitias eius. Huius stulti diuitias sitientes bibunt, quia fluentis sacrae locutionis quae iudaicus populus in superbiae ostentatione possederat, conuersae gentilium mentes irrigantur. Vnde et eis per prophetam dicitur: omnes sitientes uenite ad aquas; et qui non habetis argentum, properate. Quia enim argenti uocabulo eloquia diuina signantur, psalmista testatur dicens: eloquia domini, eloquia casta, argentum igne examinatum. Qui ergo argentum non habent, ad aquas uocantur quia nimirum gentilitas quae scripturae sacrae praecepta non acceperat, sacri eloquii inundatione satiatur, quam tanto nunc auidius potat, quanto hanc diu sicca sitiebat. Eadem ergo diuina eloquia et messes et diuitiae uocantur; messes quia ieiunam mentem reficiunt; diuitiae quia magna nos morum uenustate componunt. Eadem et comedi dicuntur et bibi, quia nimirum dum quaedam in eis obscura sunt, quae non nisi interpretata intellegimus, haec quasi mandendo glutimus; dum quaedam uero ad intellegendum facilia ita sumimus ut inuenimus, ea quasi non mansa bibimus quia non fracta sorbemus. Haec sub intellectu mystico breui locutione transcurrimus, ne quid forsitan praeterisse uideremur. Sed quia beati iob amici esse non possent, nisi in quibusdam quoque magna morum honestate fulgerent, restat ut in eorum uerbis uirtutem sensuum moraliter inquiramus, quatenus dum locutionis eorum pondus discutitur, cuius doctrinae fuerint, ostendatur. Ego uidi stultum firma radice et maledixi pulchritudinem eius statim. Quasi firma radice stultus in terra figitur, quia totis desideriis in terreno amore solidatur. Vnde et primus cain ciuitatem in terra construxisse describitur, ut aperte monstraretur quia ipse in terra fundamentum posuit, qui a soliditate caelestis patriae alienus fuit. Quasi firma radice stultus attollitur quando hic temporali prosperitate fulcitur. Vt omne quod appetit assequatur, aduersa nulla sustineat contra infirmos sine repugnatione praeualeat, bene agentibus ex auctoritate contradicat; ad maiora commoda ex peiori semper actione perueniat, et unde uiam uitae deserit inde ad tempus felicior uiuat. Sed cum malos florere infirmi conspiciunt, trepidant, et apud semetipsos peccantium prosperitate turbati, intus in gressibus mentis nutant. Quorum profecto speciem sumpsit psalmista cum diceret: mei autem paene moti sunt pedes, paene effusi sunt gressus mei, quia zelaui in peccatoribus, pacem peccatorum uidens. Cum uero eorum gloriam fortes aspiciunt, protinus quae post gloriam poena sequatur, attendunt; et alta intus cogitatione despiciunt hoc quod superbi foras fastu uacuae inflationis intumescunt. Bene ergo dicitur: ego uidi stultum firma radice et maledixi pulchritudinem eius statim. Pulchritudinem quippe stulti maledicere, est eius gloriam ex considerata damnatione iudicare quia eo atrocius in tormentis obruitur, quo altius in peccatis eleuatur, quia transit quod extollitur, permanet quod punitur. Quia honoratur in uia, in peruentione damnabitur. Et quasi per amoena prata ad carcerem peruenit qui per praesentis uitae prospera ad interitum tendit. Notandum uero quod cum stulti pulchritudinem maledixisse se diceret addidit, statim. Mos namque humanae et infirmae mentis est, ut cum earum rerum quas respicit qualitate uarietur. Saepe enim eius iudicium cum ipsa praesentis rei specie indicatur et iuxta hoc quod aspicit, intentio illius sensus que formatur. Nam plerumque nonnulli, dum quorumdam gloriam cernunt, eiusdem gloriae aspectibus delectantur, ac magnum aliquid existimant se que ut talia mereantur exoptant. Cum uero gloriosos quosque, aut deiectos subito aut fortasse etiam morientes aspiciunt, quia humana gloria omni modo nihil sit cum gemitu fatentur; ita ut protinus dicant: ecce quam nihil est homo. Qui hoc nimirum rectius dicerent si cum in gloria hominem cernerent, tunc eius interitum cogitantes, transeuntem potentiam nihil esse sensissent. Tunc quippe est humana elatio pensanda quam nihil sit, cum sese super ceteros successibus extollit. Tunc considerandum est quo cursu felicitas transuolet cum ante humanos oculos quasi permanens pollet. Nam gloriam morituri nihil esse, in ipsa iam morte pensare infirmi quilibet possunt. Tunc enim ei etiam illi derogant qui hanc et usque ad mortem sequentes amant. Bene itaque dicitur: ego uidi stultum firma radice et maledixi pulchritudinem eius statim. Ac si aperte diceret: contra stulti pulchritudinem, moram in maledictione non habui quia cum hanc cernerem, simul etiam poenam sequentem uidi. Non enim statim maledicerem si qua me gloriae illius delectatio tenuisset; sed sine tarditate maledixi quia supplicia mansura conspiciens, eius potentiam sine dubitatione reprobaui. Sed quia iniqui quique quo plus in hoc mundo proficiunt, plures se cum ad interitum trahunt, recte subditur: longe fient filii eius a salute. Filii quippe stulti sunt qui in ambitione huius saeculi ex eius imitatione nascuntur; qui profecto a salute tanto longius fiunt, quanto in perpetratione nequitiae nulla infirmitate feriuntur. De quibus bene additur: et conterentur in porta et non erit qui eripiat. Nam sicut urbis aditus porta dicitur, ita est dies iudicii porta regni quia per eum ab electis omnibus ad caelestis patriae gloriam intratur. Vnde et hunc diem cum ad retributionem sanctae ecclesiae salomon appropinquare conspiceret, dixit: nobilis in portis uir eius quando sederit cum senatoribus terrae. Vir quippe est ecclesiae humani generis redemptor qui in portis se nobilem ostendit, qui despectus prius in contumeliis exstitit, sed in ingressu regni sublimis apparebit. Qui cum terrae senatoribus residet quia iudicii sententiam cum sanctis eiusdem ecclesiae praedicatoribus decernet sicut ipse in euangelio dicit; uos qui secuti estis me in regeneratione, cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae, sedebitis et uos super duodecim sedes iudicantes duodecim tribus israel. Quod isaias quoque longe ante praenuntians ait: dominus ad iudicium ueniet cum senioribus populi sui. De his portis salomon iterum dicit: date ei de fructu manuum suarum et laudent eam in portis opera eius. Tunc quippe sancta ecclesia de fructu manuum suarum accipit, cum eam ad percipienda caelestia laboris sui retributio attollit. Tunc eam sua opera in portis laudant, quando eius membris in ipso regni aditu dicitur: esuriui et dedistis mihi manducare; sitiui et dedistis mihi bibere; hospes eram et collegistis me; nudus et cooperuistis me, et cetera. Filii igitur huius stulti ante portam elati sunt sed in porta conterentur, quia amatores huius saeculi in praesenti uita superbiunt, sed in ipso regni aditu aeterna animaduersione feriuntur. Bene autem subditur: et non erit qui eripiat. Illos quippe ueritas ab aeterna aduersitate eripit, quos in temporalibus prosperis per disciplinam premit. Qui ergo nunc renuit premi, tunc non ualet eripi quia iniqui eum, quem per disciplinam habere neglegunt patrem, afflictionis suae tempore per adiutorium non inueniunt ereptorem. Sequitur: cuius messem famelicus comedet. Habet etiam stultus messem quando iniquus quisque donum rectae intellegentiae accipit; scripturae sacrae sententiis docetur, bona loquitur sed tamen nullo modo hoc quod dicit operatur. Verba dei profert, nec tamen diligit; laudando exaggerat, uiuendo calcat. Quia ergo stultus iste recta et intellegit et dicit, sed tamen haec operando non amat, messem habendo ieiunat. Quam nimirum famelicus comedit, quia si qui ad deum sanctis desideriis anhelat, discit quod audit, agit quod didicerit, et dum doctoris praui recta praedicatione reficitur, quid aliud quam stulti fruge satiatur? An non famelicos suos ueritas, ut stulti messem comederent, admonebat, cum per desideria sancta flagrantibus, de pharisaeis praeciperet dicens: quae dicunt facite, iuxta opera uero eorum nolite facere. Ac si aperte diceret: uerbi messem loquendo excolunt sed hanc male uiuendo minime contingunt. Vestram ergo famem messis ista reficiat, quia uobis hanc per fatuitatis suae fastidium seruant. Bene autem subditur: et ipsum rapiet armatus. Antiquus namque hostis quasi inermis uincitur, cum mala aperte suggerens humanae menti, bona omnia simul destruere conatur. Sed armatus uenit quando bona alia intacta deserens, latenter alia corrumpit. Nam saepe quosdam in intellectu non temptat, eis que in sacri eloquii meditatione non obuiat; sed tamen eorum uitam in operatione supplantat, qui, dum de scientiae uirtute laudantur, nequaquam suorum operum damna respiciunt; cum que in fauoris delectationem animus ducitur, uitae suae uulneribus non medetur. Hunc ergo armatus hostis rapuit quem fraude tectus in alia deserens, ex alia parte superauit. Sequitur: et bibent sitientes diuitias eius. Saepe stultus habet interni liquoris fontem, sed non bibit quia ingenium quidem intellegentiae accipit, sed tamen ueritatis sententias cognoscere legendo contemnit; scit quia intellegere studendo praeualeat, sed ab omni doctrinae studio fastidiosus cessat. Diuitiae quoque mentis, sunt uerba sacrae locutionis; sed has diuitias stultus oculis aspicit et in ornamenti sui usum minime assumit, quia uerba legis audiens, magna quidem esse considerat, sed ad comprehendenda haec nullo studio amoris elaborat. At contra alius sitim habet, ingenium non habet; amor ad meditandum pertrahit, sensus hebetudo contradicit; et saepe hoc in diuinae legis eruditione quandoque studendo intellegit, quod per neglegentiam ingeniosus nescit. Huius ergo stulti diuitias sitientes bibunt dum praecepta dei, quae ingeniosi fastidientes nesciunt, hebetes amantes assequuntur. In his nimirum tenebras hebetudinis illustrat oculus amoris; nam hoc tardioribus sitis aperit quod uelocioribus fastidium claudit. Qui et idcirco ad intellegentiae alta perueniunt, quia agere quae intellexerunt uel minima nulla contemnunt; et dum sensum manibus adiuuant, sese ultra altitudinem ingeniosorum leuant. Vnde bene per salomonem dicitur: stellio manibus nititur et moratur in aedibus regis. Plerumque enim aues quas ad uolatum pennae subleuant, in uepribus resident; et stellio qui ad uolatum pennas non habet, nitens manibus regni aedificium tenet quia nimirum saepe ingeniosi quique dum per neglegentiam torpent in prauis actibus remanent, et simplices quos ingenii penna non adiuuat, ad obtinenda aeterni regni moenia uirtus operationis leuat. Stellio ergo dum manibus nititur, in regis aedibus moratur quia illo simplex per intentionem recti operis peruenit, quo ingeniosus minime ascendit. Sed his auditis, quaestio nostro cordi suboritur, cur uel neglegenti intellegentiae donum tribuitur, uel studiosus quisque sensus sui tarditate praepeditur? Ad quam citius respondetur, dum protinus subditur: nihil in terra sine causa fit. Idcirco enim saepe et desidiosus ingenium accepit, ut de neglegentia iustius puniatur, quia quod sine labore assequi potuit, scire contemnit. Et idcirco nonnumquam studiosus tarditate intellegentiae premitur, ut eo maiora praemia retributionis inueniat, quo maius in studio inuentionis elaborat. Nihil ergo est in terra sine causa quando et studioso tarditas ad praemium proficit et desidioso uelocitas ad supplicium crescit. Ad intellegenda autem quae recta sunt, aliquando laboris studio, aliquando uero dolore percussionis erudimur. Vnde cum dictum sit: nihil in terra sine causa fit, apte protinus additur: et de humo non egredietur dolor. Dolor namque quasi de humo egreditur cum homo ad dei imaginem conditus de rebus insensibilibus flagellatur, sed quia per occulta mentium merita, aperta prodeunt flagella poenarum et de humo dolor non egreditur, quoniam sensus nostri malitia exigit ut a rebus insensibilibus feriatur. Ecce enim cernimus quod ad correptionem nostram exspectatus imber arente terra suspenditur, et caliginosus aer inardescente sole siccatur; mare procellis tumescentibus saeuit et alios ad transmeandum susceptos intercipit, aliis desideratum iter erecta in cumulum unda contradicit; terra non solum germina fecunditatis imminuit sed etiam semina accepta consumit. In quibus nimirum cunctis patenter aspicitur hoc, quod quidam sapiens de domino testatur dicens: et pugnabit cum eo orbis terrarum contra insensatos. Orbis quippe terrarum cum domino contra insensatos pugnat quando in poena delinquentium et elementorum aduersitas militat. Sed tamen de humo dolor non egreditur, quia res quaelibet insensibilis ad afflictionem nostram stimulo nostrae actionis excitatur. De humo dolor non egreditur quia nequaquam poena de ea nascitur creatura quae percutit, sed de ea procul dubio quae peccando uim percussionis extorsit. Sed curandum magnopere est ut cum in rebus exterioribus pondere doloris afficimur, spe ad superna tendamus; quatenus eo mens ad alta perueniat, quo nos exterior poena castigat. Vnde et apte subiungitur: homo ad laborem nascitur, et auis ad uolandum. Ad laborem quippe homo nascitur quia nimirum is qui accepta est praeditus ratione, considerat quod ualde sibi sit impossibile ut haec peregrinationis suae tempora sine gemitu euadat. Vnde bene paulus cum tribulationes suas discipulis enumeraret, adiunxit: ipsi enim scitis quod in hoc positi sumus. Sed in eo quod caro flagellis afficitur, mens ad appetenda altiora subleuatur paulo rursus attestante qui ait: et licet is qui foris est noster homo corrumpitur, tamen is qui intus est renouatur de die in diem. Homo ergo ad laborem nascitur et auis ad uolandum, quia inde mens ad summa euolat unde caro in infirmis durius laborat. Potest quoque appellatione hominis carnalium uita signari. Vnde et paulus ait: cum enim sit inter uos zelus et contentio, nonne carnales estis? Quibus paulo post subiecit dicens: nonne homines estis? In hac itaque uita homo ad laborem nascitur quia carnalis quisque cum transeuntia appetit, desideriorum suorum se pondere affligit. Grauis quippe labor est, hanc ipsam praesentis uitae gloriam quaerere, quaesitam quandoque percipere et perceptam cum circumspectione custodire. Grauis labor est, hoc cum magna fatigatione apprehendere quod is qui apprehendet, nouerit diu stare non posse. Sancti autem uiri quia transeuntia non amant, non solum nulla temporalium desideriorum pondera tolerant, sed et si qua aduersa consurgunt in ipsis suis pressuris et languoribus non laborant. Quid enim flagellis durius? Et tamen de flagellatis apostolis scriptum est: ibant gaudentes a conspectu concilii quoniam digni habiti sunt pro nomine iesu contumeliam pati. Quid ergo eorum mentibus labor est quibus et poena uerberum labor non est? Homo ergo ad laborem nascitur quia ille huius mundi ueraciter mala sentit, qui eius bona inhianter appetit. Nam cuius mens ad alta suspenditur, sub ipsa est quicquid exterius contra ipsam mouetur. Bene itaque subditur: et auis ad uolandum. Quia tanto animus a laboris afflictione se subtrahit, quanto per spem ad summa sustollit. An non quasi auis, paulus ad uolatum natus fuerat, qui tot aduersa sustinens dicebat: nostra conuersatio in caelis est? Et rursum: scimus quoniam si terrestris domus nostra huius habitationis dissoluatur, quod aedificationem ex deo habemus, domum non manufactam, aeternam in caelis. Velut auis ergo ima transcenderat quem adhuc corpore in terra demorantem, iam in sublimibus spei penna subleuat. Sed quia nullus suis uiribus ualet sese in alta sustollere, ut cum uisibilibus affligitur, in inuisibilia subleuetur, recte mox subditur: quamobrem ego deprecabor dominum; et ad deum ponam eloquium meum. Ac si aperte diceret: illum rogo per quem haec tribuit scio. Si enim hoc per se habere se crederet, deprecari deum non indigeret. Sequitur: qui facit magna et inscrutabilia et mirabilia absque numero. Quis omnipotentis dei mirabilia perscrutari sufficiat quod cuncta ex nihilo creauit, quod ipsa mundi fabrica mira potentiae uirtute disposita et super aera caelum suspenditur et super abyssum terra libratur? Quod ex rebus inuisibilibus omnis haec uniuersitas ac uisibilibus exsistit quod hominem fecit ut ita dixerim, in breui colligens mundum alterum sed rationalem; quod hunc ex anima et carne constituens, inuestigabili uirtutis dispositione permiscuit spiritum et lutum? Ex his itaque aliud nouimus, aliud et sumus, sed tamen mirari neglegimus quia ea quae incomprehensibili indagatione mira sunt, humanis oculis usu uiluerunt. Vnde fit ut si mortuus homo suscitetur, in admirationem omnes exsiliant, et cotidie homo qui non erat nascitur et nemo miratur, dum procul dubio omnibus constet quia plus sit creari quod non erat, quam reparari quod erat. Quia arida aaron uirga floruit, cuncti mirati sunt; cotidie ex arente terra arbor producitur uirtus que pulueris in lignum uertitur et nemo miratur. Quia quinque sunt panibus quinque milia homines satiati, creuisse escas in dentibus cuncti mirati sunt; cotidie sparsa grana seminum, plenitudine multiplicantur spicarum et nemo miratur. Aquam semel in uinum permutatam uidentes cuncti mirati sunt; cotidie humor terrae in radicem uitis attractus per botrum in uinum uertitur et nemo miratur. Mira itaque sunt omnia quae mirari homines neglegunt, quia ad considerandum ut praediximus, usu torpescunt. Bene autem cum diceret: qui facit magna, adiunxit statim: et inscrutabilia. Minus enim fuerat magna facere si tamen ea quae facta sunt, perscrutari potuissent. Recte autem subditur: et mirabilia absque numero, quia minoris esset magnitudinis, si quae inscrutabilia condidit, pauca fecisset. Sed inter haec sciendum est quia diuina miracula et semper debent considerari per studium et numquam discuti per intellectum. Saepe namque humanus sensus dum quarumdam rerum rationem quaerens non inuenit, in dubitationis se uoraginem mergit. Vnde fit ut nonnulli homines mortuorum corpora in puluerem redacta considerent, dum que resurrectionis uim ex ratione colligere non possunt haec ad statum pristinum redire posse desperent. Mira igitur ex fide credenda sunt, perscrutanda per rationem non sunt, quia si haec nostris oculis ratio expanderet, mira non essent. Sed cum in his fortasse animus titubat, necesse est ut ea quae per usum nouit nec tamen per rationem colligit, ad memoriam reducat; quatenus rei similis argumento fidem roboret quam labefactari sua sagacitate deprehendit. Considerato quippe humanae carnis puluere, quorumdam mens concussa desperat, quando puluis ad carnem redeat et rediuiuum corpus per membrorum lineamenta componat; quando illa terrae ariditas per uiuentia membra uiridescat ac se per eorum species formas que distinguat. Hoc nimirum comprehendi per rationem non potest sed tamen credi facile per exemplum potest. Quis enim ab uno grano seminis, immensam surgere arborem crederet, nisi certum hoc per experimentum teneret? In tanta namque unius grani paruitate et paene nulla sui dissimilitudine, ubi latet ligni duritia, et ligno tenerior uel durior medulla, asperitas corticis, uiriditas radicis, sapor fructuum, suauitas odorum, colorum diuersitas, mollities foliorum? Et tamen quia hoc per experimentum nouimus ex uno grano seminis prodire omnia non dubitamus. Quid ergo est difficile, ut puluis in membra redeat, dum conditoris potentiam cotidie cernimus, qui et ex grano ligna mirabiliter et adhuc mirabilius fructus ex lignis creat? Dicat ergo: qui facit magna et inscrutabilia et mirabilia absque numero, quia diuinorum operum magnitudo nec ex qualitate ualet discuti, nec ex quantitate numerari. Vnde adhuc subditur: qui dat pluuiam super faciem terrae et irrigat aquis uniuersa. Qui ponit humiles in sublimi et maerentes erigit sospitate. Quia amicos beati iob eruditos eius societate credimus, necesse est ut haec eliphaz uerba mystice disseramus. Omnipotens enim deus terrae pluuiam tribuit, cum arentia corda gentilium, supernae gratia praedicationis infundit. Et aquis uniuersa irrigat quia sterilitatem perditi hominis repletione spiritus ad fructificationem format, sicut per semetipsam ueritas dicit: qui biberit ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet in aeternum. Vniuersitatis autem nomine homo signatur quia in ipso uera species et magna communio uniuersitatis ostenditur. Omne namque quod est, aut est et non uiuit; aut est et uiuit, sed nequaquam sentit; aut est et uiuit et sentit, sed non intellegit nec discernit; aut est et uiuit, sentit et intellegit, et discernit. Sunt namque lapides nec tamen uiuunt. Sunt arbusta uiuunt quidem nec tamen sentiunt. Herbarum namque atque arborum uita uiriditas uocatur, sicut per paulum de seminibus dicitur: insipiens, tu quod seminas, non uiuificatur nisi prius moriatur. Sunt bruta animalia, uiuunt et sentiunt nec tamen intellegunt. Sunt angeli et uiuunt et sentiunt et intellegendo discernunt. Homo itaque. Quia habet esse cum lapidibus, uiuere cum arboribus, sentire cum animalibus, discernere cum angelis, recte nomine uniuersitatis exprimitur in quo iuxta aliquid ipsa uniuersitas tenetur. Vnde et discipulis ueritas dicit: euntes in mundum uniuersum, praedicate euangelium omni creaturae. Omnem uidelicet creaturam solum intellegi hominem uoluit, cui commune aliquid cum omnibus creauit. Quamuis hoc loco uniuersa intellegi et aliter possunt. Sancti enim spiritus gratia cum sibi diuites subicit, pauperes non repellit, cum fortes humiliat, uenire ad se debiles non recusat, cum nobiles colligit, simul et ignobiles apprehendit, cum sapientes suscipit, imperitorum stultitiam non contemnit. Vniuersa ergo deus aquis irrigat qui dono sancti spiritus ex omni genere hominum ad suam cognitionem uocat. Possunt autem uniuersorum nomine ipsae morum dissimilitudines designari. Alius namque elatione erigitur, alius pondere timoris inclinatur, alius libidine aestuat, alius auaritia anhelat, alius remissione se deicit, alius ira feruescit. Sed per doctrinam sacri eloquii dum superbo humilitas tribuitur, timido confidentia praebetur, luxuriosus per castitatis studium ab immunditia tergitur, auarus per continentiam ab ambitionis aestu temperatur, remissus zeli rectitudine erigitur, iracundus a praecipitationis suae excitatione refrenatur, uniuersa deus aquis irrigat; quia uim sui sermonis in singulis iuxta morum diuersitatem format ut hoc in eius eloquio quisque inueniat, per quod uirtutis necessariae germen ferat. Vnde per quemdam sapientem de mannae dulcedine dicitur: paratum panem de caelo praestitisti illis sine labore, omne delectamentum in se habentem atque omnis saporis suauitatem. Manna quippe omne delectamentum atque omnis saporis in se suauitatem habuit quod uidelicet in ore spiritalium, iuxta uoluntatem edentium, saporem dedit quia diuinus sermo et omnibus congruens et a semetipso non discrepans, qualitati audientium condescendit; quem dum electus quisque utiliter iuxta modum suum intellegit, quasi acceptum manna in uoluntarium saporem uertit. Et quia laborem boni operis gloria sequitur retributionis post aquarum irrigationem recte subiungitur: qui ponit humiles in sublimi et maerentes erigit sospitate. In sublimi humiles ponuntur quia hi qui nunc pro dei amore despecti sunt, tunc cum deo iudices ueniunt sicut hoc quod paulo ante iam diximus, eisdem humilibus ueritas pollicetur dicens: uos qui secuti estis me, in regeneratione cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae, sedebitis super duodecim sedes iudicantes duodecim tribus israel. Tunc maerentes dominus sospitate erigit, quia hi qui eius desideriis accensi, prospera fugiunt, aduersa patiuntur, cruciatus persequentium tolerant, se que ipsi per lamenta castigant, tanto sublimiorem tunc sospitatem recipiunt quanto nunc a cunctis mundi gaudiis deuote moriuntur. Hunc est enim quod per salomonem dicitur: cor quod nouit amaritudinem animae suae, in gaudio eius non miscebitur extraneus. Humana etenim mens animae suae amaritudinem scit, cum aeternae patriae desideriis accensa peregrinationis suae poenam flendo cognoscit; sed eius gaudio extraneus non miscebitur quia qui nunc a maerore compunctionis alienus est, tunc particeps ad laetitiam consolationis non est. Hinc est quod in euangelio ueritas dicit: amen dico uobis, quia plorabitis et flebitis uos, mundus autem gaudebit; uos autem contristabimini sed tristitia uestra uertetur in gaudium. Et rursum: uos igitur nunc quidem tristitiam habetis; iterum autem uidebo uos et gaudebit cor uestrum et gaudium uestrum nemo auferet a uobis. Sospitate ergo dominus maerentes erigere dicitur quia pro se afflictos temporaliter uera salute consolatur. Quod tamen de electis dei etiam in hac uita nil obstat intellegi. In sublimi quippe humiles ponuntur quia cum se ex humilitate substernunt, altae mentis iudicio cuncta temporalia transeunt; cum que se indignos in omnibus aestimant, rectae cogitationis examine huius mundi gloriam transcendentes calcant. Videamus humilem paulum. Ecce discipulis dicit: non enim nosmetipsos praedicamus, sed iesum christum dominum nostrum; nos autem seruos uestros per christum. Videamus hunc humilem in sublimi iam positum. Ait: an nescitis quia angelos iudicabimus? Et rursum: conresuscitauit et consedere nos fecit in caelestibus. Fortasse hunc exterius tunc catena religabat, mente tamen positus in sublimibus fuerat qui iam per spei suae certitudinem in caelestibus sedebat. Sancti itaque uiri foris despecti sunt et uelut indigni omnia tolerant. Sed dignos se supernis sedibus confidentes, aeternitatis gloriam cum certitudine exspectant; cum que laborant foris aduersitate persecutionis, ad munitam recurrunt intrinsecus arcem mentis. Et inde cuncta sub se ire despiciunt, inter quae transire corporaliter etiam semetipsos cernunt; minas non metuunt quia et tormenta patiendo contemnunt. Hinc enim per salomonem dicitur: iustus quasi leo confidens absque terrore erit. Hinc ab eo iterum scriptum est: non contristabit iustum, quicquid ei acciderit. Quia enim recti quique in alto intentionis suae uertice siti sunt, dum mortem moriendo non sentiunt, miro modo eos reproborum iacula et feriunt, et non contingunt. In sublimi ergo sunt humiles positi quia unde se in omnibus despiciunt, inde contra omnia securiores fiunt. Quo contra recte sub babylonis specie per prophetam menti reprobae dicitur: descende, sede in puluere, uirgo filia babylon, sed in terra; non est solium filiae chaldaeorum. Hoc enim loco humana mens uirgo non incorrupta ut arbitror dicitur, sed infecunda. Et quia babylon confusio interpretatur, recte infecunda mens babylonis filia uocatur, quae in eo quod nequaquam bona opera germinat, dum nullo ordine rectae uitae componitur quasi confusione matre generatur. Sin autem uirgo non infecunda dicitur sed incorrupta, postquam statum salutis perdidit, ad confusionis suae cumulum appellatur quod fuit. Cui apte per increpationem dicitur diuina uoce: descende. In alto quippe humanus animus stat quando supernis retributionibus inhiat, sed ab hoc statu descendit, cum turpiter uictus sese defluentibus mundi desideriis subicit. Cui bene mox additur: sede in puluere. Descendens enim in puluere residet quia caelestia deserens, terrenis cogitationibus aspersus in infimis uilescit. Vbi adhuc ingeminando subiungitur: sede in terra. Ac si aperte exprobrans dicat: quia caelesti conuersatione noluisti te erigere, sub temetipso prostratus in terrenis actibus humiliare. Vnde et necessario protinus additur: non est solium filiae chaldaeorum. Chaldaei namque feroces interpretantur. Valde autem feroces sunt qui uoluntates proprias sequentes, nec suis parcere moribus sciunt. Ferocia sunt terrena desideria quae non solum contra praecepta conditoris, sed saepe etiam contra percussionum uerbera, duram atque insensibilem mentem reddunt. Sed filia ferocium solium non habet, quia mens quae ad amorem mundi ex prauis desideriis nascitur, atque eisdem desideriis obduratur, in eo quod se terrenis concupiscentiis subicit, sedem iudicii amittit. Nulli que apud se solio praesidet quia examine discretionis caret, et quasi a iudicii sui sessione repellitur, quia per exteriores concupiscentias uagatur. Liquet enim quod mens quae intus consilii sedem perdiderit, foras se per desideria innumerabiliter spargit. Et quia agere intellecta dissimulat, caecatur recte ut etiam nesciat quod agat; et saepe iusto iudicio in sua ipsa uoluntate relinquitur et sub ea quae anxie appetit laboriosa mundi ministeria relaxatur. Vnde apte illic subditur: quia ultra non uocaberis mollis et tenera; tolle molam et mole farinam. Constat nimirum quod tenerae suae filiae parentes parcunt nec duris atque seruilibus hanc operibus affligunt. Omnipotens ergo deus quasi teneram filiam uocat, quando dilectam uniuscuiusque animam a laboriosis huius mundi seruitiis reuocat, ne dum exterioribus actibus afficitur ab internis desideriis obduretur. Sed chaldaeorum filia mollis et tenera non uocatur quia prauis desideriis dedita, in eo quem anxie appetit huius saeculi labore relinquitur, ut foras mundo uelut ancilla seruiat quae intus deum ut filia nequaquam amat. Vnde et molam tollere ac farinam molere iubetur. Mola in gyrum ducitur et farina profertur. Vnaquaeque autem mundi huius actio mola est quae dum multas curas congerit, humanas mentes quasi per gyrum uertit; atque ex se uelut farinas proicit, quia seducto corde semper minutissimas cogitationes gignit. Nonnumquam uero qui quietus alicuius esse meriti creditur, positus in qualibet actione denudatur, unde illic protinus subinfertur: denuda turpitudinem tuam, discooperi humerum, reuela crura, transi flumina. In administratione quippe operis turpitudo denudatur dum uilis mens abiecta que in actionis ostentatione cognoscitur quae quieta prius magna putabatur. Humerum mens discooperit, quando opus suum quod ignorabatur ostendit. Crus reuelat quia quibus desideriorum passibus lucris mundi inhiet manifestat. Flumina etiam transit quia actiones huius saeculi quae cotidie ad terminum defluunt, indesinenter appetit; dum que alias relinquit, alias assequitur, quasi semper de flumine ad flumen tendit. Haec paucis per excessum diximus, ut mens a solio sanctae intentionis excussa quo iaceat monstraremus, quia si ad ea quae super ipsam sunt inhiare cessauerit, sub semetipsam etiam indesinenter ruit. In alto autem figitur, si amorem temporalium deserens, ad spem incommutabilis aeternitatis ligatur. Bene ergo dicitur: qui ponit humiles in sublimi. Atque apte subiungitur: et maerentes erigit sospitate. Saepe in hoc mundo etiam laeti quilibet erecti sunt dum de ipsa gloria suae prosperitatis intumescunt. Sed maerentes dominus sospitate erigit, quia afflictos suos ad gloriam uerae laetitiae soliditate sustollit. Sospitate quippe, non insania erecti sunt, qui in bonis actibus positi, spe in deum firma gratulantur. Nonnulli enim sicut diximus et iniquitates perpetrant et gaudere non cessant. De quibus per salomonem dicitur: qui laetantur cum malefecerint et exsultant in rebus pessimis. Et rursum: sunt impii qui ita securi sunt, ac si iustorum facta habeant. Hi nimirum non sospitate eriguntur sed insania, qui superbiunt cum affligi debuerant; et inde miseri in exsultatione defluunt, unde a bonis flentur. Phreneticorum uidelicet sensibus similes, insaniam qua praeualent, uirtutem putant; qui ex morbo esse nesciunt hoc quod amplius sanis possunt; et quasi creuisse se uiribus aestimant dum ad uitae terminum per augmenta languoris appropinquant. Qui quia rationis sensum non habent, flentur et rident; et tanto in magna exsultatione se dilatant, quanto et insensibiles malum quod patiuntur ignorant. Sospitate ergo dominus maerentes erigit, quia electorum mens non de praesentis uitae insania, sed de certitudine aeternae salutis hilarescit. Vnde apte mox de hac ipsa prauorum destructione subiungitur: qui dissipat cogitationes malignorum ne possint implere manus eorum quod coeperant. Reproborum mentes peruersis cogitationibus semper inuigilant, sed plerumque eis superna dispensatio obuiat et quamuis prauitatem consilii nec fracti aduersitatibus corrigant, ne tamen contra bonos praeualeant, eorum uires refrenat. Quos contra miro iudicio agitur ut effectu quidem praui operis careant et tamen iustae sententiae iudicis reos conscientiae addicat. Quod ergo mala cogitant quid ipsi faciant ostendunt; quod uero implere mala nequeunt, hi contra quos cogitauerant, defenduntur. Vnde adhuc bene subditur: qui comprehendit sapientes in astutia eorum et consilia prauorum dissipat. Saepe enim nonnulli humana sapientia inflati dum desideriis suis diuina iudicia contraire conspiciunt, astutis eis reluctari machinationibus conantur; et quod ad uotum suum uim supernae dispensationis intorqueant, callidis cogitationibus insistunt, subtiliora consilia exquirunt; sed inde uoluntatem dei peragunt unde hanc immutare contendunt; atque omnipotentis dei consilio dum resistere nituntur, obsequuntur quia saepe et hoc eius dispositioni apte militat, quod ei per humanum studium friuole resultat. Sapientes ergo dominus in ipsa eorum astutia comprehendit quando eius consiliis humana facta etiam tunc congrue seruiunt, cum resistunt. Quod melius ostendimus, si pauca ad medium gestarum rerum exempla proferamus. Ioseph somnium uiderat quod suo manipulo fratrum eius se manipuli prosternebant; somnium uiderat quod sol ac luna se cum reliquis stellis adorabant. Quae quia pure fratribus retulit, eorum corda protinus futurae dominationis inuidia pauor que percussit. Cum que ad se hunc uenire conspicerent malitiae saeuiente dixerunt: ecce somniator ille uenit; uenite occidamus eum et uideamus quid illi proderunt somnia sua. Cum que se eius dominio subici metuunt, somniatorem in puteum deponunt, eum que ismaelitis transeuntibus uendunt. Qui in aegypto ductus, seruituti subditus, luxuriae accusatione damnatus, castitatis merito adiutus, prophetiae iudicio ereptus, omni aegypto praelatus est; per supernam uero sapientiam prouidus frumenta congessit et futuro periculo necessitatis obuiauit. Cum que in orbem fames irruit, de alimentorum praeparatione sollicitus iacob filios suos in aegyptum misit; qui frumentorum dispensationi praepositum ioseph nescientes inueniunt atque ut mererentur alimenta percipere, eorum dispensatorem compulsi sunt pronis in terram ceruicibus adorare. Pensemus igitur gestae rei ordinem, pensemus quomodo sapientes in ipsa sua astutia uis diuina comprehendat. Ideo ab eis ioseph uenditus fuerat ne adoraretur, sed ideo est adoratus quia uenditus. Astute namque aliquid agere ausi sunt ut dei consilium mutaretur, sed diuino iudicio quod declinare conati sunt, renitendo seruierunt. Inde quippe coacti sunt dei uoluntatem peragere unde hanc moliti sunt astute commutare. Sic sic diuinum consilium dum deuitatur, impletur; sic humana sapientia dum reluctatur, comprehenditur. Timuerunt fratres ne ioseph super eos excresceret; sed hoc quod diuinitus dispositum fuerat, cauendo actum est ut ueniret. Humana ergo sapientia in se ipsa comprehensa est quae uoluntati dei, unde per intentionem restitit, inde eius impletioni militauit. Sic saul dum dauid subiectum cotidiano succrescere uirtutum successu conspiceret, suam ei in coniugio filiam spopondit, atque in eius dote centum dari ab eo philistinorum praeputia petiit, ut cum prouocatus miles ultra se excrescere quaereret, inimicorum gladiis traditus uitam finiret; sicut scriptum est: non habet necesse rex sponsalia, nisi tantum centum praeputia philistinorum ut fiat ultio de inimicis regis. Porro saul cogitabat tradere dauid in manibus philistinorum sed dauid dispositionis intimae fauore roboratus, centum se dare prohibuit et ducenta praeputia reportauit. Cuius nimirum operis saul argumento superatus, superna prouidentia in sapientiae suae est consilio comprehensus; quia unde succrescentis militis uitam se exstinguere credidit, uirtutis eius gloriam inde cumulauit. Sed quia nonnumquam astute aliquid sapere etiam electi moliuntur, libet ad medium alium sapientem deducere et quo sinu interni consilii astutia mortalium comprehendatur, demonstrare. Prudenter quippe ionas sapere uoluit cum ad praedicandam niniuitarum paenitentiam missus quia electis gentibus iudaeam deseri timuit, praedicationis officium implere recusauit. Nauem petiit, fugere tharsis elegit; sed protinus tempestas exoritur, sors mittitur ut uidelicet cognoscatur cuius mare culpa turbetur. Ionas in culpa deprehenditur, in profundum mergitur, ceto sorbente deuoratur atque illic gestante belua peruenit, quo ire sponte contemnit. Ecce fugitiuum dei tempestas inuenit, sors ligat, mare suscipit, belua includit et quia auctoris uoci oboedire renititur, ad locum quo missus fuerat, suo reus carcere portatur. Iubente deo ministrare homo prophetiam noluit, aspirante deo belua prophetam uomit. Comprehendit ergo dominus sapientes in astutia eorum quando et hoc in usum suae uoluntatis redigit per quod sibi uoluntas humana contradicit. Perscrutemur adhuc hebraeorum sapientiam ut uideamus quid prouidendo prohibuit, quid prohibendo prouocauit. Certe cum ad redemptoris nostri miracula credentium turba conflueret, cum sacerdotes populi, inuidiae facibus accensi, mundum post eum ire proclamarent dicentes: uidetis quia nihil proficimus, ecce mundus totus post eum abiit; ut ab illo uim tantae concursionis absciderent, finire eius potentiam morte conati sunt, dicentes: expedit ut unus homo moriatur et non tota gens pereat. Sed redemptoris mors ad coniunctionem sui corporis, id est ecclesiae, ualuit, non ad separationem. Vnde et per legem turturi uel columbae, in figura nostri sacrificii, secari guttur praecipitur et non penitus abscidi, ut et post mortem corpori caput inhaereat. Quia uidelicet mediator dei et hominum, id est caput omnium nostrum et uerae mundationis hostia, unde pro nobis mortem pertulit, inde nobis uerius inhaesit. Post sectionem ergo caput turturis suo corpori inhaeret quia christum ab ecclesia nec mors interueniens diuidit. Persecutores igitur peregerunt hoc quod perniciose moliti sunt, intulerunt mortem ut ab eo absciderent fidelium deuotionem; sed inde fides creuit unde hanc se exstinguere infidelium crudelitas credidit. Cum que se aestimant eius miracula persequendo abscidere, haec nimirum compulsi sunt nesciendo dilatare. Comprehendit ergo sapientes dominus in astutia eorum, quando et hoc ad pietatis suae obsequium redegit, quod contra illum humana crudelitas exarsit. Iustus namque et misericors mortalium acta disponens, alia concedit propitius, alia permittit iratus; atque ea quae permittit, sic tolerat ut haec in sui consilii usum uertat. Vnde miro modo fit ut et quod sine uoluntate dei agitur, uoluntati dei contrarium non sit quia dum in bonum usum mala facta uertuntur, eius consilio militant etiam quae eius consilio repugnant. Hinc enim per psalmistam dicitur: magna opera domini, exquisita in omnes uoluntates eius. Sic quippe eius opera magna sunt ut per omne quod ab hominibus agitur, eius uoluntas exquiratur. Nam saepe inde perficitur, unde repelli putabatur. Hinc rursum dicit: omnia quaecumque uoluit dominus fecit in caelo et in terra. Hinc salomon ait: non est sapientia, non est prudentia, non est consilium contra dominum. Restat ergo ut in cunctis quae agimus uim supernae uoluntatis inquiramus, cui uidelicet cognitae debet nostra actio deuote famulari et quasi ducem sui itineris persequi, ne ei etiam nolens seruiat, si hanc superbiens declinat. Vitari enim uis superni consilii nequaquam potest, sed magna sibi uirtute hanc temperat qui se sub eius nutibus refrenat, eius que sibi pondera leuigat qui haec subiecto cordis humero uolens portat. Sed quia persecutorum superius memoriam fecimus, qualiter etiam ea quae subiuncta sunt, eorum caecitati congruant, ostendamus. Sequitur: per diem incurrent tenebras et quasi in nocte, sic palpabunt in meridie. Per diem tenebras incurrerunt quia in ipsa ueritatis praesentia perfidiae errore caecati sunt. Clare quippe per diem cernitur, per noctem uero nostra acies obscuratur. Persecutores igitur redemptoris nostri dum diuinae uirtutis miracula cernerent, et tamen de eius diuinitate dubitarent, in die tenebras passi sunt, quia uisum in luce perdiderunt. Hinc est quod eos ipsa lux admonet dicens: ambulate dum lucem habetis, ne uos tenebrae comprehendant. Hinc est quod de iudaea dicitur: occidit ei sol, cum adhuc esset dies. Hinc est quod uocem paenitentium in se propheta iterum sumpsit dicens: impegimus meridie quasi in tenebris, in caliginosis quasi mortui. Hinc iterum dicit: custos quid de nocte? Custos quid de nocte? Dixit custos: uenit mane et nox. De nocte etenim custos uenit quia humani generis protector et manifestus in carne apparuit, et tamen hunc pressa perfidiae suae tenebris iudaea minime agnouit. Vbi bene ex uoce custodis additur: uenit mane et nox, quia per eius praesentiam et noua lux mundo inclaruit, et tamen in corde infidelium uetusta caecitas remansit. Bene autem dicitur: quasi in nocte, sic palpabunt in meridie. Hoc quippe palpando exquirimus quod oculis non uidemus. Iudaei autem aperta eius miracula uiderant et adhuc eum quasi palpantes inquirebant, cum dicerent: quo usque animam nostram tollis? Si tu es christus, dic nobis palam. Ecce miraculorum lux ante oculos aderat et tamen in cordis sui tenebras offendentes, adhuc requirendo palpabant. Quorum nimirum caecitas ad crudelitatem, crudelitas etiam usque ad aperta opera persecutionis exarsit. Sed redemptor humani generis persecutorum suorum manibus diu teneri non potuit. Vnde et protinus subditur: porro saluum faciet de gladio oris eorum et de manu uiolenti pauperem. Ipse quippe iste pauper est de quo per paulum dicitur: propter uos egenus factus est, cum diues esset. Et quia iudaei dominum accusando tradiderunt, quem traditum gentiles occiderunt, potest per oris gladium accusantium hebraeorum lingua signari; de quibus per psalmistam dicitur: filii hominum, dentes eorum arma et sagittae, et lingua eorum machaera acuta; quia euangelio etiam teste clamauerunt: crucifige, crucifige. Per uiolenti uero manum, ipsa crucifigens gentilitas exprimitur quae in redemptoris morte hebraeorum uoces opere impleuit. Deus itaque hunc pauperem et de uiolenti manu et de oris gladio saluum fecit; quia uidelicet redemptor noster et uires gentilium, et linguas iudaeorum moriendo ex humanitate pertulit sed ex diuinitatis suae potentia resurgendo superauit. Qua uidelicet resurrectione quid aliud agitur, nisi ut ad spem uitae subsequentis infirmitas nostra roboretur? Vnde et bene mox subditur: et erit egeno spes. Erepto quippe paupere, egenus ad spem reducitur quia humilis fidelium populus, redemptore moriente, pauore concutitur sed resurgente solidatur ipsos namque primos huius populi pauperes, electos uidelicet praedicatores, uisa eius mors perculit sed resurrectio ostensa reparauit. Saluato ergo paupere, spem egenus recipit, quia resurgente carne domino, fidelis quisque ad aeternae uitae fiduciam conualescit. Sed ecce iam in manifesta ostensione ueritas uenit, iam carnis mortem pertulit, eam que resurgendo destruxit, iam resurrectionem gloria ascensionis honorauit; et tamen hebraeorum lingua adhuc eum contumeliis lacessere non desinit quos nimirum aequanimiter tolerat, ut alios tolerando conuertat atque alios minime conuersos quandoque districtius feriat. Tunc enim lingua infidelium ab effrenatione suae loquacitatis obmutescet, cum uenire eum iustum iudicem uiderit quem nunc iniuste iudicauit. Vnde et bene subditur: iniquitas autem contrahet os suum. Os enim suum nunc adhuc iniquitas dilatat quia humani generis redemptorem lingua infidelium contumeliis lacessere nequaquam cessat. Sed tunc os contrahet, cum hoc quod non uult per studium, per supplicium claudet. Quod tamen bene accipi etiam de conuersis persecutoribus potest. Saluato enim paupere dum egenus ad spem redit, contracto ore iniquitas obmutescit quia resurrectionis eius clarescente miraculo, dum copiosa multitudo infidelium credit, a redemptoris sui iniuriis contumeliis que cessauit. Os enim suum quod deum deridendo aperuit, iam formidando contraxit. [Sensus moralis] Libet haec moraliter postposita iudaeorum significatione, transcurrere atque a prauis generaliter quomodo agantur indagare. Iniquorum quippe hominum mentes cum quaedam a proximis bene gesta conspiciunt, in extenso liuoris sui equuleo torquentur et grauem malitiae suae poenam sustinent, cum bona in aliis tabescentes uident. Recte itaque dicitur: per diem incurrent tenebras, quia mens eorum cum de aliena melioratione affligitur, de radio lucis obscuratur; quia saepe in proximis dum bona aperta considerant, si qua mala lateant inuestigant et sollicitis inquisitionibus laborant, si quid forte quod accusare possint inueniant. Sana quidem membra conspiciunt, sed clausis cordis oculis uulnus palpantes quaerunt. Vnde et bene subditur: et quasi in nocte, sic palpabunt in meridie. Dies boni operis in proximo exterius lucet; sed quasi in nocte palpant quia liuoris sui intus tenebras tolerant. Peruenire ad aliqua quae reprehendant, satagunt, detractionis aditum quaerunt, sed quia hunc inuenire non ualent, caeci exterius circumeunt. Quod bene exprimitur cum lot, protegentibus angelis, in domo eius ostium sodomitae non inuenerunt, sicut scriptum est: uim faciebant lot uehementissime et iam proximum erat ut frangerent fores, et miserunt manum uiri et introduxerunt ad se lot, clauserunt que ostium et eos qui erant foris percusserunt caecitate a minimo usque ad maximum, ita ut ostium inuenire non possent. Quid est quod malis aduersantibus, intra domum lot reducitur et munitur nisi quod iustus quisque dum prauorum insidias sustinet, ad mentem reuertitur et imperterritus manet? Sodomitae autem uiri in domo lot inuenire ostium nequeunt quia corruptores mentium contra uitam iusti nullum accusationis aditum deprehendunt. Percussi enim caecitate quasi domum circumeunt qui inuidentes facta dicta que perscrutantur. Sed quia eis de uita iusti fortis undique ac laudabilis actio obuiat, errantes nihil aliud quam parietem palpant. Bene ergo dicitur: quasi in nocte, sic palpabunt in meridie, quia dum bonum quod uident accusare nequeunt, caecati malitia, malum quod non uident ad accusationem quaerunt. Vbi et recte subiungitur: porro saluum faciet de gladio oris eorum et de manu uiolenti pauperem. Pauper quippe est, quisquis apud semetipsum elatus non est. Vnde per euangelium ueritas dicit: beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum. Duobus autem modis ad culpam unusquisque pertrahitur. Aut delectatione enim ducitur aut terrore superatur. Gladius namque oris est iniquitas persuasionis, manus autem uiolenti est aduersitas potestatis. Sed quia ueraciter humilis qui hoc loco pauper uocatur, quo nulla huius mundi prospera appetit, eo audenter etiam aduersa contemnit, recte dicitur: saluum faciet de gladio oris eorum et de manu uiolenti pauperem. Ac si aperte diceretur: sic in se deus mentes humilium solidat ut eas ad perpetrandam nequitiam nec blandimenta suasionum pertrahant, nec dolores suppliciorum frangant. Spes quippe in aeternitatem animum erigit et idcirco nulla mala exterius quae tolerat sentit. Vnde et subditur: et erit egeno spes. Ad cuius spei uidelicet fructum cum pauper peruenerit, omnis elatus obmutescit. Vnde adhuc subditur: iniquitas autem contrahet os suum. Nunc enim malus bonis derogat, et recta quae agere neglegit; haec in aliis obtrectando lacerare non cessat. Sed tunc iniquitas os suum contrahit cum iustis quanta suppetat gloria retributionis agnoscit. Tunc enim eloqui contra bonos non uacat quia malorum suorum digna retributione linguam tormenta ligant. Vnde bene anna prophetante dicitur pedes sanctorum suorum seruabit et impii in tenebris conticescent. Sed ut electus quisque aeterna supplicia euadat et ad perennem gloriam pauper ascendat, debet hic assiduis flagellis atteri quatenus in iudicio ualeat purgatus inueniri. Ipso namque infirmitatis nostrae pondere deorsum cotidie ducimur, nisi mira manu artificis per subuenientia flagella releuemur. Vnde et subditur: beatus homo qui corripitur a domino. Prima uirtus est ne perpetrari debeant, uitare peccata; secunda autem, saltim perpetrata corrigere. Sed plerumque culpas non solum imminentes minime uitamus, uerum etiam nec commissas agnoscimus. Et peccatorum mens tanto altius tenebrescit quanto nec damnum suae caecitatis intellegit. Vnde fit plerumque diuini muneris largitate, ut culpam poena subsequatur et flagella oculos delinquentis aperiant quos inter uitia securitas caecabat. Torpens quippe animus percussione tangitur ut excitetur, quatenus qui statum suae rectitudinis securus perdidit, afflictus consideret quo iacet. Hinc itaque ipsa asperitas correptionis origo fit luminis. Vnde et per paulum dicitur: omne quod arguitur, a lumine manifestatur, argumentum enim salutis est uis doloris. Hinc est enim quod salomon ait: curatio cessare faciet peccata maxima. Hinc iterum dicit: quem enim diligit dominus, castigat, flagellat autem omnem filium quem recipit. Hinc uoce angelica ad ioannem dominus loquitur dicens: ego quos amo, redarguo et castigo. Hinc paulus ait: omnis autem disciplina in praesenti quidem non uidetur esse gaudii, sed maeroris; postea autem fructum pacatissimum exercitatis per eam reddit iustitiae. Quamuis ergo conuenire simul nequeant dolor et beatitudo, recte tamen nunc dicitur: beatus homo qui corripitur a domino, quia per hoc quod peccator dolore correptionis premitur, quandoque ad beatitudinem quae sine interuentu est doloris, eruditur. Sequitur: increpationem ergo domini ne reprobes. Quisquis pro culpa percutitur, sed in querela suae percussionis eleuatur, increpationem domini reprobat quia hanc iniuste se perpeti accusat. Qui autem non pro purgatione criminis, sed pro fortitudinis probatione feriuntur, cum causas suae percussionis inquirunt, nequaquam increpationem domini reprobare dicendi sunt, quia in semetipsis satagunt inuenire quod nesciunt. Vnde et beatus iob ad libertatis uerba inter percussionis uerbera erumpens, tanto de se rectius iudicia ferientis interrogat, quanto in se ipso uerius causas passionis ignorat. Eliphaz itaque quia hunc percussum non probationis examine, sed purgationis aestimauit, dum libere inter flagella loqueretur, reprobasse dei increpationem credidit. Quem apte etiam haereticorum tenere speciem diximus qui omne quod a sancta ecclesia recte agitur, apud iudicium suum semper ad uitium tortitudinis inflectunt. Quia uero bona intentione ad loquendum ducitur, sed non curat discernere cui loquatur, adhuc supernae dispensationis moderamina praedicando subiungit dicens: quia ipse uulnerat et medetur; percutit et manus eius sanabunt. Duobus modis omnipotens deus uulnerat, quos reducere ad salutem curat. Aliquando enim carnem percutit et mentis duritiam suo pauore tabefacit. Vulnerando ergo ad salutem reuocat cum electos suos affligit exterius, ut interius uiuant. Vnde per moysen quoque loquitur dicens: ego occidam et uiuere faciam; percutiam et ego sanabo. Occidit enim ut uiuificet, percutit ut sanet; quia idcirco foras uerbera admouet ut intus uulnera delictorum curet. Aliquando autem etiam si flagella exterius cessare uideantur, intus uulnera infligit, quia mentis nostrae duritiam suo desiderio percutit, sed percutiendo sanat, quia terroris sui iaculo transfixos ad sensum nos rectitudinis reuocat. Corda enim nostra male sana sunt, cum nullo dei amore sauciantur, cum peregrinationis suae aerumnam non sentiunt, cum erga infirmitatem proximi nec quamlibet minimo affectu languescunt. Sed uulnerantur ut sanentur, quia amoris sui spiculis mentes deus insensibiles percutit, mox que eas sensibiles per ardorem caritatis reddit. Vnde et sponsa in canticis canticorum dicit: uulnerata caritate ego sum. Male enim sana anima, atque in huius exsilii caeca securitate prostrata, nec uidebat dominum, nec uidere requirebat; percussa autem caritatis eius spiculis, uulneratur in intimis affectu pietatis, ardet desiderio contemplationis et miro modo uiuificatur ex uulnere quae prius mortua iacebat in salute. Aestuat, anhelat et iam uidere desiderat quem fugiebat. Percussione ergo ad salutem reducitur quae ad securitatem quietis intimae amoris sui perturbatione reuocatur. Sed cum sauciata mens anhelare in deum coeperit, cum cuncta mundi huius blandimenta despiciens ad supernam se patriam per desiderium tendit, ad temptationem ei protinus uertitur, quicquid amicum prius in saeculo blandum que putabatur. Nam qui peccantem amare consueuerant, recte uiuentem crudeliter impugnant. Et rectus in deo animus carnis suae bella tolerat in qua prius uitiis seruiens delectabiliter iacebat. Voluptates priscae ad memoriam redeunt et contradicentem mentem graui certamine affligunt. Sed quia dum transitorio labore atterimur, a perpetuo dolore liberamur, apte subiungitur: in sex tribulationibus liberabit te et in septimo non tanget te malum. Quid enim senario numero quem septimus sequitur, nisi praesentis uitae operatio discursus que signatur? Sexto quippe omnia perficiens, hominem condidit, et septimo deus die requieuit. Qui scilicet septimus uesperam non habet, quia subsequentem requiem nullus iam terminus claudit. Perfectis ergo omnibus requies sequitur, quia post bona uitae praesentis opera, retributio aeternae quietis inuenitur. In sex itaque nos tribulationibus dominus liberat ne in septima malum tangat, quia per paternae pietatis eruditionem praesentis uitae labore nos atterit, sed in aduentu iudicii a uerbere abscondit, ut tanto tunc ad salutem certiores exhibeat quanto nunc nos flagella durius secant. Qui apte mox et mala uitae praesentis et adiutoria supernae protectionis enumerans subdit: in fame eruet te de morte et in bello de manu gladii. Sicut fames carnis est subtractum subsidium corporis ita fames mentis est silentium diuinae locutionis. Vnde recte per prophetam dicitur: emittam famem in terram, non famem panis, neque sitim aquae, sed famem audiendi uerbum dei. Et quia humanam mentem cum diuina allocutio deserit, contra eam temptatio carnis inualescit, apte subiungitur: et in bello de manu gladii. Bellum quippe patimur cum carnis nostrae temptationibus impugnamur; de quo nimirum bello per psalmistam dicitur: obumbra caput meum in die belli. Quia igitur reprobi dum fame uerbi dei deficiunt, etiam belli gladio transfiguntur; electos suos dominus et in fame a morte eripit et in bello a gladio abscondit quia eorum mentes dum uerbi sui pabulo reficit, contra temptationes corporis fortes reddit. Sed sunt nonnulli qui etsi ex diuino eloquio ab interna se fame reficiunt, si iam contra temptationum proelia continentiae uirtute fulciuntur, adhuc tamen percuti humanis detractionibus metuunt et saepe dum linguarum iacula formidant, peccati se laqueo strangulant. Vnde et apte subditur: a flagello linguae absconderis. Flagellum linguae est exprobratio illatae contumeliae. Flagello linguae bonos feriunt qui eorum opera irridendo persequuntur. Saepe enim lingua a bono opere, dum uituperat, reuocat, et quasi flagellum se exerit quia dorsum timidae mentis caedit. Hoc flagellum linguae, electae menti insidiari propheta conspexerat cum supernum adiutorium pollicens dicebat: ipse liberabit de laqueo uenantium et a uerbo aspero. Venantes enim nihil aliud quam carnem quaerunt. Sed a uenantium laqueo, atque ab aspero uerbo eripimur, quando et insidias carnalium et irrisionum probra despiciendo superamus. Aspera quippe eorum uerba sunt quae bonis nostris itineribus aduersantur. Sed asperitatem uerbi euadere, est irrisiones detrahentium dissimulando calcare. Sancta ergo anima a flagello linguae absconditur quia dum in hoc mundo honorem laudis non quaerit, nec contumelias detractionis sentit. Sed sunt nonnulli qui iam derogantium uerba despiciunt, iam irrisiones pro nihilo attendunt, adhuc tamen poenas corporis cruciatus que pertimescunt. Antiquus namque aduersarius ut a recta intentione nos retrahat, multiformiter impugnat, et temptationem nostram modo uerbi fame, modo carnis certamine, modo flagello sermonis, modo calamitate persecutionis aggreditur. Sed quia perfectus quisque cum in seipso uitia uicerit, statim mentem etiam contra uulnera passionis accingit, apte subiungitur: et non timebis calamitatem, cum uenerit. Sancti enim uiri quia contra multiformem aduersarium se pugnare considerant, semetipsos in certamine multipliciter parant. Habent enim contra famem diuini uerbi pabulum, contra belli gladium, continentiae scutum; contra flagellum linguae, protectionem patientiae; contra exterioris calamitatis damnum, interni amoris adiutorium. Vnde miro modo agitur ut quo eos hostis callidus numerosius temptat, eo circumspecti dei milites uirtutibus ditiores fiant. Et quia electi quique dum praesentis uitae certamina fortiter tolerant, in terrore sibi uenturi iudicii securitatem parant, recte subiungitur: in uastitate et fame ridebis. Tunc quippe reprobi uastitatem famem que passuri sunt, cum damnati in extremo iudicio ab aeterni panis uisione separantur. Scriptum namque est: tollatur impius ne uideat gloriam dei. Et per semetipsum dominus dicit: ego sum panis uiuus, qui de caelo descendi. Simul ergo eos uastitas fames que cruciat qui non solum foras tormenta sentiunt, sed intus etiam inediae peste moriuntur. Vastat gehenna quia concremat, fames interficit quia suam illis faciem redemptor abscondit. Bene namque retributionem interius exterius que recipiunt quia et cogitando miseri et operando deliquerunt. Vnde bene per psalmistam dicitur: pones eos ut clibanum ignis in tempore uultus tui; dominus in ira sua conturbabit eos et deuorabit eos ignis. Quod enim ab igne deuoratur ab exteriori parte accenditur, clibanus uero interius inflammatur. In tempore ergo uultus domini iniusti omnes et ut clibanus ponuntur et ab igne deuorantur, quia apparente iudice, cum a uisione illius eorum multitudo repellitur et intus per desiderium ardet conscientia, et foris carnem cruciat gehenna. Potest etiam flagellum linguae, sententia ultimae animaduersionis intellegi, qua districtus iudex reprobis dicit: discedite a me, maledicti in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. Iustus ergo a flagello linguae atque a calamitate ueniente absconditur, quia in tanta districtione sententiae blanda tunc iudicis uoce refouetur cum dicitur: esuriui, et dedistis mihi manducare; sitiui, et dedistis mihi bibere; hospes eram, et collegistis me; nudus, et cooperuistis me; infirmus, et uisitastis me; in carcere eram, et uenistis ad me. Quibus praemittitur: uenite, benedicti patris mei, possidete paratum uobis regnum a constitutione mundi. In uastitate ergo et fame iustus ridebit quia cum iniquos omnes extrema ultio percutit, ipse de gloria dignae retributionis hilarescit. Nec damnatis iam tunc ex humanitate compatitur, quia diuinae iustitiae per speciem inhaerens, inconcusso districtionis intimae uigore solidatur. Erectas namque in claritate supernae rectitudinis electorum mentes nulla misericordia afficit quia has a miseriis altitudo beatitudinis alienas reddit. Vnde bene etiam per psalmistam dicitur: uidebunt iusti et timebunt, et super eum ridebunt, et dicent: ecce homo qui non posuit deum adiutorem suum. Iniquos enim iusti nunc uident et metuunt, tunc uisuri sunt et ridebunt. Quia enim modo ad eorum labi imitationem possunt, hic habent formidinem. Quia uero damnatis tunc prodesse nequeunt, illic non habent compassionem. Aeterno itaque supplicio deditis non esse miserendum, in ipsa qua beati sunt iustitia iudicantis legunt, qui, quod suspicari fas non est, qualitatem sibi perceptae felicitatis imminuunt, si in regno positi uolunt quod implere nequaquam possunt. Sed quisquis ad uitae praecepta se dirigit, priusquam praemia aeterna percipiat, hic iam initia secuturae in perpetuum securitatis degustat, ut antiquum hostem non metuat, ut interueniente mortis articulo uiolentos eius impetus nullatenus perhorrescat. Iustis namque initium retributionis est ipsa plerumque in obitu securitas mentis. Vnde et recte subiungitur: et bestiam terrae non formidabis. Callidus quippe aduersarius bestia terrae dicitur, quia ad rapiendas mortis tempore peccatorum animas uiolentia crudelitatis efferatur. Quos enim uiuentes blandiens decipit, morientes saeuiens rapit. Quo contra de electorum ecclesia per prophetam dominus pollicetur dicens: mala bestia non transibit per eam. Illi igitur terrae bestiam morientes timent qui conditoris sui potentiam uiuentes non timent. Sancti etenim uiri quia diuinae se formidini medullitus subdunt, omne de aduentu aduersarii pondus timoris abiciunt. Hinc est enim quod psalmista dominum exorat, dicens: ne quando rapiat ut leo animam meam. Hinc rursus ait: exaudi deus, orationem meam cum tribulor; a timore inimici eripe animam meam. Viuentes quippe perfecte timent iudicem ne morientes metuant accusatorem. Bene ergo dicitur: et bestiam terrae non formidabis. Ac si aperte diceretur: quia a blandiente hoste modo non uinceris, hunc saeuientem postmodum non timebis. Sed cum bene uiuitur, ualde cauendum est ne mens, despectis ceteris, de gloria singularitatis eleuetur. Vnde apte ad memoriam bonum sociale reducitur, cum protinus subinfertur: sed cum lapidibus regionum pactum tuum. Quasi distinctae in mundo regiones sunt ecclesiae gentium quae in una fide positae, morum linguarum que diuersitate diuiduntur. Quid ergo regionum lapides nisi ecclesiarum electos accipimus? Quibus primi instructoris uoce dicitur: uos autem tamquam lapides uiui superaedificamini. De quibus sanctae ecclesiae per prophetam dominus pollicetur dicens: ecce ego sternam per ordinem lapides tuos. Qui igitur recte uiuit, pacto se lapidibus regionum iungit, quia in eo quod mundi desideria superat, uitam suam procul dubio ad sanctorum praecedentium imitationem ligat. Sed cum a mundi actione disiungitur, malignorum spirituum impugnationes crescunt; quae tamen quo magis in maerore quemquam atterunt, eo conditori humilius subdunt. Vnde et subiungitur: et bestiae terrae pacificae erunt tibi. Notandum prius quod non ait pacatae sed pacificae, uidelicet, non quia pacem habent, sed quia pacem faciunt. Hostes quippe callidi dum insidiantur, affligunt; sed afflicta mens tanto magis ad aeternam patriam reditum diligit, quanto in hoc aerumnoso exsilio laboriosius uiuit, et uerius se gratiae sui adiutoris humiliat cum contra se insidias hostium acriores pensat. Terrae ergo bestiae pacificae electis fiunt quia maligni spiritus, cum bonorum corda aduersantes deprimunt, haec nolentes ad amorem domini impellunt. Inde ergo cum deo pax robustior oritur, unde nobis ab aduersariis durior pugna generatur. Possunt etiam per terrae bestias motus carnis intellegi qui dum mentem nostram irrationabilia suadendo lacessunt, contra nos bestialiter insurgunt. Sed cum cor sub diuina lege deprimitur, etiam carnis incentiua detumescunt; ut etsi temptando submurmurant, nequaquam tamen usque ad effectum operum, quasi ad aperti morsus rabiem exsurgant. Quis enim in hac adhuc corruptibili carne subsistens, has terrae bestias plene edomat, cum ille ad tertium caelum raptus egregius praedicator dicat: uideo aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captiuum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis? Sed aliud est has bestias in campo operis saeuientes aspicere, aliud intra cordis caueam frementes tenere. Redactae namque intra claustra continentiae, etsi adhuc temptando rugiunt, usque ad morsum tamen ut diximus, actionis illicitae non excedunt. Pacificae itaque sunt terrae bestiae quia motus carnis etsi per desideria palpitant, aperta nos tamen contradictione operis non impugnant. Quamuis per hoc ipsum quod pacificae dicuntur, etiam id quod de malignis spiritibus diximus, non inconuenienter accipitur. Motus etenim carnis pacem nobis cum deo faciunt, cum temptando contradicunt. Nam iusti mens in eo quod ad superna dirigitur, ex corruptibili corpore graui bello fatigatur. Quae etsi quando a desideriis caelestibus, huius mundi quamlibet minima delectatione tardatur, ipso bello suae temptationis impellitur, ut illud toto corde diligat, quod contradictio nulla perturbat. Vnde fit ut quietem intimam ad memoriam reuocet et carnis suae illecebras fugiens, ad illam pleno amore suspiret. Considerare enim ex temptatione quisque compellitur, unde quo cecidit, qui postquam pacem dei deseruit, rixam sibi contra se exsurgere semetipsum sentit et tunc uerius uidet de secura dei dilectione quid perdidit, qui ad se dilapsus, suam in se contumeliam inuenit. Pacem ergo nobis terrae bestiae faciunt, quia motus carnis dum nos temptando lacessunt, ad amorem quietis intimae impellunt. Bene autem subditur: et scies quod pacem habeat tabernaculum tuum. In scriptura sacra aliter pax plena dicitur, atque aliter incohata. Incohatam quippe ueritas discipulis dederat cum dicebat: pacem relinquo uobis, pacem meam do uobis; et plenam simeon desiderauerat cum exoraret dicens: nunc dimittis seruum tuum, domine, secundum uerbum tuum in pace. Pax enim nostra ex desiderio conditoris incohatur, ex manifesta autem uisione perficitur. Plena quippe tunc erit, cum mens nostra nec ignorantia caecatur, nec carnis suae impugnatione concutitur. Sed quia eius exordia tangimus, cum uel mentem deo, uel carnem menti subiugamus, tabernaculum iusti habere pacem dicitur quia uidelicet eius corpus, quod mente inhabitat, a peruersis desideriorum motibus sub iustitiae dispositione refrenatur. Sed quid prodest per continentiam carnem restringere si mens se per compassionem nesciat in proximi amore dilatare? Nulla namque est castitas carnis quam non commendat suauitas mentis. Vnde post pacem tabernaculi apte subiungitur: et uisitans speciem tuam, non peccabis. Species quippe hominis est alter homo. Recte enim species nostra dicitur proximus noster quia in illo cernimus quid ipsi sumus. Corporali enim uisitatione ad proximum gressuum accidimus; spiritali uero, non gressu sed affectu ducimur. Speciem ergo suam uisitat, quisquis ad eum quem sibi similem per naturam conspicit, passibus amoris tendit; ut in altero sua considerans, ex se ipso colligat, qualiter infirmanti alteri condescendat. Speciem suam uisitat qui ut in se alterum reficiat, se in altero pensat. Hinc namque per moysen ueritas cum gesta describeret, gerenda signabat dicens: protulit terra herbam uirentem et afferentem semen iuxta genus suum, lignum que faciens fructum et habens unumquodque sementem secundum speciem suam. Lignum quippe secundum speciem suam semen producit cum mens nostra ex se considerationem in alterum colligit et recti operis germen parit. Hinc quidam sapiens dicit: quod tibi non uis fieri alio ne feceris. Hinc in euangelio dominus dicit: quae uultis ut faciant uobis homines, et uos eadem facite illis. Ac si aperte diceret: speciem uestram in alterum uisitate, atque ex uobismetipsis agnoscite, quid uos oporteat aliis exhibere. Hinc paulus ait: factus sum iudaeis tamquam iudaeus, ut iudaeos lucrarer; et his qui sub lege sunt, quasi sub lege essem, cum ipse non essem sub lege, ut eos qui sub lege erant lucrifacerem; et his qui sine lege sunt quasi sine lege essem, cum sine lege dei non essem, sed in lege essem christi. Et paulo post: omnibus omnia factus sum, ut omnes facerem saluos. Neque enim egregius praedicator ut quasi iudaeus fieret, ad perfidiam erupit; neque ut quasi sub lege esset ad carnale sacrificium rediit; neque ut omnibus omnia fieret, simplicitatem mentis in erroris uarietatem commutauit; sed condescendendo appropinquauit infidelibus, non cadendo; ut uidelicet singulos in se suscipiens et se in singulis transfigurans, compatiendo colligeret, si ita ipse, ut illi, esset quid impendi sibi ab aliis recte uoluisset; et tanto uerius unicuique erranti concurreret, quanto salutis eius modum ex propria consideratione didicisset. Bene ergo dicitur: et uisitans speciem tuam non peccabis, quia tunc peccatum plene uincitur, cum ex sua similitudine unusquisque perpendit, quomodo in proximi dilectione dilatetur. Cum uero a uitiis caro restringitur, cum mens uirtutibus exercetur, restat ut loquendo quisque doceat uitam quam moribus seruat. Ille namque uberes fructus praedicationis colligit, qui semina bonae operationis praemittit. Vnde post pacem tabernaculi et speciei nostrae uisitationem, recte subiungitur: et scies quoniam multiplex erit semen tuum, et progenies tua sicut herba terrae. Post pacem quippe tabernaculi, post speciei nostrae uisitationem, semen iusti multiplex surgit, quia nimirum post membrorum macerationem ac morum magnitudinem, tanto ei fecundius praedicationis uerbum tribuitur, quanto hoc in eius pectore perfecti operis exaratione praeuenitur. Ille namque bene loquendi facundiam habet qui sinum cordis per recte uiuendi studia extendit. Nec loquentem conscientia praepedit cum uita linguam antecedit. Hinc est quod aegyptii seruitio publico, ioseph dispensante, subiecti cum iuri regis semetipsos tradentes humiliant, frumenta etiam ad semen reportant. Frugem quippe ad esum etiam liberi accipimus, cum et sacro eloquio pascimur, et tamen ad quaedam quae in hoc mundo appetimus in nostris uoluptatibus uagamur. Sed serui facti et ad semen frumenta percipimus, quia dum plene deo subdimur etiam uerbo praedicationis replemur. Et quoniam magna proles fidelium sequitur, cum sancta praedicatio praerogatur, post multiplicitatem seminis recte subiungitur: et progenies tua sicut herba terrae. Iusti progenies herbae terrae comparatur, quia qui de eius imitatione nascitur dum arentem praesentis uitae gloriam deserit, spe in aeterna uiridescit. Vel certe iusti progenies sicut herba oritur, quia dum uiuendo monstrat quod praedicando asserit, multitudo sequentium innumerabilis exsurgit. Sed quisquis iam terrena desideria despicit, quisquis se per actiuae uitae opera extendit, nequaquam ei sufficit magna exterius agere, nisi etiam per contemplationem ualeat interna penetrare. Vnde et apte protinus subinfertur: ingredieris in abundantia sepulcrum, sicut infertur aceruus in tempore suo. Quid enim sepulcri nomine, nisi contemplatiua uita signatur quae nos quasi ab hoc mundo mortuos sepelit, dum a terrenis desideriis susceptos in intimis abscondit? Ab exteriori quippe uita mortui etiam sepulti per contemplationem fuerant quibus paulus dicebat: mortui enim estis et uita uestra abscondita est cum christo in deo. Actiua quoque uita sepulcrum est quia a prauis nos operibus mortuos tegit; sed contemplatiua perfectius sepelit quia a cunctis mundi actionibus funditus diuidit. Quisquis ergo iam in se contumelias carnis edomuit, superest ut mentem per studia sanctae operationis exerceat. Et quisquis iam mentem per sancta opera dilatat, superest ut hanc usque ad secreta intimae contemplationis extendat. Neque enim perfectus praedicator est, qui uel propter contemplationis studium operanda neglegit, uel propter operationis instantiam contemplanda postponit. Hinc est enim quod abraham coniugem mortuam in sepulcro duplici sepelit quia nimirum perfectus quisque praedicator exstinctam a praesentis uitae desideriis animam suam, sub bonae operationis tegmine et contemplationis abscondit, ut a carnali concupiscentia sub actiua contemplatiua que uita quasi insensibilis lateat, quae prius mundi desideria sentiens, mortaliter uiuebat. Hinc est quod humani generis redemptor per diem miracula in urbibus exhibet et ad orationis studium in monte pernoctat, ut perfectis uidelicet praedicatoribus innuat quatenus nec actiuam uitam amore speculationis funditus deserant, nec contemplationis gaudia penitus operationis nimietate contemnant; sed quieti contemplantes sorbeant quod occupati erga proximos loquentes refundant. Speculando quippe in dei amore surgitur sed praedicando ad proximi utilitatem reditur. Vnde apud moysen, dum in sacrificio uacca mactatur, offerri cum hyssopo ligno que cedrino bis tinctus coccus praecipitur. Vaccam quippe mactamus cum carnem a lasciuia uoluptatis exstinguimus. Quam cum hyssopo ligno que cedrino ac cocco offerimus, quia cum maceratione carnis, sacrificium fidei, spei et caritatis adolemus. Hyssopus quippe interna nostra mundare consueuit. Et per petrum dicitur: fide mundans corda eorum. Lignum cedrinum nulla putredine deficit quia spem caelestium terminus non consumit. Vnde et per petrum dicitur: regenerauit nos in spem uiuam per resurrectionem iesu christi ex mortuis, in hereditatem incorruptibilem et incontaminatam et immarcescibilem. Coccus rubeo colore flammescit quia quem implet caritas incendit. Vnde et in euangelio ueritas dicit: ignem ueni mittere in terram. Sed bis tinctus coccus offerri praecipitur ut uidelicet ante interni iudicis oculos caritas nostra dei et proximi dilectione coloretur; quatenus conuersa mens nec sic pro amore dei quietem diligat ut curam proximi utilitatem que postponat; nec sic pro amore proximi occupationi inseruiat ut quietem funditus deserens, ignem in se superni amoris exstinguat. Quisquis ergo semetipsum deo iam sacrificium obtulit, si perfecta desiderat, curet necesse est ut non solum ad operationis se latitudinem, uerum etiam ad culmina contemplationis extendat. Sed inter haec magnopere sciendum est quia ualde inter se diuersae sunt conspersiones animorum. Nonnulli namque hominum ita otiosae mentis sunt, ut si eos labor occupationis excipiat, in ipsa operis incohatione succumbant; et nonnulli ita inquieti sunt ut si uacationem laboris habuerint, grauius laborent, quia tanto deteriores cordis tumultus tolerant, quanto eis licentius ad cogitationes uacant. Vnde necesse est ut nec quieta mens ad exercitationem se immoderati operis dilatet, nec inquieta ad studium contemplationis angustet. Saepe enim qui contemplari deum quieti poterant occupationibus pressi ceciderunt. Et saepe qui occupati bene humanis usibus uiuerent gladio suae quietis exstincti sunt. Hinc namque est quod nonnulli inquieti spiritus, dum plus exquirunt contemplando, quam capiunt, usque ad peruersa dogmata erumpunt, et dum ueritatis discipuli esse humiliter neglegunt, magistri errorum fiunt. Hinc per semetipsam ueritas dicit: si oculus tuus dexter scandalizat te, erue eum et proice abs te. Bonum tibi est cum uno oculo in uitam intrare, quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis. Duae quippe uitae, actiua uidelicet et contemplatiua, cum seruantur in mente, quasi duo oculi habentur in facie. Dexter namque oculus contemplatiua uita est, sinister actiua. Sed sunt nonnulli ut diximus, qui discrete intueri summa et spiritalia nequaquam possunt, et tamen alta contemplationis assumunt, atque idcirco in perfidiae foueam, intellectus praui errore dilabuntur. Hos itaque contemplatiua uita ultra uires assumpta, cogit a ueritate cadere quos in statu suae rectitudinis humiliter poterat sola actiua custodire. Quibus recte hoc quod praefati sumus, ueritas dicit: si oculus tuus dexter scandalizat te, erue eum et proice abs te. Bonum tibi est cum uno oculo in uitam intrare, quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis. Ac si aperte diceret: cum ad contemplatiuam uitam idonea discretione non sufficis, solam securius actiuam tene. Cum que in hoc quod pro magno eligis, deficis, eo contentus esto quod pro minimo attendis; ut si per contemplatiuam uitam a ueritatis cognitione compelleris cadere, regnum caelorum per solam actiuam ualeas saltim luscus intrare. Hinc rursum dicit: qui scandalizauerit unum de pusillis istis qui in me credunt, expedit ei ut suspendatur mola asinaria in collo eius et demergatur in profundum maris. Quid per mare nisi saeculum; quid per molam asinariam nisi actio terrena signatur? Quae dum colla mentis per stulta desideria stringit, hanc in laboris circuitum mittit. Sunt itaque nonnulli qui dum terrenas actiones deserunt et ad contemplationis studia, humilitate postposita, ultra intellegentiae uires surgunt, non solum se in errorem deiciunt, sed infirmos quosque a gremio unitatis diuidunt. Qui ergo unum de minimis scandalizat, melius illi fuerat ligata collo mola asinaria, in mare proici; qui nimirum peruersae menti expeditius esse potuisset, ut occupata mundo terrena negotia ageret, quam per contemplationis studia ad multorum perniciem uacaret. Rursum nisi quibusdam mentibus contemplatiua uita potius quam actiua congrueret, nequaquam per psalmistam dominus diceret: uacate et uidete quoniam ego sum deus. Sed inter haec sciendum est quia saepe et pigras mentes amor ad opus excitat et inquietas in contemplatione timor refrenat. Ancora enim cordis est pondus timoris; et plerumque fluctu cogitationum quatitur sed per disciplinae suae uincula retinetur; neque hoc tempestas suae inquietudinis ad naufragium pertrahit, quia in diuini amoris litore perfecta caritas astringit. Vnde necesse est ut quisquis ad contemplationis studia properat, semetipsum prius subtiliter interroget, quantum amat. Machina quippe mentis est uis amoris quae hanc dum a mundo extrahit in alta sustollit. Prius ergo discutiat, si summa inquirens diligit, si diligens timet, si nouit incognita aut amando comprehendere aut non comprehensa timendo uenerari. In contemplatione etenim mentem si amor non excitat, teporis sui torpor obscurat; si timor non aggrauat, sensus hanc per inania ad nebulam erroris leuat; et cum clausa ei secretorum ianua tardius aperitur, ab ea longius ipsa sua praesumptione repellitur; quia irrumpere appetit hoc quod non inueniens quaerit; cum que superba mens errorem pro ueritate percipit, quo quasi intus gressum porrigit, foras tendit. Hinc est enim quod legem daturus, dominus in igne fumo que descendit, quia et humiles per claritatem suae ostensionis illuminat et superborum oculos per caliginem erroris obscurat. Prius igitur mens ab appetitu gloriae temporalis atque ab omni carnalis concupiscentiae delectatione tergenda est, et tunc ad aciem contemplationis erigenda. Vnde et cum lex accipitur, populus a monte prohibetur, ut uidelicet qui infirmis adhuc mentibus terrena desiderat, considerare sublimia non praesumat. Vbi et recte dicitur: si bestia tetigerit montem, lapidabitur. Bestia etenim montem tangit, cum mens irrationabilibus desideriis subdita ad contemplationis alta se erigit. Sed lapidibus percutitur, quia summa non sustinens, ipsis superni ponderis ictibus necatur. Qui igitur culmen apprehendere perfectionis nituntur, cum contemplationis arcem tenere desiderant, prius se in campo operis per exercitium probent ut sollicite sciant si nulla iam mala proximis irrogant; si irrogata a proximis aequanimiter portant; si obiectis bonis temporalibus nequaquam mens laetitia soluitur, si subtractis non nimio maerore sauciatur; ac deinde perpendant si cum ad semetipsos introrsus redeunt, in eo quod spiritalia rimantur, nequaquam se cum rerum corporalium umbras trahunt, uel fortasse tractas manu discretionis abigunt; si incircumscriptum lumen uidere cupientes, cunctas circumscriptionis suae imagines deprimunt, et in eo quod super se contingere appetunt, uincunt quod sunt. Vnde recte nunc dicitur: ingredieris in abundantia sepulcrum. Vir quippe perfectus sepulcrum in abundantia ingreditur, quia prius actiuae uitae opera congregat, et postmodum carnis sensum per contemplationem mortuum, huic mundo funditus occultat. Vnde et apte subditur: sicut infertur aceruus in tempore suo. Actionis namque tempus primum est, contemplationis extremum. Vnde necesse est ut perfectus quisque prius uirtutibus mentem exerceat atque hanc postmodum in horreum quietis condat. Hinc est enim quod is quem legio daemonum domino iubente dereliquit, ad saluatoris sui pedes residet, uerba doctrinae percipit et de regione sua simul discedere cum salutis auctore concupiscit; sed tamen ei ipsa quae salutem contulit ueritas dicit: reuertere primum in domum tuam et narra quanta tibi fecerit dominus. Cum enim quamlibet parum de diuina cognitione percipimus, redire ad humana iam nolumus et proximorum necessitatibus onerari recusamus, quietem contemplationis quaerimus, nihil que aliud nisi hoc quod sine labore reficit, amamus. Sed sanatos nos ueritas ad domum mittit, narrare quae nobis cum acta sunt praecipit, ut uidelicet prius mens exsudet in opere et postmodum refici debeat per contemplationem. Hinc est quod iacob pro rachel seruit et liam accipit, ei que dicitur: non est consuetudinis in terra nostra ut minores ante tradamus ad nuptias quam maiores. Rachel namque, uisum principium; lia autem laboriosa dicitur. Et quid per rachelem nisi contemplatiua, quid per liam nisi actiua uita designatur? In contemplatione quippe principium quod deus est quaeritur; in operatione autem sub graui necessitatum fasce laboratur? Vnde et rachel pulchra sed sterilis; lia autem lippa sed fecunda, quia nimirum mens cum contemplandi otia appetit, plus uidet, sed minus deo filios generat; cum uero ad laborem se praedicationis dirigit, minus uidet sed amplius parit. Post liae ergo complexus ad rachelem iacob peruenit quia perfectus quisque ante actiuae uitae ad fecunditatem iungitur et post contemplatiuae ad requiem copulatur. Quia enim contemplatiua minor quidem tempore, sed merito maior est quam actiua, sacri euangelii uerbis ostenditur in quo duae mulieres diuersa egisse referuntur. Maria quippe redemptoris nostri uerba audiens, ad pedes illius residebat; martha autem corporalibus ministeriis insistebat. Cum que contra mariae otium martha quereretur, audiuit: martha, martha, sollicita es et turbaris erga plurima. Porro unum est necessarium. Maria optimam partem elegit quae non auferetur ab ea. Quid enim per mariam quae uerba domini residens audiebat, nisi contemplatiua uita exprimitur? Quid per martham exterioribus obsequiis occupatam nisi actiua signatur? Sed marthae cura non reprehenditur. Mariae uero etiam laudatur, quia magna sunt actiuae uitae merita, sed contemplatiuae potiora. Vnde nec auferri umquam mariae pars dicitur, quia actiuae uitae opera cum corpore transeunt, contemplatiuae autem gaudia melius ex fine conualescunt. Quod bene ac breuiter ezechiel propheta exprimit, cum uolantia animalia contemplatus ait: similitudo manus hominis subtus pennas eorum erat. Quid enim per pennas animalium nisi contemplationes possumus sentire sanctorum, quibus ad summa transuolant et terrena deserentes, sese in caelestibus librant? Quid per manus, nisi operationes accipimus? Quia cum in proximi amore se dilatant, bona quae praeualent etiam corporaliter administrant. Sed manus eorum sub pennis sunt, quia actionis suae opera uirtute contemplationis uincunt. Potest etiam per sepulcrum non solum in hac uita nostra contemplatio, sed quies aeternae et intimae retributionis intellegi; in qua tanto uerius quiescitur quanto in nobis corruptionis uita perfectius necatur. In abundantia ergo sepulcrum ingreditur, qui post congesta uitae praesentis opera, mutabilitati suae plene mortuus, in secreto ueri luminis occultatur. Vnde et per psalmistam dicitur: abscondes eos in abdito uultus tui a conturbatione hominum. Quod bene etiam comparatio adiuncta commendat cum subditur: sicut infertur aceruus in tempore suo. Frumentum quippe in segete sole tangitur quia in hac uita, humana anima respectu superni luminis illustratur; pluuias accipit quia ueritatis eloquio pinguescit; uentis concutitur quia temptationibus exercetur; et se cum crescentes paleas portat quia nequiorem contra se cotidie uitam peccantium tolerat; atque ad aream deductum triturationis pondere premitur, ut a palearum conexione soluatur; quia mens nostra caelesti disciplinae supposita, dum correctionis flagella percipit, a societate carnalium mundior recedit; et relictis paleis ad horreum ducitur quia foris remanentibus reprobis, electa anima ad supernae mansionis gaudia aeterna subleuatur. Bene ergo dicitur: ingredieris in abundantia sepulcrum, sicut infertur aceruus in tempore suo; quia dum post afflictionem iusti praemia patriae caelestis inueniunt, quasi post pressuras ad horreum grana deferuntur; et in alieno quidem tempore percussiones sentiunt, sed in suo a percussione requiescunt. Electis quippe tempus alienum est uita praesens, unde et quibusdam adhuc infidelibus ueritas dicit: tempus meum nondum uenit, tempus autem uestrum semper est paratum. Et rursum: haec est hora uestra et potestas tenebrarum. Sepulcrum ergo in tempore suo sicut frumenti aceruus ingreditur, quia ille aeternam requiem percipit, qui prius hic, ut ab exurendis paleis liber sit, disciplinae pressuras sentit. Eliphaz uero, quia et in locutionis suae serie tabernaculum, lapides, bestias, semen, herbas sepulcrum que nominauit, quod non haec iuxta litteram dixerit, ipse innuit qui post cuncta ilico subiungit: ecce hoc ut inuestigauimus, ita est. Liquet profecto quod in hic uerbis nihil ab eo iuxta superficiem dicitur, quia nimirum ante faciem non iacet quod inuestigatur. Qui ergo haec inuestigasse se indicat, quia in uerbis exterioribus interiora quaesierit demonstrat. Sed post cuncta ad stultitiam iactantiae peruenit quia protinus subdit: quod auditum mente pertracta. Quantalibet doctrina mens polleat, grauis eius imperitia est uelle docere meliorem. Vnde et ea quae ab amicis recte prolata sunt, ab interno arbitro non recte iudicantur. In eo namque uim suae rectitudinis amittunt quod auditori non congruunt, quia et medicamina uires perdunt, cum sanis membris apponuntur. In omni ergo quod dicitur, necesse est ut causa, tempus et persona pensetur; si uerba sententiae ueritas roborat, si hanc tempus congruum postulat, si et ueritatem sententiae et congruentiam temporis personae qualitas non impugnat. Ille enim laudabiliter spicula emittit qui prius hostem quem feriat conspicit. Male namque arcus ualidi cornua subigit, qui sagittam fortiter dirigens ciuem ferit. LIBER 7 C. 6 Quorumdam mentes plus flagella quam conuicia cruciant; quorumdam uero plus conuicia quam flagella castigant. Nam saepe contra nos quibuslibet poenis durius tormenta uerborum saeuiunt; cum que nos ad defensionem erigunt in impatientiam sternunt. Vnde beato iob ne deesse temptatio ulla potuisset, non solum hunc flagella desuper feriunt sed grauiora plagis amicorum colloquia affligunt, ut sancti uiri anima hinc inde pulsata, ad motum iracundia elationis erumperet; et quicquid mundum uixerat, per contumaciam superbae locutionis inquinaret. Sed tactus plagis gratias rettulit; lacessitus uerbis recta respondit et percussus innotescit, quam pro minimo salutem carnis habuerit. Loquens quoque indicat quam sapiens tacebat. Sed quaedam eius uerbis admixta sunt, quae apud humana iudicia patientiae limitem transire uideantur; quae nos uere intellegimus, si superni sententiam iudicis in eorum examinatione pensemus. Ipse quippe beatum iob et prius contra aduersarium praetulit dicens: uidisti seruum meum iob quod non sit ei similis super terram, uir simplex et rectus, ac timens deum et recedens a malo? Ipse post probationem amicos eius redarguit dicens: non estis locuti coram me rectum, sicut seruus meus iob. Restat ergo ut cum mens in beati iob sermonibus fluctuat, eorum pondus ex eiusdem historiae initio ac fine perpendat. Ab aeterno enim iudice nec casurus laudari potuit, nec lapsus praeferri. Si igitur in ambiguitatis tempestate deprehensi, prima huius historiae et postrema conspicimus, nauis cordis considerationis suae funibus, quasi a prora et puppi restringitur ne in erroris saxa perducatur. Nullis ergo ignorantiae nostrae procellis obruimur si tranquillum supernae sententiae litus tenemus. Ecce enim dicit quod quaestione non modica lectoris animum moueat. Sed quis hoc non rectum dicere audeat, quod in dei auribus rectum sonat? Vtinam appenderentur peccata mea quibus iram merui et calamitas quam patior in statera, quasi arena maris haec grauior appareret. Quis alius staterae nomine nisi dei et hominum mediator exprimitur? Qui ad pensandum uitae nostrae meritum uenit, ac se cum iustitiam simul et misericordiam detulit; sed misericordiae lance praeponderans culpas nostras parcendo leuigauit. In manu etenim patris quasi statera miri libraminis factus, hinc in se calamitatem nostram, et illinc peccata suspendit. Sed grauis ponderis calamitatem moriendo innotuit, et apud misericordiam leue esse peccatum relaxando monstrauit. Qui hoc primum gratiae contulit quia poenam nostram nobis cognoscibilem fecit. Homo namque ad contemplandum auctorem conditus, sed exigentibus meritis ab internis gaudiis deiectus, in aerumnam corruptionis ruens, caecitatem exsilii sustinens, culpae suae supplicia tolerabat et nesciebat. Ita ut exsilium patriam crederet et sic sub corruptionis pondere quasi in salutis libertate gauderet. Sed is quem intus homo reliquerat assumpta carne, foris apparuit deus; cum que se exterius praebuit, expulsum foras hominem ad interiora reuocauit, ut iam damna sua uideat, iam poenam suae caecitatis ingemiscat. Calamitas ergo hominis in statera grauis apparuit quia malum quod pertulit nonnisi in praesentia redemptoris agnouit; lucem quippe nesciens, damnationis suae tenebras uoluptuose tolerabat. Sed postquam uidit quod diligeret, intellexit etiam quod doleret; et graue sensit quod pertulit quia dulce innotuit quod amisit. Vir igitur sanctus colloquentis amici sententiis a claustris silentii excussus, et prophetici spiritus affluentia repletus dicat sua, dicat humani generis uoce: utinam appenderentur peccata mea quibus iram merui; et calamitas quam patior in statera, quasi arena maris haec grauior appareret. Ac si aperte diceret: damnationis nostrae malum leue creditur, quia necdum cognita redemptoris aequitate pensatur. Sed utinam ueniat et aerumnam tanti exsilii misericordiae suae lance suspendat, et quid post exsilium requiramus edoceat. Si enim innotescit quid amisimus, graue esse insinuat quod toleramus. Bene autem haec eadem peregrinationis nostrae calamitas maris arenae comparatur. Arena etenim maris, undarum aestu exterius pellitur quia et delinquens homo, quod temptationum fluctus mobiliter pertulit, extra se ab intimis exiuit. Magni autem arena maris est ponderis; sed calamitas hominis arena maris grauior dicitur quia dura fuisse poena ostenditur, dum per misericordem iudicem culpa leuigatur. Et quia quisquis gratiam redemptoris agnoscit, quisquis reditum ad patriam diligit, eruditus sub pondere peregrinationis gemit, post staterae desiderium recte subiungitur: unde et uerba mea dolore sunt plena. Qui peregrinationem pro patria diligit, dolere etiam inter dolores nescit. Iusti autem uerba dolore plena sunt quia quo usque praesentia tolerat, ad aliud loquendo suspirat; omne quod peccans pertulit, conspicit; atque ut ad statum beatitudinis redeat, sollicite iudicia quibus affligitur pensat. Vnde et subditur: quia sagittae domini in me sunt. Sagittarum quippe nomine aliquando praedicationum uerba, aliquando animaduersionis sententiae designantur. Praedicationis namque eloquia sagittis exprimuntur, quia in eo quod uitia feriunt, male uiuentium corda transfigunt. De his sagittis uenienti redemptori dicitur: sagittae tuae acutae, potentissime; populi sub te cadent in corde. De quo et isaias dicit: mittam ex eis qui saluati fuerint ad gentes in mare, in africam in lydiam, tenentes sagittam, in italiam, in graeciam. Et rursum sagittis, animaduersionis percussio designatur sicut ioas regi per elisaeum dicitur: iace sagittam. Quo iaciente ait: percuties syriam donec consumas eam. Vir igitur sanctus quia peregrinationis suae aerumnam respicit, quia sub percussionibus dominicae animaduersionis ingemiscit, dicat: unde et uerba mea dolore sunt plena, quia sagittae domini in me sunt. Ac si aperte diceret: ego in exsilii damnatione non gaudeo, sed sub iudicio positus doleo quia uim percussionis agnosco. Plerique autem sunt quos tormenta cruciant sed non emendant. Quo contra apte subiungitur: quarum indignatio ebibit spiritum meum. Quid enim est spiritus hominis nisi spiritus elationis? Sagittae autem domini spiritum hominis ebibunt, cum supernae animaduersionis sententiae afflictam mentem ab elatione compescunt. Sagittae domini spiritum hominis ebibunt, quia intentum exterioribus introrsus trahunt. Epotatus namque dauid spiritus fuerat cum dicebat: in deficiendo in me spiritum meum; et tu cognouisti semitas meas. Et rursum: negaui consolari animam meam, memor fui dei et delectatus sum, exercitatus sum et defecit paulisper spiritus meus. Sagittarum ergo indignatio iusti spiritum ebibit, quia supernae sententiae electos, quos in peccatis inueniunt, dum uulnerant, immutant; ut duritiam suam transfixa mens deserat, atque ex salutifero uulnere sanguis confessionis currat. Pensant namque unde quo lapsi sunt, pensant a quanta beatitudine ad quae corruptionis suae tormenta ceciderunt; et non solum gemunt in his quae sustinent, sed insuper metuunt hoc quod districtus iudex delinquentibus de gehennae ignibus minatur. Vnde recte subiungitur: et terrores militant contra me. Iustorum mens non solum perpendit quod tolerat sed etiam pauet quod restat; uidet qualia in hac uita patitur; metuit ne post hanc grauiora patiatur. Luget quia in huius caecitatis exsilio a paradisi gaudiis cecidit; timet ne et cum exsilium relinquetur, mors aeterna subsequatur. Iam ergo sententiam tolerat in poena, sed minas adhuc uenturi iudicis formidat ex culpa. Hinc psalmista ait: in me pertransierunt irae tuae et terrores tui conturbauerunt me. Interni quippe iudicis postquam irae pertranseunt etiam terrores conturbant, quia iam aliud de damnatione patimur, et adhuc aliud de aeterna ultione formidamus. Vir igitur sanctus, perpendens mala quae tolerat, dicat: sagittae domini in me sunt, quarum indignatio ebibit spiritum meum. Sed grauiora in perpetuum metuens, adiungat: et terrores militant contra me. Ac si aperte diceret: percussus quidem de praesentibus doleo; sed hoc in dolore fit grauius quia et in poena positus, adhuc supplicia aeterna pertimesco. Sed quia iam staterae interuentum desiderat, iam mala in quibus humanum genus cecidit pensat, quamuis in gentili natione positus, munere tamen prophetici spiritus plenus. Quo ardore redemptoris aduentum uel gentilitas, uel iudaea sitiat, uerbis sequentibus demonstrat dicens: numquid rugiet onager cum habuerit herbam? Aut mugiet bos cum ante praesepe plenum steterit? Quid namque per onagrum, id est agrestem asinum, nisi gentilis populus designatur? Quem sicut natura extra stabula disciplinae edidit ita uagus in uoluptatum suarum campo permansit. Quid per bouem nisi plebs iudaica figuratur, quae iugo dominationis supernae supposita, ad spem proselytos collegens, per corda quae ualui uomerem legis traxit. Sed beati iob uita attestante cognoscimus, ut exspectasse redemptoris aduentum multos etiam ex gentibus credamus. Et nascente domino, simeone spiritu in templum ueniente, didicimus quanto desiderio ex plebe israelitica sancti uiri incarnationis eius mysterium uidere cupierunt. Vnde et per eumdem redemptorem discipulis dicitur: multi dico uobis, iusti et prophetae desiderauerunt uidere quae uidetis, et non uiderunt. Herba ergo onagri et fenum bouis est haec ipsa mediatoris incarnatio, per quam simul gentilitas et iudaea satiatur. Quia enim per prophetam dicitur: omnis caro fenum, uniuersitatis conditor, ex nostra substantia carnem sumens, fenum fieri uoluit ne nostra in perpetuum fenum caro remaneret. Tunc ergo herbam onager inuenit, cum gentilis populus gratiam diuinae incarnationis accepit. Tunc bos uacuum praesepe non habuit, cum plebi iudaicae eius carnem lex exhibuit, quem diu exspectatum prophetauit. Vnde et natus dominus in praesepe ponitur ut uidelicet signaretur quia sancta animalia, quae ieiuna diu apud legem inuenta sunt, incarnationis eius feno satiantur. Praesepe enim natus impleuit qui cibum semetipsum mentibus mortalium praebuit, dicens: qui comedit carnem meam et bibit sanguinem meum, in me manet et ego in eo. Sed quia diu et electorum gentilium uota dilata sunt et ex hebraico populo sancti quique longo tempore redemptionem suam exspectando gemuerunt, beatus iob, bene prophetiae mysteria enarrans, ex utraque natione causas afflictionis insinuat dicens: numquid rugiet onager cum habuerit herbam? Aut mugiet bos cum ante praesepe plenum steterit? Ac si aperte dicat: idcirco gentilitas gemit quia eam necdum redemptoris sui gratia reficit, atque ideo iudaea mugitus dilatat quia legem tenens, sed legis auctorem non uidens, stans ante praesepe ieiunat. Quae nimirum lex quia ante mediatoris aduentum nequaquam spiritaliter sed carnaliter tenebatur, recte subiungitur: aut poterit comedi insulsum, quod non est sale conditum? In lege sal litterae est uirtus intellegentiae occultae. Quisquis ergo, obsequiis carnalibus intentus, hanc intellegere spiritaliter noluit, quid aliud quam insulsum cibum comedit? Sed hoc in cibo sal cognita ueritas misit, cum latere in lege saporem occultae intellegentiae docuit dicens: si crederetis moysi, crederetis forsitan et mihi: de me enim ille scripsit. Et rursum: habete sal in uobis et pacem habete inter uos. Sed quia ante mediatoris aduentum iudaea legem carnaliter tenuit, praeceptis eius dura iubentibus gentilitas subdi recusauit. Insulsum ergo cibum comedere noluit, quae prius quam spiritus condimentum perciperet seruare uim litterae expauit. Quis namque gentilium hoc quod illic praecipitur ferret, filiorum carnem pro obsequio religionis incidere, uerborum culpas morte resecare? Vnde et bene adhuc subditur: aut gustare aliquis potest quod gustatum affert mortem? Lex namque carnaliter degustata mortem detulit, quia commissa delinquentium dura animaduersione distrinxit; mortem detulit quia et per praeceptum culpam innotuit, et hanc per gratiam non deleuit, paulo attestante qui ait: nihil ad perfectum perduxit lex. Et rursum: lex quidem sancta, et mandatum sanctum et iustum et bonum. Et paulo post: peccatum ut appareat peccatum, per bonum mihi operatum est mortem. Ad christum uero conuersa gentilitas quia hunc sonare per uerba legis intellegit, angustata desideriis suis, eum quem uehementer diligit inter praecepta carnalia spiritaliter requirit. Vnde et ex uoce mox ecclesiae per prophetiae spiritum subditur: quae prius tangere nolebat anima mea, nunc prae angustia cibi mei sunt. Valde namque in errorem labitur qui beati iob uerba ad solam prolata historiam suspicatur. Vir enim sanctus, et tot conditoris sui praeconiis fultus, quid magnum uel potius quid uerum diceret, si insulsum cibum comedi non posse dixisset? Aut quis eius esui mortifera alimenta obtulerat ut subiungat: aut potest aliquis gustare quod gustatum affert mortem? Quae si de amicorum colloquiis dicta sentimus, ab intellectu hoc sententia subiuncta compescimur quia ait: quae prius tangere nolebat anima mea, nunc prae angustia, cibi mei sunt. Absit enim ne uir sanctus, in status sui incolumitate constitutus, amicorum suorum aliquando dicta despexerit, qui, sicut ipso attestante post didicimus, et seruis humilis fuit. Verba ergo eius a mysteriis non uacant quae, sicut ex fine historiae discimus, et internus arbiter laudat. Quae nequaquam etiam cum tanta ueneratione usque ad mundi extrema decurrerent, si intellectu mystico grauida non fuissent. Beatus igitur iob, quia membrum est sanctae ecclesiae, eius etiam loquatur ex uoce dicens: quae prius tangere nolebat anima mea, nunc prae angustia, cibi mei sunt, quia nimirum amoris sui aestibus anxia cibum scripturae ueteris conuersa gentilitas esurit, quem dudum superba despexit. Quae tamen et iudaeae uocibus congruunt, si paulo consideratius disserantur. Ipsa quippe ex eruditione legis, ex unius dei cognitione sal habuit, et cunctas gentes non aliter quam animalia bruta despexit. Sed quia societatem gentilium ad semetipsam recipere praeceptis legis erudita contempserat, quid aliud quam insulsum cibum sumere fastidiebat? Diuina quippe sententia, proposita morte, uetuerat ne plebs israelitica foedus cum alienigenis iungeret et uitam sanctae religionis inquinaret. Vnde et subditur: aut gustare aliquis potest quod gustatum affert mortem? Sed quia ad redemptoris fidem haec eadem iudaea ex electorum parte conuersa est, lucem quam cognouerat praedicare per sanctos apostolos suae prolis infidelibus satagebat. Eius autem praedicationis obsequium hebraeorum superbia reppulit. Vnde mox ad collectionem gentium exhortationis suae uerba declinauit, sicut et per eosdem apostolos dicitur: uobis oportebat primum loqui uerbum dei; sed quoniam reppulistis illud, et indignos uos iudicastis aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. Vnde hoc quoque loco apte subiungitur: quae prius tangere nolebat anima mea, nunc prae angustia, cibi mei sunt. Iudaea quippe, uitam gentilium dedignata, eam dudum quasi tangere noluit cuius societatem recipere spreuit; sed ad redemptoris gratiam ueniens, ab israelitis infidelibus repulsa, dum per sanctos apostolos ad collectionem se gentium dilatat, quasi hoc in cibo esuriens accipit quod indignum prius fastidiosa despexit. Praedicationis enim suae angustias pertulit quae apud hebraeos despici quod loquebatur uidit. Sed prae angustia cibos quos dudum contempserat, comedit, quae repulsa iudaeorum duritia, gentiles suscipere populos quos despexerat concupiscit. Quia igitur haec figuraliter diximus, restat nunc ut moraliter inquiramus. [Sensus moralis] Vir sanctus redemptoris aduentum sub staterae appellatione desiderans, dum se per eloquium aperit, nos ad uiuendi studium erudit; dum sua narrat quaedam nostra indicat; dum de se quae recognoscamus insinuat, nos ad spem trepidos infirmos que confirmat. Iam quippe per fidem mediatoris uiuimus et tamen adhuc pro expurgatione uitiorum dura animaduersionis intimae flagella sustinemus. Vnde et post staterae desiderium subdit: quia sagittae domini in me sunt, quarum indignatio ebibit spiritum meum. Sed ecce et ut superius dictum est, et diuinae correptionis percussione configimur, et tamen adhuc illud grauius est quod de terrore uenturi iudicis ex aeterna animaduersione formidamus. Vnde et protinus subinfertur: et terrores militant contra me. Debet tamen a metu et dolore animus excuti et ad sola aeternae patriae desideria extendi. Tunc enim nobilitatem nostrae regenerationis ostendimus, si ut patrem diligimus, quem nunc seruili mente ut dominum formidamus. Vnde per paulum dicitur: non accepistis spiritum seruitutis iterum in timore sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: abba pater. Pondus itaque formidinis mens electi postponat, in uirtute se amoris exerceat, renouationis suae dignitatem desideret, ad conditoris sui speciem anhelet; quem quo usque conspicere non ualet, aeternitatem eius necesse est, id est intimum cibum suum esuriens, exspectet. Vnde et apte subditur: numquid rugiet onager cum habuerit herbam? Aut mugiet bos cum ante praesepe plenum steterit? Qui alii onagri appellatione signati sunt nisi hi qui in campo fidei constituti, nullius officii loris ligantur? Vel quos bouis significatio exprimit nisi hos quos intra sanctam ecclesiam ad praedicationis officium suscepti ordinis iugum premit? Herba uero onagri et pabulum bouis est interna refectio populi fidelis. Alii namque more bouis intra ecclesiam suscepti officii loris tenentur; alii more onagri sacri ordinis stabula nesciunt, et in campo propriae uoluntatis degunt. Sed cum quis ex uita saeculari internae uisionis desiderio aestuat, cum refectionis intimae pabulum concupiscit, cum ieiunum se in peregrinationis huius caecitate considerans, quibus ualet fletibus refici quasi herbam non inueniens onager rugit. Alius quoque necessitatem suscepti ordinis tolerat in laborem praedicationis exsudat; et per aeternam iam contemplationem refici appetit, sed quia redemptoris sui speciem necdum conspicit, quasi bos ad praesepe uacuum ligatus gemit. Quia enim longe ab interna sapientia positi, aeternae hereditatis uiriditatem non cernimus, uelut bruta animalia, a desiderata herba ieiunamus. De quo nimirum herba redemptoris uoce dicitur: per me si quis introierit, saluabitur et ingredietur et egredietur et pascua inueniet. Sed plerumque quod esse amantibus grauius solet, sanctis bonorum studiis malorum uita contradicit; et cum mens ad caeleste desiderium rapitur, bene coepta intentio interrumpentibus stultorum uerbis ac moribus, reuerberatur; ita ut quae iam contemplationis adnisu ad summa euolauerat, ad expugnandam prauorum stultitiam sese in infimis contra certamina accingat. Vnde et subditur: aut poterit comedi insulsum quod non est sale conditum? Verba quippe mores que carnalium quasi cibum se nostris mentibus ingerunt ut in delectationis uentre rapiantur. Sed electus quisque insulsa non comedit, quia prauorum dicta facta que diiudicans ab ore cordis repellit. Paulus ad esum mentium inferri insulsa prohibuit cum discipulis dixit: sermo uester semper in gratia sale sit conditus. Et psalmistae quoque uerba reproborum in cordis ore insulsa sapuerant cum dicebat: narrauerunt mihi iniqui fabulationes sed non ita ut lex tua, domine. Saepe autem uerba carnalium dum se importune nostris auribus ingerunt in corde bellum temptationis gignunt; et quamuis haec et ratio respuat et lingua reprehendat, cum labore tamen intus uincitur quod foris cum auctoritate iudicatur. Vnde necesse est ut nec ad aures ueniat quod mens a cogitationis aditu uigilans repellat. Sancti igitur uiri cum aeternitatis desideriis anhelant, in tanta altitudine uitae se subleuant, ut audire iam quae mundi sunt graue sibi ac deprimens pondus credant. Valde namque insolens atque intolerabile aestimant quicquid illud non sonat quod intus amant. Sed saepe mens iam per desiderium ad sublimia rapitur, iam funditus ab stulta terrenorum hominum locutione separatur, nec tamen adhuc pro amore ueritatis ad perferendos praesentis uitae cruciatus accingitur; iam superna appetit, iam in infimis stulta contemnit sed necdum se ad perferendae aduersitatis tolerantiam dirigit. Vnde et subditur: aut potest aliquis gustare quod gustatum affert mortem? Durum quippe est appetere quod cruciat, sequi quod uitam fugat. Sed plerumque mens iusti ad tantum se uirtutis culmen extendit ut et apud se internae rationis arce praesideat, et quorumdam foris stultitiam tolerando conuertat. Quos enim ad fortia trahere nitimur, eorum necesse est ut infirma toleremus quia nec iacentem erigit, nisi qui status sui rectitudinem per compassionem flectit. Cum uero alienae infirmitati compatimur, ualentius a nostra roboramur; ut amore futurorum mens ad praesentia aduersa se praeparet et cruciatus corporis quos timebat exspectet. Auctis namque desideriis caelestibus angustatur; cum que aeternae patriae quanta sit dulcedo considerat, pro ea praesentis uitae amaritudines ardenter amat. Vnde post insulsi cibi fastidium, post impossibilem mortis gustum, recte subiungitur: quae prius tangere nolebat anima mea, nunc, prae angustia, cibi mei sunt. Mens enim iusti proficiens quae prius, dum sola propria curaret, ferre aliena fastidiebat; quae minus alienis compatiens, conualescere contra aduersa non poterat, cum ad toleranda proximi infirma se attrahit ad aduersa superanda conualescit. Ita ut pro amore ueritatis praesentis uitae cruciatus tanto post fortis appetat, quanto prius infirma fugiebat. Inclinatione namque sua erigitur, attractione tenditur, compassione roboratur; cum que se in amorem proximi dilatat quasi ex meditatione colligit quanta fortitudine in auctorem surgat. Caritas namque quae nos ad uim compassionis humiliat, altius in culmine contemplationis leuat; et multiplicata iam maioribus desideriis aestuat, iam peruenire ad uitam spiritus, etiam per cruciatus corporis, anhelat. Quod ergo prius tangere nolebat, hoc post prae angustia comedit qui desideria sua uix capiens, et ipsas quas dudum timuerat, iam prae amore caelestis patriae poenas amat. Si enim mens in deum forti intentione dirigitur, quicquid sibi in hac uita amarum fit, dulce aestimat, omne quod affligit requiem putat; transire et per mortem appetit ut obtinere uitam plenius possit; funditus in infimis exstingui desiderat quo uerius summa conscendat. Sed haec de cuiuslibet iusti animo, haec de beati iob mente mentior, nisi ipse subiungat: quis det ut ueniat petitio mea et quod exspecto tribuat mihi deus? Et qui coepit, ipse me conterat; soluat manum suam et succidat me, et haec mihi sit consolatio, ut affligens me dolore non parcat? Sed fortasse haec per contumaciam expetit, fortasse in eo quod se perfecte exstingui desiderat, iniustitiam ferientis accusat. Absit hoc. Nam qua mente id expetat, uerbis sequentibus demonstrat dicens: nec contradicam sermonibus sancti. Nequaquam ergo de iniustitia percutientis murmurat qui percussorem suum et inter uerbera sanctum uocat. Sciendum uero est quia aliquando nos aduersarius, aliquando autem conterit deus. Ex contritione autem aduersarii a uirtute deficimus; per contritionem uero domini fracti, a uitiis in uirtute roboramur. Hanc contritionem propheta prospexerat cum dicebat: reges eos in uirga ferrea, et tamquam uas figuli conteres eos. In uirga nos dominus regit et conterit, quia dispensationis suae forti rectitudine cum nos interius reficit, exterius affligit. Nam quo uirtutem carnis humiliat, intentionem spiritus exaltat. Vnde et haec eadem contritio figuli uasi comparatur, sicut et per paulum dicitur: habemus thesaurum istum in uasis fictilibus. Qui simul contritionem et regimen exprimens ait: licet is qui foris est, noster homo corrumpitur, tamen is qui intus est renouatur de die in diem. Sanctus igitur uir, qui appropinquare deo etiam per flagella desiderat, per spiritum humilitatis dicat: qui coepit, ipse me conterat. Plerumque enim uitiorum contritionem in nobis agere dominus incohat; sed cum mens ex ipso exordio prouectus extollitur, cum que se iam quasi de uirtutibus erigit, saeuienti contra se aduersario aditum pandit qui cordis intima penetrans, omne quod in ea de studio bonae incohationis inuenerit confringit; tanto que se uehementius in eius confractione exhibet, quanto et grauius, quia uel ad modicum fuerat prouectus, dolet. Vnde et teste euangelio uoce ueritatis, ad neglectam domum conscientiae spiritus qui solus exiit cum spiritibus septem redit. Ne ergo post diuinae correptionis exordia antiquus hostis subripiat, atque ad uirtutum confractionem trahat, sanctus uir congrue exorat dicens: qui coepit, ipse me conterat. Ac si aperte dicat: hoc, quod in me exorsus est perficere feriendo non desinat, ne desertum me aduersario ad contritionem tradat. Vnde et apte subditur: soluat manum suam et succidat me. Saepe namque fiducia longae prosperitatis inflati in quodam statu elationis erigimur. Cum que nos extolli conditor conspicit, sed amorem suum erga nos per uerbera non exercet, quasi ad ferienda nostra uitia manum ligatam tenet. An non affectus sui manum ligauerat cum peccanti populo dicebat: iam non irascar tibi; et: zelus meus recessit a te? Soluat ergo manum dicitur, exerceat affectum. Recte autem subiungitur: et succidat me. Cum enim securos nos ac de uirtutum affluentia elatos, repentinus uel flagelli dolor, uel infirmitatis temptatio percutit, protinus ab status sui uertice mentis nostrae elatio succisa cadit, ut de semetipsa nil audeat, sed infirmitatis suae ictu prostrata manum leuantis quaerat. Hinc est quod sancti uiri cum de occulta erga se dispositione suspecti sunt, plus prospera ipsa pertimescunt, temptari appetunt, flagellari concupiscunt, quatenus incautam mentem metus et dolor erudiat, ne in hac peregrinationis uia, hoste ex insidiis erumpente, sua eamdem deterius securitas sternat. Hinc psalmista ait: proba me, domine, et tempta me. Hinc iterum dicit: ego ad flagella paratus sum. Quia enim sanctae mentes suae correptionis uulnus sine putredine non esse considerant, libenter se sub manu medici ad sectiones parant, ut aperto uulnere, uirus peccati exeat quod sana cute intus occidebat. Vnde et adhuc subditur: et haec mihi sit consolatio ut affligens me dolore non parcat. Electi qui cum perpetrasse se illicita nouerunt, sed perscrutantes inueniunt quia nulla pro illicitis aduersa perpessi sunt, ui immensae formidinis tabescunt, pauore aestuant, sinistris agitati suspicionibus laborant, ne in aeternum se gratia deseruerit quos in praesenti uita mali sui retributio nulla custodit. Timent ne ultio quae suspenditur grauior in fine seruetur; feriri paterna correptione desiderant et dolorem uulneris medicamina salutis putant. Recte ergo nunc dicitur: haec mihi sit consolatio ut affligens me dolore non parcat. Ac si aperte diceretur: qui ideo hic quibusdam parcit, ut eos in perpetuum feriat; ideo hic me feriat ut non parcendo, in perpetuum parcat. Ex afflictione enim consolor, quia corruptionis humanae putredinem sciens, ad spem salutis ex uulnere certus reddor. Quod quia non tumenti sed humili mente edidit, subiungendo ut praediximus, patefacit, dicens: nec contradicam sermonibus sancti. Plerumque ad nos uerba dei non sunt dictorum sonitus, sed effectus operationum. In eo enim nobis loquitur quod erga nos tacitus operatur. Beatus igitur iob sermonibus dei contradiceret, si de eius percussionibus murmuraret. Sed quid de percussore suo sentiat, indicat qui, sicut iam diximus, quem ferientem tolerat sanctum uocat. Sequitur: quae est enim fortitudo mea ut sustineam; aut quis finis meus ut patienter agam? Sciendum quod alia iustorum atque alia est fortitudo reproborum. Iustorum quippe fortitudo est carnem uincere, propriis uoluptatibus contraire, delectationem uitae praesentis exstinguere, huius mundi aspera pro aeternis praemiis amare, prosperitatis blandimenta contemnere, aduersitatis metum in corde superare. Reproborum uero fortitudo est transitoria sine cessatione diligere, contra flagella conditoris insensibiliter perdurare, ab amore rerum temporalium nec ex aduersitate quiescere, ad inanem gloriam etiam cum uitae detrimento peruenire, malitiae augmenta exquirere, bonorum uitam non solum uerbis ac moribus sed etiam gladiis impugnare, in semetipsis spem ponere, iniquitatem cotidie sine ullo desiderii defectu perpetrare. Hinc est quod ad electos per psalmistam dicitur: uiriliter agite et confortetur cor uestrum, omnes qui speratis in domino. Hinc propheta reprobis dicit: uae qui potentes estis ad potandum uinum et uiri fortes ad miscendam ebrietatem. Hinc per salomonem dicitur quod sancti quique sine ulla debilitate desiderii internam requiem contemplantur: en lectulum salomonis, sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis israel. Hinc psalmista contra reprobos in passione positi uoce redemptoris insinuans ait: ecce occupauerunt animam meam, irruerunt in me fortes. Quam bene utramque fortitudinem isaias complexus est dicens: qui confidunt in domino, mutabunt fortitudinem. Qui enim nequaquam sumunt, sed mutabunt dixit, profecto patenter innotuit aliam esse quae ponitur, et aliam quae incohatur. An non etiam reprobi fortes sunt qui ad praesentis uitae concupiscentiam tot laboribus currunt, periculis se audenter obiciunt, pro lucris contumelias libenter ferunt, ab appetitus sui libidine nulla uicti contrarietate resiliunt, percussionibus durescunt et mala mundi tolerant pro mundo eius que, ut ita dixerim, gaudia quaerentes perdunt, nec tamen haec perdendo fatigantur? Vnde bene ex humani generis uoce per ieremiam dicitur: inebriauit me absinthio. Ebrius quippe quod patitur nescit. Absinthio ergo est ebrius qui, prae amore praesentis saeculi a sensu rationis alienus, dum quicquid pro mundo sustinet, leue deputat, laboris amaritudinem quam tolerat ignorat, quia nimirum delectabiliter ad cuncta ducitur, in quibus poenaliter fatigatur. At contra uir iustus ad mundi pericula pro mundo toleranda esse debilis studet, finem suum conspicit, uita praesens quam sit transitoria attendit et pro ea exterius labores perpeti renuit, cuius intrinsecus delectationem uicit. Beatus igitur iob praesentis uitae aduersitatibus pressus dicat ex sua, dicat ex omnium uoce iustorum: quae est enim fortitudo mea ut sustineam? Aut quis finis meus ut patienter agam? Ac si aperte insinuet dicens: mala mundi pro mundo tolerare nequeo, quia iam in eius desiderio fortis non sum. Dum enim praesentis uitae finem conspicio, cur pondus eius patior cuius appetitum calco? Et quia iniusti quique ut diximus, tanto fortius labores illius perferunt quanto auidius eius delectatione pascuntur, recte mox eamdem reproborum fortitudinem subdit, dicens: nec fortitudo lapidum fortitudo mea, nec caro mea aenea est. Quid hoc loco aere ac lapidibus, nisi insensibilium hominum corda signantur qui saepe et supernos ictus accipiunt, et tamen nulla disciplinae percussione mollescunt? Quo contra electis per prophetam pollicente domino, dicitur: tollam a uobis cor lapideum et dabo uobis cor carneum. Paulus quoque ait: si linguis hominum loquar et angelorum, caritatem autem non habeam, factus sum uelut aes sonans, aut cymbalum tinniens. Scimus autem quod percussi lapides clarum sonum reddere nequeunt; aes uero cum percutitur, canorus ualde sonitus sonitus ex eius percussione formatur. Quod quia ut lapides, uita caret, sensum in sonitu non habet. Et sunt nonnulli qui lapidibus similes, ita ad pietatis praecepta duruerunt, ut cum eos percussio supernae animaduersionis examinat, nequaquam sonitum humilis confessionis reddant. Quidam uero metallo aeris in nullo discrepantes, cum flagella supernae percussionis accipiunt, piae confessionis sonitum emittunt; sed quia humilitatis uoces ex corde non proferunt, ad statum salutis reducti, nesciunt quod promiserunt. Illi ergo more lapidum percussi, nec uoces habent; isti autem in nullo aeris imitationem fugiunt, qui in percussione positi, bona quae non sentiunt loquuntur. Illi uenerationi ferientis et uerbera denegant; isti pollicentes quod non impleant, sine uita clamant. Vir igitur sanctus, reproborum duritiam inter uerbera fugiens dicat: nec fortitudo lapidum fortitudo mea, nec caro mea aenea est. Ac si aperte fateretur dicens: reproborum similitudinem sub disciplinae uerbere fugio, quia nec more lapidum ita obdurui, ut sub percussionis stimulo a ministerio confessionis obmutescam; nec rursum quasi aes uocem confessionis resono et sensum uocis ignoro. Sed quia ad percussionem reprobi debiliter fortes sunt, electi autem ualenter infirmi, beatus iob dum fortem se per insaniam non esse asserit, fortem se per statum salutis innotescit. Vnde ergo hanc eamdem fortitudinem percepit, insinuet, ne si sibi uires, quas habet, arroget, potenter ad mortem currat. Plerumque enim uirtus habita deterius quam si deesset interficit; quia dum ad sui confidentiam mentem erigit, hanc elationis gladio transfigit; cum que eam quasi roborando uiuificat, eleuando necat; ad interitum uidelicet pertrahit quam per spem propriam ad internae fortitudinis fiducia euellit. Sed quia beatus iob et uirtute pollet, et in semetipso fiduciam non habet atque, ut ita dixerim, uires infirmus habet, apte subiungit dicens: ecce non est auxilium mihi in me. Patet iam ad cuius spem percussi animus recurrat, cum in se sibi esse auxilium denegat. Sed quia infirmum se in semetipsum insinuat, ad maioris adhuc fortitudinis meritum, quomodo etiam a proximis destituatur adiungat: necessarii quoque mei recesserunt a me. Sed ecce despectus exterius, intus solio iudicii praesidet. Nam cum derelictum se asserit, protinus ad sententiam erumpit dicens: qui tollit ab amico suo misericordiam, timorem domini derelinquit. Quis hos loco amici nomine nisi quilibet proximus designatur qui eo nobis fideliter iungitur, quo percepto nunc a nobis bono opere, ad obtinendam post aeternam patriam ueraciter auxiliatur? Quia autem duo sunt praecepta caritatis, dei uidelicet amor et proximi, per amorem dei amor proximi gignitur, et per amorem proximi dei amor nutritur. Nam qui amare deum neglegit, profecto diligere proximum nescit; et tunc plenius in dei dilectione proficimus, si in eiusdem dilectionis gremio prius proximi caritate lactamur. Quia enim amor dei amorem proximi generat, dicturus per legem dominus: diliges proximum tuum, praemisit dicens: diliges dominum deum tuum, ut scilicet in terra pectoris nostri prius amoris sui radicem figeret, quatenus per ramos postmodum dilectio fraterna germinaret. Et rursum quia amor dei ex proximi amore coalescit, testatur ioannes qui increpat dicens: qui non diligit fratrem suum quem uidet, deum quem non uidet, quomodo potest diligere? Quae tamen diuina dilectio per timorem nascitur, sed in affectum crescendo permutatur. Saepe uero omnipotens deus ut quantum quisque a caritate eius ac proximi longe sit, uel in ea quantum profecerit innotescat, miro ordine cuncta dispensans, alios flagellis deprimit, alios successibus fulcit. Et cum quosdam temporaliter deserit in quorumdam cordibus quod malum latet ostendit. Nam plerumque ipsi nos miseros insequuntur, qui felices sine comparatione coluerunt. Cum enim quis positus in prosperitate diligitur, incertum ualde est utrum prosperitas an persona diligatur. Amissio autem felicitatis interrogat uim dilectionis. Vnde bene quidam sapiens dicit: non agnoscitur in bonis amicus et non absconditur in malis inimicus. Nec prosperitas quippe amicum indicat, nec aduersitas inimicum celat, quia et ille saepe prosperitatis nostrae reuerentia tegitur et iste ex confidentia aduersitatis aperitur. Vir igitur iustus in flagellis positus dicat: qui tollit ab amico suo misericordiam, timorem domini derelinquit; quia nimirum qui ex aduersitate proximum despicit, aperte conuincitur quod hunc in prosperis non amauit. Et cum omnipotens deus ideo quosdam percutiat ut et percussos erudiat, et non percussis occasionem boni operis praebeat, quisquis percussum despicit, occasionem a se uirtutis repellit; et tanto se nequius contra auctorem erigit, quanto hunc nec pium in salute propria nec iustum in alieno uulnere agnoscit. Intuendum uero est quod beatus iob sic sua loquitur ut totius quoque electi populi per eum uita signetur. Quia enim eiusdem populi membrum est, cum quae ipse patitur narrat, ea etiam quae sustinet ille denuntiat dicens: fratres mei praeterierunt me sicut torrens, qui raptim transit in conuallibus. Reproborum mens quia sola praesentia diligit plerumque nunc tanto aliena exsistit a uerbere, quanto post extranea remanet ab hereditate; et superba iustos despicit, quos paterna misericorditer seueritas affligit. Saepe uero reprobi eamdem fide qua uiuimus, retinent, eadem fidei sacramenta percipiunt, eiusdem religionis unitate continentur; sed tamen compassionis uiscera nesciunt, caritatis uim qua in deum flagramus et proximum, non agnoscunt. Recte ergo et fratres et praetereuntes uocantur quia ex uno matris nobis cum gremio per fidem prodeunt, sed in uno caritatis studio erga deum et proximum non figuntur. Vnde apte etiam torrenti qui raptim transit in conuallibus comparantur. Torrens namque ex montanis ad ima defluit et collectus hiemalibus pluuiis, aestiuis solibus arescit. Qui enim terrena diligentes spem supernae patriae deserunt, quasi ex montibus ualles petunt; quos tamen hiems praesentis uitae multiplicat sed aestas uenturi iudicii exsiccat, quia cum sol supernae districtionis incanduerit, reproborum laetitiam in ariditatem uertit. Bene ergo dicitur: raptim transit in conuallibus. Torrenti quippe ad conuallem raptim transire est prauorum mentibus ad ima desideria sine obstaculo ac difficultate descendere. Omnis namque ascensus in labore est, descensus in uoluptate, quia per adnisum gressus ad superiora tenditur per remissionem uero ad inferiora declinatur. Ad montis enim uerticem saxum subuehere magni laboris est, eum que a summis ad ima demittere labor non est. Sine mora uidelicet proruit qui magnis conatibus ad summa peruenit. Longo studio seges seritur, sole atque imbre diutino nutritur sed tamen una et subita scintilla consumitur. Paulisper aedificia ad alta proficiunt sed repentinis casibus terram petunt. Robusta arbor in aera per tarda incrementa se erigit; sed quicquid diu ad alta protulit, semel et simul cadit. Quia igitur ascensus in labore est, descensus in uoluptate recte nunc dicitur: fratres mei praeterierunt me sicut torrens, qui raptim transit in conuallibus. Quod tamen sentiri et aliter potest. Si enim conualles ima poenarum loca intellegimus, iniusti quique sicut torrens raptim ad conualles transeunt, quia in hac uita quam totis desideriis appetunt, diu stare nequaquam possunt. Nam quot dies aetatis accipiunt, quasi tot cotidie gressibus ad finem tendunt. Augeri sibi optant tempora, sed quia concessa subsistere nequeunt, quot augmenta uiuendi percipiunt, de uiuendi spatio totidem perdunt. Momenta ergo temporum quo sequuntur fugiunt, quo accipiunt amittunt. Raptim itaque ad conualles transeunt qui in longum quidem uoluptatum desideria pertrahunt, sed ad inferni claustra repente deducuntur. Quia enim hoc etiam tempus quod qualibet longaeuitate extensum est, si fine clauditur, longum non est; ex fine miseri colligunt breue fuisse quod amittendo tenuerunt. Vnde bene et per salomonem dicitur: si multis annis uixerit homo, et in his omnibus laetatus factus, meminisse debet tenebrosi temporis, et dierum multorum, qui cum uenerint, uanitatis arguentur praeterita. Stulta etenim mens cum malum repente inuenerit quod nequaquam praeterit, aeternitatem eius tolerando intellegit, quia quod praeterire potuit uanum fuit. Sciendum uero est quod plerique agere recta desiderant, sed sunt nonnulla quae infirmis eorum mentibus ex praesenti uita contradicunt; cum que aduersa in infimis perpeti metuunt, in superni iudicii rectitudine offendunt. Vnde recte subiungitur: qui timent pruinam, irruet super eos nix. Pruina quippe inferius gelascit, nix autem de superioribus ruit. Et saepe nonnulli dum temporalia aduersa pertimescunt districtioni se aeternae animaduersionis obiciunt. De quibus bene per psalmistam dicitur: illic trepidauerunt timore, ubi non erat timor. Iste namque ueritatem iam libere defendere appetit, sed tamen in ipso suo appetitu trepidus indignationem potestatis humanae pertimescit; cum que in terra hominem contra ueritatem pauet, eiusdem ueritatis iram caelitus sustinet. Ille peccatorum suorum conscius, ea quae possidet indigentibus iam largiri desiderat, sed tamen ne datis rebus egeat ipse formidat. Cum que carnis subsidia reseruando trepidus praeparat, ab alimentis misericordiae animam necat; et cum pati in terra inopiam metuit, aeternam sibi abundantiam supernae refectionis abscindit. Recte ergo dicitur: qui timent pruinam, irruet super eos nix, quia qui conculcanda in infimis metuunt a summis metuenda patiuntur; et cum transire nolunt quod calcare poterant, iudicium de supernis excipiunt quod tolerare nequaquam possunt. Sed haec agentes, mundi gloriam temporaliter obtinent. Quid autem tempore uocationis suae facturi sunt cum cuncta simul pauidi deserunt quae hic cum graui timore seruauerunt? Vnde et apte subditur: tempore quo fuerint dissipati peribunt. Quos enim praesentis uitae sollicitudo ordinat, amissio dissipat; et tunc etiam exterius pereunt qui intus dudum aeterna neglegendo perierunt. De quibus recte additur: et ut incaluerint, soluentur de loco suo. Iniquus etenim quisque cum incaluerit de loco suo soluitur, quia iudicio intimae districtionis appropinquans, cum iam per cognitionem poenae feruere coeperit, ab ea cui dudum inhaeserat, carnis suae delectatione separatur. Hinc est enim quod per prophetam contra reprobos dicitur: et tantummodo sola uexatio intellectum dabit auditui, quia uidelicet aeterna non intellegunt, nisi cum pro temporalibus iam sine emendatione puniuntur. Tunc mens aestuat et infructuosae paenitentiae se ignibus inflammat, duci ad supplicium timet, praesentem uitam ex desiderio retinet, sed de loco suo soluitur, quia oblectamenta carnis deserens, eius duritia per supplicium liquatur. Sed quia iniqui omnes quid abstractionis suae tempore patientur audiuimus, adhuc aliqua quibus in libertatis suae spatio implicantur audiamus. Sequitur: inuolutae sunt semitae gressuum eorum. Omne quod inuoluitur in seipso replicatur. Et sunt nonnulli qui seducentibus uitiis obuiare quasi tota intentione deliberant sed irruente temptationis articulo, in deliberationis proposito non perdurant. Alius namque, prauo ausu superbiae inflatus, cum magna esse praemia humilitatis considerat, aduersum semetipsum se erigit et quasi tumorem turgidi fastus deponit, exhibere se quibuslibet contumeliis humilem promittit. Sed cum repente hunc unius iniuria uerbi pulsauerit, ad consuetam protinus elationem redit sic que ad tumorem ducitur, ut nequaquam quia humilitatis bonum concupierat recordetur. Alius auaritia aestuans augendis facultatibus anhelat. Is cum praeterire omnia uelociter conspicit, uagantem per concupiscentias mentem figit, decernit iam nihil appetere adepta tantummodo sub magni moderaminis freno possidere. Sed cum repente fuerint oculis oblata quae placeant, in ambitione protinus mens anhelat, semetipsam non capit, adipiscendi haec occasionem quaerit et oblita continentiae quam se cum pepigerat, cogitationum se stimulis per desideria acquisitionis inquietat. Alius luxuriae tabe polluitur et longa iam consuetudine captus tenetur; quanta autem castitatis sit munditia conspicit et carne uinci turpe deprehendit. Restringere ergo uoluptatum fluxa deliberat et resultare consuetudini quasi totis se uiribus parat. Sed uel obiecta oculis specie, uel ad memoriam reducta cum subita temptatione concutitur, protinus a pristina praeparatione dissipatur; et qui contra hanc clipeum deliberationis erexerat, delectationis iaculo confossus iacet, sic que eum luxuria eneruem superat ac si nulla contra eam intentionis arma praeparasset. Alius irae flammis accenditur et usque ad inferendas proximis contumelias effrenatur. Cum uero nulla furoris occasio animum pulsat, quanta sit mansuetudinis uirtus, quanta patientiae altitudo considerat se que etiam contra contumelias patienter temperat; sed cum parua quamlibet commotionis occasio nascitur, repente ad uoces et contumelias medullitus inflammatur, ita ut non solum ad memoriam patientia promissa non redeat, sed et semetipsam mens et ea quae loquitur conuicia non agnoscat. Cum que furori plene satisfecerit, quasi post exercitium in tranquillitatem redit; et tunc se ad silentii claustra recolligit cum linguae non patientia, sed procacitatis suae satisfactio frenum ponit. Vix igitur sero post conuicia illata se cohibet, quia et a cursu saepe spumantes equos non praesidentis dextera, sed campi terminus coercet. Bene ergo de reprobis dicitur: inuolutae sunt semitae gressuum eorum, quia recta quidem deliberando appetunt, sed ad consueta semper mala replicantur; et quasi extra se tensi, ad semetipsos per circuitum redeunt qui bona quidem cupiunt, sed a malis numquam recedunt. Esse quippe humiles sed tamen sine despectu; esse contenti propriis sed sine necessitate; esse casti sed sine maceratione corporis; esse patientes sed sine contumeliis uolunt; cum que adipisci uirtutes quaerunt sed labores uirtutum fugiunt, quid aliud quam et belli certamina in campo nesciunt, et triumphare in urbibus de bello concupiscunt. Quamuis hoc quod eorum semitae inuolutae memorantur, adhuc intellegi et aliter possit. Saepe namque nonnulli contra quaedam se uitia uehementer accingunt, sed quaedam subigere neglegunt; cum que se contra ista non erigunt et illa contra se reparant quae subegerunt. Alius namque iam carnem a luxuria edomuit sed tamen adhuc mentem ab auaritia non refrenauit; cum que se in mundo pro exercenda auaritia retinet, cum que a terrenis actibus non recedit erumpente occasionis articulo, etiam in luxuriam labitur quam iam subegisse uidebatur. Alius auaritiae aestum uicit sed nequaquam uim luxuriae subdidit; cum que explendae luxuriae pretium praeparat iugo quoque auaritiae, quam dudum edomuit, cordis ceruicem subdit. Alius rebellantem iam impatientiam strauit, sed inanem gloriam necdum uicit et cum se per hanc mundi honoribus inserit, confixus causarum stimulis ad impatientiam captus redit; cum que inanis gloria ad defensionem sui animum erigit et illam uictus tolerat, quam superauit. Alius inanem iam gloriam subdidit sed tamen impatientiam necdum strauit; et cum multa resistentibus per impatientiam minatur, erubescens non implere quod loquitur, sub inanis gloriae iugum reuocatur; et hoc uictus per aliud tolerat quod plene se uicisse gaudebat. Sic ergo ope uicaria fugitiuum suum uitia retinent et quasi iam amissum sub dominii sui iure recipiunt, atque ad uindictam sibi uicissim tradunt. Peruersis itaque inuolutae sunt gressuum semitae, quia etsi deuicta una nequitia pedem leuant regnante tamen altera, hunc in ea etiam quam deuicerant implicant. Aliquando uero inuolutis gressuum semitis et nulla culpa deuincitur et alia per aliam perpetratur. Nam saepe furto negationis fallacia iungitur et saepe culpa fallaciae periurii reatu cumulatur. Saepe quodlibet uitium impudenti praesumptione committitur, et saepe, quod omni culpa fit grauius, etiam de commisso uitio superbitur. Nam quamuis de uirtute nasci elatio soleat nonnumquam tamen stulta mens de perpetrata se nequitia exaltat. Sed cum culpa culpae adiungitur, quid aliud quam inuolutis semitis atque innodatis uinculis prauorum gressus ligantur? Vnde bene contra peruersam mentem sub iudaeae specie per isaiam dicitur: erit cubile draconum et pascua struthionum et occurrent daemonia onocentauris, et pilosus clamabit alter ad alterum. Quid namque per dracones nisi malitia, quid uero struthionum nomine nisi hypocrisis designatur? Struthio quippe speciem uolandi habet, sed usum uolandi non habet quia et hypocrisis cunctis intuentibus imaginem de se sanctitatis insinuat, sed tenere uitam sanctitatis ignorat. In peruersa igitur mente draco cubat et struthio pascitur, quia et latens malitia callide tegitur et intuentium oculis simulatio bonitatis antefertur. Quid uero onocentaurorum nomine, nisi et lubrici figurantur et elati? Graeco quippe eloquio onos~g asinus dicitur, et appellatione asini luxuria designatur, propheta attestante qui ait: ut carnes asinorum, carnes eorum. Tauri autem uocabulo ceruix superbiae demonstratur, sicut uoce dominica de iudaeis superbientibus per psalmistam dicitur: tauri pingues obsederunt me. Onocentauri ergo sunt qui, subiecti luxuriae uitiis, inde ceruicem erigunt, unde humiliari debuerunt. Qui, carnis suae uoluptatibus seruientes, expulsa longe uerecundia, non solum se amittere rectitudinem non dolent sed adhuc etiam de opere confusionis gaudent. Onocentauris autem daemonia occurrunt, quia maligni spiritus ualde eis ad uotum deseruiunt quos de his gaudere conspiciunt quae flere debuerunt. Vbi apte subiungitur: et pilosus clamabit alter ad alterum. Qui namque alii pilosi appellatione figurantur nisi hi quos graeci panas, latini incubos uocant? Quorum nimirum forma ab humana effigie incipitur, sed bestiali extremitate terminatur. Pilosi ergo nomine cuiuslibet peccati asperitas designatur, quod et si quando quasi ab obtentu rationis incipit, semper tamen ad irrationabiles motus tendit. Et quasi homo in bestiam desinit, dum culpa per rationis imaginem incohans, usque ad irrationabilem effectum trahit. Nam saepe edendi delectatio seruit gulae et seruire se simulat indigentiae naturae; cum que uentrem in ingluuiem extendit, membra in luxuriam erigit. Pilosus autem alter ad alterum clamat, cum perpetrata nequitia perpetrandam malitiam prouocat, et quasi quadam cogitationis uoce, commissa iam culpa, culpam adhuc quae committatur inuitat. Saepe namque ut diximus, gula dicit: si abundanti corpus alimento non reficis in nullo utili labore subsistis. Cum que mentem per desideria carnis accenderit, mox quoque luxuriae uerba propriae suggestionis facit dicens: si misceri deus homines corporaliter nollet, membra ipsa coeundi apta usibus non fecisset. Cum que haec quasi ex ratione suggerit, mentem ad libidinum effrenationem trahit. Quae saepe deprehensa, patrocinium mox fallaciae et negationis inquirit, ream que se esse non aestimat si mentiendo uitam defendat. Pilosus ergo alter ad alterum clamat, quando sub aliqua ratiocinandi specie peruersam mentem culpa subsequens ex occasione culpae praecedentis illaqueat. Cum que hanc peccata dura atque aspera deprimunt, quasi conuocati in ea concorditer pilosi dominantur; sic que fit ut semper se gressuum semitae deterius inuoluant, dum mentem reprobam culpa per culpam ligat. Sed inter haec sciendum est quod aliquando prius oculus intellectus obtunditur et postmodum captus animus per exteriora desideria uagatur, ut caeca mens quo ducitur nesciat et carnis suae illecebris sese libenter subdat. Aliquando uero prius desideria carnis ebulliunt, et post longum usum illiciti operis oculum cordis claudunt. Nam saepe mens recta cernit, nec tamen audenter contra peruersa se erigit; et renitens uincitur dum, hoc ipsum quod agit diiudicans, carnis suae delectatione superatur. Quia enim plerumque prius oculus contemplationis amittitur, et post per carnis desideria huius mundi laboribus animus subiugatur, testatur samson ab allophylis captus qui, postquam oculos perdidit, ad molam deputatus est, quia nimirum maligni spiritus, postquam temptationum stimulis intus aciem contemplationis effodiunt, foris in circuitum laborum mittunt. Rursum quia saepe et recta operatio exterius perditur, et tamen adhuc rationis lumen in corde retinetur, propheta ieremias insinuat, qui dum sedechiae captiuitatem narrat, ordinem captiuitatis internae denuntiat dicens: et occidit rex babylonis filios sedechiae in reblatha in oculis eius; et omnes nobiles iuda occidit rex babylonis, oculos quoque sedechiae eruit. Rex quippe babylonis est antiquus hostis, possessor intimae confusionis qui prius filios ante intuentis oculos trucidat, quia saepe sic bona opera interficit ut haec se amittere ipse qui captus est dolens cernat. Nam gemit plerumque animus; et tamen, carnis suae delectationibus uictus, bona quae genuit amans perdit, ea quae patitur damna considerat nec tamen uirtutis brachium contra regem babylonis leuat. Sed dum uidens nequitiae perpetratione percutitur, ad hoc quandoque peccati usu perducitur ut ipso quoque rationis lumine priuetur. Vnde babylonis rex exstinctis prius filiis, sedechiae oculos eruit, quia malignus spiritus subductis prius bonis operibus post et intellegentiae lumen tollit. Quod recte sedechias in reblatha patitur. Reblatha quippe, multa haec interpretatur. Ei enim quandoque et lumen rationis clauditur, qui prauo usu ex iniquitatis suae multitudine grauatur. Quomodo autem culpa prodeat, uel quibuslibet ex occasionibus erumpat, reproborum tamen semitae semper inuolutae sunt ut prauis concupiscentiis dediti, aut bona nulla appetant, aut appetentes infirmo desiderio, ad haec nequaquam mentis liberos gressus tendant. Recta enim aut non incipiunt, aut, in ipso fracti itinere, ad haec minime pertingunt. Vnde fit plerumque ut ad morem suum lassati redeant sese que ab intentione animi in carnis uoluptatibus sternant, sola quae transeunt cogitent, nulla quae se cum permaneant curent. Vnde apte subditur: ambulabunt in uacuum et peribunt. In uacuum quippe ambulant qui nihil se cum de fructu sui laboris portant. Alius namque adipiscendis honoribus exsudat, alius multiplicandis facultatibus aestuat, alius promerendis laudibus anhelat; sed quia cuncta haec hic quisque moriens deserit, labores in uacuum perdidit, qui se cum ante iudicem nihil tulit. Quo contra bene per legem dicitur: non apparebis in conspectu domini uacuus. Qui enim promerendae uitae mercedem bene agendo non prouidet, in conspectu domini uacuus apparet. Hinc de iustis per psalmistam dicitur: uenientes autem uenient in exsultatione, portantes manipulos suos. Ad examen quippe iudicii portantes manipulos ueniunt qui in semetipsos recta opera, quibus uitam mereantur, ostendunt. Hinc de unoquoque electo psalmista iterum dicit: qui non accepit in uano animam suam. In uano namque animam suam accipit qui, sola praesentia cogitans, quae se sequantur in perpetuum non attendit. In uano animam suam accipit qui, eius uitam neglegens, ei curam carnis anteponit. Sed animam suam in uano iusti non accipiunt, quia intentione continua ad eius utilitatem referunt quicquid corporaliter operantur, quatenus et transeunte opere, operis causa non transeat quae uitae praemia post uitam parat. Sed haec curare reprobi neglegunt, quia profecto, ambulantes in uacuum, uitam sequentes fugiunt, inuenientes perdunt. Melius uero a prauorum imitatione compescimur, si eorum damna ex fine pensamus. Vnde bene etiam cum exhortatione subiungitur: considerate semitas theman, itinera saba; et exspectate paulisper. Theman quippe auster, saba autem rete interpretatur. Quid hic per austrum, qui afflata teporibus membra dissoluit, nisi fluxa uiuendi remissio; quid per rete nisi actionis obligatio demonstratur? Qui enim dissoluta mente ea quae aeterna sunt appetunt, ne gressu libero ad deum prodeant, ipsi se suis inordinatis conatibus ligant; cum que fluxis conuersationis suae actibus implicantur, quasi remansuros in retis maculis pedes ponunt. Vt enim paulo superius quosdam ad deuictas iam culpas retrahi per aperta quaedam et non deuicta uitia diximus, ita nonnulli ad ea quae reliquerant, redeunt per quaedam quae uel honestatis nomine, uel laudis honore, palliantur. Nam sunt plerique qui iam aliena non appetunt atque ab huius mundi iurgiis incohato quietis amore diuiduntur, erudiri sacris eloquiis sitiunt, uacare supernis contemplationibus concupiscunt. Nec tamen perfecta animi libertate curam rerum familiarium deserunt, cui saepe dum licite seruiunt, etiam illicitis huius mundi iurgiis implicantur; cum que terrenas res studiose tueri desiderant, cordis requiem deserunt, quam quaerebant; et cum substantia fugiens continua prouisione protegitur, conceptus in animo diuinae scientiae sermo dissipatur quia, iuxta ueritatis sententiam, obortum semen spinae opprimunt, cum uerbum dei a memoria importunae terrenarum rerum sollicitudines expellunt. Dissolutis itaque gressibus in recte ambulant, qui dum mundum perfecte non deserunt, semetipsos gradiendo obligant ne gradiantur. Et sunt plerique qui non solum aliena non appetunt, uerum etiam cuncta quae possederant in mundo derelinquunt, semetipsos despiciunt, nullam praesentis uitae gloriam requirunt, ab huius mundi se actionibus separant et paene quicquid prosperitatis arriserit calcant. Sed tamen adhuc uinculo carnalis cognationis obligati, dum amori propinquitatis indiscrete deseruiunt, ad ea saepe per effectum cognationum redeunt quae iam et cum proprio despectu subegerunt. Cum que plus quam necesse est carnis propinquos diligunt, retracti exterius a cordis parente diuiduntur. Nam saepe quosdam uidimus, quantum ad proprium studium exspectat, iam praesentis uitae desideria non habere, mundum et opere et professione reliquisse; sed tamen pro inordinatis affectibus propinquorum praetoria irrumpere, terrenarum rerum iurgiis uacare, libertatem intimae quietis relinquere et mundi in se studia iam dudum destructa reparare. Quo itaque isti nisi in rete ambulant quos a praesenti saeculo incohata iam uitae perfectio soluerat, sed inordinatus amor terrenae cognationis ligat? Qui enim districto studio et non dissolutis gressibus aeternae sponsionis praemium sequuntur, sicut semetipsos pro diuino amore despiciunt, sic cuncta, quibus se sentiunt praepedire, postponunt. Et cum pro deo necesse est ut quibus ualent cunctis inseruiant, pro deo priuata obsequia etiam propinquis negant. Hinc est enim quod quidam cum diceret: permitte mihi prius ire et sepelire patrem meum; ueritatis ore protinus audiuit: sine ut mortui sepeliant mortuos suos, tu autem uade, annuntia regnum dei. Qua in re notandum est quia electus discipulus dum a parentis sepultura compescitur, hoc deuotum quemque exhibere patri mortuo ex affectu carnali propter dominum non licet, quod propter dominum et exteris debet. Hinc rursum ueritas dicit: si quis uenit ad me et non odit patrem suum, et matrem, et uxorem, et filios, et fratres, et sorores, adhuc autem et animam suam, non potest meus esse discipulus. Quo in loco uidelicet dum propinquorum odio animae quoque nostrae odium subinfertur, patenter ostenditur quia sic propinquos, sicut nosmetipsos odio habere praecipimur, ut hos ad aeterna rapientes eorum que carnalem gratiam cum praepedit postponentes, discamus temperata eos discretionis arte et conuenienter diligere, et salubriter odio habere, quatenus sic sciat per amorem odium surgere, ut ualeamus eos uerius per odium amare. Hinc rursum per moysen dicitur: qui dixit patri suo et matri suae: nescio uos; et fratribus suis: ignoro illos; et nescierunt filios suos, hi custodierunt eloquium tuum et pactum tuum et seruauerunt iudicia tua. Ille enim scire deum familiarius appetit qui prae amore pietatis nescire desiderat quos carnaliter sciuit. Graui etenim damno scientia diuina minuitur, si cum carnis notitia partitur. Extra cognatos ergo quisque ac proximos debet fieri, si uult parenti omnium uerius iungi, quatenus eosdem quos propter deum utiliter neglegit tanto solidius diligat, quanto in eis affectum solubilem copulae carnalis ignorat. Debemus quidem et temporaliter his, quibus uicinius iungimur, plus ceteris prodesse, quia et flamma admotis rebus incendium porrigit, sed hoc ipsum prius ubi nascitur incendit. Debemus copulam terrenae cognationis agnoscere; sed tamen hanc cum cursum mentis praepedit, ignorare, quatenus fidelis animus in diuino studio accensus, nec ea quae sibi sunt in infimis coniuncta, despiciat; et haec apud semetipsum recte ordinans, summorum amore transcendat. Sollerti ergo cura prouidendum est ne carnis gratia subrepat atque a recto itinere cordis gressum deflectat, ne uim superni amoris impediat et surgentem mentem superimposito pondere deorsum premat. Sic etenim quisque propinquorum debet necessitatibus compati, ut tamen per compassionem non sinat uim suae intentionis impediri, ut affectus quidem mentis uiscera repleat, sed tamen ab spiritali proposito non auertat. Neque enim sancti uiri ad impendenda necessaria propinquos carnis non diligunt, sed amore spiritalium ipsam in se dilectionem uincunt, quatenus sic eam discretionis moderamine temperent, ut per hanc in paruo saltem ac minimo a recto itinere non declinent. Quos bene nobis per significationem uaccae innuunt quae, sub arca domini ad montana tendentes, affectu simul et rigido sensu gradiuntur. Sicut scriptum est: tollentes duas uaccas quae lactabant uitulos, iunxerunt ad plaustrum uitulos que earum clauserunt domi, et posuerunt arcam dei super plaustrum. Et paulo post: ibant in directum uaccae per uiam quae ducit bethsames et itinere uno gradiebantur, pergentes et mugientes et non declinantes neque ad dexteram, neque ad sinistram. Ecce enim reclusis domi uitulis, uaccae quae sub arca domini plaustro religantur, gemunt et pergunt, dant ab intimis mugitus et tamen ab itinere non demutant gressus. Amorem quidem per compassionem sentiunt, sed colla posterius non deflectunt. Sic, sic necesse est ut incedere debeant qui sacrae legis iugo suppositi, iam per internam scientiam domini arcam portant, quatenus per hoc quod propinquorum necessitatibus condolent a coepto rectitudinis itinere non declinent. Bethsames quippe domus solis dicitur. Arca ergo superposita bethsames pergere, est cum superna scientia ad aeternae lucis habitaculum propinquare. Sed tunc uere bethsames tendimus cum uiam rectitudinis gradientes, ad uicina erroris latera nec pro affectu pignorum declinamus. Quorum nimirum gratia mentem nostram tenere debet, sed reflectere non debet, ne haec eadem mens aut si affectu non tangitur, dura sit; aut plus tacta si inflectitur, remissa. Intueri libet beatum iob, in quo diuini timoris iugum colla cordis attriuerat, sub quanto discretionis moderamine diuinae scientiae arcam portat. Amissis namque uitulis mugit quia, audita morte filiorum, in terram tonso capite corruit; sed recto tamen itinere mugiens graditur, quia os eius in gemitu ad dei laudes aperitur cum protinus dicit: dominus dedit, dominus abstulit, sicut domino placuit, ita factum est; sit nomen domini benedictum. Sed indiscretae mentes hanc uiuendi regulam nesciunt, et quo uias dei dissolute appetunt, eo ad mundi itinera stulte replicantur. Recte igitur sanctus uir post theman semitas, saba itinera memorat, quia quos auster reprobi teporis soluerit, hos nimirum rete implicationis tenet. Bene autem prauorum facta describens considerare haec admonet quia peruersa agendo diligimus, sed haec uisa in aliis diiudicamus. Et quae in nobis minus diiudicanda credimus quam sint turpia in aliorum actione cognoscimus; sic que fit ut ad semetipsam mens redeat et agere quod reprehendit erubescat. Quasi enim ab speculo foeda facies displicet, cum mens a uita simili in se ipsa quod auersetur uidet. Ait ergo: considerate semitas theman, itinera saba; et exspectate paulisper. Ac si aperte diceret: damna alieni teporis attendite et tunc spem de aeternis firmius sumitis, si recto cordis oculo quod in aliis displiceat uidetis. Bene autem dicitur: exspectate paulisper. Saepe etenim dum praesentis uitae breuitas quasi diu perseueratura diligitur, ab aeterna spe animus frangitur et delectatus praesentibus, desperationis suae caligine reuerberatur. Cum que longum putat quod ad uiuendum sibi spatium restat, repente uitam deserens aeterna inuenit, quae uitare iam nequeat. Hinc est enim quod per quemdam sapientem dicitur: uae his qui perdiderunt sustinentiam. Sustinentiam uidelicet perdunt qui, dum diu se immorari uisibilibus aestimant, spem inuisibilium derelinquunt. Cum que mens in praesentibus figitur uita terminatur; et repente ad supplicia improuisa perueniunt quae, decepti suis praesumptionibus, aut numquam se contingere aut tarde crediderunt. Hinc ueritas dicit: uigilate itaque quia nescitis diem neque horam. Hinc rursum scriptum est: dies domini sicut fur in nocte, ita ueniet. Quia enim ad rapiendam animam propinquans minime conspicitur, furi in nocte comparatur. Tanto igitur debet quasi semper ueniens metui quanto a nobis non ualet uentura praesciri. Vnde et sancti uiri, quia breuitatem uitae indesinenter aspiciunt, quasi cotidie morientes uiuunt; et tanto se solidius mansuris praeparant quanto et nulla esse transitoria semper ex fine pensant. Hinc quippe psalmista, ueloci cursu fugere uitam peccatoris aspiciens ait: pusillum adhuc et non erit peccator. Hinc iterum dicit: homo sicut fenum dies eius. Hinc isaias ait: omnis caro fenum et gloria eius sicut flos feni. Hinc mentes praesumentium iacobus corripit dicens: quae est uita uestra? Vapor est ad modicum parens. Recte ergo dicitur: exspectate paulisper, quia et immensum est quod sine termino sequitur et paruum est quicquid finitur. Longum quippe nobis uideri non debet quod cursu sui temporis tendit ut non sit, quod dum per momenta ducitur, ipsa hoc momenta sua quae differunt impellunt; atque unde teneri cernitur, inde agitur ne teneatur. Bene autem beatus iob, postquam breuitatem praesentis uitae despiciens intulit, contra iniquos protinus in uoce omnium electorum surgit, adiungens: confusi sunt quia speraui. Cum bonis mala reprobi ingerunt, si hos ab spe intima labefactari conspiciunt, effectu deceptionis hilarescunt. Lucrum namque maximum, erroris sui propagationem deputant, quia habere se ad perditionem socios exsultant. Cum uero bonorum spes interius figitur et nequaquam malis exterioribus ad ima reclinatur, prauorum mentem confusio occupat quia dum peruenire ad afflictorum intima nequeunt, incassum se exsistere crudeles erubescunt. Sanctus igitur uir dicat ex uoce sua, dicat ex uniuersalis ecclesiae afflictae gementis que constantia, quae inter aduersa reproborum supernae retributionis gaudium sine ullo mentis defectu desiderat, atque ad uitam moriendo perdurat: confusi sunt, quia speraui. Ac si aperte dicat: quia duris persecutionibus reprobi uim mei rigoris non emolliunt erubescentes procul dubio laborem suae crudelitatis perdunt. Vnde et mox uenturae retributionis bona quasi iam praesentia conspicit, et qui reatus in iudicio reprobos maneat attendit, subdens: uenerunt quoque usque ad me et pudore cooperti sunt. Vsque ad sanctam quippe ecclesiam in diem iudicii reprobi ueniunt, quia usque ad eius tunc conspiciendam gloriam perducuntur, ut ad maiora reatus sui supplicia repulsi uideant quod perdiderunt. Tunc uero iniquos pudor cooperit cum eos in conspectu iudicis testis conscientia addicit. Tunc iudex exterius cernitur sed accusator interius toleratur. Tunc omnis ante oculos culpa reducitur et mens super gehennae incendia suo grauius igne cruciatur. De quibus recte per prophetam dicitur: domine, exaltetur manus tua ut non uideant; uideant et confundantur. Intellectum quippe reproborum nunc merita obscurant, sed tunc cognitio reatus illuminat ut et modo sequenda non uideant, et tunc ea postquam amiserint cernant. Nunc quippe aeterna intellegere neglegunt, uel appetere intellecta contemnunt; sed tunc ea intellegentes procul dubio desiderantes que conspiciunt, cum desiderata assequi nequaquam possunt. Quae etiam beati iob uerba amicis eius specialiter congruunt, qui duris obiurgationibus sancti uiri animum labefactare conabantur. Ait enim: confusi sunt, quia speraui. Ac si aperte diceret: dum me stultis increpationibus ad desperationem flectere nequeunt, ipsi temeritatis suae insania confunduntur. Venerunt quoque usque ad me et pudore cooperti sunt. Ac si dicat: uidentes corporis uulnera, sed mentis constantiam nescientes, dum me de iniustitia increpare ausi sunt, usque ad me necdum uenerunt; sed dura me inuectione pulsantes, dum stare animum inter aduersa deprehendunt, quasi ad me uenientes erubescunt. Eo enim ad me ueniunt quo me in intimis agnoscunt; ibi que eos pudor cooperit ubi me stantem fortiter exterior iactura non tangit. Sunt uero nonnulli qui timere deum nesciunt, nisi cum uel in se experta, uel in aliis cognita aduersitate terrentur, quos prospera per audaciam eleuant, contraria per infirmitatem turbant. Ex quorum scilicet numero amicos suos esse beatus iob redarguit, cum protinus subdit dicens: nunc uenistis et modo uidentes plagam meam timetis. Ac si aperte dicat: ego tunc deum timui, cum fultus prosperis, flagellorum detrimenta non sensi. Vos autem qui ex amore deum non metuistis, ex sola eum uerberis percussione formidatis. Sequitur: numquid dixi: afferte mihi et de substantia uestra donate mihi? Vel: liberate me de manu hostis et de manu robustorum eruite me? Si ad personam sanctae ecclesiae haec uerba referuntur, quia amicos beati iob haereticorum tenere speciem diximus, recte se asserit eorum substantia non indigere. Haereticorum quippe substantia carnalis sapientia non inconuenienter accipitur, qua dum peruerse fulciuntur, quasi in uerbis se diuites ostendunt; quam eo sancta ecclesia non quaerit quo hanc spiritali intellectu transcendit. Saepe uero haeretici, cum peruersa de fide asserunt, nonnulla contra antiquum hostem subtilia de carnis temptationibus loquuntur. Nam nonnumquam eo in se quasi sana membra operationis ostendunt quo in fide uulnerati serpentis morsu in capite tenentur. Sed sancta ecclesia audire ab his subtilia de temptationibus non uult, qui dum uera quaedam de conuersatione asserunt, ad falsa perfidiae perducunt. Vnde recte nunc dicitur: numquid dixi: afferte mihi et de substantia uestra donate mihi? Vel: liberate me de manu hostis et de manu robustorum eruite me? Manum quippe hostis satanae fortitudinem uocat, et manum robustorum uires malignorum spirituum. Quos idcirco robustos memorat quia dum absque carnis infirmitate sunt conditi, prauis eorum adnisibus imbecillitas adiuncta non obuiat. Hoc uero quod subditur: docete me et ego tacebo; et si quid forte ignoraui, instruite me. Sub cuius distinctionis libramine pendeat, incertum uidetur; utrum ad hoc subiunctum sit, quod intulerat: numquid dixi? An certe disiuncta a superioribus sententia promitur qua per increpationem dicatur: docete me et ego tacebo; et si quid forte ignoraui, instruite me. Quod tamen utrique distinctioni conuenit quia ab intellectus sani tramite per neutram recedit. Sed quia haec in transcursu per allegoriam diximus, restat ut moraliter historiae uerba perscrutemur. [Sensus moralis] Beatus iob rerum damna pertulerat, malignorum spirituum percussionibus traditus dolores uulnerum sentiebat; sed sapientem dei stultitiam diligens, stultam mundi sapientiam mentis despectu calcauerat. Igitur contra mundi diuites pauper, contra potentes oppressus, contra sapientes stultus dicitur. Tria respondit quia nec pauper eorum substantiam nec oppressus adiutorium contra robustos, nec stultus doctrinam sapientiae carnalis quaerit. Sanctus etenim uir quia mente super semetipsum rapitur et pauper inopia non angustatur, et oppressus nil patitur, et uoluntarie stultus carnalem sapientiam non miratur. Hinc est enim quod oppressus alius pauper dicit: aporiamur sed non destituimur; persecutionem patimur sed non derelinquimur; deicimur sed non perimus. Hinc est quod sapientiam sanctae stultitiae insinuans ait: quae stulta sunt mundi, elegit deus ut confundat sapientes. Et: si quis uidetur inter uos sapiens in hoc saeculo, stultus fiat ut sit sapiens. Hinc et gloriam oppressionis et diuitias desideratae paupertatis aperiens dicit: quasi morientes et ecce uiuimus; ut castigati et non mortificati; quasi tristes semper autem gaudentes; sicut egentes multos autem locupletantes; tamquam nihil habentes et omnia possidentes. Libet inter haec oculos mentis attollere et electos dei exterius oppressos quantae intrinsecus arci praesideant uidere. Cuncta quippe quae foris eminent, occultis eorum obtutibus per despectum iacent. Nam, super se interius rapti, in alto animum figunt; et quaeque in hac uita patiuntur, quasi longe infra labentia atque a se aliena conspiciunt; atque ut ita dixerim, dum mente extra carnem fieri decertant, paene ipsa quae tolerant ignorant. In horum profecto oculis quicquid temporaliter eminet altum non est. Nam, uelut in magni uertice montis siti, praesentis uitae plana despiciunt se que ipsos per spiritalem celsitudinem transcendentes, subiecta sibimet intus uident quaeque per carnalem gloriam foris tument. Vnde et nullis contra ueritatem potestatibus parcunt; sed quos attolli per elationem conspiciunt, per spiritus auctoritatem premunt. Hinc est enim quod a deserto moyses ueniens, aegypti regem ex auctoritate aggreditur dicens: haec dicit dominus deus hebraeorum: usquequo non uis subici mihi? Dimitte populum meum ut sacrificet mihi. Cui dum plagis pressus pharao diceret: ite, sacrificate deo uestro in terra ista; aucta protinus auctoritate respondit: non potest ita fieri; abominationes enim aegyptiorum immolabimus domino deo nostro? Hinc est quod peccantem regem nathan aggreditur, cui prius similitudinem perpetratae praeuaricationis obiciens, eum que reum per proprii iudicii uocem tenens, protinus adiunxit dicens: tu es ille uir qui fecisti hanc rem. Hinc est quod uir dei, ad destruendam idolatriam samariam missus, ieroboam rege super altare thura iaciente, non regem ueritus, non formidine mortis pressus, contra altare intrepidus auctoritatem liberae uocis exercuit dicens: altare, altare, haec dicit dominus: ecce filius nascetur domui dauid, iosias nomine et immolabit super te sacerdotes excelsorum. Hinc est quod achab superbus, idolorum seruitio subactus, cum increpare eliam praesumeret dicens: tu ne es ille qui conturbas israel? Elias protinus superbi regis stultitiam, obiurgationis liberae auctoritate percussit dicens: non ego turbaui israel, sed tu et domus patris tui, qui dereliquistis mandata domini et secuti estis baalim. Hinc est quod elisaeus, ueram magistri celsitudinem sequens, ioram filium achab ad se cum iosaphat rege uenientem ex reatu perfidiae confudit dicens: quid mihi et tibi est? Vade ad prophetas patris tui et matris tuae. Et: uiuit dominus exercituum in cuius conspectu sto, quod si non uultum iosaphat regis iudae erubescerem, nec attendissem quidem te, nec respexissem. Hinc est quod isdem uir naaman ad se cum equis et curribus uenientem ante ostium domus fixit et talentorum copia ac uestium fulto non occurrit; non ianuam domus aperuit, sed ut lauari septies in iordane debuisset per nuntium iussit. Vnde et isdem naaman iratus recedebat dicens: putabam quod egrederetur ad me. Hinc est quod petrus cum eum sacerdotes ac principes etiam per flagella saeuientes in nomine iesu loqui prohiberent, cum magna protinus auctoritate respondit dicens: si iustum est in conspectu dei uos potius audire quam deum, iudicate. Non enim possumus, quae uidimus et audiuimus, non loqui. Hinc est quod paulus cum residentem contra ueritatem sacerdotum principem cerneret eum que minister illius alapa percussisset, non maledictum perturbatus intulit, sed repletus spiritu libera uoce prophetauit dicens: percutiet te deus, paries dealbate. Et tu sedens iudicans me secundum legem et contra legem iubes me percuti? Hinc est quod stephanus contra uim persequentium auctoritatem uocis exerere nec moriturus expauit dicens: dura ceruice et incircumcisi cordibus et auribus, uos semper spiritui sancto resistitis, sicut patres uestri. Sed quia sancti uiri ad uerba tantae altitudinis zelo ueritatis, non autem uitio elationis exsiliunt, ipsi patenter indicant qui factis dictis que aliis et quanta humilitate polleant et erga eos quos redarguunt quanta caritate ferueant manifestant. Superbia quippe odium generat, humilitas amorem. Verba itaque quae amor exasperat profecto ex fonte humilitatis manant. Quomodo ergo stephanus proferre increpationem per elationem potuit, qui pro eisdem quos increpauerat, ad deteriora crescentibus, se que lapidantibus, flexis genibus orauit dicens: domine, ne statuas illis hoc peccatum? Quomodo paulus contra gentis suae sacerdotem ac principem asperitatis uerba superbiens intulit, qui humilitate se etiam discipulorum seruitio substernit dicens: non enim nosmetipsos praedicamus, sed iesum christum dominum nostrum, nos autem seruos uestros per christum? Quomodo petrus per elationem principibus restitit, quorum errori compatiens reatum uelut excusat dicens: scio quia per ignorantiam fecistis, sicut et principes uestri. Deus autem quae praenuntiauit per os omnium prophetarum pati christum suum impleuit sic. Quos ad uitam misericorditer trahit, dicens: paenitemini igitur et conuertimini, ut deleantur peccata uestra. Quomodo elisaeus uidere naaman ex elatione noluit, qui non solum se conspici, sed teneri etiam a muliere permisit? De qua scriptum est: cum que uenisset ad uirum dei in montem, apprehendit pedes eius; et accessit giezi, ut amoueret eam; et ait homo dei: dimitte illam, anima enim eius in amaritudine est. Quo modo elias superbo regi increpationis uerba per tumorem intulit, qui ante eius currum humiliter cucurrit, sicut scriptum est: accinctis que lumbis, currebat ante achab? Quomodo uir dei ieroboam praesentiam ex elatione despexit qui arentem eius dexteram saluti pristinae protinus ex pietate reparauit? Sicut scriptum est: cum que audisset rex sermonem hominis dei quem inclamauerat contra altare in bethel, extendit manum suam de altari dicens: apprehendite eum et exaruit manus eius. Et paulo post: orauit uir dei faciem domini; et reuersa est manus regis ad eum et facta est sicut prius fuerat. Quia enim superbia gignere uirtutes nescit, quanta ex humilitate prodit uox increpationis ostenditur quam signa comitantur. Quomodo nathan contra dauid regem per uerba increpationis tumuit, qui cum increpanda culpa deesset, in terram se eius conspectui pronus strauit? Sicut scriptum est: nuntiauerunt regi dicentes; adest nathan propheta. Cum que introisset ante conspectum regis, adorauit eum pronus in terra? Quomodo moyses regi aegyptio libere resistens eum despicere potuit qui, deo familiariter colloquens, sequentem se iethro cognatum humilis adorauit a cuius etiam consilio tantam oboedientiam praebuit, ut post secreta dei colloquia magnum lucrum duceret quod foris ab ore hominis audiret. Ex aliis ergo sanctorum factis discimus quid de aliis pensare debeamus. Sancti etenim uiri nec ex elatione sunt liberi, nec ex timore submissi; sed cum rectitudo eos ad libertatem uocis erigit, consideratio infirmitatis propriae in humilitate custodit. Culpas quippe delinquentium etsi ex alto increpantes feriunt, semetipsos tamen apud se subtilius iudicantes, quasi in abiectis ponunt; et quo praua in aliis insequuntur, eo ad reprimendos se atrociores redeunt; rursum que quo sibimet meliora agentibus nequaquam parcunt, eo uigilantius aliena facta reprehendunt. Quid enim de humana potentia mirari exterius poterunt, qui semetipsos quoque despiciunt, etiam cum intimae paene iam arcem sublimitatis apprehendunt. Idcirco bene foris diiudicant altitudinem terrenae celsitudinis quia intus oculum non grauat pondus tumoris. Vnde et beatus iob, cum in amicis dura loquentibus terrenam prudentiam, uires substantiam que despiceret dicens: numquid dixi: afferte mihi et de substantia uestra donate mihi? Vel: liberate me de manu hostis, et de manu robustorum eruite me? Docete me et ego tacebo; et si quid forte ignoraui, instruite me. Quid de semetipso sentiat, paulo inferius manifestat dicens: super pupillum irruitis. Luce itaque clarius patet quantae se infirmitatis conspiciat quem pupillum uocat. Sequitur: quare detraxistis sermonibus ueritatis, cum e uobis nullus sit qui possit arguere? Mundus in se esse a uitiis debet qui curat aliena corrigere, ut terrena non cogitet, ut desideriis infimis non succumbat; quatenus tanto perspicacius aliis fugienda uideat, quanto haec ipse per scientiam et uitam uerius declinat, quia nequaquam pure maculam in membro considerat oculus quem puluis grauat et superiectas sordes tergere non ualent manus quae lutum tenent. Quod iuxta antiquae translationis seriem, bene ad dauid erga exteriora bella laborantem per significationem diuina uox innuit cum dicit: non tu aedificabis mihi templum quia uir sanguinum es. Dei autem templum aedificat qui corrigendis atque instituendis proximorum mentibus uacat. Templum quippe dei nos sumus qui ad ueram uitam ex eius inhabitatione construimur, paulo attestante qui ait: templum dei sanctum est, quod estis uos. Sed uir sanguinum templum deo aedificare prohibetur quia qui adhuc actis carnalibus incubat necesse est ut instruere spiritaliter proximorum mentes erubescat. Bene ergo dicitur: quare detraxistis sermonibus ueritatis, cum e uobis nullus sit qui possit arguere? Ac si aperte diceretur: qua temeritate audita reprehenditis qui, percussionis meae causas ignorantes, adhuc reprehensibilia profertis. Sequitur: ad increpandum tantum eloquia concinnatis et in uentum uerba profertis. Duo sunt genera locutionum importuna ualde et noxia generi humano; unum quod curat etiam peruersa laudare, aliud quod studet semper etiam recta corripere. Illud deorsum cum fluuio ducitur, hoc uero contra fluenta ueritatis obserare et alueum conatur. Illud metus premit, hoc elatio erigit. Illud gratiam ex fauoribus captat, hoc ira ut ex certamine ostendatur exagitat. Illud in promptu subiacet, hoc semper e diuerso tumet. Ex huius ergo qualitate beatus iob amicos suos fuisse redarguit cum dicit: ad increpandum tantum eloquia concinnatis. Sed unde usque ad iniustae increpationis audaciam peruenitur, protinus innotuit cum subiunxit: et in uentum uerba profertis. In uentum enim uerba proferre est otiosa dicere. Nam saepe dum ab otiosis uerbis nequaquam lingua compescitur, ad temeritatem quoque stultae increpationis effrenatur. Quibusdam enim ruinae suae gradibus desidiosa mens in foueam lapsus impellitur. Nam dum otiosa uerba cauere neglegimus, ad noxia peruenimus ut prius loqui aliena libeat, et postmodum detractionibus eorum uitam de quibus loquitur, lingua mordeat, quandoque autem usque ad apertas contumelias erumpat. Hinc seminantur stimuli, oriuntur rixae, accenduntur faces odiorum, pax tota exstinguitur cordium. Vnde bene per salomonem dicitur: qui dimittit aquam caput est iurgiorum. Aquam quippe dimittere est linguam in fluxum eloquii relaxare. Quo contra et in bonam partem asserit dicens: aqua profunda, uerba ex ore uiri. Qui ergo dimittit aquam, caput est iurgiorum; quia qui linguam non refrenat concordiam dissipat. Vnde e diuerso scriptum est: qui imponit stulto silentium, iras mitigat. Quia autem multiloquio quisque seruiens rectitudinem iustitiae tenere non possit, testatur propheta quia ait: uir linguosus non dirigetur super terram. Hinc salomon iterum dicit: in multiloquio peccatum non deerit. Hinc isaias ait: cultus iustitiae silentium, uidelicet indicans quia mentis iustitia desolatur, quando ab immoderata locutione non parcitur. Hinc iacobus dicit: si quis putat se religiosum esse, non refrenans linguam suam, sed seducens cor suum, huius uana est religio. Hinc rursum ait: sit autem omnis homo uelox ad audiendum, tardus autem ad loquendum. Hinc iterum adiungit: lingua inquietum malum, plena ueneno mortifero. Hinc per semetipsam nos ueritas admonet dicens: omne uerbum otiosum quod locuti fuerint homines reddent de eo rationem in die iudicii. Otiosum quippe uerbum est quod aut ratione iustae necessitatis, aut intentione piae utilitatis caret. Si ergo ratio de otioso sermone exigitur, pensandum ualde est quae poena illud multiloquium sequatur in quo etiam per superbiae uerba peccatur. Sciendum quoque est quod ab omni rectitudinis statu depereunt qui per noxia uerba dilabuntur. Humana etenim mens, aquae more et circumclusa ad superiora colligitur quia illud repetit unde descendit; et relaxata deperit quia se per infima inutiliter spargit. Quot enim superuacuis uerbis a silentii sui censura dissipatur, quasi tot riuis extra se ducitur. Vnde et redire interius ad sui cognitionem non sufficit quia per multiloquium exterius sparsa, uim intimae considerationis amittit. Totam se igitur insidiantis hostis uulneribus detegit quia nulla se munitione custodiae circumcludit. Vnde scriptum est: sicut urbs patens et absque murorum ambitu, ita uir qui non potest in loquendo cohibere spiritum suum. Quia enim murum silentii non habet, patet inimici iaculis ciuitas mentis; et cum se per uerba extra semetipsam eicit, apertam se aduersario ostendit quam tanto ille sine labore superat, quanto et haec eadem quae uincitur contra semetipsam per multiloquium pugnat. Sed inter haec sciendum est quia cum pauore nimio a locutione restringimur, interdum plus quam necesse est intra claustra silentii coarctamur; et dum linguae uitia incaute fugimus, occulte deterioribus implicamur. Nam saepe dum ab eloquio immoderata compescimur, graue multiloquium in corde toleramus, ut eo plus cogitationes in mente ferueant, quo illas uiolenta custodia indiscreti silentii angustat. Et plerumque tanto latius diffluunt, quanto se esse securiores aestimant, quia foris a reprehensoribus non uidentur. Vnde mens nonnunquam in superbiam tollitur eos que quos loquentes audit quasi infirmos conspicit. Cum que os corporis claudit quantum se uitiis superbiendo aperiat non agnoscit. Linguam etenim premit, cogitationem erigit; et cum se per neglegentiam minime considerat, tanto apud se cunctos liberius, quanto et secretius accusat. Plerumque autem nimis taciti cum nonnulla iniusta patiuntur, eo in acriorem dolorem prodeunt quo ea quae sustinent non loquuntur. Nam si illatas molestias lingua tranquille diceret a conscientia dolor emanaret. Vulnera enim clausa plus cruciant, quia cum putredo quae intrinsecus feruet, eicitur, ad salutem dolor aperitur. Plerumque nimis taciti dum quorumdam mala respiciunt et tamen in silentio linguam premunt, quasi conspectis uulneribus usum medicaminis subtrahunt. Eo enim mortis auctores fiunt, quo uirus quod poterant eicere loquendo, noluerunt. Vnde et immoderatum silentium si in culpa non esset, propheta non diceret: uae mihi quia tacui. Quid ergo inter haec, nisi studiose lingua sub magni moderaminis libratione frenanda est, non insolubiliter obliganda ne aut laxata in uitio defluat, aut restricta etiam ab utilitate torpescat? Hinc namque per quemdam dicitur: sapiens tacebit usque ad tempus, ut nimirum cum opportunum considerat, postposita censura silentii, loquendo quae congruunt, in usu se utilitatis impendat. Hinc salomon ait: tempus tacendi et tempus loquendi. Discrete quippe uicissitudinum pensanda sunt tempora, ne aut cum restringi lingua debet, per uerba se inutiliter soluat; aut cum loqui utiliter potest, semetipsam pigre restringat. Quod bene psalmista considerans breui postulatione complexus est dicens: pone domine, custodiam ori meo et ostium circumstantiae labiis meis. Ostium namque aperitur et clauditur. Qui ergo ori suo nequaquam poni obstaculum, sed ostium petiit, aperte docuit quod et per disciplinam retineri lingua debeat; et ex necessitate laxari, quatenus os discretum et congruo tempore uox aperiat, et rursum congruo taciturnitas claudat. Quod quia uel amici beati iob, uel omnes haeretici quorum hi speciem tenent, seruare nesciunt, in uentum uerba proferre perhibentur quia nimirum dicta quae discretionis pondus non solidat aura leuitatis portat. LIBER 8 Praecedenti iam libello tractauimus, quod beatus iob uim nobis suae humilitatis innotescit dicens: 6:27 super pupillum irruitis et subuertere nitimini amicum uestrum. Quantae namque infirmitatis se perpendat, insinuat, quem pupillum uocat; quia uero ab amore recedere etiam laesa caritas nescit, et subuerti uelle se queritur; et tamen amicum se esse testatur. Cuius uerba ut saepe iam diximus, sic eidem specialiter congruunt, ut tamen per haec ex prophetico spiritu etiam sententia fidelis populi, ex uoce ecclesiae uniuersalis, exprimatur, qui haereticorum contrarietatem tolerans, et infirmum se per humilitatem conspicit, et tamen a seruandae dilectionis magnitudine non recedit. Sanctae quippe ecclesiae populus quia mortui patris est filius, pupillus non incongrue dicitur; cuius resurgentis uitam iam quidem per fidem sequitur sed necdum per speciem contemplatur. Super pupillum uero haeretici irruunt, cum humilitatem fidelis populi importunis falsis que allegationibus affligunt. Et tamen amicus est quem nituntur euertere, quia fidelis dei populus ipsos quoque quos persequentes tolerat amando non desinit ad ueritatem uocare. Sed inter haec sciendum est quia sancti uiri nec sustinere falsa per infirmitatem metuunt, nec laesi umquam a ueritate conticescunt. Vnde subditur: uerumtamen quod coepistis explete; praebete aurem et uidete an mentiar. Quia enim aduersa perpeti non timet, dicat: uerumtamen quod coepistis explete. Quia uero ipsis suis persecutoribus ueritatis praedicamenta non subtrahit, adiungat: praebete aurem et uidete an mentiar. Ac si aperte diceret: nec ante illatas molestias trepido, nec ingratis auditoribus correptionis adiutoria abscondo, quia et malis pressus exerceor et ipsis meis persecutoribus benigne impensus cresco. Mens quippe sanctorum in hoc temptationum proelio et munita patientiae clipeo et gladiis amoris accincta, ad perferenda mala sumit fortitudinem, et ad rependenda bona exerit benignitatem, quatenus et odiorum tela potenter excipiat et amoris iacula ualenter reddat. Nequaquam quippe ad bella armatus pergit qui aut clipeum sumens, gladiis non utitur, aut utens gladiis clipeo non munitur. Vnde et miles dei aduersitatis bello deprehensus, et scutum patientiae debet anteferre ne pereat; et ad praedicandum promptus amoris inferre iacula ut uincat. Cuius armaturae summam breuiter paulus insinuat dicens: caritas patiens est, benigna est. Cum uero unum ex utroque defuerit, caritas non est, si uidelicet malos aut absque benignitate tolerans, non amat; aut rursum sese sine patientia exhibens, neglegit tolerare quos amat. Vt ergo a nobis caritas uera teneatur, necesse est quatenus et benignitati patientia, et rursum patientiae benignitas suffragetur, ut magnum quoddam in corde nostro aedificium construens, et benignitatis arcem patientia solidet, et patientiae fundata aedificia benignitas exornet. Beatus igitur iob promptus ad patientiam dicat: uerumtamen quod coepistis explete; benignitate praeditus adiungat: praebete aurem, et uidete an mentiar. Quia uero sancta ecclesiae ex magisterio humilitatis instituta, recta quae errantibus dicit, non quasi ex auctoritate praecipit sed ex ratione persuadet, bene nunc dicitur: uidete, an mentiar. Ac si aperte dicat: ea quae assero nequaquam mihi ex auctoritate credite, sed an uera sint ex ratione pensate. Quae et si quando dicit quod ratione comprehendi non ualet, ne de occultis humana ratio quaeri debeat, rationabiliter suadet. Sed saepe haeretici, dum occasionem ratiocinationis accipiunt, ad iurgia contentionis effrenantur. Vnde et apte mox subditur: respondete, obsecro, absque contentione. Neque enim haeretici inquisitionibus suis ueritatem conantur assequi, sed uictores uideri. Cum que foris ostendi sapientes appetunt, intus per stultitiam elationis suae uinculis ligantur. Vnde fit ut contentionum certamina exquirant, et de deo qui pax nostra est, loqui pacifice nesciant atque ex pacis negotio rixae inuentores fiant. Quibus bene per paulum dicitur: si quis autem uidetur esse contentiosus, nos talem consuetudinem non habemus, neque ecclesia dei. Recte autem subditur: et loquentes id quod iustum est, iudicate. Is namque qui loquitur dum de uerbis suis auditoris sententiam exspectat, quasi eius iudicio supponitur a quo auditur. Qui igitur in dictis suis reprobari metuit, ipse prius debet examinare quod dicit, quatenus inter cor et linguam aequus quidam discretus que arbiter sedeat, subtiliter pensans, si recta uerba cor offerat, quae utiliter suscipiens, ad auditorum iudicium lingua perducat. Beatus igitur iob sua contra amicos agens, sed contra haereticos nostra denuntians praecipitationem loquentium reprehendat atque ad eorum mentem uerba colligat dicens: loquentes id quod iustum est, iudicate. Ac si aperte diceret: si in eo quod ad nos per egressum locutionis exitis, reprehendi non uultis, intus iustitiae libram tenete, ut tanto foris quod dicitur ex ueritatis pondere placeat, quanto hoc interius trutina discretionis pensat. Et quia hi erga aliena dicta rectum iudicium exerunt, qui iudicare prius propria sciunt postquam dixit: loquentes id quod iustum est, iudicate, apte mox subdit: et non inuenietis in lingua mea iniquitatem, nec in faucibus meis stultitia personabit. Ac si aperte dicat: si subtilius uestra perpenditis, uerius aliena pensatis; et cum rectum coeperit esse quod dicitis, iustum cognoscitis quod auditis. Nequaquam quippe mea uobis lingua stultitiam resonat si a uestra conscientia non procedat. Sic sancta ecclesia studet prius assertiones hostium falsas ostendere et tunc praedicamenta ueritatis aperire, quia cum recta se tenere aestimant, recta quae audiunt contumaciter impugnant. Ante ergo necesse est ut errorem suum haeretici sentiant ne auditae ueritati contradicant, quia et camporum sentes si arator uomeris scissione non eruit, terra accepta semina in segetem non producit. Et cum putredinem medicus uulneris apertione non eicit, nequaquam in loco putredinis sana caro coalescit. Prius ergo peruersa destruens, dicat: loquentes id quod iustum est iudicate, post autem recta insinuans adiungat: et non inuenietis in lingua mea iniquitatem, nec in faucibus meis stultitia personabit. Solent autem haeretici alia aperte dicere, alia in occultis tenere. Per linguam quippe aperta locutio, per fauces uero occulta tractatio designatur. Sanctae ergo ecclesiae nec in lingua iniquitas, nec stultitia in faucibus resonat, quia ea quae per publicam locutionem praedicat etiam per intimam fidem seruat; nec in aperto aliud docet atque in occultis aliud retinet, sed et quod sentit loquendo eicit, et quod loquitur uiuendo custodit; ac sapientiae supernae conuiuio quicquid per linguam praedicationis emanat, hoc per fauces tacitae exspectationis degustat. Sed beatus iob unum scilicet membrum uniuersalis ecclesiae, sua insinuans, atque electorum omnium corda manifestans, omne quod sentit aperiat, ut mentis eius rectitudinem attestatio locutionis innotescat. Sequitur: C. 7 militia est uita hominis super terram. Hoc in loco translatione ueteri nequaquam militia uita hominis, sed temptatio uocatur. Sed si utriusque uerbi sensus aspicitur, diuersum quidem est quod exterius resonat, sed unum eumdem que concorditer intellectum format. Quid enim nisi pugna contra malignos spiritus, nomine temptationis exprimitur? Et quid appellatione militiae nisi contra hostes exercitium designatur? Temptatio itaque ipsa militia est, quia dum contra malignorum spirituum insidias uigilat, in bellorum procinctu procul dubio exsudat. Notandum uero, quod haec eadem uita hominis non temptationem habere dicitur, sed ipsa temptatio esse perhibetur. Sponte quippe ab statu conditionis lapsa, et corruptionis suae putredini subdita, dum sibi ex semetipsa molestias gignit, hoc est iam facta quod tolerat. Quia enim statum mentis inclinata deseruit, quid in se nisi motum uarietatis inuenit? Vnde nunc etsi ad summa appetenda se erigit, mutabilitatis lubricae impulsu protinus ad semetipsam cadit. Vult in contemplatione stare sed non ualet. Cogitationis gressum figere nititur, sed infirmitatis suae lapsibus eneruatur. Quae nimirum mutabilitatis suae onera quia uolens expetiit, nolens portat. Quietus homo possidere carnem potuit si bene ab auctore conditus, possideri uoluisset. Cum que se erigere contra conditorem studuit, in semetipso protinus carnis contumeliam inuenit. Sed quia cum culpa simul ab origine etiam poena propagatur, inserto infirmitatis uitio nascimur et quasi nobis cum hostem deducimus, quem cum labore superamus, ipsa ergo hominis uita temptatio est, cui ex semetipsa nascitur unde perimatur. Quae etsi semper ex uirtute succidit quod ex infirmitate generat, semper tamen ex infirmitate generat quod ex uirtute succidat. Sic itaque humana uita temptatio est, ut etsi iam ab iniquitatis perpetratione compescitur, in ipsis tamen bonis operibus, modo malorum memoria, modo seductionis caligine, modo intentionis suae interruptione fuscetur. Alius namque a luxuria iam carnem refrenat, sed tamen adhuc luxuriae phantasmata tolerat quia quae uolens fecit, horum inuitus meminit et poenam sustinet quod uoluptatem putauit. Quia uero ad deuictam culpam retrahi metuit, uentrem mirae abstinentiae uigore restringit uultus que ex abstinentia pallescit; cum que in facie pallor aspicitur, reuerenda ab hominibus uita laudatur; mox que inanis gloria ad abstinentis animum cum uerbis fauoris uenit, quam concussa mens dum subicere non ualet, eum per quem uenerat tergere a facie pallorem quaerit; sic que fit ut, infirmitatis nexibus ligata, aut pallorem abstinentiae fugiens, iterum per alimenta subdi luxuriae metuat aut, impulsum luxuriae per abstinentiam superans, pallorem suum inani gloriae militare pertimescat. Alius lapsum superbiae superans, toto iam desiderio statum humilitatis apprehendit; cum que superbientes quosdam usque ad oppressionem innocentium erumpere conspicit, zeli excitatione succensus, postponere aliquatenus cogitur quod decreuit, uim rectitudinis exerit prauis que non mansuetudine, sed auctoritate contradicit. Vnde plerumque fit ut aut humilitatis studio zelum rectitudinis deserat, aut rursum zelo rectitudinis turbet humilitatis studium quod tenebat. Cum que seruari simul et zeli auctoritas et propositionis humilitas non possit, sibimetipsi homo ex perturbatione incognitus redditur, ita ut uehementer ambigat, ne apud seductum animum aut superbia se auctoritate zeli insinuet, aut torpor pauidus humilitatem fingat. Alius, quanta sit fallaciae culpa considerans, muniri arce ueritatis decernit, ut ex ore iam falsus sermo non prodeat sese que funditus a mendacii transgressione disiungat. Sed fit plerumque ut cum uerum dicitur, uita proximi grauetur; cum que ingerere alteri laesionem metuit, ad hoc quod dudum presserat fallaciae uitium, quasi ex studio pietatis redit; sic que fit ut etsi malitia mentem non teneat, in ea tamen ueritatis radium umbra mendacii obscuret. Vnde et saepe quia percontatus quisque conticescere non ualet aut, falsum dicens, suam mentem trucidat aut, uera loquens, proximi uitam grauat. Alius, amore conditoris excitatus, a terrenis cogitationibus mentem curat assidua oratione suspendere atque hanc in secreta quietis securitate collocare; sed in ipso suae orationis ascensu, dum eleuari ab infimis nititur, infimorum phantasmate reuerberatur; atque ad intuendam lucem mentis oculus tenditur, sed ex corporeo usu surgentibus rerum terrenarum imaginibus, obscuratur. Vnde fit plerumque ut intendentis animus, ipsa sua infirmitate fatigatus aut, orationem deserens, desidia torpeat aut, si diu in oratione permanserit, ante eius oculos obortarum imaginum caligo densescat. Bene ergo dicitur: temptatio est uita hominis super terram, quando ibi quoque reatum descensionis inuenit, ubi se prouectum comprehendere ascensionis putauit; et inde mens confunditur unde surgere a confusione nitebatur, ut per hoc ad semetipsam diuerberata redeat, per quod semetipsam iam collecta et coadunata transiebat. Iste ab eruditione diuinae legis alienus, ignorantia sua deprimitur, ne quid obtinendae salutis operetur. Ille diuinae legis scientia praeditus dum sibi prae ceteris gaudet intellectum suppetere, quia priuato gaudio exsultat, percepti intellectus in se munera dissipat; et inde in iudicio ceteris deterior exhibetur, unde clarior ceteris ad tempus ostenditur. Hunc quia uirtutum dona non subleuant, etiam uiam simplicem rectitudinis declinat; et uelut extraneum se a caelesti munere deputans, quasi eo securius praua agit quo superni doni sublimia munera non percipit. Illum prophetiae spiritus replet, ad praescientiam subleuat, ei que uentura quaeque iam praesentia ostentat. Sed dum saepe et in multis super semetipsum tollitur, ut futura ueraciter contempletur, mens in sui confidentiam deducta, eum qui haberi semper non potest semper sibi adesse prophetiae spiritum aestimat. Cum que omne quod senserit prophetiam putat, quia sibi hanc et cum non habet tribuit, et in quantum habere potuit amittit. Sic que fit ut inde post aliorum merita tristis redeat, unde aestimatione omnium laetus praeibat. Temptatio ergo est uita hominis super terram, quae aut aliena a uirtutibus ad caeleste praemium surgere non ualet, aut dilata donis spiritalibus aliquando deterius ex occasione uirtutum ruit. Quia autem paulo superius hoc esse temptationem quod militiam diximus, sciendum summopere est quod quiddam nobis appellatione militiae amplius quam nomine temptationis innuitur. Hoc namque nostro intellectui expressione militiae augetur, quod nimirum per militiam ad finem cotidie tenditur; cum que per ordinem militiae locus crescit, tota simul homini militia deficit. Militia ergo est uita hominis super terram, quia sicut superius diximus, unusquisque dum cotidie ad uitae terminum per temporum augmentum tendit augendo uitam, uiuere desinit. Dies quippe exspectat ut ueniant; sed cum ad augmentum uitae ueniunt, iam ab augmento uitae subtrahuntur, quia et itinerantis gressus dum in anteriora proficit, quod restat iter decrescit. Vita ergo nostra militia est quae quo ad augmentum ducitur, eo ut non sit finitur. Bene igitur dicitur: militia est uita hominis super terram, quia dum per spatia temporum crescere appetit, ab eodem spatio quod perdendo colligit, crescendo pertransit. Vnde apte quoque ipse militiae cursus exprimitur, cum protinus subinfertur: et sicut dies mercennarii dies eius. Dies suos mercennarius euolui citius exoptat ut ad laboris sui praemium sine tarditate perueniat. Dies itaque hominis uera et aeterna sapientis recte diebus mercennarii comparantur quia praesentem uitam, uiam non patriam, militiam non palmam deputat; et eo se abesse longius a praemio conspicit, quo tardius ad finem uenit. Considerandum quoque est quod mercennarius in alienis laboribus exsudat, sed tamen sibi praemium proprium praeparat. Voce autem redemptoris dicitur: regnum meum non est de hoc mundo. Omnes ergo qui spe caelestium praediti, exercitio uitae praesentis atterimur, in alieno laboramus. Nam saepe et reprobis seruire cogimur, mundo quae mundi sunt reddere coartamur; et alieno quidem labore fatigamur, sed tamen praemia nostra percipimus et per hoc peruenimus ad propria quod pure ministramus aliena. Quo contra quibusdam ueritas dicit: si in alieno fideles non fuistis, quod uestrum est quis dabit uobis? Sciendum quoque est quod mercennarius sollicite curat inspicere ne umquam dies uacuus labatur ab opere et exspectatus finis temporis ne inanis ueniat ad remunerationem. In laboris namque studio conspicit quid percipere in tempore remunerationis possit. Nam cum opus crescit, praemii fiducia proficit; cum uero opus torpuerit, spes a remuneratione lassescit. Vnde et electus quisque uitam suam quasi mercennarii dies pensans, tanto fidentius spe tendit ad praemium, quanto nunc robustius perdurat ad laboris incrementum. Qui sit decursus praesentis temporis pensat, dies cum operibus numerat, ne a labore uacua transeant uitae momenta, formidat; aduersis gaudet, passione reficitur, maerore refouetur quia subsequentis uitae praemiis tanto se remunerari largius conspicit, quanto pro amore illius cotidianis se mortibus uerius impendit. Hinc namque est quod ciues supernae patriae conditori eius psalmistae uocibus dicunt: propter te morte afficimur tota die. Hinc paulus ait: cotidie morior propter uestram gloriam, fratres. Hinc iterum dicit: ob quam causam haec patior, sed non confundor; scio enim cui credidi et certus sum quia potens est depositum meum seruare in illum diem. Sancti igitur uiri quot labores nunc ueritati commendantes exhibent, tot iam remunerationis suae pignora intra spei cubiculum clausa tenent. Sed grauis nunc sentitur aestus in opere ut quandoque refrigerium percipiatur ex quiete. Vnde et apte mox subditur: sicut seruus desiderat umbram et sicut mercennarius praestolatur finem operis sui, sic et ego habui menses uacuos et noctes laboriosas enumeraui mihi. Vmbram quippe seruo desiderare est post temptationis aestum sudorem que operis aeterni refrigerii requiem quaerere. Hanc namque umbram seruus ille desiderauerat qui dicebat: sitiuit anima mea ad deum uiuum; quando ueniam et parebo ante faciem dei? Et rursum: heu me! Quod incolatus meus prolongatus est. Qui quasi a labore acri aestum fugiens atque ad obtinendam requiem refrigerii tegmen quaerens, iterum dicit: ingrediar in locum tabernaculi admirabilis, usque ad domum dei. Hanc umbram comprehendere paulus anhelabat, desiderium habens dissolui et cum christo esse. Ad hanc umbram ex desiderii iam perfectione peruenerant qui dicebant: nos qui portauimus pondus diei et aestus. Bene autem qui desiderare umbram dicitur, seruus uocatur quia electus quisque quousque infirmitatis conditione constringitur, sub dominantis corruptionis iugo, quasi sub aestus anxietate retinetur. Qui nimirum cum corruptione exutus fuerit, tunc sibimetipsi liber et tranquillus innotescit. Vnde et recte etiam per paulum dicitur: ipsa creatura liberabitur a seruitute corruptionis, in libertatem gloriae filiorum dei. Electos enim nunc poena corruptionis aggrauat, sed tunc incorruptionis gloria exaltat; et quantum ad praesentis necessitatis pondera nunc in dei filiis de libertate nihil ostenditur, tantum uero ad subsequentis libertatis gloriam, tunc in dei famulis de seruitute nihil apparebit. Creatura ergo seruitute corruptionis exuta et dignitate libertatis accepta, in filiorum dei gloriam uertitur quia, unita deo per spiritum, quasi hoc ipsum quod creatura est, transisse ac subegisse declaratur. Sed qui adhuc umbram desiderat seruus est, quia quousque aestum temptationum tolerat, iugum miserae conditionis portat. Vbi apte subditur: et sicut mercennarius praestolatur finem operis sui. Mercennarius etenim cum facienda opera conspicit, mentem protinus ex longinquitate et pondere laboris addicit; cum uero lassescentem animum ad considerandum operis praemium reuocat, uigorem mox animi ad exercitium laboris reformat; et quod graue perpendit ex opere, leue existimat ex remuneratione. Sic sic electi quique cum mundi huius aduersa patiuntur, cum honestatis contumelias, rerum damna, cruciatus corporis tolerant, esse grauia quibus exercentur pensant. Sed cum mentis oculos ad aeternae patriae considerationem tendunt ex comparatione praemii, quam sit leue quod patiuntur inueniunt. Quod enim ualde esse importabile ex dolore ostenditur, consideratione prouida ex remuneratione leuigatur. Hinc est quod paulus semper se ipso robustior contra aduersa erigitur, quia nimirum finem sui operis sicut mercennarius praestolatur. Graue namque quod sustinet aestimat, sed leue hoc per praemii considerationem pensat. Ipse quippe quam sit graue quod patitur indicat, qui in carceribus abundantius, in plagis supra modum, in mortibus frequenter se fuisse testatur. Qui a iudaeis quinquies quadragenas una minus accepit; qui ter uirgis caesus, semel lapidatus est; ter naufragium passus, nocte et die in profundo maris fuit; qui pericula fluminum, latronum, ex genere, ex gentibus, in ciuitate, in solitudine, in mari, in falsis fratribus pertulit. Qui in labore et aerumna, in ieiuniis multis, in fame et siti in frigore et nuditate laborauit; qui foris pugnas, intus timores sustinuit; qui ultra uires grauatum se asserit, dicens: supra modum grauati sumus, supra uirtutem, ita ut taederet nos etiam uiuere. Sed quomodo remunerationis linteo sudores tanti laboris tergat, ipse denuntiat dicens: non sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam, quae reuelabitur in nobis. Finem itaque operis quasi mercennarius praestolatur qui, dum prouectum remunerationis considerat, uile existimat quod paene deficiens laborat. Apte autem subditur: sic et ego habui menses uacuos et noctes laboriosas enumeraui mihi. Electi quippe conditori rerum seruiunt et saepe rerum inopia coangustantur; per amorem deo inhaerent et tamen subsidiis uitae praesentis egent. Qui igitur per actiones suas praesentia non quaerunt, a mundi compendiis uacuos menses ducunt. Noctes quoque laboriosas tolerant, quia aduersitatum tenebras non solum usque ad inopiam, sed saepe usque ad corporis cruciatum portant. Despectum namque egestatem que perpeti laboriosum bonis mentibus non est; sed cum usque ad afflictionem carnis aduersitas uertitur, labor procul dubio ex dolore sentitur. Potest etiam non inconuenienter intellegi quod sanctus quisque menses uacuos sicut mercennarius ducit, quia laborem iam sustinet, sed praemium necdum tenet; hoc tolerat, illud exspectat. Noctes uero laboriosas enumerat quia aduersitates sibi praesentis temporis sese in uirtutibus exercendo coaceruat. Nam si proficere in mente non appetit, minus fortasse aspera quae mundi sunt sentit. Quae tamen sententia si ad uocem sanctae ecclesiae ducitur, intellectus eius paulo subtilius indagatur. Ipsa quippe uacuos menses habet quae in infirmis suis membris terrenas actiones absque uitae praemio defluentes sustinet. Ipsa noctes laboriosas enumerat quae in membris fortibus multiplices tribulationes portat. In hac etenim uita quaedam laboriosa sunt, quaedam uacua, quaedam uero uacua simul et laboriosa. Amore quippe conditoris praesentis uitae tribulationibus exerceri laboriosum quidem est, sed uacuum non est. Amore autem saeculi uoluptatibus solui uacuum quidem est, sed non laboriosum. Amore uero eiusdem saeculi aduersa aliqua perpeti et uacuum simul est et laboriosum, quia et ex aduersitate mens afficitur, et remunerationis praemio non repletur. In his itaque sancta ecclesia qui in ea iam positi adhuc uoluptatibus defluunt, et proinde fructu boni operis non ditantur, menses uacuos ducit quia uitae tempora sine retributionis munere expendit. In his uero qui aeternis desideriis dediti mundi huius aduersa patiuntur, laboriosas noctes enumerat, quia tribulationum tenebras quasi in caligine uitae praesentis portat. In his autem qui et transeuntem mundum diligunt, et tamen eius contrarietate fatigantur, simul menses uacuos et noctes laboriosas tolerat, quia eorum uitam et retributio subsequens nulla remunerat et praesens tribulatio angustat. Recte autem nequaquam dies sed in eis menses uacuos habere se perhibet. Mensium quippe nomine dierum collectio et summa signatur. Per diem ergo unaquaeque actio exprimi potuit, per menses autem actionum finis innuitur. Et saepe cum in hoc mundo aliquid agimus, intenta spei alacritate suspensi, hoc ipsum quod agimus uacuum non putamus; sed postquam ad actionum terminum peruenimus, non obtinentes quae appetimus, laborasse nos in uacuum dolemus. Non solum igitur dies sed menses uacuos ducimus, cum nos in terrenis actionibus sine fructu laborasse, non ex actionum principio, sed fine pensamus. Cum enim labores nostros aduersitas sequitur quasi uitae nostrae uacui menses arguuntur, quia ex completione actionum agnoscitur quam frustra in actionibus sudabatur. Sed quia in sacro eloquio nonnumquam nos pro ignorantia ponitur paulo attestante, qui uenturam uitam scientibus discipulis dicit: omnes uos filii lucis estis, et filii diei; non sumus noctis neque tenebrarum; quibus praemisit: uos autem fratres, non estis in tenebris, ut uos dies illa tamquam fur comprehendat; potest hoc in loco ex eorum persona uox sanctae ecclesiae accipi qui post ignorantiae suae caliginem ad amorem rectitudinis redeunt et, ueritatis radiis illustrati, fletibus diluunt quod errauerunt. Illuminatus etenim quisque respicit quam turpe fuerit quod praesentis uitae amore laborauit. In eis ergo sancta ecclesia in quibus ad uitam reuertitur laborem suum aestuanti seruo et desideranti finem mercennario comparat, dicens: sicut seruus desiderat umbram et sicut mercennarius praestolatur finem operis sui: sic et ego habui menses uacuos et noctes laboriosas enumeraui mihi. In comparatione etenim duo sunt quae praemisit; in expressione etiam fatigationis duo protinus subdidit. Ad aestuantem quippe menses uacuos reddidit, quia quo magis aeternum refrigerium quaeritur, eo magis conspicitur quam uacue pro ista uita laboratur. Ad praestolantem uero laboriosas noctes subintulit, quia quo magis ex termino operis praemium quod assequamur inspicimus, eo magis ingemiscimus diu nos nescisse quos quaerimus. Vnde et ipsa paenitentis cura uigilanter exprimitur, ut laboriosas noctes enumerasse diceretur, quia quanto uerius ad deum reuertimur, tanto subtilius labores quos per ignorantiam in hoc mundo pertulimus, dolendo pensamus. Nam quo unicuique plus dulce fit quod de aeternis desiderat, eo ei magis graue ostenditur quod pro praesentium amore tolerabat. Si uero ad solam historiam sequentia uerba pensantur, per haec procul dubio animus dolentis exprimitur qualiter per diuersos motus desiderii, maestitia impellente, uariatur. Nam subditur: si dormiero, dicam: quando surgam? Et rursum exspectabo uesperam. In nocte quippe dies quaeritur, in die uespera desideratur quia nimirum dolor non permittit placere quae adsunt, cum que mentem per experimentum praesentium afficit, semper hanc quasi consolante desiderio ad alia per exspectationem tendit. Sed quia et afflicta mens per appetitum ducitur et tamen dolor eius etiam seductus desideriis non finitur, recte subiungitur: replebor doloribus usque ad tenebras. Causa autem eiusdem doloris exprimitur, cum protinus subinfertur: induta est caro mea putredine et sordibus pulueris; cutis mea aruit et contracta est. Sed haec subtilius congruentius que disserimus, si ad praemissae expositionis ordinem redeamus. Somno namque torpor otii, surrectione autem exercitatio actionis exprimitur. Vesperae quoque nomine quia somno congruit, rursus otii desiderium figuratur. Sancta uero ecclesia quousque uitam corruptionis ducit, flere mutabilitatis suae damna non desinit. Ad hoc namque homo conditus fuerat ut stante mente, in arcem se contemplationis erigeret, et nulla hunc corruptio a conditoris sui amore declinaret. Sed in eo quod ab ingenita standi soliditate uoluntatis pedem ad culpam mouit a dilectione conditoris in semetipsum protinus cecidit. Amorem uero dei, ueram scilicet stationis arcem deserens, nec in se consistere potuit, quia, lubricae mutabilitatis impulsu, infra se per corruptionem proruens, etiam a semetipso dissensit. Qui nunc, quia conditionis suae soliditate non figitur, alternantis semper desiderii motu uariatur, ut et quietus actionem desideret et occupatus ad otium anhelet. Quia enim fixa mens stare cum potuit noluit, stare iam non ualet etiam cum uolet. Conditoris quippe sui contemplationem deserens, salutis suae fortitudinem perdidit et quolibet posita, semper aegra alium locum quaerit. Varietatem ergo humanae mentis exprimens dicat: si dormiero dicam: quando surgam? Et rursum exspectabo uesperam. Ac si aperte diceret: nil perceptum menti sufficit quia ipsum qui uere sufficere potuit, amisit. In somno namque surrectionem desidero, in surrectione uesperam exspecto, quia et quietus exercitium actionis appeto et exercitatus otium quietis quaero. Quod tamen intellegi et aliter potest. Dormire namque est in peccatis iacere. Si enim somni appellatio culpa non esset, nequaquam paulus discipulis diceret: euigilate, iusti et nolite peccare. Vnde et auditorem suum admonet dicens: surge qui dormis et exsurge a mortuis; et illuminabit te christus. Et rursum: hora est iam nos et somno surgere. Vnde et salomon peccantem increpat dicens: usquequo piger, dormis? Electus igitur quisque cum peccati somno premitur, ad iustitiae uigilias exsurgere conatur. Sed saepe cum surrexerit, ipsa se extolli magnitudine uirtutum sentit. Vnde et temptari se praesentis uitae aduersitatibus post uirtutes desiderat, ne peius ex confidentia uirtutum cadat. Si enim seruari se melius per temptationem non cognosceret, nequaquam psalmista dixisset: proba me, domine et tempta me. Bene ergo nunc dicitur: si dormiero, dicam: quando surgam? Et rursum exspectabo uesperam, quia et in peccati somno lumen iustitiae quaeritur. Et cum uirtutum prospera mentem eleuant, adiutrix aduersitas desideratur ut profecto animus, cum uirtutum suarum gaudio plus quam debet attollitur, per contrarietatem praesentis uitae edito maerore solidetur. Vnde et nequaquam formidabo uesperam dicitur, sed exspectabo. Exspectamus etenim prospera, formidamus aduersa. Vir igitur iustus uesperam exspectat quia cum exerceri hunc tribulatione necesse est, ipsa ei fit aduersitas prospera. Potest uesperae nomine, etiam peccati temptatio designari, quae saepe tanto acrius mentem lacessit, quanto et eamdem mentem spiritus ad superna altius euehit. Nequaquam namque sic in hac uita per exercitationem iustitiae peccatum deseritur, ut in eadem iustitia inconcusse maneatur, quia etsi iam a cordis habitaculo culpam rectitudo eliminat, ipsa tamen culpa quae repellitur, cogitationis nostrae foribus assidens ut sibi aperiatur pulsat. Quod moyses quoque spiritaliter innuit cum facta corporaliter temporum momenta narrauit dicens: facta est lux; atque paulo post subiciens: factum est uespere. Creator quippe omnium, humanae culpae praescius, tunc expressit in tempore quod nunc uersatur in mente. Lux quippe ad uesperum ducitur quia nimirum lumen rectitudinis umbra sequitur temptationis. Sed quia electorum lux temptatione non exstinguitur, nequaquam nox, sed uespera facta perhibetur quia nimirum saepe temptatio in corde rectorum lumen iustitiae abscondit, sed non interimit; quasi ad pallorem trepidationis pertrahit sed funditus non exstinguit. Electi ergo post somnum surrectionem appetunt, post surrectionem uesperam praestolantur, quia et de peccato ad iustitiae lumen euigilant et in ipso iustitiae lumine positi, semper se contra illecebras temptationum parant. Quas nimirum non timent sed exspectant, quia utilitati suae rectitudinis etiam temptamenta proficere non ignorant. Quantalibet autem contra corruptionem suam uirtute contenderint, habere integram salutem nequeunt, quousque dies praesentis uitae finiatur. Vnde et subditur: et replebor doloribus usque ad tenebras. Modo namque aduersa irruunt; modo ipsa quoque prospera, callida hilaritate blandiuntur. Modo surgentia uitia bellum carnis excitant; modo deuicta animum ad elationem uocant. Bonorum igitur uita usque ad tenebras doloribus repletur quia quousque tempus corruptionis agitur, interna externa que afflictione concutitur; et salutis securitatem non inuenit, nisi cum diem funditus temptationis relinquit. Vnde bene et haec eadem dolorum causa protinus subinfertur cum dicitur: induta est caro mea putredine et sordibus pulueris. Et enim paulo superius diximus, soliditatem ingenitam uoluntarie homo deseruit et sese in uoraginem corruptionis mersit; unde nunc uel per immunda opera labitur, uel per cogitationes illicitas foedatur. Vt enim ita dixerim culpae suae poenaliter subdita, ipsa iam natura nostra facta est extra naturam; et remissa usque ad peruersa opera ducitur, restricta autem peruersorum operum importuna cogitatione fuscatur. Per expletionem ergo actionis illicitae carnem putredo afficit, per leuitatem uero cogitationis improbae quasi ante oculos puluis surgit. Consentiendo uitiis putredine atterimur, uitiorum uero imagines in corde tolerando sordibus pulueris foedamur. Ait ergo: induta est caro mea putredine et sordibus pulueris. Ac si aperte diceret: carnalem uitam quam patior, aut tabes lubricae operationis polluit, aut ex uitiorum memoria caligo miserae cogitationis premit. Quod tamen si ex uoce ecclesiae uniuersalis accipimus, aliquando hanc procul dubio carnis putredine, aliquando autem grauari sordibus pulueris inuenimus. Multi quippe in ea sunt qui, dum amori carnis inseruiunt, fetore luxuriae computrescunt. Et sunt nonnulli qui a uoluptate quidem carnis abstinent sed tamen tota mente in terrenis actibus iacent. Dicat ergo sancta ecclesia unius membri sui uocibus, dicat quid de utroque genere hominum tolerat: induta est caro mea putredine et sordibus pulueris. Ac si aperte insinuet dicens: sunt plerique qui mihi per fidem membra sunt, sed tamen sana uel munda per actionem non sunt; quia aut uicti desideriis turpibus, ad corruptionis putredinem defluunt, aut terrenis actibus dediti, puluere consperguntur. In illis enim quos lubricos tolero carnem uidelicet putrescentem gemo, in istis autem quos terram quaerentes patior quid aliud quam foedatam puluere porto? Vnde et apte simul de utrisque subiungitur: cutis mea aruit et contracta est. In sanctae quippe ecclesiae corpore hi qui solis exterioribus curis inseruiunt, congrue cutis uocantur. Quae nimirum cutis arescendo attrahitur quia mentes carnalium, dum praesentia diligunt et quasi iuxta posita concupiscunt, ad futura tendi per longanimitatem nolunt. Qui dum internae spei pinguedinem neglegunt ut attrahantur arefiunt, quia si eorum corda desperatio non siccaret, nequaquam aestus haec pusillanimitatis attraheret. Hanc namque attractionem psalmista formidauerat cum, siccitatem mentis metuens, dicebat: sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea. Adeps quippe pinguedinis animam replet, cum hanc contra praesentium desideriorum aestum supernae spei infusio refouet. Cutis ergo arescens attrahitur cum cor rebus exterioribus deditum, atque ex desperatione siccatum, in auctoris sui amorem non tenditur sed in semetipso ut ita dixerim, rugosa cogitatione replicatur. Pensandum uero est quod carnales mentes idcirco praesentia diligunt, quia uita carnis quam fugitiua sit minime perpendunt. Nam si uelocitatem transitus eius aspicerent, hanc etiam prosperantem minime amarent. Sancta autem ecclesia in electis suis cotidie quantus sit rebus exterioribus cursus conspicit et idcirco in intimis pedem sollicitae intentionis figit. Vnde et apte subditur: dies mei uelocius transierunt quam a texente tela succiditur. Congrua ualde similitudine tempus carnis telae comparatur, quia sicut tela filis, sic uita mortalis diebus singulis proficit; sed quo augmentum percipit, eo ad incisionem tendit, quia, sicut et superius diximus, cum tempora percepta praetereunt, uentura breuiantur, et de uniuerso uitae spatio eo fiunt pauciora quae ueniunt, quo multa sunt quae transierunt. Tela quippe infra supra que ligata duobus lignis innectitur, ut texatur; sed quo inferius texta inuoluitur, eo superius texenda deplicatur; et unde se ad augmentum multiplicat, inde fit minus quod restat. Sic nimirum uitae nostrae tempora et transacta quasi inferius inuoluimus et uentura a superiori deplicamus, quia quo plus fiunt praeterita, minus esse incipiunt futura. Sed quia nec tela ad expressionem nostri temporis sufficit, nam eius quoque festinationem uitae nostrae uelocitas transit, recte nunc dicitur: dies mei uelocius transierunt quam a texente tela succiditur. Tela quippe tarditatem prouectus habet, uita autem praesens moram defectus non habet. In illa namque cum laborantis manus figitur, aduentus terminus elongatur; in ista uero quia tempus semper desinens indesinenter consumimus, ad finem nostri itineris etiam quiescendo peruenimus, et per cursum nostri transitus etiam dormientes imus. Electi igitur quia praesentis uitae momenta decurrere sub festinatione conspiciunt, nequaquam in hoc tantae mobilitatis itinere cordis intentionem figunt. Vnde et apte protinus subditur: et consumpti sunt absque ulla spe. Reproborum mens erga dies uitae praesentis tanto amore constringitur, ut sic semper hic appetant uiuere, quatenus si ualeant uiuendi cursum desiderent numquam finire. Cogitare quippe uentura despiciunt, spem totam in rebus transeuntibus ponunt, habere nulla nisi quae praetereunt concupiscunt. Cum que nimis transeuntia cogitant et mansura nullatenus sperant, sic caecitate insensibili cordis oculus clauditur ut aeternae luci nullatenus intendatur. Vnde fit ut saepe iam corpus molestia quatiat et uicina mors uirtutem uitalis spiritus incidat, nec tamen curare quae mundi sunt desinant. Iam que eos ultos ad iudicium pertrahit; et tamen ipsi ordinatione sollicita rebus transeuntibus occupati, nil aliud cogitant nisi in hoc mundo adhuc qualiter uiuant. Relinquenda omnia quasi possidenda disponunt quia spes uiuendi non frangitur, etiam cum uita terminatur. Iam ad iudicium trahuntur per sententiam et tamen adhuc habendis rebus inhaerent per curam. Dura etenim mente abesse mors longe creditur, etiam cum sentitur. Sic que a carne anima soluitur ut erga praesentia immoderato amore se retinens, dum ad aeternum supplicium ducitur, hoc ipsum quoque nesciat quo ducatur. Et deserens quae amare cum termino noluit, repente sine termino inuenit quae numquam praeuidit. At contra rectorum mens ad aeternitatis intentionem tenditur, etiam cum praesens eam feliciter uita comitatur. Magna carnis salute utitur, nec tamen eius fiducia animus retardatur. Nullum adhuc mortis articulum erumpit et quasi praesentem hanc cotidie conspicit. Quia enim uita indesinenter labitur, spes ei uiuendi funditus amputatur. Bene ergo de diebus praetereuntibus dicitur: consumpti sunt absque ulla spe. Ac si aperte diceretur: mentis fiduciam in praesenti uita non posui, quia omne quod praeterit calcando desperaui. Vnde et apte mox subditur: memento quia uentus est uita mea. Hi etenim uitam carnis quasi permanentem diligunt, qui quanta sit uitae sequentis aeternitas non intendunt; cum que soliditatem perennitatis non considerant exsilium patriam, tenebras lumen, cursum stationem putant, quia qui maiora nesciunt, iudicare de minimis nequaquam possunt. Ordo quippe iudicii exigit ut quod examinare nitimur transcendamus. Si enim praeesse rebus animus non ualet, nequaquam de his certa a quibus uincitur uidet. Idcirco itaque mens reproba praesentis uitae cursum aestimare non sufficit quia admirationi illius ex amore succumbit. Sancti autem uiri quo ad aeterna cor eleuant, quam breue sit quod fine clauditur pensant; et eo eorum sensibus uilescit quod praeterit quo intellectu radiante interlucet quod acceptum numquam recedit; cum que infinitatem perennitatis aspiciunt, nequaquam iam pro magno desiderant quicquid finis angustat. Sed subleuata mens extra temporum terminos ducitur, etiam cum carne in tempore tenetur; et tanto altius finienda despicit quanto uerius infinita cognoscit. Sed haec ipsa humanae breuitatis consideratio auctori nostro magnae uirtutis oblatio est. Vnde recte nunc cum deprecatione immolatio eiusdem uirtutis offertur, cum dicitur: memento quia uentus est uita mea. Ac si aperte diceretur: transeuntem uelociter benignus respice, quia tanto a te uideri misericordius debeo, quanto ipse a consideratione breuitatis mea oculos non auerto. Sed quia dum tempus uitae praesentis absciditur, ad operationem promerendae ueniae ulterius non reditur, recte subiungitur: nec reuertetur oculus meus ut uideat bona. Ad uidenda bona exstincti oculus non redit quia ad exhibenda recta opera exuta carne anima non recurrit. Hinc est quod diues quem inferni flamma cruciabat, quia semetipsum reparare operando non posset agnouerat. Nam nequaquam sibi, sed relictis fratribus prodesse satagebat dicens: rogo pater abraham, ut mittas in domum patris mei; habeo enim quinque fratres, ut testetur illis ne et ipsi ueniant in hunc locum tormentorum. Solet namque maestum animum spes uel falsa refouere. Sed ut poenam suam reprobi grauius sentiant et spem de uenia amittunt. Vnde flammis ultricibus traditus, non sibi ut diximus, sed opitulari fratribus concupiuit, quia numquam se ignium carere tormentis, adiuncto desperationis supplicio, agnouit. Hinc salomon ait: quodcumque potest manus tua facere, instanter operare; quia nec opus, nec ratio, nec sapientia, nec scientia, erit apud inferos, quo tu properas. Nequaquam ergo ad uidenda bona oculus reuertetur, quia retributionem suam mens inueniens, ad operationis usum nullatenus reuocatur. Quia igitur fugit omne quod cernitur et mansura sunt quae sequuntur, bene beatus iob uno uersu utraque complexus est dicens: memento quia uentus est uita mea, nec reuertetur oculus meus ut uideat bona. Cursum quippe praesentium contemplatus ait: memento quia uentus est uita mea. Aeternitatem uero sequentium considerans adiunxit: nec reuertetur oculus meus ut uideat bona. Vbi apte quoque uniuersi humani generis a redemptionis munere destituti uocem protinus sumit dicens: nec aspiciet me uisus hominis. Visus quippe hominis est misericordia redemptoris quae insensibilitatis nostrae duritiam, cum respicit, emollit. Vnde teste quoque euangelio, dicitur: respexit iesus petrum et recordatus est petrus uerbi quod dixerat iesus; et egressus foras fleuit amare. Exutam uero carne animam nequaquam iam uisus hominis aspicit quia post mortem non liberat, quem ante mortem gratia ad ueniam non reformat. Hinc etenim paulus dicit: ecce nunc tempus acceptabile; ecce nunc dies salutis. Hinc psalmista ait: quoniam in saeculum misericordia eius. Quia nimirum quem nequaquam modo misericordia eripit, sola post praesens saeculum iustitia addicit. Hinc salomon ait: quia lignum in quocumque loco ceciderit, siue ad austrum, siue ad aquilonem ibi erit; quia cum humani casus tempore, siue sanctus, siue malignus spiritus egredientem animam claustra carnis acceperit, in aeternum se cum sine ulla permutatione retinebit, ut nec exaltata ad supplicium proruat, nec mersa aeternis suppliciis, ultra ad remedium ereptionis ascendat. Vir igitur sanctus, humani generis damna considerans quod a praesenti saeculo sine redemptoris cognitione subtrahitur, atque in aeternis ignibus irreparabiliter sepelitur. Et eius uocem in se suscipiens dicat: nec aspiciet me uisus hominis, quia nimirum redemptoris gratia, quem nunc non intuetur ut corrigat, tunc non respicit ut ab interitu abscondat. In iudicium quidem dominus ueniens, peccatorem uidet ut feriat sed non uidet ut ad largiendam salutis gratiam recognoscat; culpas examinat et uitam pereuntium ignorat. Vnde sanctus uir, cum se post praesentem uitam, respectu hominis uideri non posse fateretur, apte mox subdidit: oculi tui in me et non subsistam. Ac si aperte diceret: districtus ad iudicium ueniens, et ad saluandum non uides, et ad feriendum uides, quia quem in praesenti uita dispensationis tuae miseratione non respicis, respiciendo postmodum per iustitiam exstingues. Nunc enim peccator quisque deum non metuit et uiuit, blasphemat et proficit, quia scilicet misericors creator quem exspectando uult corrigere, aspiciendo non uult punire. Sicut scriptum est: dissimulas peccata hominum propter paenitentiam. Sed tunc peccator cum respicitur non subsistit, quia cum districtus iudex merita subtiliter inquirit, reus ad tormenta non sufficit. Quamuis hoc etiam iustorum uoci congruit, quorum mens semper sollicita uenturo examini intendit. Omne enim quod agunt metuunt, dum caute considerant qui ante quantum iudicem stabunt. Intuentur potentiam illius magnitudinis, et pensant quanto reatu constricti sint propriae infirmitatis. Enumerant mala proprii operis, et contra haec exaggerant bona conditoris. Considerant praua quam districte iudicet, bona opera quam subtiliter penset, et perituros se absque ambiguitate praesciunt, si remota pietate iudicentur, quia hoc ipsum quoque quod iuste uidemur uiuere culpa est, si uitam nostram cum iudicat, hanc apud se diuina misericordia non excusat. Hinc enim in hoc eodem libro scriptum est: astra non sunt munda in conspectu eius, quia apud eum districte iudicati, ipsi quoque maculas inquinationis habent, qui per munditiam sanctitatis lucent. Bene ergo dicitur: oculi tui in me, et non subsistam. Ac si aperte iusti uoce diceretur: si subtili examinatione discutior, perferendo iudicio non assurgo, quia ad poenam uita non sufficit, si hanc immanitas iustae retributionis premit. Bene autem eiusdem humani generis et culpa breuiter, et poena subrogatur, cum protinus dicitur: sicut consumitur nubes et pertransit, sic qui descendit ad inferos non ascendet. Nubes quippe ad altiora suspenditur; sed densata uento impellitur ut currat, calore autem solis dissipatur ut euanescat. Sic nimirum corda sunt hominum quae per acceptae rationis ingenium ad alta emicant, impulsam autem maligni spiritus flatu, prauis desideriorum suorum motibus huc illuc que pertrahuntur; sed districto respectu superni iudicis, quasi solis calore liquefiunt et, semel locis poenalibus tradita, ad operationis usum ultra non redeunt. Vir igitur sanctus elationem, cursum defectum que humani generis exprimens dicat: sicut consumitur nubes et pertransit, sic qui descendit ad inferos non ascendet. Ac si aperte loqueretur dicens: in altum currendo deficit qui superbiendo ad interitum tendit; quem si semel culpa ad poenam pertrahit, misericordia ulterius ad ueniam non reducit. Vnde et adhuc subditur: nec reuertetur ultra in domum suam. Sicut domus est corporis habitaculum corporale, ita unicuique menti hoc domus fit quod ex desiderio inhabitare consueuit. Ad domum igitur suam ultra non reuertitur, quia semel quisque aeternis suppliciis traditus, ad hoc ubi amore inhaeserat nullatenus reuocatur. Potest etiam inferni nomine peccatoris desperatio designari de qua per psalmistam dicitur: in inferno autem quis confitebitur tibi? Vnde rursum scriptum est: impius cum uenerit in profundum peccatorum, contemnit. Quisquis autem impietati succumbit, uitam profecto iustitiae moriendo derelinquit. Qui uero etiam post peccatum mole desperationis obruitur, quid aliud quam post mortem in inferni suppliciis sepelitur? Bene ergo dicitur: sicut consumitur nubes et pertransit, sic qui descendit ad inferos non ascendet, quia plerumque cum perpetratione nequitiae etiam desperatio sociatur et uia iam reuersionis absciditur. Recte autem corda desperantium nubibus comparantur quia et caligine erroris obscura sunt, et peccatorum multiplicitate condensa; sed consumpta pertranseunt quia claritate extremi iudicii irradiata dissipantur. Solet etiam domus inhabitatio cordis intellegi. Vnde sanato cuidam dicitur: uade in domum tuam, quia nimirum dignum est ut peccator post ueniam ad mentem suam redeat, ne iterum quo iuste feriatur admittat. Sed qui ad infernum descenderit, ad domum suam ulterius non ascendet quia eum quem desperatio obruit, a cordis sui habitaculo foras mittit, et redire introrsus non ualet; quia fusus exterius, ad deteriora cotidie compulsus cadit. Ad contemplandum quippe creatorem homo conditus fuerat ut eius semper speciem quaereret, atque in sollemnitate illius amoris habitaret. Sed extra se per inoboedientiam missus, mentis suae locum perdidit quia, tenebrosis itineribus sparsus, ab inhabitatione ueri luminis elongauit. Vnde apte adhuc subditur: neque cognoscet eum amplius locus eius. Locus quippe hominis, sed non localis, ipse scilicet conditor exstitit qui hunc ut in semetipso consisteret creauit. Quem nimirum locum tunc homo deseruit cum, seductoris uerba audiens, a conditoris amore discessit. Sed cum omnipotens deus redimendo se homini etiam corporaliter ostendit, ipse ut ita dixerim, fugitiui sui uestigia subsequens, ad retinendum quem amiserat hominem locus uenit. Si enim appellari locus nequaquam conditor posset, deum laudans psalmista non diceret: filii seruorum tuorum inhabitabunt ibi. Ibi enim non dicimus nisi cum locum specialiter designamus. Sed sunt plerique qui etiam post perceptum redemptionis auxilium ad desperationis tenebras deuoluuntur; et tanto nequius pereunt, quanto et oblata remedia misericordiae contemnunt. Recte ergo de damnato homine dicitur: neque cognoscet eum amplius locus eius; quia a conditore suo tanto tunc districtius in iudicio non agnoscitur quanto nunc ad reparationis gratiam nec per dona reuocatur. Vnde et notandum summopere est quod non ait: neque cognoscet amplius locum suum, sed ait: neque cognoscet eum amplius locus eius. Dum enim cognitio non homini, sed loco tribuitur, patenter ipse conditor loci nomine designatur qui, districtus ad examen ultimum ueniens, in iniquitate durantibus dicet: nescio uos unde sitis. Sed electi quique quo districte reprobos repelli considerant, eo semetipsos cotidie a perpetratae nequitiae sordibus sollicitius purgant. Cum que perituros alios frigescere a uitae amore conspiciunt, studiose se ad paenitentiae lamenta succendunt. Vnde et apte subditur: quapropter et ego non parcam ori meo. Ori etenim suo parcit qui confiteri malum quod fecit erubescit. In laborem quippe os mittere est hoc ad confessionem perpetratae iniquitatis occupare. Sed iustus ori suo non parcit, quia iram iudicis districti praeueniens, uerbis contra se propriae confessionis saeuit. Hinc psalmista ait: praeueniamus faciem eius in confessione. Hinc per salomonem dicitur: qui abscondit scelera sua, non dirigetur; qui autem confessus fuerit et dereliquerit ea, misericordiam consequetur. Hinc rursum scriptum est: iustus in principio accusator est sui. Sed nequaquam ad confessionem os panditur, nisi cum consideratione districti iudicii per pauorem spiritus angustatur. Vnde et apte mox subditur: loquar in tribulatione spiritus mei. Tribulatio quippe spiritus linguam commouet ut reatum praui operis uox confessionis impugnet. Sciendum quoque est quia saepe et reprobi peccata confitentur sed deflere contemnunt. Electi autem culpas suas quas uocibus confessionis aperiunt, districtae animaduersionis fletibus insequuntur. Vnde bene beatus iob postquam se ori suo non parcere spopondit, tribulationem mox spiritus subdidit. Ac si aperte fateretur dicens: sic reatum lingua loquitur, ut nequaquam expers a maeroris stimulo per alia spiritus uagetur; sed culpas loquens, uulnus aperio; culpas uero ad correctionem cogitans, salutem uulneris ex medicamine maeroris quaero. Qui enim mala quidem quae perpetrauit insinuat sed flere quae insinuauerit recusat, quasi subducta ueste uulnus detegit, sed torpenti mente medicamentum uulneri non apponit. Confessionis igitur uocem solus necesse est ut maeror excutiat, ne uulnus proditum, sed neglectum, quo licentius iam per humanam notitiam tangitur, deterius putrescat. Quo contra psalmista plagam cordis non solum detexerat sed detectae etiam medicamentum maeroris adhibebat dicens: iniquitatem meam ego pronuntio et cogitabo pro peccato meo. Pronuntiando enim occultum uulnus detegit, cogitando autem quid aliud quam medicamentum uulneri apponit? Sed afflictae menti et sua sollicite damna cogitanti, rixa pro semetipsa oritur contra semetipsam. Nam cum se ad lamenta paenitentiae instigat, occulta se increpatione dilaniat. Vnde et apte mox subditur: confabulabor cum amaritudine animae meae. Pauore namque diuini iudicii afflicti, dum quaedam male gesta plangimus, ipsa ui nostrae amaritudinis ad discutiendos nos uigilantius excitati, alia in nobis etiam quae amplius defleamus, inuenimus. Nam saepe quod torpentes latuit, flentibus subtilius innotescit. Et afflicta mens certius inuenit malum quod fecerat et nesciebat ei que rixa sua uerius aperit, quantum a ueritatis pace deuiauit; quia reatum suum cuius secura non meminit, hunc in se commota deprehendit. Succrescens quippe amaritudo paenitentiae, uerecundanti cordi importune ingerit illicita quae commisit, districtum contra haec iudicem ostendit, suppliciorum minas incutit, pauore animum ferit, pudore confundit, motus illicitos increpat, quietem noxiae securitatis turbat. Quae ei conditor bona contulit, quae ipse bonis illius mala respondit enumerat, quod mire ab eo conditus, quod gratuito nutritus, quod rationis substantia in conditione ditatus est, quod conditoris gratia uocatus, quod sequi ipse et uocatus noluit, quod uocantis misericordia nec surdum hunc renitentem que despexit, quod illuminatus donis, quod sua sponte prauis actibus etiam post dona caecatus est, quod caecitatis suae erroribus paternae sollicitudinis flagellis expiatus, quod a flagellorum doloribus ad salutis gaudia misericordiae medicamento reductus est; quod quibusdam culpis, etsi non grauibus subditus, peccare tamen et inter flagella non desinit; quod peccatorem suum superna gratia nec contempta derelinquit. Cum igitur afflictam mentem modo per replicationem donorum dei, modo per improperia actionis suae tanta seueritate increpat, habet in corde iustorum amaritudo animae linguam suam quae tanto eis subtilius loquitur, quanto et interius auditur. Vnde et nequaquam dicitur: fabulabor in amaritudine animae meae, sed: confabulabor cum amaritudine animae meae; quia uis doloris quae peccata singula reputans, torpentem animum ad lamenta excitat, quasi ad eum uerba confabulationis format, in quibus semetipsum correctus inueniat et ad sui iam custodiam sollicitior exsurgat. Dicat itaque uir iustus ex uoce sua et sanctae ecclesiae typum tenens, dicat ex nostra: confabulabor cum amaritudine animae meae. Ac si apertius insinuet dicens: intus contra me cum cordis mei dolore colloquor, et foris me a uerbere iudicis abscondo. Sed mens paenitentiae doloribus pressa in semetipsa constringitur atque a cunctis delectationibus carnis forti cogitatione separatur, ad summa proficere appetit; et tamen adhuc de corruptione corporis contradictionem sentit. Vnde apte mox subditur: numquid mare sum ego, aut cetus, quia circumdedisti me carcere? Carcere homo circumdatur, quia plerumque et uirtutum prouectibus ad alta exsurgere nititur, et tamen carnis suae corruptione praepeditur. Qua bene exui psalmista deprecatur dicens: educ de carcere animam meam, ad confitendum nomini tuo. Quid uero appellatione maris nisi corda carnalium tumidis cogitationibus fluctuosa; quid autem ceti nomine nisi antiquus hostis exprimitur? Qui dum mentes saecularium possidendo penetrat, quasi in eorum lubricas cogitationes natat. Sed cetus carcere stringitur quia malignus spiritus, in inferioribus deiectus, ne ad caelestia euolare praeualeat, poenae suae pondere coartatur; petro attestante qui ait: deus angelis peccantibus non pepercit sed rudentibus inferni detractos in tartarum tradidit in iudicium cruciandos reseruari. Cetus carcere astringitur quia temptare bonos quantum desiderat prohibetur. Carcere quoque mare circumdatur, quia carnalium mentium tumida insana que desideria ad peragenda mala quae appetunt impossibilitatis suae angustia grauantur. Saepe enim dominari melioribus concupiscunt; sed tamen eis diuino iudicio cuncta mirabiliter disponente, substrati sunt. Nocere bonis elati desiderant et tamen subiecti ab eis solatia sperant. Pro explendis uoluptatibus carnis longaeuitatem uitae praesentis cupiunt, sed tamen ab ea sub celeritate rapiuntur. De quibus bene per psalmistam dicitur: statuit aquas quasi in utre. Aquae quippe in utre sunt cum lubrica eorum desideria, quia operis effectum non inueniunt, sub carnali corde deprimuntur. Cetus ergo ac mare circumdatione premitur carceris, quia uel malignus spiritus, uel sequaces illius in quorum se mentibus colligit, atque in eis undas tumentium cogitationum uoluit, ut implere mala quae appetunt nequeant, superna eos districtio angustat. Sancti autem uiri quo mundiori corde caelestium arcana considerant, auctis ad haec cotidie ardoribus anhelant. Ibi iam plene satiari desiderant, unde adhuc parum aliquid ore contemplationis degustant. Perfecte cupiunt carnis stimulum subdere, nihil in cogitatione illicitum de eius iam corruptione tolerare. Sed quia scriptum est: corpus quod corrumpitur aggrauat animam et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem; intentione iam quidem ultra semetipsos eminent sed tamen, adhuc infirmitatis suae incertis motibus subditi, corruptionis se carcere clausos dolent. Ait ergo: numquid mare sum ego, aut cetus, quia circumdedisti me carcere? Ac si aperte diceret: mare uel cetus, iniqui uidelicet eorum que auctor malignus spiritus, quia effrenari ad solam perpetrandae iniquitatis licentiam appetunt, recte poenae suae carcere constringuntur. Ego autem qui iam aeternitatis tuae libertatem desidero, cur adhuc meae carcere corruptionis premor? Quod tamen nec a iustis superbe requiritur quia, amore ueritatis accensi, infirmitatis suae angustias transgredi perfecte concupiscunt. Nec ab auctore iustorum iniuste disponitur quia electorum suorum uota differens cruciat; crucians purgat ut ad percipiendum quod desiderant quandoque melius ex dilatione conualescant. Electi autem quousque ab intima quiete differuntur, ad cor suum redeunt; ibi que carnis suae tumultibus absconsi, quasi amoenissimum secretum petunt. Sed in eo saepe temptationis aculeos sentiunt, carnis incentiua patiuntur; et ibi grauissimos labores inueniunt ubi magnam requiem a labore quaesierant. Vnde sanctus uir post insinuatum corruptionis suae carcerem, ad quieta cordis spatia redire festinans, quia eamdem rixam et in intimis inuenit quam ab exterioribus fugit, protinus subdit, dicens: si dixero: consolabitur me lectulus meus, et releuabor loquens me cum in stratu meo; terrebis me per somnia et per uisiones horrore concuties. In sacro namque eloquio lectus, cubile uel stratum, secretum solet cordis intellegi. Hinc est enim quod sub uniuscuiusque animae specie sponsa, occultis stimulis sancti amoris excitata, in canticis canticorum dicit: in lectulo meo per noctes quaesiui quem diligit anima mea. In lectulo quippe et per noctem dilectus quaeritur quia nimirum inuisibilis conditoris species, repressa omni corporeae uisionis imagine, in cubili cordis inuenitur. Vnde et eisdem suis dilectoribus ueritas dicit: regnum dei intra uos est. Et rursum: si ego non abiero, paraclitus non ueniet. Ac si aperte diceret: si ab intentionis uestrae oculis corpus non subtraho, ad intellectum uos inuisibilem per consolatorem spiritum non perduco. Hinc de iustis per psalmistam dicitur: exsultabunt sancti in gloria; laetabuntur in cubilibus suis, quia scilicet cum mala ab exterioribus fugiunt, securi intra mentium secreta gloriantur. Sed tunc laetitia cordium perfecta erit cum carnis exterius pugna non fuerit. Nam quousque caro illicit, quia quasi domus nostrae paries quatitur, etiam cubile turbatur. Vnde et recte per eumdem psalmistam dicitur: uniuersum stratum eius uersasti in infirmitate eius, quia dum nos temptatio carnis concutit, tremefacta nostra infirmitas etiam mentis cubile confundit. Quid uero hoc loco somnia uel uisiones accipimus nisi imaginationes ultimi districti que examinis? Quod iam utcumque per timorem cernimus, sed tamen ut est ueraciter non uidemus. Sancti itaque uiri ut diximus, ad cordis semper secreta redeunt, cum ab hoc mundo uel ultra uotum prospera uel ultra uires aduersa patiuntur; atque externis laboribus fessi, quasi stratum uel lectulum, cubilia mentis petunt. Sed dum quibusdam imaginationibus cogitationum quam sint subtilia iudicia diuina conspiciunt, quasi in ipsa strati sui requie somnii uisione turbantur. Contemplantur enim quam districtus iudex ueniat qui, dum ui immensae magnitudinis cordium secreta illuminat, omnes ante oculos culpas reducat. Pensant quanta illa sit uerecundia, in conspectu tunc totius humani generis, angelorum omnium, archangelorum que confundi. Perpendunt qui post confusionem cruciatus maneat, cum et reatus animum immortaliter morientem et indeficienter deficientem carnem gehenna consumat. Cum itaque tam pauida imaginatione mens quatitur, quid aliud quam in stratu triste somnium uidetur? Dicat ergo: si dixero: consolabitur me lectulus meus et releuabor loquens me cum in stratu meo; terrebis me per somnia et per uisiones horrore concuties. Ac si aperte fateatur dicens: si exteriora fugiens, introrsus redeo, et utcumque requiescere in cordis cubili concupisco, ibi, mihi dum districtionis tuae contemplationi subicis, uehementer me per ipsas meae prouidentiae imaginationes terres. Bene autem dicitur: et releuabor loquens me cum in stratu meo, quia nimirum cum ad mentis nostrae silentium fessi reuertimur, quasi in stratu colloquentes, occulta intra nos cogitationum uerba uersamus. Sed haec ipsa nostra collocutio in pauorem uertitur quia ex illa uehementius intellectus nobis, qui terrorem districti iudicis intentet in mente aperitur. Ne quis uero haec studeat iuxta litteram perscrutari, exquirendum magnopere est quot modis tangant animum imagines somniorum. Aliquando namque somnia uentris plenitudine, uel inanitate, aliquando uero illusione, aliquando cogitatione simul et illusione, aliquando reuelatione, aliquando autem cogitatione simul et reuelatione generantur. Sed duo quae prima diximus omnes experimento cognoscimus, subiuncta autem quattuor in sacrae scripturae paginis inuenimus. Somnia etenim nisi plerumque ab occulto hoste per illusionem fierent, nequaquam hoc uir sapiens indicaret dicens: multos errare fecerunt somnia et illusiones uanae. Vel certe: non augurabimini nec obseruabitis somnia. Quibus profecto uerbis cuius sint detestationis ostenditur quae auguriis coniunguntur. Rursum nisi aliquando ex cogitatione simul et illusione procederent, salomon minime dixisset: multas curas sequuntur somnia. Et nisi aliquando somnia ex mysterio reuelationis orirentur, ioseph praeferendum se fratribus somnio non uideret; nec mariae sponsum ut ablato puero, in aegyptum fugeret per somnium ueritas admoneret. Rursum nisi aliquando somnia cogitatione simul et reuelatione procederent, nequaquam daniel propheta, nabuchodonosor uisionem disserens, a radice cogitationis incohasset dicens: tu rex cogitare coepisti in stratu tuo quid esset futurum post haec; et qui reuelat mysteria ostendit tibi quae uentura sunt. Et paulo post: uidebas et ecce quasi statua una grandis; statua illa magna et statura sublimis stabat contra te, et cetera. Daniel itaque dum somnium et implendum reuerenter insinuat et ex qua ortum sit cogitatione manifestat, patenter ostenditur quia hoc plerumque ex cogitatione simul et reuelatione generatur. Sed nimirum cum somnia tot rerum qualitatibus alternent, tanto eis credi difficilius debet quanto et ex quo impulsu ueniant, facilius non elucet. Saepe namque malignus spiritus his quos amore uitae praesentis uigilantes intercipit prospera etiam dormientibus promittit. Et quos formidare aduersa considerat, eis haec durius somnii imaginibus intentat, quatenus indiscretam mentem diuersa qualitate afficiat eam que aut spe subleuans, aut deprimens timore, confundat. Saepe autem etiam sanctorum corda afficere somniis nititur, ut ab intentione cogitationis solidae, ad tempus saltim momentum que deriuentur, quamuis ipsi protinus animum ab illusionis imaginatione discutiant. Sed hostis insidians quo eos uigilantes minime superat, eo dormientes grauius impugnat. Quem tamen haec maligne agere superna dispensatio benigne permittit, ne in electorum cordibus ipse saltim a passionis praemio somnus uacet. Bene ergo rectori omnium dicitur: si dixero: consolabitur me lectulus meus et releuabor loquens me cum in stratu meo; terrebis me per somnia et per uisiones horrore concuties, quia nimirum deus mirabiliter cuncta dispensat et ipse facit quod malignus spiritus iniuste facere appetit, qui hoc fieri nonnisi iuste permittit. Sed quia iustorum uita et per uigilias temptatione quatitur, et per somnium illusione fatigatur, foris corruptionis suae molestias tolerat, intus apud semetipsam grauiter illicitas cogitationes portat, quid est quod faciat, ut pedem cordis a tot scandalorum laqueis euellat? Ecce beate uir, quanta undique premeris perturbatione cognouimus, sed quod consilium contra hanc inuenias audiamus. Sequitur: quamobrem elegit suspendium anima mea et mortem ossa mea. Quid per animam nisi mentis intentio; quid per ossa nisi carnis fortitudo designatur? Omne autem quod suspenditur procul dubio ab imis eleuatur. Anima ergo suspendium eligit ut ossa moriantur, quia dum mentis intentio ad alta se subleuat, omnem in se fortitudinem uitae exterioris necat. Sancti etenim uiri certissime sciunt quia habere in hac uita requiem nequaquam possunt; et idcirco suspendium eligunt, quia nimirum desideria terrena deserentes, ad alta animum tollunt. Suspensi autem morte suis ossibus inferunt quia amore supernae patriae, in uirtutum studiis accincti, hoc quod fortes prius in mundo fuerant, uinculo humilitatis insequuntur. Intueri libet quomodo animam paulus suspenderat qui dicebat: uiuo autem iam non ego; uiuit uero in me christus. Et rursum: desiderium habens dissolui et cum christo esse. Et: mihi uiuere christus est et mori lucrum. Qui gesta terrenae fortitudinis ad memoriam reuocans, quasi quaedam in se ossa numerabat dicens: hebraeus ex hebraeis, secundum legem pharisaeus, secundum aemulationem persequens ecclesiam dei. Sed suspendio animae, quia haec in se ossa interficit, protinus asserit qui subiungit: sed quae mihi fuerunt lucra, haec arbitratus sum propter christum detrimenta. Quae adhuc ossa in semetipso insinuat uehementius exstincta cum subdit: propter quem omnia detrimentum feci et arbitror ut stercora. Mortuis uero ossibus quam exanimis pendeat ostendit, qui ilico subiungit dicens: ut christum lucrifaciam et inueniar in illo non habens meam iustitiam, quae ex lege est, sed eam quae ex fide est iesu christi. Sed quia collatis eius testimoniis paulum ad alta suspensum, mundo mortuum, testati sumus, nunc beatum iob si plenus eodem spiritu, exterioris uitae concupiscentiam fugiat ostendamus. Sequitur: desperaui, nequaquam ultra iam uiuam. Sunt nonnulli iustorum qui sic caelestia appetunt ut tamen a terrenorum spe minime frangantur. Largita diuinitus patrimonia ad necessitatis subsidium possident, honores sibi temporaliter impensos tenent, aliena non ambiunt, suis licite utuntur. Qui tamen ab eisdem rebus quas habent alieni sunt quia ad haec ipsa quae possident ex desiderio non tenentur. Et sunt nonnulli iustorum qui ad comprehendendum culmen perfectionis accincti, dum altiora interius appetunt, exterius cuncta derelinquunt; qui rebus se habitis nudant, gloria honoris exspoliant; qui internorum desiderio per assiduitatem se amici maeroris afficiunt, habere de exterioribus consolationem nolunt; qui internis gaudiis dum mente appropiant, uitam in se funditus corporeae delectationis necant. Talibus namque per paulum dicitur: mortui enim estis et uita uestra abscondita est cum christo in deo. Horum uoce psalmista expresserat, cum dicebat: concupiuit et defecit anima mea in atria domini. Concupiscunt enim sed non deficiunt, qui iam quidem caelestia appetunt, sed adhuc tamen a terrenorum delectationibus minime laxantur. Concupiscit uero et in dei atria deficit qui, cum aeterna desiderat, in amore temporalium non perdurat. Hinc psalmista iterum dicit: defecit in salutari tuo anima mea. Hinc per semetipsam ueritas admonet dicens: si quis uult post me uenire, abneget semetipsum. Et rursum: nisi quis renuntiauerit omnibus quae possidet, non potest meus esse discipulus. Horum igitur numero sanctus uir diuisa a terrenis desideriis mente, se inserit qui ait: desperaui, nequaquam ultra iam uiuam. Iusti quippe desperare est praesentis uitae bona aeternitatis electione deserere, mansura quaerere et in rebus temporalibus fiduciam non habere. Qui haec agens nequaquam se ultra uiuere asserit quia uidelicet uiuificatrice morte cotidie a uita se passionis occidit. Absit enim ne uir sanctus de diuinae misericordiae largitate desperet, ne gressum cordis a profectu intimi itineris subtrahat, ne amorem conditoris deserens, quasi a duce destitutus in uia remaneat et confossus gladio latrocinantis desperationis ruat. Sed ne eius dicta ad nostri intellectus arbitrium uideamur uiolenter inflectere, debemus ex posterioribus praemissa pensare. Quo enim sensu haec dixerit, ipse protinus indicat, qui subiungit: parce mihi, nihil enim sunt dies mei. Neque enim duo sibi haec uerba conueniunt, desperaui et parce. Nam qui desperat nequaquam iam sibi parci postulat, et qui adhuc sibi parci desiderat profecto minime desperat. Aliunde ergo est quod desperat, aliunde uero quod parci sibi sanctus uir postulat, quia nimirum dum bona uitae transeuntis per desperationem deserit, ad obtinenda quae permanent in spe robustior exsurgit. Desperando itaque melius ad spem ueniae ducitur qui eo certius uentura appetit quo praesentia uerius ex desperatione derelinquit. Et notandum quod, uim nobis sui cordis insinuans, unam quidem de se sententiam protulit, sed hanc tertio insinuando replicauit. Quod enim superius dixerat: elegit suspendium anima mea, hoc replicans addidit: desperaui; atque aeterna concupiscendo et temporalia postponendo, hoc postremo intulit: parce mihi; et quod superius dixit: mortem ossa mea, hoc nimirum subdidit: nequaquam ultra iam uiuam; hoc ultimum protulit: nihil enim sunt dies mei. Bene autem dies suos nihil esse considerat quia, ut paulo superius saepe iam diximus, sancti uiri quo uerius summa cognoscunt, eo sublimius terrena despiciunt. Et idcirco praesentis uitae dies nihil esse conspiciunt quia illuminatae mentis oculos in consideratione aeternitatis figunt. De qua dum ad se redeunt, quid se esse nisi puluerem agnoscunt et infirmitatis suae conscii, districte iudicari metuunt? Cum que uim tanti uigoris aspiciunt, trepidant examinari quod sunt. Vnde et adhuc apte subiungitur: quid est homo quia magnificas eum? Aut quia ponis erga eum cor tuum? Hominem deus magnificat quia largitate rationis ditat, infusione gratiae uisitat, honore collatae uirtutis exaltat. Cum que per semetipsum nihil sit, esse tamen eum cognitionis suae participem, benignitatis munere concedit. Sed erga eumdem magnificatum hominem cor suum dominus apponit, quia post dona iudicium exerit, merita subtiliter pensat, uitae pondera uehementer examinat et tanto ab eo post districtius poenas exigit, quanto hunc impenso munere largius praeuenit. Vir igitur sanctus immensitatem supernae maiestatis aspiciat, atque ad infirmitatem propriam considerationis oculum reducat. Videat quia caro capere non ualet hoc, quod de semetipsa ueritas spiritum docet. Videat quia etiam subleuatus hominis spiritus iudicium tolerare non sufficit quod deus sub examine districtae retributionis intendit et dicat: quid est homo, quia magnificas eum? Aut quia ponis erga eum cor tuum? Ac si aperte exclamet dicens: magnificatur homo spiritali munere sed tamen caro est; et uias eius post munera districte consideras sed tamen si remota pietate iudicetur, pondus quod de tua subtilitate imminet, ferre nec subleuatus ad iustitiam spiritus ualet, quia, etsi hunc ultra se tua dona dilatant, ad inquisitionem tamen tui examinis sua infirmitas angustat. Vnde et adhuc apte subditur: uisitas eum diluculo et subito probas illum. Quis nostrum nesciat quia diluculum dicitur cum iam nocturna tempora in claritatem lucis mutantur? Nos itaque noctis tenebris premimur cum perpetratione iniquitatis obscuramur. Sed nox in lucem uertitur cum erroris nostri obscuritas ueritatis cognitione radiatur. Nox in lucem uertitur cum corda nostra iustitiae fulgor illuminat quae caecitas culpae deprimebat. Hoc diluculum discipulorum mentibus oriri paulus aspexerat cum dicebat: nox praecessit; dies autem appropinquauit. Diluculo ergo nos dominus uisitat quia erroris nostri tenebras luce suae cognitionis illustrat, contemplationis munere subleuat, in arcem uirtutis exaltat. Sed notandum quod deus postquam diluculo uisitat, subito hominem probat; quia et accedendo corda nostra ad uirtutes prouehit et recedendo concuti temptatione permittit. Si enim post uirtutum munera nulla temptatione concutitur, has se habere animus ex semetipso gloriatur. Vt ergo et firmitatis dona habeat, et infirmitatem suam humiliter agnoscat, per accessum gratiae ad alta sustollitur, et per recessum quid ex semetipso sit probatur. Quod bene nobis ex historia sacrae lectionis innuitur, qua salomon et diuinitus accepisse sapientiam et tamen post acceptam eamdem sapientiam meretricum statim pulsatus quaestione memoratur. Mox enim ut gratiam tantae reuelationis accepit, certamen turpium mulierum pertulit, quia nimirum saepe cum mentem nostram concessis uirtutibus respectus intimae largitatis illuminat, hanc protinus etiam lubricae cogitationes turbant, ut quae subleuata immenso munere exsultat, etiam temptatione pulsata quid sit inueniat. Sic elias et uisitatus diluculo sermone caelos aperuit; et tamen probatus subito, infirmus per deserta fugiens, unam mulierem expauit. Sic paulus ad tertium caelum ducitur, paradisi penetrans secreta considerat; et tamen ad semetipsum rediens, contra carnis bellum laborat, legem aliam in membris sustinet cuius in se rebellione fatigari spiritus legem dolet. Diluculo ergo deus uisitat sed subito post uisitationem probat; quia et collato munere subleuat et abstracto ad paululum, ipsum sibi hominem demonstrat. Quod eo usque procul dubio patimur quo, detersa funditus labe peccati, ad promissae incorruptionis substantiam reformemur. Vnde adhuc apte subditur: usquequo non parcis mihi, nec dimittis me ut glutiam saliuam meam? Saliua in os ex capite labitur, ab ore uero ad uentrem ducitur cum glutitur. Quid itaque est caput nostrum nisi diuinitas? Per quam exsistendi principium sumimus, ut creatura simus, paulo attestante qui ait: caput uiri christus, caput autem christi deus. Quid autem uenter noster est nisi mens? Quae dum cibum suum, supernum uidelicet intellectum suscipit, refecta procul dubio omnium membra actionum regit. Nisi enim sacra eloquia aliquando mentem nomine uentris exprimerent, salomon utique non dixisset: lucerna domini spiraculum hominis, quae inuestigat omnia secreta uentris; quia nimirum dum nos gratia superni respectus illuminat, cuncta etiam mentis nostrae nobis absconsa manifestat. Quid ergo saliuae nomine nisi sapor intimae contemplationis accipitur? Quae ad os a capite defluit quia de claritate conditoris adhuc in hac uita nos positos uix gustu reuelationis tangit. Vnde et redemptor ueniens saliuam luto miscuit et caeci nati oculos reparauit, quia superna gratia carnalem cogitationem nostram per admixtionem suae contemplationis irradiat et ab originali caecitate hominem ad intellectum reformat. Nam quia a paradisi gaudiis expulsum in hoc iam exsilio natura edidit, quasi a natiuitate homo sine oculis processit. Sed sicut uir sanctus insinuat, haec saliua ad os quidem labitur, ut uero uentrem usque perueniat non glutitur; quia diuinitatis contemplatio sensum tangit, sed plene mentem non reficit, quoniam perfecte animus conspicere non ualet quod adhuc, quia caligo corruptionis praepedit, raptim uidet. Ecce enim electorum mens iam terrena desideria subicit; iam cuncta quae considerat praeterire transcendit; iam ab exteriorum delectatione suspenditur et quae sint bona inuisibilia rimatur, atque haec agens plerumque in dulcedinem supernae contemplationis rapitur, iam que de intimis aliquid quasi per caliginem conspicit et ardenti desiderio interesse spiritalibus angelorum ministeriis conatur. Gustu incircumscripti luminis pascitur et ultra se euecta ad semetipsam relabi dedignatur. Sed quia adhuc corpus quod corrumpitur aggrauat animam, inhaerere diu luci non ualet quam raptim uidet. Ipsa quippe carnis infirmitas transcendentem se animam retrahit atque ad cogitanda ima ac necessaria suspirantem reducit. Saliua ergo ex capite defluens os tangit, sed ad uentrem minime peruenit quia liquore supernae contemplationis iam quidem intellectus noster infunditur, sed nequaquam mens plene satiatur. In ore etenim gustus est; in uentre satietas. Saliuam itaque glutire non possumus quia supernae claritatis bono satiari non permittimur, quod adhuc ex tenuitate gustamus. Sed quia hoc ipsum, quod utcumque iam superne cognoscimus, ex pietate parcentis est, quod uero hoc percipere perfecte non possumus adhuc ex poena uetustae damnationis, recte nunc dicitur: usquequo non parcis mihi, nec dimittis me ut glutiam saliuam meam? Ac si aperte diceretur: tunc homini plene parcis, cum hunc ad perfectionem tuae contemplationis admiseris, ut claritatem tuam raptus interius uideat et eum carnis suae corruptio exterius non repellat. Tunc permittis ut saliuam glutiam, cum me sapore tuae claritatis usque ad abundantiam satietatis infuderis, ut nequaquam iam per indigentiam gustu oris esuriam, sed in te solidus irrigato mentis uentre subsistam. Sed qui promereri uult bonum quod expetit, debet malum confiteri quod fecit. Sequitur: peccaui; quid faciam tibi, o custos hominum? Ecce fatetur malum quod egit, sed bonum quod deo in recompensationem debeat offerre non inuenit; quia ad abluendam culpam quaelibet humanae actionis uirtus infirma est, nisi hanc misericordia parcentis foueat, et non iustitia recte iudicantis premat. Vnde recte per psalmistam dicitur: melior est misericordia tua super uitam; quia quamlibet uideatur innocens, apud districtum tamen iudicem nostra nos uita non liberat, si ei reatus sui debitum misericordiae benignitas non relaxat. Vel certe cum dicitur: quid faciam tibi? Patenter ostenditur quia haec ipsa bona quae agere praecipimur, non praeceptori, sed nobis prosunt. Vnde rursum per psalmistam dicitur: quoniam bonorum meorum non indiges. Humilitas autem nostrae destitutionis exprimitur cum deus hominum custos uocatur quia si eius nos custodia minime protegit, ante occulti hostis insidias, nostrae sollicitudinis oculus uigilans dormit; psalmista rursus attestante qui ait: nisi dominus custodierit ciuitatem, in uanum uigilant qui custodiunt eam. Per nos namque cecidimus, sed nostris resurgere uiribus non ualemus. Culpa nos uoluntatis propriae semel strauit sed poena culpae deterius cotidie deprimit. Ad amissam rectitudinem surgere studiorum conatibus nitimur, sed meritorum pondere grauamur. Vnde et apte subditur: quare posuisti me contrarium tibi et factus sum mihimetipsi grauis? Tunc sibi contrarium deus hominem posuit cum homo deum peccando dereliquit. Serpentis quippe persuasionibus captus hostis eius exstitit cuius praecepta contempsit. Iustus uero conditor hunc sibi contrarium posuit, quia inimicum ex elatione deputauit. Sed ipsa haec contrarietas culpae facta est homini pondus poenae ut corruptioni suae male liber seruiat, qui bene seruus de incorruptionis libertate gaudebat. Salubrem quippe humilitatis arcem deserens, ad infirmitatis iugum superbiendo peruenit et ceruicem cordis erigendo supposuit; quia qui subesse diuinis iussionibus noluit, sub suis se necessitatibus strauit. Quod melius ostendimus si ea quae deiectus sustinet, et prius carnis, et post pondera mentis exprimamus. Vt enim taceamus hoc, quod dolores tolerat, quod febribus anhelat, sua quadam aegritudine constringitur ipsa haec nostri corporis quae salus uocatur. Nam otio tabescit, opere deficit; inedia deficiens, cibo reficitur ut subsistat; refectione lassescens, abstinentia releuatur ut uigeat; aqua perfunditur ne arescat; linteis tergitur ne ipsa nimis perfusione liquefiat; labore uegetatur ne quiete torpeat; quiete refouetur ne laboris exercitatione succumbat; fatigata uigiliis, somno reparatur; oppressa somno, uigiliis excutitur ne sua peius quiete lassetur; uestibus tegitur ne frigoris aduersitate penetretur; quaesito calore deficiens, aurarum flatu refouetur. Cum que inde molestias inuenit unde uitare molestias quaesiuit, male sauciata, ut ita dixerim, de ipso suo medicamine languescit. Remotis ergo febribus cessantibus que doloribus, ipsa nostra salus aegritudo est, cui curandi necessitas numquam deest. Quot enim solatia ad uiuendi usum quaerimus quasi tot nostrae aegritudini medicamentis obuiamus. Sed ipsum quoque medicamen in uulnus uertitur, quia exquisito remedio paulo diutius inhaerentes, ex eo grauius deficimus quod prouide ad refectionem paramus. Sic nimirum debuit praesumptio corripi, sic superbia sterni. Quia enim elatum semel sumpsimus spiritum, ecce defluentem cotidie portamus lutum. Ipsa quoque mens nostra a secreti interioris securo gaudio exclusa, modo spe decipitur, modo pauore uexatur, modo dolore deicitur, modo falsa hilaritate releuatur. Transitoria pertinaciter diligit eorum que amissione incessanter atteritur, quia et incessanter cursu rapiente permutatur. Rebus autem mutabilibus subdita et a semetipsa uariatur. Nam quaerens quod non habet, anxia percipit; cum que hoc habere coeperit, taedet hanc percepisse quod quaesiuit. Amat saepe quod despexerat, despicit quod amabat. Cum labore quae aeterna sunt discit, sed horum repente obliuiscitur, si laborare desierit. Diu quaerit ut parum quid de summis inueniat, sed ad consueta citius relabens, nec parum in his quae inuenerit perseuerat. Erudiri appetens, uix suam ignorantiam superat, sed erudita grauius contra scientiae gloriam pugnat. Vix carnis suae sibi tyrannidem subicit, sed tamen adhuc intus culpae imagines tolerat cuius iam foris opera uincendo restrinxit. In auctoris sui inquisitione se erigit, sed reuerberatam hanc, corporearum rerum amica caligo confundit. Semetipsam qualiter incorporea corpus regat intueri uult et non ualet. Requirit mire quod sibi respondere non sufficit, et sub eo ignara deficit quod prudenter requirit. Amplam se simul et angustam considerans qualem se ueraciter aestimet, ignorat quia si ampla non esset, nequaquam tam inuestiganda requireret; et rursum si angusta non esset, hoc ipsum saltim quod ipsa requirit inueniret. Bene ergo dicitur: posuisti me contrarium tibi et factus sum mihimetipsi grauis, quia dum repulsus homo et a carne molestias, et a mente quaestiones tolerat, graue nimirum pondus semetipsum portat. Vndique languoribus premitur, undique infirmitatibus urgetur ut qui, relicto deo, se sibi ad requiem sufficere credidit, nihil in se nisi tumultum perturbationis inueniret, inuentum que se fugere quaereret; sed auctore contempto, quo se fugeret non haberet. Cuius infirmitatis pondera bene quidam sapiens contemplatus ait: graue iugum super filios adam, a die exitus de uentre matris eorum usque ad diem sepulturae in matrem omnium. Beatus autem iob ista considerans et quare ita ordinata sint ingemiscens, non iustitiam redarguit sed misericordiam inquirit, ut percunctando ipse humiliter pulset quod parcendo diuina pietas immutet. Ac si aperte dicat: cur quasi contrarium tibi hominem despicis, qui certus scio, quia perire uel ipsum quem despicere crederis, non uis? Vnde bene adhuc et humilitatem confessionis exprimit, et uocem liberae inquisitionis adiungit, dicens: cur non tollis peccatum meum; et quare non aufers iniquitatem meam? Quibus profecto uerbis quid aliud quam desiderium praestolati mediatoris innuitur? De quo ioannes ait: ecce agnus dei, qui tollit peccatum mundi. Vel certe ab humano genere tunc peccatum plene tollitur cum per incorruptionis gloriam nostra corruptio permutatur. Esse namque a culpa liberi nequaquam possumus, quousque in corpore mortis tenemur. Redemptoris ergo gratiam, uel resurrectionis soliditatem desiderat, qui iniquitatem suam auferri funditus sperat. Vnde mox et poenam quam ex origine meruit, et iudicium quod ex propria actione pertimescit adiungens subdit: ecce nunc in puluere dormiam; et si mane me quaesieris, non subsistam. Peccanti primo homini dictum est: puluis es, et in puluerem reuerteris. Mane autem dicitur illa tunc manifestatio mentium, quae in aduentu iudicis apertis cogitationibus quasi post noctis tenebras demonstratur. De quo nimirum mane per psalmistam dicitur: mane astabo tibi et uidebo. Quaerere autem dei est hominem subtili interrogatione discutere, et districte discutiendo iudicare. Beatus igitur iob humanae deiectionis damna considerans, uideat quia et praesenti iam poena premitur, et adhuc de futuris grauius urguetur. Et dicat: ecce nunc in puluere dormiam; et si mane me quaesieris, non subsistam. Ac si apertius deploret dicens: in praesenti quidem mortem iam carnis patior, et tamen adhuc de uenturo iudicio grauiorem mortem, districtionis tuae sententiam, pertimesco; interitum pro culpa sustineo sed adhuc ad iudicium ueniens culpas restitui et post interitum formido. Exteriorem ergo mortem considerans dicat: ecce nunc in puluere dormiam; interiorem metuens adiungat: et si mane me quaesieris, non subsistam. Quantalibet enim iustitia polleant, nequaquam sibi ad innocentiam uel electi sufficiunt, si in iudicio districte requirantur. Sed hoc nunc ad solatium suae ereptionis inueniunt quod nequaquam se posse sufficere humiliter sciunt. Sub humilitatis ergo tegmine a gladio se tantae animaduersionis abscondunt, et quo terrorem uenturi iudicis praestolantes continuo timore trepidant, eo indesinenter agitur, ut paratiores fiant. Sequitur: C. 8respondens autem baldad suhites dixit: usquequo loqueris talia et spiritus multiplex sermonis oris tui? Iniustis semper grauia sunt uerba iustorum; et quae ad aedificationem prolata audiunt, haec quasi superimpositum pondus ferunt. Quod de se aperte baldad suhites indicat dicens: usquequo loqueris talia? Qui enim usquequo dicit, quia aedificationis uerba iam portare non possit ostendit. Sed cum corrigi iniqui despiciunt, bene prolata criminantur. Vnde et protinus adiungit: et spiritus multiplex sermonis oris tui. Cum multiplicitas in sermone reprehenditur, esse procul dubio intellegentiae grauitas in sensu denegatur. Vis quippe et summa loquentium, quadrifaria qualitate distinguitur. Nam sunt nonnulli quos sentiendi ac dicendi amplitudo dilatat; sunt nonnulli quos sentiendi simul et dicendi inopia angustat. Sunt nonnulli qui efficaciam dicendi habent, sed acumen sentiendi non habent; et sunt nonnulli qui acumine sentiendi subnixi sunt, sed ex inopia locutionis obmutescunt. Hoc namque in hominibus cernimus quod in rebus saepe insensibilibus uidemus. Nam plerumque et abundans aqua intimis ducitur et largis in superficiem meatibus deriuatur. Plerumque angusta in intimis latet, et progrediendi rimas difficulter inueniens, foras angustior exsudat. Plerumque minima in absconditis oritur; cum que patenter qua exeat inuenit, ex largo foramine tenuis procedit magni que se meatus dilatant, sed non est quod fundant. Plerumque uero ampla in absconditis surgit, sed angustis pressa meatibus tenuissime profluit. Sic itaque in aliis os patens emanat quod largus ingenii fons ministrat. In aliis intellectum nec sensus porrigit, nec lingua fundit. In aliis os quidem ad dicendum patet, sed ad reddendum parata a sensu lingua nil accipit. In aliis uero largus sentiendi fons a corde exuberat, sed hunc quasi meatus tenuis impar lingua coangustat. In quibus nimirum quattuor dicendi qualitatibus, sola crimini tertia subiacet quae hoc sibi per locutionem arripit, ad quod per ingenium non assurgit. Nam prima laudanda est quae utroque ualenter pollet. Secunda miseranda, quae utroque humiliter caret. Quarta adiuuanda quae explere quod sentit non ualet. Tertia uero despicienda atque reprimenda quae, dum sermone se erigit, sensu iacet quae membris inflatione tumentibus similis, ad aures audientium uasta, sed uacua procedit. Quod nunc baldad ad beati iob crimen intorquet, dicens: spiritus multiplex sermonis oris tui. Qui enim multiplicitatem sermonis ori tribuit, profecto cordis inopiam reprehendit. Ac si aperte dicat: abundantia spiritus in sermone oris attolleris, sed sensus indigentia coangustaris. Praui autem, cum recta reprehendunt, ne ipsi quae iusta sunt nescire uideantur, nota omnibus bona quae audiendo didicerunt, quasi incognita proferunt. Vnde et baldad protinus adiungit: numquid deus supplantat iudicium et omnipotens subuertit quod iustum est? Haec beatus iob nec loquens negauerat, nec reticens ignorabat. Sed procaces quique ut diximus, etiam nota iactanter proferunt ut loquendo docti uideantur; contemnunt moderate conticescere ne credantur ex imperitia tacuisse. Sciendum uero est quia tunc diuinae iustitiae rectitudinem laudant, cum se ad gaudium incolumitas subleuat et alios flagella castigant; cum se conspiciunt rerum prosperitate perfrui, alios aduersitate fatigari. Nam dum peruerse agunt sed tamen se rectos arbitrantur, hoc quod sibi prospera suppetunt, deberi suis meritis credunt, eo que colligunt quod deus iniuste non iudicat, quod quasi iustos se aduersitas nulla contristat. Sed si eorum uitam quamlibet breuiter uis supernae correptionis attigerit, pulsati protinus consilium diuini examinis increpant, quod paulo ante incolumes admirando praeferebant iustum que esse iudicium, quod suis moribus aduersatur, negant; de diuina aequitate disputant; ad resultationis uerba prosiliunt et correpti quia deliquerint grauius delinquunt. Vnde bene etiam per psalmistam contra peccatoris confessionem dicitur: confitebitur tibi, cum benefeceris ei. Despecta quippe uox confessionis est quam format iucunditas prosperitatis. Sola autem confessio habet magni meritum ponderis, quam a ueritate rectitudinis nequaquam separat uis doloris, quam usque ad iudicium uocis exacuit aduersitas testis cordis. Non ergo mirum quod baldad diuinam iustitiam laudat qui nihil aduersi ab eadem tolerat. Sed quia amicos beati iob haereticorum tenere speciem diximus, libet ut paucis quomodo baldad uerba haereticorum subreptionibus congruant, demonstremus. Hi quippe dum sanctam ecclesiam temporali corripi animaduersione conspiciunt in semetipsis, audacius in iactantiam peruersae praedicationis intumescunt. Et superni examinis rectitudinem praetendentes, prosperari se ex meritis asserunt, illam uero affligi dignis retributionibus attestantur et uerbis blandientibus subreptionis aditum protinus inter dolores quaerunt, atque aliorum uitam, exprobratis aliorum mortibus, feriunt; ac si illi iam iuste defuncti sunt qui de deo credere digna noluerunt. Vnde baldad suhites postquam diuinam iustitiam protulit, ilico adiungit: etiamsi filii tui peccauerunt ei, et dimisit eos in manu iniquitatis suae; tu tamen si diluculo surrexeris ad deum et omnipotentem fueris deprecatus, si mundus et rectus incesseris, statim euigilabit ad te, et pacatum reddet habitaculum iustitiae tuae. Ac si afflictis catholicis errorum praedicatores dicant: uitae uestrae prouidete et quam peruersa teneatis, ex eorum qui inter uos defuncti sunt damnatione cognoscite, quia conditori omnium nisi perfidia uestra displiceret, nequaquam a uobis tam numerosos populos interitu saeuiente subtraheret. Ait enim: etiam si filii tui peccauerunt ei, et dimisit eos in manu iniquitatis suae. Quasi aperte dicens: in iniquitatis suae manu dimissi sunt qui uitam nostrae rectitudinis imitari noluerunt. Tu tamen si diluculo surrexeris ad deum et omnipotentem fueris deprecatus. Quia enim se haeretici tenere lucem ueritatis aestimant, sanctam ecclesiam quasi in erroris nocte positam, ad diluculum ueritatis uocant, quatenus et per cognitionem dei, quasi per diluculum surgat et per precem paenitentiae praeterita diluat. Si mundus et rectus incesseris. Mundus uidelicet in cogitatione, rectus in opere. Statim euigilabit ad te. Ac si aperte dicat: quia is qui nunc tribulationibus tuis uirtutem suae protectionis non exerit quasi ab adiutorio errantis dormit. Et pacatum reddet habitaculum iustitiae tuae. Id est praesentis uitae contrarietates amouet, et tranquillitatis protinus securitatem praebet. Quia enim peruersi quique temporale gaudium singulare aestimant diuinae remunerationis bonum quae ipsi anxie ambiunt, haec aliis pro magno pollicentur. Vnde plerumque fit ut aut amissa recuperari spondeant, aut ad maiora adhuc praesentis uitae praemia auditorum suorum animos extendant. Quod patenter baldad exprimit, cum protinus adiungit: in tantum, ut priora tua fuerint parua, et nouissima tua multiplicentur nimis. Si uero habitaculum iustitiae, consilium mentis uocat, afflictis catholicis errorum magistri pacatum habitaculum iustitiae promittunt, quia si eos ad sua pertrahunt, profecto a contentione conticescunt. Namque hi qui trahi ad peruersa potuerunt, tanto iam tranquillius temporali pace quieti sunt, quanto longius ab aeterna separantur. Opes quoque intellegentiae se sequentibus crescere spondent. Vnde et subditur: in tantum, ut priora tua fuerint parua, et nouissima tua multiplicentur nimis. Sed quia eorum uerbis non facile creditur, quoniam saepe uita contemptibilis demonstratur, antiquorum patrum sententias proferunt earum que rectitudinem in argumentum sui erroris inflectunt. Vnde et subditur: interroga enim generationem pristinam et diligenter inuestiga patrum memoriam. Generationem pristinam, ac patrum memoriam nequaquam uideri sed inuestigari admonent; quia hoc in ea nolunt conspici quod liquido cunctis patet. Nonnumquam uero, more bonorum, quaedam moraliter docent; et qualiter ex praeteritis praesentia colligantur insinuant atque ex his quae iam a nostris oculis pertranseundo subtracta sunt, quam nulla sint quae uidentur, demonstrant. Vnde adhuc subditur: hesterni quippe sumus et ignoramus quoniam sicut umbra dies nostri sunt super terram. Generatio itaque pristina interroganda proponitur ut transire tempus uitae praesentis sicut umbra monstretur; quia uidelicet se ea quae erant et iam transacta sunt, ad memoriam reducimus, patenter agnoscimus quam celeriter hoc quoque fugiat quod tenemus. Saepe uero haeretici eosdem nobis cum patres quos ueneramur laudant, sed intellectu deprauato, ipsis nos eorum laudibus impugnant. Vnde et adhuc subditur: ipsi docebunt te et de corde suo proferent eloquia. Notandum quod superius dixerat: spiritus multiplex sermonis oris tui. Nunc uero reductis ad memoriam patribus, dicit: de corde suo proferent eloquia. Ac si uitam sanctae ecclesiae haeretici detestantes, dicant: multiplicitatem spiritus in ore habes, in corde non habes. Sed illi contra te audiendi sunt qui uerba ex corde proferentes, recta uiuendo docuerunt. Saepe autem praui dum suae uitium tortitudinis ignorant, audenter aliorum rectitudinem lacerant; cum que contra bonos sibi auctoritatem increpationis arripiunt, aut ea bona proferunt quae non uidendo, sed audiendo didicerunt; aut ea aliis mala mentientes ingerunt quae ipsi committunt. Sed cum ea bona proferunt quae seruare contemnunt, sciendum est quia plerumque ueritas sic per ora aduersariorum sonat ut eorum linguam mouens uitam feriat, quatenus culmen rectitudinis loquentes et ignorantes, ipsi sibi et uerbis iudices, et factis accusatores fiant. Vnde baldad mira quidem contra hypocritas subdit, sed mucrone uerbi se impetit; quia simulator iustitiae nisi ex aliquantulo ipse esset, docere iustum nequaquam tanta temeritate praesumeret. Et quidem fortia sunt ualde quae dicit; sed haec stultis, non autem sapienti; prauis, non recto dicere debuit, quia et uecordem se asserit qui hortis sitientibus, in flumen aquam fundit. Sed interim postponentes cui dicitur, pensemus subtiliter quid dicatur, ut nos prolata instruant, quamuis meritum sui auctoris impugnent. Sequitur: numquid uiuere potest scirpus absque humore, aut carectum crescere sine aqua? Cui baldad scirpum, uel carectum comparet, ipse protinus aperit cum subiungit: cum adhuc sit in flore, nec carpatur manu, ante omnes herbas arescit; sic uiae omnium qui obliuiscuntur deum et spes hypocritae peribit. Scirpi ergo uel carecti nomine hypocritae uitam signat, quae speciem quidem uiriditatis habet; sed ad humanos usus fructum utilitatis non habet quae, sterilitate operis arida permanens, solo sanctitatis colore uiridescit. Sed neque sine humore scirpus, neque sine aqua carectum proficit, quia hypocritarum uita ad bona opera infusionem quidem superni muneris percipit; sed in cunctis quae agit exteriores laudes appetens, a fructu perceptae infusionis inanescit. Saepe namque mira signorum opera faciunt, ab obsessis corporibus spiritus pellunt et per prophetiae donum uentura quaeque sciendo praeueniunt; sed tamen a largitore tot munerum cogitationis intentione diuisi sunt, quia per eius dona non eius gloriam, sed proprios fauores quaerunt. Cum que per accepta bona in sua laude se eleuant, ipsis muneribus contra largitorem pugnant. Inde quippe contra dantem superbiunt unde ei amplius humiles esse debuerunt. Sed eo eos postmodum districtior sententia percutit quo nunc superna bonitas et ingratos largius infundit. Fit que eis amplitudo muneris incrementum damnationis, quia irrigati fructum non ferunt, sed sub uiriditatis colore uacui in altum crescunt. Quos bene per euangelium ueritas exprimit, dicens: multi dicent mihi in illa die: domine, domine, nonne in nomine tuo prophetauimus, et in nomine tuo daemonia eiecimus, et in nomine tuo uirtutes multas fecimus? Et tunc confitebor illis quia numquam noui uos, discedite a me qui operamini iniquitatem. Scirpus igitur uel carectum sine aqua non uiuit, quia nimirum hypocritae non nisi ex superno munere uiriditatem bonae operationis accipiunt; sed quia hanc in usum propriae laudis arripiunt, in aqua quidem uirides, sed tamen inanes crescunt. Bene autem subditur: cum adhuc sit in flore, nec carpatur manu, ante omnes herbas arescit. Scirpus in flore est hypocrita in laude. Acutis uero angulis surgens carectum manu non carpitur quia, exasperatis per arrogantiam sensibus, de prauitate sua hypocrita corripi dedignatur. In flore suo manum carpentis incidit quia in laude hypocrita positus, ne hunc quisquam corripere audeat, asperitate sua protinus uitam corripientis secat. Sanctus namque non esse appetit, sed uocari; et cum fortasse corripitur quasi in opinionis gloria detruncatur. Deprehensum se in prauitate irascitur, loqui sibi redarguentem prohibet, quia uelut in occulto uulnere tactus dolet. Qualis imperitis innotuit, talis uult ab omnibus aestimari; et paratior mori quam corripi, redargutione deterior redditur, quia quasi dirae percussionis aestimat iaculum, puritatis uerbum. Vnde exasperatus protinus in contumelias surgit et quae mala exaggeret contra uitam correptoris inquirit. Demonstrare longe incomparabiliter reum reprehensorem suum desiderat, ut innocentem se non suis actibus, sed alienis criminibus ostendat. Ita ut saepe homo redargutionis aliquid se dixisse paeniteat et quasi a carpentis manu, sic a corripientis animo quidam, ut ita dixerim, sanguis maeroris currat. Vnde bene per salomonem dicitur: noli arguere derisorem ne oderit te. Neque enim iusto timendum est ne derisor cum corripitur contumelias inferat, sed ne tractus ad odium peior fiat. Inter haec sciendum est quod iustorum bona, quia ex corde incipiunt, usque ad praesentis uitae terminum crescunt. Hypocritarum uero opera, quia nequaquam sunt in occulto radicata, saepe ante deficiunt quam praesens uita finiatur. Nam plerumque studio sacrae eruditionis insistunt; et quia hanc non praeparandis meritis sed promerendis fauoribus inquirunt, statim ut iudicium humanae laudis arripiunt et per hoc gratiam transitorii prouectus assequuntur, tota mente saecularibus curis inseruiunt, atque a sacra funditus eruditione uacuantur. Et agendo post indicant quantum temporalia diligant, qui sola prius aeterna praedicabant. Plerumque autem assumptae speciem maturitatis ostendunt; quiete silentii, longanimitate patientiae, continentiae uirtute decorantur; sed cum per haec quaesiti culmen honoris attigerint cum que sibi iam reuerentia a cunctis impenditur, protinus se in lasciuiam uoluptatis fundunt, et bona se non ex corde tenuisse ipsi sibi testes sunt, qui haec cito dimiserunt. Nonnumquam uero aliqui quae possident tribuunt atque indigentibus cuncta largiuntur; sed tamen ante uitae terminum, auaritiae prurigine accensi, aliena appetunt qui sua largiri uidebantur, et pertinaci post crudelitate ambiunt quod ficta prius pietate reliquerunt. Vnde et recte nunc dicitur: cum adhuc sit in flore, nec carpatur manu, ante omnes herbas arescit. Iuxta carnem quippe et iusti herba sunt, propheta attestante qui ait: omnis caro fenum. Sed ante omnes herbas arescere scirpus dicitur quia, iustis in bono suo permanentibus, a uiriditate assumptae rectitudinis hypocritarum uita siccatur. Arescunt herbae etiam reliquae quia iustorum opera cum carnis uita deficiunt. Sed herbarum ariditatem scirpus praeuenit quia priusquam de carne hypocrita transeat, ea quae in se ostenderat uirtutum facta derelinquit. De quibus bene etiam per psalmistam dicitur: fiant sicut fenum aedificiorum, quod priusquam euellatur arescit. Fenum quippe aedificii in alto nascitur, sed nequaquam pingui radice solidatur, quia et hypocrita summa quidem sunt quae agere cernitur, sed non in eis ex cordis puritate roboratur. Quod nimirum fenum et non euulsum citius arescit, quia uidelicet hypocrita et in praesenti adhuc uita subsistit et iam sanctitatis opera quasi uiriditatis speciem amittit. Quia enim sine intentione rectae cogitationis bona studuit agere, haec amittens, indicat se sine radice floruisse. Sed baldad sicut praediximus, cui scirpum uel carectum comparet, ilico aperit cum subiungit: sic uiae omnium qui obliuiscuntur deum et spes hypocritae peribit. Quid enim cunctis suis operibus hypocrita sperat nisi honoris reuerentiam, gloriam laudis, a melioribus metui, sanctus ab omnibus uocari? Sed permanere spes hypocritae non ualet quia, aeternitatem non quaerens, fugit quod tenet. Nequaquam quippe mentis eius intentio in illa gloria figitur quae sine fine possidetur, sed cum transitoriis fauoribus inhiat, perdit percipiendo quod laborat. Veritate attestante qui ait: amen dico uobis quia receperunt mercedem suam. Sed haec spes recipiendae mercedis teneri diu non potest quia pro ostensis operibus honor tribuitur, sed uita ad terminum urguetur; laudes resonant, sed ad finem cum laudibus tempora festinant; et quia nequaquam animus in aeternitatis amore radicatur, cum ipsis profecto rebus quas diligit labitur. Nemo namque ualet mobilia diligere et ipse immobilis stare. Qui enim transeuntia amplectitur, eo ipso ad cursum ducitur quo decurrentibus implicatur. Dicat ergo: et spes hypocritae peribit, quia humana laus quam magnis laboribus appetit impulsa temporum momentis decurrit. Bene autem subditur: non ei placebit uecordia sua. Magna quippe uecordia est laboriosa agere et aurae laudis inhiare; forti opere praeceptis caelestibus inseruire, sed terrenae retributionis praemium quaerere. Vt enim ita dixerim, qui pro uirtute quam agit humanos fauores desiderat, rem magni meriti uili pretio uenalem portat; unde caeli regnum mereri potuit, inde nummum transitorii sermonis quaerit. Vili ergo pretio opus uendit quia magna impendit, sed minima recipit. Quibus itaque hypocritae similes nisi fecundis et neglectis uitibus exsistunt, quae per ubertatem fructum proferunt, sed nequaquam per studium a terra subleuantur? Quod pingues palmites germinant, errantes bestiae conculcant; et quo hoc uberius aspiciunt, proiectum in infimis auidius consumunt, quia nimirum hypocritarum opera, dum clara monstrantur, quasi pinguia prodeunt, sed dum humanas laudes appetunt quasi in terra deseruntur. Quae huius mundi bestiae, maligni scilicet spiritus comedunt, quia haec ad usum perditionis inflectunt; tanto que ardentius rapiunt quanto et magna clarius innotescunt. Vnde bene per prophetam dicitur: culmus stans, non est in eis germen et non facient farinam; quod etsi fecerint, alieni comedent eam. Culmus quippe germen non habet cum uita meritis uirtutum caret. Farinam culmus non facit cum is qui in praesenti saeculo proficit nil subtilitatis intellegit, nullum boni operis fructum reddit. Sed saepe et cum fecerit, hanc alieni comedunt, quia et cum bona opera hypocritae ostendunt, de his malignorum spirituum uota satiantur. Qui enim per haec deo placere non appetunt, nequaquam agri dominum, sed alienos pascunt. Fecundo itaque hypocrita et neglecto palmiti similis, seruare fructum non ualet quia botrus boni operis in terra iacet. Sed tamen hac ipsa sua uecordia pascitur, quia pro bono opere a cunctis honoratur; ceteris praeeminet, subiectas hominum mentes tenet, maioribus locis attollitur, fauoribus nutritur. Haec uero ei sua uecordia placet interim sed non placebit, quia cum retributionis tempus aduenerit, in poena displicet quod uecors fuit. Tunc se stulte egisse intellegit, cum pro delectatione laudis sententiam diuinae increpationis acceperit. Tunc se uecordem fuisse considerat, cum se pro temporali, quam percepit, gloria, perpetua tormenta castigant. Tunc ueram scientiam supplicia aperiunt quia per haec profecto colligitur nil fuisse omnia quae transire potuerunt. Vnde et recte subditur: et sicut tela aranearum fiducia eius. Bene hypocritarum fiducia aranearum telis similis dicitur, quia omne quod ad obtinendam gloriam exsudant uentus uitae mortalis dissipat. Nam quoniam aeterna non quaerunt, bona temporalia cum tempore amittunt. Pensandum quoque est quod fila araneae per ordinem ducunt, quia sua hypocritae quasi sub discretione opera disponunt. Aranearum tela studiose texitur, sed subito flatu dissipatur, quia quicquid hypocrita cum labore peragit aura humani fauoris tollit; et dum in appetitu laudis opus deficit quasi in uentum labor euanescit. Saepe namque et usque ad praesentis uitae terminum hypocritarum facta perdurant, sed quia per haec auctoris laudem non quaerunt, bona ante dei oculos numquam fuerunt. Plerumque enim ut praediximus, sacrae legis eruditione fulciuntur, doctrinae uerba proferunt, omne quod sentiunt testimoniis accingunt, nec tamen per haec uitam audientium sed proprios fauores quaerunt, quia nec proferre alia nouerunt nisi quae auditorum corda ad rependendas laudes excutiant, non autem ad lacrimas accendant. Mens quippe concupiscentiis exterioribus occupata igne diuini amoris non calet; et idcirco ad supernum desiderium inflammare auditores suos nequeunt uerba, quae frigido corde proferuntur. Neque enim res quae in se ipsa non arserit aliud accendit. Vnde fit plerumque ut hypocritarum dicta et audientes non erudiant, et eosdem ipsos qui se proferunt elatos laudibus deteriores reddant. Attestante etenim paulo: scientia inflat, caritas aedificat. Cum ergo caritas aedificando non erigit, scientia inflando peruertit. Plerumque hypocritae mira se abstinentia affligunt, omne robur corporis atterunt et quasi carnis uitam funditus in carne uiuentes exstinguunt, sic que per abstinentiam morti appropiant ut paene cotidie morientes uiuant. Sed ad haec humanos oculos quaerunt, admirationis gloriam expetunt, ueritate attestante qui ait: exterminant facies suas ut appareant hominibus ieiunantes. Nam ora pallescunt, corpus debilitate quatitur, pectus interrumpentibus suspiriis urguetur. Sed inter haec, ab ore proximorum sermo admirationis quaeritur nihil que tanto labore aliud, nisi aestimatio humana cogitatur. Quos nimirum bene simon ille significat qui dominicae passionis tempore in angariam crucem portat; de quo scriptum est: inuenerunt hominem cyrenaeum uenientem obuiam sibi, nomine simonem; hunc angariauerunt ut tolleret crucem iesu. Quod enim per angariam agimus, non hoc ex studio amoris operamur. Crucem ergo iesu in angaria portare est afflictionem abstinentiae pro alia quam necesse est intentione tolerare. An non iesu crucem in angaria portat, qui quasi ad praeceptum domini, carnem domat, sed tamen spiritalem patriam non amat? Vnde et simon isdem crucem portat, sed nequaquam moritur, quia omnis hypocrita corpus quidem per abstinentiam afficit, sed tamen per amorem gloriae mundo uiuit. Quo contra bene per paulum de electis dicitur: qui autem sunt christi carnem suam crucifixerunt cum uitiis et concupiscentiis. Cum uitiis quippe et concupiscentiis carnem crucifigimus, si sic gulam restringimus, ut iam de mundi gloria nihil quaeramus. Nam qui corpus macerat sed honoribus anhelat, crucem carni intulit sed mundo per concupiscentiam peius uiuit; quia et saepe per sanctitatis imaginem locum regiminis indignus assequitur, quem, nisi aliquid in se uirtutis ostenderet, nullo percipere labore mereretur. Sed transit quod delectabiliter obtinet, et poenaliter quod sequitur manet. Sanctitatis nunc fiducia in ore hominum ponitur; sed cum internus iudex secreta cordis examinat, testes uitae exterius non quaeruntur. Bene ergo dicitur: sicut tela aranearum fiducia eius, quia apparente cordis teste, praeterit omne quod exterius de humano fauore confidit. Vnde et adhuc apte subiungitur: innitetur super domum suam et non stabit. Sicut domus exterioris conuersationis est aedificium quod inhabitat corpus, ita domus nostrae cogitationis est res quaelibet quam per dilectionem inhabitat animus. Omne quippe quod diligimus, quasi in hoc quiescentes habitamus. Vnde paulus, quia in supernis cor fixerat, in terra quidem positus, sed tamen a terra extraneus, dicebat: nostra conuersatio in caelis est. Mens itaque hypocritae nihil aliud in omne quod agit nisi opinionis suae gloriam cogitat, nec curat quo post per meritum ducitur, sed quid interim dicatur. Domus ergo eius est delectatio fauoris quam quasi quietus inhabitat, quia per cuncta sua opera ad hanc se intra animum reclinat. Sed stare domus haec non ualet, quia laus cum uita praeterit et humanus fauor in iudicio non subsistit. Vnde et fatuae uirgines quae oleum in uasis non sumpserant, quia in alienis scilicet uocibus gloriam et non in suis conscientiis habebant, turbatae per sponsi praesentiam, dicunt: date nobis de oleo uestro quia lampades nostrae exstinguuntur. Oleum quippe a proximis petere est gloriam boni operis a testimonio alieni oris implorare. Mens etenim uacua, cum cunctis suis laboribus nil se intus tenuisse inuenerit, testimonium foras quaerit. Ac si aperte fatuae uirgines dicant: cum nos repelli sine retributione conspicitis, dicite in nostro opere quid uidistis. Sed frustra tunc hypocrita in hac domo laudis innititur quia nihil ei in iudicio attestatio humana suffragatur; quia eamdem laudem, quam post in testimonio exigit, prius in munere recepit. Vel certe super domum suam hypocrita innititur, cum uanis fauoribus deceptus, quasi de fiducia sanctitatis eleuatur. Multa quippe hypocritae in occulto mala faciunt, quaedam uero bona in publico. Cum que ex bonis patentibus laudes recipiunt, ab occultis malis considerationis oculos auertunt; tales que se aestimant, quales foris audiunt, non quales intus nouerunt. Vnde fit plerumque ut ad supernum quoque iudicium cum fiducia ueniant, quia tales se apud internum arbitrum credunt, quales ab hominibus foris habebantur. Sed stare domus hypocritae non ualet, quia in terrore districti examinis omnis anteacta fiducia sanctitatis cadet. Cum que sibi alieni oris testimonia deesse cognouerit, ad sua se opera enumeranda conuertit. Vnde et adhuc subditur: fulciet eam et non consurget. Hoc namque quod per se stare non ualet, fulcitur ut stet; quia cum uitam suam hypocrita labefactari in iudicio conspicit, hanc fulciendo statuere operum enumeratione contendit. An non laudis suae habitaculum hinc inde fulciunt, qui facta sua ut praefati sumus, in iudicio enumerantes, dicunt: domine, domine, nonne in nomine tuo prophetauimus et in nomine tuo daemonia eiecimus; et in nomine tuo uirtutes multas fecimus? Sed domus laudis tot allegationibus fulta minime consurgit, quia protinus iudex dicit: numquam noui uos, discedite a me qui operamini iniquitatem. Et sciendum est quia hoc quod surgit ab infimis ad superiora se erigit. Domus ergo hypocritae surgere non ualet, quia per omne quod iuxta praecepta caelestia agere potuit, a terra animum numquam leuauit. Iure igitur tunc nequaquam ad praemium retributionis erigitur, qui per hoc quod nunc exhibet in appetitu gloriae temporalis iacet. Sed quia uita hypocritae scirpi appellatione signata, qualiter in iudicio reprobetur audiuimus, prius quam districtus iudex appareat, qualis ab hominibus habeatur audiamus. Sequitur: humectus uidetur antequam ueniat sol. Saepe in sacro eloquio dominus solis appellatione figuratur, sicut per prophetam dicitur: uobis autem qui timetis nomen domini, orietur sol iustitiae. Et sicut repulsi in iudicio impii dicere sapientiae libro describuntur: errauimus a uia ueritatis et lumen iustitiae non luxit nobis; et sol non ortus est nobis. Ante solem igitur scirpus humidus cernitur, quia prius quam diuina districtio in iudicio candeat, omnis hypocrita infusum se sanctitatis gratia ostendat; quasi uirens aspicitur quia iustus aestimatur, honoris locum obtinet, de gloria sanctitatis pollet, a cunctis ei ueneratio defertur, opinio laudis extenditur. Scirpus itaque iste in nocte humidus est; sole autem ueniente siccatur quia nimirum hypocrita in tenebris uitae praesentis sanctus ab omnibus creditur, sed cum districtus iudex uenerit, quam sit iniquus apparebit. Dicat ergo: humectus uidetur antequam ueniat sol, quia uirentem se nunc humanis oculis exhibet sed in calore tunc diuini iudicii arescet. Sequitur: et in ortu suo germen eius egreditur. Herba quaelibet nascendo prius a terra producitur; aura et aestibus tangitur; sole ac pluuiis nutritur et tunc demum ad proferendum sui seminis germen aperitur. Scirpus uero cum flore suo nascitur mox que a terra surgit, sui se cum seminis germen producit. Bene ergo per herbas reliquas sancti quilibet, per scirpum uero hypocrita designatur quia iusti uiri, priusquam in opere sanctae conuersationis oriantur, huius uitae hiemem tolerant eos que grauium persecutionum aestus fatigant. Sed cum recta faciunt, nequaquam hic suae rectitudinis remunerationem quaerunt; cum uero a praesentis mundi laboribus exeunt ad aeternam patriam uenientes, exspectata retributione perfruuntur. At contra hypocrita quia mox ut in bono opere nascitur, praesentis mundi recipere gloriam conatur. Quasi scirpi more cum germine oritur qui pro eo quod bene uiuere incipit, quaerit statim ut a cunctis honoretur. Germen itaque in ortu est remuneratio in incohatione. Saepe namque nonnulli apertae prauitatis uias deserunt, sanctitatis habitum sumunt; mox que ut prima limina bene uiuendi contigerint, obliti qui fuerint, affligi iam per paenitentiam de consummatis nequitiis nolunt; laudari autem de incohata iustitia appetunt; praeesse ceteris etiam melioribus concupiscunt. Quos plerumque dum iuxta uotum praesens prosperitas sequitur, multo quam prius fuerant de sanctitatis habitu peiores fiunt. Nam rebus multiplicibus occupati atque ipsa occupatione confusi, non solum perpetrata minime deplorant, sed adhuc quae deplorentur exaggerant. Qui enim mundum deserunt, ad exteriora officia prouehi non debent, nisi per humilitatem diutius in eiusdem mundi contemptu solidentur. Citius namque bona depereunt quae hominibus ante tempus innotescunt, quia et arbusta plantata priusquam fixa radice coalescant si manus concutiens tangit, arefacit. At si in altum radix figitur et terrae humoribus conspersa solidatur, haec et manus impellit, sed non laedit; haec et uentorum flatus inflectendo concutiunt, sed non euertunt. Ne ergo eruatur uita coepti operis, diu ac robuste in alto humilitatis figenda est radix cordis, ut cum ab humano ore detractionis aura uel fauoris flauerit, etsi in quamlibet partem utcumque incuruat, animum funditus non euellat; sed ad statum suum protinus post inflexionem redeat si apud se fortis in radice perdurat. Quid in rebus excrescentibus pariete surgente robustius? Qui tamen si, dum construitur, impellatur, statim sine labore destruitur; si autem per spatium temporis ab humore suo exsiccari permittitur, saepe et arietum ictibus minime quassatur. Sic sic uidelicet bona nostra et intempestiue manifestata depereunt et diutius occultata solidantur, quia humanae occupationis manus cum incipientem conuersationis nostrae uitam contigerit, quasi recentem parietem impellit; eam que facile destruit quia adhuc humorem infirmitatis propriae non amisit. Cum uero in longa quietis suae abiectione se animus comprimit, quasi more exsiccati parietis contra ictus obdurescit et confractum protinus resilit omne quod solidum ferit. Hinc est quod uitam incohantium moyses humanis occupationibus exerceri prohibuit dicens: non operaberis in primogenito bouis et non tondebis primogenita ouium. In primogenito quippe bouis operari est bonae conuersationis primordia in exercitio publicae actionis ostendere. Ouium quoque primogenita tondere est ab occultationis suae tegmine humanis oculis incohantia bona nostra denudare. In primogenito ergo bouis operari prohibemur atque a primogenitis ouium detondendis compescimur, quia et si quid robustum incipimus, exercere hoc in aperto citius non debemus. Et cum uita nostra simplex quid atque innocuum incohat, dignum est ut secreti sui uelamina non relinquat, ne nudum hoc humanis oculis quasi subducto uellere ostendat. Ad sola ergo diuina sacrificia boum primogenita ouium que proficiant, ut quicquid forte innocuum que incipimus, hoc ad honorem intimi iudicis in ara cordis immolemus. Quod ab illo procul dubio tanto libentius accipitur, quanto et ab hominibus occultatum nulla laudis appetitione maculatur. Saepe autem nouae conuersationis primordia adhuc ex carnali sunt uita commixta; et idcirco innotescere citius non debent ne cum laudantur bona quae placent, deceptus laude sua animus deprehendere in eis nequeat mala quae latent. Vnde recte rursum per moysen dicitur: quando ingressi fueritis terram quam ego daturus sum uobis et plantaueritis in ea ligna pomifera, auferetis praeputia eorum. Poma quae germinant, immunda erunt uobis, nec edetis ex eis. Ligna quippe pomifera sunt opera uirtutibus fecunda. Praeputia itaque lignorum auferimus, cum de ipsa incohationis infirmitate suspecti, primordia nostrorum operum non approbamus. Poma autem quae germinant immunda ducimus nostris que esibus non aptamus; quia cum primordia boni laudantur operis, dignum est ut hoc animum non pascat operantis; ne dum accepta laus suauiter carpitur, fructus operis intempestiue comedatur. Qui ergo incohatae uirtutis ab humano ore laudem receperit, quasi plantati ligni ante tempus pomum comedit. Hinc per psalmistam ueritas dicit: uanum est uobis ante lucem surgere, surgite postquam sederitis. Ante lucem quippe surgere est priusquam claritas aeternae retributionis appareat, in praesentis uitae nocte gaudere. Sedendum ergo prius est, ut post recte surgamus, quia quisquis nunc sese sponte non humiliat, nequaquam hunc sequens gloria exaltat. Quod ergo illic ante lucem surgere, hoc hic hypocritae in ortu est germen proferre; quia humanas laudes desiderans, ubi ad opus bonum nascitur, ibi mox appetit ut gloriam retributionis assequatur. An non in ortu suo hi germen protulerant de quibus ueritas dicebat: amant primos discubitus in conuiuiis, et primas cathedras in synagogis; et salutationes in foro et uocari ab hominibus rabbi? Pro eo ergo quod bene agere incipiunt quia honorem consequi ab hominibus conantur, quasi scirpi more ab ortu suo cum germine exsurgunt. Hi nimirum cum recta operari appetunt, prius mente sollicita eiusdem sui operis testes quaerunt; et tacita cogitatione pertractant si sunt qui gerenda uideant, si digne haec eloqui qui uiderint, possint. Si uero eorum facta nullum fortasse hominum contingat aspicere, haec se procul dubio aestimant perdidisse; et interni arbitri oculos quasi absentes deputant, quia ab eo uicem sui operis recipere in posterum recusant. Et quoniam cum rectum quid hypocrita egerit, uideri a multis quaerit, bene adhuc de hoc scirpo subiungitur: super aceruum petrarum radices eius densabuntur, et inter lapides commorabitur. Quid enim radicum nomine, nisi latentes cogitationes accipimus, quae in occulto prodeunt, sed in ostensione operum per apertum surgunt? Sicut et de uerbi semine per prophetam dicitur: et hoc quod saluatum fuerit de domo iuda, et quod reliquum est, mittet radicem deorsum et faciet fructum sursum. Radicem quippe deorsum mittere est cogitationem bonam in abditis multiplicare. Fructum uero sursum facere, est efficacia operis recta quae cogitauit ostendere. Lapidum uero nomine in scriptura sacra homines designantur; sicut sanctae ecclesiae per isaiam dicitur: ponam iaspidem propugnacula tua et portas tuas in lapides sculptos. Qui eosdem lapides quid dixisset aperuit cum subiunxit: uniuersos filios tuos doctos a domino. Et sicut admonente petro dicitur: et uos tamquam lapides uiui superaedificamini domus spiritalis. Hoc itaque loco quia lapides dicti sunt, sed tamen uiui minime dicuntur, nuda appellatione lapidum permixti possunt reprobi et electi figurari. Scirpus itaque iste qui inter lapides commoratur, super aceruum petrarum radices densat, quia omnis hypocrita cogitationes suas in exquirenda hominum admiratione multiplicat. Per omne enim quod hypocritae faciunt, quia occultis cogitationibus laudes hominum requirunt, quasi radices scirpi in aceruum petrarum mittunt. Operaturi quippe laudes suas cogitant, laudati autem has se cum taciti in cogitationibus uersant. Gaudent se praecipuos in humana aestimatione claruisse. Cum que inflati fauoribus apud semetipsos intumescunt, saepe mirantur taciti etiam ipsi quod sunt. Videri cotidie semetipsos altiores cupiunt, ac miris inuentionibus in opere excrescunt, quia sicut uirtutes omne uitium eneruant, sic arrogantia roborat. Cogit namque mentem iuuenescere et contra uires ualere, quia et quod negat uigor ualetudinis, imperat amor laudis. Vnde et factis suis ut diximus, arbitros inquirunt. Si uero eorum operi testes deesse contingat, narrant ipsi quae gesserint. Cum que efferri fauoribus coeperint saepe eisdem suis operibus quae egisse se referunt mentiendo aliquid adiungunt. Cum uero et uera dicunt haec dicendo aliena faciunt, quia quaesitis remunerati fauoribus, ab eorum intima retributione uacuantur. In eo enim quod bona sua patefaciunt, ostendunt malignis spiritibus, quasi insidiantibus hostibus, quae praedentur. Quorum profecto uitam illa cunctis notissima ezechiae culpa figurauit qui postquam una prece, et sub unius noctis spatio, centum octoginta quinque milia hostium angelo feriente prostrauit; postquam occasui proximum ad altiora caeli spatia solem reduxit; postquam uitam propinquante iam termino coartatam in tempora longiora protelauit, susceptis babylonici regis nuntiis, bona omnia quae possidebat ostendit. Sed prophetae uoce protinus audiuit: ecce dies uenient et auferentur omnia quae in domo tua sunt, in babylonem; non relinquetur quicquam, dicit dominus. Sic sic nimirum hypocritae, postquam magnis uirtutibus excrescunt quia cauere malignorum spirituum insidias neglegunt, et celari in eisdem uirtutibus nolunt, bona sua ostendendo, hostium faciunt et prodentes subito amittunt quicquid diutius studentes operantur. Hinc per psalmistam dicitur: tradidit in captiuitatem uirtutes eorum et pulchritudines eorum in manus inimici. Virtus quippe et pulchritudo arrogantium inimici manibus traditur quia omne bonum quod per concupiscentiam laudis ostenditur occulti aduersarii iuri mancipatur. Hostes namque ad rapinam prouocat, qui suas eorum notitiae diuitias denudat. Quousque enim ab aeternae patriae securitate disiungimur, in latronum insidiantium iter ambulamus. Qui ergo in itinere depraedari formidat, abscondat necesse est bona quae portat. O miseri qui affectantes laudes hominum, in semetipsis dissipant fructus laborum; cum que se ostendere alienis oculis appetunt, damnant quod agunt! Quos nimirum maligni spiritus cum ad iactantiam prouocant, eorum sicut diximus, opera captiuantes denudant. Vnde sub cuiusdam gentis specie antiquorum hostium malitiam signans per prophetam ueritas dicit: posuit uineam meam in desertum, decorticauit ficum meam, nudans exspoliauit eam, albi facti sunt rami eius. Insidiantibus quippe spiritibus, dei uinea in desertum ponitur cum plena fructibus anima humanae laudis cupiditate dissipatur. Ficum dei gens ista decorticat, quia seductam mentem in fauoris appetitum rapiens, quo hanc ad ostentationem pertrahit, tegmen ei humilitatis tollit; eam que nudans exspoliat quia quousque in bonis suis absconditur, quasi proprii tegminis cortice uestitur. Cum uero mens hoc quod egerit uideri ab aliis concupiscit, quasi spoliata ficus, eum qui se texerat corticem amisit. Vbi apte subditur: albi facti sunt rami eius, quia ostensa humanis oculis eius opera candescunt, de sanctitate nomen sumitur, cum recta actio diuulgatur. Sed quoniam, subducta cortice, rami fici huius arefiunt, sollerter intuendum est quia facta arrogantium humanis oculis ostensa unde placere appetunt inde siccantur. Mens itaque quae per iactantiam proditur, decorticata recte ficus uocatur, quia et candida est per hoc quod cernitur, et siccitati proxima per hoc quod tegmine corticis nudatur. Intus ergo sunt seruanda quae agimus, si ab interno arbitro uicem recipere nostri operis exspectamus. Hinc est enim quod per euangelium ueritas dicit: nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua, ut sit eleemosyna tua in abscondito; et pater tuus qui uidet in abscondito, reddet tibi. Hinc est quod de electorum ecclesia per psalmistam dicitur: omnis gloria eius filiae regum ab intus. Hinc paulus ait: gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae. Filia quippe regum ecclesia quae in bono est opere spiritalium principum praedicatione generata, gloriam intus habet quia hoc quod agit, in ostentationis iactantia non habet. Gloriam suam paulus testimonium conscientiae memorat quia, fauores oris alieni non appetens, uitae suae gaudia extra semetipsum ponere ignorat. Occultanda sunt ergo quae agimus ne, haec in huius uitae itinere incaute portantes, latrocinantium spirituum incursione perdamus. Et tamen ueritas dicit: uideant opera uestra bona et glorificent patrem uestrum, qui in caelis est. Sed aliud est profecto cum in ostensione operis gloria quaeritur largitoris, aliud cum laus priuata concupiscitur de dono largientis. Vnde et rursum in euangelio haec eadem ueritas dicit: attendite ne iustitiam uestram faciatis coram hominibus, ut uideamini ab eis. Opus ergo nostrum cum hominibus ostenditur, in cordis prius examinatione pensandum est per eiusdem ostensionis studium quid quaeratur. Si enim dantis gloriam quaerimus, etiam publicata nostra opera, in conspectu illius occulta seruamus. Si uero per haec nostram laudem concupiscimus, foras ab eius conspectu iam fusa sunt etiamsi a multis ignorentur. Sed ualde perfectorum est sic ostenso opere, auctoris gloriam quaerere ut de illata laude, priuata nesciant exsultatione gaudere. Tunc solum namque innoxie hominibus laudabile opus ostenditur, cum per despectum mentis ueraciter laus impensa calcatur. Quam quia infirmi quique perfecte contemnendo non superant, restat necesse est ut bonum quod operantur, abscondant. Saepe enim ab ipso ostensionis exordio propriam laudem quaerunt. Saepe uero in ostensione operis auctoris patefacere gloriam cupiunt; sed excepti fauoribus in laudis propriae cupiditate rapiuntur; cum que semetipsos diiudicare interius neglegunt, sparsi exterius ignorant quod agunt; eorum que opus suae elationi militat atque hoc se impendere obsequio largitoris putant. Scirpus ergo inter lapides commoratur, quia ibi hypocrita stat, ubi mentis suae intentionem solidat. Nam cum attestationem percipere multorum ambit, quasi in lapidum collectione subsistit. Sed iste hypocrita scirpi appellatione signatus, cum corpus abstinentia domat, cum largiendo quae possidet studio pietatis exsudat, cum notitia sacrae legis eruditur, cum uerbo praedicationis utitur, quis hunc tanta plenum largitate conspiciens, a gratia aestimet largitoris alienum? Et tamen superna dispensatio largitur huic dona operis et sortem denegat hereditatis; operandi munera cumulat et tamen uitam operantis ignorat, quia cum perceptum munus ad laudem propriam trahitur, in conspectu lucis intimae umbra elationis obscuratur. Vnde et bene subditur: si absorbuerit eum de loco suo, negabit eum et dicet: non noui te. De loco suo hypocrita absorbetur, cum a praesentis uitae fauoribus morte interueniente, separatur. Sed hunc absorptum internus arbiter negat se que eum nescire denuntiat, quia simulatoris uitam iuste reprobando ueritas ignorat, nec recognoscit eius bona quae egit, quia haec ex recta intentione non protulit. Vnde et fatuis uirginibus in iudicio ueniens dicit: amen dico uobis: nescio uos. In quibus dum mentis corruptionem considerat, carnis etiam incorruptionem damnat. Sed utinam hypocritis sua perditio sola sufficeret, et nequaquam peruersa eorum studia ardenter alios ad uitam duplicitatis instigarent. Hoc namque uniuscuiusque esse proprium solet, ut qualis ipse fuerit, tales sibi coniungi et alios uelit, diuersitatem uitae refugiat atque hoc imitandum imprimat quod amat. Vnde et apud hypocritarum sensum simplicitas omnis in crimine est. Apertas quippe mentes diiudicant et puritatem cordis hebetudinem appellant omnes que quos sibi adhaerere cupiunt a simplicitatis itinere diuertunt. Et quasi expulsa insipientia, eos erudisse se aestimant in quibus puritatem mentis, id est arcem sapientiae, debellant. Quia uero non solum ex sua peruersitate hypocrita, sed adiuncta etiam sequacium perditione reprobatur; postquam non cognosci a iudice dicitur, recte protinus subinfertur: haec est enim laetitia uiae eius ut rursum de terra alii germinentur. Ac si aperte diceretur: ueniente iudice nequaquam cognoscitur, sed multipliciter supplicia recipit, quia eo latius in sua iniquitate laetatus est, quo et in aliis mala propagauit. Cui enim hic non sufficit iniquitas propria, torqueatur illic necesse est et merito reatus alieni. Nunc itaque simulatores gaudeant et humana iudicia se obtinuisse glorientur; despiciatur iustorum simplicitas atque a calliditate duplicium fatuitas uocetur; citius despectus simplicium transit, citius duplicium gloria percurrit. Vnde et apte subiungitur: deus non proiciet simplicem nec porriget manum malignis. Quia nimirum districtus in iudicio apparens et despectum simplicium glorificando erigit, et malignorum gloriam reprobando confringit. Maligni enim uocantur hypocritae, qui bona non bene faciunt et recta quaeque sub studio laudis operantur. Manum uero cui porrigimus, hunc uidelicet ab imis eleuamus. Malignis ergo deus manum non porrigit quia quaerentes terrenam gloriam in imo derelinquit, et quamlibet recta uideantur esse quae agunt, hos ad gaudia superna non prouehit. Vel certe ideo maligni appellantur hypocritae quia benignitatem erga proximos ostendunt et dolos suae iniquitatis operiunt. Per omne namque quod uel faciunt uel quod loquuntur, simplicitatem exterius exhibent, sed subtilitatem interius duplicitatis callent; puritatem superficie simulant sed semper malitiam sub specie puritatis occultant. Quos contra bene per moysen dicitur: non indues uestem ex lana lino que contextam. Per lanam quippe simplicitas, per linum uero subtilitas designatur. Et nimirum uestis quae ex lana lino que conficitur, linum interius celat, lanam in superficie demonstrat. Vestem ergo ex lana lino que contextam induit, qui in locutione uel actione qua utitur intus subtilitatem malitiae operit et simplicitatem foras innocentiae ostendit. Quia enim sub puritatis imagine deprehendi calliditas non ualet, quasi sub lanae grossitudine linum latet. Bene autem post reprobationem duplicium iustorum remuneratio demonstratur, cum protinus subditur: donec impleatur risu os tuum et labia tua iubilo. Os quippe iustorum tunc risu replebitur cum eorum corda, finitis peregrinationis fletibus, aeternae laetitiae exsultatione satiabuntur. De hoc risu discipulis ueritas dixit: mundus gaudebit, uos autem contristabimini; sed tristitia uestra uertetur in gaudium. Et rursum: uidebo uos et gaudebit cor uestrum; et gaudium uestrum nemo auferet a uobis. De hoc risu sanctae ecclesiae salomon ait: ridebit in die nouissimo. De hoc iterum dicit: timenti dominum, bene erit in extremis. Non autem tunc risus erit corporis sed risus cordis. Risus enim nunc corporis de lasciuia dissolutionis, nam risus cordis tunc de laetitia nascetur securitatis. Cum ergo electi omnes implentur gaudio manifestae contemplationis quasi ad hilaritatem risus exsiliunt in ore mentis. Iubilum uero dicimus cum tantam laetitiam corde concipimus, quantam sermonis efficacia non explemus; et tamen mentis exsultatio hoc quod sermone non explicat, uoce sonat. Bene autem os risu impleri dicitur, labia iubilo, quia in illa aeterna patria, cum iustorum mens in exsultationem rapitur, lingua in cantum laudis eleuatur. Qui quoniam tantum uident quantum dicere non ualent, in risu iubilant, quia non explendo resonant quod amant. Donec autem dicitur, non quod omnipotens deus eousque malignos non subleuat, quousque electos suos in iubilationis gaudia assumat, ac si post a poena eripiat quos ante in culpa deserens damnat; sed quod hoc nequaquam uel ante iudicium faciat, cum dubium hominibus uideri possit an fiat. Nam post electorum suorum iubilum quia malignis manum non porrigat, ex ipsa iam districtione ultimi examinis constat. Sic namque et per psalmistam dicitur: dixit dominus domino meo: sede a dextris meis donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum; non quod a dextris domini nequaquam dominus sedeat, postquam inimicos illius feriens eius potestati substernit, sed quod in aeterna cunctis beatitudine praesidet et prius quam rebellium suorum corda conculcet. In qua nimirum constat quia subiectis hostibus sine fine et posterius regnat. Sic per euangelium de mariae sponso dicitur: et non cognouit eam donec peperit filium suum primogenitum; non quod hanc post natiuitatem dei cognouerit sed quod nequaquam illam contigit, etiam cum conditoris sui matrem esse nesciuit. Nam quia eam nequaquam contingere ualuit, postquam redemptionis nostrae ex eius utero celebrari mysterium agnouit; de illo profecto tempore necesse erat ut euangelista testimonium ferret de quo propter ioseph ignorantiam dubitari potuisset. Sic itaque nunc dicitur: deus non proiciet simplicem nec porriget manum malignis, donec impleatur risu os tuum, et labia tua iubilo. Ac si aperte diceretur: uitam simplicium nec ante iudicium deserit et malitiosorum mentes deserendo percutere, nec prius quam appareat praetermittit. Nam quia sine fine reprobos cruciet et electi eius in perpetuum postquam apparuerit regnent, profecto dubium non est. Sequitur: qui oderunt te induentur confusione. Iustorum hostes in extremo examine confusio induit quia cum transacta mala redundare sibi ante oculos mentis aspexerint, suus eos undique deprimens reatus uestit. Ad poenam quippe tunc factorum suorum memoriam tolerant qui nunc quasi a sensu rationis extranei gaudentes peccant. Ibi uident quantum debuerunt fugere quod amauerunt, ibi conspiciunt quam lugubre fuerit quod nunc in culpa gratulantur. Tunc animum reatus obnubilat et recordationis suae iaculis ipsa se conscientia impugnat. Quis igitur digne penset iniquorum confusio quanta tunc erit, quando et foris aeternus iudex cernitur et intus ante oculos culpa uersatur? Qui ad haec idcirco perueniunt quia sola hic transeuntia dilexerunt. Vnde et apte mox subditur: et tabernaculum impiorum non subsistet. Tabernaculum quippe construitur ut ab aestu corpus et frigore defendatur. Quid itaque hoc loco tabernaculi nomine nisi aedificatio terrenae felicitatis exprimitur per quam super se reprobi casura multiplicant, ut se a praesentis uitae necessitatibus quasi ab aestu et imbribus defendant? Honoribus namque excrescere ambiunt ne despecti uideantur. Terrena aggregando exaggerant ne inopiae frigore tabescant. Contemnunt curare quod sequitur et tota intentione satagunt ne quid in praesentibus desit. Student nomen dilatare ne lateant; et si cuncta ad desiderium suppetant, munitos se in omnibus et felices putant. Vbi ergo mentis habitationem construunt, ibi procul dubio tabernacula fixerunt. Aduersa impatienter perferunt, remisse in prosperis laetantur. Sola quae adsunt cogitant nec ad affectum caelestis patriae ulla recordatione respirant. Gaudent sibi suppetere bona quae cupiunt; atque ubi carne requiescunt ibi et mentem exstinguendo sepeliunt quia, saecularis curae telo trucidati, terrenarum rerum aggerem quem foras exquirendo multiplicant, hunc semper interius per cogitationem portant. At contra iusti nec oblata bona hic pro magno suscipiunt nec illata mala ualde pertimescunt. Sed et cum bonis praesentibus utuntur, uentura mala metuunt; et cum de malis praesentibus gemunt, bonorum sequentium amore consolantur. Sic que temporali refouentur subsidio, sicut uiator in stabulo utitur lecto. Pausat et recedere festinat; quiescit corpore sed ad aliud tendit mente. Nonnumquam uero et aduersa perpeti appetunt, in transitoriis prosperari refugiunt, ne delectatione itineris a patriae peruentione tardentur, ne gressum cordis in uia peregrinationis figant; et quandoque ad conspectum caelestis patriae sine remuneratione perueniant. Gaudent despici nec dolent se necessitatibus affligi. Qui ergo contra praesentia se aduersa non muniunt quasi contra aestus et pluuias habere tabernaculum nolunt. Vnde et petrus iure reprehenditur quia necdum mentis perfectione roboratus, ueritatis claritate cognita, in terra figere tabernaculum conatur. Iusti itaque hic se construere neglegunt ubi peregrinos se et hospites nouerunt. Quia enim in propriis gaudere desiderant, esse in alieno felices recusant. Iniusti autem quanto longius ab aeternae patriae hereditate diuisi sunt, tanto in terra altius fundamenta cogitationis figunt. Hinc est quod ab ipso humanae conditionis exordio, in electa prole enoch septimus nascitur. Hinc est quod cain primum filium enoch uocat atque ex eius nomine ciuitatem quam condidit appellat. Enoch quippe dedicatio dicitur. Iniqui ergo se in primordiis dedicant quia in hac uita quae ante est, cordis radicem plantant ut hic ad uotum floreant, et a sequenti patria funditus arescant. Iustis uero enoch septimus oritur quia eorum uitae festa dedicatio in fine seruatur. Hinc est quod attestante paulo, abraham in casulis habitat, quia habentem fundamenta ciuitatem quam supernus artifex construit, exspectat. Hinc est quod iacob greges ouium sequens humiliter graditur, atque huic esau obuiam ueniens tumultu multiplicis comitatus eleuatur, quia nimirum et electi hi elationem non habent et in bonis carnis reprobi laeti tument. Hinc ad israel dominus dicit: si elegeris unum de populo terrae et constitueris principem super te, non faciet sibi equos et equites. Et tamen primus rex ab eodem populo electus, repente ut culmen potestatis attigit, tria milia sibimet equites elegit in elationem protinus prodiit, ad aedificationem percepti culminis erupit, quia foris restringere sub aequalitate non poterat quod intus animus super ceteros tumebat. Quasi munitum sibi diues ille tabernaculum construxerat qui dicebat: anima, habes multa bona reposita in annos multos; requiesce, comede et bibe, et epulare. Sed quia eius tabernaculum in ueritatis fundamento non subsistit, ilico audiunt: stulte, hac nocte repetunt animam tuam abs te; quae praeparasti, cuius erunt? Bene ergo dicitur: tabernaculum impiorum non subsistet, quia uitae fugientis amatores dum studiose se in praesentibus construunt, repente ad aeterna rapiuntur. LIBER 9 C. 9Peruersae mentes si semel ad studium contrarietatis eruperint, siue prauum, seu rectum quid a contradicentibus audiant, aduersis hoc responsionibus impugnant quia cum persona per contrarietatem displicet, nec recta quae protulerit placent. At contra bonorum corda quibus in odium non uenit persona, sed culpa, sic peruersa diiudicant ut recta quae dicuntur assumant. Discernendis quippe contradicentium sensibus aequissimi arbitri resident et sic male prolata respuunt, ut tamen approbent quae ex ueritate cognoscunt. Solet namque inter spinarum multitudinem, etiam de frugis semine spica succrescere. Cauta ergo manu operantis agendum est ut, dum spina tollitur, spica nutriatur, quatenus qui studet eradicare quod pungit, nouerit seruare quod reficit. Vnde et beatus iob quia baldad suhites recte per inquisitionem dixerat: numquid deus supplantat iudicium, aut omnipotens subuertit quod iustum est? Quia uera in hypocritas robusta que protulerat, bene haec et contra prauos generaliter prolata conspiciens, studium propriae defensionis calcat. Atque audita protinus approbat dicens: uere scio quod ita sit et quod non iustificatur homo compositus deo. Homo quippe deo suppositus iustitiam percipit, compositus amittit, quia quisquis se auctori bonorum comparat, bono se quod acceperat priuat. Qui enim accepta bona sibi arrogat, suis contra deum donis pugnat. Vnde ergo despectus erigitur, dignum est ut erectus inde destruatur. Sanctus autem uir quia omne uirtutis nostrae meritum esse uitium conspicit, si ab interno arbitro districte iudicetur, recte subiungit: si uoluerit contendere cum eo, non poterit respondere ei unum pro mille. In scriptura sacra millenarius numerus pro uniuersitate solet intellegi. Hinc etenim psalmista ait: uerbi quod mandauit in mille generationes; cum profecto constet quod ab ipso mundi exordio usque ad redemptoris aduentum, per euangelistam non amplius quam septuaginta et septem propagines numerentur. Quid ergo in millenario numero nisi ad proferendam nouam sobolem perfecta uniuersitas praescitae generationis exprimitur? Hinc et per ioannem dicitur: regnabunt cum eo mille annis, quia uidelicet regnum sanctae ecclesiae uniuersitatis perfectione solidatur. Qui uero monas multiplicata in denarium ducitur, denarius per semetipsum ductus in centenarium dilatatur qui rursus per denarium ductus in millenarium tenditur; cum ab uno incipimus, ut ad millenarium ueniamus, quid hoc loco unius appellatione, nisi bene uiuendi initium quid millenarii numeri amplitudine nisi eiusdem bonae uitae perfectio designatur? Cum deo autem contendere est non ei tribuere sed sibi gloriam suae uirtutis arrogare. Sed sanctus uir conspiciat quia et qui summa iam dona percepit si de acceptis extollitur, cuncta quae acceperat amittit et dicat: si uoluerit contendere cum eo, non poterit respondere ei unum pro mille. Qui enim cum auctore contendit, unum pro mille respondere non sufficit, quia qui de perfectione se erigit, habere se bene uiuendi nec initium ostendit. Vnum namque pro mille respondere non possumus quia cum de bonae uitae perfectione extollimur, hanc nos nec incohasse monstramus. Sed tunc de nostra infirmitate uerius concutimur, si quam sit immensa potentia iudicis, considerando pensamus. Vnde et subditur: sapiens corde est et fortis robore. Quid mirum si conditorem sapientium, sapientem dicimus, quem ipsam esse sapientiam scimus? Et quid mirum quod fortem esse memorat quem hanc ipsam esse fortitudinem nullus ignorat? Sed sanctus uir duobus uerbis in laude auctoris prolatis, aliquid nobis intimat, unde nos ad cognitionem nostram trepidos reducat. Sapiens quippe deus dicitur quia occulta nostra subtiliter agnoscit, et esse fortis adiungitur quia ualenter cognita percutit. Nec falli ergo a nobis quia sapiens, nec uitari quia fortis est, ualet. Nunc ut sapiens omnia inuisibilis aspicit, tunc ut fortis sine ullo obstaculo quos reprobat punit. Qui hoc quoque hic forti sapientia ordinat, ut humana mens cum contra auctorem se eleuat, ipsa se sua elatione confundat unde et subditur: quis restitit ei et pacem habuit? Qui enim cuncta mirabiliter creat, ipse ut creata sibimet conueniant ordinat. In quo ergo conditori resistitur, pacis conuentio dissipatur quia ordinata esse nequeunt, quae superni moderaminis dispositionem perdunt. Quae enim subiecta deo in tranquillitate persisterent, ipsa se sibimet dimissa confundunt; quia in se pacem non inueniunt, cui uenienti desuper in auctore contradicunt. Sic summus ille angelicus spiritus, qui subiectus deo in culmine stare potuisset, semetipsum repulsus patitur, quia per naturae suae inquietudinem foras uagatur. Sic primus humani generis parens qui auctoris praecepto restitit, carnis protinus contumeliam sensit; et qui subesse conditori per oboedientiam noluit, sub semetipso prostratus et pacem corporis amisit. Bene ergo dicitur: quis restitit ei et pacem habuit? Quia peruersa mens unde se contra auctorem erigit, inde se in semetipsa confundit. Resistere autem deo dicimur cum repugnare eius dispositionibus conamur. Neque enim nostra infirmitas incommutabili eius sententiae obuiat, sed tamen quod explere non ualet temptat. Nam saepe humana infirmitas occulte uim dispositionis agnoscit et tamen hanc si mutare ualeat appetit. Contraire satagit, sed ipso se gladio contradictionis frangit. Ordini interno renititur, sed suis uicta conatibus ligatur. Habere ergo pacem resistens non potest quia dum superbiam confusio sequitur, quod stulte per culpam geritur, hoc in agentis poenam mirabiliter ordinatur. Sed uir sanctus, uirtute prophetici spiritus plenus, cum confusionem generaliter humanae superbiae conspicit, ad speciale malum protinus plebis israeliticae oculos mentis tendit; et quae poena elatos omnes maneat, ex unius gentis interitu ostendit. Nam repente subiungit dicens: qui transtulit montes; et nescierunt hi quos subuertit in furore suo. In scriptura sacra saepe montium nomine praedicantium altitudo signatur de quibus per psalmistam dicitur: suscipiant montes pacem populo tuo. Electi quippe praedicatores aeternae patriae non immerito montes uocantur, quia per uitae suae celsitudinem ima terrarum deserunt, et caelo propinqui fiunt. Sed montes ueritas transtulit, cum praedicatores sanctos a iudaeae obduratione subtraxit. Vnde recte etiam per psalmistam dicitur: transferentur montes in cor maris. In corde enim maris montes translati sunt cum praedicantes apostoli a iudaeae perfidia repulsi, ad intellectum gentilium uenerunt. Vnde ipsi quoque in suis actibus dicunt: uobis oportebat primum loqui uerbum dei; sed quia repellitis illud et indignos uos iudicastis aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. Sed hanc eamdem translationem montium hi ipsi nescierunt qui in domini furore subuersi sunt, quia cum de suis finibus hebraei apostolos pellerent, lucrum se fecisse arbitrati sunt quod praedicationis lumen amiserunt. Exigentibus quippe meritis, iusta animaduersione percussi, tanto intellegentiae errore caecati sunt, ut quod lucem perderent, hoc esse gaudium putarent. Sed repulsis apostolis per romanum protinus principem titum iudaea destruitur, atque in cunctis gentibus sparsa dissipatur. Vnde et translatis montibus recte subiungitur: qui commouet terram de loco suo et columnae eius concutientur. De loco quippe suo terra commota est, cum plebs israelitica, de iudaeae finibus euulsa, nimirum colla gentibus subdidit quia subdi auctori recusauit. Quae scilicet terra columnas habuit, quia in sacerdotes et principes, legis doctores atque pharisaeos, ruitura eius pertinaciae structura surrexit. In ipsis namque litterae aedificium tenuit et tranquillitatis suae tempore, sacrificiorum carnalium quasi superimpositae fabricae onera portauit. Sed translatis montibus, columnae concussae sunt quia subductis a iudaea apostolis, nec ipsi uiuere in illa permissi sunt, qui ab illa uitae praedicatores expulerunt. Dignum quippe erat ut terrenam patriam subacti perderent, cuius amore nequaquam ueriti sunt caelestis patriae milites impugnare. Sed expulsis sanctis doctoribus, iudaea funditus torpuit et iusto iudicantis examine in erroris sui tenebras mentis oculos clausit. Vnde et adhuc subditur: qui praecipit soli et non oritur; et stellas claudit quasi sub signaculo. Aliquando namque in sacro eloquio solis nomine, praedicatorum claritas designatur; sicut per ioannem dicitur: factus est sol ut saccus cilicinus. In extremo quippe tempore sol quasi cilicinus saccus ostenditur quia fulgens uita praedicantium, ante reproborum oculos aspera et despecta monstratur. Qui stellarum quoque claritate figurantur, qui dum recta peccatoribus praedicant, tenebras nostrae noctis illustrant. Vnde et subtractis praedicatoribus, per prophetam dicitur: prohibitae sunt stellae pluuiarum. Quia uero sol per diem fulget, stellae obscuritatem noctis irradiant; et plerumque in sacro eloquio diei appellatione aeterna patria, noctis autem nomine praesens uita signatur. Praedicatores sancti et sol nostris oculis fiunt cum contemplationem nobis uerae lucis aperiunt, et uelut stellae in tenebris lucent cum per actiuam uitam profuturi nostris necessitatibus terrena disponunt. Quasi in die ut sol coruscant cum ad contemplandam internae claritatis patriam mentis nostrae aciem subleuant. Et quasi stellae in nocte resplendent quia et cum terrena agunt offensurum iamiamque nostri operis pedem exemplo suae rectitudinis dirigunt. Sed quia expulsis praedicatoribus non fuit qui plebi iudaicae in perfidiae suae nocte remanenti uel claritatem contemplationis ostenderet, uel actiuae uitae lumen aperiret. Veritas quippe quae hanc repulsa deseruit, subtracto praedicationis lumine, merito suae prauitatis excaecauit. Recte dicitur: qui praecipit soli et non oritur; et stellas claudit quasi sub signaculo. Oriri quippe ei solem noluit a qua praedicantium animum diuertit. Et quasi sub signaculo stellas clausit qui dum praedicatores suos per silentium intra semetipsos retinuit, caecis iniquorum sensibus caeleste lumen abscondit. Pensandum uero est quia idcirco aliquid sub sigillo claudimus ut hoc cum tempus congruit ad medium proferamus. Et sacro eloquio attestante didicimus quod iudaea quae nunc deseritur, ad sinum fidei in fine colligatur. Hinc namque per isaiam dicitur: si fuerit numerus filiorum israel quasi arena maris, reliquiae saluae fient. Hinc paulus ait: donec plenitudo gentium introiret, et sic omnis israel saluus fieret. Qui igitur praedicatores suos nunc iudaeae oculis subtrahit, sed postmodum ostendit, quasi sub signaculo stellas clausit ut, absconsis prius, et post coruscantibus, astrorum spiritalium radiis, noctem suae perfidiae et nunc repulsa non uideat et tunc illuminata deprehendat. Hinc est quod duo illi eximii praedicatores dilata morte subtracti sunt ut ad praedicationis usum in fine reuocentur. De quibus per ioannem dicitur: hi sunt duae oliuae, et duo candelabra in conspectu domini terrae stantes. Quorum unum in euangelio per semetipsam ueritas pollicetur dicens: elias uenturus est et restituet omnia. Quasi ergo sub signaculo stellae clausae sunt, qui et nunc occultantur ne appareant et post ut prodesse ualeant, apparebunt. Sed tamen plebs israelitica quae ubertim in fine colligetur, in ipsis sanctae ecclesiae exordiis crudeliter obduratur. Nam praedicatores ueritatis renuit, uerba adiutorii spreuit. Quod tamen mira auctoris dispensatione agitur, ut nimirum praedicantium gloria quae recepta in uno populo latere poterat, in cunctis gentibus repulsa dilatetur. Vnde et apte mox subditur: qui extendit caelos solus. Quid namque caelorum nomine nisi haec eadem caelestis praedicantium uita signatur? De quibus per psalmistam dicitur: caeli enarrant gloriam dei. Ipsi igitur caeli, ipsi sol esse memorantur; caeli scilicet quia intercedendo protegunt; sol autem quia praedicando uim luminis ostendunt. Commota igitur terra, caeli extensi sunt; quia cum iudaea ad uim persecutionis infremuit, apostolorum uitam dominus in cunctarum gentium cognitione dilatauit. Et illa per iudicium in mundum captiua dispergitur, isti ubique per gratiam in honore tenduntur. Angusti quippe caeli fuerant, cum una plebs tot egregios praedicatores tenebat. Quis enim gentilium petrum nosset si in solius israelitici populi praedicatione remaneret? Quis pauli uirtutes agnosceret nisi hunc iudaea ad nostram notitiam persequendo transmisisset? Ecce iam qui flagris et contumeliis ab israelitica plebe repulsi sunt per mundi fines honorantur. Solus ergo dominus caelos tetendit qui secreti mira dispensatione consilii praedicatores suos unde permisit in una gente opprimi, fecit in mundi cardines inde dilatari. Sed neque ipsa haec praesenti dedita mundo gentilitas cum culpas eius apostolorum lingua corripuit, uerba uitae libenter accepit. Nam protinus in elationem contradictionis intumuit atque ad crudelitatem se persecutionis excitauit. Sed quae praedicationis uerbis contraire nititur, signorum citius admiratione temperatur. Vnde apte quoque in auctoris laudem subiungitur: et graditur super fluctus maris. Quid enim maris nomine nisi in bonorum nece saeuiens mundi huius amaritudo signatur? De quo et per psalmistam dicitur: congregans quasi in utre aquas maris. Aquas etenim maris quasi in utre dominus congregat cum miro moderamine cuncta disponens, in suis clausas cordibus carnalium minas frenat. Super fluctus ergo maris dominus graditur, quia cum se procellae persecutionis erigunt, miraculorum eius obstupefactione franguntur. Qui enim tumores humanae uesaniae mitigat quasi erectas in cumulo undas calcat. Nam cum morem suum gentilitas destrui nouae conuersationis praedicatione conspiceret; cum mundi huius diuites elationi suae contraire facta pauperum; cum sapientes saeculi aduersari sibi imperitorum uerba pensarent, in persecutionis protinus tempestate tumuerunt. Sed qui uerborum aduersitate commoti, ad persecutionis procellas insiliunt, signorum ut diximus, admiratione temperantur. Tot ergo in his fluctibus dominus gressus posuit quot superbis persecutoribus miracula ostendit. Vnde bene rursum per psalmistam dicitur: mirabiles elationes maris, mirabilis in excelsis dominus; quia contra electorum uitam ad persecutionis undas mundus se mirabiliter extulit, sed has supernorum conditor subleuata uirtute praedicantium mirabilius strauit; ministros etenim suos plus ostendit posse per miracula quam potestates terrenae tumuerunt per iram. Quod bene etiam per ieremiam dominus exteriora narrans, interiora denuntians, dicit: posui arenam terminum mari, praeceptum sempiternum quod non praeteribit; et commouebuntur et non poterunt; et intumescent fluctus eius et non transibunt illum. Arenam quippe dominus mari terminum posuit quia ad frangendam mundi gloriam abiectos et pauperes elegit. Cuius nimirum maris fluctus intumescunt, cum potestates saeculi ad commotionem persecutionis exsiliunt. Sed transire arenam nequeunt quia despectorum miraculis et humilitate franguntur. Sed dum mare saeuit, dum per insaniae suae fluctus erigitur, quia tamen uirtutis intimae ostensione calcatur, sancta ecclesia proficit atque ad statum sui ordinis per temporum incrementa consurgit. Vnde et apte mox subditur: qui facit arcturum, et orionas, et hyadas, et interiora austri. Nequaquam sermo ueritatis uanas hesiodi, arati et callimachi fabulas sequitur, ut arcturum nominans, extremam stellarum septem caudam ursae suspicetur, et quasi orion gladium teneat amator insanus. Haec quippe astrorum nomina a cultoribus sapientiae carnalis inuenta sunt; sed scriptura sacra idcirco eisdem uocabulis utitur ut res quas insinuare appetit notitia usitatae appellationis exprimantur. Nam si astra quae uellet per ignota nobis nomina diceret, homo pro quo haec eadem scriptura facta est, nesciret procul dubio quid audiret. Sic igitur in sacro eloquio sapientes dei sermonem trahunt a sapientibus saeculi, sicut in eo pro utilitate hominis uocem in se humanae passionis ipse conditor hominum sumit deus ut uidelicet dicat: paenitet me fecisse hominem super terram; cum profecto constet quia is qui cuncta prius quam ueniant conspicit, nequaquam postquam aliquid fecerit paenitendo resipiscat. Quid ergo mirum si spiritales uiri utuntur uerbis carnalium, quando ipse ineffabilis et creator omnium spiritus, ut ad intellectum suum carnem pertrahat, in se ipso carnis sermonem format? In scriptura igitur sacra dum nota astrorum nomina audimus de quibus astris sermo moueatur agnoscimus. Cum uero quae narrentur astra perpendimus, restat ut ex eorum motibus ad spiritalis intellegentiae arcana surgamus. Neque enim iuxta litteram mirum aliquid dicitur quod deus arcturum, orionas et hyadas fecit, de quo nimirum constat quia omnino in mundo nihil sit quod ipse non fecerit. Sed sanctus uir haec fecisse dominum dicit: per quae signari proprie ea quae spiritaliter geruntur intellegit. Quid namque arcturi nomine qui, in caeli axe constitutus, septem stellarum radiis fulget, nisi ecclesia uniuersalis exprimitur quae in ioannis apocalypsi per septem ecclesias septem que candelabra figuratur? Quae dum dona in se septiformis gratiae spiritus continet, claritate summae uirtutis irradians quasi ab axe ueritatis lucet. Pensandum quoque est quod arcturus semper uersatur et numquam mergitur, quia sancta ecclesia persecutiones iniquorum sine cessatione tolerat, sed tamen usque ad mundi terminum sine defectu perdurat. Saepe namque eam reprobi quia usque ad internecionem persecuti sunt, quasi hanc se funditus exstinxisse crediderunt; sed eo multiplicius ad statum sui prouectus rediit quo inter manus persequentium moriendo laborauit. Arcturus ergo dum uersatur erigitur quia tunc sancta ecclesia ualentius in ueritate reficitur, cum ardentius pro ueritate fatigatur. Vnde apte quoque post arcturum protinus orionas subdit. Oriones quippe in ipso pondere temporis hiemalis oriuntur, suo que ortu tempestates excitant et maria terras que perturbant. Quid igitur post arcturum per orionas nisi martyres designantur? Qui dum sancta ecclesia ad statum praedicationis erigitur, pondus persequentium molestias que passuri, ad caeli faciem quasi in hieme uenerunt. His etenim natis, mare terra que turbata est quia dum gentilitas mores suos destrui apparente illorum fortitudine, doluit; in eorum nece non solum iracundos ac turbidos, sed etiam placidos erexit. Ex orionibus itaque hiems inhorruit quia, clarescente sanctorum constantia, frigida mens infidelium ad tempestatem se persecutionis excitauit. Orionas ergo caelum edidit cum sancta ecclesia martyres misit. Qui dum loqui recta rudibus ausi sunt, omnes pondus ex frigoris aduersitate pertulerunt. Bene autem protinus hyadas subdit quae iuuenescente uerno ad caeli faciem prodeunt, et cum sol iam caloris sui uires exerit ostenduntur. Illius quippe signi initiis inhaerent quod sapientes saeculi taurum uocant, ex quo augeri sol incipit atque ad extendenda diei spatia feruentior exsurgit. Qui itaque post orionas hyadum nomine nisi doctores sanctae ecclesiae designantur? Qui subductis martyribus, eo iam tempore ad mundi notitiam uenerunt quo fides clarius elucet et repressa infidelitatis hieme, altius per corda fidelium sol ueritatis calet. Qui remota tempestate persecutionis, expletis noctibus longis infidelitatis, tunc sanctae ecclesiae orti sunt, cum ei iam per credulitatis uernum lucidior annus aperitur. Nec immerito doctores sancti hyadum nuncupatione signantur. Graeco quippe eloquio huetos~g pluuia uocatur, et hyades nomen a pluuiis acceperunt quia ortae procul dubio imbres ferunt. Bene ergo hyadum appellatione expressi sunt qui, ad statum uniuersalis ecclesiae quasi in caeli faciem deducti, super arentem terram humani pectoris sanctae praedicationis imbres fuderunt. Si enim praedicationis sermo pluuia non esset, moyses minime dixisset: exspectetur sicut pluuia eloquium meum; nequaquam per isaiam ueritas diceret: mandabo nubibus ne pluant super eam imbrem; atque hoc, quod paulo ante protulimus: quamobrem prohibitae sunt stellae pluuiarum. Dum ergo hyades cum pluuiis ueniunt, ad caeli spatia altiora sol dicitur quia, apparente doctorum scientia, dum mens nostra imbre praedicationis infunditur, fidei calor augetur. Et perfusa terra ad fructum proficit cum lumen aetheris ignescit, quia uberius frugem boni operis reddimus, dum per sacrae eruditionis flammam in corde clarius ardemus. Dum que per eos diebus singulis magis magis que scientia caelestis ostenditur, quasi interni nobis luminis uernum tempus aperitur, ut nouus sol nostris mentibus rutilet et eorum uerbis nobis cognitus, se ipso cotidie clarior micet. Vrgente etenim mundi fine, superna scientia proficit et largius cum tempore excrescit. Hinc namque per danielem dicitur: pertransibunt plurimi et multiplex erit scientia. Hinc ioanni in priori parte reuelationis angelus dicit: signa quae locuta sunt septem tonitrua. Cui tamen in eiusdem reuelationis termino praecipit dicens: ne signaueris uerba prophetiae libri huius. Pars quippe reuelationis anterior signari praecipitur, terminus prohibetur, quia quicquid in sanctae ecclesiae initiis latuit, finis cotidie ostendit. Nonnulli uero a graeca littera quae u~g dicitur hyadas nuncupatas arbitrantur. Quod si ita est, significationi quam diximus contrarium non est. Doctores enim his stellis non inconuenienter expressi sunt quae a litteris nomen trahunt. Sed quamuis hyades ab eiusdem litterae uisione non discrepent, certum tamen est quia huetos~g imber dicitur, et ortae pluuias apportant. Vir igitur sanctus redemptionis nostrae ordinem contemplatus admiretur, atque admirans exclamet dicens: qui extendit caelos solus et graditur super fluctus maris; qui facit arcturum, et orionas, et hyadas. Extensis etenim caelis, dominus formauit arcturum quia, in honorem deductis apostolis, in caelesti conuersatione fundauit ecclesiam. Formato quoque arcturo, fecit orionas quia, roborata fide uniuersalis ecclesiae, contra procellas mundi edidit martyres. Editis quoque orionibus, protulit hyadas quia, conualescentibus contra aduersa martyribus, ad infundendam ariditatem humanorum cordium doctrinam contulit magistrorum. Isti itaque sunt astrorum spiritalium ordines qui, dum summis uirtutibus eminent, semper ex supernis lucent. Sed post ista quid restat nisi ut sancta ecclesia, laboris sui fructum recipiens, ad uidenda supernae patriae intima perueniat? Vnde et apte quia dixit: qui facit arcturum, et orionas, et hyadas, protinus addidit: et interiora austri. Quid namque in hoc loco austri nomine nisi feruor sancti spiritus designatur? Quo dum repletus quisque fuerit ad amorem patriae spiritalis ignescit. Vnde et sponsi uoce in canticorum canticis dicitur: surge aquilo, et ueni auster, perfla hortum meum et fluant aromata illius. Austro quippe ueniente, aquilo surgens recedit, cum aduentu sancti spiritus expulsus antiquus hostis qui in torpore mentem constrinxerat, deserit. Atque hortum sponsi auster perflat, ut aromata defluant quia nimirum dum sanctam ecclesiam donorum suorum uirtutibus spiritus ueritatis impleuerit, ab ea longe late que odores boni operis spargit. Interiora ergo austri sunt occulti illi angelorum ordines et secretissimi patriae caelestis sinus quos implet calor sancti spiritus. Illuc quippe sanctorum animae et nunc corporibus exutae et post corporibus restitutae perueniunt, et quasi astra in abditis occultantur. Ibi per diem quasi in meridiano tempore, ardentius solis ignis accenditur, quia conditoris claritas, mortalitatis nostrae iam pressa caligine, manifestius uidetur. Et uelut sphaerae radius ad spatia altiora se eleuat quia de semetipsa nos ueritas subtilius illustrat. Ibi lumen intimae contemplationis sine interueniente cernitur umbra mutabilitatis; ibi calor summi luminis sine ulla obscuritate corporis; ibi inuisibiles angelorum chori quasi astra in abditis micant quae eo nunc ab hominibus uideri nequeunt, quo flamma ueri luminis altius perfunduntur. Valde itaque mirum est quod missis apostolis, dominus caelos tetendit; quod temperatis persecutionum tumoribus, maris fluctus gradiens repressit; quod solidata ecclesia, arcturum statuit; quod roboratis contra aduersa martyribus, orionas misit; quod repletis in tranquillitate doctoribus, hyadas praebuit; sed post haec ualde est admirabile quod sinum nobis caelestis patriae quasi interiora austri praeparauit. Pulchrum est omne hoc quod quasi in caeli facie de diuina dispensatione cernitur, sed longe illud et incomparabiliter pulchrius ad quod inuisibiliter peruenitur. Vnde bene iterum sponsus in sponsae suae laudibus dicit: quam pulchra es, amica mea, quam pulchra. Oculi tui columbarum, absque eo quod intrinsecus latet. Pulchram narrat et pulchram replicat, quia alia ei est pulchritudo morum in qua nunc cernitur, atque alia pulchritudo praemiorum in qua tunc per conditoris sui speciem subleuabitur. Cuius uidelicet membra omnes electi quia ad cuncta simpliciter incedunt, eius oculi columbarum uocantur qui magna luce irradiant, quia et signorum miraculis coruscant. Sed quantum est omne hoc miraculum quod uideri potest? Illud de internis miraculum est mirabilius quod uideri nunc non potest. De quo illic apte subditur: absque eo quod intrinsecus latet. Magna quippe est gloria aperti operis sed longe incomparabilis occultae remunerationis. Quod ergo per beatum iob astrorum nomine, hoc salomonis uocibus oculorum appellatione signatur. Et quod per salomonem dicitur: absque eo quod intrinsecus latet, hoc nobis beatus iob intimat cum austri interiora commendat. Sed ecce uir sanctus exteriora mirans, interiora considerans, aperta narrans, occulta penetrans omne quod interius exterius que agitur dicere conatur; sed opera summae magnitudinis quando explicet lingua carnis? Vnde apte mox haec eadem opera melius deficiendo comprehendit dicens: qui facit magna, et inscrutabilia, et mirabilia quorum non est numerus. Diuinae fortitudinis facta tunc uerius explemus, cum haec nos explere non posse cognoscimus; tunc facundius loquimur cum ab his obstupescendo reticemus. Ad narranda quippe dei opera habet defectus noster, quam sufficienter exserat linguam suam, ut quae comprehendere idonee non ualet, haec idonee mutus laudet. Vnde bene per psalmistam dicitur: laudate eum in potentatibus eius, laudate eum secundum multitudinem magnitudinis eius. Ille quippe deum secundum multitudinem magnitudinis laudat qui se succumbere in eius laudis expletione considerat. Dicat ergo: qui facit magna et inscrutabilia, et mirabilia, quorum non est numerus, uidelicet magna uirtute, inscrutabilia ratione, innumerabilia multiplicitate. Diuina ergo opera quae explere dicendo non potuit, facundius deficiendo definiuit. Sed in consideratione rerum cur longe extra nos ducimur, qui hoc ipsum quoque quod erga nos agitur ignoramus? Vnde et apte subiungitur: si uenerit ad me non uidebo eum; et si abierit non intellegam. Seclusum quippe ab internis gaudiis genus humanum, exigente culpa, mentis oculos perdidit, et quo meritorum suorum passibus graditur nescit. Saepe enim donum est gratiae quod iram deputat; et saepe diuinae districtionis ira est quod gratiam putat. Nam plerumque gratiam aestimat dona uirtutum, et tamen eisdem donis elatus corruit. Plerumque uelut iram metuit aduersa temptationum; et tamen, eisdem temptationibus pressus ad uirtutum custodiam cautior exsurgit. Quis enim deo se propinquare non aestimet cum supernis excrescere se muneribus agnoscit, cum uel prophetiae donum, uel doctrinae magisterium percipit, uel ad exercendam curationum gratiam conualescit? Et tamen saepe mens, dum de uirtutis suae securitate resoluitur, insidiante aduersario, inopinatae culpae telo perforatur; et inde a deo in aeternum longe fit, unde ei ad tempus sine cautelae custodia propinquauit. Et quis se derelictum iam gratia diuina non deputet cum post experimentum munditiae lacessiri se carnis temptationibus uidet, inhonesta ad animum congeri, et ante cogitationis oculos nonnulla improba et immunda uersari? Et tamen cum fatigant ista nec superant, nequaquam per pollutionem trucidant, sed per humilitatem seruant, ut infirmum se animus in temptatione deprehendens, totum se ad diuinitatis adiutorium conferat, et sui fiduciam funditus amittat. Sic que fit ut inde altius deo inhaereat, unde se a deo profundius cecidisse suspirabat. Accessus igitur recessus que dei a mente nostra minime cognoscitur, quousque rerum alternantium finis ignoratur; quia et de temptatione incertum est utrum probet an trucidet et de donis nequaquam deprehenditur utrum hic desertos remunerent, an in uia nutriant, ut ad patriam perducant. Homo ergo ab internis gaudiis semel expulsus clausas contra se ianuas secreti spiritalis aspiciat atque ad semetipsum foras proiectus in carnem gemat et caecitatis suae damna considerans dicat: si uenerit ad me non uidebo eum; et si abierit non intellegam. Ac si aperte deploret dicens: postquam semel sponte oculos perdidi, quoniam quaesitae noctis caecitatem patior, nec ortum iam, nec occasum solis agnosco. Et tamen homo qui infirmitatis poena premitur et caecitatis suae caligine grauatur ad supernae lucis iudicium properat, ut suorum actuum rationem reddat. Vnde et mox subditur: si repente interroget, quis respondebit ei? Repente deus interrogat cum nos ad districtionem sui examinis inopinatos uocat. Sed interrogationi illius respondere homo non sufficit, quia si remota tunc pietate discutitur, in illo examine etiam iustorum uita succumbit. Vel certe interrogat cum duris nos percussionibus pulsat, ut cum mens nostra magna de se in tranquillitate aestimat, semetipsam ueraciter qualis sit in perturbatione deprehendat. Et plerumque quoniam percutitur gemit sed respondere non sufficit, quia et ipsa ei percussionis suae aduersitas displicet; sed tamen semetipsum homo considerans tacet, et diuina iudicia discutere metuit, quia esse se puluerem agnoscit. Vnde et per paulum dicitur: o homo, tu quis es qui respondeas deo? Respondere deo non posse conuincitur qui homo nominatur, quia per hoc quod de humo sumptus est, iudicia superna discutere dignus non est. Vnde hic quoque apte subiungitur: uel quis dicere ei potest, cur ita facis? Auctoris facta semper indiscussa ueneranda sunt quia iniusta esse nequaquam possunt. Rationem quippe de occulto eius consilio quaerere nihil est aliud quam contra eius consilium superbire. Cum ergo factorum causa non deprehenditur, restat ut sub factis illius cum humilitate taceatur, quia nequaquam sufficit sensus carnis ut secreta penetret maiestatis. Qui ergo in factis dei rationem non uidet infirmitatem suam considerans, cur non uideat rationem uidet. Vnde et per paulum quoque subsequenter adiungitur: numquid dicit figmentum ei qui se finxit: quare me fecisti sic? Quo enim se cernit figmentum diuini operis, eo semetipsum redarguit ne contra manum resultet operantis, quia qui benigne quod non erat fecit, quod est, iniuste non deserit. Ad semetipsam ergo in percussione mens redeat et quod apprehendere non ualet, non requirat, ne si diuinae irae causa discutitur, amplius discussa prouocetur. Et quam placare humilitas poterat, inexstinguibiliter superbia accendat. Vnde apte quoque de hac eadem ira protinus subditur: deus cuius resistere irae nemo potest, et sub quo curuantur qui portant orbem. Mirum ualde quod irae dei nullum posse resistere dicitur, cum multos indignationis supernae animaduersionis obuiasse eloquia diuina testantur. An non irae dei moyses restitit qui, pro cadente populo erectus, ipsum supernae percussionis impetum mortis suae oblatione restrinxit dicens: dimitte illis hanc noxam; alioquin dele me de libro tuo quem scripsisti? An non irae dei aaron restitit cum inter uiuentes ac mortuos thuribulum sumpsit, atque animaduersionis ignem incensi fumo temperauit? An non phinees irae dei restitit qui, luxuriantes cum alienigenis in ipso coitu trucidans, zelum suum diuinae indignationi obtulit et furorem gladio placauit? An non dauid irae dei restitit qui, angelo ferienti se offerens, placationis gratiam et ante tempus propositum exegit? An non elias irae dei restitit, qui longo iam tempore terra arente, subductas de caelo pluuias uerbo reuocauit? Quomodo igitur diuinae irae nullum posse resistere dicitur, cum multos saepe restitisse exemplis exsistentibus demonstratur? Sed si subtiliter et haec beati iob eloquia, et illorum facta pensamus, et uerum cognoscimus quia diuinae irae non resistitur, et uerum quia multi saepe restiterunt. Omnes enim sancti qui irae dei obuiant ab ipso accipiunt ut contra impetum percussionis eius opponantur; atque, ut ita dixerim, cum ipso se erigunt contra ipsum; eos que diuina uis sibi opponit se cum, quia in eo quod aduersum se saeuientis iram foris obtinent, intus eos gratia irascentis fouet; et famulantes interius leuat quos quasi aduersantes exterius tolerat. Portat ergo contradictionem deprecantium quam aspirat; et uelut nolenti imponitur, quod ab ipso ut fiat imperatur. Moysi etenim dicit: dimitte me ut irascatur furor meus contra eos, et deleam eos; faciam que te in gentem magnam. Quid est seruo dicere: dimitte me, nisi deprecandi ausum praebere? Ac si aperte diceretur: pensa quantum apud me ualeas, et cognosce quia obtinere poteris quicquid pro populo exoras. Quod quia hac mente agitur, statim uenia subiuncta testatur. Cum uero superna indignatio sese, ut ita dixerim, medullitus mouet, hanc oppositio humana non retinet; nec se utiliter cuiuslibet deprecatio obicit, cum semel deus aliquid ab intimis irascendo disponit. Hinc est enim quod moyses qui reatum totius plebis apud dominum suis precibus tersit, dum que se obicem obtulit, diuinae iracundiae uim placauit ad petram horeb ueniens; et pro aquae exhibitione diffidens, repromissionis terram ingredi domino irascente, non potuit. Et saepe hac de re affligitur, saepe desiderio se excitante turbatur, et dispositae ultionis iracundiam repellere a semetipso non ualuit qui hanc, uolente domino, et a populo amouit. Hinc dauid quia prostrata plebe postmodum angeli gladium prece compescuit, prius plorans et eiulans, nudis pedibus filium fugit; et quousque perpetrati facinoris ultionem ad plenum reciperet, iram dei nequaquam ualuit pro semetipso temperare. Hinc elias, ut sicut homo parum aliquid quasi de diuina animaduersione sentiret, qui uerbo caelos aperuit, ante indignationem mulieris territus per desertum fugit. Et pro semetipso infirmatur in formidine qui furorem dei placat aliis per interuentionem. Irae igitur dei et resisti ualet quando ipse qui irascitur opitulatur; et resisti omnino non ualet quando se et ad ulciscendum excitat, et ipse precem quae ei funditur non aspirat. Hinc ad ieremiam dicitur: tu ergo noli orare pro populo hoc, et ne assumas pro eis laudem et orationem, quia non exaudiam in tempore clamoris eorum ad me. Et rursum: si steterit moyses et samuel coram me, non est anima mea ad populum istum. Qua in re quaeri utiliter potest cur, relictis tot antiquioribus patribus, ad effundendam precem moyses et samuel tantummodo praestantius elegantius que nominantur? Quod tamen facile agnoscimus, si eius quae diligere et inimicos praecipitur caritatis merita pensamus. Conditoris namque auribus illa maxime oratio commendatur quae pro inimicis quoque intercedere nititur. Vnde et per semetipsam ueritas dicit: orate pro persequentibus et calumniantibus uos. Et rursum: cum stabitis ad orandum, dimittite si quid habetis aduersus alterum. Cum uero patrum priorum facta sacro eloquio describente reuoluimus, moysen et samuelem exorasse pro aduersantibus inuenimus. Vnus quippe eorum saeuientis populi persecutionem fugit et tamen pro uita sui persecutoris interuenit; alter ex principatu populi deiectus, ipsis suis aduersariis dicit: absit a me hoc peccatum in domino, quo minus cessem orare pro uobis. Quid est ergo in difficultate deprecandi moysen et samuelem deducere, nisi apertius indicare quia eius irae neque illi si astarent obsisterent, qui idcirco pro amicis interuenire citius possent; quia apud hunc intercedere et pro inimicis solerent? Hinc ad eamdem iudaeam dicitur: plaga inimici percussi te, castigatione crudeli. Et rursum: quid clamas super contritione tua? Insanabilis est dolor tuus. Vir igitur sanctus aspiciat quia nullius interuentu diuina ira restringitur cum implacabiliter excitatur, et dicat: deus cuius resistere irae nemo potest. Quod bene et ad specialem intellectum ducimus, si eiusdem plebis israeliticae damna pensamus, quam redemptor per dispensationis suae mysterium ostensus superbientem deseruit, atque ad cognitionis suae gratiam gentes uocauit. Vnde et apte mox subditur: sub quo curuantur qui portant orbem. Ipsi etenim orbem portant qui curas praesentis saeculi tolerant. Tantorum quippe pondera unusquisque sustinere compellitur, quantis in hoc mundo principatur. Vnde et terrae princeps non incongrue graeco eloquio basileus~g dicitur. laos~g enim populus interpretatur; basileus~g igitur basis~g laou~g uocatur, quod latina uidelicet lingua basis populi dicitur, quia uidelicet ipse super se populum sustinet, qui motus illius potestatis pondere fixus regit. Quo enim subiectorum suorum onera tolerat, eo quasi superpositam basis columnam portat. Beatus igitur iob uirtute prophetici spiritus plenus, aspiciat quod iudaea deseritur, atque ad diuinitatis cultum gentium principes inclinantur; et dicat: deus cuius resistere irae nemo potest, sub quo curuantur qui portant orbem. Ac si aperte fateatur dicens: et subiectos quondam districte deseris, et erectas potestates gentium misericorditer flectis. Quamuis per hoc dicitur: sub quo curuantur qui portant orbem, possunt et angelicae uirtutes intellegi. Ipsae etenim orbem portant, quae regendi mundi curas administrant paulo attestante, qui ait: nonne omnes sunt administratorii spiritus, in ministerium missi propter eos qui hereditatem capiunt salutis? Ait ergo: deus cuius resistere irae nemo potest, sub quo curuantur qui portant orbem. Ac si humilitatem omnis creaturae conspiciat et tremefactus dicat: quis infirmorum hominum tuis nutibus obuiat cuius se formidini et uirtutes angelicae inclinant? Vel certe, quoniam cum curuamur, superiora non cernimus: erecti essent illi subtilissimi spiritus, si plene potentiam eius maiestatis attingerent. Sed qui orbem portant sub deo curui sunt, quia diuinitatis eius celsitudinem quamuis subleuatae uideant, nec uirtutes tamen angelicae comprehendunt. Quam uir iustus prae infirmitate non penetrans, sed hanc utcumque ex subiectis summorum spirituum ministeriis pensans, ad considerationem se propriam sollicita humilitate recolligit, sibi que coram se prae potestate supernae magnitudinis uilescit dicens: quantus ergo ego sum, ut respondeam ei et loquar uerbis meis cum eo? Ac si aperte dicat: si creatura illa hunc considerare non sufficit quae carne non premitur, qua mente de eius ego iudiciis disputo, qui pondere corruptionis angustor? Sicut autem saepe ad nos uerba dei sunt iudicia illius quae nostrorum actuum sententiam loquuntur, ita uerba nostra ad deum sunt opera quae exhibemus. Sed cum deo loqui uerbis suis homo non ualet, quia apud subtile eius iudicium nullam de suis actibus fiduciam tenet. Vnde et apte subditur: qui etiamsi habuero quippiam iustum, non respondebo, sed meum iudicem deprecabor. Vt enim saepe diximus, omnis humana iustitia iniustitia esse conuincitur, si districte iudicetur. Prece ergo post iustitiam indiget, ut quae succumbere discussa poterat, ex sola iudicis pietate conualescat. Quae cum plene a perfectioribus habetur, haberi de illa quippiam dicitur, quia mens humana et comprehensa uix peragit, et ualde extrema sunt quae comprehendit. Dicat ergo: qui si habuero quippiam iustum, non respondebo, sed meum iudicem deprecabor. Velut si apertius fateatur dicens: et si ad opus uirtutis excreuero, ad uitam non ex meritis, sed ex uenia conualesco. Preci itaque innitendum est, cum recta agimus, ut omne quod iuste uiuimus, ex humilitate condiamus. Sed plerumque ipsa nostra deprecatio tam multis temptationibus quatitur ut paene a conspectu iudicis repulsa uideatur. Et saepe hanc creator misericors percipit; sed quia illibatam se ut uult exerere non ualet, super se iudicium reprobationis pauet. Vnde et subditur: et cum inuocantem me exaudierit, non credo quod exaudierit uocem meam. Plerumque etenim mens ui diuini amoris accenditur atque ad intuenda caelestia et arcana subleuatur; ad summa iam rapitur et, perfecto desiderio compuncta, ab infimis alienatur. Sed repentina temptatione percussa quae intentione forti erecta in deum fuerat, obortis cogitationibus transfixa curuatur, ita ut seipsam discernere nequeat atque inter uitia uirtutes que deprehensa, ex qua parte sit ualentior non agnoscat. Nam saepe ad hoc usque perducitur ut miretur quomodo tam summa comprehendit, quam cogitatio illicita polluit. Et rursum quomodo illicitam cogitationem recipit quam super se ualidus feruor spiritus rapit. Quos alternantes cogitationum motus in animo bene psalmista intuens ait: ascendunt usque ad caelos, et descendunt usque ad abyssos. Vsque ad caelos quippe ascendimus cum summa penetramus; sed ad abyssos usque descendimus cum repente a contemplationis culmine per turpia temptamenta deicimur. Motus itaque animi dum inter uota et uitia alternant, nimirum sibi certitudinem exauditionis obnubilant. Recte ergo dicitur: et cum inuocantem me exaudierit, non credo quod exaudierit uocem meam, quia mens ex ipsa sua mutabilitate fit trepida; et per hoc quod nolens patitur, repulsam se abiectam que suspicatur. Libet intueri uir sanctus quanta se subtilitate diiudicat, ne quid in illo diuina iudicia reprehendant. Infirmitatem namque suam intuens ait: quantus ego sum qui respondeam ei, et loquar uerbis meis cum eo? De iustitiae suae meritis non confidens, sed ad solam se spem postulationis conferens subdit: qui etiam si habuero quidpiam iustum, non respondebo, sed meum iudicem deprecabor. Sed de ipsa quoque postulatione pauidus adiungit: et cum inuocantem me exaudierit, non credo quod exaudierit uocem meam. Cur tanta circumspectione trepidat, cur tanta sollicitudine formidat nisi quia terrorem iudicis in extrema districtione considerat et, uim discussionis illius non ferens, omne quod gerit esse sibi insufficiens pensat? Vnde et protinus subdit: in turbine enim conteret me. Peccator quisque in turbine atteritur, qui erectus in tranquillitate uidebatur, quia quem diu superna longanimitas tolerat, extrema iudicii seueritas necat. Quae recte turbo dicitur, quia in elementorum commotione reuelatur psalmista attestante, qui ait: deus manifestus ueniet, deus noster, et non silebit. Ignis in conspectu eius ardebit et in circuitu eius tempestas ualida. Vnde et propheta quoque alius dicit: dominus in tempestate et turbine uiae eius. In quo nimirum turbine idcirco iustus nequaquam conteritur quia semper hic sollicite metuit ne conteratur. Perpendit namque, adhuc in praesentis uitae itinere constitutus, humanis actibus exactor operum quam districtus appareat, qui quosdam tunc reatu culpae originalis astrictos etiam sine operibus damnat. Vnde recte uir sanctus ex humani generis uoce protinus adiungit: et multiplicabit uulnera mea etiam sine causa. Nonnulli etenim prius a praesenti luce subtrahuntur quam ad proferenda bona mala ue merita actiuae uitae perueniant. Quos quia a culpa originis salutis sacramenta non liberant, et hic ex proprio nil egerunt, et illuc ad tormenta perueniunt. Quibus unum uulnus est corruptibiliter nasci, aliud carnaliter emori. Sed quia post mortem quoque aeterna mors sequitur, occulto eis iusto que iudicio etiam sine causa uulnera multiplicantur. Perpetua quippe tormenta percipiunt et qui nihil ex propria uoluntate peccauerunt. Hinc namque scriptum est: non est mundus in conspectu eius nec unius diei infans super terram. Hinc per semetipsam ueritas dicit: nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum dei. Hinc paulus ait: eramus natura filii irae, sicut et ceteri. Qui itaque, nullum proprium adiungens, ex solo originis reatu perimitur, quid iste in illo extremo examine, quantum ad humani sensus aestimationem, nisi sine causa uulneratur? Sed tamen sub diuina districtione iustum est ut propago mortalis, uelut infructuosa arbor, et in ramis seruet amaritudinem quam traxit ex radice. Ait ergo: in turbine enim conteret me, et multiplicabit uulnera mea etiam sine causa. Ac si, aperte humani generis damna considerans, dicat: districtus iudex qua eos animaduersione trucidat quos culpa propriae actionis damnat, si et illos in aeternum percutit quos reatus arbitrii non addicit? Quae nimirum dicta nec a beato iob specialiter discrepare cognoscimus, si haec quam uere prolata sunt indagamus. Semetipsum namque subtiliter pensans atque in omni actione diiudicans, supernae districtionis uim quanta sollicitudine pertimescat insinuat, subdens: in turbine enim conteret me. Ac si aperte dicat: idcirco hunc semper et in tranquillitate timeo quia per flagella qualis in turbine ueniat non ignoro. Quae flagella scilicet et metuens praeuidit, et praeuidens pertulit. Vnde subiungit: et multiplicabit uulnera mea etiam sine causa. Vt enim saepe iam diximus, nequaquam beatus iob percussus est ut in eo percussio uitium tergeret, sed ut meritum augeret. Vulneratum se itaque sine causa asserens, hoc de se foras loquitur, quod de illo ueritas in occulto testatur dicens: commouisti me aduersus eum, ut affligerem eum frustra. Vir ergo sanctus superbe non dicit quod ueraciter dicit, nec per haec uerba a rectitudine discrepat, per quae a iudice non discordat. Qui eorumdem protinus uulnerum continuationem exprimit, cum subiungit: non concedit quiescere spiritum meum et implet me amaritudinibus. Saepe iustis exercitium uirtutis est, sola exterius aduersa tolerare. Sed ut eorum uires certamen plenae probationis erudiat, hos nonnumquam et foris tormenta lacerant et intus temptamenta castigant. Vnde uir sanctus impletum se amaritudinibus asserit, quia cum flagella exterius tolerat, illud est grauius quod de temptatione aduersarii in intimis portat. Sed inter haec mitigat uim doloris considerata aequitas et potentia ferientis. Vnde subiungit: si fortitudo quaeritur, robustissimus est; si aequitas iudicii, nemo pro me audet testimonium dicere. Ille quippe uitae causas examinat, qui has per alienum testimonium non explorat, quia qui districtus quandoque ostenditur illator poenae, ipse diu tacitus exstitit testis culpae. Hinc etenim per prophetam dicitur: ego sum iudex et testis. Hinc rursum ait: tacui semper, silui, patiens fui, sicut parturiens loquar. Parturiens namque cum dolore eicit quod diu in abditis cum pondere portauit. Post longum ergo silentium sicut parturiens, dominus loquitur, quia quod apud se nunc tacitus tolerat, in ultione quandoque iudicii quasi cum dolore manifestat. Sed requirendum nobis est, iste uir iustus, si pro eo testimonium dicere quisquam praesumeret, numquid hunc a reatu liberaret? Et si huic alius testimonium non impendit, numquid ad proferendum pro se testimonium saltim ipse conualescit? Sequitur: si iustificare me uoluero, os meum condemnabit me; si innocentem ostendero, prauum me comprobabit. Ac si aperte dicat: quid de aliis loquar, qui ipse de me testimonium ferre non ualeo? Sed quia innocentiae tuae testificari non sufficis, numquid hoc ipsum, quia innocentiam habeas, scis? Subdit: etiam si simplex fuero, hoc ipsum ignorabit anima mea. Plerumque si scimus bona quae agimus, ad elationem ducimur; si nescimus, minime seruamus. Quis enim aut de uirtutis suae conscientia non quantulumcumque superbiat? Aut quis rursum bonum in se custodiat quod ignorat; sed contra utraque quid superest, nisi ut recta quae agimus sciendo nesciamus, ut haec et recta aestimemus, et minima; quatenus et ad custodiam sensificet animum scientia rectitudinis, et in tumorem non eleuet aestimatio minorationis? Sed sunt nonnulla quae sciri a nobis facile nequeunt, etiam cum geruntur. Nam saepe recto studio contra delinquentium culpas accendimur; et cum ultra aequitatis metas per iram rapimur, hoc zelum iustae districtionis aestimamus. Saepe officium praedicationis assumimus, ut per hoc fraternae utilitati seruiamus; sed nisi placeamus cui loquimur, nequaquam libenter accipitur quod praedicamus. Cum que placere mens utiliter studet, ad amorem laudis propriae turpiter defluit; et quae a captiuitate uitiorum alias curabat eruere, ipsa suis fauoribus incipit capta seruire. Quasi latrunculus quippe est appetitus laudis humanae, qui recto itinere gradientibus ex latere iungitur ut ex occultis educto gladio gradientium uita trucidetur. Cum que propositae utilitatis intentio ad studia priuata deducitur, horrendo modo unum idem que opus culpa peragit quod uirtus incohauit. Saepe et ab ipsis exordiis aliud cogitatio expetit, aliud actio ostendit. Saepe se fidelem sibi nec ipsa cogitatio exhibet, quia aliud ante oculos mentis uersat, et longe ad aliud ex intentione festinat. Nam plerumque nonnulli terrena praemia appetunt, et iustitiam defendunt se que innocentes aestimant, et esse defensores rectitudinis exsultant. Quibus si spes nummi subtrahitur, a defensione protinus iustitiae cessatur; et tamen defensores se iustitiae cogitant sibi que se rectos asserunt, qui nequaquam rectitudinem, sed nummos quaerunt. Quos contra bene per moysen dicitur: iuste quod iustum est exsequeris. Iniuste quippe quod iustum est exsequitur, qui ad defensionem iustitiae non uirtutis aemulatione, sed amore praemii temporalis excitatur. Iniuste quod iustum est exsequitur, qui ipsam quam praetendit iustitiam uenumdare minime ueretur. Iuste ergo iustum exsequi est in assertionem iustitiae eandem ipsam iustitiam quaerere. Saepe recta agimus, et nequaquam praemia, nequaquam laudes ab hominibus exspectamus; sed tamen mens, in sui fiducia erecta, his a quibus nihil expetit placere contemnit, eorum iudicia despicit, se que male liberam per abrupta elationis rapit. Et inde sub uitio peius obruitur unde, quasi deuictis uitiis, nullis se appetitionibus subiacere gloriatur. Saepe dum nosmetipsos plus iusto discutimus, de ipso discretionis studio indiscretius erramus; et mentis nostrae acies quo plus cernere nititur, obscuratur, quia et qui importune solis radios aspicit, tenebrescit; et inde nil uidere compellitur unde uidere amplius conatur. Quia igitur ab inquisitione nostra torpentes nos omnino nescimus, aut si subtili nos discussione requirimus plerumque inter uitia uirtutes que caligamus. Recte nunc dicitur: etiam si simplex fuero, hoc ipsum ignorabit anima mea. Ac si aperte diceretur: conditoris contra me iudicia qua temeritate redarguo, qui ipsum me ex infirmitatis caligine ignoro? Vnde bene per prophetam dicitur: dedit abyssus uocem suam ab altitudine phantasiae suae. Abyssus quippe phantasiae altitudinem portat cum humanus animus, immensa cogitatione caliginosus, semetipsum etiam discutiendo non penetrat. Sed ab hac altitudine uocem dare est, quia dum se deprehendere non potest, cogitur in admiratione consurgere, ut eo perscrutari non audeat quod super ipsum est quo, incomprehensibilitatem suam ipse cogitans, non ualet inuenire quod est. Sed iustorum corda, quia ad perfectum se examinare nequeunt, aegre hoc exsilium caecitatis ferunt. Vnde et subditur: et taedebit me uitae meae. Taedet iustum uiuere, quia et operando uitam non desinit quaerere et tamen eiusdem uitae suae meritum non ualet inuenire. Libram quippe examinis a sinu intimae aequitatis trahit; et inde in se erga effectum inuentionis deficit, unde super se raptus ad uim inquisitionis excrescit. Sed est consolatio nostrae caliginis reducta ad animum iusta et incomprehensibilis potentia conditoris, quae et iniquos sine ultione non deseret et rectorum iustitiam incomprehensibilitatis immensitate transcendit. Vnde et apte subiungitur: unum est quod locutus sum et innocentem et impium ipse consumit. Innocens a creatore consumitur, quia quantalibet eius simplicitas fuerit, diuinae magnitudinis simplicitate deuoratur. Quamuis enim simplicitatem studiose seruemus, ex consideratione tamen intimae puritatis ostenditur quod haec ipsa quam agimus simplicitas non sit. Impius quoque a conditore consumitur quia, deo cuncta mirabiliter ordinante, ipsis suis uersutiis eius impietas ligatur. Nam inde se suppliciis et nesciens implicat, unde se aliquid facere scienter exsultat. Quia igitur omnipotens deus et bonorum innocentiam simplicitate superat, et malorum astutiam penetrans damnat, recte nunc dicitur: unum est quod locutus sum et innocentem et impium ipse consumit. Ac si aperte diceretur: hoc apud me uerbum cogitationis protuli, quia nec innocens, si districte discutior, innocens apparebo; nec impius, si apud me latere uoluero, a superni examinis acumine abscondor, quoniam districtus iudex, cuncta comprehendens, occulta malitiae mirabiliter penetrat, et suis hanc inuentionibus bene ordinans damnat. Vel certe et innocentem et impium ipse consumere dicitur, quia quamuis in mentis uita diuisi sint, primae tamen culpae merito aeque ad carnis interitum pertrahuntur. Vnde et per salomonem dicitur: moritur doctus similiter ut indoctus. Et rursum: cuncta subiacent uanitati, et omnia pergunt ad unum locum; de terra facta sunt, et in terram pariter reuertuntur. Sequitur: si flagellat, occidat semel; et non de poenis innocentum rideat. Quis haec non per superbiam prolata crederet, nisi sententiam iudicis audiret qui ait: non estis locuti coram me rectum, sicut seruus meus iob? Restat ergo ut nullus auctoris uerba reprehendere audeat, quae constat quia iudex laudat. Sed tanto in intimis suis cautius subtilius que rimanda sunt, quanto durius foras sonant. Vir etenim sanctus humani generis damna considerans, unde quo uenerit pensans quod homo pollicente aduersario, boni mali que scientiam appetens scire, perdidit etiam semetipsum, ita ut ueraciter dicat: etiam si simplex fuero, hoc ipsum ignorabit anima mea; quod post expulsionis poenam flagella quoque corruptionis sustinet et adhuc ad carnis, uel certe ad mentis interitum etiam post tormentum tendit, ut recte dicat: et innocentem et impium ipse consumit; mediatoris contra haec gratiam requirit dicens: si flagellat, occidat semel. Nos enim quia et a deo mente recessimus, et carne ad puluerem redimus, poena duplae mortis astringimur. Sed uenit ad nos qui pro nobis sola carne moreretur; qui simplam suam duplae nostrae coniungeret et nos ab utraque morte liberaret. De qua per paulum dicitur: quod autem mortuus est peccato, mortuus est semel. Damna ergo uir sanctus nostrae corruptionis aspiciat et unam, quae duas nostras destruat, mortem mediatoris quaerat; atque hanc desiderans dicat: si flagellat, occidat semel. Sed ecce quasi humilitati renititur quod protinus subinfertur: et non de poenis innocentum rideat. Quod tamen ualde humillimum sine difficultate cognoscimus, si humili hoc mente pensamus. Cunctis etenim liquet quod omne desiderium poena est cum differtur, salomone quoque attestante qui ait: spes quae differtur affligit animam. Ridere autem dei est humanae nolle afflictioni misereri. Vnde per salomonem rursum dominus reprobis in culpa durantibus dicit: ego quoque in interitu uestro ridebo; id est, afflictioni uestrae nulla pietate compatiar. Ante redemptoris igitur aduentum poenam suam electi omnes habuerunt quia, aestuante desiderio, incarnationis eius mysterium uidere cupierunt; ipso attestante qui ait: multi dico uobis, iusti et prophetae uoluerunt uidere quae uidetis, et non uiderunt. Poenae itaque innocentum sunt desideria iustorum. Quousque ergo electorum suorum uota dominus non compatiens distulit, quid aliud quam poenas innocentum risit? Itaque uir sanctus, uenturi redemptoris dona considerans, et uotorum suorum dilationem grauiter tolerans dicat: si flagellat, occidat semel; et non de poenis innocentum rideat. Ac si aperte exoret dicens: quia uita nostra cotidie flagello uindictae pro culpa atteritur, ille iam ueniat qui pro nobis semel sine culpa moriatur, ut de innocentum poenis deus ultra non rideat, si ipse carne passibilis apparet in cuius se desideriis mens nostra castigat. Vel certe si risum dei eius laetitiam appellat, de innocentum poenis ridere dominus dicitur, quia quo a nobis ardentius quaeritur, eo de nobis suauius laetatur. Quasi quoddam quippe ei ex poena gaudium facimus, cum per sancta desideria pro eius non amore castigamus. Hinc psalmista ait: constituite diem sollemnem in confrequentationibus, usque ad cornu altaris. Sollemnem namque diem domino in confrequentatione constituit, quisquis se assidue in eius desiderio affligit. Qui nimirum sollemnitatis dies usque ad altaris cornu tendi praecipitur, quia tamdiu necesse est ut quisque se afficiat, quousque ad superni sacrificii altitudinem, id est ad gaudia aeterna pertingat. Iustus igitur uir quia impleri desiderium suum appetit, non differri, humiliter dicit: non de poenis innocentum rideat. Ac si diceret: uota nostra libenter accipiens, ultra non differat, sed ostendendo exhibeat eum qui nos in sua exspectatione castigat. Quia uero eum specialiter beatus iob occidi semel petiuit qui carnis solius mortem in mundi pro nobis fine tolerauit, protinus aperit, qui ipsum quoque ordinem eius passionis adiungit dicens: terra data est in manus impii, uultum iudicum eius operit. Quid enim terrae nomine nisi caro exprimitur? Quis appellatione impii nisi diabolus designatur? Huius impii manus fuerunt hi qui in redemptoris nostri morte grassati sunt. Terra itaque data est in manus impii quia antiquus hostis redemptoris mentem corrumpere per se temptando non ualuit, sed eius carnem per suos satellites ad triduum permissus exstinxit, et dispensationi supernae pietatis nesciens ex hac ipsa permissione seruiuit. Tribus etenim redemptorem nostrum temptationibus pulsans, cor dei temerare non ualuit. Sed cum iudae mentem ad mortem carnis eius excitauit, cum que ei cohortem atque a pontificibus et pharisaeis ministros tradidit, nimirum iste impius manus ad terram tetendit. Huius terrae iudices, sacerdotes et principes, pilatus atque illusores milites fuerunt. Iste itaque impius uultum iudicum eius operuit quia corda persequentium, ne auctorem suum cognoscerent, malitiae nubilo uelauit. Vnde et per paulum dicitur: usque in hodiernum diem cum legitur moyses, uelamen est super cor eorum. Qui rursus ait: si enim cognouissent, numquam dominum gloriae crucifixissent. Vultus ergo iudicum opertus exstitit, quia mens persequentium eum, quem carne tenere potuit, deum nec per miracula agnouit. Quia uero antiquus hostis cum iniquis omnibus una persona est, sic plerumque scriptura sacra de iniquorum capite, id est diabolo, loquitur ut repente ad eius corpus, id est ad sequaces illius, deriuetur. Potest ergo nomine impii infidelis ac persecutor populus designari, cui et hoc congruit omnino quod subditur: quod si non ille est, quis ergo est? Ac si aperte diceretur: quis umquam impius esse putandus est, si ille populus, qui ipsam pietatem persecutus est, impius non est? Sed considerata uir sanctus iudaicae plebis perfidia, ad semetipsum mentis oculos reuocat; dolet quod uidere nequeat quem amat; maerore afficitur, quia ex praesenti mundo ante subtrahitur quam salus mundi reueletur. Vnde et subdit: dies mei uelociores fuerunt cursore; fugerunt et non uiderunt bonum. Cursoris quippe officium est secutura nuntiare. Omnes igitur electi, qui ante aduentum redemptoris orti sunt, quia hunc aut uiuendo tantummodo, aut etiam loquendo nuntiarunt, quasi in mundo quidam cursores fuerunt. Sed quia ante praestolatum redemptionis tempus se subtrahi praeuident, transire se cursore uelocius dolent; dies que suos esse breues ingemiscunt quia usque ad uidendam redemptoris lucem minime tenduntur. Vnde apte dicitur: fugerunt et non uiderunt bonum. Omnia quae creata sunt bona sunt, moyse attestante qui ait: uidit deus cuncta quae fecerat, et ecce bona ualde. Sed hoc solum bonum principaliter bonum est per quod haec omnia bona sunt, quae bona non principaliter exsistunt. De quo bono ueritas per euangelium dicit: nemo bonus nisi unus deus. Quia igitur antiquorum patrum prius dies finiti sunt quam mundo deus in carne monstraretur, recte de eisdem diebus dicitur: fugerunt et non uiderunt bonum. Ac si aperte diceretur: ante exspectatum tempus elapsi sunt, quia ad redemptoris praesentiam peruenire nequiuerunt. Vnde adhuc subditur: pertransierunt quasi naues poma portantes. Hi qui poma deferentes maria transmeant, ipsi quidem fructuum odore perfruuntur, sed eorumdem fructuum aliis cibos ferunt. Quid igitur antiqui patres nisi naues poma portantes exstiterunt? Qui diuinae incarnationis mysterium prophetantes, ipsi quidem spei odore potiti sunt, sed nobis fructum de eiusdem spei perfectione detulerunt. Quod enim illi exspectando odorati sunt, hoc nos cernendo et percipiendo satiamur. Vnde et redemptor isdem discipulis dicit: alii laborauerunt et uos in labores eorum introistis. Quorum uidelicet dies comparantur nauibus quia decurrunt; et recte poma portantibus quia electos omnes quos ante redemptoris praesentiam gestauerunt, per prophetiae ualuerunt spiritum exspectatione refouere, non autem manifesta exhibitione reficere. Vel certe quia naues cum poma portant, haec paleis admiscent, ut ad terras illaesa perducant, recte patrum praecedentium dies describuntur nauibus poma portantibus similes, quia antiquorum dicta in eo quod mysteria spiritalis uitae denuntiant, per interfusam haec hystoriae stipulam seruant, et opertum nobis fructum spiritus deferunt cum carnalia loquuntur. Saepe namque dum quaedam narrant propria, ad diuinitatis eleuantur arcana. Qui crebro etiam cum altitudinem diuinitatis aspiciunt, ad incarnationis eius mysterium repente funduntur. Vnde adhuc apte subiungitur: sicut aquila uolans ad escam. Moris quippe est aquilae ut irreuerberata acie radios solis aspiciat; sed cum refectionis indigentia urguetur, eamdem oculorum aciem quam radiis solis infixerat, ad respectum cadaueris inclinat; et quamuis ad alta euolet, pro sumendis tamen carnibus terram petit. Sic uidelicet, sic antiqui patres fuerunt, qui in quantum humanitatis infirmitas admittebat, creatoris lucem erecta mente contemplati sunt. Sed incarnandum hunc in mundi fine praescientes, quasi a solis radiis ad terram oculos deflexerunt. Et quasi de summis ad ima ueniunt, dum hunc deum supra omnia et hominem intra omnia agnoscunt. Quem pro humano genere dum passurum moriturum que conspiciunt, qua scilicet morte semetipsos refici atque reformari ad uitam nouerunt, quasi more aquilae post contemplatos solis radios in cadauere escam quaerunt. Libet spectare aquilam solis radios intuentem, quae ait: deus fortis, pater futuri saeculi, princeps pacis. Sed ab alto uolatu celsitudinis ad terras ueniat, escam cadaueris inferius inquirat. Paulo post etenim subdit dicens: disciplina pacis nostrae super eum et liuore eius sanati sumus. Et rursum: et homo est, et quis cognoscet eum? Subleuata ergo in diuinitate mens iusti, cum dispensationis gratiam ex eius carne considerat, quasi a summis repente, ut aquila ad escam uolat. Sed ecce ille israeliticus populus immenso dudum prophetiae spiritu infusus eiusdem prophetiae dona perdidit, atque in ea fide quam praeuidendo nuntiauerat non permansit; et a se redemptoris praesentiam negando reppulit, quam cunctis se sequentibus praenuntiando declarauit. Vnde et apte protinus per compassionem ad eorum quoque duritiam sermo conuertitur, atque ab eis quomodo prophetiae gratia subtrahitur, indicatur. Nam subditur: cum dixero: nequaquam ita loquar, commuto faciem meam, et dolore torqueor. Plebs quippe iudaica loqui ut prius noluit, quae eum quem praedixerat negauit. Sed commutata facie dolore torquetur, quia dum interni sui hominis aspectum, quo agnosci a conditore potuerat, foeditate perfidiae polluit, a praesentibus malis incipiens, sub aeterna se ultione damnauit. Quasi enim commutata facie, ab auctore non cognoscitur quae perdita bonae conscientiae fide reprobatur. Sed nimirum restat ut suppliciorum dolor torqueat, quam suus non cognoscens conditor ignorat. Quia igitur haec sub redemptoris nostri significatione transcurrimus, nunc moraliter discutiendo replicemus. Dies mei uelociores fuerunt cursore; fugerunt et non uiderunt bonum. [Sensus moralis] Sicut saepe iam diximus, sic primus homo conditus fuit ut per augmenta temporum tendi posset eius uita tantummodo, non euolui. Sed quia sponte ad culpam decidit, quo attigit uetitum, pertulit decursum, quem nunc homo praesentis uitae desiderio oppressus indesinenter et tolerat et optat. Ne enim finiatur, uiuere appetit, sed per augmenta uitae cotidie ad finem tendit. Nec deprehendit ualde temporum incrementa quam nulla sint, nisi cum repente transacta fiunt quae uenientia longa uidebantur. Vir igitur sanctus statum suae conditionis aspiciat et ex humani generis uoce damna decursus ingemiscat dicens: dies mei uelociores fuerunt cursore; fugerunt et non uiderunt bonum. Ac si aperte dicat: ad hoc homo conditus fuit ut bonum, quod deus est, uidere potuisset; sed qui stare ad lucem noluit, fugiendo oculos amisit, quia quo per culpam coepit ad ima decurrere, eo caecitatem pertulit ne intimum lumen uideret. De quibus adhuc diebus apte subiungitur: pertransierunt quasi naues poma portantes. Naues cum poma portant, fructus terrae uidelicet per fluctus ferunt. Terra uero hominis paradisus exstitit, quae hunc inconcussum tenere potuit, si per innocentiam stare uoluisset. Sed quia ad mutabilitatis undas per culpam cecidit, ad praesentis uitae maria post terram uenit. Poma etiam terrae huius fuerunt mandati sermo, concessa possibilitas operis, naturae indita intellegentia conditoris. Sed haec poma quae edere in terra renuimus, per maria portamus quia concessa bona tot munerum inconcussi custodire in paradiso noluimus, et seruare nunc in temptationibus conamur. Tendentes ad terminum, aura uitae praesentis impellimur, mutabilitatis nostrae fluctu fatigamur. Sed quia per crucis mysterium ad ingenita naturae bona restringimur, quasi per lignum poma portamus. Quod tamen intellegi et aliter potest. Naues etenim cum poma portant, suauitatem odoris habent, sed grauitatem ponderis non habent. Et humanum genus a paradisi gaudiis expulsum, uim contemplationis perdidit, robur conditae fortitudinis amisit; cum que ad superna repetenda se erigit, fragrat quidem odore memoriae, sed digne non exerit pondus uitae. Pomorum ergo odoribus repletur et tamen huc illuc que leuiter mentis nostrae nauis impellitur, quia et paradisi celsitudinem cum odoris recordatione meminimus, et importunos temptationum fluctus ex carne toleramus. Vnde et apte subiungitur: sicut aquila uolans ad escam. Aquila etenim alto ualde uolatu suspenditur, et adnisu praepeti ad aethera libratur; sed per appetitum uentris terras expetit sese que a sublimibus repente deorsum fundit. Sic sic humanum genus in parente primo ad ima de sublimibus corruit, quod nimirum conditionis suae dignitas in rationis celsitudine quasi in aeris libertate suspenderat; sed quia contra praeceptum, cibum uetitum contigit, per uentris concupiscentiam ad terras uenit; et quasi post uolatum carnibus pascitur, quia illa libera contemplationis inspiracula perdidit, et deorsum corporeis uoluptatibus laetatur. Sicut ergo aquila uolans ad escam, dies nostri uelociter transeunt, quia quo ima petimus, eo subsistere in uita prohibemur. Sed cum haec ante mentis oculos continua cogitatione reuoluimus, duris taciti quaestionibus urguemur, cur omnipotens deus condidit quem periturum esse praesciuit? Cur is qui summe potens et summe bonus est nequaquam uoluit hominem talem facere qui perire non posset? Cum uero haec tacita mens interrogat, pauet ne ipso interrogationis ausu in superbiam erumpat, se que humiliter comprimit et cogitationes restringit. Sed eo grauius affligitur quo inter mala quae sustinet etiam de conditionis suae abscondito intellectu cruciatur. Vnde hic quoque apte subiungitur: cum dixero: nequaquam ita loquar, commuto faciem meam, et dolore torqueor. Nequaquam quippe ita nos debere loqui dicimus cum nostrae infirmitatis modum ex inquisitione transeuntes, nosmetipsos pauore reprehendimus, et supernae reuerentiae consideratione refrenamus. In qua refrenatione scilicet mentis nostrae facies commutatur quia quae prius non capiens audenter summa requirebat, infirmitatem suam postmodum agnoscens, uenerari incohat quod ignorat. Sed in ipsa commutatione dolor est, quia ualde affligitur quoniam primae culpae merito ad intellegenda ea quae de seipsa sunt caecatur. Quae patitur, iusta esse considerat; pauet ne in dolore per licentiam locutionis excedat; ori silentium indicit sed excitatus dolor eo ipso quo restringitur augetur. Dicat ergo: cum dixero: nequaquam ita loquar, commuto faciem meam, et dolore torqueor, quia tunc plerumque grauius affligimur, cum quasi per consolationis studium afflictionis nostrae nobis conamur mala leuigare. Sed quisquis, iam subtiliter parentis primi damnatione propagata, humani generis damna considerat, superest ut his adiungere propria metuat. Vnde uir sanctus postquam communia intulit, repente specialia subiungit dicens: uerebar omnia opera mea, sciens quod non parceres delinquenti. Quae beatus iob opera exercuit, sacrae huius historiae textus ostendit. Holocaustis quippe multiplicibus auctorem placare studuit quia iuxta filiorum numerum, ut scriptum est, consurgens diluculo, offerebat holocausta per singulos; eos que non solum ab immundis actibus sed a praua quoque cogitatione mundabat. De quo scriptura teste, perhibetur: dicebat enim: ne forte peccauerint filii mei et benedixerint deo in cordibus suis. Affectum compassionis exercuit, quia ipse de se amicorum quaestionibus exactus dicit: flebam quondam super eum qui afflictus erat. Ministerium pietatis impendit qui ait: oculus fui caeco, et pes claudo. Castitatis munditiam in corde custodiuit, qui obtestando se aperit dicens: si deceptum est cor meum super mulierem. Humilitatis culmen medullitus tenuit qui dicit: si contempsi iudicium subire cum seruo meo et ancillae meae, cum disceptarent aduersum me. Beneficia largitatis impendit qui ait: si comedi bucellam meam solus et non comedit pupillus ex ea. Et rursum: si non benedixerunt mihi latera eius et de uelleribus ouium mearum calefactus est. Gratiam hospitalitatis exhibuit qui dicit: foris non mansit peregrinus, ostium meum uiatori patuit. Et inter haec ad uirtutum cumulum per excellentiorem uiam caritatis, et inimicos dilexit qui ait: si gauisus sum ad ruinam eius qui me oderat. Et rursum: non enim dedi ad peccandum guttur meum, ut expeterem maledicens animam eius. Quid ergo uir sanctus sua opera uerebatur, qui illa semper exhibuit, ex quibus placari deus erga iniquitates solet? Quid ergo est quod et mira opera faciens, haec ipsa etiam ueretur pauens, cum dicit: uerebar omnia opera mea, nisi quod in sancti uiri actibus uerbis que colligimus, ut si placere deo ueraciter cupimus, postquam peruersa subigimus, ipsa in nobis etiam bene gesta timeamus? Duo quippe sunt quae in bonis operibus necesse est ut studiose formidentur, desidia uidelicet et fraus. Vnde et per prophetam apud uetustam translationem dicitur: maledictus omnis qui facit opus domini fraudulenter et desidiose. Sed sciendum magnopere est, quia desidia per torporem nascitur, fraus per priuatam dilectionem. Illam namque minor dei amor exaggerat, hanc autem male mentem possidens proprius amor creat. Fraudem quippe in dei opere perpetrat quisquis, semetipsum inordinate diligens, per hoc quod recte egerit, ad remunerationis transitoria bona festinat. Sciendum quoque est quod tribus modis fraus ipsa committitur, quia per hanc procul dubio aut tacita cordis humani gratia, aut fauoris aura, aut res quaelibet exterior desideratur. Quo contra recte de iusto per prophetam dicitur: beatus qui excutit manus suas ab omni munere. Quia enim non solum fraus in acceptione pecuniae est, munus procul dubio unum non est. Tres uero sunt acceptiones munerum, ad quas ex fraude festinatur. Munus namque a corde est captata gratia a cogitatione. Munus ab ore est gloria per fauorem. Munus ex manu est praemium per dationem. Sed iustus quisque ab omni munere manus excutit quia in eo quod recte agit, nec ab humano corde inanem gloriam, nec ab ore laudem, nec a manu recipere dationem quaerit. Solus ergo in dei opere fraudem non facit, qui cum ad studia bonae actionis inuigilat, nec ad corporalis rei praemia, nec ad laudis uerba, nec ad humani iudicii gratiam anhelat. Ipsa igitur bona nostra, quia insidiantis culpae euadere gladium nequeunt, nisi sollicito cotidie timore muniantur, per sanctum uirum nunc recte dicitur: uerebar omnia opera mea. Ac si humili confessione diceretur: quae aperte egerim uideo, sed quid in his latenter pertulerim ignoro. Saepe enim bona nostra latrocinanti fraude depereunt, quia rectis se nostris actibus concupiscentiae terrenae subiungunt. Saepe desidia interueniente deficiunt quia a feruore quo coepta sunt frigescente amore tepefiunt. Quia ergo culpae subreptio uel in ipso uirtutis actu uix uincitur, quid ad securitatem superest, nisi ut studiose semper et in uirtute timeatur? Sed post haec ualde scrupulosum cordi se obicit quod subiungit: sciens quod non parceres delinquenti. Si enim delinquenti non parcitur, quis ab aeterna morte eripitur, cum a delicto mundus nemo reperitur? An paenitenti parcit et delinquenti non parcit? Quia cum delicta plangimus, nequaquam iam delinquentes sumus. Sed quid quod petrus cum negat respicitur, et redemptoris negati respectu ad lacrimas uocatur? Quid quod paulus cum redemptoris nomen in terra conaretur exstinguere, eius uerba de caelo meruit audire? Sed tamen culpa in utroque punita est, quia et de petro teste euangelio, scriptum est: recordatus petrus uerbi iesu, egressus foras, fleuit amare. Et de paulo haec eadem, quae hunc uocauit, ueritas dicit: ego ostendam ei quanta eum oporteat pro nomine meo pati. Delinquenti ergo dominus nequaquam parcit, quia delictum sine ultione non deserit. Aut enim ipse hoc homo in se paenitens punit, aut hoc deus cum homine uindicans percutit. Nequaquam igitur peccato parcitur, quia nullatenus sine uindicta laxatur. Sic dauid audire post confessionem meruit: dominus transtulit peccatum tuum. Et tamen multis post cruciatibus afflictus ac fugiens, reatum culpae quam perpetrauerat exsoluit. Sic nos salutis unda a culpa primi parentis absoluimur; sed tamen, reatum eiusdem culpae diluentes, absoluti quoque adhuc carnaliter obimus. Bene ergo dicitur: sciens quod non parceres delinquenti, quia delicta nostra siue per nos, siue per semetipsum resecat, etiam cum relaxat. Ab electis enim suis iniquitatum maculas studet temporali afflictione tergere, quas in eis in perpetuum non uult uidere. Sed saepe mens dum plus iusto trepidat, dum pauore quatitur, dum sinistris suspicionibus urguetur, taedet hanc uiuere quae se ad uitam uel per labores ambigit peruenire. Vnde et subsequenter adiungitur: si autem et sic impius sum, quare frustra laboraui? Si enim remota pietate discutimur, opus nostrum poena dignum est, quod remunerari praemiis praestolamur. Vir igitur sanctus, sub occulta iudicia trepidans dicit: si autem et sic impius sum, quare frustra laboraui? Non quo hunc laborasse paenitet, sed quo incertus esse de praemiis et inter labores dolet. Sciendum uero est quod uiri sancti ita incerti sunt ut confidant atque ita confidunt ut tamen ex securitate non torpeant. Quia ergo plerumque mens et impensa rectis actibus trepidat, restat ut postquam bonum opus agitur lacrimae deprecationis exquirantur, quatenus ad aeterna praemia meritum recti operis subuehat humilitas postulationis. Sed tamen sciendum est quia mundos nos ad perfectum reddere, uel uita, uel lacrimae non ualent quousque nos mortalitas nostrae corruptionis tenet. Vnde et apte subiungitur: si lotus fuero quasi aquis niuis et fulserint uelut mundissimae manus meae; tamen sordibus intinges me et abominabuntur me uestimenta mea. Aquae enim niuis sunt lamenta humilitatis. Quae profecto humilitas, quia ante districti iudicis oculos ceteris uirtutibus praeeminet, quasi per magni meriti colorem candet. Sunt namque nonnulli qui lamenta habent, sed humilitatem non habent; quia afflicti plangunt, sed tamen in ipsis fletibus uel contra proximorum uitam superbiunt, uel contra ordinationem conditoris eriguntur. Hi nimirum aquas habent sed niuis aquas non habent, et mundi esse nequeunt quia humilitatis fletibus minime lauantur. Aquis autem niuis a culpa se lauerat qui confidenter dicebat: cor contritum et humiliatum deus non spernit. Qui enim lamentis affliguntur, sed murmurando rebelles sunt, mentem quidem conterunt, sed humiliari contemnunt. Quamuis aquae niuis intellegi et aliter possunt. Aqua enim fontis et fluminis ex terra oritur; aqua uero niuis ex aere proruit. Et sunt plerique qui per orationum lamenta se cruciant sed tamen totis lamentorum laboribus ad sola terrena desideria exsudant; compunguntur in precibus sed felicitatis transitoriae gaudia exquirunt. Hos itaque niuis aqua non abluit, quia eorum fletus ab imis uenit. Quasi enim ex terrae aqua perfusi sunt qui pro terrenis bonis in precibus compunguntur. Qui uero idcirco plorant, quoniam praemia superna desiderant, aqua niuis hos diluit, quia caelestis compunctio infundit. Nam cum perennem patriam per lamenta appetunt, eius que accensi desideriis plangunt, a summis accipiunt unde mundentur. Per manus autem quid aliud quam opera designantur? Vnde quibusdam per prophetam dicitur: manus uestrae sanguine plenae sunt, id est opera crudelitate. Notandum uero quod uir sanctus non ait: fulserint mundissimae manus meae; sed: uelut mundissimae manus meae quia quousque poena corruptionis astringimur, quamlibet rectis operibus, ueram munditiam nequaquam apprehendimus, sed imitamur. Vnde et apte subiungitur: tamen sordibus intinges me. Deus nos intingere sordibus dicitur, intinctos sordibus demonstrare, quia quanto ad illum uerius per bona opera surgimus, tanto subtilius uitae nostrae sordes agnoscimus, quibus ab eius munditia discordamus. Ait ergo: si lotus fuero quasi aquis niuis et fulserint uelut mundissimae manus meae, tamen sordibus intinges me. Ac si aperte dicat: quamuis lamentis supernae compunctionis infundar, quamuis per studia rectae operationis exercear, in tua tamen munditia uideo quia mundus non sum. Intentam quippe deo animam ipsa adhuc corruptibilis caro diuerberat eius que amoris pulchritudinem obscenis et illicitis cogitationum motibus foedat. Vnde et subditur: et abominabuntur me uestimenta mea. Quid enim uestimenti nomine nisi hoc terrenum corpus exprimitur, quo induta anima tegitur ne in subtilitate suae substantiae nuda uideatur? Hinc etenim salomon ait: omni tempore sint uestimenta tua candida; id est, membra corporis a sordidis actibus munda. Hinc isaias ait: uestimentum mixtum sanguine erit in combustionem. Sanguine quippe uestimentum miscere est desideriis carnalibus corpus inquinare. Quibus nimirum se pollui psalmista formidauerat cum dicebat: libera me de sanguinibus deus, deus salutis meae. Hinc uoce angeli ad ioannem dicitur: habes pauca nomina in sardis, quae non inquinauerunt uestimenta sua. More autem sacri eloquii uestimenta nostra nos abominari referuntur, quia abominabiles reddunt. Sicut per petrum quoque de iuda dicitur: hic possedit agrum de mercede iniquitatis. Neque enim emptum pretio sanguinis agrum figuli possidere iudas potuit qui, relatis triginta argenteis, traditionis crimen criminosiori in se protinus morte mulctauit; sed possedit dictum est, possidere fecit. Ita hoc loco: abominabuntur me uestimenta mea dicitur, abominabilem facient quia nimirum dum contra mentem membra superbiunt, dum sancti desiderii studia temptationum suarum tumultibus interrumpunt, in ipso suo certamine posita anima agnoscit quantum adhuc a diuinitate despicitur quae correptionem suam plene appetens transire, sed non ualens, foedae puluere cogitationis inquinatur. Hanc uestimentorum abominationem senserat qui dicebat: uideo aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captiuum me ducentem in lege peccati quae est in membris meis. Haec etiam uestimenta in quibus perfecte placere non poterat, quandoque melius resumenda, deponere festine cupiebat dicens: infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? Dicat ergo uir iustus: si lotus fuero quasi aquis niuis et fulserint uelut mundissimae manus meae, tamen sordibus intinges me et abominabuntur me uestimenta mea; quia quantumlibet ad summa ex compunctione contemplationis ascenderit, quantumlibet in opere se per exercitium laboris accinxerit, indignum tamen adhuc aliquid de corpore mortis sentit et abominabilem se esse considerat in multis quae de pondere corruptionis portat. Cui hoc quoque fit grauius, quod saepe neque hoc intellegit unde delinquit. Flagella suscipit sed districto iudici quid in se maius quid ue minus displiceat, non agnoscit. Vnde et subditur: neque enim uiro qui similis mei est, respondebo, nec qui me cum in iudicio ex aequo possit audiri. Dum cum quolibet in iudicio ex aequo contendimus, et quid contra nos dicatur agnoscimus, et in his quae dicimus audimur, et quo obiecta patenter apprehendimus, eo audenter ad proposita respondemus. Quia ergo inuisibilis iudex quae facimus uidet quasi audit quae dicimus; sed quia id quod ei displicet nequaquam plene cognoscimus quasi quid ipse dicit ignoramus. Vir igitur sanctus uestimentorum suorum abominationem considerans, eo amplius timet, quo audiri ex aequo in iudicio non ualet; quia quousque corruptionis suae pondere premitur, hoc in poena sua grauius tolerat quod et sensum sui reprehensoris ignorat. Ac si aperte dicat: in hoc ex aequo non audior quia et patent cuncta quae facio; et tamen ipse nescio per quanta reprehendor. Sequitur: non est qui utrumque ualeat arguere et ponere manum suam in ambobus. Durum sonat ut quaeratur qui deum arguat; sed durum non erit, si recurrat ad memoriam quod ipse per alium prophetam dicit. Per isaiam quippe admonet dicens: quiescite agere peruerse, discite benefacere; quaerite iudicium, subuenite oppresso, iudicate pupillo, defendite uiduam; et uenite et arguite me, dicit dominus. Ei namque quem arguimus rationis auctoritate contraimus. Et quid est quod dominus, agere sancta nos admonens, adiungit: uenite et arguite me, nisi quod aperte insinuat quantam bonis actibus fiduciam praestat? Ac si patenter dicat: recta agite et animaduersionis meae motibus non iam per deprecationis gemitum, sed per fiduciam auctoritatis obuiate. Hinc etenim ioannes dicit: si cor nostrum non reprehenderit nos, fiduciam habemus ad deum. Hinc est quod moyses, quia placet seruiens, auditur tacens, cum silenti dicitur: quid clamas ad me? Hinc est quod irascentem retinet, cum audit: dimitte me, ut irascatur furor meus contra populum istum. Hinc est quod arguentem dominus non habuisse se queritur, cum per prophetam dicitur: quaesiui uirum qui interponeret sepem, et staret oppositus contra me pro terra ne dissiparem eam; et non inueni. Hinc est quod grauiter isaias deplorat, dicens: omnes nos cecidimus quasi folium et iniquitates nostrae quasi uentus abstulerunt nos; non est qui inuocet nomen tuum, qui consurgat et teneat te. Sed possunt recti quilibet per acceptae innocentiae meritum aliquando praesentis motibus animaduersionis obuiare, non autem ualent uirtute propria ab humano genere supplicia secuturae mortis expellere. Vir igitur sanctus humanum genus consideret quo defluxit; aeternae mortis damna conspiciat; cui nimirum constat quia nequaquam iustitia humana contradicat, uideat quam peruerse homo deliquerit; uideat quam districte contra hominem conditor irascatur et mediatorem dei et hominis, deum et hominem, requirat. Quem quia longe post uenturum considerat, deplorans dicat: non est qui utrumque ualeat arguere et ponere manum suam in ambobus. Redemptor quippe humani generis, mediator dei et hominis per carnem factus, quia iustus in hominibus solus apparuit et tamen ad poenam culpae etiam sine culpa peruenit et hominem arguit ne delinqueret, et deo obstitit ne feriret, exempla innocentiae praebuit, poenam malitiae suscepit. Patiendo ergo utrumque arguit, qui et culpam hominis, iustitiam aspirando, corripuit et iram iudicis moriendo temperauit. Atque in utrisque manum posuit, quia et exempla hominibus quae imitarentur praebuit, et deo in se opera quibus erga homines placaretur, ostendit. Nullus quippe ante hunc exstitit qui sic pro alienis reatibus intercederet, ut proprios non haberet. Aeternae igitur morti tanto quis in aliis obuiare non poterat quanto hunc reatus de propriis astringebat. Venit itaque nouus homo ad homines, contradictor ad culpam, amicus ad poenam; mira monstrauit, crudelia pertulit. Manum ergo suam in ambobus posuit quia unde reum recta docuit, inde iratum iudicem placauit. Qui hoc quoque ipsis suis miraculis mirabilius praebuit quia corda delinquentium mansuetudine potius quam terrore correxit. Vnde et subditur: auferat a me uirgam suam et pauor eius non me terreat. Per legem quippe deus uirgam tenuerat, cum dicebat: si quis haec uel illa fecerit, morte moriatur. Sed incarnatus uirgam abstulit quia uias uitae per mansuetudinem ostendit. Vnde et ei per psalmistam dicitur: intende, prospere procede et regna propter ueritatem et mansuetudinem et iustitiam. Timeri quippe quasi deus noluit sed quasi pater ut amaretur inspirauit. Quod liquido paulus dicit: non enim accepistis spiritum seruitutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: abba pater. Vnde hic quoque apte subiungitur: loquar et non timebo eum. Vir enim sanctus, quia humani generis redemptorem uenire mitem conspicit, non metum ad dominum sed affectum ad patrem sumit; et timorem despicit quia per adoptionis gratiam ad amorem surgit. Hinc ioannes ait: timor non est in caritate sed perfecta caritas foras mittit timorem. Hinc zacharias dicit: ut sine timore de manu inimicorum nostrorum liberati seruiamus illi. A peccati igitur morte timor mos suscitare non ualuit, sed ad statum uitae aspirata mansuetudinis gratia erexit. Quod bene elisaeo sunamitis filium suscitante signatur, qui cum baculo puerum mittens, exstincto filio uitam minime reddidit; per semetipsum uero ueniens se que super mortuum sternens, atque ad eius membra se colligens, huc illuc que deambulans, et in ore mortui septies aspirans, hunc ad rediuiuam lucem protinus per ministerium compassionis animauit. Auctor quippe humani generis deus quasi mortuum puerum doluit, cum exstinctos nos iniquitatis aculeo miseratus aspexit. Et quia per moysen terrorem legis protulit quasi per puerum uirgam misit. Sed puer cum baculo mortuum suscitare non ualuit quia, paulo attestante: nihil ad perfectum adduxit lex. Ipse autem per semetipsum ueniens et super cadauer se humiliter sternens, ad exaequanda sibi mortui membra se colligit: quia cum in forma dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem deo; sed semetipsum exinaniuit formam serui accipiens, in similitudinem hominum factus et habitu inuentus ut homo. Huc illuc que deambulat, quia et iudaeam iuxta et longe positas gentes uocat. Super mortuum septies inspirat quia per apertionem diuini muneris gratiae septiformis spiritus in peccati morte iacentibus aspirat. Mox que uiuens erigitur, quia is quem terroris uirga suscitare non potuit, per amoris spiritum puer ad uitam rediit. Dicat itaque ex sua, dicat ex uoce humani generis: auferat a me uirgam suam et pauor eius non me terreat; loquar et non timebo eum. Vbi et apte subiungitur: neque enim possum metuens respondere. Respondere quippe cuilibet dicimur cum factis illius digna opera repensamus. Deo ergo respondere est donis eius praecedentibus nostra obsequia reddere. Vnde et psalmi quidam in quibus sancta operatio imitanda proponitur, ad respondendum scripti praenotantur. Rectum itaque deus hominem condidit eum que ad peruersa defluentem cum longanimitate tolerauit. Cotidie culpam aspicit et tamen uiuendi spatia non citius abscidit; dona largitur benignitate sua et erga malos utitur. Respondere homo tot beneficiis debet; sed tamen respondere metuens non ualet quia humani generis conditorem qui adhuc seruiliter formidat, procul dubio non amat. Nam tunc solum deo uera obsequia reddimus cum eum propter amoris fiduciam non timemus; cum nos ad bona opera affectus, non metus dirigit; cum malum nostrae menti iam non placet etiam si licet. Nam qui a peruersitatis opere ex timore restringitur, peruersa libenter ageret si liceret. Nequaquam ergo ueraciter rectus est qui adhuc a prauitatis desiderio liber non est. Bene itaque dicitur: neque enim possum metuens respondere, quia uera obsequia deo non reddimus si ex timore mandatis illius, et non potius ex amore seruimus. Sed cum menti nostrae eius dulcedinis amor accenditur, omne desiderium praesentis uitae leuigatur, in taedium dilectio uertitur atque hanc cum maerore mens tolerat, cui uicta prius reprobo amore seruiebat. Vnde et apte subditur: C. 10 taedet animam meam uitae meae. Sed cum praesens uita uilescere, cum conditoris amor dulcescere coeperit, sese contra se animus accendit, ut accusare se de culpis debeat in quibus se ante supernorum nescius defendebat. Vnde adhuc recte subiungit: dimittam aduersum me eloquium meum. Quasi pro se eloquio suo utitur qui praua quae gessit defendere excusationibus conatur. Sed aduersum se eloquium dimittit qui accusare in se hoc incipit quod errauit. Saepe uero et cum delinquimus ea quoque quae agimus diiudicamus. Accusat mens ipsa quod perpetrat; sed quia hoc ex desiderio minime deserit, erubescit confiteri quod fecit. Cum uero toto iam iudicio carnis delectationem premit, audaci uoce in accusationis suae confessionem se erigit. Vnde recte nunc dicitur: dimittam aduersum me eloquium meum, quia fortis mens relaxare contra se uerba detestationis incohat quae apud semetipsam prius infirme uerecundata retinebat. Sed sunt nonnulli qui apertis uocibus culpas fatentur, sed tamen in confessione gemere nesciunt, et lugenda gaudentes dicunt. Vnde adhuc apte subiungitur: loquar in amaritudine animae meae. Qui culpas suas detestans loquitur, restat necesse est ut has in amaritudine animae loquatur ut haec ipsa amaritudo puniat quicquid lingua per mentis iudicium accusat. Sciendum uero est quia ex poena paenitentiae, quam sibi mens irrogat, aliquatenus securitatem percipit; atque ad interrogationem superni iudicis fidentior exsurgit, ut semetipsam subtilius inueniat, et erga se quaeque quomodo disponantur, agnoscat. Vnde et protinus additur: dicam deo: noli me condemnare; indica mihi cur me ita iudices. Qui peccatorem se in amaritudine animae asserit, quid deo aliud quam ne condemnetur dicit? Quia amaritudo praesentis paenitentiae exstinguit supplicia sequentis irae. Duobus autem modis in hac uita hominem iudicat deus, quia aut per mala praesentia irrogare iam tormenta sequentia incipit, aut tormenta sequentia flagellis praesentibus exstinguit. Nisi enim delictis exigentibus iustus iudex et nunc et postmodum quosdam percuteret. Iudas minime dixisset: secundo eos qui non crediderunt perdidit; et de iniquis psalmista non diceret: induantur sicut diploide confusione sua. Diploidem quippe duplum uestimentum dicimus. Confusione ergo sicut diploide induti sunt qui iuxta reatus sui meritum et temporali et perpetua animaduersione feriuntur. Solos quippe poena a supplicio liberat quos immutat. Nam quos praesentia mala non corrigunt, ad sequentia perducunt. Si autem nequaquam quosdam poena praesens a supplicio aeterno defenderet, paulus minime dixisset: cum iudicamur, a domino corripimur ut non cum hoc mundo damnemur. Hinc uoce angelica ad ioannem dicitur: ego quos amo redarguo et castigo. Hinc etiam scriptum est: quem diligit dominus castigat; flagellat autem omnem filium quem recipit. Saepe ergo mens iusti, ut magis secura sit, altius trepidat; et cum flagellis cingitur, superni iudicii incertitudine turbatur. Pauet ne initium sequentis damnationis sit omne quod patitur; et per cogitationem interrogat iudicem quia de uitae suae meritis ambigit in percussione. Sed cum uitae uirtus ad oculos mentis reducitur, quasi consolatio ad iudicem respondetur, quia nequaquam ad perdendum percutit quem in actionis innocentia feriendo custodit. Bene itaque nunc dicitur: indica mihi cur me ita iudices. Ac si aperte diceretur: quia flagellando me iudicas, ostende quod ad iudicium per flagella securum reddas. Quod tamen intellegi et aliter potest. Nam plerumque uir iustus flagella ad probationem percipit et uitam suam subtilissima inquisitione discutiens, quamuis se peccatorem et sentiat et fateatur, pro qua tamen specialiter culpa percutitur, minime cognoscit. Atque eo magis in percussione trepidat quo causas suae percussionis ignorat. Petit ut semetipsum sibi iudex indicet, quatenus quod ille animaduertendo percutit, hoc in se flendo et ipse castiget. Scit namque quod aequissimus uindex iniuste quempiam nullo modo affligit et magno metu concutitur, quia et dolet in uerbere et deprehendere in se perfecte non ualet quod deploret. Vnde adhuc subditur: numquid bonum tibi uidetur, si calumnieris et opprimas pauperem, opus manuum tuarum; et consilium impiorum adiuues? Hoc nimirum sic per interrogationem dicitur, ut negetur. Ac si aperte diceretur: tu qui summe bonus es, noui quia bonum non aestimas, ut pauperem per calumniam premas. Et scio ergo quia non est iniustum quod patior et eo magis doleo quo causas iustitiae ignoro. Notandum uero quod non ait: ut opprimas innocentem, sed pauperem. Qui enim districtioni iudicis nequaquam innocentiam, sed paupertatem suam obicit, non iam de uita audaciam arripit, sed quam se infirmum conspiciat ostendit. Vbi et congrue subiungit: opus manuum tuarum. Ac si aperte dicat: impie opprimere non potes quem te fecisse gratuito recordaris. Bene autem subditur: et consilium impiorum adiuues? Quos namque hoc loco impios nisi malignos spiritus uocat? Qui cum redire ipsi ad uitam nequeunt, crudeliter socios ad mortem quaerunt. Quorum nimirum consilium fuit ut beatum iob diuina correptio tangeret et qui in tranquillitate iustus exstiterat, saltim per flagella peccaret. Sed impiorum consilium dominus non adiuuit quia eorum temptationibus carnem iusti prodidit, animam negauit. Hoc indesinenter contra bonos consilium maligni spiritus ineunt, ut hi quos seruire deo innocue in tranquillitate conspiciunt uexati aduersitatibus ad uoraginem culpae rapiantur. Sed eorum consilii acumen destruitur quia pius conditor cum uiribus flagella moderatur, ne uirtutem poena transeat et per astutiam fortium humana infirmitas excidat. Vnde bene et per paulum dicitur: fidelis autem deus, qui non patietur uos temptari supra quam potestis, sed faciet cum temptatione etiam prouentum, ut possitis sustinere. Nisi enim misericors deus cum uiribus temptamenta modificet, nullus profecto est qui malignorum spirituum insidias non corruens portet quia si mensuram iudex temptationibus non praebet, eo ipso protinus stantem deicit, quo ultra uires onera imponit. Sic autem beatus iob negando requisiuit ista quae protulit, sicut et requirendo negat ea quae ilico subiungit, dicens: numquid oculi carnei sunt tibi, aut sicut uidet homo et tu uidebis? Numquid sicut dies hominis dies tui, aut anni tui sicut humana sunt tempora, ut quaeras iniquitatem meam, et peccatum meum scruteris? Vt scias quia nihil impium fecerim. Oculi carnei facta temporum non nisi in tempore agnoscunt, quia et ipsi ad uidendum cum tempore prodeunt, cum tempore clauduntur. Et humanus uisus quodlibet opus sequitur, non praecurrit, quia uix exsistentia aspicit et uentura nullo modo agnoscit. Dies quoque et anni hominis a diebus et annis discrepant aeternitatis, quia uitam nostram quae tempore incipitur, tempore finitur; dum intra sinus sui latitudinem format, aeternitas deuorat. Cuius nimirum immensitas quia ultra citra que super nos tenditur, sine incohatione et termino eius aeternum esse dilatatur. Ei que nec transacta praetereunt, nec adhuc uentura, quasi quae non appareant desunt, quia is qui semper esse habet, cuncta sibi praesentia conspicit; cum que aspiciendo post et ante non tenditur, nulla intuitus mutatione uariatur. Dicat ergo: numquid oculi carnei sunt tibi; aut sicut uidet homo et tu uidebis? Numquid sicut dies hominis dies tui et anni tui sicut humana sunt tempora, ut quaeras iniquitatem meam, et peccatum meum scruteris? Vt scias quia nihil impium fecerim. Ac si humiliter requirens diceret: cur me in tempore per flagella examinas, quem apud te perfecte et ante tempora scisti? Cur culpas meas uerberibus interrogas quem per aeternitatis tuae potentiam nec prius quam conderes ignoras? Cuius nimirum potentiae mox pondus exprimit, cum subiungit: cum sit nemo qui de manu tua possit eruere. Ac si aperte dicat: quid tibi restat nisi parcere, cuius uirtuti nullus ualet obuiare? Quo enim nemo est qui animaduersionem tuam ex merito suae uirtutis retineat, eo a se facilius tua pietas exigat ut parcat. Quia autem nos in delicto concepti, in iniquitatibus editi, aut noxie praua perpetramus, aut incaute etiam recta agendo delinquimus, districtus iudex unde nobis fiat placabilis, non habemus. Sed cum nostrum opus eius obtutibus dignum exhibere non possumus, restat ut ad placationem illius suum ei opus offeramus. Vnde et subditur: manus tuae plasmauerunt me et fecerunt me totum in circuitu; et sic repente praecipitas me? Ac si humiliter dicat: quia sub iusto examine dignum non est tuae placationi quod feci, pensa misericorditer, ne pereat quod fecisti. Quibus etiam uerbis peruersum manis dogma destruitur, qui duo esse principia mentiens, a deo spiritum, a satana uero carnem conditam asserere conatur. Sanctus etenim uir prophetici gratia spiritus plenus, longe post uentura considerat, et errorum genimina praeuidens calcat dicens: manus tuae plasmauerunt me et fecerunt me totum in circuitu. Qui enim et plasmatum se, et factum totum in circuitu a deo asserit, tenebrarum genti nec in spiritu suo aliquid nec in carne derelinquit. Nam plasmatum se propter internam imaginem retulit; factum uero totum in circuitu, in eo quod ex carnis constat indumento, memorauit. Notandum uero est quia per hoc quod se plasmatum dei manibus asserit, misericordiae iudicis dignitatem suae conditionis opponit. Quamuis enim per coaeternum patri uerbum cuncta creata sunt, in ipsa tamen relatione creationis ostenditur quantum cunctis animalibus, quantum rebus uel caelestibus, sed tamen insensibilibus, homo praeferatur. Cuncta quippe dixit et facta sunt. Cum uero facere hominem decernit, hoc quod reuerenter pensandum est praemittit dicens: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Neque enim sicut de rebus ceteris scriptum est: fiat, et factum est. Neque ut aquae uolatilia, sic terra hominem protulit; sed prius quam fieret faciamus dicitur, ut uidelicet quia rationalis creatura condebatur quasi cum consilio facta uideretur. Quasi per studium de terra plasmatur et inspiratione conditoris in uirtute spiritus uitalis erigitur, ut scilicet non per iussionis uocem, sed per dignitatem operationis exsisteret, qui ad conditoris imaginem fiebat. Quod igitur per conditionem homo elegantius in terra creaturis ceteris accepit, hoc in flagello positus pietati sui opificis opponit dicens: manus tuae plasmauerunt me et fecerunt me totum in circuitu; et sic repente praecipitas me? Ac si aperte dicat: cur tanta uilitate despicis quem cum tanta dignitate condidisti? Et quem ratione rebus ceteris praefers, cur ex dolore supponis? Sed tamen haec eadem nostra dignitas fulget per imaginem et longe distat a beatitudinis perfectione per carnem, quia dum spiritus miscetur pulueri, quodam modo connectitur infirmitati. Quam scilicet infirmitatem beatus iob pietati iudicis obicit cum subiungit: memento, quaeso, quod sicut lutum feceris me. Angelorum spiritus idcirco irremissibiliter peccauerunt, quia tanto robustius stare poterant, quanto eos carnis admixtio non tenebat. Homo uero idcirco post culpam ueniam meruit quia per carnale corpus aliquid quo semetipso minor esset accepit. Vnde et apud respectum iudicis argumentum pietatis est haec eadem infirmitas carnis. Sicut per psalmistam dicitur: ipse autem est misericors et propitius fiet peccatis eorum et non disperdet eos. Et multiplicauit ut auerteret iram suam ab eis et non accendit omnem iram suam, et rememoratus est quia caro sunt. Vt lutum ergo homo factus est quia de limo est ad conditionem sumptus. Lutum quippe fit, cum se aqua terrae conspergit. Sicut lutum itaque homo est conditus, quia quasi aqua infundit puluerem, cum anima rigat carnem. Quod sanctus uir bene pietati iudicis obicit cum postulans dicit: memento, quaeso, quod sicut lutum feceris me. Ac si aperte dicat: infirmitatem carnis considera et reatum iniquitatis laxa. Vbi aperte quoque mors eiusdem carnis adiungitur, cum protinus subinfertur: et in puluerem reduces me. Ac si aperte postulet dicens: memento, quaeso, quod per carnem a terra uenio, et per eius interitum ad terram tendo. Materiam itaque originis et poenam finis aspice et culpae citius transeuntis parce sed quia qualitatem protulit hominis conditi, nunc subiungit ordinem propagati dicens: nonne sicut lac mulsisti me et sicut caseum me coagulasti? Pelle et carnibus uestisti me, ossibus et neruis compegisti me. Plasmatus quippe homo sicut lutum factus est, propagatus autem et sicut lac, mulgetur semine et sicut caseus coagulatur in carne. Carnibus et pelle induitur, ossibus neruis que solidatur. Per lutum ergo primae conditionis qualitas, per lac uero sequentis ordo conceptionis exprimitur, qui per coagulationis incrementa ducitur, ut paulisper in ossa roboretur. Sed angusta dei laus est descriptio creati corporis, nisi etiam subsequenter exprimatur mira aspiratio uiuificationis. Vnde et subditur: uitam et misericordiam tribuisti mihi. Sed incassum nobis bona conditor tribuit, si non omne quod tribuerit ipse custodit. Sequitur: et uisitatio tua custodiuit spiritum meum. Haec autem quae de exteriori homine diximus, etiam interiori posse congruere libet ut breuiter replicando monstremus. Memento, quaeso, quod sicut lutum feceris me. Sicut lutum quippe homo noster interior exsistit, quia sancti spiritus gratia terrenae menti infunditur, ut ad intellectum sui conditoris erigatur. Humana namque cogitatio quae peccati sui sterilitate aruit, per uim sancti spiritus quasi irrigata terra uiridescit. Sed saepe dum perceptis superni doni uirtutibus sine interruptione utimur, ad priuatam fiduciam usu continuae prosperitatis eleuamur. Vnde fit plerumque ut isdem qui subleuauerat parumper spiritus deserat quatenus ipsum sibi hominem ostendat. Quod sanctus uir protinus exprimit cum subiungit: et in puluerem reduces me. Quia enim per subtractionem spiritus mens aliquantulum in temptatione deseritur quasi ab humore pristino terra siccatur, ut infirmitatem suam derelictus sentiat et sine infusione supernae gratiae quantum homo aruit, agnoscat. Qui apte quoque reduci ad puluerem dicitur quia dimissus sibi cuiuslibet temptationis aura raptatur. Sed dum relicti concutimur, ea quae afflati cognouimus subtilius iam dona cogitamus. Vnde subiungit: nonne sicut lac mulsisti me et sicut caseum me coagulasti? Mens etenim nostra cum per sancti spiritus gratiam ab usu uetustae conuersationis abstrahitur, sicut lac mulgetur, quia in quadam incohationis nouae teneritudine et subtilitate formatur; sicut caseus coagulatur, quia in constipatione pinguescentis cogitationis astringitur, ut nequaquam iam per desideria diffluat, sed in uno amore se colligens, ad solidam reformationem surgat. Plerumque uero contra haec eadem rudimenta spiritalia ex usu ueteri caro submurmurat et mens bella tolerat ex homine quem foras portat. Vnde subiungit: pelle et carnibus uestisti me. Pelle quippe et carnibus interior homo uestitur, quia in eo quod ad superna erigitur, carnalium motuum obsidione uallatur. Sed tendentem ad iustitiam nequaquam in temptatione conditor deserit qui per infusionem gratiae etiam peccantem praeuenit; sed subleuatam mentem et ad bella exterius laxat et interius roborat. Vnde adhuc apte subiungitur: ossibus et neruis compegisti me. Carnibus et pelle uestimur sed ossibus neruis que compingimur, quia etsi temptatione foras irruente concutimur, intus tamen nos conditoris manus roborat, ne frangamur. Carnis itaque nos motibus humiliat ad dona, sed per ossa uirtutum roborat contra temptamenta. Ait ergo: carne et pellibus uestisti me, ossibus et neruis compegisti me. Ac si aperte dicat: foras me ad probationem deseris sed tamen intus ne peream uirtutibus astringendo custodis. Qui idcirco nobis bene uiuendi rectitudinem tribuit, quia benigne praeterita quae deliquimus parcit. Vnde et adhuc apte subiungitur: uitam et misericordiam tribuisti mihi. Vita quippe tribuitur cum malignis mentibus benignitas aspiratur. Sed uita sine misericordia accipi nequaquam ualet quia ad obtinenda dominus iustitiae bona non adiuuat, si prius misericorditer anteactas nequitias non relaxat. Vel certe uitam nobis et misericordiam tribuit, quia ea qua nos misericordia ad bene uiuendum praeuenit, etiam subsequente custodit. Nisi enim misericordiam subroget, seruari non ualet uita quam praebet. Ipso quippe cotidie humanae uitae usu ueterascimus et exterioris hominis impulsu cogitatione lubrica ab interioribus eximus. Et nisi nos superna uisitatio uel ad amorem compungendo uiuificet, uel ad timorem flagellando restauret, repentino lapsu mens funditus tota destruitur quae longo uirtutis studio innouata uidebatur. Vnde subiungit: et uisitatio tua custodiuit spiritum meum. Humanum quippe spiritum uisitatio superna custodit cum hunc uirtutibus ditatum, uel flagello percutere, uel compungere amore non desinit. Nam si dona praestat, sed hunc continue restaurando non subleuat, citius bonum perditur quod non a largiente custoditur. Sed ecce uir sanctus dum se humiliter agnoscit, conferenda generaliter diuinae misericordiae secreta deprehendit; cum que infirmitatem suam ueraciter fatetur, repente ad cognoscendam uocationem gentium sublimiter rapitur. Nam protinus subdit: licet haec celes in corde tuo, tamen scio quia uniuersorum memineris. Ac si aperte dicat: cur de me trepido qui et uniuersas gentes quia colligas scio? Quod tamen in corde celas quia hoc adhuc aperto sermone non indicas. Sed qui uniuersorum reminisceris, me procul dubio de uenia certum facis. Sciendum uero est quia in quibusdam factis et certi de uenia reddimur et post perpetratas culpas ad absolutionis nostrae fiduciam correctione et paenitentia subsequente roboramur. Perpetratae tamen nostrae nequitiae adhuc memoria tangimur et cogitatione illicita auersi nolentes que pulsamur. Vnde et apte subiungit: si peccaui et ad horam pepercisti mihi, cur ab iniquitate mea mundum me esse non pateris? Ad horam dominus peccatum parcit, cum reatum culpae concessis protinus fletibus diluit. Sed ab iniquitate nostra mundos nos esse non patitur quia uolentes quidem culpam fecimus, sed nonnumquam nolentes eius memoriam cum delectatione toleramus. Saepe namque hoc quod a conspectu iam iudicis fletu interueniente deletum est ad animum redit et deuicta culpa ad delectationem rursus inserpere nititur, atque in antiquo certamine rediuiua pulsatione reparatur; ita ut quod prius egit in corpore, hoc importuna cogitatione postmodum uerset in mente. Quod caute ille conspicere athleta spiritalis nouerat qui dicebat: computruerunt et deteriorauerunt cicatrices meae, a facie insipientiae meae. Quid namque cicatrices nisi sanationes sunt uulnerum? Laxatas ergo nequitias ad delectationem memoriae redire conspexerat, qui cicatrices deflebat. Cicatrices quippe computrescere est sanata iam peccatorum uulnera rursus in temptationem serpere atque ex eorum suggestionibus, post superductam cutem paenitentiae, fetorem culpae iterum dolorem que sentire. Qua uidelicet in re et nihil foras opere agitur et sola intus cogitatione peccatur; districto que se reatu mens obligat nisi hoc sollicitis lamentis tergat. Vnde bene per moysen dicitur: si fuerit inter uos homo qui nocturno pollutus sit somnio, egredietur extra castra; et non reuertetur prius quam ad uesperam lauetur aqua, et post solis occasum regredietur in castra. Nocturnum quippe est somnium temptatio occulta per quam tenebrosa cogitatione turpe aliquid corde concipitur, quod tamen corporis opere non expletur. Sed somnio nocturno pollutus egredi extra castra praecipitur quia uidelicet dignum est ut qui immunda cogitatione polluitur, indignum se cunctorum fidelium societatibus arbitretur, culpae suae meritum ante oculos ponat et ex bonorum se aestimatione despiciat. Polluto ergo extra castra exire est turpi impugnatione laboranti, sese ex continentium comparatione despicere. Qui ad uesperam lauatur aqua, cum defectum suum conspiciens ad paenitentiae lamenta conuertitur, ut fletibus diluat omne quod animum occulta inquinatio accusat. Sed post occasum solis ad castra redeat quia, deferuescente temptationis ardore, necesse est ut iterum fiduciam erga societatem bonorum sumat. Post aquam, quippe, occumbente sole ad castra reuertitur, qui post lamenta paenitentiae, frigescente flamma cogitationis illicitae, ad fidelium merita praesumenda reparatur. Vt iam se a ceteris longe esse non aestimet qui mundum se per obitum intimi ardoris gaudet. Sed inter haec sciendum est quod idcirco nonnumquam impulsu illicitae cogitationis affligimur, quia in quibusdam terrenae conuersationis actibus, quamuis licitis, libenter occupamur. Cum que uel in minimis terrena actio per desiderium tangitur, crescente contra nos antiqui hostis fortitudine, mens nostra non minima importunitate temptationis inquinatur. Vnde et sacerdos legis, membra hostiae per frusta concisa, caput atque ea quae erga iecur sunt, iubetur ignibus cremare, pedes uero atque intestina hostiae prius aqua diluere. Nos quippe ipsos sacrificium deo offerimus cum uitam nostram cultui diuino dedicamus. Qui membra hostiae per frusta concisa super ignem ponimus, cum uitae nostrae opera uirtutibus distinguentes immolamus. Caput atque ea quae iuxta iecur continentur incendimus, cum in sensu nostro quo omne corpus regitur, atque in occultis desideriis flamma diuini amoris ardemus. Et tamen praecipitur ut pedes atque intestina hostiae lauentur. Pedibus enim terra tangitur, intestinis uero stercora gestantur, quia plerumque iam ex desiderio in aeternitatem succendimur, iam toto deuotionis sensu ad appetitum nostrae mortificationis inhiamus. Sed quia adhuc terrenum prae infirmitate aliquid agimus, nonnulla etiam quae iam subegimus illicita in corde toleramus. Cum que cogitationes nostras immunda temptatio inquinat, quid aliud quam intestina hostiae stercus portant? Sed ut comburi debeant, lauentur quia nimirum necesse est ut immundas cogitationes timoris fletus diluat quas in acceptione sacrificii supernus amor incendat. Et quicquid mens uel de inexperto certamine, uel de conuersationis pristinae memoria patitur, lauetur ut tanto suauius in conspectu sui spectatoris ardeat, quanto cum ei assistere coeperit nil terrenum se cum, nil lubricum in ara suae orationis imponit. Vir igitur sanctus humanae mentis damna conspiciat quod plerumque se cogitatione illicita inquinat; et postquam reatum operis iudex relaxat et, sua plorans, nostra quae ploremus aperiat dicens: si peccaui et ad horam pepercisti mihi, cur ab iniquitate mea mundum me esse non pateris? Ac si aperte dicat: si culpam uenia abstulit, cur hanc et a memoria non detergit? Saepe autem ita mens in culpae recordatione concutitur ut ad perpetrationem illius longe grauius quam prius capta fuerat urgueatur; et deprehensa trepidat se que ipsam uariis motibus impulsa perturbat. Metuit quidem ne uincatur temptationibus sed resistens hoc ipsum quod longo labore certaminis affligitur perhorrescit. Vnde et apte subiungitur: et si impius fuero, uae mihi est; et si iustus non leuabo caput, saturatus afflictione et miseria. Impius namque uae habet, iustus miseriam quia et aeterna damnatio reprobum sequitur et electus quisque doloribus transitoriae aduersitatis expiatur. Impius caput leuat sed elatus euadere uae quod sequitur non ualet. Iustus, labore sui certaminis afflictus, caput leuare non sinitur sed pressus a perpetua afflictione liberatur. Ille se in uoluptatibus erigit, sed suppliciis sequentibus mergit. Iste se in dolore deprimit sed tamen a pondere aeternae animaduersionis abscondit. Consideret ergo uir sanctus quod aut renitens homo uitiis praesenti labore afficitur, aut succumbens perpetuae afflictioni mancipatur, et dicat: et si impius fuero, uae mihi est; et si iustus non leuabo caput, saturatus afflictione et miseria. Ac si aperte deploret dicens: aut subtractus carnis desideriis, supplicio aeterno subicior; aut repugnans illicitis motibus poena praesenti crucior quia a labore certaminis liber non sum. Sed superna dispensatio idcirco nos tota sibi intentione seruientes carnis nostrae permittit impugnationibus concuti, ne mens nostra in superbiam audeat praesumptione suae securitatis eleuari, ut dum pulsata trepidat, in solo auctoris adiutorio spei pedem robustius figat. Vnde et adhuc apte subiungitur: et propter superbiam quasi leaenam capies me. Leaena cum escam catulis exquirit, inhianter in foueam captionis ruit. Sicut enim ex quibusdam regionibus fertur, fit in eius itinere fouea in quam pecus deponitur, ut illuc se eius appetitu proicere leaena prouocetur; quae angusta simul et alta praeparatur ut in eam ruere ambiendo ualeat, sed hanc saliendo nullo modo euadat. Alia quoque fouea quae priori cohaereat, effoditur; quae tamen ei in qua pecus est, extremae partis apertione coniungitur. In qua nimirum cauea ponitur ut leaena corruens, quia desuper terroribus urguetur, cum quasi in secretiori parte foueae occultare se appetit, caueam uolens intret; cuius iam saeuitia nequaquam pertimescitur quia clausa in cauea leuatur. Quae enim sua sponte in foueam corruit, ad superiores partes circumsepta uectibus redit. Sic, sic nimirum humana mens capta est, quae in libertate arbitrii condita, dum nutrire desideria carnis appetiuit, quasi leaena catulis escam quaesiuit atque in deceptionis suae foueam cecidit quae, suadente hoste, ad cibum prohibitum manum tetendit. Sed in fouea protinus caueam inuenit, quia sponte ad mortem ueniens corruptionis suae mox carcerem pertulit; atque ad auras liberas gratia interueniente, reducitur. Sed cum multa agere conatur et non ualet, eiusdem corruptionis suae obstaculis quasi caueae uectibus ligatur. Iam quidem eam in quam ceciderat damnationis foueam euasit quia secuturae mortis supplicium, manu redemptionis adiuta, ad ueniam redeundo superauit. Sed tamen coarctata caueam tolerat quia supernae quoque disciplinae nexibus cingitur, ne per carnis desideria uagetur. Quae ergo sponte sua in foueam cecidit, ad auras liberas clausa redit quia et per libertatem arbitrii in culpam corruit, et tamen hanc a suis motibus, conditoris gratia coactam nolentem que constringit. Post foueam itaque caueam patitur quae, erepta ex aeterno supplicio, a prauae libertatis motibus sub caelestis artificis dispensatione religatur. Recte igitur dicit: et propter superbiam quasi leaenam capies me; quia et liber homo per cibum sibi mortem intulit et reductus ad ueniam sub disciplina melius clausus uiuit. Quasi leaena ergo propter superbiam captus est, quia inde nunc eum disciplina suae corruptionis deprimit unde transgressionem praecepti non timens, audacter in foueam saltum dedit. Sed si parumper obtutum mentis a culpa primi parentis auertimus, nos adhuc cotidie ut leaenam capi per uitium elationis inuenimus. Saepe namque homo acceptis uirtutibus in audaciam suae praesumptionis erigitur, sed mira dispensatione pietatis ante eius oculos res quaelibet, in qua corruat ordinatur. Dum que per culpam aliquid appetit, quid aliud quam praedam in fouea concupiscit? Sua sponte inhians cadit, sed suis surgere uiribus non ualet. Qui cum se nihil ex se esse considerat, discit procul dubio cuius adiutorium requirat. Quem tamen superna miseratio captum quasi a fouea euehit, quia hunc infirmitate cognita ad ueniam reducit. Leaenae itaque more, propter superbiam ad superiores partes in caueam remeat, qui cum de uirtute extollitur lapsus ad desideria in humilitate religatur. Quia enim prius propria praesumptione perierat, mira pietate agitur ut infirmitatis suae iam notitia clausus uiuat. Quod quia sanctus uir crebro accidere hominibus conspicit, nostri in se periculi uocem sumit; ut cum nos eius fletus agnoscimus, quae in nobis sunt flenda discamus. Sed cum mentem nostram elatio erigit, summi a nobis protinus compunctio amoris recedit; cum uero superna nos gratia uisitat, statim per lacrimas ad sua desideria instigat. Vnde et apte subiungitur: reuersus que mirabiliter me crucias. Cum ab auctore relinquimur, nec ipsa ullatenus destitutionis nostrae damna sentimus. Quo enim longe nos conditor deserit, eo mens nostra insensibilius obdurescit, nulla quae dei sunt diligit, nequaquam superna concupiscit. Et quia amoris intimi calorem non habet, frigida deorsum iacet, ac miserando modo fit cotidie tanto securior quanto peior; cum que unde sit lapsa non meminit et supplicia secutura non metuit, quantum lugenda sit nescit. At si afflatu sancti spiritus tangitur ad considerationem protinus suae perditionis euigilat, in caelestium inquisitione se excutit, amoris summi aestibus inardescit quae se circumprimunt damna considerat, et plorat proficiens quae prius laeta peribat. Bene ergo dicitur conditori: reuersus que mirabiliter me crucias; quia omnipotens deus unde mentem nostram uisitans ad amorem suum erigit, inde hanc per lacrimas grauius affligit. Ac si aperte dicat: relinquendo me nequaquam afficis quia insensibilem reddis; sed cum reuerteris crucias, quia dum te insinuas, mihi me quam sim lugendus demonstras. Vnde et nequaquam se poenaliter sed mirabiliter asserit cruciari, quia dum per fletum mens ad summa rapitur, compunctionis suae poenam gaudens miratur. Et libet affici quia afflictione sua se conspicit ad alta subleuari. Saepe autem cum nos a sancti desiderii exercitatione torpescere superna pietas cernit, exempla se sequentium nostris obtutibus obicit, ut mens per otium remissa quo in aliis uigilantiam prouectus considerat, eo in se pigredinem torporis erubescat. Vnde et recte subiungitur: instauras testes tuos contra me et multiplicas iram tuam; et poenae militant in me. Testes enim dei sunt, qui per exercitium sancti operis testantur quae electos secutura sint praemia ueritatis. Vnde hos quoque quos pro ueritate passos agnoscimus graeco eloquio martyres id est testes, uocamus. Et per ioannem uoce angelica dominus dicit: in diebus antipas testis meus fidelis qui occisus est apud uos. Sed testes suos contra nos dominus instaurat, cum electorum uitam prauitati nostrae contrariam ad arguendos nos instruendos que multiplicat. Contra nos ergo testes illius instaurantur quia cuncta quae agunt studiis nostrae prauitatis aduersa sunt. Vnde et sermo ueritatis aduersarius uocatur, cum mediatoris uoce per euangelium dicitur: esto consentiens aduersario tuo cito, dum es cum illo in uia. Atque de hoc eodem redemptore reprobi persequentes dicunt: contrarius est operibus nostris; et paulo post: et dissimilis est aliis uita illius. Testes itaque suos contra nos dominus instaurat quia bona quae facere ipsi neglegimus, haec ad correptionem nostram fieri ab aliis demonstrat. Vt qui praeceptis non accendimur, saltim exemplis excitemur atque in appetitu rectitudinis nil sibi mens nostra difficile aestimet quod perfecte peragi ab aliis uidet. Et fit plerumque ut cum alienae uitae bona conspicimus, nostrae sollicitius damna timeamus; et eo patescat quanto post pondere animaduersionis impetimur, quo nunc a bonorum moribus longe discrepamus. Vnde et testium instauratione memorata, protinus apte subiungitur: et multiplicas iram tuam. Eo nobis multiplicari ira dei dicitur, quo esse multiplex indicatur quia ex ipsa nunc bonorum uita et labore cognoscimus, si emendari dum tempus est, nolumus, quanta post animaduersione feriamur. Electos quippe dei cernimus et pia agere et crudelia multa tolerare. Hinc ergo colligitur districtus iudex quanta illic feriat districtione quos reprobat, si hic sic cruciat quos amat. Petro attestante qui ait: tempus est ut iudicium incipiat de domo dei; si autem primum a nobis, quis finis eorum qui non credunt dei euangelio? Omnipotens igitur deus cum contra nos testes instaurat, iram multiplicat, quia quo bonorum uitam nostris oculis obicit, eo prauitatis perpetratae duritiam qua districtione in iudicio percutiat ostendit. Nam cum solis se sequentibus dona exaggerat, torpentes iam quia reliquerit demonstrat. Cum bona ergo in aliis cernimus, ualde necesse est ut et exsultationem nostrae formidini et formidinem nostrae exsultationi misceamus, quatenus et de alienis prouectibus caritas gaudeat, et de suis infirmitatibus conscientia contremiscat. Sed cum fraterno prouectu reficimur, cum districtionem super nos interni iudicis ex ipso nostro torpore pensamus, quid restat nisi ut ad discutiendum se animus redeat, et quicquid in se reprobum, quicquid prauum deprehendit, affligat? Vnde et apte subiungitur: et poenae militant in me. Consideratis quippe dei testibus, poenae in nobis militant, quia dum miranda illorum facta conspicimus, uitam nostram quae ex eorum nobis comparatione displicet, studiosa afflictione cruciamus. Vt quicquid in nobis polluerunt opera, diluant lamenta; et si quid adhuc culpa delectationis inquinat, poena maeroris tergat. Beatus igitur iob quia uitam patrum praecedentium conspicit, quid in se gemere debeat subtilius agnoscit. Sed magni doloris magisterio, dum sua plangit, ad lamenta nos instruit, ut quo uirtutes in aliis cernimus, eo apud districtum iudicem nostra sollicite delicta timeamus. Sequitur: quare de uulua eduxisti me? Qui utinam consumptus essem, ne oculus me uideret. Quod nimirum prima oratione iam protulit, dicens: quare non in uulua mortuus sum? Qui hoc quoque quod hic adicit, subdens: fuissem quasi non essem, de utero translatus ad tumulum. Illic uerbis aliis non aliter adiungit, dicens: sicut abortiuum absconditum non subsisterem, uel qui concepti non uiderunt lucem. Quia uero haec superius late digessimus, pro uitando lectoris fastidio, exposita replicare declinamus. Sequitur: numquid non paucitas dierum meorum finietur breui? Cautum se ac sollicitum uiuere ostendit, quia breuitatem praesentis uitae considerans, non eius usum, sed terminum conspicit, ut ex fine colligat nihil esse quod transiens delectat. Hinc namque per salomonem dicitur: si annis multis uixerit homo et in his omnibus laetus factus, meminisse debet tenebrosi temporis et dierum multorum; qui cum uenerint, uanitatis arguentur praeterita. Hinc rursum scriptum est: in omnibus operibus tuis memorare nouissima tua et in aeternum non peccabis. Igitur cum culpa animum temptat, mens necesse est ut breuitatem suae delectationis aspiciat ne ad uiuacem mortem iniquitas rapiat, cum constet quod ad terminum citius mortalis uita percurrat. Sed saepe oculus contemplationis nostrae confunditur dum dolor noster flagellis crebrescentibus aggrauatur. Libet praesentis uitae exsilium gemere, sed prae ipsa afflictione mens non ualet damna suae caecitatis aestimare. Vnde protinus subdit: dimitte ergo me, ut plangam paululum dolorem meum. Sicut enim moderata afflictio lacrimas exprimit, ita immoderata subducit quia maeror ipse quasi sine maerore fit qui, afflicti mentem deuorans, sensum doloris tollit. Vir igitur sanctus feriri plus quam sufficit pertimescit dicens: dimitte ergo me, ut plangam paululum dolorem meum. Ac si aperte dicat: flagella tuae percussionis tempera ut, moderatis doloribus, aestimare mala quae patior flendo conualescam. Quod tamen intellegi et aliter potest. Saepe namque peccator iniquitatis suae uinculis ita constringitur ut pondus quidem peccatorum toleret, sed tamen quia tolerat ignoret. Saepe etiamsi cognoscat quanto reatu premitur, erumpere conatur et non potest, ut hunc in se mente libera, conuersione integra, persequatur. Flere ergo dolorem suum non ualet quia et iniquitatis suae reatum considerat, et tamen prae terrenae occupationis pondere hanc ei gemere nequaquam uacat. Flere dolorem suum non ualet qui prauae quidem consuetudini contraire nititur, sed tamen adhuc succrescentibus desideriis carnis grauatur. Huius doloris praesentia prophetae mentem cruciauerat cum dicebat: dolor meus ante me est semper, quoniam iniquitatem meam ego pronuntio, et cogitabo pro peccato meo. Sed solutis iniquitatis uinculis dimissum se nouerat qui exsultabat dicens: dirupisti uincula mea, tibi sacrificabo hostiam laudis. Tunc igitur ad plangendum dolorem nos dominus dimittit, cum et mala nobis quae fecimus demonstrat atque ad haec eadem flenda quae cognoscimus adiuuat. Culpas oculis obicit et pia manu gratiae uincula cordis soluit ut ad uacationem paenitentiae mens nostra se erigat, et, carnis soluta compedibus, in auctorem suum libera gressum amoris tendat. Plerumque etenim uitam nostram ipsi reprehendimus, sed tamen libenter agimus hoc quod in nobis recte reprobamus. Ad iustitiam nos spiritus erigit, ad consuetudinem caro restringit. Amori suo mens renititur sed protinus delectata captiuatur. Bene itaque dicitur: dimitte ergo me, ut plangam paululum dolorem meum; quia nisi a reatu culpae, quo nos ligauimus, misericorditer dimittamur, perfecte flere non possumus hoc quod in nobis ipsis contra nosmetipsos dolemus. Sed tunc ueraciter reatus nostri dolor plangitur, cum tenebrosa illa inferni retributio intento timore praeuidetur. Vnde apte subiungit: antequam uadam, et non reuertar, ad terram tenebrosam et opertam mortis caligine. Quid enim terrae tenebrosae nomine nisi tetra tartari claustra signantur? Quae aeternae mortis caligo operit, quia damnatos quosque in perpetuum a uitae luce disiungit. Nec immerito infernus terra dicitur, quia quique ab eo capti fuerint, stabiliter tenentur. Scriptum quippe est: generatio praeterit et generatio aduenit; terra uero in aeternum stat. Recte igitur inferni claustra tenebrosa terra nominantur quia quos puniendos accipiunt, nequaquam poena transitoria, uel phantastica imaginatione cruciant, sed ultione solida perpetuae damnationis seruant. Quae aliquando tamen laci appellatione signantur propheta attestante, qui ait: portauerunt ignominiam suam cum his qui descendunt in lacum. Infernus ergo et terra nominatur, quia susceptos stabiliter tenet; et lacus dicitur quia hos quos semel ceperit semper fluctuantes et trepidos tormentis circumfluentibus absorbet. Sanctus autem uir siue sua, seu humani generis uoce dimitti se postulat, antequam uadat; non quia ad terram tenebrosam qui culpam deflet iturus est sed quia ad hanc procul dubio qui plangere neglegit uadit. Sicut debitori suo creditor dicit: solue debitum prius quam pro debito constringaris; qui tamen non constringitur, si quod debet soluere non moratur. Vbi et recte subditur: non reuertar, quia nequaquam ultra misericordia parcentis liberat quos semel in locis poenalibus iustitia iudicantis damnat. Quae adhuc subtilius loca describuntur, cum dicitur: terram miseriae et tenebrarum. Miseria ad dolorem pertinet, tenebrae ad caecitatem. Ea ergo quae a conspectu districti iudicis expulsos tenet, miseriae et tenebrarum terra perhibetur quia foris dolor cruciat quos diuisos a uero lumine intus caecitas obscurat. Quamuis miseriae et tenebrarum terra intellegi et aliter potest. Nam haec quoque terra in qua nascimur est quidem miseriae, sed tenebrarum non est quia multa hic corruptionis nostrae mala patimur, sed tamen adhuc in ea per conuersionis gratiam ad lucem redimus, ueritate suadente quae ait: ambulate dum lucem habetis ne uos tenebrae comprehendant. Illa uero simul miseriae et tenebrarum terra est, quia quisquis ad toleranda eius mala descenderit, nequaquam ulterius ad lucem redit. In cuius adhuc descriptione subiungitur: ubi umbra mortis et nullus ordo. Sicut mors exterior ab anima diuidit carnem, ita mors interior a deo separat animam. Vmbra ergo mortis est obscuritas diuisionis, quia damnatus quisque cum aeterno igne succenditur, ab interno lumine tenebratur. Natura uero ignis est, ut ex se ipso et lucem exhibeat, et concremationem; sed transactorum illa ultrix flamma uitiorum concremationem habet et lumen non habet. Hinc est enim quod reprobis ueritas dicit: discedite a me, maledicti, in ignem aeternum qui paratus est diabolo et angelis eius. Quorum rursus omnium corpus in unius persona significans dicit: ligate ei manus et pedes et mittite eum in tenebras exteriores. Si itaque ignis qui reprobos cruciat lumen habere potuisset, is qui repellitur nequaquam mitti in tenebras diceretur. Hinc etiam psalmista ait: super eos cecidit ignis et non uiderunt solem. Ignis enim super impios cadit, sed sol igne cadente non cernitur quia illos quos gehennae flamma deuorat, a uisione ueri luminis caecat; ut et foras eos dolor combustionis cruciet et intus poena caecitatis obscuret; quatenus qui auctori suo corpore et corde deliquerunt, simul corpore et corde puniantur. Et utrobique poenas sentiant, qui dum hic uiuerent prauis suis delectationibus ex utroque seruiebant. Vnde bene per prophetam dicitur: descenderunt ad infernum cum armis suis. Arma quippe peccantium sunt membra corporis, quibus peruersa desideria quae concipiunt exsequuntur. Vnde recte per paulum dicitur: neque exhibeatis membra uestra arma iniquitatis peccato. Cum armis ergo ad infernum descendere est cum ipsis quoque membris quibus desideria uoluptatis expleuerunt aeterni iudicii tormenta tolerare, ut tunc eos undique dolor absorbeat, qui nunc suis delectationibus subditi, undique contra iustitiam iuste iudicantis pugnant. Mirum uero est ualde quod dicitur: ubi nullus ordo. Neque enim omnipotens deus qui mala bene punit, inordinata esse ullo modo uel tormenta permittit, quia ipsa quoque supplicia quae ex lance iustitiae prodeunt inferri sine ordine nequaquam possunt. Quomodo namque in suppliciis ordo non erit, dum damnatum quemque iuxta modum criminis et retributio sequitur ultionis? Hinc quippe scriptum est: potentes potenter tormenta patientur, et fortioribus fortior instat cruciatio. Hinc in babylonis damnatione dicitur: quantum exsultauit se et in deliciis fuit, tantum date illi tormenta et luctum. Si igitur iuxta modum culpae poena distinguitur, constat nimirum quod in suppliciis ordo seruatur. Et nisi tormentorum summam meritorum acta dirimerent, nequaquam iudex ueniens dicturum se messoribus esse perhiberet: colligite zizania et ligate ea fasciculis ad comburendum. Si enim nullus in suppliciis ordo seruabitur, cur comburenda zizania in fasciculis ligantur? Sed nimirum fasciculos ad comburendum ligare est hos qui aeterno igni tradendi sunt pares paribus sociare, ut quos similis culpa inquinat, par etiam poena constringat; et qui nequaquam dispari iniquitate polluti sunt nequaquam dispari tormento crucientur, quatenus simul damnatio conterat quos simul elatio subleuabat. Quos que non dissimiliter dilatauit ambitio, non dissimilis angustet afflictio et par cruciet flamma supplicii quos in igne luxuriae par succendit flamma peccati. Sicut enim in domo patris mansiones multae sunt pro diuersitate uirtutis, sic damnatos diuerso supplicio gehennae ignibus subicit disparilitas criminis. Quae scilicet gehenna quamuis cunctis una sit, non tamen cunctos una eadem que qualitate succendit. Nam sicut uno sole omnes tangimur nec tamen sub eo uno ordine omnes aestuamus, quia iuxta qualitatem corporis sentitur etiam pondus caloris, sic damnatis et una est gehenna quae afficit et tamen non una omnes qualitate comburit quia quod hic agit dispar ualetudo corporum, hoc illic exhibet dispar causa meritorum. Quomodo ergo nullus inesse ordo suppliciis dicitur, in quibus profecto quisque iuxta modum culpae cruciatur? Sed sanctus uir postquam umbram mortis intulit, quanta sit confusio in damnatorum mente subiungit, quia ipsa quoque supplicia quae ordinata per iustitiam ueniunt ordinata procul dubio in corde morientium non sunt. Vt enim paulo superius diximus dum damnatus quisque foras flamma succenditur, intus caecitatis igne deuoratur, atque in dolore positus, exterius interius que confunditur, ut sua deterius confusione crucietur. Repulsis ergo ordo in supplicio non erit quia in eorum morte atrocius ipsa confusio mentis saeuit. Quam tamen mira potentia iudicantis aequitas ordinat ut poena animum quasi inordinata confundat. Vel certe abesse ordo suppliciis dicitur, quia quibuslibet rebus in poenam surgentibus propria qualitas non seruatur. Vnde et protinus subinfertur: et sempiternus horror inhabitans. In huius uitae tormentis timor dolorem habet, dolor timorem non habet, quia nequaquam mentem metus cruciat cum pati iam coeperit quod metuebat. Infernum uero et umbra mortis obscurat, et sempiternus horror inhabitat quia eius ignibus traditi, et in suppliciis dolorem sentiunt, et in doloris angustia pulsante se semper pauore feriuntur; ut et quod timent tolerent, et rursus quod tolerant sine cessatione pertimescant. De his etenim scriptum est: uermis eorum non morietur et ignis eorum non exstinguetur. Hic flamma quae succendit illuminat; illic ut superius uerbis psalmistae docuimus, ignis qui cruciat obscurat. Hic metus amittitur cum tolerari iam coeperit quod timebatur; illic et dolor dilaniat et pauor angustat. Horrendo igitur modo erit tunc reprobis dolor cum formidine, flamma cum obscuritate. Sic sic uidelicet a damnatis sentiri pondus summae aequitatis debet, ut qui a uoluntate conditoris nequaquam sunt ueriti discrepare dum uiuerent, in eorum quandoque interitu ipsa a suis qualitatibus etiam tormenta discordent, quatenus quo se impugnant, cruciatus augeant et cum uarie prodeunt multipliciter sentiantur. Quae tamen supplicia in se demersos et ultra uires cruciant, et in eis uitae subsidium exstinguentes seruant, ut sic uitam terminus puniat; quatenus semper sine termino cruciatus uiuat quia et ad finem per tormenta properat, et sine fine deficiens durat. Fit ergo miseris mors sine morte, finis sine fine, defectus sine defectu, quia et mors uiuit et finis semper incipit, et deficere defectus nescit. Quia igitur et mors perimit et non exstinguit; dolor cruciat, sed nullatenus pauorem fugat; flamma comburit ,sed nequaquam tenebras discutit; quantum per notitiam praesentis uitae colligitur, supplicia ordinem non habent, quae non suam per omnia qualitatem tenent. Quamuis illic ignis et ad consolationem non lucet et tamen ut magis torqueat ad aliquid lucet. Nam sequaces quosque suos se cum in tormento reprobi flamma illustrante uisuri sunt, quorum amore deliquerunt, quatenus qui eorum uitam carnaliter contra praecepta conditoris amauerant, ipsorum quoque eos interitus in augmento suae damnationis affligat. Quod profecto, euangelio teste, colligimus; in quo ueritate nuntiante, diues ille quem contigit ad aeterni incendii tormenta descendere quinque fratrum describitur meminisse, qui ab abraham petiit ut ad eorum eruditionem mitteret, ne illuc eos quandoque uenientes par poena cruciaret. Qui igitur ad doloris sui cumulum propinquorum absentium meminit, constat procul dubio quia eos ad augmentum supplicii paulo post potuit etiam praesentes uidere. Quid autem mirum si se cum quoque reprobos aspiciat cremari qui, ad doloris sui cumulum, eum quem despexerat in sinu abrahae lazarum uidit? Is ergo cui ut poena cresceret et uir electus apparuit, cur non credendum sit, quod uidere in supplicio eos etiam quos contra deum dilexerat possit? Qua ex re colligitur quod eos quos inordinate nunc reprobi diligunt miro iudicii ordine se cum tunc in tormentis uidebunt, ut poenam propriae punitionis exaggeret illa auctori praeposita carnalis cognatio pari ante oculos ultione damnata. Ignis itaque qui in obscuritate cruciat credendum est quia lumen ad tormentum seruat. Quod si approbare testimoniis in sua expressione non possumus, superest ergo ut e diuerso doceamus. Tres quippe hebraeae gentis pueri, per chaldaei regis imperium, succensis camini ignibus, ligatis manibus pedibus que proiecti sunt; quos tamen cum isdem rex in camini incendio miseratus exploraret, illaesis uestibus deambulantes uidit. Vbi aperte colligitur quia mira dispensatione conditoris ignis qualitas, in diuersa uirtute temperata, et uestimenta non attigit, et uincula incendit, sanctis que uiris et ad inferendum tormentum flamma friguit, et ad solutionis ministerium exarsit. Sicut ergo electis ignis ardere nouit ad solatium et tamen ardere ad supplicium nescit; ita e diuerso gehennae flamma reprobis et nequaquam lucet ad consolationis gratiam et tamen lucet ad poenam; ut damnatorum oculis ignis supplicii et nulla claritate candeat, et ad doloris cumulum, dilecti qualiter crucientur ostendat. Quid autem mirum si gehennae ignem credimus habere supplicium simul obscuritatis et luminis, quando experimento nouimus quia et taedarum flamma lucet obscura? Tunc edax flamma comburit quos nunc carnalis delectatio polluit, tunc infinite patens inferni barathrum deuorat quos nunc inanis elatio exaltat; atque qui quolibet ex uitio hic uoluntatem callidi persuasoris expleuerunt, tunc cum duce suo reprobi ad tormenta perueniunt. Et quamuis angelorum atque hominum longe sit natura dissimilis, una tamen poena implicat quos unus in crimine reatus ligat. Quod bene ac breuiter insinuat propheta qui ait: ibi assur et omnis multitudo eius et in circuitu eius sepulcra illius. Quis namque assur superbi regis nomine nisi ille per elationem cadens antiquus hostis exprimitur, qui pro eo quod multos ad culpam pertrahit, cum cuncta sua multitudine ad inferni claustra descendit? Sepulcra autem mortuos tegunt. Et quis alius mortem acrius pertulit quam is qui, conditorem suum despiciens, uitam reliquit? Quem uidelicet mortuum cum humana corda suscipiunt, eius procul dubio sepulcra fiunt. Sed in circuitu illius sepulcra eius sunt quia in quorum se mentibus nunc per desideria sepelit, hos sibi postmodum per tormenta coniungit. Et quoniam nunc in semetipsis reprobi malignos spiritus illicita perpetrando suscipiunt, tunc sepulcra cum mortuis ardebunt. Ecce quae maneat damnatos poena cognouimus; et instruente nos sacro eloquio, quantus in damnationis ignis, quanta in igne obscuritas, quantus que in obscuritate pauor sit, nullatenus ambigimus. Sed quid prodest ista praenosse si non contingat euadere? Tota ergo intentione curandum est ut, cum uacationis tempus accipimus, bene uiuendi studio, malorum ultricia tormenta fugiamus. Hinc quippe per salomonem dicitur: quodcumque potest manus tua facere, instanter operare, quia nec opus, nec ratio, nec scientia, nec sapientia erit apud inferos, quo tu properas. Hinc isaias ait: quaerite dominum dum inueniri potest, inuocate eum dum prope est. Hinc paulus dicit: ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. Hinc rursus ait: dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes. Sed plerumque se ad uiam rectitudinis animus accingit, torporem discutit; tanto que in caelestibus desiderio rapitur, ut paene nil ex eo inferius remansisse uideatur. Et tamen cum ad carnis curam reducitur, sine qua praesentis uitae uia nullo modo expletur, ita hunc inferius depressum tenet, ac si adhuc de summis nulla contigisset. Auditis uerbis caelestis oraculi, in amorem patriae caelestis erigitur; sed resurgente praesentis uitae studio, sub terrenae curae aggere sepelitur. Atque in terra cordis nequaquam supernae spei semen proficit, quia cogitationis infimae spina densescit. Quam uidelicet spinam per semetipsam ueritas manu sanctae exhortationis eradicat dicens: nolite solliciti esse in crastinum. Contra hanc quoque per paulum dicitur: carnis curam ne feceritis in desideriis. Sed in his nimirum ducis ac militis uerbis agnoscimus quia tunc ab ea mortifero uulnere animus pungitur, cum in ea mensurae aequitas non tenetur. Neque enim mortali adhuc in carne uiuentibus funditus cura carnis absciditur, sed ut discrete animo seruiat temperatur. Nam quia sollicitos nos esse ueritas in crastinum prohibet, habere utcumque curam in praesentibus non negat, quam tendi ad tempus quod sequitur uetat. Et nimirum paulus cum curam carnis fieri in concupiscentia non sinit, procul dubio in necessitate concedit. Discretione ergo magni moderaminis cura frenanda est ut seruiat et minime principetur, ne quasi domina animum uincat sed, subacta mentis dominio, quasi ancilla famuletur; ut iussa adsit atque ad nutum cordis repulsa dissiliat, ut uix a tergo sanctae cogitationis appareat, et numquam contra faciem recta cogitantis obsistat. Quod bene nobis historia sacrae lectionis innuitur, cum abraham tribus angelis occurrisse memoratur. Ipse quippe uenientibus extra ostium occurrit, sara uero post ostium substitit quia uidelicet ut uir ac dominus domus spiritalis, noster scilicet intellectus, debet in cogitatione trinitatis claustra carnis excedere, et quasi habitationis infimae ianuam exire. Cura autem carnis ut femina, foras non appareat; et uideri iactanter erubescat ut quasi post tergum uiri sub discretione spiritus, solis necessariis intenta, nequaquam sciat procaciter detegi, sed uerecunde moderari. Cui tamen saepe cum dicitur ut de se minime praesumat, sed totam se in diuinae spei fiduciam transferat, despicit; et cessante studio, adesse sibi uitae subsidia posse diffidit. Vnde et haec eadem sara promissiones dei audiens ridet, sed ridens corripitur, correpta autem protinus fecundatur. Et quae iuuentute uigens fecundari non potuit, annis fracta senilibus, utero marcescente, concepit quia cum cura carnis sui confidentiam habere desierit, contra spem ex diuina promissione accipit quod habituram se ex humana ratione dubitauit. Vnde et bene isaac, id est risus, dicitur qui generatur quia cum supernae spei fiduciam concipit, quid mens nostra aliud quam gaudium parit? Curandum itaque est ne aut necessitatis metas cura carnis transeat, aut in eo quod moderate exsequitur, de se praesumat. Saepe uero animus fallitur, ut quod uoluptuose appetit, necessarium suspicetur, quatenus omne quod libet uitae debitam utilitatem putet. Et saepe quia effectus prouidentiam sequitur, in sui fiducia mens leuatur. Cum que sibi adest quod deesse ceteris uiderit, cogitatione tacita de magnitudine suae prouisionis hilarescit; tanto que iam a uera prouisione longe fit, quanto ipsam quoque elationem quam patitur nescit. Vnde sollerti semper custodiae intentione pensandum est uel quid opere agimus, uel quid corde uersamus, ne aut mentem praepediens, foras se terrena cura multiplicet, aut saltim de eius moderamine intus se cogitatio exaltet; ut cum diuina iudicia temporali circumspectione metuimus, sempiterni supplicia horroris euademus. LIBER 10 C. 11Quotiens in arenae spectaculum fortis athleta descenderit, ii qui impares uiribus exsistunt uicissim se eius expugnationi subiciunt; et uno uicto, contra hunc protinus alter erigitur. Atque hoc subacto, alius subrogatur, ut luctantis uires quandoque molliores inueniant quas ipsa sua crebrescens uictoria fatigat; quatenus cum nouus quisque congreditur, is qui uinci uirium qualitate non ualet, personarum saltim mutatione superetur. Sic sic in hoc hominum angelorum que spectaculo beatus iob fortis athleta prodiit, quantum que contra mutationes aduersantium ualeat continuatione indefessi roboris ostendit. Cui primus se eliphaz, secundus autem baldad obicit, atque ad extremum se sophar in eius expugnatione supponit; qui ad inferendos ictus totis se conatibus erigunt sed tamen ad feriendam altitudinem robusti pectoris non pertingunt. Ipsa quippe eorum uerba patenter insinuant quod ictus in auras iactant, quia cum sanctum uirum non recte redarguunt, expressa in uacuum uerba percussionis perdunt. Quod liquido ostenditur, cum sophar naamathitis responsio a contumeliis incohatur, qui ait: numquid qui multa loquitur non et audiet? Aut uir uerbosus iustificabitur? Mos esse procacium solet ut recte dictis semper e diuerso respondeant, ne si ad prolata consentiant, inferiores esse uideantur. Quibus iustorum uerba quamlibet pauca sonuerint multa sunt, quia quo eorum uitia resecant, auditum grauant. Vnde et ad crimen trahitur hoc quod recta praedicatione contra crimina profertur. Ipsum quippe qui ex ueritate fortes sententias dixerat, sophar redarguens, uerbosum uocat quia cum ab ore iustorum sapientia culpas increpat, stultorum auribus superfluitas loquacitatis sonat. Praui namque nil rectum nisi quod ipsi senserint, putant; et iustorum uerba eo otiosa aestimant quo suis haec sensibus inueniunt diuersa. Nec fallacem quidem sophar sententiam protulit, quod uir uerbosus iustificari nequaquam possit quia dum quisque per uerba diffluit, perdita grauitate silentii, mentis custodiam amittit. Hinc quippe scriptum est: cultus iustitiae, silentium. Hinc salomon ait: sicut urbs patens et absque murorum ambitu, ita uir qui non potest in loquendo cohibere spiritum suum. Hinc rursum dicit: in multiloquio peccatum non deerit. Hinc psalmista testatur, dicens: uir uerbosus non dirigetur super terram. Sed uirtus uerae sententiae perditur quae sub discretionis custodia non profertur. Certum itaque est quod uerbosus iustificari uir nequeat. Sed bonum bene non dicitur quia non intenditur cui dicatur. Vera quippe contra malos sententia, si bonorum rectitudinem impetit, suam perdit et eo retusa resilit, quo illud est forte quod ferit. Quia autem praui audire bona patienter nequeunt et cum uitae emendationem neglegunt, ad uerba se responsionis accingunt, aperte sophar insinuat, qui subiungit: tibi soli tacebunt homines et cum ceteros irriseris, a nullo confutaberis? Imperita mens ut diximus, ueritatis sententias grauiter tolerat, et silentium poenam putat atque omne quod rectum dicitur dedecus suae irrisionis arbitratur; quia cum uera uox prauorum se auribus admouet, memoriam culpa mordet et in redargutione uitiorum quo intus cognitione mens tangitur, foras ad studium contradictionis excitatur. Ferre uocem non ualet quia tacta in uulnere sui reatus dolet, et per hoc quod generaliter contra peruersos dicitur, se impeti specialiter suspicatur. Quod enim intus egisse se meminit, audire foras erubescit. Vnde mox se ad defensionem praeparat ut reatus sui uerecundiam per uerba prauae refutationis tegat. Sicut enim recti, de quibusdam quae ab eis non recte gesta sunt, correptionis uocem, ministerium caritatis aestimant, sic peruersi contumeliam derisionis putant. Illi se protinus ad oboedientiam sternunt, isti ad insaniam suae defensionis eriguntur. Illi correptionis adiutorium uitae suae patrocinium deputant, per quod dum praesentis uitae culpa corripitur, uenturi iudicis ira temperatur; isti cum se impeti redargutione conspiciunt, gladium percussionis credunt quia dum per correptionis uocem culpa detegitur, praesentis gloriae opinio foedatur. Hinc quippe in laude iusti per salomonem ueritas dicit: doce iustum et festinabit accipere. Hinc prauorum contumaciam despicit, dicens: qui erudit derisorem, ipse sibi facit iniuriam. Nam fit plerumque ut cum correpta in se mala defendere nequeunt, ex uerecundia peiores fiant; ac sic in sua defensione superbiant ut quaedam uitia contra uitam corripientis exquirant; et eo se criminosos non aestimant si crimina et aliis imponant. Quae cum uera inuenire nequeunt, fingunt ut ipsi quoque habeant quod non impari iustitia increpare uideantur. Vnde et sophar quia quasi irrideri se per increpationem doluit, protinus mentiendo subiungit: dixisti enim: purus est sermo meus et mundus sum in conspectu tuo. Qui beati iob dictorum meminit, quam falso hoc uoci illius impingatur agnoscit. Quomodo enim mundum se dicere potuit, qui ait: si iustificare me uoluero, os meum condemnabit me? Sed habet hoc prauorum malitia, ut cum uera in se flere mala renuit, fingat aliena. Nam quasi solatio facinoris utitur, si falsis uocibus et uita corripientis inquinetur. Sciendum uero est quod plerumque peruersi uerbotenus bona optant ut mala esse quae in praesentibus habentur ostendant; et quasi fouentes prospera expetunt ut benigni uideantur. Vnde et sophar protinus subicit dicens: atque utinam deus loqueretur te cum et aperiret labia sua tibi! Ipse quippe sibi homo loquitur, cum per hoc quod sentit nequaquam diuinitatis spiritu a carnalis prudentiae intellectu separatur; cum caro sensum exerit et mentem, quasi ad intellegentiam prouocans, foras mittit. Vnde et adhuc petro terrena sapienti ueritas dicit: non enim sapis quae dei sunt, sed quae hominum. Cui tamen recta confitenti dicitur: caro et sanguis non reuelauit tibi, sed pater meus qui in caelis est. Quid autem dei labia nisi iudicia eius accipimus? Clausis namque labris uox premitur et sensus tacentis ignoratur; apertis autem dum sermo promitur, animus loquentis inuenitur. Labia itaque sua deus aperit cum uoluntatem suam hominibus per aperta iudicia ostendit. Quasi enim reserato ore loquitur, cum remota obscuritate dispositionis intimae renuit occultare quod uult. Nam uelut clausis labris sensum nobis suum non indicat, cum per occulta iudicia cur quid faciat celat. Sophar itaque beatum iob ut de carnali intellectu redarguat, se que ipsum quantae sit benignitatis ostendat, ei bona optat quae et cum habentur, ignorat, dicens: atque utinam deus loqueretur te cum et aperiret labia sua tibi! Ac si patenter dicat: imperitiae tuae potius quam poenae compatior quia, sola carnis prudentia praeditum, a ueritatis te spiritu uacuum agnosco. Si enim dei iudicia occulta cognosceres, tam procaces contra illum sententias non sonares. Et quia omnipotens deus cum ad consideranda nos sua iudicia subleuat, ignorantiae nostrae protinus caecitatem fugat quae apertis eius labiis, ad nos eruditio prodeat, protinus adiungendo manifestat, dicens: ut ostenderet tibi secreta sapientiae et quod multiplex sit lex eius. Publica sapientiae supernae sunt opera, cum omnipotens deus regit quos creat, perficit bona quae incohat; et aspirando adiuuat quos uisitationis suae lumine illustrat. Cunctis etenim liquet quia quos gratis condidit benigne disponit. Et cum spiritalia dona largitur, ipse perficit quod ipse ex munere suae benignitatis incohauit. Secreta uero sapientiae supernae sunt opera cum deus quos creauit deserit; cum bona quae praeueniendo coeperat, nequaquam prosequendo consummat; cum claritate nos suae illustrationis illuminat et tamen, permissis carnis temptationibus, tenebris caecitatis pulsat; cum dona quae contulit minime custodit; cum et mentis nostrae ad se desideria excitat et tamen occulto iudicio difficultate nos nostrae imbecillitatis angustat. Quae nimirum secreta eius sapientiae pauci ualent inquirere, sed nullus inuenire quia quos super nos de nobis ab immortali sapientia non iniuste disponitur, iustum profecto est ut a nobis adhuc mortalibus ignoretur. Sed haec ipsa sapientiae illius secreta conspicere utcumque iam incomprehensibilitatis eius est potentiam uidere, quia etsi in ipsa consiliorum eius inquisitione deficimus, deficiendo tamen uerius discimus quem timeamus. Ad haec se paulus sapientiae illius secreta tetenderat cum dicebat: o altitudo diuitiarum sapientiae et scientiae dei, quam incomprehensibilia sunt iudicia eius et inuestigabiles uiae eius. Quis enim cognouit sensum domini? Vel quis consiliarius eius fuit? Qui superius etiam ex ipsa inquisitione lassescens, sed tamen ad cognitionem infirmitatis propriae lassescendo proficiens, praemittit dicens: o homo, tu quis es qui respondeas deo? Numquid dicit figmentum ei qui se finxit: quare me fecisti sic? Qui igitur ad occulta dei pertingere non ualens ad infirmitatis suae cognitionem rediit, atque ad eruditionem se propriam deficiendo reuocauit, ut ita dicam, secreta sapientiae non inueniens inuenit; quia cum ad superna consilia requirenda lassesceret, didicit ut humilius timeret. Et quem sua infirmitas a cognitione intima reppulit, hunc ei uerius humilitas iunxit. Sophar itaque et per scientiae studium peritus et per audaciam tumidae locutionis ignarus, quia ipse grauitatem non habet, meliori optat quod habet, dicens: atque utinam deus loqueretur te cum et aperiret labia sua tibi, ut ostenderet tibi secreta sapientiae! Qui eam quoque, qua se super amicum pollere aestimat, optando sapientiam ostentat cum protinus subdit: et quod multiplex sit lex eius. Quid hoc loco lex dei accipi nisi caritas debet, per quam semper in mente legitur praecepta uitae qualiter in actione teneantur? De hac etenim lege ueritatis uoce dicitur: hoc est praeceptum meum ut diligatis inuicem. De hac paulus ait: plenitudo legis, est dilectio. De hac iterum dicit: inuicem onera uestra portate et sic adimplebitis legem christi. Lex etenim christi quid congruentius intellegi quam caritas potest, quam tunc uere perficimus cum fraterna onera ex amore toleramus. Sed haec eadem lex multiplex dicitur, quia studiosa sollicitudine caritas ad cuncta uirtutum facta dilatatur. Quae a duobus quidem praeceptis incipit, sed se ad innumera extendit. Huius namque legis initium dilectio dei est ac dilectio proximi. Sed dei dilectio per tria distinguitur, quia ex toto corde, et ex tota anima, et ex tota fortitudine diligi conditor iubetur. Qua in re notandum est quod diuinus sermo cum deum diligi praecipit, non solum narrat ex quo, sed etiam informat ex quanto; cum subiungit ex toto: ut uidelicet qui perfecte deo placere desiderat sibi de se nihil relinquat. Proximi autem dilectio ad duo praecepta deriuatur, cum et per quemdam iustum dicitur: quod ab alio tibi odis fieri, uide ne tu alteri facias. Et per semetipsam ueritas dicit: quae uultis ut faciant uobis homines, ita et uos facite illis. Quibus duobus scilicet utriusque testamenti mandatis, per unum malitia compescitur, per aliud benignitas praerogatur, ut malum quod pati non uult quisque non faciens, cesset a nocendi opere. Et rursum bonum quod sibi fieri appetit, impendens, erga utilitatem se proximi exerceat ex benignitate. Sed haec nimirum duo dum sollicita intentione cogitantur, cor ad innumera uirtutum ministeria tenditur, ne uel ad inferenda quae non debet desideriis inquieta mens ferueat, uel erga exhibenda quae debet otio resoluta torpescat. Nam cum cauet alteri facere quod nequaquam uult ab altero ipsa tolerare, sollicita se intentione circumspicit ne superbia eleuet; et usque ad despectum proximi animum deiciens exaltet ne ambitio cogitationem laniet, cum que hanc ad appetenda aliena dilatat, angustet. Ne cor luxuria polluat et subiectum desideriis per illicita corrumpat; ne ira exasperet et usque ad proferendam contumeliam inflammet; ne inuidia mordeat et alienis felicitatibus aemula, sua se face consumat; ne immoderate linguam loquacitas pertrahat eam que usque ad lasciuiam obtrectationis extendat; ne odium malitia excitet et os usque ad iaculum maledictionis irritet. Rursum cum cogitat ut ea alteri faciat quae ipsa sibi fieri ab altero exspectat, pensat nimirum ut malis bona, ut bonis meliora respondeat; ut erga procaces mansuetudinem longanimitatis exhibeat; ut malitiae peste languentibus gratiam benignitatis impendat; ut discordes pace uniat, ut concordes ad concupiscentiam uerae pacis accingat; ut indigentibus necessaria tribuat; ut errantibus uiam rectitudinis ostendat; ut afflictos uerbo et compassione mulceat; ut accensos in huius mundi desideriis increpatione restinguat; ut minas potentum ratiocinatione mitiget; ut oppressorum angustias quanta praeualet ope leuet; ut foris resistentibus opponat patientiam; ut intus superbientibus exhibeat cum patientia disciplinam; ut erga errata subditorum sic mansuetudo zelum temperet, quatenus a iustitiae studio non eneruet; sic ad ultionem zelus ferueat ne tamen pietatis limitem feruendo transcendat; ut ingratos beneficiis ad amorem prouocet; ut gratos quosque ministeriis in amorem seruet; ut proximorum mala cum corrigere non ualet, taceat, ut que cum corrigi loquendo possunt, silentium consensum esse pertimescat; ut sic ea quae tacet toleret, ne tamen in anima uirus doloris occultet; ut sic maleuolis munus benignitatis exhibeat ne tamen per gratiam a iure rectitudinis excedat; ut cuncta proximis quae praeualet impendat, sed haec impendendo non tumeat; ut sic in bonis quae exhibet tumoris praecipitium paueat ne tamen a boni exercitio torpescat; ut sic quae possidet tribuat, quatenus quanta sit largitas remunerantis attendat; ne cum terrena largitur, suam plus quam necesse est inopiam cogitet, et in oblatione muneris hilaritatis lumen tristitia obscuret. Bene ergo lex dei multiplex dicitur quia nimirum cum una eadem que sit caritas, si mentem plene ceperit, hanc ad innumera opera multiformiter accendit. Cuius diuersitatem breuiter exprimimus si in electis singulis bona illius perstringendo numeremus. Haec namque per abel et electa deo munera obtulit et fratris gladium non reluctando tolerauit. Haec enoch et inter homines uiuere spiritaliter docuit, et ad sublimem uitam ab hominibus etiam corporaliter abstraxit. Haec noe, despectis omnibus solum deo placabilem ostendit atque in arcae fabricam studio longi laboris exercuit, et mundo superstitem pio opere exercendo seruauit. Haec per sem et iaphet humiliter uerenda patris erubuit, et superiecto dorsis pallio, quae non uidebat abscondit. Haec abrahae dexteram quia ad mortem filii oboediendo extulit, hunc prolis innumerae, gentium patrem fecit. Haec isaac mentem, quia semper ad munditiam tenuit, caligantibus aetate oculis, ad uidenda longe post uentura dilatauit. Haec iacob compulit et amissum bonum filium medullitus gemere et prauorum filiorum praesentiam sub aequanimitate tolerare. Haec ioseph docuit a fratribus uenundatum et libertate animi infracta seruitium perpeti, et eisdem post fratribus mente non elata principari. Haec moysen delinquente populo, et usque ad petitionem mortis in precibus strauit, et usque ad interfectionem populi per zeli studium erexit, ut et pro pereunte plebe sese morti obiceret, et contra peccantem protinus uice domini irascentis saeuiret. Haec phinees brachium in ultionem peccantium erexit ut arrepto gladio, coeuntes transfigeret et iram domini iratus placaret. Haec iesum exploratorem docuit ut et prius contra falsiloquos ciues ueritatem uerbo defenderet, et hanc postmodum gladio contra hostes allegaret. Haec samuel et in principatu humilem praebuit, et integrum in deiectione seruauit, qui cum persequentem se plebem diligeret, ipse sibi testimonio exstitit, quia culmen ex quo deiectus est non amauit. Haec dauid ante iniquum regem et humilitate commouit ad fugam, et pietate repleuit ad ueniam; qui persecutorem suum et timendo fugit ut dominum, et tamen cum potestatem feriendi repperit, non agnouit inimicum. Haec nathan et contra peccantem regem in auctoritatem liberae increpationis sustulit et cum regis culpa deesset, in petitione humiliter strauit. Haec per isaiam nuditatem carnis in praedicatione non erubuit, et subducto carnali uelamine, mysteria superna penetrauit. Haec eliam quia feruoris zelo uiuere spiritaliter docuit, ad uitam quoque et corporaliter abstraxit. Haec elisaeum quia magistrum diligere simpliciter instituit, magistri spiritu dupliciter impleuit. Per hanc ieremias ne in aegyptum populus descenderet restitit; sed tamen et inoboedientes diligens, quo descendi prohibuit, et ipse descendit. Haec ezechielem, quia prius a terrenis desideriis sustulit, post per cincinnum capitis in aere librauit. Haec in daniele quia a regiis dapibus gulam compescuit, ei et esurientium ora leonum clausit. Haec tribus pueris quia in tranquillitate positis incendia uitiorum subdidit, tribulationis tempore et flammas in fornace temperauit. Haec in petro et minis terrentium principium fortiter restitit et in circumcisione submouenda minorum uerba humiliter audiuit. Haec in paulo et manus persequentium humiliter pertulit et tamen in circumcisionis negotio longe se imparis prioris sensum audenter increpauit. Multiplex ergo ista lex dei est quae singulis rerum articulis non permutata congruit, et causis se uariantibus non uariata coniungit. Cuius nimirum legis multiplicitatem bene paulus enumerat, dicens: caritas patiens est, benigna est; non aemulatur, non inflatur; non agit perperam non est ambitiosa, non quaerit quae sua sunt; non irritatur, non cogitat malum; non gaudet super iniquitatem, congaudet autem ueritati. Patiens quippe est caritas, quia illata mala aequanimiter tolerat. Benigna uero est quia pro malis bona largiter ministrat. Non aemulatur quia per hoc quod in praesenti mundo nil appetit, inuidere terrenis successibus nescit. Non inflatur quia cum praemium internae retributionis anxia desiderat, de bonis se exterioribus non exaltat. Non agit perperam, quia quo se in solum dei ac proximi amore dilatat, quicquid a rectitudine discrepat ignorat. Non est ambitiosa quia quo ardenter intus ad sua satagit, foras nullatenus aliena concupiscit. Non quaerit quae sua sunt quia cuncta quae hic transitorie possidet uelut aliena neglegit, cum nihil sibi esse proprium nisi quod se cum permaneat agnoscit. Non irritatur, quia et iniuriis lacessita ad nullos se ultionis suae motus excitat, dum pro magnis laboribus maiora post praemia exspectat. Non cogitat malum, quia in amore munditiae mentem solidans, dum omne odium radicitus eruit, uersare in animo quod inquinat nescit. Non gaudet super iniquitatem, quia quo sola dilectione erga omnes inhiat, nec de perditione aduersantium exsultat. Congaudet autem ueritati quia ut se caeteros diligens, per hoc quod rectum in aliis conspicit, quasi de augmento proprii prouectus hilarescit. Multiplex ergo ista lex dei est quae contra uniuscuiusque culpae iaculum, quod perimendam mentem impetit, instructionis suae munimine occurrit, ut quia antiquus hostis uaria circumfusione nos obsidet, ipsa hunc de nobis multipliciter expugnet. Quam nimirum legem si sollicita consideratione pensamus, auctori nostro quantum quotidie delinquamus agnoscimus. Si autem culpas perpendimus, profecto aequanimiter flagella toleramus; nec ex dolore ad impatientiam proruit, cum suo se iudicio conscientia addicit. Vnde sophar, quid diceret sciens, sed cui diceret nesciens, postquam praemisit dicens: ut ostenderet tibi secreta sapientiae et quod multiplex sit lex eius; protinus adiungit: et intellegeres quod multo minora exigaris a deo quam meretur iniquitas tua. Dolor quippe ut diximus, flagelli temperatur cum culpa cognoscitur; quia et tanto quisque patientius ferramentum medici tolerat, quanto putridum conspicit esse quod secat. Qui igitur multiplicitatem legis intellegit, cuncta quae patitur quam sint minora perpendit quia per hoc quod culpae pondus agnoscitur, afflictionis poena leuigatur. Sed inter haec sciendum est quia sine magna iniquitate non fuerit quod sophar uirum iustum usque ad obiectionem iniquitatis increpauit. Vnde et eorum audaciam ueritas iuste redarguit, sed benigne ad gratiam reducit, quia apud misericordem iudicem nequaquam sine uenia culpa relinquitur, cum per feruorem zeli ex eius amore peccatur. Saepe namque magnis hoc doctoribus mirandis que contingit, ut quo alta caritate feruent, modum correptionis exaggerent; et lingua aliquid quod non debet dicat, quia mentem dilectio quantum debet inflammat. Sed uerbum prolatae contumeliae tanto citius parcitur, quanto et ex qua prodeat radice pensatur. Vnde bene per moysen dominus praecepit dicens: si quis abierit cum amico suo simpliciter in silua ad ligna caedenda, et lignum securis fugerit manu, ferrum que lapsum de manubrio amicum eius percusserit, et occiderit; hic ad unam supradictarum urbium fugiet, et uiuet ne forte proximus eius, cuius effusus est sanguis, doloris stimulo persequatur, et apprehendat eum et percutiat animam eius. Ad siluam quippe cum amico imus quotiens cum quolibet proximo ad intuenda delicta nostra conuertimur, et simpliciter ligna succidimus cum delinquentium uitia pia intentione resecamus. Sed securis manu fugit cum sese increpatio plus quam necesse est in asperitate pertrahit. Ferrum que de manubrio prosilit cum de correptione sermo durior excedit; et amicum percutiens occidit quia auditorem suum prolata contumelia ab spiritu dilectionis interficit. Correpti namque mens repente ad odium proruit, si hanc immoderata increpatio plus quam debuit addicit. Sed is qui incaute ligna percutit et proximum exstinguit, ad tres necesse est urbes fugiat, ut in una earum defensus uiuat, quia si, ad paenitentiae lamenta conuersus, in unitate sacramenti sub spe, fide et caritate absconditur, reus perpetrati homicidii non tenetur. Eum que exstincti proximus et cum inuenerit non occidit quia cum districtus iudex uenerit, qui sese nobis per naturae nostrae consortium iunxit, ab eo procul dubio uindictam de culpae reatu non expetit quem sub eius uenia spes, fides et caritas abscondit. Citius ergo culpa dimittitur quae nequaquam malitiae studio perpetratur. Vnde et sophar iniquum uocat quem superna sententia laudauerat; nec tamen a uenia reprobatus excluditur quia ad uerba contumeliae diuini amoris zelo promouetur. Qui pro eo quod beati iob merita non agnoscit, ex imperita adhuc irrisione subiungit, dicens: forsitan uestigia dei comprehendes; et usque ad perfectum, omnipotentem reperies. Quid dei uestigia nisi benignitatem illius uisitationis uocat? Quibus nimirum progredi ad superna prouocamur cum eius spiritus afflatu tangimur et, extra carnis angustias subleuati, per amorem agnoscimus auctoris nostri contemplandam speciem, quam sequamur. Nam cum mentem nostram spiritalis patriae amor inflammat, quasi sequentibus iter insinuat; et substrato cordi uelut quoddam uestigium dei gradientis imprimitur, ut ab eo rectis cogitationum gressibus uia uitae tenetur. Quem enim necdum cernimus, restat necesse est ut per uestigia sui amoris indagemus, quatenus usque ad contemplationis speciem quandoque mens inueniat quem nunc, quasi a tergo subsequens, per sancta desideria explorat. Haec psalmista auctoris nostri uestigia bene sequi nouerat cum dicebat: adhaesit anima mea post te. Quem reperire quoque usque ad uisionem suae celsitudinis satagebat dicens: sitiuit anima mea ad deum uiuum; quando ueniam et apparebo ante faciem dei? Tunc quippe cognitione manifesta omnipotens reperitur cum, mortalitatis nostrae funditus corruptione calcata, ab assumptis nobis in diuinitatis suae claritate conspicitur. Nunc autem a carnali cogitatione animum infusi spiritus gratia subleuat et in contemptum rerum transeuntium exaltat; totum que mens quod appetebat in infimis despicit atque ad superna desideria ignescit, et contemplationis suae ui extra carnem tollitur, quae corruptionis suae pondere adhuc in carne retinetur. Incircumscripti luminis iubar intueri conatur et non ualet; quod infirmitate pressus animus et nequaquam penetrat, et tamen repulsus amat. Iam namque de se conditor per quod ametur ostendit, sed uisionis suae speciem amantibus subtrahit. Sola ergo eius uestigia conspicientes gradimur, qui hunc per donorum suorum signa sequimur quem necdum uidemus. Quae nimirum uestigia comprehendi nequeunt, quia unde, ubi, quibus ue modis ueniant eius spiritus dona, nesciuntur; ueritate attestante quae ait: spiritus ubi uult spirat et uocem eius audis; et nescis unde ueniat et quo uadat. In retributionis autem culmine reperiri omnipotens per contemplationis speciem potest, sed tamen ad perfectum non potest, quia etsi hunc in claritate sua quandoque conspicimus, non tamen eius essentiam plene contuemur. Angelica etenim uel humana mens cum ad incircumscriptum lumen inhiat, eo ipso se quo est creatura, coangustat; et super se quidem per prouectum tenditur sed tamen eius fulgorem comprehendere nec dilatata sufficit, qui et transcendendo et portando omnia et implendo concludit. Vnde et adhuc subditur: excelsior caelo est, et quid facies? Profundior inferno, et unde cognosces? Longior terrae mensura eius, et latior mari. Quod deus caelo excelsior, inferno profundior, terrae longior mari que latior esse describitur, tanto spiritaliter debet intellegi, quanto de eo quicquam nefas est iuxta corporea lineamenta sentire. Sed caelo est excelsior quia incircumscriptione sui spiritus cuncta transcendit; inferno profundior quia transcendendo subuehit; terrae longior quia creaturae modum perennitate suae aeternitatis excedit; mari latior quia rerum temporalium fluctus sic regens possidet, ut hos sub omnimoda potentiae suae praesentia coangustando circumdet. Quamuis possunt et caeli appellatione angeli, et inferni uocabulo daemonia designari; per terram uero iusti homines, per mare autem peccatores intellegi. Excelsior itaque caelo est quia ipsi quoque electi spiritus uisionem tantae celsitudinis perfecte non penetrant. Profundior inferno est quia malignorum spirituum astutias longe subtilius quam ipsi putauerant iudicans damnat. Terrae longior quia longanimitatem nostram patientia diuinae longanimitatis exsuperat, quae nos et peccantes tolerat, et conuersos ad praemia remunerationis exspectat. Mari latior quia ubique facta peccantium retributionis suae praesentia occupat, ut et cum non praesens per speciem cernitur, praesens per iudicium sentiatur. Cuncta tamen ad solum referri hominem possunt, ut ipse sit caelum cum iam per desiderium summis inhaereat; ipse infernus cum, temptationum suarum caligine perturbatus, in infimis iacet; ipse terra quia in bono opere fixae spei ubertate fructificat; ipse mare quia in quibusdam trepidus quatitur, et aura suae mutabilitatis agitatur. Sed caelo est excelsior quia potentiae eius magnitudine uincimur, etiam cum super nosmetipsos eleuamur; inferno profundior quia nimirum plus iudicat quam ipse se humanus animus in temptationibus inuestigat; terrae longior quia fructus uitae, quos in fine retribuit, nequaquam nunc uel spes nostra comprehendit; mari latior quia humana mens fluctuans multa de his quae uentura sunt conicit, sed cum iam cernere quae aestimauerat coeperit angustam se fuisse in sua aestimatione cognoscit. Excelsior igitur caelo fit cum ipsa in eum nostra contemplatio deficit. Vnde et cor psalmista in altum posuerat, sed necdum se eum contigisse sentiebat dicens: mirabilis facta est scientia tua ex me confortata est, nec potero ad eam. Inferno profundiorem nouerat qui semetipsum discutiens, sed eius subtiliora iudicia pertimescens, dicebat: nihil mihi conscius sum, sed non in hoc iustificatus sum; qui autem iudicat me, dominus est. Longiorem terra uiderat, cum minora ei esse humanae mentis uota pensabat, dicens: qui potens est omnia facere superabundanter quam petimus aut intellegimus. Latiorem mari conspexerat qui timendo pensabat quia nequaquam mens humana immensitatem districtionis eius agnosceret, quantumlibet inquirendo fluctuaret, dicens: quis nouit potestatem irae tuae, aut prae timore iram tuam dinumerare? Cuius bene potentiam egregius nobis doctor insinuat, cum breuiter narrat: ut possitis comprehendere cum omnibus sanctis, quae sit latitudo, longitudo, sublimitas et profundum. Habet quippe deus latitudinem quia dilectionem suam usque ad collectionem persequentium tendit. Habet longitudinem quia ad uitae patriam nos longanimiter tolerando perducit. Habet sublimitatem quia ipsorum quoque intellegentiam qui recepti in supernam fuerint congregationem transcendit. Habet profundum quia damnatis inferius districtionis suae iudicium incomprehensibiliter exerit. Quae scilicet quattuor nobis in hac uita positis singulis exercet, quia et latitudinem amando, et longitudinem tolerando, et celsitudinem, non solum nostram intellegentiam, sed etiam uota superando, et profunditatem suam exhibet, occultos et illicitos cogitationum motus districte iudicando. Sed eius celsitudo et profunditas quam sit inuestigabilis nullus agnoscit, nisi qui uel contemplatione ad summa prouehi, uel, occultis motibus resistens, temptationum coeperit importunitate turbari. Vnde et beato iob dicitur: excelsior caelo est, et quid facies? Profundior inferno, et unde cognosces? Ac si aperte despecto diceretur: profunditatem eius atque excellentiam quando tu cognoscere sufficis, qui uel uirtute ad summa euehi, uel temetipsum reprehendere in temptationibus nescis. Sequitur: si subuerterit omnia, uel in unum coartauerit, quis contradicet ei? Vel quis dicere ei potest: cur ita facis? Subuertit dominus caelum cum terribili et occulta dispensatione humanae contemplationis celsitudinem destruit. Subuertit infernum cum cuiuslibet mentem in suis temptationibus pauidam cadere etiam ad deteriora permittit. Subuertit terram cum fructificationem boni operis aduersis irruentibus intercidit. Subuertit mare cum fluctuationem nostrae titubationis emergente subito pauore confundit. Dubietate quippe sua cor anxium hoc ipsum quia titubat ualde formidat, et quasi mare subuertitur cum ipsa in deum nostra trepidatio, considerato eius iudicii terrore, turbatur. Quia igitur caelum quomodo uel infernus, terra uel mare subuertitur, breuiter diximus, nunc aliquantulum laboriosius restat ut haec qualiter in unum coartari ualeant, demonstremus. Saepe namque contingit ut ad summa iam mentem spiritus eleuet, sed tamen hanc importunis caro temptationibus impugnet. Cum que ad contemplanda caelestia animus ducitur, obiectis actionis illicitae imaginibus reuerberatur. Nam carnis repente hunc stimulus sauciat quem extra carnem contemplatio sancta rapiebat. Caelum ergo simul infernus que coartatur cum unam eamdem que mentem et subleuatio contemplationis illuminat, et importunitas temptationis obscurat. Vt et uideat intendendo quod appetat et succumbendo in cogitatione toleret quod erubescat. De caelo quippe lux oritur, infernus autem tenebris possidetur. In unum ergo caelum infernus que redigitur cum mens quae iam lucem patriae supernae considerat, etiam de carnis bello tenebras occultae temptationis portat. Certe iam paulus tertii caeli culmen ascenderat, iam paradisi secreta cognouerat et tamen adhuc carnis bella tolerans gemebat, dicens: uideo aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae; et captiuum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis. Quid ergo in huius tanti praedicatoris pectore nisi caelum deus infernum que coartauerat, qui et uisionis intimae iam lumen acceperat, et tamen adhuc tenebras de carne tolerabat? Super se uiderat quod laetus appeteret, in se cernebat quod metuens doleret. Iam caelestis patriae lux irradiauerat, sed adhuc temptationis obscuritas animum confundebat. Cum caelo ergo infernum pertulit, quia et illuminatum securitas erexit, et temptatum gemitus strauit. Et saepe contingit ut fides in mente iam uigeat, sed tamen ex parte aliquantula in dubietate contabescat; quatenus et certa se a uisibilibus eleuet, et ex quibusdam sese incerta perturbet. Nam plerumque ad aeterna appetenda se erigit, et subortis cogitationum stimulis agitata, sibimet ipsa contradicit. In unum ergo terra mare que coartatur cum unam eamdem que mentem, et certitudo solidae fidei roborat, et tamen ex aliquantula mutabilitate perfidiae aura dubietatis uersat. An non in suo pectore coartari terram mare que cognouerat, qui et per fidem sperans, et per infidelitatem fluctuans, dicebat: credo, domine, adiuua incredulitatem meam? Quid itaque est quod et se credere asserit, et adiuuari in se incredulitatem quaerit, nisi quod coartari in suis cogitationibus terram cum mari deprehenderat, qui et exorare certus iam per fidem coeperat, et adhuc incertus undas perfidiae ex incredulitate tolerabat? Quod tamen occulta fieri dispensatione permittitur, ut cum mens iam surgere ad rectitudinem coeperit, prauitatis suae reliquiis impugnetur; quatenus ipsa haec impugnatio, aut resistentem exerceat, aut delectationibus seductam frangat. Recte itaque nunc dicitur: si subuerterit omnia, uel in unum coartauerit, quis contradicet ei? Vel: quis dicere ei potest: cur ita facis? Quia nimirum diuinum iudicium nec aduersitate ualet imminui, nec inquisitione cognosci, cum uel uirtutes quas tribuerat subtrahit, uel has omnino non adimens, uitiorum concuti impugnatione permittit. Saepe namque in elatione cor tollitur cum laetis successibus in uirtute roboratur, sed dum latentes motus audaciae in cogitatione conditor conspicit, se sibi hominem ostendendo derelinquit, ut eius mens derelicta quid sit inueniat, quae male in se secura gaudebat. Vnde cum subuerti omnia, uel in unum coartari, dicerentur, protinus additur: ipse enim nouit hominum uanitatem; et uidens iniquitatem, nonne considerat? Ac si praemissa patefaciendo subiungeret, dicens: quia tolerando succrescere uitia conspicit, iudicando dona confundit. Rectus uero in descriptione ordo seruatur, cum prius nosci uanitas, et post considerari iniquitas perhibetur. Omnis quippe iniquitas, uanitas, non tamen omnis uanitas esse iniquitas solet. Vana namque agimus quotiens transitoria cogitamus. Vnde et euanescere dicitur quod repente ab intuentium oculis aufertur. Hinc psalmista ait: uniuersa uanitas omnis homo uiuens; quoniam per hoc quod uiuendo ad interitum tendit, recte quidem uanitas dicitur, sed nequaquam recte etiam iniquitas appellatur; quia etsi de poena est culpae quod deficit, non tamen hoc ipsum culpa est quod a uita percurrit. Vana sunt itaque quae transeunt. Vnde et per salomonem dicitur: omnia uanitas. Apte autem post uanitatem protinus iniquitas subinfertur, quia dum per quaedam transitoria ducimur, in quibusdam noxie ligamur; cum que mens incommutabilitatis statum non tenet, a semetipsa defluens, ad uitia prorumpit. Vanitate ergo ad iniquitatem labitur quae assueta rebus mutabilibus, dum ex aliis ad alia semper impellitur, suborientibus culpis inquinatur. Potest tamen et uanitas culpa intellegi, et iniquitatis nomine reatus grauior demonstrari. Si enim aliquando uanitas culpa non esset, psalmista non diceret: quamquam in imagine dei ambulet homo, tamen uane conturbatur; thesaurizat, et ignorat cui congreget ea. Quia quamuis trinitatis imaginem in natura seruemus, uanis tamen delectationis motibus perturbati, in conuersatione nostra delinquimus; ut modis nos semper alternantibus cupido concutiat, metus frangat, laetitia mulceat, dolor affligat. Ex uanitate ergo ut et superius dictum est, ad iniquitatem ducimur cum prius per leuia delicta defluimus ut, usu cuncta leuigante, nequaquam post committere etiam grauiora timeamus. Nam dum moderari lingua otiosa uerba neglegit, more inolitae remissionis capta, audax ad noxia prorumpit; dum gulae incumbitur, ad leuitatis protinus insaniam proditur; cum que mens subigere delectationem carnis renuit, plerumque et ad perfidiae uoraginem ruit. Vnde bene paulus plebis israeliticae damna conspiciens, ut imminentia ab auditoribus mala compesceret, curauit ex ordine transacta narrare, dicens: neque idololatrae efficiamini, sicut quidam eorum, quemadmodum scriptum est: sedit populus manducare et bibere, et surrexerunt ludere. Esus quippe potus que ad lusum impulit, lusus ad idololatriam traxit, quia si uanitatis culpa nequaquam caute compescitur, ab iniquitate protinus mens incauta deuoratur; salomone attestante qui ait: qui modica spernit, paulatim decidit. Si enim curare parua neglegimus, insensibiliter seducti, audenter etiam maiora perpetramus. Et notandum quod non uideri, sed considerari iniquitas dicitur. Studiosius quippe conspicimus quae consideramus. Deus itaque hominum uanitatem nouit, iniquitatem considerat, quia nec minora delicta inulta deserit, et ad maiora ferienda se intentius accingit. Quia igitur a leuioribus malis incipitur et ad grauiora peruenitur; uanitas mentem obnubilat, iniquitas caecat. Quae nimirum mens, amisso mox lumine, tanto se altius per tumorem erigit, quanto et iniquitatis capta laqueis a ueritate longius recedit. Vnde apte quoque quo uanitas cum iniquitate pertrahat, exprimit, cum repente subiungit: uir uanus in superbiam erigitur. Vanitatis quippe finis est, ut cum peccato mentem sauciat, hanc ex culpa audacem reddat; quatenus, sui reatus oblita, quae amisisse se innocentiam non dolet, iusto excaecata iudicio, simul et humilitatem perdat. Et fit plerumque ut, prauis desideriis seruiens, a iugo se diuini timoris excutiat et, quasi in malorum perpetrationem iam libera, omne quod uoluptas suggerit implere contendat. Vnde cum uir uanus se erigere in superbiam dicitur, ilico subinfertur: et quasi pullum onagri se liberum natum putat. Per pullum quippe onagri omne agrestium genus exprimitur quod, naturae dimissum motibus, loris dominantium non tenetur. Agri namque animalia in libertate habent et ire quo appetunt, et quiescere cum lassantur. Et quamuis insensatis animalibus homo longe sit melior; hoc tamen plerumque homini non licet quod brutis animalibus licet. Quae enim ad aliud minime seruantur, eorum motus procul dubio nequaquam sub disciplina restringitur. Homo autem quia ad sequentem uitam ducitur, necesse profecto est ut in cunctis suis motibus sub disciplinae dispositione religetur, et quasi domesticum animal loris uinctum seruiat atque aeternis dispositionibus restrictum uiuat. Qui ergo implere cuncta quae desiderat per effrenatam libertatem quaerit, quid aliud quam pullo onagri esse similis concupiscit, ut disciplinae hunc lora non teneant, sed audenter uagus per siluam desideriorum currat? Saepe autem diuina miseratio, quos prodire in effrenationem illicitae libertatis conspicit, obiectione properae aduersitatis frangit, quatenus elisi discant quam reproba erectione tumuerant; ut iam flagelli experimentis edomiti, quasi iumenta domestica praeceptorum loris mentis colla subiciant, et uitae praesentis itinera ad nutum praesidentis pergant. Quibus bene loris ligatum se nouerat, qui dicebat: ut iumentum factus sum apud te, et ego semper te cum. Vnde et saeuus ille persecutor ab agro perfidae uoluptatis ad domum fidei deductus, rectoris sui calcaribus punctus, audiebat: durum tibi est contra stimulum calcitrare. Restat ergo ut si esse iam similes pullo onagri nolumus, in cunctis quae appetimus nutum prius intimae dispensationis exquiramus, ut mens nostra in omne quod nititur, superni regiminis loro teneatur; et inde magis uota sua ad uitam impleat, unde uitae suae studia et contra propriam uoluntatem calcat. Multa sophar fortia protulit, sed quod meliori se haec loquitur nescit. Vnde adhuc increpando subiungit: tu autem firmasti cor tuum et expandisti ad deum manus tuas. Firmari cor non hoc loco per uirtutem dicitur, sed per insensibilitatem. Omnis namque animus qui districtionis intimae considerationi se subicit, ex eius protinus timore mollescit eum que sagitta diuinae formidinis penetrat, quia infirma uiscera per humilitatem gestat. Quisquis autem pertinacia insensibilitatis obdurescit, quasi cor firmat, ne hoc iacula timoris superni confodiant. Vnde quibusdam per prophetam dominus misericorditer dicit: tollam uobis cor lapideum et dabo uobis cor carneum. Cor quippe lapidum tollit cum a nobis superbiae duritiam subtrahit et cor carneum tribuit cum eamdem protinus nostram duritiam ad sensibilitatem uertit. Per manus uero, ut iam crebro docuimus, opera designantur. Cum culpa igitur manus ad deum extendere est contra largitoris gratiam de uirtute operum superbire. Qui enim in conspectu aeterni iudicis loquens sibi bona quae facit tribuit, ad deum manus superbiens tendit. Sic profecto contra electos reprobi, sic contra catholicos haeretici semper effrenantur, ut cum obiurgare facta nequeunt, bonos reprehendere de factorum elatione moliantur, quatenus eos quos redarguere ex infirmitate actionis non ualent, ex crimine tumoris accusent. Vnde et ea bona quae exterius fiunt, nequaquam bona esse iam censent, quae quasi per studium turgidae cogitationis exhibentur. Qui saepe humilia tumentes increpant, et quod dictis suis semetipsos feriunt ignorant. Sed quia iustum uirum sophar hactenus reprehendendo corripuit, nunc uelut docendo subiungit: si iniquitatem quae est in manu tua abstuleris a te, et non manserit in tabernaculo tuo iniustitia, tunc leuare poteris faciem tuam absque macula; et eris stabilis et non timebis. Omne peccatum aut sola cogitatione committitur, aut cogitatione simul et opere perpetratur. Iniquitas ergo in manu est culpa in opere; iniustitia uero in tabernaculo iniquitas in mente. Mens quippe nostra tabernaculum non incongrue uocatur, in qua apud nosmetipsos abscondimur, cum foris in opere non uidemur. Sophar itaque quia iusti uiri amicus est, nouit quod dicat; sed quia iustum increpat, haereticorum tenens speciem, proferre recte etiam quae nouit ignorat. Sed nos calcantes hoc, quod ab eo tumide dicitur, pensemus eius uerba quam uera sint si recte dicerentur. Prius enim a manu iniquitatem subtrahi, et post a tabernaculo admonet iniustitiam abscidi; quia quisquis iam praua a se opera exterius resecat, necesse profecto est ut ad semetipsum rediens, sollerter sese in mentis intentione discernat; ne culpa, quam iam in actione non habet, adhuc in cogitatione perduret. Vnde bene etiam per salomonem dicitur: praepara foris opus tuum et diligenter exerce agrum tuum, ut postea aedifices domum tuam. Quid namque est praeparato opere agrum diligenter exterius exercere, nisi euulsis iniquitatis sentibus, actionem nostram ad frugem retributionis excolere? Et quid est post agri exercitium ad aedificium domus redire nisi quod plerumque ex bonis operibus discimus quantam uitae munditiam in cogitatione construamus? Paene cuncta namque bona opera ex cogitatione prodeunt, sed sunt nonnulla cogitationis acumina quae ex operatione nascuntur; nam sicut ab animo opus sumitur, ita rursus ab opere animus eruditur. Mens quippe diuini amoris exordia capiens imperat bona quae fiant; sed postquam fieri imperata coeperint, ipsis suis exercitata actionibus discit, cum imperare bona incohauerat, quantum minus uidebat. Foris ergo ager excolitur ut domus postmodum construatur, quia plerumque ab exteriori opere sumimus, quantam subtilitatem rectitudinis in corde teneamus. Quem bene sophar seruare ordinem studuit, cum prius auferri iniquitatem a manibus, et post a tabernaculo iniustitiam dixit; quia nequaquam plene animus in cogitatione erigitur, quando adhuc ab eo extrinsecus in opere erratur. Quae si perfecte duo haec tergimus, ad deum statim sine macula faciem leuamus. Interna quippe facies hominis mens est, in qua nimirum recognoscimur, ut ab auctore nostro diligamur. Quam scilicet faciem leuare est in deo animum per studia orationis attollere. Sed eleuatam faciem macula inquinat, si intendentem mentem reatus sui conscientia accusat, quia ab spei fiducia protinus frangitur, si intenta precibus necdum deuictae culpae memoria mordetur. Diffidit namque accipere se posse quod appetit, quae profecto reminiscitur nolle se adhuc facere quod diuinitus audiuit. Hinc per ioannem dicitur: si cor nostrum non reprehenderit nos, fiduciam habemus ad deum; et quicquid petierimus ab eo accipiemus. Hinc salomon ait: qui auertit aurem suam ne audiat legem, oratio eius erit exsecrabilis. Cor quippe nos in petitione reprehendit cum resistere se praeceptis eius quem postulat meminit; et oratio fit exsecrabilis cum a censura auertitur legis, quia dignum profecto est ut ab eius beneficiis sit quisque extraneus cuius nimirum iussionibus non uult esse subiectus. Qua in re hoc est salubre remedium, ut cum se mens ex memoria culpae reprehendit, hoc prius in oratione defleat quod errauit; quatenus erroris macula cum fletibus tergitur, in petitione sua cordis facies ab auctore munda uideatur. Sed curandum nimis est ne ad hoc rursus proruat quod se mundasse fletibus exsultat, ne dum deplorata iterum culpa committitur, in conspectu iusti iudicis ipsa etiam lamenta leuigentur. Sollerter quippe debemus meminisse quod dicitur: ne iteres uerbum in oratione tua. Quo uidelicet dicto uir sapiens nequaquam nos prohibet saepe ueniam petere, sed culpas iterare. Ac si aperte dicat: cum male gesta defleueris, nequaquam rursum facias quod in precibus iterum plangas. Vt ergo ad precem facies sine macula leuetur, ante orationis semper tempora debet sollicite conspici quicquid potest in oratione reprobari; talem que se mens et cum ab oratione cessat exhibere festinet, qualis apparere iudici in ipso orationis tempore exoptat. Saepe namque immunda quaedam uel illicita in animo uersamus, quotiens a precibus uacamus. Sed cum se mens ad studia orationis erexerit, earum rerum imagines reuerberata patitur, quibus libenter prius otiosa premebatur. Et quasi iam faciem anima ad deum leuare non sufficit, quia in se nimirum inquinata mente maculas pollutae cogitationis erubescit. Saepe curis mundi libenter occupamur. Cum que post haec studio orationis intendimus, nequaquam se mens ad caelestia erigit, quia pondus hanc terrenae sollicitudinis in profundum mersit; et in prece facies munda non ostenditur quia cogitationis infimae luto maculatur. Nonnumquam uero cor a cunctis excutimus, et illicitis motibus, etiam cum a prece uacat, obuiamus; sed tamen quia nos culpas rarius committimus, aliena pigrius delicta relaxamus; et quo peccare noster animus sollicitius metuit, eo districtius hoc quod in se ab alio delinquitur abhorrescit. Vnde fit ut eo inueniatur quisque tardus ad ueniam, quo proficiendo factus est cautus ad culpam. Et quo ipse excedere in alterum metuit, hoc quod in se exceditur punire durius exquirit. Sed quid hac doloris macula reperiri deterius potest quae in conspectu iudicis caritatem non inquinat, sed necat? Vitam quippe animae quaelibet culpa polluit, seruatus uero contra proximum dolor occidit. Menti namque ut gladius figitur et mucrone illius ipsa uiscerum occulta perforantur. Qui scilicet a transfixo corde, si prius non educitur, nihil in precibus diuinae opis obtinetur, quia et uulneratis membris imponi salutis medicamina nequeunt, nisi ferrum a uulnere ante subtrahatur. Hinc est enim quod per semetipsam ueritas dicit: nisi remiseritis hominibus peccata eorum, nec pater uester qui in caelis est remittet uobis peccata uestra. Hinc admonet dicens: cum stabitis ad orandum, dimittite si quid habetis aduersus alterum. Hinc rursus ait: date, et dabitur uobis; dimittite, et dimittetur uobis. Hinc constitutioni postulationis conditionem posuit pietatis dicens: dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris; ut profecto bonum quod a deo compuncti petimus, hoc primum cum proximo conuersi faciamus. Tunc ergo uere sine macula faciem leuamus, cum nec nos prohibita mala committimus, nec ea quae in nos commissa sunt ex proprio zelo retinemus. Graui namque mens nostra orationis suae tempore confusione deprimitur, si hanc aut sua adhuc operatio inquinat, aut alienae malitiae seruatus dolor accusat. Quae duo quisque dum terserit, ad ea quae subnexa sunt protinus liber exsurgit. Et eris stabilis et non timebis; quia nimirum tanto minus ad iudicem trepidat, quanto in bonis actibus solidius stat. Timorem quippe superat qui stabilitatem seruat, quia dum sollicitius studet peragere quod mansuete conditor imperat, securus etiam cogitat quod terribiliter intentat. Sciendum praeterea est quoniam nonnulla bona sunt ad quae indefessi persistimus, et rursum nonnulla sunt a quibus continue deficientes labimur, atque ad haec magnis conatibus per interualla temporum reformamur. In actiua etenim uita sine defectu mens figitur, a contemplatiua autem infirmitatis suae pondere uicta lassatur. Illa quippe tanto firmius durat, quanto ad uicina se erga utilitatem proximi dilatat; haec tanto celerius labitur, quanto et carnis claustra transgrediens, super semetipsam ire conatur. Illa per plana se dirigit et idcirco pedem operis robustius figit; haec autem quo super se alta appetit, ad se citius fessa descendit. Quod bene ac breuiter ezechiel insinuat cum eorum quae uiderat motus animalium narrat, dicens: non reuertebantur cum incederent. Ac paulo post subicit adiungens: et animalia ibant et reuertebantur. Sancta quippe animalia aliquando uadunt et minime redeunt; aliquando uadunt et protinus reuertuntur, quia electorum mentes cum per collatam sibi actiuae uitae gratiam erroris uias deserunt, redire ad mala mundi nesciunt quae reliquerunt. Cum uero per contemplationis aciem et ab hac se eadem actiua uita suspendunt, eunt et redeunt, quia per hoc quod diu persistere minime in contemplatione sufficiunt, sese iterum ad operationem fundunt, ut in his quae sibi iuxta sunt se exercendo refoueant, et super se rursum surgere contemplando conualescant. Sed dum haec eadem contemplatio more debito per temporum interualla repetitur, indeficienter procul dubio et in eius soliditate persistitur; quia etsi infirmitatis suae pondere superata mens deficit, hanc tamen iterum continuis conatibus reparata comprehendit. Nec stabilitatem suam in ea perdidisse dicenda est, a qua etsi semper deficit, hanc et cum perdiderit semper inquirit. Sequitur: miseriae quoque obliuisceris et quasi aquarum quae praeterierint, non recordaberis. Mala uitae praesentis tanto durius animus sentit, quanto pensare bonum quod sequitur, neglegit; et quo non uult praemia considerare quae restant, grauia aestimat esse quae tolerat. Vnde et contra flagelli ictum cogitatio caeca conqueritur, et quasi infinita calamitas creditur quae diebus cursu labentibus cotidie finitur. At si semel quisque ad aeterna se erigat, atque in his quae incommutabiliter permanent oculum cordis figat, prope nihil esse hic conspicit quicquid ad finem currit. Praesentis uitae aduersa tolerat, sed quasi nihil esse omne quod labitur pensat. Quo enim se internis gaudiis robustius inserit, eo minus exterius dolores sentit. Vnde sophar nequaquam ueritus ausu temerario docere meliorem, exhortatur ad iustitiam, et demonstrat quam nulla iusti oculis uideatur poena. Ac si aperte dicat: si degustas gaudium quod intus permanet, leue fit protinus omne quod foris dolet. Bene autem praesentis uitae miserias aquis praetereuntibus comparat, quia calamitas transiens, electi mentem nequaquam ui concussionis obruit; sed tamen tactu maeroris infundit. Nam madet quidem per cruorem uulneris, etsi a suae certitudine non frangitur salutis. Saepe autem non solum flagella atterunt, sed in uniuscuiusque iusti animo malignorum quoque spirituum temptamenta grassantur, ut exterius ex percussione doleat et intus aliquatenus ex temptatione frigescat. Sed nequaquam gratia deserit, quae quo nos durius ex dispensatione percutit, eo amplius ex pietate custodit. Nam cum tenebrescere per temptationem coeperit, sese iterum lux interna succendit. Vnde et subditur: et quasi meridianus fulgor consurget tibi ad uesperum. Fulgor quippe meridianus in uespere, uirtutis renouatio in temptatione, ut repentino caritatis feruore mens uigeat, quae iamiamque lumen sibi gratiae occubuisse formidabat. Quod adhuc sophar subtilius aperit, cum subiungit: et cum te consumptum putaueris, orieris ut lucifer. Saepe namque tot temptamenta nos obsident, ut ipsa nos eorum numerositas paene ad lapsum desperationis inclinet. Vnde plerumque mens in taedium uertitur, uix ipsa uirtutis suae damna considerat; et tota dolens, sed quasi iam et a sensu doloris aliena, frangitur et enumerare non ualet quanto cogitationum tumultu uastatur. Ruituram se per momenta conspicit ei que ne arma repugnationis arripiat grauius maeror ipse contradicit. Circumductos quolibet oculos obscuritas obsidet, et cum uisum tenebrae semper impediant, maesta mens nihil aliud quam tenebras uidet. Sed apud misericordem iudicem saepe haec ipsa, quae adnisum quoque orationis aggrauat, pro nobis subtilius tristitia exorat. Nam tunc maeroris nostri caliginem conditor conspicit, et subtracti luminis radios refundit; ita ut erecta protinus per dona mens uigeat quam paulo ante decertantia uitia superbiae calce deprimebant. Mox torporis pondus discutit atque ad contemplationis lumen post perturbationis suae tenebras erumpit. Mox in gaudio profectus attollitur quae inter temptamenta peius cadere ex desperatione cogebatur. Sine cogitationis certamine praesentia despicit, sine dubitationis obstaculo de uentura retributione confidit. Iustus ergo cum se consumptum putauerit, ut lucifer oritur quia mox ut tenebrescere temptationum caligine coeperit, ad lucem gratiae reformatur; et in se ipso monstrat diem iustitiae, qui casurus paulo ante timuit noctem culpae. Recte autem lucifero iusti uita comparatur. Solem quippe praecurrens lucifer nuntiat. Et quid nobis sanctorum innocentia nisi sequentis iudicis claritatem clamat? In eorum namque admiratione conspicimus quid de maiestate ueri luminis aestimemus. Necdum redemptoris nostri potentiam uidemus, sed tamen uirtutem illius in electorum suorum moribus admiramur. Quia igitur bonorum uita in consideratione sua oculis nostris uim ueritatis obicit, clarus ad nos lucifer ante solem uenit. Sciendum uero est quod haec quae ex temptationum spiritalium aduersitate discussimus, iuxta exteriora quoque mala nil obstat intellegi. Sancti etenim uiri quia summa medullitus diligunt, in infimis dura patiuntur; sed in fine gaudii lumen inueniunt quod habere in hoc spatio percurrentis uitae contemnunt. Vnde nunc per sophar dicitur: et quasi meridianus fulgor consurget tibi ad uesperum. Peccatoris enim lumen in die est obscuritas in uespere, quia in praesenti uita felicitate attollitur, sed aduersitatis tenebris in fine deuoratur. Iusto autem meridianus fulgor ad uesperum surgit, quia quanta sibi claritas maneat cum iam occumbere coeperit agnoscit. Hinc namque scriptum est: timenti deum bene erit in extremis. Hinc per psalmistam dicitur: cum dederit dilectis suis somnum, haec est hereditas domini. Qui in huius quoque uitae adhuc certamine positus, cum se consumptum putauerit, ut lucifer oritur, quia foris cadens, intus innouatur. Et quo magis exterius aduersa tolerat, eo uberius uirtutum lumine interius coruscat. Paulo attestante qui ait: sed licet is qui foris est noster homo corrumpitur, tamen is qui intus est renouatur de die in diem. Id enim quod in praesenti est momentaneum et leue tribulationis nostrae supra modum in sublimitate aeternum gloriae pondus operatur in nobis. Et notandum quod nequaquam cum consumptus fueris, sed cum te consumptum putaueris dicit, quia et quod uidemus in dubietate est, et quod speramus in certitudine. Vnde et isdem paulus non se consumptum nouerat sed putabat; qui et in aduersa tribulationum corruens ut lucifer resplendebat dicens: quasi morientes et ecce uiuimus; quasi tristes, semper autem gaudentes; sicut egentes multos autem locupletantes. Sciendum quoque est quod bonorum mens quo duriora pro ueritate tolerat, eo aeternitatis praemia certius sperat. Vnde et apte subditur: et habebis fiduciam, proposita tibi spe. Tanto namque spes in deum solidior surgit, quanto pro illo quisque grauiora pertulerit; quia nequaquam retributionis gaudium de aeternitate colligitur, quod non hic prius pia tribulatione seminatur. Hinc enim per psalmistam dicitur: euntes, ibant et flebant, mittentes semina sua; uenientes autem uenient in exsultatione, portantes manipulos suos. Hinc paulus ait: si commorimur et conuiuemus; si sustinemus et conregnabimus. Hinc discipulos admonet, dicens: per multas tribulationes oportet nos introire in regnum dei. Hinc sanctorum gloriam ioanni angelus indicans, ait: hi sunt qui uenerunt de tribulatione magna et lauerunt stolas suas; et candidas eas fecerunt in sanguine agni. Quia igitur nunc per tribulationem seritur, ut post gaudii fructus metatur, tanto maior fiducia mentem roborat, quanto hanc fortior pro ueritate afflictio angustat. Vnde apte protinus adiungit: et defossus securus dormies. Sicut enim malis praesens securitas laborem, ita bonis praesens labor perpetuam securitatem parit. Vnde et defossum se securum dormire iam nouerat qui dicebat: ego enim iam delibor, et tempus meae resolutionis instat; bonum certamen certaui, cursum consummaui, fidem seruaui; de reliquo reposita est mihi corona iustitiae quam reddet mihi dominus in illa die iustus iudex. Quia enim contra mala transeuntia sine defectu certauerat, de mansuris nimirum gaudiis sine dubietate praesumebat. Quamuis defossus intellegi et aliter potest. Saepe namque rebus transitoriis occupati, pensare neglegimus per quanta peccamus; sed si, reducto considerationis oculo, a sinu cordis terrenae cogitationis agger excutitur, quicquid in mente latebat inuenitur. Vnde sancti uiri animorum latebras perscrutari non desinunt, sese subtiliter indagantes, terrenarum rerum curas abiciunt; et effossis plene cogitationibus, cum nullo se reatu criminis morderi deprehendunt, uelut in strato cordis apud se securi requiescunt. Latere quoque ab huius mundi actibus appetunt, semper sua considerant; et cum loro regiminis minime constringuntur, iudicare quae aliena sunt recusant. Effossi ergo securi dormiunt qui dum sua intima uigilanter penetrant, a laboriosis se huius mundi oneribus sub quietis otio occultant. Vnde et adhuc subditur: requiesces et non erit qui te exterreat. Quisquis praesentem gloriam quaerit, profecto despectum metuit. Qui semper ad lucra inhiat, semper uidelicet damna formidat. Cuius enim perceptione reficitur, eius rei procul dubio et amissione sauciatur; et quo obligatus mutabilibus ac perituris inhaeret, eo longe in infimis ab arce securitatis iacet. At contra quisquis in solo aeternitatis desiderio figitur, nec prosperitate attollitur, nec aduersitate quassatur; dum nil habet in mundo quod appetat, nihil est quod de mundo pertimescat. Hinc etenim salomon ait: non contristabit iustum quicquid ei acciderit. Hinc iterum dicit: iustus quasi leo confidens absque terrore erit. Bene itaque nunc dicitur: requiesces et non erit qui te exterreat; quia tanto quisque a se plenius pauorem qui ex mundo est abicit, quanto in semetipso uerius mundi concupiscentiam uincit. An non absque terrore paulus in corde requieuerat qui dicebat: certus sum enim quia neque mors, neque uita, neque angeli, neque principatus, neque instantia, neque futura, neque fortitudo, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia poterit nos separare a caritate dei, quae est in christo iesu domino nostro? Cuius uidelicet fortitudo caritatis, uera sanctae ecclesiae uoce laudatur; cum per canticorum canticum dicitur: ualida est ut mors dilectio. Virtuti etenim mortis dilectio comparatur, quia nimirum mentem, quam semel ceperit, a delectatione mundi funditus occidit; et tanto hanc ualentius in auctoritate erigit, quanto et insensibilem contra terrores reddit. Sed inter haec sciendum est quod praui cum recta praedicant, ualde difficile est ut ad hoc quod taciti ambiunt non erumpant. Vnde et sophar protinus adiungit: et deprecabuntur faciem tuam plurimi. Neque enim iusti uiri idcirco se per innocentiae itinera arta custodiunt, ut ab aliis exorentur. Sed siue haeretici, seu peruersi quilibet, per hoc quod inter homines quasi innocenter uiuunt, uideri pro hominibus intercessores uolunt. Et cum sancta loquentes insinuant, quod ipsi appetunt, hoc aliis pro magno pollicentur; dum que caelestia praedicant, in suis repente sponsionibus ostendunt quod amant. Sed ne diu terrena pollicendo patescant quod sunt, ad uerba rectitudinis citius recurrunt. Vnde mox subditur: oculi autem impiorum deficient et effugium peribit ab eis. Quod oculorum nomine uis intentionis exprimitur, per euangelium ueritatis attestatur dicens: si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit; quia uidelicet si operationem nostram intentio munda praeuenerit, quamlibet aliter hominibus uideatur, interni tamen iudicis oculis mundum subsequentis actionis corpus ostenditur. Oculi ergo impiorum sunt intentiones in eis carnalium desideriorum. Qui idcirco deficiunt quia aeterna neglegunt, et sola semper transitoria praestolantur. Adipisci quippe terrenam gloriam cogitant, multiplicari rebus temporalibus exoptant, ad mortem cotidie cursu rerum labentium tendunt, sed cogitare mortalia mortaliter nesciunt. Carnis uita per momenta deficit et tamen carnale desiderium crescit. Res habita instanti fine corripitur, et habenti anxietas non finitur. Sed cum mors impios subtrahit, eorum profecto desideria cum uita terminantur. Quorum scilicet oculi tunc superna ultione deficiunt, quia suo hic iudicio a terrena deficere delectatione noluerunt. Hos illorum oculos a iucunditate pristina claudi psalmista conspexerat, cum dicebat: in illa die peribunt omnes cogitationes eorum; quia et aeterna mala numquam cogitata reperiunt et subito amittunt bona temporalia quae diu tractata tenuerunt. A quibus et omne effugium perit, quia eorum malitia ab animaduersione districti iudicis quo se ualeat occultare non inuenit. Nam nunc iniqui cum tristitia aliqua uel aduersa patiuntur, effugii latebras inueniunt quia ad uoluptatem protinus desideriorum carnalium recurrunt. Ne enim paupertas cruciet, diuitiis animum demulcent. Ne despectus proximorum deprimat sese dignitatibus exaltant. Si fastidio corpus atteritur, antepositis epularum diuersitatibus nutritur. Si quo animus maestitiae impulsu deicitur, mox per interposita iocorum blandimenta releuatur. Tot ergo hic habent effugia, quot sibi praeparant delectamenta. Sed quandoque eis effugium perit, quia eorum mens, amissis omnibus, se solummodo et iudicem conspicit. Tunc uoluptas subtrahitur, uoluptatis culpa seruatur et repente miseri pereundo discunt quia peritura tenuerunt. Qui tamen quousque corporaliter uiuunt quaerere nocitura non desinunt. Vnde adhuc subditur: et spes illorum abominatio animae. Quid hic peccator totis cogitationibus sperat nisi ut potestate ceteros transeat, cunctos rerum multiplicitate transcendat, aduersantes dominando subiciat, obsequentibus mirandus innotescat, irae ad uotum satisfaciat, benignum se cum laudatur, ostendat. Quicquid gula appetit, offerat; ad hoc quod uoluptas imperat, operis expletione concurrat? Bene ergo spes illorum abominatio animae dicitur, quia ea quae carnales ambiunt spiritales quique iudicio rectitudinis auersantur. Nam quod peccatores uoluptatem aestimant, hoc iusti procul dubio poenam putant. Abominatio ergo est animae, spes prauorum quia nimirum spiritus deficit, ubi caro requiescit. Vt enim caro mollibus, sic anima duris nutritur: illam blanda refouent, hanc aspera exercent; illa delectationibus pascitur, haec amaritudinibus uegetatur. Et sicut carnem dura sauciant, sic spiritum mollia necant; sicut illam laboriosa interimunt, ita hunc delectabilia exstinguunt. Spes itaque carnalium, abominatio animae dicitur, quia inde in perpetuum spiritus interit unde ad tempus caro suauiter uiuit. Sed haec sophar recte diceret nisi beatus iob cuncta largius etiam uiuendo praedicasset. At postquam sanctiorem monere de uita nititur, doctiorem que se erudire sapientiae magisterio conatur, ipse dictorum suorum pondus leuigat qui, indiscretione interposita, omne quod loquitur destruit, quia liquorem scientiae pleno uasculo superfundit. Sic namque ab indiscretis opes scientiae, sicut ab stultis saepe opes corporalis substantiae possidentur. Nonnulli enim qui rerum terrenarum multiplicitate subnixi sunt, aliquando multa et habentibus tribuunt, ut ipsi haec cunctis largius habere uideantur. Ita peruersi cum uera sapiunt, recta quaedam etiam rectioribus loquuntur; non ut alios audientes doceant sed ut ipsi quanta doctrina polleant, innotescant. Praeire se quippe sapientia cunctos existimant et idcirco nihil se cuilibet dicere ultra mensuras suae magnitudinis putant. Sic praui quilibet, sic omnes haeretici superba uoce meliores docere non metuunt, quia omnes se inferiores arbitrantur. Sed sancta ecclesia elatos quosque ab aestimationis suae culmine reuocat, et discretionis manu ad aequalitatis compagem reformat. Vnde beatus iob, qui eiusdem sanctae ecclesiae membrum est, uidens quod amicorum mens per uerba prolatae eruditionis intumuit, ilico respondit, dicens: C. 12 ergo uos estis soli homines, et uobis cum morietur sapientia. Quisquis se praeire omnes ratione existimat, quid iste aliud quam solum se esse hominem exsultat? Et saepe contingit ut cum per tumorem mens in altum ducitur, in despectu omnium et sui admiratione subleuetur. In cogitatione etenim proprii fauores oriuntur sibi que de singularitate sapientiae blanditur ipsa fatuitas. Pensat ea quae audierit, ac uerba quae profert; et miratur sua, ridet aliena. Qui ergo solum se sapere aestimat, quid aliud quam hanc eamdem se cum mori sapientiam putat? Nam quam adesse aliis abnuit, soli sibi hanc tribuens, profecto intra tempora suae breuitatis claudit. Pensandum uero est uir sanctus quanta discretione utitur, ut amicorum superbientium arrogantia comprimatur, cum protinus adiungit: et mihi est cor, sicut et uobis; nec inferior uestri sum. Quis etenim nesciat quantum beati iob uita atque scientia amicorum eius scientiam excedat? Sed ut eorum superbiam corrigat, esse se inferiorem negat; et ne suae humilitatis limitem transeat, esse se superiorem tacet. Nec praeferendo se sed conferendo, indicat quod de se hi qui sibi longe sunt impares discant; ut dum sponte inflectitur sapientia quae eminet, nequaquam se contra uires erigat scientia quae iacet. Quos bene mox ad aequalitatis sensum reuocat, quia tumere ualde quasi de singularitate magnitudinis pensat, cum subsequenter adiungit: quis enim haec quae nostis ignorat? Ac si aperte dicat: cum cunctis sint nota quae dicitis, de dictorum scientia singulariter cur tumetis? Quia igitur elationem arrogantium ad aequalitatis communionem reuocans, perfecta correptione redarguit, ad doctrinae nunc sententias erumpit, ut amici eius humiliati, prius discerent ueritatis pondera, quam reuerenter audirent. Sequitur: qui deridetur ab amico suo sicut ego, inuocabit deum et exaudiet eum. Saepe infirma mens cum de bonis actibus humani fauoris excipitur, ad gaudia exteriora deriuatur, ut postponat quod intus appetit, et in hoc libenter resoluta iaceat, quod foris audit; ita ut beatam non tam fieri quam dici se gaudeat. Cum que laudis suae uocibus inhiat, quod esse coeperat relinquit. Inde ergo a deo disiungitur, unde in deo laudanda uidebatur. Nonnumquam uero recto operi animus constanter innititur et tamen humanis irrisionibus urguetur; miranda agit et opprobria recipit; et qui exire foras per laudes potuit repulsus contumeliis, ad semetipsum redit; et eo se intus robustius in deo solidat, quo foris non inuenit quo requiescat. Tota etenim spes in auctore figitur et inter irrisionum conuicia solus interior testis imploratur; atque afflicti animus fit deo tanto proximus, quanto et a gratia humani fauoris alienus; in precem protinus funditur et pressus exterius, ad penetranda quae intus sunt mundius liquatur. Bene itaque nunc dicitur: qui deridetur ab amico suo sicut ego, inuocabit deum et exaudiet eum; quia bonorum menti dum praui exprobrant, ostendunt quem suorum actuum testem quaerant. Quae dum compuncta sese in precibus accingit, inde intra se supernae exauditioni iungitur, unde extra se ab humana laude separatur. Notandum uero quam prouide interponitur: sicut ego, quia sunt nonnulli quos et humanae irrisiones deprimunt et tamen diuinis auribus exaudibiles non sunt. Nam cum derisio contra culpam nascitur, profecto nullum uirtutis meritum in derisione generatur. Baal etenim sacerdotes clamosis hunc uocibus implorantes, derisi ab elia fuerant, cum dicebat: clamate uoce maiori, deus enim est et forsitan loquitur, aut in diuersorio est. Sed haec eis irrisio ad uirtutis usum non fuit quia per culpae meritum uenit. Prouide ergo nunc dicitur: qui deridetur ab amico suo sicut ego, inuocabit deum et exaudiet eum, quia illum facit humana derisio deo proximum, quem ab humanis prauitatibus uitae innocentia seruat alienum. Sequitur: deridetur enim iusti simplicitas. Huius mundi sapientia est, cor machinationibus tegere, sensum uerbis uelare quae falsa sunt uera ostendere, quae uera sunt fallacia demonstrare. Haec nimirum prudentia usu a iuuenibus scitur; haec a pueris pretio discitur, hanc qui sciunt ceteros despiciendo superbiunt; hanc qui nesciunt subiecti et timidi in aliis mirantur, quia ab eis haec eadem duplicitas iniquitatis, nomine palliata, diligitur, dum mentis peruersitas urbanitas uocatur. Haec sibi obsequentibus praecipit honorum culmina quaerere, adepta temporalis gloriae uanitate gaudere, irrogata ab aliis mala multiplicius reddere, cum uires suppetunt nullis resistentibus cedere, cum uirtutis possibilitas deest, quicquid explere per malitiam non ualet, hoc in pacifica bonitate simulare. At contra sapientia iustorum est nil per ostensionem fingere, sensum uerbis aperire, uera ut sunt diligere, falsa deuitare, bona gratis exhibere, mala libentius tolerare quam facere; nullam iniuriae ultionem quaerere, pro ueritate contumeliam lucrum putare. Sed haec iustorum simplicitas deridetur quia ab huius mundi sapientibus puritatis uirtus, fatuitas creditur. Omne enim quod innocenter agitur, ab eis procul dubio stultum putatur; et quicquid in opere ueritas approbat, carnali sapientiae fatuum sonat. Quid namque stultius uidetur mundo quam mentem uerbis ostendere, nil callida machinatione simulare, nullas iniuriis contumelias reddere, pro maledicentibus orare, paupertatem quaerere, possessa relinquere, rapienti non resistere, percutienti alteram maxillam praebere? Vnde bene huius mundi dilectoribus ille egregius dei sapiens dicit: abominationes aegyptiorum immolabimus domino deo nostro. Oues quippe aegyptii edere dedignantur; sed quod abominantur aegyptii, hoc israelitae deo offerunt quia simplicitatem conscientiae, quam iniusti quique uelut infimam abiectam que despiciunt, hanc iusti in uirtutis sacrificium uertunt. Et excolentes recti puritatem ac mansuetudinem deo immolant, quam abominantes reprobi fatuitatem putant. Quae nimirum iusti simplicitas breuiter, sed sufficienter exprimitur, cum protinus subinfertur: lampas contempta apud cogitationes diuitum. Quid hoc loco signatur nomine diuitum, nisi elatio superborum qui uenturi iudicis respectum non habent, dum superbis apud se cogitationibus tument? Nam sunt nonnulli quos census per tumorem non eleuat, sed per misericordiae opera exaltat. Et sunt nonnulli qui, dum se terrenis opibus abundare conspiciunt, ueras dei diuitias non requirunt atque aeternam patriam non amant, quia hoc sibi sufficere, quod rebus temporalibus fulciuntur, putant. Non est ergo census in crimine sed affectus. Cuncta enim quae deus condidit bona sunt; sed qui bonis male utitur profecto agit ut, quasi per edacitatis ingluuiem, eo per quem uiuere debuit pane moriatur. Pauper ad requiem lazarus uenerat, superbum uero diuitem tormenta cruciabant. Sed tamen diues abraham fuerat qui in sinu lazarum tenebat; qui tamen auctori suo colloquens dicit: loquar ad dominum meum, cum sim puluis et cinis. Quid itaque iste diuitias suas aestimare nouerat, qui semetipsum puluerem cinerem que pensabat? Aut quando hunc res possessae extollerent, qui de se quoque, earum uidelicet possessore, tam abiecta sentiret? Atque iterum sunt nonnulli quibus et res terrenae non suppetunt et tamen apud se per fastum tumoris eriguntur. Hos et census ad ostensionem potentiae minime subuehit, et tamen morum proteruia inter reprobos diuites addicit. Quoscumque ergo sequentis uitae amor non humiliat, hoc in loco sacer sermo diuites appellat, quia in iudicii quique ultione non discrepant utrum rebus an solis moribus intumescant. Qui cum uitam simplicium in hoc mundo humilem abiectam que conspiciunt, elatis protinus despectibus irrident. Nequaquam quippe eis hoc exterius adesse considerant, ad quod ipsi totis conatibus anhelant. Quasi stultos ergo despiciunt qui scilicet ea non habent quae ipsi utique uel habendo, uel solummodo amando moriuntur; et quasi mortuos deputant quos nequaquam se cum uiuere carnaliter pensant. Qui enim ab huius mundi appetitu moritur, a terrenis profecto mentibus omni modo exstinctus aestimatur. Quod bene nostri miraculum redemptoris signat, cum ab immundo spiritu hominem liberat; de quo nimirum scriptum est: clamans et multum discerpens eum, exiit ab eo; et factus est sicut mortuus, ita ut multi dicerent quia mortuus est. Iesus autem tenens manum eius, eleuauit eum et surrexit. Velut mortuus quippe ostenditur qui a maligni spiritus potestate liberatur quia quisquis iam terrena desideria subigit, uitam in se carnalis conuersationis exstinguit; et mundo mortuus apparet quia possessore prauo, qui per immunda desideria se agitabat, caret. Quem multi mortuum dicunt, quia qui spiritaliter uiuere nesciunt eum qui carnalia bona non sequitur exstinctum funditus arbitrantur. Sed quia ipsi quoque derisores simplicium christianitatis nomine censentur, reuerentia religionis pressi, exhibere malum publicae irrisionis erubescunt. Vnde fit ut apud se tumidi tacentes que derideant quos abiectos ualde atque infimos per simplicitatem putant. Bene ergo dicitur: lampas contempta apud cogitationes diuitum, quia superbi quique, dum pensare bona sequentia ut superius diximus, nesciunt, paene nihil aestimant quem non uident habere quod amant. Saepe namque contingit ut electus quisque, qui ad aeternam felicitatem ducitur, continua hic aduersitate deprimatur; non hunc rerum abundantia fulciat, non dignitatum gloria honorabilem ostendat, nulla ei obsequentium frequentia suppetat, nulla hunc humanis oculis uestium pompa componat. A cunctis uero despicabilis cernitur et huius mundi gratia indignus aestimatur. Sed tamen ante occulti iudicis oculos uirtutibus emicat, uitae meritis coruscat, honorari metuit, despici non refugit; corpus continentia afficit, sola in animo dilectione pinguescit, mentem semper ad patientiam praeparat et erectus pro iustitia, de perceptis contumeliis exsultat, afflictis ex corde compatitur, de bonorum prosperitatibus quasi de propriis laetatur; sacri uerbi pabula in mente sollicitus ruminat et inquisitus quodlibet eloqui dupliciter, ignorat. Bene itaque iusti simplicitas et lampas esse dicitur et contempta. Lampas quia interius lucet; contempta quia exterius non lucet. Intus ardet flamma caritatis, foris nulla gloria resplendet decoris. Lucet ergo et despicitur qui flagrans uirtutibus abiectus aestimatur. Mentes quippe carnalium pensare bona non ualent nisi quae carnaliter uident. Hinc est quod dauid sanctum pater ipse despexerat quem prophetae samuelis oculis praesentare recusabat. Qui ad unctionis gratiam dum septem filios deduxisset, a propheta requisitus an numerum sobolis explesset, cum magna desperatione respondit: est puer paruulus qui pascit oues. Quo deducto et electo, protinus audiuit: homo uidet in faciem, deus autem perscrutatur cor. Lampas ergo dauid per innocentiam fuerat; sed tamen ualde contempta quia exteriora cernentibus non lucebat. Sciendum uero est quod iustus quisque aut temporalem gloriam non habet, aut hanc sub semetipso frangit, si habet ut honori suo liber emineat, ne ei uictus delectatione succumbat. Hinc est enim quod ille praedicator egregius ante humanos oculos apostolatus sui gloriam humiliauerat, qui dicebat: non usi sumus hac potestate, cum possimus oneri esse ut christi apostoli, sed facti sumus paruuli in medio uestrum. Eius uero auditoribus nimirum tumor diuitum adhuc in corde remanserat cum dicebant: epistolae graues sunt et fortes; praesentia autem corporis infirma et sermo contemptibilis. Quem enim talia dicere posse cognouerant, se cum communiter uiuere non posse iudicabant. Cum que eum et humilem uiuendo cernerent, et altum sermone pensarent; sua eos elatio compulit ut quem per scripta timuerant per praesentiae uerba despicerent. Quid igitur paulus nisi contempta lampas apud cogitationes diuitum fuit, qui unde magisterium humilitatis exhibuit, inde a rudibus discipulis superbiae contumelias recepit? Horrendo etenim modo languor superbientium unde detumescere debuit excreuit, dum mens elata carnalium hoc quasi dedignabile repulit, quod magister imitabile ostendit. An contempta lampas non erat qui, tot uirtutibus emicans, tanta a persecutoribus aduersa tolerabat? Legatione in catena fungitur eius que uincula in omni praetorio manifestantur, uirgis caeditur, multis que ex genere ex gentibus, periculis urguetur, lapidibus lystris tunditur, pedibus extra urbem trahitur quia exstinctus aestimatur. Sed usquequo lampas ista contemnitur? Vsquequo despicabilis habetur? Numquidnam fulgorem suum nullatenus exerit, et numquam quanta claritate candeat ostendit? Ostendit plane. Nam cum lampas contempta apud cogitationes diuitum diceretur, protinus additur: parata ad tempus statutum. Statutum quippe contemptae lampadis tempus est extremi iudicii praedestinatus dies, quo iustus quisque qui nunc despicitur, quanta potestate fulgeat demonstratur. Tunc enim cum deo iudices ueniunt, qui nunc pro deo iniuste iudicantur. Tunc eorum lux tanto latius emicat, quanto eos nunc manus persequentium durius angustat. Tunc reproborum oculis patescet quod caelesti potestate subnixi sunt qui terrena omnia sponte reliquerunt. Vnde electis suis ueritas dicit: uos qui secuti estis me, in regeneratione cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae, sedebitis et uos super duodecim sedes, iudicantes duodecim tribus israel. Neque enim plus quam duodecim iudices illa interni consessus curia non habebit; sed nimirum duodenario numero quantitas uniuersitatis exprimitur quia quisquis, stimulo diuini amoris excitatus, hic possessa reliquerit, illic procul dubio culmen iudiciariae potestatis obtinebit, ut simul tunc iudex cum iudice ueniat qui nunc consideratione iudicii sese spontanea paupertate castigat. Hinc est enim quod de sanctae ecclesiae sponso per salomonem dicitur: nobilis in portis uir eius quando sederit cum senatoribus terrae. Hinc isaias ait: dominus ad iudicium ueniet cum senioribus populi sui. Hinc eosdem seniores ueritas non iam famulos, sed amicos denuntiat dicens: non iam dicam uos seruos, sed amicos meos. Quos nimirum psalmista intuens ait: mihi autem nimis honorificati sunt amici tui, deus. Quorum dum celsitudinem cordis aspiceret, mundi gloriam qua calce calcarent, protinus addidit: nimis confortatus est principatus eorum. Ac ne paucos esse crederemus quos proficere usque ad summam tantae perfectionis agnoscimus, ilico adiunxit: dinumerabo eos et super arenam multiplicabuntur. Quot itaque nunc pro amore ueritatis sese libenter humiliant, tot tunc in iudicio lampades coruscant. Dicatur igitur recte: lampas contempta apud cogitationes diuitum, parata ad tempus statutum; quia uniuscuiusque iusti anima uelut abiecta contemnitur cum degens inferius gloriam non habet, sed admirabilis cernitur dum desuper fulget. Libet inter haec ad redemptoris uias mentis oculos attollere sensim que a membris ad caput uenire. Ipse enim nobis lampas ueraciter exstitit qui, pro redemptione nostra in cruce moriens, tenebrosis nostris mentibus lucem per lignum fudit. Hac nos lampade ioannes illuminari conspexerat cum dicebat: erat lux uera quae illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Quam tamen apud cogitationes diuitum contemptam uidit, cum paulo post subdidit: in propria uenit et sui eum non receperunt. Huius lampadis flammas herodes explorare uoluit cum eius miracula uidere concupiuit; sicut scriptum est: erat enim ex multo tempore cupiens uidere eum, eo quod audisset multa de illo et sperabat signum aliquod uidere ab eo fieri. Sed lampas haec ante eius oculos nullo radio lucis emicuit, quia ei qui se non pie sed curiose quaesierat nihil de se mirabile ostendit. Inquisitus quippe redemptor tacuit, exspectatus miracula exhibere contempsit, sese que apud se in occultis retinens; eos quos exteriora quaerere comperit, ingratos foris reliquit. Magis elegens aperte a superbientibus despici, quam a non credentibus uacua uoce laudari. Vnde et protinus lampas ista contempta est sicut illic subditur: spreuit autem illum herodes cum exercitu suo, et illusit indutum ueste alba. Sed contempta lampas quae in terra irrisiones tolerat, de caelo iudicium coruscat. Vnde hic apte subiungitur: parata ad tempus statutum. De quo uidelicet tempore per psalmistam dicit: cum accepero tempus, ego iustitias iudicabo. Hinc in euangelio per semetipsam ueritas denuntiat dicens: tempus meum nondum aduenit. Hinc petrus ait: quem oportet caelum suscipere, usque ad tempora restitutionis. Lampas ergo quae nunc contemnitur ad statutum tempus uentura praeparatur, quia ipse peccata in die ultimo iudicat, qui nunc peccantium derisiones portat. Et tanto tunc durius districtionem exerit, quanto nunc uocandis peccatoribus suam lenius patientiam sternit. Qui enim diu conuertendos exspectat, non conuersos sine retractatione cruciat. Quod per prophetam scilicet breuiter insinuat dicens: tacui, semper silui, patiens fui, sicut parturiens loquar. Vt enim iam praediximus, parturiens cum dolore eicit hoc quod in intimis tempore longo gestauit. Qui ergo semper siluit sicut parturiens loquitur; quia uenturus iudex qui sine ultione diu facta hominum pertulit, quandoque cum feruore examinis quasi cum dolore mentis, quantae animaduersionis sententiam intus seruauerit ostendit. Nemo igitur hanc lampadem cum latet, despiciat, ne contemptores suos cum de caelo fulserit, exurat. Cui enim nunc non ardet ad ueniam, tunc procul dubio ardebit ad poenam. Quia ergo per supernam gratiam uocationis tempus accipimus, dum adhuc licentia superest, eius iram qui ubique est, mores in melius commutando, fugiamus. Solum quippe animaduersio illa non inuenit quem correctio abscondit. Haec nos, largiente domino, in duobus iam corporibus transcurrisse sufficiat. Quia enim sacri libri sequentia mysteriorum uirtutibus extensa complecti breuiter exponendo non possumus, ea necesse est ut aliis uoluminibus reseruemus, quatenus lector tanto feruentior ad legendi studium redeat, quanto ex lectionis quoque intercisione respirat. LIBER 11 Quamuis in prolixo opere esse culpabilis stili mutabilitas non debeat, ne quis tamen me ex locutionis meae immutatione reprehendat, in epistola libris praemissa causas reddidi cur tertiam huius operis partem ad aliarum usque similitudinem minime emendando perduxi. Quibus scilicet exclusis, hoc quoque additur quod ab eo uersu, quo dicitur: abundant tabernacula praedonum, eiusdem partis expositio incipit, et usque ad hoc quod scriptum est: dulcedo eorum uermis, disserendo pertingit. Quae nimirum tam multa sunt ut in uno corpore comprehendi non possent, nisi sub magna breuitate dicerentur. Qui ergo ab aliis actibus uacat, legat cetera multipliciter dicta. Cui uero ad studiose legendum non uacat, huius partis ei breuitas placeat in qua non tam quae sentimus dicimus quam ea quae sunt dicenda signamus. Igitur quoniam in ea multa, sicut me loquente excepta sunt, ita dereliqui, immutationem stili lector meus aequanimiter accipe, quia et saepe eosdem cibos edentibus, diuersitas coctionis placet. Sed quotiens partes singulas ad legendum sumis, reducere semper ad memoriam eam quam praeposui causae originem, stude, quia et per beatum iob qui dolens dicitur, passiones domini eius que corporis, id est sanctae ecclesiae designantur; et amici eius haereticorum tenent speciem qui, ut saepe iam diximus, deum dum defendere nituntur, offendunt. Qui dum ficte consulunt, sanctorum mentem fortiter affligunt; nec tamen per cuncta quae loquuntur a ueritatis cognitione desipiunt, sed plerumque et stultis prudentiam, et fictis uera permiscent; ut dum ex ueritate aliquid praerogant, facile ad falsitatem trahant. Vnde amici quoque beati iob modo despicabilia, modo autem mira sunt quae loquuntur; quae tamen sanctus uir aliquando reprobando conuincit, aliquando uero approbando suscipit, atque ad usum rectitudinis pertrahit etiam quae ab eis recta, sed non recte proferuntur. Itaque inopiam suam despicientes despicit, atque in sterquilinio corpore positus, in quanto uirtutum culmine apud se sedeat ostendit, cum nihil esse praesentis uitae diuitias memorat. Quas abundare et reprobis narrat dicens: abundant tabernacula praedonum et audacter prouocant deum, cum ipse dederit omnia in manibus eorum. Facile est hominem tunc diuitias despicere cum habet; difficile uero est eas cum non habet, uiles aestimare. Vnde patenter ostenditur quantus contemptus terrenarum rerum in beati iob cogitatione fuerit, qui tunc dicit nulla esse quae abundant reprobis quando omnia amisit. Ait ergo: abundant tabernacula praedonum et audacter prouocant deum, quia plerumque mali eo magis contra deum superbiunt, quo ab eius largitate et contra meritum ditantur; et qui prouocari bonis ad meliora debuerant, donis peiores fiunt. Sed intellegendum nobis est quomodo praedones appellentur, dum protinus addatur: cum ipse dederit omnia in manibus eorum. Si enim praedones sunt, uiolenter abstulerunt, et dubium non est quia uiolentorum non sit adiutor deus. Quomodo igitur ipse dat quod hi qui praedones sunt nequiter tollunt? Sed sciendum est quia aliud est quod omnipotens deus misericorditer tribuit, aliud quod iratus haberi sinit. Nam quod peruerse praedones faciunt, hoc dispensator aequissimus fieri non nisi iuste permittit; ut et is qui rapere sinitur caecatus mente culpam augeat, et is qui rapinam patitur iam in eiusdem rapinae damno pro alia quam ante perpetrauit culpa feriatur. Ecce enim quidam in montis fauce constitutus insidiatur itinerantibus; sed is qui iter agit iniqua fortasse quaedam aliquando perpetrauit, ei que omnipotens deus malum suum in praesenti uita retribuens; atque hunc insidiatoris manibus tradens, uel spoliari, uel etiam interire permittit. Quod ergo praedo iniuste appetiit, hoc aequissimus iudex iuste fieri permisit, ut et ille reciperet quod iniuste fecerat; et iste grauius quandoque feriatur, per cuius nequissimam uoluntatem culpam omnipotens deus in alterum iuste uindicauit. Ille purgatur qui opprimitur; in isto reatus augetur qui opprimit, ut uel de profundo nequitiae quandoque ad paenitentiam redeat, uel non reuertens tanto grauius aeterna damnatione feriatur, quanto diu est in sua iniquitate toleratus. Cum illo ergo misericorditer agitur ut peccatum finiat, cum isto districte ut multiplicet nisi ad poenitentiam recurrat. In illo mala purgantur dum uim sustinet, in isto cumulantur dum facit. Omnipotens itaque deus quod fieri prohibet iustum est ut fieri sinat, ut unde nunc exspectat et non conuersos diu tolerat, quandoque inde plus feriat. Bene ergo dicitur: abundant tabernacula praedonum et audacter prouocant deum, cum ipse dederit omnia in manibus eorum, quia quod iniqui tollunt, eis hoc ipse dat, qui illis ad rapinam posset obsistere si misereri uoluisset. Quod tamen intellegi de rebus quoque spiritalibus potest. Nam plerumque nonnulli doctrinae dona percipiunt, sed ex eisdem donis intumescunt, et magni prae ceteris uideri uolunt. Atque omnipotentem deum prouocare est de eius donis inter proximos superbire. Qui etiam praedones non immerito uocantur, quia dum loquuntur quae non faciunt, in usu locutionis suae uerba iustorum tollunt. Sed quia haec ipsa uerba superna eis gratia tribuit quorum tamen uitam in prauis moribus relinquit, per semetipsos quidem praedones sunt, sed tamen bona quae habent diuinitus acceperunt. Sequitur: nimirum interroga iumenta et docebunt te; uolatilia caeli et indicabunt tibi. Loquere terrae et respondebit tibi, et narrabunt pisces maris. Quid per iumenta nisi sensu pigriores, quid per caeli uolatilia nisi summa atque sublimia sapientes intellegere debemus? De iumentis namque, id est sensu pigrioribus, scriptum est: animalia tua inhabitabunt in ea. Et quia sublimia sapientes, in uerbis nostri redemptoris euolant, scriptum est: ita ut uolucres caeli ueniant et habitent in ramis eius. Quid uero per terram nisi terrena sapientes? Vnde et primo homini caelestia deserenti dictum est: terra es, et in terram ibis. Quid per pisces maris nisi curiosos huius saeculi debemus accipere? De quibus psalmista ait: pisces maris qui perambulant semitas maris. Qui in magnis rerum inquisitionibus quasi in abditis fluctibus latent. Quid autem cuncta haec inquisita doceant, adiungit dicens: quis ignorat quod omnia haec manus domini fecerit? Ac si aperte dicat: siue sensu tardiores seu sublimia sapientes; siue terrenis actibus deditos seu huius mundi occupatos inquisitionibus requiras, cuncta haec creatorem omnium deum fatentur et de potestate eius concorditer sentiunt, quamuis sub ea non concorditer uiuunt. Quod enim iustus quisque etiam uiuendo loquitur, hoc iniustus plerumque de deo uel sola uoce compellitur fateri; fit que ut mali, auctori omnium, cui operibus resistunt, attestatione famulentur, quia quem impugnare moribus ausi sunt, creatorem omnium negare non possunt. Quod tamen intellegi etiam iuxta solam speciem litterae utiliter potest, qui omnis respecta creatura quasi dat uocem attestationis propriae, ipsam quam habet speciem suam. Iumenta uel uolatilia, terram uel pisces requirimus, dum consideramus quae nobis concorditer respondent, quod cuncta dominus fecerit; quia dum nostris oculis suas species ingerunt, se a semetipsis non esse testantur. Eo ipso enim quod creata sunt, per ostensam speciem creatori suo quasi uocem confessionis reddunt; qui quia omnia condidit, qualiter etiam debeant administrari disponit. Vnde subditur: in cuius manu anima omnis uiuentis et spiritus uniuersae carnis hominis. Per manum quippe potestas exprimitur. Anima igitur omnis uiuentis et spiritus uniuersae carnis hominis in eius potestate est a quo est; ut ipse prouideat qualiter sit qui praestitit esse quod non fuit. Potest uero per animam omnis uiuentis iumentorum uita signari. Omnipotens autem deus iumentorum animam usque ad corporeos sensus uiuificat, hominum uero spiritum usque ad spiritalem intellectum tendit. In eius ergo manu est anima omnis uiuentis et spiritus uniuersae carnis hominis, dum et in illo hoc praestat animae ut uiuificet carnem, et in isto ad hoc uiuificat animam, ut ad intellegendam perueniat aeternitatem. Sciendum uero est quia in sacro eloquio spiritus hominis duobus modis poni consueuit. Aliquando namque spiritus pro anima, aliquando pro effectu spiritali ponitur. Pro anima namque spiritus dicitur, sicut de nostro ipso capite scriptum est: inclinato capite, tradidit spiritum. Si enim aliud spiritum quam animam euangelista diceret, exeunte utique spiritu, anima remansisset. Pro effectu quoque spiritali spiritus dicitur sicut scriptum est: qui facit angelos suos spiritus et ministros suos ignem urentem. Angeli quippe, id est nuntii, in sacro eloquio nonnumquam praedicatores uocantur; sicut per prophetam dicitur: labia sacerdotis custodiunt scientiam et legem requirunt ex ore eius; quia angelus domini exercituum est. Omnipotens ergo deus angelos suos spiritus facit, quia praedicatores suos spiritales efficit. Hoc autem loco si anima omnis uiuentis ipsa corporis uita signatur, spiritu uniuersae carnis hominis effectus intellegentiae spiritalis exprimitur. Sequitur: nonne auris uerba diiudicat et fauces comedentis saporem? Paene nullum latet quod quinque sensus corporis nostri, uidelicet uisus, auditus gustus odoratus et tactus, in omne quod sentiunt atque discernunt, uirtutem discretionis et sensus a cerebro trahunt. Et cum unus sit iudex sensus cerebri qui intrinsecus praesidet, per meatus tamen proprios sensus quinque discernit, deo mira operante, ut neque oculus audiat, neque auris uideat, neque os olfaciat, neque naris gustet, neque manus odorentur. Et cum per unum sensum cerebri omnia disponantur, quilibet tamen horum sensus aliud facere non potest, praeter id quod ex dispositione conditoris accepit. Ex istis ergo corporalibus et exterioribus, interiora et spiritalia colligenda sunt, ut per id quod in nobis publicum est transire debeamus ad secretum quod in nobis est et nosmetipsos latet. Intuendum quippe est quia cum una sit sapientia, alium minus, alium magis inhabitat; alii hoc, alii illud praestat et, quasi cerebri more, nobismetipsis uelut quibusdam sensibus utitur, ut quamuis ipsa sibimet numquam sit dissimilis, per nos tamen diuersa et dissimilia semper operetur, quatenus iste sapientiae, ille scientiae donum percipiat; iste genera linguarum, ille gratiam curationum habeat. Sed in his uerbis beatus iob quibus ait: auris uerba diiudicat et fauces comedentis saporem, etiam de electis ac reprobis aliquid innuere uidetur, quia uerba sapientiae quae reprobi audiunt, electi non solum audiunt sed etiam gustant, ut eis in corde sapiat quod reproborum non mentibus sed solummodo auribus sonat. Aliud namque est nominatum cibum audire solummodo, aliud uero etiam gustare. Electi itaque cibum sapientiae sic audiunt ut degustent, quia hoc quod audiunt eis per amorem medullitus sapit. Reproborum uero scientia usque ad cognitionem sonitus tenditur, ut quidem uirtutes audiant, sed tamen corde frigido qualiter sapiant ignorent. Quibus uidelicet uerbis beatus iob amicorum suorum imperitiam, et eorum qui de doctrina sapientiae inflantur arrogantiam reprobat; quia aliud est de deo aliquid scire, aliud uero hoc quod cognoscitur fauce intellegentiae gustare. Recte ergo dicitur: nonne auris uerba diiudicat et fauces comedentis saporem? Ac si aperte arrogantibus diceretur: doctrinae uerba quae uobis usque ad aurem ueniunt, mihi etiam per saporem intimum intellegentiae faucem tangunt. Quia uero infirma aetas, etiam cum recte sapit, ad praedicandum non debet incaute prosilire, subditur: in antiquis est sapientia et in multo tempore prudentia. Illa enim dicta in sapientiae radice solidata sunt quae per uiuendi usum etiam actuum experimento conualescunt. Sed quia multis et longior uita tribuitur, et sapientiae gratia non confertur, recte adhuc in cuius iudicio ipsa dona pendeant demonstratur, dum subditur: apud ipsum est sapientia et fortitudo; ipse habet consilium et intellegentiam. Haec non incongrue de unigenito summi patris accipimus, ut ipsum esse dei sapientiam et fortitudinem sentiamus. Nam paulus quoque nostro intellectui attestatur dicens: christum dei uirtutem et dei sapientiam; qui apud ipsum semper est quia: in principio erat uerbum et uerbum erat apud deum, et deus erat uerbum. Habet autem deus consilium et intellegentiam. Consilium uidelicet quia disponit sua; intellegentiam quia cognoscit nostra. Potest quoque in consilii nomine ipsa occulti iudicii mora signari, ut quod aliquando tardius delinquentes percutit, non quia iniquorum culpa non conspicitur, sed ut damnationis eorum sententia quae pro agenda paenitentia differtur, quasi tarda ex consilio prodire uideatur. Quod ergo quandoque foras aperta sententia indicat, hoc apud omnipotentem dominum ante saecula in consilium latebat. Sequitur: si destruxerit nemo est qui aedificet; si incluserit hominem, nullus est qui aperiat. Omnipotens deus humanum cor destruit cum relinquit, aedificat dum replet. Neque enim humanam mentem debellando destruit sed recedendo, quia perditionem suam sufficit sibi dimissa. Vnde plerumque fit ut cum audientis cor exigentibus culpis omnipotens dei gratia non repletur, incassum exterius a praedicatore moneatur, quia mutum est os omne quod loquitur; si ille interius in corde non clamet qui aspirat uerba quae audiuntur. Hinc propheta ait: nisi dominus aedificauerit domum, in uanum laborant qui aedificant eam. Hinc salomon dicit: considera opera dei quod nemo possit corrigere quem ille despexerit. Nec mirum si a corde reprobo praedicator minime auditur, dum nonnumquam ipse quoque dominus in his quae loquitur resistentium moribus impugnatur. Hinc est enim quod cain et diuina uoce admoneri potuit, et mutari non potuit; quia exigente culpa malitiae, iam intus deus cor reliquerat cui foris ad testimonium uerba faciebat. Bene autem subditur: si incluserit hominem, nullus est qui aperiat. Quia omnis homo per id quod male agit, quid sibi aliud quam conscientiae suae carcerem facit, ut hunc animi reatus premat, etiamsi nemo exterius accuset? Qui cum iudicante deo, in malitiae suae caecitate relinquitur, quasi intra semetipsum clauditur, ne euadendi locum inueniat quem inuenire minime meretur. Nam saepe nonnulli a prauis actibus exire cupiunt, sed quia eorumdem actuum pondere premuntur, in malae consuetudinis carcere inclusi, a semetipsis exire non possunt. Et quidam culpas proprias punire cupientes, hoc quod recte se agere aestimant, in grauioribus culpis uertunt; fit que modo miserabili ut quod exitum putant, hoc inclusionem inueniant. Sic uidelicet reprobus iudas cum mortem sibi contra peccatum intulit, ad aeternae mortis supplicia peruenit et peius de peccato paenituit quam peccauit. Dicatur ergo: si incluserit hominem, nullus est qui aperiat, quia sicut nemo obsistit largitati uocantis, ita nullus obuiat iustitiae relinquentis. Includere itaque dei est clausis non aperire. Vnde et ad moysen dicitur de pharaone: ego obdurabo cor eius. Obdurare quippe per iustitiam dicitur quando cor reprobum per gratiam non emollit. Recludit itaque hominem quem in suorum operum tenebris relinquit. Quasi enim aperire hanc inclusionem isaac primogenito filio uoluit, cum hunc fratri praeponere benedicendo conatus est. Sed filium quem pater uoluit dominus reprobauit, et quem dominus uoluit pater etiam nolendo benedixit ut qui iam primogenita fratri pro esca uendiderat primogenitorum benedictionem non acciperet, quam ex cupidine gulae reliquisset. Qui terrena ambiens, fugitiua sequens, hereditare cupiens benedictionem, reprobatus est. Non enim inuenit paenitentiae locum, quamquam cum lacrimis inquisisset eam, quia uidelicet fructum non habent lamenta quae student cum gemitu desiderare peritura. Aperire itaque isaac nec filio potuit, quem deus omnipotens iusto iudicio in suae malitiae carcere inclusit. Sequitur: si continuerit aquas, omnia siccabuntur; si emiserit eas, subuertent terram. Si aqua scientia praedicationis accipitur, sicut scriptum est: aqua profunda uerba ex ore uiri et torrens redundans fons sapientiae, cum aqua continetur cuncta siccantur, quia si scientia praedicatorum subtrahitur, eorum qui uiridescere in spe aeterna poterant, corda protinus arefiunt, ut in desperata siccitate remaneant dum, fugitiua diligentes, nesciunt sperare mansura. Sin uero aquae nomine sancti spiritus gratia designatur, sicut ueritatis uoce in euangelio dicitur: qui credit in me, sicut dicit scriptura, flumina de uentre eius fluent aquae uiuae; ubi statim euangelista subiunxit: hoc autem dixit de spiritu quem accepturi erant credentes in eum, congruus in his sermonibus intellectus patet, quibus ait: si continuerit aquas, omnia siccabuntur, quia si sancti spiritus gratia ab audientis mente subtrahitur, arescit protinus intellectus, qui iam per spem uiridescere in audiente uidebatur. Quod autem non aquam, sed aquas memorat, pluralitatis appellatione, ad septiformem donorum spiritalium gratiam recurrit, quia quasi tot aquis unusquisque infunditur, quot donis repletur. De quibus apte subiungitur: si emiserit eas, subuertent terram. Quid enim terra nisi peccator accipitur, cui per sententiam dictum est: terra es, et in terram ibis? Manet itaque terra immobilis cum praeceptis dominicis peccator oboedire contemnit; cum ceruicem superbiae erigit atque a ueritatis lumine oculos mentis claudit. Sed quia scriptum est: pedes eius steterunt et mota est terra, quia cum ueritas in corde figitur, mentis immobilitas agitatur, si sancti spiritus gratia superno munere iuxta uocem praedicantis infunditur, statim terra subuertitur, quia peccatricis mentis duritia ab immobilitatis suae obstinatione permutatur, ut tantum se postmodum praeceptis dominicis flendo subiciat, quantum superbiendo prius contra dominum ceruicem cordis erigebat. Videas namque quod terra cordis humani, aqua diuini muneris infusa, post libenter iniurias toleret quas prius uehementer irrogabat. Post etiam sua tribuat quae prius et aliena rapiebat; post carnem abstinendo cruciet quae prius satietate carnis per mortifera turpitudinum oblectamenta defluebat; post etiam persecutores diligat quae prius diligere etiam se amantes nolebat. Cum igitur mens humana, diuino munere infusa, contra hoc quod consueuerat agere coeperit, terra subuersa est quia et deorsum missa est, quae prius eminebat; et sursum leuata est facies quae prius in profunda premebatur. Libet in huius rei exemplo unum e multis ad medium paulum uocare, qui cum acceptis contra christum epistolis damascum pergeret, sancti spiritus gratia in itinere infusus, ab illa sua protinus crudelitate mutatus est. Et postmodum plagas pro christo accepit, quas ueniebat inferre christianis; et qui prius carnaliter uiuens, in mortem conabatur sanctos domini tradere, gaudet postmodum pro uita sanctorum uitam suae carnis immolare. Illae crudelitatis eius frigidae cogitationes uersae sunt in ardorem pietatis; et qui prius fuit blasphemus et persecutor, humilis post factus est pius que praedicator. Qui lucrum maximum putauit se in discipulis christum occidere, iam uitam suam christum aestimat et mori lucrum. Emissa ergo aqua terra subuersa est quia pauli mens, mox ut sancti spiritus gratiam accepit, statum suae immobilitatis atque crudelitatis immutauit. Quod contra per prophetam dominus contra ephraim queritur, dicens: ephraim factus est subcinericius panis qui non reuersatur. Panis namque subcinericius super se cinerem portat, partem mundiorem deorsum premit, partem que superiorem tanto sordidiorem habet quanto in ea cinerem tolerat. Mens itaque quae terrena cogitat quid super se aliud quam cineris molem portat? Sed si reuersari uoluerit, mundam faciem quam deorsum presserat superius reducit, cum cinerem quem portabat excusserit. Si igitur terrenarum cogitationum cinerem a mente excutimus, quasi panem subcinericium reuersamus, ut illa nostra intentio iam postponi debeat quam prius cogitationis infimae cinis premebat. Et munda facies ad superiora ueniat ut recta nostra intentio mole iam terreni desiderii non prematur. Quod nequaquam agere possumus nisi sancti spiritus gratia perfundamur, quia uidelicet omnipotens deus si aquas emiserit, subuertent terram. Sequitur: apud ipsum est fortitudo et sapientia. Paulo superius dictum fuerat: apud ipsum est sapientia et fortitudo; nunc autem dicitur: apud ipsum est fortitudo et sapientia. Quia enim omnipotens deus pietatis suae mysterio homo factus est, prius mansuetudinis doctrinam protulit, et postmodum in iudicio quantae sit fortitudinis ostendit, recte superius sapientia ante fortitudinem memoratur, cum de patris unigenito dicitur: apud ipsum est sapientia et fortitudo. Quia uero ad iudicandum ueniens in terrore suae uirtutis apparebit et repulsis reprobis, electis suis in regno perpetuo, qualiter sit sapientia patris indicabit, recte in subsequenti sententia apud ipsum esse prius fortitudo, et post sapientia dicitur. In uerbis itaque prioribus quibus ait: apud ipsum est sapientia et fortitudo, aperte indicat, quia hoc quod mansuetus edocuit qualiter credendum fuerit, in uirtute iudicii terribilis ostendet. In uerbis uero subsequentibus quibus ait: apud ipsum est fortitudo et sapientia, luce clarius demonstrat quod prius in iudicio per uirtutem reprobos destruit, et postmodum electorum mentibus aeterni regni perfecto lumine infulget. Sed quia ante extremi diem iudicii iudicare cotidie occultis dispositionibus facta mortalium non desistit, ad hoc quod nunc agitur reditur, cum subditur: ipse nouit et decipientem, et eum qui decipitur. Adducit consiliarios in stultum finem et iudices in stuporem. Cum omnis qui proximum suum decipere conatur iniquus sit, et iniquis ueritas dicat: numquam noui uos, discedite a me qui operamini iniquitatem, qualiter hoc in loco dicitur quia dominus decipientem nouit? Sed quia scire dei aliquando cognoscere dicitur, aliquando approbare; et scit iniquum quia cognoscendo iudicat - neque enim iniquum quempiam iudicasset si nequaquam cognosceret - et tamen iniquum nescit quia eius facta non approbat. Et nouit ergo quia deprehendit et non nouit quia hunc in suae sapientiae specie non recognoscit. Sicut de ueraci quolibet uiro dicitur quia falsitatem nesciat, non quia cum uel ab aliis falsum dicitur, hoc reprehendere ignorat, sed eamdem ipsam fallaciam et scit in examine et nescit in amore, ut uidelicet ipse hanc non agat quam actam ab aliis damnat. Et fit plerumque ut nonnulli insidiis uacantes alienae uitae peruersitatis suae laqueos tendant; et cum quis nesciens eisdem laqueis capi conspicitur, utrum haec diuinitus uideantur fortasse dubitatur, mirantur que homines si hoc deus uideat cur fieri permittat, sed ipse nouit decipientem et eum qui decipitur. Nouit etenim decipientem quia plerumque anteriora eius mala conspicit, et hunc iusto iudicio cadere etiam in alia peccata permittit. Nouit decipientem quia in manu suorum operum dimissum hunc ut ad peiora proruat deserit, sicut scriptum est: qui nocet, noceat adhuc; et qui in sordibus est, sordescat adhuc. Nouit quoque et eum qui decipitur quia saepe committunt homines mala quae sciunt; et idcirco permittuntur decipi ut cadant in mala etiam quae nesciunt. Quod tamen deceptis aliquando ad purgationem, aliquando uero ad ultionis initium fieri solet. Adducit autem consiliarios in stultum finem, cum etiam bonum quodlibet non bona intentione faciunt, sed ad temporalis muneris retributionem tendunt. Si enim ipse summi patris unigenitus, quia per hoc quod factus est homo aeterna nuntiauit, magni consilii angelus est uocatus, recte consiliarios praedicatores accipimus qui suis auditoribus consilium uitae praebent. Sed cum praedicator quisque ideo aeterna praedicat, ut temporalia lucra consequatur, profecto in stultum finem deducitur, quia illo per laborem tendit, unde per mentis rectitudinem fugere debuit. Bene autem subditur: et iudices in stuporem. Omnes enim qui examinandis aliorum moribus praesunt recte iudices uocantur. Sed cum is qui praeest, subiectorum uitam nequaquam sollicite discutit, nec quem qualiter corrigat agnoscit, in stuporem iudex deductus est quia qui iudicare male acta debui, nequaquam ea quae iudicanda sunt deprehendit. Sequitur: balteum regum dissoluit et praecingit fune renes eorum. Qui membrorum suorum motus bene regere sciunt, non immerito reges uocantur. Sed cum de ipsa continentia elatione mens tangitur, plerumque omnipotens deus eius superbiam deserens, hanc in immunditiam operis cadere permittit. Regum itaque balteum dissoluit, quando in his qui bene regere sua membra uidebantur, propter elationis culpam, castitatis in eis cingulum destruit. Quid uero in fune accipitur nisi peccatum? Sicut per salomonem dicitur: iniquitates suae capiunt impium et funibus peccatorum suorum constringitur. Et quia in renibus carnis delectatio principatur, districtus conscientiarum iudex qui regum balteum dissoluit, fune praecingit renes eorum, quatenus dissoluto castitatis cingulo, scilicet eorum membris delectatio peccati dominetur, ut quos in occulto superbia inquinat, quam sint detestabiles etiam in publico ostendat. Sequitur: ducit sacerdotes inglorios et optimates supplantat. Magna sacerdotis gloria est rectitudo subditorum. Vnde bene egregius praedicator discipulis dicit: quae enim est nostra spes, aut gaudium, aut corona gloriae? Nonne uos ante dominum? Sed cum sacerdotes uitam discipulorum neglegunt, et nullum de eorum prouectibus ante dominum fructum ferunt, quid aliud quam inglorii dicuntur? Quia ante districtum iudicem nimirum gloriam tunc non inueniunt quam modo in subditorum suorum moribus praedicationis studio non exquirunt. Bene autem dicitur: et optimates supplantat, quia cum mentem regentium iusto iudicio deserit, haec internum retributionis praemium non requirit; et in eo supplantatur quo fallitur, ut pro aeterna gloria de principatu temporali gratuletur. Supplantantur igitur optimates quia dum uera caelestis patriae praemia neglegunt, in suis hic uoluptatibus cadunt. Sequitur: commutans labium ueracium et doctrinam senum auferens. Cum sacerdos non agit bona quae loquitur, ei etiam sermo subtrahitur, ne loqui audeat quod non operatur; sicut per prophetam dicitur: peccatori autem dixit deus: quare tu enarras iustitias meas et assumis testamentum meum per os tuum? Vnde etiam deprecatur dicens: et ne auferas de ore meo uerbum ueritatis usquequaque. Perpendit namque quod omnipotens deus ueritatis uerbum facientibus tribuit, et non facientibus tollit. Qui ergo hoc de ore suo non auferri petiit quid aliud quam gratiam bonae operationis quaesiuit? Ac si aperte diceret: a bono opere errare me non sinas ne dum amitto ordinem bene uiuendi, rectitudinem perdam loquendi. Et plerumque doctor qui docere audet quod neglegit agere, cum desierit bona loqui quae operari contempsit, docere subiectos incipit praua quae agit, ut iusto omnipotentis dei iudicio, in bono iam nec linguam habeat, qui habere bonam uitam recusat; quatenus cum mens eius terrenarum rerum amore incenditur, de terrenis rebus semper loquatur. Vnde in euangelio ueritas dicit: ex abundantia cordis os loquitur: bonus homo de bono thesauro profert bona et malus homo de malo thesauro profert mala. Hinc etiam ioannes ait: ipsi de mundo sunt, ideo de mundo loquuntur. Bene ergo dicitur: commutans labium ueracium et doctrinam senum auferens; quia hi qui prius caelestia praedicando ueraces erant, dum temporalia diligentes, ad terrena corruunt, labium ueracium commutatur et senum doctrina tollitur, quia diligentes temporalia priorum suorum praecepta minime sequuntur, ut locum regiminis quasi ad fructum uoluptatis teneant, non ad usum laboris. Quod tamen apertius de iudaeis ualet intellegi, qui ante incarnationem domini ueraces fuerunt, quia hunc uenturum esse crediderunt atque nuntiauerunt; sed postquam in carne apparuit, hunc esse negauerunt. Labium itaque ueracium mutatum est, quia quem uenturum dixerant negauerunt praesentem. Et doctrina senum ablata est quia nequaquam ea credendo secuti sunt quae patres suos praedixisse meminerunt. Vnde etiam elia ueniente promittitur quod reducat corda filiorum ad patres eorum, ut doctrina senum quae nunc a iudaeorum corde ablata est tunc miserante domino redeat, quando hoc de domino intellegere coeperint filii quod praedicauerunt patres. Sin uero senes eosdem quoque iudaeos accipimus qui, suadente perfidia, ueritatis uerbo contraire conati sunt, doctrina senum ablata est postquam hanc ecclesia ex gentibus uidelicet iuuencula accepit, quae per psalmistam dicit: super seniores intellexi. Quam quia operando tenuit, qualiter super seniores intellexerit ostendit, dum protinus subdit dicens: quia mandata tua exquisiui. Quia enim studuit operando implere quod didicit, accepit intellegere quod doceret. Vnde adhuc apte subditur: effundit despectionem super principes; et eos qui oppressi fuerant releuans. Cum enim iudaeorum populus in legis mandato permaneret, et cuncta gentilitas nulla dei praecepta cognosceret, et illi per fidem principari uidebantur, et isti in profundo pressi iacuerunt per infidelitatem. Sed cum incarnationis dominicae mysterium iudaea negauit, gentilitas credidit et principes in despectionem ceciderunt; et hi qui oppressi in culpa perfidiae fuerant in uerae fidei libertate leuati sunt. Hunc uero israelitarum casum longe ante ieremias intuens ait: factus est dominus uelut inimicus; praecipitauit israel, praecipitauit omnia moenia eius, dissipauit munitiones eius. Moenia autem in urbibus pro ornamento sunt, munitiones uero in defensione. Et alia sunt dona quae nos muniunt, alia quae ornant. Prophetia quippe, doctrina, genera linguarum, curationum uirtus, quasi quaedam moenia mentis sunt. Quae etsi quisque non habeat, stare munitus per fidem et iustitiam potest, quamuis ornatus uirtutum altitudine minime esse uideatur. Spes uero, fides et caritas, non nostra moenia, sed munitiones sunt, quae si habere neglegimus, hostilibus insidiis patemus. De iudaea ergo quia prophetiam atque doctrinam, uel miraculorum signa abstulit, moenia praecipitauit. Quia uero spem, fidem atque caritatem propter eius duritiam auferri permisit, munitiones eius dissipare studuit. Rectus uero ordo seruatus est ut prius moenia, et post munitiones dissipatae dicerentur; quia cum peccatrix anima relinquitur, prius ab ea uirtutum dona quae ad manifestationem spiritus data sunt, et postmodum spei, fidei atque caritatis fundamenta destruuntur. Quae cuncta dominus a perfidis ablata, gentilitati tribuit atque ex his quae infidelibus abstulit mentes fidelium ornauit. Vnde scriptum est: et speciei domus diuidere spolia. Cum enim uirtutum spolia a iudaeis abstulit, domui cordis gentilium, quam per fidem inhabitare dignatus est, speciem donorum dedit. Quod uidelicet gestum est, cum uerba dei et iudaeorum populus ad solam litteram quae occidit acciperet, et conuersa gentilitas per spiritum qui uiuificat penetraret. Vnde mox subditur: qui reuelat profunda de tenebris et producit in lucem umbram mortis. Cum enim quaeque mystica de occultis prophetarum uerbis a credentibus agnoscuntur, quid aliud quam profunda de tenebris reuelantur? Vnde ipsa quoque ueritas discipulis in parabolis loquens, ait: quod dico uobis in tenebris, dicite in lumine. Cum enim mysticos allegoriarum nodos per explanationem soluimus, in lumine dicimus quod in tenebris audiuimus. Vmbra autem mortis erat legis duritia quae unumquemque peccantem morte corporis puniri sanciebat. Sed postquam redemptor noster asperitatem legalis sanctionis per mansuetudinem temperauit, non iam pro culpa mortem carnis inferri constituit; sed mors spiritus quantum timenda esset indicauit, in lucem procul dubio umbram mortis produxit. Ista etenim mors in qua caro separatur ab anima umbra illius mortis est in qua anima separatur a deo. In lucem ergo umbra mortis producitur cum, intellecta morte spiritus, mors carnis minime timetur. Quod tamen et aliter intellegi potest. Principes etenim non immerito uocantur qui magno consilii iudicio suis cogitationibus semper principantur omnes que stultos motus potestate sapientiae comprimunt. Sed saepe contingit ut in occulto animus de ipsa sua sapientia in elationis fastum subleuetur et sub eis uitiis corruat, de quibus se uictorem fuisse gaudebat. Recte ergo dicitur: effundit despectionem super principes. Sed quia nonnumquam hi qui in uitiis iacere uidentur ad paenitentiae lamenta currunt se que contra culpas quibus subiacebant erigunt, apte subiungitur: et eos qui oppressi fuerant releuans. Nonnulli enim superno illustrati munere, aspiciunt in quanta peccatorum suorum turpitudine iacent, factorum maculas lacrimis lauant, et sub se postmodum carnis suae motus deprimunt, a quibus ante premebantur. Quod nimirum magna omnipotentis dei dispensatione agitur, ut uidelicet in hac uita omnia habeantur incerta, et nullus ex habita castitate superbiat, quia effundit despectionem super principes. Nullus ex uitiorum suorum depressione desperet, quia eos qui oppressi fuerant releuat. Et quoniam cum haec aguntur ex occultis dei consiliis super unumquemque sententia aperta producitur, recte subiungitur: et reuelat profunda de tenebris. Profunda enim de tenebris dominus reuelat quando apertam sententiam ex occultis suis consiliis indicat, ut de unoquoque quae sentiat ostendat. Quia enim uidet nunc creator omnia et ipse in consiliis non uidetur, recte de illo per psalmistam dicitur: posuit tenebras latibulum suum. Sed quasi de istis tenebris ad lumen exit, quando quid de uniuscuiusque actibus sentiat ostendit. Et quia cum is qui peccatorum suorum pondere premebatur ad rectitudinis statum ducitur, prius ipsam mortem conspicit, in qua et deficere consueuerat, de hanc considerare nesciebat, recte additur: et producit in lucem umbram mortis. Vmbra enim mortis est praua operatio quae de imitatione antiqui hostis, quasi de corporis lineamentis exprimitur. De quo etiam sub cuiusdam significatione dicitur: et nomen illi mors. Et plerumque eius maligna cogitatio mentes hominum latet atque per hoc quod nescitur amplius praeualet. Vmbra ergo mortis in lucem producitur dum sanctorum mentibus maligna operatio antiqui hostis ut destrui possit, aperitur. Sequitur: qui multiplicat gentes et perdet eas; et subuersas in integrum restituit. Intellegi fortasse ualet quoniam gentes dominus multiplicat et perdit, quia nascuntur cotidie morituri; et subuersas in integrum restituet quia resurgent qui fuerint mortui. Quod tamen melius accipimus si hoc qualiter in earum mente agitur sentiamus. Multiplicat enim gentes et perdit, quia eas et per fecunditatem sobolis extendit, et tamen in propria infidelitate derelinquit. Sed subuersas in integrum restituet quia quas in infidelitatis casu reliquerat quandoque ad fidei statum reduxit. Quibus uidelicet in mentis integritate restitutis, antiquus ille populus qui fidelis deo esse uidebatur, reprobatus corde repulsus est, ut sua perfidia deceptus contra ipsum post insurgeret quem ante praedicauit. Sequitur: qui immutat cor principum populi terrae et decipit eos, ut frustra incedant per inuium. Palpabunt quasi in tenebris et non in luce; et errare eos faciet quasi ebrios. Cor enim principum terrae immutatum est cum in iudaea summi sacerdotes et seniores populi illi consilio conabantur obsistere quem prius uenturum esse praedicabant. Cum que eius nomen persequendo molirentur exstinguere, decepti sua malitia, incedere per inuium frustra conabantur, quia crudelitati eorum patere uia non poterat contra auctorem omnium, miracula cernebant, uirtute terrebantur; sed credere renuentes, adhuc signa requirebant cum dicerent: quod ergo tu facis signum, ut uideamus et credamus tibi? Quid operaris? Bene itaque dicitur: palpabunt quasi in tenebris et non in luce. Qui enim inter tot aperta miracula trepidat, quasi in tenebris palpat, quia quod tangit non uidet. Omnis uero qui errat, nunc huc, nunc illuc ducitur. Et quia aliquando ostendebantur credere cum dicerent: nisi esset hic a deo, non poterat facere quicquam; aliquando uero hunc a deo esse negabant, cum despicientes dicerent: nonne hic est fabri filius? Nonne mater eius dicitur maria et fratres eius iacobus, et ioseph, et simon, et iudas, et sorores eius nonne omnes apud nos sunt? Recte subiungitur: et errare eos faciet quasi ebrios. Videbant quippe eum et suscitare mortuos et tamen esse mortalem quis non crederet deum quem conspiciebant suscitare mortuum? Sed rursum cum hunc mortalem conspicerent, despiciebant credere hunc esse immortalem deum. Per hoc ergo quod omnipotens deus talem se eorum oculis exhibuit, qui possit et diuina ostendere, et humana pati; errare eos quasi ebrios fecit, ut eorum superbia quae incarnationis eius mysterium despicere maluit quam sequi, et contra humanitatem eius se extolleret, et intus lucentem diuinitatis eius potentiam miraretur. Quae cuncta quia beati iob oculis praesentia per prophetiae spiritum facta sunt, recte subiungitur: C. 13 ecce omnia. In illo enim ea quae secutura erant uidebat assistentia, cui nec futura ueniunt, nec praeterita discedunt, sed cuncta simul ante eius oculos assistunt. Et quia ea ipsa quae uentura erant, alia esse uidit in operibus, alia in dictis, recte subiungitur: et uidit oculus meus et audiuit auris mea. Sed utilitatem dicta non habent, si intellectu carent. Vnde apte subditur: et intellexi singula. Cum enim aliquid ostenditur uel auditur, si intellectus non tribuitur, prophetia minime est. Vidit namque pharao per somnium quae erant aegypto uentura, sed quia nequiuit intellegere quod uidit, propheta scilicet non fuit. Aspexit balthasar rex articulum manus scribentis in pariete, sed propheta non fuit quia intellectum rei quam uiderat non accepit. Vt igitur beatus iob prophetiae spiritum se habere testetur, non solum uidisse se et audisse sed etiam intellexisse se omnia asserit. De quo intellectu quia non extollitur, subiuncta eius uerba testantur cum ait: secundum scientiam uestram et ego noui, nec inferior uestri sum. Quibus uidelicet dictis innotuit quantae humilitatis fuit qui se eis inferiorem negat, quorum longe uitam sancte uiuendo transcenderat. Nam et secundum eorum scientiam se nosse confirmat qui, sciendo caelestia, eorum terrenas cogitationes per prophetiae quoque spiritum transiebat. Sequitur: sed tamen ad omnipotentem loquar et disputare cum deo cupio. Cum omnipotente loquimur dum eius misericordiam deprecamur; cum eo uero disputamus dum, nos illius iustitiae coniungentes, facta nostra subtili indagatione discutimus. Vel certe cum deo disputare est eum qui hic eius praeceptis paruit cum illo postmodum ad iudicandos populos iudicem uenire, sicut cuncta relinquentibus praedicatoribus dicitur: uos qui secuti estis me, in regeneratione cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae, sedebitis et uos super duodecim thronos, iudicantes duodecim tribus israel. Vnde et per isaiam dominus dicit: eripite iniuriam accipientem, iudicate pupillo, et iustificate uiduam et uenite, disputemus. Rectum quippe est ut cum deo de pupillis in iudicio disputent qui ad uerba dei praesens saeculum perfecte derelinquunt. Loqui ergo ad orationem, disputare ad iudicium pertinet. Vir igitur sanctus, modo ad omnipotentem loquitur, ut cum omnipotente postmodum disputet, quia ille cum deo postmodum iudex uenit, qui hic ei modo in prece familiaris exstiterit. Sed sancta ecclesia cuius saepe iam beatum iob speciem tenere praediximus, non solum tunc de iniquis iudicat, cum ultimi iudicii dies aduenerit, sed nunc etiam de cunctis praue agentibus, uel stulte sentientibus iudicare non cessat. Vnde et subditur: prius uos ostendens fabricatores mendacii et cultores peruersorum dogmatum. Quibus uidelicet uerbis aperte ostenditur quod amici eius quasi ex haereticorum specie sancti uiri iudiciis aduersantur. Liquet enim quia catholicorum figuram non teneant qui cultores peruersorum dogmatum uocantur. Qua in re hoc quoque oportet intendi quod mendacii fabricatores dicuntur. Sicut enim aedificium lapidibus, ita mendacium sermonibus fabricatur. Vbi enim non dolosa locutio sed sensus ueritatis est, quasi munita moles non ex fabrica sed ex natura consurgit. Sequitur: atque utinam taceretis, ut putaremini esse sapientes. Sicut clausa ianua in domo quae intus membra lateant ignoratur, sic plerumque stultus si tacuerit, utrum sapiens an sit stultus, absconditur; si tamen nulla alia opera prodeant quae sensum etiam tacentis loquantur. Sanctus igitur uir amicos suos aspiciens uelle apparere quod non erant, eos ad tacendum admonuit, ne possent apparere quod erant. Vnde et per salomonem dicitur: stultus si tacuerit, sapiens putabitur. Sed quia stultus cum loquitur, per hoc quod sua infert sapientium uerba pensare non sufficit, recte adhuc postquam silentium indixit, adiungit: audite ergo correptiones meas et iudicium labiorum meorum attendite. Bene autem prius correptionem et postmodum iudicium intulit, quia nisi per correptionem prius tumor stulti deprimatur, nequaquam per intellegentiam iudicium iusti cognoscitur. Sequitur: numquid deus indiget uestro mendacio ut pro loquamini dolos? Deus mendacio non eget quia ueritas fulciri non quaerit auxilio falsitatis. Haeretici autem quia ea quae praue de deo intellegunt ex ueritate tueri non possunt, quasi ad probandum radium luminis umbram falsitatis requirunt. Et pro eo dolos loquuntur, dum infirmas mentes in intellectu illius stulta seductione decipiunt. Sequitur: numquid faciem eius accipitis et pro deo iudicare nitimini? Stulti cum prudentium facta conspiciunt, haec eis omnia esse reprehensibilia uidentur; suae que imperitiae atque infirmitatis obliti, tanto intentius de alienis iudicant, quanto sua profundius ignorant. At contra iusti et cum prauorum facta redarguunt, semper suae infirmitatis conscii, eos etsi exterius saeuiendo, tamen interius compatiendo reprehendunt quia illius solius est peccata hominum sine compassione discutere, qui ex naturae suae omnipotentia ignorat peccare. Quia igitur amici beati iob ita eius facta reprehenderant ac si in se ipsi reprehensibile nihil haberent, recte nunc dicitur: numquid faciem eius accipitis et pro deo iudicare nitimini? Faciem quippe eius accipere est auctoritatem illius in iudicio sumere, et quasi pro deo iudicare nititur qui, cum infirma quaeque in alterum reprehendit, apud se introrsus per compassionem non infirmatur. Sequitur: aut placebit ei quem celare nihil potest; aut decipietur, ut homo, uestris fraudulentiis? Fraudem deo haeretici exhibent, quia ea astruunt quae nequaquam ipsi pro quo loquuntur placent; eum que dum quasi defendere nituntur offendunt, dum in aduersitate eius corruunt cui uidentur ex praedicatione famulari. Vnde et per psalmistam dicitur: ut destruas inimicum et defensorem. Omnis quippe haereticus omnipotenti deo inimicus de defensor est quia unde hunc quasi defendere nititur, inde ueritati illius aduersatur. Quia autem latere deum nihil potest, hoc in eis iudicat quod intus sentiunt, non quod famulari foris uidentur. Quia igitur eorum fraudulentiis deus ut homo non fallitur, recte subiungitur: ipse uos arguet, quoniam in abscondito faciem eius accipitis. Statim ut se commouerit, turbabit uos et terror eius irruet super uos. Hoc quod in abscondito accipi asserit faciem dei, duobus modis ualet intellegi. Sunt namque nonnulli qui et ueritatem in corde sentiunt et tamen quae falsa sunt de deo foras loquuntur. Ne enim uinci uideantur, et cognoscunt ueritatem interius, et tamen hanc exterius impugnant. Vnde nunc bene dicitur: ipse uos arguet, quoniam in abscondito faciem eius accipitis. Ac si aperte diceretur: tanto magis de falsitate apud eum estis reprehensibiles, quanto et apud uosmetipsos quod uerum est uidetis. Et sunt nonnulli qui quando ad mentem redeunt dei iustitiam et rectitudinem contemplantur, et orando ac flendo contremiscunt, sed postquam contemplationis hora transierit, sic audaces ad iniquitates redeunt ac si, post dorsum eius positi, a iustitiae eius lumine minime uideantur. Hi itaque apud se in abscondito quasi corporaliter uidentem accipiunt faciem dei, quia ei et cum praesentes fiunt blandiuntur fletibus, et cum quasi a conspectu illius recedunt moribus detrahunt. Qui tanto amplius de malis suis feriendi sunt, quanto et in occulto cogitationis recta dei iudicia cognoscunt. Vnde et subditur: statim ut se commouerit, turbabit uos; et terror eius irruet super uos. Cum sit naturae incommutabilis omnipotens deus, in ira iudicii perturbabilis non est. Sed humano uerbo motus dei dicitur ipsa rectitudinis eius districtio, qua humana prauitas feritur. Iusti autem uiri ante deum metuunt quam eius contra eos ira moueatur et ne commotum sentiant, tranquillum timent. At contra peruersi, tunc iam feriri pertimescunt cum feriuntur, eos que tunc terror eius a somno sui torporis exsuscitat, cum uindicta perturbat. Vnde et per prophetam dicitur: et tantum sola uexatio intellectum dabit auditui. Cum enim de praeceptis dei contemptis atque despectis uerberari per uindictam coeperint, tunc intellegunt quod audierunt. Et psalmista ait: cum occideret eos, tunc inquirebant eum. Bene itaque dicitur: statim ut se commouerit, turbabit uos et terror eius irruet super uos, quia reprobis cordibus non timor requiem, sed poena timorem parit. Sequitur: memoria uestra comparabitur cineri. Omnes qui cogitatione terrena huic saeculo conformantur per omne quod agunt huic mundo relinquere sui memoriam conantur. Alii bellorum titulis, alii altis aedificiorum moenibus, alii disertis doctrinarum saecularium libris instanter elaborant, sibi que memoriae nomen aedificant. Sed cum ipsa ad finem celerius uita percurrat, qui in ea fixum stabit quando et ipsa celeriter mobilis pertransit? Aura etenim cinerem rapit, sicut scriptum est: non sic impii, non sic sed tamquam puluis, quem proicit uentus a facie terrae. Recte ergo stultorum memoria cineri comparatur, quia illic ponitur, ubi aura rapiatur. Quantumlibet etenim quisque pro facienda gloria sui nominis elaboret, memoriam suam quasi cinerem posuit, quia hanc citius uentus mortalitatis rapit. Quo contra de iusto scriptum est: in memoria aeterna erit iustus. Eo ipso enim quo facta sua solius dei oculis imprimit, nomen suae memoriae in aeternitatem figit. Sequitur: et redigentur in lutum ceruices uestrae. Sicut per oculum, sic per ceruicem solet superbia designari. Ceruix itaque in lutum redigitur, cum superbus quisque humiliatur in morte, et elata caro tabescit in putredine. Intueamur enim qualia in sepulcris iaceant diuitum cadauera quae illa in exstincta carne sit imago mortis, quae tabes corruptionis. Et certe ipsi erant qui extollebantur honoribus, habitis rebus tumebant, despiciebant ceteros et quasi solos se esse gaudebant; et dum non perpenderent quo tendebant, nesciebant quid erant. Sed in lutum ceruix redacta est, quia despecti iacent in putredine qui tumebant in uanitate. In lutum ceruix redigitur, quia quantum carnis potentia ualeat, tabes corruptionis probat. Sequitur: tacete paulisper ut loquar quodcumque mihi mens suggesserit. Sensu carnis locutos indicat quos idcirco ad silentium restringit, ut ea quae illi mens suggesserit dicat. Ac si aperte dicat: non ego carnaliter, sed spiritaliter loquor, quia per sensum spiritus audio quae per ministerium corporis profero. Vnde mox ad alta conscendit se que in mysteriis eleuat. Et increpationem quam protulerat ad mystica uerba permutat, dicens: quare lacero carnes meas dentibus meis et animam meam porto in manibus meis? In scriptura sacra dentes aliquando sancti praedicatores, aliquando uero interni accipi sensus solent. De sanctis enim praedicatoribus, sponsae dictum est: dentes tui sicut greges tonsarum, quae ascenderunt de lauacro. Vnde et uni eorum ostensis in figura gentibus dicitur: macta et manduca, id est, uetustatem earum contere, et in corpus ecclesiae uidelicet in tua membra conuerte. Rursum quia dentes interiores sensus accipi solent ieremias propheta testatur dicens: fregit ad numerum dentes meos. Per dentes etenim cibus frangitur ut glutiatur. Vnde non immerito in dentibus internos sensus accipimus qui singula quae cogitant quasi mandunt et comminuunt, atque ad uentrem memoriae transmittunt. Quos propheta ad numerum fractos dicit, quia iuxta mensuram uniuscuiusque peccati intellegentiae caecitas generatur in sensibus; et secundum quod quisque egit exterius, in eo obstupescit quod de internis atque inuisibilibus intellegere potuit. Vnde recte etiam scriptum est: omnis homo qui comederit uuam acerbam, obstupescent dentes eius. Quid namque uua acerba nisi peccatum est? Vua quippe acerba est fructus ante tempus. Quisquis enim praesentis uitae delectationibus satiari desiderat quasi fructus ante tempus comedere festinat. Qui igitur uuam acerbam comedit, dentes eius obstupescunt, quia qui praesentis mundi delectatione pascitur, interni eius sensus ligantur, ut iam spiritalia mandere, id est intellegere nequeant, quia unde in exterioribus delectati sunt, inde in intimis obstupescunt. Et dum peccato anima pascitur, panem iustitiae edere non ualet, quoniam ligati dentes, ex peccati consuetudine, iustum quod intus sapit edere nequaquam possunt. Hoc igitur loco quia dentes, ut diximus, internos sensus accipimus, considerare magnopere quid agere iusti soleant debemus. Qui plerumque, si qua in se quamlibet leuiter carnalia esse deprehendunt, haec internis sensibus retractantes, uehementer in semetipsis insequuntur, afflictione se conterunt magnis que cruciatibus uel minima in se praua diiudicant, atque haec per paenitentiam damnant. Quod idcirco agunt, ut in conspectu aeterni iudicis et ipsi inueniri, in quantum est possibile, irreprehensibiles debeant, et hi qui eos sic se iudicare conspiciunt emendare semetipsos a culpis grauioribus inardescant. Quod uidelicet beatus iob coram amicis suis temporalem gloriam tenentibus, et transeuntia bona laudantibus, fecerat. Sed tamen eorum sensum ad cognoscendam utilitatem flagelli sui perducere non ualebat ut scilicet pensare possent quod non solum prospera omnipotens deus tribueret, sed nonnumquam etiam aduersa propitius irrogaret. Vnde bene nunc dicit: quare lacero carnes meas dentibus meis? Ac si aperte dicat: cur internis sensibus carnalia, si qua fuerint in me facta, discutio si meis spectatoribus prodesse non possum? Vbi et apte subditur: et animam meam porto in manibus meis. Animam in manibus portare est intentionem cordis in operatione ostendere. Habent namque hoc iusti proprium ut in omne quod dicunt atque omne quod agunt, non solum prouectum suum sed etiam proximorum aedificationem quaerant. Et aliquando in quibusdam semetipsos diiudicant, ut pigros auditores ad considerandos semetipsos reuocent. Aliquando bona opera ostendunt, ut spectatores eorum erubescant non imitari quod uident. Nam scriptum est: uideant uestra bona opera et glorificent patrem uestrum, qui est in caelis. Qui igitur intentionem suam per opera insinuat, animam suam in manibus portat. Sed cum iustus quisque nec se diiudicando, nec bona opera ostendendo, utilitati proximorum proficit, per hoc quod egerit, ad uerba doloris redit. Vnde recte nunc dicitur: quare lacero carnes meas dentibus meis et animam meam porto in manibus meis? Id est, cur uel me districte coram hominibus diiudico, uel quid appetam in opere ostendo, si utilitati proximorum nec mala diiudicando, nec bona ostendendo proficio? Sed tamen iusti etiam cum haec dicunt, numquam a praebendo proximis bono exemplo deficiunt. Vnde adhuc coram amicis suis beatus iob uirtutem patientiae exhibens et ostendens ait: etiamsi occiderit me, in ipso sperabo. Numquam est patientiae uirtus in prosperis. Ille autem uere est patiens, qui et aduersis atteritur et tamen ab spei suae rectitudine non curuatur. De reprobi namque sensu scriptum est: confitebitur tibi dum benefeceris ei. In hoc itaque mens iusta ab iniusta discernitur, quod omnipotentis dei laudem et inter aduersa confitetur, quod cum rebus frangitur, non cum casu gloriae exterioris cadit, sed in hoc magis qualis cum rebus fuerit demonstrat, quae et sine rebus robustior stat. Sequitur: uerumtamen uias meas in conspectu eius arguam et ipse erit saluator meus. Cum paulus apostolus dicat: si nosmetipsos diiudicaremus, non utique iudicaremur, eo tunc dominus saluator inuenitur, quo nunc pro timore domini peccatum nostrum a nobismetipsis redarguitur. Vnde electi quique culpis suis numquam sciunt parcere ut possint culparum iudicem placatum inuenire. Et uere eum postmodum inuenire saluatorem credunt, quem districte modo iudicem metuunt. Nam qui sibi nunc in culpa parcit, ei postmodum in poena non parcitur. Dicat ergo: uerumtamen uias meas in conspectu eius arguam. Quae uero utilitas de hac argutione sequatur adiungat: et ipse erit saluator meus. Sequitur: non enim ueniet in conspectu eius omnis hypocrita. Cum constet quod iudex ueniens agnos ad dexteram, haedos uero ad sinistram ponat, qua nunc ratione dicitur in conspectu eius hypocritam non esse uenturum qui scilicet in inter haedos erit, ad sinistram iudicis apparebit? Sed sciendum est quod duobus modis in conspectu domini uenimus. Vno quidem, quo hic, peccata nostra subtiliter perpendentes, in eius nos conspectu ponimus et flendo diiudicamus. Nam quotiens conditoris nostri potentiam ad sensum reducimus, totiens in conspectu illius stamus. Vnde recte quoque per uirum dei eliam dicitur: uiuit dominus deus israel in cuius conspectu sto. Alio quoque modo in conspectu domini uenimus, cum in extremo iudicio ante tribunal eius assistimus. Hypocrita igitur per examen ultimum ante conspectum iudicis uenit, sed quia modo culpas suas considerare et deflere dissimulat, in conspectu domini uenire recusat. Sicut enim iusti uiri cum districtionem uenturi iudicis contemplantur, peccata sua ad memoriam reducunt, deflent quae commiserunt, districte se iudicant ne iudicentur, ita hypocritae quo exterius hominibus placent, eo se interius aspicere neglegunt, totos que se in uerbis proximorum fundunt, et sanctos se esse aestimant quia sic se haberi ab hominibus pensant. Cum que mentem per uerba suae laudis sparserint, numquam hanc ad cognitionem reducunt culpae, numquam considerant ubi internum iudicem offendant; nihil de eius districtione metuunt, quia sic se placuisse ei sicut hominibus credunt. Qui si terrorem eius ad mentem reducerent, hoc ipsum quod in mala intentione positi placent hominibus plus timerent. Bene itaque dicitur: non enim ueniet in conspectu eius omnis hypocrita, quia districtionem dei ante oculos non ponit, dum placere humanis oculis concupiscit. Qui si, mentem suam discutiens, semetipsum in conspectu dei poneret, profecto iam hypocrita non esset. Sequitur: audite sermonem meum et aenigmata percipite auribus uestris. Per hoc quod aenigmata nominat, figuratas se habere locutiones demonstrat. Vnde apte quoque uoce fidelis populi subditur: si fuero iudicatus, scio quia iustus inueniar. Quod ab eiusdem etiam beati iob persona non discrepat, quando hoc ipse foras de semetipso loquitur, quod de illo ueritas hosti eius interius dixerat: uidisti seruum meum iob, quod non sit ei similis super terram. Et quidem idem uir ualde est inferius quod de se memorat quam quod de illo dominus dixit. Aliud est enim iustum esse, aliud est ei similem non esse. Humiliter igitur de semetipso sensit, qui dum iustus sine comparatione exstitit, non se prae ceteris, sed iustum tantummodo inueniri posse memorauit. Hoc tamen in eius uerbis uidetur habere quaestionis, quod qui superius dixit: uias meas in conspectu eius arguam, et inferius dicit: consumere me uis peccatis adolescentiae meae. Et peccata sua subtiliter agnoscens, adhuc longe inferius adiungit: signasti quasi in sacculo delicta mea; nunc ait: si fuero iudicatus, scio quia iustus inueniar. Neque enim simul conuenire queunt peccatum et iustitia. Sed sanctus uir sibi iniquitatem tribuens et omnipotenti domino purgationem suam, et peccatorem se cognoscit ex se, et iustum se factum non ignorat ex munere. Qui in recto quoque opere positus ex abundanti gratia meruit flagella sustinere. Iam que se in iudicio iustum inueniri gaudet, qui ante iudicium percussum uidet. Vnde et cum longe post dicat: signasti quasi in sacculo delicta mea, statim subdit: sed curasti iniquitatem meam. Qui ergo iustum inueniri se in iudicio memorat, nequaquam se iuste flagellatum negat, quamuis in flagello eius dominus non peccata studuit tergere, sed merita augere. Sequitur: quis est qui iudicetur me cum ueniat. Sancti uiri ita se in operibus suis, deo auctore, custodiunt, ut omnino unde accusentur exterius non inueniatur; in cogitationibus uero suis tanta se cautela circumspiciunt ut, si fieri ualeat, semper irreprehensibiles interni iudicis oculis assistant. Sed quantum agere possunt ne exterius labantur in opere, tantum interius agere nequaquam possunt, ut numquam labantur in cogitatione. Humana enim conscientia eo ipso quo ab intimis cecidit, semper in lubrico est. Vnde fit ut etiam sancti uiri frequenter labantur in corde. Beatus ergo iob, tam uoce sua quam ex uoce electorum loquens dicat: quis est qui iudicetur me cum ueniat. Quia enim in exterioribus actibus unde reprehendatur non habet, libere accusatorem quaerit. Quia uero etiam iustorum corda semetipsa nonnumquam de stulta cogitatione reprehendunt, propter hoc fortasse subditur: quare tacens consumor? Tacens enim consumitur qui, de stulta se cogitatione reprehendens, apud semetipsum dente conscientiae mordetur. Ac si aperte dicat: sicut uixi ut accusatorem exterius nullum timerem, utinam sic uixissem ut intra memetipsum accusatricem conscientiam non haberem! Tacens enim consumitur, qui intus in se inuenit unde uratur. Sequitur: duo tantum ne facias mihi et tunc a facie tua non abscondar. Hoc loco quid dei faciem nisi animaduersionem debemus accipere, in qua dum peccata respicit punit? A qua uidelicet nullus etiam iustus absconditur, si duo quae postulat non amoueantur. De quibus subditur: manum tuam longe fac a me et formido tua non me terreat. In quibus uidelicet duobus, quid aliud per prophetiae uocem quam tempus gratiae et redemptionis inquirit? Lex namque sub percussione ultionis populum tenuit, ut quisquis sub illa peccaret protinus morte puniretur. Nec plebs israelitica ex amore domino, sed ex timore seruiebat. Numquam uero impleri iustitia per timorem potest quia, iuxta ioannis uocem: perfecta caritas foras mittit timorem. Paulus adoptiuos filios consolatur, dicens: non accepistis spiritum seruitutis iterum in timore sed accepistis spiritum adoptionis filiorum in quo clamamus: abba, pater ex uoce igitur generis humani, legalis percussionis duritiam transire concupiscens, atque a formidine peruenire ad dilectionem appetens, quae duo a se omnipotens deus longe faciat exorat, dicens: manum tuam longe fac a me et formido tua non me terreat; id est, percussionis duritiam remoue, formidinis pondus tolle, sed irradiante gratia dilectionis, spiritum securitatis infunde; quia si longe a percussione et formidine non fuero, scio quia a districtione tui examinis non abscondar, quoniam in conspectu tuo iustus esse non ualet qui tibi non per dilectionem, sed per formidinem seruit. Vnde et ipsam conditoris sui praesentiam quasi familiariter ac corporaliter quaerit ut per hanc et audiat quod ignorat, et in his audiatur quae nouit. Nam protinus adiungit: uoca me et respondebo tibi, aut certe loquar et tu responde mihi. Qui dum humanis oculis per assumptam carnem apparuit, sua hominibus peccata aperuit quae et perpetrabant et nesciebant. Vnde subditur: quantas habeo iniquitates et peccata, scelera mea et delicta ostende mihi. Quamuis uocare ac respondere intellegi et aliter possit. Vocare enim dei est nos amando et eligendo respicere. Respondere autem nostrum est amori illius bonis operibus parere. Vbi apte additur: aut certe loquar et tu responde mihi. Loquimur namque cum eius faciem per desiderium postulamus. Respondet uero deus loquentibus cum nobis se amantibus apparet. Sed quia quisquis aeternitatis desiderio anhelat, semetipsum subtiliter reprehendens, facta sua discutit et ne quid in illo sit in quo auctoris sui faciem offendat quaerit, recte subiungit: quantas habeo iniquitates et peccata, scelera mea et delicta ostende mihi. Iste in hac uita iustorum labor est ut semetipsos inueniant et inuenientes flendo atque corrigendo ad meliora perducant. Et quamuis inter iniquitatem atque peccatum nihil distare perhibeat ioannes apostolus qui ait: iniquitas peccatum est, ipso tamen usu loquendi plus iniquitas quam peccatum sonat et omnis se homo libere peccatorem fatetur, iniquum uero dicere nonnumquam erubescit. Iter scelera uero et delicta hoc distat quod scelus etiam pondus peccati transit; delictum uero pondus peccati non transit quia et cum offerri sacrificium per legem iubetur, nimirum praecipitur sicut pro peccato, ita etiam pro delicto. Et nonnumquam scelus in opere est, delictum uero plerumque in sola cogitatione. Vnde et per psalmistam dicitur: delicta quis intellegit? Quia uidelicet peccata operis tanto citius cognoscuntur, quanto exterius uidentur; peccata uero cogitationis eo ad intellegendum difficilia sunt, quo inuisibiliter perpetrantur. Quisquis igitur aeternitatis desiderio anxius apparere uenturo iudici desiderat mundus, tanto se subtilius nunc examinat, quanto nimirum cogitat, ut tunc terrori illius liber assistat, et ostendi sibi exorat ubi displicet, ut hoc in se per paenitentiam puniat se que hic diiudicans iniudicabilis fiat. Sed inter haec intueri necesse est quanta peregrinationis nostrae poena nos perculit, qui in eam caecitatem uenimus, ut nosmetipsos ignoremus. Perpetramus mala, nec tamen haec celerius deprehendimus uel perpetrata. Exclusa quippe mens a luce ueritatis nil in se nisi tenebras inuenit, et plerumque in peccati foueam pedem porrigit et nescit. Quod nimirum de sola exsilii sui caecitate patitur quia, ab illuminatione domini repulsa, et semetipsam uidere perdidit quae auctoris sui faciem non amauit. Vnde et subditur: cur faciem tuam abscondis et arbitraris me inimicum tuum? Humanum genus contemplationem lucis intimae habuit in paradiso; sed sibimetipsi placens, quo a se recessit, lumen conditoris perdidit eius que faciem; ad ligna paradisi fugit, quia post culpam uidere metuebat quem amare consueuerat. Sed ecce post culpam uenit in poenam, ex poena autem ad amorem redit, quia quis fuerit culpae fructus inuenit; atque illam faciem quam timuit in culpa excitatus requirit ex poena, ut iam caliginem caecitatis suae fugiat, atque hoc ipsum, quod auctorem suum non uidet grauiter perhorrescat. Quo uidelicet desiderio compunctus sanctus uir clamat: cur faciem tuam abscondis, et arbitraris me inimicum tuum? Quia si ut amicum aspiceres, tuae me uisionis lumine non priuares. Qui mobilitatem quoque cordis humani subsequens adiungit: contra folium quod uento rapitur, ostendis potentiam tuam; et stipulam siccam persequeris? Quid est enim homo nisi folium, qui uidelicet in paradiso ab arbore cecidit? Quid est nisi folium qui temptationis uento rapitur et desideriorum flatibus leuatur? Mens quippe humana quot temptationes patitur, quasi tot flatibus mouetur. Hanc etenim plerumque ira perturbat; cum recedit ira, succedit inepta laetitia. Luxuriae stimulis urguetur, aestu auaritiae longe late que ad ambienda quae terrena sunt tenditur. Aliquando hanc superbia eleuat, aliquando uero inordinatus timor in infimis deponit. Quia ergo tot temptationum flatibus leuatur et ducitur, recte folio homo comparatur. Vnde bene quoque per isaiam dicitur: cecidimus quasi folium uniuersi et iniquitates nostrae quasi uentus abstulerunt nos. Quasi uentus quippe nos iniquitas abstulit, qui nullo fixos uirtutis pondere in uanam elationem leuauit. Bene autem post folium etiam stipula appellatur homo. Qui enim arbor fuit in conditione, folium a semetipso factus est in temptatione, sed post stipula apparuit in deiectione. Quia enim de alto cecidit, folium; quia uero per carnem terrae proximus fuit, etiam cum stare uidebatur, stipula esse memoratur. Sed quia uiriditatem intimi amoris perdidit, iam stipula sicca est. Consideret itaque uir sanctus, et homo quantae uilitatis sit, et deus quantae districtionis; et dicat: contra folium quod uento rapitur, ostendis potentiam tuam; et stipulam siccam persequeris? Ac si aperte deploret dicens: cur tanta rectitudine impetis eum quem sic infirmum esse in temptatione cognoscis? Sequitur: scribis contra me amaritudines. Quia omne quod loquimur transit, quod uero scribimus manet, deus non loqui sed scribere amaritudines dicitur, cum diu super nos eius flagella perdurant. Semel quippe peccanti homini dictum est: terra es, et in terram ibis. Et saepe apparentes angeli hominibus praecepta dederunt. Moyses legislator per districtionem peccata coercuit. Ipse unigenitus summi patris ad nos redimendos uenit, moriendo mortem absorbuit; uitam perpetuam denuntiauit nobis, quam ostendit in se. Sed tamen illa quae in paradiso data est de morte carnis nostrae sententia ab ipso initio generis humani usque ad finem saeculi non mutatur. Quis est enim homo qui uiuit et non uidebit mortem? Quod bene rursum psalmista intuens ait: tu terribilis es, et quis resistet tibi? Ex tunc ira tua. Qui uidelicet peccanti in paradiso homini iratus semel de mortalitate carnis nostrae sententiam fixit, quae nunc et usque ad ultimum mutari nullo modo ualebit. Dicat ergo: scribis contra me amaritudines. Vnde adhuc subditur: et consumere me uis peccatis adolescentiae meae. Ecce uir iustus quia in iuuentute sua se peccasse non inuenit, adolescentiae facta pertimescit. Sed sciendum est quia sicut in corpore, ita sunt etiam incrementa aetatis in mente. Prima quippe hominis aetas infantia est, cum etsi innocenter uiuit, nescit tamen fari innocentiam quam habet. Ac deinde pueritia sequitur, in qua iam ualet dicere quod uult; cui succedit adolescentia quae uidelicet prima est aetas in operatione; quam iuuentus sequitur, scilicet apta fortitudini; ac postmodum senectus, etiam per tempus iam congrua maturitati. Quia igitur primam aetatem aptam bonis actibus adolescentiam diximus et iusti uiri, cum in magna mentis maturitate proficiunt, nonnumquam ad memoriam actionum suarum initium reducunt, se que tantum de suis primordiis reprehendunt quantum ex grauitate mentis altius profecerunt; quia eo indiscretos se fuisse inueniunt, quo discretionis arcem postmodum plenius consequuntur, recte nunc per sancti uiri uocem adolescentiae peccata formidantur. Quod si ad ipsam litteram est tenendum, hinc considerandum est quantum sint grauia peccata iuuenum et senum, si et illud sic iusti metuunt quod in infirma aetate deliquerunt. Sequitur: posuisti in neruo pedem meum et obseruasti omnes semitas meas; et uestigia pedum meorum considerasti. In neruo deus pedem hominis posuit quia prauitatem illius forti districtionis suae sententia ligauit. Cuius omnes semitas obseruat, quia subtiliter singula eius quaeque diiudicat. Semita etenim angustior solet esse quam uia. Quia autem uias actiones, non immerito semitas ipsas actionum cogitationes accipimus. Deus itaque omnes semitas obseruat quia in singulis quibusque nostris actibus etiam cogitationes pensat. Et uestigia pedum considerat quia intentiones nostrorum operum quam recte ponantur examinat, ne et hoc quod bonum agitur non recto desiderio agatur. Possunt quoque per pedum uestigia quaedam mala acta signari. Nam pes in corpore est uestigium in uia. Et plerumque dum quaedam praua agimus, intuentibus hoc fratribus, exemplum malum praebemus; et quasi inflexo extra uiam pede, sequentibus uestigia distorta relinquimus, dum per nostra opera ad scandalum aliena corda prouocamus. Valde autem laboriosum est custodire ne mala homo facere audeat, ne in bonis actibus per intentionem titubet, et inter recta opera sinistra eum cogitatio illudat. Quae tamen cuncta omnipotens deus subtiliter examinat atque in iudicio singula repensat. Sed quando homo qui carnis suae infirmitate constringitur, contra cuncta ualeat subtiliter assurgere, atque inconcussa cogitatione rectitudinem tenere? Vnde apte subditur: qui quasi putredo consumendus sum et quasi uestimentum quod comeditur a tinea. Sicut enim uestimentum de se exorta tinea comeditur, ita homo in semetipso habet putredinem de qua consumatur; atque hoc est quod est unde consumitur ut non sit. Quod intellegi et aliter potest, si ex uoce temptati hominis dicatur: qui quasi putredo consumendus sum et quasi uestimentum quod comeditur a tinea. Homo enim quasi putredo consumitur dum carnis suae corruptione conteritur. Cui quia immunda temptatio non aliunde sed a semetipso nascitur, more tineae carnem temptatio, quasi uestem de qua exit, consumit. In semetipso quippe habet homo unde temptetur. Quasi ergo tinea uestem consumit quae ex ueste eadem processit. Sciendum quoque quod tinea sine sonitu perforat uestimentum; et plerumque cogitatio ita transfigit mentem, ut mens ipsa non sentiat nisi postquam fuerit eius aculeo transfixa. Bene ergo dicitur quod homo tamquam uestimentum a tinea consumitur; qui nonnumquam temptationum nostrarum uulnera non cognoscimus, nisi postquam ab eis confossi in mente fuerimus. Quam uidelicet infirmitatem nostram bene adhuc sanctus uir considerans, adiungit: C. 14 homo natus de muliere, breui uiuens tempore, repletur multis miseriis. In sacro eloquio mulier aut pro sexu ponitur aut pro infirmitate. Pro sexu quippe sicut scriptum est: misit deus filium suum factum ex muliere, factum sub lege. Pro infirmitate uero sicut per quemdam sapientem dicitur: melior est iniquitas uiri, quam benefaciens mulier. Vir etenim fortis quilibet et discretus uocatur, mulier uero mens infirma uel indiscreta accipitur. Et saepe contingit ut etiam discretus quisque subito labatur in culpam, atque indiscretus alius et infirmus bonam exhibeat operationem. Sed is qui indiscretus atque infirmus est nonnumquam de eo quod bene egerit amplius eleuatur atque grauius in culpam cadit; discretus uero quisque etiam ex eo quod male se egisse intellegit, ad districtionis regulam arctius se reducit; et inde altius ad iustitiam proficit, unde ad tempus a iustitia cecidisse uidebatur. Qua in re recte dicitur: melior est iniquitas uiri, quam benefaciens mulier, qui nonnumquam etiam culpa fortium occasio uirtutis fit et uirtus infirmorum occasio peccati. Hoc igitur loco mulieris nomine quid nisi infirmitas designatur, cum dicitur: homo natus de muliere? Ac si apertius dicatur: quid in se habebit fortitudinis, qui natus est ex infirmitate? Breui uiuens tempore, repletur multis miseriis. Ecce sancti uiri uocibus poena hominibus breuiter est expressa, quia et angustatur ad uitam et dilatatur ad miseriam. Si enim subtiliter consideretur omne quod hic agitur, poena et miseria est. Ipsi etenim corruptioni carnis seruire ad necessaria atque concessa miseria est ut contra frigus uestimenta, contra famem alimenta, contra aestum frigora requirantur. Quod multa cautela custoditur salus corporis; quod etiam custodita amittitur, amissa cum graui labore reparatur et tamen reparata semper in dubio est. Quid hoc aliud quam mortalis uitae miseria est? Quod amamus amicos, suspecti ne offendi ualeant; formidamus inimicos atque securi de eis non sumus utique quos formidamus; quo plerumque inimicis sic fidenter quasi amicis loquimur et nonnumquam pura uerba proximorum, et multum nos fortasse diligentium, quasi uerba suscipimus inimicorum; et qui falli numquam uel fallere uolumus, ex cautela nostra grauius erramus; quid itaque hoc nisi humanae uitae miseria est? Quod, amissa caelesti patria, repulsus homo delectatur exsilio, grauatur curis; et tamen cogitare dissimulat quam graue sit quia multa cogitantur. Quod priuatus est interno lumine et tamen in hac uita diu uult perpeti caecitatem suam; quid hoc aliud quam de poena nostra nata miseria est? Sed quamuis diu hic stare desideret, ipso tamen cursu mortalis uitae impellitur ut egrediatur. Vir sanctus recte subiungit: qui quasi flos egreditur et conteritur, et fugit uelut umbra; et numquam in eodem statu permanet. Quasi flos enim egreditur quia nitet in carne; sed conteritur quia redigitur in putredinem. Qui enim sunt nati homines in mundo nisi quidam flores in campo? Tendamus oculos cordis in hac latitudine mundi praesentis et ecce quasi tot floribus quot hominibus plenus est. Vita itaque in carne. Flos in feno est. Vnde bene per psalmistam dicitur: homo, sicut fenum dies eius; et sicut flos agri, ita florebit. Isaias quoque ait: omnis caro fenum et omnis gloria eius sicut flos agri. Homo etenim more floris procedit ex occulto et subito apparet in publico, qui statim ex publico per mortem retrahitur ad occultum. Carnis nos uiriditas ostendit, sed ariditas pulueris ab aspectibus retrahit. Quasi flos apparuimus qui non eramus; quasi flos arescimus, qui temporaliter apparebamus. Et quia per momenta homo cotidie compellitur ad mortem, recte adiungitur: et fugit uelut umbra et numquam in eodem statu permanet. Sed cum sol quoque indesinenter cursum suum peragat, et numquam se in stabilitate figat; cur cursus uitae hominis umbrae potius quam soli comparatur nisi quia, amisso amore conditoris, calorem cordis perdidit, et in solo iniquitatis suae frigore remansit? Quia iuxta ueritatis uocem: abundabit iniquitas et refrigescet caritas multorum. Qui igitur in amore dei calorem cordis non habet, nec tamen uitam quam diligit tenet, scilicet uelut umbra fugit. Vnde recte quoque de illo scriptum est: quia secutus est umbram. Bene autem dicitur: et numquam in eodem statu permanet, quia dum infantia ad pueritiam, pueritia ad adolescentiam, adolescentia ad iuuentutem, iuuentus ad senectutem, senectus transit ad mortem, in cursu uitae praesentis ipsis suis augmentis ad detrimenta impellitur; et inde semper deficit unde se proficere in spatium uitae credit. Fixum etenim statum hic habere non possumus ubi transituri uenimus; atque hoc ipsum nostrum uiuere, cotidie a uita transire est. Quem uidelicet lapsum primus homo ante culpam habere non potuit quia tempora, eo stante, transiebant. Sed postquam deliquit, in quodam se quasi lubrico temporalitatis posuit; et quia cibum comedit uetitum, status sui protinus inuenit defectum. Quam tamen mutabilitatem non solum exterius, sed interius quoque homo patitur, dum ad meliora exsurgere opera conatur. Mens etenim mutabilitatis suae pondere ad aliud semper impellitur quam est, et nisi in statu suo arcta custodiae disciplina teneatur, semper in deteriora dilabitur. Quae enim semper stantem deseruit, statum quem habere potuit amisit. Vnde nunc cum ad meliora nititur quasi contra ictum fluminis conatur. Cum uero ab intentione ascendendi resoluitur, sine labore reducitur ad ima. Quia enim in ascensu labor est, in descensu otium, intraturos per angustam portam dominus admonet, dicens: contendite intrare per angustam portam. Dicturus quippe angustae portae introitum, praemisit, contendite, quia nisi mentis contentio ferueat, unda mundi non uincitur per quam anima semper ad ima reuocatur. Quia igitur homo uelut flos nascitur et conteritur, quia sicut umbra fugit, atque in statu suo numquam permanet, quid in hac consideratione subiungat audiamus. Sequitur: et dignum ducis super huiuscemodi aperire oculos tuos et adducere eum te cum in iudicium? Considerauit quippe superius et omnipotentis dei potentiam et infirmitatem suam; deduxit ante oculos se et deum; pensauit quis cum quo ad iudicium ueniat. Vidit hinc hominem, inde conditorem, id est puluerem et deum, et recte ait: et dignum ducis super huiuscemodi aperire oculos tuos? Omnipotenti deo oculos aperire est iudicia exserere, quem feriat uidere. Nam quasi clausis oculis non uult aspicere quem non uult ferire. Vnde mox de ipso quoque iudicio adiungitur: et adducere eum te cum in iudicium? Sed quia contemplatus est ad iudicium uenientem deum, rursum considerat infirmitatem suam. Videt quia mundus per semetipsum esse non possit, qui ut esse possit, de immunditia processit atque subiungit: quis potest facere mundum de immundo conceptum semine? Nonne tu, qui solus es? Is qui per se solus est mundus mundare praeualet immunda. Homo enim in corruptibili carne uiuens habet temptationum immunditias impressas in semetipso quia nimirum eas traxit ab origine. Ipsa quippe propter delectationem carnis eius conceptio immunditia est. Vnde et psalmista ait: ecce enim in iniquitatibus conceptus sum et in delictis peperit me mater mea. Hinc est ergo quod plerumque temptatur et nolens. Hinc est quod immunda quaedam in mente patitur, quamuis ex iudicio reluctetur, quia conceptus de immunditia dum ad munditiam tendit, hoc conatur uincere quod est. Quisquis autem occultae temptationis motus atque immunditiam cogitationis euicerit, nequaquam sibi suam munditiam tribuat quia de immundo conceptum semine nullus facere mundum potest, nisi is qui mundus per semetipsum solus est. Qui ergo iam ad locum munditiae mente peruenit, conceptionis suae uiam respiciat per quam uenit, atque inde colligat quia ex sua uirtute non habet munditiam uiuendi cui de immunditia factum est initium subsistendi. Potest uero hoc in loco intellegi, quia beatus iob incarnationem redemptoris intuitus, solum uidit in mundo hominem de immundo semine non esse conceptum, qui sic in mundum uenit ex uirgine, ut nihil haberet de immunda conceptione. Neque enim ex uiro et femina, sed ex sancto spiritu et maria uirgine processit. Solus ergo in carne sua uere mundus exstitit qui delectatione carnis tangi non potuit, quia nec per carnalem huc delectationem uenit. LIBER 12 Mos iustorum est tanto sollicitius praesentem uitam quam sit fugitiua cogitare, quanto studiosius nouerint caelestis patriae bona aeterna perpendere. Ex his enim quae manentia intus aspiciunt, foris fugam rerum labentium subtilius attendunt. Vnde beatus iob, cum de lapsu humani temporis sententiam protulisset dicens: homo natus de muliere, breui uiuens tempore. Et rursum: et fugit uelut umbra; et numquam in eodem statu permanet. Adhuc de breuitate uitae eius adiungit: breues dies hominis sunt, numerus mensium eius apud te est. Hoc etenim apud nos uelut non esse considerat, quod tanta uelocitate transcurrit. Quia uero apud omnipotentem deum etiam labentia stant, apud eum esse numerum nostrorum mensium perhibet. Vel certe in diebus breuitas temporis, in mensibus uero quasi multiplicata dierum spatia designantur. Nobis ergo breues dies sunt. Sed quia uita nostra post tenditur, apud deum numerus nostrorum mensium esse memoratur. Vnde per salomonem dicitur: longitudo dierum in dextera eius. Sequitur: constituisti terminos eius, qui praeteriri non poterunt. Nulla quae in hoc mundo hominibus fiunt absque omnipotentis dei occulto consilio ueniunt. Nam cuncta deus secutura praesciens, ante saecula decreuit qualiter per saecula disponantur. Statutum quippe iam homini est, uel quantum hunc mundi prosperitas sequatur, uel quantum aduersitas feriat, ne electos eius aut immoderata prosperitas eleuet aut nimia aduersitas grauet. Statutum quoque est quantum in ipsa uita mortali temporaliter uiuat. Nam etsi annos quindecim ezechiae regi ad uitam addidit omnipotens deus, cum eum mori permisit, tunc eum praesciuit esse moriturum. Qua in re quaestio oritur, quomodo ei per prophetam dicatur: dispone domui tuae quia morieris tu et non uiues. Cui cum mortis sententia dicta est, protinus ad eius lacrimas est uita addita. Sed per prophetam dominus dixit quo tempore mori ipse merebatur; per largitatem uero misericordiae illo eum tempore ad mortem distulit, quod ante saecula ipse praesciuit. Nec propheta igitur fallax quia tempus mortis innotuit, quo uir ille mori merebatur; nec dominica statuta conuulsa sunt quia ut ex largitate dei anni uitae crescerent, hoc quoque ante saecula praefixum fuit. Atque spatium uitae quod inopinate foris est additum, sine augmento praescientiae fuit intus statutum. Bene ergo dicitur: constituisti terminos eius, qui praeteriri non poterunt. Quod tamen intellegi etiam iuxta spiritum ualet, quia nonnumquam in uirtutibus proficere conamur, et quaedam dona percipimus, a quibusdam uero repulsi in imis iacemus. Nemo enim est qui tantum uirtutis apprehendat quantum desiderat quia omnipotens deus, interiora discernens, ipsis spiritalibus prouectibus modum ponit, ut ex homo quod apprehendere conatur, et non ualet, in illis se non eleuet quae ualet. Vnde ille quoque egregius praedicator qui raptus ad tertium caelum fuerat, paradisi arcana penetrauerat, esse post reuelationem tranquillus atque intentatus non ualebat. Sed quia omnipotens deus terminos constituit homini, qui praeteriri non poterunt, et eleuauit hunc ad cognoscenda sublimia, et reduxit iterum ad infirma toleranda ut modi sui mensuram aspiciens, dum securitatem comprehendere conaretur et non posset, ne per elationem extra se iret, per humilitatem cogeretur intra suos semper terminos redire. Sequitur: recede paululum ab eo ut quiescat, donec optata ueniat, sicut mercennarii dies eius. Hoc loco recede dicitur uim flagelli amoue. Quis enim ualet deo recedente quiescere, cum solus ipse sit requies; et a quo quisque quanto longe fuerit, fit tanto et inquietus? Itaque sic recede ab eo, dicitur ut intellegas feriendo. Apte autem subiungitur: donec optata ueniat, sicut mercennarii dies eius. Mercennarius quanto longe est a fine operis, tanto et a retributione mercedis. Ita uir quisque sanctus in hac uita positus, dum longe se ab exitu uitae praesentis conspicit, longe se esse ab aeternis gaudiis gemit. Quid est ergo dicere: recede paululum ab eo ut quiescat, nisi: iam flagella uitae praesentis subtrahe et bona aeternae quietis ostende? Vnde etiam de ipsa quiete additur: donec optata ueniat, sicut mercennarii dies eius. Tunc namque homini optata sicut mercennarii dies uenit, quando aeternam requiem pro recompensatione sui laboris acceperit. Quantum uero ad praesentis uitae speciem spectat, adhuc beatus iob humanum genus multis miseriis repletum quam sit despectum insinuat. Quantum que ipsa insensibilia hunc praeire uideantur narrat, cum dicit: lignum habet spem; si praecisum fuerit, rursum uirescit, et rami eius pullulant. Si senuerit in terra radix eius et in puluere emortuus fuerit truncus illius, ad odorem aquae germinabit; et faciet comam quasi cum primum plantatum est. Homo uero cum mortuus fuerit et nudatus atque consumptus; ubi, quaeso, est? Sed quia hoc iuxta litteram patet, debemus sensum ad interiora reducere, et qualiter haec iuxta spiritum intellegi debeant perscrutari. In scriptura etenim sacra ligni nomine aliquando crux, aliquando uir iustus aut etiam iniustus, aliquando uero incarnata dei sapientiae figuratur. Crux etenim ligno signatur cum dicitur: mittamus lignum in panem eius. Lignum quippe in panem mittere est dominico corpori crucem adhibere. Rursum ligni nomine uir iustus aut etiam iniustus exprimitur, sicut per prophetam dominus dicit: ego dominus humiliaui lignum sublime, et exaltaui lignum humile. Quia iuxta eiusdem ueritatis uocem: omnis qui se exaltat humiliabitur, et qui se humiliat exaltabitur. Salomon quoque ait: si ceciderit lignum ad austrum aut ad aquilonem, in quocumque loco ceciderit, ibi erit. In die etenim mortis suae iustus ad austrum cadit, peccator ad aquilonem, quia et iustus per feruorem spiritus ad gaudia ducitur, et peccator cum apostata angelo, qui dixit: sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis, in frigido suo corde reprobatur. Rursum per lignum incarnata dei sapientia figuratur sicut de ea scriptum est: lignum uitae est his qui apprehenderint eam, et sicut ipsa ait: si in uiridi ligno haec faciunt, in arido quid fiet? Hoc itaque loco cum lignum praefertur homini, quid homo nisi carnalis quisque accipitur? Et quid ligni nomine nisi iusti uniuscuiusque uita signatur: lignum etenim habet spem; si praecisum fuerit, rursum uirescit, quia cum in morte passionis pro ueritate iustus afficitur, in aeternae uitae uiriditate recuperatur. Et qui hic uirebat per fidem, illic uirescit per speciem. Et rami eius pullulant quia plerumque ex passione iusti fideles quique ad amorem caelestis patriae multiplicantur, et uiriditatem uitae spiritalis accipiunt, dum hic pro deo fortiter egisse gratulantur. Sequitur: si senuerit in terra radix eius et in puluere emortuus fuerit truncus illius, ad odorem aquae germinabit, et faciet comam quasi cum primum plantatum est. Quid radix iusti nisi sancta praedicatio, quia ab ipsa oritur et in ipsa subsistit? Et qui terrae uel pulueris nomine nisi peccator accipitur? Cui uoce conditoris dicitur: terra es, et in terram ibis, uel certe, sicut habet nostra translatio: puluis es, et in puluerem reuerteris. Iusti igitur radix in terra senescit et in puluere truncus emoritur, quia apud corda prauorum eius praedicatio despecta cunctis que uiribus effeta creditur. Et in puluere truncus emoritur, quia inter manus persequentium corpus illius examinatur. Iuxta sapientiae etenim uocem: uisi sunt oculis insipientium mori; et aestimata est afflictio exitus illorum. Sed iste cuius radix in terra senuit, et in puluere truncus emortuus est, ad odorem aquae germinabit, quia per afflatum sancti spiritus in electorum cordibus exemplo sui operis germen uirtutis facit. Aquae etenim appellatione nonnumquam sancti spiritus irrigatio designari solet; sicut scriptum est: si quis sitit, ueniat ad me, et bibat. Qui autem biberit ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet in aeternum. Et faciet comam quasi cum primum plantatum est. Succiso trunco comam facere, est exstincto corporaliter iusto, ipso suae passionis exemplo multorum corda suscitare, et ex fide recta uiriditatem ueritatis ostendere. Bene autem dicitur: quasi cum primum plantatum est. Omne quod hic a iustis agitur secunda plantatio est, quia prima uidelicet plantatio non in opere iustorum, sed in praescientia conditoris est. Et quia cuncta quae agunt electi, sicut prius interius conspiciuntur atque disponuntur, ita postmodum exterius perficiuntur, bene dicitur: faciet comam quasi cum primum plantatum est. Id est, uiriditatem suam ostendit in effectu operis, quam prius habuit in praescientia conditoris. Potest etiam radix iusti ipsa natura humanitatis intellegi, ex qua subsistit. Quae uidelicet radix senescit in terra cum natura carnis deficit in puluerem redacta. Cuius in puluere truncus emoritur, quia exstinctum corpus a sua specie dissipatur. Sed ad odorem aquae germinat, quia per aduentum sancti spiritus resurgit: et faciet comam quasi cum primum plantatum est; quia ad illam speciem redit ad quam percipiendam creatus fuerat, si in paradiso positus peccare noluisset. Quod fortasse etiam de domino ipso, scilicet bonorum omnium capite, ualet intellegi, iuxta hoc namque quod praediximus, quia de semetipso ait: si in uiridi ligno haec faciunt, in arido quid fiet? Se enim lignum uiride, et nos lignum aridum dixit, quia ipse in se uim diuinitatis habuit; nos uero qui puri homines sumus, lignum aridum appellamur. Habet ergo lignum spem, si praecisum fuerit, quia rursum uirescit, quoniam et si occidi per passionem potuit, per resurrectionis gloriam rursus ad uitae uiriditatem uenit. Huius rami pullulant quia, ex resurrectione illius multiplicati, longe late que fideles creuerunt. Huius radix in terra quasi senuit, quia eius praedicatio iudaeorum perfidiae despecta fuit. Et in puluere truncus emortuus est, quia in corde persequentium quod perfidiae suae uento leuabatur, contemptibilis et despectus est habitus, quia carne potuit occidi. Sed ad odorem aquae germinauit quia per uirtutem dei exstincta caro illius ad uitam rediit; iuxta quod scriptum est: quem deus suscitauit a mortuis. Quia enim deus trinitas est, exstinctam carnem unigeniti filii sancta trinitas, id est pater, et idem filius, et spiritus sanctus resuscitauit. Et fecit comam quasi cum primum plantatum est, quia illa apostolorum debilitas quae in morte illius et expauit, et negauit et negando aruit, per resurrectionis eius gloriam rursus ad fidem uiruit. In cuius ligni comparatione quid omnis homo, nisi puluis est? Vnde subditur: homo uero cum mortuus fuerit, et nudatus atque consumptus: ubi, quaeso, est? Nullus homo sine peccato est, nisi ille qui in hunc mundum non uenit ex peccato. Et quia omnes in culpa ligamur, ipsa amissione iustitiae morimur; concessa prius in paradiso ueste innocentiae nudamur, interitu etiam carnis subsequente consumimur. Homo itaque peccator moritur in culpa, nudatur a iustitia, consumitur in poena. Hanc nuditatem peccatoris filii tegere dignatus est pater qui eo redeunte dixit: cito proferte stolam primam. Prima quippe stola est uestis innocentiae quam homo bene conditus accepit, sed male a serpente persuasus perdidit, contra hanc rursum nuditatem dicitur: beatus qui uigilat, et custodit uestimenta sua ne nudus ambulet. Vestimenta quippe custodimus cum praecepta innocentiae seruamus in mente, ut cum nos iudici culpa nudat, ad amissam redeuntes innocentiam paenitentia operiat. Bene autem dicitur: ubi, quaeso, est? Quia peccator homo illic stare noluit ubi conditus fuit; hic uero ubi cecidit, diu esse prohibetur. Patriam uolens perdidit, a peregrinatione uero sua quam diligit inuitus expellitur. Vbi ergo est, qui in eius amore non est ubi uerum esse est? Sequitur: Quomodo si recedant aquae de mari, et fluuius uacuefactus arescat, sic homo cum dormierit, non resurget. Mare mens hominis, et quasi fluctus maris sunt cogitationes mentis, quae aliquando per iram tumescunt, per gratiam tranquillae fiunt, per odium cum amaritudine defluunt. Sed cum homo moritur, aquae maris recedunt quia, iuxta psalmistae uocem: in illa die peribunt omnes cogitationes eorum. Et rursum de moriente scriptum est: amor quoque et odium simul peribunt. Arescit ergo fluuius uacuefactus quia, subducta anima, uacuum remanet corpus. Quasi enim alueus fluminis uacuus est corpus exanime. Qua in re uigilanter intuendum est quod uita praesens, uidelicet quousque anima moratur in corpore, mari comparatur et fluuio. Aqua enim maris amara est, fluminis dulcis. Et quia hic uiuentes modo quibusdam amaritudinibus afficimus, modo autem dulcedine tranquilli ac mites inuenimur, praesentis uitae decursus comparatione exprimitur maris et fluminis. Sed in his durum ualde uidetur esse quod subditur: sic homo cum dormierit, non resurget. Cur itaque laboramus, si in resurrectionis retributionem non tendimus? Quomodo autem dicitur: non resurget, cum scriptum sit: omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur. Et rursum: si in hac uita tantum in christo sperantes sumus, miserabiliores sumus omnibus hominibus. Et per semetipsam ueritas dicat: omnes qui in monumentis sunt audient uocem eius, et procedent qui bona fecerunt in resurrectionem uitae. Sed subiuncta sententia indicat quae discretio in praemissa lateat. Nam subditur: donec atteratur caelum, non euigilabit; nec consurget de somno suo. Liquet enim quia non resurget, sed donec atteratur caelum, quia nisi mundi huius finis aduenerit, humanum genus a somno mortis ad uitam non euigilabit. Non ergo quia omnimodo non resurgat, sed quia ante contritionem caeli, humanum genus minime resurgat, insinuat. Notandum quoque est cur, postquam superius hominem mortuum dixit, inferius non mortuum, sed dormientem nominat; eum que de somno suo minime consurgere, donec caelum atteratur narrat, nisi quod patenter datur intellegi quia in comparatione ligni reuirentis hominem mortuum peccatorem memorat, a uita scilicet iustitiae exstinctum. Vbi autem de morte carnis loquitur, non hanc mortem, sed somnum maluit uocare, spem procul dubio resurrectionis insinuans, quia sicut citius homo a somno euigilat, ita concite ad conditoris nutum a morte corporis surgat. Vehementer enim ab infirmis mentibus nomen mortis pertimescitur, somni autem uocabulum non timetur. Vnde et paulus discipulos admonens dicit: nolumus autem ignorare uos, fratres, de dormientibus, ut non contristemini sicut et ceteri qui spem non habent. Si enim credimus quod iesus mortuus est et resurrexit, ita et deus eos qui dormierunt per iesum adducet cum eo. Quid est quod praedicator egregius mortem domini mortem uocat, mortem seruorum domini, non mortem sed somnum nominat, nisi quia infirma corda audientium respiciens, medicamentum praedicationis suae mira arte componit, et illum quem iam resurrexisse nouerant, eis mortuum insinuare non dubitat. Eos uero qui necdum resurrexerant ut spem resurrectionis insinuet, non mortuos sed dormientes uocat? Non enim uerebatur dicere mortuum quem auditores iam resurrexisse cognouerant et uerebatur dicere mortuos quos resurgere uix credebant. Beatus igitur iob, quia carne mortuos ad uitam rursus euigilare non dubitat, eos dormientes potius quam mortuos appellat. Sequitur: quis mihi tribuat ut in inferno protegas me? Quia ante aduentum mediatoris dei et hominis omnis homo, quamuis mundae probatae que uitae fuerit, ad inferni claustra descendit, dubium non est, quoniam homo qui per se cecidit, per se ad paradisi requiem redire non potuit, nisi ueniret ille qui suae incarnationis mysterio eiusdem nobis paradisi iter aperiret. Vnde et post culpam hominis ad paradisi aditum romphaea flammea posita esse memoratur, quae et uersatilis dicitur, pro eo quod quandoque ueniret tempus ut etiam remoueri potuisset. Nec tamen ita iustorum animas ad infernum dicimus descendisse, ut in locis poenalibus tenerentur. Sed esse superiora inferni loca, esse alia inferiora credenda sunt, ut et in superioribus iusti requiescerent et in inferioribus iniusti cruciarentur. Vnde et psalmista propter praeuenientem se dei gratiam dicit: eripuisti animam meam ex inferno inferiori. Beatus igitur iob ante mediatoris aduentum ad infernum se descendere sciens, conditoris sui illic protectionem postulat ut a locis poenalibus alienus exsistat ubi dum ad requiem ducitur, a suppliciis abscondatur. Vnde subiungit: ut abscondas me donec pertranseat furor tuus. Furor enim omnipotentis dei in hoc cotidie uim suae districtionis peragit quod uiuentes indigne dignis suppliciis demergit. Qui furor nunc equidem transit sed in fine pertransit, quia modo agitur sed in mundi termino consummatur. Qui tamen iste furor, quantum ad electorum animas, in redemptoris nostri aduentu pertransiit, quia eas ab inferni claustris ad paradisi gaudia mediator dei et hominum, dum ipse illuc pie descenderet, reduxit. Inter haec uero sciendum est quod furoris nomen diuinitati non congruit, quia naturam dei simplicem perturbatio nulla confundit. Vnde ei dicitur: tu autem dominator uirtutis cum tranquillitate iudicas, et cum magna reuerentia disponis nos. Sed quia iustorum animae per mediatoris aduentum erant quandoque ab inferni locis, quamuis non poenalibus, liberandae, hoc quoque iustus uir praeuidet. Et petendo subiungit: et constituas mihi tempus, in quo recorderis mei? At ubi uenit plenitudo temporis, misit deus filium suum, factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret. Hanc itaque redemptionem uir domini praesciens, in qua erant multi etiam ex gentilitate liberandi, sicut ipse ait: licet haec celes in corde tuo, tamen scio quia uniuersorum memineris; apud omnipotentem deum tempus sibi constitui suae recordationis petit. Hinc est enim quod in euangelio dominus dicit: et ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum, omnia uidelicet electa. Non enim ab inferno rediens dominus electos simul et reprobos traxit, sed illa exinde omnia sustulit quae sibi inhaesisse praesciuit. Vnde etiam per osee prophetam dicit: ero mors tua, o mors; ero morsus tuus, inferne. Quod enim occidimus, agimus ut penitus non sit. Ex eo enim quod mordemus, partem abstrahimus partem que relinquimus. Quia ergo in electis suis funditus dominus occidit mortem, mors mortis exstitit. Quia uero ex inferno partem abstulit partem que reliquit, non occidit funditus sed momordit infernum. Dicit ergo: ero mors tua, o mors; id est, in electis meis te funditus perimo. Ero morsus tuus, inferne, quia sublatis eis, te ex parte transfigo. Sciens igitur beatus iob hunc aduentum ad inferos redemptoris nostri, petat quod futurum prouidit; et dicat: et constituas mihi tempus in quo recorderis mei. Sequitur: putas ne mortuus homo rursum uiuet? Solent iusti uiri in eo quod ipsi certum ac solidum sentiunt quasi ex dubietate aliquid proferre, ut infirmorum in se uerba transferant. Sed rursum per fortem sententiam infirmanti dubietate omnimodo contradicunt, quatenus per hoc quod dubie proferre cernuntur infirmis aliquatenus condescendant; et per hoc quod certam sententiam proferunt, infirmorum mentes dubias ad soliditatem trahant. Quod nimirum dum faciunt exemplum nostri capitis sequuntur. Passioni quippe dominus propinquans infirmantium in se uocem sumpsit, dicens: pater mi, si possibile est, transeat a me calix iste: eorum que timorem, ut abstraheret, suscepit. Et rursus per oboedientiam uim fortitudinis ostendens ait: uerumtamen non sicut ego uolo, sed sicut tu; ut cum hoc imminet quod fieri nolumus, sic per infirmitatem petamus ut non fiat, quatenus per fortitudinem parati simus ut uoluntas conditoris nostri etiam contra uoluntatem nostram fiat. Hoc igitur exemplo nonnumquam a fortibus infirmitatis uerba suscipienda sunt, ut per eorum post praedicamenta fortia infirmorum corda gratius roborentur. Vnde beatus iob, cum quasi dubitantis uerba protulit dicens: putas ne mortuus homo rursum uiuet? Ilico sententiam suae certitudinis adiunxit, qui ait: cunctis diebus quibus nunc milito, exspecto donec ueniat immutatio mea. Qui itaque immutationem suam tanto desiderio exspectat, quam sit de resurrectione certus insinuat, et cursum uitae praesentis quantum despiciat innotescit, qui hunc militiam appellat. Per militiam quippe semper ad finem tenditur et cotidie conclusionis terminus exspectatur. Cursum itaque uitae huius despicit et statum soliditatis requirit, qui per hoc quod mutabiliter militat, ad immutationem suam peruenire festinat. Iusto quippe in hac uita ipsa sarcina suae corruptionis onerosa est. Quod uigiliae defatigant, somnus quaeritur ut uigiliarum labor atque anxietas temperetur. Sed nonnumquam etiam somnus occidit. Fames corpus atterit atque, ut eius necessitas repellatur, cibi requiruntur. Sed saepe et cibi grauant qui ad repellendum debilitatis grauamen quaesiti fuerant. Grauis itaque est sarcina corruptionis, quae nisi ita grauis esset, paulus nequaquam diceret: uanitati creatura subiecta est, non uolens, sed propter eum qui subiecit in spe, quia et ipsa creatura liberabitur a seruitute corruptionis, in libertatem gloriae filiorum dei. Scimus enim quod omnis creatura congemiscit et parturit usque adhuc. Sanctus ergo uir incorruptionis statum desiderans, dicat: cunctis diebus quibus nunc milito, exspecto donec ueniat immutatio mea. In qua immutatione quid agatur adiungit: uocabis me, et ego respondebo tibi. Respondere cuilibet dicimur cum eius factis congrua ad uicem opera reddimus. In illa igitur commutatione uocat dominus et respondet homo, quia ante incorrupti claritatem, incorruptus homo ostenditur post corruptionem. Nunc etenim quousque subditi corruptioni sumus, auctori nostro minime respondemus, quia dum corruptio ab incorruptione longe est, similitudo apta nostrae responsioni non est. De illa uero immutatione scriptum est: cum apparuerit, similes ei erimus; quoniam uidebimus eum sicuti est. Tunc ergo uocanti deo ueraciter respondemus, quando ad summae incorruptionis iussum incorruptibiles surgemus. Et quia hoc percipere creatura ex semetipsa non ualet, sed solius omnipotentis dei dono agitur ut ad tantam incorruptionis gloriam permutetur, recte subiungitur: operi manuum tuarum porriges dexteram tuam. Ac si patenter dicat: idcirco creatura corruptibilis persistere ad incorruptionem potest, quia tuae potestatis manu erigitur, et tui respectus gratia ut persistat, tenetur. Humana namque creatura, eo ipso quod creatura est, in semetipsa habet sub se defluere, sed a conditore suo homo accepit ut et super se contemplatione rapiatur, et in seipso incorruptione teneatur. Creatura ergo ne sub se defluat, sed in incorruptione persistat, ad incommutabilitatis statum auctoris sui dextera leuatur. Potest quoque dexterae nomine filius designari, quia: omnia per ipsum facta sunt. Operi igitur manuum suarum porrexit omnipotens deus dexteram suam, quia ut abiectum atque in infimis iacens ad summa erigeret genus humanum, incarnatum ad hoc unigenitum misit. Ex cuius nobis incarnatione datum est ut qui ex uoluntate propria in corruptionem cecidimus, uocanti nos deo quandoque ad incorruptionis gloriam respondere ualeamus. Qua in re largitatem diuinae misericordiae pensare quis ualeat, quod ad tantam perducit gloriam hominem post culpam? Pensat deus mala quae facimus, et tamen per benignitatis suae gratiam ea misericorditer relaxat. Vnde et subditur: tu quidem gressus meos dinumerasti, sed parcis peccatis meis. Gressus deus dinumerat, cum singula quaeque nostra opera propter retributionem signat. Quid enim in gressibus, nisi unaquaeque nostra actio designatur? Omnipotens itaque deus et gressus dinumerat, et peccatis parcit, quia et subtiliter acta nostra considerat, et tamen haec paenitentibus misericorditer relaxat. Qui et duritiam in peccantibus conspicit, sed tamen hanc, praeueniente gratia, ad paenitentiam emollit. Culpas ergo denumerat, cum nos ipsos ad singula quae fecimus, deflenda conuertit. Quas misericorditer relaxat, quia eas dum nos punimus, ipse nequaquam in extremo examine iudicat, paulo attestante, qui ait: si nosmetipsos diiudicaremus, non utique iudicaremur. Vnde adhuc subditur: signasti quasi in sacculo delicta mea, sed curasti iniquitatem meam. Signantur quasi in sacculo delicta nostra, quia hoc quod nos exterius agimus, nisi paenitentia interueniente diluamus, in secreto iudiciorum dei sub quadam occultatione seruatur, ut quandoque etiam de sigillo secreti exeat ad publicum iudicii. Vnde etiam per moysen dicitur: nonne haec congregata sunt apud me, et signata in thesauris meis? In die ultionis reddam illis. Cum uero pro malis quae fecimus disciplinae flagello atterimus, et haec per paenitentiam deflemus, iniquitatem nostram signat et curat; quia nec inulta hic deserit, nec in iudicio punienda reseruat. Signat igitur delicta quia ea hic subtiliter attendit ut feriat; curat uero quia haec per flagellum funditus relaxat. Vnde iniquitatem quoque illius persecutoris sui, quem in terra prostrauerat, signando curauit; cum de illo ad ananiam dixit: uas electionis mihi est iste, ut portet nomen meum coram gentibus et regibus et filiis israel. Ego enim ostendam illi, quanta oporteat eum pro nomine meo pati. Cui enim adhuc pro transactis excessibus uenturas passiones minatur, profecto hoc quod deliquerat in corde signatum tenebat. Sed procul dubio delicta eius signando curauerat, quem uas electionis uocabat. Vel certe peccata nostra signantur in sacculo cum mala quae fecimus sollicito semper corde pensamus. Quid namque est cor hominis, nisi sacculus dei? Vbi dum studiose conspicimus per quanta delinquimus, peccata nostra quasi in dei sacculo signata portamus. An non peccatum suum dauid signatum tenebat in sacculo, qui dicebat: iniquitatem meam ego agnosco; et delictum meum coram me est semper? Et quia culpas, quas nos intuendo et paenitendo cognoscimus, pius nobis conditor relaxat; recte post signata in sacculo delicta subiungitur: sed curasti iniquitatem meam. Ac si aperte dicat: quae modo signas ut paenitendo uideam, agis procul dubio ne in retributione uideantur. Sequitur: mons cadens defluit et saxum transfertur de loco suo. Lapides excauant aquae et alluuione paulatim terra consumitur; et homines ergo similiter perdes. Hoc crebro agitur ut cadentibus rupibus, saxum ad loca alia transferatur; ut aquae lapides excauent, et paulatim terra alluuionibus consumatur. Sed magna nobis intentione discutiendum est quod infertur: et homines ergo similiter perdes. Quid est enim hoc, quod cadenti monti et saxo translato, quod excauato lapidi et per alluuionem terrae consumptae perditio humana comparatur, nisi hoc, quod patenter datur intellegi, quia duo sunt genera temptationum? Vnum quod in mente etiam iusti hominis per repentinum euentum agitur, quatenus sic subito temptetur, ut hunc inopinato prouentu concutiat et prosternat casum que suum nonnisi postquam ceciderit uideat. Aliud uero, quod paulatim uenit in mentem et resistentem animum lenibus suggestionibus inficit et omnes in eo uires iustitiae non nimietate sua, sed assiduitate consumit. Quia ergo alia est temptatio quae iustos plerumque subita inuasione prosternit, dicatur: mons cadens defluit et saxum transfertur de loco suo, id est, mens sancta, cuius locus iustitia fuerat, impulsu subito transfertur ad culpam. Rursum quia alia est temptatio quae se cordi hominis leniter infundit, omnem que duritiam fortitudinis corrumpit atque consumit, dicatur: lapides excauant aquae; quia uidelicet duritiam mentis absorbent assidua et mollia blandimenta libidinis, et lentum atque subtile uitium corrumpit durum et forte propositum mentis. Vnde subditur: et alluuione paulatim terra consumitur. Sicut enim influente aqua paulatim terra consumitur, sic leniter subrepente uitio mens etiam fortis absorbetur. Vnde bene subiungitur: et homines ergo similiter perdes. Id est, quia cum temptationem iusto iudicio eius menti qui stare in alto cernitur repente dominari permittis, cadere ac defluere montem facis. Et cum uoluntas ad uitium commutatur, quasi ad locum alium transfertur saxum; cum uero temptationem lentam atque subtilem, sed tamen assiduam, eorum qui esse fortes creduntur praeualere mentibus sinis, quasi lapides excauant aquae et alluuione paulatim terra consumitur, quia nimirum suggestione leni subacta mentis duritia mollitur. Videamus dauid ille quantum mons altus fuerit, qui tanta dei mysteria prophetico spiritu ualuit contemplari; sed aspiciamus quam subito casu defluxit, qui dum in solario deambulans, alienam coniugem concupiuit, abstulit, eius que uirum cum damno sui exercitus interemit. Repentino casu mons cecidit, cum mens illa mysteriis caelestibus assueta, inopinata temptatione deuicta est tam que immanissimae turpitudini subacta. Saxum itaque de loco suo translatum est, cum prophetae animus, a prophetiae mysteriis exclusus, ad cogitandas turpitudines uenit. Videamus etiam qualiter lapides excauant aquae et alluuione paulatim terra consumitur. Salomon quippe immoderato usu atque assiduitate mulierum ad hoc usque perductus est, ut templum idolis fabricaret. Et qui prius deo templum construxerat assiduitate libidinis, etiam perfidiae substratus, idolis construere templa non timuit. Sic que factum est ut ab assidua carnis petulantia usque ad mentis perfidiam perueniret. Quid itaque aliud quam aquae excauarunt lapidem et alluuione paulatim terra consumpta est, quia subripiente paulisper infusione peccati, terra cordis illius ad consumptionem defluxit? Consideret ergo beatus iob utrasque temptationes, uel subitam et immensam, uel lentam atque longiorem; consideret casus hominum et ex his quae exterius accidunt rapiat interius contemplationem, dicens: mons cadens defluit, et saxum transfertur de loco suo. Lapides excauant aquae, et alluuione paulatim terra consumitur; et homines ergo similiter perdes. Id est, sicut haec insensibilia modo subito corruunt, modo paulisper infusa aquarum mollitie consumuntur, ita etiam eum quem rationabilem condidisti, uel subita temptatione deicis, uel longa ac lenta consumi permittis. Atque mox eamdem rationabilem creaturam uerbis sequentibus explicat, dicens: roborasti eum paululum ut in perpetuum transiret. Paululum roboratus est homo, quia hic uiuendi uires ad modicum accepit ut in perpetuum transeat ubi eius uitam terminus non concludat. Sed in hac breuitate ubi roboratus est colligit unde in perpetuitate inueniat, uel ut semper gaudeat, uel ut suscepta supplicia non euadat. Qui pro eo quod paululum roboratus est ut in perpetuum transeat, apte mox subditur: immutabis faciem eius et emittes eum. Facies hominis immutatur cum eius species morte atteritur. Emittitur uero, quia ab his quae uolens tenuit transire ad aeterna cogitur nolens; dum que ad illa perducitur, haec quae diu cogitata tenuit qualiter sese habitura sint relicta nescit. Vnde et additur: siue nobiles fuerint filii eius, siue ignobiles, non intellegit. Sicut enim hi qui adhuc uiuentes sunt mortuorum animae quo loco habeantur ignorant, ita mortui uita in carne uiuentium post eos qualiter disponatur nesciunt, quia et uita spiritus longe est a uita carnis. Et sicut corporea atque incorporea diuersa sunt genere, ita etiam distincta cognitione. Quod tamen de animabus sanctis sentiendum non est, quia quae intus omnipotentis dei claritatem uident nullo modo credendum est quia sit foris aliquid quod ignorent. Sed carnales quique, quia amorem praecipuum filiis impendunt, hoc eos beatus iob nescire postmodum asserit quod hic uehementer amauerunt, ut siue nobiles siue sint ignobiles filii nesciant, quorum eos semper cura fatigabat. Quod tamen si intellegi spiritaliter debet, non incongrue filiorum nomine opera designantur. Sicut de muliere paulus dicit: quia salua erit per filiorum generationem. Neque enim mulier quae continentiae studens, nequaquam filios generat salua non erit, sed per generationem filiorum saluari dicitur, quia per effectum bonorum operum perpetuae saluti sociatur. Nobiles ergo sunt filii recta opera, ignobiles autem facta peruersa. Et saepe homo agere quaelibet bona intentione nititur; sed tamen pro multis quae subrepunt, eius acta apud omnipotentem deum qualiter habeantur, incertum est. Siue itaque nobiles fuerint filii eius, siue ignobiles, non intellegit quia, subtili examine discussa, utrum approbentur eius opera an reprobentur ignorat. Et hic ergo homo in dolore laboris est positus, et illuc ducitur in timore suspicionis. Vnde adhuc de ipso praesentis uitae labore subiungitur: attamen caro eius dum uiuit, dolebit; et anima eius super semetipso lugebit. De coniugibus paulus dicit: tribulationem tamen carnis habebunt huiusmodi. Sed tribulationem carnis hic pati possunt, etiam iam qui spiritaliter uiuunt. Cur ergo inesse coniugibus carnis tribulatio quasi specialiter dicitur, quae etiam a uita spiritalium longe non est, nisi quod hi frequenter maiores tribulationes ex carne suscipiunt qui carnis uoluptatibus delectantur? Bene autem dicitur: et anima eius super semetipso lugebit; quia quisquis in se gaudere appetit, eo ipso iam in luctu est quo a uera laetitia recessit. Vera quippe laetitia mentis creator est. Dignum itaque est ut in se semper homo maerores inueniat qui, derelicto creatore, in se gaudium quaerebat. Sequitur: C. 15 respondens autem eliphaz themanites, dixit: numquid sapiens respondebit quasi in uentum loquens et implebit ardore stomachum suum? Crebro iam diximus beatum iob typum sanctae uniuersalis ecclesiae, amicos uero illius haereticorum speciem tenere qui, quasi ex defensione domini, occasionem stultae locutionis inueniunt, et contumeliosa contra bonos uerba iaculantur. Quibus cuncta quae a fidelibus sentiuntur quasi in uentum prolata displicent. Vnde nunc dicitur: numquid sapiens respondebit quasi in uentum loquens? Nec bonorum uerba dicta rationis sed stimulos furoris existimant. Vnde et subditur: et implebit ardore stomachum suum. Quia ea etiam quae se sciunt contumeliose dicere, student semper ut dictum est, ex domini defensione palliare. Vnde eliphaz subdit: arguis uerbis eum qui non est aequalis tibi; et loqueris quod tibi non expedit. Nullum uero existimant timorem domini habere, nisi eum quem potuerint ad suae confessionis stultitiam trahere. Vnde adiungit: quantum in te est, euacuasti timorem et tulisti preces coram domino. Tulisti dicitur abstulisti; ac si aperte dicat: de tua iustitia praesumens, creatoris tui gratiam despicis deprecari. Cum enim uera mala haeretici contra bonos non inueniunt, fingunt quae redarguant ut iusti esse uideantur, et fit plerumque ut ad aperta contumeliarum uerba perueniant. Vnde adhuc subditur: docuit enim iniquitas tua os tuum, et imitaris linguam blasphemantium. Iniquitas os docet quando ex mala uita concipitur quod peius dicatur. Quia autem beatus iob tanto in ore liber fuerat quanto iustus in opere, ab amicis suis haereticorum typum tenentibus, et de iniqua uita, et de audaci ore reprehenditur ut dicatur: docuit enim iniquitas tua os tuum. Ac si aperte diceretur: quod peruerse loqueris, ex peruersiore uita didicisti. Saepe uero haeretici dum quasi uenerantur deum, eius mysteriis contradicunt et humilitatem putant si ueritatem denegant. Sunt namque nonnulli qui deo se iniuriam irrogare existimant si eum ueram carnem assumpsisse fateantur, aut si hunc ueraciter pro nobis carne mori potuisse crediderint. Cum que deo quasi plus honoris conantur tribuere, coguntur laudes ueras bonitatis illius negare. Quid enim est in caritatis suae laude potentius quam ut illa sibi pro nobis digna ad susceptionem faceret, quae ei uidentur indigna? Sancta autem ecclesia ueram carnem, ueram mortem illius confitetur; sed haec dicens, ab haereticis irrogare deo contumeliam creditur. Vnde nunc dicitur: et imitaris linguam blasphemantium. Cui si quid in hoc mundo aduersitatis euenerit, hoc ei contingere ex ipsa hac iniuria suae confessionis dicunt. Vnde adhuc subditur: condemnabit te os tuum et non ego, et labia tua respondebunt tibi. Quia enim ex errore confessionis existimant mala aduersitatis erumpere, labia sua ei asserunt respondere ut culpa eloquii sit causa flagelli. Aliquando uero eam comprimere quasi ratiocinantes uolunt. Vnde eliphaz beatum iob reprehendere quasi ex ratione conatur, dicens: numquid primus homo tu natus es, et ante colles formatus? Numquid consilium dei audisti, et inferior te erit eius sapientia? Ac si uerbis apertioribus dicat: qui de aeterno loqueris pensa quia temporalis es, qui de eius sapientia disputas, pensa quia eius consilium ignoras. Sed quia ad hoc haeretici uerba dominicae defensionis assumunt, ut docti esse uideantur, et dum diuinam gloriam defendere uidentur, suam scientiam hominibus innotescant, ipsa hoc eliphaz subiuncta uerba testantur, qui loqui quidem de sapientia dei coepit. Sed statim ad suam elationem cecidit, dicens: quid nosti quod ignoremus? Quid intellegis quod nesciamus? Quae uidelicet dicta patenter ostendunt ex qua mentis elatione prodeat quicquid quasi ad dominicam defensionem sonat. Sequitur: et senes et antiqui sunt in nobis multo uetustiores quam patres tui. Quia omnes haeretici a sancta uniuersali ecclesia sunt egressi, testatur ioannes qui ait: ex nobis prodierunt sed non erant ex nobis. Sed ut ea quae asserunt commendare stultis mentibus hominum quasi de antiquitate possint, antiquos patres se habere testantur, atque ipsos doctores ecclesiae suae professionis magistros dicunt. Cum que praesentes praedicatores despiciunt de antiquorum patrum magisterio falsa praesumptione gloriantur, ut ea quae ipsi dicunt, etiam antiquos patres tenuisse fateantur, quatenus hoc quod rectitudine astruere non ualent quasi ex illorum auctoritate confirment. Quia uero scriptum est: quem diligit dominus castigat, flagellat autem omnem filium quem recipit. Saepe sancta ecclesia multis in hac uita aduersitatibus laborat et reproborum uita tanto sine flagello dimittitur, quanto ad nulla praemia seruatur. Sed afflictiones sanctae ecclesiae uidentes haeretici, eam despiciunt, et tot illam flagellis atteri ex prauae professionis merito suspicantur. Vnde adhuc subditur: numquid grande est ut consoletur te deus? Sed uerba tua praua hoc prohibent. Ac si ei patenter dicat: si professionem fidei corrigeres, iamdudum consolationem a flagellis habere potuisses. Sequitur: quid te eleuat cor tuum et quasi magna cogitans, attonitos habes oculos? Saepe iustorum mens ita ad altiora contemplanda suspenditur, ut exterius eorum facies obstupuisse uideatur. Sed quia hanc contemplationis uim in occulto agere haeretici ignorant, hoc a iustis et recta sapientibus fieri magis per hypocrisim quam per ueritatem putant, quia hoc quod ipsi habere nequeunt inesse ueraciter aliis non suspicantur. Sequitur: quid tumet contra deum spiritus tuus, ut proferas de ore tuo huiuscemodi sermones? Plerumque iusti aliquibus necessitatibus afflicti sua opera coguntur fateri, quod beatus iob fecerat, quem post iustitiam flagella deprimebant. Sed cum eorum dicta iniusti audiunt, haec per elationem potius quam per ueritatem existimant prolata. Ex suis enim cordibus uerba iustorum pensant et dici humiliter posse uera bona non aestimant. Sicut enim grauis culpa est sibi hoc hominem arrogare quod non est, sic plerumque culpa nulla est, si humiliter bonum dicat quod est. Vnde saepe contingit ut iusti et iniusti habeant uerba similia, sed tamen semper cor longe dissimile; et ex quibus dictis dominus ab iniustis offenditur, in eisdem quoque a iustis placatur. Nam pharisaeus ingressus templum, dicebat: ieiuno bis in sabbato; decimas do omnium quae possideo; sed iustificatus magis publicanus, quam ille exiit. Ezechias quoque rex cum molestia corporis afflictus, ad extremitatem peruenisset uitae, in oratione compunctus dixit: obsecro, domine, memento quaeso quomodo ambulauerim coram te in ueritate et in corde perfecto. Nec tamen dominus hanc confessionem perfectionis eius despexit aut renuit, quem mox in suis precibus exaudiuit. Ecce pharisaeus se iustificauit in opere et ezechias iustum se asseruit etiam in cogitatione, atque unde ille offendit, inde iste dominum placauit. Cur itaque hoc, nisi quia omnipotens deus singulorum uerba a cogitationibus pensat, et in eius auribus superba non sunt quae humili corde proferuntur? Vnde beatus iob, cum sua opera protulit, contra deum nullo modo tumuit, quia ea quae ueraciter fecerat humiliter dixit. Sed solent haeretici errorum suorum dictis uera aliqua permiscere, et amici beati iob quamuis in reprehensione eius omnimodo fallantur, possunt tamen et quaedam uera dicere, quae ex illius assiduitate didicerunt. Quorum dicta si omnia refutanda essent, eliphaz sententiam paulus apostolus minime protulisset, dicens: apprehendit sapientes in astutia eorum. Quia igitur et ea quae recta dicunt contra beatum iob recte non dicunt, nos in eorum dictis et calcemus uitium indiscretionis, et discutiamus uires rectitudinis. Sequitur: quid est homo, ut immaculatus sit? Eo ipso enim quo dicitur homo, terrenus exprimitur et infirmus: homo enim ab humo appellatus est. Et quomodo esse ualet sine macula, qui sponte sua ad infirmitatem concidit factus de terra? Vbi et additur: et ut iustus appareat natus de muliere. Primam quippe uiro iniustitiam mulier propinauit in paradiso. Quomodo ergo iustus apparebit, qui de illa natus est quae iniustitiae propinatrix exstitit? Sequitur: ecce inter sanctos eius nemo immutabilis, et caeli non sunt mundi in conspectu eius. Hoc caelorum nomine repetiit quod sanctorum prius appellatione signauit. Nam de eisdem sanctis scriptum est: caeli enarrant gloriam dei. Qui per naturam omnes in semetipsis propriam mutabilitatem habent, sed dum immutabili ueritati studiose semper inhaerere desiderant, inhaerendo agunt ut immutabiles fiant. Cum que ad hanc toto affectu se tenent, quandoque accipiunt ut super semetipsos ducti uincant hoc quod in semetipsis mutabiles exstiterunt. Quid enim mutabilitas nisi mors quaedam est? Quae dum rem quamlibet in aliam immutat, quasi occidit quod fuerat, ut incipiat esse quod non erat. Et de auctore omnium scriptum est: qui solus habet immutabilitatem, quia uidelicet in semetipso solus immutabilis est. De quo per iacobum dicitur: apud quem non est transmutatio, nec uicissitudinis obumbratio. Ipsa enim mutabilitas umbra est, quae quasi obscuraret lucem, si hanc per aliquas uicissitudines permutaret. Sed quia in deo mutabilitas non uenit, nulla eius lumen umbra uicissitudinis intercidit. Bene autem dicitur: caeli non sunt mundi in conspectu eius; quia per semetipsos ante districtum dei iudicium nec ipsi esse mundi ad perfectum possunt qui munditiae praedicatores fiunt; ioanne attestante, qui ait: si dixerimus quia peccatum non habemus, ipsi nos seducimus. Si igitur inter sanctos illius nemo immutabilis est, et caeli in conspectu illius non sunt mundi, quis apud se de iustitiae opere praesumat? Vnde et subditur: quanto magis abominabilis et inutilis homo, qui bibit quasi aquas iniquitatem? Qui immaculatum prius hominem et iustum per se posse esse negauerat, hunc abominabilem et inutilem appellat. Abominabilem scilicet propter immunditiam maculae; inutilem uero propter iniustitiam imperfectae uitae. Qui tamen abominabilis et inutilis intellegi et aliter potest. Aliquando enim homo peruersus quaedam recte agere uidetur, sed per ea quae iniqua sunt etiam ea quae eius recta sunt destruuntur. Et quia multum deo displicent mala, neque illa placent quae uidentur bona. Qui ergo in malis suis deo abominabilis est, in bonis inutilis, quia dum se per praua opera deo exsecrabilem exhibet, nec illud de eo quod rectum uidetur placet. Bene autem dicitur: qui bibit quasi aquas iniquitatem. Hoc namque quod comeditur cum mora glutitur, quia manditur ut glutiatur. Quod autem bibitur, tanto ad glutiendum moram non habet, quanto nullam et ad mandendum necessitatem habet. Culpa ergo, quia ab stulto homine sine ulla retractatione perpetratur, quasi aqua iniquitas bibitur. Qui enim illicita sine timore facit, quasi potum iniustitiae sine obstaculo glutit. Sequitur: ostendam tibi, audi me; quod uidi, narrabo tibi. Habent hoc omnes arrogantes proprium, ut cum rectum quid uel paruum senserint, in usum hoc elationis inflectant; atque unde per intellectum sibimetipsis altiores fiant, inde per tumorem in foueam elationis cadant se que doctis doctiores existiment, reuerentiam sibi a melioribus exigant, et docere sanctiores quasi ex auctoritate contendant. Vnde nunc dicitur: ostendam tibi, audi me. Et quia cum minore auctoritate docet is qui audita, quam is qui ea quae uiderit, loquitur, ut fortiorem sibimet auctoritatem eliphaz arroget, dicit: quod uidi, narrabo tibi. Quia uero nonnumquam haeretici de damnatis suis patribus confunduntur, et tamen eorum sententias quasi cum auctoritate ad medium proferunt, ex quorum stultitia iure reprobantur, recte ipsa haereticorum audacia subinfertur, cum dicitur: sapientes confitentur et non abscondunt patres suos. In quorum et laude prosiliunt, et eos uelut solos ecclesiae praefuisse gloriantur. Vnde adhuc subditur: quibus solis data est terra; et non transiuit alienus per eos. Solis suis patribus datam terram existimant, quia solos errorum suorum magistros rexisse ueraciter ecclesiam putant. Quis uero alienus nisi apostata angelus uocatur? Vnde et per psalmistam de cunctis simul malignis spiritibus dicitur: quoniam alieni insurrexerunt in me, et fortes quaesierunt animam meam. Haeretici igitur, quia doctorum suorum corda apostatae angelo existimant non fuisse subiecta, transisse per eos alienum denegant. Cui uidelicet alieno per unumquemque transire est iniquas in corde eius cogitationes immittere. Vnde et per prophetae uocem de malignis spiritibus contra stantem animam dicitur: et dixerunt animae tuae: incuruare ut transeamus. Sed eliphaz themanites quia quaedam narraturus audiri uult, quamuis multa quae dicenda sunt sciat, sed quia beato iob dicenda non erant nesciat, audiamus sententias quas contra beatum iob protulit. Nec debemus cui, sed solum pensare quid dixit. Sequitur: cunctis diebus suis impius superbit. Solent etiam electi in quibusdam suis cogitationibus atque actibus superbire. Sed quia electi sunt, cunctis diebus suis superbire non possunt, quia priusquam uitam finiant, ad humilitatis metum ab elatione corda commutant. Impius uero diebus suis omnibus superbit, quia sic uitam terminat ut ab elatione minime recedat. Circumspicit quod temporaliter floret, et pensare neglegit quo in aeternum ducitur. In uita carnis fiduciam ponit, ea que diu permanere existimat quae ad praesens tenet. Solidatur in elatione animus, in despectu adducitur omnis propinquus; quam repentina mors subrepat numquam considerat; quam sit eius incerta felicitas numquam pensat. Qui si incertitudinem fugacis uitae conspiceret, incerta pro certo nequaquam teneret. Vnde et bene subditur: et numerus annorum incertus est tyrannidis eius. Superbire enim minime debuisset, etiam si annorum suorum numerum certum habere potuisset, ut sciens quantum uiueret, praesciret quando se ab elatione remoueret. At postquam praesens uita semper incerta est, tanto semper mors subrepens timeri debet, quanto numquam praeuideri ualet. Bene autem superbiam impii tyrannidem uocat. Proprie enim tyrannus dicitur qui in communi republica non iure principatur. Sed sciendum est quia omnis superbus iuxta modum proprium tyrannidem exercet. Nam quod nonnumquam alius in republica, hoc est, per acceptam dignitatis potentiam, alius in prouincia, alius in ciuitate, alius in domo propria, alius per latentem nequitiam hoc exercet apud se in cogitatione sua. Nec intuetur dominus quantum quisque mali ualeat facere, sed quantum uelit. Et cum deest potestas foras, apud se tyrannus est cui iniquitas dominatur intus; quia etsi exterius non affligit proximos, intrinsecus tamen habere potestatem appetit ut affligat. Et quia omnipotens deus corda pensat, iam in eius oculis impius fecit quod cogitauit. Ad hoc autem conditor noster latere nos uoluit finem nostrum, ut dum incerti sumus quando moriamur, semper ad mortem parati inueniri debeamus. Vnde recte postquam dictum est: cunctis diebus suis impius superbit, adiungit: et numerus annorum incertus est tyrannidis eius. Ac si aperte diceretur: cur quasi de certo extollitur, cuius uita sub poena incertitudinis tenetur? Sed omnipotens deus praue agentibus non solum uentura supplicia reseruat, sed eorum corda hic etiam ubi delinquunt poenis implicat, ut eo ipso quo peccant semetipsos feriant, ut semper trepidi semper que suspecti mala ab aliis pati metuant, quae se aliis fecisse meminerunt. Vnde adhuc de hoc impio subditur: sonitus terroris semper in auribus illius; et cum pax sit, ille insidias suspicatur. Nil autem simplici corde felicius, quia quo innocentiam erga alios exhibet, nihil est quod pati ab aliis formidet. Habet enim quasi arcem quamdam fortitudinis simplicitatem suam. Nec suspectus est pati quod se fecisse non meminit. Vnde bene per salomonem dicitur: in timore domini fiducia fortitudinis. Qui et rursum ait: secura mens, quasi iuge conuiuium. Quasi enim continuatio refectionis est ipsa tranquillitas securitatis. At contra mens praua semper est in laboribus, quia aut molitur mala quae inferat, aut metuit ne haec sibi ab aliis inferantur. Et quicquid contra proximos excogitat, hoc contra se excogitari a proximis formidat. Fit undique suspecta, undique trepida. Omnis qui ad memoriam uenit exquirere contraria creditur. Cui ergo tranquillitas securitatis deest, huic procul dubio terroris sonitus semper in auribus est. Et saepe contingit ut tali cuilibet proximus suus simpliciter loquatur, nil aduersum cogitet. Sed cum pax sit, ille insidias suspicatur; quia qui semper dolose agit, simpliciter erga se agi non aestimat. Et quia scriptum est: impius cum in profundum uenerit peccatorum, contemnit, inuolutus iniquitatis suae tenebris iam de luce desperat. Vnde et Sequitur: non credit quod reuerti possit de tenebris circumspectans undique gladium. Quia dum feriri se undique insidiis credit, salute desperata, semper ad nequitiam excrescit. Aliquando uero iste peruersus etiam superna iudicia attendit, et super se haec uenire metuit. Sed cum stipendium uitae praesentis quaerit, haec eadem iudicia quae metuere coeperat auaritiae deuictus insania contemnit. Et quidem mori se posse in peccato existimat, sed tamen a peccato non cessat. Vnde et subditur: cum se mouerit ad quaerendum panem, nouit quod paratus sit in manu eius tenebrarum dies. Panis etenim, stipendium uitae praesentis; tenebrarum uero dies tempus ultionis accipitur. In actu itaque suo aliquando iste peruersus iram superni iudicis perpendit praesentem; sed a malo non auertitur ut etiam ipsa quoque ab eius interitu ualeat auerti. Accusante se autem conscientia feriri metuit, sed tamen semper auget quo feriatur. Contemnit reditum suum, desperat ueniam, superbit in culpa; sed tamen testem suae nequitiae intus habet timorem. Et quamuis praua uideatur foras audacter agere, de his tamen apud semetipsum cogitur trepidare. Vnde scriptum est: cum enim sit timida nequitia, dat testimonium condemnationi, quia cum illicita quisquis perpetrat, pauet quod facit; et apertus damnationis testis est ipse timor iniquitatis, quia et timetur quod agitur, et tamen malum non uincitur quod timetur. De quo et adhuc subditur: terrebit eum tribulatio, et angustia uallabit eum, sicut regem qui praeparatur ad proelium. In omne quod iniquus agit tribulatione et angustia uallatur, quia cor eius anxietate et suspicione confunditur. Alius occulte appetit aliena diripere, qui laborat in cogitationibus, ne deprehendi ualeat. Alius relicta ueritate, mentiri deliberat, ut audientium animum fallat. Sed quantus labor est sollicite custodire ne ipsa eius fallacia deprehendi queat? Ponit quippe ante oculos quid sibi a ueritatem scientibus responderi possit, et cum magno cogitatu pertractat quomodo per argumenta falsitatis documenta ueritatis exsuperet. Hinc inde se circumtegit, et contra hoc ubi deprehendi potuerit, ueritati similem responsionem quaerit, qui si uellet uerum dicere, utique sine labore potuisset. Plana quippe ueritatis uia, et graue est iter mendacii. Vnde et per prophetam dicitur: docuerunt enim linguam suam loqui mendacium, ut inique agerent laborauerunt. Bene ergo dicitur: terrebit eum tribulatio, et angustia uallabit eum; quia apud semetipsum in labore timoris deficit, qui securitatis sociam uiam ueritatis relinquit. Qui bene regi praeparato ad proelium comparatur, quia in eo ipso malo quod agit, et terretur, et festinat, et ex conscientia trepidat, et ex desiderio anhelat, metuit et superbit, pauescit suspicionibus, et mentem per audaciam erigit. Sciendum quoque quia rex qui praeparatur ad proelium sic de hoste suspectus est, ut eundem quoque quem ducit exercitum metuat, ne labefactetur, ne destitutione militum iaculis pateat inimicorum. Iniquus ergo angustia uallatur, sicut rex qui praeparatur ad proelium; quia uidelicet falsa agens, falsa loquens, formidat ne suos amittat milites, id est argumenta falsitatis, et ueritatis iaculis pateat, si ei fortasse defuerit quod ex fallacia opponat. Sed quamuis animus trepidet, quamuis conscientia accuset, cupiditate tamen sua iniquus uincitur; et suppresso pauore audaciam de iniquitatibus sumit. Et saepe etiam ultione menti proposita, se contra deum erigit, quaelibet ab eo aduersa perpeti deliberat, dummodo hic dum ualet, omne quod placet agat. Vnde et subditur: tetendit enim aduersus deum manum suam, et contra omnipotentem roboratus est. Cucurrit aduersus eum erecto collo, et pingui ceruice armatus est. Haec de ipso iniquorum capite, scilicet antichristo, apertius sentiuntur qui contra deum manum erigens, roborari dicitur; quia paruo in tempore permittitur exaltari, ut cum ad modicum gloriari sinitur, eo in perpetuo atrocius puniatur. Sed quia eius membra sunt omnes iniqui, hoc quod in fine mundi ille tunc singulariter acturus est unus, uideamus modo qualiter a malis agatur singulis. Sunt namque nonnulli qui et si qua aliquando agere contra omnipotentis dei iudicium nituntur, ipsa impossibilitate explendae suae uoluntatis fracti, ad semetipsos respiciunt, atque ad eum quem contemnere uoluerant conuertuntur; et qui discedere longe potuerant, si quod uellent implere ualuissent, per hoc aliquando saluantur, quia quod nequiter uoluerunt, implere nequiuerunt. Vnde ad se reducti cuius sint conditionis aspiciunt, et plangunt se contraria ueritati uoluisse. Et sunt nonnulli qui hoc quod peruerse contra deum appetunt iusto dei iudicio implere nequius permittuntur. Et cum eos malitia accendit, potentia roborat, tanto iam semetipsos in errore cognoscere nequeunt, quanto in rebus affluentibus extra se semper per potentiam trahuntur. De quorum nunc intentione dicitur: tetendit enim aduersus deum manum suam, et contra omnipotentem roboratus est. Contra deum quippe manum tendere est in operatione praua, despectis dei iudiciis, perseuerare. Et quia tunc magis irascitur deus, quando permittit impleri quod saltim concipi in cogitatione non debuit, contra omnipotentem iniquus iste roboratur, quia prosperari in mala sua actione permittitur, quatenus et peruersa faciat et tamen feliciter uiuat. De quo adhuc subditur: cucurrit aduersus eum erecto collo. Erecto collo contra deum currere est ea quae creatori displicent cum audacia perpetrare. De quo recte dicitur: cucurrit, id est, in malo opere obstaculum de aduersitate non habuit. De quo adhuc, additur: et pingui ceruice armatus est. Pinguis ceruix est opulenta superbia, affluentibus uidelicet rebus quasi multis carnibus fulta. Potens igitur iniquus pingui ceruice contra deum armatur quia, rebus temporalibus tumens contra praecepta ueritatis, quasi de magnitudine carnis erigitur. Quid enim paupertas nisi quaedam macies, et quid rerum abundantia nisi pinguedo est uitae praesentis? Pingui ergo ceruice se contra deum erigit qui temporalem abundantiam in superbiam assumit. Habent enim hoc potentes et iniqui proprium ut, fallacibus diuitiis occupati, ueras dei opes neglegant; et quanto minus quod uerum est inquirunt, tanto amplius falsis diuitiis extolluntur. Cura etenim multiplex terrenarum rerum, quia occupat, excaecat. Vnde adhuc apte subiungitur: operuit faciem eius crassitudo. Visus quippe in facie est, in qua et prima corporis honorabilior pars est. Non ergo immerito mentis intentio per faciem designatur, quam quolibet uertimus, illuc uidemus. Faciem ergo crassitudo operit, quia desiderata terrenarum rerum abundantia oculos mentis premit, et hoc quod in eis esse honorabile debuit, ante dei oculos foedat, quia curis multiplicibus aggrauat. Quibus tamen nec solum sufficit ut ipsi superbiant, nisi et hi qui eis coniuncti sunt de eorum pinguedine etiam ipsi glorientur. Nam sunt nonnulli qui patronis maioribus adiuncti superbiunt, et de eorum potentia contra inopes extolluntur. Vnde et adhuc subditur: et de lateribus eius aruina dependet. Quia aruina pinguedo carnis est, et latera dicere diuitum solemus hos quos eis coniunctos cernimus, aruina de eius lateribus dependet; quia quisquis potenti et iniquo adhaeret, ipse quoque de eius potentia, uelut ex pinguedine rerum, tumet ut patroni peruersi iniquitatem sequens, deum non timeat, quos ualet et quantum ualet; pauperes affligat; de gloria temporali cor eleuet. Cum ergo talis est qui iniquo potenti adhaeret, de eius profecto latere aruina dependet. De quibus adhuc subditur: habitabit in ciuitatibus desolatis, et in domibus desertis, quae in tumulos sunt redactae. Quia enim a conuersatione conuiuentium ciuitas appellatur, ciuitates desolatae sunt ipsi obsequentium cunei peruersorum, quorum clamoribus peruersus iste laudatur cum ad praua opera per nequitiam rapitur. Vnde scriptum est: laudatur peccator in desiderio animae suae; et qui iniqua agit benedicitur. Domus uero desertae sunt cogitationes prauae, quas iniquus iste inhabitat, quia per omne quod agit iniquorum hominum placere cogitationibus appetit. Quae ciuitates desolatae et domus desertae recte nominantur, quia nisi omnipotens deus, talium conuersationes cogitationes que, praecedentibus eorum culpis, relinqueret, ad grauiora perpetranda minime peruenirent. Bene autem dicitur: quae in tumulos sunt redactae. Ruentia namque domorum atque ciuitatum aedificia tumulos faciunt, quoniam dum praui quique confusis actionibus sibimetipsis ad peruersa opera iunguntur, ostendunt procul dubio quia de aedificio uitae ceciderunt. Sequitur: non habitabitur, nec perseuerabit substantia eius, nec mittet in terra radicem suam. Quod hic non habitabitur dictum est, in quibusdam codicibus repperi: non ditabitur; sed sensus non discrepat, quamuis a se sermo discordet. Ille enim uirtutibus ditatur cuius mentem inhabitat omnipotens deus. Sed quia superbi cogitatio ab auctoris sui gratia non inhabitatur, profecto uirtutibus non ditatur. Propter hoc ergo quod interius est uacuus, dicatur: non inhabitabitur; propter hoc uero quod transitorium foras tumet, recte subiungitur. Nec perseuerabit substantia eius. Ac si aperte dicatur: hoc quod habere uidetur exterius transit, et illud quod transire non poterat interius non habet. Vnde et apte subiungitur: nec mittet in terra radicem suam. Quod si de hac terra dictum accipimus, liquet procul dubio quia arbor quae in terra radicem non habet, uel tenuissimis commota flatibus cadit. Et superbus quisque dum contra omnipotentem dominum roboratur, dum currit erecto collo; et pingui ceruice contra auctorem erigitur, stare quasi arbor uidetur. Sed status eius sine radice est quia uelut ad lenem flatum, sic ad motum occultae sententiae uita eius eruitur. Sin uero hoc loco terram aeternae uitae retributionem accipimus, de qua propheta ait: portio mea in terra uiuentium; iniquus iste in terra radicem suam non mittit, quia numquam ad aeternae uitae desiderium cordis sui cogitationem plantat. Quod enim radix arbori, hoc unicuique hominum cogitatio sua est, quia in hoc quod exterius uidetur, per illud tenetur quod interius non uidetur. Vnde et per prophetam dicitur: mittet radicem deorsum et faciet fructum sursum. Cum enim cogitationem nostram ad compatiendum indigenti proximo tendimus, quasi radicem deorsum mittimus, ut retributionis fructum superius faciamus. Sequitur: non recedit de tenebris. Si superbus iste a culpa ad iustitiam redire uoluisset, de tenebris recederet. Sed quia lucem iustitiae non quaerit, de tenebris non recedit. Cuius etiam exemplo hi qui ei adhaerent in terrenis profectibus anhelant, auaritiae facibus accenduntur, desideriorum carnalium ignibus uruntur. Vnde et subditur: ramos eius arefaciet flamma. Si enim sibi quosdam aeternam patriam quaerentes adiungeret, ramos in se uirides haberet. Sed quia ipsi quoque qui ei coniuncti sunt terrenis desideriis aestuant; et dum desideriorum flamma clientium eius animos accendit, scilicet ramos eius arefacit, ut fructum boni operis non ferant, quia ad appetenda infima per nequitiam anhelant. Bene autem subditur: et auferetur spiritu oris sui. Superbus etenim quisque quo in hac uita plus ualet, eo sibi linguae frena audacius relaxat ut loquatur peruersa quaelibet, nullum de uerbis suis metuat, istos contumeliis feriat, illos maledictionibus iaculetur. Nonnumquam uero in blasphemiam contra conditorem rapitur sicut de talibus per psalmistam dicitur: posuerunt in caelum os suum, et lingua eorum transiuit super terram. Vnde et diues in igne positus, stillari sibi aquam ex digito lazari in linguam postulat. Qua ex re intellegitur quia ubi amplius peccauerat, ibi atrocius ardebat. Recte ergo nunc dicitur: et auferetur spiritu oris sui; quia eo percussionis sententiam accepit, quo oris sui spiritum sub diuina formidine non restrinxit. Sequitur: non credat frustra errore deceptus, quo aliquo pretio redimendus sit. Quotiens post culpam eleemosynas facimus, quasi pro prauis actibus pretium damus. Vnde et per prophetam de eo qui haec non agit dicitur: non dabit deo propitiationem suam, nec pretium redemptionis animae suae. Nonnumquam uero diuites elati inferiores opprimunt, aliena rapiunt, et tamen quasi quaedam aliis largiuntur; et cum multos deprimant, aliquando quibusdam opem defensionis ferunt, et pro iniquitatibus quas numquam deserunt dare pretium uidentur. Sed tunc eleemosynae pretium nos a culpis liberat, cum perpetrata plangimus et abdicamus. Nam qui et semper peccare uult, et quasi semper eleemosynam largiri, frustra pretium tribuit, quia non redimit animam quam a uitiis non compescit. Vnde nunc dicitur: non credat frustra errore deceptus, quod aliquo pretio redimendus sit. Quia eleemosyna superbi diuitis eum redimere non ualet, quam perpetrata simul rapina pauperis ante dei oculos ascendere non permittit. Quod fortasse intellegi aliter potest, quia saepe superbi diuites et cum eleemosynam tribuunt, non hanc pro aeternae uitae desiderio, sed pro extendenda uita temporali largiuntur, mortem se posse differre donationibus credunt, sed: non credat frustra errore deceptus quod aliquo pretio redimendus sit, quia obtinere ex impenso munere non ualet ut finem debitum euadat cuius etiam nequitia intercidit uitam. Vnde et subditur: antequam dies eius impleantur peribit, et manus eius arescent. Praefixi dies singulis ab interna dei praescientia nec augeri possunt, nec minui, nisi contingat ut ita praesciantur, ut aut cum optimis operibus longiores sunt, aut cum pessimis breuiores; sicut ezechias augmentum dierum meruit impensione lacrimarum; et sicut de peruersis scriptum est: indisciplinatis obuiat mors. Sed saepe iniquus, quamuis in occulta dei praescientia longa uitae eius tempora non sint praedestinata, ipse tamen quia carnaliter uiuere appetit, longo animo dies proponit. Et quia ad illud tempus peruenire non ualet quod exspectat, quasi antequam dies illius impleantur perit. Quod tamen intellegere et aliter possumus. Plerumque enim quosdam cernimus et peruerse agere et usque ad senectutem ultimam peruenire. Quomodo enim dicitur: antequam dies eius impleantur peribit, cum in quibusdam saepe uideamus quia aetate longa iam membra deficiunt et tamen prauitatem suam eorum desideria exsequi non desistunt? Sunt namque nonnulli qui post uitam perditam ad semetipsos redeunt, et accusante se conscientia, peruersa itinera relinquunt, commutant opera, antiquae suae prauitati contradicunt, terrenas actiones fugiunt, desideria superna sectantur; sed priusquam in eisdem sanctis desideriis solidentur, per torporem mentis ad ea quae diiudicare coeperant redeunt atque ad mala quae fugere disposuerant recurrunt. Quia enim saepe contingit ut pro utilitate multorum etiam sancti uiri exterioribus actibus seruiant, et populorum gubernationibus occupentur, hoc infirmi aspicientes, et per uetustam adhuc superbiam quaerentes imitari, exterioribus se actionibus inserunt; sed quanto ad eas non eruditi spiritalibus ueniunt, tanto eas carnaliter exsequuntur. Nisi enim prius cor longo studio et diutina conuersatione in desideriis caelestibus conualescat, cum ad exteriora agenda refunditur, ab omni statu boni operis eradicatur. Vnde recte quoque de hoc iniquo dicitur: antequam dies eius impleantur peribit. Quia et si quid boni fortasse agere coeperit, priusquam in eo per longitudinem temporis conualescat, ad exteriora relabitur et peruerse deserit quae recte incohasse uidebatur. Vnde et apte subditur: manus eius arescent. Quia dum exterioribus actibus intempestiue inuoluitur, ab omni nimirum bona operatione siccatur. Vnde adhuc bene subditur: laedetur quasi uinea in primo flore botrus eius, et quasi oliua proiciens florem suum. Congregatio enim hypocritae sterilis. Notandum quod sic de hoc iniquo generaliter loquitur, ut tamen diuinus sermo ad specialem eius nequitiam deriuetur. Qui enim dicens: laedetur quasi uinea in primo flore botrus eius, et quasi oliua proiciens florem suum; protinus subdit: congregatio enim hypocritae sterilis, patenter indicat quia in hoc iniquo reprobationis sententiam contra eius hypocrisim ferat. Sed nunc pensandum nobis est qualiter hypocrita sicut uinea in primo flore, uel sicut oliua florem proiciens laedatur. Si florentem uineam per inaequalitatem aeris immoderatum frigus attigerit, protinus ab omni humore uiriditatis arefacit. Et sunt nonnulli qui post peruersa itinera sanctas uias sectari appetunt, sed priusquam in eis ut diximus, desideria bona roborentur, quaedam illos praesentis saeculi prosperitas accipit quae eos rebus exterioribus implicat; et eorum mentem dum a calore intimi amoris retrahit, quasi ex frigore exstinguit, et quicquid in eis de uirtutum flore apparere uidebatur, interficit. In terrenis quippe actibus ualde frigescit animus, si necdum fuerit per intima dona solidatus. Vnde necesse est ut loca maiora uel exteriora opera quae humanis sunt necessitatibus profutura, illi exercenda suscipiant, qui haec diiudicare atque sub semetipsis premere ex uirtute intima nouerunt. Nam cum infirmus quisque uel ad locum regiminis, uel ad exteriora agenda retrahitur, quo quasi extra se ducitur, eradicatur, quia et arbor quae radices in altum prius non mittit, citius uentorum impetu sternitur, si se ad altum uertice extollit; eo que citius ad ima corruit, quo altius in aere sine radicibus excreuit. Nonnumquam uero florentem uineam non frigus, sed aestus arefacit. Cum que immoderato calore tangitur, discusso flore botrus tabescit. Et plerumque contingit ut hi qui ad bona opera recta intentione non ueniunt, cum placere se hominibus uident, ad exercenda haec eadem opera uehementius accendantur, humanis placitura oculis agere anxie studeant, et quasi in sancto studio feruescant. Quid itaque istos nisi in flore aestus contigit, quos humanae laudis appetitio a fructu alienos fecit? Vnde et bene subditur: et quasi oliua proiciens florem suum. Oliua quippe cum in flore est, si immoderata nebula tangitur, a plenitudine fructuum uacuatur. Et quotiens incohantes quique bona opera laudari ab aspicientibus coeperint, atque in suis laudibus delectari, fit caligo intellegentiae in cogitatione, ut iam discernere nequeant qua intentione quid faciant; et fructum perdant operis, uelut ex nebula fauoris. Vnde bene per salomonem dicitur: mane surgamus ad uineas, uideamus si floruit uinea, si flores fructus parturiunt. Florent quippe uineae cum mentes fidelium bona opera proponunt. Sed fructus non pariunt, si ab eo quod proposuerint aliquibus uicti erroribus infirmantur. Non ergo intuendum est si uineae floreant, sed si flores ad partum fructuum conualescant; quia mirum non est si quis bona incohet, sed ualde mirabile si intentione recta in bono opere perduret. Vnde fit plerumque ut si in bono opere recta intentio non tenetur, etiam ipsum hoc opus quod bonum creditur amittatur. Nam quosdam saepe uidimus terrena quae possederant reliquisse, et nil iam transitorium quaerere, nullis pro hac uita iurgiis admisceri. Cum itaque hoc in se fidelis anima ostendit quasi oliua florem protulit. Sed cum quidam ex talibus rursus coeperint mundi gloriam quam contempserant quaerere, et terrenis rebus quas spreuisse uidebantur insatiabiliter inhiare, uacare iurgiis, proximorum laesiones exquirere, nimirum proiecit oliua florem quem proposuit, quia rudimenta boni studii ad perfecta opera non perduxit. Sed sciendum est quia haec semper eis eueniunt qui deum puro ac simplici studio non sequuntur. Vnde recte subditur: congregatio enim hypocritae sterilis. Coepta enim bona non amitteret, si hypocrita non fuisset. Congregant uero et hypocritae bona opera, sed eorum sterilis est ipsa congregatio; quia per hoc quod agunt fructum recipere in aeterna retributione non appetunt. Fecundi ac uirides in suis operibus humanis oculis uidentur, sed in conspectu occulti iudicis infecundi et aridi apparent. Saepe uero, aestu auaritiae accensi, eo maiora de se opera humanis oculis ostendunt, quo ampliora sibi ab hominibus offerri munera appetunt. Vnde adhuc subditur: et ignis deuorabit tabernacula eorum, qui munera libenter accipiunt. Sicut enim corpus in tabernaculo, sic mens habitat in cogitatione. Sed ignis tabernacula deuorat cum aestus auaritiae cogitationes deuastat. Et fit plerumque ut hypocrita aurum uel quaeque bona corporalia ab hominibus accipere contemnat, sed quia haec non accipit, maiores ab eis recipere laudes quaerat; et fortasse munus se accepisse non aestimat, quia bona corporalia accipere recusat. Vnde sciendum est quia aliquando munus a manu, aliquando uero ab ore porrigitur. Nam qui nummum tribuit, munus ex manu dedit; qui autem uerbum laudis impendit, munus ab ore protulit. Hypocrita itaque etsi exteriora dona quae terrenae forsitan necessitati congruunt, accipere recusat, plus est quod sibi retribui appetit cum, ultra meritum laudari desiderans, munus ab ore quaerit. Et quia in ipso laudis appetitu nimio cor ardore succenditur, dicatur recte: et ignis deuorabit tabernacula eorum qui munera libenter accipiunt. Sin uero eorum tabernacula corpora debemus accipere, in quibus illorum animae habitant, ignis eorum tabernacula deuorat; quia qui hic in mente ardent igne auaritiae, illic etiam in carne concremantur ignibus gehennae, et quia mens hypocritae numquam uacat a malitiae cogitatione; nam siue terrena quaeque, seu laudem appetat, haec aliis inuidet quae sibi tribui anhelat; et tanto ceteros ostendere peruersos molitur, quanto uideri sanctior omnibus appetit, ut ex eo quod alii despicabiles fiunt, ipse reuerentior semper appareat. Vnde fit ut de opinione proximi ante humana iudicia, linguae suae laqueos praetendat, ut eorum quibus placere appetit solus aestimationem capiat. Vnde et Sequitur: concepit dolorem et peperit iniquitatem; et uterus eius praeparat dolos. Dolorem quippe concipit cum peruersa cogitat. Iniquitatem parit cum explere coeperit quod cogitauit. Inuidendo dolorem concipit, derogando iniquitatem parit. Grauis quippe est iniquitas quando is qui peruersus est ostendere alios peruersos molitur, ut inde ipse quasi sanctus appareat, quod alios sanctos non esse docuerit. Sciendum uero quod in sacro eloquio uentris uel uteri nomine mens solet intellegi. Hinc est enim quod per salomonem dicitur: lucerna domini spiraculum hominis, quae inuestigat omnia secreta uentris. Lux enim gratiae quae desuper uenit, spiraculum homini praestat ad uitam. Quae uidelicet lux omnia secreta uentris inuestigare dicitur, quia occulta mentis penetrat, ut ea quae de seipsa latebant animam, ante eius flenda oculos reducat. Hinc ieremias ait: uentrem meum, uentrem meum doleo. Qui ut uentrem suum quid dixisset ostenderet, adiunxit: sensus cordis mei turbati sunt. Vteri itaque nomine recte mens accipitur, quia sicut proles in utero concipitur, sic cogitatio in mente generatur; et sicut in uentre cibi ita continentur in mente cogitationes. Vterus itaque hypocritae praeparat dolos, quia tanto semper maiorem malitiam contra proximos in mente concipit, quanto solus prae omnibus uideri innocentior quaerit. Haec idcirco eliphaz protulit, quia beatum iob tanto percussum uerbere propter hypocrisin putauit. Sed eius uerba etsi multis congruunt, ab ipso solo aliena sunt pro quo solo dicebantur, quia sanctus uir nihil in suis actibus duplicitatis habuit, quem testis ueritas de cordis simplicitate laudauit. LIBER 13 Esse hoc peruersorum proprium solet, quod mala sua per conuicium bonis ingerant, priusquam de eis ipsi ueraciter accusentur, et dum metuunt increpari de his quae faciunt, aduersantes suis prauitatibus iustos haec facere testantur. Sancti autem uiri patienter audiunt etiam quae se numquam fecisse meminerunt, quamuis ea mala quae sibi ingeri conspiciunt ab ipsis suis criminatoribus nouerint perpetrata. Et cum eos praedicando corrigere non possunt, patiendo tolerant, quatenus si fructum conuersionis eorum non ualent, ex ipsis tamen praemium longanimitatis acquirant. Vnde et sancta ecclesia dauid prophetae uocibus dicit: supra dorsum meum fabricauerunt peccatores, quia uidelicet dum haereticos uel quoslibet reprobos quos corrigere non ualet, tolerat, facta peccantium supra dorsum portat. Beatus itaque iob uidens eliphaz amicum suum multa contra se de hypocrisi conquirentem, qui ex consolationis uerbis ad amaritudinem increpationis eruperat, et simulatus consolator apparebat, per patientiam suam typum seruat ecclesiae quae nouit talia audiendo tolerare et cum eius sermo admittitur, ratiocinando destruere. Et dicit: C. 16 audiui frequenter talia. Electi quippe frequenter aliena mala quasi sua audiunt, et ab his eis crimen impingitur a quibus crimina impacta perpetrantur. Hac autem responsione beatus iob illud ecclesiae tempus significat quo, oppressa ab aduersariis, temporali eorum potentia quasi deiecta creditur. Vnde Sequitur: consolatores onerosi omnes uos estis. Siue enim haeretici seu praui quilibet, cum laborare bonos in aduersitate conspiciunt, in eo quod illos consolari appetunt, mala eis persuadere conantur. Vnde non immerito bonorum mentibus onerosa fit eorum consolatio, quia inter uerba dulcedinis uirus propinare cupiunt erroris; et dum dictis lenibus dolores quasi leuigant, peccati onus imponere festinant. Sed electi uiri etiam cum temporali gloria priuantur, interni uigorem iudicii non amittunt. Nam sciunt et foris aduersa perpeti et tamen interius infracti recta sine pauore defendere. Vnde subiungitur: numquid habebunt finem uerba uentosa? Ventosa enim uerba sunt quae inflationi temporali potius quam rectitudini seruiunt. Saepe autem mali etiam bona dicunt; sed quia bene non dicunt, uentosa uerba proferunt. Nam dicta eorum et si quando sana sunt per sententiam, inflata tamen sunt per elationem. In hoc uero quod dictum est: consolatores onerosi omnes uos estis; quid aliud beati iob magisterio docemur, nisi ut quisque perpendere sollicite sciat ne luctus tempore uerba increpationis inferat? Si enim sunt quaedam quae increpari iure debeant, in afflictione postponenda sunt ne consolator increpando dolorem augeat, quem lenire proposuerat. Sequitur: aut aliquid tibi molestum est si loquaris? Mali uiri cum aliis sibi similibus conuiciosa uerba proferunt, eo citius obmutescunt, quo de se talia mox audiunt qualia suis auditoribus dicunt. Cum autem bonos uiros per conuiciosa uerba iaculantur, nil eis molestiae ex conuicio nascitur, quia contra tacentes loquuntur, nec compelluntur audire quod sunt, quia iusti conuicia non reddunt, etiam dum coguntur audire quod non sunt. Bene ergo dicitur: aut aliquid tibi molestum est si loquaris? Ac si ei aperte diceretur: eo plus loqueris quo a me molestum aliquid de tua actione non audis. Vnde et subditur: poteram et ego similia uestri loqui. Narrat iustus quid facere potuit; sed ne iustitiam deserat quod facere potuit declinat. Sequitur: atque utinam esset anima uestra pro anima mea! Consolarer et ego uos sermonibus et mouerem caput meum super uos. Roborarem uos ore meo et mouerem labia, quasi parcens uobis. Aliquando necesse est ut prauis mentibus quae humana praedicatione corrigi nequeunt diuina flagella optari benigne debeant. Quod cum magno fit amoris studio, uidelicet non errantis poena, sed correptio quaeritur, et oratio potius quam maledictio esse monstratur. In his autem uerbis hoc beatus iob monstratur intendere ut amici, qui dolori illius per caritatem compati nesciebant, ab experimento discerent, alienae afflictionis qualiter misereri debuissent; atque edomiti doloribus, a sua passione traherent consolationem aliis qualiter inferrent; et tunc salubrius intrinsecus uiuerent, cum aliquid extrinsecus de infirmitate sentirent. Notandum quod non ait: esset anima mea pro anima uestra! Sed: utinam esset anima uestra pro anima mea! Quia profecto sibi malediceret, si se illis fieri similem optaret. Illis uero meliora uoluit quos sibi fieri similes quaesiuit. Consolamur uero prauos in flagello constitutos cum de exteriore percussione interiorem in eis conualescere salutem indicamus. Caput etiam mouemus cum mentem quae principale nostrum est, ad compassionem inflectimus. Eos que inter flagella roboramus cum doloris eorum uim uerbis mitibus lenimus. Sunt namque nonnulli qui interna nesciunt de malis exterioribus desperabiliter affliguntur, de quibus per psalmistam dicitur: in miseriis non subsistent. Ille etenim bene nouit in exterioribus miseriis subsistere, qui scit semper de spe interna gaudere. Quod uero non ait parcens, sed: quasi parcens uobis; nequaquam hoc neglegenter praetereundum puto, quia sancta ecclesia disciplinae uigorem cum permixtione mansuetudinis seruans, aliquando malis et quasi parcens non parcit, aliquando uero et quasi non parcens parcit. Quod melius ostendimus, si ipsa quae plerumque accidunt proferamus. Ponamus itaque ante oculos mentis duos prauos intra sanctam ecclesiam esse constitutos, quorum sit unus potens et proteruus, alter mitis et subditus. Si qua miti et subdito culpa subripuerit, hanc protinus increpando praedicator insequitur et corripit; eum que corripiendo, a culpa liberat, atque ad uiam rectitudinis reformat. Quid itaque huic nisi non parcens pepercit, quia dum correptionis uerbum non distulit, citius hunc a culpa liberauit? Libere enim arguens non pepercit, sed in eo quod correxit pepercit. At contra potens et proteruus, cum aliquid perpetrasse cognoscitur, tempus quaeritur, ut de malo quod fecit increpetur. Nisi enim praedicator sustineat quando ferre congrue correptionem possit, auget in eo malum quod insequitur. Saepe enim contingit ut talis sit qui nulla increpationis uerba suscipiat. Quid itaque in huius culpa praedicatori agendum est, nisi ut in sermone admonitionis quem pro communi salute omnium auditorum facit, tales culpas ad medium deducat quales eum perpetrasse considerat qui et praesto est, et de se solo adhuc argui non potest ne deterior fiat? Et cum generaliter contra culpam inuectio intenditur, correptionis uerbum libenter ad mentem ducitur, quia potens prauus ignorat quod sibi hoc specialiter dicatur. Quid itaque isti praedicator suus nisi parcens minime pepercit cui et specialiter correptionis uerba non intulit; et tamen uulnus illius sub communi admonitione percussit? Vnde fit plerumque ut eo uehementius perpetratam culpam lugeat, quo reatum suum et cum se percussum sentiat, nesciri putat. Magna itaque praedicationis arte agendum est ut qui ex aperta correptione deteriores fiunt quodam temperamento correptionis ad salutem redeant. Vnde etiam paulus dicit: quae putamus ignobiliora esse membra corporis, his honorem abundantiorem circumdamus; et quae inhonesta sunt nostra, abundantiorem honestatem habent; honesta autem nostra nullius egent. Sicut enim inhonesta membra in corpore, ita quidam sunt intra sanctam ecclesiam potentes et proterui; qui dum aperta inuectione feriri nequeunt, quasi honore tegminis uelantur. Sed haec de occultis potentium delictis loquimur. Nam quando et aliis cognoscentibus peccant, aliis etiam cognoscentibus increpandi sunt, ne si praedicator taceat, culpam approbasse uideatur; atque haec crescens in exemplum ueniat quam pastoris lingua non secat. Sancta ergo ecclesia, cum per praedicatores suos quaedam facta malorum sub dispensatione inuectionis increpat, labia quasi parcens mouet; sed tamen parcendo non parcit, quia ab inuectione culpae generaliter non tacet, quae specialiter tacet. Sequitur: sed quid agam? Si locutus fuero non quiescit dolor meus; et si tacuero, non recedit a me. Hoc personae beati iob qualiter congruat nullus ignorat. Sed si ad sanctae ecclesiae typum trahatur, haec et cum loquitur, dolor minime quiescit quando locutione sua peruersos corrigi minime conspicit. Et cum tacet, dolor minime recedit, quia etsi auersata conticuerit, hoc ipsum amplius quod tacet gemit, qui se tacente peruersorum culpas excrescere conspicit. Sequitur: nunc autem oppressit me dolor meus et in nihilum redacti sunt omnes artus mei. Dolore suo sancta ecclesia premitur quando in malitia sua crescere peruersos intuetur. Et quia dum praui crescunt etiam infirmi qui in ea sunt ad sequenda studia prauitatis irritantur, recte additur: et in nihilum redacti sunt omnes artus mei. Sicut enim per ossa fortes, sic per artus infirmi quique designari solent. Membra ergo ecclesiae ad nihilum rediguntur quando ex imitatione prauorum in hoc mundo crescentium infirmi quique deterius infirmantur. Videntes etenim felicitatem malorum, saepe et ab ipso fidei statu dilabuntur, bona temporalia appetunt; et ueluti in nihilum rediguntur quia dum manentem dei essentiam deserunt, diligentes transitoria, quasi ad non esse tendunt. Bene autem dicitur: nunc autem quia uidelicet tempus doloris ecclesiae modo est et tempus gaudii postmodum sequitur. Saepe uero contingit ut sancta ecclesia non solum infideles atque extra positos aduersarios toleret, sed eorum quoque insidias atque aduersitatem uix ferat quos intus habet. Vnde beati uiri uoce apte mox subditur: et rugae meae testimonium dicunt contra me. Quid per rugas nisi duplicitas designatur? Rugae itaque sunt sanctae ecclesiae omnes qui in ea dupliciter uiuunt, qui fidem uocibus clamant, operibus denegant. Hi nimirum pacis tempore quia huius mundi potestatibus eamdem fidem honori esse conspiciunt, fideles se esse mentiuntur. Sed cum sanctam ecclesiam subita aduersitatis procella turbauerit, ilico ostendunt quid in perfida mente moliuntur. Has autem rugas in electis suis sancta ecclesia non habet, quia uidelicet nesciunt aliud de se foras ostendere et intus aliud habere. Vnde recte egregius praedicator dicit: ut exhiberet ipse sibi gloriosam ecclesiam, non habentem maculam aut rugam. Maculam quippe et rugam non habet quae et turpitudine operis et duplicitate sermonis caret. Sed quia nunc intra sinum fidei multos etiam reprobos tenet, cum tempus persecutionis exarserit, ipsos hostes patitur quos praedicationis uerbis alere ante uidebatur. Dicat itaque: rugae meae testimonium dicunt contra me; id est ipsi me insequendo increpant qui nunc in meo corpore positi, duplicitatis suae in se malitiam non emendant. Vnde bene adhuc subditur: et suscitatur falsiloquus aduersus faciem meam, contradicens mihi. Etiam pacis suae tempore sancta ecclesia falsiloquum patitur, dum sunt in ea multi qui de aeternitatis promissione diffidunt et tamen se fideles esse mentiuntur. Qui dum praedicationi eius aperte contradicere non praesumunt, falsiloquum non contra faciem, sed quasi post dorsum patitur. Sed cum malitiae tempus eruperit, is qui nunc metuens derogat, ad contradicendum ante faciem uenit quia uerbis uerae fidei apertis uocibus obsistit. Sciendum uero est quia cum haec a carnalibus patimur, non tam ipsi sunt qui in nostra morte saeuiunt quam malignus spiritus qui eorum mentibus principatur; sicut per paulum dicitur: non est nobis colluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus principes et potestates, aduersus mundi rectores tenebrarum harum. Vnde hic quoque cum de falsiloquo loqueretur, apte mox ad describendum eius falsiloqui principem uerba conuertit dicens: collegit furorem suum in me, et comminans mihi, infremuit contra me dentibus suis. Hostis meus terribilibus oculis me intuitus est. Quid aliud omnes iniqui quam membra sunt diaboli? Ipse itaque per eos agit quicquid in eorum cordibus ut agere debeant immittit. Habet autem etiam nunc diabolus contra sanctam ecclesiam furorem, sed sparsus eius furor est, quia occultas temptationes per singulos mouet. Cum uero contra eam in aperta persecutione proruperit, furorem suum in eam colligit, quia in afflictione illius tota se intentione constringit. Membra autem eius hoc pacis tempore idcirco contra electos collectum furorem non habent, quia malitiam suam minus se sentiunt posse implere quam uolunt. Cum uero sibi suppetere licentiam prauitatis aspexerint, tanto hanc audacius feriunt quanto et contra illam ex unanimitate glomerantur. Recte itaque nunc dicitur: collegit furorem suum in me. Cuius adhuc furor ut latius exponatur dicitur: et comminans mihi, infremuit contra me dentibus suis. De quo et subditur: hostis meus terribilibus oculis me intuitus est. Ille quippe antiquus hostis ecclesiae contra hanc dentibus fremit eam que terribilibus oculis intuetur, quia per alios crudelia exercet et per alios quas exerceat prouidet. Dentes namque huius hostis sunt bonorum persecutores atque carnifices qui eius membra laniant, dum electos illius suis persecutionibus affligunt. Oculi uero huius hostis sunt hi qui contra eam prouident mala quae fiant suis que consiliis persecutorum eius crudelitates inflammant. Antiquus ergo eius aduersarius fremit contra eam dentibus suis dum per crudeles reprobos in ea insequitur uitam bonorum. Intuetur hanc terribilibus oculis quia prauorum consiliis non cessat mala exquirere, in quibus hanc semper deterius affligat. Nam sicut incarnata ueritas in praedicatione sua pauperes idiotas et simplices elegit, sic e contrario damnatus ille homo quem in fine mundi apostata angelus assumet, ad praedicandam falsitatem suam, astutos ac duplices atque huius mundi scientiam habentes electurus est. Vnde et per isaiam dicitur: uae terrae cymbalo alarum quae est trans flumina aethiopiae; quae mittit in mari legatos et in uasis papyri super aquas. Terra quippe cui uae dicitur ille principaliter damnatus homo est qui alarum cymbalum uocatur, quia hi qui per superbiam in altitudinem cogitationis euolant, eumdem peruersum hominem praedicando sonant. Quae scilicet terra recte trans flumina aethiopiae esse perhibetur. Aethiopia etenim nigrum populum mittit et omnem hominem mundus iste, quia peccatorem profert quasi nigrum aethiopia populum parit. Sed terra cui uae dicitur trans flumina aethiopiae esse perhibetur, quia damnatus ille homo tanta immensitate iniquus est, ut omnium peccantium peccata transcendat. Qui mittit in mari legatos quia praedicatores suos in saeculo spargit. De quibus recte subditur qualiter mittantur, dum dicitur: in uasis papyri super aquas. Ex papyro quippe charta est. Quid itaque per papyrum nisi saecularis scientia designatur? Vasa ergo papyri sunt corda doctorum saecularium. In uasis igitur papyri super aquas legatos mittere est praedicationem suam in sapientum carnalium sensibus ponere, et defluentes ad culpam populos uocare. Qui ergo illic per uasa papyri, ipsi hic, quia carnaliter uident, per oculos designantur. De quibus et adhuc subditur: aperuerunt super me ora sua, exprobrantes. Ora sua reprobi exprobrantes aperiunt cum et erroris sui mala praedicare non metuunt et praedicamenta rectae fidei irrident. De quibus sciendum est quia illos praecipue in sancta ecclesia persequuntur quos multis conspiciunt esse profuturos, qui uitam carnalium uerbo correptionis conterunt eos que in ecclesiae corpore spiritaliter uertunt. Vnde et subditur: percusserunt maxillam meam, satiati sunt poenis meis. Maxilla quippe ecclesiae sancti praedicatores sunt, sicut sub iudaeae specie per ieremiam dicitur: plorans plorauit in nocte et lacrimae eius in maxillis eius; quia in aduersitate ecclesiae illi amplius plangunt qui uitam carnalium confringere praedicando nouerunt. Per ipsos quippe sancta ecclesia iniquos a uitiis conterit et quasi glutiens in sua membra conuertit. Vnde ipsi quoque primo praedicatori uelut maxillae ecclesiae dicitur: occide et manduca. Hinc est etiam quod samson maxillam asini tenuit et hostes peremit; quia redemptor noster simplicitatem atque patientiam praedicantium suae manu uirtutis tenens, a uitiis suis carnales interfecit. Et maxilla in terram proiecta postmodum aquas fudit quia data morti praedicatorum corpora magna populis monstrauere miracula. Maxillam ergo ecclesiae peruersi feriunt, cum bonos praedicatores insequuntur. Et quia tunc reprobi grande se aliquid fecisse aestimant cum uitam praedicatorum necant, post percussionem maxillae apte subiungitur: satiati sunt poenis meis. Illa quippe eos poena satiat quae mentem ecclesiae praecipue castigat. Sequitur: conclusit me deus apud iniquum et manibus impiorum me tradidit. Electorum populus apud iniquum concluditur cum eius caro antiqui hostis persecutionibus temporaliter datur. Qui non spiritui sed manibus impiorum traditur; quia quo hunc in mente capere nequeunt, eo contra carnem illius crudelius inardescunt. Sed sanctae ecclesiae populus cum aduersa perpeti grauiter coeperit, et infirmos suos conspexerit ad deteriora delabi, pacis suae tempora ad mentem reuocat, quando fideles suos praedicationis suae opulentia pascebat. Vnde apte subiungitur: ego ille quondam opulentus repente contritus sum. In eo quod se repente contritum asseruit infirmorum mentem improuidam designauit. Qui dum mala quae uentura sunt praeuidere nesciunt, tanto eis grauiora fiunt quanto et ab eis inopinata tolerantur. Firmis autem mentibus repente aduersa non ueniunt, quia priusquam ueniant praeuidentur. Quod tamen nunc quoque sancta ecclesia in quibusdam retro labentibus patitur, qui post doctrinae opulentiam subitis aliquando uitiis conteruntur, ut sic in quibusdam malis corruant, ac si uerbi pabulum numquam habuissent. Sequitur: tenuit ceruicem meam, confregit me et posuit sibi quasi in signum. Sicut in malis ceruix superbiam, sic in bonis libertatis erectionem signat. Vnde nonnumquam ipsa quoque superbia pro erectionis auctoritate ponitur; sicut per prophetam dominus sanctae ecclesiae pollicens dicit: ponam te in superbiam saeculorum. Et quia persecutionis tempore infirmi quidam uera quae sentiunt praedicare libere non praesumunt, recte de hoc hoste dicitur: tenuit ceruicem meam, confregit me. Fortasse autem hi ceruicis appellatione signati sunt qui pacis eius tempore plusquam decet eriguntur, et sub occasione defendendae rectitudinis uitio deseruiunt elationis. Qui persecutionis tempore idcirco aduersa plus sentiunt, quia de prosperis extolluntur. De quibus bene dicitur: tenuit ceruicem meam, confregit me. Id est, elationem quam in infirmi habui, districtione suae percussionis inclinauit. Et posuit sibi quasi in signum. Constat nimirum quia idcirco signum ponitur ut sagittarum emissione feriatur. Fidelis itaque populus in signum hosti suo est positus, quia eum semper suis ictibus impetit eum que suis persecutionibus affligit. Qui enim in hac uita assidua mala tolerat, uelut in signum positus, ictus excipit ferientis. Vnde et praedicator egregius cum persecutionum mala toleraret atque sub persecutione aduersariorum gemeret, teneram discipulorum mentem de suis afflictionibus consolans, ait: ipsi enim scitis quod in hoc positi sumus. Ac si eis aperte dicat: quid in hoc tempore uulnera nostra miramini qui si aeterna gaudia quaerimus, huc ad hoc uenimus ut feriamur? Sequitur: circumdedit me lanceis suis, conuulnerauit lumbos meos, non pepercit; et effudit in terra uiscera mea. Haec iuxta litteram beato iob congruere posse uidebantur, per hoc quod dicitur: circumdedit me lanceis suis, conuulnerauit lumbos meos, non pepercit; nisi subderetur quod de eo minime scriptum legitur: effudit in terra uiscera mea. Ex qua re necesse est ut dum hoc iuxta litteram inuenire non possumus, et ea quae in uerbis eius secundum historiam sonant iuxta spiritum requiramus. Sancta ecclesia lanceis ab hoste suo circumdatur quando in membris suis ab impugnatore callido temptationum iaculis impetitur. Bene autem circumdari lanceis dicimur, quia antiquus hostis temptationis suae uulnere ab omni parte nos impetit. Saepe enim dum gula restringitur, ut libido subigatur, inanis gloriae aculeus mentem pulsat. Si autem corpus abstinentiae afflictione non atteritur, contra mentem libidinis flamma se excitat. Saepe dum seruare parsimoniam nitimur, ad tenaciam labimur. Et saepe dum possessa effuse tribuimus, ad auaritiam ducimur quia rursum colligere quaerimus quod tribuamus. Dum ergo antiqui hostis iacula ubique nos impetunt, recte nunc dicitur: circumdedit me lanceis suis. Et quia omne peccatum hostis quidem callidus suadet, sed nos eius suasionibus consentiendo perpetramus, apte subiungitur: conuulnerauit lumbos meos. In lumbis quippe luxuria est. Vnde et is qui cupiebat uoluptatem libidinis a corde exstinguere, praedicauit dicens: succincti lumbos mentis uestrae. Cum ergo antiquus hostis fidelem populum ad luxuriam pertrahit, hunc procul dubio in lumbis ferit. Vbi notandum quoque est quod non ait: uulnerauit, sed: conuulnerauit lumbos meos. Sicut enim loqui aliquando unius est, colloqui uero duorum, uel fortasse multorum, sic antiquus hostis, quia nos ad culpam sine nostra uoluntate non rapit nequaquam lumbos nostros uulnerare; sed conuulnerare dicitur quia hoc quod nobis ille male suggerit, nos sequentes ex uoluntate propria implemus; et quasi cum ipso nos pariter uulneramus, quia ad perpetrandum malum ex libero simul arbitrio ducimur. Sequitur: non pepercit. Ac si dicat: non destitit. Et effudit in terra uiscera mea. Quid aliud sanctae ecclesiae uiscera debemus accipere, nisi eorum mentes qui eius quaedam in se mysteria continent, qui ad intima sacramenta deseruiunt? Sed antiquus aduersarius cum fideles quosdam, qui interioribus sacramentis deseruire uidebantur, ad saecularia negotia pertrahit, eius procul dubio uiscera in terram fundit, quia illos in rebus infimis conculcat qui prius in occultis atque spiritalibus actibus latebant. Sequitur: concidit me uulnere super uulnus. In infirmis suis sancta ecclesia uulnere super uulnus conciditur quando peccatum peccato additur ut culpa uehementius exaggeretur. Quem enim auaritia pertrahit ad rapinam, rapina ducit ad fallaciam ut, perpetrata culpa, ex falsitate etiam defendatur, quid iste nisi super uulnus concisus est uulnere? Vnde bene quoque per prophetam dicitur: maledictum, et mendacium, et homicidium, et furtum, et adulterium inundauerunt, et sanguis sanguinem tetigit. Solet enim sanguinis nomine signari peccatum. Vnde is qui a peccatis liberari desiderat per paenitentiam clamat: libera me de sanguinibus. Sanguis ergo sanguinem tangit cum culpa culpam cumulauerit. Et quia cum uulnus uulneri additur uires contra nos antiqui hostis uehementius excrescunt, recte subiungitur: irruit in me quasi gigas. Faciles quippe inimico resistitur si non ei uel multis lapsibus, uel in uno, diutius consentiatur. Sin uero eius suasionibus anima subesse consueuerit, quando se ei crebrius subicit; tanto eum sibi intolerabiliorem facit, ut ei reluctari non ualeat, quia nimirum malignus aduersarius contra hanc ex praua consuetudine deuictam quasi more gigantis pugnat. Sed tamen plerumque sancta ecclesia etiam post perpetratas culpas mentes fidelium ad paenitentiam reuocat, et peccata operis uirtute spontaneae afflictionis mundat. Vnde bene subditur: saccum consui super cutem meam; et operui cinere carnem meam. Quid in sacco et cinere nisi paenitentia, quid in cute et carne nisi peccatum carnis debet intellegi? Cum ergo quidam post lapsum carnis, ad paenitentiam redeunt, quasi saccus super cutem consuitur; et cinere caro operitur, quia culpa carnis per paenitentiam tegitur ne in districti iudicis examine ad ultionem uideatur. Infirma autem membra sua sancta ecclesia cum a peccatis retrahit, atque ad paenitentiae remedium ducit, haec procul dubio fletibus adiuuat, ut ad recipiendam auctoris sui gratiam conualescant; et per fortes plangit quod non fecit quod in membris suis debilibus quasi ipsa fecit. Vnde bene adhuc subditur: facies mea intumuit a fletu. Facies quippe sanctae ecclesiae sunt hi qui in locis regiminum positi, apparent primi ut ex eorum specie sit honor fidelis populi, etiam si quid in corpore latet deforme. Qui nimirum praelati plebibus plangunt culpas infirmantium, se que sic de alienis lapsibus ac si de propriis affligunt. Et saepe dum quosdam uident ad ueniam post culpas redire, quosdam uero in iniquitate persistere, occulta omnipotentis dei iudicia mirantur, sed penetrare nequeunt. Obstupescunt enim quae non intellegunt. Vnde et apte subditur: et palpebrae meae caligauerunt. Palpebrae enim recte appellati sunt qui ad prouidenda pedum itinera uigilant. Sed cum occulta de iudicia nec praepositi uigilantes intellegunt, palpebrae sanctae ecclesiae caligant. Sed ut saepe iam me dixisse memini, beatus iob sanctae ecclesiae typum tenens, modo uoce corporis, modo autem uoce capitis utitur; et dum de membris eius loquitur, repente ad uerba capitis leuatur. Vnde hic quoque subiungitur: haec passus sum absque iniquitate manus meae, cum haberem mundas ad deum preces. Absque iniquitate enim manus suae pertulit, qui peccatum non fecit nec dolus inuentus est in ore eius; et tamen dolorem crucis pro nostra redemptione tolerauit. Qui solus prae omnibus mundas ad deum preces habuit, quia et in ipso dolore passionis pro persecutoribus orauit dicens: pater, dimitte illis; non enim sciunt quid faciunt. Quid enim dici, quid cogitari in prece mundius potest quam cum et illis misericordia intercessionis tribuitur a quibus toleratur dolor? Vnde factum est ut redemptoris nostri sanguinem quem persecutores saeuientes fuderant, postmodum credentes biberent eum que esse dei filium praedicarent. De quo uidelicet sanguine apte subiungitur: terra ne operias sanguinem meum neque inueniat in te locum latendi clamor meus. Peccanti homini dictum est: terra es, et in terram ibis. Quae scilicet terra redemptoris nostri sanguinem non abscondit, quia unusquisque peccator redemptionis suae pretium sumens, confitetur ac laudat; et quibus ualet proximis innotescit. Terra etiam sanguinem eius non operuit quia sancta ecclesia redemptionis suae mysterium in cunctis iam mundi partibus praedicauit. Notandum quod subditur: neque inueniat in te locum latendi clamor meus. Ipse enim sanguis redemptionis qui sumitur clamor nostri redemptoris est. Vnde etiam paulus dicit: et sanguinis aspersionem melius loquentem quam abel. De abel sanguine dictum fuerat: uox sanguinis fratris tui clamat ad me de terra. Sed sanguis iesu melius loquitur quam abel, quia sanguis abel mortem fratricidae fratris petiit, sanguis autem domini uitam persecutoribus impetrauit. Vt ergo in nobis sacramentum dominicae passionis non sit otiosum, debemus imitari quod sumimus et praedicare ceteris quod ueneramur. Locum enim latendi clamor eius in nobis inuenit, si hoc quod mens credidit lingua tacet. Sed ne in nobis clamor eius lateat, restat ut unusquisque iuxta modulum suum uiuificationis suae mysterium proximis innotescat. Libet mentis oculos ad dominicae passionis horam reducere cum iudaei persequentes saeuirent, discipuli timentes fugerent. Qui enim carne mori uidebatur nequaquam deus esse credebatur. Vnde hic apte subditur: ecce enim in caelo testis meus et conscius meus in excelsis. Cum enim fides labefactaretur in terra, erat ei testis in caelo. Testis quippe filii pater est, de quo ipse in euangelio dicit: et qui misit me pater, ipse testimonium perhibuit de me. Qui recte etiam conscius dicitur, quia una uoluntate, uno consilio pater cum filio semper operatur. Cuius etiam testis est quia nemo nouit filium nisi pater. Tunc ergo in caelo testem et conscium in excelsis habuit, quando hi qui eum morientem carne cernebant diuinitatis eius potentiam considerare nesciebant. Et cum ignorarent homines, in morte tamen mediator dei et hominum nouerat quod cum ipso operabatur pater. Quo fortasse etiam ad uocem eius corporis referri ualet. Sancta namque ecclesia idcirco aduersa uitae praesentis tolerat ut hanc superna gratia ad praemia aeterna perducat. Carnis suae mortem despicit quia resurrectionis gloriae intendit. Et transitoria sunt quae patitur, perpetua quae praestolatur. De quibus nimirum bonis perpetuis dubietatem non habet, quia fidele iam testimonium redemptoris sui gloriam tenet. Carnis quippe eius resurrectionem mente conspicit, atque ad spem fortiter conualescit quia quo in suo uidet iam factum capite, sperat in eius quoque corpore quod uidelicet ipsa est absque dubietate secuturum. Quam scilicet ecclesiam psalmista conspiciens in perpetua perfectione mansuram, sub appellatione lunae describit dicens: luna perfecta in aeternum. Quam quia ad resurrectionis spem dominica resurrectio roborat, recte subiunxit: et testis in caelo fidelis; quia ut de sua resurrectione non trepidet, iam eum in caelo, qui resurrexit a mortuis, testem habet. Fidelis itaque populus cum aduersa patitur, cum duris tribulationibus fatigatur, ad spem sequentis gloriae mentem erigat et de redemptoris sui resurrectione confidens, dicat: ecce enim in caelo testis meus et conscius meus in excelsis. Qui recte conscius dicitur, quia naturam nostram non solum creando nouit, sed etiam assumendo. Scire eius est nostra suscepisse. Vnde etiam per psalmistam dicitur: ipse enim scit figmentum nostrum. Quid enim mirum si figmentum nostrum dicatur specialiter scire, dum constet nil esse quod nesciat? Sed figmentum nostrum scire eius est hoc in seipso ex pietate suscepisse. Quae tamen uox cum beato iob congruere nobis etiam singulis potest. Omnis enim qui ex eo quod agit humanas laudes appetit, testem in terra quaerit. Qui autem de actibus suis omnipotenti deo placere festinat, testem se in caelo habere considerat. Et saepe contingit ut ipsa quoque in nobis bona opera ab incautis hominibus reprehendantur. Sed qui testem in caelo habet, reprehensiones hominum metuere non debet. Vnde adhuc subditur: uerbosi amici mei, ad deum stillat oculus meus. Quid enim per oculum nisi cordis intentio designatur? Sicut scriptum est: si fuerit oculus tuus simplex, totum corpus tuum lucidum erit. Quia cum bona intentione quid agitur, eius intentionis actio apud deum minime fuscatur. Cum ergo uerbosi amici sunt, id est cum et ipsi derogant qui in fide sociantur, ad deum necesse est ut oculus stillet, quatenus nostra intentio tota in amoris intimi compunctione defluat et tanto subtilius se ad interiora erigat, quanto per exteriora opprobria repulsa intus redire cogitur, ne foras euanescat. Sequitur: atque utinam sic iudicaretur uir cum deo, quomodo iudicatur filius hominis cum collega suo! Peccatores quidem nos esse semper agnoscimus; sed tamen saepe in flagello positi, pro quo magis peccato flagellemur, ignoramus; et nos ipsos subtili inquisitione discutimus ut, si quo modo possimus, causam percussionis nostrae inuestigare ualeamus. Quae dum plerumque nos latet, fit nobis oneri caecitas nostra, et de eo quod patimur plus dolemus. Quisquis uero cum collega suo ad iudicium accedit, et quod sentit dicit, et quicquid contradicitur agnoscit, et quo uoluerit pulsat, et nouit unde pulsatur. Qui autem diuina animaduersione percutitur dum nouit quidem quia uapulat; sed cur uapulet ignorat quasi dicit ipse quod sentit; sed quid contra se dicatur nescit, quia ipse quidem ingemiscit in uerbere, sed deus aperte non declarat pro qua eum feriat ultione. Itaque nunc dicitur: atque utinam sic iudicaretur uir cum deo, quomodo iudicatur filius hominis cum collega suo! Ac si aperte diceretur: sicut in omni quod dico audior, sic omne quod de me dicitur audirem. Quod tamen in hac uita fieri nullatenus potest, quia magna est interpositio oculis cordis nostri ad contemplandam subtilitatem dei, ipsa uidelicet infirmitas nostra. Sed tunc ad purum intuebimur eum a quo nunc subtiliter intuemur cum, hac infirmitate deposita, ad contemplationis internae gratiam uenerimus, de qua paulus dicit: tunc cognoscam sicut et cognitus sum. Vnde beatus iob uidens eamdem cognitionem plenissime hic perfici nullatenus posse, de caecitate quidem uitae praesentis gemit, sed tamen se de eius breuitate consolatur dicens: ecce enim breues anni transeunt et semitam per quam non reuertar ambulo. Omne quod transit breue est, etiam si tardius terminari uideatur. In mortis autem semita per quam non reuertimur, ambulamus; non quod ad uitam carnis minime resurgendo reducimur, sed quod ad labores huius uitae mortalis, uel ad conquirenda laboribus praemia, iterum non uenimus. Sequitur: C. 17 spiritus meus attenuabitur. Attenuatur spiritus timore iudicii, quia electorum mentes quo amplius extremo iudicio propinquare se sentiunt, eo ad discutiendas semetipsas terribilius contremiscunt; et si quas in se carnales umquam cogitationes inueniunt, paenitentiae arbore consumunt, nec cogitationes suas dilatari carnali uoluptate permittunt, quia eo semetipsos diiudicantes subtilius feriunt, quo districtum iudicem praestolantur uicinum. Vnde fit ut propinquum sibi semper exitum suspicentur. Nam reproborum mentes idcirco multa nequiter agunt quia se hic uiuere diutius arbitrantur. Iustorum ergo attenuatur spiritus sed crassescit iniquorum. Quo enim per elationem tument, eo attenuationem spiritus non habent. Iusti uero dum breuitatem suae uitae considerant, elationis et immunditiae culpas declinant. Vnde et subditur: dies mei breuiabuntur, et solum mihi superest sepulcrum. Qui enim considerat qualis erit in morte, semper fit timidus in operatione; atque unde in oculis suis iam quasi non uiuit, inde ueraciter in oculis sui conditoris uiuit. Nil quod transeat appetit, cunctis praesentis uitae desideriis contradicit; et paene mortuum se considerat, quia moriturum minime ignorat. Perfecta enim uita est mortis imitatio, quam dum iusti sollicite peragunt, culparum laqueos euadunt. Vnde scriptum est: in omnibus operibus tuis memorare nouissima tua, et in aeternum non peccabis. Vnde et beatus iob quia dies suos considerat breuiari, et solum sibi superesse sepulcrum pensat, apte subiungit: non peccaui et in amaritudinibus moratur oculus meus. Ac si aperte dicat: culpam non feci et flagella suscepi. Sed hac in re animum mouet quia in multis se huius historiae locis peccasse confitetur, qua ratione nunc peccasse se abnegat? Sed ad haec ratio celeriter occurrit, quia nec tantum peccauit ut flagella mereretur, nec tamen esse sine peccato potuit. Nam quia non pro corrigenda culpa, sed pro gratia augenda percussus est, iudex ipse testatur qui laudat et ferit. Et rursum quia sine peccato non fuerit, nec ipse negat qui a iudice laudatur, atque ideo laudatur quia non negat. Sed credo quod melius haec uerba discutimus, si dicta ex uoce capitis sentiamus. Redemptor etenim noster ad ereptionem nostram ueniens et non peccauit et amaritudinem pertulit, quia poenam culpae nostrae sine culpa suscepit. De cuius uoce subditur: libera me et pone me iuxta te; et cuiusuis manus pugnet contra me. Ipse etenim non peccauit in cogitatione uel opere, ipse in amaritudine moratus est per passionem, ipse liberatus est per resurrectionem, ipse iuxta patrem positus est per ascensionem, quia profectus in caelum sedet a dextris dei. Et quia post ascensionis eius gloriam iudaea in discipulorum eius persecutione commota est, recte nunc dicitur: et cuiusuis manus pugnet contra me. Tunc quippe in membris illius furor persequentium saeuiit, tunc contra fidelium uitam flamma crudelitatis exarsit. Sed quo irent iniqui aut quid agerent, dum is quem persequebantur in terra iam sedebat in caelo? De quibus adhuc subditur: cor eorum longe fecisti a disciplina. Si enim disciplinae custodiam nossent nequaquam redemptoris nostri praecepta contemnerent, ipsa eos carnis suae mortalitas ad amorem uitae immortalis excitasset. Hoc ipsum namque in hac uita corruptioni nos esse subiectos, iam de flagello disciplinae est. Aestu enim et frigore, fame siti que turbari, morbis affici, quandoque etiam exstingui, quid sunt haec aliud quam flagella peccati? Sed sunt nonnulli qui et flagella tolerant et tamen mentem ad flagellantis metum minime reformant. Vnde recte nunc dicitur: cor eorum longe fecisti a disciplina. Quia etsi corpus sub disciplina est, cor sub disciplina non est, dum et flagellatur quisque; et tamen ad humilitatem mentis non reducitur. Neque ita hoc dicitur ac si omnipotens et misericors deus longe cor hominis a disciplina faciat, sed quod sponte delapsum ibi remanere ubi cecidit iudicando permittat, sicut ei in oratione quoque dicimus: et ne nos inducas in temptationem; id est, induci minime permittas. Sequitur: propterea non exaltabuntur. Cor enim si sub disciplina esset, superiora appeteret, adipiscendis bonis transeuntibus non inhiaret. Quorum igitur cor sub disciplina non est, recte de illis dicitur: propterea non exaltabuntur; quia dum in infimis uoluptatibus dimissi terrena bona semper desiderant, cor ad superna gaudia numquam leuant. Exaltarentur quippe si mentem ad spem patriae caelestis erigerent. Sed qui per disciplinam custodire uitam minime student, semper per desideria in imis iacent et, quod est grauius, iacendo se erigunt quia de rebus transitoriis extolluntur. Extolli autem possunt sed exaltari nequeunt, quia inde profundius in imo sunt, unde apud se altiores fiunt. Cor itaque quod sine disciplina est, exaltari non ualet, quia humana mens sicut male eleuata in infimis premitur, sic bene pressa in sublimibus leuatur. Sequitur: praedam pollicetur sociis et oculi filiorum eius deficient. Postquam de multitudine iniquorum, id est de antiqui hostis corpore, beatus iob sententiam protulit, mox ad ipsum eorum principem, id est caput omnium perditorum, sententiam uertit atque a plurali numero ad singularem redit. Ita quippe unum corpus sunt diabolus et omnes iniqui ut plerumque nomine capitis censeatur corpus, et nomine corporis appelletur caput. Nam capitis nomine censetur corpus cum de peruerso homine dicitur: ex uobis unus diabolus est. Et rursum nomine corporis appellatur caput cum de ipso apostata angelo dicitur: inimicus homo hoc fecit. Iste igitur princeps omnium peruersorum alios socios habet atque alios filios. Qui namque sunt eius socii nisi illi apostatae angeli qui cum eo de caelestis patriae sede ceciderunt? Vel quos alios habet filios, nisi peruersos homines qui de eius praua persuasione in malitiae operatione generantur? Vnde etiam ueritatis uoce infidelibus dicitur: uos ex patre diabolo estis. Peruersus itaque iste auctor erroris praedam sociis pollicetur, quia malignis spiritibus prauorum promittit animas in eorum fine rapiendas. Et oculi filiorum eius deficient; quia dum intentiones hominum ad sola terrena speranda excitat, hoc illos amare facit quod diu tenere non possunt. Neque enim ualet amoris praui intentio permanere, quando et hoc quod amat ipsum que qui amat constat sub celeritate deficere. Possunt quoque et per socios fortasse intellegi crudelissimi quique et omni malitia iam repleti; per filios uero hi qui adhuc deceptoriis promissionibus illusi augendae prauitati nutriuntur, ut illos iam uelut ex merito malitiae diabolus quasi socios habeat qui iam non habent in perditione quo crescant, istos autem quasi filios quos promissionibus lactat ut ad peiora proficiant. Sed oculi filiorum eius deficient quia prauorum intentiones cadunt cum omne quod hic appetunt deserunt, et illic quod doleant sine fine patiuntur. Sequitur: posuit me quasi in prouerbium uulgi et exemplum suum coram eis. Haec beatus iob dicat ex se, dicat ex uocibus omnium electorum. Omnis quippe qui flagello percutitur quasi in prouerbium ponitur uulgi, quia stultus quisque dum cuiquam maledicere appetit, ex illius similitudine maledictionem sumit, quem percussum temporaliter uidet; eam que poenam suo optat aduersario quam euenisse conspicit iusto. Sic que fit ut non recte sapientibus in exemplum deducatur rectus, dum et poena iusti esse damnatio creditur et quae illi maneat gloria nulla spe fidei praeuidetur. Sequitur: caligauit ad indignationem oculus meus et membra mea quasi in nihilum redacta sunt. Ad indignationem oculus caligat quando ipsi quoque qui in dominico corpore, id est in ecclesia, lumen ueritatis habent, dum se diutius a prauis despici ac dedignari conspiciunt, de occulti iudicii admiratione turbantur; et secretum dei penetrare nequeunt cur praeualere peruersi contra bonorum innocentiam permittuntur. Quis etenim non obstupescat cum herodias apud temulentum regem saltatu filiae obtinet ut caput amici sponsi, prophetae et plusquam prophetae, ante ora conuiuantium in disco deferatur? Sed cum iusti ad indignationem caligant, infirmi plerumque usque ad infidelitatem corruunt. Vnde subditur: et membra mea quasi in nihilum sunt redacta. Membrorum quippe nomine teneritudo exprimitur infirmorum, qui dum peruersos prospiciunt florere iustos que cruciari, ad hoc nonnumquam perueniunt ut se bona uel incohasse paeniteant; atque ita ad agenda mala citius recedunt, ac si eorum uitae nocuerit bonum quod incohauerunt. Hoc autem quod ait: caligauit ad indignationem oculus meus, uerbis planioribus aperit, adiungens: stupebunt iusti super hoc in innocens contra hypocritam suscitabitur. Hoc loco innocens necdum perfectus iustus accipitur, qui bona adhuc incohans, etsi nocere aliis non nouit, perfecta tamen ipse agere nequaquam ualet. Et quia corda paruulorum dum peruersos florere in praesenti uita conspiciunt, inuidiae facibus succenduntur; tanto enim quisque plus inuidet aliis bona praesentia, quanto ea ipse minus contempserit. Nam quod haberi ab omnibus non ualet simul totum, huic desit quod alter habuerit. Succenditur uero contra hypocritam innocens dum gloriae simulatoris inuidet etiam qui nulli nocere solet. Sin uero hoc in loco innocens quilibet in bono perfectus accipitur, contra hypocritam innocens suscitatur quando hunc et florere conspicit, et tamen cum suo eum flore contemnit. Et praedicando quae recta sunt, tanto eum despiciendum ceteris esse denuntiat, quanto eum conspicit illa anxie quaerere quae cum eo diu non ualeant permanere. In quo adhuc sensu subiungitur: et tenebit iustus uiam suam et mundis manibus addet fortitudinem. Considerato quippe hypocrita, iustus uiam suam tenet quia dum illum ex peruersa uoluntate obtinere ea quae mundi sunt intuetur, ipse ad amorem caelestium robustius stringitur, sciens quia bonis desideriis praemia aeterna non deerunt, dum et prauis et duplicibus cordibus bona temporalia non negantur. Qua ex re mundis quoque manibus addit fortitudinem quia conspiciens peruersos obtinere terrenam gloriam, bona sua opera prouehit ad perfectionem; et tanto altius temporalia despicit, quanto haec abundare etiam malis cernit. Quam enim sint despicienda considerat quae deus omnipotens etiam peruersis praestat. Si enim principaliter magna essent, nequaquam haec conditor aduersariis suis tribueret. Vnde et indignum sibi esse perpendit ut illa bona appetat quae abundare conspicit et malis, sed ad percipienda caelestia mentem suam dirigit, quae sibi cum reprobis communia esse non possint. Igitur postquam exteriores profectus malorum, bonorum uero interiores intulit, exhortationis uerba protulit, dicens: igitur uos omnes conuertimini et uenite. Quae uidelicet exhortationis uerba proprie ad electos format quos ad aeternitatem uocat. Qui duobus modis inuitantur, scilicet ut conuertantur et ueniant: conuertantur nimirum fide, ueniant opere. Vel certe conuertantur deserendo mala et ueniant bona faciendo sicut scriptum est: declina a malo et fac bonum. Mirandum uero quod subditur: et non inueniam in uobis ullum sapientem. Quid est enim quod eos ad sapientiam uocat et tamen optat ne illos sapientes inueniat, nisi quod ad ueram sapientiam uenire non possunt qui falsae suae sapientiae fiducia decipiuntur? De quibus scriptum est: uae qui sapientes estis in oculis uestris, et coram uobismetipsis prudentes. Et quibus rursum dicitur: nolite prudentes esse apud uosmetipsos. Vnde idem praedicator egregius hos quos carnaliter sapientes inuenerat, ut sapientiam ueram perciperent, prius fieri stultos quaerebat dicens: si quis uidetur inter uos sapiens esse in hoc saeculo, stultus fiat ut sit sapiens. Et per semetipsam ueritas dicit: confiteor tibi, pater domine caeli et terrae, qui abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et reuelasti ea paruulis. Quia ergo hi qui apud semetipsos sapientes sunt ad ueram sapientiam peruenire non possunt, recte beatus iob, conuersionem auditorum desiderans, exoptat ne in eis ullum sapientem inueniat. Ac si eis aperte dicat: stulti esse apud uosmetipsos discite, ut in deo uera sapientes esse ualeatis. Sequitur: dies mei transierunt, cogitationes meae dissipatae sunt, torquentes cor meum. Sancta electorum ecclesia per diurna et nocturna tempora conspicit uitae suae spatia transire, quia noctem in aduersitatibus, diem uero in prosperitatibus habere consueuit. Quasi enim lux ei oritur ex tranquillitate pacis et nox ex dolore persecutionis. Sed cum post quietis otia ad excrescentis contra se persecutionis laborem redit, dies suos transisse testatur. In quibus tamen diebus solet tanto grauioribus curis premi, quanto a se de ipsa tranquillitate pacis subtiliores a iudice rationes cogitat exquiri. In tranquillitate etenim pacis modo animarum lucra cogitat, modo terrenarum rerum dispensationes curat. Quae uidelicet terrenorum actuum dispensationes tanto bonis mentibus grauiores sunt, quanto earum intuitu ab intuendis caelestibus uel ad modicum euelluntur. Vnde bene beatus iob siue sua, seu uoce uniuersalis ecclesiae, postquam dies suos transisse testatur, ilico subiunxit: cogitationes meae dissipatae sunt, torquentes cor meum, quia dum bonis mentibus temporalis felicitas transit, etiam cura eis terrenae dispensationis subtrahitur quae eas in cogitationibus torquere uidebatur. Dum enim erectae semper esse ad percipienda caelestia appetunt, eo ipso quo aliquando ex dispensatione terrena ad ima cogitanda descendunt, torqueri se sentiunt. Vnde fit ut ipsa quoque aduersitas persecutionis uertatur in magna exsultatione laetitiae, propter adeptam quietem cordis. Vnde et apte subditur: noctem uerterunt in diem. Dissipatae etenim cogitationes noctem in diem uertunt quia nonnumquam iustis amplius placet ex aduersitate mala perpeti quam ex prosperitate terrenae dispensationis cura fatigari. Sed quia nouerunt cautius, et aduersa transire, et prospera rursus illucescere, apte subiungitur: et rursum post tenebras spero lucem. Lux enim post tenebras speratur, quia uel post noctem uitae praesentis aeternum lumen percipitur, uel ita hic aduersitas atque prosperitas alternant ut sibi succedere uicissim non desinant. Vnde fit ut et in luce nox in suspicione sit, et in nocte lux in praesumptione; sicut scriptum est: in die bonorum ne immemor sis malorum, et in die malorum ne immemor sis bonorum. Sed ecce quia auctoris nostri gratia redempti sumus, hoc iam caelestis muneris habemus ut cum a carnis nostrae inhabitatione subtrahimur, mox ad caelestia praemia ducamur; quia dum conditor ac redemptor noster claustra inferni penetrans, electorum exinde animas eduxit, nos illo ire non patitur, unde iam alio descendendo liberauit. Hi uero qui ante eius aduentum in hoc mundo uenerunt, quantamlibet uirtutem iustitiae haberent, ex corporibus educti in sinu caelestis patriae statim recipi nullo modo poterant, quia necdum ille uenerat qui inferi claustra sua descensione solueret et iustorum animas in perpetua iam sede collocaret. Vnde beatus iob et afflictionem sentiens et adhuc differri retributionem iustorum sciens, apte subiungit: si sustinuero, infernus domus mea est; et in tenebris straui lectulum meum. Priores etenim sancti et sustinere aduersa poterant et tamen e corporibus educti, adhuc ab inferni locis liberari non poterant, quia necdum uenerat qui illuc sine culpa descenderet, ut eos qui ibi tenebantur ex culpa liberaret. Tunc uero homo suum lectulum in tenebris strauit quando lucem iustitiae persuasori callido consentiendo deseruit. Et quia in ipsis quoque inferni locis iustorum animae sine tormento tenebantur, ut et pro originali culpa adhuc illuc descenderent et tamen ex propriis actibus supplicium non haberent, quasi in tenebris lectulum strauisse est in inferno sibi requiem praeparasse. Graue enim taedium electis fuit post solutionem carnis adhuc speciem non uidere creatoris. Quod taedium non immerito beatus iob tenebras uocat. Sed quia hoc ex poena infirmitatis uenit, recte eamdem mox infirmitatem subdit dicens: putredini dixi: pater meus es; mater mea et soror mea, uermibus. Quid est hoc quod dixit putredini: pater meus es, nisi quod omnis homo ab origine iam uitiata descendit? Vnde et additur: mater mea et soror mea, uermibus, quia uidelicet et ab ipsa putredine et cum ipsa in hunc mundum uenimus. Quantum enim ad materiam corruptibilis carnis, mater nostra ac soror uermes sunt, quia et de putredine processimus, et cum putredine uenimus, quam portamus. Quo si intellegi spiritaliter potest, et mater natura, et consuetudo non immerito soror uocatur quia ab illa cum ista sumus. Quae uidelicet mater et soror uermes sunt quia ex natura corruptibili et consuetudine peruersa cogimur, ut quasi quibusdam uermibus, sic inquietis cogitationibus in mente fatigemur. Carnis enim natura uitiata et consuetudo peruersa quia innumeras curas in corde infirmitatis nostrae generant, bene mater et soror uermes uocantur. Mordent enim animum curae dum inquietant. Nam enim cessant iusti uiri uel sollicite cogitare et pertractare quid agant, uel prouide inspicere quo post praesentem uitam ducendi sint. Quia ergo tunc electi ante aduentum domini et in labore uitae praesentis se esse cernebant et tamen post praesentem uitam necdum caelestia bona percipere, multis cogitationibus urebantur. Exspectabant enim gratiam redemptoris sui, nec tamen ad eam poterant in carne uiuendo peruenire. Vnde et apte subditur: ubi est ergo nunc praestolatio mea? Quae esse potuit praestolatio iustorum nisi iustus et iustificans deus, qui ad poenas humani generis sponte descenderet et captiuos mortis iustitiae suae uirtute liberaret? Huius enim praesentiam minime cessabant intenta cogitatione praestolari quam quandoque esse uenturam nouerant sed uenire citius quaerebant. Vnde non ait: ubi est ergo praestolatio mea? Sed ait: ubi est ergo nunc praestolatio mea? Dum enim addit nunc, ostendit quia quod quandoque uenturum erat uenire citius desiderabat. Sequitur: et patientiam meam quis considerat? Expressit desiderium quo festinat in carne positus redimi et ab inferis ad superna reuocari. Et quidem paucorum hominum ista fuit perpendere ut scirent de praesentis uitae laboribus uel de subsequenti post mortem dilatione cogitare. Quod utrumque iusti ante aduentum redemptoris nostri se perpeti dolebant. Vnde recte dicitur: et patientiam meam quis considerat? Et quidem non deest qui patientiam consideret; sed cum citius non exaudit, quasi minus considerare dicitur deus. Ipsa enim humani generis quae uenit in mundi fine redemptio ab his qui a mundi initio praecesserunt tarda credebatur, quia longo temporis spatio a caelestium remuneratione disiuncti sunt. Veritate attestante quae ait: multi prophetae et reges uoluerunt uidere quae uos uidetis, et non uiderunt. Itaque quod nunc dicitur: patientiam meam quis considerat? Ardentis desiderii uota panduntur. Neque enim ut praediximus, iustorum patientiam non considerat deus, sed quasi non considerare dicitur ad uotum desiderii minus citius apparere, et per prolixiora tempora dispensationis suae gratiam differre. Dicat ergo: patientiam meam quis considerat? Quia quod disponenti breue est, longum est amanti. Vnde adhuc dilationis suae damna considerans, hoc quod iam praedixerat repetit. Et descensurus ad ima, uocem doloris ingeminat dicens: in profundissimum infernum descendent omnia mea. Cum constet quod apud inferos iusti non in locis poenalibus, sed in superiori quietis sinu tenerentur, magna nobis oboritur quaestio quidnam sit quod beatus iob asserit, dicens: in profundissimum infernum descendent omnia mea. Qui et si ante aduentum mediatoris dei et hominum in infernum descensurus erat, liquet tamen quia in profundissimum infernum descensurus non erat. An ipsa superiora loca inferi profundissimum infernum uocat? Quia uidelicet quantum ad sublimitatem caeli, iam huius aeris spatium non immerito dici infernus potest. Vnde cum apostatae angeli a caelestibus sedibus in hoc caliginoso aere sint demersi, petrus apostolus dicit: angelis peccantibus non pepercit, sed rudentibus inferni detractos, in tartarum tradidit in iudicio cruciandos reseruari. Si itaque, quantum ad celsitudinem caeli, aer iste caliginosus infernus est, quantum ad eiusdem aeris altitudinem, terra quae inferius iacet, et infernus intellegi et profundus potest; quantum uero ad eiusdem terrae altitudinem et illa loca inferi quae superiora sunt aliis receptaculis inferni, hoc loco non incongrue inferni profundissimi appellatione signantur, quia quod aer ad caelum, terra ad aerem, hoc ille est superior infernorum sinus ad terram. Sed mirum ualde est quod adiungit. Descendent omnia mea. Cum enim sola anima descensura esset ad inferni loca, quid est quod sanctus uir illuc perhibet omnia sua descendere, nisi quod ibi se esse totum uidit, ubi pondus suae remunerationis intellegit? Quia hoc quod quod ex se insensibile in terra deserit quousque ad incorruptionem resurrectionis redeat, se esse non sentit. Omnia itaque sua in infernum profundissimum descensura perhibet, quo solam suam animam descensuram uidet, quia ibi totus est, ubi sentire possit quod receperit. Vel certe in infernum eius omnia descendunt, quia laborum omnium retributio adhuc in sola inferni quiete recipi praestolabatur. Et quasi illuc descendit omne quod egit qui ibi quietem retributionis suae ex omnibus inuenit. Vnde etiam ipsa quies praestolata subiungitur, cum ilico subinfertur: putas ne saltim ibi erit requies mihi? In quibus nimirum uerbis et innotescit quod desiderat, et tamen esse se adhuc de suscipienda requie dubium designat, ne cuius sancta opera tot flagella secuta sunt, occulto iudicio superni iudicis, post flagella temporalia etiam mansura tormenta sequerentur. Qua in re cum magno nobis timore pensandum est quis nostrum iam de requie aeterna securus sit, si de ea adhuc et ille trepidat cuius uirtutis praeconia et ipse iudex qui percutit clamat: si enim iustus uix saluabitur, impius et peccator ubi parebit? Beatus etenim iob ad requiem se post flagella peruenturum nouerat; sed ut nostra in timore corda concuteret, ipse uisus est de aeternae quietis retributione dubitare cum dicit: putas ne? Vt nos uidelicet perpendamus quanta debemus formidine uenturum iudicium semper expauescere, quando et ille qui iudice teste laudatus est adhuc de retributione iudicii in suis uocibus securus non est. LIBER 14 Superiori huius operis parte tractauimus quod omnipotens deus, ut mentes corrigeret sub lege positorum, beati iob uitam ad testimonium adduxit, qui legem non nouit et tamen tenuit; qui praecepta uitae quae scripto non acceperat custodiuit. Huius prius actio deo attestante laudatur et probari postmodum diabolo insidiante permittitur, ut per temptamenta tribulationis ostenderet, quantum prius in tranquillitate profecisset. Huius uitam inimicus generis humani more suo improbus, et laudari deo attestante cognouit, et tamen ad temptandum expetiit. Quem cum tot damnis rerum, tot orbitatibus percussum sternere nequiuisset, uxorem ei in stimulo malae persuasionis excitauit, ut saltim per familiaria uerba corrumperet quem per tot sternere nuntiorum tormenta minime ualeret. Sed cum adiutorio feminae quod contra adam prius in paradiso obtinuit, contra hunc secundum in sterquilinio positum roborari non potuit, ad alia se temptandi argumenta conuertit; ut amicos eius quasi consolantes adduceret et tamen eorum mentes in asperitate increpationis excitaret; quatenus eum cuius patientiam flagella non uicerant, inter flagella saltim aspera uerba superarent. Sed inimicus callide insidians fraudem quam contra sanctum uirum parauerat pertulit, quia sancto uiro quot occasiones perditionis intulit, tot causas uictoriae ministrauit. Contra tormenta quippe patientiam, contra uerba sapientiam tenuit, quia et dolores uerberum aequanimiter sustinuit et stultitiam male suadentium sapienter frenauit. Sed quia in ipsis passionibus doctis que locutionibus sanctae ecclesiae typum tenet, amicis eius, ut saepe iam diximus, quaedam recta; et quaedam stulta loquentibus, non immerito haeretici figurantur, qui pro eo quod sancto uiro amici sunt, multa de reprobis recta dicunt. Sed pro eo quod speciem haereticorum tenent plerumque in oris sui excessu dilabuntur, et uerborum suorum iaculis sancti uiri pectus feriunt, sed contra mentem inexpugnabilem ipsa sua percussione fatigantur. Nos igitur subtili debemus discretione distinguere, et quid sit in eorum uerbis quod uere de reprobis sentiunt, et quid quod contra beatum iob fatuum sonant. C. 18 Respondens autem baldad suhites, dixit: usque ad quem finem uerba iactabis? Intellege prius et sic loquamur. Omnes haeretici sanctam ecclesiam in quibusdam cognitis superbire putant, quaedam uero nec intellegere suspicantur. Vnde baldad suhites beatum iob quasi in superbiam astruit erupisse, quem fatetur uerba iactare. Sed signat ipse quanta elatione tumuerat, qui beatum iob loqui quae non intellegeret putabat. Et quia omnes haeretici in aestimatione sua a sancta se ecclesia despici conqueruntur, apte subiungitur: quare reputati sumus ut iumenta et sorduimus coram te? Humanae mentis est proprium hoc sibi fieri suspicari quod facit. Arbitrantur enim se despici qui bonorum mores despicere consueuerunt. Et quia in his quae comprehendi ualent ratione contra haereticos ostendit ecclesia rationabile non esse quod astruunt, aestimari se ab eius iudicio uelut iumenta suspicantur. Ex qua despectus sui suspicione protinus ad dedignationem prosiliunt, atque ad eiusdem ecclesiae contumelias excitantur. Vnde subditur: quid perdis animam tuam in furore tuo? Haeretici uel zelum rectitudinis, uel spiritalem gratiam sanctae praedicationis, non uirtutis pondus, sed insaniam furoris existimant. Quo furore uidelicet perire fidelium animas arbitrantur quia inde interire ecclesiae uitam credunt, unde eam esse contra se in feruore conspiciunt. Sequitur: numquid propter te derelinquetur terra? Se enim ubique deum colere, se totum mundum existimant occupasse. Quid est ergo dicere: numquid propter te derelinquetur terra, nisi hoc quod saepe fidelibus dicunt, quia si hoc uerum quod uos dicitis, omnis a deo terra derelicta est, quam iam prae multitudine nos tenemus; sancta autem uniuersalis ecclesia praedicat deum ueraciter nisi intra se coli non posse, asserens quod omnes qui extra ipsam sunt minime saluabuntur. At contra haeretici qui etiam extra ipsam saluari se posse confidunt, in quolibet loco sibi diuinum adiutorium adesse profitentur. Vnde dicunt: numquid propter te derelinquetur terra? Id est, ut quisquis extra te fuerit minime saluetur? Vnde etiam subditur: et transferentur rupes de loco suo. Haeretici rupes uocant eos quos sublimibus in humano genere excedere sensibus aestimant quos profecto doctores se habere gloriantur. Cum uero sancta ecclesia peruersos quosque praedicatores intra sinum rectae fidei colligere studet, quid aliud quam de locis propriis rupes mouet ut intra eam recta sentientes humiliter iaceant, qui in peruersis suis sensibus prius rigidi stabant? Sed hoc fieri haeretici omnino contradicunt et propter eius uocem rupes de loco proprio transferri renituntur, quia uidelicet nolunt ut ad eam uenientes uera humiliter sentiant hi qui apud eos elati sensibus falsa sapiebant. Plerumque uero haeretici, cum quosdam in sancta ecclesia uel inopia, uel flagellis laborantes aspiciunt, semetipsos mox in arrogantiam iustitiae extollunt; et quicquid aduersum fidelibus euenisse considerant, hoc factum pro eorum iniquitatibus putant nescientes nimirum quia actionum meritum praesentis uitae qualitas nullatenus probat. Nam plerumque et bona malis et mala bonis eueniunt, pro eo quod et uera bona bonis et uera mala malis in aeterna retributione seruantur. Baldad itaque typum haereticorum de prosperitate uitae praesentis sese extollentium tenens, aduersus flagella beati iob quasi eorum uoce contra iustorum opprobria inflatur, et diserte quidem contra impios disputat. Sed quam peruerse contra iustum talia dicat ignorat, nam subiecit dicens: nonne lux impii exstinguetur nec splendebit flamma ignis eius? Haec si in praesentis uitae definitione denuntiat, fallitur; quia plerumque et impiis inesse lumen prosperitatis cernitur et pios tenebrae ignobilitatis ac paupertatis abscondunt. Sin uero ad hoc eius sermo dirigitur ut ostendat quid impii in suo fine patiantur, ueraciter dicitur: nonne lux impii exstinguetur nec splendebit flamma ignis eius? Quod si dici de impio recte potuit, contra sanctum tamen uirum in flagello constitutum dici non debuit. Sed nos uires brachiorum illius in suis sententiis perpendentes, pensemus quam ualide iacula intorquet, et desinamus aspicere intorquendo quem impetit, nimirum scientes quia frustratis ictibus lapidem feriat. Dicat ergo: nonne lux impii exstinguetur? Quia habent et impii lucem suam, prosperitatem scilicet uitae praesentis. Sed lux impii exstinguetur quia fugitiuae uitae prosperitas cum ipsa citius uita terminatur. Vnde apte subditur: nec splendebit flamma ignis eius? Omnis namque impius habet flammam ignis proprii quem in corde suo ex feruore desideriorum temporalium accendit, dum modo istis, modo illis cupiditatibus aestuat, et cogitationes suas per multiplicia blandimenta saeculi amplius inflammat. Ignis autem si flammam non habet nequaquam fuso lumine splendet. Flamma itaque ignis eius est decor, uel potestas exterior quae de interno eius ardore procedit; quia quod anxie in hoc mundo adipisci desiderat plerumque ad cumulum perditionis suae obtinet, et siue in potestate culminis, siue in diuitiis multiplicationis, quasi per exteriorem gloriam lucet. Sed non splendebit flamma ignis eius; cum in die exitus, omnis exterior decor subtrahitur et solo suo intrinsecus ardore concrematur. Flamma ergo ab igne subtrahitur cum gloria exterior ab interno eius ardore separatur. Habent etiam et iusti flammam ignis sui, sed nimirum quae resplendeat, quia uidelicet eorum desideria in bonis operibus lucent. Iniquorum uero flamma minime splendet quia per hoc quod male appetunt, ad tenebras pertrahuntur. Vnde et Sequitur: lux obtenebrescet in tabernaculo illius. Si plerumque tristitiam tenebras, non immerito lucem accipere gaudium debemus. Lux ergo in tabernaculo illius tenebrescit, quia in eius conscientia quam male inhabitat, gaudium quod de temporalibus rebus fuerat deficit. Vnde et apte subiungitur: et lucerna quae super eum est exstinguetur. Vt enim de usu multorum loquar, lucernae lumen in testa est, lumen uero in testa est gaudium in carne. Lucerna ergo quae super eum est exstinguitur, quia cum malorum suorum retributio impium sequitur, in eius mente gaudium carnale dissipatur. Bene autem de hac lucerna non dicitur quae apud eum est, sed quae super eum est; quia iniquorum mentem terrena gaudia possident sic que eam in uoluptatibus absorbent, ut super ipsam sint, non apud ipsam. Iusti autem etiam cum prosperitatem uitae praesentis habent, eam sub semetipsis premere nouerunt, ut hoc quod apud se in bonis hilarescunt, grauitatis consilio transeant et uirtutis regimine excedant. Lucerna ergo impii quae super eum est exstinguetur, quia citius eius gaudium deficit, quod eum totum in hac uita possedit. Et qui nunc male se in uoluptatibus dilatat, eum post in suppliciis poena coangustat. Vnde adhuc subditur: artabuntur gressus uirtutis eius. Nunc enim quasi totiens uirtutis suae gressus exerit, quotiens potestatis suae uiolentias exercet. Sed gressus uirtutis eius arctabuntur quia uires malitiae illius, quas nunc in uoluptate sua exhibet, postmodum poena constringit. Sequitur: et praecipitabit eum consilium suum. Habet nunc consilium omnis iniquus praesentia appetere, aeterna desperare, iniusta agere, iusta deridere; sed cum iudex iustorum iniustorum que uenerit, suo unusquisque impius consilio praecipitatur quia per hoc quod hic appetere prauis cogitationibus elegit, in aeterni supplicii tenebras mergitur. Quem enim hic gloria temporalis extollit, illuc sine termino poena premit. Qui hic in uoluptate laetatus est, illuc perpetua ultione cruciatur. Et fit plerumque ut ipsa huius mundi prosperitas quae ab impiis inhianter appetitur, eorum gressus ita obliget ut etiam cum ad bona opera uoluerint redire, uix possint, quia recta agere non ualent cum huius mundi amatoribus displicere timent. Vnde agitur ut per gloriam quam impius ex peccato assequitur eius adhuc peccata amplius multiplicentur quod bene baldad exprimit, cum subiungit: immisit enim in rete pedes suos, et in maculis eius ambulat. Qui pedes in rete mittit, non cum uoluerit eicit, sic qui in peccatis se deicit non mox ut uoluerit surgit; et qui in maculis retis ambulat, gressus suos ambulando implicat; et cum expedire ad ambulandum nititur, ne ambulet obligatur. Saepe namque contingit ut quis, huius mundi delectatione persuasus, in eo ad honoris gloriam pertingat, ad desideriorum suorum effectum perueniat et peruenisse se ad hoc quod expetiit laetetur. Sed quia bona mundi non habita in amore sunt et plerumque habita uilescunt, percipiendo discit quam sit uile quod expetiit. Vnde reuocatus ad mentem exquirit qualiter sine culpa fugiat, quod se cum culpa conspicit adeptum; sed ipsa eum dignitas quae implicauit tenet, et sine culpis aliis fugere non ualet hoc ubi non sine culpa peruenit. Immisit ergo in rete pedes suos et in maculis eius ambulat, quia cum expediri nititur, tunc ueraciter conspicit quam duris nexibus tenetur. Neque enim uere obligationem nostram cognoscimus, nisi cum euadere nitentes, quasi leuare pedes conamur. Vnde et hanc eamdem obligationem aperit subiungens: tenebitur planta illius laqueo. Quia uidelicet stringetur finis in peccato. Et quia hostis generis humani, cum uniuscuiusque uitam in culpa obligat, ad eius mortem anxius anhelat, recte subiungitur: et exardescit contra eum sitis. Antiquus quippe noster inimicus, cum in peccato uitam illaqueat, sitit ut mortem peccatoris bibat. Quod tamen et aliter intellegi potest. Nam peruersa mens, cum in peccatum uenisse se conspicit, quadam cogitationis superficie euadere peccati laqueos quaerit; sed uel terrores, uel opprobria hominum timens, eligit in aeternum mori, quam ad tempus aliquid aduersitatis perpeti. Vnde totum se uitiis deserit quibus iam se semel obligatum sentit. Cuius ergo usque ad finem uita in culpa constringitur, eius planta laqueo tenetur. Sed quia se quo malis obligatum pensat eo de suo reditu desperat, ipsa iam desperatione acrius ad huius mundi concupiscentias aestuat, fit desideriorum feruor in mente; et peccatis praecedentibus irretitus animus ad maiora etiam delicta succenditur. Vnde et subditur: et exardescit contra eum sitis. In eius quippe animo contra eum sitis exardescit quia quo agere peruersa consueuit, eo ad ebibenda mala uehementer accenditur. Impio quippe sitire est huius mundi bona concupiscere. Vnde et redemptor noster ante pharisaei domum hydropicum curat, et cum contra auaritiam disputaret, scriptum est: audiebant autem omnia haec pharisaei, qui erant auari et deridebant illum. Quid est ergo quod ante pharisaei domum hydropicus curatur, nisi quod per alterius aegritudinem corporis, in altero exprimitur aegritudo cordis? Hydropicus quippe quo amplius biberit, amplius sitit, quia et omnis auarus ex potu sitim multiplicat, qui cum ea quae appetit adeptus fuerit, ad appetenda alia amplius anhelat. Qui enim adipiscendo plus appetit, huius sitis ex potu crescit. Sequitur: abscondita est in terra pedica eius et decipula illius super semitam. In terra pedica absconditur cum culpa sub terrenis commodis occultatur. Inimicus quippe insidians ostendit humanae menti in terreno lucro quid appetat et occultat peccati laqueum; ut eius animam stringat, quatenus uideat quidem quod concupiscere ualeat, et tamen nequaquam uideat in quo culpae laqueo pedem ponat. Decipula uero a decipiendo uocata est. Et tunc ab antiquo hoste super semitam decipula ponitur quando in actione huius mundi quam mens appetit, peccati laqueus paratur; quae uidelicet non facile deciperet, si uideri potuisset. Sic quippe decipula ponitur ut dum esca ostenditur, nequaquam ipsa a transeunte uideatur. Quasi esca quippe in laqueo est lucrum cum culpa et huius mundi prosperitas cum iniquitate. Dum itaque a concupiscente lucrum appetitur quasi pedem mentis apprehendit decipula, quae non uidetur. Saepe ergo proponuntur animo cum culpa honores, diuitiae, salus et uita temporalis; quae mens infirma dum quasi escam uidet et decipulam non uidet, per escam quam uidens appetit, in culpa constringitur quae non uidetur. Exsistunt etenim qualitates morum, quae certis uitiis sunt uicinae. Nam mores asperi aut crudelitati, aut superbiae solent esse coniuncti; mores autem blandi, et quam decet paulo amplius laetiores, nonnumquam luxuriae et dissolutioni. Intuetur ergo inimicus generis humani uniuscuiusque mores cui uitio sint propinqui; et illa opponit ante faciem ad quae cognoscit facilius inclinari mentem, ut blandis ac laetis moribus saepe luxuriam, nonnumquam uanam gloriam; asperis uero mentibus iram, superbiam, uel crudelitatem proponat. Ibi ergo decipulam ponit ubi esse semitam mentis conspicit; quia illic periculum deceptionis inserit ubi uiam esse inuenerit propinquae cogitationis. Et quia peruersus homo omne quod facit etiam pati metuit atque hoc sibi ab omnibus fieri aestimat quod ipse omnibus, quibus ualet, parat, recte Sequitur: undique terrebunt eum formidines. Tales enim contra se omnes esse suspicatur, qualis ipse esse contra omnes nititur. Quae nimirum formidines quid in eius actione faciant, subinfertur cum dicitur: et inuoluent pedes eius. Pedes quippe si inuoluti fuerint, gressus liberos habere non possunt; et nullum carpere iter ualent, quia sua eos inuolumenta retinent. Praua itaque desideria ad pessimam actionem trahunt, sed pessima actio restringit in formidine. Quae uidelicet formido inuoluit pedes ne in rectam exire ualeant actionem. Et saepe contingit ut idcirco quisque bonus esse metuat, ne hoc a prauis ipse patiatur quod se bonis fecisse reminiscitur; dum que hoc pati quod fecit metuit, undique territus, undique suspectus, quasi pedes inuolutos habet, qui timore irretitus; nil libere agere praeualet quia in bono opere quasi inde gressum perdidit, unde ad mala quae concupierat excessit. Sequitur: attenuetur fame robur eius et inedia inuadat costas illius. Scripturae sacrae more, optare uidetur quod futurum praeuidet, scilicet non maledicentis animo, sed praedicentis. Omnis itaque homo, quia ex anima et carne constat, quasi ex robore et infirmitate compositus est. Ex ea enim parte qua spiritus rationalis est conditus, non incongrue dicitur robustus; ex ea uero qua carnalis, infirmus est. Robur ergo est hominis anima rationalis quae impugnantibus uitiis resistere per rationem ualet. Vnde et superius per beatum iob dictum est: roborasti eum paululum ut in perpetuum pertransiret. Ex rationali quippe anima habet homo ut in perpetuum uiuat. Huius ergo iniqui robur fame attenuatur quia eius anima nulla interni cibi refectione pascitur. De qua scilicet fame per prophetam dicitur: emittam famem in terram, non famem panis neque sitim aquae, sed audiendi uerbum domini. Bene autem subditur: et inedia inuadat costas illius. Costae enim uiscera constringunt, ut latentia intrinsecus earum soliditate muniantur. Costae ergo uniuscuiusque sunt sensus animi, qui latentes cogitationes muniunt. Inedia igitur inuadit costas quando omni spiritali refectione subtracta, sensus mentis deficiunt, et cogitationes suas regere uel tueri non possunt. Inedia inuadit iniqui costas quia fames interna sensus mentis extenuat, ut cogitationes suas nullatenus regant. Nam dum sensus mentis obtusi fuerint, cogitationes ad exteriora prodeunt et quasi costis infirmantibus, ea quae in occulto sana latere potuerant foras uiscera funduntur. Vnde fit ut cogitationibus exterius sparsis, exterioris gloriae speciem deceptus appetat animus, nihil que diligat nisi quod pulchrum foris uiderit. Contra quem adhuc apte subiungitur: deuoret pulchritudinem cutis eius et consumat brachia illius primogenita mors. Pulchritudo cutis est gloria temporalis, quae dum foris concupiscitur, quasi species in cute retinetur. Brachiorum uero nomine non incongrue opera designantur quia corporale opus brachiis agitur. Quid autem mors nisi peccatum est, quod ab interiore uita animam occidit? Vnde scriptum est: beatus et sanctus qui habet partem in resurrectione prima; quia ille post in carne feliciter resurget qui, in hac uita positus, a mentis suae morte resurrexerit. Si igitur peccatum mors, non incongrue primogenita mors superbia ualet intellegi, quia scriptum est: initium omnis peccati superbia. Pulchritudinem igitur cutis eius et brachia illius primogenita mors deuorat quia iniqui gloriam uel operationem superbia supplantat. Potuit enim etiam in hac uita sine culpa gloriosus exsistere, si superbus minime fuisset; potuit auctoris sui iudicio quibusdam suis operibus commendari, nisi haec ipsa opera ante eius oculos elatio supplantaret. Saepe enim quosdam diuites uidemus qui opes et gloriam habere sine culpa potuissent, si haec habere cum humilitate uoluissent. Sed extolluntur rebus inflantur honoribus, dedignantur ceteros omnem que uitae suae fiduciam in ipsa abundantia rerum ponunt. Vnde et quidam diues dicebat: anima, habes multa bona reposita in annos plurimos; requiesce, comede, bibe, epulare. Quas eorum cogitationes dum supernus iudex aspicit, de ipsa hac eos sua fiducia euellit. Vnde hic quoque apte subditur: euellatur de tabernaculo suo fiducia eius et calcet super eum quasi rex interitus. Hoc loco interitus nomine ipse hostis generis humani, qui interitum intulit, designatur; qui per suum quemdam satellitem exprimitur de quo ad ioannem dicitur: nomen illi mors. Iste itaque interitus in die exitus quasi rex super impium calcat, quia quem prius blandis persuasionibus decepit, ad extremum uiolentis nisibus ad supplicium rapit; tanto que eum durius deprimit, quanto in prauis actibus uehementius astrinxit. Qui hic quoque reprobi mentem dum possidet calcat, quia quotiens eam delectationibus pressit, quasi totiens super eam pedes suae tyrannicae dominationis posuit. Si uero interitus nomine non aperte diabolus, sed peccatum debet intellegi ex quo contingit reprobos ad interitum trahi, talis nimirum interitus quasi rex calcat mentem cum eam non resistentem possidet. Non enim potest in hac uita homini posito temptatio deesse peccati, sed aliud est peccato temptanti resistere, aliud dominanti seruire. Iniquus autem quisque quia resistere peccati suasionibus nescit, subiugari autem eius dominio non pertimescit, recte de eo dicitur: calcet super eum quasi rex interitus. Huius quippe interitus regnum a discipulorum cordibus repellebat apostolus cum dicebat: non regnet peccatum in uestro mortali corpore. Non enim ait: non sit, sed: non regnet, quia non esse non potest, non autem regnare in cordibus bonorum potest. Quia ergo cum quaelibet culpa cor iniquum pulsauerit, resistens illud non inuenit, sed suo dominio substernit, dicatur recte: euellatur de tabernaculo suo fiducia eius et calcet super eum quasi rex interitus. De terra ergo fiducia eius euellitur, quando peruersus quisque qui multa sibi ad uotum in hac uita parauerat, repentina morte dissipatur. Et calcet super eum quasi rex interitus, quia uel hic uitiis premitur, uel mortis suae tempore per hoc quod ad supplicia rapitur potestati daemoniacae subiugatur. Quod idcirco ita in reproborum mentibus agitur, quia et cum occasio perpetrandi peccati deest, desideriorum cogitationes eorum cordibus nullatenus desunt. Et cum semper diabolum sequantur in opere, ualde tamen se illi obligant in cogitatione. Prius ergo culpa in cogitatione est, postmodum uero in opere. Vnde filiae babylon dicitur: descende, sede in puluere, uirgo filia babylon; sede in terra. Cum enim semper puluis terra sit, non tamen terra semper est puluis. Quid ergo per puluerem nisi cogitationes debemus accipere, quae dum importune ac silenter in mente euolant, eius oculos excaecant? Et quid per terram nisi terrena actio designatur? Et quia reproborum mens prius ad praua cogitanda deicitur et postmodum ad facienda, recte filiae babylon quae ab internae rectitudinis iudicio descendit, per ferientem sententiam dicitur ut prius in puluere, et post in terra sedeat, qui nisi se in cogitatione prosterneret, in malo opere non haesisset. Sequitur: habitent in tabernaculo illius socii eius, qui non est. Id est, in mente eius apostatae angeli per cogitationes nequissimas conuersentur, eius uidelicet socii qui idcirco iam non est, quia a summa essentia recessit, et per hoc, cotidie excrescente defectu, quasi ad non esse tendit, quo semel ab eo qui uere est cecidit; qui recte quoque non esse dicitur quia bene esse perdidit, quamuis naturae essentiam non amisit. Adhuc tamen easdem iniqui cogitationes subtilius exprimens subiungit, dicens: aspergatur in tabernaculo eius sulphur. Sulphur quid aliud quam fomentum ignis est? Quod tamen sic ignem nutrit ut fetorem grauissimum exhalet. Quid itaque in sulphure nisi peccatum carnis accipimus? Quod dum peruersis cogitationibus quasi quibusdam fetoribus mentem replet, aeterna incendia praeparat; et dum fetoris sui nebulam in mente reproba dilatat, contra eam flammis subsequentibus quasi nutrimenta subministrat. Nam quia per sulphur fetor carnis accipitur, ipsa sacri eloquii historia testatur, quae contra sodomam ignem et sulphur pluisse dominum narrat. Qui cum carnis eius scelera punire decreuisset, in ipsa qualitate ultionis notauit maculam criminis. Sulphur quippe fetorem habet, ignis ardorem. Quia itaque ad peruersa desideria ex carnis fetore arserant, dignum fuit ut simul igne et sulphure perirent, quatenus ex iusta poena discerent ex iniusto desiderio quid fecissent. Hoc ergo in tabernaculo iniqui sulphur aspergitur, quotiens peruersa carnis delectatio in eius mente dominatur. Quem quia indesinenter prauae cogitationes possident, eum que ferre boni operis fructum uetant, recte subiungitur: deorsum radices eius siccentur, sursum autem atteratur messis eius. Quid namque radicum nomine quae in occulto sitae sunt, et germen in apertum ferunt, nisi cogitationes accipimus, quae dum non uidentur in corde, uisibilia opera producunt? Vnde et messis nomine eadem aperta operatio signatur quae uidelicet ex latenti radice producitur. Et quia omnis iniquus prius in cogitationibus arescit, et postea a bonis actibus deficit, recte per baldad dicitur: deorsum radices eius siccentur, sursum autem atteratur messis eius. Quia dum prauus quisque cogitationes suas in infimis rebus ponit et sempiternae uiriditatis gaudia appetere neglegit, quid aliud quam radices suas deorsum siccari permittit? Cuius sursum messis atteritur quia omnis eius operatio a superno iudicio quasi nihilum deputatur, etiam si ante humanos oculos bona uideatur. In imo itaque radices sunt et superius messis, quia hic prius bonas cogitationes mittimus, ut quandoque bonorum operum fructum percipere in aeterna retributione mereamur. Sed iniquus quisque, cum bonas cogitationes deserit, et ad ea quae sunt exterius semetipsum fundit, deorsum siccantur radices eius. Sursum uero messis eius atteritur, quia qui hic sterilis persistit, post hanc uitam ad nulla praemia uocatur. Sequitur: memoria illius pereat de terra et non celebretur nomen eius in plateis. Intuendum est nobis quia sic baldad suhites de unoquoque iniquo loquitur ut latenter ad caput omnium iniquorum eius uerba uertantur. Caput quippe iniquorum diabolus est. Ipse quippe in ultimis temporibus, illud uas perditionis ingressus, antichristus uocabitur; qui nomen suum longe late que diffundere conatur, quod nunc unusquisque imitatur cum de memoria terreni nominis gloriam laudis suae extendere nititur, atque opinione transitoria laetatur. Sic ergo haec uerba intellegantur de unoquoque iniquo, ut referri quoque debeant ad ipsum specialiter caput iniquorum. Dicat itaque: memoria illius pereat de terra et non celebretur nomen eius in plateis. Plateae quippe appellatione graeca a latitudine sunt uocatae. Memoriam uero suam in terra statuere antichristus conatur, cum in terrena gloria appetit, si esset possibile, in perpetuum permanere. Nomen suum in plateis celebrari gaudet, cum longe late que operationem suae iniquitatis extendit. Sed quia diu haec eius iniquitas non sinitur extolli, dicatur: memoria illius pereat de terra, et non celebretur nomen eius in plateis; id est, et citius laudem terrenae potestatis amittat et omne gaudium sui nominis perdat, quod longe late que in breui temporis prosperitate diffuderit. Sequitur: expellet eum de luce in tenebras. De luce ad tenebras ducitur cum de honore uitae praesentis ad supplicia aeterna damnatur. Vnde apertius subditur: et de orbe transferet eum. De orbe transfertur cum, superno apparente iudice, de hoc mundo tollitur, in quo peruerse gloriatur. Qui pro eo quod cum omnibus sequacibus suis, fine mundi interueniente, damnabitur, recte subiungitur: non erit semen eius, neque progenies in populo suo, nec ullae reliquiae in regionibus eius. Scriptum quippe est, quia: dominus iesus interficiet eum spiritu oris sui, et destruet illustratione aduentus sui. Dum ergo eius iniquitas cum mundi statu terminatur, progenies eius in populo suo non relinquitur, quia et ipse et eius populus cum eo ad supplicium pariter urgetur, et omnes iniqui qui de eius peruersa persuasione in prauis actionibus nati sunt, illustratione aduentus domini aeterno interitu cum eodem suo capite ferientur. Ac nulla eius progenies in mundo remanet quia districtus iudex iniquitates illius cum ipso mundi fine concludit. Quod uero haec aperte de antichristo intellegi debeant, demonstratur cum subditur: in diebus eius stupebunt nouissimi et primos inuadet horror. Tanta enim tunc contra iustos iniquitate effrenabitur, ut etiam electorum corda non paruo pauore feriantur. Vnde scriptum est: ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi. Quod uidelicet dicitur, non quia electi casuri sunt, sed magnis terroribus trepidaturi. Tunc uero contra eum certamen iustitiae et nouissimi electi habere narrantur et primi, quia scilicet et hi qui in fine mundi electi reperientur in morte carnis prosternendi sunt, et illi etiam qui a prioribus mundi partibus processerunt; enoch scilicet et elias, ad medium reuocabuntur et crudelitatis eius saeuitiam in sua adhuc mortali carne passuri sunt. Huius uires in tanta potestate laxatas nouissimi obstupescunt et primi metuunt, quia licet iuxta hoc quod spiritu superbiae subleuatur, omnem temporalem eius potestatem despiciunt; iuxta hoc tamen quod ipsi adhuc in carne mortali sunt, in qua cruciari temporaliter possunt, ipsa quae fortiter tolerant supplicia perhorrescunt. Ita ut in eis uno eodem que tempore et constantia ex uirtute sit, et pauor ex carne; quia etsi electi sunt, ut tormentis uinci nequeant, per hoc tamen quod homines sunt, et ipsa metuunt tormenta quae uincunt. Dicatur ergo: in diebus eius stupebunt nouissimi et primos inuadet horror, quia uidelicet tanta tunc signa monstraturus, et crudelia ac dura facturus est, ut ad stuporem perducat quos in fine mundi inuenerit, et priores patres qui in eius expugnatione seruati sunt carnalis mortis dolore transfigat. Igitur quia de iniquis omnibus, uel de ipso iniquorum capite multa narrauit, generali mox definitione subiungit: haec sunt ergo tabernacula iniqui et iste locus eius qui ignorat deum. Superius enim dixerat: expellet eum de luce ad tenebras; et de orbe transferet eum. Cuius cum mala subiungeret, adiunxit: haec sunt tabernacula iniqui et iste locus eius qui ignorat deum; uidelicet indicans quia is qui nunc deum ignorando extollitur, tunc ad propria tabernacula peruenit quando eum sua iniquitas in supplicia demergit; et locum suum quandoque inuenit tenebras, qui dum hic de falsa gauderet luce iustitiae, locum tenebat alienum. Peruersi enim in omne quod per simulationem faciunt nomen gloriae iustorum quasi locum occupare alienum nituntur. Sed ad locum suum tunc perueniunt, cum iniquitatis suae merito perpetuo igne cruciantur. Hic namque per omne quod agunt percipiendae laudis desiderio seruiunt, et per imaginem bonorum operum sinum mentis ad auaritiam extendunt. Eat igitur nunc iniquus et multis apparatibus tumidus, sua hic habitacula construat, nomen gloriae extendat, rura multiplicet, se que abundantibus opibus delectet; cum uero ad supplicia aeterna peruenerit, profecto cognoscet quia haec sunt tabernacula iniqui, et iste locus eius qui ignorat deum. Recte uero haec baldad dixerat, sed cui diceret ignorabat. Vehementer autem iusti cor affligitur quando contra illum sententiae ex iniusta aestimatione proferuntur. Vnde beatus iob protinus respondit dicens: C. 19 usquequo affligitis animam meam et atteritis me sermonibus? Sancti uiri eloquia ut saepe iam diximus, aliquando ex persona propria, aliquando uero ex uoce capitis, aliquando autem ex typo sunt uniuersalis ecclesiae sentienda. Valde uero affligitur anima iustorum quando illi contra bonos districtas sententias intorquent, qui bene uiuere ignorant; et ex uoce sibi iustitiam uindicant quam moribus impugnant. Vnde amicis beati iob ut saepe iam diximus, haereticorum typum tenentibus, recte ab eodem respondetur: usquequo affligitis animam meam et atteritis me sermonibus? Atteruntur enim boni sermonibus iniquorum quando contra eos illi in uerbis tument, qui aut in peruersa fide, aut in prauis moribus iacent. Sequitur: en, decies confudistis me. Numeratis uicibus locutionum amicorum iob, adhuc quinquies locutos eos esse cognoscimus. Sed propter hoc quod ab eis quinquies increpationes audierat, quorum increpationibus quinquies ipse respondit, decies se perhibet esse confusum, quia in eo grauiter laborauit quod frustra increpatus est; et in eo confusionem pertulit quod uerba doctrinae non audientibus dixit. Itaque et cum audiens taceret et cum loquens non audiretur, ipse laborem pertulit, qui et tacendo patienter et eis loquendo inutiliter, cordis dolorem sensit. Vnde et superius dicit: quid agam? Si locutus fuero, non quiescet dolor meus; et si tacuero, non recedet a me. Sin uero ad typum sanctae ecclesiae haec uerba referimus, liquet quod magnum eius est gaudium seruare decalogi praecepta. Sed hanc peruersi decies confundunt quia per omne quod peccant prauis suis moribus decalogi praecepta relinquunt, et totiens bonis confusionem faciunt, quotiens in suis actibus diuinis uocibus obsistunt. Sequitur: et non erubescitis opprimentes me. Sunt nonnulli quos ad perpetrandam nequitiam oborta subito malitia inuitat, sed tamen humana uerecundia reuocat. Et plerumque per hoc quod exterius erubescunt, ad interiora sua redeunt et contra se internum iudicium sumunt; quia si propter hominem mala facere metuunt, quanto magis propter deum qui cuncta inspicit, nec appetere mala debuerunt? In quibus fit ut mala maiora corrigant per bona minima, scilicet per exteriorem uerecundiam interiorem culpam. Et sunt quidam qui postquam deum in mente contempserint, multo magis humana iudicia spernunt; atque omne malum quod appetunt, audacter peragere non erubescunt. Quos ad perpetrandum malum occulta iniquitas inuitat et nulla aperta uerecundia retardat; sicut et de quodam iniquo iudice dicitur: deum non timebat et hominem non uerebatur. Hinc est etiam quod de quibusdam impudenti fronte peccantibus dictum est: et peccatum suum quasi sodoma praedicauerunt. Plerumque ergo tales sunt aduersarii sanctae ecclesiae qui a perpetrandis malis nec timore domini, nec hominum pudore refrenantur. Quibus bene per beatum iob dicitur: et non erubescitis opprimentes me, quia etsi prauum fuit mala uoluisse, peius est male appetita non erubescere. Sequitur: nempe et si ignoraui, me cum erit ignorantia mea. Habent hoc haeretici proprium ut de inani scientiae suae arrogantia inflentur, et recte credentium simplicitatem saepe derideant, et nullius esse meriti uitam humilium ducant. At contra sancta ecclesia in omne quod ueraciter sapit sensum suum humiliter deprimit ne scientia infletur, ne in requisitione occultorum tumeat, et perscrutari aliqua quae ultra uires sunt illius praesumat. Vtilius etenim studet nescire quae perscrutari non ualet audacter definire quae nescit. Scriptum quippe est: sicut qui mel multum comedit, non est ei bonum; sic qui scrutator est maiestatis opprimetur gloria. Dulcedo etenim mellis, si plus quam necesse est sumitur, unde delectatur os, inde uita comedentis necatur. Dulcis quoque est requisitio maiestatis; sed qui plus hanc scrutari appetit quam humanitatis cognitio permittit, ipsa hunc eius gloria opprimit; quia uelut immoderate mel sumptum, perscrutantis sensum dum non capitur, rumpit. Nobis cum uero esse dicitur quod pro nobis est; et rursum non nobis cum esse dicitur quod contra nos est. Quia ergo scientia sua haeretici cor inflat, fideles autem cognitio ignorantiae suae humiliat, dicat beatus iob uoce sua, dicat etiam confessione uniuersalis ecclesiae: nempe et si ignoraui, me cum erit ignorantia mea. Ac si aperte haereticis dicatur: omnis uestra scientia uobis cum non est, quia contra uos est dum stulta elatione uos erigit. Mea uero ignorantia me cum est quia pro me est; quoniam dum perscrutari de deo aliquid superbe non audeo, in ueritate me humiliter seruo. Et quia haec ipsa haeretici quae scire quaerunt ad usum solius elationis arripiunt, ut contra fideles et humiles docti uideantur, recte subiungitur: at uos contra me erigimini. Sed haec fortasse melius uerba perpendimus, si ipsis specialiter amicis beati iob quemadmodum congruant, demonstremus. Ipsi etenim percussum iustum uidentes, ad sua intima redire debuerunt, nequaquam beatum iob uerbis increpationis premere; sed se deflere, quia si sic percussus fuerat qui ita seruiebat, qua ultione feriri merebantur qui non ita seruierant? Quibus bene dicitur: at uos contra me erigimini. Ac si eis apertius dicatur: qui erigi contra uosmetipsos ex mea percussione debuistis. Ordo quippe erectionis in bono iste est ut primum contra nos et postmodum contra malos erigamur. Nam qui contra bonos erigitur per superbiam inflatur. Contra nosmetipsos enim erigimur quando, mala propria recognoscentes, districta nosmetipsos paenitentiae ultione ferimus, quando nequaquam nobis in peccatis parcimus, et nullis erga nos cogitationum blandimentis inclinamur. Qui si districte prius nostra in nobis mala insequimur, iustum quoque est ut etiam contra aliena mala utiliter erigamur; et ea quae in nobis punimus etiam in aliis redarguendo superemus. Sed hanc erectionem mali nesciunt, quia se relinquunt et bonos impetunt. Sibi se intra conscientiam suam mollitie blandae adulationis inclinant et contra bonorum uitam districtione asperitatis eriguntur. Vnde amicis beati iob in eius flagello tumentibus recte nunc dicitur: at uos contra me erigimini; id est, uosmetipsos redarguendos relinquitis et me districtis sententiis increpatis. Qui enim semetipsum prius non iudicat quid in alio rectum iudicet, ignorat. Etsi nouit fortasse per auditum quod rectum iudicare debeat, recte tamen iudicare aliena merita non ualet, cui conscientia innocentiae propriae nullam iudicii regulam praebet. Hinc est enim quod insidiantibus quibusdam et puniendam adulteram deducentibus dicitur: qui sine peccato est uestrum, primus in illam lapidem mittat. Ad aliena quippe punienda peccata ibant et sua reliquerant. Reuocantur itaque intus ad conscientiam, ut prius propria corrigant et tunc aliena reprehendant. Hinc est quod cum tribus beniamin in carnis scelere fuisset obruta, collectus omnis israel ulcisci iniquitatem uoluit, sed tamen semel et iterum in belli certamine ipse prostratus est. Consulto autem domino si ad ulciscendum ire debuissent, iussum est. Qui iuxta diuinae uocis imperium perrexit et semel et secundo perdidit, et tunc demum peccatricem tribum ualde feriens paene funditus exstinxit. Quid est quod in ultione sceleris inflammatur et tamen prius ipse prosternitur, nisi quod prius ipsi purgandi sunt per quos aliorum culpae feriuntur, ut ipsi iam mundi per ultionem ueniant, qui aliorum uitia corrigere festinant? Vnde necesse est ut cum contra nos ultio diuini examinis cessat, nostra se conscientia ipsa reprehendat; atque ad lamenta paenitentiae ipsa se contra semetipsam erigat, nec contra bonos elata et sibi humilis, sed contra se rigida sit, bonis uero omnibus submissa. Superbis ergo corripientibus recte nunc dicitur: at uos contra me erigimini; et arguitis me opprobriis meis. Omnes elati graue esse opprobrium deputant mala temporalia; et tanto unumquemque esse a deo despectum credunt, quanto hunc afflictum ex percussionis flagello conspiciunt. Nil etenim in moribus, nil in actibus quaerunt; sed quoslibet in hac uita percussos uiderint, esse iam diuino iudicio damnatos arbitrantur. Vnde bene nunc beati iob uoce dicitur: et arguitis me opprobriis meis. Quia hi qui eum iustum ante flagella nouerant, iniustum esse ex ipsa iam sua percussione iudicabant. Vnde et saepe haeretici quia affligi quosdam intra sanctam ecclesiam uident, scriptum quippe de deo est: flagellat omnem filium quem recipit; tribulationes fidelium non nisi ex peccato esse suspicantur, se que ideo iustos credunt quia in prauitatis suae sensu dimissi, sine flagello duruerunt. Sequitur: saltim nunc intellegite quia deus non aequo iudicio afflixerit me. O quam durum sonat uox iusti uerberibus afflicti; quam tamen non elatio, sed dolor expressit! Sed iustus non est qui iustitiam in dolore deserit. Beatus autem iob quia mite cor habuit, nec in dura uoce peccauit. Nam si hunc peccasse in hac uoce dicimus, implesse diabolum astruimus quod proposuit dicens: tange os eius et carnem, si non in faciem benedixerit tibi. Grauis itaque quaestio oritur. Si etenim non peccauit in eo quod dicit: saltim nunc intellegite quia deus non aequo iudicio afflixerit me; deum, quod dici nefas est, iniuste egisse aliquid consentimus. Si uero peccauit, diabolus de illo quod promisit, exhibuit. Astruendum est igitur quia et deus recte circa beatum iob egerit et tamen beatus iob ex eo quod dicit se non iusto dei iudicio afflictum, mentitus non sit; et antiquus hostis in eo quod de beati uiri promiserat culpa mentitus sit. Nonnumquam namque ideo praua creduntur uerba bonorum, quia interiori sua intellegentia minime pensantur. Beatus enim iob uitam suam attenderat et ea quae patiebatur flagella pensabat; et uidebat aequum non esse ut ad talem uitam talia flagella reciperet. Et cum dicit non se aequo iudicio afflictum, hoc libera uoce locutus est, quod in secreto suo dominus de illo aduersario eius dixerat: commouisti me aduersus eum ut affligerem eum frustra. Quod enim dicit deus, quia frustra beatum iob afflixerit, hoc rursum beatus iob asserit, quia non aequo iudicio a domino sit afflictus. In quo itaque peccauit qui a sententia auctoris sui in nullo discrepauit. Sed fortasse aliquis dicat id nos de nobis bonum dicere quod de nobis in occulto iudex dixerit sine peccato esse non posse. Nam quem iustus iudex laudat, esse hunc iure laudabilem non dubitatur. At uero si se ipse laudauerit, iam eius iustitia laude digna esse non creditur. Quod uidelicet recte dicitur, si quod iudex iustus per aequam sententiam perhibet, hoc de se is de quo agitur, praesumat post dicere per elatam mentem. Nam si ipse quoque in humili cogitatione permanens, exigente causa uel dolore, bona de se ueracia dixerit, in tantum a iustitia non recessit, in quantum a ueritate nullo modo discrepauit. Vnde paulus quoque apostolus multa de se fortia pro discipulorum suorum aedificatione narrauit; sed haec narrando minime deliquit quia a ueritatis tramite et attestatione certa et corde humili non recessit. Iustam itaque beatus iob uitam suam sentiens, dicat non se esse iusto iudicio afflictum. Nec peccat in hac uoce in qua non discrepat ab auctore quia is quem deus frustra percussit, ipse quoque semetipsum asserit non iusto iudicio afflictum. Sed rursus alia quaestio oritur quam iam in huius operis memini exordio solutam, cum omnipotens deus frustra nil faciat, cur beatum iob frustra se afflixisse testetur? Iustus enim conditor noster tot uerberibus in beatum iob, non uitia illius curauit exstinguere sed merita augere. Aequum ergo fuit quod fecit per augmentum boni meriti; non tamen uidebatur aequum, quod credebatur causas punire peccati. Beatus autem iob peccata sua illis flagellis deleri credidit non merita augeri; et idcirco non aequum iudicium uocat, quia uitam suam cum flagellis examinat. Ergo si uita et flagella pensantur, non aequum fuit quod beatus iob sicut dixi, per iram districtionis sibi fieri credidit. Si uero misericordia iudicis attenditur quia per poenam iusti uiri uitae eius merita cumulantur, aequum uel potius misericors iudicium fuit. Igitur et uera iob dixit dum uitam cum flagello pensauit; et deus non iniusto iudicio iob afflixit quia merita ex flagello cumulauit; et diabolus quod promiserat non impleuit quia beatus iob inter uerba quae durum sonant et a uera sententia et a mente humili non recessit. Sed haec afflicti uerba minus fortasse intellegimus, nisi sententiam iudicis cognoscamus. Qui cum inter utrasque partes sententiam daret, dixit amicis iob: non estis locuti coram me rectum, sicut seruus meus iob. Quis ergo stulta mente beatum iob in locutione sua peccasse fateatur, dum ipsa uoce iudicis recte locutus asseritur? Quam quidem uocem si ad personam sanctae ecclesiae referamus, infirmis eius membris non incongrue aptamus quae persecutionis eius tempore, dum et merita illius et flagella considerant, quia iniustos florere conspiciunt et iustos interire, hoc iustum esse nullatenus suspicantur. Bene autem beati uiri uoce subditur: et flagellis suis me cinxerit. Aliud quippe est flagellis percuti, aliud cingi. Flagellis namque percutimur cum consolationem et in doloribus ex rebus aliis habemus. Nam cum tanta nos afflictio deprimit, ut ex nullius rei consolatione respirare animus possit, non iam flagellis solummodo ferimur, sed etiam cingimur, quia tribulationum uerbere ex omni parte circumdamur. Cinctus enim flagellis paulus fuerat, cum dicebat: foris pugnae, intus timores. Cinctus flagellis fuerat, cum dicebat: periculis ex genere, periculis ex gentibus, periculis in ciuitate, periculis in solitudine; et cetera quae ita enumerat, ut nusquam se habuisse requiem ostendat. Sancta uero ecclesia cum tribulationum suarum flagellis cingitur, in ea infirmi quique in pusillanimitatis casu rediguntur, ita ut se eo iam desperatos existiment, quo exaudiri tardius uident. Recte adhuc etiam ex eorum typo sancti uiri uoce subiungitur: ecce clamabo uim patiens, et nemo exaudiet; uociferabor, et non est qui iudicet. Omnipotens deus quid nobis profuturum esse ualeat sciens, dissimulat exaudire dolentium uocem, ut augeat utilitatem ut purgetur uita per poenam, et quietis tranquillitas quae hic inueniri non ualet, alibi quaeratur. Sed hanc dispensationis gratiam nonnulli etiam fidelium ignorant. Ex quorum etiam persona nunc dicitur: ecce clamabo uim patiens, et nemo exaudiet; uociferabor, et non est qui iudicet. Non est enim qui iudicet dicitur, quando iudicare dissimulat ipse qui est, quia causam nostram contra aduersarium, praeter eum qui iudicet, non est. Nec tamen hoc sine iudicio est, quod iudicium differtur, quia et cum haec beatus iob diceret, et sancti uiri merita, et aduersarii poena crescebat. Hoc ipsum ergo iudicium differre iudicis est. Sed aliud est quod iuste intrinsecus disponit deus, aliud quod foris flagellis attritus expetit animus. Vnde adhuc de ipsa uerberum depressione subiungitur: semitam meam circumsepsit et transire non possum; et in calle meo tenebras posuit. Circumseptam uerberibus semitam suam uidit cum, transire ad securitatem cupiens, euadere flagella non potuit. Et quia se percuti aspexit, nec tamen percussione dignam uitam in semetipso repperit, quasi in calle cordis ignorantiae suae tenebras inuenit, qui cur ita flagellaretur penetrare non potuit. Quod ad infirma quoque membra sanctae ecclesiae non incongrue refertur, quando per hoc quod praue se egisse meminerunt, a bono quoque opere retardantur; et ex infirmitate propria timidi, bona contra haec fortia aggredi non praesumunt. Timent enim magna bona incipere, qui se in suis actibus infirmos esse meminerunt. Et cum plerumque etiam bonum quod eligant nesciunt, quasi in calle suo positas tenebras perhorrescunt. Nam saepe ita de suo opere fit animus incertus, ut ignoret omnino quid uirtus, quid culpa sit. In calle ergo suo tenebras inuenit, qui in his quae agere appetit quid eligere debeat, nescit. Quia igitur saepe infirmitate, nonnumquam uero ignorantia peccatur, ex infirmantibus membris dicitur: semitam meam circumsepsit et transire non possum. Ex eis uero quid ad ipsum opus bonum quod eligant, caligant, subditur: et in calle meo tenebras posuit. Ex poena etenim culpae est uidere bonum quod agere debeat, et tamen implere non posse; et rursum ex grauiori poena culpae est quod agere debeat nec uidere. Vnde et contra haec utraque psalmistae uoce dicitur: dominus illuminatio mea, et salus mea, quem timebo? Contra ignorantiae enim tenebras illuminatio, contra infirmitatem uero salus est dominus, quando et ostendit quid debeat ad agendum appeti, et uires praebet ut quod ostenderit possit impleri. Sequitur: spoliauit me gloria mea, et abstulit coronam de capite meo. Quod cuncta haec beati uiri in afflictione positi personae conueniant, dubium non est. Sed quia historiae uerba patent, iuxta litteram expositione non indigent. Oportet ergo ut per sensus debeant mysticos inuestigari. Ait namque: spoliauit me gloria mea. Gloria quippe uniuscuiusque iustitia est. Sicut enim uestimentum tegit a frigore, ita iustitia munit a morte. Vnde non immerito iustitia uestimento comparatur, cum per prophetam dicitur: sacerdotes tui induantur iustitia. Quia uero afflictionis suae tempore hoc iustitiae uestimentum quod apud deum protegit, sancta ecclesia in membris suis infirmantibus amittit, dicatur recte: spoliauit me gloria mea; id est, iustitia ab infirmis ablata est, quae ab eis auferri non posset si medullitus inhaesisset; sed idcirco tolli potuit, quia more uestimenti exterius adhaesit. Qua in re quaerendum est quomodo sanctae ecclesiae membra dici ualeant qui potuerunt iustitiam perdere, quam tenere uidebantur. Sed sciendum est quod plerumque a membris eius infirmantibus iustitia ad tempus amittitur; sed cum per cognitionem culpae postmodum ad paenitentiam redeunt, sese ad eamdem iustitiam quam perdiderant fortius quam credebatur astringunt. Vbi adhuc subditur: et abstulit coronam de capite meo. Sicut caput corporis prima pars est, ita principale interioris hominis mens est. Corona uero uictoriae praemium est, quod desuper ponitur, ut qui certauerit remuneretur. Quia ergo multi aduersitatibus pressi minime in certamine perdurant, in eis sancta ecclesia quasi coronam de capite amittit. Corona quippe in capite est superna remuneratio in mente. Et sunt plerique qui, dum aduersitatibus affliguntur, superna praemia cogitare neglegunt et ad perfectionem uictoriae peruenire non possunt. In his itaque corona de capite aufertur, quia supernum et spiritale praemium de mentis cogitatione tollitur, ut exteriora iam tranquilla appetant; et aeterna praemia, quia cogitare consueuerant, non requirant. Vel certe caput fidelium non immerito sacerdotes accipiuntur, quia pars membrorum domini prima sunt. Vnde et per prophetam caput et cauda exterminari dicitur, ubi uidelicet et capitis nomine sacerdotes, et caudae appellatione prophetae reprobi designantur. Corona ergo de capite aufertur cum supernae remunerationis praemia etiam ipsi deserunt qui in hoc ecclesiae corpore praeesse uidebantur. Et plerumque ducibus cadentibus, latius succumbit exercitus qui sequebatur. Vnde mox post damna maiorum de multimoda labefactione ecclesiae subsecutus adiunxit: destruxit me undique et pereo; et quasi auulsae arbori abstulit spem meam. Quasi undique enim ecclesia destruitur atque in infirmis membris deperit, quando ipsa quae uidebantur fortia corruunt; quando corona de capite abstrahitur, id est quando aeterna praemia etiam a praepositis negleguntur. Bene autem de infirmis cadentibus subditur: et quasi auulsae arbori abstulit spem meam. Arbor quippe uento impellitur ut cadat. Et quem minae terrent, ut ad iniustitiam corruat, quid aliud quam arbor flatum uenti pertulit, et statum suae rectitudinis amisit? Quasi enim ex uento spem perdidit qui prauorum minis ac persuasionibus deuictus, aeterna quae sperabat praemia reliquit. Et quia plerumque contingit ut poenas quis metuens iustitiam deserat, fit iudicante deo, ut etiam iustitiam deserens poenas quas timuit non euadat; et qui mentis interitum minime timuit, etiam carnis mala toleret quae timebat. Vnde adhuc subditur: iratus est contra me furor eius, et sic me habuit quasi hostem suum. Praedicatore quippe egregio attestante didicimus quia fidelis est deus, et non patietur nos temptari supra id quod possumus ferre, sed faciet cum temptatione prouentum, ut possimus sustinere. Per prophetam quoque dominus dicit: plaga inimici percussi te, castigatione crudeli. Qui ergo ita percutitur ut uires illius a percussione superentur, non hunc dominus iam quasi filium per disciplinam, sed quasi hostem per iram ferit. Cum ergo uirtutem nostrae patientiae flagella transeunt, ualde metuendum est ne, peccatis nostris exigentibus, non quasi filii a patre, sed quasi hostes a domino feriamur. Et quia fit plerumque ut etiam maligni spiritus afflictorum cordibus multa suadeant, atque inter flagella quae exterius feriunt cogitationes noxias in mentibus fundant, post furorem domini recte subiungitur: simul uenerunt latrones eius et fecerunt sibi uiam per me. Latrones namque eius maligni sunt spiritus, qui exquirendis hominum mortibus occupantur. Quia uiam sibi in afflictorum cordibus faciunt, quando inter aduersa quae exterius tolerantur cogitationes quoque prauas immittere non desistunt. De quibus adhuc dicitur: et obsederunt in gyro tabernaculum meum. In gyro enim tabernaculum obsident quando ex omni latere suis temptationibus mentem cingunt. Quam modo lugere de temporalibus, modo desperare de aeternis, modo in impatientiam ruere atque in deum blasphemiae uerba iaculari, pessima suggestione persuadent. Quae tamen uerba, ut iam praediximus, beato iob etiam iuxta historiam congruunt, qui dum mala quae pertulit ante oculos congessit, non quasi corrigendum filium, sed quasi hostem percussum se esse iudicauit. Per quem sibi etiam latrones eius uiam fecerunt, quia maligni contra eum spiritus licentiam percussionis acceperunt. Cuius in gyro tabernaculum obsederunt quia, sublatis rebus et filiis, etiam corpus eius omne uulneribus attriuerunt. Sed mirum ualde est, cum latrones diceret, cur addidit eius? Vt uidelicet eosdem latrones dei esse monstraret. Qua in re si uoluntas ac potestas malignorum spirituum discernatur, cur dei latrones dicantur aperitur. Maligni quippe spiritus ad nocendum nos incessabiliter anhelant; sed cum prauam uoluntatem ex semetipsis habeant, potestatem tamen nocendi non habent, nisi eos uoluntas summa permittat. Et cum ipsi quidem iniuste nos laedere appetunt, quemlibet tamen laedere, non nisi iuste a domino permittuntur. Quia ergo in eis uoluntas iniusta est, et potestas iusta, et latrones dicuntur et dei, ut ex ipsis sit quod inferre mala iniuste desiderant, et ex deo, quod desiderata iuste consummant. Sed quia ut saepe iam diximus, sanctus uir positus in dolore poenarum, modo suis, modo ecclesiae, modo redemptoris nostri uocibus utitur; et plerumque sic sua narrat, ut tamen per typum ea quae sunt sanctae ecclesiae ac redemptoris nostri proferat, postposita paulisper cura historiae, in his quae subiungit qualiter redemptoris nostri uocibus congruat demonstremus. Sequitur: fratres meos longe fecit a me, et noti mei quasi alieni recesserunt a me. Dereliquerunt me propinqui mei; et qui me nouerant obliti sunt mei. Hoc melius ostendimus, si ioannis ad medium testimonium proferamus, qui ait: in propria uenit, et sui eum non receperunt. Ab eo quippe fratres longe facti sunt, et noti recesserunt, quem tenentes legem prophetare hebraei nouerunt et praesentem minime recognoscebant. Vnde recte dicitur: dereliquerunt me propinqui mei; et qui me nouerant obliti sunt mei. Iudaei etenim propinqui per carnem, noti per legis instructionem, quasi obliti sunt quem prophetauerant, dum eum et incarnandum uerbis legis canerent, et incarnatum uerbis perfidiae negarent. Sequitur: inquilini domus meae et ancillae sicut alienum habuerunt me. Inquilini domus dei fuerunt sacerdotes quorum origo in dei seruitio deputata iam per officium in conditione tenebatur. Ancillae autem non immerito intelleguntur leuitarum animae, ad secreta tabernaculi, quasi ad interiora cubiculi, familiarius seruientes. Dicat ergo de sacerdotibus sedula cura seruientibus, dicat de leuitis ad interiora domus dei obsequentibus: inquilini domus meae et ancillae sicut alienum habuerunt me; quia incarnatum dominum quem dudum per legis uerba praedixerant, cognoscere ac uenerari noluerunt. Qui adhuc apertius quod ab eorum peruersa uoluntate non sit cognitus manifestat cum subdit: et quasi peregrinus fui in oculis eorum. Redemptor etenim noster, dum a synagoga cognitus non est, in domo sua quasi peregrinus exstitit. Quod aperte propheta testatur, dicens: quare sicut colonus futurus es in terra, et quasi uiator declinans ad manendum? Qui enim ut dominus auditus non est, non possessor agri sed colonus est creditus. Qui quasi uiator ad manendum tantummodo declinauit, quia paucos ex iudaea abstulit, et ad uocationem gentium pergens, iter coeptum peregit. Peregrinus ergo in eorum oculis fuit, quia dum sola quae uidere poterant cogitabant, non ualuerunt intellegere in domino quod uidere non poterant. Dum enim despiciunt carnem uisibilem, non peruenerunt ad inuisibilem maiestatem. Dicatur igitur recte: et quasi peregrinus fui in oculis eorum. De quo adhuc populo apte subiungitur: seruum meum uocaui et non respondit. Quid enim iudaicus populus nisi seruus fuit, qui non amore filii obsequebatur domino, sed timore seruili? Quo contra nobis per paulum dicitur: non accepistis spiritum seruitutis iterum in timore, sed spiritum adoptionis filiorum; in quo clamamus: abba, pater. Hunc igitur seruum uocauit dominus quia collatis muneribus, quasi emissis eum uocibus ad se ducere studuit. Sed non respondit, quia digna opera donis eius reddere contempsit. Vocat enim nos deus cum muneribus praeuenit, respondemus uero uocationi eius cum digne iuxta percepta munera deseruimus. Quia ergo tot muneribus iudaicum populum praeuenit, dicat: seruum meum uocaui. Sed quia etiam post tot eum munera contempsit, subiungat: et non respondit. Sequitur: ore proprio deprecabar illum. Ac si apertius diceretur: ego ille qui ante incarnationem meam tot ei praecepta facienda per prophetarum ora mandaueram, incarnatus ad eum ueniens, ore eum proprio deprecabar. Vnde et matthaeus, cum praecepta ab eo dari in monte describeret, ait: aperiens os suum, dixit. Ac si patenter dicat: tunc os suum aperuit, qui prius aperuerat ora prophetarum. Hinc est etiam quod de illo ab sponsa praesentiam eius desiderante dicitur: osculetur me osculis oris sui. Sancta quippe ecclesia quot praecepta ex eius praedicatione cognouit, quasi tot oris eius oscula accepit. Bene autem dicitur: deprecabar, quia in carne monstratus, dum mandata uitae humiliter dixit, quasi superbientem seruum ut uiueret, rogauit. Vbi et apte subditur: halitum meum exhorruit uxor mea. Quid uxor domini nisi synagoga accipitur, in legis foedere carnali ei intellegentia subiecta? Halitus uero ex carne est. Sed infidelis populus carnem domini carnaliter intellexit, quia purum hunc hominem credidit. Halitum ergo eius uxor exhorruit, quia synagoga eum quem uidebat hominem deum credere expauit. Cum que ab eius ore uerba corporaliter audiret, in eo intellegere diuinitatis arcana recusauit, et creatorem esse non credidit quem creatum uidit. Carnis ergo halitum carnalis uxor exhorruit quae, carnalibus sensibus dedita, incarnationis eius mysterium non agnouit. Sequitur: et orabam filios uteri mei. In deo qui corporis forma non circumscribitur, membra corporis, id est manus, oculus, uterus ita nominantur, ut ex membrorum uocabulis effectus eius potentiae designetur. Oculos quippe habere dicitur quia cuncta uidet; manus habere describitur quia cuncta operatur; in utero autem proles concipitur quae in hac uita profertur. Quid ergo uterum dei nisi eius consilium debemus accipere, in quo ante saecula per praedestinationem concepti sumus, ut creati per saecula producamur? Deus ergo qui manet ante saecula uteri sui filios orauit, quia eos quos potenter per diuinitatem condidit, incarnatus ueniens humiliter rogauit. Sed quia in ipsa carne qua apparuit ab eorum aestimatione despectus est, subiungitur: stulti quoque despiciebant me. Sapientibus a ueritatis fide cadentibus, recte de stultis additur quoque, quia dum pharisaei dominum ac legisperiti despicerent, eorum incredulitatem etiam populi turba secuta est, quae in eo quod hominem uidit, redemptoris mundi praedicamenta despexit. Nam saepe stultorum nomine hi qui sunt in plebe pauperes designantur. Vnde et per ieremiam dicitur: dixi, forsitan pauperes sunt et stulti, ignorantes uiam domini et iudicium dei sui. Relictis autem mundi sapientibus atque diuitibus, redemptor noster quaerere pauperes et stultos uenerat. Vnde nunc quasi in augmento doloris dicitur: stulti quoque despiciebant me. Ac si aperte diceretur: ipsi me etiam despexerunt, pro quibus sanandis stultitiam praedicationis assumpsi. Scriptum quippe est: quia in dei sapientia non cognouit mundus per sapientiam deum, placuit deo per stultitiam praedicationis saluos facere credentes. Verbum quippe dei sapientia est, sed stultitia huius sapientiae dicta est caro uerbi; ut quia carnales quique per carnis suae prudentiam pertingere non ualebant ad sapientiam dei, per stultitiam praedicationis, id est per carnem uerbi sanarentur. Ait ergo: stulti quoque despiciebant me. Ac si aperte diceretur: et ab ipsis despectus sum pro quibus stultus aestimari ueritus non sum. Et quia iudaeorum plebs cum miracula nostri redemptoris cerneret, hunc ex signis honorabat, dicens: hic est christus; cum uero humanitatis eius infirma conspiceret, eum creatorem credere dedignabatur, dicens: non, sed seducit turbas. Recte subiungitur: et cum ab eis recessissem, detrahebant mihi. Quasi accedebat quippe ad corda populorum dominus cum eis miracula demonstraret, et quasi recedebat cum nulla signa ostenderet. Sed recedenti domino detrahebant cum a miraculis quiescenti praebere fidem nolebant. Sed quid mirum perpeti ista a plebibus, cum ipsi quoque qui legis doctores esse uidebantur, qui eum uerbis propheticis incarnandum esse perhibebant, et incarnatum uiderunt, et ab eo tamen perfidiae interruptione diuisi sunt? De quibus subditur: abominati sunt me quondam consiliarii mei et quem maxime diligebam auersatus est me. Cunctis liquet quia deus consiliariis non eget, qui ipsis quoque consiliariis hominum sapientiae consilium praebet. De quo etiam scriptum est: quis cognouit sensum domini, aut quis eius consiliarius fuit. Sed quemadmodum cum panis uel uestimentum egenti tribuitur, hoc se dominus accepisse testatur; ita cum nescienti cuilibet rectum consilium datur, hoc ipse accipit cuius ille membrum est qui eruditur. Omnes etenim fideles membra nostri redemptoris sumus; et sicut ipse in nobis per misericordiam largitatis pascitur, ita ipse in nobis per doctrinae consilium iuuatur. Scribae itaque et legis doctores qui erudire populos ad uitam consueuerant, quid aliud quam uenturi redemptoris consiliarii fuerunt? Qui tamen dum incarnatum dominum conspicerent, consiliis suis multos ab eius fide diuiserunt, quamuis prius ad credendum incarnationis eius mysterium per prophetarum uerba multos docuisse uiderentur. Et quia ille apud deum magis in amore est, qui ad eius amorem plurimos trahit, adhuc de eodem legis doctorum atque pharisaeorum ordine subditur: et quem maxime diligebam auersatus est me. Ipse enim ordo, suadente perfidia, a fide ueritatis auersus est, qui prius in labore praedicationis seruiens, maxime diligebatur; quem non solum ad non credendum, sed usque ad persequendum quoque dominum populorum turba secuta est, et usque ad passionem illius saeuitiae facibus accensa. In qua uidelicet passione discipulorum corda turbata sunt. Vnde et nunc subditur: pelli meae, consumptis carnibus, adhaesit os meum. In osse fortitudo, in carnibus uero infirmitas corporis designatur. Quia igitur christus et ecclesia una persona est, quid per os nisi ipse dominus designatur? Quid per carnem nisi discipuli qui passionis eius tempore infirma sapuerunt? Per pellem uero, quae exterior carne manet in corpore, quid nisi illae sanctae feminae figurantur quae ad praeparanda subsidia corporis exterioribus domino ministeriis seruiebant? Nam cum eius discipuli quamuis necdum firmi ueritatis fidem populis praedicarent, ossi suo inhaerebant carnes. Et cum sanctae mulieres ea quae necessaria erant exteriora praepararent, quasi pellis exterius manebant in corpore. Sed cum ad crucis horam uentum est, eius discipulos grauis ex persecutione iudaeorum timor inuasit: fugerunt singuli, mulieres adstiterunt. Quasi ergo consumpta carne, os domini pelli suae adhaesit, quia fortitudo eius passionis tempore, fugientibus discipulis, iuxta se mulieres inuenit. Stetit equidem aliquamdiu petrus, sed tamen post territus negauit. Stetit etiam ioannes cui ipso crucis tempore dictum est: ecce mater tua. Sed perseuerare minime potuit, quia de ipso quoque scriptum est quod adolescens quidam sequebatur illum amictus sindone super nudo, et tenuerunt eum; at ille reiecta sindone, nudus profugit ab eis. Qui etsi post, ut uerba sui redemptoris audiret, ad horam crucis rediit, prius tamen territus fugit. Mulieres autem non solum non timuisse neque fugisse, sed etiam usque ad sepulcrum stetisse memorantur. Dicat ergo: pelli meae, consumptis carnibus, adhaesit os meum. Hoc est, hi qui meae fortitudini propinquius inhaerere debuerunt, passionis meae tempore timore consumpti sunt; et eas quas ad exteriora ministeria posui, in passione mea sine formidine inhaerere mihi fideliter inueni. Vbi et aperte subditur, quod haec uerba per mysterium dicantur, dum Sequitur: et derelicta sunt tantummodo labia circa dentes meos. Quid enim circa dentes aliud quam labia habemus, etiam si nulla flagella patiamur? Sed quid per labia nisi locutio, quid per dentes nisi sancti apostoli designantur? Qui in hoc ecclesiae corpore idcirco sunt positi, ut uitam carnalium correptione mordeant eam que a suae pertinaciae duritia confringant. Vnde et eidem primo apostolorum quasi denti in eius corpore posito dicitur: macta et manduca. Sed quia passionis eius tempore isti dentes prae timore mortis amiserunt morsum correptionis, amiserunt fiduciam roboris, amiserunt efficaciam omnimodae operationis; ita ut duo ex illis ambulantes, post eius mortem ac resurrectionem, in uia loquerentur et dicerent: nos sperabamus quia ipse esset redempturus israel; recte nunc dicitur: et derelicta sunt tantummodo labia circa dentes meos. Confabulabantur adhuc de illo sed iam in illo minime credebant. Tantummodo ergo labia circa dentes eius remanserant, quia uirtutem bonae operationis amiserant, et sola de illo confabulationis uerba retinebant. Perdiderant morsum correptionis, et habebant motum locutionis. Labia itaque tantummodo circa dentes relicta sunt quia adhuc quidem confabulari nouerant, sed praedicare iam eum, aut mordere infidelium uitia formidabant. Peractis itaque his quae in uoce capitis dixit, ad propria beatus iob uerba reuertitur, dicens: miseremini mei, miseremini mei, saltim uos amici mei qui manus domini tetigit me. Hoc habere solet proprium mens piorum, quod cum iniusta ab aduersariis patitur, non tam ad iram quam ad preces mouetur, ut si moderari eorum prauitas placide ualeat, plus deprecari eligunt quam irasci. Vnde recte nunc dicitur: miseremini mei, miseremini mei; saltim uos amici mei, quia manus domini tetigit me. Ecce eos a quibus se per contumelias affligi considerat amicos uocat, quia bonis mentibus etiam ipsa fiunt prospera quae uidentur aduersa. Nam peruersi quique bonorum dulcedine aut conuertuntur ut redeant, et eo ipso amici sunt quo boni fiunt; aut in malitia perseuerant et in hoc quoque etiam nolentes amici sunt, quia si qua bonorum delicta sunt, ea suis persecutionibus etiam nescientes purgant. Notandum quoque quod eis quae secreto apud deum gesta sunt, beati uiri in publico uerba concordant. A satan quippe percussus fuerat, nec tamen percussionem suam satanae tribuit, sed tactum se manu domini appellat, sicut ipse quoque satan dixerat: mitte manum tuam et tange os eius et carnem, si non in faciem benedixerit tibi. Sciebat quippe uir sanctus quia et per hoc ipsum quod peruersa uoluntate contra se satan egerat, potestatem non a semetipso, sed a domino habebat. Sequitur: quare persequimini me sicut deus, et carnibus meis saturamini? Non abhorret a locutione pietatis quod a deo se perhibet persequi. Est namque persecutor bonus, sicut de semetipso ore prophetico dominus dicit: detrahentem occulte aduersus proximum suum, hunc persequebar. Cum uero sanctus quisque flagellari permittitur, scit quod persecutionem contra commissa uitia ex interna dispensatione patiatur. Crudeles autem persecutorum mentes cum potestatem feriendi appetunt, contra bonorum uitam non studio purgationis, sed liuoris facibus accenduntur. Et quidem hoc faciunt quod deus omnipotens fieri permittit. Sed dum una causa cum deo etiam per eos agitur, non tamen uoluntas una in eadem causa seruatur, quia cum omnipotens deus amando purgationem exhibet, iniustorum prauitas saeuiendo malitiam exercet. Quod ergo dicitur: quare persequimini me sicut deus? Ad exteriorem hoc percussionem retulit, non ad intimam intentionem; quia etsi hoc agunt exterius quod deus agi disposuit, non tamen hoc quod deus in sua actione appetunt, ut boni ex afflictione purgentur. Quod intellegi et aliter potest. Tanto enim omnipotens deus iustius aliena uitia percutit, quanto in semetipso nil habet uitiorum. Homines uero cum per disciplinam alios feriunt, sic alienam infirmitatem debent percutere, ut etiam ad suam nouerint oculos reuocare; ut ex semetipsis considerent quantum aliis feriendo parcant, cum se quoque ipsos dignos percussionibus non ignorant. Itaque nunc dicitur: quare persequimini me sicut deus? Ac si aperte diceretur: ita me ex infirmitatibus meis affligitis, ac si ipsi more dei de infirmitate nihil habeatis. Vnde considerandum est quod si fortasse sint qui asperitate correptionis indigeant, tunc eis dura correptio a nobis admouenda est, cum dei manus cessat a uerbere. Cum uero superna flagella insunt, non a nobis iam correptio sed consolatio debetur, ne dum in dolore increpationem iungimus, percussionem percussioni sociemus. Bene autem subditur: et carnibus meis saturamini? Quorum mens proximorum poenas esurit, saturari procul dubio alienis carnibus quaerit. Sciendum quoque est quia hi etiam qui alienae uitae detractione pascuntur, alienis procul dubio carnibus satiantur. Vnde per salomonem dicitur: noli esse in conuiuiis potatorum, neque comedas cum eis qui carnes ad uescendum conferunt. Carnes quippe ad uescendum conferre est in collocutione derogationis uicissim proximorum uitia dicere. Se quorum illic poena mox subditur: quia uacantes potibus et dantes symbolum consumentur, et uestietur pannis dormitio. Potibus uacant qui de opprobrio alienae uitae se debriant. Symbolum uero dare est, sicut unusquisque solet pro parte sua cibos ad uescendum, ita in confabulatione detractionis uerba conferre. Sed uacantes potibus et dantes symbolum consumentur quia, sicut scriptum est: omnis detractor eradicabitur. Vestietur autem pannis dormitio, quia despectum et inopem a cunctis bonis operibus mors sua inuenit, quem hic ad alienae uitae exquirenda crimina detractionis suae languor occupauit. Sed tot dura quae beatus iob sustinet, dignum non est ut per silentium transeant, ea que a notitia hominum ignorantiae obscuritas tegat. Tanti quippe aedificari ad seruandam patientiam ualent, quanti, implente se superna gratia, eius patientiae facta cognouerint. Vnde et idem beatus iob in exemplo uult pertrahi flagella quae sentit, qui statim subicit dicens: quis mihi tribuat ut scribantur sermones mei? Quis mihi det ut exarentur in libro stilo ferreo, et plumbi lamina, uel certe sculpantur in silice? Cuncta quae pertulit, quia forti patrum sententia edoctus grauis ille iudaeorum populus agnouit, stilo ferreo et plumbi lamina scripta sunt. Quia uero haec etiam dura gentilium corda cognouerunt, quid ea nisi sculpta in silice uidemus? Et notandum quia in plumbo quod scribitur ipsa metalli mollitie citius deletur; in silice uero tardius quidem ualent litterae exprimi sed difficilius deleri. Non ergo immerito per plumbi laminam iudaea exprimitur quae praecepta dei et sine labore percepit, et cum celeritate perdidit. Recte per silicem gentilitas figuratur, quae uerba sacri eloquii uix custodienda suscipere potuit sed tamen fortiter suscepta seruauit. Per stilum uero ferreum quid aliud quam fortis dei sententia designatur? Vnde et per prophetam dicitur: peccatum iudae scriptum est stilo ferreo in ungue adamantino. In ungue finis est corporis. Ita uero lapis durus est adamas, ut ferro non ualeat secari. Per stilum uero ferreum fortis sententia, per unguem uero adamantinum signatur finis aeternus. Peccatum itaque iudae stilo ferreo in ungue adamantino scriptum dicitur, quia culpa iudaeorum per fortem dei sententiam in fine seruatur infinito. Recte quoque per plumbi laminam eos accipimus quos auaritiae pondus grauat, quibus per increpantem prophetam dicitur: filii hominum, usquequo graues corde? Per plumbum namque cuius natura grauis est ponderis, peccatum auaritiae specialiter designatur, quod mentem quam infecerit ita grauem reddit, ut ad appetenda sublimia attolli nequaquam possit. Hinc enim in zacharia scriptum est: leua oculos tuos et uide. Quid est hoc quod egreditur? Et dixi: quidnam est? Et ait: haec est amphora egrediens; et dixit: haec est oculus eorum in uniuersa terra. Et ecce talentum plumbi portabatur, et ecce mulier una sedens in medio amphorae; et dixit: haec est impietas. Et proiecit eam in medio amphorae, et misit massam plumbeam in os eius. Qui de hac uisione amphorae, et mulieris, et plumbi, ut latius quid cognouisset ostenderet, adhuc secutus adiunxit: et leuaui oculos meos et uidi; et ecce duae mulieres egredientes, et spiritus in alis earum; et habebant alas quasi alas milui, et leuauerunt amphoram inter terram et caelum. Et dixi ad angelum qui loquebatur in me: quo istae deferunt amphoram? Et dixit ad me: ut aedificetur ei domus in terra sennaar. Quod prophetae testimonium inutiliter pro documento plumbi protulimus, si non etiam repetentes exponamus. Ait enim: leua oculos et uide. Quid est hoc quod egreditur? Et dixi: quidnam est? Et ait: haec est amphora egrediens. Volens deus prophetae ostendere humanum genus, ex qua ab eo maxime culpa dilabatur, per imaginem amphorae quasi patens os auaritiae designauit. Auaritia quippe uelut amphora est, quae os cordis in ambitu apertum tenet. Et dixit: haec est oculus eorum in uniuersa terra. Multos obtusi sensus homines cernimus, et tamen eos in malis actibus astutos uidemus; propheta quoque attestante qui ait: sapientes sunt ut faciant mala, bene autem facere nesciunt. Hi itaque sensu torpent, sed in his quae appetunt auaritiae stimulis excitantur; et qui ad bona uidenda caeci sunt, excitantibus praemiis, ad peragenda mala uigilantes fiunt. Vnde recte de hac eadem auaritia dicitur: haec est oculus eorum in uniuersa terra. Et ecce talentum plumbi portabatur. Quid est talentum plumbi, nisi ex eadem auaritia pondus peccati? Et ecce mulier una sedens in medio amphorae. Quam mulierem, ne fortassis quae esset dubitare possemus, ilico angelus innotuit. Nam illic mox sequitur: et dixit: haec est impietas. Et proiecit eam in medio amphorae. Impietas in medio amphorae proicitur, quia nimirum in auaritia semper impietas tenetur. Et misit massam plumbi in os eius. Massa plumbi in os mulieris mittitur, quia scilicet impietas auaritiae peccati sui pondere grauatur. Si enim ad ea quae deorsum sunt non ambiret, erga deum ac proximos impia nequaquam existeret. Et leuaui oculos meos, et uidi; et ecce duae mulieres egredientes, et spiritus in alis earum. Quid aliud in his duabus mulieribus accipimus, nisi duo principalia uitia, superbiam uidelicet, et gloriam inanem quae impietati absque ulla dubitatione coniuncta sunt? Quae et in alis suis spiritum habere narrantur, quia in actionibus suis satanae uoluntati deseruiunt. Ipsum quippe propheta spiritum appellat, de quo salomon ait: si spiritus potestatem habentis ascenderit super te locum tuum ne dimiseris. Et de quo in euangelio dominus dicit: cum immundus spiritus exierit ab homine, ambulat per loca arida et inaquosa. Spiritus in alis earum est, quia superbia et inanis gloria per omne quod agunt satanae uoluntati famulantur. Et habebant alas, quasi alas milui. Miluus semper naturae studet insidiari pullorum. Istae ergo mulieres alas habent, quasi alas milui, quia actiones earum diabolo sunt procul dubio similes, qui insidiatur semper uitae paruulorum. Et leuauerunt amphoram inter caelum et terram. Superbia et uana gloria habent hoc proprium, ut enim quem infecerint in cogitatione sua super ceteros homines extollant; et modo per ambitum rerum, modo per desiderium dignitatum quem semel captum tenuerint quasi in honoris altitudinem eleuent. Qui autem inter caelum et terram est, et ima deserit et superiora minime pertingit. Leuant ergo istae mulieres amphoram inter caelum et terram, quia superbia et inanis gloria mentem per auaritiam honoris captam ita eleuant, ut quoslibet proximos despicientes quasi deserant, et alta gloriantes petant. Sed tales quique dum superbiunt, et eos mente transeunt cum quibus sunt, et superioribus ciuibus minime iunguntur. Amphora ergo leuata inter terram et caelum dicitur, quia auari quique per superbiam atque inanem gloriam et proximos iuxta se despiciunt, et superiora quae ultra ipsos sunt nullatenus apprehendunt. Inter terram itaque et caelum feruntur, quia nec aequalitatem fraternitatis in infimis per caritatem tenent, nec tamen summa pertingere sese extollendo praeualent. Et dixi ad angelum qui loquebatur in me: quo istae deferunt amphoram? Et dixit ad me: ut aedificetur ei domus in terra sennaar. Eidem amphorae aedificatur domus in terra sennaar. Sennaar quippe fetor eorum dicitur. Et sicut bonus odor ex uirtute est, paulo attestante qui ait: odorem notitiae suae manifestat per nos in omni loco, quia christi bonus odor sumus deo. Ita e contrario fetor ex uitio. Radix enim est omnium malorum cupiditas. Et quia quodlibet malum per auaritiam gignitur, dignum est ut domus auaritiae in fetore construatur. Sciendum quoque est quod sennaar latissima uallis est, in qua turris a superbientibus aedificari coeperat, quae linguarum facta diuersitate, destructa est. Quae scilicet turris babylon dicta est, pro ipsa uidelicet confusione mentium atque linguarum. Nec immerito ibi auaritiae amphora ponitur, ubi babylon, id est confusio aedificatur, qui dum per auaritiam et impietatem certum est omnia mala exsurgere, recte haec ipsa auaritia atque impietas in confusione perhibentur habitare. Haec paucis per excessum diximus, ut peccati pondus exprimi per plumbi laminam monstraremus. Quae tamen beati iob uerba sanctae quoque ecclesiae congruunt, quae duo sacri eloquii testamenta custodiens, quasi secundo sermones suos scribi expetit, dicens: quis mihi tribuat, ut scribantur sermones mei? Quis mihi det, ut exarentur in libro? Quae quia forti sententia modo per pondus auaritiae grauibus, modo autem duris cordibus loquitur, stilo ferreo in plumbi lamina uel certe in silice scribit. Sed iure beatum iob redemptoris nostri eius que ecclesiae uti uocibus dicimus si quid de eodem redemptore nostro quod aperte loquitur inuenimus. Quo etenim pacto credendum est quia ex eo aliquid per figuram insinuat, si eum nobis apertis uocibus non demonstrat? Sed iam quid de eo sentit aperiat omnes que nobis ambages cogitationum tollat. Sequitur: scio enim quod redemptor meus uiuit. Qui enim non ait conditor, sed redemptor, aperte eum denuntiat qui, postquam omnia creauit ut nos de captiuitate redimeret, inter nos incarnatus apparuit, sua que passione nos a perpetua morte liberauit. Et notandum quanta fide se in uirtute eius diuinitatis astringat, de quo per paulum dicitur: quia etsi crucifixus est ex infirmitate, sed uiuit ex uirtute dei. Ait namque: scio enim quod redemptor meus uiuit. Ac si apertis uocibus dicat: infidelis quisque illum flagellatum, derisum, palmis caesum, corona spinea coronatum, sputis illitum, crucifixum, mortuum nouerit; ego illum post mortem uiuere certa fide credo, libera uoce profiteor quia redemptor meus uiuit qui inter impiorum manus occubuit. Sed quid, beate iob, per resurrectionem illius etiam de tuae carnis resurrectione confidis, aperta quaesumus, uoce profitere. Sequitur: et in nouissimo die de terra surrecturus sum. Quia uidelicet resurrectionem quam in se ostendit in nobis etiam quandoque facturus est. Resurrectionem quippe quam in se ostendit nobis promisit, quia sui capitis gloriam sequuntur membra. Redemptor ergo noster suscepit mortem, ne mori timeremus. Ostendit resurrectionem ut nos resurgere posse confidamus. Vnde et eamdem mortem non plusquam triduanam esse uoluit, ne si in illo resurrectio differretur, in nobis omnimodo desperaretur. Quod bene de illo per prophetam dicitur: de torrente in uia bibit, propterea exaltabit caput. Quasi enim de quodam flumine passionis nostrae non in mansione bibere sed in uia dignatus est qui mortem transitorie, id est ad triduum contigit, atque in ea morte quam contigit, nequaquam sicut nos usque ad finem saeculi remansit. Dum ergo die tertio resurrexit, quid in eius corpore, id est ecclesia, sequatur, ostendit. Exemplo quippe monstrauit quod promisit in praemio, ut sicut ipsum resurrexisse fideles agnoscerent, ita in seipsis in fine mundi resurrectionis praemia sperarent. Ecce nos per mortem carnis usque ad finem mundi remanemus in puluere, ille autem die tertia ab ariditate mortis uiruit, et diuinitatis suae nobis potentiam ipsa innouatione suae carnis ostendit. Quod bene per moysen uirgis duodecim in tabernaculo positis demonstratur. Nam cum aaron sacerdotium, qui de tribu leui fuerat, despiceretur nec digna tribus quae offerret holocausta crederetur, duodecim uirgae iuxta duodecim tribus, in tabernaculo poni praeceptae sunt; et ecce uirga leui uiruit, et quid uirtutis in munere aaron haberet, ostendit. Quo uidelicet signo quid innuitur, nisi quod omnes qui usque ad finem mundi iacemus in morte, quasi uirgae reliquae in ariditate remanemus? Sed cunctis uirgis in ariditate remanentibus, uirga leui ad florem redit, quia corpus domini, ueri scilicet sacerdotis nostri in mortis ariditate positum, in florem resurrectionis erupit. Quo flore aaron recte sacerdos esse cognoscitur quia hac resurrectionis gloria redemptor noster, qui de tribu iuda ac leui ortus est, intercessor pro nobis esse monstratur. Ecce ergo iam uirga aaron post ariditatem floret; sed uirgae duodecim tribuum in ariditate remanent, quia iam quidem corpus domini post mortem uiuit, sed nostra adhuc corpora usque in finem mundi a resurrectionis gloria differuntur. Vnde caute hanc eamdem dilationem intulit, dicens: et in nouissimo die de terra surrecturus sum. Habemus ergo spem resurrectionis nostrae, considerata gloria capitis nostri. Sed ne quis uel cogitatione tacita forsitan dicat quod idcirco ille resurrexit a morte, quia unus idem que deus et homo mortem, quam ex humanitate pertulit, ex diuinitate superauit; nos uero qui puri homines sumus, a mortis surgere damnatione non possumus, recte in resurrectionis eius tempore etiam multorum sanctorum corpora surrexerunt; ut et in se nobis exemplum ostenderet et de aliorum qui nobis per puram humanitatem similes fuerunt nos resurrectione roboraret, quatenus cum se homo desperaret percipere quod in se ostenderat deus homo, hoc in se fieri posse praesumeret, quod in ipsis factum cognosceret quos puros fuisse homines non dubitaret. Sunt uero nonnulli qui considerantes quod spiritus a carne soluitur, quod caro in putredinem uertitur, quod putredo in puluerem redigitur, quod puluis ita in elementis soluitur, ut nequaquam ab humanis oculis uideatur, resurrectionem fieri posse desperant; et dum arida ossa inspiciunt, haec uestiri carnibus rursum que ad uitam uiridescere posse diffidunt. Qui si resurrectionis fidem ex oboedientia non tenent, certe hanc tenere ex ratione debuerunt. Quid enim cotidie nisi resurrectionem nostram in elementis suis mundus imitatur? Per cotidiana quippe momenta lux ipsa temporalis quasi moritur, dum superuenientibus noctis tenebris, ea quae aspiciebatur subtrahitur, et quasi cotidie resurgit, dum lux ablata oculis, suppressa iterum nocte reparatur. Per momenta quoque temporum cernimus arbusta uiriditatem foliorum amittere, a fructuum prolatione cessare; et ecce subito quasi ex arescenti ligno uelut quadam resurrectione ueniente uidemus folia erumpere, fructus grandescere, et totam arborem rediuiuo decore uestiri. Indesinenter cernimus parua arborum semina terrae humoribus commendari, ex quibus non longe post aspicimus magna arbusta surgere, folia poma que proferre. Consideremus ergo paruum cuiuslibet arboris semen quod in terra iacitur, ut arbor ex illo producatur, et comprehendamus si possumus, ubi in illa tanta breuitate seminis tam immensa arbor latuit quae ex illo processit; ubi lignum ubi cortex, ubi uiriditas foliorum, ubi ubertas fructuum. Numquidnam in semine tale aliquid uidebatur cum in terra iaceretur? Et tamen occulto rerum omnium opifice cuncta mirabiliter ordinante, et in mollitie seminis latuit asperitas corticis, et in teneritudine illius absconsa est fortitudo roboris, et in siccitate eius ubertas fructificationis. Quid ergo mirum si tenuissimum puluerem, uel a nostris oculis in elementis redactum, cum uult, in hominem reformat, qui ex tenuissimis seminibus immensa arbusta redintegrat? Quia ergo rationales sumus conditi, spem resurrectionis nostrae ex ipsa debemus rerum specie et contemplatione colligere. Sed quia in nobis sensus torpuit rationis, accessit in exemplo gratia redemptoris. Venit namque conditor noster, suscepit mortem, ostendit resurrectionem, ut qui resurrectionis spem ex ratione tenere noluimus, hanc ex eius adiutorio et exemplo teneremus. Dicat igitur beatus iob: scio quod redemptor meus uiuit, et in nouissimo die de terra surrecturus sum. Et quisquis resurrectionis in se uirtutem fieri posse desperat, uerba in gentilitate positi uiri fidelis erubescat; et penset quanto poenae sit pondere feriendus, si adhuc non credit suam, qui iam resurrectionem domini cognouit factam, si et ille suam credidit qui adhuc domini sperabat esse faciendam. Sed ecce resurrectionem audio, effectum tamen eiusdem resurrectionis exquiro. Credo namque quia resurrecturus sim, sed uolo ut audiam qualis. Sciendum quippe mihi est, utrum in quodam alio subtili fortasse, uel aereo, an in eo quo moriar, corpore resurgam. Sed si in aereo corpore surrexero, iam ego non ero qui resurgo. Nam quomodo est uera resurrectio, si uera esse non poterit caro? Aperta ergo ratio suggerit quia si uera caro non fuerit, procul dubio resurrectio uera non erit. Neque enim recte resurrectio dici potest, ubi non resurgit quod cecidit. Sed has nobis beate iob dubietatis nebulas tolle, et quia per acceptam sancti spiritus gratiam de spe nobis loqui nostrae resurrectionis coepisti, aperte indica si caro nostra ueraciter resurgat. Sequitur: et rursum circumdabor pelle mea. Dum aperte pellis dicitur, omnis dubitatio uerae resurrectionis aufertur; quia non, sicut eutychius constantinopolitanae urbis episcopus scripsit, corpus nostrum in illa resurrectionis gloria erit impalpabile, uentis aere que subtilius. In illa enim resurrectionis gloria erit corpus nostrum subtile quidem per effectum spiritalis potentiae, sed palpabile per ueritatem naturae. Vnde etiam redemptor noster dubitantibus de sua resurrectione discipulis, ostendit manus et latus, palpanda ossa carnem que praebuit dicens: palpate et uidete, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me uidetis habere. Qui cum eidem eutychio in constantinopolitana urbe positus, hoc euangelicae ueritatis testimonium protulissem, ait: idcirco hoc dominus fecit ut dubitationem resurrectionis suae de discipulorum cordibus amoueret. Cui inquam: mira est res ualde quam astruis, ut inde nobis dubietas surgat, unde discipulorum corda a dubietate sanata sunt. Quid enim deterius dici potest quam ut hoc nobis de eius uera carne dubium fiat, per quod discipuli eius ad fidem ab omni sunt dubietate reparati? Si enim hoc non habuisse astruitur quod ostendit, unde fides discipulis eius confirmata est, inde nostra destruitur. Qui adiungebat etiam, dicens: corpus palpabile habuit quod ostendit; sed post confirmata corda palpantium, omne illud in domino quod palpari potuit in subtilitate est aliqua redactum. Ad haec ipsa respondi, dicens: scriptum est: christus resurgens a mortuis iam non moritur; mors ei ultra non dominabitur. Si quid ergo in eius corpore post resurrectionem potuit immutari, contra ueridicam pauli sententiam, post resurrectionem dominus rediit in mortem. Quod quis dicere uel stultus praesumat nisi qui ueram carnis eius resurrectionem denegat? Tunc mihi obiecit, dicens: cum scriptum sit: caro et sanguis regnum dei possidere non possunt; qua ratione credendum est resurgere ueraciter carnem? Cui inquam: in sacro eloquio aliter caro dicitur iuxta naturam atque aliter iuxta culpam, uel corruptionem. Caro quippe iuxta naturam, sicut scriptum est: hoc nunc os ex ossibus meis, et caro de carne mea; et: uerbum caro factum est et habitauit in nobis. Caro uero iuxta culpam sicut scriptum est: non permanebit in hominibus istis spiritus meus, eo quod sunt caro. Et sicut psalmista ait: memoratus est quia caro sunt: spiritus uadens et non rediens. Vnde et discipulis paulus dicebat: uos autem in carne non estis sed in spiritu. Neque enim in carne non erant, quibus epistolas transmittebat, sed quia passiones carnalium desideriorum uicerant, iam liberi per uirtutem spiritus in carne non erant. Quod ergo paulus apostolus dicit: quia caro et sanguis regnum dei possidere non possunt; carnem uult secundum culpam intellegi, non carnem secundum naturam. Vnde et mox, quia carnem secundum culpam diceret ostendit subdens: neque corruptio incorruptelam possidebit. In illa ergo caelestis regni gloria caro secundum naturam erit, sed secundum passionis desideria non erit, quia deuicto mortis aculeo, in aeterna incorruptione regnabit. Quibus dictis idem eutychius consentire se protinus respondit, sed tamen adhuc corpus palpabile resurgere posse denegabat. Qui etiam in libello quem de resurrectione scripserat, pauli quoque apostoli testimonium indiderat dicentis: tu quod seminas, non uiuificatur nisi prius moriatur; et quod seminas, non corpus quod futurum est seminas, sed nudum granum. Hoc nimirum ostendere festinans, quia caro uel palpabilis, uel ipsa non erit, dum sanctus apostolus de resurrectionis agens gloria, non corpus quod futurum est, seminari dixerit. Sed ad haec citius respondetur. Nam paulus apostolus dicens: non corpus quod futurum est seminas, sed nudum granum; hoc insinuat quod uidemus, quia granum cum culmo et foliis nascitur, quod sine culmo et foliis seminatur. Ille itaque in augmento gloriae resurrectionis non dixit grano seminis deesse quod erat, sed adesse quod non erat. Iste autem dum uerum corpus resurgere denegat, nequaquam dicit adesse quod deerat, sed deesse quod erat. Tunc itaque hac de re in longa contentione perducti, grauissima a nobis coepimus simultatione resilire, cum piae memoriae tiberius constantinus imperator secreto me et illum suscipiens, quid inter nos discordiae uersaretur agnouit; et utriusque partis allegationem pensans, eumdem librum quem de resurrectione scripserat, suis quoque allegationibus destruens, deliberauit ut flammis cremari debuisset. A quo ut egressi sumus, me aegritudo ualida, eumdem uero eutychium aegritudo et mors protinus est secuta. Quo mortuo, quia paene nullus erat qui eius dicta sequeretur, dissimulaui coepta persequi, ne in fauillas uiderer uerba iaculari. Dum tamen adhuc uiueret et ego ualidissimis febribus aegrotarem, quicumque noti mei ad eum salutationis gratia pergebant, ut eorum relatione cognoui, ante eorum oculos pellem manus suae tenebat, dicens: confiteor quia omnes in hac carne resurgemus. Quod sicut ipsi fatebantur, omnino prius negare consueuerat. Sed nos ista postponentes in beati iob sermonibus subtiliter exquiramus si uera erit resurrectio uerum que corpus in resurrectione. Ecce enim iam de spe resurrectionis dubitare non possumus, dum ait: et in nouissimo die de terra surrecturus sum. Dubietatem quoque de reparatione uera corporis abstulit qui ait: et rursum circumdabor pelle mea. Qui adhuc ad auferendas ambages nostrae cogitationis subdit: et in carne mea uidebo deum. Ecce resurrectionem, ecce pellem, ecce carnem apertis uocibus fatetur. Quid ergo remanet unde possit mens nostra dubitare? Si itaque iste uir sanctus ante effectum resurrectionis dominicae reducendam carnem in integro statu credidit, quis erit reatus nostrae dubitationis, si uera carnis resurrectio nec post exemplum creditur redemptoris? Si enim post resurrectionem corpus palpabile non erit, profecto alius surgit quam moritur, et quod dictu nefas est credere, quia ego morior et alius resurgat. Vnde quaeso te, beate iob, subiunge quae sentis et huius nobis quaestionis scrupulum tolle. Sequitur: quem uisurus sum ego ipse et oculi mei conspecturi sunt, et non alius. Si enim, sicut quidam errorum sequaces arbitrantur quia post resurrectionem corpus palpabile non erit sed inuisibilis corporis subtilitas caro uocabitur, quamuis substantia carnis non sit, profecto alius est qui moritur, et alius qui resurgit. Sed beatus iob hanc eis sententiam ueridica uoce destruit, qui ait: quem uisurus sum ego ipse et oculi mei conspecturi sunt, et non alius. Nos autem beati iob fidem sequentes et redemptoris nostri post resurrectionem corpus palpabile ueraciter credentes, fatemur carnem nostram post resurrectionem futuram et eamdem et diuersam: eamdem per naturam, diuersam per gloriam; eamdem per ueritatem, diuersam per potentiam. Erit itaque subtilis, quia et incorruptibilis. Erit palpabilis, quia non amittet essentiam ueracis naturae. Sed sanctus uir eamdem resurrectionis fiduciam qua spe teneat, quanta certitudine praestoletur, adiungit. Sequitur: reposita est haec spes mea in sinu meo. Nil nos habere certius credimus quam hoc quod in sinu tenemus. In sinu ergo suo spem repositam tenuit, quia ueram certitudinem de spe resurrectionis praesumit. Sed quia uenturum diem resurrectionis innotuit, iam nunc seu uoce sua, seu typo sanctae et uniuersalis ecclesiae prauorum facta redarguit; et iudicium quod in resurrectionis diem sequitur praedicit. Nam protinus subdit: quare ergo nunc dicitis: persequamur eum et radicem uerbi inueniamus contra eum? Fugite ergo a facie gladii, quoniam ultor iniquitatum gladius est, et scitote esse iudicium. Priori quippe sententia iniquorum facta reprehendit, sequenti autem ex diuino iudicio poenas innotuit. Ait enim: quare ergo nunc dicitis: persequamur eum et radicem uerbi inueniamus contra eum? Peruersi quilibet quia malo studio bene prolata audiunt, et in lingua iusti accusationis aditum inuenire appetunt, quid aliud quam contra eum uerbi radicem quaerunt, ex qua uidelicet loquendi originem sumant, et ramos prauae loquacitatis in accusationem dilatent? Sed uir sanctus cum a prauis talia sustinet, non contra eos, sed magis pro ipsis dolet et male cogitata redarguit, ac mala eis quae fugiant ostendit, dicens: fugite ergo a facie gladii, quia ultor iniquitatum gladius est et scitote esse iudicium. Omnis qui peruersa agit, eo ipso quo hoc timere despicit, esse dei iudicium nescit. Si enim hoc timendum sciret, quae in illo sunt punienda non ageret. Nam sunt plerique qui extremum esse iudicium uerbo tenus sciunt, sed peruerse agendo testantur quia nesciunt. Qui enim hoc non formidat ut debet, necdum cognouit cum quanto turbine terroris adueniat. Si enim pensare pondus tremendi examinis nosset, irae diem utique timendo praecaueret. Faciem quoque gladii fugere est animaduersionis districtae sententiam prius quam appareat placare. Vitari namque terror iudicis non nisi ante iudicium potest. Modo non cernitur sed precibus placatur. Cum uero in illo tremendo examine sederit, et uideri potest, et placari iam non potest, quia facta prauorum quae diu sustinuit tacitus, simul omnia reddet iratus. Vnde necesse est nunc timere iudicem, cum necdum iudicium exercet, cum diu sustinet, cum adhuc mala tolerat quae uidet, ne cum semel manum in retributione ultionis excusserit, tanto in iudicio districtius feriat quanto ante iudicium diutius exspectauit. LIBER 15 Quia amici beati iob nequaquam peruersi esse potuerunt, sophar naamathitis uerba testantur, qui de ore eius terrorem uenturi iudicii audiens, protinus adiungit: C. 20 idcirco cogitationes meae uariae succedunt sibi, et mens in diuersa rapitur. Ac si apertis uocibus dicat: quia extremi iudicii terrorem considero, idcirco cogitationum tumultibus in timore confundor. Tanto se quippe animus amplius in cogitatione dilaniat, quanto illud esse terribile quod imminet, pensat. Et in diuersa mens rapitur, quando modo mala quae egit, modo bona quae agere neglexit, modo reprehensibilia in quibus est, modo recta quae sibi adhuc deesse conspicit, sollicito pauore perpendit. Sed amici beati iob cum assiduitate uitae illius edocti bene uiuere nouerint, pensare tamen subtiliter dei iudicia nescientes, mala hic iustorum quempiam posse recipere non credebant. Vnde et eumdem sanctum uirum iniquum esse suspicati sunt, quem flagellatum uiderunt atque ex hac suspicione agitur ut in eius quoque increpatione dilabantur; ad quam tamen increpationem quasi sub quadam reuerentia descendunt. Vnde sophar subicit dicens: doctrinam qua me arguis audiam, et spiritus intellegentiae meae respondebit mihi. Ac si aperte dicat: tua quidem uerba audio, sed an recte prolata sint, spiritu meae intellegentiae discerno. Nam qui dicentis uerba despiciunt, doctrinam eius non ad adiutorium, sed ad occasionem certaminis sumunt, ut audita potius iudicent quam sequantur. His itaque sub quodam moderamine praemissis, in aperta iam beati uiri exprobratione prosilit, cum subiungit: hoc scio a principio ex quo positus est homo super terram, quod laus impiorum breuis sit et gaudium hypocritae ad instar puncti. Liquet nunc quia, suae intellegentiae spiritu inflatus, eas quas contra impios sententias profert in beati iob redargutionibus inflectit. Quem enim prius iusta agere et postmodum poenas tolerare conspexit, omne in illo hypocrisin aestimat fuisse quod uidit, quia uidelicet a iusto deo iustum famulum affligi posse non credidit. Sed nos easdem eius sententias quas non recte rectas protulit, sollicita intentione pensantes exsequamur; et contemnentes quod falsum contra beatum iob loquitur, intueamur quam uera dicat si haec contra impios loqueretur. Ait itaque: hoc scio a principio ex quo positus est homo super terram, quod laus impiorum breuis sit. Dicturus breuitatem uitae praesentis, cordis oculum ad exordium reduxit originis, ut ex anteactis colligat quam nulla sint quae uidentur aliqua esse dum sunt. Si enim ab ipso humani generis exortu usque ad hoc tempus in quo sumus mentis oculos ducimus, omne quod finiri potuit quam breue fuerit uidemus. Ponamus enim quemlibet hominem a primo die mundi conditi usque ad hodiernum diem uitam ducere, hodie tamen eamdem uitam quam quasi longam ducere uidebatur finire, ecce finis adest, praeterita iam nulla sunt quia cuncta transierunt. Futurum in hoc mundo nihil est quia nullum ad uitam uel breuissimum restat momentum. Vbi est ergo longum tempus quod inter initium finem que deprehensum ita consumitur, ac si nec breue umquam fuisset? Impii itaque quia praesentem uitam diligunt, in ea procul dubio elati percipere laudem quaerunt. Linguae fauoribus extolluntur, nec esse boni, sed dici appetunt. Quam uidelicet laudem longam esse existimant dum assequuntur, sed breuem intellegunt fuisse dum amittunt. In fine quippe eis ostenditur quam nihil fuerit quod amauerunt. Vnde recte contra eosdem impios dicitur: hoc scio a principio ex quo positus est homo super terram, quod laus impiorum breuis sit. Vbi apte subiungitur: et gaudium hypocritae ad instar puncti. Saepe hypocrita dum sanctum se simulat, et iniquum exhibere minime formidat, ab omnibus honoratur ei que sanctitatis gloria defertur ab iis qui exteriora cernunt, sed interiora perspicere nequeunt. Vnde fit ut gaudeat in prima sessione, hilarescat in primo recubitu, infletur in prima salutatione, eleuetur in reuerenti uoce obsequentium; et superba cogitatione tumeat in famulatu subditorum, sicut uoce quoque ueritatis de talibus dicitur: omnia uero opera sua faciunt, ut uideantur ab hominibus. Dilatant enim phylacteria sua et magnificant fimbrias suas. Amant enim primos recubitus in cenis, et primas cathedras in synagogis, et salutationes in foro, et uocari ab hominibus: rabbi. Sed hoc eorum gaudium aeternitati comparatum quid erit, quando irruente mortis articulo, ita consumitur ac si omnino non fuerit? Cuius nimirum gaudii laetitia pertransiit, et poena permanet, et cum res amittitur, causa durat. Bene autem dicitur: gaudium hypocritae ad instar puncti. In puncto enim stilus mox ut ponitur leuatur nec mora ulla agitur ut per exprimendam lineam trahatur. Gaudium ergo hypocritae ad similitudinem puncti est, quia apparet ad momentum sed disparet in perpetuum; et sicut stilus in puncto dum ponitur, leuatur, sic hypocrita praesentis uitae gaudia dum tangit amittit. De quo et subditur: si ascenderit usque ad caelum superbia eius et caput eius nubes tetigerit, quasi sterquilinium in fine perdetur. Superbia hypocritae usque ad caelum ascendere dicitur, quando eius elatio caelestem agere uitam uidetur. Cuius etiam caput quasi nubes tangit quando principalis pars, uidelicet intellectus illius, sanctorum praecedentium coaequari meritis creditur. Sed quasi sterquilinium in fine perdetur, quia in morte sua cum ad tormenta ducitur, stercoribus uitiorum plenus, a malignis spiritibus conculcatur. Gaudia etenim uitae praesentis, quae iniusti aestimant magna bona, iusti stercora deputant. Vnde scriptum est: de stercore boum lapidatus est piger. Is enim qui deum sequi noluerit, ab amore aeternae uitae pigrescit. Et quotiens rerum temporalium damno percutitur ex his nimirum affligitur, quae iusti uiri uelut stercora contemnunt. Qui ergo ex terrenarum rerum percussione atteritur, quid aliud quam de boum stercore flagellatur? Et recte hypocrita sterquilinio similis dicitur, quia dum temporalem gloriam habere appetit, modo per cogitationem apud semetipsum tumet, modo eamdem gloriam aliis inuidet eam que alios ueraciter habentes irridet. Quot ergo uitiis plenus est, quasi tot stercoribus in conspectu aeterni iudicis illius pectus fetet. Dicatur ergo: si ascenderit usque ad caelum superbia eius et caput eius nubes tetigerit, quasi sterquilinium in fine perdetur. Qui etsi caelestem uitam se agere simulat, etsi intellectum suum esse similem ueris praedicatoribus ostendat, quasi sterquilinium tamen in fine perdetur, quia mens illius pro uitiorum suorum fetore damnabitur. Sequitur: et qui eum uiderunt dicent: ubi est? Plerumque hypocritarum uita etiam ab hominibus reproba in fine cognoscitur, ut signis iam apertioribus qui fuerint ostendatur. Qui igitur hunc elatum uiderunt, de exstincto dicent: ubi est? Quia neque hic ubi elatus fuerat apparet, neque in aeternitatis requiem, de qua esse putabatur. De cuius breuitate uitae adhuc apte subiungitur: uelut somnium auolans non inuenietur, transiet sicut uisio nocturna. Quid est uita hypocritae, nisi quaedam uisio phantasmatis quae hoc ostendit in imagine, quod non habet ex ueritate? Vnde recte quoque somnio comparatur, quia ab eo omnis laus et gloria quasi dum tenetur amittitur. Saepe namque in nocturna uisione nonnulli pauperes factos se diuites admirantur, deferri sibi honores aspiciunt, diuitiarum moles, obsequentium multitudinem, pulchritudinem uestium, abundantiam ciborum sibimet adesse considerant; gaudent se euasisse penuriam, quam cum gemitu tolerabant; sed repente cum euigilant, inueniunt quam falsum fuerit quod gaudebant, eos que euigilasse paenitet, quia euigilantes inopia uera tenet. Sic hypocritarum mentes dum aliud est quod agunt, atque aliud quod hominibus ostendunt, laudes de ipsa sanctitatis ostentatione recipiunt, in aestimatione hominum multis melioribus praeferuntur, et cum intus apud se tacita cogitatione superbiant, foris se humiles demonstrant. Cum que ab hominibus immoderate laudantur, tales esse se quoque apud deum existimant quales se gaudent hominibus innotuisse. Vnde fit ut etiam aeternae uitae percepturos se praemia praesumant, et qui hic de humanis fauoribus exsultant, illic se habituros requiem omnino non dubitent. Sed inter haec occulta uocationis hora subrepit, et cum carnis oculos claudunt, mentis aperiunt mox que supplicia aeterna receperint, ibi uident quia uirtutum aestimatione diuites in somnis fuerunt. Bene ergo de hoc hypocrita dicitur: transiet uelut uisio nocturna. Quia hoc quod se ad momentum diuitem humanis aestimationibus uidet, de ostensione est phantasmatis, non de soliditate uirtutis. Nam cum mens eius in morte carnis euigilat, cognoscit procul dubio quia fauores circa se hominum dormiens uidebat. Sequitur: oculus qui eum uiderat non uidebit, neque ultra intuebitur locus suus. Quis est locus hypocritae nisi cor adulantium? Ibi quippe requiescit ubi fauores inuenerit. Oculus ergo qui eum uiderat, non uidebit, quia subtractus in morte, stultus amatoribus suis absconditur, qui eum consueuerant admirando conspicere. Nec ultra eum locus suus intuebitur quia linguae adulantium hunc ad iudicium fauoribus non sequuntur. Sed tamen quousque uiuit, ea quae ipse agit etiam sequaces suos docere non desinit et per erroris sui prauitatem alios quoque ad eam quam exhibet generat simulationem. De quibus hic apte subditur: filii eius atterentur egestate. Scriptum est: in maleuolam animam non introibit sapientia. Et per psalmistam dicitur: diuites eguerunt et esurierunt. Si enim de exteriori fame egestas eorum et esuries diceretur, profecto diuites non essent, qui pane corporis indigerent. Sed quia dum exterius multiplicantur, interius inanes fiunt, et diuites pariter et egentes esse memorantur, quia uidelicet pane sapientiae satiari minime merentur. Filii itaque huius hypocritae atterentur egestate, quia hi qui in hypocrisin ex eius imitatione nascuntur, dum ueritatis soliditatem non tenent, in cordis egestate deficiunt. Sequitur: et manus illius reddent ei dolorem suum. Quid per manus nisi opera designantur? Manus itaque illius ei dolorem reddent, quia damnationem iustam ex iniqua recipiet operatione. Bene autem non dabunt, sed reddent, dicitur quia peruersae eius actiones aeternum ei supplicium quasi quoddam debitum soluent. Sed priusquam ad aeterna supplicia perueniat, qualem se hic exhibeat plenius adiungat. Sequitur: ossa eius implebuntur uitiis adolescentiae eius, et cum eo in puluere dormient. Origo prauae incohationis causas culpae etiam praesumendo multiplicat. Dum enim mala agere quisque coeperit, usu iam deterius in hoc quod incohauerat excrescit. Quid itaque adolescentia huius hypocritae nisi incohatio prauitatis est? In adolescentia quippe iam libido feruescere incohat. Et tunc adolescentiam hypocrita habet, cum appetere et amplecti libidinem gloriae coeperit. Quam in eo dum adulantium blanda fomenta multiplicant, robustiorem reddunt et quasi in ossa conuertunt. Hoc enim quod male coepit, peius cotidie per consuetudinem roborat. Dicatur itaque: ossa eius implebuntur uitiis adolescentiae eius, quia durae in eo prauitatum consuetudines a uitio sumptae, sunt pessimae incohationis. Vnde scriptum est: prouerbium est: adolescens iuxta uiam suam, etiam cum senuerit, non recedet ab ea. Quae nimirum ossa cum eo in puluere dormient, quia eousque in illo iniquae consuetudines perdurant, quo hunc ad mortis puluerem pertrahant. Cum eo enim in puluere ossa uel uitia dormire, est usque ad puluerem eum non deserere, id est usque ad mortem ab iniquitate minime cessare. Tenent igitur illum prauae consuetudines quae semel coeperunt, atque cotidie duriores exsistunt. Et cum illo in puluere dormiunt quia non nisi cum eius uita finiuntur. Sed haec intellegi et aliter possunt. Habet namque hypocrita nonnumquam forte ac ualidum aliquid in operatione; sed dum multa bona se simulat habere quae non habet, perdet etiam ea quae habet. Vnde bene nunc dicitur: ossa eius implebuntur uitiis adolescentiae eius. Quia cum leuis ac mobilis multa pueriliter facit, etiam in iis quae fortia egerit in uitio mollescit. Quae uidelicet eius ossa cum eo in puluere dormient, quia scilicet sicut puluis est omnis simulatio illa quam agit, ita in illo et si quid habet ualidum, omni soliditate uacuatur; ut per uirtutis arrogantiam hoc quoque perdat, quod in eo potuit esse uirtutis. Ossa ergo cum eo in puluere dormire est cum prauis eius actibus etiam si qua sunt bene acta deperire. Sequitur: cum enim dulce fuerit in ore eius malum abscondet illud sub lingua sua. In ore hypocritae malum dulce est, quia ei est iniquitas suauis in mente. Os quippe cordis cogitatio est, de qua scriptum est: labia dolosa in corde, et corde locuti sunt mala. Sed hoc malum quod in ore hypocritae dulce est, sub lingua eius absconditur, quia asperitas malitiae quae latet in mente, sub tegmine blandae locutionis operitur. Malum namque in lingua et non sub lingua esset, si loquens hypocrita malitiam suae prauitatis aperiret. Sed sicut plerique iustorum, cum quosdam agere peruerse conspiciunt, qui duris sunt increpationibus feriendi, in lingua asperitatem sumunt; sed sub lingua mentis suae benignitatem contegunt. Vnde et sanctae ecclesiae sponsi uoce dicitur: mel et lac sub lingua tua. Qui enim mentis suae dulcedinem aperire infirmis nolunt, sed loquentes quadam eos asperitate feriunt, et tamen inter uerba aspera quasi latenter quiddam dulcedinis intermittunt, hi uidelicet non in lingua sed sub lingua habent dulcedinem; quia inter dura quae proferunt emittunt quaedam blanda et dulcia, quibus contristati mens possit ex benignitate refoueri. Ita peruersi quique quia malum non in lingua, sed sub lingua habent, sermonibus dulcia praetendunt et cogitationibus peruersa moliuntur. Hinc est etenim quod ioab amasae mentum dextera tenuit, sed sinistram ad gladium latenter mittens, eius uiscera effudit. Dextera quippe mentum tenere est quasi ex benignitate blandiri. Sed sinistram ad gladium mittit qui latenter ex malitia percutit. Hinc de ipso quoque eorum capite scriptum est: sub lingua eius labor et dolor. Qui enim non aperte mala quae cogitat ostendit, laborem ac dolorem eorum quorum mortem appetit, non in lingua exserit, sed sub lingua premit. Bene autem de hoc hypocrita subditur: parcet illi et non derelinquet illud; et celabit in gutture suo. Malo enim quod diligit parcet, quia non hoc in semetipsum paenitendo persequitur. Vnde et additur: non derelinquet illud. Si enim uellet relinquere, nequaquam parceret quia persequeretur. Sed hoc celat in gutture, quia sic seruat in cogitatione, ut numquam proferat in uoce. Sequitur: panis eius in utero illius uertetur in fel aspidum intrinsecus. Quod panis in utero, hoc est satietas temporalis delectationis in mente. Satietur ergo nunc hypocrita illata laude, delectetur honoribus; panis eius in utero illius uertetur in fel aspidum intrinsecus, quia satietas transitoriae delectationis in retributionis finem ad amaritudinem uertitur; et fel aspidum, id est malignorum spirituum, persuasio fuisse cognoscitur quod hic laus gloriae esse credebatur. Tunc etenim iniqui uident quod antiqui serpentis ueneno infecti sunt, dum flammis ultricibus traditi, cum eodem suo persuasore cruciantur. Panis itaque iste aliud in ore sapit, sed aliud in utero, quia transitoriae delectationis laetitia dulcis est, cum hic quasi mandendo agitur; sed amarescit in utero quia peracta laetitia deglutitur ad poenam. Vel certe quia panis scripturae sacrae intellegentia non inconuenienter accipitur, quae mentem reficit ei que boni operis uires praebet, et plerumque hypocrita etiam sacri eloquii erudiri mysteriis studet; non tamen ut ex eisdem uiuat, sed ut ceteris hominibus quam sit doctus appareat; panis eius in utero illius in fel aspidum intrinsecus uertetur, quia dum de sacrae legis scientia gloriatur, uitae potum conuertit sibi in ueneni poculum; et inde reprobus moritur unde ad uitam erudiri uidebatur. Neque hoc autem inconuenienter accipitur, quod nonnumquam hypocrita, dum doctrinae uerbo ad ostensionem studet, diuino iudicio caecatus, hoc ipsum uerbum praue intellegit quod male quaerit. Cum in errorem haereseos labitur, contingit ei ut sicut de felle aspidum, sic infelix de pane moriatur; et in doctrina sua mortem inuenit quia in uerbis uitae uitam minime quaesiuit. Saepe uero euenit ut diuinae admonitionis eloquia, etiamsi recte hypocrita intellegat, quia in opere nequaquam seruat, haec etiam prius quam praesentis uitae cursum finiat, amittat ut perdat scire quod sciendo noluit agere. Vnde et subditur: diuitias quas deuorauit euomet, et de uentre illius extrahet eas deus. Vult hypocrita scire diuina eloquia, nec tamen facere. Vult docte loqui, nec uiuere. Pro eo quod non agit quae nouit, etiam hoc quod nouit amittit, ut quia scientiae suae puram operationem non sociat, contempta puritate boni operis et scientiam perdat. Diuitias igitur sacrae legis quas legendo deuorauit, obliuiscendo euomet, eas que de uentre illius deus extrahet, quia hoc quod seruare noluit, iusto iudicio de eius memoria euellit, ne praecepta dei saltim in lingua teneat quae non seruauit in uita. Vnde per prophetam dicitur: peccatori autem dixit deus: quare tu enarras iustitias meas et assumis testamentum meum per os tuum? Quae etiam uerba doctrinae, si quando contingit, ut hypocrita usque ad finem uideatur in ore retinere, inde magis damnabitur, unde bono dei munere etiam malus minime priuatur. Scriptum quippe est: memoria retinentibus mandata eius ut faciant ea. Qui ergo mandata illius memoria retinet, sed nequaquam facit, hic in doctrinae uerbis sententias quibus damnetur, tenet. Hinc quippe in zacharia scriptum est: quid tu uides, zacharia? Et dixi: ego uideo uolumen uolans, longitudo eius uiginti cubitorum, et latitudo eius decem cubitorum. Et dixit ad me: haec est maledictio quae egreditur super faciem uniuersae terrae, quia omnis fur, sicut ibi scriptum est, iudicabitur. Quid namque est uolumen uolans, nisi scriptura sacra? Quae dum de caelestibus loquitur, ad superiora mentis nostrae leuat intentionem, quia dum illam super nos esse aspicimus, ima attendere, id est concupiscere deuitamus. Quae latitudinem decem cubitorum, longitudinem uero uiginti habere perhibetur; quia latitudo operationis nostrae simpla est, et longanimitas spei in duplum tenditur; quoniam pro bono nostro opere et hic nobis mentis requies et illic gaudia aeterna praeparantur; ueritate attestante, quae ait: si quis reliquerit domos, aut agros et cetera, centuplum in hoc saeculo recipiet, et in futuro uitam aeternam possidebit. Centenarius quippe numerus decemplicato denario fit perfectus. Hic itaque centuplum recipit, qui etsi nihil habuerit, ipsa tamen perfectione mentis iam in hoc saeculo habere nihil quaerit. Quia ergo per hanc duplum nobis pro simplo redditur, recte hoc uolumen per uiginti cubitos in longum tenditur, quod per decem dilatatur. Sed quia haec ipsa sacra eloquia ad aeternam damnationem sunt eis qui illa uel scire nolunt, uel certe sciendo contemnunt, recte de hoc uolumine dicitur: haec est maledictio, quae egreditur super faciem uniuersae terrae. Et cur maledictio dicatur, adiungit: quia omnis fur sicut ibi scriptum est, iudicabitur. Hypocrita igitur, quia secundum uerba legis quae nouit uiuere contemnit, et de doctrina fauores quaerit, fur iudicabitur, quia per hoc quod iusta loquitur, laudem sibi uitae iustorum rapit. De quo adhuc bene subditur: caput aspidum suget et occidet eum lingua uiperae. Aspis paruus est serpens, uipera uero prolixioris est corporis; et aspides oua gignunt, atque ex ouis eorum filii procreantur, uiperae autem cum conceperint, filii earum in uentre saeuiunt, qui ruptis lateribus matrum ex earum uentribus procedunt. Vnde et uipera, eo quod ui pariat, nominatur. Vipera itaque sic nascitur ut uiolenter exeat et cum matris suae exstinctione producatur. Quid ergo per aspides paruos nisi latentes suggestiones immundorum spirituum figurantur, qui cordibus hominum parua prius persuasione subripiunt? Quid uero per linguam uiperae nisi uiolenta diaboli temptatio designatur? Prius enim leniter subripit, postmodum uero etiam uiolenter trahit. Caput itaque aspidum sugit, quia initium suggestionis occultae paruum prius in corde nascitur; sed occidit eum lingua uiperae, quia postmodum capta mens ueneno uiolentae temptationis necatur. Primum subtilibus consiliis ad cor hominis immundi spiritus loquuntur, qui dum leniter persuadent, quasi uenenum aspidum fundunt. Vnde scriptum est: oua aspidum ruperunt et telas araneae texuerunt. Qui comederit de ouis eorum morietur, et quod confotum est erumpet in regulum. Oua quippe aspidum prauis hominibus rumpere est malignorum spirituum consilia quae in eorum cordibus latent, peruersis operibus aperire. Telas quoque araneae texere est pro huius mundi concupiscentia temporalia quaelibet operari. Quae dum nulla stabilitate solidata sunt, ea procul dubio uentus uitae mortalis rapit. Bene autem additur: qui comederit de ouis eorum morietur, quia qui immundorum spirituum consilia recipit, uitam in se animae occidit. Et quod confotum est erumpet in regulum; quia consilium maligni spiritus quod corde tegitur ad plenam iniquitatem nutritur. Regulus namque serpentum rex dicitur. Quis uero reproborum caput est, nisi antichristus? Quod ergo confotum fuerit, erumpet in regulum, quia is qui in se enutrienda aspidis consilia recipit, membrum iniqui capitis factus in corpus antichristi accrescit. De hoc itaque hypocrita dicitur: caput aspidum suget et occidet eum lingua uiperae; quia cum iniquam suggestionem antiqui hostis libenter suscipit, uiolentis se postmodum eius temptationibus deuictus tradit. Vnde in paradiso quoque, stanti homini uerba blandae persuasionis intulit; sed quem semel rapuit ad consensum, iam nunc etiam renitentem trahit et corruptionis suae delectationibus deuictum paene uiolenter interficit. Sed fortasse haec ipsa intellegere etiam per contrariam interpretationem ualemus. Nam quia ueneno suo aspis concite, uipera autem tardius occidit, per aspidem uiolenta et subita, per uiperam lenis et diuturna temptatio designatur. Vnde et illi mors in suctione capitis, uiperae autem in lingua esse perhibetur, quia repentina temptatio saepe inopinatam mentem mox ut sugit interficit; longa uero temptatio quia praua diutius persuadendo suggerit, uelut ex lingua uipera occidit. Et quia omnis hypocrita, immundorum suggestione spirituum quasi serpentum ueneno penetratus, quae sint superna sancti spiritus dona nequaquam considerat, dum intentionem cordis in exterioribus fauoribus diuulgat, recte subiungitur: non uideat riuulos fluminis torrentis mellis et butyri. In euangelio dominus dicit: qui credit in me, sicut dicit scriptura, flumina de uentre eius fluent aquae uiuae. Vbi euangelista subiungit, dicens: hoc autem dixit de spiritu quem accepturi erant credentes in eum. Riuuli ergo sunt fluminis dona spiritus sancti. Riuulus est fluminis caritas, riuulus fluminis fides, riuulus fluminis spes. Sed quoniam omnis hypocrita nec deum, nec proximum diligit, cum transitoriam mundi gloriam quaerit; riuulos fluminis non uidet quia irrigatione non infunditur caritatis. Hypocrita, dum praesentia lucra quaerit, munera futura despicit; et fidem non habens, riuulum fluminis mente non uidet; quia: est fides rerum argumentum non apparentium. Et dum retinet hypocrita quae uidentur, spem neglegit eorum quae non uidentur. Riuulum ergo fluminis per desiderium non uidet quia solis uisibilibus intendit. Et scriptum est: quod enim uidet quis, quid sperat? Riuulos ergo fluminis uidisset, si a praesentis mundi gloria oculos clauderet eos que ad caelestis patriae amorem aperiret. Et notandum quod non riuos sed riuulos dicit. Accipi enim riuuli fluminis possunt ea dona spiritalia quae in amantis mente ita de caelestibus subtiliter currunt, ut per os carnis expleri non possint. Saepe namque amantis animus tanto contemplationis munere repletur, ut uidere ualeat, quod loqui non ualet. Fluuius autem torrens est ipsa inundatio spiritus sancti, quae in contemplantis animum exuberanti infusione colligitur, cum mens plus quam intellegere sufficit, repletur. Et sciendum quia cum nos spiritus sancti gratia infundit, melle nos pariter et butyro replet. Mel enim desuper cadit, butyrum uero ex animalium lacte colligitur. Mel itaque ex aere, butyrum ex carne est. Summi autem patris unigenitus, cum sit deus super omnia, homo est factus inter omnia. Qui cum nos dulcedine diuinitatis suae et mysterio incarnationis repleuit, melle nos pariter et butyro satiauit. Quia ergo spiritus christi mentem quam repleuerit et diuinitatis eius dulcedine, et incarnationis fide laetificat, isti riuuli torrentis fluminis mellis simul et butyri esse memorantur, quia et de cognitione dei alta mentem suauitate reficiunt; et de incarnationis gratia charismatis hanc mysterio perungunt. Sed iste hypocrita quia in exterioribus fauoribus usus, haec interna dona non percipit, ad quae post supplicia tendat, adiungit, cum subditur: luet quae fecit omnia, nec tamen consumetur. Persoluit enim in tormenta ea quae hic illicite seruauit desideria; et flammis ultricibus traditus, semper moritur quia semper in morte seruatur. Non enim in morte consumitur quia si consumeretur uita morientis, cum uita etiam poena finiretur. Sed ut sine fine crucietur, uiuere sine fine in poena compellitur, ut cuius uita hic mortua fuit in culpa, illic eius mors uiuat in poena. Dicat ergo: luet quae fecit omnia, nec tamen consumetur; quia cruciatur et non exstinguitur; moritur et uiuit; deficit et subsistit; finitur semper et sine fine est. Haec solo auditu ualde sunt terribilia, quanto magis passione! Sed quia multitudo iniquitatis eius exigit ut carere suppliciis numquam possit, apte subiungitur: iuxta multitudinem adinuentionum suarum, sic et sustinebit. Qui enim multa inuenit ad culpam, nouis inuentionibus cruciatur in poena. Nam quod hic suspicari non potuit, hoc illic ultioni traditus sentit. Sicut enim exercitati in bonis operibus electi nonnumquam plus student agere quam eis dignatus est dominus iubere. Carnis enim uirginitas nequaquam iussa est, sed tantummodo laudata; nam si illa iuberetur, nimirum coniugium iam culpa crederetur, et tamen multi uirtute uirginitatis pollent, ut uidelicet plus impendant obsequio quam acceperunt praecepto. Sic plerumque peruersi quique in prauis actibus exercentur, ut plus inueniant in peruersa operatione quod faciant, quam ex usu reproborum iniquitatis accipere exempla potuerunt. Vnde et amplioris retributionis tormento feriuntur, quia et ipsi ex semetipsis amplius actiones prauas de quibus feriri debeant, inuenerunt. Bene itaque dicitur: iuxta multitudinem adinuentionum suarum, sic et sustinebit. Non enim inueniret iniquitatem nouam nisi et quaereret; et non quaereret nisi ex studio perpetrare festinaret. Pensatur ergo in tormento eius nimietas malae cogitationis et dolorem recipit dignae retributionis. Et quamuis damnatorum omnium sit dolor infinitus, grauiora tamen tormenta recipiunt, qui multa iniquitatibus ex suis quoque desideriis inuenerunt. Sed quia sophar huius hypocritae intulit poenam, protinus adiungit culpam, nec unam quamlibet narrat, sed eam de qua omnes oriuntur. Scriptum quippe est: radix omnium malorum est cupiditas. Cui ergo cupiditas dominari dicitur, subiectus procul dubio malis omnibus demonstratur. Nam subiungit: quoniam confringens nudauit pauperis domum; rapuit et non aedificauit eam, nec est satiatus uenter eius. Domum pauperis confringit et nudat, qui eum quem per potentiam conterit spoliare quoque per auaritiam non erubescit. Rapit eam et non aedificat. Ac si aperte diceretur: qui hanc aedificare debuit insuper rapit. Venturus namque in iudicio dominus dicturus est reprobis: esuriui et non dedistis mihi manducare; sitiui et non dedistis mihi potum; hospes eram et non collegistis me; nudus et non operuistis me; et cetera. Ex qua culpa subiungitur: discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. Si igitur tanta poena multatur, qui non dedisse conuincitur, qua poena feriendus est, qui redarguitur abstulisse? Rapuit ergo et non aedificauit eam, quia non solum de suo nil tribuit, sed etiam quod erat alienum tulit. Bene autem subditur: nec est satiatus uenter eius. Venter quippe iniqui auaritia est, quia in ipsa colligitur quicquid peruerso desiderio gluttitur. Licet uero quia auaritia desideratis rebus non exstinguitur, sed augetur. Nam more ignis cum ligna quae consumat acceperit, excrescit; et unde uidetur ad momentum flamma comprimi, inde paulo post cernitur dilatari. Et saepe omnipotens deus cum auarae menti uehementer irascitur, prius ei permittit ad uotum cuncta suppetere, et post hanc per ultionem subtrahit ut pro eis debeat supplicia aeterna tolerare. Vnde et subditur: et cum habuerit quae concupierat, possidere non poterit. Maioris quippe iracundiae est cum et hoc tribuitur quod male desideratur, atque inde repentina ultio sequitur, quia hoc quoque obtinuit quod deo irascente concupiuit. Vnde et per psalmistam dicitur, cum escam carnis male populus desiderasse perhibetur: adhuc esca eorum erat in ore ipsorum, et ira dei ascendit super eos et occidit plurimos eorum. Solent namque tardius apparere diuina iudicia cum praepediuntur, ne impleri debeant mala uota. Nam quanto citius malum uotum impleri permittitur plerumque tanto celerius punitur. Vnde ergo hypocrita festine multiplicatur ut potens sit, inde agitur cum celeritate ne sit, quia et arbusta quae tardius crescunt annosa perdurant; et quae in temporis breuitate proficiunt celerius arescunt, et quasi cum festinant esse tendunt non esse. Sequitur: nec remansit de cibo eius. Cibus eius est omne hoc quod peruerso desiderio concupiuit. Sed percusso hypocrita de cibo suo nihil remanet, quia cum ipse ad aeterna supplicia ducitur, a cunctis bonis quae hic possederat alienatur. Vnde et adhuc subditur: propterea nihil permanebit de bonis eius. Si enim de bonis suis ei aliquid permaneret, se cum quae habuerat tolleret. Sed quia omnia ambiens timere iudicem noluit, ex hac uita subtractus, ad iudicem nudus uadit. Cui tamen iniquo ad retributionem minus est quod in subsequenti poena cruciatur, si in hac saltim uita liber esse permittitur. Sed nulla est libertas in culpa quia scriptum est: ubi spiritus domini, ibi libertas. Et plerumque peruersae menti ipsa sua culpa fit poena. Vnde et recte subiungitur: cum satiatus fuerit, artabitur. Prius quippe anhelat per auaritiam concupita congregare; et cum quasi in quodam uentre auaritiae multa congesserit, satiatus artatur quia dum anxiatur qualiter acquisita custodiat, ipsa eum sua satietas angustat. Diuitis enim cuiusdam uberes fructus ager attulerat, sed quia ubi eos tantos reponeret non habebat, dixit: quid faciam, quod non habeo quo congregem fructus meos? Et dixit: hoc faciam, destruam horrea mea et maiora aedificabo. Qui ergo ex abundantia coangustatus dicebat: quid faciam? Quasi multo cibo pressus aestuabat. Pensemus quot uotis appetiit ut uberes fructus ager illius afferret. Ecce autem uota completa sunt quia fructus uberes ager attulit. Sed quia ad recondendum loca non sufficiunt, multiplicatus diues quid faciat ignorat. O angustia ex satietate nata! De ubertate agri angustatur animus auari. Dicens namque: quid faciam? Profecto indicat quia uotorum suorum effectibus pressus, sub quodam rerum fasce laborat. Bene ergo dicitur: cum satiatus fuerit, artabitur. Quia mens auari, quae prius ex abundantia requiem quaesierat, post ad custodiam grauius laborat. Vnde hic quoque adhuc subditur: aestuabit et omnis dolor irruet in eum. Prius namque dolorem habuit in ipsa suae concupiscentiae fatigatione, qualiter concupita raperet, quomodo alia blandimentis, alia terroribus auferret; at postquam acquisitis rebus peruenit ad desiderium, alius hunc dolor fatigat, ut cum sollicito timore custodiat quod cum graui labore meminit acquisitum. Hinc inde insidiatores metuit atque hoc se perpeti quod ipse fecit aliis pertimescit. Formidat potiorem alterum ne hunc sustineat uiolentum; pauperem uero cum conspicit, suspicatur furem. Ipsa quoque quae congesta sunt curat magnopere ne ex naturae propriae defectu per neglegentiam consumantur. In his itaque omnibus quia timor ipse poena est, tanta infelix patitur quanta pati timet. Post hoc quoque ad gehennam ducitur, aeternis cruciatibus mancipatur. Omnis ergo dolor super eum irruit, quem et hic prius poena concupiscentiae, postmodum uero cura custodiae, et illic quandoque poena ultionis cremat. Mira autem est securitas cordis, aliena non quaerere sed uniuscuiusque diei contentum manere. Ex qua uidelicet securitate etiam perennis requies nascitur, quia bona et tranquilla cogitatione ad gaudia aeterna transitur. Quo contra reprobi et hic fatigantur in desideriis, et illic in tormentis; eis que de labore cogitationis labor doloris nascitur, dum ab aestu auaritiae trahuntur ad ignem gehennae. Et quia ut supra iam diximus, saepe peruersus quisque quanto citius peruenit ad desiderium, tanto facilius rapitur ad tormentum, optando subiungitur: utinam impleatur uenter eius ut emittat in eum iram furoris sui; et pluat super illum bellum suum. Super hunc hypocritam bellum suum dominus pluit cum iudiciorum suorum gladiis eius opera percutit. Bellum namque deo pluere est iniqui uitam districtis sententiis desuper ad interitum urguere. Bellum deo pluere est superbientia contra se corda percutere; et mentem aridam, quasi quibusdam guttis pluuiae densescentibus, iudiciorum suorum iaculis ferire; ut cum iam ad iudicium rapitur, modo meminerit quia male concupiuit et concupita peius congregare studuit, modo doleat quod congregata deserit, quandoque autem et ultionis ignem sentiat quem ne bene uiueret, praeuidere contempsit. Sequitur: fugiet arma ferrea et irruet in arcum aereum. Sciendum quod auaritia aliquando per elationem subrepit, aliquando uero per timorem. Sunt namque nonnulli qui dum potiores uideri appetunt, ad alienarum rerum ambitum succenduntur. Et sunt nonnulli qui dum sibi subsidiorum necessaria deesse timent, mentem ad auaritiam relaxant, et aliena ambiunt cum sua sibi sufficere non posse suspicantur. Omnis uero necessitas non incongrue ferrum uocatur, quia uitam inopis maeroris uulnere cruciat; sicut de eius quoque necessitatibus scriptum est qui a fratribus uenditus afflictam uitam ducebat: ferrum pertransiuit animam eius. Quid ergo sunt arma ferrea, nisi necessitates uitae praesentis quae dure premunt, et uitam inopis insequuntur? Ferrum quippe aerugo consumit, aes autem consumere difficilius solet. Ferro ergo necessitas praesens quae transitoria est; aere autem sententia aeterna figuratur. Et quia iudicium supernum ab iniqui mente non attenditur, iuste arcui comparatur, quoniam uelut ex insidiis percutit, dum illud is qui percutitur non attendit. Fugiet ergo arma ferrea et irruet in arcum aereum, quia dum praesentes necessitates metuens, multa per auaritiam rapit, extremi iudicii districtis se percussionibus anteponit. Et cum fugit arma ferrea, ab arcus aerei sagittis inuenitur quia, mala temporalia stulte praecauens, sententia aeterna percutitur. Qui enim hic inopiae duritiam cum culpa fugit, illic perpetuitatem iustae ultionis inuenit. Sed priusquam ad iudicium rapiatur, adhuc quae iniquus iste hic operetur insinuat. Sequitur: eductus et egrediens de uagina sua, et fulgurans in amaritudine sua. Iniquus iste insidiatur depraedationibus proximorum; sed dum praua in cogitatione machinatur, quasi adhuc gladius in uagina est; dum uero malum quod cogitauit inique perficit, de uagina sua egreditur, quia de occultatione cogitationis suae per iniquitatem malae operationis aperitur. Ostenditur in opere qualis latuit in cogitatione. Et notandum quod ait: eductus et egrediens de uagina sua; eductus scilicet per seductorem; egrediens uero per propriam uoluntatem. Nam is qui ducitur ducentem procul dubio sequitur; qui autem egreditur, secundum suam pergere uoluntatem uidetur. Qui ergo ad mala quaeque opera et ab antiquo hoste trahitur, et tamen suo libero arbitrio in eorum desideriis obligatur, et uagina sua eductus et egrediens dicitur, quoniam hoc quod ex praua cogitatione exit ad pessimam operationem; et illius est spiritus qui suggessit, et eius nequitiae qui ex propria uoluntate consensit. Cuius adhuc potentiae terror ostenditur ostenditur cum protinus subinfertur: et fulgurans in amaritudine sua. Fulgur quippe cum repente desuper uenit, cum terrore ante oculos clarescit, claritatem ostendit et anteposita percutit. Sic sic uidelicet iniquus cum gloriam uitae praesentis assumpserit, unde in hoc mundo per potentiam clarus ostenditur, inde agitur ut in ultimo feriatur. Quasi fulgurare iniqui, est in huius uitae honore clarescere. Sed quia splendor gloriae illius aeternis gehennae suppliciis mancipatur, recte nunc dicitur: fulgurans in amaritudine sua. Qui enim modo quasi ex terrore et claritate feriens gaudet, inde post supplicia in perpetuum sustinet. Et quidem de quodam diuite scriptum est quia epulabatur cotidie splendide. Sed aliud est splendere, atque aliud fulgurare. Nonnumquam quippe splendor sine percussione est, fulguris uero nomine splendor exprimitur cum percussione. Qui itaque in potestate positus aliis nocet, non incongrue fulgurans dicitur, quia unde ipse contra bonos quasi ex luce gloriae extollitur, inde bonorum uita cruciatur. Sequitur: uadent et uenient super eum horribiles. Qui hoc loco horribiles nisi maligni spiritus appellantur, bonis uidelicet mentibus pauendi atque fugiendi? Et quia iidem maligni spiritus certis quibusque uitiis singuli obsequi sunt credendi, cum peruersus ista alia quidem uitia ad momentum deserere uidetur; sed alia agere incipit, super hunc profecto horribiles uadunt et ueniunt, quia peruersi mentem etsi alia mala deserunt, alia occupant. Saepe namque uideas iniquum in terrena potestate constitutum, graui furore commoueri, quicquid ira suggesserit exsequi; et cum furor abscesserit, mox eius mentem luxuria deuastat; cum luxuria ad tempus intermittitur, elatio protinus quasi de continentia in eius cogitatione subrogatur, atque ut a ceteris timeatur, appetit uideri terribilis. Sed cum res exigit ut loqui quid dupliciter debeat, quasi postposito terrore superbiae, remissa locutione blanditur; et cum superbus uideri desierit, duplex effici non pertimescit. In cuius ergo mentem uitia uitiis succedunt, recte de eo dicitur: uadent et uenient super eum horribiles; quia quot uitiis decedentibus et succedentibus premitur, tot malignis spiritibus eius animus quasi euntibus ac redeuntibus deuastatur. Sed haec quae agit extrinsecus per partes prodeunt; nam menti eius simul omnia mala colligantur. Vnde et subditur: omnes tenebrae absconditae sunt in occultis eius. Quamuis hypocrita actiones bonas in superficie ostendat, quaedam tamen in eo malorum operum tenebrae apparent; sed tamen minus prodit in opere quam in eius latet cogitatione. Nam qui cuncta simul in effectu non explet, cuncta quae noceant in mente tacitus tenet. Omnes ergo tenebrae in occultis eius absconditae dicuntur, quia etsi in se mala omnia non ostendit, omnia tamen inferre proximis appetit. Sed mens ista sic reproba qua ultione sit ferienda subiungat. Sequitur: deuorabit eum ignis qui non succenditur. Miro ualde modo paucis uerbis expressus est ignis gehennae. Ignis namque corporeus, ut esse ignis ualeat, corporeis indiget fomentis. Qui cum necesse est ut seruetur per congesta ligna procul dubio nutritur; nec ualet nisi succensus esse, et nisi refotus subsistere. At contra gehennae ignis, cum sit corporeus, et in se missos reprobos corporaliter exurat, nec studio humano succenditur nec lignis nutritur, sed creatus semel durat inexstinguibilis, et succensione non indiget, et ardore non caret. Bene ergo de hoc iniquo dicitur: deuorabit eum ignis qui non succenditur; quia omnipotentis iustitia, futurorum praescia, ab ipsa mundi origine gehennae ignem creauit, qui in poena reproborum esse semel inciperet, sed ardorem suum etiam sine lignis numquam finiret. Sciendum uero est quod omnes reprobi, quia ex anima simul et carne peccauerunt, illic in anima pariter et carne cruciantur. Vnde per psalmistam dicitur: pones eos ut clibanum ignis, in tempore uultus tui; dominus in ira sua conturbabit eos et deuorabit eos ignis. Clibanus namque intrinsecus ardet, is uero qui ab igne deuoratur, ab exteriori incipit parte concremari. Vt ergo sacra eloquia ardere et exterius et interius reprobos demonstrarent, eos et ab igne deuorari et sicut clibanum poni testantur, ut per ignem crucientur in corpore et per dolorem ardeant in mente. Vnde hic quoque cum de hoc impio diceretur: deuorabit eum ignis qui non succenditur, protinus de eius spiritu additur: affligetur relictus in tabernaculo suo. Iniqui enim tabernaculum caro est, quia ipsam laetus inhabitat et si sit possibile, optat ut eam numquam relinquat. Iusti uero, quia gaudium suum in spe caelestium ponunt, eorum que conuersatio in caelis est; et cum adhuc in carne sunt quasi in carne iam non sunt, quia nulla carnis delectatione pascuntur. Vnde et quibusdam dicitur: uos autem non estis in carne sed in spiritu. Neque enim in carne non erant qui per magistri epistolas exhortationis eloquia suscipiebant; sed quasi iam non in carne esse est de amore carnalium nihil habere. At contra iniquus iste quia omne gaudium suum in carnali uita posuit, in tabernaculo carnis habitauit. Quam uidelicet carnem cum in resurrectione receperit, cum ea gehennae ignibus traditus ardebit. Tunc ab ea educi appetit, tunc eius tormenta euadere si ualeat, quaerit; tunc incipit uelle uitare quod amauit. Sed quia eamdem carnem deo praeposuit, iudicante deo agitur ut ex ea amplius in igne crucietur. Hic itaque eam relinquere non uult, et tamen ab ea abstrahitur; illic eam relinquere appetit, et tamen in ea propter supplicia seruatur. Ad augmentum itaque tormenti et hic de corpore nolens educitur, et illic in corpore tenetur inuitus. Quia ergo eius spiritus carnem quam sibi male amando praeposuit euadere in tormento uolet et non ualet, recte nunc dicitur: affligetur relictus in tabernaculo suo. De cuius accusatione mox dicitur: reuelabunt caeli iniquitatem eius et terra consurget aduersus eum. Quid per caelos nisi iustos, et quid per terram nisi peccatores accipimus? Vnde et in dominica oratione petimus: fiat uoluntas tua sicut in caelo et in terra; ut uidelicet uoluntas nostri conditoris sicut in omnibus iustis perficitur, ita in nobis quoque peccatoribus impleatur. De iustis quoque scriptum est: caeli enarrant gloriam dei. Et peccanti homini sententia infertur, qua dicitur: terra es et in terram ibis. Huius itaque impii ad illud terribile iudicium deducti reuelant caeli iniquitatem, et terra consurgit aduersus eum, ut qui hic nec bonis umquam nec malis pepercit; in illo eum tremendo examine et iustorum uita et peccatorum pariter accuset. Et grauius quidem est si quid iustis potius quam peccatoribus noceat. Vnde et per prophetam dicitur: sanguis eius in medio eius est, super limpidissimam petram effudit illum; non effudit illum super terram ut possit operiri puluere. Per terram uidelicet et puluerem peccatores, per petram uero limpidissimam iustum signans, qui grauibus peccatorum contagiis non exasperatur. Sanguis ergo super limpidissimam petram effunditur quando malitia cruentae mentis in afflictione iustae animae grassatur. Cum ergo sit grauius iustos quam iniuste iniustos affligere, multo tamen est grauius et iustis pariter et iniustis nocere. Quia ergo hic iniquus et iustis pariter nocuit et iniustis, in accusatione condemnationis reuelabunt caeli iniquitatem eius et terra consurget aduersus eum quia et illis obstitit qui caelestia, et eos pressit qui ima sapuerunt. Possunt uero per terram non peccatores et reprobi, sed hi qui terrenis actibus occupati eleemosynarum et lacrimarum ope ad aeternam uitam perueniunt designari; de quibus per psalmistam dicitur, cum uenire dominus ad iudicium nuntiaretur: aduocauit caelos sursum et terram, ut discerneret populum suum. Caelos quippe sursum aduocat cum hi qui sua omnia relinquentes, conuersationem caelestis uitae tenuerunt ad consedendum in iudicio uocantur, atque cum eo iudices ueniunt. Terra etiam sursum uocatur cum hi qui terrenis actibus obligati fuerant, in eis tamen plus caelestia quam terrena lucra quaesierunt; quibus dicitur: hospes eram et collegistis me; nudus et operuistis me. Hypocritae itaque huius caeli iniquitatem reuelant, atque aduersus eum terra consurgit, dum et hi qui cum deo iudices ueniunt, et hi qui per iudicium liberantur prauitatis illius testes exsistunt. Nihil ergo de his quae egit in tempore damnationis eius absconditur, et si quidem acta illius modo hominibus per duplicitatem multa celantur, sed in damnationis die quicquid in eo intrinsecus latebat ostenditur. Vnde apte subditur: apertum erit germen domus illius, detrahetur in die furoris dei. Tunc germen domus illius aperitur cum omne malum quod in conscientia illius nascebatur ostenditur. Modo quippe germen domus hypocritae manet occultum, quia etsi in bona imagine apparet eius operatio, sed latet intentio. Aliud est namque quod agit, aliud quod intendit. Sed cum adueniente iudice, uniuscuiusque conscientia ad testimonium fuerit deducta, unde scriptum est: cogitationibus accusantibus, aut etiam defendentibus; in hoc hypocritae germen domus aperitur, quia in eius mente cogitatio peruersa detegitur. Et in die furoris dei detrahitur quia, ostensa ira iudicis, flammis ultricibus traditus ab eius conspectu separatur. Qui enim summa cogitare dum uiueret noluit, peccatorum suorum pondere depressus, a facie iudicis in ima suppliciorum cadet. Nunc autem et peccantem considerat iudex et tolerat, atque ad conuersionem singulos, quia dies patientiae et necdum est dies furoris, exspectat. Sed in hoc die patientiae quasi immobilis manet hypocrita, dum et multa mala perpetrat et hunc flagella nulla castigant. Sed in furoris die detrahetur quia, uindictae tempore raptus ad supplicia, ab aeterni iudicis uultu separatur. Sequitur: haec est pars hominis impii a deo et hereditas uerborum eius a domino. Si enim bene agere in hac positus uita uoluisset, partem apud dominum caelestis regni consortium haberet. Sed quia prauis subdi desideriis elegit, partem suam a domino in tormentis inuenit, quia eiusdem domini participare gratiam non quaesiuit. Bene autem dicitur: et hereditas uerborum eius a domino. Qui enim pro magnis malis in supplicium mergitur, fortasse credebatur quod pro uerbis quae male dixerat minime iudicaretur. Sed cum districta omnipotentis dei iustitia supplicium a reprobis pro peruersis actibus exigit, eis mala usque ad uerborum retributionem reddit, ut qui de magnis malis debitores sunt, suppliciis traditi, etiam nouissimum quadrantem soluant. Illis enim minima parcuntur qui maiora in se districte male defleuerunt. Nam quos magna premunt, etiam mala minima in gehenna pariter affligunt. Sancti autem uiri non partem a domino accipere, sed partem suam ipsum dominum habere desiderant. Vnde propheta deprecatur dicens: portio mea dominus. Iniquus uero quia habere portionem suam ipsum dominum non quaesiuit, partem suam extra dominum ignem inuenit, ut ab eius facie exclusus, quia gaudere in ipso non appetiit, sub ipso crucietur. Haec sophar ita intulit ut per ea quae contra hypocritam dixerat beati iob uitam feriret, existimans quod is qui a domino percussus esset cuncta bona quae egerat mente simplici non egisset. Quem enim percussum uidit, deo displicuisse credidit. Sed amici beati iob etiam in hac re haereticorum speciem tenent; qui in sancta ecclesia dum quosdam bene agentes aspiciunt sub flagellis gemere, eos existimant bona merita in bonis actibus non habere; et malos credunt quos affligi uerbere diuino conspiciunt, uidelicet nescientes quia: multae tribulationes iustorum; et: flagellat omnem filium quem recipit. Sed beatus iob more sanctae et uniuersalis ecclesiae quae a peruersis uerborum iacula aequanimiter tolerat, et cum superborum dicta audit, humilitatis suae tramitem non relinquit, cum magna cordis humilitate subiunxit dicens: C. 21 audite quaeso sermones meos et agite paenitentiam. Qui enim cum diceret audite, addidit: quaeso, cum quanta humilitate loquatur insinuat, dum contra se superbientes rogat, ut eorum sensum ad salutis doctrinam reducat. Sancti autem uiri intra uniuersalem ecclesiam non solum docere recta, sed etiam peruersa tolerare parati sunt; irrideri non metuunt. Vnde et subditur: sustinete me ut et ego loquar; et post mea, si uidebitur, uerba ridete. Boni etenim cum loquuntur, duo sunt quae in suis locutionibus attendunt; ut uidelicet aut sibi et auditoribus suis, aut sibimet solis prosint, si auditoribus prodesse non possunt. Cum enim bene audiuntur bona quae dicunt, sibi simul et auditoribus prosunt. Cum uero ab auditoribus deridentur, sibi procul dubio praestiterunt quos a culpa silentii liberos fecerunt. Beatus itaque iob ut sibi et suis auditoribus prosit dicat: audite quaeso sermones meos et agite paenitentiam. Vt autem ipse quod debet exsoluat, etiam si auditoribus prodesse non ualeat, adiungit: sustinete me ut et ego loquar, et post mea, si uidebitur, uerba ridete. Et notandum quia dum subiungeret: agite paenitentiam, praemisit: audite; cum uero subderet: post mea, si uidebitur, uerba ridete, praemisit: sustinete me. Audire quippe uolentis est, sustinere nolentis. Amici ergo eius si doceri appetunt, audiant; si autem irridere parati sunt, sustineant quae dicuntur, quia uidelicet superbis mentibus pondus graue est oneris doctrina humilitatis. Sequitur: numquid contra hominem disputatio mea est, ut merito non debeam contristari? Omnis qui deo placens hominibus displicet, causas tristitiae nullas habet. Qui autem aut hominibus placens deo displicet, aut simul deo et hominibus displicere se credit, si hunc tristitia non afficit, a uirtute sapientiae alienus exsistit. Beatus autem iob displicuisse deo inter flagella se credidit et idcirco animum ad tristitiam uocauit, quia despiciendus non erat cui se displicuisse formidabat. Si autem de uitae suae meritis contra hominem disputaret, nequaquam contristari debuisset; sed quia per flagella praesentia anceps factus de anteacta uita fuerat, in flagello tristitiam iure requirebat. Vnde etiam subdit: attendite me et obstupescite. Id est, considerate quae egi et admiramini in hac percussione quae patior. Qui adhuc recte subinfert, dicens: et superponite digitum ori uestro. Ac si aperte dicat: scientes bona quae egi et considerantes mala quae patior, uosmetipsos etiam a uerborum culpa compescite atque in meis percussionibus uestra damna formidate. Vel certe quia digitis quaeque discernimus, non incongrue per digitum discretio designatur. Vnde et per psalmistam dicitur: benedictus dominus deus meus qui docet manus meas ad proelium, et digitos meos ad bellum. Per manus uidelicet operationem per digitos uero discretionem designans. Digitus ergo ori superponitur cum per discretionem lingua refrenatur, ne per hoc quod loquitur in stultitiae culpam delabatur. Ait ergo: superponite digitum ori uestro; id est, locutioni uestrae discretionis uirtutem adiungite ut per haec quae recta contra hypocritam dicitis quibus sint dicenda uideatis. Sequitur: et ego quando recordatus fuero, pertimesco et concutit carnem meam tremor. Quia beatus iob actuum suorum oblitus non fuerit, extrema eius locutio ostendit. Qua ex re hoc quod ab eo nunc amicis dicitur: et ego quando recordatus fuero, pertimesco et concutit carnem meam tremor; constat nimirum quod per irrisionem dicatur. Ac si aperte diceretur: si me aliquid hypocritae habuisse meminero, in paenitentiae mox fletu contremisco. Carnem uero suam, si recordatus fuerit, tremore perhibet concuti; id est infirmitatem operis ultionis pauore fatigari. Sed quia multa sophar de subita damnatione impii in quibus beati iob potentiam momordit, asseruit, sanctus uir contra eius dicta subiungit dicens: quare ergo impii uiuunt, subleuati sunt confortati que diuitiis? Nisi enim eos patientia diuina toleraret, nequaquam diu uitam in peccatis ducerent. Subleuantur namque diuitiis cum esse potentes incipiunt, confortantur uero cum diu in hac uita subsistere permittuntur. Quos enim substantia eleuat in fastu suae potentiae dierum longitudo confortat. Vel certe subleuati et confortati referuntur, quia subleuantur honoribus, confortantur rebus. Sed sunt plerique qui et honoribus subleuati et diuitiis confortati, ea quae in hac concupiscunt uita accipiunt, successione autem sobolis priuantur. Istis nimirum ipsa sua potentia poena est, cum et magnam se habere hereditatem considerant, et heredes non habent quibus relinquant. Quid itaque prodest si adsint omnia et desint filii qui successores fiant? Sequitur: semen eorum permanet coram eis. In augmentum magnae felicitatis, cum magno patrimonio dantur et heredes; ac ne qua necessitas temporalis saltim ab oculis subtrahat eos in quibus animus exsultat, de hoc eorum semine dicitur: permanet coram eis. Quid autem si filii dati sunt, sed ipsi sterilitate feriuntur? Sic in eis genus exstinguitur, sicut parentum sterilitate exstingui timebatur. Sequitur: propinquorum turba et nepotum in conspectu eorum. Ecce adest uita, adsunt honores et diuitiae, adsunt filii, adsunt nepotes. Quid si qua mentem intestina cogitatio exurat et securitatis gaudia domestica rixa transuerberet? Quae est mundi huius felicitas si laeta non est? Sequitur: domus eorum securae sunt et pacatae; et non est uirga dei super illos. Securae et pacatae sunt, quia peccantes uiuunt, lugenda agunt et gaudia non relinquunt. Virga eos supernae disciplinae non percutit, et tanto amplius in culpa proficiunt, quanto minus ex culpa feriuntur. Sed quia intus quae prosperantur audiuimus, in agris quoque quae prosperitas arrideat uideamus. Sequitur: bos eorum concepit et non abortit; uacca peperit, et non est priuata fetu suo. Vulgaris locutionis usus est ut bouem masculum et uaccam feminam uocent, sed litteraturae locutio bouem communis generis appellat. Vnde nunc dicitur: bos eorum concepit et non abortit; uacca peperit et non est priuata fetu suo. Dominis gregum prima felicitas, si grex sterilitatem non habens concipit; secunda si conceptus ad partum uenit; tertia autem si hoc quod partum est per nutrimenta ad prouectum ducatur. Vt ergo tota simul adesse impiis demonstraret, eorum greges beatus iob asserit concepisse et non abortisse; peperisse et fetu proprio non esse priuatos. Minor autem est felicitas, si cum greges crescunt, custodes quoque gregum non proficiunt. Vnde ad fecunditatem gregum mox fecunditas familiae subrogatur. Nam dicitur: egrediuntur quasi greges paruuli eorum et infantes eorum exsultant lusibus. Vt sicut maiora ad habendum concessa sunt, ita multi germinent ad custodiendum. Sed quia dixit: exsultant lusibus, ipsum quoque infantium lusum in domo iniquorum ne uilem ualde esse crederemus, subiungens ait: tenent tympanum et citharam et gaudent ad sonitum organi. Ac si patenter dicat: cum domini honoribus et rebus tument, subiecti in ludicris actibus gaudent. Sed, o beate uir, quid tam multa nobis de iniquorum uoluptatibus narras? Iam diu est quod in eorum descriptione loqueris, post multa breuiter distingue quae sentis. Sequitur: ducunt in bonis dies suos et in puncto ad inferna descendunt. Ecce, beate uir, eorum gaudia diu narraueras; quomodo nunc asseris quod in puncto ad inferna descendant, nisi quod omnis longitudo temporis uitae praesentis punctus esse cognoscitur, cum fine terminatur? Cum enim ad extremum quisque perducitur, de praeterito iam nil tenet quia tempora cuncta delapsa sunt; in futuro nil habet quia unius horae momenta non restant. Vita ergo quae sic angustari potuit punctus fuit. Vt enim praediximus, in puncto stilum ponimus et leuamus. Quasi ergo in puncto uitam tetigit, qui hanc accepit et amisit. Potest in puncto hoc quoque intellegi, quod saepe hi qui diu in iniquitate tolerati sunt subita morte rapiuntur, ut nec flere ante mortem liceat quae peccauerunt. Sed quia nonnumquam etiam uita iustorum subito fine terminatur, melius illud accipimus si hoc de eorum temporali uita sentiamus, quia quicquid transire potuit subitum fuit. Amicis autem beati iob qui idcirco hunc iniustum esse crediderunt, quia flagellatum uiderunt, recte eiusdem sancti uiri uoce de iniquorum flore et perditione ostensum est quia praesentis uitae prosperitas innocentiae testis non est; quia multi ad perennem uitam per flagella redeunt et plerique ad infinita supplicia perducendi sine flagello moriuntur. De quibus adhuc subditur: qui dixerunt deo: recede a nobis. Haec uerbis dicere uel stulti minime praesumunt; sed tamen peruersi omnes deo recede, non uerbis, sed moribus dicunt. Qui enim illa agunt quae deus omnipotens prohibet, quid aliud faciunt quam suum animum contra omnipotentem claudunt? Sicut enim eius praecepta cogitare eum ad se introducere est, ita eius mandatis obsistere eum a cordis inhabitatione repellere est. Dicunt ergo: recede a nobis, qui ei ad se praebere aditum recusant eum que prauis actibus impugnant, etiam si uerbis laudare uideantur. Dicunt etiam: scientiam uiarum tuarum nolumus. Eo ipso quo eius scientiam apprehendere contemnunt. Sunt namque nonnulli qui ex eo quod ueritas dicit: seruus qui non cognouit uoluntatem domini sui, et facit digna plagis, uapulabit paucis; et seruus sciens uoluntatem domini sui, et non faciens iuxta eam, uapulabit multis. Nolunt scire quod faciant et quasi minus se uapulaturos existimant, si nesciant quod operari debuerunt. Sed aliud est nescisse, aliud scire noluisse. Nescit namque qui apprehendere uult et non ualet. Qui autem ut nesciat aurem a uoce ueritatis auertit, iste non nesciens sed contemptor addicitur. Via autem dei pax, uia dei humilitas, uia dei patientia est. Sed quia haec omnia iniqui despiciunt, dicunt: scientiam uiarum tuarum nolumus. Dum enim in praesenti uita superbiunt, dum honoribus inflantur, dum etiam si non habent appetunt, uias dei in sua cogitatione contemnunt. Quia enim uia dei in hac uita humilitas fuit, ipse hic deus dominus redemptor noster ad probra, ad contumelias, ad passionem uenit et aduersa huius mundi aequanimiter pertulit, prospera fortiter uitauit, ut et prospera doceret aeternae uitae appeti et aduersa praesentis uitae non formidari. Sed quia iniqui gloriam uitae praesentis appetunt, ignominiam fugiunt, dicere memorantur: et scientiam uiarum tuarum nolumus. Scire quippe nolunt quod facere contemnunt. Quorum adhuc uerba subduntur, cum dicitur: quis est omnipotens, ut seruiamus ei? Mens enim hominis male exterius fusa, sic in rebus corporeis sparsa est, ut neque ad semetipsam intus redeat neque eum qui est inuisibilis cogitare sufficiat. Vnde carnales uiri iussa spiritalia contemnentes, deum quia corporaliter non uident, quandoque ad hoc perueniunt ut etiam non esse suspicentur. Vnde scriptum est: dixit insipiens in corde suo: non est deus. Vnde nunc quoque dicitur: quis est omnipotens, ut seruiamus ei? Plerumque enim plus appetunt homines seruire hominibus quos corporaliter uident, quam seruire deo quem non uident. Per omne enim quod faciunt, ad finem oculorum tendunt; et quia in deo oculos corporis tendere non possunt, ei obsequia praebere uel despiciunt, uel si coeperint, fatigantur. Esse enim sicut dictum est, non credunt quem corporaliter non intuentur. Qui si auctorem omnium deum humiliter quaererent, id quod non uidetur, ei rei quae uidetur esse melius, in semetipsis inuenirent. Ipsi quippe ex anima inuisibili et corpore uisibili subsistunt; sed si hoc ab eis quod non uidetur, abstrahitur, ilico corruit quod uidetur. Et patent quidem carnis oculi; sed uidere quicquam uel sentire non possunt. Sensus enim uisionis periit quia habitator recessit; et domus carnis remanet uacua, quia abscessit ille inuisibilis spiritus, qui per eius respicere fenestras solebat. Quia ergo rebus uisibilibus inuisibilia praestantiora sunt, carnales quique ex semetipsis pensare debuerunt, atque per hanc ut ita dixerim, scalam considerationis tendere in deum; quia eo est quo inuisibilis permanet, et eo summus permanet quo comprehendi nequaquam potest. Sunt uero nonnulli qui deum et esse incomprehensibilem esse non ambigunt; qui tamen ab eo non ipsum sed dona exteriora quaerunt. Quae cum ei seruientibus deesse conspiciunt, ipsi seruire contemnunt. De quorum adhuc uerbis adiungitur: et quid nobis prodest, si orauerimus illum? Cum deus in oratione non quaeritur, citius in oratione animus lassatur; quia cum illa quisque postulat quae fortasse iuxta occultum iudicium deus tribuere recusat, ipse quoque uenit in fastidio qui non uult dare quod amatur. Sed se magis dominus quam ea quae condidit, uult amari, aeterna potius quam terrena postulari; sicut scriptum est: quaerite regnum dei et iustitiam eius, et haec omnia adicientur uobis. Qui enim non ait, dabuntur, sed adicientur: profecto indicat aliud esse quod principaliter datur, aliud quod superadditur. Quia enim nobis in intentione aeternitas, in usu uero temporalitas esse debet, et illud datur, et hoc nimirum ex abundanti superadditur. Et tamen saepe homines cum bona temporalia postulant, aeterna uero praemia non requirunt, petunt quod adicitur, et illud non desiderant ubi adiciatur. Nec lucrum suae esse petitionis deputant, si hic sint temporaliter pauperes, et illic beatitudine diuites in aeternum uiuant; sed solis ut dictum est, uisibilibus intenti, labore postulationis renuunt inuisibilia mercari. Qui si superna quaererent, iam cum fructu laborem exhiberent; quia cum mens in precibus ad auctoris sui speciem anhelat, diuinis desideriis inflammata, supernis coniungitur, ab inferioribus separatur, amore feruoris sui se aperit ut capiat et capiens inflammat. Et superiora amare iam sursum ire est dum que magno desiderio ad caelestia inhiat, miro modo hoc ipsum quod accipere quaerit, degustat. Sequitur: uerumtamen quia non sunt in manu eorum bona sua, consilium eorum longe sit a me. Bona in manu habet qui despiciendo temporalia sub dominio mentis premit. Nam quisquis ea nimie diligit, se magis illis quam sibi ipsa supponit. Multi etenim iustorum in hoc mundo diuites fuerunt, rebus et honoribus fulti habere multa uidebantur, quorum mentem quia eorum quae aderant delectatio nimia non possidebat, bona illorum in manu erant, quia potestati animi subiecta tenebantur. At contra iniqui ita se totis desideriis in exteriorum rerum appetitionibus fundunt ut non magis ipsi habita teneant, sed ab his quae habent, captiua mente teneantur. Quia igitur non sunt in manu eorum bona sua, recte subiungitur: consilium eorum longe sit a me. Quid namque est iniquorum consilium nisi terrenam gloriam quaerere, aeternam neglegere, salutem temporalem cum damno interiori appetere, et dolores transitorios ad aeternos gemitus commutare? Vir igitur sanctus has iniquorum cogitationes intuens aspernetur et dicat: consilium eorum longe sit a me. Quia nimirum esse bonum incomparabiliter uidet, ad breue tempus eligit hic sub flagello gemere quam aeternae ultionis supplicia tolerare. Sed neque in hac uita hi qui in ea prosperari appetunt, continue prosperantur. Nam plerumque eorum gaudia, suborti gemitus interrumpunt. Vnde subditur: quotiens lucerna impiorum exstinguitur. Saepe impius lucem suam aestimat filiorum uitam, sed cum filius qui nimie amatur, subtrahitur, lucerna impii quae uidebatur, exstincta est. Saepe impius praesentis honoris gloriam lucernam putat; sed dum sublata dignitate deicitur, lucerna exstincta est, quae ei iuxta desiderium lucebat. Saepe impius opes terrenae substantiae adesse sibi, quasi magnam luminis lucernam putat; sed cum irruente damno, diuitias quas plus se amabat, perdiderit, quid iste aliud quam lucernam in cuius lumine gradiebatur, amisit? Qui ergo gaudere de aeternis non appetit, neque hic ubi solidari uult, potest continue laetari. Nam quotiens lucerna impiorum exstinguitur, Sequitur: et superueniet eis inundatio, et dolores diuidet furoris sui. Inundatio impiis superuenit cum dolorum fluctus ex aliqua aduersitate patiuntur. Omnipotens enim deus cum se despici et in terrena uidet concupiscentia laetari, et hoc quoque doloribus percutit quod sibi uidet in cogitatione impii praeferri. Bene autem dicitur: et dolores diuidet furoris sui. Qui enim aeternos dolores impio per retributionem seruat, et aliquando eius mentem etiam temporali dolore transuerberat, quia hic quoque et illic percutit, furoris sui super impium dolores diuidit. Neque enim poena praesens, quae iniusti animum a prauis desideriis non immutat, ab aeternis suppliciis liberat. Vnde et per psalmistam dicitur: pluet super peccatores laqueos, ignis, sulphur et spiritus procellarum pars calicis eorum. Dicendo etenim laqueos, ignis, sulphur et spiritus procellarum, multos nimirum dolores intulit. Sed quia ab his doloribus peccator qui non corrigitur, ad aeterna supplicia uocatur, eosdem dolores non iam totum calicem, sed partem calicis dixit; quia uidelicet eorum passio hic quidem per dolores incipitur sed in ultione perpetua consummatur. De quorum adhuc fine subiungitur: erunt sicut paleae ante faciem uenti et sicut fauilla quam turbo dispergit. Iniquus cum in potestate conspicitur, cum ualde in oppressionibus et uiolentiis effrenatur, ab infirmorum cogitationibus grauis nimium; et quasi in hoc mundo radicatus aestimatur. Sed cum districti iudicis sententia uenerit, omnes iniqui quasi paleae ante uentum erunt quia ut ita dicam, irae flatu subito leuantur atque asportantur ad ignem, quos hic in suis quondam praeiudiciis quasi duri ponderis superiacentem molem indigentium lacrimae mouere non poterant. Et ad rapientis iudicii manus leues sunt, qui per iniustitiam proximis graues fuerunt. Et sicut fauilla quam turbo dispergit. Ante omnipotentis dei oculos iniqui uita fauilla est quia, etsi apparet ad momentum uiridis, ab eius tamen iudicio iam consumpta cernitur; quia consumptioni est aeternae deputata. Hanc fauillam turbo dispergit: quia deus manifestus ueniet; deus noster et non silebit. Ignis in conspectu eius ardebit, et in circuitu eius tempestas ualida. Huius enim tempestatis turbine ab aeterni conspectu iudicis iniqui rapiuntur; et qui hic mentem desiderio peruerso solidauerant, ibi paleae et fauilla uidebuntur quia eos ad aeterna supplicia turbo rapiens asportat. Sequitur: deus seruabit filiis illius dolorem patris; et cum reddiderit, tunc sciet. Scriptum nouimus: qui reddis peccata patrum in filiis ac nepotibus, in tertiam et quartam progeniem. Et rursum scriptum est: quid est quod inter uos parabolam uertitis in prouerbium istud in terra israel dicentes: patres comederunt uuam acerbam et dentes filiorum obstupuerunt? Viuo ego, dicit dominus deus, si erit uobis ultra parabola haec in prouerbium in israel. Ecce omnes animae, meae sunt; ut anima patris, ita et anima filii, mea est. Anima quae peccauerit, ipsa punietur. In utraque igitur hac sententia dum dissimilis sensus inuenitur, auditoris animus ut discretionis uiam subtiliter requirat instruitur. Peccatum quippe originale a parentibus trahimus; et nisi per gratiam baptismatis soluamur etiam parentum peccata portamus, quia unum adhuc uidelicet cum illis sumus. Reddit ergo peccata patrum in filiis, dum pro culpa parentis, ex originali peccato anima polluitur prolis. Et rursum non reddit parentum peccata in filiis, quia cum ab originali culpa per baptismum liberamur, non iam parentum culpas sed quas ipsi committimus, habemus. Quod tamen intellegi etiam aliter potest, quia quisquis praui parentis iniquitatem imitatur, etiam ex eius delicto constringitur. Quisquis autem parentis iniquitatem non imitatur, nequaquam delicto illius grauatur. Vnde fit ut iniquus filius iniqui patris non solum sua quae addidit, sed etiam patris peccata persoluat; cum uiis patris quibus iratum dominum non ignorat, etiam suam adhuc malitiam adiungere non formidat. Et iustum est ut qui sub districto iudice uias parentis iniqui non timet imitari, cogatur in uita praesenti etiam culpas parentis iniqui persoluere. Vnde et illic dictum est: anima patris mea est, et anima filii mea est. Anima quae peccauerit ipsa morietur; quia in carne nonnumquam filii etiam ex patris peccato perimuntur. Deleto autem originali peccato, ex parentum nequitia in anima non tenentur. Quid enim est quod paruuli filii plerumque a daemonibus arripiuntur, nisi quod caro filii ex patris poena multatur? In semetipso enim percutitur pater iniquus et percussionis uim sentire contemnit. Plerumque percutitur in filiis ut acrius uratur; et dolor patris carni filiorum redditur, quatenus per filiorum poenas mens patris iniqua puniatur. Cum uero non paruuli, sed iam prouectiores filii ex parentum culpa feriuntur, quid aliud aperte datur intellegi, nisi quod illorum etiam poenas luunt, quorum facta secuti sunt? Vnde et recte dicitur: usque ad tertiam et quartam progeniem. Quia enim usque ad tertiam et quartam progeniem, eam quam imitantur filii parentum uitam possunt uidere, usque ad eos ultio extenditur qui uiderunt quod male sequerentur. Et quia iniquorum oculos culpa claudit, sed in extremum poena aperit, recte subiungitur: et cum reddiderit, tunc sciet. Nescit enim impius mala quae fecit, nisi cum pro eisdem malis puniri iam coeperit. Vnde et per prophetam dicitur: et tantummodo sola uexatio intellectum dabit auditui. Tunc namque intellegit quod audiuit, cum se iam pro contemptu uexari doluerit. Hinc per balaam de semetipso dicitur: dixit homo, cuius obturatus est oculus; dixit auditor sermonum dei qui uisionem omnipotentis intuitus est, qui cadet; et sic aperiuntur oculi eius. Consilium quippe contra israelitas praebuit, sed post in poena uidit quid prius ex culpa commiserit. Electi autem quia ne peccare debeant prouident, eis uidelicet oculi ante casum patent. Iniquus uero post casum oculos aperit quoniam post culpam iam in poena sua conspicit, quia malum debuit uitare quod fecit. De cuius inutili iam tunc scientia subinfertur: uidebunt oculi eius interfectionem suam, et de furore omnipotentis bibet. Qui si in hac uita positus, culpam suam uidere uoluisset, de omnipotentis postmodum furore non biberet. Sed qui hic auertit oculos a respectu criminis, illic declinare non ualet sententiam damnationis. Saepe uero hi qui supplicia aeterna non metuunt, praue agere pro temporali saltim percussione pertimescunt. Sed sunt nonnulli qui ita in iniquitate duruerunt, ut nec in ipsis metuant feriri quae amant, dummodo quae peruerse cogitauerint expleant. Vnde hoc in loco de huius iniqui obduratione subiungitur: quid enim ad eum pertinet de domo sua post se? Aut si numerus mensium eius dimidietur? Neque enim sic debemus accipere, ut iniquus iste postea quam damnatus aeternis suppliciis fuerit de domo sua, id est cognatis quos reliquerit, minime cogitauit; cum per semetipsam ueritas dicat quia diues qui in inferno sepultus fuerat, de quinque fratribus quos reliquerat etiam in supplicio positus curam gerebat. Omnis namque peccator prudens erit in poena qui stultus fuit in culpa; quia ibi iam dolore constrictus ad rationem oculos aperit, quos hic uoluptati deditus clausit; et poena torquente exigitur ut sapiat, qui hic excaecante se superbia desipiebat. Cui tamen sua sapientia iam tunc minime proderit, quia hoc ubi operari iuxta sapientiam debuit, tempus amisit. Pro summo hic namque bono concupiscit germen generis habere, domum familia et opibus replere, et diu in hac carnis corruptione uiuere. Sed si fortasse aliquid ad eius desiderium ueniat, quod tamen obtinere non possit nisi cum offensione conditoris eius animus ad paululum perturbatus cogitat; quia si hoc egerit unde offensam sui conditoris incurrat, in domo, in filiis, in uita percutitur. Sed superbia sua protinus instigatus obdurescit; et quamlibet in domo, quamlibet in uita percussionem sentiat, nequaquam curat, dummodo quae cogitauerit expleat; et quousque uiuit, uoluptates suas perficere non desistit. Ecce enim domus eius pro culpa percutitur; sed quid ad eum pertinet de domo sua post se? Ecce pro ultione praui operis ea quae esse potuit uitae longitudo breuiatur; sed quid ad eum pertinet, si numerus dierum eius dimidietur? Et in hoc ergo se peccator contra deum erigit, ubi deus omnipotens eius erectionem frangit; et nec illata percussio mentem humiliat, quam in deliberatione contra dominum obstinatio obdurat. Et notandum quam grauis culpae reatus sit, et poenam pro culpa menti proponere; et tamen nec tormenti metu sub iugo conditoris ceruicem cordis inclinare. Sed ecce cum haec audimus, cordi nostro quaestio oritur, cur omnipotens et misericors deus in tantam caecitatem cadere rationem mentis humanae permiserit? Ne uero quisquam ultra quam debet occulta dei iudicia discutere praesumat, recte subiungitur: numquid deum quispiam docebit scientiam, qui excelsos iudicat? Cum in his quae de nobis aguntur ambigimus, debemus alia quae nobis sunt certa conspicere, et eam quae de nostra nobis incertitudine surrexerat cogitationis querelam placare. Ecce enim quod electos ad uitam flagella reuocant, et a malis actibus reprobos nec flagella compescunt, omnipotentis dei iudicia super nos ualde occulta sunt, et iniusta non sunt. Sed tendamus oculum mentis ad superiora, in illis aspicimus quia de nobis quid iuste conqueri non habemus. Omnipotens enim deus angelorum merita discernens, alios in aeterna luce sine lapsu permanere constituit; alios sponte lapsos a statu suae celsitudinis in aeternae damnationis ultione prostrauit. Nobis cum igitur iniuste nil agit, qui et subtiliorem nobis naturam iuste iudicauit. Dicat ergo: numquid deum quispiam docebit scientiam, qui excelsos iudicat? Qui enim super nos mira facit, constat procul dubio quia de nobis scienter omnia disponit. His itaque praemissis, adiungitur ubi humanus animus in requisitione fatigatur. Nam subditur: iste moritur robustus et sanus, diues et felix; uiscera eius plena sunt adipe et medullis ossa illius irrigantur; alius uero moritur in amaritudine animae suae absque ullis opibus. Ista cum ita sint, quis in omnipotentis dei secreto discutiat cur haec ita esse permittat? Sed electis et reprobis uita quidem dispar est, carnis autem in morte corruptio dispar non est. Vnde subiungitur: et tamen simul in puluere dormient et uermes operient eos. Quid ergo mirum, si prosperitate uel aduersitate praesentis saeculi dissimiliter ad momentum currunt, qui per corruptionem carnis ad terram similiter redeunt? Illa est ergo solummodo uita cogitanda in qua cum resurrectione carnis ad finem dissimilem pertingitur retributionis. Quae est enim iniquis salus aut robur, qui adeps et diuitiae, dum totum hic cum celeritate relinquitur, et illic retributio, quae numquam relinqui possit, inuenitur? Sicut autem huius iniqui laetitia transit ad poenam, ita afflicti innocentis poena transit ad laetitiam. Nec diuitiae ergo debent mentem extollere nec inopia perturbare. Vnde beatus iob inter damna rerum nulla admittit ad animum damna cogitationum, sed ad eos qui se in percussione despiciunt redarguendo subiungit dicens: certe noui cogitationes uestras et sententias contra me iniquas. Dicitis enim: ubi est domus principis et ubi tabernacula impiorum? Impium enim crediderant quem a laetis rebus, temporaliter destructum uidebant. Sed sanctus uir tanto eos alta consideratione diiudicat, quanto inter damna quae pertulerat infracta rectitudine stabat. Quid enim ei foris rerum damna nocuerant, qui illum non amiserat quem interius amabat? [Sensus allegoricus] Hoc uero quod dicitur: simul in puluere dormient et uermes operient eos; si quis forsitan accipere per allegoriam uelit, explere breuiter possumus, si de iniquo hoc diuite ea quae sunt iam dicta replicemus. Dicitur namque: uiscera eius plena sunt adipe. Sicut enim ex abundanti cibo adeps, ita ex abundantia rerum superbia nascitur, quae impinguat mentem diuitis, dum eleuatur animus superbientis. Superbia quippe cordis quasi quaedam pinguedo est crassitudinis. Vnde quia plerique ex abundantia peccata perpetrant, per prophetam dicitur: prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum. Sequitur: et medullis ossa illius irrigantur. Amatores huius saeculi quasi ossa habent, quando in hoc mundo fortitudinem dignitatum possident. Sed si in exteriori dignitate desint terrenae et domesticae diuitiae, quantum ad iudicium suum ossa quidem habent, sed medullas in ossibus non habent. Quia ergo sic iste amator huius saeculi exteriori potestate fulcitur, ut etiam interiori terrenae domus abundantia saginetur, dicitur: et medullis ossa illius irrigantur. Vel certe ossa sunt huius diuitis prauae et durae consuetudines, medullae uero in ossibus sunt ipsa desideria male uiuendi quae neque ex prauitatis satisfactione satiantur. Quae medullae quasi ossa irrigant, cum praua desideria peruersas consuetudines suas in uoluptatum delectatione conseruant. Et sunt nonnulli qui in hoc mundo diuitias non habent, sed habere concupiscunt, elati esse appetunt; quamuis in hoc mundo quod cupiunt obtinere non possunt; et cum nullis rebus uel honoribus fulti sint, per mala tamen desideria in conspectu interni iudicis reos conscientia addicit. Talis etenim quisque plerumque ideo affligitur, quia ditescere ac superbire non praeualet. De quo et subditur: alius uero moritur in amaritudine animae absque ullis opibus. Ecce unde diues superbo corde inaniter gaudet, inde pauper alius superbo corde inanius affligitur. Bene autem de utrisque subiungitur: et tamen simul in puluere dormient et uermes operient eos. In puluere enim dormire est in terrenis desideriis oculos mentis claudere. Vnde unicuique peccanti et in culpa sua dormienti dicitur: surge qui dormis et exsurge a mortuis; et illuminabit te christus. Vermes uero qui de carne nascuntur eos simul operiunt, quia siue diuitis, siue pauperis superbientis animum curae carnales premunt. In rebus enim terrenis pauper et diues reprobus, quamuis non pari prosperitate fulciantur, pari tamen anxietate turbantur, quia quod ille iam cum metu habet, iste cum anxietate appetit; et quia habere non ualet, dolet. Dicatur ergo: simul in puluere dormient et uermes operient eos, quia etsi non simul rebus temporalibus subleuantur, simul tamen in cura rerum temporalium mentis torpore sopiuntur. Simul que eos uermes operiunt, quia uel istum ut concupita habeat, uel illum ne habita amittat, carnales cogitationes premunt. Beatus autem iob, qui nec habitis rebus elatus fuerat, nec amissas cum anxietate requirebat, quia nullis exterioris damni cogitationibus mordebatur, eum uermes cordis non operuerant. Et quia in terrena cura mentem suam non deiecerat, nequaquam in puluere dormiebat. Sequitur: certe noui cogitationes uestras et sententias contra me iniquas. Cum scriptum sit: quis scit hominum quae sunt hominis, nisi spiritus hominis qui in ipso est? Qua ratione nunc dicitur: certe noui cogitationes uestras. Sed tunc spiritus hominis ignoratur ab altero cum uerbis uel operibus non demonstratur. Nam cum scriptum sit: ex fructibus eorum cognoscetis eos, per hoc quod foras agitur quicquid intus latet aperitur. Vnde recte quoque per salomonem dicitur: quomodo in aquis resplendent uultus prospicientium, sic corda hominum manifesta sunt prudentibus. Proinde beatus iob, cum amicorum colloquentium cogitationes nosse se diceret, adiunxit: et sententias contra me iniquas, ut ex patenti re ostenderet quia hoc quod in eis latebat inuenisset. Vnde ipsas quoque eorum iniquas sententias adiungit, dicens: dicitis enim: ubi est domus principis et ubi tabernacula impiorum? Infirmi quique, qui in hoc mundo florere appetunt, et sicut magna mala sic flagella pertimescunt, in eis quos flagellatos aspiciunt, culpas ex poena metiuntur. Quod enim percussos cernunt, deo displicuisse suspicantur. Vnde amici beati iob quem percussum uiderunt, impium fuisse crediderunt, uidelicet aestimantes quia si impius non fuisset, eius tabernacula permanerent. Sed ista non cogitat nisi qui adhuc infirmitatis taedio laborat qui in praesentis saeculi delectatione gressum cogitationis figit, qui transire ad aeternam patriam perfectis desideriis nescit. Vnde bene subiungitur: interrogate quemlibet de uiatoribus, et haec eadem illum intellegere cognoscetis. Quia in diem perditionis seruatur malus et ad diem furoris ducitur. Saepe etenim diu diuina patientia tolerat quos iam ad supplicia praescita condemnat, permittit florere quos adhuc cernit deteriora perpetrare. Quia enim uidet ad quam damnationis foueam tendant, hoc eis pro nihilo esse existimat, quod hic peruersi relinquenda multiplicant. Sed quisquis praesentis uitae gloriam diligit, magnam esse felicitatem deputat hic secundum uotum florere, quamuis cogatur postmodum supplicia aeterna tolerare. Solus ergo ille conspicit nihil esse quod iniquus floret, qui iam gressum cordis ab amore praesentis saeculi amouit. Vnde recte cum de subsequenti damnatione impii diceretur, praemittitur: interrogate quemlibet de uiatoribus, et haec eadem illum intellegere cognoscetis. Viator quippe dicitur qui praesentem uitam uiam sibi esse et non patriam attendit, qui in dilectione praetereuntis saeculi cor figere despicit, qui non remanere in transeuntibus sed ad aeterna peruenire concupiscit. Qui enim in hac uita uiator esse non appetit, huius uitae prospera minime contemnit et ea quae ipse desiderat, cum abundare aliis uiderit, miratur. Vnde dauid propheta quoniam a dilectione praesentis saeculi iam corde transierat, iniqui gloriam describens, dicebat: uidi impium superexaltatum et eleuatum super cedros libani. Sed quia cor huic mundo non subdidit, hunc iure despexit dicens: transiui et ecce non erat. Esset quippe aliquid in eius aestimatione impius, si ipse ab hoc saeculo per intentionem minime transisset. Sed is qui non transeunti magnum aliquid esset, transeunti animo quam nihil esset apparuit, quia dum aeterna retributio cogitatur, praesens gloria quam sit nulla cognoscitur. Hinc moyses cum supernae contemplationis gloriam quaereret, dixit: transiens uidebo uisionem. Nisi enim gressum cordis a saeculi amore remouisset, nequaquam intellegere superna potuisset. Hinc ieremias luctum cordis sui considerari deposcens, ait: o uos omnes qui transitis per uiam, attendite et uidete si est dolor sicut dolor meus. Qui enim praesentem uitam non quasi uiam transeunt, sed quasi patriam attendunt, luctum cordis electorum considerare nesciunt. Illos ergo ut dolorem suum considerent exquirit, quos in hoc mundo contigit animum non fixisse. Hinc per salomonem dicitur: aperi os tuum muto, et causis omnium filiorum qui pertranseunt. Multi enim dicuntur qui praedicatorum uerbis contradicendo minime resistunt. Qui etiam pertranseuntes sunt, quia intentionem mentis in amore uitae praesentis figere dedignantur. Igitur quia malus ad diem perditionis seruatur, et ad diem furoris ducitur, hoc non nisi qui est uiator intellegit; quoniam qui cor in praesentibus fixit, quae iniquum sequantur supplicia non deprehendit. De quo adhuc subditur: quis arguet coram eo uiam eius? Et quae fecit, quis reddet illi? Saepe malus indignationem conditoris sui, quam in aeternum passurus est, et in hac quoque uita positus experitur, dum prosperitatem quam amat amittit et aduersitatem quam formidat inuenit. Et quamuis increpari de suis prauitatibus a iustorum lingua etiam in prosperis ualeat, scimus tamen quod cum facta sua peruersum quemque deiciunt, iustorum increpatio conualescat. Qua autem ratione nunc dicitur: quis arguet coram eo uiam eius? Dum etiam iustis tacentibus, hoc quoque notum sit, quia totiens hic iniqui uia arguitur, quotiens eius prosperitas interueniente aduersitate turbatur. Sed beatus iob dum de omnium malorum corpore loqueretur, subito ad omnium iniquorum caput uerba conuertit. Vidit enim quod in fine mundi satan hominem ingrediens, quem sacra scriptura antichristum appellat, tanta elatione extollitur, tanta uirtute principatur, tantis signis et prodigiis in sanctitatis ostensione se eleuat, ut argui ab homine eius facta non ualeant; quia cum potestate terroris adiunguntur etiam signa ostensae sanctitatis et ait: quis arguet coram eo uiam eius? Quis uidelicet hominum illum increpare audeat cuius uisum ferre pertimescit? Sed tamen eius uiam non solum elias et enoch, qui in eius exprobratione ad medium reducuntur, sed etiam omnes electi arguunt, dum contemnunt, dum uirtute mentis eius malitiae resistunt. Sed quia hoc ex diuina gratia et non suis uiribus faciunt, recte nunc dicitur: quis arguet coram eo uiam eius? Quis etenim nisi deus cuius adiutorio electi, ut resistere ualeant, fulciuntur? Aliquando enim in scriptura sacra cum interrogando quis ponitur, omnipotens designatur. Vnde scriptum est: quis suscitabit eum? De quo per paulum dicitur: quem deus suscitauit a mortuis. In eo ergo quod sancti uiri eius iniquitati contradicunt, non ipsi sunt qui uiam eius arguunt, sed ille est ex cuius gratia confortantur. Et quia praesentia eius, qua in homine uenturus est, multo atrocior in persecutione erit quam nunc, cum minime cernitur; quia specialiter adhuc illo uase suo proprio non gestatur, bene dictum est: coram eo. Multi enim nunc uias antichristi diiudicantes corripiunt, sed hoc quasi in eius absentia faciunt, dum illum arguunt quem adhuc specialiter non intuentur. Cum uero in illo damnato homine uenerit, quisquis eius praesentiae resistit, coram eo uiam eius arguit cuius uires et conspicit et contemnit. Vel certe uiam eius arguere est prosperitatem cursus eius aeterno supplicio interueniente turbare. Quod quia solus dominus propria uirtute facturus est, de quo scriptum est: quem dominus iesus interficiet spiritu oris sui, et destruet illustratione aduentus sui; recte dicitur: quis arguet coram eo uiam eius? Vnde et Sequitur: et quae fecit, quis reddet illi? Quis nimirum nisi dominus? Qui solus illi perdito homini quae fecit reddet, dum potestatem eius tam ualidam per aduentum suum aeterna damnatione contriuerit. Sed elatus iste princeps malorum, in hac uita quamdiu est positus, quid agat audiamus. Sequitur: ipse ad sepulcra ducetur et in congerie mortuorum uigilabit. Quia sepulcra mortuos tegunt, quid aliud per sepulcra quam reprobi designantur, in quibus exstinctae a uita beatitudinis animae uelut in sepulcris latent? Iniquus ergo iste ad sepulcra ducetur quia in prauorum cordibus recipietur; quoniam soli eum illi suscipiunt in quibus mortuae a deo animae reperiuntur. De quo recte etiam, dum eius supplicia describerentur, per prophetam dicitur: in circuitu illius sepulcra eius, omnes interfecti et qui ceciderunt gladio. Illi quippe in inferno iuxta ipsum sunt in quibus idem malignus spiritus mortuus iacet. Qui iniquitatis eius gladio percussi ceciderunt. Vnde scriptum est: qui liberasti dauid seruum tuum de gladio maligno. Recte autem dicitur: et in congerie mortuorum uigilabit; quia nunc in congregatione peccantium astutiae suae insidias exserit. Pro eo autem quod in mundo raritas bonorum est et multitudo malorum recte mortuorum congeries nominatur, ut ipsa iniquorum multitudo signetur. Lata enim uia est quae ducit ad perditionem et multi sunt qui ingrediuntur per eam. Satanae itaque in congerie mortuorum uigilare, est in reproborum cordibus malitiae suae, astutias exercere. De quo adhuc subditur: dulcis fuit glareis cocyti. Graeca lingua cocytus luctus dicitur, qui tamen luctus feminarum uel quorumlibet infirmantium solet intellegi. Sapientes uero huius saeculi, a luce ueritatis exclusi, quasi umbras quasdam de ueritatis inquisitione tenere conati sunt. Vnde cocytum fluuium currere apud inferos putauerunt, uidelicet designantes quod hi qui digna doloribus opera faciunt, in infernum ad luctum decurrunt. Sed nos despiciamus umbram carnalis sapientiae, qui iam de ueritate lucem tenemus et cognoscamus uoce beati uiri cocyton luctum infirmantium dici. Scriptum quippe est: uiriliter agite et confortetur cor uestrum. Qui enim in deo confortari renuunt, ad luctum per animi infirmitatem tendunt. Glareas uero lapillos fluminum appellare consueuimus, quos aqua defluens trahit. Quid ergo per glareas cocyti nisi reprobi designantur qui suis uoluptatibus dediti, quasi semper a flumine ad ima detrahuntur? Qui enim contra uoluptates huius saeculi stare fortiter nolunt, glareae cocyti fiunt quia suis cotidie lapsibus ad luctum tendunt, ut in aeternum post lugeant, qui modo se in suis uoluptatibus delectabiliter relaxant. Et quia antiquus hostis suum uas illum reprobum hominem ingressus, dum dona peruersis tribuit, dum eos in hoc mundo honoribus extollit, dum eorum oculis prodigia ostendit, dum fluxae mentes hunc in suis prodigiis admirantur et sequuntur; bene de eo dicitur: dulcis fuit glareis cocyti. Cum enim hunc electi despiciunt, cum menti calce contemnunt, illi eum sequentes diligunt, qui uelut ab aqua uoluptatis ad perpetuum luctum trahuntur, qui per terrenam concupiscentiam more glareae cotidianis lapsibus ad ima dilabuntur. Aliis namque gustum suae dulcedinis per superbiam, aliis per auaritiam, aliis per inuidiam, aliis per fallaciam, aliis per luxuriam porrigit; et ad quanta uitiorum genera pertrahit, quasi tot suae dulcedinis potus propinat. Nam cum aliquid superbum in mente persuadet, fit dulce quod dicit, quia uideri praelatus ceteris homo peruersus appetit. Dum menti auaritiam infundere molitur, fit dulce quod occulte loquitur, quia per abundantiam necessitas uitatur. Dum aliquid de inuidia suggerit, fit dulce quod dicit quia peruersa mens dum alium deterescere uiderit, exsultat se eo minorem minime uideri. Cum aliquid de fallacia persuadet, fit dulce quod suggerit, quia eo ipso quo fallit ceteros, prudens uidetur sibi. Cum luxuriam deceptae menti loquitur, fit dulce quod suadet, quia in uoluptate animum resoluit. Quot ergo uitia carnalium cordibus inserit, quasi tot potus suae eis dulcedinis porrigit. Quam tamen ut praedixi, eius dulcedinem non percipiunt nisi qui praesentibus uoluptatibus dediti, ad perpetuum luctum trahuntur. Bene ergo dicitur: dulcis fuit glareis cocyti, quia amarus electis, et suauis est reprobis. Illos enim solummodo suis delectationibus pascit, quos cotidianis lapsibus ad gemitum impellit. Sequitur: et post se omnem hominem trahit; et ante se innumerabiles. Hoc loco homo humana sapiens dicitur. Sed cum plus sint omnes quam innumerabiles quaerendum nobis est cur ante se innumerabiles et post se omnes trahere dicatur, nisi quod antiquus hostis reprobum tunc hominem ingressus cunctos quos carnales inuenerit sub suae iugum ditionis rapit? Qui et nunc priusquam appareat innumerabiles quidem, non tamen omnes carnales trahit, quia cotidie a carnali opere ad uitam multi reuocantur, atque ad statum iustitiae alii per breuem, alii uero per longam paenitentiam redeunt. Et nunc innumerabiles rapit, cum falsitatis suae stupenda hominibus signa non exhibet. Cum uero coram carnalium oculis miranda eis prodigia fecerit, post se tunc non innumerabiles, sed omnes trahit, quia qui bonis praesentibus delectantur potestati illius se absque retractatione subiciunt. Sed sicut praefati sumus, quia plus est omnem hominem quam innumerabiles trahere, cur prius dicitur quia omnem trahit, et post in augmento innumerabiles subiciuntur? Ratio namque expetit ut prius quod minus est et post in augmento quod maius est diceretur. Sed sciendum quia hoc loco plus fuit innumerabiles dixisse quam omnes. Post se enim omnem hominem trahit, quia in tribus annis et dimidio omnes quos in studiis uitae carnalis inuenerit iugo suae dominationis astringit. Ante se uero innumerabiles traxit, quia per quinque milia et adhuc amplius annorum curricula, quamuis carnales omnes trahere minime potuit; multo tamen plures sunt in tam longo tempore hi quos ante se innumerabiles rapit, quam omnes quos in tam breui tempore rapiendos inuenerit. Bene ergo dicitur: post se omnem hominem trahit; et ante se innumerabiles, quia et tunc minus tollit cum omnes tulerit, et nunc amplius diripit cum corda non omnium inuadit. Haec beatus iob, quia contra iniquorum principem mire disseruit, qui in hac uita extolli permittitur, sed in aduentu domini destruetur, de se patenter ostendit quia flagella dominica non ex offensione susceperit; quoniam si iniquus quisque in hac uita permittitur prosperari, necesse est ut electus dei debeat sub flagelli freno retineri. Ex qua re amicos arguit dicens: quomodo igitur consolamini me frustra, cum responsio uestra repugnare ostensa sit ueritati? Amici beati iob eum consolari non poterant, in quo suis sermonibus ueritati contraibant. Cum que hunc hypocritam uel impium dicerent, per hoc quod ipsi mentientes perpetrabant culpam, augebant procul dubio poenam iusti uulneribus afflicti. Nam sanctorum mentes, quia ueritatem diligunt, etiam culpa fallaciae torquet alienae. Quanto enim graue mendacii esse crimen aspiciunt, tanto hoc non solum in se, sed etiam in aliis oderunt. LIBER 16 Qui contra ueritatis uerba in allegatione deficiunt, saepe etiam nota replicant ne tacendo uicti uideantur. Vnde eliphaz, beati iob sermonibus pressus, ea dicit quae nullus ignorat. Ait enim: C. 22 numquid deo comparari potest homo, etiam cum perfectae fuerit scientiae? In comparatione etenim dei, scientia nostra ignorantia est. Ex dei namque participatione, sapimus, non comparatione. Quid ergo mirum cum illud quasi per doctrinam dicitur, quod sciri potuit etiamsi taceretur? Qui adhuc dei potentiam quasi defendendo subiungit: quid prodest deo, si iustus fueris? Aut quid ei confers, si immaculata fuerit uita tua? In omne quippe quod bene agimus, nosmetipsos non autem deum iuuamus. Vnde et per psalmistam dicitur: dixi domino: deus meus es tu, quoniam bonorum meorum non indiges. Ipse enim uere nobis dominus, quia et utique deus est; qui bono non indiget seruientis, sed bonitatem confert quam recipit, ut oblata bonitas non ipsi, sed prius accipientibus et post reddentibus prosit. Nam etsi in iudicium dominus ueniens dicit: quamdiu fecistis uni de his fratribus meis minimis, mihi fecistis; mira hoc pietate loquitur ex suorum compassione membrorum. Et ipse nos per hoc quod caput nostrum est adiuuat, qui per nostra bona opera in suis membris adiuuatur. Adhuc adiungit eliphaz, quod nullus ignorat, dicens: numquid timens arguet te, et ueniet te cum ad iudicium? Quis hoc uel desipiens sentiat, quod dominus ex timore nos arguat et ex metu contra nos suum iudicium proponat? Sed qui uerba sua metiri nesciunt, procul dubio ad otiosa dicta dilabuntur. In quibus si se minime reprehendunt, statim ad noxia et contumeliosa uerba prosiliunt. Vnde eliphaz qui otiosa intulit, ad contumeliosa protinus uerba prorupit dicens: et non propter malitiam tuam plurimam, et infinitas iniquitates tuas? Ecce a torpenti corde ad uerba uenit otiosa, ab otiosis etiam uerbis per crimen fallaciae ad contumelias exarsit. Isti quippe sunt casus culpae crescentis, ut lingua cum non restringitur nequaquam ubi ceciderit iaceat, sed semper ad deteriora descendat. Ea uero quae subiuncta sunt, quia ualde iuxta historiam patent, exponenda ad litteram non sunt. Sed quia amicos beati iob haereticorum speciem tenere diximus, ipsum uero significationem sanctae ecclesiae gerere, iam nunc eliphaz uerba quo modo haereticorum falsitati congruant, demonstremus. Nam Sequitur: abstulisti enim pignus fratrum tuorum sine causa et nudos spoliasti uestibus. Aquam lasso non dedisti et esurienti subtraxisti panem. In fortitudine brachii tui possidebas terram et potentissimus obtinebas eam. In scriptura sacra pignoris appellatione aliquando dona spiritus sancti, aliquando uero signatur confessio peccati. Pignus namque accipitur donum spiritus sancti, sicut per paulum dicitur: qui dedit nobis pignus spiritus. Ad hoc enim pignus accipimus, ut de promissione quae nobis fit certitudinem teneamus. Donum ergo sancti spiritus pignus dicitur, quia per hoc nostra anima ad interioris spei certitudinem roboratur. Rursum pignoris nomine peccati confessio solet intellegi, sicut in lege scriptum est: cum debet tibi quidpiam frater tuus, et abstuleris pignus ab eo, ante solis occasum pignus restitue. Frater etenim noster debitor nobis efficitur cum quilibet proximus in nos aliquid deliquisse monstratur. Peccata quippe debita uocamus. Vnde peccatori seruo dicitur: omne debitum dimisi tibi. Et in dominica cotidie oratione precamur: dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. A debitore autem nostro pignus accipimus, quando ab eo qui in nobis peccasse cognoscitur peccati eius iam confessionem tenemus, per quam relaxare peccatum quod in nobis perpetratum est postulamur. Qui enim peccatum quod commisit fatetur et ueniam petit, iam quasi pro debito pignus dedit. Quod nimirum pignus ante solis occasum reddere iubemur, quia priusquam in nobis per dolorem cordis sol iustitiae occidat, debemus ei confessionem ueniae reddere a quo confessionem accipimus culpae; ut qui se deliquisse in nos meminit a nobis mox relaxatum sentiat quod deliquit. Quia ergo sancta ecclesia quoslibet ab haereticis ad ueritatem fidei reuertentes recipit, prius ut confiteri erroris sui culpam debeant persuadet; quasi sub haereticorum specie per eliphaz dicitur: abstulisti pignus fratrum tuorum sine causa. Id est, ab his qui a nobis ad te ueniunt inutiliter confessionem erroris exegisti. Sin uero ut praediximus, pignus sancti spiritus dona sentiamus, haeretici sanctam ecclesiam fratrum suorum dicunt pignus abstulisse, quia eos qui ad illam ueniunt dona spiritalia suspicantur amittere. Vnde et Sequitur: et nudos spoliasti uestibus. Eos quos haeretici peruersis praedicationibus trahunt praecepta doctrinae suae quasi quaedam uestimenta habere existimant; et tamdiu illos uestitos putant, quamdiu haec quae ipsi praedicauerunt ab illis seruari considerant; ex quibus cum quidam ad sanctam ecclesiam redeunt, eos protinus doctrinae uestimenta perdidisse suspicantur. Sed cum nudus spoliari nequeat, quaerendum nobis est quomodo prius nudi, et post spoliati memorantur? Sed sciendum quia omnis qui cordis puritate perfruitur, eo ipso quo duplicitatis tegumentum non habet, nudus est. Et sunt nonnulli apud haereticos qui cordis quidem puritatem habent, sed tamen doctrinae eorum dogmata peruersa suscipiunt. Hi nimirum et ex sua puritate nudi sunt, et quasi ex eorum praedicatione uestiuntur. Et quia tales quique facile ad sanctam ecclesiam redeunt, eo quod duplicitatis malitia non utuntur, eos haeretici nudos fatentur quos ab ea dicunt uestibus exspoliatos, quia simplices quosque pigros atque hebetes putant, quos praua sua dogmata perdidisse considerant. Sequitur: aquam lasso non dedisti et esurienti subtraxisti panem. Haeretici quo ueritatis soliditatem non tenent, eo nonnumquam student ut loquaciores appareant; et contra catholicorum fidem quasi de doctrinae scientia gloriantur; cunctos quos aspiciunt prauis ad se trahere sermonibus quaerunt et unde sibi alios ad interitum sociant, inde se agere aliquid uiuaciter putant. Eos uero lassos dicimus qui sub huius saeculi onere laborioso fatigantur. Vnde et per semetipsam ueritas dicit: uenite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis; et ego uos reficiam. Haeretici igitur, quia sua dogmata praedicare non cessant, sanctam ecclesiam quasi de imperitia irrident, dicentes: aquam lasso non dedisti et esurienti panem subtraxisti. Se enim aquam lasso dare existimant cum quibusdam sub terreno fasce laborantibus sui poculum erroris praebent. Et panem se esurientibus non subtraxisse suspicantur, quia etiam de inuisibilibus atque incomprehensibilibus requisiti, cum superba audacia respondent. Et tunc se doctos prae omnibus credunt cum loqui de incognitis infelicius praesumunt. Sancta uero ecclesia dum quempiam uidet esurire quod ei non prosit accipere, aut si iam sunt sibi cognita, modeste supprimit, aut si adhuc uidentur incognita, humiliter fatetur; eos que ad ordinatae humilitatis sensum reuocat cum per suum illis praedicatorem dicit: non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Et rursum: noli altum sapere, sed time. Atque iterum: altiora te ne quaesieris et fortiora te ne scrutatus fueris. Et rursum: mel inuenisti, comede quod sufficit tibi ne forte satiatus euomas illud. Mel quippe inuenire est sancti intellectus dulcedinem degustare. Quod tunc sufficienter comeditur, quando nostra intellegentia iuxta mensuram sensus sub moderamine tenetur. Nam satiatus mel euomit qui plus appetens penetrare quam capit, et illud perdit unde potuit nutriri. Quia ergo sancta ecclesia ab infirmis mentibus prohibet alta perscrutari, beato iob dicitur: esurienti subtraxisti panem. Et quia eius quoque magnitudini haeretici inuident, quod in fide uera populos uniuersaliter tenet cum terrenae prosperitatis tempus inueniunt, contra eam in superbis uocibus excedunt; et exprobrantes aperiunt quantum prius eius potentiae latenter inuidebant. Nam Sequitur: in fortitudine brachii tui possidebas terram et potentissimus obtinebas eam. Ac si patenter dicat: quod in praedicatione tua terram uniuersaliter occupasti, potentia fortitudinis, non ratio ueritatis fuit. Quia enim christianos principes praedicationem eius tenere conspiciunt, hoc quod ei a populis creditur, non uirtutem rectitudinis sed causam saecularis potentiae esse suspicantur. Sequitur: uiduas dimisisti uacuas et lacertos pupillorum comminuisti. Plebes quae haereticis praedicantibus sunt subiectae ex carnali intellegentia errorum eorum semina peruersa concipiunt, eis que in sua damnatione sociantur. Sed cum sancta ecclesia ipsos errorum praedicatores uel ratione uictos ad se suscipit, uel studio peruersitatis obduratos sub disciplinae suae uinculo restringit, destituti haeretici cum remanere apud se plebes sine praedicatoribus uident, quid aliud a sancta ecclesia quam uiduas uacuas relictas dolent? Et quia subtractis haereticorum magistris, eorum discipulos in suo opere infirmari suspicantur quasi lacertos pupillorum comminutos ab ecclesia esse conqueruntur. Vel certe quia sancta ecclesia dum quosdam ab haereticis uenientes suscipit, liquet nimirum quod pristino eorum errori contradicit. Nam sunt nonnulli qui ita uirginitati carnis student, ut nuptias damnent; et sunt nonnulli qui ita abstinentiam laudant, ut sumentes alimenta necessaria detestentur. De quibus per paulum dicitur: prohibentium nubere, abstinere a cibis, quos deus creauit ad percipiendum cum gratiarum actione fidelibus. Quia ergo eos a carnali intentione suae superstitionis reuocat, haeretici cum hos aspiciunt aliter uiuere quam docuerunt, lacertos eorum ab operatione quam prius tenuerant comminutos esse ab ecclesia detestantur. Vnde et in hoc tempore disciplinae, si quid ei aduersitatis euenerit, hoc euenisse ex digna peccatorum retributione suspicantur. Nam subditur: propterea circumdatus es laqueis et conturbat te formido subita. Illum formido subita conturbat, qui considerare neglegit quid ex districtione iudicis uenientis immineat. Quia ergo fidelem populum haeretici culpis perfidiae oppressum credunt, circumdatum laqueis accusant. Et quia existimant quod futura non praeuideat, in percussione sua hunc subita formidine conturbatum putant. Qui adhuc insultantes adiungunt: et putabas te tenebras non uisurum, et impetu aquarum inundantium non oppressum iri. Ac si aperte dicat: securitatem pacis tibi in spe proposueras, et idcirco de praesumptione tua quasi de luce gaudebas, nec te umquam opprimi tribulationibus existimasti. Sed ecce superuenientibus malis affligeris, an sint recta quae tenes ipsae quae te opprimunt tribulationum tenebrae ostendunt. Quas uidelicet tribulationes eliphaz aquis inundantibus comparat, quia dum aliae super alias irruunt, quasi aquis tumentibus, undae undas sequuntur. Sequitur: an cogitas quod deus excelsior caelo sit et super stellarum uertices sublimetur? Et dicis: quid enim nouit deus? Et quasi per caliginem iudicat. Nubes latibulum eius, nec nostra considerat, et circa cardines caeli perambulat. Sunt plerique ita hebetes ut formidare nesciant nisi quod corporaliter uident. Vnde fit ut deum non metuant quem uidere non possunt. Haeretici autem, quia se esse sapientes arbitrantur, uerba contra catholicos irrisionis proferunt atque ab eis illum non timeri suspicantur, quem uidere corporaliter nequeunt ut quasi per torporem sensus auctorem suum existiment; quia excelsior caelo est et super stellarum uertices sublimatur, ex longinquo uidere non posse. Et quia inter nos et caelestem sedem partes aereae intersunt, quasi in nube latens per caliginem iudicet, et superioribus intentus, minus ima perpendat; et dum caeli cardines ambiendo constringit, interiora non uideat. Sed quis de deo ista uel desipiens suspicetur, qui nimirum dum sit semper omnipotens, sic intendit omnibus ut adsit singulis; sic adest singulis ut simul omnibus numquam desit? Nam etsi quosdam peccantes deserit, eisdem tamen ipsis adest per iudicium quibus deesse cernitur per adiumentum. Sic itaque exteriora circumdat ut interiora impleat; sic interiora implet ut exteriora circumdet; sic summa regit ut ima non deserat; sic imis praesens est ut a superioribus non recedat; sic latet in sua specie ut tamen cognoscatur in operatione; sic cognoscitur in suo opere ut tamen comprehendi non ualeat a cognoscentis aestimatione; sic adest ut uideri nequeat; sic uideri non ualet ut tamen eius praesentiam ipsa sua iudicia testentur; sic se nobis intellegendum praebet ut tamen ipsum nobis radium sui intellectus obnubilet; et rursum sic caligine nos ignorantiae reprimit, ut tamen menti nostrae radiis suae claritatis intermicet quatenus et subleuata quidpiam uideat et reuerberata contremiscat; et quia eum sicuti est, uidere non potest, aliquatenus uidendo cognoscat. Sed haec haeretici sanctam ecclesiam scire non aestimant quia stulto iudicio solos se esse sapientes putant. Ex quorum adhuc typo subiungitur: numquid semitam saeculorum custodire cupis, quam calcauerunt uiri iniqui? Sicut semita nostri redemptoris humilitas, ita semita saeculorum superbia est. Saeculorum itaque semitam uiri iniqui calcant, quia per huius uitae desideria in elatione perambulant. De quibus adhuc iniquis subditur: qui sublati sunt ante tempus suum et fluuius subuertit fundamentum eorum. Cum tempus uitae a diuina nobis praescientia sit procul dubio praefixum, quaerendum ualde est qua ratione nunc dicit quod iniqui ex praesenti saeculo ante tempus proprium subtrahantur. Omnipotens enim deus etsi plerumque mutat sententiam, consilium numquam. Et ergo tempore ex hac uita quisque subtrahitur, quo ex diuina potentia ante tempora praescitur. Sed sciendum quia creans et ordinans nos omnipotens deus, iuxta singulorum merita, disponit et terminum, ut uel malus ille breuiter uiuat ne multis bene agentibus noceat; uel bonus iste diutius in hac uita subsistat, ut multis boni operis adiutor existat; uel rursum malus longius differatur in uita ut praua adhuc opera augeat, ex quorum temptatione purgati iusti uerius uiuant; uel bonus citius subtrahatur ne si hic diu uixerit, eius innocentiam malitia corrumpat. Sciendum tamen quia benignitas dei est peccatoribus spatium paenitentiae largiri. Sed quia accepta tempora non ad fructum paenitentiae, sed ad usum iniquitatis uertunt, quod a diuina misericordia mereri poterant amittunt. Quamuis omnipotens deus illud tempus uniuscuiusque ad mortem praesciat quo eius uita terminatur, nec alio in tempore quisquam mori potuit nisi ipso quo moritur. Nam si ezechiae anni additi ad uitam quindecim memorantur, tempus quidem uitae creuit ab illo termino quo mori ipse merebatur. Nam diuina dispositio eius tempus tunc praesciuit quo hunc postmodum ex praesenti uita subtraxit. Cum ergo ita sit, quid est quod dicitur: quia iniqui sublati sunt ante tempus suum, nisi quod omnes qui praesentem uitam diligunt longiora sibi eiusdem uitae spatia promittunt? Sed cum eos mors superueniens a praesenti uita subtrahit, eorum uitae spatia quae sibi longiora quasi in cogitatione tendere consueuerant, intercidit. De quibus recte dicitur: et fluuius subuertit fundamentum eorum. Iniqui enim dum corde transire ad aeterna neglegunt, et cuncta praesentia fugitiua esse non intuentur, mentem in amorem uitae praesentis figunt, et quasi longae habitationis in ea sibi fundamentum construunt, quia in terrenis rebus per desiderium solidantur. Sic primus in terra cain ciuitatem construxisse describitur, qui uidelicet peregrinus aperte monstratur, quia ipse in terra fundamentum posuit qui a soliditate aeternae patriae alienus fuit. Peregrinus quippe a summis, fundamentum in infimis posuit, qui stationem cordis in terrena delectatione collocauit. Vnde et in eius stirpe enoch qui dedicatio interpretatur, primus nascitur; in electorum uero progenie enoch septimus fuisse memoratur, quia uidelicet reprobi in hac uita quae ante est semetipsos aedificando dedicant, electi uero aedificationis suae dedicationem in fine temporis, id est in septimo, exspectant. Videas namque plurimos temporalia sola cogitare, honores quaerere, ambiendis rebus inhiare, nil post hanc uitam requirere. Quid itaque isti nisi in prima se generatione dedicant? Et uideas electos nil praesentis gloriae quaerere, libenter inopiam sustinere, mala mundi aequanimiter perpeti, ut possint in fine coronari. Electis ergo enoch in septima generatione nascitur, quia sui dedicationem gaudii in extremae retributionis gloria requirunt. Et quia cotidiano temporis lapsu ipsa praesentis uitae mortalitas decurrit atque dedicationem reproborum eosdem reprobos subtrahendo destruit, recte de iniquis dicitur: et fluuius subuertit fundamentum eorum. Id est, ipse cursus mutabilitatis statum in eis subruit peruersae constructionis. Sequitur: qui dicebant deo: recede a nobis. Haec etiam beatum iob dixisse quis ambigat? Et quae in eius dictis exposuimus, propter legentis fastidium replicare deuitamus. Sequitur: et quasi nihil possit facere omnipotens, aestimabant eum. In his quoque sermo, et non sententia immutatur. Nam quod per beatum iob dictum est: quid est omnipotens, ut seruiamus ei? Hoc per eliphaz dicitur: et quasi nihil possit facere omnipotens, aestimabant eum. Sequitur: cum ille implesset domos eorum bonis. Malorum domos dominus bonis implet, quia etiam ingratis sua dona non denegat, ut aut benignitatem conditoris erubescant et ad bonitatem redeant; aut redire omnimodo contemnentes, inde illic grauius puniantur, unde hic et bonis dei largioribus mala reddiderunt, ut duriora eos tunc supplicia puniant quorum hic malitiam nec dona uicerunt. Sequitur: quorum sententia procul sit a me. Hoc etiam per beatum iob dictum est. Ait namque: quorum consilium longe sit a me, quamuis aliud sententia atque aliud consilium possit intellegi. Sententia quippe in ore est, consilium in cogitatione. Dum ergo eliphaz longe se a malorum sententia, beatus uero iob a consilio optauit, constat nimirum quia iste malorum uerbis, ille uero etiam cogitationi desiderat esse dissimilis. Sequitur: uidebunt iusti et laetabuntur; et innocens subsannabit eos. Iusti cum hic iniustos errare conspiciunt, de errore pereuntium laetari non possunt. Si enim gaudent erroribus, iusti non sunt. Rursum si per insultationem laetantur eo quod tales non sunt quales alios esse conspiciunt, omnino superbi sunt. Vnde et pharisaeus iustificationem perdidit qui publicani meritis gaudendo se praetulit dicens: gratias ago tibi quia non sum sicut ceteri homines, raptores, iniusti, adulteri, uelut etiam hic publicanus. Rursum si dicimus quod perfecto gaudio exsultare iusti possunt de morte prauorum, quale est in hoc mundo gaudium de ultione peccantium, in quo adhuc incerta est uita iustorum? Discernamus igitur tempora tremoris et exsultationis. Vident etenim nunc iniustos iusti et de eorum nequitia tabescunt. Cum que eos feriri conspiciunt, de sua quoque uita suspecti fiunt. Quando ergo uidebunt iusti iniquorum interitum et laetabuntur, nisi cum districto iudici perfecta iam securitate exsultationis inhaeserint, cum in illo extremo examine illorum damnationem conspiciunt, et de se iam quod metuant non habebunt? Nunc itaque reprobos aspiciunt et gemunt, tunc conspicient et subsannabunt, quia eos exsultando despicient quos modo nec sine gemitu iniqua perpetrantes, nec sine metu uident pro iniquitate morientes. Vnde per hoc quod subditur, quia de damnatione eorum ultima dicatur ostenditur, nam protinus subinfertur: nonne succisa est erectio eorum et reliquias eorum deuorabit ignis? Hic namque iniqui erecti sunt, quia in prauis actionibus extolluntur, quia et peruerse agunt et tamen pro peruersis actibus minime feriuntur. Peccant et florent, peccata augent et terrena bona multiplicant. Sed eorum erectio tunc succiditur, cum uel a praesenti uita ad interitum, uel a conspectu aeterni iudicis ad aeternum gehennae incendium pertrahuntur. Qui etsi hic mortuam suam carnem relinquunt, ipsam quoque in resurrectione recipiunt, ut cum carne ardeant in qua peccauerunt. Sicut enim eorum culpa in mente fuit et corpore, ita eorum poena in anima erit pariter et carne. Quia ergo nec hoc eis erit a tormento liberum, quod hic mortuum relinquunt, recte nunc dicitur: reliquias eorum deuorabit ignis. Sequitur: acquiesce igitur ei et habeto pacem; et per haec habebis fructus optimos. Suscipe ex ore illius legem et pone sermones eius in corde tuo. Culpa superbiae est docere meliorem, quam saepe haeretici perpetrant, qui de his quae praue sentiunt quasi docere catholicos praesumunt. Tunc enim eos putant deo acquiescere, si illos contigerit eorum peruersitatibus consentire. Et acquiescentibus pacem promittunt, quia contra eos qui sibi consentiunt iam iurgari desistunt. Fructus autem optimos sibi consentientibus pollicentur, quia eos solos bona opera agere existimant, quos ad sua dogmata se trahere exsultant. Quibus et hoc congruit quod adiungit: suscipe ex ore illius legem. Quia ea quae ipsi sentiunt ex ore dei procedere suspicantur: et pone sermones eius in corde tuo. Ac si astruat, dicens: quos nunc usque in ore et non in corde tenuisti. Quia enim eorum peruersa dogmata respuit, non eum uerba dei in sensu, sed in ostensione habuisse criminantur. Vnde quasi sub quadam specie dulcedinis infundunt uirus pestiferae persuasionis, ut uerba dei ecclesiam in corde suo ponere admoneant. Quae si umquam a corde illius recessissent, ab illis talia nullatenus audiret. Sequitur: si reuersus fueris ad omnipotentem, aedificaberis et longe facies iniquitatem a tabernaculo tuo. Fidelem populum haeretici a deo discessisse existimant, quia eum suis praedicationibus resistentem uident. Quem cum malis praesentibus afflictum conspiciunt, quasi per admonitionem ad conditoris gratiam trahere conantur, dicentes: si reuersus fueris ad omnipotentem, aedificaberis. Ac si aperte dicant: quia nostris dogmatibus resistendo a domino recessisti, idcirco a iustitiae aedificatione destructus es. Tabernaculum uero aliquando accipimus habitaculum corporis, aliquando uero habitaculum cordis. Nam sicut anima habitamus in corpore, ita per cogitationes habitamus in mente. Iniquitas ergo in tabernaculo mentis, est peruersa intentio in studio cogitationis, iniquitas autem in tabernaculo corporis per expletionem operis actio carnalis. Eliphaz itaque quia amicus beati uiri exstitit quaedam uera sentiens, et tamen in his in quibus a rectitudine deuiat, haereticorum speciem tenens, beatum iob ex uirtutibus flagellatum nesciens errasse credidit, quem percussum uidit; ei que, si reuersus ad omnipotentem fuerit, pollicetur dicens: longe facies iniquitatem a tabernaculo tuo; ac si patenter dicat: quisquis ad deum post errata reuertitur, in cogitatione simul et in opere mundatur. Sequitur: dabit pro terra silicem et pro silice torrentes aureos. Quid per terram nisi infirmitas actionis, quid per duritiam silicis nisi fortitudo signatur? Quid per torrentes aureos nisi doctrinam intimae claritatis accipimus? Omnipotens autem deus ad se conuersis pro terra dat silicem, quia pro infirma actione fortitudinem tribuit robusti operis. Dat etiam pro silice torrentes aureos, quia pro robusto opere doctrinam multiplicat clarae praedicationis, ut peccator quisque conuersus, et ex infirmo fortis exsistere ualeat, et in sua fortitudine usque ad proferenda uerba intimae claritatis exsurgat, quatenus in eo et infirmitas actionis, in qua uelut terra soluitur, bene uiuendi fortitudine solidetur; et rursus cum sensus ex uita trahitur, ex ipsa fortitudine torrentes aurei defluant, quia in ore bene uiuentium doctrinae claritas inundat. Sequitur: erit que omnipotens contra hostes tuos, et argentum coaceruabitur tibi. Quos magis alios hostes patimur quam malignos spiritus, qui in nostris nos cogitationibus obsident ut ciuitatem ualeant nostrae mentis irrumpere eam que sub sui iugo dominii captam tenere? Argenti autem nomine sacra eloquia designati testatur psalmista, qui ait: eloquia domini eloquia casta, argentum igne examinatum terrae. Et saepe cum eloquiis sacris intendimus, malignorum spirituum insidias grauius toleramus, quia menti nostrae terrenarum cogitationum puluerem aspergunt, ut intentionis nostrae oculos a luce intimae uisionis obscurent. Quod nimirum psalmista pertulerat, cum dicebat: declinate a me, maligni et scrutabor mandata dei mei, uidelicet patenter insinuans quia mandata dei perscrutari non poterat cum malignorum spirituum insidias in mente tolerabat. Quod etiam in isaac opere sub allophylorum prauitate cognoscimus designari, qui puteos quos isaac foderat terrae congerie replebant. Nos enim nos nimirum puteos fodimus cum in scripturae sacrae abditis sensibus alta penetramus. Quos tamen occulte replent allophyli quando nobis ad alta tendentibus immundi spiritus terrenas cogitationes ingerunt et quasi inuentam diuinae scientiae aquam tollunt. Sed quia nemo hos hostes sua uirtute superat, per eliphaz dicitur: erit que omnipotens contra hostes tuos et argentum coaceruabitur tibi. Ac si aperte diceretur: dum malignos spiritus dominus a te sua uirtute reppulerit, diuini intus eloquii talentum lucidum excrescit. Sequitur: tunc super omnipotentem deliciis afflues. Super omnipotentem deliciis affluere est in amore illius scripturae sacrae epulis satiari. In cuius nimirum uerbis tot delicias inuenimus, quot ad profectum nostrum intellegentiae diuersitates accipimus, ut modo nuda nos pascat historia, modo sub textu litterae uelata medullitus nos reficiat moralis allegoria, modo ad altiora suspendat contemplatio, in praesentis uitae tenebris iam de lumine aeternitatis intermicans. Et sciendum quod quisquis deliciis affluit in quadam sui remissione soluitur, atque a laboris studio quasi ex lassitudine relaxatur, quia nimirum anima cum internis deliciis abundare coeperit, terrenis iam operibus incubare minime consentit; sed amore conditoris capta et sua captiuitate iam libera, ad contemplandam eius speciem deficiendo suspirat; et quasi lassescendo conualescit, quia dum sordida onera portare iam non ualet, ad illum per quietem properat, quem intus amat. Hinc etiam in admiratione sponsae scriptum est: quae est ista quae ascendit de deserto deliciis affluens? Quia nimirum sancta ecclesia nisi uerborum dei deliciis afflueret, de deserto uitae praesentis ascendere ad superiora non posset. Deliciis ergo affluit et ascendit, quia dum mysticis intellegentiis pascitur, ad superna cotidie contemplanda subleuatur. Hinc etiam psalmista ait: et nox illuminatio mea in deliciis meis; quia dum per intellectum mysticum studiosa mens reficitur, iam in ea uitae praesentis obscuritas fulgore diei subsequentis illuminatur, ut etiam in huius corruptionis caligine in intellectum illius uis futuri luminis erumpat, et uerborum deliciis pasta praegustando discat quid de pabulo ueritatis esuriat. Sequitur: et eleuabis ad deum faciem tuam. Ad deum faciem leuare, est cor ad sublimia inuestiganda attollere. Nam sicut per corporis faciem homini, ita per interiorem imaginem deo noti atque conspicabiles sumus. Cum uero reatu culpae deprimimur, ad deum leuare cordis nostri faciem ueremur. Dum enim nulla bonorum operum confidentia fulcitur, intueri summa mens trepidat, quia ipsa se conscientia accusat. Cum uero iam paenitentiae lamentis culpa diluitur, et sic perpetrata planguntur, ut plangenda minime perpetrentur, magna menti fiducia nascitur; et ad conspicienda supernae retributionis gaudia cordis nostri facies leuatur. Sed haec eliphaz recte diceret si infirmum moneret. Cum uero iustum uirum propter flagella despicit, quid aliud quam uerba scientiae nesciens fundit? Quae nimirum dicta si ad haereticorum typum ducimus, ipsi falsis promissionibus ad deum nos faciem leuare pollicentur. Ac si fideli populo patenter dicant: quamdiu praedicationem nostram non sequeris, cor in infimis premis. Quia uero eliphaz iob ad deum reuerti admonuit, a quo uidelicet idem uir beatus numquam recessit, adhuc pollicendo subiungit: rogabis eum et exaudiet te. Rogant quippe dominum, sed exaudiri minime merentur, qui iubentis domini praecepta contemnunt. Vnde scriptum est: qui declinat aurem suam ne audiat legem, oratio eius erit exsecrabilis. Quamdiu ergo eliphaz beatum iob non exaudiri credidit, hunc nimirum in suo opere errasse iudicauit. Vnde et adhuc subdit: et uota tua reddes. Qui uota uouit, sed haec prae infirmitate soluere non ualet, ei ex peccati poena agitur ut uolenti bonum posse subtrahatur. Cum uero in conspectu intimi iudicis ea quae obsistit culpa detergitur, fit protinus ut uotum possibilitas sequatur. Sequitur: decernes rem et ueniet tibi. Hoc esse proprium infirmantium iudicium solet ut tanto quempiam existiment iustum, quanto hunc adipisci conspiciunt omne quod appetit, cum uidelicet nouerimus nonnumquam bona terrena iustis subtrahi, quae largo munere tribuuntur iniustis, quia et desperatis aegris medici quicquid poposcerint dari praecipiunt, et eis quos reduci posse ad salutem praeuident quae appetunt dari contradicunt. Sed si dicta haec eliphaz de donis spiritalibus intulit, sciendum quod res decernitur et uenit cum uirtus quae ex desiderio appetitur, largiente deo, etiam effectu prosperatur. Vnde et adhuc subditur: et in uiis tuis splendebit lumen. In uiis quippe iustorum lumen splendere est per mira opera uirtutum signa suae claritatis aspergere, ut quocumque per intentionem pergunt, ab intuentium cordibus peccati noctem excutiant et exemplo sui operis in eis iustitiae lumen fundant. Sed quantalibet sit iustitia operis, apud internum iudicem nulla est, si hanc eleuat tumor mentis. Vnde et subditur: qui enim humiliatus fuerit, erit in gloria; et qui inclinauerit oculos suos, ipse saluabitur. Quae nimirum sententia a ueritatis ore non discrepat dicentis: omnis qui se exaltat, humiliabitur; et qui se humiliat, exaltabitur. Vnde et per salomonem dicitur: antequam conteratur, exaltatur cor hominis; et antequam glorietur, humiliatur. Recte autem dicitur: qui inclinauerit oculos suos, ipse saluabitur; quia, quantum per membrorum ministerium deprehendi potest, prima superbiae ostensio esse in oculis solet. Hinc enim scriptum est: et oculos superborum humiliabis. Hinc de ipso superbientium capite dicitur: omne sublime uidet. Hinc de illa quae ei per infidelitatem adhaesit scriptum est: generatio cuius excelsi sunt oculi et palpebrae eius in alta subrectae. Oculos ergo inclinare est nullum respiciendo despicere, sed se minorem atque imparem cunctis quos aspicit aestimare. Saluabitur itaque qui oculos inclinat, quia qui falsum superbiae uerticem deserit, ueritatis altitudinem ascendit. Sequitur: saluabitur innocens, saluabitur autem munditia manuum suarum. Quae scilicet sententia si de caelestis regni retributione promitur, ueritate fulcitur; quia cum de deo scriptum sit: qui reddit unicuique secundum opera eius; illum in extremo examine iustitia aeterni iudicis saluat, quem hic eius pietas ab immundis operibus liberat. Sin uero ad hoc saluari quisque hic munditia manuum suarum creditur, ut suis uiribus innocens fiat, procul dubio erratur, quia si superna gratia nocentem non praeuenit, numquam profecto inueniet quem remuneret innocentem. Vnde ueridica moysis uoce dicitur: nullus que apud te per se innocens est. Superna ergo pietas prius agit in nobis aliquid sine nobis ut, subsequente quoque nostro libero arbitrio, bonum quod iam appetimus agat nobis cum, quod tamen per impensam gratiam in extremo iudicio ita remunerat in nobis, ac si solis processisset ex nobis. Quia enim diuina nos bonitas ut innocentes faciat, praeuenit, paulus ait: gratia autem dei sum id quod sum. Et quia eamdem gratiam nostrum liberum arbitrium sequitur, adiungit: et gratia eius in me uacua non fuit, sed abundantius illis omnibus laboraui. Qui dum se de se nihil esse conspiceret, ait: non autem ego. Et tamen quia se esse aliquid cum gratia inuenit, adiunxit: sed gratia dei me cum. Non enim diceret me cum si cum praeueniente gratia subsequens liberum arbitrium non haberet. Vt ergo se sine gratia nihil esse ostenderet, ait: non ego. Vt uero se cum gratia operatum esse per liberum arbitrium demonstraret, adiunxit: sed gratia dei me cum. Munditia itaque manuum suarum innocens saluabitur, quia qui hic praeuenitur dono ut innocens fiat, cum ad iudicium ducitur, ex merito remuneratur. Quae cuncta eliphaz sicut praedictum est, etsi recta protulit, cui tamen proferret ignorauit, quia docere meliorem non debuit, sed audire. Quae tamen omnia per typum haereticorum promissionibus congruunt, qui cum fideles quosque in praesenti uita afflictos inueniunt, eos ex culpa perfidiae percussos arbitrantur; eis que si sua dogmata sequantur, salutem innocentiae per bonorum operum munditiam promittunt. Sed mens fidelium tanto eos altius despicit, quanto illos innocentiam non uidet habere quam pollicentur. Vnde bene per salomonem dicitur: frustra iactatur rete ante oculos pennatorum. Pennati quippe sunt bonorum spiritus, qui dum ad altiora per spem ueritatis euolant, apposita prauorum hominum deceptionis retiacula declinant. Sequitur: C. 23 respondens autem iob dixit: nunc quoque in amaritudine est sermo meus, et manus plagae meae aggrauata est super gemitum meum. More suo beatus iob planioribus uerbis incohat, sed dicta sua alta mysterii prosecutione consummat. Mederi quippe dolor afflicti ex amicorum consolatione debuerat; sed quia consolatio ad blandimenta fallaciae erupit, afflicti dolor inhorruit. Quia enim eliphaz spondere conuerso meliora non timuit, quasi ex noxio medicamine uulnus creuit. Vnde recte dicitur: nunc quoque in amaritudine est sermo meus, et manus plagae meae aggrauata est super gemitum meum; quia uidelicet inordinatae consolationis intentio percussionem quam minuere debuit multiplicauit. In quibus nimirum uerbis per typum sanctae ecclesiae etiam fidelium dolor exprimitur, qui eo amplius gemunt, quo malos blandiri conspiciunt, quia iuxta pauli uocem: per dulces sermones et benedictiones seducunt corda innocentium. Quae etiam uerba ad considerandam subtilius mentem fidelium recte referuntur, qui esse sine amaritudine nesciunt etiam si in hoc mundo prosperari uideantur. Quibus cum et aduersitas euenit, eum quem inuenit ingeminat dolorem. Vnde recte dicitur: nunc quoque in amaritudine est sermo meus, ut aperte monstretur quia electorum mens sine amaritudine et in prosperitate non fuerit. Bene autem dicitur: et manus plagae meae aggrauata est super gemitum meum. Manus quippe plagae est fortitudo percussionis. Primam namque percussionem suam electi considerant, quia a conditoris sui uisione diuisi sunt, quia nequaquam illuminationis intimae claritate perfruuntur, sed in praesentis uitae exsilio quasi in caecitatis loco relegati gemunt. Semper ergo habent in hac manu plagae gemitum suum. Sed cum adhuc etiam aduersa in hac uita accidunt, manus plagae eorum etiam super gemitum grauatur. Erat enim plagae gemitus etiam cum praesentis uitae aduersa deessent. Sed amaritudo primae percussionis etiam ex temptatione crescit aduersitatis. Dicit ergo: et manus plagae meae aggrauata est super gemitum meum; quia iustum quemque in hac uita aduersitas non laetum perculit, sed in eo dolorem uulneris multiplicauit. Fit tamen miro omnipotentis dei moderamine ut cum in hoc mundo mens iusti aduersitatibus plus laborat, auctoris sui contemplandam faciem amplius sitiat. Vnde hic apte subiungitur: quis mihi tribuat ut cognoscam et inueniam illum, et ueniam usque ad solium eius? Electus quisque nisi dominum cognouisset, utique non amaret. Sed aliud est cognoscere per fidem atque aliud per speciem; aliud inuenire per credulitatem, aliud per contemplationem. Ex qua re agitur ut electi omnes eum quem fide cognouerunt uidere quoque per speciem anhelent. Cuius amore flagrantes aestuant, quia eius dulcedinis suauitatem iam in ipsa suae fidei certitudine degustant. Quod bene ille in gerasenorum regione sanatus a daemonibus designat, qui uult abire cum iesu; sed ei a magistro salutis dicitur: redi in domum tuam et narra quanta tibi fecerit deus. Amanti enim adhuc dilatio imponitur, ut ex dilati amoris desiderio meritum retributionis augeatur. Fit ergo nobis omnipotens deus dulcis in miraculis, et tamen in sua celsitudine manet occultus, ut et quiddam monstrando de se occulta nos inspiratione in suo amore succendat, et tamen abscondendo maiestatis suae gloriam amoris sui uim per aestum desiderii augeat. Nisi enim sanctus uir uidere hunc in sua maiestate quaereret, non utique subinferret: et ueniam usque ad solium eius. Quid namque est solium dei, nisi illi angelici spiritus qui scriptura teste, throni uocati sunt? Qui ergo usque ad solium dei uenire uult, quid aliud quam interesse angelicis spiritibus concupiscit, ut nulla iam defectiua temporum momenta sustineat, sed permanenti gloria in contemplatione aeternitatis exsurgat? Quae tamen uerba etiam in hac uita positis iustis conueniunt. Nam cum contra uotum suum atque desiderium quodlibet agi conspiciunt, ad occulta dei iudicia recurrunt, ut in eis uideant quia inordinate intus non disponitur quod inordinatum foris currere uidetur. Cum enim praesidentem angelicis spiritibus creatorem omnium fidei oculis contemplantur, ad eius nimirum solium ueniunt. Et quia considerant quoniam is qui mire angelos regit iniuste homines non disponit, profecto inueniunt causales rationes quam iustae sint, dum ipsae causae extrinsecus uideantur iniustae; dum que id humiliter faciunt, semetipsos saepe in sua uoluntate reprehendunt, sua in se nonnumquam uota diiudicant, dum meliora esse ea quae disponit conditor pensant. Vnde bene adhuc subditur: ponam coram eo iudicium et os meum replebo increpationibus. Coram deo iudicium ponere est intra secretum mentis per fidei contemplationem ad tremendum examen maiestatis illius oculos nostrae considerationis aperire, quid peccator homo mereatur attendere, et occultus nunc et tacitus iudex quam terribilis post appareat considerare. Ex qua re agitur ut ad cognitionem sui anima subtilius reuocetur, et quo occultum iudicem suum magis terribilem uidet, eo de suis actibus formidolosius angustetur. Anxie trepidat, culpas suas lamentis insequitur, paenitendo increpat, qualem fuisse se meminit. Vnde nunc quoque postquam dictum est: ponam coram eo iudicium, recte subiungitur: os meum replebo increpationibus. Qui enim sibi in conspectu dei iudicium ponit, os suum increpationibus replet, quia dum subtile examen tremendi contra se iudicis contemplatur, amara se paenitentiae inuectione persequitur. Saepe autem dum culpas nostras pensare neglegimus, quae earum reprehensio in iudicio sequatur ignoramus; dum uero eas paenitendo persequimur, quid nobis de eis iudex in suo examine dicere possit inuenimus. Vnde adhuc apte subiungitur: ut sciam uerba quae mihi respondeat et intellegam quid loquatur mihi. Tunc enim culpas plangimus cum pensare coeperimus. Sed tunc subtilius pensamus, cum sollicitius plangimus; atque ex lamentis in corde nostro plenius nascitur quid peccantibus diuina districtio minatur, quae erunt illa reproborum improperia, qui terror, quae implacabilis maiestatis auersio. Tanta enim tunc dominus reprobis iratus dicet, quanta eos pati ex aequitate permiserit. Quae nimirum uerba animaduersionis illius iusti, dum modo sollicite metuunt, euadunt. Sed quis in illo examine inueniri iustus ualeat, si secundum suae fortitudinis maiestatem uitam hominum discutiat deus? Apte ergo subditur: nolo multa fortitudine contendat me cum nec magnitudinis suae mole me premat. Mens etenim quamlibet iusti, si ab omnipotente domino districte iudicatur, mole magnitudinis premitur. In quibus nimirum uerbis hoc quoque intellegendum est, quod sanctus uir, dum dei fortitudinem deuitat, quid eius aliud quam infirmitatem desiderat? Et scriptum est: quod infirmum est dei, fortius est hominibus. Vnde et protinus adiungit: proponat aequitatem contra me et perueniat ad uictoriam iudicium meum. Quis enim alius nisi mediator dei et hominum, homo christus iesus, aequitatis nomine designatur? De quo scriptum est: qui factus est sapientia nobis a deo et iustitia. Quae scilicet iustitia dum in hunc mundum contra uias peccatorum uenit, antiquum hostem uincimus, a quo capti tenebamur. Dicat ergo: nolo multa fortitudine contendat me cum, nec magnitudinis suae mole me premat; proponat aequitatem contra me et perueniet ad uictoriam iudicium meum. Id est, ad redarguendas uias meas incarnatum filium mittat et tunc insidiantem aduersarium per absolutionis meae iudicium uictor excludam. Si enim in diuinitatis fortitudine sic unigenitus filius inuisibilis maneret, ut nil de nostra infirmitate susciperet, infirmus homo ad eum inuenire accessum gratiae quando potuisset? Consideratum quippe pondus eius magnitudinis opprimeret potius quam iuuaret. Sed fortis super omnia apparuit infirmus inter omnia, ut dum nobis ex assumpta infirmitate congrueret, ad permanentem nos suam fortitudinem eleuaret. In altitudine enim sua diuinitas a nobis utpote paruulis apprehendi non potuerat, sed strauit se hominibus per humanitatem; et quasi in iacentem ascendimus; surrexit et leuati sumus. Vnde hoc quoque mox subditur, per quod diuinitas inuisibilis atque incomprehensibilis demonstretur. Nam sequitur: si ad orientem iero, non apparet; si ad occidentem, non intellegam eum; si ad sinistram, quid agam? Non apprehendam eum; si me uertam ad dexteram, non uidebo illum. Creator quippe omnium in parte non est, quia ubique est. Et tunc minus inuenitur quando is qui totus ubique est in parte quaeritur. Incircumscriptus namque spiritus omnia intra semetipsum habet, quae tamen et implendo circumdat, et circumdando implet, et sustinendo transcendit, et transcendendo sustinet. Bene autem postquam dictum est: si ad orientem iero, non apparet; si ad occidentem, non intellegam eum; si ad sinistram quid agam? Non apprehendam eum; si me uertam ad dexteram, non uidebo illum, ilico adiunxit: ipse uero scit uiam meam. Ac si aperte dicat; uidere non ualeo uidentem me et eum qui me subtiliter intuetur intueri non possum; ut uidelicet ostendat quia tanto cautius formidandus est, quanto conspicabilis non est. Qui enim ita nos aspicit, ut a nobis aspici nequeat, eo magis timendus est quo cuncta uidens minime uidetur. Cum enim contra nos latere quempiam in insidiis credimus, eo illum amplius metuimus, quo minime uidemus. Cum que eius insidias nequaquam deprehendimus ubi sunt et ibi eas metuimus ubi non sunt. Creator autem noster, qui ubique totus est et cernens cuncta non cernitur, tanto magis metuendus est, quanto inuisibilis permanens, de nostris actibus quando et quid decernat ignoratur. Quae tamen uerba intellegi et aliter possunt. Ad orientem quippe imus, cum mentem in consideratione maiestatis eius attollimus. Sed non apparet, quia qualis in natura sua est a cogitatione mortali uideri non praeualet. Si ad occidentem non intellegam eum. Ad occidentem imus cum subleuatum in deo cordis oculum, sed ipsa immensitate luminis reuerberatum, ad nosmetipsos reducimus; et lassati discimus ualde super nos esse quod quaerebamus nostram que mortalitatem considerantes, indignos nos adhuc esse deprehendimus qui immortalem uidere ualeamus. Si ad sinistram, quid agam? Non apprehendam eum. Ad sinistram ire est peccatorum delectationibus consentire. Et nimirum constat quia deum apprehendere non ualet qui adhuc in delectatione peccati per sinistram iacet. Si me uertam ad dexteram, non uidebo illum. In dexteram procul dubio uertitur qui de uirtutibus eleuatur. Sed deum uidere non ualet qui priuata laetitia de bonis actibus gaudet, quia in eo cordis oculum tumor elationis premit. Vnde bene alias dicitur: non declines ad dexteram, aut ad sinistram. In quibus cunctis plerumque se anima discutit, nec tamen plene deprehendere semetipsam ualet. Vnde hic apte subditur: ipse uero scit uiam meam. Ac si patenter dicat: ego me et districte discutio et perfecte me scire non possum; et tamen ille quem uidere non ualeo, uidet subtiliter cuncta quae ago. Sequitur: et probabit me quasi aurum quod per ignem transit. Aurum in fornace ad naturae suae claritatem proficit dum sordes amittit. Quasi aurum ergo quod per ignem transit probatur anima iustorum quibus exustione tribulationis et subtrahuntur uitia et merita augentur. Nec elationis fuit quod sanctus uir in tribulatione se positum auro comparauit, quia qui dei uoce iustus ante flagella dictus est, non idcirco temptari permissus est ut in eo uitia purgarentur, sed ut merita crescerent, aurum uero igne purgatur. Minus ergo de se existimauit ipse quam erat dum, tribulationi traditus, purgari se credidit, qui purgandum in se aliquid non habebat. Sciendum uero est quia quamuis de se humilia sentiat animus iustorum, ea tamen quae agunt quam sint recta conspiciunt, sed de eorum rectitudine non praesumunt. Vnde adhuc subditur: uestigia eius secutus est pes meus; uiam eius custodiui et non declinaui ex ea. A mandatis labiorum eius non recessi, et in sinu meo abscondi uerba oris eius. Sed in his omnibus an se esse aliquid existimet uideamus. Sequitur: ipse enim solus est. Qua subiuncta sententia ostendit quia in tot bonis quae egerat nil esse se credidit. Sed haec ipsa superius uerba repetentes, ut possumus perstringamus. Vestigia eius secutus est pes meus. Quasi quidam namque gressus dei sunt ipsae, quas cernimus, operationes eius quibus bonus quisque malus que regitur, quibus iusti iniusti que suis ordinibus disponuntur, quibus et subiectus quisque ad meliora cotidie ducitur et aduersus ad deteriora corruens toleratur. De quibus nimirum propheta gressibus dicebat: uisi sunt gressus tui, deus. Nos itaque cum uirtutem longanimitatis atque pietatis eius intuemur et intuentes imitari contendimus, quid aliud quam gressuum eius uestigia sequimur, quia extrema quaedam eius operationis imitamur. Haec enim patris sui uestigia ueritas admonebat imitari cum diceret: orate pro persequentibus et calumniantibus uos, ut sitis filii patris uestri, qui in caelis est, qui solem suum oriri facit super malos et bonos. Potest tamen beatus iob qui certa fide iam dixerat: scio quod redemptor meus uiuit; et in nouissimo die de terra surrecturus sum; sic in futura operatione incarnandae sapientiae intendere, sicut nos eiusdem sapientiae iam praeterita opera per fidem uidemus; quod mediator dei et hominum benignus ad tribuendum, humilis ad sustinendum, patiens ad exemplum praebendum fuerit. Cuius nimirum uitam dum beatus iob, superno spiritu repletus, sollicita intentione conspiceret, futuram mansuetudinis illius humilitatem praeuidens, quasi ad exemplum sibi propositum recurrit, ut quicquid in hac uita ageret, ad imitationis illius uestigia ligaret, quatenus qui occultae dispositionis eius sublimia uidere non poterat, quasi in terra conspiciens, ad imitationem eius uestigia teneret. De quibus eius uestigiis per petrum dicitur: christus passus est pro nobis, relinquens uobis exemplum ut sequamini uestigia eius. De quo adhuc subditur: uiam eius custodiui et non declinaui ex ea. Custodit enim et non declinat, qui hoc ubi intendit operatur. Custodire quippe per intentionem, est non declinare per operationem. Haec namque est sollicitudo iustorum, ut actus suos cotidie iuxta uias ueritatis examinent et, eas sibi in regulam proponentes, a rectitudinis earum tramite non declinent. Super semetipsos quippe cotidie ire contendunt, et quo in uirtutum uerticem prouehuntur, cauta reprehensione diiudicant, quicquid de eis ex semetipsis remanet infra semetipsos; et totos se illo festinant trahere, ubi se inueniunt ex parte peruenisse. Sequitur: a mandatis labiorum eius non recessi. Sicut bene obsequentes famuli dominorum suorum uultibus semper intenti sunt, ut ea quae praeceperint, festini audiant et implere contendant; sic iustorum mentes per intentionem suam omnipotenti domino assistunt, atque in scriptura eius quasi os eius intuentur, ut quia per eam deus loquitur omne quod uult, tanto a uoluntate eius non discrepent, quanto eamdem uoluntatem illius in eius eloquio agnoscunt. Vnde fit ut eius uerba non per eorum aures superuacue transeant, sed haec in suis cordibus figant. Vnde hic subditur: et in sinu meo abscondi uerba oris eius. In sinu etenim cordis uerba oris eius abscondimus, quando mandata illius non transitorie, sed implenda opere audimus. Hinc est quod de ipsa matre uirgine scriptum est: maria autem conseruabat omnia uerba haec, conferens in corde suo. Quae nimirum uerba, et cum ad operationem prodeunt, in sinu cordis absconsa latent, si per hoc quod foras agitur intus agentis animus non eleuatur. Nam cum conceptus sermo ad opus ducitur, si per hoc humana laus quaeritur, sermo dei in sinu mentis procul dubio non occultatur. Sed nosse uelim, beate uir, cur te tanta intentione examines, cur tanta sollicitudine astringas? Sequitur: ipse enim solus est et nemo auertere potest cogitationem eius. Numquid non sunt angeli et homines, caelum et terra, aer et maria, cuncta uolatilia uel quadrupedia atque repentia? Et certe scriptum est: creauit ut essent omnia. Cum ergo in rerum natura tam multa sint, cur beati uiri uoce nunc dicitur: ipse enim solus est. Sed aliud est esse, aliud principaliter esse; aliud mutabiliter atque aliud immutabiliter esse. Sunt enim haec omnia sed principaliter non sunt, quia in semetipsis minime subsistunt, et nisi gubernantis manu teneantur, esse nequaquam possunt. Cuncta namque in illo subsistunt; a quo creata sunt, nec ea quae uiuunt sibimetipsis uitam tribuunt nec ea quae mouentur et non uiuunt suis nutibus ad motum ducuntur, sed ille cuncta mouet, qui quaedam uiuificat, quaedam uero non uiuificata in extremam essentiam mire ordinans seruat. Cuncta quippe ex nihilo facta sunt eorum que essentia rursum ad nihilum tenderet, nisi eam auctor omnium regiminis manu retineret. Omnia itaque quae creata sunt, per se nec subsistere praeualent nec moueri; sed intantum subsistunt, in quantum ut esse debeant acceperunt; in tantum mouentur, in quantum occulto instinctu disponuntur. Ecce enim peccator flagellandus est de rebus humanis: arescit in eius laboribus terra, concutitur in eius naufragiis mare, ignescit in eius sudoribus aer, obtenebrescit contra eum inundationibus caelum, inardescunt in eius oppressionibus homines, mouentur in eius aduersitate et angelicae uirtutes. Numquidnam haec quae inanimata uel quae uiuentia diximus, suis instinctionibus et non magis diuinis impulsionibus agitantur? Quicquid est itaque quod exterius saeuit, per hoc ille intuendus est, qui hoc interius disponit. In omni igitur causa solus ipse metuendus est, qui principaliter est. Qui etiam ad moysen dicit: ego sum qui sum. Sic dices filiis israel: qui est, misit me ad uos. Cum itaque flagellamur per ea quae uidemus, illum debemus sollicite metuere, quem non uidemus. Vir itaque sanctus despiciat quicquid exterius terret, quicquid per essentiam suam nisi regeretur, ad nihilum tenderet, et mentis oculo, suppressis omnibus, intueatur unum in cuius essentiae comparatione esse nostrum non esse est; et dicat: ipse enim solus est. De cuius mox immutabilitate apte subiungitur: et nemo auertere potest cogitationem eius. Sicut enim immutabilis naturae est, ita immutabilis uoluntatis. Cogitationem quippe eius nullus auertit, quia nemo resistere occultis eius iudiciis praeualet. Nam etsi fuerunt quidam qui deprecationibus suis eius cogitationem auertisse uiderentur, ita fuit eius interna cogitatio, ut sententiam illius auertere deprecando potuissent, et ab ipso acceperunt quod agerent apud ipsum. Dicat ergo: et nemo auertere potest cogitationem eius, quia semel fixa iudicia mutari nequaquam possunt. Vnde scriptum est: praeceptum posuit et non praeteribit; et rursum: caelum et terra transibunt, uerba autem mea non transibunt; et rursum: non enim cogitationes meae sicut cogitationes uestrae, neque uiae meae uiae uestrae. Cum ergo exterius mutari uidetur sententia, interius consilium non mutatur, quia de unaquaque re immutabiliter intus constituitur, quicquid foras mutabiliter agitur. Sequitur: et anima eius quodcumque uoluit, hoc fecit. Cum sit cunctis corporibus exterior, cunctis mentibus interior deus, ea ipsa uis eius qua omnia penetrat, cunctae disponit, anima illius appellatur. Cuius uidelicet uoluntati nec illa obsistunt, quae contra uoluntatem illius fieri uidentur, quia ad hoc nonnumquam permittit fieri etiam quod non praecipit, ut per hoc illud certius impleatur quod iubet. Apostatae quippe angeli peruersa uoluntas est, sed tamen a deo mirabiliter ordinatur ut ipsae quoque eius insidiae utilitati bonorum seruiant, quos purgant dum temptant. Sic itaque eius anima quodcumque uoluit hoc fecit, ut inde quoque uoluntatem suam impleat, unde uoluntati illius repugnari uidebatur. Terreatur ergo uir iustus et tantae maiestatis pondus considerans, infirmum se esse deprehendat. Sed inter uerba haec percunctari libet, ac dicere: o beate iob, inter tot flagella positus cur adhuc aduersa formidas? Iam tribulationibus cingeris, iam innumeris afflictionibus angustaris. Malum timeri debet quod necdum susceptum est; tu in tanto positus dolore quid metuis? Sed ecce uir iustus nostris inquisitionibus satisfaciens adiungit: cum expleuerit in me uoluntatem suam et alia multa similia praesto sunt ei. Ac si aperte dicat: iam perpendo quae patior, sed adhuc formido quae pati possum. Explet enim in me uoluntatem suam, quia multis me percussionibus affligit. Sed multa similia praesto sunt ei, quia si ferire cogitat, adhuc inuenit ubi plaga crescat. Hinc itaque pensandum est quam pauidus ante flagellum fuit, qui etiam percussus adhuc metuit ne feriatur. Incomprehensibilem quippe uim ei inesse considerans et potestatis et examinis, esse uir iustus noluit nec de flagello securus. Vnde adhuc metuens adiungit: et idcirco a facie eius turbatus sum; et considerans eum, timore sollicitor. Bene a facie domini turbatur, qui terrorem maiestatis illius cordis sui obtutibus proponit et eius rectitudinis pauore concutitur, dum se reddendis rationibus conspicit idoneum non esse, si districte iudicetur. Recte autem dicitur: et considerans eum, timore sollicitor; quia diuinae animaduersionis uim cum minime quisque considerat, minime formidat; et tanto magis in hac uita quasi securus est, quanto a consideratione internae districtionis alienus. Semper etenim iusti uiri ad cordis secretarium redeunt uim, occultae districtionis intuentur, maiestatis intimae iudicio assistunt, ut eo magis quandoque securi sint, quo hic quamdiu uiuerent securi esse noluerunt. Nam malorum mentes cum renuunt considerare quod timeant, ad hoc quandoque gaudentes perueniunt quod timentes nullo modo euadant. Sed ecce de beato iob nouimus quod crebris dei sacrificiis deditus, quod hospitalitatibus, quod indigentiis pauperum impensus, quod suis etiam subditis humilis, quod sibi aduersantibus benignus fuit et tamen tot flagella suscepit nec iam securus inter flagella exstitit; sed adhuc metuit, adhuc diuinae districtionis uim considerans contremiscit. Quid nos itaque miseri, quid peccatores dicimus, si sic timet, qui sic egit? Sed tanti timoris pondus an a semetipso habeat, innotescat. Sequitur: deus molliuit cor meum et omnipotens conturbauit me. Ex diuino munere cor iusti molle dicitur, quia superni iudicii timore penetratur. Molle est enim quod penetrari potest, durum quod penetrari non potest. Vnde per salomonem dicitur: beatus homo qui semper est pauidus, qui uero mentis est durae corruet in malum. Virtutem ergo suae formidinis non sibi, sed auctori tribuit, qui ait: deus molliuit cor meum et omnipotens conturbauit me. Non autem secura sed perturbata sunt corda bonorum, quia dum futuri examinis pondus considerant, quietem hic habere non appetunt, securitatem suam districtionis intimae consideratione perturbant. Qui tamen inter ipsa timoris supplicia saepe animum reuocant ad dona, et ut semetipsos consolatione refoueant, inter hoc quod metuunt reducunt oculum ad dona quae acceperunt, ut spes subleuet quem timor premit. Vnde et Sequitur: non enim perii propter imminentes tenebras, nec faciem meam operuit caligo. Ille enim in flagello positus a salute corporis propter imminentes tenebras perit, qui idcirco pro transactis percutitur, ut a futuris suppliciis abscondatur. Flagella quippe bonorum aut uitia perpetrata purgant, aut ea quae poterant perpetrari futura deuitant. Beatus autem iob, quia in flagello positus, nec a peccatis praecedentibus purgabatur, nec ab imminentibus tegebatur; sed eius tantummodo in flagello uirtus augebatur, fiducialiter dicit: non enim perii propter imminentes tenebras, nec faciem meam operuit caligo. Qui enim semper diuinae formidinis pondus aspexit, eius cordis faciem caligo peccati non operuit. Et is quem supplicia nulla sequebantur, salutem corporis propter imminentes tenebras non amisit. Et notandum quod ipse priora denuntians nequaquam ait: faciem meam non tetigit; sed; non operuit caligo. Saepe enim etiam corda iustorum subortae cogitationes polluunt, terrenarum rerum delectationibus tangunt; sed dum citius manu sanctae discretionis abiguntur, festine agitur ne cordis faciem caligo operiat, quae hanc iam ex illicita delectatione tangebat. Nam saepe in ipso orationis sacrificio importunae se cogitationes ingerunt quae hoc rapere uel maculare ualeant, quod in nobis deo flentes immolamus. Vnde abraham cum ad occasum solis sacrificium offerret, insistentes aues pertulit quas studiose, ne oblatum sacrificium raperent, abegit. Sic nos cum in ara cordis holocaustum deo offerimus, ab immundis hoc uolucribus custodimus, ne maligni spiritus et peruersae cogitationes rapiant quod mens nostra offerre se domino utiliter sperat. Sequitur: C. 24 ab omnipotente non sunt abscondita tempora; qui autem nouerunt eum, ignorant dies illius. Quid dies dei, nisi ipsa eius aeternitas appellatur? Quae nonnumquam unius diei pronuntiatione exprimitur, sicut scriptum est: melior est dies una in atriis tuis super milia. Nonnumquam uero pro sua longitudine dierum multorum appellatione signatur de quibus scriptum est: in saeculum saeculi anni tui. Nos itaque intra tempora uoluimur, per hoc quod creatura sumus. Deus autem qui creator est omnium aeternitate sua tempora nostra comprehendit. Ait ergo: ab omnipotente non sunt abscondita tempora; qui autem nouerunt eum, ignorant dies illius. Quia ipse quidem nostra comprehensibiliter conspicit, nos autem ea quae eius sunt comprehendere nullatenus ualemus. Sed cum natura dei simplex sit, mirandum ualde cur dicit: qui nouerunt eum, ignorant dies illius. Neque enim aliud ipse atque aliud dies eius sunt. Deus namque hoc est quod habet. Aeternitatem quippe habet, sed ipse est aeternitas. Lucem habet, sed lux sua ipse est. Claritatem habet, sed ipse est claritas sua. Non est ergo in eo aliud esse et aliud habere. Quid est itaque dicere: qui nouerunt eum, ignorant dies illius, nisi quia et qui cognoscunt eum, adhuc nesciunt? Nam et qui iam eum fide tenent, adhuc per speciem ignorant. Et cum ipse sibi sit aeternitas, quem ueraciter credimus, qualiter tamen sit ipsa eius aeternitas ignoramus. In hoc namque quod de diuinae naturae potentia audimus, ea nonnumquam cogitare consueuimus quae per experientiam scimus. Omne enim quod coepit et desinit, initio et fine concluditur. Quod si mora aliquantula differtur ut finiatur, longum dicitur; in qua uidelicet longinquitate cum quisque mentis oculos reducit retro per memoriam, tendit ante per expectationem, quasi spatium temporis dilatat in mente. Cum que audit aeternitatem dei, humano more intendenti animo longa uitae spatia proponit, in quibus metiatur semper et quid abiit retro, quod retineatur in memoria; et quid ante restat, quod exspectetur ex intentione. Sed quotiens in aeternitate ista cogitamus, aeternitatem necdum cognouimus. Ibi quippe est quod nec initio incipitur, nec fine terminatur; ubi neque exspectatur quod ueniet neque percurrit quod debeat recordari, sed est unum quod semper esse est. Quod etsi nos et angeli cum initium uidere incipimus, esse tamen hoc sine initio uidemus; ubi sic semper sine fine esse est, ut numquam se animus tendat ad sequentia, ac si multiplicentur quae sunt et longa fiant. Nam etsi per prophetiae spiritum dictum est: domine qui regnas in aeternum, et in saeculum, et adhuc more sacri eloquii, humano modo spiritus hominibus est locutus, ut ibi adhuc diceret, ubi exspectatio non inesset. Adhuc enim aeternitas non habet quae semper esse habet, in qua nulla pars suae longitudinis praeterit, ut pars alia succedat; sed totum simul esse est, et nil deesse quod cernat, in qua omne quod est animus uidet et tardum non esse et longum esse. Sed haec de aeternitatis diebus loquentes, conamur magis uidere aliquid quam uidemus. Dicatur igitur recte: qui autem nouerunt eum, ignorant dies illius; quia etsi iam deum per fidem nouimus, qualiter tamen sit eius aeternitas, sine praeterito ante saecula, sine futuro post saecula, sine mora longa, sine praestolatione perpetua, non uidemus. Beatus itaque iob sanctae ecclesiae typum tenens, quia sub magno se scientiae freno moderatur, ne plus sapiat quam oportet sapere; et dies dei non posse comprehendi testificans, ad haereticorum mox superbiam respectum mentis reducit, qui alta sapere appetunt; et quod capere utcumque non possunt perfecte se scire gloriantur. Nam Sequitur: alii terminos transtulerunt, diripuerunt greges et pauerunt eos. Quos aliorum nomine nisi haereticos designat qui a sanctae ecclesiae gremio extranei exsistunt? Ipsi enim terminos transferunt, quia constitutiones patrum praeuaricando transcendunt. De quibus nimirum constitutionibus scriptum est: ne transgrediaris terminos antiquos, quos posuerunt patres tui. Qui greges diripiunt et pascunt, quia imperitos quosque peruersis ad se persuasionibus trahunt, et doctrinis pestiferis ad interficiendum nutriunt. Nam quod gregum nomine imperiti populi designantur, sponsi uerba testantur, qui sponsam suam alloquitur dicens: nisi cognoueris te, o pulchra inter mulieres, egredere et abi post uestigia gregum; id est nisi honorem tuum, quo ad similitudinem dei es condita, bene uiuendo cognoueris, a conspectu meae contemplationis egredere, et imperitorum uitam imitare populorum. Sequitur: asinum pupillorum abegerunt et abstulerunt pro pignore bouem uiduae. Quos hoc loco pupillos accipimus nisi electos dei, in mentis teneritudine positos, qui magna fidei gratia nutriuntur, et patris sui iam pro se mortui faciem necdum uident? Et sunt plerique in ecclesia qui quosdam conspiciunt caelestia appetere, terrena omnia despectui habere; et quamuis ipsi in huius mundi laboribus insudent, eis tamen quos ad caelestia anhelare conspiciunt de rebus quas in hoc mundo possident huius uitae adiutorium ferunt. Et quamuis ipsi agere spiritalia nequeant, ad summa tamen tendentibus libenter subsidia ministrant. Portare enim asinus onera hominum solet. Quasi ergo quidam asinus electorum est qui terrenis actibus deseruiens, deportat onera usibus hominum. Et saepe cum haeretici quemlibet talem a sanctae ecclesiae gremio auertunt, quasi pupillorum asinum abigunt, quia cum hunc ad perfidiam suam pertrahunt, a ministerio bonorum repellunt. Quae autem uidua nisi sancta ecclesia debet intellegi, quae occisi uiri sui interim uisione priuata est? Bos autem huius est uiduae, unusquisque praedicator. Et saepe contingit ut haeretici peruersis suis dogmatibus ipsos etiam qui praedicatores uidebantur trahant. Bouem ergo uiduae auferunt, cum de sancta ecclesia etiam praedicantem tollunt. Vbi recte est adiunctum: pro pignore. Pignus namque cum tollitur, aliud quidem est quod tenetur, sed tamen adhuc aliud quaeritur. Et plerumque haeretici ideo eos conantur auferre qui praedicant, ut eorum etiam sequaces trahant. Pro pignore ergo bos uiduae tollitur, quando idcirco ipse qui praedicabat rapiatur ut alii sequantur. Ex cuius ruina plerumque agitur ut hi quoque de sanctae ecclesiae gremio exeant, qui in ea bonis moribus praediti mites atque humiles esse uidebantur. Vnde et subditur: subuerterunt pauperum uiam et oppresserunt pariter mansuetos terrae. Paupertatis namque nomine saepe humilitas designari solet. Et nonnumquam hi qui mansueti atque humiles uidentur, si seruare discretionem nesciunt, exemplis aliorum cadunt. Sunt uero nonnulli haeretici qui populis admisceri fugiunt, sed secessum uitae secretioris petunt; qui plerumque eos quos inueniunt eo amplius peste suae persuasionis inficiunt, quo quasi ex uitae meritis reuerentiores uidentur. De quibus subditur: alii quasi onagri in deserto egrediuntur ad opus suum. Onager enim agrestis est asinus. Et recte hoc in loco onagris comparantur haeretici quia in suis uoluntatibus dimissi, a uinculis sunt fidei et rationis alieni. Vnde scriptum est: onager assuetus in solitudine, in desiderio animae suae attraxit uentum amoris sui. Onager quippe in solitudine assuetus est, quia dum terram cordis sui disciplinae uirtute non excolit, ibi habitat ubi fructus non est. Qui in desiderio animae suae uentum amoris sui attrahit, quia ea quae ex desiderio scientiae in mente concepit inflare praeualent, non aedificare. Contra quos dicitur: scientia inflat, caritas uero aedificat. Vnde hic quoque congrue infertur: egrediuntur ad opus suum. Non enim dei, sed suum opus peragunt, dum non recta dogmata sed propria desideria sequuntur. Scriptum quippe est: ambulans in uia immaculata, hic mihi ministrabat. Qui ergo non in uia immaculata ambulat, sibi magis quam domino ministrat. Sequitur: uigilantes ad praedam, praeparant panem liberis. Ad praedam uigilant quia uerba iustorum ad sensum proprium semper rapere conantur, ut per haec peruersis filiis panem erroris parent. De quo uidelicet pane apud salomonem uerbis mulieris prauitatis haereticae typum gerentis dicitur: aquae furtiuae dulciores sunt et panis absconditus suauior. Sequitur: agrum non suum demetunt et uineam eius quem ui oppresserint uindemiant. Potest agri nomine scripturae sacrae latitudo signari, quam haeretici non suam demetunt, quia ex ea sententias longe a suis sensibus diuersas tollunt. Quae uineae quoque appellatione exprimitur quia per ueritatis sententias botros uirtutum profert. Cuius uineae dominum, id est scripturae sacrae conditorem, quasi ui opprimunt quia eius sensum in uerba sacri eloquii inflectere uiolenter conantur, qui dicit: seruire me fecisti in peccatis tuis, praebuisti mihi laborem in iniquitatibus tuis. Et eamdem uineam uindemiant quia ex ea sententiarum botros pro suae intellegentiae intentione coaceruant. Potest agri uel uineae nomine uniuersa ecclesia signari, quam peruersi praedicatores demetunt; et auctorem eius in membris suis opprimendo uindemiant, quia creatoris nostri gratiam persequentes, dum quosdam de illa qui recti uidebantur rapiunt, quid aliud quam spicas uel botros animarum tollunt? De quibus adhuc subditur: nudos dimittunt homines, indumenta tollentes quibus non est operimentum in frigore. Sicut uestimenta corpus, sic bona opera protegunt animam. Vnde cuidam dicitur: beatus qui uigilat et custodit uestimenta sua, ne nudus ambulet. Haeretici itaque cum in quorumdam mentibus bona opera destruunt, nimirum uelamina indumentorum tollunt. Bene autem dicitur: quibus non est operimentum in frigore. Operimentum quippe ad iustitiam pertinet, frigus ad culpam. Et sunt nonnulli qui in quibusdam rebus peccata faciunt, in quibusdam uero recta opera sequuntur. Qui ergo ex aliis actibus delinquit atque ex aliis iustitiam peragit, quid iste nisi in frigore uestitur; alget et tegitur; quia ex alio opere feruescit ad iustitiam, qui ex alio frigescit ad culpam? Sed cum haeretici bona opera talibus subtrahunt, agunt ne in frigore habeant quo uestiantur. Recte ergo dicitur: nudos dimittunt homines, indumenta tollentes quibus non est operimentum in frigore; ut uidelicet solum culpae frigus interimat quos calor alterius operis ex parte aliqua tegebat. Potest uero per frigus desiderium, per uestimentum operatio signari. Et sunt plerique qui adhuc peruersis desideriis aestuant, sed contra se spiritaliter decertantes, rectis sibi operibus repugnant, et bonis actibus tegunt hoc quod sinistrum sibi resultare per temptationem sentiunt. Hi itaque unde mala desiderant, inde algent; unde autem bona operantur, inde uestiti sunt. Cum uero haeretici peruersis allegationibus rectae fidei opera subtrahunt, quid agunt nisi ut hi qui adhuc desideriorum carnalium frigora sentiunt, sine bonorum actuum uestimento moriantur? Sequitur: quos imbres montium rigant et non habentes uelamen amplexantur lapides. Imbres sunt montium uerba doctorum. De quibus montibus uoce sanctae ecclesiae dicitur: leuaui oculos meos ad montes. Hos itaque imbres montium rigant, quia sanctorum patrum fluenta satiant. Velamen autem ut iam praediximus, boni operis tegmen accipimus, quo quisque tegitur, ut ante omnipotentis dei oculos, prauitatis eius foeditas operiatur. Vnde scriptum est: beati quorum remissae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata. Quos autem lapidum nomine nisi fortes intra sanctam ecclesiam uiros accipimus? Quibus per primum pastorem dicitur: et uos tamquam lapides uiui superaedificamini. Hi itaque qui de nullo suo opere confidunt, ad sanctorum martyrum protectionem currunt atque ad sacra eorum corpora fletibus insistunt, promereri se ueniam eis intercedentibus, deprecantur. Quid ergo isti in hac humilitate faciunt, nisi quia bonae actionis uelamen non habent, lapides amplexantur? Sequitur: uim fecerunt depraedantes pupillos et uulgum pauperem spoliauerunt. Cum prosperitatem uitae praesentis haeretici non habent, infirmis mentibus uerbis blandioribus peruersa persuadent. Si qua uero illis prosperitas temporis praesentis arriserit, etiam uiolenter trahere quos praeualent non desistunt. Pupillorum itaque nomine designantur hi qui adhuc sunt teneri intra sanctam ecclesiam constituti, quorum uitam misericors pater moriendo seruauit, qui ad bonam iam intentionem deducti sunt, sed adhuc in bonis actibus nulla uirtute roborantur. Haeretici igitur depraedantes pupillos uim faciunt, quia contra infirmas fidelium mentes uerborum et operum uiolentia grassantur. Vulgus autem pauper est populus indoctus, qui si uerae sapientiae diuitias haberet, uestimentum suae fidei nequaquam amitteret. Quasi quidam quippe intra sanctam ecclesiam senatores sunt, uiri doctores qui cum scientiam in corde multiplicant, ueris apud se diuitiis abundant. Sed haeretici uulgum pauperem spoliant quia dum doctos non praeualent, indoctos quosque a uelamine fidei praedicatione pestifera denudant. Sequitur: nudis et incedentibus absque uestitu et esurientibus tulerunt spicas. Quod ait nudis, hoc replicat, absque uestitu; sed aliud est nudum esse, aliud nudum incedere. Omnis enim qui nec bona nec mala operatur, nudus est et otiosus; qui autem mala agit, nudus incedit, quia sine uelamine boni operis per iter prauitatis pergit. Sunt uero nonnulli qui, malum suae nequitiae cognoscentes, satiari pane iustitiae festinant, percipere sacri eloquii dicta desiderant. Qui quotiens patrum sententias pro aedificandis mentibus in cogitatione uersant, quasi de bona segete spicas portant. Haeretici igitur nudis et incedentibus absque uestitu et esurientibus spicas tollunt, quia siue quidam otiosi sint et in nullis se bonis exerceant; seu per iter impudentiae absque uelamine boni operis pergant, etiam si quando iam ad paenitentiam redire cupiunt, et pabulum uerbi concupiscunt, eis esurientibus spicas tollunt, quia in eorum mente perniciosis persuasionibus patrum sententias destruunt. Nec immerito spicas signare patrum sententias dicimus, quia dum saepe per figurata eloquia proferuntur, ab eis tegmen litterae quasi aristarum paleas subtrahimus, ut medulla spiritus reficiamur. Sequitur: inter aceruos eorum meridiati sunt, qui calcatis torcularibus sitiunt. Omnes qui sanctam ecclesiam persequuntur, quid aliud quam torcular calcant? Quod diuina agi dispensatione permittitur, ut animarum botri in spiritale uinum defluant quae, carne corruptibili exutae, ad regna caelestia uelut in apothecam currant. Nam dum iniusti iustos deprimunt, quasi botros sub pedibus mittunt. Compressi autem botri ad superni conuiuii satietatem exuberant, qui prius quasi in huius aeris libertate pendebant. Vnde dauid propheta, sanctae ecclesiae afflictionem conspiciens, psalmum pro torcularibus scribit. Sed omnes qui uitam fidelium persequuntur, calcant et sitiunt quia agendo crudelia, ferociores fiunt et impietatis suae meritis caecati, eo ambiunt grauiora facere, quo iam grauia fecerunt. Haeretici autem cum per se potestatem persecutionis non habent, huius saeculi potentes commouent eorum que mentes ad persequendum trahunt; et quibus ualent persuasionibus accendunt. Quos cum crudelia agere contra catholicorum uitam conspiciunt, quasi in ipso solis feruore requiescunt. Bene ergo nunc dicitur: inter aceruos eorum meridiati sunt qui calcatis torcularibus sitiunt, quia eorum se multitudini adiungunt, quos iam uident grauia agere et adhuc sitire grauiora. Quorum feruor dum eorum desideria satiat, in eorum actibus quasi in meridie, quiescunt. Sequitur: de ciuitatibus fecerunt uiros gemere. Quia ciuitates a conuiuentibus populis appellantur, non immerito ciuitatum nomine uerae sunt fidei ecclesiae designatae, quae in singulis mundi partibus positae unam catholicam faciunt, in qua fideles omnes de deo recta sentientes concorditer uiuunt. Hanc namque in euangelio dominus conuiuentium famulorum etiam per locorum distinctionem concordiam designauit, cum satiaturus de quinque panibus populum, quinquagenos per turmas uel centenos discumbere praecepit, ut uidelicet turba fidelium escam suam et locis disiuncta et moribus coniuncta perciperet. Iubilaei quippe requies quinquagenarii numeri mysterio continetur, et quinquagenarius bis ducitur ut ad centenarium perducatur. Quia ergo prius a malo quiescitur opere, ut post anima plenius quiescat in cogitatione, alii quinquageni, alii autem centeni discumbunt, quoniam sunt nonnulli qui iam a prauis actibus habent requiem operis et sunt nonnulli qui a peruersis cogitationibus habent iam requiem mentis. Haeretici igitur quia peruersis saepe huius mundi potentibus adhaerentes, bonorum socialem uitam atque concordiam persequuntur, recte nunc dicitur: de ciuitatibus fecerunt uiros gemere. Quos recte beatus iob memorat uiros, quia illos magis haeretici exstinguere ambiunt qui perfectis gressibus per uiam dei non fluxe et eneruiter, sed uiriliter currunt. Qui cum uulnus perfidiae ingeri in paruulorum fidelium mente conspiciunt, semper ad clamorem et gemitus redeunt. Vnde et recte dicitur: et anima uulneratorum clamauit et deus inultum abire non patitur. Vulneratur quippe anima iustorum cum fides turbatur infirmorum, quibus iam hoc ipsum clamare est de alieno lapsu tabescere. Sed deus inultum abire non patitur, quia etsi iusto ordine iniustum aliquid fieri permittit, inultum tamen abire non sinit iniustum quod fieri iuste permisit, quia et de reproborum iniustitia quasdam, quas inesse considerat, culpas percutit electorum, et tamen aeterna iustitia ferire non neglegit iniustitiam ferientium. Sequitur: ipsi fuerunt rebelles luminis. Plerumque peruersi et cognoscunt recta quae sequi debeant et tamen sequi despiciunt quae cognoscunt. Lumini ergo rebelles sunt quia, sua desideria sequendo, bonum despiciunt quod nouerunt. Qui ergo non per ignorantiam, sed per superbiam delinquunt, elationis suae scutum iaculis ueritatis obiciunt, ne salubriter in corde feriantur. Ex qua uidelicet eorum superbia agitur ut quia nolunt facere quae cognoscunt, nec cognoscant iam bona quae faciant, sed sua eos caecitas a ueritatis lumine funditus excludat. Vnde et subditur: nescierunt uias eius, nec reuersi sunt per semitas illius. Qui enim prius sciendo rebelles sunt, postmodum caecantur ut nesciant, sicut de quibusdam dicitur: quia cum cognouissent deum, non sicut deum glorificauerunt, aut gratias egerunt. De quibus paulo post additur: tradidit illos deus in reprobum sensum, ut faciant quae non conueniunt. Quia enim glorificare noluerunt quem cognouerant, reprobo sensui traditi, ad hoc relicti sunt ut nescirent iam pensare mala quae faciebant. Bene autem dicitur: nescierunt uias eius, nec reuersi sunt per semitas illius. Angustior est quippe semita quam uia. Qui autem bona manifestiora agere contemnunt, nequaquam ad subtiliora intellegenda perueniunt. Exspectauit autem omnipotens deus ut per eius semitas pergerent; sed utinam per eas uel reuerti uoluissent, ut uitae itinera quae noluerunt per innocentiam saltim per paenitentiam tenerent. Qua in re quantae sint misericordiae uiscera dei omnipotentis ostenditur, qui eos quos a se discedentes aspicit, ut reuertantur, quaerit. Vnde post enumeratas culpas, delinquentem synagogam per uocem propheticam reuocat, dicens: ergo saltim amodo uoca me, pater meus, dux uirginitatis meae tu es. Sequitur: mane primo consurgit homicida, interficit egenum et pauperem; per noctem uero erit quasi fur. Cum homicida in nece proximorum per nocturnum maxime silentium soleat grassari, cur hoc in loco mane primo consurgere ad interficiendum egenum et pauperem dicitur, in nocte uero quasi fur esse perhibetur? Sed ipsis uerbis litterae dum sibi non congruunt, ad indaganda spiritus secreta reuocamur. In scriptura sacra mane aliquando aduentus dominicae incarnationis, aliquando aduentus iam terribilis et districti iudicis, aliquando uero praesentis uitae prosperitas poni consueuit. Mane etenim aduentus dominicae incarnationis exstitit, sicut propheta dicit: uenit mane et nox; quia et nouae lucis primordia in redemptoris praesentia fulserunt, et tamen a persecutorum cordibus perfidiae suae tenebrae non sunt detersae. Rursum per mane aduentus iudicis designatur. Vnde per psalmistam dicitur: in matutinis interficiebam omnes peccatores terrae. Et sicut electorum quoque personam exprimens, ait: mane astabo tibi et uidebo. Rursum per mane, praesentis uitae prosperitas designatur, sicut per salomonem dicitur: uae tibi terra, cuius rex est puer, et cuius principes mane comedunt. Quia enim mane primum diei tempus est, uespere extremum, nequaquam reficiendi sumus de huius uitae prosperitate quae praeuenit, sed de his quae in fine diei, id est in mundi termino sequuntur. Mane ergo comedunt qui de huius mundi prosperitatibus extolluntur, et dum praesentia uehementer curant, futura non cogitant. Omnis qui odit fratrem suum, homicida est. Mane itaque primo consurgit homicida, quia in praesentis uitae gloria peruersus quisque erigitur et illorum uitam deprimit qui, dum sequentem gloriam sitiunt, quasi satiari in uespere exquirunt. Prauus etenim quisque, in hoc mundo dignitatem transitoriae potestatis arripiens, tanto se acrius ad peragenda mala dilatat, quanto per caritatis uiscera nullum amat. Totiens enim cogitationibus contra bonos saeuit, quotiens innocentium uitam interimit. Qui si disponente deo, subito gloriam acceptae potestatis amiserit, locum mutat, sed mentem non mutat, quia ad hoc protinus dilabitur quod subinfertur: per noctem uero erit quasi fur. In nocte quippe tribulationis atque deiectionis suae, etsi exerere crudelitatis manum non ualet, eis tamen quos praeualere conspicit, consilia peruersitatis praebet; huc illuc que discurrit et quaeque potest in bonorum laesionem suggerit. Qui recte quasi fur dicitur, quia in ipsis suis peruersis consiliis metuit ne deprehendatur. Qui ergo contra egenum et pauperem mane homicida est, per noctem quasi fur absconditur, quia peruersus quisque, qui in prosperitate uitae praesentis humilium uitam deprimendo interimit, in aduersitate ac deiectione positus, per iniqua consilia latenter laedit; atque id quod per se explere non ualet, adhaerendo huius mundi potestatibus exercet. Sequitur: oculus adulteri obseruat caliginem, dicens: non me uidebit oculus. Hoc etiam iuxta litteram nil obstat intellegi, ut qui adulterium perpetrare desiderat tenebras exquirat. Sed quia contra haereticos sententia promitur, dignum est ut hoc quod dicitur mystice sentiatur. Nam paulus ait: non enim sumus, sicut plurimi, adulterantes uerbum dei. Adulter quippe in carnali coitu non prolem sed uoluptatem quaerit. Et peruersus quisque ac uanae gloriae seruiens recte adulterare uerbum dei dicitur, quia per sacrum eloquium non deo filios gignere, sed suam scientiam desiderat ostentare. Quem enim libido gloriae ad loquendum trahit, uoluptati magis quam generationi opera impendit. Vbi et apte dicitur: non me uidebit oculus, quia adulterium quod in mente agitur ualde est difficile ut ab humano uisu penetretur. Quod peruersa mens tanto securius perpetrat, quanto se ab hominibus uideri non metuit, quos erubescat. Sciendum quoque est quia sicut is qui adulterium facit carnem alieni coniugii sibi illicite coniungit, ita omnes haeretici, cum fidelem animam in suo errore rapiunt, quasi coniugem alienam tollunt; quia uidelicet mens deo spiritaliter inhaerens, et ei quasi in quodam amoris thalamo coniuncta, cum peruersis persuasionibus ad prauitatem dogmatis ducitur, quasi aliena coniux a corruptore maculatur. Bene autem subditur: et operiet uultum suum. Idcirco faciem suam adulter operit ne cognoscatur. Omnis autem qui sentiendo uel agendo nequiter uiuit, uultum suum operit, quia ad hoc peruersitate dogmatis uel operis tendit, ut ab omnipotente deo in iudicio recognosci non possit. Vnde quibusdam in fine dicturus est: numquam noui uos; discedite a me qui operamini iniquitatem. Quid autem uultus cordis humani est, nisi similitudo dei? Quem uidelicet uultum peruersus operit, ut cognosci nequeat, cum uitam suam uel malis actibus, uel perfidiae errore confundit. Sed talis quisque cum prosperitate uitae praesentis iustos fulciri conspicit, eis peruersa suadere minime praesumit; si qua uero illos procella aduersitatis inuenerit, ad uerba protinus pestiferae suasionis erumpit. Vnde et subditur: perfodit in tenebris domos; sicut in die condixerant sibi et ignorauerunt lucem. Quid namque hoc loco domorum nomine nisi conscientiae designantur, in quibus habitamus cum tractando quid agimus? Vnde cuidam sanato dicitur: uade in domum tuam ad tuos, et annuntia illis quanta tibi dominus fecerit; id est, a peccati iam uitio securus ad conscientiam reuertere et in uocem praedicationis excitare. Iusti itaque cum in praesenti saeculo die prosperitatis clarescunt, eis errorum magistri peruersa suadere metuunt. Sed consilia exquirunt, deiectionem prosperitatis eorum summopere praestolantur ut in aduersitatis tenebris eorum mentes suadendo perfodiant quibus prospere uiuentibus peruersa loqui minime audebant. Quos mox ut in aduersitate uiderint, exsurgunt et non nisi ex peccati merito talia illos perpeti asserunt, quia solam praesentis uitae gloriam diligentes, flagellum damnationem credunt. In tenebris ergo domos perfodiunt quia bonorum mentes ex ipsa eorum corrumpere aduersitate moliuntur. Bene autem dicitur: sicut in die condixerant sibi, quia cum iustos conspicerent prosperitatis luce claruisse, quoniam loqui non poterant, ad maligna solummodo contra eos consilia uocabant. Siue autem haeretici, seu peruersi quilibet, cum iustos in deiectione conspiciunt, gaudent; cum uero eos ad regendae potestatis uiderint culmen erumpere, perturbantur, metuunt, afflictionibus tabescunt. Vnde et subditur: si subito apparuerit aurora, arbitrantur umbram mortis. Iniqui semper afflictionem fidelium exspectant eos que in tribulatione uidere desiderant. Et in tenebris domos perfodiunt, dum cor innocentium, sed tamen infirmorum, deiectionis tempore pessima collocutione corrumpunt. Sed plerumque contingit ut dum bonos quosque in deiectione conspiciunt, subito occulta dispensatione diuina iustus quispiam qui uidebatur oppressus, aliqua saeculi potestate fulciatur ei que prosperitas uitae praesentis arrideat, quem prius aduersitatis tenebrae premebant. Quam nimirum prosperitatem illius cum peruersi conspiciunt, sicut praedictum est, perturbantur. Mox enim ad corda sua redeunt, ante mentis oculos reuocant quicquid se peruerse egisse meminerunt, uindicari in se omne uitium formidant, et unde ille lucet qui potestatem suscipit, inde peruersus quisque qui corrigi metuit, in tristitia tenebrescit. Bene ergo dicitur: si subito apparuerit aurora, arbitrantur umbram mortis. Aurora quippe mens iusti est quae peccati sui tenebras deserens, ad lucem iam erumpit aeternitatis; sicut de sancta quoque ecclesia dicitur: quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens? Quo igitur iustus quisque iustitiae luce irradians in praesenti uita honoribus sublimatur, eo ante peruersorum oculos tenebrae mortis fiunt, quia qui peruersa se egisse meminerunt, corrigi pertimescunt. Semper namque desiderant in suis prauitatibus relaxari, incorrecti uiuere, et de culpa gaudium habere. Quorum ipsa lethalis laetitia conuenienter exprimitur, cum protinus subinfertur: et sic in tenebris quasi in luce ambulant. Peruersa etenim mente gaudent in facinoribus, per culpam suam cotidie ad supplicium trahuntur et securi sunt. Vnde et per salomonem dicitur: sunt impii qui ita securi sunt, quasi iustorum facta habeant. De quibus rursum scriptum est: qui laetantur cum male fecerint et exsultant in rebus pessimis. Sic itaque in tenebris quasi in luce ambulant, quia ita gaudent in nocte peccati, ac si eos lux iustitiae circumfundat. Vel certe quia tenebrae uitam praesentem non inconuenienter exprimunt, in qua alienae conscientiae non uidentur; lux uero nostra patria aeterna est, in qua dum uultus aspicimus, corda in nobis nostra uicissim uidemus; iniqui autem quia uitam praesentem ita diligunt, atque haec exsilii tempora complectuntur ac si iam in patria regnent; recte dicitur: sic in tenebris quasi in luce ambulant, quia sic in praesenti caecitate laeti sunt, ac si iam aeternae patriae luce perfruantur. Sequitur: leuis est super faciem aquae. A plurali numero ad singularem redit, quia plerumque unus mala incohat, et imitando multi subsequuntur. Sed eius principaliter culpa est qui peruersis sequentibus exempla praebuit iniquitatis. Vnde ad illum redit crebro sententia qui auctor exstitit in culpa. Aquae autem superficies huc illuc que aura impellitur, et nulla stabilitate solidata passim mouetur. Iniqui igitur mens plusquam aquae superficies leuis est, quia quaelibet hanc aura temptationis attigerit, sine tarditate aliqua retractationis trahit. Si enim cor fluxum cuiuslibet peruersi cogitamus, quid aliud quam in uento positam aquae superficiem cernimus? Nunc namque illum aura impellit irae, nunc aura superbiae, nunc aura luxuriae, nunc aura inuidiae, nunc aura fallaciae pertrahit. Super faciem ergo aquae leuis est is quem quilibet erroris uentus cum uenerit impellit. Vnde bene quoque per psalmistam dicitur: deus meus, pone illos ut rotam et sicut stipulam ante faciem uenti. Vt rota quippe ponuntur iniqui quia, in circuitu laboris missi, dum ea quae ante sunt neglegunt, et ea quae deserenda sunt sequuntur, ex posterioribus eleuantur, et in anterioribus cadunt. Qui recte quoque stipulae ante faciem uenti comparantur quia irruente aura temptationis, dum nulla subnixi sunt ratione grauitatis, eleuantur ut corruant; et saepe eo se alicuius meriti exsistere aestimant, quo eos in alta flatus erroris portat. Sequitur: maledicta sit pars eius in terra, nec ambulet per uiam uinearum. Quisquis in uita praesenti recta agit et aduersa sustinet, laborare quidem in aduersitate cernitur, sed ad benedictionem hereditatis perpetuae consummatur. Quisquis uero peruersa agit et tamen prospera recipit, se que a malis actibus nec donorum largitate compescit, prosperari quidem conspicitur, sed reatu perpetuae maledictionis ligatur. Vnde recte nunc dicitur: maledicta sit pars eius in terra. Quia etsi ad tempus benedicitur, in reatu tamen maledictionis tenetur. De quo apte subditur: nec ambulet per uiam uinearum. Via namque uinearum est rectitudo ecclesiarum. Qua in re siue haereticum, seu carnalem quempiam nil obstat intellegi, quia uia uinearum, id est rectitudo ecclesiarum amittitur, dum uel fides recta, uel rectitudo iustitiae non tenetur. Ille namque per uiam uinearum ambulat qui sanctae uniuersalis ecclesiae praedicationem pensans, neque a fidei, neque a bonorum actuum rectitudine declinat. In uia quippe uinearum ambulare est sanctae ecclesiae patres uelut dependentes botros aspicere, quorum uerbis dum intendit in labore itineris, amore debriatur aeternitatis. Sequitur: ad nimium calorem transeat ab aquis niuium. Idcirco iniquitas frigori comparatur, quia peccantis mentem torpore constringit. Vnde scriptum est: sicut frigidam fecit cisterna aquam suam, sic frigidam fecit malitiam suam. Quo contra caritas calor est, quia uidelicet mentem accendit quam replet. De quo calore scriptum est: abundabit iniquitas, refrigescet caritas multorum. Et sunt nonnulli qui, dum iniquitatum suarum frigora declinant, ad ueram fidem uel ad sanctitatis habitum ueniunt. Sed quia plus quam necesse est de suis sensibus praesumunt, saepe in fide quam accipiunt, ea quae non capiunt perscrutari uolunt, ut ratione magis in deo quam fide teneantur. Quia uero humana mens perscrutari non ualet diuina secreta, omne quod ratione perscrutari non possunt credere contemnunt; et per inquisitionem nimiam in errorem labuntur. Hi itaque cum necdum crederent, uel adhuc ad iniquitatis opera uacarent, aquae niuium fuerunt. Sed cum carnalia facta deserentes, in fide ad quam perducti sunt, plus appetunt perscrutari quam capiunt, amplius profecto calent quam calere debuerunt. Bene ergo de hoc peruerso quolibet prophetantis dumtaxat sententia, non optantis dicitur: ad nimium calorem transeat ab aquis niuium. Ac si aperte diceretur: qui humiliter sub disciplinae uinculo non restringitur, ab infidelitate sua, uel peruersi operis frigore, per immoderatam sapientiam in errorem labitur. Vnde bene quoque egregius praedicator, a discipulorum suorum cordibus hunc exquisitae sapientiae nimium calorem deuitans, ait: non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Ne fortasse nimius calor interimeret quos prius aquae niuium, id est infidelitatis, uel torpentium actionum frigora morituros tenebant. Et quia ualde difficile est ut is qui se sapientem aestimat mentem ad humilitatem reducat et recta praedicantibus credat, sensum que suae peruersitatis abiciat, recte subiungitur: et usque ad inferos peccatum illius. Peccatum quippe usque ad inferos ducitur, quod ante finem uitae praesentis per correctionem ac paenitentiam non emendatur. De quo uidelicet peccato per ioannem dicitur: est peccatum ad mortem, non pro illo dico ut roget. Peccatum namque ad mortem est peccatum usque ad mortem, quia scilicet peccatum quod hic non corrigitur, eius uenia frustra postulatur. De quo adhuc subditur: obliuiscatur eius misericordia. Omnipotentis dei misericordia obliuisci eius dicitur qui omnipotentis dei iustitiae fuerit oblitus, quia quisquis eum nunc iustum non timet, post inuenire non ualet misericordem. Quae nimirum sententia non solum ei intenditur qui uerae fidei praedicamenta deserit; sed etiam ei qui in fide recta positus carnaliter uiuit quia ultio aeternae animaduersionis non euaditur, utrum in fide an in opere peccetur. Nam etsi damnationis dispar est qualitas, culpae tamen quae nequaquam per paenitentiam tergitur nulla absolutionis suppetit facultas. Sequitur: dulcedo illius uermis. Quisquis in hoc appetit mundo prosperari, ceteros excedere, rebus et honoribus tumere, huic nimirum cura saecularis in delectatione est, quies in labore. Valde etenim fatigatur, si desit cura saeculi qua fatigetur. Quia autem naturae est uermium momentis singulis incessanter moueri, non immerito signatur nomine uermium inquietudo cogitationum. Peruersae itaque mentis dulcedo uermis est quia inde delectabiliter pascitur, unde per inquietudinem incessanter agitatur. Potest quoque apertius uermis nomine caro signari. Vnde et superius dicitur: homo putredo et filius hominis uermis. Luxuriosi igitur cuiuslibet atque carnis uoluptatibus dediti, quanta sit caecitas demonstratur cum dicitur: dulcedo illius uermis. Quid namque caro nisi putredo ac uermis est? Et quisquis carnalibus desideriis anhelat, quid aliud quam uermem amat? Quae enim sit carnis substantia, testantur sepulcra. Quis parentum, quis amicorum fidelium, quamlibet dilecti sui tangere scaturientem uermibus carnem potest? Caro itaque cum concupiscitur, pensetur quid sit exanimis et intellegitur quid amatur. Nil quippe sic ad edomandum desideriorum carnalium appetitum ualet, quam ut unusquisque hoc quod uiuum diligit, quale sit mortuum penset. Considerata etenim corruptione carnali, citius cognoscitur quia cum illicite caro concupiscitur, tabes desideratur. Bene ergo de luxuriosi mente dicitur: dulcedo illius uermis; quia is qui in desiderio carnalis corruptionis exaestuat, ad fetorem putredinis anhelat. Haec sicut in huius partis tertiae initio promisisse me memini, sub breuitate transcurri, ut ea quae in hoc opere sequuntur, quia magna obscuritate implicata sunt, opitulante deo latius disserantur. LIBER 17 Quotiens in sancti uiri historia per nouum uolumen enodare mysterium typicae expositionis aggredimur, oportet ut ex eiusdem uiri uel nomine, uel passione significationem mysticam principaliter proferamus, quatenus habitaculorum more, dum superscriptionem tituli in ipsa postis fronte praefigimus, quia cuius est domus agnoscitur, securius intretur. Crebro autem dixisse me memini quoniam beatus iob passiones redemptoris nostri eius que corporis, id est ecclesiae, et passione sua signauit et nomine. Iob quippe interpretatur dolens. Et quis alius in hoc dolente figuratur, nisi is de quo scriptum est: uere languores nostros ipse tulit, et dolores nostros ipse portauit? De quo rursum dicitur: liuore eius sanati sumus. Amici uero eius haereticorum speciem tenent qui, ut saepe iam diximus, deum dum defendere nituntur, offendunt. Sanctus ergo uir per uulnera et uerba sic loquatur sua, ut etiam nostra significet, et plerumque per prophetiae spiritum uentura narret, praesentia transcendat; nonnumquam uero sic de praesentibus disserat ut de futuro conticescat. Cognita itaque discretionis huius custodia, cum immutatione uocis illius nostra quoque intellegentia alternet, ut tanto uerius eius sensibus congruat, quanto se et cum eius uocibus immutat. Verbis itaque praecedentibus sanctus uir per disertas prudentiae arte sententias iniqui cuiuslibet culpas protulit, et quam sit damnanda eius actio expressit. De cuius poena mox subicit, dicens: non sit in recordatione, sed conteratur quasi lignum infructuosum. In recordatione enim conditoris non reducitur, quisquis usque ad finem uitae uitiis subiugatur. Nam si hunc superni respectus memoria tangeret, procul dubio ab iniquitate reuocaret. Eius quippe merita exigunt ut funditus ab auctoris recordatione deleatur. Sciendum uero est quod recordari deus nequaquam proprie dicitur. Qui enim obliuisci non potest, quo pacto recordari potest? Sed quia eos nos quorum recordamur amplectimur, ab his autem quorum obliuiscimur elongamur, humano usu et recordari deus dicitur cum dona tribuit, et obliuisci cum in culpa derelinquit. Sed quia cuncta pensat, cuncta sine intermissionis alternatione considerat; et recordatur bonorum, quorum tamen numquam obliuiscitur; et nullatenus recordatur malorum, quos tamen per iudicium semper intuetur. Quasi enim redit ad bonorum memoriam, quam tamen numquam deseruit; et quasi nequaquam malos respicit, quorum tamen facta considerat, sed super haec damnationis iudicium in ultimis seruat. Hinc enim scriptum est: oculi domini contemplantur bonos et malos. Hinc per psalmistam dicitur: uultus domini super facientes mala ut perdat de terra memoriam eorum. Considerat ergo quos puniat, sed eosdem ipsos ante non uidit quos nescit. Nam quibusdam in fine dicturus est: nescio uos unde sitis; discedite a me omnes operarii iniquitatis. Miro igitur modo prauorum uitam et intuetur, et obliuiscitur, quia quos per districtionem sententiae iudicat, quantum est ad memoriam misericordiae ignorat. Qui quoniam in eius recordationem non ueniunt, quasi infructuosum lignum ex cuius iudicio conteruntur. Terra quippe eos temporali sumptu aluit, praedicationis desuper pluuia infudit. Sed quia eorum uita nequaquam fructum boni operis protulit, iratus hanc agricola abscidit, ut iuxta ueritatis sententiam locum non occupet quem tenere alius ad fructum ualet. De hoc infructuoso ligno per ioannem dicitur: iam securis ad radicem arborum posita est. Omnis ergo arbor quae non facit fructum bonum, excidetur et in ignem mittetur. Hoc autem loco ut aeterna reprobis supplicia designentur, nequaquam lignum dicitur abscidi sed conteri, quia uidelicet reprobos mors quidem carnis abscindit, sed poena subsequens conterit. Quasi enim hic inciditur cum a praesenti uita separatur. Sed in gehenna conteritur, cum perpetua damnatione cruciatur. Vir autem sanctus, quia districtam peruersi poenam protulit, protinus ad culpam recurrit, ut ex iniustitiae immensitate edoceat quod tanta eius damnatio non sit iniusta. Sequitur: pauit enim sterilem, et quae non parit, et uiduae bene non fecit. Quae hoc loco sterilis nisi caro nominatur? Quae dum sola praesentia appetit, bonas gignere cogitationes nescit. Quae autem uidua nisi anima nuncupatur? Quam quia sibi conditor coniungere uoluit, ad thalamum uteri carnalis uenit, psalmista attestante, qui ait: et ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo. Quae recte uidua dicitur, quia eius uir pro ea mortem pertulit, et nunc in caeli penetralibus ab eius oculis occultus, quasi in parte alterius regionis uiuit. Iniquus ergo sterilem pascit, et uiduae benefacere neglegit, quia carnis desideriis seruiens, curam animae uitam que contemnit. Tota namque intentione omni que studio cogitat, quam sine ullis necessitatibus caro moritura subsistat, et curare animae uitam despicit, quae uel in morte uel in beatitudine procul dubio in perpetuum uiuit. Recte autem cum diceretur: pauit sterilem, protinus adiungitur: et quae non parit. Quasdam namque ex sacra historia feminas nouimus steriles exstitisse, sed tamen in tempore extremo peperisse. Caro autem non solum sterilis, sed etiam quae non parit dicitur, quia suo sensu bonas cogitationes gignere nec in ultimis ualet. A uigore enim iam proprio deficit, et tamen adhuc transitoria concupiscere non desistit, iam que a pristino robore lassata, paene ab ipso quem diligit mundo repellitur, et tamen adhuc annisu improbo obtinere temporalia conatur. Agere iam peruersa non sufficit, sed tamen cogitare uel quae non agit nequaquam desistit. Recte ergo non solum sterilis, sed etiam non pariens dicitur, quae suo sensu ut diximus, ad bonae cogitationis prolem, nec cum infirmata fuerit, fetatur. Quod tamen intellegi etiam de haereticis praedicantibus potest. Vnusquisque enim praedicator erroris, dum plebem extra unitatem ecclesiae positam docet, profecto sterilem; et eam quae parere non ualet, pascit quia ei usum sui laboris impendit, quae spiritales fructus nequaquam reddit. Bene autem uiduae non facit quia uidelicet sanctae uniuersali ecclesiae, cuius uir aduersa mortis pertulit, uiuere ac deseruire contemnit. Viduae enim benefacere est in eius quae mortui uiri sui amore atteritur consolatione laborare. Vnde et psalmistae uoce haec eadem uidua, scilicet sancta ecclesia queritur, dicens: consolantem me quaesiui, et non inueni. Tunc solum quippe consolantem inuenit, cum ex ea morte quam uir eius pertulit multos intra semetipsam surgere ad uitam cernit. Saepe autem praedicator erroris huius mundi diuitibus iungitur, qui pro eo quod terrenis occupationibus incubant, dictorum deprehendere astutias ignorant; et cum potentes esse exterius ambiunt, peruersae praedicationis laqueo sine labore capiuntur. Vnde et subditur: detraxit fortes in fortitudine sua. In fortitudine quippe suae prauitatis fortes quosque detrahit, cum per sui erroris astutiam mundi huius potentes rapit. Quos contra per paulum dicitur: infirma mundi elegit deus, ut confunderet fortia. Fortitudo autem peruersi praedicatoris est elata scientia locutionis, qua inflatus ceteros despicit, atque in contemptu omnium quasi singulariter apud se peritus intumescit. Qui magna de se sentiens, sed uera de domino ignorans, longe a fidei cognitione disiungitur, et tamen uideri fidei praedicator conatur. Vnde adhuc subditur: et cum steterit, non credit uitae suae. Stat in hoc mundo peruersus quisque praedicator, quousque terreno uiuit in corpore. Sed uitae suae credere renuit, quia de deo uera cognoscere contemnit. Vitae enim suae crederet, si de conditoris sui substantia recte sentiret. Haec itaque superius de quolibet iniquo prolata dicebamus, sed repente ad erroris praedicatorem intellectum uertimus. Vnde sciendum est quia sic ad speciem ducimur, ut nequaquam tamen a genere funditus euellamur. Nam peruersus quisque etiam si rectam fidem in sinu uniuersalis ecclesiae tenere uideatur, stat et uitae suae non credit; quia recta quidem sunt quae per fidem de conditore intellegit, sed tamen fidei opera tenere contemnit; et incredulitatis redarguitur, quia ab eo quod se ostendit credere, uiuendo reprobatur. Hinc enim per ioannem dicitur: qui dicit se nosse deum et mandata eius non custodit, mendax est. Hinc paulus ait: confitentur se nosse deum, factis autem negant. Hinc iacobus dicit: fides sine operibus mortua est. Sed inter haec conditor mira dispensatione consilii et culpas respicit, et uiuendi tempora impendit, ut longiora uitae spatia aut conuerso fiant ad adiutorium muneris, aut non conuerso augmentum damnationis. Vnde adhuc subditur: dedit ei deus locum paenitentiae, et ille abutitur eo in superbia. Quisquis delinquit et uiuit, idcirco hunc diuina dispensatio in iniquitate tolerat, ut ab iniquitate compescat. Sed qui diutius toleratur, nec tamen ab iniquitate compescitur, munus quidem supernae patientiae percipit, sed reatus sui uinculis, ex ipso se munere artius astringit. Nam quia accepta paenitentiae tempora diuertit ad culpam, districtus in ultimis iudex impensa argumenta misericordiae conuertit ad poenam. Hinc namque per paulum dicitur: an ignoras quia patientia dei ad paenitentiam te adducit? Tu autem secundum duritiam tuam et cor impaenitens thesaurizas tibi iram in die irae et reuelationis iusti iudicii dei. Hinc isaias ait: puer centum annorum morietur, et peccator centum annorum maledictus erit. Ac si aperte nos deterreat, dicens: uita quidem pueri in longum trahitur, ut a factis puerilibus corrigatur; sed si a peccati perpetratione nec temporis longinquitate compescitur, haec ipsa uitae longinquitas quam per misericordiam accepit, ei ad cumulum maledictionis crescit. Vnde necesse est ut cum nos diutius exspectari conspicimus, ipsa praerogatae pietatis tempora quasi damnationis argumenta timeamus, ne ex clementia iudicis crescat supplicium peccatoris; et unde quisque eripi a morte poterat, inde grauius ad mortem tendat. Quod idcirco plerumque agitur, quia nequaquam a praesentibus mentis oculus separatur. Considerare namque peccator redemptoris uias neglegit et idcirco in suis itineribus sine cessatione ueterascit. Vnde et subditur: oculi enim eius sunt in uiis illius. Vias enim suas peccator intuetur, quia sola cogitare, sola cernere nititur quae sibi ad commodum temporale suffragentur. Hinc etenim paulus dicit: omnes quae sua sunt quaerunt, non quae christi iesu. Via namque elati, superbia; uia raptoris, auaritia; uia est lubrici, concupiscentia carnalis. In uiis ergo suis iniquus quisque oculos deprimit, quia solis uitiis, ut per haec animo satisfaciat, intendit. Vnde et per salomonem dicitur: oculi stultorum in finibus terrae; quia hoc solum tota cordis intentione conspiciunt, per quod ad finem terreni desiderii perducantur. Nequaquam uero suae considerationis obtutum in terra peccator figeret, si ad sancta sui redemptoris itinera mentis oculos leuaret. Vnde per salomonem rursum dicitur: oculi sapientis in capite eius, quia uidelicet sapiens quisque illum tota intentione considerat, cuius se membrum esse per fidem pensat. Has namque humanae conuersationis uias uidere contempserat, qui dicebat: in mandatis tuis me exercebo, et considerabo uias tuas. Ac si aperte spondeat, dicens: quae mea sunt, iam uidere refugio, quia per imitationis tuae uiam pergere conuersationis gressibus inardesco. Qui enim praesenti iam mundo contradicit, amoris excitatione continua redemptoris sui uias cordis oculis obicit, ut mens prospera fugiat, ad aduersa praeparetur; nil quod demulcet appetat, nil quod deterrere creditur pertimescat; maerorem gaudium deputet; praesentis uitae gaudia damna maeroris penset; abiectionis detrimenta non timeat sed per haec manentis gloriae locum quaerat. Has etenim uias sequentium monstrabat oculis ueritas, cum dicebat: si quis mihi ministrat, me sequatur. Ad has uias tumentia discipulorum corda reuocabat, cum locum iam gloriae quaererent, sed eiusdem gloriae iter ignorarent, dicens: potestis bibere calicem quem ego bibiturus sum? Consessionis quippe illius celsitudinem a dextris sinistris que quaesierant, sed quanta ad hanc esset itineris angustia non uidebant. Vnde et eorum mox oculis imitandus calix passionis obicitur, ut uidelicet si ad sublimitatis gaudia tenderent, prius uiam humilitatis inuenirent. Quia igitur considerare peccator uias domini neglegit, sed solis in quibus carnaliter delectetur intendit, recte nunc dicitur: oculi enim eius sunt in uiis illius. Sequitur: eleuati sunt ad modicum et non subsistent. Iniquorum gloria cum plerumque in annorum multitudinem tenditur, ab infirmorum mentibus esse longa et quasi stabilis aestimatur. Sed cum repentinus hanc finis intercipit, breuem procul dubio fuisse redarguit, quoniam determinans innotescit, quia quod praeterire potuit, modicum fuit. Eleuantur ergo ad modicum, et minime subsistunt, quia eo ipso quo uideri alti appetunt, a uera dei essentia longe per elationem fiunt. Subsistere etenim nequeunt, quia ab aeternae essentiae soliditate diuiduntur atque hanc primam ruinam tolerant, quia per priuatam gloriam in semetipsis cadunt. Hinc enim per psalmistam dicitur: deiecisti eos, cum alleuarentur; quia eo intrinsecus corruunt quo male extrinsecus surgunt. Hanc breuitatem gloriae temporalis aspiciens, iterum dicit: uidi impium superexaltatum et eleuatum super cedros libani; transiui et ecce non erat. Hinc rursum ait: pusillum adhuc, et non erit peccator. Hinc iacobus dicit: quae est enim uita uestra? Vapor est ad modicum parens. Hinc propheta breuitatem gloriae carnalis pensans, denuntiat dicens: omnis caro fenum et omnis gloria eius sicut flos feni. Iniquorum quippe potentia feni flori comparatur, quia nimirum carnalis gloria dum nitet, cadit; dum apud se extollitur, repentino intercepta fine terminatur. Sic namque aurarum flatu in altum stipula rapitur, sed casu concito ad ima reuocatur. Sic ad nubila fumus attollitur, sed repente in nihilum tumescendo dissipatur. Sic ab infimis nebula densescendo se erigit; sed exortus hanc solis radius, ac si non fuerit, abstergit. Sic in herbarum superficie nocturni roris humor aspergitur, sed diurni luminis subito calore siccatur. Sic spumosae aquarum bullae incohantibus pluuiis excitatae, ab intimis certatim prodeunt; sed eo celerius diruptae depereunt, quo inflatae altius extenduntur. Cum que excrescunt ut appareant, crescendo peragunt ne subsistant. De iniquis igitur temporalis gloriae elatione tumentibus, sed tamen nulla in hac soliditate durantibus, dicatur recte: eleuati sunt ad modicum et non subsistent. De quibus adhuc subditur: et humiliabuntur sicut omnia, et auferentur. Sic prouectus esse contemplationis debet, ut ex paucis ad multa, ex multis ad omnia consideranda rapiatur, quatenus gradatim educta proficiat, et transitoria omnia comprehendendo diiudicans ipsa paene incomprehensibiliter excrescat. Vnde sanctus uir cum prauorum gloriam defectum que discuteret, ad cuncta protinus mentis oculum tetendit, dicens: humiliabuntur sicut omnia, et auferentur. Omnia profecto terrena. Ac si aperte dicat: stare ullo modo nequeunt quia ipsa quoque fugiunt quibus innituntur, dum que temporalia diligunt, cum his ex temporis uolubilitate percurrunt. Sed quaeri potest cum per salomonem dicitur: generatio praeterit et generatio aduenit, terra uero in aeternum stat; cur beatus iob omnia humiliari asserat et auferri? Quod tamen facile discutimus, si terra et caelum uel qualiter transeat, uel qualiter maneat distinguamus. Vtraque namque haec per eam quam nunc habent imaginem transeunt, sed tamen per essentiam sine fine subsistunt. Hinc namque per paulum dicitur: praeterit enim figura huius mundi. Hinc per semetipsam ueritas dicit: caelum et terra transibunt, uerba autem mea non transibunt. Hinc ad ioannem angelica uoce perhibetur: erit caelum nouum et terra noua. Quae quidem non alia condenda sunt sed haec ipsa renouantur. Caelum igitur et terra et transit et erit quia et ab ea, quam nunc habet, specie per ignem tergitur, et tamen in sua semper natura seruatur. Vnde per psalmistam dicitur: mutabis ea, et mutabuntur. Quam quidem ultimam commutationem suam ipsis nobis nunc uicissitudinibus nuntiant quibus nostris usibus indesinenter alternant. Nam terra a sua specie hiemali ariditate deficit, uernali humore uiridescit. Caelum cotidie caligine noctis obducitur, et diurna claritate renouatur. Hinc ergo hinc fidelis quisque colligat et interire haec, et tamen per innouationem refici, quae constat nunc assidue uelut ex defectu reparari. Inter haec igitur sanctus uir cum prauorum cursum conspicit, quanta quandoque animaduersione deficiant innotescit, dum protinus subdit: et sicut summitates spicarum conterentur. Spicarum quippe summitates, aristae sunt. Aristae autem coniunctae in spica prodeunt, sed crescendo paulisper, a se hirsutae et rigidae disiunguntur. Sic nimirum sic ad huius mundi gloriam praui diuites surgunt. Naturae enim sibi communione coniuncti sunt, sed contra se uicissim crescendo diuiduntur. Alius quippe alium despicit, et alter in alterum inuidiae facibus ignescit. Qui ergo ex tumore mentis a caritatis unitate se separant, quasi aristarum more contra se rigidi stant. Quid ergo prauos huius mundi diuites dixerim nisi aristas quasdam generis humani? Qui dum contra se superbiunt, sed bonorum uitam unanimiter affligunt, aduersum se quidem diuisi sunt, sed tamen concorditer grana deorsum premunt. Nunc igitur aristae ad alta prosiliunt, grana latent, quia et reproborum potentia eminet et electorum gloria non apparet. Illi se honorum fastibus ostendunt, isti in humilitate se deprimunt. Sed triturae tempus adueniet quod et aristarum rigiditatem frangat, et solida grana non conterat. Tunc quippe superbia iniquorum comminuitur, tunc electorum uita quanta integritate fulgeat declaratur, quia cum iniusti deficiunt, ex hac ipsa aristarum contritione agitur ut grana appareant quae latebant. Cum que aristae franguntur, granorum candor ostenditur, quia iniquis in supplicia aeterna cadentibus, sanctorum iustitia quanta ueritate candeat demonstratur. Vnde recte quoque per ioannem dicitur: cuius uentilabrum in manu sua est, et permundabit aream suam; et triticum quidem recondet in horreo, paleas autem comburet igni inexstinguibili. Beatus igitur iob prauorum elatio quanta animaduersione frangatur aspiciat eos que aristis pereuntibus comparans dicat: sicut summitates spicarum conterentur, quia nimirum rigiditas superborum triturae ultimae fortitudine frangitur, quae nunc electorum uitam despiciens eleuatur. Sequitur: quod si non ita est, quis me poterit arguere esse mentitum, et ponere ante deum uerba mea? Si ita non est ut loquitur, profecto de falsitate hunc arguere omnes possunt. Cur ergo dicitur: si ita non est, mentitum me arguere quis potest esse; dum scilicet nouerimus quod fallacem reprehendere cuilibet licet? Sed si loquentis sensum subtili interrogatione discutimus, quam sint recta quae protulit citius inuenimus. Iustus namque etsi quid umquam delinquendo loquitur, dignum non est ut ab iniustis et praue uiuentibus iudicetur. Vnde sanctus uir amicorum superbiam deprimens, non solum si ita est, uerum etiam si ita non est ut protulit, nequaquam se reprehendi posse confidit, quia nimirum illi recte redarguere falsa possunt, qui falsa agere nesciunt. Nam correptionis ausum contra fallaciam perdunt qui adhuc fallaciter uiuunt. Ait ergo: quod si non ita est, quis me poterit arguere esse mentitum? Ac si aperte dicat: ita sunt cuncta ut protuli quae tamen si ita non essent, a uobis redargui nequaquam possem, quia dum adhuc propriae succumbitis, alienam reprehendere fallaciam non ualetis. Vbi et apte subditur: et ponere ante deum uerba mea. Quisquis enim dicta fallacia ueraciter reprehendit, audita cogitans atque haec ex regula ueritatis pensans, uerba ante deum ponit; quia apud se in conspectu ueritatis examinat, quid foris contra fallaciam decernat. Ante deum quippe uerba ponere est considerato intimo iudice, exteriora dicta pensare. Vir igitur sanctus ab amicis superbientibus uerba sua ante deum poni posse non aestimat. Ac si aperte dicat: idcirco quae loquor ponere ante iudicem non ualetis, quia eius uobis faciem peccantes absconditis. Quod tamen et ex typo sanctae ecclesiae nil obstat intellegi, quae cum de infirmis suis ab haereticorum irrisione reprehenditur, ipsam irrisionis eorum astutiam dedignatur; quia tolerabilius deo est ut in infirmitate quis atque ignorantia cum humilitate iaceat, quam cum elatione alta comprehendat. Sed quia sanctus uir multa contra eos protulit qui fugitiua potestate superbiunt, et uentosis honoribus intumescunt baldad suhites ex eius correptione proficiens, apud quem uera sit potentia agnoscit, dicens: C. 25 potestas et terror apud eum est qui facit concordiam in sublimibus suis. Ac si aperte dicat: solus corda mortalium ueraciter terret, qui haec ex diuinitatis suae potentia ueraciter possidet. Humana enim potentia quem terrorem incutit, quae iure eiusdem potentiae quando careat nescit? Recte autem dicitur: qui facit concordiam in sublimibus suis, quia multa sibimet inferius dissidunt, sed ad concordem supernorum plenitudinem currunt; et ex internae pacis causa agitur, ut saepe ea quae sunt exterius sine pace disponantur. Nam bonos omnipotens deus ad meritum prouehit, cum contra eorum uitam malos saeuire permittit. Atque in concordiam componuntur summa, dum confunduntur infima; quia inde in caelestibus electos suos angelorum choris sociat, unde in terrenis et infimis reproborum mores suis nutibus aduersantes portat. Sed inter haec libet inquirere si pax in sublimibus summa retinetur, quid est quod per angelum danieli dicitur: ego ueni propter sermones tuos; princeps autem regni persarum restitit mihi uiginti et uno diebus; et ecce michael, unus de principibus primis, uenit in adiutorium mihi. Et paulo post: nunc reuertar ut proelier aduersum principem persarum. Cum enim egrederer, apparuit princeps graecorum adueniens. Quos itaque alios principes gentium nisi angelos appellat, qui sibi resistere exeunti potuissent? Quae ergo esse pax in sublimibus potest, si inter ipsos quoque angelicos spiritus proeliandi certamen agitur, qui semper conspectui ueritatis assistunt? Sed quia certa angelorum ministeria dispensandis singulis quibusque gentibus sunt praelata, cum subiectorum mores aduersum se uicissim praepositorum spirituum opem merentur; ipsi qui praesunt spiritus contra se uenire referuntur. Is namque angelus qui danieli loquebatur captiuis israelitici populi in perside constitutis praelatus agnoscitur. Michael autem eorum qui ex eadem plebe in iudaeae terra remanserant praepositus inuenitur. Vnde ab hoc eodem angelo paulo post danieli dicitur: nemo est adiutor meus in omnibus his, nisi michael princeps uester. De quo et hoc quod praemisimus, dicit: et ecce michael unus de principibus primis uenit in adiutorium mihi. Qui dum nequaquam simul esse, sed uenire in adiutorium dicitur, aperte ei populo praelatus agnoscitur, qui captiuus in alia parte tenebatur. Quid est ergo angelum dicere: ego ueni propter sermones tuos, princeps autem regni persarum restitit mihi; nisi sua subditis opera nuntiare? Ac si aperte dicat: precum quidem tuarum merita exigunt ut israeliticus populus a iugo suae captiuitatis exuatur; sed est adhuc quod in eodem populo persarum dominio purgari debeat; unde ereptioni illius persarum princeps mihi iure contradicat, quamuis preces tuas eorum quoque lacrimae qui in iudaea relicti sunt adiuuent. Vnde hoc quoque quod diximus adiungit: michael princeps uester uenit in adiutorium mihi. Cum que ut aduersus persarum principem proelietur egreditur, graecorum sibi princeps adueniens apparet. Qua ex re innuitur quod aduersum graecos quoque aliquid iudaea commiserat quorum profecto causa ereptioni illius resistebat. Prophetae igitur preces angelus exaudit, sed persarum princeps resistit; quia etsi iam uita iusti deprecantis ereptionem populi exigit, eiusdem tamen populi adhuc uita contradicit, ut quia necdum plene hi qui in captiuitatem fuerant ducti purgati sunt, iure eis adhuc persae dominentur. Michael adiuuat sed graecorum princeps ad proelium uenit, quia mereri quidem ueniam tam longa oppressorum captiuitas poterat, sed ereptionis eorum beneficio hoc quoque quod in graecos deliquerant obuiabat. Recte ergo dicitur quod contra se angeli ueniunt quia subiectarum sibi gentium uicissim merita contradicunt. Nam sublimes spiritus eisdem gentibus principantes nequaquam pro iniuste agentibus decertant; sed eorum facta iuste iudicantes examinant. Cum que uniuscuiusque gentis uel culpa uel iustitia ad supernae curiae consilium ducitur, eiusdem gentis praepositus uel obtinuisse in certamine, uel non obtinuisse perhibetur. Quorum tamen omnium una uictoria est sui super se opificis uoluntas summa, quam dum semper aspiciunt, quod obtinere non ualent numquam uolunt. Bene ergo dicitur: qui facit concordiam in sublimibus suis. Sequitur: numquid est numerus militum eius? In cognitione humanae rationis supernorum spirituum numerus non est, quia quanta illa sit frequentia inuisibilis exercitus nescit; de quo per danielem dicitur: milia milium ministrabant ei, et decies milies centena milia assistebant ei. Supernorum ciuium numerus infinitus et definitus exprimitur, ut qui deo est numerabilis, esse nobis innumerabilis demonstretur. Quamuis aliud est assistere, aliud ministrare. Assistunt enim illae procul dubio potestates quae ad quaedam hominibus nuntianda non exeunt. Ministrant uero hi qui ad explenda officia nuntiorum ueniunt, sed tamen ipsi quoque contemplatione ab intimis non recedunt. Et quia plures sunt qui ministrant, quam hi qui principaliter assistunt, assistentium numerus quasi definitus, ministrantium uero indefinitus ostenditur. Angelicos uero spiritus recte dei milites dicimus, quia decertare eos contra potestates aereas non ignoramus. Quae tamen certamina non labore, sed imperio peragunt; quia quicquid agendo contra immundos spiritus appetunt, ex adiutorio cuncta regentis possunt. De hac namque militia, nascente rege nostro, scriptum est: subito facta est cum angelo multitudo militiae caelestis. Cui tamen militiae electorum quoque hominum numerus iungitur, qui per sublime mentis desiderium, a terrenae conuersationis seruitute liberantur. De quibus per paulum dicitur: nemo militans deo implicat se negotiis saecularibus. Qui licet nunc pauci appareant, in inuisibili tamen patria innumerabiles regnant; quia etsi ex comparatione prauorum pauci sunt, in congregationis suae frequentia metiri nequaquam possunt. Quia uero eorumdem militum uirtus non propriis uiribus, sed supernae gratiae infusione roboratur, recte subiungitur: et super quem non surget lumen illius? Lumen quippe dei est gratia praeueniens. Quae si in nostro corde nequaquam gratuito surgeret, profecto mens nostra in peccatorum suorum tenebris obscura remaneret. Vnde et subditur: numquid iustificari potest homo comparatus deo aut apparere mundus natus de muliere? Versus iste superius a beato iob dicitur et nunc in eius exprobratione replicatur. Omnis namque uir iustus dei illustratione iustus est, non comparatione. Humana quippe iustitia auctori comparata, iniustitia est, quia etsi in ipsa sua conditione homo persisteret, creatori non posset aequari creatura. Cui tamen ad grauiora defectus pondera, accessit et culpa, quam serpens insidians intulit et mulier infirmata persuasit. Vnde nunc quia homo per mulierem culpae subditam nascitur, reatus primi infirmitas in prole propagatur. Et quia in radice putruit humani generis ramus, in conditionis suae uiriditate minime subsistit. Vnde recte nunc dicitur: numquid iustificari potest homo comparatus deo, aut apparere mundus natus de muliere? Ac si aperte diceretur: ne contra auctorem suum homo superbiat, consideret unde huc uenit et intellegat quid sit. Sed ecce nonnulli per donum spiritus adiuti contra infirmitatem suae carnis eriguntur, uirtutibus emicant, signorum quoque miraculis coruscant; nullus tamen est qui sine culpa uitam transeat, quousque carnem corruptionis portat. Vnde adhuc subditur: ecce etiam luna non splendet et stellae non sunt mundae in conspectu eius. Quid per lunam nisi cuncta simul ecclesia; quid per stellas nisi singulorum bene uiuentium animae designantur? Qui inter prauorum hominum conuersationes, dum magnis uirtutibus eminent, quasi in tenebris noctis lucent. Vnde per paulum quoque discipulis dicitur: inter quos lucetis sicut luminaria in mundo. Quia enim sancta ecclesia lunae appellatione exprimitur, propheta testatur dicens: eleuatus est sol, et luna stetit in ordine suo. Eleuato enim sole, in suo ordine luna statuitur, quia ascendente ad caelos domino, sancta protinus ecclesia in praedicationis auctoritate roboratur. Et quia stellarum nomine electi signantur, rursum paulus insinuat, dicens: stella enim ab stella differt in claritate. Luna ergo non splendet et stellae non sunt mundae in conspectu eius; quia nec sancta ecclesia uirtute propria tot miraculis emicat, nisi hanc praeuenientis gratiae dona perfundant, nec singulorum bene uiuentium mentes a peccatorum maculis mundae sunt, si remota pietate iudicentur, quia apud districti iudicis oculos sua unumquemque corruptibilitas inquinat, nisi hanc cotidie gratia parcentis tergat. Electorum quippe animus prodire ad libertatem iustitiae nititur, sed adhuc compede infirmitatis tenetur; et culpas quidem subigere perfecte desiderat, sed quousque corruptione carnis astringitur, eius uinculis, etiam cum non uult, ligatur. Hinc itaque colligant quanto peccatorum pondere pressi sint qui contra haec decertare neglegunt, si plene culpam nec illi superant, qui contra hanc uiriliter pugnant. Vnde et postquam dictum est: ecce etiam luna non splendet et stellae non sunt mundae in conspectu eius; protinus additur: quanto magis homo putredo, et filius hominis uermis? Ac si aperte diceretur: si ipsi quoque esse sine contagio non ualent, qui inter praesentis uitae tenebras uirtutibus lucent, quanto reatu iniquitatis obstricti sunt qui adhuc carnaliter uiuunt? Si a peccato esse liberi nequeunt qui iam in caelestibus desideriis conuersantur, qui peccatorum pondera tolerant qui carnis suae uoluptatibus dediti, adhuc putredinis iugum portant? Hinc petrus ait: si iustus uix saluabitur, impius et peccator ubi parebunt? Hinc per isaiam dicitur: super humum populi mei spinae et uepres ascendent, quanto magis super omnem domum gaudii ciuitatis exsultantis? Humum quippe populi sui dominus electorum omnium mentem uocat, super quam spinas ac uepres ascendere perhibet, quia nec ipsam quoque esse absque punctionibus uitiorum uidet. Domus uero gaudii ciuitatis exsultantis est mens prauorum, quae dum uentura supplicia conspicere neglegit, in carnis uoluptate se deserens, inaniter hilarescit. Ait ergo: super humum populi mei spinae et uepres ascendent, quanto magis super omnem domum gaudii ciuitatis exsultantis? Ac si aperte dicat: si et illorum mentem uitia deprimunt, qui se pro caelestis patriae desiderio affligunt, quibus culpis substrati sunt qui sine ulla formidine se in carnis uoluptate derelinquunt? Notandum uero in sermone suo quantum baldad ordinem conditionis nostrae tenuit et natiuitatis, qui hominem non uermem sed putredinem, filium uero hominis uermem uocat. Primus namque humani generis parens, homo non filius hominis, ex quo quisquis prodiit, non solum homo sed filius quoque hominis fuit. Sicut ergo ex homine filius hominis, ita ex putredine nascitur uermis. Vnde recte homo putredo, filius uero hominis uermis uocatur. Primus quippe homo putredo non uermis, quia etsi per mortem putruit, non tamen ex putredine per natiuitatem uenit. Qui autem filius est hominis, uermis dicitur, quia iam ex mortalium corporum corruptione propagatur. Igitur quia amicorum uerba finita sunt, beatus iob altiori acumine prosecutionis innititur eius que dicta tam sunt ualida, quam extrema, quia et usus esse iurisperitorum solet, ut argumentum quo aduersariis suis eminere se praeuident, ad prosecutionis conclusionem seruent. Sequitur: C. 26 respondens autem iob, dixit: cuius adiutor es? Numquid imbecilli? Et sustentas brachium eius, qui non est fortis? Adiuuare imbecillem, caritatis est; adiuuare uero potentem uelle, elationis. Quia igitur amici eius haereticorum speciem tenentes, quasi adiuuantes deum, sapientiam suam ostendere conabantur, iuste baldad reprehenditur, ut dicatur: cuius adiutor es? Numquid imbecilli? Et sustentas brachium eius, qui non est fortis? Ac si aperte dicat: dum eum iuuare niteris, sub cuius magnitudine succumbis, omne quod impendis solatium, de ostentatione est, non de pietate. Sed inter haec sciendum est, quod plerumque etiam deum, qui uidelicet imbecillis non est, humiliter agentes adiuuamus. Vnde et per paulum dicitur: adiutores enim dei sumus. Nam cum ei quem ipse per internam gratiam infundit nos exhortationis uoce concurrimus, hoc quod ille per spiritum agit intrinsecus nos exterius ministerio uocis adiuuamus; et tunc solum nostra exhortatio ad perfectionem ducitur, cum in corde deus fuerit qui adiuuetur. Vnde et alias dicit: neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat deus. Plantare quippe et rigare, adiuuare est. Quod utrumque uacuum erit ministerium, si in corde deus non dat incrementum. Sed qui de sensu suo alta sapiunt, esse humiliter dei adiutores nolunt; quia dum se deo utiles esse aestimant, a fructu se utilitatis alienant. Vnde et ueritatis uoce discipulis dicitur: cum feceritis omnia quae praecepta sunt uobis, dicite: serui inutiles sumus quod debuimus facere fecimus. Sequitur: cui dedisti consilium? Forsitan illi qui non habet sapientiam? Dare stulto consilium, caritatis est; dare sapienti, ostentationis; dare uero ipsi sapientiae, peruersitatis. Et quia hi quos tenere haereticorum speciem diximus per locutionem suam ostentationi potius quam utilitati seruiebant, recte adhuc contra baldad subditur: et prudentiam tuam ostendisti plurimam. Omnis cui prudentia recta est, plurima non est, quia iuxta pauli uocem, non plus appetit sapere quam oportet sapere. Cui uero est plurima, non est recta, quia dum ultra modum tenditur in quolibet latere culpae declinatur. Prudentiam uero suam plurimam ostendunt qui uideri prae aliis prudentiores appetunt. Vnde fit plerumque ut dum moderate sapere nesciunt, et fatua loquantur. Pro qua re ipse adhuc excessus prudentiae subiungitur, ut dicatur: quem docere uoluisti? Nonne eum qui fecit spiramentum? Per spiramentum uiuimus, per prudentiam sapientes sumus. Prius autem nostrum est uiuere, postmodum sapere, quia ut sapientes esse ualeamus, prius agitur ut simus. Qui ergo uitam dedit, ipse procul dubio et prudentiam contulit. Baldad autem, qui beatum iob flagellatum pro culpa credidit, occultum dei iudicium quod uenerari humiliter debuit, superba nisus est temeritate penetrare. Ipsi ergo se per prudentiam praetulit cuius iudicium non intellegendo iudicauit. Ipsi se per prudentiam praetulit a quo uiuendi spiraculum accepit; ac si plus ipso esset sapiens a quo habebat ut esset. Sed quia beatus iob sanctae ecclesiae typum tenens, pauca in superborum correptione protulit, quos tenere haereticorum speciem non ignorauit, sicut superius dixit: disputare cum deo cupio, prius uos ostendens fabricatores mendacii, et cultores peruersorum dogmatum. Repente se ad doctrinam erigit et contra elatorum imperitiam scientiae suae latitudinem per sententias expandit, dicens: ecce gigantes gemunt sub aquis. Dignum quippe erat ut per increpationem prius tumorem sapientiae terrenae retunderet, et per doctrinam postmodum ad plena mysteriis uerba transiret. Gigantes enim uel apostatas angelos, uel superbos quosque homines, nil obstat intellegi. Hinc enim per prophetam dicitur: mortui non uiuent, gigantes non resurgent. Quos namque mortuos nisi peccatores nominat? Et quos gigantes nisi eos qui de peccato etiam superbiunt appellat? Illi autem non uiuunt quia peccando uitam iustitiae perdiderunt. Isti etiam resurgere post mortem nequeunt, quia post culpam suam inflati per superbiam, ad paenitentiae remedia non recurrunt. Hinc rursum scriptum est: uir qui errauerit a uia doctrinae, in coetu gigantum commorabitur; quia quisquis iter rectitudinis deserit, quorum se numero nisi superborum spirituum iungit? Bene autem contra elatos dicitur: ecce gigantes gemunt sub aquis. Ac si aperte diceretur: cur de scientia homo superbiat, cum ignorantiae abyssus et ipsos superbissimos angelorum spiritus premat? Si autem gigantum nomine potentes huius saeculi designantur, in aquis possunt populi figurari ioanne attestante, qui ait: aquae enim sunt populi. Bene autem contra superbientem dicitur: ecce gigantes gemunt sub aquis, quia elati omnes dum in hac uita assequi honorum celsitudinem cupiunt, sub ponderibus populorum gemunt. Nam quanto quisque hic altius erigitur, tanto curis grauioribus oneratur; eis que ipsis populis mente et cogitatione supponitur, quibus superponitur dignitate. Et bene his uerbis ac breuiter indicatur quia omnis superbia eo ipso in immo iacet quo in alta se erigit, ut inde magis cunctis supposita sit, unde cunctis expetit superesse. Homo quippe in sublimibus eleuatus, tantos super se sustinet, quantos suppositos regit. Hi autem qui talibus sociantur, ipsi etiam laboris eorum participatione deprimuntur. Nam cum eis laborem etiam tolerant ponderis, dum pariter gloriam affectant honoris. Vnde cum diceret: ecce gigantes gemunt sub aquis; protinus adiunxit: et qui habitant cum eis. Ac si dicat: pariter gemunt qui eorum gloriae ex delectatione sociantur. Ipsa autem occupatio saecularium dignitatum tanto facilioribus uitiis premitur, quanto maioribus curis grauatur. Humanus namque animus uidere et deuitare peccata utinam ualeat uel quietus. Quia ergo uidit desideratas rerum celsitudines absque peccatis ministrari non posse, et quia diuinae irae non absconditur quicquid illicitum perpetratur, apte secutus adiunxit: nudus est inferus coram illo, et nullum est operimentum perditioni. Quod paulus apostolus quoque ait: omnia enim nuda et aperta sunt oculis eius. Inferni uero et perditionis nomine diabolum omnes que damnationis eius socios designauit. Quis uero iste sit coram quo infernus nudus est, sequitur dicens: qui extendit aquilonem super uacuum. Aquilonis nomine, in sacro eloquio appellari diabolus solet, qui ut torporis frigore gentium corda constringeret, dixit: sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis. Qui super uacuum extenditur, quia illa corda possidet quae diuini amoris gratia non replentur. Sed tamen omnipotenti deo suppetit etiam uasa diaboli cunctis uirtutibus uacua suae gratiae munere implere, in eis que diuini timoris soliditatem ponere, quos nulla conspicit rectitudinis actione roborari. Vnde apte subiungitur: et appendit terram super nihilum. Quid enim terrae nomine nisi sancta ecclesia designatur, quae dum uerba praedicationis suscipit, fructum boni operis reddit? De qua per moysen dicitur: audiat terra uerba ex ore meo, exspectetur sicut pluuia eloquium meum. Et quid per nihilum nisi gentiles populi designantur? De quibus per prophetam dicitur: omnes gentes uelut nihilum et inane reputatae sunt. In eo ergo nihilo terra suspenditur, quod prius uacuum ab aquilone tenebatur, qui illa corda gentilium repleta sunt caritate dei quae pressa prius fuerant torpore diaboli. Potest uero et per hoc uacuum iudaeae infidelitas et per terram sicut diximus, sanctae ecclesiae fructificatio designari. Vir ergo sanctus casum iudaeae pereuntis aspiciat et gentilitatis merita ad ueniam redeuntis cernat; ac dicat: qui extendit aquilonem super uacuum et appendit terram super nihilum. Nam quia iudaeorum corda a fide uacua diabolo sunt subdita, extendit aquilonem super uacuum. Quia uero nullis exsistentibus meritis sicut dictum est: pro nihilo saluos facies eos; super gentes dominus fundauit ecclesiam suam quae per prophetam nihilum sunt uocatae; apte secutus adiunxit: appendit terram super nihilum. Hoc uero quo ordine factum sit, mirifica subdens ratione contexit. Ait enim: qui ligat aquas in nubibus ut non erumpant pariter deorsum. Quid hoc loco aquam nisi scientiam, quid nubes nisi praedicatores appellat? Nam quia in sacro eloquio aliquando aqua scientia dicitur, salomone attestante didicimus, qui ait: aqua profunda uerba ex ore uiri, et torrens redundans fons sapientiae. Aqua signari scientiam dauid propheta testatur, dicens: tenebrosa aqua in nubibus aeris. Id est, occulta scientia in prophetis qui ante aduentum domini, dum occultis sacramentis grauidi, mysteria immensa gestarent, intuentium oculis eorum intellegentia caligabat. Nubium uero nomine quid hoc in loco aliud quam praedicatores sancti, id est apostoli, designantur, qui per mundi partes circumquaque transmissi et uerbis nouerant pluere, et miraculis coruscare? Quos isaias propheta longe ante intuens, dixit: qui sunt isti qui ut nubes uolant? Quia igitur uir iste, prophetico plenus spiritu, in hac locutione sua ad laudem dei initia nascentis ecclesiae desiderat exordiri, studet eius ordinem ab apostolorum praedicatione narrare, qui curauerunt summopere rudibus populis plana et capabilia, non summa atque ardua praedicare. Nam si scientiam sanctam quae hic aquae nomine designatur, ut hauriebant corde, ita ore funderent, immensitate eius auditores suos opprimerent potius quam rigarent. Vnde religata intrinsecus scientia ut non pariter deorsum erumperet, auditores suos distillatione uerborum nutriens, nubes illa loquebatur, dicens: non potui loqui uobis quasi spiritalibus sed quasi carnalibus, tamquam paruulis in christo lac uobis potum dedi, non escam. Quis enim ferre potuisset, si raptus ad tertium caelum, raptus in paradisum, etiam arcana uerba audiens quae loqui homini non liceret, tam immensos supernae scientiae sinus aperiret? Aut cuius non uirtutem auditoris opprimeret, si ea quae intrinsecus haurire poterat in quantum carnis lingua sufficeret, extrinsecus inundans aquae huius immensitas emanasset. Vt uero auditores rudes non inundatione scientiae, sed moderata praedicationis distillatione foueantur, ligat deus aquas in nubibus, ut non erumpant pariter deorsum; quia doctorum praedicationem temperat, ut auditorum infirmitas, dictorum rore nutrita conualescat. Quod bene in euangelio mystica descriptione narratur, dum dicitur: ascendit iesus in nauiculam petri et rogauit ut a terra reduceret pusillum, et ita sedens praedicabat turbis. Per nauem petri quid aliud quam commissa petro ecclesia designatur? De qua ut dominus turbis confluentibus praedicet, eam a terra paululum reduci iubet. Quam nec in altum duci et tamen a terra praecipit remoueri, profecto significans praedicatores suos rudibus debere populis, nec alta nimis de caelestibus, nec tamen terrena praedicare. Aqua itaque ligatur in nubibus quia praedicatorum scientia infirmorum mentibus loquens quantum sentire ualet docere prohibetur. Nam plerumque si auditorum cor uerbi immensitate corrumpitur, lingua docentium indiscretionis poena multatur. Vnde scriptum est: si quis aperuerit cisternam et foderit, et non operuerit eam, ceciderit que bos uel asinus in ea, dominus cisternae reddet pretium iumentorum. Quid est enim aperire cisternam, nisi intellectu ualido scripturae sacrae arcana penetrare? Quid autem per bouem et asinum, id est mundum immundum que animal nisi fidelis quisque uel infidelis accipitur? Qui ergo cisternam fodit et cooperiat, ne illuc bos uel asinus ruat, id est qui in sacro eloquio iam alta intellegit, sublimes sensus coram non capientibus per silentium tegat, ne per scandalum mentis aut fidelem paruulum, aut infidelem, qui credere potuisset, interimat. Ex morte enim iumentorum debet pretium, quia illud scilicet amisisse conuincitur, unde ad agendam paenitentiam reus tenetur. Operienda est itaque cisterna quia coram paruulis mentibus tegenda est alta scientia, ne unde cor docentium ad summa attollitur, inde infirmitas auditorum ad ima dilabatur. Dicatur igitur recte: qui ligat aquas in nubibus ut non erumpant pariter deorsum. Pariter namque aquae erumperent, si coram infirmis auditoribus, quanta est scientia ex ore loquentis emanaret, si simul se omnis plenitudo praedicationis effunderet et nil sibi cum proficientibus reseruaret. Dignum quippe est ut qui praedicat audientis modum consideret, quatenus ipsa praedicatio cum auditoris sui incrementis crescat. Sic quippe agere unusquisque praedicator debet, sicut cum illo diuinitus agitur, ut nequaquam cuncta quae sentit infirmis insinuet, quia et quousque ipse carne mortalitatis infirmus est, ea quae superna sunt cuncta non sentit. Praedicare ergo rudibus non debet quantum cognoscit, quia et ipse de supernis mysteriis cognoscere non ualet quanta sint. Hinc est enim quod paulus apostolus, postquam mysteriis caelestibus interfuit, dicit: uidemus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem unde et hic continuo Sequitur: qui tenet uultum solii sui, et expandit super illud nebulam suam. In uultu solet cognitio demonstrari. Solii ergo eius uultus tenetur, quia a nobis in hac uita regni eius gloria non quanta intrinsecus habetur agnoscitur. Super quo recte expandi nebula dicitur, quia sicut est illa caelestis regni gloria non uidetur. Nam corpus quod corrumpitur, aggrauat animam et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. A uidendo ergo ea nebula aspergimur, quia ipsa nostrae ignorantiae obscuritate caligamus. Vnde recte per psalmistam dicitur: caligo sub pedibus eius et ascendit super cherubim et uolauit; uolauit super pennas uentorum et posuit tenebras latibulum suum. Caligo est namque ei sub pedibus, quia non ea claritate ab inferioribus cernitur qua in superioribus dominatur. Ascendit enim super cherubim et uolauit. Cherubim quippe plenitudo scientiae dicitur. Proinde super plenitudinem scientiae ascendisse perhibetur et uolasse, quia maiestatis eius celsitudinem scientia nulla comprehendit. Volauit ergo qui longe in altum ab intellectu nostro se rapuit. Volauit super pennas uentorum, quia scientiam transcendit animarum. Qui posuit tenebras latibulum suum, quia dum caligine nostrae infirmitatis obscuramur per ignorantiam nostram nobis absconditur, ne a nobis modo in aeterna et intima claritate uideatur. Vnde ei et in canticis canticorum ab sponsa dicitur: fuge, dilecte mi, fuge. Fugit nos, dicimus, quotiens menti nostrae id quod reminisci uolumus non occurrit. Fugit nos, dicimus, quando id quod uolumus memoria non tenemus. Sancta ergo ecclesia postquam mortem ac resurrectionem domini, ascensionem que descripsit, clamat ei prophetico plena spiritu: fuge, dilecte mi, fuge. Ac si diceret: tu qui ex carne comprehensibilis factus es, ex diuinitate tua intellegentiam nostri sensus excede et in teipso nobis incomprehensibilis permane. Tenet ergo uultum solii sui, quia maiestatis suae potentiam mortalibus abscondit. Sed si eius solium angelicas uirtutes accipimus, ipsis quippe uelut sedi regiae praesidet, sui nobis solii uultum tenet, quia quamdiu in hac mortali carne subsistimus, quae quanta que sint illa angelorum ministeria non uidemus. Et expandit super illud nebulam suam, quia procul dubio et cor nostrum ad quaerendum subleuat, et tamen occulta moderatione agitur, ut ipsa requisitionis suae immensitate reprimatur. Vnde scriptum est: dedit abyssus uocem suam, ab altitudine phantasiae suae. Exclamare enim mens humana in admiratione compellitur, dum altitudine considerationis in requisitionibus suis eo ipso quo latius extenditur, angustatur. Vel certe, quia solium dei ipsi nos sumus, uultum solii sui non immerito tenere dicitur, dum nostra scientia progredi ad altiora prohibetur. Super quod solium suum nebulam suam deus aspergere dicitur, quia inuisibilis manens, occulta super nos iudicia exerit, ut et fiat in promptis quod uidere possimus et tamen origo facti lateat in abditis, ut cur fiat, nescire debeamus. Vnde et apte subditur: terminum circumdedit aquis, usque dum finiantur lux et tenebrae. Quia plerumque in sacro eloquio, ut supra diximus, aquarum nomine populi designantur, aquas dominus termino circumdat, quia humani generis scientiam moderatur, ut quousque uicissitudines alternantium temporum transeant, perfecte ad cognitionem claritatis intimae non pertingat. Sin uero lucis nomine iustos accipimus, tenebrarum uero appellatione peccatores. Vnde et paulus dicit: eratis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino; hoc ipsum quod diximus sentiri nil obstat, quia perfecta aeternitatis scientia nulli tribuitur, quousque cursus iustorum iniustorum que finiatur. Sed quia mirum non est carnales populos superna nescire, sanctus uir in eiusdem diuinae potentiae admiratione se erigit. Et quod ipsam quoque angelorum perfectorum que hominum scientiam transeat, intuetur dicens: columnae caeli contremiscunt et pauent ad nutum eius. Quid aliud columnas caeli quam uel sanctos angelos, uel summos ecclesiae praedicatores appellat? Super quos in caelestibus crescens uniuersa spiritalis fabricae structura surrexit, sicut alias sancta scriptura testatur, dicens: qui uicerit, faciam illum columnam in templo dei mei. Nam quisquis in dei opere recta intentione firmatur, columna in structura fabricae spiritalis erigitur, ut in hoc templo quod est ecclesia, positus et utilitati sit et decori. Eos uero iob columnas caeli quos apostolus columnas uocat ecclesiae, dicens: petrus, et iacobus, et ioannes, qui uidebantur columnae esse, dextras dederunt mihi. Possumus etiam columnas caeli et ipsas ecclesias non inconuenienter accipere, quae multae unam catholicam faciunt toto terrarum orbe diffusam. Vnde et septem ecclesiis scripsit ioannes apostolus, ut unam catholicam septiformis gratiae plenam spiritu designaret. Et de domino nouimus dixisse salomonem: sapientia aedificauit sibi domum, excidit columnas septem. Qui ut se id de septem ecclesiis dixisse innotesceret, secutus etiam sacramenta ipsa diligenter inseruit dicens: immolauit uictimas, miscuit uinum, et proposuit mensam; misit ancillas suas ut uocarent ad arcem et moenia ciuitatis: si quis est paruulus ueniat ad me. Immolauit enim dominus uictimas, seipsum offerendo pro nobis. Miscuit uinum, praeceptorum suorum poculum ex narratione historica et intellegentia spiritali contemperans. Vnde alias dictum est: calix in manu domini, uini meri, plenus est mixto. Et posuit mensam, id est scripturam sacram, quae fessos ad se atque a saeculi oneribus uenientes pane uerbi nos reficit, et contra aduersarios sua refectione nos roborat. Vnde alias ab ecclesia dicitur: posuisti in conspectu meo mensam, aduersus eos qui tribulant me. Misit ancillas suas, apostolorum uidelicet animas, in ipso suo initio infirmas ut uocarent ad arcem et moenia ciuitatis, quia dum internam uitam denuntiant, ad alta nos moenia supernae ciuitatis leuant, quae profecto moenia nisi humiles non ascendunt. Vnde illic et ab eadem sapientia subditur: si quis est paruulus, ueniat ad me. Ac si aperte dicat: quisquis se apud se magnum aestimat, aditum sibi mei accessus angustat, quia tanto ad me altius pertingitur, quanto uniuscuiusque mens apud se uerius humiliatur. Sed quantalibet quisque uirtute proficiat, qualibet scientia excrescat, penetrare non sufficit quo nos conditor moderamine iudiciorum regit. Dicat ergo: columnae caeli contremiscunt et pauent ad nutum eius; quia in plerisque nec ipsi pertingere ad uoluntatis eius celsitudinem praeualent qui eiusdem uoluntatis praemia denuntiantes uident. Quod sicut superius diximus, de sanctis quoque angelis nil obstat intellegi, quia ipsae quoque uirtutes caelestium quae hunc sine cessatione conspiciunt, in ipsa sua contemplatione contremiscunt. Sed isdem tremor ne eis poenalis sit, non timoris est sed admirationis. Quia uero quantus pauor sit admirationis eius intulit, nunc ordinem nostrae salutis narrat. Sequitur: in fortitudine illius repente maria congregata sunt, et prudentia eius percussit superbum. Quid aliud maris nomine quam praesens saeculum designatur, in quo corda hominum terrena quaerentium diuersis cogitationum fluctibus intumescunt? Qui elatione superbiae concitati, dum alterna intentione se impetunt, quasi aduersanti se unda collidunt. Sed iam in fortitudine illius maria congregata sunt, quia incarnato domino discordantia saecularium corda concorditer credunt. Iam petrus in mari ambulat quia nimirum christi praedicatoribus illa quondam tumida humili auditu corda substrata sunt ut recte etiam in euangelio huius mundi mansuetudinem figurauerit, quod procellosa maris aqua domini pedibus, presso tumore, calcata est. Sed quonam modo id actum sit aperitur, dum dicitur: et prudentia eius percussit superbum. Quis hic superbus aliud appellatur, nisi ille qui dixit: ascendam super altitudinem nubium, similis ero altissimo? Et de quo uoce dei dicitur: qui factus est ut nullum timeret, et ipse est rex super omnes filios superbiae. De quo etiam huic sententiae dauid propheta concordat, dicens: tu humiliasti sicut uulneratum superbum. Sed quamuis simplici naturae diuinitatis non sit aliud esse et aliud sapere, nec aliud sapere et aliud fortem esse, quippe quia ipsa fortitudo quae sapientia, et ipsa sapientia quae diuinitatis essentia est, uigilanter tamen intuendum puto quod uir iste prophetico plenus spiritu superbum diabolum prudentia dei potius maluit dicere quam fortitudine esse percussum. Non enim ait fortitudo sed prudentia eius percussit superbum. Nam quamuis, sicut dictum est, propter naturam simplicem, dei fortitudo sapientia sit, dominus tamen diabolum, quantum ad faciem spectat non uirtute sed ratione superauit. Ipse namque diabolus in illa nos parentis primi radice supplantans, sub captiuitate sua quasi iuste tenuit hominem qui libero arbitrio conditus, ei iniusta suadenti consensit. Ad uitam namque conditus in libertate propriae uoluntatis, sponte sua factus est debitor mortis. Delenda ergo erat talis culpa, sed nisi per sacrificium deleri non poterat. Quaerendum erat sacrificium, sed quale sacrificium poterat pro absoluendis hominibus inueniri? Neque etenim iustum fuit ut pro rationali homine brutorum animalium uictimae caederentur. Vnde ait apostolus: necesse est ergo exemplaria caelestium his mundari, ipsa autem caelestia melioribus hostiis quam istis. Ergo si bruta animalia propter rationale animal, id est pro homine, dignae uictimae non fuerunt, requirendus erat homo qui pro hominibus offerri debuisset, ut pro rationali peccante rationalis hostia mactaretur. Sed quid, quod homo sine peccato inueniri non poterat, et oblata pro nobis hostia quando nos a peccato mundare potuisset, si ipsa hostia peccati contagio non careret? Inquinata quippe inquinatos mundare non posset. Ergo ut rationalis esset hostia, homo fuerat offerendus, ut uero a peccatis mundaret hominem, homo et sine peccato. Sed quis esset homo sine peccato, si ex peccati commixtione descenderet? Proinde uenit propter nos in utero uirginis filius dei, ibi pro nobis factus est homo. Sumpta est ab illo natura, non culpa. Fecit pro nobis sacrificium, corpus suum exhibuit pro peccatoribus uictimam sine peccato, quae et humanitate mori, et iustitia mundare potuisset. Hunc ergo cum post baptisma uidit antiquus hostis, mox temptationibus impetiit et per diuersos aditus ad interiora eius molitus irrepere, uictus est atque ipsa inexpugnabilis mentis eius integritate prostratus. Sed quia ad interiora non ualuit, ad eius se exteriora conuertit, ut quia mentis uirtute uictus est, eum quem decipere temptatione non ualuit, carnis saltim uideretur morte superare atque ut ante nos dictum est, permissus est in illud quod ex nobis mortalibus mediator acceperat. Sed ubi potuit aliquid facere, ibi ex omni parte deuictus est; et unde accepit exterius potestatem dominicae carnis occidendae, inde interior potestas eius qua nos tenebat occisa est. Ipse namque interius uictus est, dum quasi uicit exterius; et qui nos iure debitores mortis tenuit, iure in nobis ius mortis amisit; quia per satellites suos eius carnem perimendam appetiit, in quo nil ex culpae debito inuenit. Dominus ergo noster pro nobis mortem soluit indebitam, ut nobis mors debita non noceret. Bene itaque dictum est: prudentia eius percussit superbum; quia antiquus hostis per excessum praesumptionis suae eum etiam perdidit quem iniquae persuasionis lege possedit; et dum audacter eum in quo nihil sibi competebat appetiit, iure illum quem quasi iuste tenebat amisit. Prudentia itaque non uirtute percussus est, qui dum ad temptandum deum soluitur, ab homine possidendo religatur; ut inde eum qui sub ipso erat perderet, unde cum illo qui super ipsum est congredi praesumpsisset. Occiso autem carne domino, quae praedicatores eius uirtutum gloria sit secuta, narratur cum subditur: spiritus eius ornauit caelos. Quos caelos, nisi eos de quibus scriptum est: caeli enarrant gloriam dei? Quos tunc ornauit spiritus, cum repleuit. Quod luca referente didicimus qui ait: factus est repente de caelo sonus, tamquam aduenientis spiritus uehementis, et repleuit totam domum ubi erant sedentes. Et apparuerunt illis dispertitae linguae tamquam ignis sedit que super singulos eorum. Et repleti sunt omnes spiritu sancto; et coeperunt loqui uariis linguis, prout spiritus sanctus dabat eloqui illis. Ex eo ergo acceperunt ornamenta uirtutis, quos immensa ante possederat foeditas timoris. Scimus enim ille apostolorum, id est caelorum primus, ante acceptam huius spiritus gratiam, quotiens dum mori timuit, uitam negauit. Qui non poenis, non afflictionibus, non terribili potestate cuiusquam, sed unius mancipii sola est interrogatione prostratus. Et quidem mancipium ne sexus firmior terribile demonstraret, ancilla est inquirente temptatus. Rursus que ut talis sexus infirmitas etiam officii sui deiectione uilesceret, non ab ancilla tantummodo, sed ab ostiaria est ancilla requisitus. Ecce quam uilis est ad temptandum persona requisita ut aperte proderetur quanta eum timoris infirmitas possideret, qui nec ante uocem ostiariae ancillae subsisteret. Sed iam hic paulo ante timidus, qualis post aduentum spiritus exstiterit uideamus. Certe, luca testante didicimus contra sacerdotes ac principes quanta dominum auctoritate praedicauit. Nam cum facto miraculo, quaestio fuisset exorta, et sacerdotum principes, seniores ac scribae in apostolorum persecutione concurrerent, eos in medio statuentes in qua uirtute miraculum fecerint percunctari curauerunt. Quibus repletus spiritu sancto petrus dixit: principes populi et seniores, si nos hodie diiudicamur in benefacto hominis infirmi, in quo iste saluus factus est, notum sit omnibus uobis, et omni plebi israel: quia in nomine iesu christi nazareni quem uos crucifixistis, quem deus suscitauit a mortuis, in hoc iste astat coram uobis saluus. Cum que erga haec persequentium furor excresceret eos que sacerdotes ac principes iesum praedicare prohiberent, contra iram principum qua auctoritate petrus excreuerit indicatur, cum illic protinus subditur: petrus uero et apostoli dixerunt: oboedire oportet deo magis quam hominibus. Sed cum auctoritatem praedicantium resistentium praecepta non premerent, ad flagella peruenitur. Nam subditur: tunc principes sacerdotum caesis denuntiauerunt ne loquerentur in nomine iesu et dimiserunt eos. Sed quia apostolorum uirtutem premere nec flagella ualuerunt, patenter ostenditur cum protinus subinfertur: et illi quidem ibant gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine iesu contumeliam pati. Mox etiam post flagellorum gaudia quid agerent indicatur: omni autem die in templo et circa domos non cessabant docentes et euangelizantes iesum christum. Ecce ille paulo ante timidus, iam linguis loquitur, coruscat miraculis, infidelitatem sacerdotum ac principum libera uoce increpat, ad praedicandum iesum, exemplum auctoritatis ceteris praestat ne in nomine eius loqui debeat uerberibus prohibetur, nec tamen compescitur. Contemnit flagella caedentium, qui paulo ante requirentium uerba timuerat; et qui ancillae uires requisitus expauit, uires principum caesus premit. Sancti enim iam spiritus uirtute solidatus, huius mundi altitudines libertatis calce deprimebat, ut in immo esse cerneret quicquid contra creatoris gratiam altum tumeret. Haec sunt ornamenta caelorum, haec sunt dona spiritus, quae diuersis manifestari uirtutibus solent; quas occultae dispensationis munere diuisas paulus enumerat, dicens: alii quidem per spiritum datur sermo sapientiae, alii autem sermo scientiae secundum eumdem spiritum, alteri fides in eodem spiritu, alii gratia sanitatum in uno spiritu, alii operatio uirtutum, alii prophetia, alii discretio spirituum, alii genera linguarum, alii interpretatio sermonum. Quae mox generali definitione concludens, ait: haec autem omnia operatur unus atque idem spiritus, diuidens singulis prout uult. De his etiam caelis in psalmo dictum est: uerbo domini caeli firmati sunt. De his quoque ornamentis spiritus subditur: et spiritu oris eius omnis uirtus eorum. Bene itaque dicitur: spiritus eius ornauit caelos, quia praedicatores sancti nisi promissa paracliti dona perciperent, nullo fortitudinis decore claruissent. Sed quia sanctis apostolis uirtutum gratia decoratis, uitae praedicatio contra infidelium corda conualuit, et antiquus hostis obsessas infidelium mentes praedicatorum uocibus expulsus reliquit, post ornamenta caelorum apte subiungitur: et obstetricante manu eius, eductus est coluber tortuosus. Quis enim colubri appellatur nomine, nisi antiquus hostis, et lubricus, et tortuosus, qui decipiendo homini colubri ore locutus est? De quo per prophetam dicitur: leuiathan serpentem, uectem tortuosum. Qui idcirco loqui serpentis ore permissus est, ut ex ipso uase eius homo cognosceret qualis esset qui intus habitaret. Serpens quippe non solum tortuosus est, sed etiam lubricus. Quia ergo in ueritatis rectitudine non stetit, tortuosum animal intrauit. Quia uero suggestioni eius, si primae non resistitur, repente totus ad interna cordis dum non sentitur illabitur, uerba ad hominem per animal lubricum fecit. Cauernae uero huius colubri corda fuerunt iniquorum. Quae quia ad prauitatem propriam traxit, quasi in eorum habitatione requieuit. Sed obstetricante manu domini, tortuosus coluber de propriis cauernis expulsus est; quia dum nobis diuina gratia medetur, is qui nos tenuerat antiquus a nobis hostis eicitur. Sicut incarnata ueritas dicit: nunc princeps huius mundi eicietur foras. Vnde iam nunc sanctos omnes non tenendo possidet, sed temptando persequitur. Nam quia non in eis intrinsecus regnat, contra eos pugnat extrinsecus; et quia intus dominium perdidit, bella molitur foris. Ille enim eum de carnalibus hominum cordibus expulit, qui propter homines ad incarnationem uenit; dum que corda infidelium tenuit, quasi manum ad latibula serpentis misit. Vnde recte per prophetam dicitur: delectabitur infans ab ubere super foramine aspidis; et in cauerna reguli qui ablactatus fuerit manum suam mittet. Non nocebunt et non occident in uniuerso monte sancto meo. Quem namque infantem ab ubere, uel eum qui ablactatus fuerit nisi dominum appellat? Quid uero foramine aspidis uel cauernis reguli nisi corda signauit iniquorum? Quia antiquus hostis dum totum se in eorum consensum contulit, quasi in foramine proprio coluber tortuosus, sinus astutiae colligendo glomerauit. Quem et aspidis appellat nomine occulte saeuientem et reguli aperte ferientem. Manum ergo suam dominus in foramine reguli atque aspidis misit, quando iniquorum corda diuina potestate tenuit; et comprehensum exinde aspidem uel regulum, id est captiuum diabolum traxit, ut in monte sancto eius quod est ecclesia, electis fidelibus non noceret. Hinc namque in canticis canticorum sponso ueniente dicitur: coronaberis de capite amana, de uertice sanir et hermon, de cubilibus leonum. Quid enim leonum nomine quam daemonia designantur, quae ira contra nos atrocissimae crudelitatis insaeuiunt? Et quia peccatores ad fidem uocati sunt, quorum quondam corda leonum cubilia fuerunt, dum uicisse mortem dominus eorum confessione creditur, quasi de leonum cubilibus coronatur. Remuneratio quippe uictoriae corona est. Totiens ergo ei coronam fideles offerunt, quotiens hunc uicisse mortem ex resurrectione confitentur. Leo ergo de suis cubilibus pellitur quia, obstetricante manu domini, tortuosus coluber in cauernis quas tenuerat habitare prohibetur. Nam uictus a fidelium cordibus exiit, qui super haec antea sceptro perfidiae regnauit. Ecce in paucis breuibus que sententiis sanctus uir aduentus dominici ordinem rettulit, pondera expressit, quid ex eius incarnatione fieri potuit admirando narrauit. Sed qui mira fecit in humilitate ueniens, considerari non potest cum quanto terrore uenturus est, in maiestatis suae fortitudine apparens. Ordo primi aduentus illius pensari et conspici in tantum potuit, in quantum ad redimendos carnales ueniens, diuinitatis suae magnitudinem carnalibus oculis temperauit. Quis uero eius celsitudinis terrorem ferat, cum secundi aduentus potentia per ignem iudicium exercens, in potestatis suae maiestate canduerit? Vnde uir sanctus aduentum illius narrat primum, sed lassatur ad secundum, dicens: ecce haec ex parte dicta sunt uiarum eius; et cum uix paruam stillam sermonum eius audierimus, quis poterit tonitruum magnitudinis illius intueri? Quid hoc loco uiarum nomine nisi actiones domini appellat? Vnde et per prophetam dominus dicit: non enim sunt uiae meae sicut uiae uestrae. Aduentum ergo dominicum narrans, uias dei ex parte rettulerat quia alia eius actio fuit qua nos condidit, alia qua redemit. Ea itaque quae de domini actione narrauit, extremi iudicii comparatione leuigans, ait: ecce haec ex parte dicta sunt uiarum eius. Quod et paruam stillam sermonum eius appellat, quia quicquid altum, quicquid terribile in hac uita positi de eius consideratione cognoscimus ex immensitate secretorum caelestium; uelut tenuis ad nos gutta superni liquoris emanat; et quis poterit tonitruum magnitudinis eius intueri? Ac si aperte dicat: si humilitatis eius admiranda uix ferimus, sonorum atque terribilem maiestatis eius aduentum qua uirtute toleramus? Hunc tonitruum aduentus illius etiam dauid psalmista insonat, dicens: deus manifeste ueniet, deus noster, et non silebit; ignis in conspectu eius ardebit et in circuitu eius tempestas ualida. Hinc sophonias propheta denuntiat, dicens: iuxta est dies domini magnus, iuxta et uelox nimis. Vox diei domini amara, tribulabitur ibi fortis. Dies irae dies illa, dies tribulationis et angustiae, dies calamitatis et miseriae, dies tenebrarum et caliginis, dies nebulae et turbinis, dies tubae et clangoris. Terrorem ergo districti examinis quem sophonias tubam, beatus iob tonitruum appellat. Quem ioel quoque considerans ait: conturbentur omnes habitatores terrae, quia uenit dies domini, quia prope est dies tenebrarum et caliginis, dies nubis et turbinis: magnus enim dies domini et terribilis ualde; et quis sustinebit eum? Sed quam incomprehensibilis sit atque inconsiderabilis illa magnitudo qua in secunda ostensione uenturus est, bene utcumque perpendimus, si primi aduentus pondera sollicita consideratione pensamus. Certe ut nos a morte redimeret, mori dominus uenit et defectum nostrae carnis in suo corpore poenas que tolerauit. Qui priusquam ad crucis patibulum perueniret, teneri, conspui, illudi et alapis caedi se pertulit. Ecce ad quanta propter nos uenire probra consensit; et tamen priusquam se teneri permitteret, persecutores suos requisiuit, dicens: quem quaeritis? Cui ilico responderunt: iesum nazarenum. Quibus cum repente diceret: ego sum, uocem solummodo mitissimae responsionis edidit, et armatos persecutores suos protinus in terram strauit. Quid ergo facturus est, cum iudicaturus uenerit, qui una uoce hostes suos perculit, etiam cum iudicandus uenit? Quod est illud iudicium quod immortalis exerit qui in una uoce non potuit ferri moriturus? Quis eius iram toleret cuius et ipsa non potuit mansuetudo tolerari? Consideret ergo uir sanctus et dicat: cum uix paruam stillam sermonum eius audierimus, quis poterit tonitruum magnitudinis illius intueri? LIBER 18 Plerumque in sacro eloquio sic nonnulla mystica describuntur ut tamen iuxta narrationem historicam prolata uideantur. Sed saepe dicta talia in eadem historica narratione permixta sunt, per quae superficies historiae cuncta cassetur; quae dum nil historicum resonant, aliud in eis inquirere lectorem cogunt. His enim dictis quae aperta credimus, cum interiecta aliqua obscurius inuenimus, quasi quibusdam stimulis pungimur, ut ad aliqua altius intellegenda uigilemus et obscurius prolata sentiamus, ea etiam quae aperte dicta putauimus. Cum ergo beatus iob de sermone domini et magnitudine tonitrui loqueretur, eisdem uerbis protinus subinfertur: C. 27 addidit quoque iob, assumens parabolam suam, et ait. Quo profecto uersu ostenditur huius sanctissimi uiri dicta quam mystice sint prolata, dum parabola, id est similitudo assumpta narratur ab eo qui nihil inferius per comparationem uel similitudinem loquitur. Absit enim ne hoc loco parabolam illud musicae organum sentiamus. Neque enim fas est credere quod in afflictione poenarum musicis uteretur, cum per scripturam suam ueritas dicat: musica in luctu importuna narratio est. Nominata ergo parabola, ecce textu ipso loquente iam discimus, ne iuxta textum tantummodo eius uerba pensemus. Ad eam itaque similitudinem cuncta trahenda sunt qua figurate ecclesia designatur. Et in ipso quidem locutionis exordio dicta aperte prolata sunt, sed subiunctis obscurioribus implicantur. Nam plana ut solet, locutione incohat, sed uerba sua per mysticos sensus grauida narratione consummat. Itaque ait: uiuit deus qui abstulit iudicium meum; et omnipotens qui ad amaritudinem adduxit animam meam. Quibus nimirum uerbis beatus iob et sua narrat, et sanctae ecclesiae tempora afflicta significat, in quibus aperta infidelium peruicacia premitur et persecutionis amaritudine perturbatur. Duobus namque modis temptari ecclesia ab aduersariis solet, ut uidelicet persecutionem aut uerbis patiatur, aut gladiis. Sancta uero ecclesia summopere habere sapientiam et patientiam studet. Sed exercetur eius sapientia cum temptatur uerbis, exercetur eius patientia cum temptatur gladiis. Nunc uero de ea persecutione loquitur in qua non gladiis, sed falsis assertionibus lacessitur. Multos autem nouimus qui cum in hac uita aliqua aduersa patiuntur, deum esse non credunt. Nonnulli uero deum esse aestimant, sed res humanas minime curare. De illis quippe per dauid dicitur: dixit insipiens in corde suo: non est deus. Isti uero apud eum dicunt: quomodo scit deus, et si est scientia in excelso? Et rursus: et dixerunt; non uidebit dominus, nec intelleget deus iacob. Vir ergo iste sanctae ecclesiae typum gestans in ipsa afflictionis suae amaritudine constitutus, contra utrosque respondit. Nam quia essentiam uita habet, mors non habet; ut deum esse fateretur ait: uiuit deus. Vt uero eum res humanas curare perhiberet, subdidit: qui abstulit iudicium meum, et ad amaritudinem adduxit animam meam. Ista enim quae patitur, non casu se perpeti, sed deo omnia disponente testatur; nec temptatori suo amaritudinis suae potestatem tribuit, sed auctori. Scit namque quia diabolus licet afflictionem iustorum semper appetat, tamen si ab auctore nostro potestatem non accipit, ad temptationis articulum nullatenus conualescit. Vnde et omnis uoluntas diaboli iniusta est, et tamen permittente deo omnis potestas iusta. Ex se enim temptare quoslibet iniuste appetit, sed eos qui temptandi sunt, et prout temptandi sunt, non nisi temptari deus iuste permittit. Vnde etiam in libris regum de diabolo scriptum est: quia spiritus domini malus irruebat in saul. Vbi iuste quaeritur: si domini, cur malus; si malus, cur domini dicatur? Sed duobus uerbis comprehensa est et potestas iusta in diabolo, et uoluntas iniusta. Nam et ipse dicitur spiritus malus per nequissimam uoluntatem; et idem spiritus domini per acceptam iustissimam potestatem. Bene ergo dicitur: uiuit deus qui abstulit iudicium meum; et omnipotens qui ad amaritudinem adduxit animam meam; quia etsi hostis saeuit, qui ferire appetit, creator tamen est qui eum ad aliquid praeualere permittit. Sed quia sanctus uir ad aliquid inuocata dei uita se constrinxit, audiamus quid sese constringendo subiungit. Sequitur: quia donec superest halitus in me, et spiritus dei in naribus meis, non loquentur labia mea iniquitatem nec lingua mea meditabitur mendacium. Quod prius iniquitatem, hoc postmodum repetens mendacium dicit. Nam et omne mendacium iniquitas est et omnis iniquitas mendacium, quia profecto ab aequitate discrepat quicquid a ueritate discordat. Sed inter hoc quod ait, loqui, et postmodum subdidit, meditari, magna distantia est. Nonnumquam enim peius est mendacium meditari, quam loqui. Nam loqui plerumque praecipitationis est, meditari uero studiosae prauitatis. Et quis ignoret in quanta distantia culpa distinguitur utrum praecipitatione aliquis, an studio mentiatur? Sed sanctus uir, ut perfecte adhaereat ueritati, nec studio se perhibet nec praecipitatione mentiri. Summopere enim cauendum est omne mendacium, quamuis nonnumquam sit aliquod mendacii genus culpae leuioris, si quisquam praestando mentiatur. Sed quia scriptum est: os quod mentitur, occidit animam. Et: perdes eos qui loquuntur mendacium; hoc quoque mendacii genus perfecti uiri summopere fugiunt, ut nec uita cuiuslibet per eorum fallaciam defendatur ne suae animae noceant, dum praestare carni nituntur alienae; quamquam hoc ipsum peccati genus facillime credimus relaxari. Nam si quaelibet culpa sequenti solet pia operatione purgari, quanto magis haec facile abstergitur, quam mater boni operis pietas ipsa comitatur? Nonnulli uero ex obstetricum fallacia conantur asserere hoc mendacii genus non esse peccatum, maxime quod illis mentientibus scriptum est: quia aedificauit eis dominus domos. In qua magis recompensatione cognoscitur quid mendacii culpa mereatur. Nam benignitatis earum merces quae eis in aeterna potuit uita retribui, pro admissa culpa mendacii, in terrena est recompensatione declinata, ut in uita sua quam mentiendo tueri uoluerunt ea quae fecerunt bona reciperent et ulterius quod exspectarent mercedis suae praemium non haberent. Nam etsi subtiliter perpendatur, amore uitae praesentis mentitae sunt, non intentione mercedis. Parcendo quippe conatae sunt infantium uitam tegere; mentiendo, suam. Et licet in testamento ueteri nonnulla possint talia reperiri, paene numquam tamen hoc uel tale genus mendacii a perfectis admissum studiosus ibi lector inueniet, quamuis mendacium quamdam tenere ueritatis imaginem uideatur; et sub ueteri forsitan testamento minoris culpae esse potuit, in quo per taurorum hircorum que uictimas sacrificium non fuit ipsa ueritas sed umbra ueritatis. Nam in testamento nouo praeceptis altioribus manifestata per carnem ueritate proficimus; iustum que est ut facta quaedam quae in illo populo umbrae ueritatis deseruierant deseramus. Si quis uero per testamentum uetus uult suum tueri mendacium, quia minus illic quibusdam fortasse nocuerit, dicat necesse est rerum alienarum raptum, dicat retributionem iniuriae, quae infirmis illic concessa sunt, sibi nocere non posse. Quae omnia cunctis liquet quanta animaduersione ueritas insequitur, quae nobis iam significationis suae umbra postposita, in uera carne declaratur. Sed quia sanctus uir nec loqui se, nec meditari mendacium spondet, haec ipsa in quibus ueritati congruit exsequendo subiungat [subiungit]: absit a me ut iustos uos iudicem; donec deficiam non recedam ab innocentia mea. Ab innocentia quippe recederet, si bona de malis aestimaret salomone attestante, qui ait: qui iustificat impium et qui condemnat iustum, uterque abominabilis ante dominum. Sunt namque nonnulli qui dum male facta hominum laudibus efferunt, augent quae increpare debuerunt. Hinc enim per prophetam dicitur: uae qui consuunt puluillos sub omni cubito manus, et faciunt ceruicalia sub capite uniuersae aetatis. Ad hoc quippe puluillus ponitur, ut molliter quiescatur. Quisquis ergo male agentibus adulatur, puluillum sub capite uel cubito iacentis ponit, ut qui corripi ex culpa debuerat, in ea fultus laudibus molliter quiescat. Hinc rursum scriptum est: ipse aedificabat parietem, illi autem liniebant eum. Parietis quippe nomine peccati duritia designatur. Aedificare ergo est parietem contra se quempiam obstacula peccati construere. Sed parietem liniunt qui peccata perpetrantibus adulantur, ut quod illi peruerse agentes aedificant, ipsi adulantes quasi nitidum reddant. Sed sanctus uir sicut mala de bonis non aestimat, ita iudicare bona de malis recusat, dicens: absit a me ut iustos uos iudicem; donec deficiam non recedam ab innocentia mea. Vbi aperte subiungit: iustificationem meam quam coepi teneri, non deseram. Coeptam namque iustificationem desereret, si in peccantium laudem declinaret. Sed quia tunc uerius a peccatis alienis absistimus, cum prius nos a propriis custodimus, cur de eis peccare pertimescat, rationis causas insinuat, cum subiungit: neque enim reprehendit me cor meum in omni uita mea. Ac si aperte dicat: pro uobis non debeo ad culpam pertrahi, qui peccare in propriis formidaui. Sciendum uero est quod quisquis a praeceptis dominicis discordat opere, quotiens ea audit corde suo reprehenditur atque confunditur, quia id quod non fecerit memoratur. Nam in quo se errasse considerat, ipsa se latenter conscientia accusat. Vnde dauid propheta deprecatur, dicens: tunc non confundar, dum respicio in omnia mandata tua. Grauiter namque unusquisque confunditur quando mandata dei uel legendo uel audiendo respicit, quae uiuendo contempsit. Hinc enim ioannis uoce dicitur: si cor nostrum non reprehenderit nos, fiduciam habemus ad deum; et quicquid petierimus ab eo, accipiemus. Ac si diceret: si id quod praecipit facimus, id quod petimus obtinemus. Valde namque apud deum utraque haec sibi necessario congruunt, ut et oratione operatio et operatione fulciatur oratio. Hinc etenim ieremias ait: scrutemur uias nostras et quaeramus, et reuertamur ad dominum. Leuemus corda nostra cum manibus ad deum in caelo. Vias etenim nostras scrutari est cogitationum interna discutere. Corda uero cum manibus leuat qui orationem suam operibus roborat. Nam quisquis orat, sed operari dissimulat, cor leuat et manus non leuat. Quisquis uero operatur et non orat, manus leuat et cor non leuat. Iuxta ergo ioannis uocem, tunc cor fiduciam in oratione accipit, cum sibi uitae prauitas nulla contradicit. De qua recte fiducia a sancto uiro nunc dicitur: neque enim reprehendit me cor meum in omni uita mea. Ac si aperte dicat: nequaquam se fecisse reminiscitur unde in suis precibus confundatur. Sed quaeri potest quo pacto a corde suo reprehendi se denegat, qui se peccasse superius accusat, dicens: peccaui, quid faciam tibi, o custos hominum? Vel certe: si iustificare me uoluero, os meum condemnabit me. Sed sciendum est quod sunt peccata quae a iustis uitari possunt, et sunt nonnulla quae etiam a iustis uitari non possunt. Cuius enim cor in hac corruptibili carne consistens in sinistra cogitatione non labitur, uel si usque ad consensus foueam non mergatur? Et tamen haec ipsa praua cogitare peccare est. Sed dum cogitationi resistitur, a confusione sua animus liberatur. Mens ergo iustorum etsi libera est a peruerso opere, aliquando tamen corruet et peruersa cogitatione. Et in peccato ergo labitur quia saltim in cogitatione declinatur; et tamen unde semetipsam postmodum flendo reprehendat, non habet, quia ante se reparat quam per consensum cadat. Recte ergo is qui peccatorem se confessus est, nequaquam se a suo corde reprehendi confitetur, quia etsi qua illicita fortasse cogitando defuit umquam rectitudini, forti tamen mentis certamine restitit cogitationi. Sequitur: sicut impius inimicus meus et aduersarius meus quasi iniquus. In sacro eloquio sicut, et quasi, aliquando non pro similitudine ponitur, sed pro ueritate. Vnde est illud: uidimus gloriam eius, gloriam quasi unigeniti a patre. Vnde hic quoque sicut et quasi, pro affirmatione potius quam pro similitudine dictum uidetur. Inter impium uero et iniquum, hoc distare nonnumquam solet, quia omnis impius iniquus, non tamen omnis iniquus est impius. Impius namque pro infideli ponitur, id est a pietate religionis alienus; iniquus uero dicitur, qui prauitate operis ab aequitate discordat, uel si fortasse christianae fidei nomen portat. Beati igitur iob uoce typica sancta ecclesia quia alios rectae fidei contradicentes tolerat, impium se habere fatetur inimicum. Quia uero alios sub praetextu fidei intus positos in prauis operibus patitur, iniquum suum aduersarium detestatur. Si autem sicut, et quasi, oportet magis ut pro similitudine positum sentiamus, sancta ecclesia eos quos uiuentes carnaliter intra se tolerat de similitudine impiorum notat. Intus quippe ei inimicus est qui fidelem se dum affirmat uocibus, moribus negat. Et quia eum uelut infidelem aestimat qui illam specie tenus intus positus uitio prauae actionis impugnat, recte dicit: sicut impius inimicus meus et aduersarius meus quasi iniquus. Ac si aperte dicat: a me etiam fide discrepat qui mihi opere non concordat. Sequitur: quae enim spes est hypocritae, si auare rapiat et non liberet deus animam eius? Hypocrita, qui latina lingua dicitur simulator, iustus esse non appetit, sed uideri. Et idcirco auarus raptor est, quia dum inique agens desiderat de sanctitate uenerari, laudem uitae rapit alienae. Studium uero esse hypocritarum solet ut et quod sunt supprimant et hoc quod non sunt esse se hominibus innotescant, quatenus mensuram suam per aestimationem transeant et praeire se ceteros actionis nomine ostendant. Refugiunt uideri quod sunt et ante oculos hominum superducta quadam innocentiae honestate se uestiunt. Vnde recte per euangelium uoce nostri redemptoris increpantur, cum eis dicitur: uae uobis, hypocritae, quia similes facti estis sepulcris dealbatis, quae foris quidem apparent hominibus speciosa, intus uero plena sunt ossibus mortuorum et omni spurcitia. Ita et uos foris quidem apparetis hominibus iusti, intus uero pleni estis auaritia et iniquitate. Quo contra omnes ueraciter sancti non solum gloriam supra modum suum omnino non appetunt, sed etiam hoc ipsum uideri refugiunt quod esse meruerunt. Vnde ille praedicator egregius ueritatis, contra pseudoapostolos loquens, dum uirtutes eximias operationis suae pro discipulorum eruditione narraret; dum tot se pericula tolerasse coaceruata persecutione describeret et post haec usque ad tertium caelum, rursum que in paradisum raptum se esse memoraret, ubi tanta cognoscere potuisset quanta loqui omnino non posset; erat de se adhuc fortasse admirabiliora locuturus, sed ab humana laude alta consideratione se temperans, subdit: parco autem ne quis me existimet supra id quod uidet me, aut audit aliquid ex me. Habebat ergo adhuc dicendum de se aliquid, qui parcit dicere; sed egit utrumque doctor egregius, ut et loquendo quae egerat discipulos instrueret et tacendo se intra humilitatis limitem custodiret. Nimis namque esset ingratus, si de se discipulis tota reticeret et fortasse nimis incautus, si de se tota uel discipulis proderet. Sed mirabiliter ut dictum est, egit utrumque, ut loquendo erudiret uitam audientium et tacendo custodiret suam. Sciendum uero est quod sancti uiri quotiens de se aliquid sequentibus innotescunt, morem sui creatoris imitantur. Nam deus qui nos prohibet ne proprio ore laudemur, per scripturam sacram laudes suas loquitur; non quia ipse eis indiget qui proficere laudibus nescit, sed dum suam nobis magnitudinem narrat, nostram ad se imperitiam subleuat; et bona sua loquendo nos edocet, quem omnino homo non cognosceret, si de se tacere uoluisset. Idcirco ergo laudes suas indicat ut ualeamus eum audientes cognoscere, cognoscentes amare, amantes sequi, sequentes adipisci, adipiscentes uero eius uisione perfrui. Vnde psalmista ait: uirtutem operum suorum annuntiauit populo suo, ut det illis hereditatem gentium. Ac si aperte dicat: idcirco fortitudinem suae operationis insinuat ut eam qui audierit donis ditescat. Morem ergo sui creatoris imitantes sancti uiri, nonnumquam quaedam de se, ut audientes instruant, non ut ipsi proficiant, manifestant; et tamen in his alta se consideratione custodiunt, ne dum alios a terrena intentione erigunt, ipsi in terrenae laudis appetitione mergantur. Quorum plerumque dicta imitantur hypocritae, sed dictorum sensum penitus ignorant; quia quod iusti agunt ad utilitatem proximi, hoc ipsi faciunt ad extensionem nominis sui. Sanctus autem uir hypocritas intuens, nequaquam gloriam futuram appetere, sed cupere praesentem tenere ait: quae enim spes est hypocritae? Quia dum praesentia diligit, futura minime sperat. Scriptum namque est: quod enim uidet quis; quid sperat? Idcirco ergo ab hypocrita ad aeterna praemia per spem minime tenditur, quia quod alio quaerendum fuerat, hic se tenere gloriatur. Cuius quia culpa prolata est, etiam poena subiungitur, cum protinus subinfertur: numquid clamorem eius audiet deus cum uenerit super illum angustia? Clamorem eius angustiae tempore dominus non audit, quia tranquillitatis tempore in praeceptis suis ipse clamantem dominum non audiuit. Scriptum quippe est: qui auertit aurem suam ne audiat legem, oratio eius erit exsecrabilis. Sanctus itaque uir intuens quia omnes qui nunc operari recta contemnunt extremo se tempore ad petitionis uerba conuertunt, dicit: numquid clamorem eius audiet deus? Quibus profecto uerbis uocibus nostri redemptoris obsequitur, qui ait: nouissime ueniunt fatuae uirgines dicentes: domine, domine, aperi nobis. Et respondetur eis: amen dico uobis, nescio uos; quia tanto magna tunc exercetur seueritas, quanto nunc maior misericordia praerogatur; et districte tunc iudicium non correctis exerit, qui pietatem nunc delinquentibus patienter impendit. Hinc etenim propheta ait: quaerite dominum dum inueniri potest, inuocate eum dum prope est. Modo enim non uidetur et prope est; tunc uidebitur et prope non erit. Necdum in iudicio apparuit, et si quaeritur, inuenitur. Nam miro modo cum in iudicio apparuerit et uideri potest, et non potest inueniri. Hinc salomon sapientiam refert et suauiter blandientem et terribiliter iudicantem, dicens: sapientia foris praedicat, in plateis dat uocem suam. Cuius uocem quoque insinuat, subdens: usquequo paruuli diligitis infantiam et stulti ea quae sibi sunt noxia cupient, et imprudentes odibunt scientiam? Conuertimini ad correptionem meam; en proferam uobis spiritum meum et ostendam uerba mea. En qualibus uerbis expressa est dulcedo uocantis. Videamus nunc quibus insinuatur modis seueritas increpantis, ut in fine quandoque se exerceat districtio punientis. Quia uocaui, inquit, et renuistis; extendi manum meam et non fuit qui aspiceret; despexistis omne consilium meum et increpationes meas neglexistis. Dicat iam qualiter feriat, quos ad se nullatenus reuertentes tanta longanimitate sustentat. Ego quoque in interitu uestro ridebo et subsannabo, cum uobis quod timebatis aduenerit, cum irruerit repentina calamitas et interitus quasi tempestas ingruerit, quando uenerit super uos tribulatio et angustia. Tunc inuocabunt me et non exaudiam; mane consurgent et non inuenient me. Ore itaque sapientissimi salomonis cuncta de superno iudicio diligenter expressa sunt, quia et prius dulciter uocat, et postmodum terribiliter increpat, et ad extremum inretractabiliter damnat. Bene ergo dicitur: numquid clamorem eius audiet deus quando uenerit super illum angustia? Quia nimirum omnis hypocrita tunc remedium in clamore non inuenit, qui nunc tempus congruum clamoris perdit. De cuius adhuc prauitate subiungitur: aut poterit in omnipotente delectari? Qui enim terrenarum rerum amore uincitur, in deo nullatenus delectatur. Esse quidem sine delectatione anima numquam potest, nam aut infimis delectatur aut summis; et quanto altiori studio exercetur ad summa, tanto maiori fastidio torpescit ad infima; quanto que acriore cura inardescit ad infima, tanto tepore damnabili frigescit a summis. Vtraque enim simul et aequaliter amari non possunt. Vnde ioannes apostolus sciens inter spinas amorum saecularium supernae caritatis messem germinare non posse, priusquam aeterni amoris semina proferat, de audientium cordibus sancta uerbi manu amorum saecularium spinas eradicat, dicens: nolite diligere mundum, neque ea quae in mundo sunt. Mox que subiungit: quia si quis diligit mundum, non est caritas patris in eo. Ac si aperte dicat: utrique se amores in uno corde non capiunt; nec in eo seges supernae caritatis pullulat, in quo illam spinae infimae delectationis necant. Atque ipsas ex hac infima delectatione nascentes enumerat punctiones, dicens: quia omne quod in mundo est, concupiscentia carnis est, et concupiscentia oculorum, et superbia uitae, quae non est ex patre, sed ex mundo est; et mundus transit, et concupiscentia eius. Delectari ergo in deo hypocrita non ualet, quia in eius mente desideria superna non prodeunt, quam profecto spinae terreni amoris premunt. De quo apte subditur: et inuocare deum in omni tempore? Tunc quippe deum hypocrita inuocat cum hunc terrenarum rerum tribulatio angustat. Nam cum in hoc saeculo effectum quaesitae felicitatis inuenerit, auctorem qui hanc ipsam felicitatem tribuit non requirit. Quia uero ut praediximus, esse ars docentium debet ut in auditorum suorum mentibus prius studeant peruersa destruere; et postmodum recta praedicare, ne bonum sanctae praedicationis semen plena malis corda non capiant. Vnde ad ieremiam dicitur: ecce constitui te hodie super gentes et regna, ut euellas et destruas, et disperdas et dissipes, et aedifices, et plantes. Prius itaque iubetur ut destruat et postmodum aedificet; prius ut euellat et postmodum plantet, quia nequaquam rectae ueritatis fundamentum ponitur, nisi prius erroris fabrica destruatur. Beatus iob postquam causas uniuersalis ecclesiae amicorum suorum dictis quasi contra haereticorum uerba respondit eorum que elationem multimoda responsione destruxit, iam docere se perhibet, ut uidelicet aperte uideatur in his quae subdidit recta plantare, in his uero quae praemisit euulsisse peruersa. Sequitur: docebo uos per manum dei, quae omnipotens habeat, nec abscondam. Sic beatus iob loquitur uerbis suis, ut aliquid signet ex nostris. Nam sancta ecclesia docens, in quantum cognoscere expedit, nihil ueritatis abscondit. Quia enim manus dei uocatur filius: omnia quippe per ipsum facta sunt; per manum dei docere se perhibet eos quos in propria sapientia remanere fatuos uidet. Ac si aperte dicat: ego ex me aliquid nescio; sed quicquid de ueritate sentio, hoc ex eiusdem ueritatis largitate comprehendo. Vos idcirco recta non sapitis, quia hanc eamdem uestram sapientiam non dei manui, sed uobismetipsis datis. Nam hostes sanctae ecclesiae, si quid ueri aliquando sentiunt, id propriis uiribus tribuunt; et tanto magis se priuant superna sapientia, quanto illam quasi ex suo ingenio habere priuatam uolunt. Quibus aliquando datur ad iudicium suum ut recta quidem aliqua sciant, sed ex ipsa hac scientia obligatiores ad poenam fiant. Vnde apte subditur: ecce uos omnes nostis, et quid sine causa uana loquimini? Scriptum est: seruus qui cognouit uoluntatem domini sui et praeparauit, et non fecit secundum uoluntatem eius, plagis uapulabit multis. Qui autem non cognouit et non fecit digna, plagis uapulabit paucis. Rursum que scriptum est: scienti igitur bonum et non facienti, peccatum est illi. Ad maioris ergo culpae cumulum hostes suos sancta ecclesia perhibet et scire quod sequi debeant, et sequi nolle quod sciant. De quibus alias dictum est: descendant in infernum uiuentes. Viui sunt qui sentiunt quae erga illos fiunt. Mortui enim nec sciunt omnino, nec sentiunt. Mortui itaque qui non sentiunt pro nescientibus, uiuentes uero qui sentiunt pro scientibus poni solent. Viuentes ergo est in infernum descendere, scientes sentientes que peccare. Sequitur: haec est pars hominis impii apud deum et hereditas uiolentorum, quam ab omnipotente suscipient. Quam profecto partem hereditatem que protinus insinuat, cum subiungit: si multiplicati fuerint filii eius, in gladio erunt, et nepotes eius non saturabuntur pane. Non absurde impii uocantur haeretici, qui per errorem praui dogmatis a cognitione sunt ueritatis alieni, quos sequenti uerbo etiam uiolentos appellat, quippe qui scripturae sacrae sententias recta dogmata continentes ad intellectum prauum conantur uiolenter inflectere. Violenti ergo sunt, et si non rebus hominum, certe sensibus praeceptorum. Filii autem uiolentorum sunt sequaces haereticorum, qui dum eorum errori consentiunt, quasi ex eorum praedicatione generantur. Sed multiplicati in gladio erunt, quia quamuis modo immensa multitudine in perdita libertate succrescant, uenturi tamen iudicis sententia feriuntur. Vnde per moysen dominus dicit: gladius meus manducabit carnes. Dei enim gladius carnes comedit, quia in extremo iudicio eius sententia eos qui carnaliter sapiunt occidit. Qua in re quaerendum est cur dicatur quod hanc partem atque hereditatem suam praui ab omnipotente percipiunt. Sed recte considerantibus liquet quia etsi a seipsis habuerunt iniuste agere, supernae tamen aequitati suppetit iniuste acta iuste iudicare, ut diuina sententia ordinet in poena quos inordinata sua actio traxit ad culpam. De quibus apte subiungitur: et nepotes eius non saturabuntur pane. Nepotes quippe haereticorum sunt qui de errantium filiorum praedicatione nascuntur. Quos nequaquam panis satiat, quia dum in sacri uerbi pabulo plus quaerunt sentire quam capiunt, semper a ueritatis cognitione ieiunant; et praedicamenta doctrinae quae student ad quaestionem quaerere, habere non ualent ad refectionem. Quia uero nonnullos ex eisdem haereticis sancta ecclesia colligit, nonnullos in malitia sua pertinaces relinquit, protinus additur: qui reliqui fuerint ex eo, sepelientur in interitu. Ex eo uidelicet haereticorum populo derelicti sepelientur in interitu, quia dum ad lucem ueritatis non redeunt, profecto in poena perpetua, intellegentia terrena deprimuntur. Et quia nonnumquam dum auctor errantium plebium rapitur ad poenam, seductae plebes reformantur ad ueritatis scientiam. Et tunc ad ueram cognitionem redeunt subditi, cum ad aeterna supplicia perueniunt hi qui male fuerant praelati, apte subiungitur: et uiduae illius non plorabunt. Quas uiduas eius accipimus, nisi subiectas plebes morte illius feliciter destitutas? Quia saepe ut dictum est, dum praedicator erroris ad aeterna supplicia rapitur, subiectae plebes illius ad cognitionis uerae gratiam reuertuntur. His enim plebibus peruersus praedicator quasi maritus praefuit, quia male eis coniunctus inhaeserat corruptor mentis. Nequaquam ergo uiduae, uel destitutae plorant, quia morte praui doctoris uiam ueritatis inueniunt, ex cuius interitu affligi posse uidebantur. Vel certe non plorant uiduae, quia in suo errore remanentes, dum sanctum fuisse aestimant praedicatorem suum, spe falsa ne lugeant consolantur. Sequitur: si comportauerit sicut terram argentum et sicut lutum praeparauerit uestimenta, praeparabit quidem, sed iustus uestietur illis et argentum innocens diuidet. Argentum intellegi sacri eloquii claritas solet, sicut alias dicitur: eloquia domini eloquia casta, argentum igne examinatum. Et quia nonnulli eloquium dei non interius per exhibitionem, sed exterius per ostensionem habere concupiscunt; idcirco per prophetam dicitur: disperierunt omnes inuoluti argento. Hi nimirum qui eloquio dei non interiori refectione se replent, sed exteriori ostensione se uestiunt. Vnde et horum argentum, id est haereticorum eloquium, terrae est comparatum, quia de scriptura sacra ut aliquid sciant ex appetitu terrenae laudis elaborant. Qui etiam sicut lutum praeparant uestimenta, quia fluxe et inquinabiliter ea quibus se tueri uolunt, scripturae sacrae contexunt testimonia. Praeparabit quidem, sed iustus uestietur illis, quia uir recta fide plenus, quae sanctis solet ad iustitiam deputari, ea ipsa scripturae sacrae quae haereticus affert testimonia colligit, et erroris eius pertinaciam inde conuincit. Contra nos namque dum sacrae legis testimonia apportant, se cum nobis afferunt unde uincantur. Vnde et dauid typum domini, golias uero haereticorum superbiam signans, hoc rebus locuti sunt quod nos uerbis aperimus. Golias quippe cum gladio, dauid uero cum pera pastorali uenit ad proelium. Sed eumdem goliam dauid superans suo gladio occidit, quod nos quoque agimus, qui promissi dauid membra ex eius fieri dignatione meruimus. Nam cum superbientes haereticos et sacrae scripturae sententias deferentes, eisdem uerbis atque sententiis quas proferunt uincimus, quasi elatum goliam suo gladio detruncamus. Iustus ergo uestietur eis uestimentis quae praeparat iniustus, quia uir sanctus eisdem sententiis ad ueritatem utitur, quibus se peruersus quisque doctum ostendere contra ueritatem conatur. Et argentum innocens diuidet. Argentum est innocentem diuidere, eloquia domini minute discrete que exponere, et unicuique quid digne congruat coaptare. Nam eloquium domini, quod hic argentum, uel uestimenta, hoc alibi spolia nominantur. Quod etiam psalmista testatur per comparationem, dicens: laetabor ego super eloquia tua, sicut qui inuenit spolia multa. Quae spolia idcirco uocata sunt, quia ad fidem domini gentilitate transeunte, iudaei sacris eloquiis quibus induti fuerant, exuuntur. De hac quoque argenti uel spoliorum diuisione alias dicitur: beniamin lupus rapax, mane comedet praedam, uespere diuidet spolia. Quibus profecto dictis paulus apostolus designatur, de beniamin stirpe progenitus qui mane praedam comedit, quia in primordiis suis fideles quos potuit rapiens crudelitati propriae satisfecit. Vespere spolia diuidit, quia fidelis postmodum factus sacra eloquia exponendo distribuit. Quamuis hoc argentum quod diuidit innocens intellegi et aliter potest. Haeretici namque, ut facile ualeant peruersa suadere, dictis suis quaedam recta permiscent, ut animos audientium ex rectis sensibus trahant, ex peruersis feriant. Qui in praeceptis dei, quia sana insana que locutione uariantur, bene in euangelio decem leprosorum sunt specie designati, quorum colori sano dum uitiosus candor aspergitur, immoderato hoc candore foedantur. Vnde admonemur: non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Qui etiam quia necdum deum diligunt, de quo male sentiunt, nec proximum a quo diuiduntur, decalogi praeceptis aduersi sunt, atque ideo ad deprecandum dominum decem ueniunt. Pro eo autem quod sanis insana miscuerunt, coloris diuersitate uariantur. Sed quia in eius praeceptis offenderunt, id illum unde offenderant uocant dicentes: iesu praeceptor; unde et mox curari meruerunt. Ergo quia uir catholicus quae ab eis recte, uel quae praue sentiuntur, intellegit, argentum innocens diuidit, id est quae ab eis salubriter, uel quae pestifere fuerint dicta discernit. Sequitur: aedificauit sicut tinea domum suam, et sicut custos fecit umbraculum. Tinea sibi domum corrumpendo aedificat. Nec meliori potuit comparatione haereticus demonstrari, qui locum suae perfidiae non nisi in mentibus quas corruperit facit, qui etiam sequaces suos ab aeterno esse igne liberos pollicetur. Spondet quippe eis refrigerium quietis aeternae; sed uerba eius soliditatem non habent quia plenitudine ueritatis carent. Vnde subiungitur: et sicut custos fecit umbraculum. Vmbraculum namque custodis nullo fundamento solidatur, sed tempore mox transeunte destruitur. Et promissa ab haereticis requies cum tempore destruitur, quae post hanc uitam nullatenus inuenitur. Et quia saepe haeretici in contemptu uniuersalis ecclesiae potentum saeculi patrociniis fulciuntur, eis que diuites protectione atque administratione quanta praeualent opitulari non cessant, ipse etiam quilibet diues contra conditorem suum rebus temporalibus intumescens sancti uiri nunc sententia tangitur. Atque ab speciali haereticorum interitu ad generalem elatorum omnium definitionem sermo deriuatur, cum subditur: diues cum dormierit, nihil se cum auferet; aperiet oculos suos et nihil inueniet. Cui nimirum sententiae psalmista concinens dicit: turbati sunt omnes insipientes corde; dormierunt somnum suum et nihil inuenerunt omnes uiri diuitiarum in manibus suis. Vt enim in sua manu diuites post mortem quicquam inueniant, eis ante mortem dicitur diuitias suas in quorum manibus ponant: facite uobis amicos de mammona iniquitatis, ut cum defeceritis, recipiant uos in aeterna tabernacula. Diues cum dormierit, nihil se cum auferet. Res suas cum moreretur se cum tulerat, si ad petentis uocem cum uiueret sibi tulisset. Nam terrena omnia quae seruando amittimus, largiendo seruamus; patrimonium que nostrum retentum perditur, manet erogatum. Diu enim cum rebus nostris durare non possumus, quia aut nos illas moriendo deserimus, aut illae nos uiuentes quasi deserunt pereundo. Agendum nobis ergo est ut res absolute perituras, in non pereuntem cogamus transire mercedem. Sed mirandum ualde est quod dicitur: cum dormierit, aperiet oculos suos et nihil inueniet. Vt dormiamus quippe, oculos claudimus et euigilantes aperimus. Sed hac in re, quia homo ex anima constat et corpore, cum unius rei somnus dicitur, alterius uigiliae demonstrantur, quia cum corpus obdormiscit in morte, tunc anima euigilat in uera cognitione. Et dormit ergo diues et oculos aperit, quia cum carne moritur, eius anima uidere cogitur quod prouidere contempsit. Tunc profecto in uera cognitione euigilat, tunc nihil esse conspicit quod tenebat. Tunc se uacuam inuenit, quae plenam rebus prae ceteris hominibus se esse laetabatur. Dormit et nihil se cum aufert, nihil nimirum de rebus quas tenuit. Nam culpa rerum simul ducitur, quamuis hic omnia, pro quibus culpa perpetrata est, relinquantur. Eat ergo nunc et acceptis rebus tumeat sese que super ceteros extollat, glorietur se habere quod proximus non habet. Veniet quandoque tempus ut euigilet et tunc cognoscat quam uacuum fuerit quod in somno tenuerat. Saepe namque contingit dormienti inopi ut se per somnium diuitem uideat atque ex eisdem rebus animum extollat, laetetur se habere quod non habuit iam que dedignari quaerat a quibus dedignatum esse se doluit. Sed repente euigilans, euigilasse se doleat qui interim diuitiarum imaginem uel dormiens tenebat. Gemit enim protinus sub paupertatis pondere, inopiae suae angustiis premitur; et eo peius quo ad tempus breuissimum, uel uacue diues fuit. Sic sic nimirum huius mundi sunt diuites qui rebus acceptis tument. Bene operari de sua abundantia nesciunt, quasi dormientes sunt diuites; sed paupertatem suam euigilantes inueniunt, quia nihil se cum ad illud iudicium quod permanet ferunt, et quanto nunc ad breue tempus sublimius elati sunt, tanto contra se in perpetuum grauius ingemiscunt. Dicat ergo: aperiet oculos suos et nihil inueniet; quia illic aperit ad supplicia, quos hic ad misericordiam clausos tenebat. Aperit oculos et pietatis fructum non inuenit, quos hic clausos tenuit cum inuenit. Tarde quoque illi oculos aperiunt qui teste sapientia, damnationis suae tempore dicturi referuntur: quid nobis profuit superbia, et diuitiarum iactantia quid contulit nobis? Transierunt omnia illa tamquam umbra, et tamquam nuntius percurrens. Vilia et fugitiua fuisse quae tenuerant, iam amissa cognoscunt, quae quamdiu aderant stultis eorum cordibus et magna et mansura uidebantur. Sero diues aperuit oculos, quando lazarum requiescentem uidit, quem iacentem ante ianuam uidere contempsit. Intellexit ibi quod hic facere noluit; in damnatione sua cognoscere compulsus est quid fuit quod perdidit, quando indigentem proximum non agnouit. De quo adhuc subditur: apprehendit eum quasi aqua inopia, nocte opprimet eum tempestas. Videamus nunc inopiam ardentis diuitis cuius tanta abundantia fuit epulantis. Ait enim: pater abraham, miserere mei et mitte lazarum, ut intingat extremum digiti sui in aquam et refrigeret linguam meam quia crucior in hac flamma. Quibus uerbis nobis non hoc innotescitur, quia illic in tanto ardore una tunc ad sufficientiam refrigerii aquae stilla requiratur; sed quod is qui de abundantia peccauerit, illic aestuante nimis cremetur inopia. Videmus enim in uerbis diuitis ex subtilissimo dei iudicio quam digna tali culpae poena responderit. Agente namque inopia, illic usque ad minima petenda compulsus est, quia hic agente tenacia, usque ad minima neganda peruenit. Quid retribui subtilius, quid districtius potest? Guttam aquae petiit qui micas panis negauit. Apprehendit eum quasi aqua inopia. Non immerito aquae tunc illa inopia comparatur, quia in inferno cruciat qui susceptos in profundis absorbens, solet lacus nomine designari. Vnde per prophetam quoque humani generis uoce dicitur: lapsa est in lacum uita mea. Ereptorum uero exsultatione cantatur: domine deus meus, clamaui ad te et sanasti me; domine abstraxisti ab inferis animam meam, saluasti me a descendentibus in lacum. Nocte opprimet eum tempestas. Quid hic noctem, nisi absconditum tempus repentini exitus appellat? Tempestatis uero nomine, iudicii turbinem designat. Quod etiam psalmista testatur, dicens: deus manifeste ueniet, deus noster et non silebit; ignis in conspectu eius ardebit et in circuitu eius tempestas ualida. De qua tempestate etiam sapientia per salomonem dicit: ego quoque in interitu uestro ridebo et subsannabo, cum uobis quod timebatis aduenerit, cum irruerit repentina calamitas, et interitus quasi tempestas ingruerit. Et quia ipsa uenturi exitus ignorantia nox uocatur, nocte opprimit eum tempestas, id est turbo eum diuini iudicii dum ignorat apprehendit. Hinc est namque quod per semetipsam ueritas dicit: si sciret paterfamilias qua hora fur ueniret, uigilaret utique et non sineret perfodi domum suam. Et uos estote parati, quia qua hora non putatis filius hominis ueniet. Hinc etiam contra malum seruum dicitur: si autem dixerit malus seruus ille in corde suo: moram facit dominus meus uenire et coeperit percutere conseruos suos; manducet autem et bibat cum ebriis; ueniet dominus serui illius in die qua non sperat et hora qua ignorat. Hinc paulus discipulis dicit: uos autem fratres, non estis in tenebris ut uos dies illa tamquam fur comprehendat. Omnes enim uos filii lucis estis et filii diei; non sumus noctis neque tenebrarum. Hinc superbienti diuiti dei uoce dicitur: stulte, hac nocte repetunt animam tuam a te; quae ergo praeparasti, cuius erunt? Nocte animam reddere perhibetur qui mortem non praeuidens, in tenebris cordis abstrahitur. Ait ergo: nocte opprimet eum tempestas. Quia enim non uult agere bona quae uidet, deprehenditur interitus sui tempestate quam non uidet. De quo adhuc subditur: tollit eum uentus urens. Quis hoc loco uentus urens, nisi malignus spiritus uocatur, qui desideriorum flammas in corde excitat, ut ad aeternitatem suppliciorum trahat? Peruersum ergo quemlibet uentus urens tollere dicitur, quia insidiator malignus spiritus qui uiuentem quemque accendit ad uitia, morientem trahit ad tormenta. Nam quia uentus immundus spiritus solet intellegi, qui malae suggestionis flatu ad terrena desideria iniquorum corda succendit ieremias propheta testatur, dicens: ollam succensam uideo et faciem eius a facie aquilonis. Olla namque succensa est cor humanum, saecularium curarum ardoribus, desideriorum que anxietatibus feruens. Quae a facie aquilonis succenditur, id est diaboli suggestionibus inflammatur. Ipse enim uocari nomine aquilonis solet qui dixit: sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis, ascendam super altitudinem nubium. Ab huius igitur urentis uenti uniuscuiusque electi mens adustione temperatur, quando in ea uitiorum feruor exstinguitur et desideriorum carnalium flamma frigescit. Vnde et sancta ecclesia in sponsi sui laudibus laeta clamat: sub umbra illius quem desideraueram sedi. De huius ardoris temperie ei per isaiam promittente domino dicitur: pro saliuncula ascendet abies et pro urtica crescet myrtus. Pro saliuncula namque in ea ascendit abies, dum in sanctorum corde pro abiectione terrenae cogitationis altitudo supernae contemplationis exoritur. Vrtica uero igneae omnino naturae est. Myrtum namque temperatiuae ferunt esse uirtutis. Pro urtica igitur crescit myrtus, cum iustorum mentes a prurigine et ardore uitiorum ad cogitationum temperiem tranquillitatem que perueniunt, dum iam terrena non appetunt, dum flammas carnis desideriis caelestibus exstinguunt. Propter hoc quoque mentis refrigerium caelitus datum mariae dicitur: uirtus altissimi obumbrabit tibi. Quamuis hac in re per obumbrationis uocabulum incarnandi dei utraque potuit natura signari. Vmbra enim a lumine formatur et corpore. Dominus autem per diuinitatem lumen est, qui mediante anima, in eius utero fieri dignatus est per humanitatem corpus. Quia ergo lumen incorporeum in eius erat utero corporandum, ei quae incorporeum concepit ad corpus dicitur: uirtus altissimi obumbrabit tibi; id est, corpus in te humanitatis accipiet incorporeum lumen diuinitatis. Sed iam de iniquo quolibet quod coepimus exsequamur. Tollit ergo eum uentus urens, quia uidelicet malignus spiritus eum quem nunc succenderit igne peruersae concupiscentiae, rapit postmodum ad flammas gehennae. Sequitur: et uelut turbo rapiet eum de loco suo. Locus peruersorum est temporalis uitae delectatio et carnis uoluptas. Quasi turbine igitur unusquisque de loco suo rapitur, cum a cunctis suis delectationibus extremo territus die separatur. De quo extremo die apte mox subditur: emittet super eum et non parcet. Peccatorem deus quotiens feriendo corrigit, ad hoc flagellum emittit ut parcat. Cum uero eius uitam in peccato permanentem feriendo concludit, flagellum emittit, sed nequaquam parcit. Qui enim flagellum emisit ut parceret, ad hoc emittit quandoque ne parcat. In hac namque uita dominus tanto magis studet ut parcat, quanto magis exspectando flagellat, sicut ipse uoce angeli ad ioannem ait: ego quos amo, arguo et castigo. Et sicut alias dicitur: quem diligit dominus castigat, flagellat omnem filium quem recipit. Econtra autem de flagello damnationis scriptum est: in operibus manuum suarum comprehensus est peccator. De quo per ieremiam dominus dicit, dum incorrigibiliter delinquentes populos uidet, quos non iam sub disciplina filios, sed sub districta percussione hostes intuetur: plaga inimici percussi te, castigatione crudeli. Et quod hic dicitur: non parcet; ibi quoque uerbis aliis declaratur: quid clamas super contritione tua? Insanabilis est dolor tuus. Vnde hoc semper electi prouident ut ante ad iustitiam redeant, quam sese ira iudicis inexstinguibiliter accendat, ne ultimo flagello deprehensi simul eis finiatur uita cum culpa. Flagellum namque tunc diluet culpam, cum mutauerit uitam. Nam cuius mores non mutat, non expiat actiones. Omnis ergo diuina percussio, aut purgatio in nobis uitae praesentis est, aut initium poenae sequentis. Propter eos enim qui ex flagello proficiunt dictum est: qui fingis dolorem in praecepto. Quia dum flagellatur iniquus et corrigitur; audire praeceptum noluit, audit dolorem. Dolor ergo in praecepto fingitur ei qui a malis operibus quasi praecepti uice, dolore cohibetur. De his uero quos damnant flagella et non liberant, dicitur: percussisti eos nec doluerunt; attriuisti eos et renuerunt accipere disciplinam. His flagella ab hac uita incohant et in aeterna percussione perdurant. Vnde per moysen dominus dicit: ignis exarsit ab ira mea et ardebit usque ad inferos deorsum. Quantum ad praesentem etenim percussionem spectat, recte dicitur: ignis exarsit ab ira mea. Quantum uero ad aeternam damnationem, apte mox subditur: et ardebit usque ad inferos deorsum. Licet a quibusdam dici soleat illud quod scriptum est: non iudicat deus bis in idipsum. Qui tamen hoc quod per prophetam de iniquis dicitur, non attendunt: et duplici confusione contere eos. Et id quod alias scriptum est: iesus populum de terra aegypti saluans, secundo eos qui non crediderunt, perdidit. Quibus tamen si consensum praebemus, quamlibet culpam bis feriri non posse, hoc ex peccato percussis atque in peccato suo morientibus debet aestimari, quia eorum percussio hic coepta illic perficitur, ut incorrectis unum flagellum sit quod temporaliter incipit; sed in aeternis suppliciis consummatur, quatenus eis qui omnino corrigi renuunt iam praesentium flagellorum percussio sequentium sit initium tormentorum. Emittet ergo super eum et non parcet. Sequitur: de manu eius fugiens fugiet. Ille etenim fugit de manu ferientis qui prauitatem suae corrigit actionis. Vel certe quia in sacro eloquio manus operatio solet intellegi, de manu percussi fugit qui, dum praui interitum conspicit, uias prauitatis relinquit. Vnde adhuc subditur: stringit super eum manus suas. Manus quippe stringere est uitae suae opera in rectitudine confirmare. Vnde etiam paulus ait: remissas manus et dissoluta genua erigite. Dum itaque alienum interitum conspiciunt, reuocantur ad cor ut recogitent suum; et unde alius ad tormenta ducitur, a tormento alius inde liberatur. Stringit ergo super eum manus suas, quia conspicit in aliena poena quid timeat; et dum delinquentem sic percussum respicit, dissoluta sua opera iustitiae uigore constringit. Sic que fit ut, quia iniquus uiuens multos ad culpam traxerat delectatione peccati, quosdam moriens a culpa reuocet terrore tormenti. Quod etiam prouenire bonis psalmista testatur, dicens: laetabitur iustus cum uiderit uindictam impiorum, manus suas lauabit in sanguine peccatorum. In peccatorum morientium sanguine iusti lauantur manus, quia dum eorum poena conspicitur, conspicientis uita mundatur. Sequitur: et sibilabit super illum, intuens locum eius. Quid in sibilo, nisi intentio admirationis exprimitur? Si uero in sibilo fortasse alia significatio quaeritur moriente peccatore, hi qui interitum eius aspiciunt, os in sibilo stringunt, dum ad ea quae contempserant uerba spiritalia conuertuntur, ut iam credere et praedicare incipiant quae prius dum iniquum florere cernerent non credebant. Nam fit plerumque ut infirmorum animus eo magis de auditu ueritatis trepidet, quo florere contemptores ueritatis uidet. Sed dum iusta ultio iniustos subtrahit, alios a prauitate compescit. Vnde et per salomonem dicitur: multato pestilente, sapientior erit paruulus. Vir igitur sanctus postquam potentum poenas qui extolluntur in saeculo sufficienter expleuit, rursus ad haereticorum superbiam, qui extolluntur in eloquio, uerba conuertit. Nam Sequitur: C. 28 habet argentum uenarum suarum principia; et auro locus est in quo conflatur. In argento eloquium, in auro uitae uel sapientiae claritas designari solet. Et quia haeretici sic de eloquii sui nitore superbiunt, ut nulla sacrorum librorum auctoritate solidentur; qui libri ad loquendum nobis quasi quaedam argenti uenae sunt, quia de ipsis locutionis nostrae originem trahimus; eos ad sacrae auctoritatis paginas reuocat ut si uere loq ui desiderant, inde sumere debeant quid loquantur. Et ait: habet argentum uenarum suarum principia. Ac si aperte dicat: qui ad uerae praedicationis uerba se praeparat, necesse est ut causarum origines a sacris paginis sumat, ut omne quod loquitur ad diuinae auctoritatis fundamentum reuocet atque in eo aedificium suae locutionis firmet. Vt enim praediximus, saepe haeretici dum sua student peruersa astruere, ea proferunt quae profecto in sacrorum librorum paginis non tenentur. Vnde et discipulum suum praedicator egregius admonet, dicens: o timothee, depositum custodi, deuitans profanas uocum nouitates; quia dum laudari haeretici tamquam de excellenti ingenio cupiunt, quasi noua quaedam proferunt, quae in antiquorum patrum libris ueteribus non tenentur; sic que fit ut dum uideri sapientes desiderant, miseris suis auditoribus stultitiae semina spargant. Bene autem subditur: et auro locus est in quo conflatur. Ac si aperte dicat: uera fidelium sapientia cui uniuersalis ecclesia locus est, tribulationem uobis persequentibus patitur, sed a cunctis peccatorum sordibus persecutionis uestrae igne purgatur. Vnde scriptum est: in igne probatur aurum et argentum, homines uero receptibiles in camino humiliationis. Quo in loco potest hoc quoque conuenienter intellegi, ut de sua haeretici stulta passione uideantur increpari. Nam saepe pro iesu christi domini ac redemptoris nostri nomine multa patiuntur, sese que eisdem passionibus eius fieri martyres sperant. Quibus sancti uiri uoce nunc dicitur: auro locus est in quo conflatur. Nam iuxta hoc quod iam et ante nos dictum est quisquis extra ecclesiae unitatem patitur, poenas pati potest, martyr fieri non potest, quia auro locus est in quo conflatur. Quid itaque ad haec, haeretici, dicitis? Conflari per afflictionem carnis, uel etiam per martyrium uultis, sed locum quo debeatis conflari nescitis. Audite quod sancti praedicatoris uoce dicitur: auro locus est in quo conflatur. Hunc ergo conflationis locum quaerite, hanc fornacem qua aurum apte purgari ualeat inuenite. Vna est ecclesia in qua quisquis conflari ualuerit ab omni etiam poterit peccatorum sorde purgari. Si quid pro deo amaritudinis, si quid tribulationis extra hanc positi sustinetis, incendi potestis tantummodo, non purgari. Dicat ieremias, dicat quomodo conflationis uestrae ignis omni uirtute sit uacuus: frustra conflauit conflator, malitiae enim eorum non sunt consumptae. Ecce ignis exterius conflans et durae passionis admouet poenam, et tamen erroris non excoquit culpam, et tormenta crudelium dat poenarum, et bonorum non facit incrementa meritorum. Huius etiam conflationis ignis qui extra catholicam toleratur ecclesiam, quam nullius omnino uirtutis sit, paulus apostolus insinuat, dicens: si tradidero corpus meum ut ardeat, caritatem autem non habeam, nihil mihi prodest. Alii quippe praua de deo sentiunt; alii recta de auctore tenent; sed unitatem cum fratribus non tenent. Illi errore fidei, isti uero schismatis perpetratione diuisi sunt. Vnde et in ipsa prima parte decalogi utrarumque partium culpae reprimuntur, cum diuina uoce dicitur: diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota uirtute tua. Atque mox subditur: diliges proximum tuum sicut teipsum. Qui enim de deo peruersa sentit, liquet profecto quia deum non diligit. Qui uero de deo recta sentiens a sanctae ecclesiae unitate diuisus est, constat quia proximum non amat, quem habere socium recusat. Quisquis ergo ab hac unitate matris ecclesiae, siue per haeresim de deo peruersa sentiendo, seu errore schismatis proximum non diligendo diuiditur, caritatis huius gratia priuatur de qua hoc quod praemisimus paulus dicit: si tradidero corpus meum ut ardeat, caritatem autem non habeam, nihil mihi prodest. Ac si aperta uoce diceret: extra locum suum conflationis mihi ignis adhibitus tormento me cruciat, mundatione non purgat. Hunc omnes sanctae pacis amatores summo studio locum quaerunt, hunc quaerentes inueniunt, hunc inuenientes tenent, scientes peccatorum remissio uel ubi, uel quando, uel qualibus detur. Vbi quippe nisi in catholicae matris sinu? Quando, nisi ante uenturi exitus diem? Quia: ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. Et: quaerite dominum dum inueniri potest, inuocate eum dum prope est. Qualibus, nisi conuersis, qui ad paruulorum imitationem magistra humilitate formantur? Quibus dicitur: sinite paruulos uenire ad me; talium est enim regnum caelorum. Et: nisi conuersi fueritis et efficiamini sicut paruuli, non intrabitis in regnum caelorum. Quia ergo non nisi in catholica ecclesia ueri martyres fiunt, dicatur recte: auro locus est in quo conflatur; quoniam non clarescit anima in fulgore aeternae pulchritudinis, nisi ut ita dicam, prius hic arserit in officina caritatis. Pensandum praeterea est quod occulto consilio omnipotens deus quosdam ab ipsis exordiis suis innocentes custodiens, usque ad uirtutum summa prouehit, ut aetate crescente, simul in eis proficiat et annorum numerositas et celsitudo meritorum. Alios uero in exordiis suis deserens, scaturientibus uitiis ire per abrupta permittit. Plerumque tamen etiam eos respicit et ad sequendum se sancti amoris igne succendit; atque inolitas in eorum cordibus prurigines uitiorum uertit in feruorem uirtutum, et eo magis ignescunt ad desiderium requirendae pietatis dei, quo magis erubescunt memoriam iniquitatis suae, sicut saepe contigit ut in pugnae certamine miles ante ducis sui oculos constitutus, hostili uirtuti turpiter cedat et eneruiter praebens terga feriatur. Qui tamen hoc ipsum quod turpiter cessit erubescens, ante ducis sui oculos maiores ex ipsa uerecundia uires sumit, tanto que post fortia exercet, quantis et praesentem gloriam uirtutis peragat et praeteritam ignominiam debilitatis tegat. Sic ergo nonnumquam quidam in dei seruitio ex anteacta acrius debilitate roborantur, eos que ad custodienda mandata et futurorum trahit desiderium, et impellit memoria praeteritorum, ut hinc ad uentura amor prouocet, illinc de praeteritis uerecundia instiget. Quos tamen aduersarii ecclesiae dum summis praeditos uirtutibus uiderint, eis que in praesenti uita unde derogent quia inuenire nequaquam possunt, accusare illos de praeteritis moliuntur; sicut moysen nostrum manichaeus impetit, in quo sequentium uirtutum gratiam, transacti homicidii conatur culpa foedare. In quo non attendit postmodum quam patiens ad sustinendum, sed prius quam praeceps ad feriendum fuerit. Talibus ergo aduersariis beatus iob subtilissima consideratione obuians, postquam dixit: habet argentum, uenarum suarum principia; et auro locus est in quo conflatur, apte subdidit: ferrum de terra tollitur. Solent haeretici de iustitiae suae contra nos elatione gloriari, atque opera sua ostentationis inflatione iactare, nos que iniquos, ut diximus, aut esse aut fuisse criminantur. Per humillimam ergo confessionem et ueracem defensionem contra eos uir sanctus loquitur, dicens: ferrum de terra tollitur. Ac si aperte dicat: fortes uiri qui acutissimis linguarum gladiis in hac acie defendendae fidei ferrum fiunt, aliquando terra in infimis actionibus fuerunt. Peccanti quippe homini dictum est: terra es et in terram ibis. Sed de terra ferrum tollitur, cum fortis propugnator ecclesiae a terrena quam prius tenuit actione separatur. Non ergo in eo debet despici quicquid fuit, qui iam coepit esse quod non fuit. An non matthaeus in terra inuentus est, qui terrenis negotiis implicatus telonii usibus seruiebat? Sed de terra tultus, in fortitudine ferri conualuit, cuius uidelicet lingua quasi acutissimo gladio euangelii administratione dominus infidelium corda transfixit; et qui infirmus prius despectus que fuerat per terrena negotia, fortis postmodum factus est ad caelestia praedicamenta. Vnde adhuc subiungitur: et lapis solutus calore, in aes uertitur. Tunc lapis calore soluitur, cum cor durum atque a diuini amoris igne frigidum eodem diuini amoris igne tangitur, et in feruore spiritus liquatur, ut ad sequentem uitam desideriorum aestu ardeat, quam prius audiens insensibilis manebat. Ex quo ardore scilicet et emollitur ad amorem, et roboratur ad operationem; ut sicut prius durus fuerat in amore saeculi, ita se postmodum fortem exserat in amorem dei; et quod ante audire renuebat, iam et credere et praedicare incipiat. Lapis ergo solutus calore, in aes uertitur, quia dura mens superni amoris igne liquefacta ad ueram fortitudinem commutatur, ut peccator qui prius insensibilis exstiterat, postmodum et per auctoritatem fortis et per praedicationem sonorus fiat. Quod bene per isaiam dicitur: qui confidunt in domino, mutabunt fortitudinem. Fortitudinem mutamus, cum conuersi tanta uirtute praesens saeculum fugimus quanta hoc ante quaerebamus. Quia autem male ab aduersariis catholicorum moribus ante acta uita reputatur, recte subditur: tempus posuit tenebris et uniuersorum finem ipse considerat. Tempus posuit tenebris, iniquis uidelicet modum, quo iniqui esse desistant. Vnde eis per apostolum dicitur: eratis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino. Sicut aliis quoque discipulis isdem doctor egregius dicit: nox praecessit, dies autem appropinquauit. Abiciamus ergo opera tenebrarum, et induamus nos arma lucis; sicut in die honeste ambulemus. Vnde et in canticis canticorum ecclesia ueniente dicitur: quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens? Apte enim ecclesia aurorae comparata describitur, quae per cognitionem fidei a peccatorum suorum tenebris in clara luce iustitiae commutatur. Tempus ergo posuit tenebris et uniuersorum finem ipse considerat. Vniuersorum nomine et electos uoluit et reprobos comprehendi. Nam bona faciens et ordinans deus, mala uero non faciens, sed ab iniquis facta ne inordinate eueniant ipse disponens, considerat uniuersorum finem et patienter tolerat omnia, atque intuetur electorum terminum quod ex malo mutentur ad bonum. Intuetur etiam reproborum finem quo de malo opere dignum se trahantur ad supplicium. Vidit finem persequentis sauli, quo prostratus diceret: domine, quid me uis facere? Vidit finem quasi obsequentis discipuli, quod pro commisso scelere guttur laqueo stringeret, se que et peccantem puniret, et deterius puniendo deciperet. Vidit niniuitas delinquentes, sed considerauit finem delinquentium paenitentiam correctorum. Vidit quoque sodomam delinquentem, sed considerauit finem ardoris luxuriae, ignem gehennae. Vidit gentilitatis finem, quod possessa iniquitatum tenebris, quandoque fidei luce claresceret. Vidit etiam iudaeae terminum, quod ab ea luce fidei quam tenebat obduratae perfidiae se tenebris caecaret. Vnde adhuc congrue subditur: lapidem quoque caliginis et umbram mortis diuidit torrens a populo peregrinante. Quid durus ille perfidia iudaeorum populus, qui auctorem uitae uidere per fidem noluit, quem per prophetiam praedixit nisi lapis caliginis fuit? Quia et crudelitate durus exstitit et infidelitate nebulosus. Qui alio quoque uocabulo umbra mortis dicitur. Vmbra quippe talis exprimitur, qualia eius rei de qua trahitur, fuerint lineamenta. Quis autem mortis nomine nisi diabolus uocatur? De quo per quamdam ministri sui significationem dicitur: et nomen illi mors. Cuius ille populus umbra exstitit, quia iniquitatem illius sequens, eius in se imaginem expressit. Quid uero torrentis nomine, nisi ille a conspectu tremendi iudicis per ultimum examen egrediens, atque electos et reprobos diuidens ignis uocatur? Vnde et per prophetam dicitur: fluuius igneus rapidus que egrediebatur a facie eius. Quis autem in hoc mundo peregrinatur populus, nisi qui ad sortem electorum currens, habere se patriam nouit in caelestibus; et tanto magis illic sperat inuenire se propria, quanto hic cuncta quae praetereunt esse a se deputat aliena? Peregrinus itaque est populus, omnium numerus electorum, qui hanc uitam quoddam sibi exsilium deputantes, ad supernam patriam tota cordis intentione suspirant; de quibus paulus dicit: confitentes quia peregrini et hospites sunt super terram. Qui enim haec dicunt, significant se patriam inquirere. Hanc peregrinationem isdem quoque apostolus tolerabat, cum diceret: dum sumus in corpore, peregrinamur a domino. Per fidem enim ambulamus et non per speciem. Huius peregrinationis aerumnas satagebat euadere, cum dicebat: desiderium habens dissolui et cum christo esse. Et rursum: mihi uiuere christus est et mori lucrum. Huius peregrinationis pondus graue sentiebat psalmista, cum diceret: heu me! Quia incolatus meus prolongatus est: habitaui cum habitantibus cedar, multum incola fuit anima mea. Ab hac eripi quantocius anhelabat, cum supernis desideriis flagrans diceret: sitiuit anima mea ad deum uiuum; quando ueniam et apparebo ante faciem dei? Sed hoc desiderium nesciunt qui cor in terrenis uoluptatibus defigunt. Dum enim sola quae sunt uisibilia diligunt, profecto inuisibilia, uel si credunt esse, non diligunt, quia dum nimis se exterius sequuntur, etiam mente carnales fiunt. Simul enim in hac uita uterque populus currit, sed non simul ad perpetuam peruenit, quia: lapidem caliginis et umbram mortis diuidit torrens a populo peregrinante. Ac si aperte dicat: eos quos modo uel infidelitas excaecat, uel crudelitas obdurat, flammarum fluuius a conspectu aeterni iudicis exiens, ab electorum tunc populo separat, ut tunc a bonis ignis districti examinis diuidat quos nunc in suis concupiscentiis tenebrae uitiorum caecant. Potest fortasse in torrentis nomine ipsa irrigatio sanctae praedicationis intellegi, iuxta id quod per salomonem dicitur: oculum qui subsannat patrem et qui despicit partum matris suae, effodiant illum corui de torrentibus. Peruersi quippe dum diuina iudicia reprehendunt, subsannant patrem. Et quilibet haeretici dum praedicationem sanctae ecclesiae fecunditatem que illius deridendo contemnunt, quid aliud quam partum matris despiciunt? Quam non immerito eorum quoque matrem dicimus, quia de ipsa exeunt, qui contra ipsam loquuntur, ioanne attestante qui ait: a nobis exierunt, sed non erant ex nobis; nam si fuissent ex nobis, mansissent utique nobis cum. Corui uero de torrentibus ueniunt, cum praedicatores ueri ad defensionem sanctae ecclesiae a sacrorum librorum fluentis procedunt. Qui recte etiam corui uocati sunt, quia nequaquam de iustitiae luce superbiunt, sed per humilitatis gratiam peccatorum in se nigredinem confitentur. Vnde etiam ab electorum ecclesia dicitur: nigra sum sed formosa. Et ioannes ait: si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus. Qui uidelicet corui subsannantis oculum effodiunt, quia prauorum ac peruicacium hominum intentionem uincunt. Ex hoc itaque testimonio, sic hic quoque torrens praedicatio debet intellegi: lapidem caliginis et umbram mortis diuidit torrens a populo peregrinante, quia sanctorum praedicatio obduratas mentes reproborum deserit, et ad pia humilium se corda conuertit. Vnde adhuc subditur: eos quos oblitus est pes egentis hominis et inuios. Quis hoc loco alius accipitur egens homo, nisi ille de quo per paulum dicitur: qui propter uos egenus factus est, dum diues esset? Cuius uidelicet egentis hominis pedes sancti praedicatores fuerunt, per quorum profecto praesentiam gentilitatem circumiens, mundum perambulauit uniuersum. De quibus per prophetam dicitur: et inambulabo in eis. An pes eius non erat, qui tentus in compedibus dicebat: pro quo legatione fungor in catena? Sed eorum qui umbra mortis et lapis caliginis exstiterunt, pes hominis egentis oblitus est, quia in ipso initio nascentis ecclesiae, dum sancti apostoli caelorum regnum iudaeae praedicare uoluissent, uidentes quod ei nihil omnino proficerent, ad praedicandum gentibus defluxerunt, sicut ipsi in suis actibus dicunt: uobis oportebat primum loqui uerbum dei; sed quoniam repellitis illud, et indignos uos iudicatis aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. De quibus et per psalmistam dicitur: transferuntur montes in cor maris, quia repulsi a iudaea apostoli in hoc gentilitatis saeculo sunt translati. Qui sunt ergo qui immensa duritia pro obscuritate cordis, quasi quidam lapis caliginis et umbra mortis, a peregrinante sanctorum populo diuiduntur, nisi hi quos pes egentis hominis est oblitus; id est quos praedicatores domini, uidelicet per humanitatem pauperis, pro superbiae suae tumore reliquerunt, eorum que omnino obliti sunt, dum praedicationis suae semina ad solam fructificationem gentium transtulerunt? Quos recte quoque et inuios uocat, quia dum in infidelitate sua obdurati sunt, uerbis uitae ad cor uiam praebere noluerunt. Sed iudaea haec, quae sic obduruit, uel qualis dudum fuerit, uel quid post pertulerit, audiamus. Sequitur: terra de qua oriebatur panis, in loco suo igne subuersa est. Panem iudaea dare consueuerat, quae legis uerba proferebat. Quam uidelicet legem, quia intellegere iam reprobi atque explanare non poterant, propheta ieremias in lamentis deplorat, dicens: paruuli petierunt panem et qui frangeret eis non erat. Sed haec terra in loco suo igne subuersa est, quia fidelium signa conspiciens, inuidiae se face concremauit. Quia enim semper inuidia de superbia nasci solet, in loco suo igne periit, quae idcirco arsit inuidia, quia superbiam non reliquit. Terra ergo quae prius panem habuit, post igne subuersa est, quoniam synagoga quae mandata dei per legem protulit, nascentem ecclesiam persequens, inuidiae se igne consumpsit. An non aemulationis suae facibus ardebat, cum redemptoris nostri signa conspiciens, per quosdam suos diceret: quid facimus, quia hic homo multa signa facit? Vel certe: uidetis quia nihil proficimus, ecce totus mundus post eum uadit. Videbant unde conuerti debuerant atque exinde peruersiores fiebant. Quaerebant exstinguere quem cernebant mortuos uiuificare. In ore tenebant legem sed legis persequebantur auctorem. Terra ergo de qua oriebatur panis, in loco suo igne subuersa est, quia iudaea in semetipsa et prius habuit legem quae reficeret et post inuidiam quae concremaret. De cuius adhuc descriptione subiungitur: locus sapphiri lapides eius et glebae illius aurum. Auget reatum culpae sequentis praeconium gloriae praecedentis. Nam uniuscuiusque casus tanto maioris est criminis, quanto priusquam caderet, maioris potuit esse uirtutis. Dicatur ergo iudaea, dicatur quid fuerit et praecedentium magnitudo uirtutum crescat ad cumulum sequentium delictorum. Locus sapphiri lapides eius et glebae illius aurum. Quid enim hoc loco per lapides, nisi sanctorum ac fortium mentes accipimus? In scriptura etenim sacra aliquando lapides in malo, aliquando uero in bono accipi solent. Nam cum lapis pro insensibilitate ponitur, dura per lapides corda signantur. Vnde et per ioannem dicitur: potens est deus de lapidibus istis suscitare filios abrahae. Qui uidelicet nomine lapidum corda gentilium designat, dura tunc atque insensibilia per infidelitatem. Et per prophetam dominus pollicetur, dicens: auferam cor lapideum de carne uestra et dabo uobis cor carneum. Rursum per lapides mentes fortium designari solent. Vnde et per petrum sanctis dicitur: et uos tamquam lapides uiui superaedificamini domus spiritales. Et per prophetam dominus uenienti ecclesiae pollicetur, dicens: ecce ego sternam per ordinem lapides tuos, et fundabo te in sapphiris, et ponam iaspidem propugnacula tua, et portas tuas in lapides sculptos; et omnes terminos tuos in lapides desiderabiles, uniuersos filios tuos doctos a domino. Strauit namque in illa per ordinem lapides, quia in ea sanctas animas meritorum diuersitate distinxit. Fundauit eam in sapphiris, qui scilicet lapides coloris aerei in se similitudinem tenent, quia robur ecclesiae in animabus caelestia appetentibus solidatur. Et quoniam iaspis uiridis est coloris, iaspidem propugnacula eius posuit, quia illi contra aduersarios pro sanctae ecclesiae defensione obiecti sunt qui, internis desideriis uirentes, nulla teporis reprobi ariditate marcescunt. Portas uero eius posuit in lapides sculptos. Hi quippe portae sunt ecclesiae, per quorum uitam atque doctrinam intrat in eam multitudo credentium. Qui pro eo etiam quod magnis operibus pollent, et id quod loquentes asserunt, uiuentes ostendunt, non puri sed sculpti lapides esse memorantur. In quorum enim uita recta operatio cernitur, quasi in eisdem ipsis exprimitur quod egerunt. Vbi omnem quoque sanctorum numerum generali collectione concludens, subdidit: omnes terminos tuos in lapides desiderabiles. Et, tamquam si audientes ista, peteremus ut hos lapides quos diceret indicaret, adiunxit: uniuersos filios tuos doctos a domino. Quia igitur de iudaea numquam sanctae animae, quae caelestem uitam ducerent defuerunt, dicitur: locus sapphiri lapides eius. Et quia magna uitae ac sapientiae claritate per fidem fulsit, adiungitur: et glebae illius aurum. Quid per glebas nisi collectiones singulorum ordinum ac multitudines designantur? Glebae autem ex humore et puluere constringuntur. Omnes ergo qui rore gratiae infusi, ex mortis debito se puluerem esse ueraci cognitione confessi sunt, dum uitae uirtute clarescerent, quasi aureae in illa glebae iacuerunt. Glebas haec terra habuit in prophetis, glebas in doctoribus, glebas in patribus antiquis, qui magna se infusione gratiae in professionis et operis unanimitate tenuerunt. Dicat ergo: et glebae illius aurum, quia in ea multitudo spiritalium tanto maiori uirtute claruit, quanto se in deum ac proximum maiori unanimitate constrinxit. Sed hoc aurum perfidiae est postmodum tenebris obscuratum. Cuius profecto nigredinem ieremias propheta intuens deplorat, dicens: quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus? Aurum namque obscuratum est, quia in eis antiquus ille fidei atque innocentiae splendor, irruente perfidia, malitiae se nocte fuscauit. Quia igitur quid fuit audiuimus: locus scilicet sapphiri lapides eius et glebae illius aurum, nunc iam dilectus ille deo populus cur tanta haec bona perdiderit audiamus. Sequitur: semitam ignorauit auis, nec intuitus est oculos uulturis. Quis hoc loco auis nomine, nisi ille signatur qui corpus carneum quod assumpsit, ascendendo ad aethera librauit? Qui apte quoque etiam uulturis appellatione exprimitur. Vultur quippe dum uolat, si iacens cadauer conspicit, ad esum se cadaueris deponit; et plerumque sic in morte capitur, dum ad mortuum animal de summis uenit. Recte ergo mediator dei et hominum redemptor noster uulturis appellatione signatur, qui manens in altitudine diuinitatis suae, quasi a quodam uolatu sublimi cadauer mortalitatis nostrae conspexit in infimis, et sese de caelestibus ad ima submisit. Fieri quippe propter nos homo dignatus est, et dum mortuum animal petiit, mortem apud nos qui apud se erat immortalis inuenit. Sed huius uulturis oculus fuit ipsa intentio nostrae resurrectionis, quia ipse ad triduum mortuus, ab aeterna nos morte liberauit. Ille ergo perfidus iudaeae populus mortalem uidit; sed quod morte sua nostram mortem destrueret, minime attendit. Conspexit quidem uulturem, sed oculos uulturis non aspexit. Qui dum humilitatis eius uias quibus nos ad alta subleuauit considerare noluit, semitam auis ignorauit. Neque enim pensare studuit quod eius nos humilitas leuaret ad caelestia et mortis eius intentio reformaret ad uitam. Semitam igitur ignorauit auis, nec intuitus est oculos uulturis, quia etsi uidit eum quem in morte tenuit, uidere noluit quanta uitae nostrae gloria de eius morte sequeretur. Vnde et ad crudelitatem quoque persecutionis exarsit, uerba uitae percipere renuit, praedicatores regni caelorum prohibendo, saeuiendo, feriendo reppulit. Qui scilicet repulsi iudaeam ad quam missi fuerant deserentes, in gentilitatis collectione dispersi sunt. Vnde adhuc subditur: non calcauerunt eam filii institorum, nec pertransiuit per eam leaena. In cunctis latinis codicibus institutores positos repperimus, in graecis uero negotiatores inuenimus. Ex qua re colligi ualet quod hoc in loco pro institoribus institutores, scriptores quique ignorando posuerunt. Institores enim negotiatores dicimus, pro eo quod exercendo operi insistunt. Sed uterque sermo licet in uoce dissonet, in intellectu non discrepat, quia omnes qui fidelium mores instituunt, spiritale negotium gerunt, ut cum praedicationem suis auditoribus praebent, ab eis fidem et opera recta percipiant; sicut de sancta ecclesia scriptum est: sindonem fecit et uendidit; de qua et paulo post illic dicitur: uidit quod bona est negotiatio eius. Qui ergo hoc loco institutores nisi prophetae sancti uocati sunt, qui synagogae mores ad fidem instituere prophetando curauerunt? Quorum nimirum filii sancti apostoli nuncupantur, qui ut deum hominem crederent, ad eamdem fidem ex eorum sunt praedicatione generati. De quibus ecclesiae per psalmistam dicitur: pro patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eos principes super omnem terram. Sed quia repulsi apostoli a synagogae finibus sunt egressi, recte nunc dicitur: non calcauerunt eam filii institorum. Calcarent quippe eam institorum filii, si praedicatores sancti eiusdem synagogae uitia calce uirtutis premerent. Si autem institores eosdem sanctae ecclesiae praedicatores accipimus, institorum filios pastores et doctores, qui apostolorum uiam secuti sunt, nil obstat intellegi. Qui synagogam minime calcauerunt, quia dum eorum patres, id est apostoli, ab illa repulsi sunt, ipsi quoque ab eius uocatione cessauerunt. Per quam uidelicet synagogam leaena non pertransiit, quia sancta ecclesia collectioni gentium dedita nequaquam se ad illum iudaeae populum diutius occupauit. Recte autem ecclesia leaena nuncupatur, uia male uiuentes in uitiis, ore sanctae praedicationis interficit. Vnde et ipsi primo pastori quasi huius leaenae ori dicitur: macta et manduca. Quod mactatur quippe a uita occiditur, id uero quod comeditur, in comedentis corpore commutatur. Macta ergo et manduca dicitur, id est a peccato eos in quo uiuunt interfice et a seipsis in tua illos membra conuerte. Et quia haec ecclesia corpus est domini, ipse etiam dominus iacob uoce leo uocatur ex se, leaena uocatur ex corpore, dum ei sub iudae specie dicitur: ad praedam fili mi, ascendisti, requiescens accubuisti ut leo et quasi leaena; quis suscitabit eum? Haec igitur leaena nequaquam dicitur quia per iudaeam non transiit, sed non pertransiit. Apostolis quippe praedicantibus prius ex illa tria milia, postmodum quinque milia crediderunt. Ecclesia itaque per synagogam transiit sed non pertransiit, quia ex illa ad fidem paucos rapuit sed tamen illum infidelem populum a perfidia funditus non exstinxit. Sed quod saepe iam diximus, repulsa ab infidelitate iudaeorum, deflexit ad uocationem gentium. Vnde adhuc de eadem leaena dicitur: ad silicem extendit manum suam, subuertit a radicibus montes. Manum quippe ad silicem extendit, quia ad duritiam gentium suae brachium praedicationis misit. Vnde et isdem beatus iob passionis suae historiam praesciens gentibus innotescendam, dicit: scribantur haec stilo ferreo in plumbi lamina, uel certe sculpantur in silice. Quid uero hoc loco montes nisi huius saeculi potentes accipimus, qui pro terrena substantia altum tument? De quibus psalmista ait: tange montes et fumigabunt. Sed montes a radicibus sunt euersi quia, praedicante sancta ecclesia, summae huius saeculi potestates in adoratum omnipotentis dei ab intima cogitatione ceciderunt. Radices enim montium sunt cogitationes intimae superborum. Et a radicibus montes cadunt, quia ad colendum deum potestates saeculi ab imis cogitationibus prosternuntur. Recte etenim per radicem cogitatio occulta signatur, quia per hoc quod intus non cernitur, erumpit quod uideatur foras. Vnde et in bonam partem per prophetam dicitur: et mittet id quod saluatum fuerit de domo iuda; et quod reliquum est mittet radicem deorsum, et faciet fructum sursum. Ac si aperte diceretur: in imis cogitatio nascitur, ut in summis retributio reddatur. Dicat ergo: ad silicem extendit manum suam, subuertit a radicibus montes, quia dum duritiam gentium sancta praedicatio petiit, superborum altitudinem funditus strauit; quia uero eos quos a cogitationibus terrenis euacuat donis caelestibus replet. Et quos infimis curis exhaurit supernis rigat fluentis, mox sequitur: in petris riuos excidit. Id est, in duris gentilium cordibus fluuios praedicationis aperuit, sicut per prophetam quoque de irriganda dicitur ariditate gentilium: posuit desertum in stagnum aquae et terram sine aqua in exitus aquarum. Atque in euangelio promittit dominus, dicens: qui credit in me, sicut dicit scriptura, flumina aquae uiuae de uentre eius fluent. Quod promissum tunc audiuimus, etiam nunc completum uidemus. Ecce enim in sanctis praedicatoribus et non ex iudaea progenitis, per cunctam ecclesiam toto orbe diffusam, fluenta caelestium mandatorum ubertim manant ore gentilium. Quia enim in petris riuos aperuit, ex duris quoque cordibus fluuius sanctae praedicationis emanauit. Sequitur: et omne pretiosum uidit oculus eius. Sciendum magnopere est quia tanto unaquaeque anima fit pretiosior ante oculos dei, quanto prae amore ueritatis despectior fuerit ante oculos suos. Hinc ad saul dicitur: nonne cum paruulus esses in oculis tuis, caput te constitui in tribubus israel? Ac si aperte diceret: magnus mihi fuisti, quia despectus tibi; sed nunc quia magnus tibi es, factus es despectus mihi. Vnde et per prophetam dicitur: uae qui sapientes estis in oculis uestris et coram uobismetipsis prudentes. Tanto ergo fit quisque uilior deo quanto pretiosior sibi; tanto pretiosior deo quanto propter eum uilior sibi: quia humilia respicit et alta a longe agnoscit. Omne itaque pretiosum uidit oculus eius. In scriptura sacra uidere dei aliquando pro eligere ponitur, sicut in euangelio scriptum est: cum esses sub ficu, uidi te; id est, positum te sub umbra legis, elegi. Vidit ergo pretiosum quia humilia elegit: infirma enim mundi elegit deus ut confunderet fortia. Vidit pretiosum, cum humanam animam de se abiecta sapientem gratiae suae illustratione respexit. De qua uidelicet anima per prophetam dicit: si separaueris pretiosum a uili, quasi os meum eris. Vilis quippe deo est mundus praesens, pretiosa uero ei est anima humana. Qui ergo pretiosum a uili separat, quasi os domini uocatur; quia per eum deus uerba sua exserit, qui ab amore praesentis saeculi loquendo quae potest, humanam animam euellit. Et quia noui testamenti doctores ad hoc usque perducti sunt, ut occultas quoque allegoriarum caligines in ueteri testamento rimarentur, recte subditur: profunda quoque fluuiorum scrutatus est et abscondita produxit in lucem. Quid namque hic aliud flumina nisi antiquorum patrum dicta nuncupantur? Quis enim pensare sufficiat quam uehemens fluuius, dum legem conderet, ex pectore moysi erupit? Quam uehemens fluuius ex dauid corde defluxit? Quanta a salomonis ore atque omnium prophetarum fluminum fluenta manarunt? Sed horum fluminum iudaea speciem tenuit, dum litterae superficiem seruans, eorum profunda nesciuit. Nos uero qui ueniente domino in eis interna spiritalia quaerimus, eorum profunda rimamur. Quod ipse dominus facere dicitur, quia id nos agere ipso donante praeualemus. Per nos ergo qui non litteram quae occidit, sed spiritum qui uiuificat sequimur, profunda fluuiorum dominus scrutatur; et abscondita in lucem produxit, quia dicta legis quae caliginosa nimis historia obscurat, nunc expositio spiritalis illuminat. Vnde et loquens in parabolis per euangelium ueritas discipulis praecepit, dicens: quod dico uobis in tenebris, dicite in lumine; et quod in aure auditis, praedicate super tecta. Aperta namque dicta exponentium fecerunt nobis esse iam conspicuas sententias antiquorum patrum. Vnde isaias propheta plana sanctae ecclesiae expositionis uerba conspiciens et non allegoriarum tenebris obscura, exclamauit dicens: locus fluuiorum riui latissimi et patentes. Testamenti enim ueteris dicta quasi angusti et clausi riui fuerant, qui immensas scientiae suae sententias collectione obscurissima constringebant. At contra doctrina sanctae ecclesiae riui et lati et patentes sunt, quia eius dicta et inuenientibus multa sunt et quaerentibus plana. Ait ergo: profunda fluuiorum scrutatus est et abscondita produxit in lucem. Quia dum suis expositoribus intellegentiae spiritum infudit, antiquas prophetarum obscuritates aperuit. Et hoc iam sancta ecclesia per spiritum agnoscit, quod synagoga prius per litteram intellegere omnino non ualuit. Vnde et moyses cum populo loqueretur, faciem uelabat ut uidelicet designaret quod ille iudaeorum populus legis uerba cognosceret, sed eiusdem claritatem legis omnimodo non uideret. Vnde recte et per paulum dicitur: usque in hodiernum enim diem cum legitur moyses, uelamen est positum super cor eorum. Sed quia dicta dei nullatenus sine eius sapientia penetrantur, nisi enim qui spiritum eius acceperit, eius nullo modo uerba cognoscit, sanctus uir de inuestiganda eadem dei sapientia uerba subiungit, dicens: sapientia uero ubi inuenitur, et quis est locus intellegentiae? Nescit homo pretium eius, nec inuenitur in terra suauiter uiuentium. Abyssus dicit: non est in me; et mare loquitur: non est me cum. Non dabitur aurum obryzum pro ea, nec appendetur argentum in commutatione eius. Notandum prius est quod duo sibi proposuit et duo subdidit respondendo. Ad id namque quod superius dixit: sapientia uero ubi inuenitur, et quis est locus intellegentiae? Isto uersu respondit: abyssus dicit: non est in me; et mare loquitur: non est me cum. Ad id uero quod dixerat: nescit homo pretium eius, nec inuenitur in terra suauiter uiuentium, inferiorem uersum reddidit, dicens: non dabitur aurum obryzum pro ea, nec appendetur argentum in commutatione eius. Ad utraque ergo respondit, sed augendo quod obiecerat, non soluendo. Cum sapientiae namque locum quaereret, ac deinde inferius responderet: abyssus dicit: non est in me, non ubi esset, sed ubi non esset indicauit. Rursus cum ab homine eius pretium diceret ignorari, atque ad hoc inferius redderet: non dabitur aurum obryzum, pro ea, non quid esset eius pretium, sed quid non esset, ostendit. Cunctis autem liquet quod neque haec humana sapientia uel teneri loco, uel emi diuitiis potest. Sed uir sanctus, mysticis sensibus plenus, ad alia nos intellegenda transmittit, ut non creatam sed creantem sapientiam requiramus. Nam nisi in uerbis istis allegoriarum secreta rimemur, ea utique quae sequuntur omnino sunt digna despectu, si ex sola historica narratione pensentur. Paulo post namque dicit: non adaequabitur ei aurum uel uitrum. Et cum, sicut nouimus, uitrum longe atque dissimiliter auro sit uilius, cur post auri nomen, metalli utique pretiosi, pro immensa laude uitrum quoque dixit sapientiae non aequari? Ipsa ergo litterae difficultate compellimur, ut ad sententias horum uerborum mysticas uigilemus. Vir itaque sanctus quam sapientiam contemplatur, nisi eam de qua paulus apostolus dicit: christum dei uirtutem et dei sapientiam? De qua per salomonem scriptum est: sapientia aedificauit sibi domum; et de qua psalmista ait: omnia in sapientia fecisti. Huius nimirum sapientiae homo pretium nescit, quia nihil dignum aestimatione illius inuenit. Non autem hoc sapientiae pretium et esse dicitur et nesciri, sed idcirco nesciri, quia deest; eo scilicet loquendi genere, quo in angustiis quisque deprehensus, cum remedium subuentionis non inuenit, fateri solet quia quid faciat nescit. Huius ergo sapientiae pretium nescire, est digni operis meritum quo illam percipiat non inuenire. Ad hoc namque pretium damus ut eius uice rem quam appetimus possidere debeamus. Quid autem nos dedimus ut hanc sapientiam, quae christus est, percipere mereremur? Gratia quippe redempti sumus. Illa namque sola opera male uiuendo dedimus, quibus si iusta retributio seruaretur, non christus sed supplicia redderentur. Sed aliud homo per iustitiam meruit, aliud per gratiam accepit. Testetur paulus, priusquam mens illius semen gratuitae ueritatis acciperet quibus sentibus premebatur erroris: qui prius, inquit, fui blasphemus, et persecutor, et contumeliosus; sed misericordiam consecutus sum quia ignorans feci in incredulitate. Testetur pro qualibus christus mori dignatus est: cum adhuc, inquit, peccatores essemus, secundum tempus christus pro impiis mortuus est. Qui ergo ueniente sapientia impii inuenti sumus, quid boni operis dedimus, quo accipere eamdem sapientiam mereremur? Huius itaque sapientiae homo pretium nescit, quia quisquis a brutis animalibus rationis intellectu discretus est, quoniam quod suis meritis non sit saluatus intellegit, nihil se dedisse boni operis ut ad fidem ueniret agnoscit. Quasi enim ad percipiendam sapientiam pretium dare, est cognoscendum deum actionis suae mercede praeuenire. Non esse huius sapientiae pretium cognouerat, qui dicebat: quis prior dedit ei et retribuetur illi? Hinc iterum scriptum est: gratia salui facti estis per fidem et hoc non ex uobis, dei enim donum est; non ex operibus, ut ne quis glorietur. Hinc de semetipso loquitur iterum, dicens: gratia dei sum id quod sum. Ex cuius nimirum aspiratione gratiae, quia uirtutum opera protinus in corde generantur; ut ex libero quoque arbitrio subsequatur actio, cui post hanc uitam retributio aeterna respondeat, ilico adiecit: et gratia eius in me uacua non fuit. Sed sunt nonnulli qui sanos se suis uiribus exsultant suis que praecedentibus meritis redemptos se esse gloriantur. Quorum profecto assertio inuenitur sibimetipsis contraria, quia dum et innocentes se asserunt, et redemptos, hoc ipsum in se redemptionis nomen euacuant. Omnis namque qui redimitur, ex aliqua procul dubio captiuitate liberatur. Vnde ergo quilibet iste redemptus est, si prius non fuit sub culpa captiuus? Liquet itaque quia multum desipit quisquis haec sapit. Hominis quippe meritum superna gratia non ut ueniat, inuenit, sed postquam uenerit, facit; atque et ad indignam mentem ueniens deus, dignam sibi exhibet ueniendo; et facit in ea meritum quod remuneret, qui hoc solum inuenerat quod puniret. Libet inter haec mentis oculos ad illum latronem reducere qui de fauce ascendit crucem, de cruce paradisum. Intueamur qualis ad patibulum uenerit et a patibulo qualis abscessit. Venit reus fraterno sanguine, uenit cruentus, sed interna gratia est mutatus in cruce; et ille qui mortem fratri intulit, morientis domini uitam praedicauit dicens: memento mei dum ueneris in regnum tuum. In cruce claui manus eius pedes que ligauerant, nihil que in eo a poenis liberum nisi cor et lingua remanserat. Inspirante deo totum illi obtulit, quod in se liberum inuenit, ut iuxta hoc quod scriptum est: corde crederet ad iustitiam, ore confiteretur ad salutem. In corde autem fidelium tres summopere manere uirtutes testatur apostolus, dicens: nunc autem manent spes, fides, caritas. Quas cunctas subita repletus gratia et accepit latro, et seruauit in cruce. Fidem namque habuit qui regnaturum dominum credidit, quem se cum pariter morientem uidit: spem habuit qui regni eius aditum postulauit, dicens: memento mei dum ueneris in regnum tuum. Caritatem quoque in morte sua uiuaciter tenuit, qui fratrem et collatronem pro simili scelere morientem et de iniquitate sua arguit; et ei uitam quam cognouerat praedicauit dicens: neque tu times deum quod in eadem damnatione es. Et nos quidem iuste, nam digna factis recipimus; hic uero nihil mali gessit. Ille qui talis ad crucem uenit ex culpa, ecce qualis a cruce recedit ex gratia. Confitebatur dominum quem uidebat se cum humana infirmitate morientem, quando negabant apostoli eum quem miracula uiderant diuina uirtute facientem. Sed hi qui saluari hominem propriis uiribus adstruunt, eamdem confessionem hominis ab ipsius esse uirtute hominis suspicantur. Quod si ita esset, in dei laude psalmista non diceret: confessio et magnificentia opus eius. Ab eo itaque accipimus recta confiteri, a quo nobis et magna dantur operari. Quia ergo nil boni operis dedimus quo hanc sapientiam percipere mereremur, dicatur recte: nescit homo pretium eius; quoniam quisquis iam ratione utitur, tanto altius sub huius sapientiae intellectu se despicit, quanto eiusdem sapientiae uerius interna cognoscit, ut indignum se ad hanc peruenisse uideat, per quam gratuito agitur ut dignus fiat. De qua bene mox subditur: nec inuenitur in terra suauiter uiuentium. Quid hoc in loco terrae signatur nomine, nisi anima humana? De qua psalmista dicit: anima mea sicut terra sine aqua tibi. Haec autem sapientia inueniri in terra suauiter uiuentium non ualet, quia quisquis adhuc huius uitae uoluptatibus pascitur, ab aeternae sapientiae intellectu separatur. Nam si uere saperet, expulsus ab internis gaudiis, de ea in qua cecidit, exsilii sui caecitate lugeret. Hinc namque per salomonem dicitur: qui apponit scientiam, apponit dolorem; quia quanto plus homo coeperit scire quid perdidit, tanto plus lugere incipit corruptionis suae sententiam quam inuenit. Considerat namque unde quo lapsus est, quod a paradisi gaudiis ad aerumnas uitae praesentis, ab angelorum societatibus uenit ad curas necessitatum; pensat in quot iam periculis iacet, qui prius sine periculo stare contempsit; luget exsilium quod damnatus patitur et suspirat ad caelestis gloriae statum, quo perfrui securus posset si peccare noluisset. Quod bene psalmista considerans, ait: ego dixi in pauore meo; proiectus sum a uultu oculorum tuorum. Contemplatus quippe interna gaudia uisionis dei et socialem frequentiam angelorum persistentium, reduxit oculos ad ima, uidit quo iaceret, qui ad hoc conditus fuerat, ut in caelestibus stare potuisset; pensauit ubi esset et quo deesset ingemuit; proiectum que se a uultu oculorum dei doluit, quia in comparatione lucis intimae grauiores senserat exsilii sui tenebras quas tolerabat. Hinc est quod ad animum suum ex praesenti uita nullius gratiam consolationis admittit, dicens: negaui consolari animam meam. Nam plerumque huius saeculi diuites solent mentis taedio affecti, bona temporaliter accepta conspicere et tristitiam delinire. Cum enim maerore quodam tangi se sentiunt, equos aspiciunt, auri argenti que sui uascula contemplantur, praedia circumeunt. Cum que per haec temporalia oculos libenter trahunt, obortum animae maerorem uincunt. Vnde eis et in euangelio ueritas dicit: uae uobis diuitibus, qui habetis consolationem uestram. Sed sanctus uir qui hoc luget, quia ab aeternis gaudiis cecidit, consolationem de temporalibus non admittit dicens: negaui consolari animam meam. Ac si aperte dicat: qui de temporalium amissione non lugeo, de temporalium abundantia consolari nequaquam possum. Cui tamquam si nos audientes ista diceremus: quid igitur quaeris qui consolari in his quae mundi sunt, renuis? Ilico adiecit: memor fui dei et delectatus sum. Ac si aperte dicat: terrenarum rerum me nec abundantia refouet, auctoris autem mei quem adhuc uidere non ualeo, uel sola memoria delectat. Haec est igitur amaritudo sapientium, quia dum spe in alta erecti sunt, nullis hic gaudiis animum sternunt. Hinc enim scriptum est: cor sapientium ubi tristitia est et cor stultorum ubi laetitia. Hinc iacobus dicit: miseri estote, et lugete, et plorate, risus uester in luctum conuertatur, et gaudium in maerorem. Hinc per semetipsam ueritas attestatur dicens: beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Inueniri ergo sapientia in eorum terra non potest qui suauiter uiuunt, quia tanto uerius stulti sunt, quanto maiora perdentes, in minimis laetantur. Hinc petrus eamdem prauorum stultitiam reprehendit dicens: uoluptatem existimantes diei delicias, coinquinationis et maculae. Hinc salomon ait: risum deputaui errorem et gaudio dixi: quid frustra deciperis. Dicat itaque uir sanctus de sapientia: nec inuenitur in terra suauiter uiuentium, quia nimirum qui in hoc mundo suauiter uiuunt ita adhuc stulti sunt, ut hoc ipsum quoque nesciant, unde ceciderunt. Sequitur: abyssus dicit: non est in me. Quid hoc loco abyssum nisi corda hominum uocat? Quae et per lapsum fluida et per duplicitatis sunt caliginem tenebrosa. Quae nimirum abyssus non esse in se hanc sapientiam profitetur, quia iniqua mens dum esse sapiens carnaliter appetit, stultam se ad spiritalia ostendit. Nam quia, teste paulo: sapientia huius mundi stultitia est apud deum; tanto quisque amplius intus stultus fit, quanto conatur exterius sapiens uideri. De hac abysso per ioannem dicitur: uidi angelum descendentem de caelo, habentem clauem abyssi et catenam magnam in manu sua; et apprehendit draconem serpentem antiquum, qui est diabolus et satanas; et ligauit eum per annos mille et misit in abyssum; et clausit et signauit super illum ut non seducat amplius gentes, donec consumentur mille anni. Millenario enim numero non quantitatem temporis, sed uniuersitatem qua regnat ecclesia, designauit. Antiquus autem serpens ligatus catena in abyssum mittitur, quia religatus a bonorum cordibus, apud reproborum mentes reclusus, eis atrocius dominatur. Qui paulo post quoque de puteo abyssi educi describitur, quia de iniquorum cordibus nunc occulte saeuientibus, tunc accepta contra ecclesiam potestate, in uim aperte persecutionis erumpit. Haec itaque abyssus, in qua nunc diabolus seruatur occultus, non esse in se sapientiam dicit, quia alienam se a uera sapientia iniquis operibus ostendit. Dum enim malitiam quisque tegit in corde; ore autem blandimenta exhibet, dum cogitationes suas duplicitate obnubilat; dum puritatis uerba quasi fatuitatem deuitat; dum uias simplices innocentiae declinat, quasi habere abyssus dei sapientiam recusat. Et quia huic mundo mentes deditae praesentis uitae curis et sollicitudinibus perturbantur et idcirco eiusdem sapientiae tranquillitate perfrui nequaquam possunt, recte subiungitur: et mare loquitur: non est me cum. Quid enim maris nomine nisi saecularium mentium amara inquietudo signatur? Quae dum se uicissim inimicitiis impetunt, quasi aduersantes se undae collidunt. Recte etenim mare uita saecularium dicitur, quia dum procellosis actionum motibus concitatur, ab internae sapientiae quiete atque stabilitate disiungitur. Quo contra bene per prophetam dicitur: super quem requiescet spiritus meus, nisi super humilem et quietum, et trementem sermones meos? A terrenis autem mentibus tanto longius spiritus fugit, quanto apud has quietem non inuenit. Hinc est enim quod de quibusdam per psalmistam dicitur: contritio et infelicitas in uiis eorum et uiam pacis non cognouerunt. A qua nimirum contritione perturbationis nos dominus reuocat dicens: uenite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego uos reficiam; tollite iugum meum super uos et discite a me, quia mitis sum et humilis corde; et inuenietis requiem animabus uestris. Quid enim in hac uita laboriosius quam terrenis desideriis aestuare? Aut quid hic quietius quam huius saeculi nihil appetere? Hinc est quod israeliticus populus custodiam sabbati accepit in munere; hinc econtra est aegyptus muscarum multitudine percussa. Populus namque qui deum sequitur accepit sabbatum, id est requiem mentis, ut nullo in hac uita desideriorum carnalium appetitu fatigetur. Aegyptus uero quae huius mundi speciem tenet muscis percutitur. Musca enim nimis insolens et inquietum animal est. In qua quid aliud quam insolentes curae desideriorum carnalium designantur? Vnde alias dicitur: muscae morientes perdunt suauitatem unguenti, quia cogitationes superfluae quae assiduae in animo carnalia cogitante et nascuntur et deficiunt, eam suauitatem qua unusquisque intrinsecus per spiritum unctus est perdunt, quoniam integritate eius perfrui non permittunt. Aegyptus ergo muscis percutitur, quia eorum corda qui terrenam uitam diligunt, desideriorum suorum inquietudinibus feriuntur, turbis cogitationum carnalium ad ima depressa sunt, ut ad quietis intimae desiderium non leuentur. Vnde cum mira ope pietatis ad cor ueritas uenit, prius ab eo cogitationum carnalium aestus eicit et post in eo uirtutum dona disponit. Quod bene nobis sacra euangelii historia innuit, in qua dum ad resuscitandam filiam principis inuitatus dominus duceretur, protinus additur: et cum eiecta esset turba, intrauit et tenuit manum eius et surrexit puella. Foras ergo turba eicitur ut puella suscitetur; quia si non prius a secretioribus cordis expellitur importuna saecularium multitudo curarum, anima quae intrinsecus iacet mortua non resurgit. Nam dum se per innumeras terrenorum desideriorum cogitationes spargit, ad considerationem sui sese nullatenus colligit. In his itaque inquietudinum fluctibus habitare sapientiam non posse cognoscens, ait: et mare loquitur: non est me cum. Nullus quippe eam plene recipit, nisi qui ab omni se abstrahere actionum carnalium fluctuatione contendit. Vnde alias dicitur: sapientiam scribae in tempore otii et qui minoratur actu, ipse percipiet eam. Et rursum: uacate et uidete, quoniam ego sum deus. Sed quid quod plerosque antiquorum patrum nouimus hanc sapientiam et intrinsecus uiuaciter tenuisse et curas mundi extrinsecus sollemniter ministrasse? An perceptione huius sapientiae ioseph priuatum dicimus, qui famis tempore totius aegypti curas suscipiens, non solum aegyptiis alimenta praebuit, sed uitam quoque exterorum aduenientium ministerii sui arte seruauit? An ab hac sapientia daniel alienus exstitit, qui a chaldaeorum rege in babylonia princeps magistratuum effectus, tanto maioribus curis occupatus est, quanto et sublimiori dignitate omnibus praelatus? Cum igitur constet plerumque etiam bonos non terreno studio terrenis curis implicari, patenter agnoscimus quia sic nonnumquam ciues ierusalem angarias soluunt babyloniae, sicut saepe ciues babyloniae impendunt angarias ierusalem. Nam sunt nonnulli qui uerbum uitae pro sapientiae ostentatione praedicant, eleemosynarum opem pro appetitu uanae gloriae subministrant. Et quidem ierusalem uidentur esse quae agunt, sed tamen babyloniae ciues sunt. Sic itaque aliquando contingit ut qui solam caelestem patriam diligunt, terrenae patriae curis subiacere uideantur. Quorum tamen ministerium a prauorum operibus plerumque in actu, nonnumquam uero ante supernum iudicem in sola cogitatione discernitur. Pleni quippe superna sapientia discernunt qualiter debeant et ad aliud uacare intrinsecus, et ad aliud extrinsecus occupari; ut si forte occulta dei ordinatione aliquid eis non appetentibus de huius saeculi curis imponitur, cedant deo quem diligunt et prae amore eius intrinsecus solam illius desiderent uisionem; prae timore uero eius impositam sibi extrinsecus humiliter expleant actionem, ut et uacare deo appetant ex gratia dilectionis et rursum curas superimpositas ex conditione expleant seruitutis. Cum que occupationes extrinsecus perstrepunt, intrinsecus in amore pacatissima quies tenetur; atque occupationum tumultus exterius perstrepentes dispensat interius praesidens iudex ratio et tranquillo moderamine ea quae circa se minus sunt tranquilla disponit. Sicut enim uigor mentis frenandis praeest motibus carnis, sic saepe superimpositos tumultus occupationis bene regit amor quietis; quia exteriores curae si peruerso amore non appetuntur, non confuso sed ordinato animo ministrari queunt. Sancti etenim uiri nequaquam eas appetunt, sed occulto ordine sibi superimpositas gemunt; et quamuis illas per meliorem intentionem fugiant, tamen per subditam mentem portant. Quas quidem summopere si liceat, uitare festinant; sed timentes occultas dispensationes dei, tenent quod fugiunt, exercent quod uitant. Intrant enim ad cor suum, et ibi consulunt quid uelit occulta uoluntas dei; sese que subditos debere esse summis ordinationibus cognoscentes, humiliant ceruicem cordis iugo diuinae dispensationis. Quisquis uero talis est, quilibet tumultus uersentur extrinsecus, numquam ad eius interiora perueniunt. Itaque agitur ut aliud intrinsecus uoto, aliud extrinsecus teneatur officio; et hac sapientia non iam turbulenta atque confusa, sed tranquilla corda repleantur. Bene ergo de ea dicitur quia: abyssus dicit: non est in me; et mare loquitur: non est me cum. Ac si aperte diceretur: perturbatae mentes saecularium eo ipso clamant, quoniam a uera sapientia longe diuisae sunt, quo quietae non sunt. Quia uero haec dei sapientia manens cum patre ante saecula incarnanda erat in fine saeculorum, ut ad redimendum genus humanum non sanctos angelos, non iustos homines mitteret, sed in manifestatione uisionis per semetipsam ueniret, recte subiungitur: non dabitur aurum obryzum pro ea. Quid namque per aurum obryzum nisi sancti angeli designantur? Qui recte et aurum uocantur et obryzum: aurum quia fulgent claritate iustitiae; obryzum quia nullum habuerunt umquam contagium culpae. Homines uero iusti quamdiu in hac carne corruptibili mortaliter uiuunt, aurum quidem esse possunt, obryzum omnino non possunt, quia corpus quod corrumpitur aggrauat animam et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Nam quamuis in hac uita ex magna iustitiae claritate resplendeant, nequaquam tamen ad purum peccatorum sordibus carent; ioanne apostolo attestante qui dicit: si dixerimus quia peccatum non habemus, nosipsos seducimus et ueritas in nobis non est; affirmante iacobo qui astruit dicens: in multis enim offendimus omnes. Propheta etiam deprecante qui ait: ne intres in iudicium cum seruo tuo, quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens. Aurum ergo obryzum illi nuncupantur, qui in ea qua sunt conditi innocentia perdurantes et fulgent claritate iustitiae et nullis uel minimis maculantur sordibus culpae. Sed quia pro hac sapientia nullus angelorum redemptor humani generis mittendus fuit, ne quis spem in his, quos in adiutorio hominum saepius apparuisse didicimus, angelis poneret, dictum est: non dabitur aurum obryzum pro ea. Ac si aperte diceretur: per semetipsam sapientia manifestabitur ut humanum genus a culpa redimatur. Nullus uice eius angelus mittitur quia per creatorem necesse est ut creatura liberetur. Vnde et in euangelio dominus dicit: si uos filius liberauerit, uere liberi eritis. Sed uir sanctus, spiritu eiusdem sapientiae repletus, quosdam in iudaea praeuidit non esse defuturos qui spem in legislatore ponerent et suae salutis auctorem moysen putarent; sicut et cuidam sanato maledicentes dicunt: tu sis discipulus eius, nos enim moysi discipuli sumus. Vnde adhuc congrue subinfertur: nec appendetur argentum in commutatione eius. Quia enim argento saepe eloquia diuina designantur possunt argenti uocabulo etiam eiusdem eloquii scriptores intellegi, quorum uita inter turbas hominum resplenduit luce uirtutum. Sed quia lex peccata indicare potuit, non auferre, non quisquam ueterum patrum, non legislator moyses humani generis redemptor exstitit. Argentum ergo in commutatione huius sapientiae non appenditur, quia quilibet sancti esse potuerunt, in comparatione unigeniti filii nullius meriti fuisse pensantur, qui nisi huius sapientiae seruos se cognoscerent, sancti nullatenus fuissent. Ad hoc quippe illi missi sunt ut in cordibus hominum uiam huic sapientiae praedicando praepararent; neque ut pro ea, sed per eam subiectos populos regerent. Quia enim certum erat quod per accessum temporum deficientis saeculi languores excrescerent, actum est ut aeterna dei sapientia in fine saeculorum per semetipsam ueniret ad grandem hunc et nimiae infirmitatis aegrotum; id est per totum mundum iacens languidum genus humanum, ut transmissis prius praedicatoribus, quasi quibusdam uisitatoribus, tanto postmodum maior ueniret potentia medici, quanto magis morbus creuisset aegroti. Quia uero nullus uice eius ad saluandos nos mittitur, dicatur recte: nec appendetur argentum in commutatione eius, quoniam uita iustorum praedicantium quantalibet sanctitatis luce polleat, aduentum nobis supernae sapientiae per suam praesentiam non commutat. Sed fuere multi gentilium, qui mundi huius sapientum disciplinis dediti, ea quae sunt inter homines honesta seruarent et saluandos seruata honestate se crederent, nec iam mediatorem dei et hominum quaererent, cum quasi sufficientem sibi philosophorum doctrinam tenerent. In quorum despectu mox subditur: non confertur tinctis indiae coloribus. Quid enim per indiam quae nigrum populum mittit, nisi hic mundus accipitur, in quo uita hominum per culpam obscura generatur. Tincti autem colores sunt indiae, huius mundi sapientes; qui quamuis per infidelitatem et plerumque per actionem foedi sint, ante humanos tamen oculos superductae honestatis colore fucantur. Sed coaeterna dei sapientia tinctis indiae coloribus non confertur, quia quisquis hanc ueraciter intellegit, ab his hominibus quos mundus sapientes coluit quam longe distet agnoscit. Ipsa que eius mandatorum uerba ab huius mundi sapientibus differunt, qui dum intendunt eloquentiae, eorum dicta quasi pulchra apparent specie, et fucatione tincturae; et cum rerum uirtute careant, aliud se esse quam sunt uerborum compositionibus, quasi superductis coloribus, mentiuntur. At contra, doctrina sapientiae et praedicatione pulchra est et pura ueritate conspicua; nec aliud se per fallaciam praetendit exterius et aliud reseruat interius; neque in dictis suis pulchra uideri appetit nitore sermonis, sed integritate ueritatis. In mandatis igitur suis dei sapientia non confertur tinctis indiae coloribus, quia dum fucata eloquentiae ornamenta non habet, quasi uestis sine tinctura placet. Quam fucationem tincturae bene paulus despexerat, cum dicebat: quae et loquimur non in doctis humanae sapientiae uerbis, sed in doctrina spiritus. Malebat quippe hanc sapientiam sola puritate ueritatis ostendere, non autem eloquii tinctione fucare. Sequitur: nec lapidi sardonycho pretiosissimo, uel sapphiro. Sardonychum uel sapphirum, lapides pretiosos non esse quis nesciat? Et dum multi alii pretiosi sint lapides, qui longe istos aestimatione magnitudinis antecellant, cur sapphirus uel sardonychus potissimum pretiosus nominatus est, cum uterque lapis sit aliorum lapidum comparatione uilissimus? Nisi ut eos lapides qui pretiosi describuntur, dum pretiosos non esse cognoscimus, in eorum intellegentia aliud exquiramus. Sardonychus quippe terrae rubrae similitudinem tenet, sapphirus uero aeream habet speciem. Possunt ergo in sardonycho per terram rubram homines, in sapphiro autem per aeream uisionem angeli designari. Nam cum terrae rubrae speciem lapis sardonychus habeat, non immerito hominem designat, quia et adam qui primus est conditus, latino sermone terra rubra nominatur. Quid est ergo quod dicitur, quia haec sapientia lapidi sardonycho, uel sapphiro non confertur, nisi quod is qui est dei uirtus et dei sapientia, mediator scilicet dei et hominum, homo christus iesus, tanta magnitudine excellat omnia, ut ei nec in terra primi homines, nec in caelo angeli comparentur? Vnde et per psalmistam, dicitur: quis in nubibus aequabitur domino, aut quis similis erit deo inter filios dei? Possunt autem per sardonychum lapidem patres testamenti ueteris, per sapphirum uero praedicatores exprimi testamenti noui. Illi quippe quamuis magnam iustitiae uitam tenerent, carnali tamen propagationi seruiebant. Quia igitur constat quod quaedam terrena agerent, non immerito per sardonychum lapidem, qui, ut praediximus, terrae rubrae tenet speciem, designantur. Per sapphirum uero qui aetherei est coloris, testamenti noui congrue praedicatores accipimus, qui carnalis propaginis desideria postponentes, caelestia sola sectati sunt. Vnde et propheta conspiciens cuncta carnis desideria sanctos apostolos spiritali ardore transcendere, admiratus ait: qui sunt isti qui ut nubes uolant? Ac si aperte dicat: nos per terram gradimur qui adhuc coniugiis implicamur et propagandae soboli opera carnis impendimus; isti uero in terra non ambulant, sed ut nubes uolant, qui dum caelestia appetunt, de terrenis desideriis nihil tangunt. Ait ergo quia dei sapientia sardonycho, uel sapphiro lapidi non confertur, ac si patenter insinuet, dicens: ei qui homo inter homines cernitur, nec in antiquis quisquam, nec in nouis patribus aequatur, quia ex deitate habet quod in humanitate quemquam similem non habet. Vnde adhuc subditur: non adaequabitur ei aurum uel uitrum. Quis hoc sanum sapiens iuxta litteram sentire dignetur? Vitrum quippe ut superius diximus, auro longe est uilius; et postquam dictum est quod aurum huic sapientiae non aequatur, adhuc quasi crescendo subiungitur quod ei quoque nec uitrum possit aequari. Sed ipsa nos littera ab historico intellectu deficiens, ad indagandum allegoriae mysterium mittit. Auri namque metallum nouimus potiori metallis omnibus claritate fulgere. Vitri uero natura est ut extrinsecus uisum, pura intrinsecus perspicuitate perluceat. In alio metallo quicquid intrinsecus continetur absconditur; in uitro uero quilibet liquor qualis continetur interius, talis exterius demonstratur; atque ut ita dixerim, omnis liquor in uitreo uasculo clausus patet. Quid ergo aliud in auro uel uitro accipimus, nisi illam supernam patriam, illam beatorum ciuium societatem, quorum corda sibi inuicem et claritate fulgent et puritate translucent? Quam ioannes in apocalypsi conspexerat, cum dicebat: et erat structura muri eius ex lapide iaspide; ipsa uero ciuitas aurum mundum, simili uitro mundo. Quia enim sancti omnes summa in ea beatitudinis claritate fulgebunt, instructa auro dicitur. Et quoniam ipsa eorum claritas uicissim sibi in alternis cordibus patet, et cum uniuscuiusque uultus attenditur, simul et conscientia penetratur, hoc ipsum aurum uitro mundo simile esse memoratur. Ibi quippe uniuscuiusque mentem ab alterius oculis, membrorum corpulentia non abscondet, sed patebit animus, patebit corporalibus oculis ipsa etiam corporis harmonia, sic que unusquisque tunc erit conspicabilis alteri, sicut nunc esse non potest conspicabilis sibi. Nunc autem corda nostra quamdiu in hac uita sumus, quia ab altero in alterum uideri non possunt, non intra uitrea, sed intra lutea uascula concluduntur, cui scilicet luto per passionem mentis inhaerere propheta formidabat cum diceret: eripe me de luto ut non inhaeream. Quod nimirum habitaculum corporum paulus domum terrestrem nominat, dicens: scimus quoniam si terrestris domus nostra huius habitationis dissoluatur, quod aedificationem ex deo habemus, domum non manufactam aeternam in caelis. In hac itaque terrestri domo quousque uiuimus, ipsum, ut ita dicam, corruptionis nostrae parietem mentis oculo nullatenus penetramus et uicissim in aliis uidere occulta non possumus. Vnde sancta ecclesia sponsi sui speciem uidere in diuinitate desiderans nec tamen ualens, quia aeternitatis illius formam quam intueri concupiuerat ab eius oculis assumpta humanitas abscondebat, in canticis canticorum maerens dicit: en ipse stat post parietem nostrum. Ac si aperte dicat: ego hunc in diuinitatis suae iam specie uidere desidero sed adhuc a uisione illius per assumptae carnis parietem excludor. Quousque itaque in hac corruptibili carne uiuimus, cogitationes nostras in alterutrum non uidemus. Vnde rursum per eumdem paulum dicitur: quis scit hominum quae sunt hominis nisi spiritus hominis qui in ipso est? Et rursum: nolite iudicare ante tempus donec ueniat dominus, qui et illuminabit abscondita tenebrarum et manifestabit consilia cordium. Illa itaque ciuitas quae sua uicissim singulis corda manifestat, ex auro dicitur simili uitro mundo, ut designetur auro clara, uitro perspicua. Sed quamuis in ea sancti omnes tanta claritate fulgeant, tanta perspicuitate transluceant, ei tamen sapientiae de cuius imagine habent omne quod sunt, aequari non possunt. Bene ergo dicitur: non adaequabitur ei aurum uel uitrum. Ad hoc enim sancti omnes ad illa gaudia aeterna perueniunt, ut esse deo similes possint, sicut scriptum est: cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam uidebimus eum sicuti est? Et tamen scriptum est: domine quis similis tibi? Et iterum: aut quis similis erit deo inter filios dei? Vnde ergo similes et unde non similes, nisi quia huic sapientiae et similes erunt ad imaginem et tamen non erunt similes ad aequalitatem? Aspiciendo quippe aeternitatem dei, fit eis ut aeterni sint; et dum uisionis eius donum percipiunt, ex perceptione beatitudinis imitantur quod uident. Et similes ergo sunt quia beati fiunt; et tamen creatori similes non sunt quia creatura sunt. Et habent itaque quamdam dei similitudinem quia non habent finem; et tamen incircumscripti aequalitatem non habent quia habent circumscriptionem. Dicatur igitur recte: non adaequabitur ei aurum uel uitrum, quia quantalibet sancti claritate et perspicuitate fulgeant, aliud est homines esse sapientes in deo, atque aliud esse hominem sapientiam dei. Quam profecto sapientiam ille ueraciter agnouit, qui mediatori dei et hominum aliquem comparare sanctorum minime praesumpsit. Vnde et subditur: nec commutabuntur pro ea uasa auri excelsa et eminentia. Excelsum quippe uas auri elias exstitit, excelsum uas auri ieremias, excelsa atque eminentia auri uasa priores patres fuere. Sed haec dei sapientia, ut a carnali nos conuersatione redimeret, apparuit in carne; et qui illam ueraciter non agnouit, mediatorem dei et hominum, hominem christum iesum esse unum ex prophetis putauit quem electorum oculi fide tenuerunt deum, cum uiderunt hominem. Vnde ab eo sanctis discipulis dicitur: quem me dicunt esse homines filium hominis? Cui cum protinus responderent: alii ioannem baptistam, alii autem eliam, alii uero ieremiam, aut unum ex prophetis; de suo mox sensu requiruntur: uos autem quem me esse dicitis? Cui petrus totius ecclesiae uoce respondens, ait: tu es christus filius dei uiui. Quia igitur iuxta pauli uocem christum nouimus dei uirtutem et dei sapientiam. Petrus pro hac sapientia uasa auri excelsa et eminentia commutare noluit, qui de illa non aliud quam erat, intellexit. Magnum quippe ut dictum est, uas auri ioannes, magnum uas auri elias uel ieremias fuit. Sed quisquis eumdem dominum quemlibet eorum esse credidit, uas auri excelsum et eminens pro sapientia commutauit. Ecclesia uero pro hac sapientia, uasa auri excelsa et eminentia non commutat, quia christum dei filium non unum esse prophetarum, sed unum prophetarum dominum credit. Ipsam quippe ad se uenisse sapientiam uidens, noluit se in illis aureis uasis figere, sed in eam studuit fide certissima pertransire. Vnde in canticis canticorum dicit: inuenerunt me uigiles qui custodiunt ciuitatem. Num quem dilexit anima mea uidistis? Paululum cum pertransissem eos, inueni quem diligit anima mea. Quos enim uigiles qui ciuitatem custodiunt, nisi priores patres uel prophetas accipimus qui studuerunt ad custodiam nostram sanctae praedicationis uoce uigilare? Sed cum redemptorem suum ecclesia quaereret, in ipsis antiquis praedicatoribus spem figere noluit quae dicit: paululum cum pertransissem eos, inueni quem diligit anima mea. Illum quippe inuenire non posset si istos pertransire noluisset. In istis se custodibus infideles fixerant qui christum dei filium unum quemlibet esse illorum credebant. Voce igitur ac fide petri inuentos uigiles sancta ecclesia transiit, quae prophetarum dominum unum quemlibet ex prophetis credere contempsit. Dicatur ergo: nec commutabuntur pro ea uasa auri excelsa et eminentia, quia electi quique sanctorum uitam et uenerantur ex sublimitate, et tamen non suscipiunt ad errorem. Quos enim puros esse homines sciunt, deo homini omnino non conferunt. Vnde adhuc subditur: nec commemorabuntur in comparatione eius. Omnes enim supernae patriae electi, sancti quidem et iusti sunt; sed participatione sapientiae, non comparatione. Quid enim sunt homines deo comparati? Lumen autem sapientia, lumen et serui sapientiae uocari solent. Sed illa lumen illuminans, isti lumen illuminatum, sicut scriptum est: erat lux uera quae illuminat omnem hominem uenientem in mundum. Istis autem tantummodo dicitur: uos estis lux mundi. Iustitia quidem sapientia, iustitia et serui sapientiae nuncupantur; sed illa iustitia iustificans, isti iustitia iustificata: de deo quippe, qui sapientia est, dicitur: ut sit ipse iustus et iustificans; isti uero dicunt: ut nos efficeremur iustitia dei in ipso. Aliter ergo uenerandum est lumen illuminans, aliter lumen illuminatum; aliter iustitia iustificans, aliter iustitia iustificata. Sapientia uero est, et sapit; nec habet aliud esse, aliud sapere; serui autem sapientiae esse quidem sapientes possunt, nec tamen hoc habent esse quod sapere; nam et esse possunt et sapientes non esse. Habet uitam sapientia sed non aliud habet, aliud est, quippe cui hoc est esse quod uiuere. Serui autem sapientiae cum habent uitam, aliud sunt et aliud habent, quippe quibus non est hoc esse quod uiuere; nam possunt iuxta aliquid esse, nec uiuere. Aliud quippe illis est esse, aliud uiuere, quia in ipso parente primo essentiam habuere per initium, uitam per accessum; quoniam prius de terra factus est homo, et postmodum scriptum est: inspirauit in faciem eius et factus est homo in animam uiuentem. Sapientia uero habet essentiam, habet uitam; sed hoc quod habet, ipsa est. Proinde incommutabiliter uiuit, quia non ex accidenti, sed essentialiter uiuit. Sola ergo cum patre et cum sancto spiritu ueraciter est, cuius essentiae comparatum esse nostrum, non esse est. Huic si coniungimur, sumus, uiuimus, sapimus; huic si comparamur, nec sapimus, nec uiuimus omnino, nec sumus. Hinc est quod sancti omnes, quando in dei uisione proficiunt, quanto magis diuinitatis interna conspiciunt, tanto magis se nihil esse cognoscunt. Nusquam quippe legitur quod abraham cinerem et puluerem se esse professus est, nisi cum habere dei meruit collocutionem. Ait enim: loquar ad dominum meum, cum sim puluis et cinis. Esse enim se aliquem fortasse crederet, si ueracem essentiam quae super ipsum est minime sensisset. At uero ubi ad incommutabilem contemplandum super se raptus est, impletus tantae contemplationis potentia, dum uideret illum, nihil se esse nisi puluerem uidit. Hinc est etiam quod propheta repletus eadem sapientia, exclamat: memento, domine quod puluis sumus. Qui rursus eiusdem incommutabilitatem essentiae contemplatus, ait: omnia sicut uestimentum ueterascent et sicut opertorium mutabis ea, et mutabuntur; tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient. Hinc ad moysen dicitur: ego sum qui sum; et dices filiis israel: qui est misit me ad uos. Solus quippe ueraciter est, qui solus incommutabiliter permanet. Nam omne quod modo sic et modo aliter est, iuxta non esse est. Permanere enim in statu suo non potest. Atque aliquo modo ad non esse itur, dum ab eo quod fuerat semper ad aliud per momenta temporum ducitur. Vt ergo in participatione illius essentiae aliquid simus, cognoscamus nosmetipsos, quia prope nihil sumus. Bene itaque dicitur: nec commemorabuntur in comparatione eius, quia uasa auri excelsa et eminentia quae ex participatione sapientiae nobis ueneranda sunt, in comparatione sapientiae etiam memoranda non sunt. Quia uero haec sapientia humanis cordibus latenter infunditur, sicut de sancto quoque spiritu dictum est: spiritus ubi uult spirat et uocem eius audis, et non scis unde ueniat, aut quo uadat. Idcirco subiungitur: trahitur enim sapientia de occultis. De occultis sapientia trahitur, quia cum sit inuisibilis, non nisi inuisibiliter inuenitur. Quae recte quoque trahi dicitur, quia sicut flatum trahimus, ut corpus uiuat, sic ab intimis sapientiae spiritus ducitur, ut ad uitam anima subsistat. Vnde psalmista ait: os meum aperui et attraxi spiritum. Quae nimirum sapientia, humana carne, anima rationali suscepta, dum ab intimis apparuisset in promptu, mundus hic quia auctorem suum inuisibilem uidere non potuit, quem uisibilem conspexit hominem, eum quoque et inuisibilem agnouit deum. Conuersa est ab infidelitatis suae tenebris superba prius sua auersione gentilitas, ostensis signis atque prodigiis creuit fides; propagata autem fide, in ueneratione omnium sanctae ecclesiae culmen emicuit. Cui cum deessent aperti aduersarii, temptari coepit a suis. Nam multae quoque in ea haereses exortae contra eam duri certaminis bella parauerunt. Exercenda quippe est hoc tempore per laborem quae sequenti tendit ad remunerationem. Qua ex re actum est ut in ea nonnulli prodirent, qui mediatorem dei et hominum, hominem christum iesum purum hominem creatum dicerent, sed ex gratia deificatum; tantum que ei sanctitatis tribuerent, quantum de sanctis ceteris, eius uidelicet famulis, agnouissent. Quos beatus iob, prophetiae spiritu afflatus, sententiae suae definitione redarguit dicens: non adaequabitur ei topazium de aethiopia. Quid aethiopiam, nisi praesentem mundum accipimus? Quae coloris nigredine designat peccatorem populum, foeditate meritorum. Aliquando uero aethiopiae nomine specialiter gentilitas designari solet, infidelitatis prius nigra peccatis. Quam ueniente domino habacuc propheta uidit timore perterritam et ait: tabernacula aethiopum expauescunt, tabernacula terrae madian. Dauid quoque propheta uidens quod ad iudaeam redimendam ueniret dominus, sed ante gentilitas crederet et postmodum iudaea sequeretur, sicut scriptum est: donec plenitudo gentium introiret et sic omnis israel saluus fieret, dicit: aethiopia praeueniet manus eius deo; id est, priusquam iudaea credat, saluandam se offert omnipotenti domino peccatis nigra gentilitas. Topazium uero pretiosus lapis est; et quia graeca lingua pan~g, omne dicitur, pro eo quod omni colore resplendet, topazium quasi topantium uocatur. Dum uero in deum conuersa gentilitas credidit, ex ea multi ita sunt dono spiritus locupletati, ut quasi multis coloribus, sic multis uirtutibus luceant. Sed ne acceptis quisquam uirtutibus extollatur, a sancto uiro nunc dicitur: non adaequabitur ei topazium de aethiopia. Ac si aperte diceretur: nullus sanctorum quibuslibet uirtutibus plenus, ex ista tamen nigredine mundi collectus, aequari potest ei de quo dictum est: quod nascetur ex te sanctum, uocabitur filius dei. Nos quippe etsi sancti efficimur, non tamen nascimur, quia ipsa naturae corruptibilis conditione constringimur, ut cum propheta dicamus: ecce enim in iniquitatibus conceptus sum et in delictis peperit me mater mea. Ille autem solus ueraciter sanctus natus est, qui ut ipsam conditionem naturae corruptibilis uinceret, ex commixtione carnalis copulae conceptus non est. Huic se sapientiae quasi quoddam topazium de aethiopia aequari uoluit, cum quidam haeresiarches dixit: non inuideo christo deo facto, si uolo, et ipse possum fieri. Qui iesum dominum nostrum, non per mysterium conceptionis sed per profectum gratiae deum putauit, peruersa allegatione astruens eum purum hominem natum; sed, ut deus esset, per meritum profecisse, atque ob hoc aestimans et se et quoslibet alios ei posse coaequari, qui filii dei per gratiam fiunt, non intellegens, non attendens quia: non adaequabitur ei topazium de aethiopia. Aliud est enim natos homines gratiam adoptionis accipere, aliud unum singulariter per diuinitatis potentiam deum ex ipso conceptu prodiisse. Nec aequari potest gloriae unigeniti habita per naturam aliis accepta per gratiam; mediator quippe dei atque hominum, homo christus iesus; non sicut iste haereticus desipit, alter in humanitate, alter in deitate est. Non purus homo conceptus atque editus, post per meritum ut deus esset accepit, sed nuntiante angelo, et adueniente spiritu, mox uerbum in utero, mox intra uterum uerbum caro, et manente incommutabili essentia quae ei est cum patre et cum sancto spiritu coaeterna, assumpsit intra uirginea uiscera ubi et impassibilis pati, et immortalis mori, et aeternus ante saecula temporalis posset esse in fine saeculorum; ut per ineffabile sacramentum, conceptu sancto, partu inuiolabili, secundum ueritatem utriusque naturae, eadem uirgo et ancilla domini esset et mater. Sic quippe ei ab elisabeth dicitur: unde hoc mihi ut ueniat mater domini mei ad me? Et ipsa uirgo concipiens dicit: ecce ancilla domini; fiat mihi secundum uerbum tuum. Et quamuis ipse aliud ex patre, aliud ex uirgine, non tamen alius ex patre, alius ex uirgine, sed ipse est aeternus ex patre, ipse temporalis ex matre; ipse qui fecit, ipse qui factus est; ipse speciosus forma prae filiis hominum per diuinitatem et ipse de quo dictum est: uidimus eum et non erat aspectus; et non est species ei neque decor, per humanitatem. Ipse ante saecula de patre sine matre, ipse in fine saeculorum de matre sine patre, ipse conditoris templum, ipse conditor templi; ipse auctor operis, ipse opus auctoris; manens unus ex utraque et in utraque natura, nec naturarum copulatione confusus, nec naturarum distinctione geminatus. Sed quia non haec tractanda suscepimus, ad exponendi ordinem redeamus. Notandum nobis est quod sanctus uir, ut longe distare ab hac sapientia angelos demonstraret, dixit: non dabitur aurum obryzum pro ea. Qui ut antiquos etiam patres sacri eloquii tractatores inferiores ostenderet adiunxit: nec appendetur argentum in commutatione eius. Vt philosophorum quoque sapientiam huic monstraret longe subesse, intulit: non confertur tinctis indiae coloribus. Atque subiunxit: nec lapidi sardonycho pretiosissimo, uel sapphiro. Vt in illa quoque superna ciuitate nullum peruenire ad aequalitatem unigeniti demonstraret, addidit: non adaequabitur ei aurum uel uitrum. Vt prophetas quoque ei subesse ostenderet, adiunxit: nec commutabuntur pro ea uasa auri excelsa et eminentia, nec commemorabuntur in comparatione eius. Trahitur enim sapientia de occultis. Ad extremum uero ut ipsos quoque in ecclesia haereticos increparet, qui a gentilitatis errore uenientes, fidem quam percipiunt, per superbiam scindunt, addidit: non adaequabitur ei topazium de aethiopia. Ac si patenter insinuet dicens: hi qui ex peccati nigredine ad conuersionem ueniunt, aequari deo homini non possunt, quamuis multis colorum uirtutibus resplendere uideantur. Quorum ut superbia refutetur, apte subiungitur: nec tincturae mundissimae componentur. Tincturae enim mundissimae uocantur hi qui ueraciter sunt humiles et ueraciter sancti, qui sciunt quidem quia ex semetipsis uirtutum speciem non habent, sed hanc ex dono gratiae superuenientis tenent. Tincti enim non essent si sanctitatem naturaliter habuissent. Sed mundissimae tincturae sunt, quia humiliter custodiunt superuenientem in se uirtutum gratiam quam acceperunt. Hinc est enim quod sponsi uoce de sancta ecclesia dicitur: quae est ista quae ascendit dealbata? Quia enim sancta ecclesia caelestem uitam naturaliter non habet, sed superueniente spiritu, pulchritudine donorum componitur, non alba sed dealbata memoratur. Et notandum quod superius cum dixisset: non confertur tinctis indiae coloribus eosdem colores non intulit mundos. Hoc uero in loco ut tincturam ueracium uirtutum ab illa philosophorum fucatione distingueret, tincturas dicens, addidit mundissimas. Tincturae enim mundissimae recte nominantur hi qui prius per praua opera foedi fuerant, superueniente tamen spiritu, nitore gratiae uestiuntur, ut longe aliud appareant esse quam erant. Vnde etiam baptisma, id est tinctio, dicitur ipsa nostra in aquam descensio. Tingimur quippe et qui prius indecori eramus deformitate uitiorum, accepta fide reddimur pulchri gratia et ornamento uirtutum. Sequitur: unde ergo sapientia ueniet et quis est locus intellegentiae? Abscondita est ab oculis omnium uiuentium. Pensandum magnopere est quod a sancto uiro requiritur unde sapientia ueniat. Ab eo etenim uenit a quo orta est. Sed quia ab inuisibili et coaeterno patre nascitur, eius uia occulta est. Vnde per prophetam dicitur: generationem illius quis enarrabit? Locus uero intellegentiae eius, est humana mens, quam haec dei sapientia dum repleuerit, sanctam facit. Quia ergo et inuisibilis est de quo prodiit et incertum nobis est in cuius mente intellecta requiescat, recte nunc dicitur: unde ergo sapientia ueniet uel quis est locus intellegentiae? Sed hoc ualde mirum est quod protinus subinfertur: abscondita est ab oculis omnium uiuentium. Sapientia quippe quae deus est, si omnium uiuentium oculis occulta esset, hanc procul dubio sanctorum nemo uidisset. Sed ecce huic sententiae ioannem audio concordantem, qui ait: deum nemo uidit umquam. Rursum que cum testamenti ueteris patres intueor, multos horum, teste ipsa sacrae lectionis historia, deum uidisse cognosco. Vidit quippe iacob dominum qui ait: uidi dominum facie ad faciem, et salua facta est anima mea. Vidit moyses deum, de quo scriptum est: loquebatur dominus ad moysen facie ad faciem, sicut loqui solet homo ad amicum suum. Vidit isdem iob dominum, qui dicit: auditu auris audiui te, nunc autem oculus meus uidet te. Vidit isaias dominum, qui ait: anno quo mortuus est rex ozias, uidi dominum sedentem super solium excelsum et eleuatum. Vidit michaeas dominum qui dicit: uidi dominum sedentem super solium suum et omnem exercitum caeli assistentem ei a dextris et a sinistris. Quid est ergo quod tot testamenti ueteris patres deum se uidisse testati sunt et tamen de hac sapientia quae deus est, dicitur: abscondita est ab oculis omnium uiuentium; et ioannes ait: deum nemo uidit umquam, nisi hoc quod patenter datur intellegi, quia quamdiu hic mortaliter uiuitur, uideri per quasdam imagines deus potest, sed per ipsam naturae suae speciem non potest; ut anima, gratia spiritus afflata, per figuras quasdam deum uideat, sed ad ipsam uim eius essentiae non pertingat? Hinc est enim quod iacob, qui deum se uidisse testatur, hunc non nisi in angelo uidit. Hinc est quod moyses qui cum deo facie ad faciem loquitur, sicut loqui solet homo cum amico suo, ei in ipsa uerba suae locutionis dicit: si inueni gratiam in conspectu tuo, ostende mihi temetipsum manifeste, ut uideam te. Certe enim si deus non erat cum quo loquebatur, ostende mihi deum diceret et non ostende temetipsum. Si autem deus erat cum quo facie ad faciem loquebatur, cur se petebat uidere quem uidebat? Sed ex hac eius petitione colligitur quia eum sitiebat per incircumscriptae naturae suae claritatem cernere, quem iam coeperat per quasdam imagines uidere, ut sic superna essentia mentis eius oculis adesset, quatenus ei ad aeternitatis uisionem nulla imago creata temporaliter interesset. Et uiderunt ergo patres testamenti ueteris dominum; et tamen, iuxta ioannis uocem: deum nemo uidit umquam; et iuxta beati iob sententiam, sapientia quae deus est, abscondita est ab oculis omnium uiuentium, quia in hac mortali carne consistentibus, et uideri potuit per quasdam circumscriptas imagines et uideri non potest per incircumscriptum lumen aeternitatis. Sin uero a quibusdam potest in hac adhuc corruptibili carne uiuentibus, sed tamen inaestimabili uirtute crescentibus, quodam contemplationis acumine aeterna dei claritas uideri; hoc quoque a beati iob sententia non abhorret qui ait: abscondita est ab oculis omnium uiuentium; quoniam quisquis sapientiam quae deus est, uidet, huic uitae funditus moritur, ne iam eius amore teneatur. Nullus quippe eam uidit qui adhuc carnaliter uiuit, quia nemo potest amplecti deum simul et saeculum. Qui enim deum uidet, eo ipso moritur, quo uel intentione cordis uel effectu operis ab huius uitae delectationibus tota mente separatur. Vnde adhuc ad eumdem quoque moysen dicitur: non enim uidebit me homo et uiuet. Ac si aperte diceretur: nullus umquam deum spiritaliter uidet, et mundo carnaliter uiuit. Vnde paulus quoque apostolus, qui adhuc dei inuisibilia, sicut ipse testatur, ex parte cognouerat, iam huic mundo totum se mortuum esse perhibebat, dicens: mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Sicut enim iam longe superius diximus, non sufficit ut diceret: mundo crucifixus sum; nisi etiam praemitteret: mihi mundus crucifixus est, ut non solum se mundo mortuum, sed etiam mundum sibi mortuum esse testaretur, quatenus nec ipse mundum, nec ipsum iam mundus appeteret. Si enim duo fortasse in uno loco sint, quorum unus uiuus, alter uero sit mortuus, etsi mortuus uiuentem non uidet, uiuus tamen mortuum uidet. Praedicator autem dei ut ostenderet quia per abiectionem qua se humiliando deiecerat, talis iam factus esset, ut nec ipse mundum, nec mundus ipsum concupisceret; non solum ait se mundo crucifixum, ut ipse mundi gloriam quam appeteret tamquam mortuus non uideret, sed etiam mundum sibi asseruit crucifixum, in quo tanta se humilitate deiecerat, ut et ipse mundus tamquam ad eum mortuus paulum humilem atque despectum iam uidere nequaquam posset. Sciendum uero est quod fuere nonnulli qui deum dicerent etiam in illa regione beatitudinis in claritate quidem sua conspici, sed in natura minime uideri. Quos nimirum minor inquisitionis subtilitas fefellit. Neque enim illi simplici et incommutabili essentiae aliud est claritas, aliud natura, sed ipsa ei natura sua claritas, ipsa claritas natura est. Quia enim suis dilectoribus haec dei sapientia se quandoque ostenderet, in se pollicetur dicens: qui diligit me, diligetur a patre meo; et ego diligam eum et manifestabo me ipsum illi. Ac si patenter dicat: qui in uestra me cernitis, restat ut in mea me natura uideatis. Hinc rursus ait: beati mundo corde quoniam ipsi deum uidebunt. Hinc paulus dicit: nunc uidemus per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. Nunc cognosco ex parte, tunc cognoscam sicut et cognitus sum. Sed quia de deo per primum ecclesiae praedicatorem dicitur: in quem desiderant angeli prospicere, sunt nonnulli qui nequaquam deum uidere uel angelos suspicantur, et tamen dictum per ueritatis sententiam scimus: angeli eorum in caelis semper uident faciem patris mei qui in caelis est. Numquid ergo aliud ueritas, aliud praedicator insonat ueritatis? Sed si sententia utraque confertur, quia sibi nequaquam discordet agnoscitur. Deum quippe angeli et uident, et uidere desiderant; et intueri sitiunt et intuentur. Si enim sic uidere desiderant ut effectu sui desiderii minime perfruantur, desiderium sine fructu anxietatem habet et anxietas poenam. Beati uero angeli ab omni poena anxietatis longe sunt, quia numquam simul poena et beatitudo conueniunt. Rursum cum eos dicimus dei uisione satiari, quia et psalmista ait: satiabor dum manifestabitur gloria tua, considerandum nobis est quoniam satietatem solet fastidium subsequi. Vt ergo recte sibi utraque conueniant, dicat ueritas: quia semper uident; dicat praedicator egregius: quia semper uidere desiderant. Ne enim sit in desiderio anxietas, desiderantes satiantur; ne autem sit in satietate fastidium, satiati desiderant. Et desiderant igitur sine labore, quia desiderium satietas comitatur; et satiantur sine fastidio, quia ipsa satietas ex desiderio semper accenditur. Sic quoque et nos erimus quando ad ipsum fontem uitae uenerimus. Erit nobis delectabiliter impressa sitis simul atque satietas. Sed longe abest a siti necessitas, longe a satietate fastidium, quia et sitientes satiabimur, et satiari sitiemus. Videbimus igitur deum ipsum que erit praemium laboris nostri, ut post mortalitatis huius tenebras, accessa eius luce gaudeamus. Sed cum eius lucem dicimus accessam, obsistit animo quod paulus dicit: qui lucem habitat inaccessibilem, quem uidit nullus hominum, sed nec uidere potest. Et rursum audio quod psalmista ait: accedite ad eum et illuminamini. Quomodo ergo accedendo illuminamur si ipsam lucem qua illuminari possumus non uidemus? Si uero accedendo ad eum ipsam qua illuminamur lucem uidemus, quomodo inaccessibilis esse perhibetur? Qua in re pensandum est quod inaccessibilem dixit, sed omni homini, sed humana sapienti. Scriptura quippe sacra omnes carnalium sectatores, humanitatis nomine notare solet. Vnde isdem apostolus quibusdam discordantibus dicit: cum enim sit inter uos zelus et contentio, nonne carnales estis et secundum hominem ambulatis? Quibus paulo post subicit: nonne homines estis? Et unde alias testimonium protulit: quod oculus non uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit quae praeparauit deus diligentibus se. Et cum hoc hominibus dixisset absconditum, mox subdidit: nobis autem reuelauit deus per spiritum suum; ipsum se ab hominis uocatione discernens, qui raptus supra hominem diuina iam saperet. Ita etiam hoc loco cum lucem dei inaccessibilem perhiberet, ut ostenderet quibus subdidit: quem uidit nullus hominum, sed nec uidere potest. More suo homines uocans omnes humana sapientes, quia qui diuina sapiunt, uidelicet supra homines sunt. Videbimus igitur deum, si per caelestem conuersationem supra homines esse mereamur. Nec tamen ita uidebimus sicut uidet ipse seipsum. Longe quippe dispariliter uidet creator se, quam uidet creatura creatorem. Nam quantum ad immensitatem dei, quidam nobis modus figitur contemplationis, quia eo ipso pondere circumscribimur, quo creatura sumus. Sic profecto non ita conspicimus deum sicut ipse conspicit se, sicut non ita requiescimus in deo quemadmodum ipse requiescit in se. Nam uisio nostra uel requies erit utcumque similis uisioni uel requiei illius, sed aequalis non erit. Ne enim iaceamus in nobis ut ita dicam, contemplationis penna nos subleuat, atque a nobis ad illum erigimur intuendum, rapti que intentione cordis et dulcedine contemplationis, aliquo modo a nobis imus in ipsum; et iam hoc ipsum ire nostrum minus est requiescere, et tamen sic ire perfecte requiescere est. Et perfecta ergo requies est quia deus cernitur; et tamen aequanda non est requiei illius, qui non a se in alium transit ut quiescat. Est itaque requies, ut ita dicam, similis atque dissimilis, quia quod illius requies est, hoc nostra imitatur. Namque ut beati atque aeterni simus in aeternum, imitamur aeternum. Et magna nobis est aeternitas, imitatio aeternitatis. Nec exsortes sumus eius quem imitari possumus, quia et uidentes participamur et participantes imitamur. Quae nimirum uisio nunc fide incohatur, sed tunc in specie perficitur, quando coaeternam deo sapientiam, quam modo per ora praedicantium quasi per decurrentia flumina sumimus, in ipso suo fonte biberimus. LIBER 19 Quid mirum si aeterna dei sapientia conspici non ualet, quando ipsa quoque inuisibilia quae per eam sunt condita humanis oculis comprehendi non possunt? In rebus ergo creatis discimus creatorem omnium quanta humilitate ueneremur, ut in hac uita usurpare sibi de omnipotentis dei specie mens humana nil audeat, quod solum electis suis praemium si subsequenti remuneratione seruat. Vnde bene postquam dictum est: abscondita est ab oculis omnium uiuentium, ilico subinfertur: uolucres quoque caeli latet. In scriptura enim sacra uolucres aliquando in malo, aliquando uero in bono dantur intellegi. Per uolucres quippe nonnumquam potestates aereae designantur, bonorum studiis aduersae. Vnde ueritatis ore dicitur: quoniam semen quod secus uiam cecidit, uenerunt uolucres et comederunt illud; quia nimirum maligni spiritus humanas mentes obsidentes, dum cogitationes noxias ingerunt, uerbum uitae a memoria euellunt. Hinc rursum cuidam diuiti superba sapienti dicitur: uulpes foueas habent et uolucres caeli nidos; filius autem hominis non habet ubi caput suum reclinet. Vulpes ualde fraudulenta sunt animalia quae in fossis uel specubus absconduntur, cum que apparuerint, numquam rectis itineribus sed tortuosis anfractibus currunt. Volucres uero ut nouimus, alto uolatu se in aera subleuant. Nomine ergo uulpium dolosa atque fraudulenta, nomine autem uolucrum, haec eadem superba daemonia designantur. Ac si dicat: fraudulenta et elata daemonia in corde uestro, id est in cogitatione superbiae inueniunt habitationem suam. Filius autem hominis ubi caput suum reclinet non habet, id est, humilitas mea requiem in superba mente uestra non inuenit. Quasi in quodam uolatu uolucris illa prima se extulit, quae per elatam cogitationem dixit: in caelum conscendam, super astra caeli exaltabo solium meum; sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis, ascendam super altitudinem nubium et ero similis altissimo. Ecce quam alta superbe uolando petiit. Quem etiam uolatum et primis hominibus persuasit. Ipsi quippe uolando quasi super se ire conati sunt, quando eis dictum est, ut gustarent et essent sicut dii. Cum que similitudinem diuinitatis appetunt, immortalitatis munera perdiderunt. Qui in terram moriendo non issent, si super terram humiliter stare uoluissent. At contra in bono uolucres poni solent, sicut in euangelio dominus cum similitudinem regni caelestis ex grano sinapis denuntiaret dicens: cui simile est regnum dei, et cui simile aestimabo illud? Simile est grano sinapis quod acceptum homo misit in hortum suum; et creuit et factum est in arborem magnam, et uolucres caeli requieuerunt in ramis eius. Ipse quippe est granum sinapis qui in horti sepultura plantatus, arbor magna surrexit. Granum namque fuit cum moreretur, arbor cum resurgeret. Granum per humilitatem carnis, arbor per potentiam maiestatis. Granum, quia uidimus eum et non erat aspectus; arbor autem, quia speciosus forma prae filiis hominum. Huius arboris rami sancti praedicatores sunt. Et uideamus quam late tendantur. Quid enim de eis dicitur? In omnem terram exiit sonus eorum et in fines orbis terrae uerba eorum. In istis ramis uolucres requiescunt, quia sanctae animae quae quibusdam uirtutum pennis a terrena cogitatione se subleuant, in eorum dictis atque consolationibus ab huius uitae fatigatione respirant. Hoc igitur in loco postquam de sapientia dictum est: abscondita est ab oculis omnium uiuentium, recte subiungitur: uolucres quoque caeli latet; quia in hac corruptibili carne constituti, naturae eius potentiam ipsi quoque uidendo non penetrant, qui iam per meritum sanctae contemplationis uolant. Vbi apte subiungitur: perditio et mors dixerunt: auribus nostris audiuimus famam eius. Qui perditionis et mortis nomine nisi maligni spiritus designantur? Qui inuentores mortis et perditionis exstiterunt, sicut de ipso eorum principe sub ministri eius specie per ioannem dicitur: et nomen illi mors. Cui subiecti omnes superbiae spiritus de hac sapientia quae deus est dicunt: auribus nostris audiuimus famam eius; quia nimirum uisionem illius plena beatitudine habere nequiuerunt. Videre quippe perfecte coaeternam deo sapientiam, hoc est quod habere. Vnde ad ioannem de munere uincentis dicitur: dabo illi calculum candidum et in calculo nomen nouum scriptum, quod nemo scit nisi qui accipit. In hac etenim uita scire aliquid uel uidere possumus, etiam quod non accipimus habere; nomen uero nouum in calculo scriptum, id est in aeterno praemio, notitiam dei humanis mentibus inusitatam scire non potest nisi qui hanc etiam acceperit habere. Quia itaque ut diximus, uidere deum, hoc est quod habere, ideo iniqui spiritus hanc sapientiam non uident, quia repulsi per superbiam nequaquam eam habere potuerunt. Ad lucem quippe eius clauserunt oculos cordis, superfusis eius radiis repugnantes, sicut intellegi etiam de eisdem malignis spiritibus potest, quod scriptum est: ipsi fuerunt rebelles lumini. Famam ergo sapientiae malignis spiritibus audisse est, sed eamdem sapientiam non uidisse, et eius potentiam ex uirtute illius cognouisse, et tamen sub ea humiliter stare noluisse. Vnde ueritatis uoce de ipso malignorum spirituum capite dicitur: ille homicida erat ab initio, et in ueritate non stetit. Sequitur: deus intellegit uiam eius et ipse nouit locum illius. Haec coaeterna deo sapientia aliter habet uiam atque aliter locum. Locum uero si quis intellegat, non localem. Nam teneri corporaliter non potest deus; sed sicut dictum est, locus intellegitur non localis. Locus sapientiae pater est, locus patris sapientia sicut ipsa sapientia attestante dicitur: ego in patre et pater in me. Aliter ergo sapientia habet uiam, atque aliter locum. Viam per humanitatis transitum, locum uero per statum diuinitatis. Inde enim non transit unde aeterna est; sed inde transit, unde propter nos apparuit temporalis. Sic namque in euangelio scriptum est: quia egrediens ab iericho dominus transiebat; duo autem caeci sedentes iuxta uiam clamauerunt, dicentes: domine, miserere nostri fili dauid. Ad quorum uocem, sicut illic scriptum est, stetit iesus et lumen reddidit. Quid est autem transeundo audire, stando lumen restituere, nisi quod per humanitatem suam nobis misertus est, qui per diuinitatis potentiam a nobis mentis nostrae tenebras exclusit? Quod enim propter nos natus et passus est, quod resurrexit, ascendit in caelum, quasi transit iesus, quia haec nimirum actio temporalis est. Sed stans eos tetigit et illuminauit, quia non sicut illa dispensatio temporalis, ita uerbi aeternitas transit quae in se manens innouat omnia. Stare enim dei, est incommutabili cogitatione mutabilia cuncta disponere. Qui ergo uoces petentium transiens audiuit, stans lumen reddidit, quia etsi propter nos temporalia pertulit, inde tamen nobis lucem tribuit, unde habere mutabilitatis transitum nescit. Quia igitur quando per carnem appareret hominibus incertum fuit, recte nunc dicitur: deus intellegit uiam eius et ipse nouit locum illius.Ac si aperte diceretur: humanae cogitationi occulta sunt, uel quando per carnem ad homines sapientia ueniat, uel quomodo apud patrem inuisibilis, etiam cum foris apparuerit, persistat. Quamuis hoc intellegi et aliter potest. Nam uia eius non inconuenienter accipitur hoc ipsum quod uenit ad cor sese que nobis intrinsecus infundit. Locus uero eius fit cor, ad quod ueniens permanet. De hac quippe uia illius dicitur: uox clamantis in deserto; parate uiam domino; id est, in corde uestro uenienti sapientiae aditum reserate, sicut alias dicitur: iter facite ei qui ascendit super occasum. Super occasum fuit ascendere, ipsam mortem quam pertulerat resurgendo superasse. Ait ergo: ei qui ascendit super occasum, iter facite; id est, resurgenti domino in uestris cordibus per fidem uiam praebete, hinc ioanni per spiritum dicitur: praeibis ante faciem domini parare uias eius. Quisquis etenim praedicando a sordibus uitiorum corda audientium mundat, uenienti sapientiae uiam praeparat. Habet ergo uiam ista sapientia, habet et locum. Viam qua uenit, locum quo manet, sicut ipsa ait: si quis diligit me, sermonem meum seruabit; et pater meus diliget eum et ad eum ueniemus; et mansionem apud eum faciemus. Via est igitur qua uenit, locus quo manet. Sed quo uenit, quae ubique est? An uenire est sapientiae per illuminationem mentis nostrae indicare praesentiam maiestatis suae? Et quia hominibus incertum est uel in cuius corde ueniat, uel in quo postquam uenerit permanendo requiescat, recte nunc dicitur: deus intellegit uiam eius et ipse nouit locum illius, quia solius diuinae uisionis est cernere, uel quibus modis intellectus sapientiae ad cor hominis ueniat, uel cuius mens intellectum uitae, quem perceperit, mortiferis cogitationibus non amittat. Et quia haec eadem sapientia per humanitatis gratiam manifestata in cunctis mundi partibus electorum fuerat corda repletura, recte subditur: ipse enim fines mundi intuetur et omnia quae sub caelo sunt respicit. Respicere quippe dei, est ea quae amissa ac perdita fuerant ad suam gratiam reformare. Vnde scriptum est: rex qui sedet in solio iudicii, dissipat omne malum intuitu suo. Respiciendo namque leuitatis nostrae mala coercuit et magna merita maturitatis dedit. Vnde adhuc subditur: qui fecit uentis pondus. Velocitate enim ac subtilitate uentorum in scriptura sacra solent animae designari, sicut per psalmistam de deo dicitur: qui ambulat super pennas uentorum, id est, qui transgreditur uirtutes animarum. Fecit ergo uentis pondus, quia dum superna sapientia replet animas, eas maturitate indita graues reddit; non illa grauitate qua dicitur: filii hominum usquequo graues corde? Aliud namque est grauem esse per consilium, aliud per peccatum; aliud est grauem esse per constantiam, aliud per culpam. Ista enim grauitas pondus habet oneris, illa uirtutis. Pondus ergo accipiunt animae, ut ab intentione dei non iam leui motu desiliant, sed in eo fixa constantiae grauitate consistant. Adhuc ille populus leuiter mouebatur, de quo per prophetam dicitur: abiit uagus in uiam cordis sui; uiam eius uidi et dimisi eum. Graue autem consilium cordis omnem inconstantiam uagationis expellit. Et quoniam sunt animae quae leui motu nunc ista, nunc illa desiderent, omnipotens deus, quia ipsas leues fluctuationes mentium non leuiter pensat, uagatione cordis relinquendo diiudicat. Sed cum per gratiam respicit uagam mentem, in consilii stabilitatem figit. Recte ergo nunc dicitur: qui fecit uentis pondus, quia cum leues motus animi misericorditer dignatur aspicere, hunc protinus ad constantiae maturitatem format. Vel certe uentis pondus est facere concessam hic electis de uirtutibus gloriam, permixta infirmitate temperare. Vnde et subditur: et aquas appendit mensura. Aquae in scriptura sacra aliquando sanctum spiritum, aliquando scientiam sacram, aliquando scientiam prauam, aliquando tribulationem, aliquando defluentes populos, aliquando mentes fidem sequentium designare solent. Per aquam quippe sancti spiritus infusio designatur, sicut in euangelio dicitur: qui credit in me, sicut dicit scriptura, flumina de uentre eius fluent aquae uiuae. Vbi euangelista secutus adiunxit: hoc autem dixit de spiritu, quem accepturi erant credentes in eum. Rursum per aquam sacra scientia designatur, sicut dicitur: aqua sapientiae salutaris potabit eos. Per aquam quoque praua scientia appellari solet, sicut apud salomonem mulier quae typum haereseos tenet, callidis suasionibus blanditur dicens: aquae furtiuae dulciores sunt. Aquarum etiam nomine nonnumquam solent tribulationes intellegi, sicut per psalmistam dicitur: saluum me fac, deus, quoniam intrauerunt aquae usque ad animam meam. Per aquam populi designantur, sicut per ioannem dicitur: aquae uero sunt populi. Per aquam quoque non solum fluxus decurrentium populorum, sed etiam bonorum mentes, fidei praedicamenta sequentium designantur; sicut propheta ait: beati qui seminatis super omnes aquas. Et per psalmistam dicitur: uox domini super aquas. Hoc ergo in loco quid aquarum nomine nisi electorum corda signantur, quae per intellectum sapientiae auditum iam supernae uocis acceperunt? De quibus recte dicitur: et aquas appendit mensura. Quia sancti ipsi qui subleuante spiritu ad summa rapiuntur, quamdiu in hac uita sunt, ne aliqua elatione superbiant, quibusdam temptationibus reprimuntur, ut nequaquam tantum proficere ualeant quantum uolunt, sed ne extollantur superbia, sit in eis ipsarum quaedam mensura uirtutum. Hinc est enim quod elias dum tot uirtutibus in alta profecisset, quadam mensura suspensus est, dum iezabel postmodum quamuis reginam, tamen mulierculam fugit. Perpendo quippe hunc mirae uirtutis uirum, ignem de caelo trahere; et secundo quinquagenarios uiros cum suis omnibus petitione subita concremare, uerbo caelos a pluuiis claudere, uerbo caelos ad pluuias aperire, suscitantem mortuos, uentura quaeque praeuidentem; et ecce rursus animo occurrit, quo pauore ante unam mulierculam fugerit. Considero uirum timore perculsum de manu dei mortem petere, nec accipere; de manu mulieris mortem fugiendo uitare. Quaerebat enim mortem dum fugeret, dicens: sufficit mihi, tolle animam meam; neque enim melior sum quam patres mei. Vnde ergo sic potens, ut tot illas uirtutes faciat? Vnde sic infirmus ut ita feminam pertimescat, nisi quia aquae appenduntur mensura, ut ipsi sancti dei homines et multum ualeant per potentiam dei; et rursum quadam mensura moderati sint per infirmitatem suam? In illis uirtutibus elias quid de deo acceperat, in istis infirmitatibus quid de se esse poterat, agnoscebat. Illa potentia uirtus fuit, ista infirmitas custos uirtutis. In illis uirtutibus ostendebat quid acceperat, in istis infirmitatibus hoc quod acceperat custodiebat. In miraculis monstrabatur elias, in infirmitatibus seruabatur. Sic paulum uideo fluminum et latronum, ciuitatis et solitudinis, maris ac terrae pericula sustinentem, frenantem ieiuniis ac uigiliis corpus, sustinentem frigoris et nuditatis aerumnam, ad ecclesiarum custodiam uigilanter se ac pastoraliter exserentem, ad tertium caelum raptum rursum que eum in paradiso raptum; et audisse arcana uerba quae non licet homini loqui; et tamen satanae angelo ad temptandum conceditur, orat ut eximi debeat et non exauditur. Cuius cum ipsa initia conuersionis aspicio, perpendo quod ei superna pietas caelos aperit sese que illi iesus de sublimibus ostendit. Qui lumen corporis ad tempus perdidit, lumen cordis in perpetuum accepit. Ad ananiam mittitur, uas electionis uocatur; et tamen de ciuitate eadem quam post uisionem iesu ingressus fuerat fugiens recedit, sicut ipse testatur dicens: damasci praepositus gentis arethae regis custodiebat ciuitatem damascenorum, ut me comprehenderet; et per fenestram in sporta dimissus sum per murum et sic effugi manus eius. Cui licenter dicam: o paule, in caelo iam iesum conspicis et in terra adhuc hominem fugis? In paradisum duceris, secreta dei uerba cognoscis et adhuc a satanae angelo temptaris? Vnde sic fortis, ut ad caelestia rapiaris? Vnde sic infirmus ut in terra hominem fugias et adhuc a satanae angelo aduersa toleres, nisi quia ipse qui te subleuat rursum te subtilissima mensura moderatur, ut et in miraculis tuis nobis praedices uirtutem dei et rursum in timore tuo reminisci nos facias infirmitatis nostrae? Quae tamen infirmitas ne in desperationem nos pertrahat cum pulsat, dum de infirmitate tua dominum rogares, quia auditus non es, nobis quoque locutus es quid audisti: sufficit tibi gratia mea, nam uirtus in infirmitate perficitur. Aperta ergouoce dei ostenditur quia custos est uirtutis infirmitas. Tunc quippe bene interius custodimur, cum per dispensationem dei tolerabiliter temptamur exterius, aliquando uitiis aliquando pressuris. Nam eis quoque quos uiros nouimus fuisse uirtutum, temptationes atque certamina non defuere uitiorum. Hinc est enim quod ad consolationem nostram isdem praedicator egregius de se quaedam talia prodere dignatur, dicens: uideo aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae, et captiuum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis. Ad ima quippe trahit caro ne extollat spiritus; et ad summa trahit spiritus ne prosternat caro. Spiritus leuat ne iaceamus in infimis; caro aggrauat ne extollamur ex summis. Si non subleuante spiritu nos caro temptaret perfectione procul dubio temptationis suae in ima deiceret. Rursum uero si non temptante carne ad summa nos spiritus subleuaret, in superbiae casu ipsa nos peius subleuatione prosterneret. Sed fit certo moderamine ut dum unusquisque sanctorum iam quidem interius ad summa rapitur, sed adhuc temptatur exterius, nec desperationis lapsum, nec elationis incurrat; quoniam nec temptatio exterior culpam perficit, quia interior intentio sursum trahit; nec rursum intentio interior in superbiam eleuat, quia temptatio exterior humiliat dum grauat. Sic que magno ordine cognoscimus in interiori profectu quid accipimus, in exteriori defectu quid sumus. Et miro modo agitur, ut nec de uirtute quisquam extolli debeat, nec de temptatione desperet, quia dum spiritus trahit et caro retrahit, subtilissimo iudicii interni moderamine, infra summa et supra infima in quodam medio anima libratur. Bene ergo dicitur: et aquas appendit mensura. Sequitur: quando ponebat pluuiis legem et uiam procellis sonantibus, tunc uidit illam et enarrauit, et praeparauit et inuestigauit. Solent per pluuias praedicantium dicta signari. Vnde per moysen dicitur: exspectetur sicut pluuia eloquium meum. Quorum uidelicet uerba cum blande persuadent, pluuiae sunt; cum uero terribilia de uenturo iudicio intonant, sonantes procellae. Et notandum quod pluuiis lex ponitur, ut uia procellis sonantibus aperiatur. Lex quippe est ipsis praedicatoribus posita, ut uiuendo impleant quod loquendo suadere festinant. Nam loquendi auctoritas perditur quando uox opere non adiuuatur. Hinc enim per psalmistam dicitur: peccatori autem dixit deus: quare tu enarras iustitias meas et assumis testamentum meum per os tuum? Tu uero odisti disciplinam et proiecisti sermones meos post te. Sermones etenim dei post se praedicator proicit, cum hoc quod dicit facere contemnit. Quando autem dictis eius alter oboediat, dum ipse respuit opere quod praedicat uoce, et dissimulat audire quod narrat? De ista praedicationis lege scriptum est: qui soluerit unum de mandatis istis minimis et docuerit sic homines, minimus uocabitur in regno caelorum. Qui autem fecerit et docuerit, magnus uocabitur in regno caelorum. Regnum caelorum uidelicet praesentem ecclesiam appellat, de qua scriptum est: et colligent de regno eius omnia scandala. In superno etenim regno scandala quae ex eo colligi debeant non habentur. Qui ergo soluit opere et sic docet uoce, in isto regno caelorum erit minimus, in illo nec minimus. Viam autem procellis sonantibus posuit, cum praedicatoribus suis ad corda hominum terrore uenturi iudicii perculsa aditum fecit. Prius itaque lex ponitur, ut postmodum uia pandatur, quia illa uox cor audientis penetrat, quae hoc quod sonuerit, opere conseruat. Tunc autem cum legem pluuiis et uiam procellis sonantibus poneret, hanc sapientiam deus uidit, enarrauit, praeparauit et inuestigauit. Vsitata sacri eloquii locutione uidere deus dicitur, uidere nos facere, sicut iusto uiro dominus dicit: nunc cognoui quod timeas deum. Et israelitae praemonentur: temptat uos dominus deus uester, ut sciat si diligitis eum; id est, ut scire uos faciat. Tunc ergo cum legem pluuiis poneret, hoc est mandatum custodiae praedicatoribus daret, hanc incarnatam sapientiam uideri et enarrari a praedicatoribus, praeparari et inuestigari ab auditoribus fecit. Sibi quippe illam praeparat, quisquis illam bene uiuendo in diem iudicii propitiam parat. Et notandum quae de ea quattuor dicta sunt. Ait enim: uidit, enarrauit, praeparauit, et inuestigauit. Vidit namque quia species est; enarrauit quia uerbum; praeparauit quia remedium; inuestigauit quia occultum. Sed hoc quod aeterna dei sapientia species patris et uerbum dicitur, quando ab humana mente penetratur? Quis namque intellegat, uel uerbum sine tempore, uel speciem sine circumscriptione? Dicendum ergo erat aliquid quod de illa homo cognosceret in se. Vnde apte subditur: et dixit homini: ecce timor domini ipsa est sapientia, et recedere a malo intellegentia. Ac si aperte diceretur: ad temetipsum homo reuertere, cordis tui secreta perscrutare. Si deum te timere deprehendis, profecto constat quia hac sapientia plenus es. Quam si adhuc cognoscere non potes quid sit in se, iam cognoscis interim quid sit in te. Quae enim apud se ab angelis metuitur, apud te timor domini uocatur; quia hanc habere te certum est, si timere te dominum incertum non est. Hinc etiam per psalmistam dicitur: initium sapientiae, timor domini; quia tunc penetrare cor incohat, cum hoc extremi iudicii pauore perturbat. Ad paruitatem igitur nostram diuinus sermo se attrahit: sicut pater cum paruulo filio loquitur, ut ab eo possit intellegi, sponte balbutit. Quia enim naturam sapientiae penetrare non possumus quid sit in se, ex condescensione dei audiuimus quid sit in nobis cum dicitur: ecce timor domini, ipsa est sapientia. Sed quia ille ueraciter uim diuini timoris intellegit, qui se a cunctis prauis operibus custodit, recte subditur: et recedere a malo intellegentia. Ea igitur quae sequuntur, quia prophetiae spiritu plena sunt, ipsa sacrae historiae uerba testantur, cum dicitur: C. 29 addidit quoque iob, assumens parabolam suam; et dixit. Quia enim parabola similitudo nominatur, aperte constat quod per exteriorum uerborum formam mysteria loquitur, qui ad loquendum parabolam assumpsisse memoratur. Cum etenim sua narrat, quaecumque sunt sanctae ecclesiae uentura denuntiat; et per hoc quod ipse patitur, indicat quid illa patiatur. Nonnumquam uero sic suae historiae uerba permiscet, ut nihil allegoricum insonet; nonnumquam sic suos dolores loquitur, ac si ex uoce dolentis ecclesiae loquatur. In hac uero ultima sui parte sermonis ultimum tempus designat ecclesiae, quando aduersarios suos, id est carnales quosque, uel haereticos atque gentiles, quos nunc studet sapientiae auctoritate comprimere, effrenata iactantia elatos cogitur irrisa tolerare. Vnde in hoc quoque sermone dicitur: nunc autem derident me iuniores tempore quorum non dignabar patres ponere cum canibus gregis mei. Et ipsa ordinis ratio exposcit ut per uerba beati iob ultima extremi sanctae ecclesiae designentur dies quando, persecutione crescente, apertas haereticorum uoces tolerare compellitur, cum motus cordis sui, quos nunc intra cogitationum sinus contegunt, tunc in uoce manifestati erroris aperiunt. Nunc enim sicut per ioannem dicitur, draco in abysso clausus tenetur, quia diabolica malitia in eorum subdolis cordibus occultatur. Sed sicut illic dictum est, educitur draco de puteo abyssi, quia quod modo prae timore tegitur, tunc contra ecclesiam publice de iniquorum cordibus omne serpentinum uirus aperitur. Nunc enim abscondit se sub blandiente lingua, saeuiens conscientia et malitia calliditatis, quasi quadam se tegit abysso simulationis; nunc dominus sicut psalmistae uoce dicitur: congregat sicut in utre aquas maris. Vter quippe carnalis est cogitatio. Aquae ergo maris in utre congregatae sunt, cum amaritudo peruersae mentis non erumpit exterius in uocem prauae libertatis. Veniet profecto tempus, quando contra hanc peruersi atque carnales aperta uoce praedicent quod nunc occulta cogitatione moliuntur. Veniet tempus quando catholicam ecclesiam non solum iniustis uocibus, sed etiam crudelibus plagis premant. Ab aduersariis namque suis duobus modis ecclesia persecutionem patitur, scilicet aut uerbis aut gladiis. Sed cum uerbis persecutionem sustinet, exercetur eius sapientia; cum uero gladiis, exercetur eius patientia. Sed uerborum persecutiones ab haereticis nunc etiam cotidie toleramus, cum ipsi haeretici linguis nobis subdolis et falsa humilitate blandiuntur. Persecutiones uero gladiorum iuxta finem mundi secuturae sunt, ut grana caelestibus horreis recondenda tanto uerius a peccatorum paleis exuantur, quanto arctius affliguntur. Tunc electi omnes qui illa fuerint tribulatione comprehensi reminiscuntur horum temporum in quibus nunc ecclesia fidei pacem tenet et superba haereticorum colla comprimit, non potentatu culminis, sed iugo rationis. Reminiscuntur nostri qui quieta fidei tempora ducimus; qui etsi in bellis coartamur gentium, non tamen in dictis expugnamur patrum. Beatus ergo iob sanctae ecclesiae typum tenens, quae tunc in illis angustiis inuenitur. Et tamen nostrae ut dixi, quietis reminiscitur, sua transacta narrat, et aliis uentura denuntiat dicens: quis mihi tribuat, ut sim iuxta menses pristinos? Multa enim talia sancta ecclesia doloribus pressa dictura est. Tantis quippe illam futurum est tribulationibus angustari, ut haec tempora cum magno suspirio desideret quae nos cum magno dolore toleramus. Dicat ergo, dicat per uocem iob: quis mihi tribuat ut sim iuxta menses pristinos? Quia enim statutus dierum numerus menses uocantur, quid nomine signat mensium nisi collectiones animarum? Dies quippe dum colliguntur in mensibus, subtrahuntur, quia et in hoc tempore sancta ecclesia, dum ueritatis luce resplendentes animas colligit, in intimis abscondit. Aliquando etiam mensis pro perfectione ponitur, sicut propheta ait: erit mensis ex mense; perfectio uidelicet eis in requie, quibus nunc perfectio fuerit in operatione. Reminiscatur ergo perfectionis pristinae, reducat ad memoriam quanta praedicationis suae collectis animabus reportabat lucra; et angustata tribulationibus dicat: quis mihi tribuat, ut sim iuxta menses pristinos? In quibus profecto mensibus qualis fuerit, enumerando subiungit dicens: secundum dies quibus deus custodiebat me, quando splendebat lucerna eius super caput meum, et ad lumen eius ambulabam in tenebris. Tunc quippe uidet ex se, persecutione cogente infirmorum multos cadere, quos nunc ut mater intra pacis sinum paruulos fouet, et intra tranquillas fidei cunas continet, quia admixti fortibus, ipsa fidei tranquillitate nutriuntur. Tunc uero tales multi casuri sunt et per uiscera caritatis, quicquid in damno paruulorum sustinet, se perpeti animus perfectorum dolet. Infirmorum etenim damna ad corda fortium per compassionem transeunt. Vnde per paulum dicitur: quis infirmatur et ego non infirmor? Quis scandalizatur et ego non uror? Tanto enim quisque perfectus est, quanto perfecte sentit dolores alienos. Vnde sancta ecclesia infirmis tunc cadentibus angustata, cum horum reminiscitur temporum, iure dictura est: secundum dies quibus deus custodiebat me; quia se tunc in illis aestimat cadere, quae se nunc in istis respicit custodiri. Bene autem dicitur: quando splendebat lucerna eius super caput meum, et ad lumen eius ambulabam in tenebris. Lucernae enim signatur nomine sacrae lumen, scripturae, de qua ipse ecclesiae pastor dicit: habemus firmiorem propheticum sermonem, cui bene facitis attendentes, quasi lucernae lucenti in caliginoso loco, donec dies lucescat et lucifer oriatur in cordibus uestris. Et psalmista ait: lucerna pedibus meis uerbum tuum, domine. Quia autem principale nostrum mens est, appellatione capitis mens uocatur. Vnde per psalmistam dicitur: impinguasti in oleo caput meum. Ac si aperte dicat: caritatis pinguedine replesti mentem. Nunc ergo lucerna super caput ecclesiae splendet, quia sacra eloquia tenebras nostrae mentis irradiant, ut in hoc caliginoso uitae praesentis loco, dum uerborum dei lucem percipimus, quae sunt agenda uideamus. Nunc ad lumen in tenebris ambulat, quoniam sancta uniuersalis ecclesia, etsi alienae occulta cogitationis non penetrat, quia quasi faciem non cognoscit in nocte, ponit tamen gressus boni operis, directa lumine supernae locutionis. Sequitur: sicut fui in diebus adolescentiae meae, quando secreto deus erat in tabernaculo meo. Sicut uniuscuiusque hominis, sic sanctae ecclesiae aetas describitur. Paruula quippe tunc erat, cum a natiuitate recens uerbum uitae praedicare non poterat. Hinc enim de illa dicitur: soror nostra paruula est et ubera non habet; quia nimirum sancta ecclesia priusquam proficeret per incrementa uirtutis, infirmis quibusque auditoribus praebere non potuit ubera praedicationis. Adulta uero ecclesia dicitur, quando dei uerbo copulata, sancto repleta spiritu, per praedicationis ministerium in filiorum conceptione fetatur, quos exhortando parturit, conuertendo parit. De hac eius aetate domino dicitur: adolescentulae dilexerunt te. Vniuersae quippe ecclesiae, quae unam catholicam faciunt, adolescentulae uocantur, non iam uetustae per culpam, sed nouellae per gratiam; non senio steriles, sed aetate mentis ad spiritalem congruae fecunditatem. Tunc ergo, cum in diebus illis ecclesia, quasi quodam senio debilitata, per praedicationem filios parere non ualet, reminiscitur fecunditatis antiquae dicens: sicut fui in diebus adolescentiae meae. Quamuis post eosdem dies quibus deprimitur, iam tamen circa ipsum finem temporum grandi praedicationis uirtute roboretur. Nam susceptis ad plenum gentibus, omnem israeliticum populum, qui tunc inuentus fuerit, in fidei sinum trahit. Scriptum quippe est: donec plenitudo gentium introiret et sic omnis israel saluus fieret. Sed ante illa tempora erunt dies in quibus ab aduersariis paululum uidebitur oppressa, cum et horum dierum reminiscitur, dicens: sicut fui in diebus adolescentiae meae, quando secreto deus erat in tabernaculo meo. Quid hoc loco tabernaculum, nisi habitationem mentis accipimus? Quia per omne quod cogitando agimus, in consilio nostri cordis habitamus. Quisquis autem mandata dei tacitus cogitat, secreto deus illi in tabernaculo est. Habitationem etenim cordis sui ante dei esse oculos uiderat, qui dicebat: et meditatio cordis mei in conspectu tuo semper. Exteriora namque opera patent oculis hominum, longe uero incomparabiliter interiores ac subtilissimae cogitationes nostrae patent oculis dei. Omnia enim, sicut scriptum est, nuda et aperta sunt oculis eius. Et saepe in exteriori opere ante oculos hominum inordinati apparere metuimus, et in interiori cogitatione illius respectum non metuimus, quem uidentem omnia non uidemus. Multo enim magis intrinsecus deo quam extrinsecus hominibus conspicabiles sumus. Vnde sancti omnes foris se intus que circumspiciunt, et uel reprehendendos se exterius, uel iniquos se interius uideri inuisibiliter timent. Hinc est quod animalia quae per prophetam uidentur, in circuitu et intus plena oculis esse memorantur quisquis enim exteriora sua honeste disponit, sed interiora neglegit, in circuitu oculos habet, sed intus non habet. Sancti uero omnes, quia et exteriora sua circumspiciunt, ut bona de se exempla fratribus praebeant et interiora sua uigilanter attendunt, quia sese irreprobabiles interni iudicis obtutibus parant, et in circuitu oculos et intus habere perhibentur; magis que se, quo deo placeant, in sua interna componunt, sicut per psalmistam quoque de sancta ecclesia dicitur: omnis gloria eius filiae regum ab intus. Sed quia exteriora sua etiam irreprehensibilia custodit, iure de ea subdidit: in fimbriis aureis circumamicta uarietate, ut et pulchra intus sibi sit et aliis foras; et se prouehens per internam gloriam et alios erudiens per exteriora operum exempla. Beatus igitur iob dicat ex se, dicat ex persona uniuersalis ecclesiae: quando secreto deus erat in tabernaculo meo. Vt enim demonstret quantum intus profecerit, secreto deum fuisse in suo tabernaculo perhibet. Vt etiam ostendat rectitudinis opera quantum extrinsecus custodiuit, adiungit: quando erat omnipotens me cum et in circuitu meo pueri mei. Omnes autem qui diuina praecepta metuunt, dei tabernaculum fiunt. Vnde, ut supra iam diximus, per semetipsam ueritas dicit de eo qui illius mandata custodit: ego et pater ueniemus, et mansionem apud eum faciemus. Quod contra peruersi quique dum interna non appetunt, in suis se cogitationibus foras fundunt. Vnde eis per prophetam dicitur: redite praeuaricatores ad cor. Et rursum: uae qui cogitatis inutile. In actionibus quippe suis uerentur homines, quos corporaliter uident et deum sibi praesentem non aestimant esse quem non uident. Quod contra in laude iusti dicitur, dum aegypti regem contemneret et dei mandatis oboediret: quia inuisibilem tamquam uidens sustinuit. Peruersum quippe terrae principem quasi non uidit, quem ab oculis sui cordis abiecit. Regem uero inuisibilem tamquam uidens sustinuit, quia ab eius timoris intuitu mentis oculum non deflexit. Sancta itaque ecclesia in magnis tunc tribulationibus deprehensa, cum multos a deo conspicit praua cogitatione discedere, uidet profecto mentis eorum habitaculum discedente deo uacuum remanere, et iure deplorans dicit: quando secreto deus erat in tabernaculo meo. Quibus uerbis non immerito etiam simulatio religionis plangitur, quia nonnulli etiam nunc christiani esse non appetunt, sed uideri. His uidelicet deus in publico est, non in secreto. Sed sancta ecclesia deum in secreto habere desiderat, quia illos uere fideles respicit, quos ad uitam fidei corde pleno permanere cognoscit. Quae iuxta exteriorem quoque uigoris sui rectitudinem dicit: quando erat omnipotens me cum et in circuitu meo pueri mei. Pueri scilicet uacantur, qui caelestibus mandatis inseruiunt. Vnde per prophetam dominus dicit: ecce ego et pueri quos mihi dedit deus. Et rursum in euangelio: pueri, numquid pulmentarium habetis? Nunc ergo in circuitu eius sunt pueri, quia in cunctis fere gentibus reperiuntur qui caelestia mandata custodiunt, et spiritalis disciplinae regulis obsequuntur. Qui profecto tunc ad obsequium pueri deerunt, quando praui qui reperti fuerint spiritalia eius mandata contemnunt. Sequitur: quando lauabam pedes meos butyro. Quia christum et ecclesiam unam esse personam crebro iam diximus, illum uidelicet huius corporis caput, hanc autem illius capitis corpus, aliter haec uerba iuxta uocem capitis accipi, atque aliter iuxta uocem corporis debent. Quos ergo pedes domini nisi sanctos praedicatores accipimus? De quibus dicit: et inambulabo in eis. Butyro igitur pedes lauantur, quia praedicatores sancti bonorum operum pinguedine replentur. Vt enim et supra iam diximus, uix ipsa praedicatio sine aliquo transitur admisso. Nam quilibet praedicans aut ad quantulamcumque indignationem trahitur, si contemnitur; aut ad aliquantulamcumque gloriam, si ab audientibus ueneratur. Vnde et apostolis pedes loti sunt, ut quamlibet paruo contagio in ipsa praedicatione contracto, quasi a quodam itinere collecto puluere mundarentur. Et beatus iacobus dicit: nolite plures magistri fieri, fratres mei et paulo post: in multis enim offendimus omnes. Pedes ergo lauantur butyro, quia pinguedine boni operis infunditur atque mundatur collectus puluis de gloria praedicationis. Vel certe butyro pedes lauantur, dum sanctis praedicatoribus debita ac audientibus stipendia conferuntur; et quos fatigat iniunctus praedicationis labor exhibita a discipulis pinguedo boni operis fouet, non quod ideo praedicent ut alantur, sed ideo alantur ut praedicent; id est, ut praedicare subsistant, non ut in intentionem sumendi uictus transeat actio praedicationis, sed ad utilitatem praedicationis deseruiant ministeria sustentationis. A bonis ergo praedicatoribus non causa uictus praedicatio impenditur, sed causa praedicationis accipitur uictus. Et quotiens praedicantibus necessaria ab audientibus conferuntur, non solent de rerum munere sed de conferentium gaudere mercede. Vnde per paulum dicitur: non quaero datum, sed requiro fructum. Datum quippe est res ipsa quae impenditur; fructus uero dati est, si benigna mente futurae mercedis studio aliquid impendatur. Ergo datum in re accipimus, fructum in corde. Et quia discipulorum suorum apostolus mercede potius quam munere pascebatur, nequaquam datum, sed fructum se quaerere fatetur. Vnde et subdidit protinus, dicens: habeo autem omnia et abundo. Butyro igitur lauantur pedes, cum praedicatores sancti, ut diximus, ipsa praedicatione fatigati, auditorum suorum bonis operibus fouentur. Fessos namque pedes butyro unxerat ille qui audiebat: uiscera sanctorum requieuerunt per te, frater. Hoc butyro unctus fuerat pes qui in catena tenebatur, dicens: det misericordiam dominus onesiphori domui; quia saepe me refrigerauit et catenam meam non erubuit. Si ergo ex uoce capitis haec uerba pensamus, recte pedes, sicut dictum est, praedicatores accipimus. Si autem sentire ista ex uoce solius corporis debemus, nimirum pedes ecclesiae sunt inferiorum operum ministri, qui dum ad usus necessarios ea quae sunt exterius exercent, per extremum ministerium uelut pedes terrae inhaerent. Sed debent hi qui praesunt, qui doctrinae studio inuigilant, sollerti cura occupatorum corda requirere, eis que eam quam ipsi uacando percipiunt, crebrae admonitionis uoce, infusionem pinguedinis ministrare. Nam quia in uno corpore inuicem pro se membra sollicita sunt, sicut illorum ministeriis nostra extrema fulciuntur, ita necesse est ut nostris studiis illorum interiora repleantur. Quando igitur sancti doctores quibusdam ad extrema ministeria deditis, unctionem dominicae incarnationis praedicant, butyro eloquii pedes lauant. Solent etiam pedes ipsa itineris asperitate lacerari. Vnde et omnino difficile est in terrenis actionibus huius uitae iter agere et nulla ex labore itineris uulnera sustinere. Cum ergo uigilantes praepositi, auditores suos curis exterioribus intentos ad cor reuocant, ut quae inter ipsa licita opera admiserint mala cognoscant, et quae cognouerint defleant, pedes butyro lauant, quia eorum uulneribus paenitentiae unguenta subministrant. Reminiscatur igitur ecclesia tunc uehementer afflicta, quomodo pacis suae tempore per exhortationis uerbum, membra in se etiam extrema mundabat et dicat: quando lauabam pedes meos butyro. Quod de beato iob admirabiliter libet intueri, qui inter tot curas rerum, inter tot affectus pignorum, inter tot studia sacrificiorum, subiectis suis quamlibet extremis, bona sequentis uitae praedicabat, ut eos de caelestibus imbueret, qui sibi ad terrena opera deseruirent. Quid ad haec nos episcopi dicimus, qui commissis nobis uerbum uitae impendere non curamus, quando coniugatum uirum prohibere non ualuit a butyro praedicationis uel saecularis habitus, uel magnae occupatio facultatis? Sed seruata ueritate, ad sanctae ecclesiae iam uerba redeamus quae per beatum iob, id est per os membri sui loquitur, quanta sint quae tempore extremo patietur, cum transactorum suorum reminiscitur, cum per eam uidelicet uerbi pinguedinem operantium uita lauaretur. Quae ipsam quoque praedicatorum suorum uigilantiam plenius exsequens, subdit: et petra fundebat mihi riuos olei. Quia petrae nomine christus accipitur, praedicator egregius fatetur, dicens: petra autem erat christus. Quae uidelicet petra nunc ad usum sanctae ecclesiae olei riuos fundit, quia in ea loquens dominus, praedicamenta unctionis intimae emanat. De hac petra olei riuus exiit, liber matthaei, liber marci, liber lucae, liber ioannis. In diuersis huius mundi partibus quot praedicamenta edidit, tot petra haec per ora apostolorum omnium riuos fudit. Totiens adhuc de petra hac olei riuus funditur, quotiens sancto spiritu ungendis mentibus auditorum ea quae in libris ueteribus de christo dicta sunt explanantur. Et riui uocantur olei, quia decurrunt et ungunt. In quibus quisquis tingitur ungitur, quisquis tingitur interius impinguatur. De qua nimirum pinguedine psalmista ait: sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea. Potest nomine olei ipsa sancti spiritus unctio designari, de quo per prophetam dicitur: computrescet iugum a facie olei. Iugum quippe a facie olei computrescit, quia dum sancti spiritus gratia ungimur, a captiuitatis nostrae seruitute liberamur; dum que maligni spiritus dominatio superba repellitur, iugum conteritur, quo libertatis nostrae colla premebantur. De hoc rursus oleo scriptum est: uinea facta est dilecto meo in cornu filio olei. Filius quippe olei, fidelis populus dicitur, qui ad fidem dei interna sancti spiritus unctione generatur. Multis ergo tunc sancta ecclesia tribulationibus depressa, dona spiritus et mira quae nunc habet praedicamenta, ad memoriam reuocet et suum silentium deploret dicens: petra fundebat mihi riuos olei. Quibus uerbis congrue subicit: quando procedebam ad portam ciuitatis et in platea parabant cathedram mihi. Videbant me iuuenes et abscondebantur; et senes assurgentes stabant. Principes cessabant loqui et digitum superponebant ori suo. Vocem suam cohibebant duces et lingua eorum gutturi suo adhaerebat. Mos ueterum fuit ut seniores in porta consisterent et causas introeuntium iudicarent, quatenus tanto esset pacificus urbis populus, quanto ad hanc discordes ingredi non liceret. Sed nos sacram historiam uenerantes, haec egisse beatum iob pro cultu iustitiae certum tenemus, atque ad indaganda allegoriae mysteria ducimus. Quid ergo per ciuitatis portam, nisi bona quaeque actio designatur, per quam anima ad conuentum regni caelestis ingreditur? Vnde et propheta ait: qui exaltas me de portis mortis, ut annuntiem omnes laudes tuas in portis filiae sion. Portae quippe mortis sunt actiones prauae quae ad interitum trahunt. Quia autem sion speculatio dicitur, portas sion, actiones bonas accipimus, per quas supernam patriam ingredimur, ut regis nostri gloriam contemplemur. Quid uero per cathedram nisi magisterii auctoritas designatur? Graeca autem uoce platea pro latitudine dicitur. Nunc ergo sancta ecclesia ad ciuitatis portam procedit, quia ut aditum caelestis regni percipiat, in sanctis se actionibus exserit. Cui in platea paratur cathedra, quia in magnae auctoritatis latitudine sui magisterii exhibet libertatem. Quae enim recta quae sentit, publica uoce praedicat, quasi in platea cathedram sedet, cum nullum de sua praedicatione metuit, nullius pressa terroribus, se sub silentio abscondit. An non in publico ad docendum praesidet, quam simul et sentiendi ueritas et docendi potestas fulcit? Sed cum ad portam procederet, et in platea cathedram sederet, quid a leuibus quid ue a grauibus ageretur, adiungit dicens: uidebant me iuuenes et abscondebantur, et senes assurgentes stabant. Si historiae intendimus quae dixit credimus; si allegoriae, quae praedixit uidemus. Iuuenes namque dici solent qui nulla consilii grauitate deprimuntur. Senes uero non eos scriptura sacra uocare consueuit, qui sola quantitate temporum, sed morum grandaeuitate maturi sunt. Vnde per quendam sapientem dicitur: senectus uenerabilis est, non diuturna, neque numero annorum computata. Cani sunt autem sensus hominis et aetas senectutis uita immaculata. Vnde recte quoque ad moysen dominus dicit: congrega mihi septuaginta uiros de senioribus israel, quos tu nosti quod senes populi sunt. In quibus quid aliud quam senectus cordis requiritur, cum tales iubentur eligi qui senes sciuntur? Si enim senectus in eis corporis quaereretur, a tantis sciri poterant, a quantis uideri. Dum uero dicitur: quos tu nosti quod senes populi sunt, profecto liquet quia senectus mentis, non corporis, eligenda nuntiatur. Sanctam ergo ecclesiam uident nunc iuuenes et absconduntur, senes uero ei assurgentes assistunt, quia uigorem eius atque rectitudinem immaturi formidant, grandaeui glorificant. Leues quique sunt, fugiunt; graues uero atque perfecti hanc uitae suae meritis assurgendo uenerantur. Disciplinam quippe illius perfecti diligunt, imperfecti reprehendunt. Vident ergo hanc iuuenes et absconduntur, quia deprehendi in suis occultis actionibus metuunt. Senes uero assurgentes stant, quia perfecti quique ex humilitate indicant, quantum in bona operatione profecerunt. Sed quia haec de suis loquitur, narret quoque qualiter ab exteris timeatur: principes cessabant loqui, et digitum superponebant ori suo. Vocem suam cohibebant duces, et lingua eorum gutturi suo adhaerebat. Qui hoc loco alii duces intellegi uel principes possunt nisi haereticae prauitatis auctores? De quibus per psalmistam dicitur: effusa est contentio super principes eorum et seduxerunt eos in inuio, et non in uia. Ipsi etenim dum dispensationem domini peruerse interpretari non metuunt, profecto plebes subditas non in ea uia quae christus est, sed in inuium trahunt. Super quos recte quoque effusa contentio dicitur, quia suis sibi uicissim allegationibus contradicunt. Arius quippe tres personas in diuinitate suscipiens, tres etiam deos credidit. Quem contra sabellius unum deum suscipiens, unam credidit esse personam. Quos inter sancta ecclesia rectum praedicationis suae tramitem indeclinabiliter tenens, et unum deum praedicans, tres personas contra sabellium asserit, et tres personas asserens, unum deum contra arium confitetur. Quia autem in sacro eloquio manichaeus uirginitatem laudari comperit, coniugia damnauit. At contra iouinianus quia concedi coniugia cognouit, uirginitatis munditiam despexit. Vnde fit ut semper haereticis peruersa intellegentia confusis, uicissim sibi eorum nequitia et in culpa concordet et in sententia discrepet. At contra sancta ecclesia per medias utrarumque partium lites ordinata pace graditur et sic scit superiora bona suscipere, ut nouerit etiam inferiora uenerari, quatenus nec summa aequet infimis, nec rursum ima despiciat, cum summa ueneratur. Nunc ergo haereticarum plebium principes, auctoritatem sanctae ecclesiae perpendentes, cessant loqui et quasi ori suo digitum superponunt, dum falsis querelis non ratione uocis se reprimi, sed uirtutis manu significant. Vocem suam duces cohibent quia nimirum hi qui post se errantes populos trahere conantur, ne loqui peruersa nunc audeant, et auctoritatis frenantur pondere, et uirtute rationis. Quorum lingua suo gutturi adhaeret, quia etsi peruersa loqui libera uoce non audent, intus tamen apud se contegunt cuncta quae contra ueram fidem proponere falsa moliuntur. Horum ergo temporum, sequenti tribulatione deprehensa, reminiscens ecclesia deplorat dicens: quando procedebam ad portam ciuitatis et in platea parabant cathedram mihi. Videbant me iuuenes et abscondebantur; et senes assurgentes stabant. Principes cessabant loqui et digitum superponebant ori suo. Vocem suam cohibebant duces, et lingua eorum gutturi suo adhaerebat. Ac si aperte dicat: cum praedicare mihi uoce publica licuit, omnis me qui ueritati non fuit subiectus expauit. Illo namque tempore cum sancta ecclesia aduersitate premitur, prauis quibusque praedicatoribus licentia locutionis datur. Quod longe ante ieremias intuens, ait: sed et lamiae nudauerunt mammam, lactauerunt catulos suos. Quid namque lamias, nisi haereticos appellat, humanam quidem faciem, sed beluina per impietatem corda gestantes? Qui tunc mammam nudant, cum errorem suum libere praedicant. Tunc catulos lactant, quia male sequaces paruulorum animas dum peruersa insinuant, ad impietatem nutriendo confirmant. Sequitur: auris audiens beatificabat me et oculus uidens testimonium reddebat mihi. Dum beatificari se ab audientibus, sibi que testimonium reddi a uidentibus fatetur beatus iob, qualis in sermone, qualis in opere fuerit, ostenditur. Neque enim aut in opere iam perfectus est, cui adhuc linguae prauitas contradicit; aut in sermone laudabilis, qui hoc quod loquitur opere non ostendit. Vt igitur beatus iob amicorum suorum increpationibus exactus utraque se habuisse perhibeat, sese et audientibus et uidentibus uenerationi fuisse manifestat. Quod si ad uocem sanctae ecclesiae referamus, ille eius uerba beatificat, qui ea quae audierit opere consummat. Ille ei testimonium reddit, qui exemplis uitae illius bene uiuendo respondet. Sanctam etenim ecclesiam ille ueraciter uidet, cuius testatur uita quia uidet. Ad hoc namque bonorum intra eam rectitudo cernitur, ut quique hanc uiderint, a suis prauitatibus corrigantur. Necdum ergo intra ecclesiam uidet bonos, qui non est emendatus a malis. Sed unde ei testimonium reddatur, ostenditur cum subiungit: eo quod liberassem pauperem uociferantem, et pupillum cui non esset adiutor. Benedictio perituri super me ueniebat, et cor uiduae consolatus sum. Magnae misericordiae ista sunt opera, liberare uociferantem pauperem, pupillo adiutorium ministrare, periturum eripere, cor uiduae consolari. Superius enim dictum est quid exhibuit per doctrinam. Ait namque: auris audiens beatificabat me. Nunc autem narrat quae per misericordiam impendit, dicens: eo quod liberassem pauperem uociferantem et pupillum cui non esset adiutor. Vox quippe cum opere sibi necessario concordat. Haec beatus iob et exhibuit subditis, et tamen per sanctam ecclesiam exhibenda signauit. Quae utrumque nunc incessabiliter exercet, ut uidelicet filios suos et loquendo pascat et defendendo protegat, quatenus et per uerba bonos satiet, et per patrocinia tueatur a malis. Bene autem scriptum est: germinet terra herbam uirentem et facientem semen, et lignum fructiferum faciens fructum iuxta genus suum. Quod sic est ueraciter factum, ut significaret aliquid ueraciter faciendum. Per terram quippe figuratur ecclesia, quae et uerbi nos pabulo reficit et patrocinii umbraculo custodit; quae et loquendo pascit et opitulando protegit, ut non solum herbam refectionis proferat, sed etiam cum fructu operis arborem protectionis. Perpendendum quoque uideo his qui plebium gubernationibus praesunt, quod superius dicens: uidebant me iuuenes et abscondebantur; nunc astruit: cor uiduae consolatus sum. Quanta disciplina regiminis, ut ante eum iuuenes abscondantur; quanta mansuetudo pietatis, ut per eum uiduarum corda consolentur! Sunt namque nonnulli ita districti, ut omnem etiam mansuetudinem benignitatis amittant; et sunt nonnulli ita mansueti, ut perdant districti iura regiminis. Vnde cunctis rectoribus utraque summopere sunt tenenda, ut nec in disciplinae uigore benignitatem mansuetudinis, nec rursum in mansuetudine districtionem deserant disciplinae, quatenus nec a compassione pietatis obdurescant, cum contumaces corrigunt; nec disciplinae uigorem molliant, cum infirmorum animos consolantur. Regat ergo disciplinae uigor mansuetudinem et mansuetudo ornet uigorem; et sic alterum commendetur ex altero ut nec uigor sit rigidus, nec mansuetudo dissoluta. Haec autem quae supra diximus pietatis opera sancta ecclesia et corporaliter exhibet et spiritaliter exhibere non cessat. Nam pauperem uociferantem liberat, cum peccatori ueniam deprecanti eas quas commiserat culpas relaxat. De talibus quippe pauperibus dicitur: beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum. Et talium pauperum clamor est psalmistae uoce dicentium: cito nos anticipet misericordia tua, quia pauperes facti sumus nimis. Pupillum uero cui non est adiutor liberat, dum unusquisque, mortuo antiquo patre diabolo, ad sanctae ecclesiae sinum currens, in ea exhortationis adiutorium inuenit, qui iam desideria mundi persequentis fugit. Potest pupilli nomine fidelis quisque etiam propter mortem boni patris intellegi, cuius ad tempus uisione destitutus est, quamuis solatio destitutus non est. Benedictio etiam perituri super eam uenit, cum peccatoris interitum praeuenit, et cum sanctis exhortationibus a culpae fouea reducit. Vnde scriptum est: qui conuerti fecerit peccatorem ab errore uiae suae, saluabit animam eius a morte et operiet multitudinem peccatorum. Si enim magnae mercedis est a morte eripere carnem quandoque morituram, quanti est meriti a morte animam liberare, in caelesti patria sine fine uicturam? Cor autem uiduae consolatur, dum fideli cuique animae qui aeternas domini retributiones narrat, quasi uiri sui bona ad memoriam reuocat. Cui quia spiritaliter anima iuncta est, eo mortuo uidua dicitur, sed sanctae ecclesiae uocibus ex eius resurrectione refouetur. Magnam ergo consolationem cor uiduae suscipit, quando fidelis anima in uerbis ecclesiae de aduentu illius aliquid, cui spiritaliter est coniuncta, cognoscit. Sequitur: iustitia indutus sum et uestiuit me sicut uestimentum. Vestimento utique cum uestimur, ex omni parte circumdamur. Ille ergo iustitia sicut uestimento uestitur, qui se undique bono opere protegit et nullam partem actionis suae peccato nudam relinquit. Nam qui in aliis actionibus iustus est, in aliis iniustus; quasi hoc latus cooperuit, illud nudauit, nec iam bona sunt opera quae subortis aliis prauis operibus inquinantur. Hinc enim per salomonem dicitur: qui in uno offenderit, multa bona perdet. Hinc iacobus dicit: quicumque totam legem seruauerit, offendat autem in uno, factus est omnium reus. Quam uidelicet sententiam suam ipse diligenter exposuit, cum subiunxit: qui enim dixit: non moechaberis, dixit et: non occides. Quod si non moechaberis, occidas autem, factus es transgressor legis. Cordis ergo oculis circumquaque porrectis, undique nobis adhibenda custodia est. Vnde recte quoque per salomonem dicitur: omni custodia serua tuum cor, quia ex ipso uita procedit. Dicturus enim custodiam, praemisit omnem, ut uidelicet unusquisque hinc inde se diligenter inspiciat, et quamdiu in hac uita est, contra spiritales inimicos in acie se positum sciat, ne mercedem quam per has actiones colligit, per alias amittat, ne hinc hosti fores obstruat et aliunde aditum pandat. Si qua etenim ciuitas contra insidiantes inimicos magno ualletur aggere, fortibus cingatur muris, insomni muniatur custodia, unum uero in ea foramen tantummodo immunitum per neglegentiam relinquatur, inde procul dubio hostis ingreditur, qui undique exclusus esse uidebatur. Pharisaeus namque ille, qui in templum oraturus ascendit, ciuitatem mentis suae quanta munitione uallauerit, audiamus: ieiuno, inquit, bis in sabbato, decimas do omnium quae possideo. Qui praemisit: gratias tibi ago, magna certe munimina adhibuit. Sed uideamus ubi insidianti hosti immunitum foramen reliquit: quia non sum sicut publicanus iste. Ecce ciuitatem cordis sui insidiantibus hostibus per elationem aperuit, quam frustra per ieiunium et eleemosynas clausit. Incassum munita sunt cetera, cum locus unus de quo hosti pateret aditus, munitus non est. Gratias recte egit, sed peruerse se super publicanum extulit. Ciuitatem cordis sui extollendo prodidit, quam abstinendo et largiendo seruauit. Victa est per abstinentiam gula, destructa uentris ingluuies, superata est largitate tenacia, auaritia depressa. Quibus hoc laboribus actum credimus? Sed o quot labores uno uitio percussi ceciderunt, quanta bona unius culpae gladio sunt perempta! Vnde magnopere oportet et bona semper agere, et ab ipsis nos bonis operibus caute in cogitatione custodire, ne si mentem eleuant, bona non sint, quae non auctori militant, sed elationi. De qua re non inordinate agimus, si ex libris, licet non canonicis, sed tamen ad aedificationem ecclesiae editis, testimonium proferamus. Eleazar namque in proelio elephantum feriens strauit, sed sub ipso quem exstinxit occubuit. Quos ergo iste significat quem sua uictoria oppressit, nisi eos qui uitia superant, sed sub ipsa quae subigunt, superbiendo succumbunt? Quasi enim sub hoste quem prosternit moritur, qui de culpa quam superat eleuatur. Pensandum ergo magnopere est quia bona prodesse nequeunt, si mala quae subripiunt non cauentur. Perit omne quod agitur, si non sollicite in humilitate custoditur. Vnde bene quoque de ipso primo parente dicitur: posuit eum dominus in paradiso uoluptatis, ut operaretur et custodiret. Operatur quippe qui agit bonum quod praecipitur, sed quod operatus fuerit non custodit, cui hoc subrepit quod prohibetur. Beatus igitur iob, quia ex omni parte bono se opere texerat, dicat: iustitia indutus sum et uestiuit me sicut uestimentum. Vbi et protinus subditur: et diademate, iudicio meo. Iustorum iudicia recte diademati comparantur, quia per magni operis gloriam ad retributionis ducunt coronam. Quae nimirum iudicia se cum cotidie introrsus agunt, quid deo, quid proximo debeant, sollerter aspiciunt; atque ad agenda bona se uehementer accendunt et de perpetratis malis districte redarguunt. Vnde bene quoque per salomonem dicitur: cogitationes iustorum iudicia. Intus quippe ab omni strepitu saeculari ad corda sua redeunt, ibi que ascendunt tribunal mentis atque ante oculos se et proximum statuunt, deducunt ad medium regulam testamenti, qua dicitur: quae uultis ut faciant uobis homines, et uos eadem facite illis. Transferunt in se personam proximi et sollicite attendunt quid sibi si ita essent fieri uel non fieri iuste uoluisse, sic que districto iure atque iudicio causam suam et proximi iuxta tabulas diuinae legis in foro cordis examinant. Bene ergo dicitur: cogitationes iustorum iudicia, quia ipse eorum intimus motus cordis, quasi quaedam libra est iudiciariae potestatis. Quibus peractis, quia retributionem inferius non requirunt, recte eorum iudicia diademati comparantur. Diadema quippe in superiori parte corporis ponitur. Iustorum ergo iudicium diadema dicitur, quia per hoc non in terrenis et infimis, sed sursum remunerari concupiscunt. Sequitur: oculus fui caeco et pes claudo. Pater eram pauperum, et causam quam nesciebam, diligentissime inuestigabam. Inter haec lectoris animus forsitan quaerat cur beatus iob suas tam subtiliter uirtutes enumeret. Sanctorum quippe uirorum est bona quae fecerint occultare, ne contingat eos lapsum elationis incurrere. Vnde per semetipsam ueritas dicit: attendite ne iustitiam uestram faciatis coram hominibus, ut uideamini ab eis. Hinc est etiam quod duos caecos iuxta uiam sedentes illuminans, praecepit dicens: uidete ne quis sciat. De quibus ilico scriptum est quia illi abeuntes diffamauerunt eum per totam terram illam. Sed quaerendum nobis est quid sit hoc quod ipse omnipotens, cui hoc est uelle quod posse, et taceri uirtutes suas uoluit, et tamen ab his qui illuminati sunt quasi inuitus indicatur, nisi quod seruis suis se sequentibus exemplum dedit, ut ipsi quidem uirtutes suas occultari desiderent; et tamen, ut alii eorum exemplo proficiant, prodantur inuiti et facta quidem sua occultando seipsos custodiant; sed dum produntur inuiti, bona ad proximos suos exempla transmittant. Occultentur ergo studio, necessitate publicentur; et eorum occultatio sit custodia propria, eorum publicatio sit utilitas aliena. Rursum quia scriptum est: neque accendunt lucernam et ponunt eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt. Sic luceat lux uestra coram hominibus, ut uideant opera uestra bona et glorificent patrem uestrum qui in caelis est. Aliquando sancti uiri et coram hominibus compelluntur bona facere, aut eadem hominibus sua facta narrare; sed ad eum finem omnia referentes, ut non ipsi eisdem operibus, sed pater eorum qui in caelis est debeat glorificari. Dum enim sancta praedicant, ipsi praedicatio eorum fortasse despicitur, quorum uita nescitur. Compelluntur ergo uitam suam dicere, ut auditorum suorum ualeant uitam mutare. Et facta sua referunt ut uenerationi sint; uenerari appetunt, ut reuerenter audiantur. Scriptum quippe est: cum eleuarentur animalia de terra, eleuabantur pariter et rotae, quia uidelicet cum auditorum mentes praedicantium uitam suscipiunt, necessario utique etiam uim praedicationis admirantur. Hinc est ergo quod praedicatores boni et honorem propter elationem fugiunt, et honorari tamen propter imitationem uolunt. Sic nimirum paulus apostolus discipulis loquens et honorem fugit, et tamen quantum esset honorandus ostendit. Nam cum thessalonicensibus diceret: neque enim aliquando fuimus in sermone adulationis, sicut scitis, neque in occasione auaritiae, deus testis est; secutus adiunxit: neque quaerentes ab hominibus gloriam, neque a uobis, neque ab aliis, cum possimus oneri esse, ut christi apostoli, sed facti sumus paruuli in medio uestrum. Rursus corinthiis, honorem fugiens dicit: non enim nosmetipsos praedicamus, sed iesum christum dominum nostrum, nos autem seruos uestros per iesum christum. Quos tamen uidens falsorum apostolorum persuasionibus a uerae fidei tramite deuiare, eis se summopere quantum esset uenerandus ostendit dicens: in quo quis audet, in insipientia dico, audeo et ego. Hebraei sunt, et ego. Israelitae sunt, et ego. Semen abrahae sunt, et ego. Ministri christi sunt, et ego. Vt minus sapiens dico, plus ego. Quibus etiam subiungit quod ei quoque tertii caeli secreta patuerint, quod raptus etiam paradisi arcana penetrarit. Ecce honorem fugiens seruum se discipulorum praedicat. Ecce honorem pro utilitate audientium quaerens falsis apostolis uitae suae merita superponit. Egit quippe doctor egregius ut dum ipse qualis esset agnoscitur, et uita et lingua male praedicantium, eius comparatione uilesceret. Illos uidelicet commendaret, si se absconderet; cum que se non ostenderet, errori locum dedisset. Miro igitur modo et humilitatis exhibet gratiam, et utilitatis quaerit incrementa, ut et seruum se discipulis praedicet et aduersariis potiorem demonstret. Ostendit discipulis quid humilitatis acceperit, ostendit aduersariis quid sublimitatis. Innotescit contra aduersarios quid haberet ex munere, innotescit discipulis qualis apud se maneat in cogitatione. Sancti ergo uiri cum coguntur bona narrare quae faciunt, non elationi seruiunt, sed utilitati. Vnde beatus iob amicis suis se iniuste increpantibus atque idcirco nescientibus bona sua, loquendo aperit, ut nimirum discerent non contra eius uitam increpantes erigi, sed hanc tacentes imitari, quamuis, ut supra iam diximus, hunc ad memoriam facta sua reducere, inuecta ab increpantibus desperatio compellebat. Nam inter tot dolores uulneris et uerba desperationis, cum bona quae fecit narrat, quasi collapsum uerbis et uerberibus ad spem animum reformat. Dicat ergo bona quae fecit, ut non cogatur inter tot mala de se desperare quae audit. Oculus fui caeco et pes claudo. Cum sancti operis exempla pensamus, intuendum nobis prius est, quam rectus narrandi ordo seruetur, ut ante iustitiae et post misericordiae opera describantur. Ille quippe bene agit quae pia sunt, qui scit prius seruare quae iusta, ut collatus in proximis riuus misericordiae de iustitiae fonte ducatur. Nam multi proximis quasi opera misericordiae impendunt, sed iniustitiae facta non deserunt. Qui si ueraciter proximis misericordiam facere student, sibi ipsis prius debuerant iuste uiuendo misereri. Vnde scriptum est: miserere animae tuae placens deo. Qui ergo misereri uult proximo, a se trahat necesse est originem miserendi. Scriptum namque est: diliges proximum tuum sicut teipsum. Quomodo ergo alteri miserendo pius est, qui adhuc iniuste uiuendo fit impius sibimetipsi? Vnde per quemdam sapientem dicitur: qui sibi nequam est, cui bonus erit? Ad exhibendam quippe misericordiam ut indigentibus plene exterius ualeat impendi, duo sibi necessaria congruunt, id est homo qui praebeat, et res quae praebeatur. Sed longe incomparabiliter melior est homo quam res. Qui itaque indigenti proximo exteriorem substantiam praebet, sed uitam suam a nequitia non custodit, rem suam deo tribuit et se peccato. Hoc quod minus est obtulit auctori, et hoc quod maius est seruauit iniquitati. Bene itaque per beatum iob prius dicitur: iustitia indutus sum et uestiui me sicut uestimentum; et sicut diademate, iudicio meo. Ac deinde subiungitur: oculus fui caeco, et pes claudo. Quia tunc est apud deum oblatio uerae rectitudinis, cum de radice iustitiae prodeunt rami pietatis. Sed quia in ipso misericordiae opere plus solet apud internum iudicem animus pensari quam factum, notandum quod caeci oculum fuisse se asserit, pedem claudi. Haec etenim dicens, profecto indicat quia et illi per semetipsum manum praebuerat, et hunc portando sustinebat. Ex qua re colligitur, super egenos ac debiles quantum misericordiae illius uiscera fundebantur. Vnde et subditur: pater eram pauperum. Quae uidelicet uerba si ad uocem sanctae ecclesiae typica interpretatione referamus, ipsa est oculus caeco, quia per uerbum lucet, ipsa pes claudo, quia per adiutorium continet. Caecos enim praedicando illuminat, claudos uero opitulando sustentat. Caecus quippe est qui adhuc quo pergat non uidet; claudus autem est, qui non potest ire quo uidet. Crebro namque peccatum aut ignorantia aut infirmitate perpetratur, ut uel nesciat homo quid uelle debeat, uel non omne quod uoluerit possit. Quo contra recte per psalmistam dicitur: dominus illuminatio mea et salus mea. Quia enim et scientiam dominus et uirtutem praebet, et contra ignorantiam illuminatio, et contra infirmitatem salus uocatur. Hinc etiam de iniquis dicitur: fiant uiae eorum tenebrae et lubricum, ut scilicet per tenebras quo ire non uideant, qui etsi recta uiderint, in eis tamen per lubricum stare non possint. Iste itaque per lubricum inter bona claudicat, ille per tenebras quae bona sequantur ignorat. Sancta itaque ecclesia extremis tribulationibus deprehensa, antiquorum reminiscitur temporum, quando et docendo illuminare consueuerat, et adiuuando firmare, et praecedentis membri sui ore loquitur, dicens: oculus fui caeco et pes claudo. Quae quia duos in se populos colligit, iudaicum scilicet atque gentilem, recte etiam potest caeco gentilis, claudo autem iudaicus populus designari. Gentilis quippe quasi oculos non habuit, quia non accepta lege non uidit quo ire debuisset. At contra iudaicus habens oculos, claudus fuit, quia legem quidem sciendo tenuit, sed in ea gressum recti operis non tetendit. Si enim gentilis populus caecus minime fuisset, propheta non diceret: populus qui sedebat in tenebris, uidit lucem magnam. Rursum si israeliticus populus a bono opere minime claudicasset, nequaquam uoce domini psalmista dixisset: filii alieni mentiti sunt mihi, filii alieni inueterauerunt et claudicauerunt a semitis suis. Qui nimirum populus claudus idcirco nominatur, quia sanum gressum in operatione non habuit, quippe qui utroque pede uti noluit, dum unum testamentum recipit, aliud spernit. Quem cum ad se uenientem sancta ecclesia suscipit, quia ei iam uetus tenenti, etiam nouum testamentum inserit, ad dirigendos gressus illius, quasi alterum pedem iungit. Qui fidelis sanctae ecclesiae populus adhuc recte subiungit: pater eram pauperum, quia uidelicet humiles, qui pauperes spiritu dicti sunt, ex eius praedicatione generantur. Sed oportet ut in his omnibus ipsa historiae subtiliter uerba pensemus. Ait enim: pater eram pauperum et causam quam nesciebam diligentissime inuestigabam. Plerumque enim multa homines pauperibus largiuntur, non quia eosdem pauperes diligunt, sed quia si minime tribuant, iram iudicis superni formidant; qui si deum non metuerent, quae habent dare noluissent. Et quidem in bono opere primus incipientium gradus est ut qui adhuc nescit proximum sicut se diligere, iam tamen incipiat iudicia superna formidare. Quia igitur aliud est bonum opus ex praecepto, aliud uero etiam ex affectu facere, sanctus uir ut mentem nobis suae operationis insinuet, dicat: pater eram pauperum. Non ergo se patronum uel proximum, uel adiutorem pauperum, sed patrem fuisse testatur, quia nimirum magno caritatis officio studium misericordiae uertit in affectum naturae, ut eos quasi filios cerneret per amorem, quibus quasi pater praeerat per protectionem. Quia igitur uis misericordiae illius naturam fuerat imitata, patrem se pauperum fuisse commemorat. Vbi etiam subdit: et causam quam nesciebam diligentissime inuestigabam. In quibus uidelicet uerbis pensanda sunt omnia quam distincte narrantur, quod nulla ab eo merces praetermittitur. Iustus quippe est in actionibus suis, pius in infirmitatibus proximorum, strenuus in negotiis pauperum. Qui enim aeternae retributionis bona cogitat, necesse est ut ad omnem se causam secuturae mercedis extendat. Hinc enim per salomonem dicitur: qui deum timet, nihil neglegit. Hinc etiam paulus ait: ad omne opus bonum parati. Sed inter haec sciendum est quia aliquando in actionibus nostris minora bona praetermittenda sunt pro utilitate maiorum. Nam quis ignoret esse boni operis meritum, mortuum sepelire? Et tamen cuidam qui ad sepeliendum patrem se dimitti poposcerat dictum est: sine ut mortui sepeliant mortuos suos, tu autem uade et annuntia regnum dei. Postponendum namque erat obsequium huius ministerii officio praedicationis, quia illo carne mortuos in terram conderet, isto autem anima mortuos ad uitam resuscitaret. Per prophetam quoque primatibus synagogae dicitur: quaerite iudicium, subuenite oppresso. Et tamen paulus apostolus dicit: contemptibiles qui sunt in ecclesia, illos constituite ad iudicandum. Auditores etenim suos ad uirtutem sapientiae, ad linguarum genera, ad prophetiae quoque indaganda mysteria succendebat, dicens: aemulamini spiritalia, magis autem ut prophetetis. Sed quia spiritalia dona non caperent, si terrena eos negotia depressissent, longe ante praemisit, dicens: contemptibiles qui sunt in ecclesia, illos constituite ad iudicandum. Ac si aperte dicat, qui minoris meriti sunt in ecclesia et nullis magnorum donorum uirtutibus pollent, ipsi de terrenis negotiis iudicent, quatenus per quos magna nequeunt, bona minora suppleantur. Quos et contemptibiles nominat et tamen sapientes uocat, cum dicit: sic non est sapiens quisquam inter uos, qui possit iudicare inter fratrem suum? Qua ex re quid colligitur, nisi ut hi terrenas causas examinent, qui exteriorum rerum sapientiam perceperunt? Qui autem spiritalibus donis ditati sunt, profecto terrenis non debent negotiis implicari, ut dum non coguntur inferiora bona disponere, exercitati ualeant bonis superioribus deseruire. Sed curandum magnopere est ut hi qui donis spiritalibus emicant nequaquam proximorum infirmantium negotia funditus deserant, sed haec aliis quibus dignum est tractanda committant. Vnde moyses quoque ad populum uiros pro se septuaginta constituit, ut quanto se ab exterioribus causis absconderet, tanto ardentius interna penetraret. Sic que fit ut et summi uiri magis ad spiritalia dona proficiant, dum eorum mentem res infimae non conculcant; et rursum uiri in ecclesia ultimi sine bono opere non uiuant, dum in rebus exterioribus inueniunt recta quae agant. Sancta quippe ecclesia sic consistit unitate fidelium, sicut corpus nostrum unitum est compage membrorum. Alia namque sunt membra in corpore quae intuendae luci deseruiunt, alia quae a terrae tactu minime disiunguntur. Oculus quippe luci intenditur et ne caecari ualeat, a puluere custoditur. Pes uero tunc suum officium recte peragit, cum suscipiendum terrae puluerem non refugit. Quae tamen corporis membra uicissim sibi sua officia impartiendo copulantur, ut pes oculis currat et oculus pedi prospiciat. Sic itaque sic sanctae ecclesiae membra debent et officio esse distincta, et caritate coniuncta, ut summi uiri eorum uiam prouideant, qui in terrenis negotiis uacant, quatenus uelut ad lumen oculorum pes ambulet; et rursum quicquid terrenis negotiis implicati agunt, hoc ad maiorum utilitatem referant, ut pes cuius uia prospicitur, non sibi tantummodo, sed etiam oculis gradiatur. Dum itaque sibi inuicem alterna administratione conueniunt, miro modo agitur, ut quia electi quique uicissim sibimet impendendo quo ualent faciunt, eorum fiant opera etiam quae facere ipsi non possunt. Sed inter haec sciendum est quia cum proximorum causis exterioribus qui apte deseruiant desunt, debent hi quoque qui spiritalibus donis pleni sunt eorum infirmitati condescendere terrenis que illorum necessitatibus, in quantum decenter ualent, caritatis condescensione seruire. Nec taedere animum debet, si sensus eius contemplationi spiritalium semper intentus aliquando dispensandis rebus minimis quasi minoratus inflectitur, quando illud uerbum per quod constant omnia creata, ut prodesset hominibus, assumpta humanitate, uoluit paulominus ab angelis minorari. Quid ergo mirum si homo se propter hominem attrahit, dum creator hominum et angelorum formam hominis propter hominem suscepit? Nec tamen minoratur sensus cum sic attrahitur, quia tanto subtilius superiora penetrat, quanto humilius pro amore conditoris nec inferiora contemnit. Quid indignum nobis uel difficile est, si supra infra que animum ducimus, qui eadem manu corporis lauamus faciem, qua etiam calceamus pedem? Beatus igitur iob quia cum magna ageret minima non despexit, dicat: et causam quam nesciebam diligentissime inuestigabam. Qua in re notandum uideo ne ad proferendam sententiam umquam praecipites esse debeamus, ne temere indiscussa iudicemus, ne quaelibet mala audita nos moueant, ne passim dicta sine probatione credamus. Quod profecto perpetrare pertimescimus, si auctoris nostri subtilius facta pensemus. Ipse quippe ut nos a praecipitata sententiae prolatione compesceret, cum omnia nuda et aperta sint oculis eius, mala tamen sodomae noluit audita iudicare, qui ait: clamor sodomorum et gomorrhaeorum multiplicatus est, et peccatum eorum aggrauatum est nimis; descendam et uidebo utrum clamorem qui uenit ad me opere compleuerint, an non est ita, ut sciam. Omnipotens itaque dominus et omnia sciens, cur ante probationem quasi dubitat, nisi ut grauitatis nobis exemplum proponat, ne mala hominum ante praesumamus credere quam probare? Et ecce per angelos ad cognoscenda mala descendit mox que facinorosos percutit; atque ille patiens, ille mitis, ille de quo scriptum est: tu autem domine, cum tranquillitate iudicas, ille de quo rursum scriptum est: dominus patiens est redditor; in tanto crimine inuolutos inueniens, quasi patientiam praetermisit et diem extremi iudicii exspectare ad uindictam noluit, sed eos igne iudicii, ante iudicii diem praeuenit. Ecce malum et quasi cum difficultate credidit cum audiuit, et tamen sine tarditate percussit, cum uerum cognoscendo repperit, ut nobis uidelicet daret exemplum; quod maiora crimina et tarde credenda sunt cum audiuntur, et citius punienda sunt cum ueraciter agnoscuntur. Huius ergo diligentiae beatus iob sollicitudinem gerens, ait: et causam quam nesciebam, diligentissime inuestigabam. Quae scilicet uerba etiam per uocem ecclesiae ad interpretationem typicam possumus non inconuenienter referre. Ipsa quippe per electos suos cum mala carnalium iudicat, hoc quod nescit inuestigat, qui mala quae nescit operando inuestigat per iudicium corrigendo. Sancta itaque ecclesia cum iniustorum fuerit ad tempus improbitate compressa, reminiscitur dicens: causam quam nesciebam diligentissime inuestigabam. Ac si aperte dicat: mala quae in electis meis agendo non noueram, in iniquis hominibus districte iudicando plectebam. Et quia nunc uirtute praedicationis suae diabolum conterit, atque de eius ore uniuscuiusque quem suscipit animam rapit, sequitur dicens: conterebam molas iniqui et de dentibus illius auferebam praedam. O qualem de ore diaboli praedam tulit, quando ipsum raptorem saulum conuertendo rapuit quando adhuc spirans minarum acceptis epistolis, pergebat damascum, et dum persequendo fideles congregaret plebem diabolo, cognoscendo fidem ipse aggregatus est christo! Totiens ex iniqui dentibus ecclesia praedam tulit, quotiens ex erroris morsu animam praedicando diripuit. Quis namque iniquus uerius dici potest, quam diabolus? Cuius molas conterimus, quotiens disserendo contra eius insidias occulta illius machinamenta monstramus; ac de eius dentibus praedam tollimus, quia mentem quam iam ad peccatum frangendo momorderat, ad salutem uitae conuertendo reuocamus. Per molas quippe occultae eius insidiae, per dentes uero aperta iam culpae perpetratio demonstratur. De quibus nimirum molis ac dentibus per psalmistam scriptum est: deus uero conteret dentes eorum in ore ipsorum, molas leonum confringet dominus. Sed sanctus uir ante se asserit molas conterere, ut post de dentibus illius praedam potuisset auferre, quia tunc ueraciter praedam de eius dentibus tollimus, cum prius molas illius conterere scimus. Prius enim necesse est occulta consiliorum illius machinamenta prodere, ut auditoris nostri animam ualeamus postmodum ab aperto lapsu reuocare. Huius iniqui molas ipse summus pastor ecclesiae praedicando conterebat, cum diceret: sobrii estote et uigilate, quia aduersarius uester diabolus tamquam leo rugiens circuit, quaerens quem deuoret; cui resistite fortes in fide. Contra hunc leonem sancta ecclesia, quia eius insidias conspicit, fidei caulas munit. Cuius totiens molas frangit, quotiens haereticorum argumenta destruit; totiens que ab eius dentibus praedam diripit, quotiens ab errore quempiam praedicando conuertit. Et quia plerique iustorum tunc erunt qui se ecclesiasticae pacis tempore ab hoc mundo exituros esse crediderunt, beatus iob dum sua narrat, uoces quoque iustorum sequentium indicat, dicens: dicebam que in nidulo meo moriar, et sicut palma multiplicabo dies. Quid hoc loco per nidi nomen exprimitur, nisi tranquilla quies fidei, qua unusquisque infirmus nutritur? Multitudo quippe illa bonorum quae persecutionum temporibus fuerit deprehensa, nutrimentorum suorum dies quasi in nido, sic in loco quietis, explere se credidit. Nam nisi sancta ecclesia infirmos quosque filios nunc in nido pacis enutriret, psalmista non diceret: etenim passer inuenit sibi domum et turtur nidum, ubi reponat pullos suos. Iam quippe domum inuenit passer, quia aeternum caeli habitaculum noster redemptor intrauit. Et turtur inuenit nidum, quia sancta ecclesia amore conditoris affecta, crebris gemitibus utitur; et uelut nidum sibi, id est pacatissimam fidei quietem, construit in qua crescentes filios quasi plumescentes pullos, quousque ad superiora euolent, caritatis gremio calefactos fouet. Igitur quia tunc erunt qui pacis tempore se ad superna migrare, id est a nido euolare crediderunt, eorum uox beati iob uoce praeuenitur, cum ait: dicebam que: in nidulo meo moriar. Quia uero hoc ipsum sibi pacis otium ex multorum dierum longitudine promittebant, recte subiungit, dicens: et sicut palma multiplicabo dies. Palma enim tarde proficit, sed diu in uiriditate subsistit. Cum multis autem difficultatibus sancta ecclesia ad fidei statum uenit et pro collectione plurimorum in eiusdem fidei gloria diutius stare concupiscit. Sicut palma ergo multiplicare se dies credidit quae, emergente subitae temptationis articulo, pacis suae gratiam et tarde a fidelibus adeptam, et citius ab infidelibus interceptam dolet. Nec immerito iustorum uita palmae comparatur, quia scilicet palma inferius tactu aspera est, et quasi aridis corticibus obuoluta; superius uero et uisu et fructibus pulchra; inferius corticum suarum inuolutionibus angustatur, sed superius amplitudine pulchrae uiriditatis expanditur. Sic quippe est electorum uita, despecta inferius, superius pulchra; in ima ista quasi multis corticibus obuoluitur, dum innumeris tribulationibus angustatur, in summa uero illa quasi pulchrae uiriditatis foliis amplitudine retributionis expanditur. Habet quidem aliud palma quo cunctis arborum generibus differt. Omnis namque arbor in suo robore iuxta terram uasta subsistit, sed crescendo superius angustatur, et quanto paulisper sublimior, tanto in altum subtilior redditur. Palma uero minoris amplitudinis ab imis incohat, et iuxta ramos ac fructus ampliori robore exsurgit; et quae tenuis ab imis proficit, uastior ad summa succrescit. Quibus itaque alia arbusta nisi terrenis mentibus inueniuntur esse similia, inferius uasta, superius angusta? Quia nimirum omnes huius saeculi dilectores in terrenis rebus fortes sunt, in caelestibus debiles. Nam pro temporali gloria usque ad mortem desudare appetunt, et pro spe perpetua ne parum quidem in labore subsistunt. Pro terrenis lucris quaslibet iniurias tolerant, et pro caelesti mercede uel tenuissimi uerbi ferre contumelias recusant; terreno iudici toto etiam die assistere fortes sunt, in oratione uero coram domino uel unius horae momento lassantur. Saepe nuditatem, deiectionem, famem, pro acquirendis diuitiis atque honoribus tolerant, et earum rerum se abstinentia cruciant ad quas adipiscendas festinant; superna autem laboriose quaerere tanto magis dissimulant, quanto ea retribui tardius putant. Hi itaque quasi aliarum arborum more deorsum uasti sunt, sursum angusti, quia fortes in inferiora subsistunt, sed ad superiora deficiunt. At contra ex qualitate palmarum designatur proficiens uita iustorum, qui nequaquam sunt in terrenis studiis fortes, et in caelestibus debiles; sed longius atque distantius studiosos se deo exhibent quam saeculo fuisse meminerunt. Nam cum quibusdam per praedicatorem nostrum dicitur: humanum dico, propter infirmitatem carnis uestrae; sicut exhibuistis membra uestra seruire immunditiae et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra uestra seruire iustitiae in sanctificationem; eorum procul dubio infirmitati condescenditur, ac si eis apertius diceretur: si nequaquam amplius potestis, saltem tales estote in fructu bonorum operum, quales fuistis dudum in actione uitiorum, ne debiliores uos habeat sancta libertas heredes, quos in carne ualidos habuit usus terrenae uoluptatis. Sunt uero nonnulli qui cum caelestia appetunt, atque huius mundi noxia facta derelinquunt, ab incohatione sua cotidie inconstantiae pusillanimitate deficiunt. Quibus hos nisi arbustis reliquis similes dixerim qui nequaquam tales superius surgunt quales inferius oriuntur? Hi quippe in conuersionem uenientes non tales quales coeperunt perseuerant, et quasi more arborum incohatione uasti sunt, sed tenues crescunt, quia paulisper per augmenta temporum patiuntur detrimenta uirtutum. Sensum quippe in eis desideria superna languescunt; et qui robusta ac fortia proposuerant, debilia atque infirma consummant; dum que aetatis augmento proficiunt, quasi flexibiles crescunt. Palma uero, sicut dictum est, uastioris in summitate est quam esse coeperit quantitatis ex radice, quia saepe electorum conuersio plus finiendo peragit quam proponit incohando; et si tepidius prima incohat, feruentius extrema consummat, uidelicet semper incohare se aestimat, et idcirco infatigabilis in nouitate perdurat. Hanc scilicet iustorum constantiam propheta intuens, ait: qui confidunt in domino, mutabunt fortitudinem, assument pennas ut aquilae, current et non laborabunt, ambulabunt et non deficient. Mutant quippe fortitudinem, quia fortes student esse in spiritali opere, qui dudum fuerant fortes in carne. Assumunt autem pennas ut aquilae, quia contemplando uolant. Currunt et non laborant, quia uelocibus magna celeritate praedicant. Ambulant et non deficiunt, quia intellectus sui uelocitatem retinent, ut tardioribus condescendant. In cunctis uero bona quae accipiunt quanto aliis libenter accommodant, tanto ipsi incommutabiles in nouitate perdurant; et qui tenues a radice incohationis exeunt, fortes in culminis perfectione conualescunt. Dicat itaque beatus iob ex persona sua, dicat ex uoce sanctae ecclesiae pro his quos pacis tempore ad se conuersos habuerat, atque in bonis moribus perseueraturos credebat: dicebam que: in nidulo meo moriar, et sicut palma multiplicabo dies. Quasi enim palma multiplicare se dies credidit, quae mentes fidelium ad extremum usque robustiores exsurgere putabat. Cum enim multorum corda persecutionibus coeperint lassata mollescere, dolet iam in se quasi ad debilitatem tendere, quos miratur fortia proposuisse. Et quia semper mente spiritali scientiae intendit, recte subiungitur: radix mea aperta est secus aquas. Iuxta aquas enim radix aperitur, quando ad percipienda ueritatis fluenta latenter cogitatio mentis expanditur. Vt enim superiori libro iam diximus, solet in sacro eloquio radicis nomine occulta cogitatio designari. Radicem igitur nostram secus aquas aperimus, cum infusioni intimae cogitationem taciti cordis intendimus. Quae scilicet uerba si ad uocem sanctae ecclesiae ducimus, radix illius ipsa debet incarnatio redemptoris intellegi. Quae iuxta aquas aperta est, dum deus inuisibilis per assumptionem humanitatis suae patuit aspectibus uisionis nostrae. Creator quippe qui in diuinitate uideri non poterat, assumpsit a nobis unde uideretur a nobis. Radix ergo secus aquas aperitur, quia auctor humani generis per humanitatem suam hominibus demonstratur. Vnde recte quoque per psalmistam dicitur: et erit tamquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum. Decursus quippe aquarum sunt cotidiani transitus deficientium populorum. Et de semetipsa ueritas dicit: si in ligno uiridi haec faciunt, in arido quid fiet? Lignum ergo secus decursus aquarum est, quia fructum et protectionem sui nobis umbraculi proferens, apparuit creator in carne, ut humanum genus per resurrectionem figeret, quod per defectum cotidie ibat in mortem. Sequitur: et ros morabitur in messione mea. Subaudis, dicebam. Messio enim sanctae ecclesiae non inconuenienter accipitur, cum perfectae animae a corporibus abstractae, uelut maturae segetes a terra decisae, ad caelestia horrea demigrantur; quod quia non nostra uirtute, sed caelesti gratia largiente agitur, bene ait: et ros morabitur in messione mea. Ros namque desuper cadit, messis deorsum colligitur. Ergo ros moratur in messione, quia gratia desuper ueniens agit ut digni simus qui de inferioribus colligamur. Ipsa quippe nos desuper infundente, fructum bonorum operum ferimus. Vnde recte quoque per paulum dicitur: gratia dei sum id quod sum et gratia eius in me uacua non fuit. Si enim quaeramus quid sit ros desuper ueniens: gratia dei sum id quod sum. Si intueamur sua rore crescentem, ait: et gratia eius in me uacua non fuit, sed abundantius illis omnibus laboraui. Sequitur: gloria mea semper innouabitur et arcus meus in manu mea instaurabitur. Subaudis dicebam. Superiori quippe sententiae coniungitur quod locutione continua subinfertur, cum ait: dicebam que: in nidulo meo moriar et sicut palma multiplicabo dies. Ac deinde subiungit: radix mea aperta est secus aquas et ros morabitur in messione mea. Gloria mea semper innouabitur et arcus meus in manu mea instaurabitur. Cunctis uera scientibus liquet quod ad uetustam uitam uitia pertinent, uirtutes ad nouam. Hinc etenim paulus dicit: exuentes uos ueterem hominem cum actibus suis et induentes nouum. Hinc rursus ait: uetus homo noster simul crucifixus est. Hinc psalmista typum humani generis loquens, inter malignos spiritus deprehensus dicit: inueteraui inter omnes inimicos meos. A feruore etenim mentis uel inter spiritales inimicos, uel inter carnales quosque proximos, ipso aliquo modo uiuendi usu ueterascimus, et assumptae nouitatis speciem fuscamus. A qua tamen uetustate cotidie si studia circumspectionis inuigilent, orando, legendo, bene uiuendo renouamur, quia uita nostra dum lacrimis lauatur, bonis operibus exercetur, sanctis meditationibus tenditur, ad nouitatem suam sine cessatione reparatur. Beatus igitur iob sic sua narret, ut nostra significet, quia sancta ecclesia cum fideles suos conspicit ad uitae ueteris culpas redire, eos quos nouitatem mentis intuetur perdere, cogitur plorare. Praedicator quippe egregius discipulis dicit: quae est enim nostra spes, aut gaudium, aut corona gloriae? Nonne uos ante dominum? Sancta ergo ecclesia quasi amissam gloriam deplorat, cum fideles suos ad uitam ueterem redire considerat. Ait enim: dicebam: gloria mea semper innouabitur, quia eos quos in se nouae uitae militare credidit, uetustis desideriis seruire cognoscit. Arcus autem nomine in sacro eloquio aliquando malorum insidiae, aliquando dies iudicii, aliquando uero ipsa eadem sacra eloquia designantur. Per arcum quippe insidiae figurantur, sicut per psalmistam dicitur: intenderunt arcum, rem amaram. Per arcum quoque dies extremi iudicii designatur, sicut per eumdem rursum psalmistam dicitur: ostendisti populo tuo dura, potasti nos uino compunctionis; dedisti metuentibus te significationem, ut fugiant a facie arcus. In arcu enim quanto longe trahitur chorda, tanto de eo districtior exit sagitta. Sic nimirum sic extremi iudicii dies quanto longe differtur ut ueniat, tanto cum uenerit de illo districtior sententia procedit. Idcirco autem diuersis nunc cladibus percutimur, ut his correcti paratiores tunc inueniri ualeamus. Vnde illic praemissum est: ostendisti populo tuo dura, flagella uidelicet saeculi, quae secuturum grauius iudicii diem praecurrunt. Potasti nos uino compunctionis, ut terrena gaudia in lacrimas uerterentur. Dedisti metuentibus te significationem, ut fugiant a facie arcus. Ac si diceret: hoc tempus misericordiae est, illud tempus iudicii erit. Per ista ergo huius temporis flagella significas quomodo tunc percussurus es quando non parcens iudicas, qui sic districte modo percutis quando parcis. Aliquando autem per arcum etiam sacra scriptura signatur. Ipsa quippe arcus ecclesiae, ipsa arcus est domini, de quo ad corda hominum sicut ferientes sagittae, sic terrentes sententiae ueniunt. Vnde recte quoque per psalmistam dicitur: arcum suum tetendit et parauit illum et in ipso parauit uasa mortis, sagittas suas ardentibus effecit. Arcum namque suum dominus tetendit; quia cunctis peccatoribus per scripturam sacram minas exhibuit. In quo arcu scilicet uasa mortis praeparat, quia secundum eloquii sui sententiam eos qui nunc corrigi neglegunt reprobos damnat. In quo etiam sagittas suas ardentibus effecit, quia ad eos quos per terrorem corrigit, accensas uerborum sententias emittit. De hoc praedicatorum arcu per isaiam dicitur: cum sagittis et arcu ingrediuntur illuc, quia nimirum sancti apostoli ad feriendam gentilis uitae duritiam cum districtis uerborum spiculis uenerunt. Quid igitur hoc in loco arcus nomine nisi sacrum eloquium debet intellegi? In chorda etenim testamentum nouum, in cornu uero testamentum uetus accipitur. In arcu autem dum chorda trahitur, cornu curuatur; sicut in hoc eodem sacro eloquio dum testamentum nouum legitur, duritia testamenti ueteris emollitur. Ad eius namque spiritalia et blanda praecepta illius litterae se rigor inclinat, quia testamentum nouum, dum quasi quodam bonae operationis brachio trahitur, in testamento ueteri seueritatis iura flectuntur. Nec indecenter dicimus chordam testamento nouo congruere, quod de incarnatione dominica certum est exstitisse. Quasi chorda ergo trahitur, et cornua curuantur, quia dum in testamento nouo incarnatio mediatoris agnoscitur, ad spiritalem intellegentiam rigor testamenti ueteris inclinatur. Ait igitur sanctus uir: dicebam: gloria mea semper innouabitur et arcus meus in manu mea instaurabitur. Arcus in manu est scriptura sacra in operatione. In manu etenim arcum tenet qui diuina eloquia quae intellectu cognoscit operatione perficit. Instauratur ergo arcus in manu, dum quicquid de sacro eloquio studendo cognoscitur, uiuendo completur. Hinc etiam salomon dum fortes spiritalis pugnae describeret bellatores, ait: omnes tenentes gladios et ad bella doctissimi. Quid namque in diuina scriptura per gladium figuretur paulus aperuit, dicens: et gladium spiritus, quod est uerbum dei. Salomon autem non ait: omnes habentes gladios, sed tenentes, quia uidelicet uerbum dei non est mirabile solummodo scire, sed facere. Habet quippe, sed non tenet gladium, qui diuinum quidem eloquium nouit, sed secundum illud uiuere neglegit. Et doctus esse ad bella iam non ualet, qui spiritalem quem habet gladium minime exercet. Nam resistere temptationibus omnino non sufficit, qui hunc uerbi dei tenere gladium male uiuendo postponit. Sancta itaque ecclesia, quae subsequenti persecutione deprimitur, malorum abundantiam et bonorum inopiam pensans, beati iob uocibus damna sua praenuntiet dicens: dicebam que: in nidulo meo moriar et sicut palma multiplicabo dies. Radix mea aperta est secus aquas et ros morabitur in messione mea. Gloria mea semper innouabitur et arcus meus in manu mea instaurabitur. Quae uidelicet cuncta considerans, nequaquam spe cassa fallebatur. Nam perfecti quique multos nunc eius conspiciunt adiutores, sed pensant procul dubio quod emergente persecutionis articulo, ex his plerique hostes illius fiunt, qui esse pacis tempore eius ciues uidentur. Non autem de omnibus ita desperant, sed tamen plerumque contingit ut his de quibus maiorem fidei fiduciam habuerant, ipsi eiusdem fidei hostes atrociores fiant, ut eos tunc uideant contra sacra eloquia agere, ex quorum se operatione crediderant haec eadem sacra eloquia ad praedicationis gratiam restaurare. Quae tamen tempora iam nunc incohasse ingemiscimus, cum multos intra ecclesiam positos cernimus, qui aut nolunt operari quod intellegunt, aut hoc ipsum quoque sacrum eloquium intellegere ac nosse contemnunt. A ueritate etenim aduertentes auditum, ad fabulas conuertuntur, dum omnes quae sua sunt quaerunt, non quae sunt christi iesu. Scripta dei ubique reperta opponuntur oculis, sed haec cognoscere homines dedignantur. Paene nullus quaerit scire quod credidit. Multitudo ergo bonorum praecedentium arcum suum destrui doleat, quae sacrum eloquium restaurari semper per studium subsequentium credebat. LIBER 20 Quamuis omnem scientiam atque doctrinam scriptura sacra sine aliqua comparatione transcendat, ut taceam quod uera praedicat, quod ad caelestem patriam uocat; quod a terrenis desideriis ad superna amplectenda cor legentis immutat; quod dictis obscurioribus exercet fortes et paruulis humili sermone blanditur, quod nec sic clausa est ut pauesci debeat, nec sic patet ut uilescat, quod usu fastidium tollit, et tanto amplius diligitur quanto amplius meditatur; quod legentis animum humilibus uerbis adiuuat, sublimibus sensibus leuat, quod aliquo modo cum legentibus crescit, quod a rudibus lectoribus quasi recognoscitur, et tamen doctis semper noua reperitur; ut ergo de rerum pondere taceam, scientias tamen omnes atque doctrinas ipso etiam locutionis suae more transcendit, quia uno eodem que sermone dum narrat textum, prodit mysterium, et sic scit praeterita dicere, ut eo ipso nouerit futura praedicare, et non immutato dicendi ordine, eisdem ipsis sermonibus nouit et acta describere, et agenda nuntiare; sicut haec eadem beati iob uerba sunt, qui dum sua dicit, nostra praedicit; dum que lamenta propria per sermonem indicat, causas sanctae ecclesiae per intellectum sonat. Ait enim: qui me audiebant, exspectabant sententiam et intenti tacebant ad consilium meum. Verbis meis addere nihil audebant et super illos stillabat eloquium meum. Exspectabant me sicut pluuiam et os suum aperiebant, quasi ad imbrem serotinum. Hanc etenim apud beatum iob fuisse subiectorum reuerentiam indubitanter credimus. Sed, sicut saepe iam diximus, sancta ecclesia haereticorum uel carnalium tribulationibus pressa, praeteritorum reminiscitur temporum, in quibus omne quod ab ea dicitur cum metu a fidelibus auditur, et aduersariorum suorum proteruiam deplorans, dicit: qui me audiebant, exspectabant sententiam et intenti tacebant ad consilium meum. Ac si aperte dicat: non ut hi proterui ac tumidi, qui dum ueritatis uerba suscipere renuunt, praedicationis meae sententias quasi docendo praecurrunt. Cuius nunc discipuli intenti ad eius consilium tacent, quia uerba eius non audent impugnare, sed credere. Vt enim proficere ex ipsis possint, ea procul dubio non iudicaturi, sed secuturi audiunt. De quibus recte subiungitur: uerbis meis addere nihil audebant, quia nimirum tunc haeretici cum contra hanc libertate pessima fuerint effrenati, dictis eius addere aliquid praesumunt, cum praedicamentorum eius rectitudinem quasi emendare moliuntur. Quae adhuc de bonis auditoribus subdit: et super illos stillabat eloquium meum. In hac stillatione eloquii quid aliud quam mensura praedicationis accipitur? Quia oportet ut exhortationis gratia singulis iuxta capacitatem ingenii conferatur. Per hoc ergo quod dicitur: uerbis meis addere nihil audebant, reuerentia laudatur audientium. Per hoc uero quod subditur: et super illos stillabat eloquium meum, indicatur dispensatio magistrorum. Debet enim subtiliter is qui docet perspicere, ne plus studeat quam ab audiente capitur praedicare. Debet ad infirmitatem audientium semetipsum contrahendo descendere, ne dum paruis sublimia, et idcirco non profutura loquitur, se magis curet ostendere quam auditoribus prodesse. Iubente autem domino, non solum phialae ad mensam tabernaculi, sed etiam cyathi praeparantur. Quid enim per phialas nisi larga praedicatio, quid uero per cyathos nisi minima ac tenuis de deo locutio designatur? In mensa igitur domini et phialae praeparantur et cyathi, quia uidelicet in doctrina sacri eloquii, non solum exhibenda sunt magna et arcana quae debriant, sed etiam parua et subtilia quae quasi per gustum notitiam praestant. Huius ergo discretissimae dispensationis suae sancta ecclesia extremis pressa temporibus reminiscatur, et dicat: et super illos stillabat eloquium meum. Vbi apte quoque subiungitur: exspectabant me sicut pluuiam et os suum aperiebant quasi ad imbrem serotinum. Verba quippe sanctae praedicationis sicut pluuiam sustinemus, cum uera humilitate ariditatem nostri cordis agnoscimus, ut potu sanctae praedicationis irrigemur. Vnde recte deo per psalmistam dicitur: anima mea sicut terra sine aqua tibi. His doctrinae fluentis infundi propheta nos admonet, dicens: sitientes, uenite ad aquas. Qui dum in extrema parte iam saeculi uerba sanctae praedicationis accipimus, quasi ad imbrem serotinum os cordis aperimus. Nam si os in corde non esset, psalmista non diceret: labia dolosa in corde et corde locuti sunt mala. Os igitur cordis quia uerbis intendimus ultimae praedicationis, hoc uelut serotinis aperimus fluentis. Quae nimirum praedicatio ex eius ad nos sacrificio prodiit, qui per psalmistam dicit: eleuatio manuum mearum sacrificium uespertinum. Quia enim redemptor noster iuxta mundi finem uim persequentium pertulit, semetipsum pro nobis sacrificium uespertinum dedit. De hoc imbre serotino alias scriptum est: dabo uobis pluuiam temporiuam et serotinam. Temporiuam quippe pluuiam dedit quia electis suis priori tempore legis intellectum contulit. Serotinam quoque pluuiam tribuit, quia praedicari diebus ultimis incarnationis suae mysterium fecit. Quod quia sancta ecclesia cotidie annuntiare non desinit, ora cordis audientium uelut ex imbre serotino infundit. Sequitur: si quando ridebam ad eos, non credebant et lux uultus mei non cadebat in terram. Hoc si iuxta historiae uerba percipimus, credi necesse est quod uir sanctus talem se exhibuerit subditis, ut etiam ridens timeri potuisset. Sed cum superius patrem pauperum, uiduarum uero consolatorem fuisse se perhibet, magna ualde discretione res indiget, quomodo in tanto terrore regiminis, tanta quoque affuerit lenitas, et mansuetudo pietatis. Sine magna enim benignitatis lenitate non fuit hoc, quod se patrem pauperum et uiduarum consolatorem dicit. Sed rursum sine magna seueritate non potuit etiam ridens timeri. Qua in re quid aliud docemur, nisi quod talis debet dispensatio esse regiminis, ut is qui praeest ea se circa subditos mensura moderetur, quatenus et arridens timeri debeat et iratus amari? Vt eum nec nimia laetitia uilem reddat, nec immoderata seueritas odiosum. Saepe enim subiectos frangimus, dum plus iusto uigorem iustitiae tenemus. Qui profecto uigor iam iustitiae non erit, si se sub iusto moderamine non custodit, et saepe a disciplinae metu resoluimus subditos, si nostro regimini hilaritatis frena laxamus; quia dum nos quasi licenter laetos aspiciunt, audacter ipsi ad illicita resoluuntur. Sed ut rectoris uultus etiam laetus debeat timeri, necesse est ut ipse uultum sui conditoris sine cessatione timeat. Illi etenim menti difficile de laetitia creditur, quae quod se pro amore domini continue affligat a subditis scitur. Quae enim incessanti aestu spiritalis desiderii superna appetit, ualde de ea in dubium uenit hoc quod aliquando ante homines hilarescit. Vnde et isdem beatus iob non longe post dicturus est: semper enim quasi tumentes super me fluctus timui deum. Sic quippe metuebat iudicem suum, quasi subimminentes impetus fluctuum, iamiamque moriturus. Cuius ergo ita mentem maeror diuini timoris infuderat, recte hilaritati illius subditi non credebant, quia cogebantur ridenti non credere, cuius cor in timore conditoris nouerant quam continua maestitia tenebat. Hoc quoque iuxta historiam non inconuenienter accipitur, quod protinus subinfertur: et lux uultus mei non cadebat in terram. Scriptum quippe est: oculi stultorum in finibus terrae. Rursum que per eumdem salomonem dicitur: oculi sapientis in capite eius. Paulus quoque ait: caput uiri christus. Oculi ergo sapientis in capite eius sunt, dum redemptoris sui semper opera quae imitari debeat, contemplatur. Lux ergo uultus huius in terram non cecidit, quia ea quae terrena sunt per concupiscentiam non aspexit. Sed quia superficiem historiae sub breuitate discussimus, quid in his de intellectu mystico lateat perpendamus. Vnam esse personam christum et ecclesiam plerumque iam diximus, et saepe uox capitis ad uocem corporis, saepe uox corporis ad uocem capitis transit. Qui enim sunt in carne una, nil obstat ut conueniant etiam in uoce una. Dicat ergo ex uoce capitis de electis suis, dicat ecclesia: si quando ridebam ad eos, non credebant. Ridere etenim dei est sanctorum uias prosequenti fauore prosperari, sicut de his quoque per usum dicitur, quos in hoc saeculo felicitatis blandimenta comitantur: arrisit illis tempus. Vnde e contrario, ira appellatur domini, a bonis actionibus infirmari, sicut scriptum est: ne quando irascatur dominus et pereatis de uia iusta. Si igitur irasci dominus perhibetur, cum uiam iustitiae homines perdunt, recte arridere dominus dicitur, cum bona nostra opera fauor gratiae supernae comitatur. Sed electi quique quamdiu in hac uita sunt, securitatis sibi confidentiam non promittunt. Horis enim omnibus contra tentamenta suspecti, occulti hostis insidias metuunt qui etiam temptatione cessante, uel sola grauiter suspicione turbantur. Nam saepe multis graue periculum incauta securitas fuit, ut callidi hostis insidias non temptati, sed iam prostrati cognoscerent. Vigilandum quippe semper est, ut continue sollicita numquam relaxetur intentio ne superna et laboriosa deserens, in cogitationibus fluxis, quasi in quibusdam mollibus stramentis iacens, uenienti corruptori diabolo mens se resoluta prostituat. Semper uero est ad certamen aduersarii erigendus animus, semper contra occultas insidias cautela prouidenda. Hinc etenim habacuc propheta ait: super custodiam meam stabo. Hinc rursum scriptum est: statue sibi speculam; pone tibi amaritudines qui euangelizas sion. Hinc per salomonem dicitur: beatus uir qui semper est pauidus; qui autem mentis est durae, corruet in malum. Hinc iterum dicit: uniuscuiusque ensis super femur suum, propter timores nocturnos. Nocturni quippe timores sunt insidiae temptationis occultae. Ensis autem super femur est custodia uigilans, carnis illecebras premens. Ne ergo nocturnus timor, id est occulta et repentina temptatio subrepat, semper necesse est ut femur nostrum superpositus custodiae ensis premat. Sancti etenim uiri sic de spe certi sunt, ut tamen semper sint de temptatione suspecti; quippe quibus dicitur: seruite domino in timore et exsultate ei cum tremore, ut et de spe exsultatio, et de suspicione nascatur tremor. Quorum uoce iterum psalmista dicit: laetetur cor meum ut timeat nomen tuum. Quia notandum quod non ait: laetetur ut securum sit, sed: laetetur ut timeat. Meminerunt namque, quamuis eorum actio prosperetur, quia adhuc in hac uita sunt; de qua per eumdem iob dicitur: temptatio est uita humana super terram. Meminerunt rursum quod scriptum est: corpus quod corrumpitur aggrauat animam et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Meminerunt et metuunt, et certitudinem sibi in se promittere non praesumunt; sed positi inter gaudium spei et temptationis metum; confidunt et timent; confortantur et titubant; certiorantur et suspecti sunt. Bene ergo per uocem electi membri sub figura nostri capitis dicitur: si quando ridebam ad eos, non credebant, quia redemptori nostro quasi arridenti non credimus, dum multis iam donis testantibus et gratiam fauoris eius accipimus, et tamen adhuc sub eius iudicio de nostra infirmitate titubamus. Videamus qualiter paulo et arridetur iam per supernam gratiam, et ipse adhuc quasi non credit per suspicionis metum. Iam e caelo illi dominus loquens, eius que interius oculos aperiens, exterius claudens, potentiam suae maiestatis ostenderat; iam de eo ananiae dixerat: uas electionis mihi est; iam ad tertium caelum supra se raptus fuerat; iam in paradiso ductus arcana uerba quae dicere non posset audierat; et tamen adhuc timidus dicit: castigo corpus meum et in seruitutem redigo, ne forte aliis praedicans ipse reprobus efficiar. Ecce arridenti sibi diuinae gratiae et iam credit per spem, et necdum tamen credidit per securitatem. Nam quia bene haec uerba redemptoris nostri uocibus congruunt, etiam subiuncta testantur, cum dicitur: et lux uultus mei non cadebat in terram. Quid namque terra, nisi peccator uocatur, cui prima sententia dictum est: terra es et in terram ibis? Lux ergo uultus domini in terram nequaquam cadit, quia uisionis eius claritas peccatoribus non apparet. Scriptum namque est: tollatur impius ne uideat gloriam dei. Quasi enim lux in terram caderet, si in extremo iudicio ueniens, claritatem maiestatis, suae peccatoribus aperiret. Quod si haec uerba ex sanctae ecclesiae uoce suscipimus, non incongrue intellegere poterimus lucem uultus eius in terram non cadere, quia occupatis in terrenis actionibus uitat summa contemplationis suae mysteria praedicare. Dici enim infirmis fortia prohibet, ne dum incapabilia audiunt, praedicationis uerbis quibus subleuari debuerant opprimantur. Lux quippe ipsa corporea, quae oculos sanos irradiat, infirmos obscurat; et dum lippientibus oculis claritati solis intenditur, plerumque eis caecitas ex luce generatur. Sancta itaque ecclesia oppressa persecutionis tempore, memor autem praeteritae discretionis suae, dicat: lux uultus mei non cadebat in terram. Sed quia ex eius capite haec uerba intellegere coepimus, in ipso adhuc quod sequitur exsequamur. Nam subditur: si uoluissem ire ad eos, sedebam primus. Quia in corde reproborum priori loco actiones carnis sunt, et posteriori actiones animae, in eorum procul dubio cogitationibus christus non primus, sed ultimus sedet. Sed electi quique quia ea prae omnibus quae aeterna sunt cogitant, et posteriori cura, ac minima, si qua sunt temporalia disponunt; quibus et magistra uoce ueritatis dicitur: quaerite primum regnum dei et iustitiam eius, et haec omnia adicientur uobis, in eorum corde dominus primus sedet. Vbi apte praemittitur: si uoluissem ire ad eos. Quia enim sicut scriptum est, omnia operatur secundum consilium uoluntatis suae; non secundum nostrum meritum, sed quia ipse ita uult, uisitatione sua nos dominus illustrat. Itaque et cum uult uenit; et cum uenerit, primus sedet, quia et aduentus eius in corde nostro gratuitus est, et appetitus eius desiderii, in cogitatione nostra aequalis ceteris desideriis non est. Sequitur: cum que sederem quasi rex circumstante exercitu, eram tamen maerentium consolator. Quasi rex dominus sedet in corde, quia circumstrepentes regit animorum motus in nostra cogitatione. In mente quippe quam inhabitat, dum torpentia excitat, inquieta frenat, frigida accendit, accensa moderatur, emollit rigida, fluxa restringit; ex ipsa hac diuersitate cogitationum quasi quidam illum exercitus circumstat. Siue certe quasi rex sedet circumstante exercitu, quia praesidentem illum mentibus electorum circumstat turba uirtutum. Qui etiam maerentium consolator est, ea promissione qua dicit: beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Et rursus: uidebo uos et gaudebit cor uestrum; et gaudium uestrum nemo tollet a uobis. Ea uero quae de sanctae ecclesiae capite diximus, nil obstat si ad uocem quoque eiusdem ecclesiae referamus. In ea quippe ordo doctorum quasi rex praesidet, quem fidelium suorum turba circumstat. Quae scilicet multitudo fidelium recte quoque exercitus dicitur, quia in procinctu bonorum operum indesinenter cotidie contra temptationum bella praeparatur. Corda quoque maerentium sancta ecclesia consolatur, dum praesentis peregrinationis aerumna afflictas mentes electorum pensat, et has aeternae patriae promissione laetificat. Considerat etiam quod cogitationes fidelium diuino sint timore percussae; et quos de deo conspicit districta audisse ut timeant, agit quoque quatenus et mansuetudinem pietatis eius audiant ut praesumant. Sic namque sancta ecclesia fidelibus suis de pietate et iustitia redemptoris in praedicationis serie spem miscet et metum, quatenus nec incaute de misericordia confidant, nec desperate iustitiam timeant. Nam uerbis sui capitis formidantes refouet, dicens: nolite timere, pusillus grex, quia complacuit patri uestro dare uobis regnum. Atque iterum praesumentes terret cum dicit: uigilate et orate, ut non intretis in temptationem. Rursum formidantes refouet dicens: gaudete quia nomina uestra scripta sunt in caelo. Sed in semetipsis praesumentes deterret, cum ait: uidebam satanam sicut fulgur de caelo cadentem. Formidantes refouet, cum dicit: oues meae uocem meam audiunt; et ego cognosco eas et sequuntur me; et ego uitam aeternam do eis; et non peribunt in aeternum, et non rapiet eas quisquam de manu mea. Sed in semetipsis praesumentes deterret, dicens: dabunt signa magna et prodigia, ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi. Formidantes refouet cum dicit: qui perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit. Praesumentes deterret dicens: cum uenerit filius hominis, putas inueniet fidem in terra? Metuentes refouet, cum latroni dicitur: hodie me cum eris in paradiso. Sed terretur praesumens, dum iudas ex apostolatus gloria in tartarum labitur. De quo per sententiae definitionem dicitur: duodecim uos elegi et unus ex uobis diabolus est. Formidantem refouet cum dicit: si dimiserit uir uxorem suam et recedens ab eo duxerit uirum alterum, numquid reuertetur ad eam ultra? Numquid non polluta et contaminata erit mulier illa? Tu autem fornicata es cum amatoribus multis; tamen reuertere ad me, dicit dominus. Sed praesumentem deterret, cum dicit: quid clamas super contritione tua? Insanabilis est dolor tuus. Formidantem refouet, dicens: ergo saltem amodo uoca me: pater meus, dux uirginitatis meae tu es. Sed praesumentem deterret, dicens: pater tuus amorrhaeus, et mater tua cethea. Formidantem refouet, cum ait: reuertere, auersatrix israel et non auertam faciem meam a uobis; quia sanctus ego sum, dicit dominus et non irascar in perpetuum. Sed praesumentem deterret, cum prophetam suum ab intercessione prohibet dicens: non assumas pro eis laudem et orationem, quia non exaudiam in tempore clamoris eorum ad me in tempore afflictionis; quia si steterint coram me moyses et samuel, non est anima mea ad populum istum. Sancta itaque ecclesia auditorum suorum mentem et de misericordiae benignitate subleuat, et de iudicii districtione perturbat, quatenus in praedicatione sua dum bene utrumque permiscet electi eius nec de exhibita iustitia praesumant, nec de praeterita iniquitate desperent. Sed hoc quod ait: cum sederem quasi rex circumstante exercitu, eram tamen maerentium consolator; sciendum nobis est quod ualde aedificare lectorem etiam iuxta historiam potest, si perpendat quomodo bonis rectoribus mixta sit et regendi auctoritas et benignitas consolandi. Ait enim: cum que sederem quasi rex circumstante exercitu, ecce auctoritas regiminis: eram tamen maerentium consolator; ecce ministerium pietatis. Disciplina enim uel misericordia multum destituitur, si una sine altera teneatur. Sed circa subditos suos inesse rectoribus debet et iuste consulens misericordia, et pie saeuiens disciplina. Hinc est quod semiuiui illius uulneribus, qui a samaritano in stabulum ductus est et uinum adhibetur et oleum; ut per uinum mordeantur uulnera, per oleum foueantur, quatenus unusquisque qui sanandis uulneribus praeest, in uino morsum districtionis adhibeat, in oleo mollitiem pietatis; per uinum mundentur putrida, per oleum sananda foueantur. Miscenda est ergo lenitas cum seueritate, faciendum quoddam ex utraque temperamentum, ut neque multa asperitate exulcerentur subditi, neque nimia benignitate soluantur. Hoc nimirum illa tabernaculi arca significat, in qua cum tabulis uirga simul, et manna est, quia cum scripturae sacrae scientia in boni rectoris pectore, si est uirga districtionis, sit et manna dulcedinis. Hinc etiam dauid ait: uirga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt. Virga enim percutimur et baculo sustentamur. Si ergo est districtio uirgae quae feriat, sit et consolatio baculi quae sustentet. Sit itaque amor sed non emolliens; sit uigor sed non exasperans; sit zelus sed non immoderate saeuiens; sit pietas sed non plus quam expediat parcens. Intueri libet in moysi pectore misericordiam cum seueritate sociatam. Videamus amantem pie et districte saeuientem. Certe cum israeliticus populus ante dei oculos paene inueniabilem contraxisset offensam, ita ut eius rector audiret: descende, peccauit populus tuus; ac si ei diuina uox diceret: qui in tali peccato lapsus est, iam meus non est, atque subiungeret: dimitte me ut irascatur furor meus contra eos; et deleam eos faciam que te in gentem magnam; ille semel et iterum pro populo cui praeerat obicem se ad impetum dei irascentis opponens, ait: aut dimitte eis hanc noxam; aut si non facis, dele me de libro tuo quem scripsisti. Pensemus ergo quibus uisceribus eumdem populum amauit, pro cuius uita de libro uitae deleri se petiit. Sed tamen iste qui tanto eius populi amore constringitur, contra eius culpas pensemus quanto zelo rectitudinis accendatur. Mox enim petitione prima culpae ueniam, ne delerentur, obtinuit, ad eundem populum ueniens ait: ponat uir gladium super femur suum. Ite et redite de porta usque ad portam per medium castrorum et occidat unusquisque fratrem et amicum et proximum suum. Ceciderunt que in die illo quasi uiginti tria milia hominum. Ecce qui uitam omnium etiam cum sua morte petiit, paucorum uitam gladio exstinxit. Intus arsit ignibus amoris, foris accensus est zelo seueritatis. Tanta fuit pietas, ut se pro illis coram domino morti offerre non dubitaret; tanta seueritas ut eos quos diuinitus feriri timuerat, ipse iudicii gladio feriret. Sic amauit eos quibus praefuit, ut pro eis nec sibi parceret; et tamen delinquentes sic persecutus est, quos amauit, ut eos etiam domino parcente prosterneret. Vtrobique legatus fortis, utrobique mediator admirabilis, causam populi apud deum precibus, causam dei apud populum gladiis allegauit. Intus amans, diuinae irae supplicando obstitit; foris saeuiens, culpam feriendo consumpsit. Succurrit citius omnibus, ostensa morte paucorum. Et idcirco omnipotens deus fidelem famulum suum citius exaudiuit agentem pro populo, quia uidit quid super populum acturus esset ipse pro deo. In regimine ergo populi utrumque moyses miscuit, ut nec disciplina deesset misericordiae, nec misericordia disciplinae. Vnde hic quoque iuxta utramque uirtutem dicitur: cum que sederem quasi rex circumstante exercitu, eram tamen maerentium consolator. Sedere quippe circumstante exercitu, uigor est ac disciplina regiminis; maerentium uero corda consolari, ministerium pietatis. Sed quia inter haec necesse est ut expositionis sermo ad spiritalem intellegentiam recurrat, sancta ecclesia, ab aduersariis suis extremis temporibus pressa, reminiscitur transacti iura regiminis; reminiscitur et quanta afflictis exhibuerit beneficia pietatis. Cuius uidelicet disciplina et misericordia tunc a leuibus irridetur. Vnde et subditur: C. 30 nunc autem derident me iuniores tempore. Omnes haeretici aetati uniuersalis ecclesiae comparati, iuniores tempore congrue uocantur, quia ipsi ab ea, non autem ipsa egressa est ab illis. Vnde recte quoque per ioannem dicitur: a nobis exierunt, sed non erant ex nobis; nam si fuissent ex nobis, permansissent utique nobis cum. Iuniores ergo tempore sanctam ecclesiam irrident, cum hi qui ab ea egressi sunt doctrinae eius uerba despiciunt. De quibus adhuc subditur: quorum non dignabar patres ponere cum canibus gregis mei. Quis est grex sanctae ecclesiae, nisi multitudo fidelium? Vel qui alii huius gregis canes uocantur, nisi doctores sancti, qui eorumdem fidelium custodes exstiterunt? Qui dum pro domino suo diurnis nocturnis que uigiliis intenti clamauerunt, magnos ut ita dixerim, latratus praedicationis dederunt. De quibus eidem ecclesiae per psalmistam dicitur: lingua canum tuorum ex inimicis. Nonnulli quippe ab idolorum cultibus reuocati, facti sunt praedicatores dei. Lingua ergo canum ecclesiae ex inimicis prodiit, quia conuersos gentiles dominus etiam praedicatores fecit. Vnde iudaeorum tarditas, qui pro deo loqui noluerunt, increpante propheta, reprehenditur qui ait: canes muti, non ualentes latrare. Patres uero haereticorum dicimus, eos uidelicet quos haeresiarchas uocamus; de quorum peruersa praedicatione, id est locutionis semine, sequentes sunt populi in errore generati. Sancta ergo ecclesia cum canibus gregis sui haereticorum patres ponere dedignatur, quia inuentores errorum diiudicando respuit, eos que inter ueros patres numerare contemnit. Qui etsi quosdam uisi sunt a gentilitatis errore reuocasse, quorumdam mores ad honesta agenda docuisse, pro eo tamen quod de deo non recta senserunt, eos cum canibus gregis sui non ponit; quia cum rectis praedicatoribus non ascribit. Liquet enim quod arius, photinus, macedonius, nestorius eutyches, dioscorus, seuerus multi que his similes, docendo atque suadendo conati sunt patres uideri; sed errores eorum sancta uniuersalis ecclesia districta ueritate diiudicans, eos inter custodes gregis sui non numerat. Quos eiusdem gregis unitatem dissipantes damnat, de quibus uoce pauli ephesiis dicitur: scio quia post discessum meum ingredientur ad uos lupi graues, non parcentes gregi. Et quia nonnumquam haeretici quanto magis in perfidiae errorem dilabuntur, quasi tanto amplius in exteriori sese operatione custodiunt, ita ut agere prae ceteris magna uideantur, sancta uniuersalis ecclesia cuncta eorum opera despicit, quae ex auctoritate fidei non prodire perpendit. Vnde recte quoque beati iob uoce subiungitur: quorum uirtus manuum erat mihi pro nihilo: et uita ipsa putabantur indigni. Virtus quippe in manu est magnitudo in operatione. Sed uirtus manuum haereticorum sanctae ecclesiae pro nihilo ducitur, quia nullius esse meriti conspicit, uera fide perdita, quicquid operantur. Caritatem quippe dei et proximi deserunt, qui et de deo falsa sentiunt et a proximis iurgando diuiduntur. Sed uirtutem manuum sine caritate testatur praedicator egregius nil ualere, qui ait: si distribuero omnes facultates meas in cibos pauperum, et si tradidero corpus meum ut ardeam, caritatem autem non habeam, nihil mihi prodest. Nonnumquam uero haeretici signa quoque ac miracula faciunt, sed ut hic praemia afflictionis suae abstinentiae que recipiant, uidelicet laudes quas quaerunt. Vnde et redemptoris uoce dicitur: multi dicent mihi in illa die: domine, domine, nonne in nomine tuo prophetauimus, et in nomine tuo daemonia eiecimus, et in nomine tuo uirtutes multas fecimus? Et tunc confitebor illis quia numquam noui uos; discedite a me qui operamini iniquitatem. Qua nimirum sententia quid datur intellegi, nisi ut in hominibus caritatis humilitas, non autem debeant uirtutum signa uenerari? Vnde nunc sancta ecclesia, etiam si qua fiant haereticorum miracula, despicit quia haec sanctitatis specimen non esse cognoscit. Probatio quippe sanctitatis non est signa facere, sed unumquemque ut se diligere, de deo autem uera, de proximo uero meliora quam de semetipso sentire. Nam quia uera uirtus in amore est, non autem in ostensione miraculi, ueritas demonstrat quae ait: in hoc cognoscent omnes quia mei discipuli estis, si dilectionem habueritis ad inuicem. Qui enim non ait: in hoc cognoscetur quia mei discipuli estis, si signa feceritis; sed ait: si dilectionem habueritis ad inuicem, aperte indicat quia ueros dei famulos non miracula, sed sola caritas probat. Testimonium ergo superni discipulatus est donum fraternae dilectionis. Quam uidelicet dilectionem, quia omnes haeretici habere refugiunt, dum ab uniuersalis ecclesiae unitate diuiduntur, iure de eis dicitur: quorum uirtus manuum erat mihi pro nihilo. Et quia ad eadem signa quae exhibent nulla humilitate concordant, recte subditur: et uita ipsa putabantur indigni. Vel certe omnes haereticos sancta ecclesia uita ipsa fatetur indignos, quia nimirum sub nomine christi militant contra nomen christi. De quibus adhuc subditur: egestate et fame steriles. Omnes haeretici, dum in sacro eloquio plus secreta dei student perscrutari quam capiunt, fame sua steriles fiunt. Neque enim ea quaerunt ex quibus semetipsos ad humilitatem erudiant, mores in tranquillitate disponant, patientiam seruent, longanimitatem exhibeant; sed ea solummodo quae eos doctos ac loquaces demonstrent, illa scire appetunt ex quibus singulariter eruditi uideantur. Plerumque enim audacter de natura diuinitatis tractant, cum semetipsos miseri nesciant. Egestate ergo ac fame sua steriles fiunt, quia ea perscrutari desiderant, ex quibus bonae uitae germina non producant. Vltra se quippe sunt quae perscrutantur dum que ad hoc tendunt quod comprehendere nequeunt, ea cognoscere neglegunt ex quibus erudiri potuerant. Quam bene eorum audaciam praedicator egregius refrenat dicens: non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Hinc salomon ait: prudentiae tuae pone modum. Hinc rursum dicit: mel inuenisti, comede quod sufficit tibi, ne forte saturatus euomas illud. Dulcedinem quippe spiritalis intellegentiae qui ultra quam capit comedere appetit, etiam quod comederat euomit, quia dum summa intellegere ultra uires quaerit, etiam quae bene intellexerat amittit. Hinc rursum dicit: sicut qui mel multum comedit, non est ei bonum, sic qui scrutator est maiestatis, opprimetur gloria. Gloria quippe inuisibilis conditoris quae moderate inquisita nos erigit ultra uires perscrutata premit. Itaque haeretici, quia de sublimi intellegentia quanto amplius repleri ambiunt, tanto amplius inanescunt, bene de eis dicitur egestate et fame steriles. Immoderatis namque ausibus cognitionis supernae scientiam quo plus appetunt, plus amittunt. At contra hi qui in sancta ecclesia ueraciter sunt humiles et ueraciter docti, norunt de secretis caelestibus et quaedam considerata intellegere et quaedam non intellecta uenerari, ut et quae intellegunt ueneranter teneant, et quae necdum intellegunt humiliter exspectent. Vnde nobis per moysen dicitur: ut comedentes agnum, quicquid de eo reliquum fuerit igni comburamus. Agnum quippe comedimus, cum multa dominicae humanitatis intellegendo recondimus in uentrem mentis. Ex quo quaedam nobis remanent, quae comedi nequeunt, quia multa adhuc de illo restant, quae intellegi nequaquam possunt. Quae tamen igne comburenda sunt, quia ea quae capere de illo non possumus, humiliter sancto spiritui reseruamus. Quae plerumque humilitas ea etiam electorum sensibus aperit, quae ad intellegendum impossibilia esse uidebantur. Nam peruersae haereticorum mentes dum sibi superbe intellectum tribuunt, quasi certas dare sententias etiam de incognitis praesumunt. Vnde fit ut ipsa eos elatio quae intus apud semetipsos eleuat, a ueritate foras repellat uix que in dictis dei exteriora capiant, qui se secreta spiritalia penetrasse singulariter putabant. Vnde hic quoque subditur: qui rodebant in solitudine, squalentes calamitate et miseria; et mandebant herbas et arborum cortices. Rodi solet quod comedi non potest. Haeretici autem quia scripturam sacram intellegere sua uirtute moliuntur, eam procul dubio apprehendere nequaquam possunt; quam dum non intellegunt, quasi non edunt. Et quia per supernam gratiam non adiuti hanc edere nequeunt, quasi quibusdam illam nisibus rodunt. Exterius quippe contrectant, cum quidem conantur, sed non ad eius interiora perueniunt. Qui quia ab uniuersalis ecclesiae societate disiuncti sunt, non quolibet rodere, sed in solitudine memorantur. Ad quam nimirum solitudinem, quia praedicatores falsi sequaces suos traherent, longe ante ueritas praemonuit dicens: si dixerint uobis: ecce in deserto est, nolite exire. Qui recte perhibentur calamitate et miseria squalidi, quia et morum sunt pernicie et sensuum prauitate despecti. Qui herbas quoque et arborum cortices mandunt, quia elationis suae obice repulsi, in sacro eloquio magna et intima percipere nequeunt, sed uix in illa quaedam tenera et exteriora cognoscunt. Per herbas quippe dicta planiora, per arborum cortices patrum eloquia exteriora signantur. Qui ergo ea scire appetunt ex quibus docti nequaquam sint, sed esse uideantur; dum in sacris uoluminibus uim caritatis erga deum ac proximum medullitus non exquirunt, quasi ex herba uel cortice pascuntur, quia uel ima sunt uel exteriora, quae mentes superbientium nutriunt. Vel certe herbas mandere est de scriptura sacra minima praecepta seruare, maiora contemnere. Quos bene ueritas increpat, dicens: uae uobis, scribae et pharisaei hypocritae, qui decimatis mentam: et anetum, et cuminum, et reliquistis quae grauiora sunt legis. Qui arborum quoque cortices mandunt, quia sunt nonnulli qui in sacris uoluminibus solam litterae superficiem uenerantur, nec quicquam de spiritali intellectu custodiunt, cum nihil in uerbis dei amplius nisi hoc quod exterius audierint esse suspicantur. Quos tamen in cunctis erroribus suis inanis gloriae appetitus possidet eos que honoris ambitus captiuos tenet, et plerumque per ipsa quae loquuntur nihil aliud quam terrena lucra appetunt. De quibus per paulum dicitur: huiusmodi enim christo domino non seruiunt, sed suos uentri. Vnde recte quoque subiungitur: et radix iuniperorum erat cibus eorum. Arbor namque iuniperi pro foliis punctiones habet. Sic quippe sunt hirsuta quae profert, ut spinis similia contrectantem pungere ualeant. Spina uero est omne peccatum, quia dum trahit ad delectationem, quasi pungendo lacerat mentem. Vnde iusti uoce et paenitentis dicitur: conuersus sum in aerumna mea dum confringitur spina, quia scilicet mens ad lamentum uertitur, ut peccati punctio paenitendo frangatur. In translatione uero alia non confringi, sed configi spina perhibetur, quod uidelicet ab eodem sensu non dissonat, quia paenitentis animus ad luctum ducitur, dum perpetrata culpa in memoria fixa retinetur. Quid ergo per radicem iuniperi nisi auaritia designatur, ex qua peccatorum omnium spinae producuntur? De qua et per paulum dicitur: radix omnium malorum est cupiditas. Ipsa quippe latenter oritur in mente, sed punctiones peccatorum omnium patenter producit in opere. Quas uidelicet punctiones ab hac radice surgentes, statim praedicator egregius insinuat, cum subdit: quam quidam appetentes errauerunt a fide et inseruerunt se doloribus multis. Qui enim multos dolores dixit, quasi nascentes innotuit ex hac radice punctiones. In iuniperis ergo peccata, in radice uero iuniperorum quid aliud quam auaritiam, id est, materiam intellegimus peccatorum? Quia igitur plerumque haeretici sola in uerbis suis exteriora lucra sectantur, nec ignorant quia peruersa astruunt, sed erroris praedicamenta non deserunt, dum sumptus percipere quasi doctorum uolunt, bene de eis sancti uiri nunc uoce dicitur: et radix iuniperorum erat cibus eorum, quia dum totis mentis suae sensibus auaritiam cogitant, quasi eo alimento uescuntur, de quo nasci procul dubio peccatorum sequentium punctiones solent. Qui si quando in sacro eloquio quaedam quasi prudenter inueniunt, quae dum non intellegunt, pro suis esse assertionibus suspicantur. Mox miseris auditoribus suis, quorum non animas, sed substantias appetunt, haec uociferantes aspergunt. Vnde congrue subinfertur: qui de conuallibus ista rapientes, cum singula repperissent, ad ea cum clamore currebant. De conuallibus illa rapiunt, quia haec de humilibus dictis patrum superbo spiritu colligunt. Quae dum pro suis se partibus inuenisse gloriantur, ad ea cum clamoribus currunt, quia uidelicet omne quod sentiunt appetitu laudis ad aures hominum diffamare conantur. Sequitur: in desertis habitabant torrentium et in cauernis terrae, uel super glaream. Torrentes dicimus riuos qui aquis hiemalibus colliguntur, qui certis etiam temporibus arescunt. Iure itaque inuentores peruersorum dogmatum torrentes uocantur, quia a calore caritatis frigidi, quasi in torpore temporis hiemalis excrescunt, qui non perpetua plenitudine profluunt, sed catholicorum allegationibus quasi aestiuis solibus exsiccantur. Et quidem inuentores peruersorum dogmatum contra sanctam ecclesiam exorti, feruore iam ueritatis exstincti sunt, sed tamen eorum discipuli ea quae illi docuerunt tenere ac defendere non desistunt. Hi ergo qui illorum sequuntur errores, in desertis torrentium habitant, id est in eorum praedicatione confidunt, quorum eloquia catholicorum iam responsione et ratiocinatione siccata sunt. Quid uero aliud cauernas terrae quam occultas haereticorum praedicationes accipimus? Sic enim inter se haeretici clandestinis conuenticulis coeunt, ut errori suo reuerentiam, quam ex ratione non ualent, praebeant ex occultatione, et infirmis animabus prauitatis sermo tanto reuerendus appareat, quanto secretus. Vnde apud salomonem mulier ex typo haereseos suadet dicens: aquae furtiuae dulciores sunt et panis absconditus suauior. Quae occulta scilicet praedicamenta detestatur ueritas dicens: si quis uobis dixerit: ecce hic est christus, aut ecce illic, nolite credere. Et rursum: si dixerint uobis: ecce in deserto est, nolite exire; ecce in penetralibus, nolite credere. Sicut enim fulgur exit ab oriente, et paret usque in occidentem, ita erit et aduentus filii hominis. Hoc itaque illic in penetralibus, quod hic dicitur in cauernis. In cauernis ergo haeretici habitant, quia plerumque errorem suum secretis praedicationibus occultant, ut quo se doctioribus prudentioribus que non indicant, eo ad se uehementius imperitos trahant. Vnde bene etiam subinfertur: uel super glaream. Glaream quippe illos minutissimos lapides dicimus quos aqua fluuialis trahit. Doctores igitur peruersorum dogmatum super glaream, quia illas hominum mentes trahunt, quae nulla grauitatis stabilitate solidantur, quas uelut de loco semper ad locum flumina errorum ducunt. Vnde et praedicator egregius, cum auditores suos non temporaliter duci, sed forti cuperet grauitate solidari, admonuit dicens: ut iam non simus paruuli fluctuantes, nec circumferamur omni uento doctrinae. Sancta itaque ecclesia ab aduersariis ad modicum depressa, cum sibi audaces errantium mentes insultare conspexerit; quae eorum conuersatio fuerit, ad memoriam reducit dicens: in desertis habitabant torrentium et in cauernis terrae, uel super glaream. Quia enim eorum peruersa praedicatio, amisso igne caritatis, ex frigore mentis conualuit, profecto in torrentium desertis habitauit. Quia uero aperta et libera non fuit, in cauernis latuit. Quia autem plebem non fixam, sed mobilem tenuit, non super petram, sed super glaream mansit. De quibus adhuc subditur: qui inter huiuscemodi laetabantur et esse sub sentibus delicias computabant. Quid nomine sentium nisi eas quas iam supra diximus punctiones intellegimus peccatorum? Quia autem peruersae mentes gaudent in iniquitatibus quas flere debuerunt, omnes haeretici tanto se inani laetitia extollunt, quanto magis ad peiora conualescunt; atque esse sub sentibus delicias deputant, quia inde peruersam mentem ad gaudium subleuant, unde spinas peccatorum portant. Nam si quando ad errorem suum ualuerint quempiam trahere, sese per laetitiam iactant; atque unde sibi peccata cotidie, etiam alios perdendo, congregant, inde se esse quasi duces ad iustitiam exsultant. Bene ergo dicitur: qui inter huiuscemodi laetabantur et esse sub sentibus delicias computabant. Trahunt enim quos ualent ad perditionem suam, et sub peccatis esse, uel culpis culpas addere credunt se uirtutum opulentiam cumulare. Sequitur: filii stultorum et ignobilium et in terra penitus non parentes. Eorum uidelicet filii qui fuerunt errorum magistri. Filii igitur dicuntur, non de eorum semine sed de imitatione generati, qui docendo peruersa, stulti fuerunt per ignorantiam; uiuendo nequiter, ignobiles per actionem. Qui redemptori nostro nulla sapientiae, nulla uitae cognatione coniuncti sunt. De quo salomonis uoce in laude sanctae ecclesiae dicitur: nobilis in portis uir eius. Hi itaque quia peruersa errantium exempla secuti sunt, filii stultorum et ignobilium esse memorantur. Recte autem subiungitur: et in terra penitus non parentes, quia dum hic uideri aliquid appetunt, nimirum a terra uiuentium exsortes fiunt. Sed hoc quod in haereticorum typo diximus, omnino nil obstat si etiam de peruersis atque carnalibus, quamuis in recta fide positis, sentiamus. Neque enim sancta electorum ecclesia solos sibi aduersarios deputat qui ab eius fide positi extra dissentiunt, sed eos quoque qui uitam illius male uiuendo interius premunt. Contempletur igitur aerumna irruentis aduersitatis afflicta, quomodo prosperitatis suae tempore iniquorum et intra se uiuentium prauitate grauata sit. Contempletur quod exigentibus meritis quorumdam, non iniuste in illa uita turbata sit omnium; et dicat: qui rodebant in solitudine, squalentes calamitate et miseria. Sicut in prima huius operis parte praefatus sum, pro uirtute contemplationis nonnumquam solet intellegi solitudo mentis. Sed hoc in loco cum solitudo per obiurgationem dicitur, quid aliud quam boni destitutio demonstratur? Vnde et sub iudaeae typo ieremias peccatoris animam deplorat, dicens: quomodo sedet sola ciuitas plena populo? Sed cum per beatum iob de prauis dicitur: rodebant in solitudine, libet intueri hoc etiam quod per psalmistam dictum est: inimici eius terram lingent. Duo quippe sunt genera hominum ambitioni suae seruientium: unum uidelicet quod semper ad auaritiam blandimentis utitur linguae; aliud uero quod aperta ui intendit rapinae. Nam rodimus, cum aliquid exterius forti adnisu atterimus. Lambitur enim quando hoc quod edi facile non potest, impressa linguae lenitate gustatur. Omnes igitur etiam sub specie fidei praue uiuentes, qui aliena appetunt, sed ea quae appetunt rapere nequaquam possunt, blandis autem sermonibus et quasi mollitie dulcedinis concupita abstrahere conantur, quid aliud quam terram lingunt? Quia terrena quaeque quae uirtute nequeunt auferre, mollitie linguae moliuntur. Qui uero in hoc mundo aliqua potestate suffulti sunt, et concupiscentes aliena, blandiri quidem ex fraude despiciunt, quia etiam iniusto robore possunt implere quod uolunt, hi hoc quod appetunt non lambunt, sed rodunt, quoniam propinquorum uitam fortitudine uirium uelut adnisu dentium demoliuntur. Conspiciat itaque sancta ecclesia ueras diuitias aeternae patriae; conspiciat frequentiam supernorum ciuium; conspiciat in electis suis cultum mentis, et innumerabilium bona uirtutum, atque ab eis ad prauorum uitam omni bono destitutam, mentis oculum reuocet; et ex illorum comparatione uideat qualiter ista cunctis sit uirtutibus uacua, quia superna deseruit, infima concupiuit. Videat quomodo plerumque id quod appetit, si fortasse praeualet, etiam uiolenter rapit. Videat tales quasi intra se positos diu tolerasse, atque ex eorum culpis usque ad bonorum quoque pericula ac detrimenta peruenisse, et dicat: qui rodebant in solitudine. Ac si aperte conqueratur, dicens: aliena etiam uiolenter rapiendo non roderent, nisi prius ipsi in interioribus suis soli ac uacui a uirtutum cultura remanerent. Bene autem eorum qualitatem explicat, dicens: squalentes calamitate et miseria. Aegra namque caro si studiose curari neglegitur, squalore desuper ducto in infirmitate deterius grauatur; et dum calamitati aegritudinis neglegentiae miseria additur, grauior molestia oborto squalore toleratur. Natura igitur humana bene condita, sed ad infirmitatem uitio propriae uoluntatis lapsa, in calamitatem cecidit; quia pressa innumeris necessitatibus, nihil in hac uita nisi affligeretur unde inuenit. Sed cum eisdem naturae nostrae necessitatibus plerumque plus quam expedit deseruimus mentis que curam neglegimus, ex miseria neglegentiae infirmitati nostrae addimus squalorem culpae. Necessitates namque naturales hoc habere ualde periculosum solent, quod saepe in eis minime discernitur quid circa illas per utilitatis studium et quid per uoluptatis uitium agatur. Crebro enim occasione seductionis inuenta, dum necessitati debita reddimus, uoluptatis uitio deseruimus, et infirmitatis uelamine ante discretionis oculos excusatio nostra se palliat, ac quasi sub patrocinio explendae utilitatis occultat. Infirmitatem uero naturae nostrae per neglegentiam relaxare, nihil est aliud quam calamitati miseriam addere, ac uitiorum squalorem ex eadem miseria multiplicare. Vnde sancti uiri in omne quod agunt studiosissima intentione discernunt, ne quid plus ab eis naturae suae infirmitas, quam sibi debetur exigat, ne sub necessitatis tegmine in eis uitium uoluptatis excrescat. Aliud enim ex infirmitate, aliud ex temptationis suggestione sustinent; et quasi quidam rectissimi arbitres inter necessitatem uoluptatem que constituti, hanc consulendo subleuant, illam premendo frenant. Vnde fit ut etsi infirmitatis suae calamitatem tolerant, tamen ad squalorem miseriae per neglegentiam non descendant. Hoc ipsum enim esse in calamitate, est necessitates naturae ex carnis adhuc corruptibilis infirmitate sustinere. Quas uidelicet necessitates cupiebat euadere, qui dicebat: de necessitatibus meis eripe me. Sciebat enim plerumque uoluptatum culpas ex necessitatum occasione prorumpere; et ne quid sponte illicitum admitteret, hoc ipsum satagebat euelli, quod nolens ex radice tolerabat. At contra praui gaudent in his corruptionis suae necessitatibus, quia nimirum eas ad usum uoluptatum retorquent. Cum enim reficiendis cibo corporibus naturae seruiunt, per delectationem gulae in uoluptatis ingluuie distenduntur. Cum tegendis membris uestimenta quaerunt, non solum quae tegant, sed etiam quae extollant expetunt; et contra torporem frigoris, non solum quae per pinguedinem muniant, sed etiam quae per mollitiem delectent; non solum quae per mollitiem tactum mulceant, sed etiam quae per colorem oculos seducant. Necessitatis igitur causam in usum uoluptatis uertere, quid est aliud quam calamitati suae squalorem miseriae sociare? Pressa itaque tempore aduersitatis ecclesia, reminiscatur eorum ex quorum merito talia sustinet, et dicat: qui rodebant in solitudine, squalentes calamitate et miseria. Calamitate scilicet non squalerent, si insitis necessitatibus uoluptatum miseriam non superadderent. Quas uidelicet necessitates ex parentis primi culpa meruimus. Hi uero qui calamitati suae miseriam adiungunt, ex cruciatu poenae ad augmenta prorumpunt culpae. Sed utinam tales cum ad melius permutari despiciunt, ita peruersa agerent, ut non ea etiam aliis propinarent. Vtinam illis mors sua sola sufficeret, et non uirulentis persuasionibus alienam etiam uitam necarent. Inuident enim alios esse quod non sunt, dolent alios adipisci quod perdunt. Nam si qua forte in aliorum actibus exoriri bona conspiciunt, mox ea manu pestiferae exprobrationis euellunt. Vnde et Sequitur: et mandebant herbas et arborum cortices. Quid enim per herbas nisi tenera ac terrae proxima bene incohantium uita, et quid per arborum cortices nisi exteriora opera eorum qui iam sublimia appetunt designantur? Praui namque cum recta incipientes aspiciunt, aut irridendo, aut quasi consulendo contradicunt. Cum uero iam quosdam pensant ad summa proficere, quia eorum profectus funditus dissipare nequeunt, a quibusdam illos suis operibus diuertunt. Herbas itaque eis et arborum cortices mandere, est uel studia bene incohantium, uel operationes quorumdam iam more arborum ad superiora tendentium pestiferis persuasionibus quasi quibusdam malitiae suae dentibus dissipare. Herbas mandunt reprobi cum infirmorum initia irridendo consumunt. Arborum quoque cortices mandunt cum manu peruersi consilii a uita recte crescentium tegmen bonorum operum subtrahunt. Hos autem in quibusdam actibus uelut arbores exspoliant; illos uero uelut herbas, quia despicientes trahunt, quasi quae calcant comedunt. Quorumdam iam fortitudinem in alta surgentem ex parte demoliuntur; quorumdam uero teneritudinem et adhuc in imis positam penitus conterunt. Dicat igitur: mandebant herbas et arborum cortices, quia prauis irrisionibus in nonnullis exteriora opera, in nonnullis autem per spem uirentia corda dissipabant. Vel certe herbas mandere, est leuia quaedam ac tenera de antiquis patribus imitari. Arborum uero cortices edere est eorum opera superficie tenus agere, sed intentionem rectam in eisdem operibus non tenere. Sunt enim nonnulli, qui dum praesentis mundi gloriam eiusdem mundi actionibus adipisci non possunt, speciem sanctitatis appetunt, habitum uenerationis sumunt, imitatores antiquorum patrum uideri concupiscunt et quaedam quidem parua ac leuia peragunt, sed eorum fortia, et quae ex solius caritatis radice prodeunt, imitari contemnunt. Hi uidelicet herbas edunt, quia magna neglegunt et uilibus satiantur. Plerumque tamen etiam quaedam quasi robustiora opera exercent, sed intentionem rectam in eisdem operibus non tenent. Quibus profecto arborum cortices mandere est exteriores electorum actus assumere et intentionem bonam in bonis actibus non habere. Dum enim pro humana laude recta opera exquirunt, sed imitari cor recte operantium neglegunt, ex solis arborum corticibus replentur. Toto namque desiderio praesentis uitae gloriam, uel abundantiam quaerunt. Vnde et recte subiungitur: et radix iuniperorum erat cibus eorum. Intus enim quamuis per fidem positi, dum plerumque auaritiae cogitationibus seruiunt, quasi illud comedunt, unde in extremo uitae suppliciorum aspera proferuntur. Qui dum non frugem diuini eloquii concupiscunt, sed ad rerum temporalium ambitum seruiunt, nequaquam pane tritici, sed radice iuniperi satiantur. Ipsa quippe eos ab imis atque infimis oborta occupant, quae illos more iuniperi postmodum ex duritia retributionum uelut ex asperitate foliorum pungant. Contemnentes namque deum hic, minime sentiunt quantum sit mali quod agunt. Adhuc enim iuniperi radicem comedunt, sed huius radicis quam sint rami asperi non attendunt, quia nimirum praua actio modo quasi ex radice delectat in culpa, sed postmodum quasi ex ramis pungit in poena. Vbi et bene subiungitur: qui de conuallibus ista rapientes, cum singula repperissent, ad ea cum clamore currebant. In comparatione uidelicet supernorum, omnis praesens uita conuallis est. Hi autem quia sublimia montium, id est fortia acta sanctorum contemplari nesciunt, semper in oblectatione infima quasi in conuallibus conuersantur et dum quodlibet lucrum uel parui stipendii inueniunt, cum clamore currunt, quia hoc abstrahere etiam iurgando moliuntur. In conualle enim repertis singulis cum clamore currere, est subortis causarum occasionibus etiam pro parua stipe litigare. Plerumque autem quem sanctum bona actio ostentat, oborta terreni commodi occasio examinat. Videas namque nonnullos iam sublimia agere, iam in abstinentiae, iam in doctrinae opere patrum praecedentium exempla sectari; sed cum repente praesentis uitae lucrum quasi fructum conuallis inuenerint, ad hoc cum clamore currunt, quia dirupta ad illud superductae sanctitatis tranquillitate prosiliunt. Possunt quoque per herbas atque arborum cortices non solum, ut praedictum est, bonorum opera, sed in hac uita consolationes ac prosperitates intellegi. Saepe enim omnipotens deus electos suos cum donis interioribus ditat, exterioribus etiam honoribus subleuat. Cum que eos praeferendo ceteris honorabiles reddit, latius imitabiles ostendit; et nonnumquam praui eorum quidem uitam despiciunt, sed felicitatem in hoc mundo assequi concupiscunt. Quia igitur blandimenta hic transitoriae consolationis quaerunt, herbas comedunt, quia in cogitationibus suis exteriorem eorum gloriam meditantur, arborum cortices mandunt. Et quoniam in his omnibus soli auaritiae tota intentione deseruiunt, radice iuniperi replentur. Quae cuncta de conuallibus rapiunt, quia ex amore huius infimae et corruptibilis uitae immensis cupiditatibus inardescunt. Et cum singula reperiunt, ad ea cum clamoribus currunt, quia uidelicet sanctorum patrum, quorum merita adipisci non quaerunt, loca atque regimina apprehendere satagunt; et cum tranquille nequeunt haec plerumque assequi, etiam dirupta concordiae pace moliuntur. Qui pro eo quod longe a patrum praecedentium actione disiuncti sunt, recte subiungitur: in desertis habitabant torrentium, et in cauernis terrae, uel super glaream. In bona etenim parte recte torrentes, sanctos praedicatores accipimus, qui dum in praesenti uita diuinis nobis eloquiis influunt, aquarum multitudine quasi in hieme colliguntur. Qui et aestiuo sole adueniente se subtrahunt, quia cum aeternae patriae lux emicuerit, praedicare cessabunt. Horum torrentium deserta sunt uitae temporalis commoda. Ea namque deserunt, et ad lucra se caelestia adipiscenda conuertunt. Cuncta autem haec torrens ille reliquerat, qui dicebat: propter quem omnia detrimentum feci et arbitror ut stercora. Sed quia prauorum mentes ea in hac uita adipisci appetunt, quae despicientes iusti derelinquunt, in desertis torrentium habitare referuntur. Illa enim quae sanctis indigna sunt, ipsi percipere pro magno concupiscunt. Cauernae autem terrae sunt cogitationes prauae, in quibus se ab humanis oculis abscondunt. Praui quippe ut sunt ab hominibus uideri refugiunt, dum que aliud quam sunt simulant, sese in conscientiae suae latibulis quasi in terrae cauernis occultant. Qui cuncta haec non agerent, nisi de aeterna et solida uita desperarent, nisi in hoc incerto temporalitatis animum figerent. Vnde bene subditur: uel super glaream. Glarea namque est uita praesens, quae indesinenter ad terminum suum ipso defectu mutabilitatis, quasi impulsu fluminis ducitur. Super glaream itaque habitare, est fluxui uitae praesentis inhaerere, et ibi intentionem ponere, ubi gressum nequeat fixe stando solidare. Est aliud in glarea quod nequaquam debeat tacendo praeteriri, quia cum pes in eius superficie ponitur, ipsa eius uolubilitate labitur, atque ad ima deuoluitur. Cui uidelicet rei in nullo discrepat uita prauorum, quia cum pro amore mundi aliqua student licita atque honesta agere, quasi planum in superficie pedem ponunt; sed repente pes ad ima labitur, quia eorum actio dum plura semper appetit, usque ad iniqua et illicita descendit. Cum ergo sancta ecclesia huius temporis contraria tolerat, ad uitam carnalium, quos aduersarios sibi etiam in prosperis sustinuit, per memoriam recurrat; et quorum merito haec patiatur agnoscat, dicens: in desertis habitabant torrentium et in cauernis terrae, uel super glaream. Quia enim patrum doctrina destituti sunt, in desertis torrentium, quia in occultis se cogitationibus tegunt, in cauernis terrae, quia uero in praesentis saeculi mobilitate intentionem suam figere appetunt, super glaream habitare referuntur. Sed utinam tales, quia peccata nolunt impugnare temptantia, flendo tergerent uel commissa! Vtinam mala sua saltem perpetrata cognoscerent, atque sterili ficulneae cophinum stercoris, id est infructuosae menti pinguedinem lamentationis admouerent. Sed habet hoc plerumque humanus animus proprium, quod mox ut in culpa labitur, a sui adhuc longius cognitione separatur. Hoc ipsum namque malum quod agit menti se obicem ante oculum rationis interserit. Vnde fit ut anima prius uoluntariis tenebris obsessa postmodum bonum iam nec quod quaerat agnoscat. Quanto enim magis malis adhaeret, tanto minus intellegit bona quae perdit. Lux quippe ueritatis quia subtiliter reproborum culpas examinat, quo habita neglegitur, eo permittit districtius iudicans, ut nec amissa requiratur; et cum ab actu repellitur, fugit a sensu, ut cuius quasi facies in opere contemnitur, eius per recordationem iam nec terga uideantur. Hinc itaque est quod reprobi subiecti flendis sceleribus gaudent, de quibus per salomonem dicitur: qui laetantur cum malefecerint et exsultant in rebus pessimis. Hinc est quod lacrimarum causas tripudiantes peragunt; hinc est quod mortis suae negotium ridentes exsequuntur. Vnde hic quoque apte subiungitur: qui inter huiuscemodi laetabantur et esse sub sentibus delicias computabant. Inter huiuscemodi laetantur, quia nimirum attendunt transitoria quae percipiunt, et intueri neglegunt permanentia bona quae perdunt. Cum que amore temporalium flagrant, ueram laetitiam uolentes ignorant. Quam si studiose cognoscere quaererent, quam flenda sint gaudia quae appetunt uiderent. Sed dum meliora scire contemnunt, sola sibi uelut summa eligunt, quae uisibiliter oculis fugaci seductione blandiuntur. Visibilia scilicet sequentes cor fugiunt; et tanto extrinsecus gaudent, quanto recordationem sui intrinsecus non habent. Miscentur tamen eorum gaudiis plerumque tribulationes, atque ex rebus ipsis ex quibus superbiunt, flagellantur. Neque enim sine grauibus curarum molestiis possunt temporalia quae appetunt, uel non habita quaerere, uel quaesita seruare, inter aequales praestantiorem gloriam expetere, a minoribus reuerentiam plus quam oportet exigere, et minus quam debent eamdem maioribus exhibere; plerumque potentiam per iniustitiam ostendere; semper praua agere et tamen ne opinionem prauitatis habeant, formidolose custodire. Haec profecto omnia miseros pungunt, sed easdem punctiones ipso rerum temporalium uicti amore non sentiunt. Vnde et recte nunc dicitur: et esse sub sentibus delicias computabant, quia peccatorum delectationibus pressi, ex affectu uitae praesentis quam sint aspera quae patiuntur ignorant. Laetantur itaque, sed sub sentibus, quia rebus quidem temporalibus gaudent, sed tamen dum dispensare sine tribulatione eadem temporalia non ualent, ea cura punguntur miseri qua premuntur. Manent sub sentibus et hoc ipsum delicias aestimant, quia et dura quidem ex praesentis uitae amore tolerant, et tamen affectu nimiae cupiditatis obligati, laborem eiusdem tolerantiae uoluptatem putant. Vnde recte ieremias totius in se humanae conuersationis speciem sumens, per lamentum queritur dicens: inebriauit me absynthio. Vt enim in superiori iam parte praediximus, ebrius quisque quod patitur nescit. Qui uero absynthio debriatur, et hoc quod sumpsit amarum est, et tamen non intellegit eamdem amaritudinem qua repletur. Humanum igitur genus recto dei iudicio in uoluptatibus suis sibi dimissum, atque per easdem uoluptates spontaneis tribulationibus traditum, absynthio est ebrium, quia et amara sunt quae pro huius uitae amore tolerat, et tamen eamdem amaritudinem caecitate cupiditatis quasi insensibilitate ebrietatis ignorat. Mundi enim gloriam sitiens, dum multas pro ea tribulationes repperit, amarum est quod bibit. Sed quia hoc nimis inhianter sumpsit, eiusdem amaritudinis malum discernere iam prae ipsa ebrietate non sufficit. Amant enim peruersi homines pro huius mundi gloria etiam tribulationes cunctis que pro ea sudoribus libenter seruiunt, et grauium laborum iugo deuotissime colla submittunt. Quod bene sub ephraim specie osee prophetante describitur, qui ait: ephraim uitula docta diligere trituram. Vitula enim triturae laboribus assueta, relaxata plerumque ad eumdem laboris usum etiam non compulsa reuertitur. Ita prauorum mens huius mundi seruitiis dedita et rerum temporalium fatigationibus assueta, etiamsi sibi libere uacare liceat, subesse tamen terrenis sudoribus festinat, et usum miserae conuersationis trituram laboris quaerit, ut a iugo mundanae seruitutis cessare non libeat, etiam si liceat. Quod uidelicet iugum dominus a discipulorum ceruice soluebat cum diceret: attendite uobis, ne forte grauentur corda uestra in crapula et ebrietate; ilico adiunxit: et in curis huius uitae; et superueniat in uos repentina dies illa. Et rursus: uenite ad me omnes qui laboratis et onerati estis et ego reficiam uos. Tollite iugum meum super uos et discite a me, quia mitis sum et humilis corde. Quid est enim domino mitem se in magisterio atque humilem dicere, nisi relictis exercendae elationis difficultatibus plana quaedam bene uiuendi itinera demonstrare? Sed quia prauorum mentes plus per aspera elationis quam per blanda humilitatis ac mansuetudinis delectantur, esse sub sentibus delicias deputant. Dura enim prae amore saeculi quasi quaedam mollia ac delectabilia ferre parati sunt, dum in hac uita rerum culmina apprehendere conantur. Cessationem dominus a mundi laboribus imperat, sanctae quietis dulcedinem persuadet; et tamen uesana iniquorum mens plus se assequi aspera carnaliter quam tenere blanda spiritaliter gaudet, plus acerbitate fatigationis quam quietis dulcedine pascitur. Quod aperte in semetipso nobis israeliticus populus ostendit, qui dum refectionem mannae desuper perciperet, ab aegypto ollas carnium, pepones, porros cepas que concupiuit. Quid enim signatur in manna, nisi esca gratiae, suaue sapiens, ad refectionem interioris uitae bene uacantibus desuper data? Et quid per ollas carnium, nisi carnalia opera, uix tribulationum laboribus quasi ignibus excoquenda? Quid per pepones, nisi terrenae dulcedines? Quid per porros ac cepas exprimitur, quae plerumque qui comedunt, lacrimas emittunt, nisi difficultas uitae praesentis, quae a dilectoribus suis et non sine luctu agitur, et tamen cum lacrimis amatur? Manna igitur deserentes, cum peponibus ac carnibus porros cepas que quaesierunt, quia uidelicet peruersae mentes dulcia per gratiam quietis dona despiciunt, et pro carnalibus uoluptatibus laboriosa huius uitae itinera, etiam lacrimis plena, concupiscunt; contemnunt habere ubi spiritaliter gaudeant, et desideranter appetunt, ubi et carnaliter gemant. Horum itaque uecordiam ueridica iob uoce reprehendat, quia nimirum peruerso iudicio, perturbata tranquillis, dura lenibus, aspera mitibus, transitoria aeternis, suspecta securis anteponunt. Horum uecordiae sancta ecclesia recordetur, cum saeuis extrinsecus aduersitatibus premitur, quos intra se uelut fideles continuit, sed eorum uitam aduersantem fidei diu tolerauit, et dicat: qui inter huiuscemodi laetabantur et esse sub sentibus delicias computabant, quia nimirum mala quae agunt ex iniquorum praecedentium prauitate didicerunt. Vnde et recte subiungitur: filii stultorum et ignobilium. Sciendum nobis est quod alii intra sanctam ecclesiam uocantur stulti, sed tamen nobiles, alii uero sunt stulti et ignobiles. Stulti namque dicuntur, sed esse ignobiles nequeunt, qui carnis prudentiam contemnentes, profuturam sibi stultitiam appetunt et ad nobilitatem internae prolis uirtutis nouitate subleuantur; qui stultam sapientiam mundi despiciunt et sapientem dei stultitiam concupiscunt. Scriptum quippe est: quod stultum est dei, sapientius est hominibus. Hanc nos stultitiam paulus comprehendere admonet, dicens: si quis uidetur inter uos sapiens esse in hoc saeculo, stultus fiat, ut sit sapiens. Hanc stultitiam qui perfecte secuti sunt, uoce sapientiae audire meruerunt: uos qui secuti estis me, in regeneratione cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae, sedebitis et uos super duodecim thronos, iudicantes duodecim tribus israel. Ecce relinquentes temporalia gloriam potestatis aeternae mercati sunt. Quid itaque in hoc mundo stultius quam sua deserere? Et quid in aeternitate nobilius quam cum deo iudices uenire? Horum scilicet iudicum nobilitas salomone attestante memoratur, cum hoc quod iam praefatus sum dicitur: nobilis in portis uir eius, quando sederit cum senatoribus terrae. Valde quippe nobiles considerat, quos senatores uocat. Hanc in se nobilitatem paulus aspexerat, cum cognationi conditoris per spiritum iunctus dicebat: genus igitur cum simus dei, non debemus aestimare auro uel argento aut lapidi, sculpturae artis et cogitationis hominis, diuinum esse simile. Genus uidelicet dei dicimur, non ex eius natura editi, sed per spiritum illius, et uoluntarie conditi, et adoptiue recreati. Tanto ergo ad hanc nobilitatem quisque erigitur, quanto per acceptam imaginem ad similitudinem illius ex imitatione renouatur. At contra sunt stulti et ignobiles, qui dum supernam sapientiam, semetipsos sequentes, fugiunt, in sua ignorantia quasi in abiectae prolis uilitate sopiuntur. Quo enim id ad quod conditi sunt, non intellegunt, eo etiam cognationem acceptae per imaginem generositatis perdunt. Stulti sunt ergo et ignobiles, quos ab aeternae hereditatis consortio repellit seruitus mentis. Scriptum quippe est: omnis qui facit peccatum, seruus est peccati. Et uoce egregii praedicatoris dicitur: sapientia huius mundi, stultitia est apud deum. Qui ergo dum terrena saperent ab intima generositate repulsi sunt, stulti simul et ignobiles fuerunt. Quorum dum plerique actus imitantur, filii stultorum et ignobilium fiunt; dum que eos sensibus ac moribus sequuntur, et stulti sunt, quia ueram sapientiam non intellegunt, et ignobiles, quia nulla spiritus libertate renouantur. Sed hi quamuis iniquorum actus exerceant, plerumque tamen in hac uita occupant loca iustorum, atque eorum se filios aestimant quorum per honoris concupiscentiam officia exterius administrant. Quos sancta correptio ad cognitionem sui reuocat ut uidelicet in prauis desideriis positi, quorum sint filii attendant. Non enim eorum sunt filii quorum loca tenent, sed quorum opera exercent. Dicatur igitur recte: filii stultorum et ignobilium. Vbi apte subiungitur: et in terra penitus non parentes. Sicut enim plerique in terra sunt et a cognitione hominum abiectione utilitatis suae quasi quadam superductione uelaminis absconduntur, ita sunt nonnulli in ecclesia qui dum abiectioni se prauorum operum subdunt, diuino conspectui noti non sunt. Quibus et quandoque dicendum est: amen dico uobis, nescio uos. Esse ergo in terra et apparere, est in fide recta per uirtutem operis nobilitatem mentis ostendere. Esse uero in terra et penitus non apparere, est in ecclesia quidem fide consistere, sed nil dignum fidei in opere demonstrare. Hi itaque intra sanctam ecclesiam diuinitatis oculis et uidentur per iudicium, et tamen per bonae uitae meritum non uidentur, quia ea quae confitendo tenent, uiuendo non exhibent. De quibus paulus dicit: confitentur se nosse deum, factis autem negant. Hi in sancta ecclesia fidem quam tenere se asserunt premunt potius quam uenerantur, dum sua magis illius nomine quam eius adipisci lucra concupiscunt. Electi autem dum seruare fidei meritum rectis operibus curant, ad auctoris sui notitiam etiam inter reproborum tumultus appropinquant. Quod bene in euangelio muliere sanguinis fluxu laborante signatum est, de qua cum dominus diceret: quis me tetigit? Petrus ratiocinando respondit: turbae te comprimunt et affligunt; et dicis: quis me tetigit? Sed audire causas uerae rationis meruit, cum ei dominus dixit: tetigit me aliquis, nam ego noui uirtutem de me exisse. Ecce turbae premebant dominum, sed tamen sola tetigit quae ad illum humiliter uenit, quia nimirum multi etiam in sancta ecclesia reprobi ueritatem cognoscendo premunt, quam bene uiuendo tangere neglegunt. Premunt et longe sunt, quia diuinam notitiam professionibus sequuntur, moribus fugiunt. Premunt, inquam, sed longe sunt, quia eidem fidei quam loquendo astruunt, agendo contradicunt. Sicut ergo hoc testimonio docemur quia nonnulli dominum tangendo non tangunt, ita nonnulli non uidentur a domino etiam cum uidentur, quia occultis eius obtutibus et ad damnationis supplicium apparent, et ad electionis meritum non apparent. Dicatur igitur recte: et in terra penitus non parentes, quia etsi illos specie tenus ecclesia tenuit, eos tamen intra illam conditor quasi non uidit quos ignorauit. Qui tranquillitatis tempore idcirco fidem uerbo tenus tenent, quia eamdem fidem florere generaliter uident. Sed cum repentina contra illam procella aduersitatis oboritur, mox ab ea negatione publica disiunguntur, et quicquid prius quasi uenerantes tenuerant, contra hoc postmodum deridentes pugnant. Vnde et apte subditur: nunc in eorum canticum uersus sum et factus sum eis prouerbium. Quibus uidelicet uerbis illud sanctae ecclesiae tempus exprimitur, quo publice a reprobis irridetur, quando iniquis crescentibus, in opprobrium fides, et ueritas erit in crimine. Tanto quippe despectior unusquisque erit, quanto iustior esse potuerit; tanto abominabilis, quanto laudabilis. Sancta itaque electorum ecclesia afflictionis tempore prouerbium prauis efficitur quia cum bonos mori per tormenta conspiciunt ab eis similitudinem maledictionis sumunt. Quo enim transitoriam mortem uident sed permanentem uitam non uident; tanto magis deridendo mala praesentia fugiunt, quanto per intellectum intrinsecus ad bona permanentia non pertingunt. Sed ea quae subiuncta sunt, quia obscurioribus sententiis implicata non sunt, debemus sub breuitate transcurrere, ut ad ea in quibus laborandum est ualeamus citius peruenire. Sequitur: abominantur me et longe fugiunt a me; et faciem meam conspuere non uerentur. Longe a sancta ecclesia fugiunt omnes iniqui non passibus gressuum, sed qualitatibus morum; longe fiunt non loco, sed merito; dum crescente superbia, aperta eam exprobratione contemnunt. Faciem namque eius conspuere est non tantum in absentia bonis detrahere, sed unumquemque iustum etiam in praesentia confutare. Quos tunc praui dum aperte irridendo despiciunt, in eorum contumeliis fluxa uerba quasi defluentes saliuas mittunt. Sed scit sancta ecclesia in passionibus crescere, atque inter opprobria honorabilem uitam tenere; scit nec de aduersis deici, nec de prosperis gloriari; nouit contra prospera mentem sua in deiectione sternere, nouit contra aduersa animum ad spem superni culminis exaltare; scit bona sua misericordiae redemptoris, scit mala sua iustitiae tribuere iudicis; quod et bona illo largiente habeat, et mala illo permittente patiatur. Vnde et mox de domino subiungit dicens: pharetram enim suam aperuit et afflixit me. Quid per pharetram dei, nisi occultum consilium designatur? Sagittam uero de pharetra dominus eicit, quando de occulto consilio apertam sententiam emittit. Quia enim flagellatur quisque, cognoscimus; sed qua ex causa flagellum ueniat, ignoramus. Cum uero post flagella uitae correctio sequitur, etiam ipsa consilii uirtus aperitur. Pharetra igitur clausa est consilium occultum. Sed aperta pharetra affligimur, quando per id quod post flagellum sequitur quo consilio flagellamur uidemus. Cum peccata dominus uidet et tamen manum ad uindictam non commouet, quasi clausam pharetram tenet, sed feriendo indicat quantum ei in nobis displicuit hoc quod diu uidendo tolerauit. Sancta itaque electorum ecclesia tribulationibus pressa dicat: pharetram enim suam aperuit et afflixit me. Quae aduersariorum uoces insolentes sustinens, dum cernit quod eius praedicatio non admittitur, quorumdam duritiam deserens, praedicationis suae uerba moderatur. Perpendens etenim persecutores suos ad exhortationis uocem deteriores exsistere, magis eligit tacere. Cum que indignos qui audiant conspicit, praedicationem suam obducto silentio astringit. Vnde apte subiungit: et frenum posuit in os meum. Frenum sibi apud quosdam positum cognouerant, qui dicebant: uobis oportebat primum loqui uerbum dei, sed quoniam repellitis illud et indignos uos iudicatis aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. Frenum sibi silentii superimpositum sancti uiri apud dura reproborum corda conspiciunt, qui per prophetam dicunt: quomodo cantabimus canticum domini in terra aliena? Frenum poni etiam paulus admonuit, qui discipulo praecepit, dicens: haereticum post primam et secundam correptionem deuita, sciens quia subuersus est qui eiusmodi est, et delinquit proprio iudicio condemnatus. Sancti quippe doctores plerumque alta consideratione resistentium corda conspiciunt, et dum ea derelicta diuinitus uident, afflicti gementes que conticescunt. An non aliquando frenum salomon doctoribus imponit qui dicit: noli arguere derisorem, ne oderit te. Sed si ab increpatione idcirco reticemus, quia contra nos insurgere derisoris odia formidamus, non iam lucra dei, sed nostra quaerimus. Qua in re sciendum est quod nonnumquam cum redarguuntur praui, deteriores exsistunt. Ipsis ergo et non nobis parcimus, si ab eorum redargutione pro eorum amore cessamus. Vnde necesse est ut aliquando toleremus tacendo quod sunt, quatenus in nobis discant uiuendo quod non sunt. Quia igitur sancta ecclesia quae uerba sua semper per caritatem exerit, ea nonnumquam etiam ex caritate restringit, dicat: frenum posuit in os meum. Ac si aperte fateatur, dicens: quia in quibusdam prouectum non uidi praedicationis, ab eis impetum temperaui, ut uitam meam saltem per patientiam discerent, cum uerba mea admittere per oblatam praedicationem nollent. Sed plus nobis hoc plerumque in tribulationibus dolet, quod eas ab illis patimur, in quibus germano amore fidebamus. Vnde et subditur: ad dexteram orientis calamitates meae ilico surrexerunt. Ad sinistram quippe calamitates surgerent, si a quibuslibet extra religionem positis, et aperte christum negantibus, persecutionis aduersa sustineret. Cum uero ab aliquibus quasi fidelibus temptationes cruciamentorum patitur, quasi ad dexteram illi calamitates oriuntur, quia hi qui sub christi nomine militant christi in ea nomen impugnant. Ipso enim locutionis usu pro dextro habere dicimus quod pro magno pensamus, pro sinistro uero id quod despicimus; quod zacharias aperte insinuat dicens: et ostendit mihi iesum sacerdotem magnum, stantem coram angelo domini, et satan stabat a dextris eius, ut aduersaretur ei. Qui ut patentius hoc quod praemisit ostenderet, secutus adiunxit: et dixit dominus ad satan: increpet dominus in te, satan, qui elegit ierusalem. Numquid non est iste torris erutus de igne? Et iesus indutus erat uestibus sordidis. Sordidis enim uestibus iesus indutus est, quia quamuis alienus ab omni peccato, tamen in similitudinem uenit carnis peccati. Cui uenienti satan a dextris stetit. Pro magno namque dominus iudaicum populum, et pro nihilo gentes habere uidebatur. Sed postquam incarnatus apparuit, gentilitas quae pro sinistro habita fuerat credidit; iudaicus uero populus ad perfidiam declinauit. Satan ergo illi a dextris stetit quia illum ei populum rapuit, qui dudum dilectus fuit. Sed quia ipse iudaicus populus, modo perditus, in fine est quandoque crediturus propheta testante qui ait: reliquiae saluae fient, satan a dextris suis dominus remouet dicens: increpet dominus in te, satan. Et eiusdem populi liberationem indicans subdit: qui elegit ierusalem. Qui nimirum populus, quia ad gehennae incendia, perfidia duce, defluebat, sed dum ad fidem reducitur ab eodem aeterni ignis incendio liberatur, statim de eo illic subditur: numquid non iste est torris erutus de igne? Sicut ergo illic pro dextra plebs iudaica, ita hoc in loco dextrae uocabulo fidelis populus sanctae ecclesiae designatur. Vnde et uenturus iudex haedos ad sinistram, agnos ad dexteram ponet. Sed cum sanctam ecclesiam aduersitatis tempore ipsi quoque lacessunt qui fideles esse uidebantur, ei procul dubio calamitates ad dextram surgunt. Bene autem haec ipsa dextera orientis uocatur. De ipso quippe eius capite scriptum est: oriens est nomen eius. Nam quia ab oriente lux surgit, recte oriens dicitur cuius iustitiae lumine nostrae iniustitiae nox illustratur. Ad orientis ergo dexteram calamitates surgunt quia hi quoque ad persecutionem prosiliunt, qui electa membra redemptoris nostri esse credebantur. Quas uidelicet calamitates recte ilico asserit surgere, quia dum non erant extranei qui persequuntur, ab eis repente mala et ilico fiunt. Sin uero dextera hi qui ueraciter fideles sunt appellantur, calamitates ad dexteram orientis surgunt, quia erumpente persecutionis articulo, crudeles prauorum impetus iusti patiuntur. Sequitur: pedes meos subuerterunt et oppresserunt quasi fluctibus semitis suis. Quid per pedes ecclesiae nisi extrema illius membra signantur? Quae dum ad opera terrena deseruiunt, tanto celerius ab aduersariis falli possunt, quanto sublimia minus intellegunt. Hos itaque pedes aduersarii subuertunt, uidelicet cum extrema membra illius ad sui dogmatis errorem trahunt. Subuersi pedes uiam tenere nequeunt, cum infirmi quique persecutorum suorum uel promissionibus persuasi, uel minis territi, uel cruciatibus fracti, ab itinere recto deuiantur. Bene autem aduersariorum semitae fluctibus comparantur, cum dicitur: et oppresserunt quasi fluctibus semitis suis, quia scilicet uita prauorum insolenti inquietudine molesta ad obruendam, ut ita dixerim, nauem cordis quasi tempestas illabitur. De qua uidelicet tempestate per salomonem dicitur: quasi tempestas transiens non erit impius. Cum que infirmus quisque peruersos florere conspicit, hunc in peruersitatis pelagus unda miserae imitationis mergit. Sequitur: dissipauerunt itinera mea, insidiati sunt mihi et praeualuerunt; et non fuit qui ferret auxilium. Dicat haec beatus iob de malignis spiritibus, uidelicet hostibus occultis; dicat uniuersa ecclesia de prauis persequentibus, scilicet aduersariis apertis. Ipsi quippe eius itinera dissipant, cum in quorumdam infirmorum mentibus, ueritatis uias callida persuasione perturbant. Ipsi insidiantes praeualent, cum eos quos aperte ad malum trahere nequeunt, bona simulando peruertunt. Sed mirum ualde quod subicit: non fuit qui ferret auxilium, cum de diuino adiutorio psalmista clamet: adiutor in opportunitatibus, in tribulatione; et: sperent in te omnes qui nouerunt nomen tuum, quoniam non derelinques quaerentes te, domine. Et cum rursum scriptum sit: quis sperauit in domino et confusus est; permansit in mandatis eius et derelictus est? Et quis inuocauit illum et despexit eum? Qua itaque ratione nunc dicitur: non fuit qui ferret auxilium, nisi quia omnipotens deus eos quos in aeternum diligit aliquando ad tempus relinquit? Vnde scriptum est: ad punctum in modico dereliqui te et in miserationibus magnis congregabo te. In momento indignationis abscondi faciem meam parumper a te et in misericordia sempiterna misertus sum tui. Hinc etiam psalmista deprecatur dicens: non me derelinquas usquequaque. Derelinqui igitur sese ad modicum posse utiliter nouerat, qui ne usquequaque relinqueretur petebat. Sanctos etenim suos dominus ueniendo adiuuat, relinquendo probat; donis firmat, tribulationibus temptat. Vnde recte quoque per quemdam sapientem dicitur: in primis elegit eum, timorem et metum et probationem inducet super illum; excruciabit illum in tribulatione doctrinae suae, donec temptet illum in cogitationibus illius. Iusti quippe animam gratia uocat, temptatio interrogat. Et omnipotens deus electorum suorum aduersarios temporaliter permittit excrescere, ut per malorum saeuitiam purgetur uita bonorum. Numquam quippe dominus aduersos bonis esse permitteret, nisi etiam quantum prodessent uideret. Nam dum iniusti saeuiunt, iusti purgantur et utilitati innocentium militat uita prauorum, dum hanc et premendo humiliat, et humiliando semper ad melius format. Vnde recte quoque per salomonem dicitur: qui stultus est, seruiet sapienti. Et tamen saepe conspicimus sapientes subesse, stultos uero arcem dominii tenere; sapientes seruiliter obsequi, stultos tyrannica elatione dominari. Quomodo igitur definitione diuinae sententiae sapienti stultus seruit, dum plerumque hunc iure temporalis dominii comprimit? Sed sciendum est quia contra sapientis uitam, dum stultus praeeminens terrorem potestatis exercet, dum hunc laboribus fatigat, contumeliis lacerat, profecto hunc ab omni uitiorum rubigine urendo purgat. Stultus ergo sapienti etiam dominando seruit, quem ad meliorem statum premendo prouehit. Sic nonnumquam pupillis dominis ad disciplinae magisterium serui praesunt, terrent, premunt et feriunt et tamen esse serui nullo modo desistunt; quia ad hoc ipsum ordinati sunt, ut proficientibus dominis etiam feriendo famulentur. Quia igitur mala reproborum bonos dum cruciant, purgant, utilitati iustorum militat etiam potestas iniquorum. Sed plerumque iusti tribulatione deprehensi, tardam manum subuenientis aestimant, cum se persequentium immanitas paulo longius angustat. Et concita quidem sunt ereptoris remedia, sed hoc quod ab ereptore citius agitur, dolori tardum uidetur. Cum que adesse postulationi auxilium quaeritur, si uocem non statim sequitur, quia desit aestimatur. Vnde nunc dicitur: et non fuit qui ferret auxilium. Qua uidelicet in uoce ipsa uis passionis exprimitur, quia supernum auxilium, etsi adest quantum ad ordinatam prouidentiam protectoris, deesse tamen creditur quantum ad concita uota patientis. Sequitur: quasi rupto muro et aperta ianua irruerunt super me et ad meas miserias deuoluti sunt. Quid hoc loco muri nomine nisi redemptor humani generis appellatur? De quo pro sanctae ecclesiae aedificatione per prophetam dicitur: ponetur in ea murus et antemurale. Ipse enim nobis murus est, qui ad corda nostra pertingere malignorum spirituum cursum uetat. Qui nostrae quoque fidei etiam antemurale posuit, quia priusquam se per carnem ostenderet praedicatores sui mysterii prophetas misit. Recte quippe antemuralis nomine uocantur, quia dum subsequentem praedicauerunt dominum, quasi ante murum steterunt. Sed quasi murus rumpitur cum prauorum persuasionibus fides quae in redemptore nostro est in quorumdam corde dissipatur. Cum que peruersis in hac uita potestas tribuitur, quid aliud quam ianua erroris aperitur? Quasi rupto ergo muro et aperta ianua, super bonos mali irruunt, cum accepta temporaliter potestate, peruersi ipsa quoque in quorumdam corde destruere munimina fidei conantur. De quibus apte dicitur: et ad meas miserias deuoluti sunt, quia uidelicet prius ad suas. Nisi enim peruerse uiuendo, ad suas ante miserias caderent, nequaquam ad eas postmodum et alios suaderent. Sed post suas reprobi et ad nostras miserias deuoluuntur, quando ad ea mala in quibus iam ipsi implicati sunt etiam quosdam nobis unitos trahunt. Potest quoque intellegi muri nomine munitio disciplinae salomone attestante qui ait: per agrum hominis pigri transiui, et per uineam uiri stulti; et ecce totum repleuerant urticae, operuerant superficiem eius spinae, et maceria lapidum destructa erat. Per agrum enim hominis pigri atque per uineam uiri stulti transire est cuiuslibet uitam neglegentis inspicere, eius que opera considerare. Quam urticae uel spinae replent, quia in corde neglegentium prurientia terrena desideria et punctiones pullulant uitiorum, quippe quia scriptum est: in desideriis est omnis otiosus. Maceria lapidum destructa erat, id est, disciplina patrum ab eius corde dissoluta. Nam quia destructa maceria lapidum, dissolutam esse disciplinam uidit, illic protinus secutus adiunxit: quod cum uidissem, posui in corde meo et exemplo didici disciplinam. Quasi ergo rupto muro hostis ingreditur, cum uel malignorum spirituum, uel prauorum hominum persuasione callida, disciplinae munimina in corde dissipantur. Sed cum eiusdem disciplinae uigor in corde reproborum soluitur, ante eorum oculos cuncta bonorum opera despectui habentur, nihil que esse aestimant quicquid de uirtutibus electorum uident. Vnde et apte subditur: redactus sum in nihilo. Apud aestimationem quippe malorum in nihilum redigimur, quando ea quae ipsi quasi summa diligunt bona temporalia non tenemus. Despectis namque supernis promissionibus, terrena desiderant; et si quando in eorum mente aliquid de appetitu aeternitatis oritur, suborta citius transitoria delectatione dissipatur. Vnde et statim subiungitur: abstulisti quasi uentus desiderium meum. Fidelis quippe populus se pati denuntiat, quod eos quos diligit pati dolet. Ventus ergo desiderium tollit, cum res quaelibet transitoria aeternitatis appetitum destruit. Vnde adhuc congrue subinfertur: et uelut nubes pertransiit salus mea. Nubes quippe in alto eminet, sed hanc ad cursum flatus impellit. Sic nimirum, sic sunt temporalia iniquorum bona. Velut in alto quidem per honoris celsitudinem degere uidentur; sed ad cursum uitae cotidie, quasi quibusdam mortalitatis suae flatibus impelluntur. Salus ergo ut nubes transit, quia peruersorum gloria, quo alta est, fixa non est. Sed expletis desideriis actibus que infirmantium, ad electorum uocem sermo conuertitur, cum protinus subinfertur: nunc autem in memetipso marcescit anima mea et possident me dies afflictionis. Electorum quippe anima nunc marcescit, quia in illa postmodum aeterna exsultatione uiridescit. Modo eos dies afflictionis possident, quia dies laetitiae post sequuntur. Scriptum quippe est: timenti deum bene erit in extremis. Et rursum de ecclesia dicitur: ridebit in die nouissimo. Nunc enim tempus afflictionis est bonis, ut sequatur eos exsultatio quandoque sine tempore. Hinc ab eis alias dicitur: humiliasti nos in loco afflictionis. Locus namque afflictionis est uita praesens. Iusti ergo hic, id est in loco afflictionis, humiliati sunt quia in aeternam uitam, id est in loco gaudii sublimantur. Cum uero marcescere animam diceret, recte etiam praemisit: in memetipso, quia in nobismetipsis quidem afficitur, sed in deo mens nostra refouetur; tanto que a uiriditate gaudii longe fit, quanto adhuc ab auctoris repulsa lumine ad se recedit. Tunc uero ad uerae laetitiae uiriditatem peruenit, quando per aeternae contemplationis subleuatam gratiam etiam semetipsam transit. Sed haec quae allegorica indagatione transcurrimus, oportet ut per omnia etiam iuxta historiam teneamus. Quae tamen nunc idcirco praetereo, quia haec aperta esse legentibus non ignoro. Diebus autem persecutionis ultimae, quia multi sunt qui pereunt, et pauci sunt qui saluantur; idcirco uir sanctus passionis suae tempore et pauca de bonis, et multa de peruersis loquitur. Vnde et mox ad eorum personam qui corruunt, uerba conuertit; sic que sua insinuat, ut cadentibus possint congruere quae narrat. Nam Sequitur: nocte os meum perforatur doloribus, et qui me comedunt non dormiunt. Si ipsi historiae intendimus patet causa, quoniam sancti uiri corpus per sinus ulcerum scaturiens uermium multitudo lacerabat. Si uero allegoriae mysterium perscrutamur, quid per ossa nisi fortes quique in sanctae ecclesiae corpore designantur? Qui quasi suo robore membra continent, dum mores infirmantium stabiliter portant. Sed cum tribulationis ultimae contra eam feruor excreuerit, in nocte os illius perforatur doloribus, quia nonnumquam tormentis uicti, etiam ipsi ad perfidiam defluunt, qui ad fidem alios tenere uidebantur. Ait ergo: nocte os meum perforatur doloribus. Ac si aperte dicat: tribulationis tenebris pressi, ita afflictione terebrantur, ut et ipsi qui in me habebant uigorem fortitudinis, quasi iam quoddam habeant foramen timoris. Bene autem dicitur: et qui me comedunt non dormiunt, quia maligni spiritus qui carnales quosque de ecclesia consumunt, tanto magis quiescere a temptatione nesciunt, quanto nullo carnis pondere grauantur. Sed persecutores sanctae ecclesiae quia ualde peruersi sunt, essent utinam pauci. Sequitur: in multitudine eorum consumitur uestimentum meum, et quasi capitio tunicae succinxerunt me. Si historiae intendimus, quid aliud uestimentum beati iob quam eius corpus accipimus? Cuius uidelicet uestimentum consumitur dum caro cruciatur. Iuxta allegoriae uero mysterium, uestimentum est sanctae ecclesiae fidelium uita. Nam sicut tota simul ecclesia uestimentum christi, ita fideles quique eiusdem ecclesiae uestimenta deputantur. Si enim sancta ecclesia uestimentum christi non esset, paulus profecto non diceret: ut exhiberet sibi gloriosam ecclesiam non habentem maculam aut rugam; id est, nec per peccatum habentem maculam, nec per duplicitatem rugam, quia et per iustitiam munda est, et per simplicem intentionem tensa. Quae ergo abluta est ne habeat maculam, tensa est ne habeat rugam, utique uestis est. Sicut ergo indumentum christi tota generaliter ecclesia dicitur, sic indumentum sunt ecclesiae singulorum animae, quae ab errore conuersae eamdem ecclesiam credendo eam que fideliter inhaerendo circumdant. De quibus eidem ecclesiae per prophetam dominus dicit: uiuo ego, quia omnibus his uelut ornamento uestieris. Sed cum procella saeuae persecutionis oboritur, plerique fidelium ab eius amore separantur, qui ei sedule inhaerere uidebantur. Dicat ergo: in multitudine eorum consumitur uestimentum meum, quia dum multi sunt qui cruciant, destruuntur plurimi qui ei conexione amoris inhaerebant. Bene autem subditur: et quasi capitio tunicae succinxerunt me. Tunicae quippe capitium collum circumdat induentis. Collum uero si stringitur, uocis usus et uitalis flatus necatur. Sanctam ergo ecclesiam reprobi quasi capitio tunicae constringunt, quia in ea persecutionibus suis uitam fidei, et praedicationis uocem exstinguere conantur. Hoc quippe conari persecutores eius specialiter solent, ut ab ea ante omnia uerbum praedicationis tollant. Vnde et hi qui sanctae fidei primordiis resistebant, caesis apostolis denuntiabant, dicentes: praecipiendo praecepimus uobis ne doceretis in nomine isto; et ecce replestis ierusalem doctrina uestra. Corpus ergo sanctae ecclesiae quasi capitio tunicae cinxerant, qui constrictis praedicatoribus, uelut eius collum prementes, in ea claudere iter uocis uolebant. Sed electi quique persecutionis suae tempore paratiores sunt emori quam tacere. Qui dum in morte corporaliter corruunt, ab stultis quibusque et carnalibus despecti ac uiles aestimantur, quia cum uidere reprobi nequeunt quae electi bona spiritaliter teneant, quos carnaliter exstingui conspiciunt, infelices arbitrantur. Vnde et subditur: comparatus sum luto et assimilatus sum fauillae et cineri. In reproborum quippe iudicio, sancta electorum ecclesia luto comparatur, quia temporaliter conculcata despicitur. Fauillae assimilatur et cineri, quia dum bona eius interiora non uident, ad sola hanc mala peruenisse aestimant, quae in ea exhiberi corporaliter uident. Fidelis tamen electorum populus, cum multos ex se cadere conspicit, optat, si obtinere ualeat, aduersitatis suae tempora mutari. Huius quia oratio differtur. Gemitus augetur,. Vnde adhuc subditur: clamabo ad te et non exaudies; sto et non respicis me. Sancta quippe ecclesia persecutionis suae tempore fide stat, desideriis clamat. Sed dolet se quasi non respici, dum sua uidet in tribulationibus uota differri. Alto namque consilio omnipotens deus, cum sancti eius aduersariorum persecutionibus comprimuntur, cum que assiduis ut liberentur interpellationibus clamant, differre solet uoces petentium, ut merita patientium crescant, quatenus eo magis exaudiantur ad meritum, quo citius non exaudiuntur ad uotum. Vnde alias scriptum est: deus meus, clamabo per diem nec exaudies, et nocte. Atque ipsa utilitas de exaudiendi mora mox subditur, cum illic protinus subinfertur: et non ad insipientiam mihi. Ad multiplicandam quippe sanctorum sapientiam proficit quod postulata tarde percipiunt, ut ex dilatione crescat desiderium, ex desiderio intellectus augeatur. Intellectus uero cum intenditur, ei in deum ardentior affectus aperitur. Affectus autem ad promerenda caelestia tanto fit capax, quanto fuerit exspectando longanimis. Sed tamen inter haec sanctorum patientiam dolor urget ad uocem, et cum dilati proficiunt, metuunt ne deficientibus uiribus despecti reprobentur. Sequitur: mutatus es mihi in crudelem et in duritia manus tuae aduersaris mihi. Longe ab hac sententia uetus translatio dissonat, quia quod in hac de deo dicitur, hoc in illa de aduersariis ac persecutoribus memoratur. Sed tamen quia haec noua translatio ex hebraeo nobis arabico que eloquio cuncta uerius transfudisse perhibetur, credendum est quicquid in ea dicitur, et oportet ut uerba illius nostra expositio subtiliter rimetur. Ait ergo: mutatus es mihi in crudelem et in duritia manus tuae aduersaris mihi. In scriptura sacra cum de deo aliquid indignum dicitur, mouetur legentis animus, uelut si aliquando de deo aliquid dignum dicatur. Paene omne quippe quod de deo dicitur, eo ipso iam indignum est, quo potuit dici. Nam cuius laudi non sufficit obstupescens conscientia, quando sufficiet loquens lingua? Sanctus autem spiritus hoc ipsum hominibus intellegentibus insinuans, quam sint ineffabilia summa diuina, his etiam uerbis nonnumquam de deo utitur quae apud homines habentur in uitio, ut ex his quae indigna uidentur hominibus, et tamen dicuntur de deo, admoneantur scire homines quod nec illa iam deo digna sunt quae, dum digna habentur apud homines, digna putantur deo. Dicitur enim deus zelans, sicut scriptum est: dominus zelotes nomen eius. Dicitur iratus, unde scriptum est: iratus est dominus contra israel. Dicitur deus paenitens, sicut scriptum est: paenitet me fecisse hominem super terram. Et rursus: paenitet me quod constituerim saul regem in israel. Dicitur misericors, sicut scriptum est: misericors et miserator dominus, patiens et multum misericors. Dicitur praescius, sicut de illo ait apostolus: quos praesciuit, et praedestinauit conformes fieri fieri imaginis filii sui, dum nec zelus, nec ira, nec paenitentia nec proprie misericordia, nec praescientia esse possit in deo. Haec namque omnia ab humanis in illum qualitatibus tracta sunt, dum ad nostrae infirmitatis uerba descenditur, ut quasi quibusdam nobis gradibus factis, et iuxta nos positis, per ea quae nobis uicina conspicimus ad summa eius ascendere quandoque ualeamus. Zelari enim dicitur qui cum cruciatu mentis castitatem custodit uxoris. Irasci dicitur qui feruore animi contra puniendum uitium accenditur. Paenitere dicitur cui id quod fecit displicet, et e contra mutando aliquid aliud facit. Misericors dicitur qui pietate ad proximum permouetur. Misericordia autem a misero corde uocata est, eo quod unusquisque intueatur quempiam miserum, atque ei compatiens, dum dolore animi tangitur, ipse cor miserum facit, ut eum a miseria liberet cui intendit. Praescire dicitur qui unamquamque rem antequam ueniat uidet, et id quod futurum est priusquam praesens fiat praeuidet. Deus ergo quomodo zelans est, qui in custodienda castitate nostra nullo mentis cruciatu tangitur? Quomodo irascitur, qui in ulciscendis uitiis nostris nulla perturbatione animi commouetur? Quomodo est paenitens, qui id quod semel fecerit se fecisse nequaquam dolet? Quomodo habet misericordiam, qui cor miserum numquam habet? Quomodo est praescius, dum nulla nisi quae futura sunt praesciantur? Et scimus quia deo futurum nihil est, ante cuius oculos praeterita nulla sunt, praesentia non transeunt, futura non ueniunt, quippe quia omne quod nobis fuit et erit, in eius conspectu praesto est; et omne quod praesens est, sciri potest potius quam praesciri. Et tamen dicitur zelans, dicitur iratus, dicitur paenitens, dicitur misericors, dicitur praescius, ut quia castitatem animae uniuscuiusque custodit, humano modo zelans uocetur, quamuis mentis cruciatu non tangitur. Et quia culpas percutit, dicitur irasci, quamuis nulla animi perturbatione moueatur. Et quia ipse immutabilis id quod uoluerit mutat, paenitere dicitur quamuis rem mutet, consilium non mutet. Et cum miseriae nostrae subuenit, misericors uocatur, quamuis miseris subuenit, et cor miserum numquam facit. Et quia ea quae nobis futura sunt uidet, quae tamen ipsi semper praesto sunt, praescius dicitur, quamuis nequaquam futurum praeuideat quod praesens uidet. Nam et quaeque sunt, non in aeternitate eius ideo uidentur quia sunt, sed ideo sunt, quia uidentur. Dum ergo ad uerba mutabilitatis nostrae descenditur, ex eis quibusdam gradibus factis ascendat qui potest ad incommutabilitatem dei, ut uideat sine zelo zelantem, sine ira irascentem, sine dolore et paenitentia paenitentem, sine misero corde misericordem, sine praeuisionibus praescientem. In illo enim nec praeterita, nec futura reperiri queunt, sed cuncta mutabilia immutabiliter durant; et quae in seipsis simul exsistere non possunt, illi simul omnia assistunt nihil que in illo praeterit quod transit, quia in aeternitate eius modo quodam incomprehensibili, cuncta uolumina saeculorum transeuntia manent, currentia stant. Sicut ergo accipimus sine zelo zelantem, sine ira irascentem, ita a sancto uiro etiam sine crudelitate dici potuit crudelis. Crudelis quippe dicitur qui districte feriendo non parcit, ut uidelicet hoc loco crudelis districte feriens possit intellegi et ulciscendae culpae non parcens. Vnde isaias quoque cum uideret ultimi iudicii diem non iam cum uenia, sed cum districtione esse uenturum, ait: ecce dies domini ueniet crudelis, et indignationis plenus, et irae furoris que, ad ponendam terram in solitudinem, et peccatores eius conterendos de ea. Sanctus igitur uir ut hanc eamdem crudelitatem sibi potius assereret congruere posse, quam deo, ait: mutatus es mihi in crudelem. Ac si aperte dicat: qui in teipso crudelitatis nihil habes, mihi quem respirare a percussione non sinis, crudelis uideris. Ita enim deus esse crudelis non potest, sicut nec mutari ullatenus potest. Sed quoniam in deo umquam nec crudelitas, nec mutabilitas uenit, dum mihi dicit, quod in semetipso deum nec crudelem nec mutabilem sentiat ostendit. Nam dum circa nos quaedam prospera et aduersa uariantur, in eo quod nos mutamur quasi eius circa nos mutatum animum suspicamur. Ipse uero in se incommutabilis permanens, aliter atque aliter in cogitatione sentitur hominum, pro qualitate meritorum. Nam et lux solis cum nequaquam est sibimetipsi dissimilis, infirmis aspera, sanis autem oculis lenis uidetur, eorum uidelicet immutatione, non sua. Vnde, ut praediximus, dicens: mutatus es, adiunxit, mihi, ut ipsa haec crudelitas atque immutatio non sit in qualitate iudicis, sed in mente patientis. Quod uerbis quoque aliis retexit, dicens: et in duritia manus tuae aduersaris mihi. Manus etenim dei dura creditur cum, uoluntati nostrae contraria, hoc quod ei in nobis displicet feriendo persequitur et flagella ingeminat cum dolentis anima clementiam exspectat. Quae tamen iuxta allegoriae mysterium bene sanctae ecclesiae uerbis congruunt ex uocibus infirmorum, qui plerumque se plus feriri aestimant quam mereri putant, et quasi crudelitatem arbitrantur iudicis districtionem aequissimam sectionis; quia et cum uulnus aegri medicinali ferramento abscinditur, medicus crudelis uocatur, qui tamen per secantis manus duritiam aduersatur uulneri, sed concordat saluti. Sequitur: eleuasti me et quasi super uentum ponens, elisisti me ualide. Quia praesentis uitae gloria quasi in alto cernitur, sed nulla stabilitate solidatur, uelut eleuatus super uentum ponitur, qui prosperitate transitoria laetatur, quoniam ad hoc solum hunc fugitiuae felicitatis aura subleuat, ut repente deterius in infimis sternat. Quia enim sancta ecclesia cunctis in honore est, infirmi quique in ea qui transitoriis successibus laetantur, quo nisi super uentum positi uidentur eleuati? Quia subsequente persecutionis tempore, dum prosperitatis aura pertransit, eorum protinus eleuatio corruit et repente cadentes discunt, quia eleuati prius in uentum sederunt. Quae uidelicet uerba etiam sancti uiri personae specialiter congruunt, non ad id quod erat, sed ad id quod esse uidebatur. Neque enim mentem illius prosperitas fugitiua leuauerat, quam inter tot rerum affluentias miro semper uirtutis pondere premebat; sed iuxta hoc quod uideri exterius potuit, qui in suis humilis, in alienis oculis eleuatus fuit, et quasi super uentum positus, elisus est ualide, quia rebus exterioribus fultus, unde aestimabatur surgere, uidebatur inde cecidisse. Quem uidelicet casum sanctus uir in mente non pertulit, quia nulla aduersitas deicit, quem prosperitas nulla corrumpit. Qui enim ueritati inhaeret, uanitati nullo modo succumbit, quia dum forti pede cogitationis intus intentionem fixerit, omne quod foras mutabiliter agitur, ad arcem mentis minime pertingit. Sequitur: scio quia morti tradas me, ubi constituta domus est omni uiuenti. In superiori huius operis parte tractatum est quod ante aduentum domini ad inferni receptacula etiam iusti descenderent, quamuis non in suppliciis, sed in requie seruarentur. Quod nunc testimoniis edocere neglegimus, quia in ea iam sufficienter probatum putamus. Hoc ergo quod dicitur: scio quia morti tradas me, ubi constituta domus est omni uiuenti, recte beato iob etiam iuxta historiam congruit, dum nimirum constat quia ante redemptoris gratiam ad inferni claustra etiam iusti ducerentur. Ipsa quippe inferni receptio domus omnium uiuentium dicitur, quia nullus huc uenit qui ante mediatoris aduentum non illuc ipsa corruptionis suae conditione pertransit, nullus huc uenit qui ad carnis mortem eiusdem corruptionis suae gressibus non tetendit. De qua uidelicet morte per psalmistam dicitur: quis est homo qui uiuit et non uidebit mortem? Nam etsi ad caelum raptus elias esse perhibetur, mortem tamen distulit, non euasit. De ipso quippe ore ueritatis dicitur: elias quidem uenturus est et restituet omnia. Veniet enim restituturus omnia, quia ad hoc nimirum huic mundo restituitur, ut et praedicationis munera impleat, et carnis debitum soluat. Quae tamen sancti uiri sententia iuxta allegoriae mysterium sanctae ecclesiae uocibus ex persona congruit infirmorum, qui fidem uerbo tenus tenent, sed contra praecepta fidei suis desideriis famulantur. Ait enim: scio quia morti tradas me, ubi constituta domus est omni uiuenti. Quia enim multos in se uoluptatibus deditos conspicit eorum que iam interitum praescit, pensat quod in uia uitae praesentis suis quidem desideriis seruiunt, sed tamen ad mortis domum perueniunt omnes qui in ea carnaliter uiuunt. Sunt uero nonnulli qui in uoluptatum suarum foueam corruunt, sed tamen per lamenta paenitentiae ab imis citius pedem reducunt, quos supernae percussionis uerbera ad eruditionem potius quam ad exstinctionem secant. Ex quibus apte subiungitur: uerumtamen non ad consumptionem eorum emittis manum tuam; et si corruerint, ipse saluabis. In quibus profecto uerbis hoc sollerter debet intellegi, quod beatus iob, dum sua narrat, in se alios transfigurat. Velut enim de se specialiter dicebat: eleuasti me et quasi super uentum ponens elisisti me ualide; scio quia morti tradas me, ubi constituta domus est omni uiuenti; et tamen non de se, sed de aliis adiungit: uerumtamen non ad consumptionem eorum emittis manum tuam. Dum enim de se loquens ratiocinando causas de aliis subdit, quam multorum personas in se significet ostendit. Manum itaque suam dominus ad consumptionem peccantium non emittit, cum feriendo a peccatis corripit; et corruentes saluat, dum cadentes ad culpam in salutem corporis uulnerat, ut prostrati exterius, interius surgant, quatenus iacentes corpore ad interiorem statum redeant, qui stantes exterius ab statu mentis iacebant. Sequitur: flebam quondam super eo qui afflictus erat et compatiebatur anima mea pauperi. Quamuis uera compassio est passioni proximi ex largitate concurrere, nonnumquam tamen, cum exteriora quaeque abunde ad largiendum suppetunt, celerius dantis manus dationem inuenit quam animus dolorem. Vnde scire necesse est quia ille perfecte tribuit, qui cum eo quod afflicto porrigit afflicti quoque in se animum sumit, ut prius in se dolentis passionem transferat, et tunc contra dolorem illius per ministerium concurrat. Nam saepe ut praediximus, largitorem muneris rerum facit abundantia, et non uirtus compassionis. Qui enim afflicto perfecte compatitur, plerumque et hoc indigenti tribuit, in quo ipse si dederit angustatur. Et tunc plena est cordis nostri compassio, cum malum inopiae pro proximo suscipere non metuimus, ut illum a passione liberemus. Quam uidelicet pietatis formam mediator nobis dei et hominum dedit. Qui posset nobis etiam non moriendo concurrere, subuenire tamen moriendo hominibus uoluit, quia nos uidelicet minus amasset, nisi et uulnera nostra susciperet; nec uim nobis suae dilectionis ostenderet, nisi hoc quod a nobis tolleret ad tempus ipse sustineret. Passibiles quippe mortales que nos repperit, et qui nos exsistere fecit ex nihilo, reuocare uidelicet etiam sine sua morte potuit a passione. Sed ut quanta esset uirtus compassionis ostenderet, fieri pro nobis dignatus est quod esse nos noluit, ut in semetipso temporaliter mortem susciperet, quam a nobis in perpetuum fugaret. An non in diuinitatis suae diuitiis nobis inuisibilis permanens, miris nos potuit uirtutibus ditare? Sed ut ad internas diuitias rediret homo, foras apparere dignatus est pauper deus. Vnde et praedicator egregius, ut ad largitatis gratiam uiscera nostrae compassionis accenderet, dixit: propter uos egenus factus est, cum diues esset. Qui si etiam dicit: non ut aliis sit remissio, uobis autem tribulatio, haec procul dubio condescendendo infirmis intulit, quoniam quibusdam inopiam ferre non ualentibus tolerabilius est minus tribuere quam post largitatem suam ex inopiae angustia murmurare. Nam ut ad magna largiendi studia audientium mentes accenderet, paulo post intulit dicens: hoc autem dico: qui parce seminat, parce et metet. Plus autem nonnumquam esse dicimus compati ex corde, quam dare, quia quisquis perfecte indigenti compatitur, minus aestimat omne quod dat. Nisi enim dantis manum bona uoluntas uinceret, idem praedicator egregius discipulis non dixisset: qui non solum facere, sed et uelle coepistis ab anno priori. Facile quippe est in bono opere oboedire etiam nolentem. Sed haec magna in discipulis uirtus exstiterat, eos bonum quod illis praeceptum est et ante uoluisse. Quia itaque uir sanctus apud omnipotentem deum aliquando maius datum nouerat mentis esse quam muneris, dicat: flebam quondam super eo qui afflictus erat et compatiebatur anima mea pauperi. Exteriora etenim largiens, rem extra semetipsum praebuit. Qui autem fletum et compassionem proximo tribuit, ei aliquid etiam de semetipso dedit. Idcirco autem plus compassionem quam datum dicimus, quia rem quam libet plerumque dat etiam qui non compatitur, numquam autem qui uere compatitur quod necessarium proximo conspicit negat. Quae nimirum sententia bene quoque sanctae ecclesiae uocibus congruit; quae dum afflictos quosque per lamenta paenitentiae conspicit, suos ei oratione continua fletus iungit, et totiens egeno compatitur, quotiens menti uirtutibus nudatae interuentionis suae precibus opitulatur. Super afflictum quippe compatientes plangimus, quando aliena damna nostra deputamus et culpas delinquentium nostris mundare fletibus nitimur. Quod uidelicet agentes, plus plerumque nobis quam his pro quibus agitur subuenimus, quia apud intimum arbitrem et gratiam caritatis aspirantem, commissa quaeque perfecte diluit propria, qui pure plangit aliena. Persecutionis igitur ultimae sancta ecclesia tribulatione deprehensa, reducat ad memoriam pacis tempore bona quae gessit, dicens: flebam quondam super eo qui afflictus erat et compatiebatur anima mea pauperi. Quae internae lucis gaudia aeterna desiderans, sed tamen adhuc dilata, quia malis exterioribus premitur, sancti uiri uocibus adiungat: exspectabam bona et uenerunt mihi mala; praestolabar lucem et eruperunt tenebrae. Fidelis enim populus exspectat bona, sed mala suscipit; praestolatur lucem et tenebras incurrit, quia per remunerationis gratiam interesse iamiamque angelorum se gaudiis sperat, et tamen hic diutius dilatus, manus persequentium tolerat; et qui se quantocius aestimat aeternae lucis retributione perfrui, hic adhuc compellitur persecutorum suorum tenebras pati. Quae uidelicet mala persequentium minus dolerent, si ab infidelibus aduersariis que consurgerent. Sed eo deterius mentem electorum cruciant, quo ab illis ueniunt, de quibus bona praesumebant. Vnde adhuc subditur: interiora mea efferbuerunt absque ulla requie. Sanctae quippe ecclesiae interiora efferuescere est ipsos quoque quos per amorem fidei uelut uiscera ante gestauerat in persecutionis atrocitate tolerare. Qui secreta prius illius cognoscentes, quanto sciunt ubi magis doleat, tanto deterius ab afflictione eius minime quiescunt. Quos tamen et pacis suae tempore grauiter tolerat, quia suis praedicationibus eorum mores contrarios pensat. Gemit enim, cum eorum uitam sibi dissimilem conspicit. De quibus et apte subiungitur: praeuenerunt me dies afflictionis. Scit namque sancta electorum ecclesia quod persecutione ultima, mala multa passura sit; sed hanc afflictionis suae dies praeueniunt, quia malorum uitam intra se grauiter etiam tempore pacis portat. Nam quamuis diebus ultimis aperta infidelium persecutio sequatur, hanc tamen et priusquam appareat, hi qui in ea uerbo tenus fideles sunt, prauis moribus antecurrunt. Sequitur: maerens incedebam, sine furore consurgens in turba clamaui. Notandum sollicite iuxta historiam uideo quod sanctus uir, qui paulo superius dixit: eleuasti me, inferius adiungit: maerens incedebam. Miro enim ordine, uno eodem que tempore conuenire in actibus bonorum solet et foras honor culminis, et intus afflictae maeror humilitatis. Vnde sanctus quoque uir eleuatus rebus et honoribus maerens incedebat, quia etsi hunc praelatum hominibus gloria potestatis ostenderat, interius tamen maerore suo secretum sacrificium domino contriti cordis offerebat. Sacrificium quippe deo est spiritus contribulatus. Sciunt autem electi quique consideratione intima contra exterioris excellentiae temptamenta pugnare. Qui si ad exteriorem felicitatem suam cor apponerent, iusti profecto non essent. Sed quia cor humanum non potest de ipsis prosperitatibus rerum quantulacumque gloria nullo modo temptari, contra ipsam prosperitatem suam sancti uiri intrinsecus dimicant, non dico ne in elatione, sed ne in eius saltem amore succumbant. Cui ualde succubuisse est, captiuam mentem eius desideriis subdidisse. Quis autem terrena sapiens, temporalia amplectens, beatum iob inter tot prospera laetum non crederet, cum ei suppeteret salus corporis, uita filiorum, incolumitas familiae, integritas gregum? Sed quia in his omnibus non gauderet, ipse sibi testis est, qui ait: maerens incedebam. Sancto enim uiro adhuc in hac peregrinatione posito omne quod sine dei uisione abundat inopia est, quia cum sibi omnia electi adesse uident, gemunt quod omnium auctorem non uident; eis que totum hoc minus est, quia adhuc species unius deest; sic que eos foras exaltat gratia supernae dispensationis, ut tamen intus sub disciplina teneat maeror magistrae caritatis. Per quam uidelicet discunt ut de his quae exterius accipiunt, apud semetipsos semper amplius humilientur, mentem sub iugo disciplinae teneant, numquam ex potestatis licentia ad impatientiam erumpant. Vnde apte subiungitur: sine furore consurgens in turba clamaui. Saepe namque seditiosorum tumultus hominum, praepositorum suorum mentem lacessunt, sui que ordinis limitem inordinatis motibus excedunt. Et plerumque qui praesunt, nisi in ore cordis sancti spiritus freno teneantur, in iratae retributionis atrocitatem prosiliunt, quantum que praeualent agere, tantum sibi in subditis aestimant licere. Amica etenim potestati paene semper impatientia est; ei que etiam malae subiectae imperat, quia quod ipsa sentit, potestas exsequitur. Sed sancti uiri plus se interius patientiae iugo subiciunt, quam foris hominibus praesunt; et eo ueriorem principatum foras exhibent, quo humiliorem deo intrinsecus famulatum tenent; atque idcirco saepe plus quosdam tolerant, quo se de eis ulcisci amplius possunt; ac ne umquam ad illicita transeant, plerumque nolunt pro se exsequi etiam quod licet; subiectorum strepitus sufferunt, per amorem increpant quos per mansuetudinem portant. Vnde nunc recte dicitur: sine furore consurgens in turba clamaui, quia nimirum boni contra tumultus insolentium clamorem habent, et furorem non habent, quoniam eos quos clementer tolerant docere non cessant. Sed haec quae iuxta historiam de uno diximus, iuxta allegoriam necesse est ut de diuersis electis ecclesiae sentiamus. Ipsa quippe in electis suis etiam per prospera incedit maerens, quia nil sibi uere prosperum deputat, quousque bonum quod singulariter quaerit apprehendat. Fideles quippe illius temporali quidem pace perfruuntur, sed perpetuae suspirant; honorantur et afflicti sunt; quia plerumque sibi uidentur in culmine, ubi ciues non sunt. Ipsa etiam in turba sine furore consurgit et clamat, quia prauorum uitam studio rectae aemulationis, non autem uesania furoris insequitur. Irascitur et amat, saeuit et tranquilla est, quatenus infirmos suos et corrigat ex aemulatione, et foueat ex pietate. Sequitur: frater fui draconum et socius struthionum. Quid draconum nomine nisi malitiosorum hominum uita signatur? De quibus et per prophetam dicitur: traxerunt uentum quasi dracones. Peruersi etenim quique uentum quasi dracones trahunt, cum malitiosa superbia inflantur. Qui autem struthionum appellatione intellegi, nisi simulatores solent? Struthio etenim pennas habet, et uolatum non habet; quia simulatores quique speciem sanctitatis habent, sed uirtutem sanctitatis non habent. Visio quippe eos bonae actionis decorat, sed a terra minime penna uirtutis leuat. Electus itaque sanctae ecclesiae populus, quia pacis suae tempore intra se quosdam malitiosos ac simulatores patitur, dicat: frater fui draconum et socius struthionum. Quod beati quoque iob uocibus specialiter congruit, qui ad culmen magnae fortitudinis bonus inter malos fuit. Nullus quippe perfectus est, qui inter proximorum mala patiens non est. Qui enim aequanimiter aliena mala non tolerat, ipse sibi per impatientiam testis est quia a boni plenitudine longe distat. Abel quippe esse renuit, quem cain malitia non exercet. Sic in tritura areae grana sub paleis premuntur, sic flores inter spinas prodeunt, et rosa quae redolet crescit cum spina quae pungit. Duos namque filios habuit primus homo, sed unus electus alter reprobus fuit. Tres quoque filios arca continuit, sed duobus in humilitate persistentibus, unus ad patris irrisionem ruit. Duos abraham filios habuit, sed unus innocens, alius uero fratris persecutor fuit. Duos quoque isaac filios habuit, unus in humilitate seruatus, alter uero et priusquam nasceretur reprobatus est. Duodecim iacob filios genuit, sed ex his unus per innocentiam uenditus, ceteri uero per malitiam uenditores fratris fuerunt. Duodecim quoque apostoli in sancta ecclesia sunt electi, sed ne improbati remanerent, unus eis admixtus est, qui eos persequens probaret. Sic namque iusto peccator cum malitia iungitur, sicut in fornace auro palea cum igne sociatur, ut quo ardet palea, purgetur aurum. Hi ergo ueraciter boni sunt, qui in bonitate persistere etiam inter malos possunt. Hinc etiam sponsi uoce sanctae ecclesiae dicitur: sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Hinc ad ezechielem dominus dicit: fili hominis, increduli et subuersores sunt te cum et cum scorpionibus habitas. Hinc petrus uitam beati lot glorificat, dicens: et iustum lot oppressum a nefandorum iniuria conuersatione eripuit. Aspectu enim et auditu iustus erat, habitans apud eos qui de die in diem animam iusti iniquis operibus cruciabant. Hinc paulus discipulorum uitam glorificat et glorificando confirmat, dicens: in medio nationis prauae et peruersae, inter quos lucetis sicut luminaria in mundo, uerbum uitae continentes. Hinc per ioannem angelus pergami ecclesiae attestatur, dicens: scio ubi habitas, ubi sedes est satanae, et tenes nomen meum; et non negasti fidem meam. Beatus igitur iob ut ostendat cuius fortitudinis fuerit, insinuet cum quibus uixit dicens: frater fui draconum et socius struthionum. Quia minus esset quod ipse bona ageret, nisi et ad bonitatis suae cumulum ab aliis mala toleraret. Sequitur: cutis mea denigrata est super me et ossa mea aruerunt prae caumate. Haec iuxta historiam pensare neglegimus, quia uidelicet sermonis uirtus patet ex poena passionis. Sed quia, ut saepe iam diximus, plerumque beatus iob sic narrat gesta, ut gerenda praenuntiet, bene hoc sanctae ecclesiae uocibus congruit, quae dolorem persecutionis ultimae in infirmis grauiter sentit. Cum que ab illa alii pereunt, ualentiores quique maerore cruciantur. Exterior quippe causa eius est terrena dispensatio, interior uero cura caelestis. Cutis ergo nomine infirmi signantur, qui nunc in ea exteriori utilitati deseruiunt. Per ossa uero fortes eius figurati sunt, in quibus corporis illius tota compago solidatur. Quia igitur aut prouocati muneribus, aut persecutionibus afflicti, multi in ea ab statu fidei infirmi cadunt, eam que ipsi postquam ceciderunt persequuntur, quid aliud quam cutis suae nigredinem patitur, ut in ipsis postmodum foeda appareat, in quibus prius pulchra uidebatur? Dum enim hi qui prius exteriora bene dispensare consueuerant contra electos dei postmodum saeuiunt, quasi cutis ecclesiae anteactae iustitiae colorem perdidit, quae ad nigredinem iniquitatis uenit. Quod ieremias etiam sub praecipui metalli specie deplorat, dicens: quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus? Peruersi autem dum ab eius sacramentis exeunt, plerumque inter reprobos locum honoris sumunt, ut ipsi contra sanctam ecclesiam ex auctoritate saeuiant, qui hanc atrocius quasi sciendo contemnant. Vnde et cum diceret: cutis mea denigrata est, addidit, super me, quia hos quos prius ad decorem iustitiae quasi candidos habuit, post deterius nigros portat. Sed dum cutis ad nigredinem uertitur, fortes qui in illa sunt zelo fidei contabescunt. Vnde apte subiungit: et ossa mea aruerunt prae caumate. Sic namque et priori tempore os fortissimum sanctae ecclesiae quadam ariditate taedii paulus aestuabat, cum quibusdam cadentibus diceret: quis infirmatur et ego non infirmor? Quis scandalizatur et ego non uror? Cutis ergo denigratur, et ossa prae caumate arescunt, quia dum infirmi ad iniquitatem prosiliunt, fortes quique zeli sui igne cruciantur. Sequitur: uersa est in luctum cithara mea et organum meum in uocem flentium. Quia organum per fistulas et cithara per chordas sonat, potest per citharam recta operatio, per organum uero sancta praedicatio designari. Per fistulas quippe organi ora praedicantium, per chordas uero citharae intentionem recte uiuentium non inconuenienter accipimus. Quae dum ad uitam aliam per afflictionem carnis tenditur, quasi extenuata chorda in cithara per intuentium admirationem sonat. Siccatur etenim chorda, ut congruum in cithara cantum reddat, quia et sancti uiri castigant corpus suum, et seruituti subiciunt, atque ab infimis ad superiora tenduntur. Pensandum quoque est quod chorda in cithara si minus tenditur, non sonat; si amplius, raucum sonat quia nimirum uirtus abstinentiae aut omnino nulla est, si tantum quisque corpus non edomat quantum ualet; aut ualde inordinata est, si corpus atterit plus quam ualet. Per abstinentiam quippe carnis uitia sunt exstinguenda non caro; et tanto quisque sibimet debet moderamine praeesse, ut et ad culpam caro non superbiat, et tamen ad effectum rectitudinis in operatione subsistat. Intueri inter haec egregium praedicatorem libet, quanta arte magisterii fidelium animas uelut in cithara chordas tensas, alias amplius tendendo extenuat, atque alias a tensione sua relaxando conseruat. Aliis etenim dicit: non in comessationibus et ebrietatibus, non in cubilibus et impudicitiis. Et rursus ait: mortificate membra uestra quae sunt super terram. Et tamen praedicatori carissimo scribit, dicens: noli adhuc aquam bibere, sed modico uino utere, propter stomachum tuum, et frequentes tuas infirmitates. Illas igitur chordas extenuando tendit, ne non tensae omnimodo non sonent; hanc uero a tensione temperat, ne dum plus tenditur, minus sonet. Siue autem sancti praedicatores in ecclesia, seu quilibet simplices et abstinentes, prout uires accipiunt, in ea proximis suis canticum bonae exhortationis reddunt. Nam et prudentes quique ad praedicationis fructum sollerter inuigilant, atque ut alios ad uitam pertrahant, sono magnae persuasionis elaborant; et qui in ea tardioris ingenii uidentur, ex ipso suae uitae merito in quantulum se posse conspiciunt, exhortationis erga alios auctoritatem sumunt, atque ad caelestem patriam quos ualent trahere non desistunt. Sed sancta ecclesia extremis persecutionibus pressa, cum uerba sua a reprobis contemni considerat, amoris sui gratiam ad solum lamentum format, quia nimirum deflet quos exhortando trahere non ualet. Dicat ergo: uersa est in luctum cithara mea et organum meum in uocem flentium. Ac si aperte fateatur dicens: pacis quidem meae tempore per alios parua more citharae, per alios uero more organi magna et sonora praedicabam, sed nunc in luctum cithara et organum in uocem flentium uersum est, quia dum me contemni conspicio, eos qui praedicationis cantum non audiunt deploro. Haec per quosdam sancta ecclesia in fine factura est, haec per quosdam in suis iam exordiis fecit. Martyr quippe stephanus iudaeis persequentibus prodesse praedicando conatus est, quos tamen post uerba praedicationis, dum uideret ad iaciendos lapides conuolasse, fixis genibus orabat, dicens: domine iesu, ne statuas illis hoc peccatum. Quid ergo huic, qui diu et parua et magna narrauerat, nisi iam suae citharae atque organi cantus silebat atque in luctum uersa fuerant, quia eos quos praedicando non traxerat, amando flebat? Quod nimirum cotidie sancta ecclesia agere non desistit, quae praedicationis uerbum paene ubique conticuisse iam conspicit. Alii namque loqui dissimulant, alii recta audire contemnunt. Sed electorum mens dum tacere cantum praedicationis conspicit, gemens ac tacita ad fletus redit. Dicat ergo: uersa est in luctum cithara mea et organum meum in uocem flentium, quia electus quisque quo sanctae praedicationis uox siluit, eo damna ecclesiae grauius plangit. Hucusque beatus iob descripsit mala quae pertulit, hoc uero ex loco incipit narrare subtilius bona quae fecit. Sed doloris uerba historica atque allegorica expositione transcurrimus, uirtutum uero opera ex magna parte iuxta solius historiae textum tenemus, ne si hec ad indaganda mysteria trahimus, ueritatem fortasse operis uacuare uideamur. LIBER 21 Intellectus sacri eloquii inter textum et mysterium tanta est libratione pensandus, ut utriusque partis lance moderata, hunc neque nimiae discussionis pondus deprimat, neque rursus torpor incuriae uacuum relinquat. Multae quippe eius sententiae tanta allegoriarum conceptione sunt grauidae, ut quisquis eas ad solam tenere historiam nititur, earum notitia per suam incuriam priuetur. Nonnullae uero ita exterioribus praeceptis inseruiunt, ut si quis eas subtilius penetrare desiderat, intus quidem nihil inueniat, sed hoc sibi etiam quod foras loquuntur abscondat. Vnde bene quoque narratione historica per significationem dicitur: tollens iacob uirgas populeas uirides, et amygdalinas, et ex platanis, ex parte decorticauit eas, detractis que corticibus, in his quae exspoliata fuerant candor apparuit; illa uero quae integra erant uiridia permanserunt atque in hunc modum color effectus est uarius. Vbi et subditur: posuit que eas in canalibus in quibus effundebatur aqua, ut cum uenissent greges ad bibendum, ante oculos haberent uirgas et in aspectu earum conciperent. Factum que est ut in ipso calore coitus oues intuerentur uirgas, et parerent maculosa et uaria, et diuerso colore respersa. Quid est enim uirgas uirides, amygdalinas, atque ex platanis ante oculos gregum ponere, nisi per scripturae sacrae seriem antiquorum patrum uitas atque sententias in exemplum populis praebere? Quae nimirum quia iuxta rationis examen rectae sunt, uirgae nominantur. Quibus ex parte corticem subtrahit, ut in his quae exspoliantur, intimus candor appareat; et ex parte corticem seruat, ut sicut fuerant exterius, in uiriditate permaneant; uarius que uirgarum color efficitur, dum cortex ex parte subtrahitur, et ex parte retinetur. Ante considerationis enim nostrae oculos praecedentium patrum sententiae quasi uirgae uariae ponuntur. In quibus dum plerumque intellectum litterae fugimus, quasi corticem subtrahimus, et dum plerumque intellectum litterae sequimur, quasi corticem reseruamus. Dum que ab ipsis cortex litterae subducitur, allegoriae candor interior demonstratur, et dum cortex relinquitur, exterioris intellegentiae uirentia exempla monstrantur. Quas bene iacob in aquae canalibus posuit, quia et redemptor noster in libris eas sacrae scientiae, quibus nos intrinsecus infundimur, fixit. Has aspicientes arietes cum ouibus coeunt, quia rationales nostri spiritus, dum in earum intentione defixi sunt, singulis quibusque actionibus permiscentur, ut tales fetus operum procreent, qualis exempla praecedentium in uocibus praeceptorum uident; et diuersum colorem proles boni operis habeat, quia et nonnumquam subtracta litterae cortice, acutius interna considerat, et reseruato nonnumquam historiae tegmine, bene se in exterioribus format. Nam quia diuinae sententiae aliquando interius rimandae sunt, aliquando exterius obseruandae, per salomonem quoque dicitur: qui fortiter premit ubera ad eliciendum lac, exprimit butyrum; et qui uehementer emungit, elicit sanguinem. Vbera quippe fortiter premimus, cum uerba sacri eloquii subtili intellectu pensamus, qua pressione dum lac quaerimus, butyrum inuenimus, quia dum nutriri uel tenui intellectu quaerimus, ubertate internae pinguedinis ungimur. Quod tamen nec nimie nec semper agendum est, ne dum lac quaeritur ab uberibus, sanguis sequatur. Plerumque etenim quidam dum uerba sacri eloquii plus quam debent discutiunt, in carnalem intellectum cadunt. Sanguinem quippe elicit, qui uehementer emungit, quia carnale efficitur hoc quod ex nimia spiritus discussione sentitur. Vnde necesse est ut beati iob opera quae inter increpantium amicorum uerba idcirco narrat ne afflicta mens illius in desperatione deficiat, iuxta pondus historiae perscrutemur, ne si haec animus plus quam necesse est spiritaliter inuestiget, a uerborum eius uberibus sanguis nobis pro lacte respondeat. Si quando uero quaedam mystica in suorum operum narratione permiscet, ad haec necesse est ut mens concita redeat, ad quae hanc ipse, ut datur intellegi, ordo loquentis uocat. Nam sanctus uir postquam ea quae sibi per flagellum domini fuerant inflicta narrauit, nunc proprias per ordinem enumerando uirtutes, qualis ante flagellum fuerit innotescit; sic uitae suae historiam texens, ut ei perrarum aliquid quod allegorice intellegi possit interserat, quatenus et ex magna parte historica sint quae memorat, et tamen aliquando per haec eadem ad spiritalem intellegentiam consurgat. Qua itaque fortitudine ab omni lapsu exteriora sua custodiae interioris disciplina constrinxerit, insinuat dicens: C. 31 pepigi foedus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de uirgine. Cum sit inuisibilis anima, nequaquam corporearum rerum delectatione tangitur, nisi quod inhaerens corpori quasi quaedam egrediendi foramina eiusdem corporis sensus habet. Visus quippe, auditus, gustus, odoratus et tactus, quasi quaedam uiae mentis sunt, quibus foras ueniat, et ea quae extra eius sunt substantiam concupiscat. Per hos etenim corporis sensus quasi per fenestras quasdam exteriora quaeque anima respicit, respiciens concupiscit. Hinc etenim ieremias ait: ascendit mors per fenestras nostras, ingressa est domos nostras. Mors quippe per fenestras ascendit et domos ingreditur, cum per sensus corporis concupiscentia ueniens, habitaculum mentis intrat. Quo contra hoc quod saepe iam diximus de iustis per isaiam dicitur: qui sunt hi qui ut nubes uolant et quasi columbae ad fenestras suas? Iusti namque uolare ut nubes dicti sunt, quia a terrenis contagiis subleuantur; et quasi columbae ad fenestras suas sunt, quia per sensus corporis exteriora quaeque intentione non respiciunt rapacitatis, eos que foras non rapit concupiscentia carnalis. Quisquis uero per has corporis fenestras incaute exterius respicit, plerumque in delectatione peccati etiam nolens cadit; atque obligatus desideriis, incipit uelle quod noluit. Praeceps quippe anima dum ante non prouidet, ne incaute uideat quod concupiscat, caeca post incipit desiderare quod uidit. Vnde et prophetae mens, quae subleuata saepe mysteriis internis intererat, quia alienam coniugem incaute uidit, obtenebrata postmodum sibimet illicite coniunxit. Sanctus autem uir, qui acceptis corporis sensibus uelut subiectis ministris quidam aequissimus iudex praeest, culpas conspicit antequam ueniat et uelut insidianti morti fenestras corporis claudit dicens: pepigi foedus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de uirgine. Vt enim cogitationes cordis caste seruare potuisset, foedus cum oculis pepigit, ne prius incaute aspiceret quod postmodum inuitus amaret. Valde namque est quod caro deorsum trahit et semel species formae cordi per oculos illigata uix magni luctaminis manu soluitur. Ne ergo quaedam lubrica in cogitatione uersemus, prouidendum nobis est; quia intueri non debet quod non licet concupisci. Vt enim munda mens in cogitatione seruetur a lasciuia uoluptatis suae deprimendi sunt oculi, quasi quidam raptores ad culpam. Neque enim eua lignum uetitum contigisset, nisi hoc prius incaute respiceret. Scriptum quippe est: uidit mulier quod bonum esset lignum ad uescendum, et pulchrum oculis, aspectu que delectabile; et tulit de fructu illius et comedit. Hinc ergo pensandum est quanto debemus moderamine erga illicita uisum restringere nos qui mortaliter uiuimus, si et mater uiuentium per oculos ad mortem uenit. Hinc etiam sub iudaeae uoce, quae exteriora uidendo concupiscens bona interiora perdiderat, propheta dicit: oculus meus depraedatus est animam meam. Concupiscendo enim uisibilia, inuisibiles uirtutes amisit. Quae ergo interiorem fructum per exteriorem uisum perdidit, per oculum corporis pertulit praedam cordis. Vnde nobis ad custodiendam cordis munditiam exteriorum quoque sensuum disciplina seruanda est. Nam quantalibet uirtute mens polleat, quantalibet grauitate uigeat, carnales tamen sensus puerile quiddam exterius perstrepunt, et nisi interioris grauitatis pondere et quasi iuuenili quodam uigore refrenentur, ad fluxa quaeque et leuia mentem eneruem trahunt. Videamus igitur quomodo beatus iob id quod in eo fluxum ac puerile caro sapere potuit, iuuenili sapientiae uigore restrinxit. Ait: pepigi foedus cum oculis meis. Et quia non in se actionem tantummodo, sed etiam cogitationem luxuriae exstinxit, secutus adiunxit: ut ne cogitarem quidem de uirgine. Sciebat nimirum luxuriam esse in corde refrenandam, sciebat per sancti spiritus donum, quod redemptor noster ueniens legis praecepta transcenderet, et ab electis suis non solum luxuriam carnis, sed etiam cordis aboleret, dicens: scriptum est: non adulterabis; ego autem dico uobis, quoniam omnis qui uiderit mulierem ad concupiscendum eam, iam moechatus est eam in corde suo. Per moysen quippe luxuria perpetrata, per auctorem uero munditiae luxuria cogitata damnatur. Hinc est enim quod discipulis primus ecclesiae pastor dicit: propter quod succincti lumbos mentis uestrae, sobrii perfecte sperate in eam quae offertur uobis, gratiam. Lumbos enim carnis succingere est luxuriam ab effectu refrenare. Lumbos uero mentis succingere est hanc etiam a cogitatione restringere. Hinc est quod angelus, qui ioannem alloquitur zona aurea super mamillas cinctus esse perhibetur. Quia enim testamenti noui munditia etiam cordis luxuriam frenat, angelus qui in eo apparuit in pectore cinctus uenit. Quem bene zona aurea stringit, quia quisquis supernae patriae ciuis est, non iam timore supplicii, sed amore caritatis immunditiam deserit. Malum uero luxuriae aut cogitatione perpetratur, aut opere. Callidus namque aduersarius noster cum ab effectu operis expellitur, secreta polluere cogitationis molitur. Vnde et serpenti a domino dicitur: pectore et uentre repes. Serpens uidelicet uentre repit, quando hostis lubricus per humana membra sibimet subdita usque ad expletionem operis luxuriam exercet. Serpens autem repit pectore, quando eos quos in opere luxuriae non ualet polluit in cogitatione. Alius itaque luxuriam iam perpetrat actione, huic serpens repit ex uentre. Alius autem perpetrandam uersat in mente, huic serpens repit ex pectore. Sed quia per cogitationem ad opera explenda peruenitur, recte serpens prius pectore, et postmodum repere uentre describitur. Vnde beatus iob, quia disciplinam etiam in cogitatione tenuit, una custodia serpentis pectus uentrem que superauit, dicens: pepigi foedus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de uirgine. Quam nimirum cordis munditiam quisquis adipisci non appetit, quid aliud quam eiusdem a se munditiae auctorem repellit? Vnde et beatus iob protinus subdidit: quam enim partem haberet deus in me desuper et hereditatem omnipotens de excelsis? Ac si aperte dicat: si mentem in cogitatione polluero, eius qui munditiae auctor est, esse hereditas nequaquam possum. Nulla enim bona sunt cetera, si occulti iudicis oculis castitatis testimonio non approbantur. Omnes quippe uirtutes in conspectu conditoris uicaria ope se subleuant, ut quia una uirtus sine alia uel nulla est omnino, uel minima, uicissim sua coniunctione fulciantur. Si enim uel castitatem humilitas deserat, uel humilitatem castitas relinquat, apud auctorem humilitatis et munditiae prodesse quid praeualet uel superba castitas, uel humilitas inquinata? Sanctus igitur uir ut ab auctore suo in bonis reliquis possideri mereatur, cordis munditiam custodiens, dicat: pepigi foedus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de uirgine. Quam enim partem haberet deus in me desuper et hereditatem omnipotens de excelsis? Ac si aperte fateatur dicens. Habere me possessionem suam excelsorum conditor renuit, si mens mea ante conspectum illius in infimis desideriis tabescit. Sed inter haec sciendum est aliud, esse quod animus de temptatione carnis patitur aliud uero cum per consensum delectationibus obligatur. Plerumque enim cogitatione praua pulsatur, sed renititur; plerumque autem cum peruersum quid concipit, hoc intra semetipsum etiam per desiderium uoluit. Et nimirum mentem nequaquam cogitatio immunda inquinat cum pulsat, sed cum hanc sibi per delectationem subiugat. Hinc etenim praedicator egregius dicit: temptatio uos non apprehendat, nisi humana. Humana quippe temptatio est, qua plerumque in cogitatione tangimur etiam nolentes, quia ut nonnumquam et illicita ad animum ueniant, hoc utique in nobismetipsis ex humanitatis corruptibilis pondere habemus. Iam uero daemoniaca est et non humana temptatio, cum ad hoc quod carnis corruptibilitas suggerit per consensum se animus astringit. Hinc iterum dicit: non regnet peccatum in uestro mortali corpore. Peccatum quippe in mortali corpore non esse, sed regnare prohibuit, quia in carne corruptibili non regnare potest, sed non esse non potest. Hoc ipsum namque ei de peccato temptari peccatum est, quo quia quamdiu uiuimus perfecte omnimodo non caremus; sancta praedicatio quoniam hoc expellere plene non potuit, ei de nostri cordis habitaculo regnum tulit, ut appetitus illicitus etsi plerumque bonis nostris cogitationibus occulte se quasi fur inserit, saltem si ingreditur, non dominetur. Vir igitur sanctus dicens: pepigi foedus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de uirgine, nequaquam uult intellegi quia eius animum culpa in cogitatione non contigit, sed quia numquam hunc ex consensu superauit. Nam uelut integerrimam possessionem dei mentem suam contra aduersarii depraedationem uindicat, qui protinus adiungit: quam enim partem haberet deus in me desuper, et hereditatem omnipotens de excelsis? Ac si aperte dicat: carne quidem mortali corruptionis conditioni subiaceo, sed auctori unde seruio, si ei integrum a consensu culpae animum non defendo? Sequitur: numquid non perditio est iniquo et alienatio operantibus iniquitatem. Festina consolatio bonorum est consideratus finis malorum. Dum enim ex eorum interitu malum conspiciunt quod euadunt, leue existimant quicquid aduersum in hac uita patiuntur. Eant ergo nunc reprobi, et delectationum suarum desideria compleant, in finis sui damnatione sensuri sunt quia mortem male uiuentes amauerunt. Transitorio autem uerbere affligantur electi, ut a prauitate flagella corrigant quos paterna pietas ad hereditatem seruat. Nunc etenim flagellatur iustus, et uerbere disciplinae corrigitur, quia ad aeternae hereditatis patrimonium praeparatur. In suis autem uoluptatibus relaxatur iniustus, quia tanto ei temporalia bona suppetunt, quanto aeterna denegantur. Iniustus ad debitam mortem currens, effrenatis uoluptatibus utitur, quia et uituli qui mactandi sunt in liberis pastibus relinquuntur. At contra iustus a delectationis transitoriae iucunditate restringitur, quia et nimirum uitulus ad laboris usum uitae deputatus sub iugo retinetur. Negantur electis in hac uita bona terrena, quia et aegris quibus spes uiuendi est nequaquam a medico cuncta quae appetunt conceduntur. Dantur autem reprobis bona quae in hac uita appetunt, quia et desperatis aegris omne quod desiderant non negatur. Perpendant igitur iusti quae sint mala, quae iniquis permanent, et nequaquam eorum felicitati inuideant quae percurrit. Quid est enim quod de eorum gaudiis admirentur, quando et ipsi per iter asperum ad salutis patriam, et illi quasi per amoena prata ad foueam tendunt? Dicat ergo uir iustus: numquid non perditio est iniquo et alienatio operantibus iniquitatem? Quod uidelicet alienationis uerbum durius sonaret, si hoc interpres in suae linguae uoce tenuisset. Quod enim apud nos alienatio, hoc apud hebraeos anathema dicitur. Tunc ergo alienatio erit reprobis, cum ab hereditate districti iudicis se anathema esse conspiciunt, quia hic eum peruersis moribus contempserunt. Floreant igitur iniqui, a flore aeternae hereditatis alieni; iusti uero semetipsos sollerter inspiciant, et in cunctis actionibus suis a domino se uideri pertimescant. Vnde et apte mox subditur: nonne ipse considerat uias meas et cunctos gressus meos dinumerat? Quid uiarum nomine nisi actiones denuntiat? Hinc enim per ieremiam dicitur: bonas facite uias uestras et studia uestra. Quid uero appellatione gressuum, nisi uel motus mentium, uel profectus accipimus meritorum? Quibus profecto gressibus ad semetipsam nos ueritas uocat, dicens: uenite ad me omnes qui laboratis, et onerati estis. Ad se quippe uenire nos dominus praecipit, nimirum non gressibus corporis, sed profectibus cordis. Ipse namque ait: ueniet hora quando neque in monte hoc, neque in ierosolymis adorabitis patrem. Et paulo post: ueri adoratores adorabunt patrem in spiritu et ueritate, nam et pater tales quaerit qui adorent eum. In corde ergo esse gressus insinuat, quando et ut ueniamus uocat et tamen motu corporis nequaquam nos ad alia transire denuntiat. Sic autem dominus uniuscuiusque considerat uias, sic dinumerat gressus, ut ne minutissimae quidem cogitationes eius iudicio ac uerba tenuissima, quae apud nos usu uiluerunt, indiscussa remaneant. Hinc etenim dicit: qui irascitur fratri suo, reus erit iudicio. Qui dixerit fratri suo: racha, reus erit concilio. Qui dixerit: fatue, reus erit gehennae ignis. Racha quippe in hebraeo eloquio uox interiectionis est, quae quidem animum irascentis ostendit, nec tamen plenum uerbum iracundiae exprimit. Prius ergo ira reprehenditur sine uoce, postmodum uero ira cum uoce, sed necdum pleno uerbo formata; ad extremum quoque cum dicitur: fatue ira redarguitur, quae cum excessu uocis expletur etiam perfectione sermonis. Et notandum quod in ira perhibet reum esse iudicio; in uoce irae, quod est racha, reum concilio; in uerbo uocis quod est fatue, reum gehennae. Per gradus etenim culpae creuit ordo sententiae, quia in iudicio adhuc causa discutitur, in concilio autem iam causae sententia definitur, in gehenna uero ignis ea quae de concilio egreditur sententia expletur. Quia igitur humanorum actuum dominus subtili examine gressus enumerat, ira sine uoce, iudicio; ira in uoce, concilio; ira uero in uoce atque sermone, gehennae ignibus mancipatur. Hanc subtilitatem considerationis eius propheta aspexerat, cum dicebat: fortissime, magne, potens dominus exercituum; nomen tibi, magnus consilio, incomprehensibilis cogitatu, cuius oculi aperti sunt, super omnes uias filiorum adam, ut reddas unicuique secundum uias suas, et secundum fructum adinuentionum eius. Sic easdem uias dominus subtili examinatione considerat, ut in unoquoque nostrum nec ea quae remuneret bona praetereat, nec mala, quae uidelicet displicent, sine increpatione relinquat. Hinc est enim quod angelum ecclesiae pergami et in quibusdam laudat, et in quibusdam redarguit dicens: scio ubi habitas, ubi sedes est satanae, et tenes nomen meum, et non negasti fidem meam. Et paulo post: sed habeo aduersum te pauca, quia habes illic tenentes doctrinam balaam. Hinc angelo thyatirae dicitur: noui opera tua, et caritatem tuam, et fidem, et ministerium, et patientiam tuam, et, opera tua nouissima plura prioribus; sed habeo aduersum te quia permittis mulierem iezabel, quae se dicit propheten, docere et seducere seruos meos, et fornicari, et manducare idolothytum. Ecce bona memorat, nec tamen resecanda mala sine paenitentia relaxat, quia scilicet sic singulorum uias considerat, sic gressus enumerans pensat, ut subtili examine perpendat uel quantum quisque ad bona proficiat, uel quantum ad mala deuians suis profectibus contradicat. Incrementum quippe meritorum, quod bonae uitae studiis augetur, plerumque mali admixtione retrahitur; et bonum quod animus operando construit, hoc alia perpetrando peruertit. Vnde sancti uiri tanto se subtilius in cogitatione constringunt, quanto et a superno iudice districtius considerari conspiciunt. Mentem quippe discutiunt, inuenire si qua dereliquerint quaerunt, ut tanto fiant irreprehensibiles iudici, quanto semetipsos cotidie et sine cessatione reprehendunt. Nec tamen hac de re iam gaudia securitatis sumunt, quia ab illo se uideri considerant qui in eis et illa uidet quae uidere ipsi in semetipsis non ualent. Et quidem beatus iob perfectionis uitam inter ueteres tenuit; sed quia eius intentio ad redemptoris aduentum prophetico spiritu erumpit in illius praeceptis, pensat ipse quam multa de perfectione minus habeat. Vnde et subdit: si ambulaui in uanitate et festinauit in dolo pes meus; appendat me in statera iusta et sciat deus simplicitatem meam. Scire dei dicitur scire nos facere, usitato nostrae locutionis modo, qui laetum diem dicimus, ex quo contingit ut laetemur. Hinc est enim quod ad abraham dominus dicit: nunc cognoui quod timeas deum. Neque enim creator temporum quicquam cognouit ex tempore; sed cognoscere eius est ex cuiuslibet causae emergentis articulo nobis cognitionem praebere. Quis uero staterae nomine nisi mediator dei et hominum designatur? In quo aequa lance omnia merita nostra pensantur, et in cuius praeceptis agnoscimus quid in nostra uita minus habeamus. In hac autem statera appendimur, quotiens ad uitae eius exempla prouocamur. Hinc namque scriptum est: christus passus est pro nobis, uobis relinquens exemplum, ut sequamini uestigia eius, qui peccatum non fecit, nec dolus inuentus est in ore eius. Qui cum malediceretur, non remaledicebat; cum pateretur, non comminabatur. Hinc per paulum dicitur: per patientiam curramus ad propositum nobis certamen, aspicientes in auctorem fidei et consummatorem iesum, qui proposito sibi gaudio sustinuit crucem, confusione contempta. Ad hoc itaque dominus apparuit in carne, ut humanam uitam admonendo excitaret, exempla praebendo accenderet, moriendo redimeret, resurgendo repararet. Cum ergo nulla in se beatus iob iure redarguenda reperit, ad excedentem omnia redemptoris uitam mentis oculos tendit ut in illa cognoscat ipse quid minus habeat, cum dicit: si ambulaui in uanitate et festinauit in dolo pes meus; appendat me in statera iusta et sciat deus simplicitatem meam. Ac si aperte dicat: si qua umquam leuiter, si qua perniciose perpetraui, dei et hominum mediator appareat, ut in eius uita cognoscam an ego ueraciter simplex fui. Qui enim, ut diximus, suorum temporum uiros excesserat, mediatorem dei et hominum quaerebat, ut in illo pensatus agnosceret si uitam simplicem uere tenuisset. Dicat ergo: appendat me in statera iusta et sciat deus simplicitatem meam. Quod est scire me faciat. Ac si patenter fateatur, dicens: quantum ad humanae uitae modum, nulla in me reprehendenda iam uideo; sed nisi mediator dei et hominum cum subtilioris uitae praeceptis appareat, quantum adhuc a uera simplicitate discrepem, non cognosco. Rectus uero ordo seruatur, si prius in uanitate, et postmodum pes in dolo festinasse dicitur. Vanitas quippe ad leuitatem, dolus uero ad malitiam pertinet. Et plerumque nonnulli ad quaedam post malitiosa perueniunt, quia prius leuia non declinant. Sequitur: si declinauit gressus meus de uia. Totiens de uia gressus declinat, quotiens nostra cogitatio iter rectitudinis per consensum relinquit erroris. Quasi uero tot gressus extra uiam ponimus, quot peruersis desideriis a caelestis uitae delectatione separamur. Vt enim praefati sumus, adhuc carnis corruptibilis pondere grauati, nequaquam ualemus sic uiuere, ut nulla nos possit culpae delectatio pulsare. Sed aliud est nolentem tangi, aliud consentientem animum perimi. Sancti autem uiri tanto uigilantiori se circumspectione custodiunt, quanto se pulsari sinistris motibus uel transitorie dedignantur. Vnde adhuc subditur: si secutus est oculus meus cor meum. Ecce iterum per interioris uigoris custodiam ad exteriorum membrorum disciplinam redit, ut si quid fortasse cor illicitum concupisceret, pressus per disciplinae magisterium oculus uidere recusaret. Sicut enim saepe temptatio per oculos trahitur, sic nonnumquam concepta intrinsecus compellit sibi extrinsecus oculos deseruire. Nam plerumque res quaelibet innocenti mente respicitur, sed ipso conspectu animus concupiscentiae gladio confoditur. Non enim, ut exempli causa iam diximus, dauid uriae coniugem ideo studiose respexit, quia concupierat, sed potius ideo concupiuit quia incaute respexit. Fit uero rectae retributionis examine ut qui exteriori neglegenter utitur, interiori oculo non iniuste caecetur. Saepe autem iam intrinsecus concupiscentia dominatur, et illecebratus animus ad usus suos sensus corporeos famulari more tyrannidis exigit, suis que uoluptatibus oculos seruire compellit; atque, ut ita dicam, fenestras luminis ad tenebras aperit caecitatis. Vnde sancti uiri cum sinistra pulsari delectatione se sentiunt, ipsa per quae formae species ad mentem ingreditur disciplinae magisterio lumina restringunt, ne prauae cogitationi uisio lenocinata famuletur. Quae si umquam subtiliter custodiri neglegitur, cogitationis immunditia protinus ad operationem transit. Vnde et mox subditur: et si in manibus meis adhaesit macula. Sanctus ergo uir sciens quod plerumque praua cogitatio per oculos ueniat ad mentem, paulo superius dixit: pepigi foedus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de uirgine. Perpendens etiam quod nonnumquam in mente oritur, sed huic obortae oculi peruerse famulantur, ait: si secutus est oculus meus cor meum. Ac si aperte dicat: nec passim uidere uolui quae concupiscerem, nec uidendo umquam secutus sum quae concupiui. Dicat ergo: si secutus est oculus meus cor meum; quia et si quid umquam illicitum mens eius, ut uidelicet humana, concepit, altioris disciplinae magisterio constrictus sequi se per illicita sibi que famulari oculos noluit. Pensemus ad haec conscientias nostras, et quanti culminis uir iste fuerit, ex nostri cordis deiectione uideamus. Ecce si qua illicita aliquando cogitauit, quia ea citius intra arcana cordis gladio sancti uigoris exstinxit, peruenire illa usque ad opera non permisit. Vnde ut praemisimus, ilico subiungit: et si in manibus meis adhaesit macula. Quando enim macula in manibus, id est culpa actionibus inhaereret, quam censura disciplinae non sinebat in cogitatione proficere? Neque enim culpa ad opus prodire permittitur, si intus ubi nascitur exstinguatur. Si autem temptationi in corde nascenti festine non resistitur, hac eadem qua nutritur mora roboratur; et existens foras in operibus, uinci uix praeualet, quia ipsam intus membrorum dominam mentem captiuam tenet. Quia uero uir sanctus superiora omnia sub conditione intulit, si haec umquam perpetrauerit, sententia se maledictionis astringit, dicens: seram, et alius comedat, et progenies mea eradicetur. More sacri eloquii serere dicimus, uerba uitae praedicare. Hinc etenim propheta ait: beati qui seminatis super omnes aquas. Sanctae quippe ecclesiae praedicatores super omnes aquas seminare conspexit, quia cunctis late populis uitae uerba, quasi caelestis panis grana, tradiderunt. Comedere autem est bonis operibus satiari. Vnde per semetipsam ueritas dicit: meus cibus est ut faciam uoluntatem eius qui me misit. Si ergo ea quae protulit facere praetermisit, ait: seram et alius comedat. Ac si aperte dicat: quod os meum loquitur, non ego sed alter operetur. Praedicator quippe qui a suis uocibus moribus discrepat, ieiunus serit quod alius manducat, quia suo semine ipse non pascitur, quando a uerbi sui rectitudine praua actione uacuatur. Et quia plerumque discipuli incassum bona audiunt, cum ex magistri uita operum exemplo destruuntur, recte subiungitur: et progenies mea eradicetur. Doctoris enim progenies eradicatur quando is qui per uerbum nascitur per exemplum necatur, quia quem lingua uigilans gignit, uitae neglegentia occidit. Neque enim torpenti nobis est mente transeundum quod apud salomonem mulier filium, quem uigilans lactare consueuerat, dormiens interemit; quia nimirum magistri uigilantes quidem scientia, sed uita dormientes, auditores suos quos per uigilias praedicationis nutriunt, dum quod dicunt facere neglegunt, per somnum torporis occidunt; et neglegendo opprimunt quos alere uerborum lacte uidebantur. Vnde plerumque dum ipsi reprehensibiliter uiuunt, et habere discipulos uitae laudabilis nequeunt, alienos sibi attrahere conantur, quatenus dum bonos se habere sequaces ostendunt, apud iudicia hominum excusent mala quae agunt, et quasi per subditorum uitam mortiferam tegant neglegentiam. Vnde illic mulier filium quia exstinxit proprium, quaesiuit alienum. Sed tamen ueram matrem salomonis gladius inuenit, quia uidelicet cuius fructus uiuat, uel cuius intereat, extremo examine ira districti iudicis demonstrat. Vbi et illud est sollerter intuendum, quod uiuens filius prius diuidi praecipitur, ut soli postmodum matri reddatur, quia in hac uita quasi partiri conceditur uita discipuli, dum ex illa nonnumquam alter apud deum meritum, alter uero apud homines laudem habere permittitur. Sed falsa mater eum quem non genuit, occidi non metuit, quia arrogantes magistri et caritatis ignari, si plenissimum nomen laudis ex alienis discipulis consequi nequeunt, eorum uitam crudeliter insequuntur. Inuidiae enim face succensi, nolunt aliis uiuere, quos se conspiciunt non posse possidere. Vnde illic peruersa mulier clamat: nec meus sit, nec istius. Vt enim diximus, quos sibi obsequi non uident ad gloriam temporalem, eos aliis inuident uiuere per ueritatem. Vera autem mater satagit ut eius filius saltem apud extraneam sit et uiuat, quia concedunt ueraces magistri ut ex eorum discipulis alii quidem magisterii laudem habeant, si tamen integritatem uitae iidem discipuli non amittant. Per quae pietatis uiscera haec eadem uera mater agnoscitur, quia omne magisterium in examine caritatis approbatur; et sola totum recipere meruit, quae quasi totum cessit, quia fideles praepositi, pro eo quod ex bonis discipulis suis non solum aliis laudem non inuident, sed utilitatem eis etiam profectus exorant; ipsi et integros et uiuentes filios recipiunt, quando in supremo examine ex eorum uita perfectae retributionis gaudia consequuntur. Haec paucis per excessum diximus, ut auditorum progenies per doctorum neglegentiam qualiter exstinguitur monstraremus, quia quisquis iuxta hoc quod loquitur non uiuit, quos uerbo genuit a stabilitate rectitudinis opere euellit. Sed beatus iob, quos praedicatione uigilans edidit, nequaquam actione dormiens exstinxit, atque ideo fidenter dicit: si quominus praedicta compleui: seram, et alius comedat, et progenies mea eradicetur. Qui adhuc se de inquinatione praui operis discutiens, subdit: si deceptum est cor meum super mulierem, et si ad ostium amici mei insidiatus sum. Quamuis nonnumquam a reatu adulterii nequaquam discrepet culpa fornicationis, cum ueritas dicat: qui uiderit mulierem ad concupiscendum eam iam moechatus est eam in corde suo. Quia enim graeco uerbo moechus adulter dicitur, cum non aliena coniux, sed mulier uideri prohibetur, aperte ueritas ostendit quia etiam solo uisu cum turpiter uel innupta concupiscitur, adulterium perpetratur. Quod tamen plerumque ex loco, uel ordine concupiscentis discernitur, quia sic hunc in sacro ordine studiosa concupiscentia, sicut illum adulterii inquinat culpa. In personis tamen non dissimilibus idem luxuriae distinguitur reatus, in quibus fornicationis culpa, quia ab adulterii reatu discernitur, praedicatoris egregii lingua testatur; qui inter cetera asserit dicens: neque fornicarii, neque idolis seruientes, neque adulteri regnum dei possidebunt. Quod enim disiunctae reatui sententiae subdidit, quam ualde a se dissideat ostendit. Per hoc ergo quod dicitur: si deceptum est cor meum super mulierem, nec cogitasse uir sanctus de fornicationis macula demonstratur. Per hoc autem quod subicit: et si ad ostium amici mei insidiatus sum, patenter innotescit quod a reatu adulterii liber fuit. Sed ad haec fortasse aliquis dicat: quid de se mirum sanctus uir asserit, si non solum ab adulterii crimine, uerum etiam a fornicationis inquinatione se liberum seruauit? Haec autem paruipendimus, si uirtutum eius tempora minime pensamus. Necdum enim ad restrictionem carnis reuelatae gratiae districtior censura processerat, quae non solum corporis sed et cordis lasciuiam reprehendit. Necdum multorum continentium castitatis bona imitanda prodierant, et tamen beatus iob exempla munditiae quae non acceperat, tradebat. A multis autem nunc etiam post prohibitionem dei carnis immunditia perpetratur. Hinc ergo colligendum est, cum quanta culpa nunc etiam post praeceptum in grauibus delinquitur, cum tanta laude antea a grauibus abstinebatur. Qui hoc si umquam fecerit, eamdem culpam uerti sibi expetit in poenam, dicens: scortum sit alterius uxor mea et super illam incuruentur alii. Et quia plerumque hoc quod faciendo non perpendimus quam graue sit, patiendo pensamus eiusdem uim facinoris quod se pati, si reus sit, debere denuntiat, exprimendo manifestat, dicens: hoc enim nefas est in iniquitas maxima; ignis est usque ad perditionem deuorans et omnia eradicans genimina. Hoc inter peccatum distat et crimen quod omne crimen peccatum est, non tamen omne peccatum crimen. Et in hac uita multi sine crimine, nullus uero uiuere sine peccatis ualet. Vnde et praedicator sanctus, cum uirum dignum gratia sacerdotali describeret, nequaquam dixit: si quis sine peccato; sed: si quis sine crimine est. Quis uero esse sine peccato ualeat, cum ioannes dicat: si dixerimus quia peccatum non habemus, nosipsos seducimus et ueritas in nobis non est. In qua uidelicet peccatorum et criminum distinctione pensandum est quia nonnulla peccata animam polluunt, nam crimina exstinguunt. Vnde beatus iob crimen luxuriae definiens, ait: ignis est usque ad perditionem deuorans, quia nimirum reatus facinoris non solum usque ad inquinationem maculat, sed usque ad perditionem deuorat. Et quia quamlibet alia fuerint bona opera, si luxuriae scelus non abluitur, immensitate huius criminis obruuntur, secutus adiunxit: et omnia eradicans genimina. Genimina quippe sunt animae operationes bonae. Cui tamen si peruerso ordine caro dominatur, igne luxuriae omnia bene prolata concremantur. Nulla quippe ante omnipotentis dei oculos iustitiae pietatis que sunt opera quae corruptionis contagio monstrantur immunda. Quid enim prodest si pie quisquam necessitati compatitur proximi, quando impie semetipsum destruit habitationem dei? Si ergo per cordis munditiam libidinis flamma non exstinguitur, incassum quaelibet uirtutes oriuntur, sicut per moysen dicitur: ignis exarsit ab ira mea et ardebit usque ad inferos deorsum; comedet terram et nascentia eius. Ignis quippe terram atque eius nascentia comedit, cum libido carnem, atque per hanc omnia bene acta consumit. Nam quicquid prodit ex fruge rectitudinis, hoc nimirum concremat flamma corruptionis. Dicat ergo: ignis est usque ad perditionem deuorans et omnia eradicans genimina, quia si corruptionis malo non resistitur, et illa procul dubio pereunt quae bona uidebantur. Sed solent nonnullos ad humilitatem uitia sternere, atque ad tumorem mentis uirtutes eleuare. Quaerendum ergo nobis est, si beatus iob in tanta castitatis munditia etiam humilis fuit. Sed sanctus uir cum alta uirtutum teneat, quam de se humilia sentiat, repente aperit, cum subiungit: si contempsi subire iudicium cum seruo meo et ancillae meae cum disceptarent aduersum me. Qui enim iudicari cum seruis ancillis que non renuit, liquido indicat quod contra nullum umquam proximum apud se tumidus fuit. Inter haec autem libet intueri, uiam suam in omnibus quanta uir sanctus discretione custodit. Non enim longe superius dixit: uidebant me iuuenes, et abscondebantur, et senes assurgentes stabant; principes cessabant loqui et digitum superponebant ori suo; uocem suam cohibebant duces et lingua eorum gutturi suo adhaerebat. Nunc uero ait: si contempsi iudicium subire cum seruo meo et ancillae meae cum disceptarent aduersum me. Quis digne considerare ualeat huius uiri tam sublimia uirtutum moderamina? In quo tanta est auctoritas regiminis, ut ad silentium restringantur duces; tanta humilitas cordis, ut ex aequo ad iudicium uenire permittantur ancillae. Ecce apparet miro modo in potestate principibus potior, in certamine seruis aequalis; in coetu principum memor regiminis, in certamine famulorum memor conditionis. Se quippe sub uero domino famulum conspicit, ideo que cordis altitudine se super famulos non extollit. Vnde et protinus subdit: quid enim faciam cum surrexerit ad iudicandum deus? Et cum quaesierit, quid respondebo illi? Qui uenturum iudicem cogitat, indesinenter cotidie rationum suarum in melius causas parat; qui aeternum dominum tremore cordis intuetur, iura temporalis dominii super subiectos moderari compellitur. Perpendit enim nil esse quod temporaliter praeest ceteris, quando illi ad reddendam rationem subest qui sine fine dominatur. Saepe namque transitoria potestas animum per abrupta elationis rapit. Et quia eo quisque extollitur, quo se esse super aliquos uidet, illum oportet qui super se est semper aspiciat, ut ex eius metu qui supra omnia est crescentem intrinsecus animi tumorem premat. Intuetur enim qui sub ipso sint, sed consideret ipse sub quo sit, ut ex consideratione ueri domini, decrescat tumor falsae dominationis. Vnde beatus iob, quia eius iudicium qui super omnia est metuit, hic ad temporale iudicium famulis aequalis uenit, dicens: si contempsi subire iudicium cum seruo meo et ancillae meae, cum disceptarent aduersum me. Quid enim faciam cum surrexerit ad iudicandum deus? Et cum quaesierit, quid respondebo illi? Qui ut semper cor in humilitate deprimat; nequaquam in eisdem famulis conspicit, quod sibi status est dispar, sed quod natura communis. Vnde etiam subdit: numquid non in utero fecit me, qui et illum operatus est et formauit in uulua unus? Potentibus uiris magna est uirtus humilitatis, considerata aequalitas conditionis. Omnes namque homines natura aequales sumus; sed accessit dispensatorio ordine, ut quibusdam praelati uideamur. Si igitur hoc a mente deprimimus quod temporaliter accessit, inuenimus citius quod naturaliter sumus. Plerumque enim se animo accepta potestas obicit, eum que tumidis cogitationibus fallit. Manu ergo humillimae considerationis deprimendus est tumor elationis. Si enim apud semetipsam mens descendit de uertice culminis, citius planitiem inuenit naturalis aequalitatis. Nam, ut praefati sumus, omnes homines natura aequales gemuit, sed uariante meritorum ordine, alios aliis dispensatio occulta postponit. Ipsa autem diuersitas quae accessit ex uitio, recte est diuinis iudiciis ordinata, ut quia omnis homo iter uitae aeque non graditur, alter ab altero regatur. Sancti autem uiri cum praesunt, non in se potestatem ordinis, sed aequalitatem conditionis attendunt, nec praeesse gaudent hominibus, sed prodesse. Sciunt enim quod antiqui patres nostri, non tam reges hominum quam pastores pecorum fuisse memorantur. Et cum noe dominus filiis que eius diceret: crescite et multiplicamini et implete terram, subdidit: et terror uester ac tremor sit super cuncta animalia terrae. Non enim ait: sit super homines, qui futuri sunt; sed: sit super cuncta animalia terrae. Homo quippe animalibus irrationabilibus, non autem ceteris hominibus natura praelatus est; et idcirco ei dicitur, ut ab animalibus et non ab homine timeatur, quia contra naturam superbire est, ab aequali uelle timeri, quamuis plerumque a subditis etiam sancti uiri timeri appetunt, sed quando ab eisdem subditis deum minime timeri deprehendunt, ut humana saltem formidine peccare metuant, qui diuina iudicia non formidant. Nequaquam ergo praepositi ex hoc quaesito timore superbiunt, in quo non suam gloriam, sed subditorum iustitiam quaerunt. In eo enim quod metum sibi a peruerse uiuentibus exigunt, quasi non hominibus, sed brutis animalibus dominantur quia uidelicet ex qua parte bestiales sunt subditi, ex ea debent etiam formidini iacere substrati cum uero deest uitium quod corrigatur, non de excellentia potestatis, sed de aequalitate conditionis gaudent; et non solum ab eis metui, sed etiam plus quam necesse est honorari refugiunt. Neque enim leue se perpeti damnum humilitatis credunt, si ab eis pro merito fortasse ordinis pluris aestimentur. Hinc est enim quod primus pastor ecclesiae cum, adorante se cornelio, super se sibi honorem uideret oblatum ad aequalitatem conditionis suae citius recurrit, dicens: surge et ego ipse homo sum. Quis enim nesciat quod conditori suo homo debeat et non homini prosterni? Quia ergo humiliari sibi plus quam debuit proximum uidit, ne ultra humanitatis metas mens intumesceret, esse se hominem recognouit, quatenus illati sibi honoris elationem frangeret ex considerata aequalitate conditionis. Hinc a ioanne angelus adoratus, creaturam se esse cognoscit, dicens: uide ne feceris; conseruus tuus sum et fratrum tuorum. Hinc propheta, cum ad uidenda sublimia rapitur, filius hominis uocatur, ut ductus ad caelestia, hominem se esse meminerit. Ac si eum diuina uox uerbis apertioribus admoneat dicens: memento quid sis, ne de his ad quae raperis extollaris, sed altitudinem reuelationis tempera memoria conditionis. Ex eo ergo colligendum est quanta communis naturae memoria in corde deprimi debeat terrenae potestatis tumor, si ex humanitatis uocabulo agitur, ne cogitationis elatio ex secretis caelestibus generetur. Cuius uidelicet humanitatis bene beatus iob semper recordationem tenuit qui ait: numquid non in utero fecit me, qui et illum operatus est, et formauit in uulua unus? Ac si aperte dicat: cur non aeque debeamus in cuiuslibet negotii iudicio discuti, qui per conditoris potentiam sumus aequaliter facti? Sed quia castitatis eius atque humilitatis acta cognouimus, nunc liberalitatis opera cognoscamus. Sequitur: si negaui quod uolebant pauperibus et oculos uiduae exspectare feci. Per haec dicta uir sanctus ostenditur, non solum ad inopiam pauperibus, sed etiam ad habendi desiderium deseruisse. Sed quid si ipsa uellent pauperes quae fortasse accipere non expediret? An quia in scriptura sacra dici pauperes humiles solent, ea sola aestimanda sunt quae accipere pauperes uolunt, quae humiles petunt? Et procul dubio oportet ut incunctanter detur quicquid cum uera humilitate requiritur; id est, quod non ex desiderio, sed ex necessitate postulatur. Nam ualde iam superbire est, extra metas inopiae aliquid desiderare. Vnde et superbe petentibus dicitur: petitis et non accipitis, eo quod male petatis. Quia ergo illi sunt ueraciter pauperes, qui inflati per superbiae spiritum non sunt, quos aperte ueritas exprimit, cum dicit: beati pauperes spiritu; recte nunc per sanctum sanctum uirum dicitur: si negaui quod uolebant pauperibus, quoniam qui ea uolunt quae profecto liquet quod eis non expediunt, eo ipso quod superbiae abundant spiritu, iam pauperes non sunt. Sed beatus iob dum pauperes humiles appellat, quicquid ab eo accipere pauper uoluit, non negauit, quia ueraciter quisque humilis quod non potuit oportere, nec uoluit. Sed cum largitatem mentis suae indicat, quia ad uotum se pauperibus concurrisse manifestat, necesse est ut quaeramus ne lumen misericordiae dationis tarditate fuscauerit. Vnde subiungit: et si oculos uiduae exspectare feci. Petentem se uiduam exspectare noluit, ut non solum ex munere, sed etiam ex celeritate muneris, bonorum operum merita augeret. Vnde alias scriptum est: ne dicas amico tuo: uade et reuertere, et cras dabo tibi, cum statim possis dare. Sed nonnulli solent exterius multa largiri, communis autem uitae gratiam repellentes habere pauperes socios in domestica conuersatione refugiunt. Vnde beatus iob, ut non solum se insinuet exterius multa praebuisse, sed apud se quosque inopes etiam in domestica conuersatione recepisse, protinus adiungit: si comedi bucellam meam solus et non comedit pupillus ex ea. Scilicet pietati se praeiudicium facere aestimans, si solus comederet quod dominus omnium communiter creasset. Quae profecto communio conuersationis esse cum talibus intra domesticos parietes debet, ex quibus aeternae proficiant merita retributionis. Vnde sanctus uir non quemlibet, sed ad manducandum socium pupillum se habuisse perhibet. Sed tanta haec pietatis uiscera utrum a semetipso habuerit, an a conditoris sui gratia sit consecutus, innotescat. Sequitur: quia ab infantia mea creuit me cum miseratio et de utero matris meae egressa est me cum. Miseratio etenim etsi eius fuerit arbitrii, ut cum ipso proficeret, liquet tamen quia eius arbitrii non fuit ut cum ipso de utero exiret. Constat ergo quia suae uirtuti nil tribuit, qui profecto testatur quia hoc ex conditionis munere accepit. Bonum igitur quod a conditione habuisse se intimat, liquet procul dubio quia ad laudem conditoris narrat, indicans ab ipso se accepisse ut pius esset, a quo accepit ut esset, quia sicut suo opere in utero conditus non fuit, ita nec sua uirtute ab utero pius fuit. Sed pensandum nobis est, quod asserit: creuit me cum. Nonnulli enim quoad aetatem crescunt, ab innocentia decrescunt. Electis uero cum foras aetas corporis, intus, si dici liceat, crescit aetas uirtutis. Sequitur: si despexi praetereuntem, eo quod non habuerit indumentum et absque operimento pauperem; si non benedixerunt mihi latera eius et de uelleribus ouium mearum calefactus est. Quod pauperem non despexit, uirtutem humilitatis exhibuit; quod autem operuit, pietatis. Duae quippe istae uirtutes ita sibimet esse conexae debent, ut uicaria semper ope se fulciant; quatenus nec humilitas, cum ueneratur proximum, largitatis gratiam deserat, nec pietas cum largitur intumescat. Erga indigentiam itaque proximi humilitatem pietas fulciat, humilitas pietatem, ut cum indigentem rebus necessariis naturae tuae consortem uideris, nec per impietatem desinas tegere, nec per superbiam neglegas uenerari quem tegis. Nam sunt nonnulli qui mox ut ab egenis fratribus fuerint necessaria postulati, post dona largituri, in eis prius contumeliosa uerba iaculantur. Qui etsi rebus ministerium pietatis perficiunt, uerbis tamen gratiam humilitatis perdunt; ita ut plerumque uideatur quia illatae iam iniuriae satisfactionem soluunt, cum post contumelias dona largiuntur. Nec magni est operis quod postulata tribuunt, quia ipso dationis suae munere uix eumdem excessum sermonis tegunt. Quibus bene per ecclesiasticum librum dicitur: omni dato non des tristitiam uerbi mali. Et rursum: ecce uerbum super datum bonum et utraque cum homine iustificato; uidelicet, ut datum exhiberi debeat per pietatem, et bonum uerbum tribui per humilitatem. At contra, alii egenos fratres non student rebus fulcire cum possint, sed blandis tantum sermonibus fouere. Quos uehementer iacobi praedicatio sancta reprehendit, dicens: si autem frater aut soror nudi sunt, et indigent uictu cotidiano, dicat autem aliquis ex uobis illis: ite in pace, calefacimini et saturamini; non dederitis autem illis quae necessaria sunt corpori, quid proderit? Quos ioannes quoque apostolus admonet, dicens: filioli mei, non diligamus uerbo, nec lingua, sed opere et ueritate. Dilectio itaque nostra semper exhibenda est et ueneratione sermonis, et ministerio largitatis. Multum uero ad edomandam dantis superbiam ualet, si cum terrena tribuit uerba sollicite magistri caelestis penset, qui ait: facite uobis amicos de mammona iniquitatis, ut cum defeceritis, recipiant uos in aeterna tabernacula. Si enim eorum amicitiis aeterna tabernacula acquirimus, dantes procul dubio pensare debemus, quia patronis potius munera offerimus quam egenis dona largimur. Hinc per paulum dicitur: uestra abundantia illorum inopiam suppleat, ut et illorum abundantia uestrae inopiae sit supplementum. Vt uidelicet sollicite perpendamus quia et eos quos nunc inopes cernimus, abundantes quandoque uidebimus; et qui abundantes aspicimur, si largiri neglegimus quandoque inopes erimus. Qui itaque nunc temporale subsidium pauperi tribuit, ab eo postmodum perpetua recepturus, ut ita dicam, quasi ad frugem terram excolit, quae quod acceperit uberius reddit. Restat ergo ut numquam elatio surgat ex munere quando uidelicet diues ex eo quod pauperi tribuit agit ut in perpetuum pauper non sit. Beatus igitur iob ut diligenter ostenderet humilitas atque misericordia quanta in eo fuerit consideratione sociata ait: si despexi praetereuntem, eo quod non habuerit indumentum, et absque operimento pauperem; si non benedixerunt mihi latera eius, et de uelleribus ouium mearum calefactus est. Ac si diceret: in amore proximi uno eodem que ordine et superbiae uitium, et impietatis premens, praetereuntem quempiam et humiliter aspiciens non despexi, et misericorditer calefeci. Quisquis enim super eum cui aliquid tribuit fastu se elationis extollit, maiorem culpam intrinsecus superbiendo peragit, quam extrinsecus largiendo, mercedem, fit que ipse bonis interioribus nudus, cum nudum despicit uestiens; eo que agit ut se ipso deterior fiat, quo se indigenti proximo meliorem putat. Minus quippe inops est qui uestem non habet quam qui humilitatem. Vnde necesse est ut cum naturae nostrae consortes exteriora non habere conspicimus, quam multa nobis desint bona interiora pensemus; quatenus sese super inopes cogitatio nostra non eleuet, cum sollerter uidet quia nos tanto uerius quanto et interius indigentes sumus. Et quia sunt nonnulli qui pietatis suae uiscera tendere usque ad incognitos nesciunt, sed solis quos per assiduitatem notitiae didicerint miserentur, apud quos nimirum plus familiaritas quam natura ualet, dum quibusdam necessaria non quia homines, sed quia noti sunt, largiuntur; bene nunc per beatum iob dicitur: si despexi praetereuntem, eo quod non habuerit indumentum. Ignoto enim proximo misertum se indicat, quem praetereuntem uocat, quia uidelicet apud piam mentem plus natura ualet quam notitia. Nam et unusquisque qui indiget, eo ipso quo homo est, ei iam incognitus non est. Sequitur: si leuaui super pupillum manum meam, cum uiderem me in porta superiorem. Mos apud ueteres fuit ut ad portam seniores sederent, qui certantium iurgia iudiciaria examinatione distringerent; quatenus urbem, in qua concorditer oporteret uiuere, discordes minime intrarent. Vnde et per prophetam dominus dicit: constituite in porta iudicium. Hoc itaque loco quid portae nomine exprimitur nisi id quod agebatur in porta? Sicut enim pugnare castra dicimus, pro eo quod pugnatur ex castris; ita iudicium, quod in porta agi consueuerat, porta nominatur. In porta ergo se superiorem uidet, qui se melioris partis esse in iudicio aequitatis merito conspicit. Beatus igitur iob, quia nec tunc contra pupillum manum exercuit, cum se etiam per iustitiae meritum potiorem uidit, nobis timoris regulam insinuans, dicit: si leuaui super pupillum manum meam, cum uiderem me in porta superiorem. Ac si patenter dicat: neque tunc utilitatis meae negotia uirtute contra pupillum exsequi uolui, quando me in iudicio etiam ex iustitia potiorem uidi. Sancti etenim uiri quando cum personis minoribus contentionum negotia subeunt, dum grauare uel in minimis timent, ipsi contra iustitiam grauari nequaquam refugiunt. Sciunt quippe quia omnis humana iustitia iniustitia esse reprehenditur, si diuinitus districte iudicetur. Vnde hoc quod sibi competit cauent uehementer exigere, ne eorum actus supernam rectitudinem contingat subtiliter examinare. Sed ut inueniri iusti in diuino examine ualeant, plerumque apud humana iudicia grauari se et iniuste patiuntur. Beatus autem iob uitae suae celsitudinem narrans et multa sunt et mira quae dixit. Sed quia plerumque humana mens renuit bona credere, quae nescit operari, maledicti sibi sententiam protinus subicit, si qua horum quae dixerat opere non impleuit, dicens: humerus meus a iunctura sua cadat et brachium meum cum suis ossibus conteratur. Quia operatio corporea per humerum ac brachium agitur, bona quae ore protulit, si opere non impleuit, cadere sibi humerum et conteri brachium exoptat. Ac si aperte dicat: si ea quae dixi operari renui, ipsum quod mihi ad operandum datum est corporis membrum perdam, ut uidelicet cadat a corpore, quod exercere nolui ad utilitatem. Si uero haec maledicti sententia ad spiritalem est intellegentiam referenda, liquet profecto quod brachium corpori per humerum iungitur. Et sicut per brachium bona operatio, ita per humerum socialis uitae coniunctio designatur. Vnde propheta quoque intuens sanctos uniuersalis ecclesiae populos deo concorditer seruituros, ait: et seruient ei humero uno. In eo ergo quod dicit: si leuaui super pupillum manum meam, cum uiderem me in porta superiorem, miram uirtutem patientiae seruasse se asserit, qui grauari se a personis minimis, nec contra hoc quod sibi iuste competere poterat, declinauit. Quod tamen si minime fecerit, adiungit: humerus meus a iunctura sua cadat. Quia nimirum qui patientiam seruare contemnit socialem uitam citius per impatientiam deserit. A iunctura etenim humerus cadit, cum aduersitatis aliquid ferre animus non ualens, fraternam concordiam relinquit; et quasi membrum separatur a corpore, cum is qui operari bona poterat a bonorum omnium abscinditur uniuersitate. Neque enim umquam seruari concordia nisi per solam patientiam ualet. Crebro namque in humana actione nascitur, unde mentes hominum uicissim a sua unitate ac dilectione separentur; et nisi ad aduersa toleranda se animus praeparet, procul dubio humerus corpori non inhaeret. Hinc etenim paulus ait: inuicem onera uestra portate et sic adimplebitis legem christi. Hinc per semetipsam ueritas dicit: in patientia uestra possidebitis animas uestras. Recte autem, humero cadente, subiungitur: et brachium meum cum suis ossibus conteratur, quia nimirum cuncta nostra operatio, cum quibuslibet uideatur esse uirtutibus, soluitur, nisi per caritatis uinculum patientia conseruetur. Sua enim bona perdit operari qui aliena mala renuit perpeti. Feruore quippe iracundi spiritus laesus quisque a dilectione resilit, et cum se exterius grauari non tolerat, intus se per amissum lumen caritatis obscurat; nec uidet iam quo tendat pedem boni operis, qui oculum perdidit dilectionis. Sed sancti uiri humerus a iunctura sua non cadit, quia uidelicet eius dilectio a socialis uitae concordia per impatientiam non recedit. Eius que brachium minime frangitur, quia omnis eius operatio in coniunctione humeri, id est in caritatis conexione custoditur. Sed qua consideratione bona haec tanta egerit, atque a malis omnibus sese abstinuerit, adiungit dicens: semper enim quasi tumentes super me fluctus timui deum et pondus eius ferre non potui. A pauore tantae similitudinis pensemus, si possumus, quanta in sancto uiro fuerit uis timoris. Fluctus enim cum tumentes desuper imminent, cum que eam quam deferunt mortem minantur, nulla tunc nauigantibus cura rerum temporalium, nulla carnis delectatio ad mentem reducitur; ea ipsa quoque ex naui proiciunt, pro quibus longa nauigia sumpserunt; cunctae res in despectum mentis ueniunt, amore uiuendi. Quasi ergo tumentes super se fluctus deum metuit, qui dum ueram uitam desiderat, omnia despicit quae hic possidens portat. Nam uelut tempestate deprehensi pondus nauis abicimus, quando ab oppressa mente desideria terrena remouemus. Fit que ut subleuata nauis enatet, quae mergebatur onerata, quia nimirum curae quae in hac uita deprimunt mentem in profundum trahunt. Quae uidelicet mens tanto altius inter temptationum fluctus attollitur, quanto sollicitius ab huius saeculi cogitatione uacuatur. Est uero et aliud quod de maris concussione debeat sollerter intueri. Tempestas quippe cum oritur, prius lenes undae et postmodum uolumina maiora concitantur; ad extremum fluctus se in alta erigunt, et nauigantes quosque ipsa sua altitudine subuertunt. Sic sic nimirum extrema illa properat, quae uniuersum mundum subruat tempestas animarum. Nunc enim bellis et cladibus quasi quibusdam undis sua nobis exordia ostendit; et quanto ad finem cotidie propinquiores efficimur, tanto grauiora irruere tribulationum uolumina uidemus. Ad extremum uero commotis omnibus elementis, supernus iudex ueniens finem omnium apportat, quia uidelicet tunc tempestas fluctus in caelum leuat. Vnde et dicitur: adhuc modicum, et ego mouebo non solum terram, sed etiam caelum. Quam scilicet tempestatem quia sancti uiri uigilanter aspiciunt quasi tumentes super se cotidie fluctus expauescunt, atque ex his tribulationibus quae mundum feriunt praeuident quae sequantur. Bene autem subditur: et pondus eius ferre non potui, quoniam qui extremi iudicii aduentum intenta mente considerat, profecto uidet quia tantus pauor imminet, quantum non solum tunc uidere, sed se etiam nunc praeuidere pertimescat. Consideratione namque tanti terroris metu animus palpitat, et intentionis suae oculos declinans, intueri quod praeuidet recusat. Bene ergo dicitur: et pondus eius ferre non potui, quia cum supernae maiestatis uim ad iudicium uenientis terrorem que tanti examinis considerando animus conatur exquirere, mox ad semetipsum refugiens, sese expauescit inuenisse. Sed inter haec pensandum est quia beatus iob ista de se loquitur laudatus et flagellatus. Si igitur saltem ad meritorum profectum ita percussus est qui sic timuit, quomodo feriendus est qui contemnit? Quomodo depressura sunt dei iudicia eos qui se eleuant, si et illos ad tempus deprimunt qui haec semper in humilitate formidant? Quomodo pondus dei poterit ferre qui despicit, si hoc et ille in uerbere pertulit qui per timorem praeuidit? Vnde summopere formidandum nobis est illud tantae districtionis examen. Constat autem quia in hac uita cum percutit, si percussionem correctio sequitur, disciplina patris est, non ira iudicis; amor corrigentis est, non districtio punientis. Ex ipso ergo praesenti uerbere iudicia aeterna pensanda sunt. Hinc etenim perpendere summopere debemus quomodo feratur illa quae reprobat, si ferri modo uix ualet eius ira quae purgat. LIBER 22 Quod a me saepe iam dictum est, hoc me crebro repetere onerosum non est, quia et praedicator egregius dicit: eadem uobis scribere mihi quidem non pigrum, uobis autem necessarium. Beatus iob idcirco gestas uirtutes narrat, quia inter increpationis uerba et percussionis uerbera deprehensus, ab spei fiducia mentem suam labefactari considerat. Multa quippe egisse se mala ab increpantibus amicis audierat, et ne uerbis pariter et flagellis pressa in desperationem mens corruat; hanc per suarum uirtutum memoriam ad spem reformat, ut nequaquam se debeat in calamitate deicere, quae tranquillitatis suae tempore se meminerat tam sublimia egisse. Quia igitur intentionis eius causam diximus, restat ut auditas uirtutes illius subtiliter perpendamus. Hoc autem primum sciendum est, quia quisquis uirtute aliqua pollere creditur, tunc ueraciter pollet, cum uitiis ex alia parte non subiacet. Nam si ex alio uitiis subditur, nec hoc est solidum, ubi stare putabatur. Vnaquaeque enim uirtus tanto minor est, quanto desunt ceterae. Nam saepe quosdam pudicos quidem uidisse nos contigit, sed non humiles; quosdam uero quasi humiles, sed non misericordes; quosdam quasi misericordes, sed nequaquam iustos; quosdam uero quasi iustos, sed in se potius quam in domino confidentes. Et certum est quia nec castitas in eius corde uera est, cui humilitas deest, quippe quia superbia se intrinsecus corrumpente, semetipsum diligens, a diuino amore fornicatur. Nec humilitas uera est cui misericordia iuncta non est, quia nec debet humilitas dici, quae ad compassionem fraternae miseriae nescit inclinari. Nec misericordia uera est quae a rectitudine iustitiae exsistit aliena, quia quae potest per iniustitiam pollui, nescit procul dubio sibimetipsi misereri. Nec iustitia uera est quae fiduciam suam non in conditore omnium, sed in se fortasse, aut in rebus conditis ponit, quia dum a creatore spem subtrahit, ipse sibi principalis iustitiae ordinem peruertit. Vna itaque uirtus sine aliis, aut omnino nulla est, aut imperfecta. Vt enim, sicut quibusdam uisum est, de primis quattuor uirtutibus loquar: prudentia, temperantia, fortitudo atque iustitia; tanto perfectae sunt singulae, quanto uicissim sibimet coniunctae. Disiunctae autem perfectae esse nequaquam possunt, quia nec prudentia uera est quae iusta, temperans et fortis non est; nec perfecta temperantia quae fortis, iusta et prudens non est; nec fortitudo integra quae prudens, temperans et iusta non est; nec uera iustitia quae prudens, fortis et temperans non est. Beatus itaque iob, quod non unam sine alia, sed coniunctas in se uirtutes habuerit, enumerando singulas innotescit. Nam bona pudicitiae insinuans dicit: si deceptum est cor meum super muliere. Atque ut eidem pudicitiae demonstraret humilitatis gratiam nullatenus defuisse, post cetera subiungit: si contempsi subire iudicium cum seruo meo. Qui ut humilitati suae ostenderet misericordiam fuisse coniunctam, paulo post dicit: si negaui quod uolebant pauperibus. Atque ut misericordiam suam ostenderet de iustitiae radice descendere, paulo superius praemisit dicens: si ambulaui in uanitate, et festinauit in dolo pes meus. Atque ut monstraretur quam fuerit ad cuncta pauidus, et ad omnia circumspectus inferius asserit dicens: semper enim quasi tumentes super me fluctus timui deum. Qui scilicet in prosperis positus, atque abundantia rerum fultus, si spem aut in suis actibus aut in circumfluentibus rebus poneret, profecto iustus non esset. Sed quando iste uir sanctus in se spem posuit, qui aperte dicit: ecce non est auxilium mihi in me? Quid ergo nunc superest, nisi ut ipsas quoque diuitias qua mente possederit innotescat? Ait enim: si putaui aurum robur meum et obryzo dixi, fiducia mea. Obryzum dicimus ob rude aurum. Sanctus ergo uir nec aurum robur, nec sibi esse obryzum, id est rudem auri molem fiduciam credidit, quia spem atque delectationem suam in solius gratia conditoris figens, neque de quantitate auri, neque de specie peccauit. De creatore quippe desperasse fuerat, spem in creatura posuisse. In rebus autem dubiis spem fixerat diues ille qui dicebat: anima, habes multa bona posita in annos plurimos: requiesce, comede, bibe, epulare. Sed hunc superna uox increpat, dicens: stulte, hac nocte animam tuam repetunt a te; quae autem parasti, cuius erunt? Eadem enim nocte sublatus est, qui in rerum sibi abundantia multa tempora fuerat praestolatus, ut scilicet qui in longum sibi subsidia colligendo prospiceret, subsequentem diem uel unum minime uideret. Quasi in aquis enim defluentibus fundamentum ponere est in rebus labentibus spei fiduciam uelle solidare. Stante enim in perpetuum deo, transeunt omnia. Quid ergo nisi ab stante fugere, est transeuntibus rebus inhaerere? Quis namque umquam decurrentium fluminum tumidis uerticibus raptus manere ipse fixus potuit, deorsum unda defluente? Quisquis ergo defluere deuitat, superest ut quod defluit fugiat, ne per hoc quod amat in hoc cogatur peruenire quod uitat. Qui enim rebus labentibus inhaeret, illo uidelicet trahitur, quo tendit quod tenet. Prius itaque curandum est ne quis temporalia diligat, ac deinde ne in eisdem temporalibus quae non ad delectationem sibi, sed ad usum retinet, fiduciam ponat, quoniam coniunctus decurrentibus mox statum suum animus perdit. Nam uitae praesentis fluctus trahit quem leuat, et ualde demens est qui in undam uoluitur, et plantam figere conatur. Sed sunt plerique qui etsi in rebus transeuntibus fiduciam nequaquam ponunt, cum tamen sibimet ad usus necessarios abunde adsunt, mente tacita laetantur. Qua in re dubium non est, quia tanto quisque minus dolet quod desint aeterna, quanto magis gaudet quod adsint temporalia; et qui minus dolet quod desint temporalia, certius exspectat ut adsint aeterna. Hoc itaque de terrenis rebus gaudium beatus iob non se habuisse testificans, subiungit dicens: si laetatus sum super multis diuitiis meis et quia plurima repperit manus mea. Sancti quippe uiri in huius peregrinationis aerumna, quoniam eam quam appetunt adhuc creatoris sui speciem contemplari minime sinuntur, omnem praesentis uitae copiam inopiam deputant, quia uidelicet nil extra deum sufficit menti quae ueraciter deum quaerit; et plerumque eis ipsa sua abundantia fit uehementer onerosa, quia hoc ipsum grauiter tolerant, quod festinantes ad patriam in itinere multa portant. Vnde fit ut haec cum indigentibus proximis deuote partiantur, quatenus dum sumit iste quod non habet, deponit ille quod amplius habebat; nec conuiator uacuus ambulet, nec eum quem retardare in uia poterat nimium onus grauet. Electi ergo de multa abundantia minime laetantur, quam uidelicet pro amore caelestis patrimonii aut largiendo dispergunt aut despiciendo deserunt. Sequitur: si uidi solem cum fulgeret et lunam incedentem clare; et laetatum est in abscondito cor meum, et osculatus sum manum meam ore meo, quae est iniquitas maxima, et negatio contra deum altissimum. Incertum non est quod utraque haec luminaria humanis ministeriis deputata, caeli militiae uocantur. In quorum cultu multos nouimus, scriptura teste, cecidisse, sicut scriptum est: adorauerunt uniuersam militiam caeli. Et quia sol et luna aliter uidentur ad usum, aliter ad uenerationem, eo more quo a cultoribus suis uenerari solent, solem et lunam beatus iob nequaquam uidisse se perhibet, nec laetatum fuisse cor suum, nec osculatum manum ore suo. In qua uidelicet osculatione, quid aliud quam gratia uenerationis exprimitur? Quod si fecisset umquam, hoc iniquitatem maximam et dei negationem uocat. Sed postquam tanta de se locis superioribus uirtutum culmina narrauit, quid nunc mirum memorat, si solem ac lunam non se adorasse manifestat? Vnde pensandum est quod postquam in auro non habuisse fiduciam, nec in multis diuitiis laetatum se fuisse testatur, adhuc ad sublimiora ducitur, ut tanto nos magis erudiat, quanto de se aliqua subtilius narrat. Ait enim: si uidi solem cum fulgeret et lunam incedentem clare; et laetatum est in abscondito cor meum. Quid hoc loco uidere dicitur, nisi desideranter intueri? Vnde et psalmista ait: iniquitatem si conspexi in corde meo, non exaudiat deus. Quae nimirum iniquitas in ore exprimi non posset, si non conspiceretur in corde. Sed aliud est uidere per iudicium, aliud per appetitum. Beatus ergo iob fulgentem solem et clare incedentem lunam nequaquam uidisse se perhibet, ut se demonstret praesentis lucis speciem non appetisse. Ac si post despectum terrenae suae abundantiae patenter insinuet: quid dicam, quia nequaquam in auro laetatus sum, qui in ipsa quoque luce corporea delectatus non sum? Sancti etenim uiri postquam omnia praesentis uitae oblectamenta despiciunt, prae illius lucis internae dulcedine, ab hac exteriori luce animum quasi a tenebris auertunt; multum que se cum intrinsecus contendunt, ne huius lucis quae fulget extrinsecus, delectatione rapiantur. Lux quippe uisibilis si incaute diligitur, a luce inuisibili cor caecatur, quia quanto extra se inhians animus funditur, tanto amplius in internis obtutibus reuerberatur. Vnde sollertes quique ne corporeis sensibus nimis ad exteriora dilabantur, continuo studio intra mentem suam occulta custodiae disciplina se colligunt, ut tanto magis inueniantur interius integri, quanto minus sunt exterius fusi. Hoc etenim uigore disciplinae intra mentis suae se arcana constrinxerat, qui exterioris uitae appetitum fugiens, dicebat: diem hominis non concupiui, tu scis. Quod ergo apud prophetam dicitur: diem hominis non concupiui, hoc de semetipso beatus iob uerbis aliis asserit, quia fulgentem solem et lunam incedentem clare non uiderit, atque ex his in cordis abditis laetatus non sit, quia nimirum gaudere non poterat de his quae per delectationis desiderium non uidebat. Si uero cuncta haec quae iuxta historiam tractando transcurrimus per allegoriae quoque mysteria perscrutemur, quid hoc in loco aurum accipimus, nisi praeclari intellectus ingenium; quid obryzum, nisi mentem? Quae dum igne amoris excoquitur, semper in se seruat claritatem pulchritudinis cotidiana innouatione feruoris. Nescit enim mens per torporem ueterascere, quae studet per desiderium semper incohare. Hinc namque per paulum dicitur: renouamini spiritu mentis uestrae. Hinc psalmista, qui ad perfectionis iam culmen peruenerat, quasi incohans dicebat: dixi, nunc coepi, quia uidelicet si lassescere ab incohatis bonis nolumus, ualde necesse est ut incohare nos cotidie credamus. Nec abhorret a rationis ordine quod auro dicimus ingenium designari, quia sicut in ornamento aurum supponitur, ut gemmarum desuper ordo disponatur, ita clara sanctorum ingenia diuinis muneribus humiliter substernuntur, et distincta super se gratiarum dona percipiunt. Et nisi quid simile aurum cum sapientia haberet, quidam sapiens minime dixisset: sapientia absconsa et thesaurus inuisus, quae utilitas in utrisque? Sancti autem uiri robur suum aurum non deputant, quia quantolibet ingenio fulgeant, nihil se esse ex suis uiribus pensant. Et cum sentire omnia ualenter possunt, prius intellegere semetipsos cupiunt, quatenus lumen ingenii more solis prius illustret locum in quo oritur, et postmodum cetera ad quae procedendo dilatatur, ne si intendendo cognoscendis aliis semetipsos nesciant, ibi solis radius ubi oritur obtenebrescat. Ingenii itaque uirtutem ad cognoscendam propriam infirmitatem dirigunt, atque ex infirmitatis suae melius cognitione conualescunt. Aurum ergo robur non creditur, si in accepto ingenio fiducia non habetur. Quod bene salomon admonens, ait: habe fiduciam in domino ex toto corde tuo, et ne innitaris prudentiae tuae. Dicat ergo: si putaui aurum robur meum et obryzo dixi, fiducia mea. Ac si aperte fateatur, dicens: nec quae ueraciter intellexi, meo ingenio tribui, nec menti propriae, si qua egisse me bona contigit, haec principaliter deputaui. Qui adhuc subtilius humilitatem nobis sui cordis insinuans, adiungit dicens: si laetatus sum super multis diuitiis meis et quia plurima repperit manus mea. Quid multas diuitias appellatas per significationem credimus, nisi abundantia acumina consiliorum? Quae quaerentis manus inuenit, cum haec cogitatio tractantis gignit. Has etenim salomon sapientiae diuitias contemplatus ait: corona sapientium diuitiae eorum. Qui quia diuitias non metalla terrena, sed prudentiam nominat, ilico per contrarietatem subdit: fatuitas stultorum imprudentia. Si enim coronam sapientium terrenas diuitias diceret, procul dubio fatuitatem stultorum paupertatem potius quam imprudentiam fateretur. Sed dum fatuitatem stultorum imprudentiam subdidit, sapientum diuitias quia prudentiam dixerit, indicauit. Has in se paulus scientiae diuitias contemplatus, et contemplationem suam consideratione humanae fragilitatis humilians, ait: habemus thesaurum istum in uasis fictilibus. Multas itaque apud nos diuitias reperimus, cum dona abundantis intellegentiae, sacra eloquia inuestigando percipimus, atque in his plura, nec tamen sibimet diuersa sentimus. Non est autem secura laetitia in diuinis paginis uel fortia, uel multa cognoscere, sed cognita custodire. Nam qui bene intellegit, quid intellegendo debeat agnoscit. Quanto enim in intellectum latius extenditur, tanto ad explenda opera enixius ligatur. Vnde in euangelio ueritas dicit: cui multum datum est, multum quaeretur ab eo; et cui commendauerunt multum, plus petent ab eo. Deputemus igitur intellegentiam datam quasi pecuniam mutuam, quo plus nobis creditur ex benignitate, eo debitores amplius tenemur in opere; et plerumque eadem intellegentiae accepta pecunia, cum ad usuras auditoribus datur, amittitur, nisi caute tribuatur. Neque enim neglegenter intuendum est, quod prophetarum filii cum in iordane ligna caederent, uni eorum securis ex manubrio in profundum lapsa disparuit. Ferrum quippe in manubrio est donum intellectus in corde. Ligna uero per hoc caedere est praue agentes increpare. Quod nonnumquam dum fluxe agitur, dum lapsus uanae gloriae in accepta eadem scientia non uitatur, ferrum in aqua perditur, quia ex dissoluto opere intellegentia fatuatur. Quam profecto intellegentiam ad hoc nouimus dari, ut ante dantis oculos ex bona debeat actione restitui. Vnde et recte is qui ferrum amiserat clamabat: heu! Heu! Heu! Domine mi, et hoc ipsum mutuo acceperam. Habent enim hoc electi proprium, ut si quando eis in sua scientia furtiua uanae gloriae culpa subrepitur, ad cor uelociter redeant; et quicquid in se ante districti iudicis oculos damnabile inueniunt, lacrimis insequantur. Qui flentes non solum caute inspiciunt quae mala commiserunt, sed ex accepto munere quae reddere etiam bona debuerunt, quia nimirum tanto se amplius peccatores sentiunt, quanto ex neglectis bonis quae agere poterant debitores tenentur. Recte ergo qui ferrum perdidit, clamabat: heu! Heu! Heu! Et hoc ipsum mutuo acceperam. Ac si dicat: illud per dissolutionem neglegentiae perdidi, quod ut per bona opera redderem ex gratia creditoris accepi. Sed numquam deus mentem deserit quae in peccatis se ueraciter agnoscit. Vnde et mox elisaeus ueniens, lignum deorsum mittit et ferrum in superficiem attollit, quia uidelicet redemptor noster pie nos respiciens, cor peccatoris humiliat; et ei quam amiserat intellegentiam reformat, lignum mergit et ferrum releuat, quia cor affligit et scientiam reparat. Vnde bene alia translatione dicitur quod confregit lignum atque iactauit et sic ferrum sustulit. Lignum namque confringere est cor ab elatione conterere. Lignum ad ima iactare est elatum cor in cognitione, ut diximus; propriae infirmitatis humiliare. Atque ilico ferrum ad superficiem redit, quia ad usum exercitationis pristinae intellegentia recurrit. Igitur quoniam donum intellectus quod accipitur uix cum tot difficultatibus custoditur, - curandum quippe est ne otio torpeat, curandum ne in exercitatione operis uitio elationis euanescat -, sancti uiri minime exsultant cum cognoscunt quae faciant, sed cum faciunt quae cognouerunt; et si intellegendo congaudent muneri largitoris, maerentes tamen considerant debitum operis, ut uidelicet actione persoluant quod eis praerogatum est in cognitione. Stultus namque est debitor qui gaudens pecunias mutuas accipit, et tempus quo reddere debeat non attendit. Moderatur autem laetitia accipiendi, quando sollerti prouidentia etiam constitutum tempus reddendi cogitatur. Quia igitur iusti uiri in his quae uigilanter intellegunt secura laetitia non extolluntur, dicatur recte: si laetatus sum super multis diuitiis meis et quia plurima repperit manus mea. Ac si aperte diceretur: nequaquam me in eo locupletem ex iustitia credidi, quo recta quae agere debui etiam multa cognoui, nec intellegentia cor extulit, quia illud consideratio debitae operationis pressit. Sciendum uero est, quod plerumque contingit, ut cum intellegentiae altitudo percipitur, circa semetipsum animus ualde sollicitus ab elationis lapsu teneatur. Sed cum mira quae intellegit etiam operari coeperit, eo ipso nonnunquam quo foras ostenditur labitur, atque in suis actibus se ceteros praeire gloriatur. Beatum igitur iob sicut intellegentiae aurum non extulit, nec lumen quoque ante humanos oculos mirae operationis eleuauit. Vnde et apte subiungit: si uidi solem cum fulgeret. Sol quippe in fulgore est bonum opus in manifestatione. Scriptum namque est: luceat lux uestra coram hominibus, ut uideant opera uestra bona, et glorificent patrem uestrum qui in caelis est. Et rursum: sint lumbi uestri praecincti et lucernae ardentes. Quod enim hoc in loco fulgente sole, id in euangelio lucernis ardentibus designatur. Bonum quippe opus cum in medio perfidorum lucet, lucerna ardet in nocte; cum uero in ecclesia resplendet, sol fulget in die. Bonum opus si adhuc tale est, quod soli mali mirantur, lucerna uidelicet in nocte est; si autem ita proficit, ut mirari a bonis ac perfectioribus possit, nimirum sol est in die. Bonum opus cum per actiuam uitam corporis lucet, quasi lucernae more, lumen ex testa resplendet. Cum uero per solam uirtutem mentis in contemplatione attollitur, quasi more solis de caelo ueniens lux uidetur. Quia igitur multa beatus iob hospitalitatis ac misericordiae de se bona narrauerat, quae profecto tanto adhuc minima, quanto et corporaliter nouerat gesta, ad uirtutum spiritalium culmen mentis oculum reuocans, perfectionis suae meminit; et lucem exemplorum, quam de se aliis tribuit, solem uocauit. Sunt uero nonnulli qui cum bona aliqua faciunt, iniquitatum suarum protinus obliuiscuntur, et cordis oculum in consideratione bonorum operum quae exhibent figunt; atque eo se iam sanctos existimant, quo inter bona quae agunt malorum suorum, in quibus et fortasse adhuc implicati sunt, memoriam declinant. Qui scilicet si districtionem iudicis uigilanter attenderent, plus de malis suis metuerent quam de imperfectis bonis exsultarent; plus inspicerent quod de his quae adhuc eis agenda sunt debitores tenentur, quam quod operantes quaedam iam debiti partem soluunt. Neque enim absolutus est debitor qui multa reddit, sed qui omnia; nec ad brauium uictoriae peruenit qui in magna parte spectaculi uelociter currit, sed iuxta metas ueniens in hoc quod est reliquum deficit. Nec ad quaelibet destinata loca pergentibus incohando prodest longum iter carpere, si non etiam totum ualeant consummare. Qui ergo aeternam uitam quaerimus, qui aliud quam quaedam itinera agimus, per quae ad patriam festinamus? Sed quid prodest quod carpimus multa, si ea quae ad perueniendum restant, neglegimus reliqua? More itaque uiatorum, nequaquam debemus aspicere quantum iam iter egimus, sed quantum superest ut peragamus, ut paulisper fiat praeteritum quod indesinenter et timide adhuc attenditur futurum. Amplius igitur debemus inspicere quae bona necdum fecimus, quam ea quae iam nos fecisse gaudemus. Sed habet hoc humana infirmitas proprium, ut plus ei intueri libeat quod sibi in se placet quam quod sibi in se displicet. Aeger quippe oculus cordis, dum laborare in consideratione sua metuit, quasi quoddam stratum delectationis in animo, ubi molliter iaceat, requirit; atque idcirco quae commoda de peractis bonis sit assecutus intellegit, sed quae damna de neglectis patitur nescit. Plerumque enim hoc uitio temptantur etiam electi. Plerumque eorum cordi suggeritur ut bona quaeque fecerint ad animum reuocent, et securitatis iam laetitia exsultent. Sed si uere electi sunt, ab eo in quo sibi placent mentis oculos diuertunt, omnem in se de peractis bonis laetitiam deprimunt, et de his quae se minus egisse intellegunt tristitiam requirunt, indignos se aestimant; et paene soli bona sua non uident, quae in se uidenda omnibus ad exemplum praebent. Hinc est quod paulus, dum expleta in se bona postponeret, et sola adhuc reliqua quae essent explenda cogitaret, dicit: ego me non arbitror apprehendisse. Hinc est quod ut posset se de bonis quae agebat humiliare, studebat ad animum praeterita mala reducere, dicens: qui prius fui blasphemus, et persecutor, et contumeliosus. Qui et si aliquando dixit: bonum certamen certaui, cursum consummaui, fidem seruaui. Intuendum summopere est quia eo illud tempore intulit quo iam ex corpore discessurum se esse cognouit. Ibi quippe praemisit dicens: ego enim iam delibor et tempus meae resolutionis instat. Tunc ergo ad memoriam perfectionem reduxit operis, cum iam praeuidit ad largitatis spatium minime subesse tempus operationis. Sicut enim dum uiuimus, debemus bona nostra a memoria repellere, ne extollant, ita appropinquante exitu, plerumque ea ad memoriam iuste reuocamus, ut uidelicet fiduciam praebeant, et desperatum timorem premant. Qui etsi corinthiis bona sua enumerando narrauit, illos confirmare studuit, non se ostendere. Nam quia eadem bona non in se attenderet, patefacta tribulatione propriae temptationis edocuit qua expressa subiunxit: propter quod placeo mihi in infirmitatibus meis. Vt ergo discipulos instrueret, de se summa referebat; ut uero se in humilitate custodiret, considerationis oculum non in uirtutibus suis, sed in infirmitatibus fixerat. Habent itaque proprium sancti uiri, ut bona quidem quae agunt uideant; et tamen cum peregerint, ab eorum memoria oculos auertant. Vnde recte per beatum iob dicitur: si uidi solem cum fulgeret. Ac si aperte diceret: opus meum etiam cum aliis exemplorum lucem tribueret, ad praesumptionis gratiam non attendi, quia dum de eo extolli timui, ab intuendo eo oculos auerti. Sequitur: et lunam incedentem clare. Post praemissum solem, apte quoque incedentem clare lunam subdidit, quia uidelicet post opus bonum, fama laudabilis sequitur, per quam celebre nomen in hac praesentis uitae nocte possidetur. Si enim uerum est quod quidam putant, illustrationem lunam per occultum circulum a radio solis accipere, ut possit lucem nocturnis cursibus exhibere, ab huius significationis ordine haec quoque suspicio non abhorret. Fama quippe a bono opere uires accipit et fauoris gratiam quasi claritatem luminis aspergit. Est aliud in luna quod per similitudinem bona spargenti famae conueniat. Lux namque eius etiam in tenebrarum tempore iter ambulantibus ostendit, quia et dum de aliena uita lux laudis emicat, alios ad exercitium boni operis illustrat; cum que illius opinio clara cognoscitur, huic quasi pergenti in itinere exempli lumen praebetur. Sed nonnumquam opus quod ab aliena opinione sumitur minus mundo desiderio in animo formatur. Nam infirmae mentes cum bona de aliis audiunt, aliquando se ad operationem rectam non amore uirtutis, sed delectatione laudis accendunt. Et profecto liquet quia sicut naturae solis est ut quaeque attigerit accendat et siccet, ita lunaris ignis est proprium ut quicquid contigerit exurat quidem, sed exurendo humidum reddat. Ad uitam igitur bonam alios pro amore dei affectus recti operis, alios uero amor laudis inflammat. Sed cum recti operis affectu accendimur, quasi per ignem solis a uitiorum humore siccamur. Eum uero quem ad opus bonum laudis amor prouocat, concupita fama, quasi luna, attingit, quia uidelicet eius animum et accendit et resoluit. Accendit scilicet ad exercitium operis, resoluit uero ad concupiscentiam fauoris. Plerumque tamen ad exercenda bona opera aliena nos utiliter exempla persuadent. Et cum mente humili opinionis alienae bona suscipimus, nostra uel ad melius bona producimus, uel ad bonum mala permutamus. Cum que nos de uita proximi famae splendor irradiat, mens nostra, ut praediximus, quae ad obtinendum uirtutis iter se dirigit, quasi in lunae lumine gressus ponit. Sed sicut ex aliena opinione proficimus, sic plerumque, si laudibus famae nostrae intendimus, a uirtute uacuamur, quia dum delectatur animus in hoc quod de se extrinsecus haberi considerat, illud obliuiscitur ad quod introrsus anhelabat. Quia igitur sanctum uirum intellegentia scientiae non corrupit, de multis diuitiis gaudere despexit. Quia uero eum magnitudo operis non inflauit, solem fulgentem non uidit. Quia autem illum nec fama laudabilis extulit, clare incedentem lunam minime attendit. Sunt enim nonnulli qui eo in elationem corruunt, quo per subtilem intellegentiam uel quae non faciunt bona cognoscunt. Hi nimirum super multis diuitiis laetantur, cum quaelibet summa intellegendo reperiunt, atque in elatione ipsis inuentionibus corrumpuntur. Sunt uero nonnulli quos intellegentia quidem non eleuat, sed exhibita operatio exaltat. Qui dum actiones suas respiciunt, apud mentem suam sibi ceteros dedignando postponunt. Hi uidelicet etsi in multis diuitiis non gaudent, solem tamen fulgentem uident quia de sola boni operis magnitudine quasi alios despiciendo tument. Et sunt nonnulli quos nec operatio propria extollit; sed cum laudari ab hominibus pro hac eadem bona operatione coeperint, ipsis hominum fauoribus deuicti, quasi magnos se quosdam in sua cogitatione conspiciunt, atque a cordis custodia dissoluuntur. Hi profecto etsi fulgentem solem uidere noluerunt, lunam tamen clare incedentem respiciunt quia inter huius uitae tenebras dum in opinionis suae claritate animum defigunt, humilitatis gratiam quasi ex nocturno lumine amittunt; et intuentes lunam, se non uident quia semetipsos nescire incipiunt, dum mentis oculos in transitorium fauorem defigunt. Sic autem profectus est hominum, sicut incrementa esse conspicimus arbustorum. Vis quippe futurae arboris prius in semine est, postmodum in ortu, atque ad extremum producitur in ramis. Sic nimirum sic uniuscuiusque uirtus succrescit operantis. Seminatur namque in intellegentia, oritur in operatione, atque ad ultimum conualescit usque ad profectus magni latitudinem. Sed cum quemlibet sua intellegentia extollit, arbor quae oriri poterat in semine putruit. Cum uero post operationem bonam elationis peste corrumpitur, quasi iam orta siccatur. Cum autem neque intellegentia, neque operatio corrumpit, sed excrescente magnitudine, dum fauor laudantium sequitur, atque ab statu suo bene operantis animum euertit, linguarum uentos arbor pertulit; et omne quod in ea robustum creuerat tempestas famae radicitus euulsit. Quo enim arbor altius ad superiora surrexerit, eo uentorum uim uehementius sentit, quia quo plus quisque in bona opera attollitur, eo ampliori ab ore laudantium flatu fatigatur. Si itaque adhuc arbor in semine est, metuendum est ne ipsa scientiae cognitione putrefiat. Si iam ad uirgultum prodiit, curandum est ne hanc manus elationis tangat atque a uiriditate suae actionis arefaciat. Si autem ualenti robore iam, ad alta se subleuat, ualde formidandum est, ne hanc admotae laudis uentus grauior radicitus euellat. Sed inter haec sciendum est quia ne immoderatis laudibus eruamur, plerumque miro rectoris nostri moderamine etiam detractionibus lacerari permittimur, ut cum nos uox laudantis eleuat, lingua detrahentis humiliet; quia et arbor saepe quae unius uenti impulsu ita impellitur, ut paene iam erui posse uideatur, alterius e diuerso uenientis flatu erigitur; et quae hac ex parte inflexionem pertulit, ab alia ad statum redit. Vnde et illa arbor alte radicata quasi inter aduersantes uentos fixius steterat quae dicebat: per gloriam et ignobilitatem, per infamiam et bonam famam. Saepe enim laus bene agentis auribus insolenter admota, dum foris sermonibus perstrepit, intus quamdam menti per tacitum, elationis tempestatem gignit; fit que ut hoc quod animus de humanis fauoribus gaudet, non facile exterius ostendat, sed tamen corruptionis uim non tenuiter interius sentiat. Et sunt nonnulli quos ita laus inflat, ut usque ad uerba elationis pertrahat. Quidam uero, ut praediximus, hoc ipsum patefacere quod eleuantur erubescunt, atque auditis suis praeconiis extolluntur; sed tamen usque ad elationis uerba non exeunt et gaudere se in talibus non ostendunt. Vnde beatus iob, quia nouerat arrogantem se non solum nullo modo in uerbis, sed etiam in cogitatione quoque tacita minime fuisse, postquam dixit: si uidi solem cum fulgeret et lunam incedentem clare, ilico subdidit: et laetatum est in abscondito cor meum. Qua uidelicet attestatione quid nobis innuitur, nisi quod magno metu et circumspectione opus est, ne mens nostra umquam de suis laudibus uel tacita laetetur? Quisquis enim quasi claritatem lunae famae suae magnitudinem conspicit, sibi que in occulto mentis gaudium facit, cui iste nisi auctori se praetulit, cuius dono ut bone operaretur percepit, et tamen in eius munere de gratia suae laudis hilarescit? Despecto enim honore conditoris, semetipsum plus amare conuincitur, cuius praeconiis laetatur. Quamuis nonnumquam etiam sancti uiri de bona sua opinione gaudeant; sed cum per hanc ad meliora proficere audientes pensant, non iam de opinione sua, sed de proximorum gaudent utilitate quia aliud est fauores quaerere, et aliud de profectibus exsultare. Qua in re necesse est ut cum audientium utilitati non proficit, mentem nostram fama laudabilis non eleuet, sed fatiget. Cum enim humanae linguae attestatione laudamur, occulta pulsatione requirimur quid de nobisipsis sentiamus. Superba etenim mens etiam cum de se falsa bona dicuntur exsultat, quia non apud deum qualiter uiuat, sed apud homines qualiter innotescat, excogitat. Iudicium etenim de se omnipotentis dei despiciens, et solummodo hominum quaerens, inter auditas laudes extollitur; et quae hoc solum quaesierat, quasi de brauio operis laetatur. At contra, si cor ueraciter humile est, bona quae de se audit, aut minime recognoscit, et quia falsa dicuntur metuit; aut certe si adesse ea sibi ueraciter scit, eo ipso formidat ne ab aeterna dei retributione sint perdita, quo haec considerat hominibus diuulgata, pauet que uehementer ne spes futuri muneris in mercede permutetur transitorii fauoris. Qua ex re agitur ut electorum animus magno laudum suarum igne crucietur, atque ab omni torporis sui rubigine maerore cogitationis excoquatur. Cauta enim consideratione trepidat, ne aut de his in quibus laudatur et non sunt maius dei iudicium inueniat, aut de his in quibus laudatur et sunt competens praemium perdat. Vnde plerumque fit ut sicut iniustus ex laude sua polluitur, ita uir iustus audita sua laude purgetur. Nam dum bona quae egit ab hominibus proferri cognoscit, subtile contra se, ut dictum est, extremi iudicii examen metuit, ac trepidus ad conscientiam recurrit; et quicquid illic inest reprehensibile corrigit. Dum enim bona sua innotuisse formidat, subtilitatem secuturi examinis pertimescens, si qua in se mala occulta sunt, amputat. Pauet namque si saltem talis deo non ostenditur qualis ab hominibus putatur, et neque contentus est ut in quo potuit innotescere, in hoc debeat remanere. Iam enim de bonis suis quasi retributionem sibi factam aestimat, nisi eis et alia quae ab hominibus nesciuntur adiungat. Vnde bene per salomonem dicitur: sicut probatur in conflatorio argentum et in fornace aurum, ita probatur homo ore laudantis. Argentum quippe uel aurum, si reprobum est, igne consumitur; si probum uero, igne declaratur. Sic nimirum est et sensus operantis. Nam qualis sit, in eo quod laudatur ostenditur. Si enim se auditis suis laudibus extollit, quid iuste aliud quam aurum uel argentum reprobum fuit quem uidelicet fornax linguae consumpsit? Si autem fauores suos audiens, ad superni iudicii considerationem redit, ac ne de his apud occultum arbitrem grauetur, metuit, quasi expurgationis igne ad magnitudinem claritatis excrescit, et unde incendium trepidationis sustinet, unde clarius fulget. Beatus igitur iob, quia nequaquam de operatione se praetulit, fidenter dicit: si uidi solem cum fulgeret. Quia uero hunc a iudicii interioris intuitu fama laudabilis non diuertit, adiungit: et lunam incedentem clare. Quia opinionis suae gratia animum deuinci, nec tacita cogitatione permisit, protinus subdidit: et si laetatum est in abscondito cor meum. Et quia plerumque inconsiderata mens, dum transitorio fauori non renititur, ad hoc usque pertrahitur, ut laudet ipsa quod facit, conditioni quae praemissa est quasi congrue subinfertur: et osculatus sum manum meam ore meo. per manum quippe operatio, per os autem locutio designatur; sicut per salomonem dicitur: abscondit piger manum suam sub ascella sua et laborat si ad os suum porrigit eam. Pigro labor est manum suam ad os porrigere, quia desidiosus quisque praedicator nec hoc uult operari quod dicit. Manum quippe ad os porrigere est uoci suae opere concordare. Manum ergo suam osculatur ore suo, qui laudat quod facit et testimonio propriae locutionis sibi uirtutem tribuit operis. Qua in re quis despicitur, nisi is qui ipsa operandi munera largitur? Vnde bene per egregium praedicatorem dicitur: quid autem habes quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis? Sancti autem uiri sciunt post primi parentis lapsum de corruptibili stirpe se editos, et non uirtute propria, sed praeueniente superna gratia ad meliora se uota uel opera commutatos; et quicquid sibi mali inesse cognoscunt, de mortali propagine sentiunt meritum; quicquid uero in se boni inspiciunt, immortalis gratiae cognoscunt donum, ei que de accepto munere debitores fiunt, qui et praeueniendo dedit eis bonum uelle quod noluerunt, et subsequendo concessit bonum posse quod uolunt. Vnde bene per ioannem dicitur: adorauerunt uiuentem in saecula saeculorum, mittentes coronas suas ante thronum domini. Coronas namque suas ante thronum domini mittere est certaminum suorum uictorias non sibi tribuere, sed auctori, ut ad illum referant gloriam laudis, a quo se sciunt uires accepisse certaminis. Beatus ergo iob, quia sic bona quae operatus est narrat, ut tamen haec suae operationi non tribuat, sed ad auctoris laudem recurrat, manum suam ore suo osculatum fuisse se denegat. Ac si patenter dicat: ego mea opera tamquam mea non profero, quia auctoris sui gratiam negare conuincitur, quisquis sibi tribuit quod operatur. Vnde et protinus subdit: quae est iniquitas maxima et negatio contra deum altissimum. Liquet etenim quia illum negat, cuius despecta gratia, sibi uires boni operis arrogat. Quod recte quoque et iniquitas maxima uocatur, quoniam omne peccatum quod ex infirmitate est spem nequaquam perdit, quia a superno iudice ueniam requirit. Praesumptio autem uirtutis propriae tanto grauius in desperatione est, quanto longius ab humilitate. Cum que uires sibi tribuit operis, ad adiutorium non recurrit auctoris; fit que ut eo grauius peccator pereat, quo et ipsum hoc, quia est peccator, ignorat. Sequitur: si gauisus sum ad ruinam eius qui me oderat et exsultaui quod inuenisset eum malum. Omnipotentis dei nos esse discipulos, sola custodia caritatis probat. Hinc est enim quod per semetipsam ueritas dicit: in hoc cognoscent omnes, quia mei discipuli estis, si dilectionem habueritis ad inuicem. Quae nimirum dilectio si cor nostrum ueraciter replet, duobus modis ostendi solet, scilicet si et amicos in deo, et inimicos diligimus propter deum. Sed sciendum est quia inimici dilectio tunc ueraciter custoditur, cum nec de profectu addicimur, nec de ruina illius laetamur. Nam saepe in dilectionis imagine erga inimicum animus fallitur, se que hunc diligere aestimat, si eius uitae contrarius non exsistat. Sed dilectionis uim occulte et ueraciter aut profectus inimici, aut casus interrogat. Hac etenim de re ad plenum semetipsam mens hominis nescit, nisi eum quem sibi aduersarium credit in defectu uel profectu mutasse modum sui status inuenerit. Si enim de prosperitate addicitur, et de calamitate se odientis laetatur, constat quia non amat quem non uult esse meliorem, eum que etiam stantem uoto persequitur, quem cecidisse gratulatur. Sed inter haec sciendum est quia euenire plerumque solet ut non amissa caritate et inimici nos ruina laetificet, et rursum eius gloria sine inuidiae culpa contristet, cum et ruente eo quosdam bene erigi credimus, et proficiente illo plerosque iniuste opprimi formidamus. Qua in re mentem nostram nec eius iam defectus erigit, nec eius profectus addicit, si recta nostra cogitatio non quid in ipso, sed quid de ipso circa alios agatur, attendit. Sed ad haec seruanda ualde est necessarium subtilissimae discretionis examen, ne cum nostra odia exsequimur, fallamur sub specie utilitatis alienae. Si autem de inimici morte gaudendum omnino non esset, psalmista non diceret: laetabitur iustus, cum uiderit uindictam impiorum. Sed aliud est impium, aliud uero inimicum perpeti. Nam sunt plerique inimici qui non sunt impii; et sunt nonnulli impii, qui nobis specialiter non uidentur inimici. Humana autem mens omnem quem inimicum tolerat, etiam impium et iniquum putat, quia eius culpas apud cogitationem suam liuor accusator exaggerat. Quibuslibet uero flagitiis prematur, minus iniquus creditur, si aduersarius minime sentitur. Qua in re discernendum est aliud esse quod nobis, aliud uero quod sibi et ceteris noster inimicus nocet. Nam si aliis bonus est, sine nostra forsitan culpa esse non potest nobis malus; nec omnino iam de eius ruina gaudendum est, cuius nos solos certum est aduersa tolerasse. Cum uero noster ac multorum hostis perimitur, de ereptione proximorum potius quam de inimici interitu necesse est ut animus laetetur. Oportet namque ut pereunte aduersario subtiliter pensare debeamus, quid et debemus ruinae peccatoris, et quid iustitiae ferientis. Nam cum peruersum quemque omnipotens percutit, et condolendum est miseriae pereuntis, et congaudendum iustitiae iudicis, ut nobis et in luctu sit poena morientis proximi, et rursus in gaudium ueniat exhibita aequitas iudicantis dei, quatenus nec pereunti homini exsistamus aduersarii, nec iudicanti deo inueniamur ingrati. Beatus igitur iob, quia cuncta in aduersitate odia perfecte calcauit, dicat: si gauisus sum ad ruinam eius qui me oderat et exsultaui quod inuenisset eum malum; quia uidelicet et inimicum diligens, dum aduersario ruenti condoluit, in malis illius ipse ad bonum creuit, ut inde iste ad benignitatem cresceret, unde illum mala quae merebatur inuenissent. Quia uero saepe nonnulli eos quos sibi aduersarios aestimant maledictione feriunt, quoniam uirtute nequaquam possunt; in quibus patenter apparet quae mala si possent facerent, quia ea quae facere nequeunt imprecari minime desistunt. Beatus iob ostendens se a culpa etiam maledictionis alienum, secutus adiunxit: non enim dedi ad peccandum guttur meum, ut expeterem maledicens animam eius. Peccaret quippe si hoc optaret a deo fieri, quod ipse facere, uel omnino non posset, uel, si posset, minime deceret. Nam qui maledictionibus inimicum impetunt, quid aliud in illo facere deum uolunt, nisi quod ipsi facere aut nequeunt, aut erubescunt? Mortem namque aduersario exoptant, quam et si possunt inferre metuunt, ne aut perpetrati homicidii rei teneantur, aut iniqui appareant etiam cum sint. Quid est ergo deo dicere: occide quem odi, nisi apertis ei uocibus clamare: hoc fac meo aduersario, quod me in illum facere nec peccatorem decet? In quibus profecto uerbis pensandum nobis est, ubi iste uir legerat: diligite inimicos uestros, ubi legerat: benedicite et nolite maledicere; et rursum: non reddentes malum pro malo, nec maledictum pro maledicto. Sed exterius non audita supernae gratiae praecepta seruabat, quia haec in mente illius sancti spiritus afflatus scribebat. Cui tamen minus esset quod positos extra diligeret, nisi et interius uiuentes se cum que cotidie conuersantes etiam familiares aduersarios toleraret. Vnde subiungit: si non dixerunt uiri tabernaculi mei: quis det de carnibus eius, ut saturemur? Quae nimirum sententia potest quoque per mysterium ex uoce redemptoris intellegi. Viri quippe eius tabernaculi de carnibus illius saturari cupierunt, uel iudaei scilicet persequentes, uel gentiles credentes, quia et illi moliti sunt corpus illius, quasi consumendo, exstinguere; et isti esurientem mentem suam desiderant per cotidianum immolationis sacrificium de eius carnibus satiare. Sed nunc solius historiae uirtutem sequentes, pensemus quanta fortitudine sancti uiri animus extra intra que sollicitus ad omnia partitur. Qui si iniuste agentibus aut umquam per silentium cederet, aut per rectitudinem non contrairet, profecto aduersarios non habuisset. Sed in eo quod uias uitae tenuit, exoptatores suae mortis inuenit. Foras patentes aduersarios pertulit, intus latentes. Minor est autem uirtus certaminis foras quempiam uidere mala quae superet et intus quod toleret non habere. Perfectae autem magnitudinis laus est aduersa perpeti et exterius fortiter et interius clementer. Nam sunt nonnulla quae in ipsa quoque familiarium conuersatione corrigi nequeunt sine culpa corrigentis; atque ideo cum uel corrigentem inquinant, uel non omnimodo haec agentes grauant, magna magisterii arte dissimulanda sunt, ipsa que hac dissimulatione toleranda. Quae contra nos illata citius a corde laxamus, si nostra circa proximos errata cognoscimus. Vnde bene quoque per salomonem dicitur: cunctis sermonibus qui dicuntur ne accommodes cor tuum, ne forte audias seruum tuum maledicentem tibi. Scit enim tua conscientia, quia et tu crebro maledixisti aliis. Dum enim pensamus quales erga alios fuimus, esse circa nos tales alios minus dolemus, quia aliena iniustitia in nobis uindicat quod in se iuste nostra conscientia accusat. Sequitur: foris non mansit peregrinus, ostium meum uiatori patuit. Quia teste paulo, caritas patiens et benigna describitur, per patientiam aliena mala aequanimiter tolerat, per benignitatem quoque bona misericorditer impendit sua. Vnde beatus iob et patienter domesticos maledicentes pertulit, et uiatores atque peregrinos apud se benigne suscepit; illis morum exempla tribuens, istis exteriorum ope concurrens; illis per mansuetudinem non concitus ad irascendum, istis per misericordiam ad subueniendum paratus. Vir etenim sanctus redemptorem generis humani per prophetiae spiritum intuens, praedicamenta quoque illius in opere seruabat, quibus nos admonet dicens: dimittite et dimittetur uobis; date et dabitur uobis. Dare namque nostrum ad res pertinet quas exterius habemus, dimittere autem ad relaxandum dolorem quem interius ex aliena culpa contraximus. Sed sciendum est quia qui dimittit et non dat, etsi non plene operatus est, meliorem tamen partem misericordiae tenuit. Qui autem dat et minime dimittit, omnino misericordiam nullam facit, quia ab omnipotente deo munus ex manu non accipitur, quod corde obligato in malitia profertur. Mundari etenim debet prius animus qui eleemosynam praebet, quia omne quod datur deo ex dantis mente pensatur. Cuncta itaque malitiae macula ab interiori nostro homine cogitationis immutatione tergenda est, quia iram iudicis placare nescit oblatio, nisi ex munditia placeat offerentis. Vnde scriptum est: respexit deus ad abel et ad munera eius, ad cain autem et ad munera eius non respexit. Neque etenim sacrum eloquium dicit: respexit ad munera abel et ad cain munera non respexit, sed prius ait quia respexit ad abel, ac deinde subiunxit: et ad munera eius. Et rursum dicit quia non respexit ad cain, ac deinde subdidit: nec ad munera eius. Ex dantis quippe corde id quod datur accipitur. Idcirco non abel ex muneribus, sed ex abel munera oblata placuerunt. Prius namque ad eum legitur dominus respexisse qui dabat, quam ad illa quae dabat. Vnde bene beatus iob dicturus nobis in hospitalitatis gratia largitatem suam, prius circa aduersarios protulit patientiam et benignitatem suam: quod ruinae non exsultauit inimici, quod uerbis maledicis persecutores suos non impetiit, quod saeuientes intrinsecus aequanimiter tolerauit, et tunc demum hospitalitatis suae munificentiam protulit; ut audito scilicet narrationis eius ordine, discamus quia exteriora munera ex interna cordis munditia condiuntur, ut uirtutum eius contextio lectorem doceat qualis apud se esse debeat, cum exteriora bona aliis subministrat. Sed quis se inter tanta uirtutum culmina sanctum esse non crederet? Quis non utcumque ipsis tot meritis temptaretur, ut si quando ut homo delinqueret, delictum suum hominibus nollet innotesci; et leue esse crederet, si quid in minimis peccaret; culpam que suam mallet silentio tegere quam uoce confessionis aperire? Saepe namque contingit ut elatus uirtutibus animus, dum multa bona in aestimatione proximorum de se spargi cognouerit, agnosci non uelit si quid est quod reprehensibiliter facit. Quas uidelicet erroris tenebras idcirco mens tolerat, quia cordis oculum tumor grauat. Vnde beatus iob inter tot eximia facta uirtutum, qui tam summus exstitit in operatione, ut demonstraret quam humilis fuerit in mente, protinus adiunxit: si abscondi quasi homo peccatum meum, et celaui in sinu meo iniquitatem meam. Haec sunt namque uerae humilitatis testimonia, et iniquitatem suam quemque cognoscere, et cognitam uoce confessionis aperire. At contra, usitatum humani generis uitium est, et labendo peccatum committere, et commissum negando abscondere, et conuictum defendendo multiplicare. Ex illo quippe lapsu primi hominis haec augmenta nequitiae ducimus, ex quo ipsam radicem traximus culpae. Sic namque ille dum lignum uetitum contigisset, abscondit se a facie domini inter ligna paradisi. In qua absconsione, scilicet quia deum latere non poterat, non latendi effectus describitur, sed affectus notatur. Qui cum argueretur a domino, quod de ligno uetito contigisset, ilico respondit: mulier quam dedisti mihi sociam ipsa mihi dedit de ligno, et comedi. Ipsa quoque mulier inquisita respondit: serpens decepit me et comedi. Ad hoc quippe requisiti fuerant, ut peccatum quod transgrediendo commiserant confitendo delerent. Vnde et serpens ille persuasor, qui non erat reuocandus ad ueniam, non est de culpa requisitus. Interrogatus itaque homo est ubi esset, ut perpetratam culpam respiceret, et confitendo cognosceret quam longe a conditoris sui facie abesset. Sed adhibere sibimet utrique defensionis solatia quam confessionis elegerunt. Cum que excusare peccatum uoluit uir per mulierem, mulier per serpentem, auxerunt culpam, quam tueri conati sunt; oblique adam dominum tangens, quod ipse peccati eorum auctor exstiterit, qui mulierem fecit; et eua culpam ad dominum referens, qui serpentem in paradiso posuisset. Qui enim ore diaboli fallentis audierant: eritis sicut dii, quia deo esse similes in diuinitate nequiuerunt, ad erroris sui cumulum deum sibi facere similem in culpa conati sunt. Sic ergo reatum suum dum defendere moliuntur, addiderunt ut culpa eorum atrocior discussa fieret quam fuerat perpetrata. Vnde nunc quoque humani generis rami ex hac adhuc radice amaritudinem trahunt, et cum de uitio suo quisque arguitur, sub defensionum uerba quasi sub quaedam se arborum folia abscondit, et uelut ad quaedam excusationis suae opaca secreta faciem conditoris fugit, dum non uult cognosci quod fecit. In qua uidelicet occultatione non se domino, sed dominum abscondit sibi. Agit quippe ne omnia uidentem uideat, non autem ne ipse uideatur. Quo contra cuique peccatori iam exordium illuminationis est humilitas confessionis, quia sibimetipsi iam parcere renuit, qui malum non erubescit confiteri quod fecit; et qui defendendo accusare potuit, accusando se celerrime defendit. Vnde et mortuo lazaro, qui mole magna premebatur, nequaquam dicitur: reuiuisce; sed: ueni foras. Ex qua scilicet resurrectione, quae gesta in illius est corpore, signatur qualiter nos resuscitemur in corde, cum uidelicet mortuo dicitur: ueni foras, ut nimirum homo in peccato suo mortuus, et per molem malae consuetudinis iam sepultus, quia intra conscientiam suam absconsus iacet per nequitiam, a seipso foras exeat per confessionem. Mortuo enim ueni foras dicitur, ut ab excusatione atque occultatione peccati ad accusationem suam ore proprio exire prouocetur. Vnde dauid propheta, ab illa tanti morte facinoris reuiuiscens, ad uocem domini quasi foras exiit, dum per nathan correptus, quod fecerat accusauit. Quia igitur haec occultationis culpa in humano genere uehementer excreuit, bene beatus iob dum diceret: si abscondi peccatum meum, interposuit: quasi homo. Hominis quippe esse proprium conspicit, quod ex parentis ueteris imitatione descendit. Vbi apte subditur: et celaui in sinu meo iniquitatem meam. Scriptura etenim sacra plerumque sinum ponere pro mente consueuit, sicut uoce ecclesiae de persecutoribus nostris, qui nobis natura quidem coniuncti sunt, sed uita disiuncti, per psalmistam dicitur: redde uicinis nostris septuplum in sinu eorum. Ac si aperte diceret: in mente sua recipiant hoc quod in nostris corporibus saeuientes operantur, ut dum nos exterius ex parte puniunt, ipsi interius perfecte puniantur. Quia igitur sinus secretum mentis accipitur, in sinu iniquitatem celare est hanc in conscientiae latibulis occultare, nec per confessionem detegere, sed per defensionem uelare. Quo contra iacobus dicit: confitemini alterutrum peccata uestra et orate pro inuicem, ut saluemini. Salomon quoque ait: qui abscondit scelera sua, non dirigetur; qui autem confessus fuerit et dereliquerit ea, misericordiam consequetur. Sed inter haec sciendum est quod plerumque homines et culpas confitentur et humiles non sunt. Nam multos nouimus qui arguente nullo peccatores se esse confitentur; cum uero de culpa sua fuerint fortasse correpti, defensionis patrocinium quaerunt, ne peccatores esse uideantur. Qui si tunc cum id sponte dicunt peccatores se esse ueraci humilitate cognoscerent, cum arguuntur ab aliis, esse se quod confessi fuerant non negarent. Qua in re indicia uerae confessionis sunt, si cum quisque se peccatorem dicit, id de se dicenti etiam alteri non contradicit. Nam quia scriptum est: iustus in principio accusator est sui, non magis peccator, sed iustus uideri appetit, cum peccatorem se quisque nullo arguente confitetur, sed confessionis ueritatem probat, cum alter malum quod fecimus increpat. Quod si superbe defendimus, liquet quia peccatores nos ex nobis ficte dicebamus. Vnde summopere curandum est ut mala quae fecimus, et sponte fateamur, et haec aliis arguentibus non negemus. Superbiae quippe uitium est ut quod de se fateri quisque quasi sua sponte dignatur, hoc sibi dici ab aliis dedignetur. Beatus itaque iob quantae fuerit humilitatis ostendit, qui se et inter aduersarios nouerat uiuere, et tamen non uerebatur culpas uoce confessionis aperire. Sed notandum quod superius uirtutes suas loquitur, inferius peccatum fatetur. Hinc enim liquido demonstrat quam uera de bonis suis dixerat, qui noluit tacere de malis. Modo uirtutes suas indicat, modo culpam, quia et perpetrauerit et non tacuerit, manifestat. Vnde certissime apparet quantae munditiae in omnipotentis dei oculis fuerit, qui et uitauit mala ne committeret, et tamen quae eum committere contigit, hominibus non abscondit; quatenus ei et iustitiae sit gloria declinasse peccatum, et iustitiae custodia quod non potuit declinare prodidisse. Videatur uir iste cuilibet magnus in uirtutibus suis, mihi certe sublimis apparet etiam in peccatis suis. Mirentur in eo qui uolunt castitatis continentiam, mirentur integritatem iustitiae, mirentur uiscera pietatis; ego in eo non minime admiror confessionem humillimam peccatorum quam tot sublimia gesta uirtutum. Scio enim quia per infirmitatis uerecundiam plerumque grauioris est certaminis commissa peccata prodere quam non admissa uitare, et unumquodque malum quamuis robustius uitetur, tamen humilius proditur. Beatus ergo iob, qui tot magnis operibus fultus, confiteri culpam non erubuit, ostendit in uirtutibus quam humilis fuit. Sed quia ex humilitate uera secura semper auctoritas nascitur, ut tanto foras nil metuat, quanto ad rerum culmina animus per elationis desiderium non anhelat, expressa confessione peccati, recte subiungitur: si expaui ad multitudinem nimiam et despectio propinquorum terruit me; et non magis tacui nec egressus sum ostium. Magna est securitas cordis, nil concupiscentiae habere saecularis. Nam si ad terrena adipiscenda cor inhiat, securum tranquillum que esse nullatenus potest, quia aut non habita concupiscit ut habeat, aut adepta metuit ne amittat; et dum in aduersis sperat prospera, in prosperis formidat aduersa, huc illuc que quasi quibusdam fluctibus uoluitur, ac per modos uarios rerum alternantium mutabilitate uersatur. Sin uero semel in appetitione supernae patriae forti stabilitate animus figitur, minus rerum temporalium perturbatione uexatur. A cunctis quippe externis motibus eamdem intentionem suam quasi quemdam secretissimum secessum petit, ibi que incommutabili inhaerens; et mutabilia cuncta transcendens, ipsa iam tranquillitate quietis suae in mundo extra mundum est. Excedit profecto ima omnia intentione summorum et cunctis rebus quas non appetit libertate quadam superesse se sentit, nec tempestatem rerum temporalium intus sustinet, quam intuetur foras, quia terrena omnia quae concupita opprimere mentem poterant, despecta subteriacent. Vnde bene per prophetam dicitur: statue tibi speculam, ut dum quisque speculatur summa, superemineat infimis. Hinc etiam habacuc dicit: super custodiam meam stabo. Stat quippe super custodiam suam, qui per sollertiam disciplinae terrenis desideriis non succumbit, sed supereminet, ut dum semper stantem appetit aeternitatem, infra sit ei omne quod transit. Tamen quia uir sanctus quantalibet uirtute profecerit, eum in hac uita positum adhuc extrinsecus carnis infirmitas premit, unde scriptum est: quamquam in imagine dei ambulet homo, tamen uane conturbabitur; plerumque agitur, ut et turbetur exterius et imperturbabilis duret interius; et quod uane conturbari potest, de infirmitate carnis sit, quamuis quod in imagine dei ambulat, de uirtute mentis, quatenus et roboretur intus diuino adiutorio, et tamen adhuc foras sarcina prematur humana. Vnde bene habacuc iterum unam sententiam protulit ad utraque seruientem. Ait enim: et introiuit tremor in ossa mea et subtus me turbata est uirtus mea. Ac si diceret: non mea uirtus est in qua superius raptus imperturbabilis maneo et mea uirtus est in qua inferius turbor. Ipse ergo super se imperturbabilis, ipse sub se perturbabilis, quia super se ascenderat, in quantum rapiebatur ad summa; et sub semetipso erat, in quantum adhuc reliquias trahebat in infima. Ipse super se imperturbabilis, quia in dei iam contemplationem transierat; ipse sub se perturbabilis, quia sub semetipso adhuc infirmus homo remanebat. Huic sententiae dauid propheta concinens, ait: ego dixi in excessu mentis meae: omnis homo mendax. Cui responderi potest: si omnis et tu, falsa que iam erit sententia quam mendax ipse protulisti. Si uero ipse non mendax, uera iam sententia non erit, quia dum tu uerax es, non omnis homo cognoscitur mendax. Sed notandum quod praemittitur: ego dixi in excessu mentis meae. Per excessum ergo mentis etiam semetipsum transiit, cum de hominis qualitate definiuit. Ac si patenter dicat: de falsitate omnium hominum inde ueram sententiam protuli, unde ego ipse super hominem fui. In tantum uero et ipse mendax, in quantum homo; in tantum autem omnino non mendax, in quantum per excessum mentis super hominem. Sic itaque sic perfecti omnes, quamuis adhuc aliquid turbulentum de infirmitate carnis tolerent, iam tamen intrinsecus tranquillissimo secreto perfruuntur per contemplationem mentis, ut quicquid acciderit exterius, in nullo turbet interius. Vnde beatus iob securitatem sanctae mentis ostendens, postquam de se tot uirtutum praedicamenta protulit, hoc quod praemisimus secutus, adiunxit. Si expaui ad multitudinem nimiam et despectio propinquorum terruit me; et non magis tacui, nec egressus sum ostium. Ac si apertius dicat: turbatis contra me extrinsecus aliis, ipse in me intrinsecus imperturbabilis mansi. Quid namque in hoc loco ostium nisi os debemus accipere? Per hoc quippe quasi egredimur dum uerbis quibus possumus secreta nostri cordis aperimus; et quales intus manemus in conscientia, tales foras egredimur per linguam. Sunt uero nonnulli qui omnino despici metuunt, ac ne uiles fortasse iudicentur, sapientes uideri appetunt. Hi coguntur ostium egredi, quia pulsati contumeliis, quam magni apud se lateant loquentes denuntiant. Dum que per impatientiam uicti quaedam de se quae nesciebantur aperiunt, tamquam per oris ostium egrediuntur. Vnde beatus iob dicturus quod oris ostium non fuisset egressus, praemisit: tacui, quia uidelicet impatientia turbatus a domo conscientiae exisset, si tacere nescisset. Sancti etenim uiri in commotionis temptatione semetipsos ostendere omnino refugiunt, et cum audientibus prodesse nequeunt, etiam despici tacentes uolunt, ne de sapientiae suae ostentatione glorientur. Cum que aliquid prudenter dicunt, non quaerunt suam gloriam, sed auditorum uitam. Cum uero conspiciunt quia auditorum uitam loquendo lucrari non possunt, tacendo abscondunt scientiam suam. Ad imitandam quippe uitam domini, quasi ad quoddam nobis propositum signum currimus. Ipse enim, quia herodem uidit non profectum quaerere, sed signa uel scientiam uelle mirari, requisitus ab eo tacuit; et quia constanter tacuit ab eo irrisus exiuit. Scriptum namque est: herodes autem uiso iesu, gauisus est ualde; erat enim cupiens ex multo tempore uidere eum, eo quod audiret multa de illo; et sperabat signum aliquod uidere ab eo fieri. Vbi et subditur: interrogabat autem illum multis sermonibus, at ipse nihil illi respondebat. Tacens uero dominus quam sit despectus ostenditur, cum illic protinus subinfertur: spreuit autem illum herodes cum exercitu suo et illusit. Quod uidelicet factum oportet nos audientes discere, ut quotiens auditores nostri nostra uolunt quasi laudanda cognoscere, non autem sua peruersa mutare, omnino taceamus, ne si ostentationis studio uerbum dei loquimur; et illorum culpa quae erat esse non desinat, et nostra quae non erat fiat. Dicat fortasse aliquis: unde nouimus quo corde quis audiat? Sed multa sunt quae audientis animum produnt, maxime si auditores nostri et semper laudant quod audiunt, et numquam quod laudant sequuntur. Hanc inanem loquendi gloriam praedicator egregius fugerat, cum dicebat: non enim sumus sicut plurimi, adulterantes uerbum dei; sed ex sinceritate, sicut ex deo, coram deo in christo loquimur. Adulterari namque est uerbum dei aut aliter de illo sentire quam est, aut ex eo non spiritales fructus, sed adulterinos fetus quaerere laudis humanae. Ex sinceritate uero loqui, est nil in eloquio extra quam oporteat quaerere. Sicut ex deo autem loquitur qui scit non se a se habere, sed ex deo accepisse quod dicit. Coram deo uero loquitur qui in omni quod dicit, non humanos fauores appetit, sed omnipotentis dei praesentiae intendit; non suam sed auctoris gloriam requirit. Qui autem scit quidem ex deo se accepisse quod dicit, et tamen dicendo propriam gloriam quaerit, sicut ex deo loquitur, sed non coram deo; quia eum quem cordi suo non proponit cum praedicat quasi absentem putat. Sed sancti uiri et ex deo loquuntur et coram deo, quia et ab eo se sciunt habere quod dicunt, et ipsum suis sermonibus adesse iudicem auditorem que considerant. Vnde fit ut cum se a proximis despici agnoscunt, sua que dicta uitae audientium non prodesse, abscondant quantae uirtutis sint, ne si secretum cordis inutiliter sermo prolatus aperiat, ad inanem gloriam prorumpat. Beatus itaque iob inter obstinatas mentes non appetens ex uirtutis suae patefactione clarescere, ait: si despectio propinquorum terruit me et non magis tacui, nec egressus sum ostium. Qui enim per humilitatem solidus nequaquam despici timuit, hunc ut foras lingua eiceret impatientia non euicit. Vbi bene praemittitur: si expaui ad multitudinem nimiam, ut cuius constantiae fuerit agnoscatur, quia uidelicet nequaquam terret exterius numerus hominum, quem non deuastat interius turba uitiorum. In hac etenim uita, qui nulla prospera appetit, nulla procul dubio aduersa pertimescit. Quae scilicet uerba si ad intellectum mysticum trahimus, in eis citius operationem nostri redemptoris inuenimus. Ipse quippe ad multitudinem nimiam non expauit, quia persecutores suos cum gladiis et fustibus uenientes una tantum responsione perculit, dicens: ego sum. Ipsum despectio propinquorum non terruit, qui nos ab aeternis suppliciis liberans, palmas in facie aequanimiter accepit. Ipse tacuit et ostium egressus non est, qui sub ipsa iam hora passionis cum humanitatis infirma pateretur, diuinitatis potentiam exserere noluit. Mediatori quippe dei et hominum quasi egredi ostium fuisset, si cum teneretur homo, maiestatis suae potentiam uoluisset ostendere, et per diuinitatis magnitudinem susceptae carnis infirma transire. Vt enim apertus homo mori posset, deus mansit occultus: quia si cognouissent, numquam dominum gloriae crucifixissent. Non est ergo egressus ostium, qui et requisitus a pilato tacuit; atque inter persecutorum manus et corpus passioni obtulit quod pro electis assumpserat, et resistentibus noluit demonstrare quod erat. Vnde etiam per psalmistam dicit: posuerunt me in abominationem sibi, traditus sum et non egrediebar. Cum enim despiceretur quia homo uidebatur, egressus esset, si occultam maiestatem suam ostentare uoluisset. Sed quia infirmitatem prodidit, potentiam abscondit; in eo quod persecutoribus suis incognitus mansit, ad eos minime exiuit. Qui tamen ad electos exit, quia diuinitatis suae suauitatem quaerentibus aperit. Vnde ei per prophetam dicitur: existi in salutem populi tui, ut saluos facias christos tuos. Sequitur: quis mihi tribuat adiutorem, ut desiderium meum omnipotens audiat? Sanctus uir postquam tot uirtutum suarum sublimia gesta narrauit, sciens quod suis meritis ad summa peruenire nequeat, adiutorem quaerit. Et quem nimirum nisi unigenitum dei filium contemplatur, qui humanam naturam in hac mortalitate laborantem dum suscepit adiuuit? Ipse quippe adiuuit hominem factus homo, ut quia puro homini uia redeundi non patebat ad deum, uia redeundi fieret per hominem deum. Longe quippe distabamus a iusto et immortali, nos mortales et iniusti. Sed inter immortalem iustum et nos mortales iniustos apparuit mediator dei et hominum mortalis et iustus, qui et mortem haberet cum hominibus, et iustitiam cum deo; ut quia per ima nostra longe distabamus a summis, in seipso uno iungeret ima cum summis, atque ex eo nobis uia redeundi fieret, quo summis suis ima nostra copularet. Hunc ergo beatus iob per totius ecclesiae significationem loquens, mediatorem requirit, qui cum dixisset: quis mihi tribuat adiutorem, apte subdidit: ut desiderium meum omnipotens audiat. Sciebat quippe quod ad requiem liberationis aeternae humanae preces nisi per aduocatum suum audiri non possent. De quo per ioannem apostolum dicitur: si quis peccauerit aduocatum habemus apud patrem iesum christum iustum, et ipse est propitiatio pro peccatis nostris; non pro nostris autem tantum, sed etiam pro totius mundi. De quo paulus apostolus dicit: christus iesus qui mortuus est pro nobis, immo qui et resurrexit, qui est in dextera dei, qui etiam interpellat pro nobis. Vnigenito enim filio pro homine interpellare est apud coaeternum patrem seipsum hominem demonstrare, ei que pro humana natura rogasse est eamdem naturam in diuinitatis suae celsitudine suscepisse. Interpellat igitur pro nobis dominus, non uoce sed miseratione, quia quod damnari in electis noluit, suscipiendo liberauit. Adiutor ergo quaeritur ut desiderium exaudiatur, quia nisi pro nobis interpellatio mediatoris intercederet, ab aure dei procul dubio nostrarum precum uoces silerent. Notandum quoque est quod nequaquam dicitur preces, sed desiderium meum omnipotens audiat. Vera quippe postulatio non in oris est uocibus, sed in cogitationibus cordis. Valentiores namque uoces apud secretissimas aures dei non faciunt uerba nostra, sed desideria. Aeternam etenim uitam si ore petimus, nec tamen corde desideramus, clamantes tacemus. Si uero desideramus ex corde, etiam cum ore conticescimus, tacentes clamamus. Hinc est quod in eremo populus uocibus perstrepit et moyses ab strepitu uerborum tacet; et tamen silens aure diuinae pietatis auditur cui dicitur: quid clamas ad me? Intus est ergo in desiderio clamor secretus, qui ad humanas aures non peruenit et tamen auditum conditoris replet. Hinc est quod anna ad templum pergens, ore quidem tacuit et tamen tot sui desiderii uoces emisit. Hinc in euangelio dominus dicit: intra in cubiculum tuum et clauso ostio tuo; ora patrem tuum in absconso et pater tuus, qui uidet in abscondito, reddet tibi. Clauso quippe ostio petit in cubiculo qui, tacente ore, in conspectu supernae pietatis fundit affectum mentis. Et uox auditur in abscondito, cum per sancta desideria silenter clamatur. Vnde recte quoque per psalmistam dicitur: desiderium pauperum exaudiuit dominus; desideria cordis eorum audiuit auris tua. Sed beatus iob quem sibi in exaudiendo desiderio adiutorem quaerat, subiunctis uerbis aperiat, dicens: et librum scribat ipse qui iudicat. Quia enim timenti adhuc populo lux est transmissa per seruum, diligentibus uero filiis euangelii gratia est collata per dominum, qui ad redemptionem nostram ueniens nouum nobis testamentum condidit, sed de eiusdem nos testamenti mandato discutiens, quandoque etiam iudex uenit, necessarium non est ut per expositionem clarescat quia librum scribit ipse qui iudicat. Ipsa enim per se ueritas dicit: pater non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit filio. Erit ergo tunc auctor iudicii, qui nunc est conditor libri, ut tunc districtus exigat quod modo mansuetus iubet. Sic namque cotidie conspicimus quod magistri pueris elementa litterarum blandientes imponunt, sed haec ab eis saeuientes exigunt; et quae dant cum mansuetudine, cum uerbere exquirunt. Blanda namque nunc sonant eloquii diuini mandata, sed erunt aspera in exactione sentienda. Mansueta modo est admonitio uocantis, sed tunc districta uentura est iustitia iudicis, eo quod certum est quia nil uel minimi mandati in discussione praetereat. Quo uidelicet constat quia librum scripsit ipse qui iudicat. Quem scilicet librum noui testamenti, quia ipse per se humani generis redemptor in extremo conderet, bene ezechiel propheta denuntiat, dicens: ecce sex uiri ueniebant de uia portae superioris, quae respicit ad aquilonem; et uniuscuiusque uas interitus in manu eius. Vir quoque unus in medio eorum uestitus lineis, et atramentarium scriptoris ad renes eius. Quid namque aliud in sex uiris uenientibus nisi sex aetates humani generis designantur? Qui de uia portae superioris ueniunt, quia a conditione paradisi, sicut ab ingressu mundi, a superioribus generationibus euoluuntur. Quae porta ad aquilonem respicit, quia uidelicet mens humani generis uitiis aperta, nisi calorem caritatis deserens torporem mentis appeteret, ad hanc mortalitatis latitudinem non exisset. Et uniuscuiusque uas interitus in manu eius, quia unaquaeque generatio singulis quibusque aetatibus euoluta, ante redemptoris aduentum in sua operatione habuit, unde poenam damnationis sumpsit. Vir quoque unus in medio eorum uestitus lineis, quia redemptor noster, etiam de sacerdotali tribu iuxta carnem parentes habere dignatus est, uestitus lineis uenire perhibetur. Vel certe quia linum de terra, non autem sicut lana de corruptibili carne nascitur, qui indumentum sui corporis ex matre uirgine, non autem ex corruptione commixtionis sumpsit, profecto ad nos uestitus lineis uenit. Et atramentarium scriptoris ad renes eius. In renibus posterior corporis pars est. Et quia ipse dominus postquam pro nobis mortuus est, et resurrexit, et ascendit in caelum, tunc testamentum nouum per apostolos scripsit, uir iste atramentarium ad renes habuit. Qui enim scripturam testamenti noui postquam discessit condidit, atramentarium quasi a tergo portauit. Hoc ergo atramentarium uiro lineis uestito inhaerere considerat, qui dicit: et librum scribat ipse qui iudicat. Sed cur, beate iob, ab eo qui iudex est, librum scribi desideras? Sequitur: ut in humero meo portem illum et circumdem illum quasi coronam mihi. Librum quippe in humero portare, est scripturam sacram operando perficere. Et notandum quam ordinate describitur et prius in humero portari, et postmodum sicut corona circumdari; quia uidelicet sacri eloquii mandata, si modo bene portantur in opere, post nobis coronam uictoriae exhibent in retributione. Beatus autem iob cur scribi librum a iudice postulat, qui ad testamenti noui peruenire tempora non ualebat? Sed sicut saepe iam dictum est, electorum uocibus utitur, atque ex eorum significatione postulat, quod profuturum eis per omnia praeuidebat. Ipse namque per spiritum, hunc apud se librum iamdudum tenebat, quem per gratiam aspirationis acceperat et uiuendo cognoscere et praeuidendo nuntiare. Sed inter haec sciendum est quia cum eiusdem sacri eloquii praecepta cogitamus, cum que mentem a uitae corruptibilis amore diuertimus, quasi quibusdam cordis passibus ad interiora properamus. Nemo autem infima deserens, repente fit summus, quia ad obtinendum perfectionis meritum, dum cotidie mens in altum ducitur, ad hoc procul dubio uelut ascensionis quibusdam gradibus peruenitur. Vnde hic quoque apte subiungitur: per singulos gradus meos pronuntiabo illum. De his quippe meritorum gradibus per psalmistam dicitur: ambulabunt de uirtute in uirtutem. De his iterum sanctam ecclesiam contemplatus, ait: deus in gradibus eius dignoscitur dum suscipiet eam. Neque enim, sicut dictum est, repente ad summa peruenitur, sed ad uirtutum celsitudinem per incrementa mens ducitur. Hinc namque est quod propheta idem iterum dicit: exercitatus sum, et defecit paulisper spiritus meus. Quid est itaque, quod ait: spiritus meus, nisi spiritus hominis, uidelicet spiritus elationis? Et quia per occultam gratiam ad amorem dei temperata desuper mensura proficimus, quanto in nobis cotidie de dei spiritu uirtus crescit, tanto noster spiritus deficit. Qui spiritus erroris, quia non a nobis subito penitus amputatur, bene paulisper defecisse perhibetur. Tunc uero in deo plene proficimus, cum a nobis ipsis funditus defecerimus. Hae itaque crescentium mensurae uirtutum, sancti uiri uocibus gradus dicuntur. Electus etenim quisque a rudimenti sui prius teneritudine incohans, ad robusta postmodum et fortia conualescit. Quod aperte in euangelio demonstrat ueritas, dicens: sic est regnum dei, quemadmodum si iaciat homo sementem in terram, et dormiat, et exsurgat nocte ac die, et semen germinet, et increscat, dum nescit ille. Cuius nimirum seminis incrementa denuntians, adiungit: ultro enim terra fructificat, primum herbam, deinde spicam, deinde plenum frumentum in spica. Cuius profectus quoque etiam finem subrogat, dicens: et cum ex se produxerit fructus, statum mittit falcem, quoniam uenit tempus messis. Ecce ueritatis uoce per qualitates frugum distincta sunt incrementa meritorum. Ait enim: primum herbam, deinde spicam, deinde plenum frumentum in spica. An non herba adhuc tunc fuerat petrus cum ab ancillae ore subito unius flatu sermonis inflexus est, iam quidem per deuotionem uiridis, sed adhuc per infirmitatem tener. Plenum uero frumentum in spica inuentus est quando persequentibus principibus resistebat, dicens: oboedire oportet deo magis quam hominibus. Plenum uero frumentum inuentus est, quando in tritura persecutionis tot uerbera pertulit; et tamen nequaquam palearum more imminutus est, sed granum integrum mansit. Paulisper quippe in unaquaque anima, ut ita dicam, internae gratiae humor exuberat, ut herba in frugem crescat. Nemo ergo quemlibet proximum, cum adhuc herbam uidet, de frumento desperet. Ad herbarum quippe foliis, quae huc illuc que molliter defluunt, surgentia frugum grana solidantur. Bene autem daniel propheta, loquente ad se domino, dum positionem nobis sui corporis insinuare studuit, haec meritorum incrementa signauit. Ait enim: audiui uocem uerborum; et audiens iacebam consternatus super faciem meam, uultus que meus haerebat terrae. Et ecce manus tetigit me, et erexit me super genua mea, et super articulos manuum mearum; et dixit ad me: daniel uir desideriorum, intellege uerba quae ego loquor ad te, et sta in gradu tuo; nunc enim missus sum ad te. Cum que dixisset mihi sermonem istum, steti tremens, et ait ad me: noli metuere. Quam uidelicet positionem sui corporis, dum uerba intrinsecus loquentis audiret, nequaquam nobis tanta cura exprimeret, si a mysteriis uacare cognouisset. In scriptura enim sacra iusti uiri non solum quod dicunt prophetia est, sed etiam plerumque quod agunt. Vir itaque sanctus internis mysteriis plenus per positionem quoque corporis exprimit uirtutem uocis, et per hoc quod primum in terra prostratus iacuit; per hoc quod se postmodum in manuum suarum articulis et in genibus erexit; per hoc quod ad extremum erectus quidem sed tremens constitit, in semetipso nobis omnem ordinem nostri profectus innotescit. Verba enim dei in terra iacentes audimus, cum in peccatis positi, cum terrenae pollutioni coniuncti, sanctorum uoce spiritalia praecepta cognoscimus. Ad quae praecepta quasi super genua et super manuum nostrarum articulos erigimur, quia a terrenis contagiis recedentes, quasi iam ab infimis uentrem leuamus. Sicut enim totus terrae inhaeret qui consternatus iacet, ita qui in genibus et manuum suarum articulis incuruatur, incohante profectu ex magna iam parte a terra suspenditur. Ad extremum uero uoce dominica erecti quidem, sed trementes assistimus cum, a terrenis desideriis perfecte subleuati, uerba dei, quo plenius cognoscimus plus timemus. Adhuc enim quasi in terra iacet, qui ad caelestia erigi terrenorum desideriis neglegit. Quasi subleuatus autem adhuc in manibus et genibus incumbit, qui quaedam iam contagia deserit, sed quibusdam adhuc terrenis operibus non contradicit. Iam uero ad uerba dei erectus assistit, qui perfecte mentem ad sublimia erigit, et per immunda desideria incuruari contemnit. Bene autem trementem se stetisse indicat, quia examen subtilitatis internae, quo plus ad illud proficitur, amplius formidatur. Vbi apte diuina uoce subiungitur: noli metuere, quia cum plus ipsi quod timeamus agnoscimus, plus nobis de deo per internam gratiam infunditur quod amemus; quatenus et contemptus noster paulisper transeat in timorem, et timor transeat in caritatem; ut quia quaerenti nos deo per contemptum resistimus, per timorem fugimus, et contemptu quandoque et timore postposito, solo ei amore iungamur. Paulisper enim etiam timere didicimus, ei que ui solius dilectionis inhaeremus. Appositis igitur quasi quibusdam gradibus profectus, nostrae mentis pedem prius per timorem in immo ponimus; et postmodum per caritatem ad alta amoris leuamus, ut ab eo quo quisque tumet, reprimatur ut timeat, et ab eo quod iam metuit, subleuetur ut praesumat. Hos autem uirtutum gradus non magni laboris est pendere, cum ab una ad alteram transitur. Sed subtilissima disputatione res indiget, cum mens pensare nititur, in una eadem que uirtute quibus profectus sui gradibus eleuetur. Vt enim prima elementa uirtutum, fidem scilicet et sapientiam loquar, obtineri singula perfecte nequeunt, nisi ad haec distinctis ordinatis que modis, quasi quibusdam gradibus, ascendamus. Ipsa etenim fides quae ad bona alia perfecte capessenda nos imbuit, plerumque in exordiis suis et nutat, et solida est; et iam certissime habetur, et tamen de eius fiducia adhuc sub dubitatione trepidatur. Pars namque eius prius accipitur, ut in nobis postmodum perfecte compleatur. Si enim certo gradu in credentis mente non proficeret, requisitus in euangelio pater sanandi pueri non dixisset: credo, domine, adiuua incredulitatem meam. Adhuc ergo ascendebat ad fidem quam iam perceperat, qui uno eodem que tempore clamabat et iam se credere, et adhuc ex incredulitate dubitare. Hinc est etiam quod redemptori nostro a discipulis dicitur: auge nobis fidem, ut quae iam accepta per initium fuerat, quasi per augmenta graduum ad perfectionem ueniret. Ipsa quoque sapientia quae esse bonorum operum solet magistra, anhelanti menti per incrementa tribuitur, ut ad eam procul dubio magni moderaminis gradibus ascendatur. Quod bene ezechiel propheta figurata narratione denuntiat, qui de eo uiro quem in excelso monte uiderat narrat dicens: mensus est cubitos mille et transduxit me per aquam usque ad talos. Rursum que mensus est mille et transduxit me per aquam usque ad genua. Et mensus est mille et transduxit me per aquam usque ad renes. Et mensus est mille, torrentem, quem non potui pertransire, quoniam intumuerunt aquae profundae torrentis, qui non potest transuadari. Quid namque millenario numero nisi collati muneris plenitudo signatur? Vir itaque qui apparuit mille cubitos metitur, et propheta per aquas usque ad talos ducitur, quia redemptor noster cum nobis ad se conuersis boni exordii plenitudinem tribuit, dono spiritalis sapientiae prima nostri operis uestigia infundit. Aquam quippe usque ad talos uenire est iam nos per acceptam sapientiam desideratae rectitudinis uestigia tenere. Qui rursum mille metitur, et propheta usque ad genua per aquam ducitur, quia cum boni operis plenitudo tribuitur, ad hoc usque nostra sapientia augetur, ut in prauis iam actibus minime flectatur. Hinc namque per paulum dicitur: remissas manus et dissoluta genua erigite, et gressus rectos facite pedibus uestris. Aqua ergo ad genua peruenit cum nos percepta sapientia perfecte ad boni operis rectitudinem stringit. Qui iterum metitur mille, et propheta per aquam usque ad renes ducitur, quia uidelicet tunc in nobis plenitudo operis excrescit quando in nobis percepta sapientia omnem quoque, in quantum est possibile, delectationem carnis exstinxerit. Nisi enim carnis delectatio esset in renibus, psalmista minime dixisset: ure renes meos et cor meum. Aqua igitur ad renes uenit cum dulcedo sapientiae etiam incentiua carnis interimit, ut ea quae urere mentem poterant delectationis incendia frigescant. Qui adhuc mensus est mille, torrentem uidelicet quem propheta pertransire non potuit, de quo etiam dicit: quoniam intumuerunt aquae profundae torrentis, qui non potest transuadari. Percepta namque perfectione operis ad contemplationem uenitur. In qua scilicet contemplatione dum mens in altum ducitur, subleuata uidet in deo, quia non potest penetrare quod uidet, et quasi tangit aquam torrentis, quam pertransire non ualet; quia et intuetur speculando quod libeat, et tamen hoc ipsum perfecte non ualet intueri quod libet. Propheta ergo ad aquam quandoque peruenit, quam non pertransit, quia ad contemplationem sapientiae cum ad extremum ducimur, ipsa eius immensitas quae ex se hominem subleuat ad se, humano animo plenam cognitionem negat, ut hanc et tangendo amet, et tamen nequaquam pertranseundo penetret. Beatus igitur iob haec incrementa uirtutum quia distincte hominibus superno munere tribui conspexit, gradus uocauit quoniam per ipsos ascenditur ut ad caelestia obtinenda ueniatur. Sacri itaque libri, id est diuini eloquii, memoriam faciens dicit: per singulos gradus meos pronuntiabo illum, quia nimirum ille ad doctrinam dei ueraciter ascendit, qui ad obtinendam hanc gradibus sanctae operationis eruperit. Et quasi per singulos gradus suos librum pronuntiat, qui percepisse se eius scientiam non per uerba tantummodo, sed etiam per opera demonstrat. Vnde adhuc subditur: et quasi principi offeram eum. Omne enim quod offerimus, in manibus tenemus. Venienti ergo ad iudicium principi librum offerre est uerba praeceptorum illius in actione tenuisse. Sequitur: si aduersum me terra mea clamat et cum ipsa sulci eius deflent; si fructus eius comedi absque pecunia et animam agricolarum eius afflixi; pro frumento oriatur mihi tribulus et pro hordeo spina. Quid est clamare terram, deflere sulcos et fructus proprios emendo comedere? Cui umquam necesse est sua emere? Quis clamantem audiuit terram? Quis sulcos deflentes uidit? Et cum sulci terrae semper ex terra sint, quid est quod pronuntiatione distincta et clamasse terra, et sulci eius cum ea deflesse denegantur? Cum enim nihil sit aliud sulcus terrae quam terra, magnae distinctionis ratione non caret, dum subiungit: et cum ea sulci eius deflent. Qua uidelicet in re quia ordo historiae deficit, sese nobis intellectus mysticus quasi apertis iam foribus ostendit. Ac si patenter clamet: quia rationem litterae defecisse cognoscitis, nimirum restat ut ad me sine dubitatione redeatis. Omnis enim qui uel priuato iure domesticam familiam regit, uel pro utilitate communi fidelibus plebibus praeest, in hoc quod iura regiminis in commissis sibi fidelibus possidet, quid aliud quam terram incolendam tenet? Ad hoc quippe diuina dispensatione ceteris unusquisque praeponitur, ut subiectorum animus, quasi substrata terra, praedicationis illius semine fecundetur. Sed terra contra possessorem clamat, si contra eum qui sibi praeest aliquid iustum uel priuata domus, uel sancta ecclesia murmurat. Clamare quippe terrae est contra regentis iniustitiam rationabiliter subiectos dolere. Vbi recte subiungitur: et cum ea sulci eius deflent. Terra enim, etiam nullis operibus exculta, plerumque ad usum hominis aliquod alimentum profert, exarata uero fruges ad satietatem parit. Et sunt nonnulli qui nullo lectionis, nullo exhortationis uomere proscissi, quaedam bona, quamuis minima, tamen ex semetipsis proferunt, quasi terra necdum exarata. Sunt uero nonnulli qui, ad audiendum semper atque retinendum sanctis praedicationibus ac meditationibus intenti, a priori mentis duritia, quasi quodam linguae uomere scissi, semina exhortationis accipiunt, et fruges boni operis per sulcos uoluntariae afflictionis reddunt. Saepe uero contingit ut hi qui praesunt iniusta aliqua faciant, fit que ut ipsi subiectis noceant qui prodesse debuerant. Quae dum rudes quique conspiciunt, commoti contra rectorem murmurant; nec tamen ualde proximis per compassionem dolent. Cum uero hi qui iam aratro lectionis attriti sunt, atque ad frugem boni operis exculti, grauari uel in minimis innocentes aspiciunt, per compassionem protinus ad lamenta conuertuntur, quia uelut sua plangunt ea quae proximi iniuste patiuntur. Perfecti namque cum semper de spiritalibus moueantur, tanto sciunt de alienis corporalibus damnis ingemiscere, quanto iam edocti sunt non dolere de suis. Omnis ergo qui praeest, si peruersa in subditis exercet, contra hunc terra clamat et sulci deflent, quia contra eius iniustitiam rudes quidem populi in murmurationis uocibus erumpunt, sed perfecti quique pro prauo eius opere sese in fletibus affligunt; quod que imperiti clamant et non dolent, hoc probatioris uitae subiecti deflent et tacent. Cum clamante ergo terra sulcos plangere est per hoc unde multitudo fidelium iuste contra rectorem queritur uberioris uitae homines ad lamenta peruenire. Sulci itaque et ex terra sunt et tamen a terrae uocabulo distinguuntur; quia hi qui in sancta ecclesia mentem suam labore sacrae meditationis excolunt, ceteris fidelibus tanto meliores sunt, quanto per accepta semina fecundiores operum fruges reddunt. Et sunt nonnulli qui sanctis plebibus praelati, uitae quidem stipendia ex ecclesiastica largitate consequuntur, sed exhortationis ministeria debita non impendunt. Contra quos adhuc exemplum sancti uiri recte subiungitur, cum ab eo protinus subinfertur: si fructus eius comedi absque pecunia. Fructus etenim terrae absque pecunia comedere est ex ecclesia quidem sumptus accipere, sed eidem ecclesiae praedicationis pretium non praebere. De qua uidelicet praedicatione auctoris uoce dicitur: oportuit te committere pecuniam meam nummulariis, et ueniens ego recepissem utique quod meum erat cum usura. Terrae igitur fructus absque pecunia comedit, qui ecclesiastica commoda ad usum corporis percipit, sed exhortationis ministerium populo non impendit. Quid ad haec nos pastores dicimus, qui aduentum districti iudicis praecurrentes, officium quidem praeconis suscipimus, sed alimenta ecclesiastica muti manducamus? Exigimus quod nostro debetur corpori, sed non impendimus quod subiectorum debemus cordi. Ecce uir sanctus tot in hoc saeculo pignoribus obstrictus, inter occupationes innumeras liber ad studium praedicationis fuit. Qui fructus terrae numquam sine pecunia comedit, quia nimirum subditis uerbum bonae admonitionis reddidit, a quibus fructus corporeae seruitutis accepit. Hoc namque debet omnipotenti deo omnis qui praeest populo, hoc qui multis, hoc qui paucioribus praeest, ut sic debita ministeria a subditis exigat, quatenus ipse etiam quid semper admonitionis debeat sollicitus attendat. Omnes namque qui sub dispensatione conditoris uicario nobis ministerio iungimur sub uno ac uero domino, quid nobis aliud nisi inuicem serui sumus? Cum igitur is qui subest seruit ad obsequium, restat procul dubio ut is qui praeest seruiat ad uerbum. Cum is qui subest iussis obtemperat, oportet ut is qui praeest curam sollicitudinis ac pietatis impendat. Sic que fit ut dum studiose nunc seruire nobis inuicem per caritatem nitimur, quandoque cum uero domino communi exsultatione dominemur. Sed sunt nonnulli qui in eo quod officium praedicationis exhibent, aliis inuident bonum quod habent, atque ideo iam ueraciter non habent. Quibus recte per iacobum dicitur: quod si zelum amarum habetis inter uos, et contentiones sunt in cordibus uestris, non est ista sapientia desursum descendens, sed terrena, animalis, diabolica. Vnde hic quoque cum dictum est: si fructus eius comedi absque pecunia, recte subiungitur: et animam agricolarum eius afflixi. Agricolae quippe huius terrae sunt hi qui minori loco positi, quo ualent zelo, quanto possunt opere, ad eruditionem sanctae ecclesiae in praedicationis gratia cooperantur. Quos uidelicet terrae huius agricolas hoc est non affligere, eorum laboribus non inuidere, ne rector ecclesiae dum soli sibi ius praedicationis uindicat, etiam aliis recte praedicantibus inuidia se mordente contradicat. Pia etenim pastorum mens, quia non propriam gloriam sed auctoris quaerit, ab omnibus uult adiuuari quod agit. Fidelis namque praedicator optat, si fieri ualeat, ut ueritatem quam solus loqui non sufficit ora cunctorum sonent. Vnde cum iosue duobus in castris remanentibus atque prophetantibus uellet obsistere, recte per moysen dicitur: quid aemularis pro me? Quis tribuat ut omnis populus prophetet et det eis dominus spiritum suum? Prophetare quippe omnes uoluit, qui bonum quod habuit aliis non inuidit. Quia igitur beatus iob cuncta haec suspensa intulit, et si ea minime fecerit sententia se maledictionis adstringit, Sequitur: pro frumento oriatur mihi tribulus et pro hordeo spina. Ac si aperte dicat: si iniustum quid erga subditos gessi, si exegi debita et ipse quod debui non impendi; si exercitationem boni operis aliis inuidi, pro bonis quae in aeternum reficiunt, retribuantur mihi in iudicio mala quae pungunt. Pro frumento quippe tribulus et pro hordeo spina oritur, cum in retributione ultima, de qua remuneratio laboris quaeritur, punctio doloris inuenitur. Et notandum quod sicut a frumento hordeum distat, quamuis utrumque reficiat, sic a tribulo spina, quamuis sit utrumque quod pungat, quia tribulus mollior, et ad pungendum semper est durior spina. Ait ergo: pro frumento oriatur mihi tribulus et pro hordeo spina. Ac si patenter dicat: egisse quidem et magna me bona et minima scio, sed si non ita est, pro bonis magnis mala minima, et pro bonis minimis mihi respondeant mala maiora. Quamuis hoc intellegi et aliter potest. In frumento quippe spiritale opus, quod mentem reficit, in hordeo autem terrenarum rerum dispensatio figuratur. In qua saepe dum seruire infirmis atque carnalibus cogimur, quasi sua iumentis alimenta praeparamus, atque ipse nostrorum usus operum quasi more hordei habet aliquid de admixtione palearum. Et plerumque contingit ut rector qui praeest, dum iniusta contra subditos exercet; dum nullo bonos blandimento refouet; dum, quod est grauius, bene operantes quosque ex inuidia affligit etiam quaedam bona aliquando faciat, ac si frumentum serat sese que in dispensandis terrenis rebus nonnumquam non auaritiae studio, sed pro utilitate carnalium misceat, et sic eiusdem laboris fructum uelut messem hordei exspectet. Sed subiecti quique pro eo quod in maximis grauantur, gaudere in eius bonis minimis nequeunt, quia nec hoc opus placet, quod alterius operis iniustitia polluit, nec ipsa terrenarum rerum dispensatio pro utilitate subditorum suscipi creditur, quando is qui praeest anhelare per auaritiam uidetur. Vnde fit ut ad ipsa etiam pauca bona quae fieri inter multa mala considerant, non laudes sed gemitus reddant; atque infirmantes murmurent, dum perpendunt puri operis non esse quod uident. Ait ergo: si aduersum me terra mea clamat et cum ipsa sulci eius deflent; si fructus eius comedi absque pecunia et animam agricolarum eius afflixi; pro frumento oriatur mihi tribulus et pro hordeo spina. Ac si aperte dicat: si magna quae debui sollicite non feci, punctiones murmuris a subiectis recipiam, etiam de bono quod feci. Si neglexi exhibere quod foueat, iuste in querelam prosiliens eorum lingua me pungat. Qua in re semper sollicita consideratione pensandum est, me aut hi qui praesunt exempla mali operis subiectis praebeant, eorum que uitam suae gladio prauitatis exstinguant; aut hi qui alieno regimini subiacent, facile iudicare audeant facta rectorum, atque per hoc quod de his qui sibi praelati sunt murmurant, non humano, sed ei qui cuncta disponit, diuino ordini contradicant. Illis namque dicitur: oues meae his quae conculcata pedibus uestris fuerant pascebantur, et quae pedes uestri turbauerant, haec bibebant. Oues enim turbata pedibus bibunt cum subiecti ea ad exemplum uiuendi appetunt quae praelati quique prauo opere peruertunt. At contra a praelatis hi audiunt: nos enim quid sumus? Nec contra nos est murmur uestrum, sed contra dominum. Qui enim contra superpositam sibi potestatem murmurat, liquet quod illum redarguit qui eamdem homini potestatem dedit. Tandem beati iob plenas mystica uirtute sententias, in quibus contra amicorum uerba respondit, deo largiente digessimus; nunc superest ut ad eliu uerba ueniamus, quae tanto grauiori circumspectione pensanda sunt, quanto et per iuuentutis audaciam spiritu feruentiore proferuntur. LIBER 23 Praefationem huius operis totiens necessario repeto, quotiens hoc in distinctione uoluminum locutionis meae pausatione succido, ut cum legendi exordium sumitur, prius ipsa memoriae lectionis causa renouetur; et tanto robustius surgat doctrinae aedificium, quanto ex considerata causae origine studiosius ponitur in mente fundamentum. Beatus iob, deo soli sibi que cognitus, in tranquillitate ad nostram notitiam perducendus tactus est uerbere, ut odorem suarum uirium tanto latius spargeret, quanto more aromatum melius ex incensione fragraret. Nouerat in bonis pie subditos regere et a malis se districte custodire. Nouerat bene uti rebus habitis, sed nesciebamus si patiens permaneret ablatis. Nouerat cotidiana deo pro sanis pignoribus sacrificia soluere, sed incertum erat si ei gratiarum sacrificium et orbatus immolaret. Ne quid ergo uitii salus tegeret, dignum fuit ut hoc dolor aperiret. Data itaque est contra sanctum uirum hosti callido temptandi licentia. Qui dum bona eius multis cognita interimere appetit, etiam bonum patientiae quod latebat ostendit; et quem se angustare persequendo credidit, flagellis auctum et in exemplo dilatauit. Nec sine graui arte exercuit licentiam quam accepit. Nam combussit greges, exstinxit familias, obruit heredes, percussit salutem corporis et ad intorquendum grauioris temptationis iaculum, linguam seruauit uxoris, quatenus sancti uiri forte ac solidum pectus et per damna rerum dolore sterneret, et per uerba coniugis maledictione perforaret. Sed quot uulnera saeuiens intulit, tot sancto uiro nesciens uictorias ministrauit. Nam fidelis dei famulus, uno eodem que tempore inter uulnera et uerba deprehensus, et dolentem carnem aequanimiter pertulit, et desipientem coniugem prudenter increpauit. Antiquus itaque hostis, quia uinci se in domesticis doluit, protinus exteriora requisiuit. Amicos namque eius de locis singulis, quasi pro exercenda caritate commouit, eorum que ora sub specie consolationis aperuit; sed per haec iacula increpationis intorsit, quae eo durius cor secure audientis infigerent, quo inter ostensae et non seruatae caritatis tenebras improuisa uulnerarent. Post hos quoque ad contumelias etiam eliu iunior excitatur, ut tranquillitatem tantae mansuetudinis saltim dedignata leuitas perturbaret aetatis. Sed contra tot antiqui hostis machinas stetit inuicta constantia, stetit aequanimitas infracta. Nam uno eodem que tempore uerbis aduersantibus opposuit prudentiam, rebus uitam. Nemo igitur sanctum uirum, quamuis de illo aperte post flagella scriptum sit: in omnibus his non peccauit iob labiis suis, saltim postmodum in contentione amicorum aestimet inter uerba deliquisse. Satan quippe temptationem illius expetiit; sed deus qui hunc laudauerat, in seipso eius intentionem certaminis accepit. Quisquis ergo beatum iob deliquisse in suis sermonibus queritur, quid aliud quam deum, qui pro illo proposuit, perdidisse confitetur? Quia uero antiqui patres fructiferis arboribus similes, non solum pulchri sunt per speciem, sed etiam utiles per ubertatem, sic eorum uita pensanda est, ut cum miramur quae sit uiriditas in historia, inueniamus et quanta sit ubertas in allegoria; quatenus cum blandum est quod in foliis redolet, cognoscamus et quam dulce sit quod in fructibus sapit. Nullus quippe supernae adoptionis gratiam habuit, nisi qui hanc per cognitionem unigeniti accepit. Dignum itaque est ut ipse in eorum uita et lingua resplendeat, qui eos ut resplendere mereantur illustrat. Nam cum in tenebris lumen lucernae accenditur, prius lucerna eadem, quae uideri cetera efficit, uidetur. Vnde necesse est ut si uere intendimus illuminata cernere, studeamus mentis oculos ad ipsum illuminans lumen aperire. Quod et in eisdem beati iob sermonibus, etiam remotis allegoriarum umbris, quasi depressis altae noctis tenebris, corusci more pertranseuntis intermicat, cum dicitur: scio quod redemptor meus uiuit et in carne mea uidebo deum. Hoc nimirum in nocte historiae, paulus lumen inuenerat, cum dicebat: omnes in moyse baptizati sunt in nube et in mari; et omnes eamdem escam spiritalem manducauerunt; et omnes eumdem potum spiritalem biberunt. Bibebant autem de spiritali consequenti eos petra, petra autem erat christus. Si igitur redemptoris speciem petra tenuit, cur non figuram illius beatus iob insinuet, qui eum quem uoce protulit etiam passione signauit? Vnde et non immerito iob uidelicet dolens dicitur, quia illius in se imaginem exprimit de quo per isaiam longe ante nuntiatur quod dolores nostros ipse portauit. Sciendum quoque est quod redemptor noster unam se personam cum sancta ecclesia quam assumpsit, exhibuit. De ipso enim dicitur: qui est caput, christus. Rursum que de eius ecclesia scriptum est: et corpus christi, quod est ecclesia. Beatus igitur iob, qui mediatoris typum eo uerius tenuit quo passionem illius, non loquendo tantummodo, sed etiam patiendo prophetauit, cum in dictis factis que suis expressione redemptoris innititur, repente ad significationem corporis aliquando deriuatur; ut quod christum et ecclesiam unam personam credimus, hoc etiam unius personae actibus significari uideamus. Vxor uero eius, quae eum ad maledicendum prouocat, quid aliud quam prauitatem carnalium signat? Qui intra sanctam ecclesiam incorrectis moribus positi, eo durius uitam fidelium quo uicinius premunt, quia dum uitari a fidelibus quasi fideles nequeunt, tanto grauius quanto et interius tolerantur. Amici uero eius, qui quasi dum consulunt inuehuntur, haereticorum figuram exprimunt, qui sub specie consulendi agunt negotium seducendi. Vnde et ad beatum iob dum pro domino uerba faciunt, a domino reprobantur, quia uidelicet omnes haeretici dum deum defendere nituntur offendunt. Vnde eis apte et ab eodem sancto uiro dicitur: disputare cum deo cupio, prius uos ostendens fabricatores mendacii, et cultores peruersorum dogmatum. Constat ergo eos haereticorum typum gerere quos sanctus uir redarguit cultui peruersorum dogmatum deseruire. Quia igitur iob interpretatur dolens, quo nimirum dolore uel mediatoris passio, uel sanctae ecclesiae labor exprimitur, quae multiplici praesentis uitae fatigatione cruciatur, amici quoque eius ex uocabulo nominis meritum suae indicant actionis. Nam eliphaz latina lingua dicitur domini contemptus. Et quid aliud haeretici faciunt, nisi quod dum falsa de deo sentiunt, eum superbiendo contemnunt? Baldad interpretatur uetustas sola. Bene autem omnes haeretici in his quae de domino loquuntur, dum non intentione recta, sed appetitione temporalis gloriae uideri praedicatores appetunt, uetustas sola nominantur. Ad loquendum quippe, non zelo noui hominis, sed uitae ueteris prauitate concitantur. Sophar quoque latino sermone dicitur dissipatio speculae, uel speculatorem dissipans. Mentes namque fidelium ad contemplanda superna se erigunt, sed dum haereticorum uerba peruertere recta contemplantes appetunt, speculam dissipare conantur. In tribus itaque amicorum iob nominibus tres in haereticis perditionum casus exprimuntur. Nisi enim deum contemnerent, nequaquam de illo peruersa sentirent; et nisi uetustatis cor traherent, in nouae uitae intellegentia non errarent; et nisi speculationem bonorum destruerent, nequaquam eos superna iudicia tam districto examine pro uerborum suorum culpa reprobarent. Contemnendo igitur deum, in uetustate se retinent; sed in uetustate retinendo, prauis suis sermonibus speculationi rectorum nocent. Post hos quoque eliu iunior in beati iob exprobratione subiungitur, ex cuius persona uidelicet species quorumdam doctorum fidelium sed tamen arrogantium designatur. Cuius uerba non facile intellegimus, nisi ea ex subsequenti dominica correptione pensemus. Ait namque de illo dominus: quis est iste inuoluens sententias sermonibus imperitis? Cum uero dicit sententias, sed non addit protinus quales, uult procul dubio bonas intellegi. Nam cum sententiae nominantur, nisi etiam malae dicantur, male sentiri non possunt. In bono enim semper sententias accipimus quae sine reprobationis adiectione ponuntur, sicut scriptum est: sapientior sibi uidetur piger, septem uiris loquentibus sententias. Quod uero dicitur, quia eius sententiae imperitis sermonibus inuoluuntur, hoc summopere ostenditur, quia ab eo cum elationis fatuitate proferuntur. Magna quippe in eo imperitia est, humiliter dicere nescire quod dicit, et ueritatis sensibus elationis uerba miscere. Omne enim quod dicitur quadripertita potest qualitate distingui; si aut mala male, aut bona bene, aut mala bene, aut bona male dicantur. Male enim malum dicitur, cum res peruersa suadetur, sicut scriptum est: benedic deo et morere. Bene bonum dicitur, cum recte recta praedicantur, sicut ioannes ait: agite paenitentiam, appropinquauit enim regnum caelorum. Malum bene dicitur, quando per os dicentis idcirco uitium exprimitur, ut reprobetur, sicut paulus ait: feminae eorum immutauerunt naturalem usum in eum usum qui est contra naturam. Quo loco exsecranda quoque uirorum facinora subdidit, sed honeste inhonesta narrauit, ut multos ad honestatis formam inhonesta narrando reuocaret. Male autem bonum dicitur, cum rectum aliquid recto studio non profertur, sicut illuminato caeco pharisaei dixisse perhibentur: tu sis discipulus eius. Quod maledictionis utique dixerunt studio, non orationis uoto. Vel sicut caiphas ait: expedit unum mori pro populo, ut non tota gens pereat. Bonum quippe, sed non bene locutus est, quia dum crudelitatem necis appetiit, redemptionis gratiam prophetauit. Hoc igitur modo eliu quoque dicere non bene bona reprehenditur, quia in his quae ueraciter loquitur arroganter inflatur. Qui eo speciem arrogantium signat, quo per sensum rectitudinis in tumoris uerba se eleuat. Sed quid est quod tres amicos reconciliari per septem sacrificia, diuina uox praecipit; eliu uero sub unius tantummodo sententiae increpatione derelinquit, nisi quod nonnumquam haeretici, diuinae gratiae largitate perfusi, ad unitatem sanctae ecclesiae redeunt? Quod bene ipsa amicorum reconciliatione signatur, pro quibus tamen beatus iob exorare praecipitur, quia nimirum haereticorum sacrificia accepta deo esse non possunt, nisi pro eis uniuersalis ecclesiae manibus offerantur, ut eius meritis remedium salutis inueniant, quam uerborum suorum iaculis impugnando feriebant. Vnde et septem pro eis sacrificia memorantur oblata, quia dum septiformis gratiae spiritum confitentes accipiunt, quasi septem oblationibus expiantur. Hinc in ioannis apocalypsi per septenarium ecclesiarum numerum, uniuersalis ecclesia designatur. Hinc per salomonem de sapientia dicitur: sapientia aedificauit sibi domum, excidit columnas septem. Ipso ergo sacrificiorum numero reconciliati haeretici quid prius fuerint exprimunt, qui perfectioni septiformis gratiae nonnisi redeundo iunguntur. Bene autem tauros pro se et arietes obtulisse describuntur. In tauro quippe ceruix superbiae, in ariete autem ducatus gregum sequentium designatur. Quid itaque est pro eis tauros arietes que mactare, nisi eorum superbum ducatum interficere, ut de se humilia sentiant, et post se iam corda innocentium non seducant? Ceruice enim tumenti ab ecclesiae uniuersitate resilierant, et infirmos post se populos quasi sequentes greges trahebant. Veniant igitur ad beatum iob, id est reuertantur ad ecclesiam, et septenario sacrificio tauros et arietes mactandos offerant quia ut uniuersali ecclesiae coniungantur, humilitate interueniente, interficiant quicquid prius tumidum de superbo ducatu sapiebant. Eliu uero per quem uanae gloriae amatores signati sunt, etiam intra sanctam ecclesiam constituti, qui ea quae recte sentiunt humiliter proferre contemnunt, nequaquam per sacrificium reconciliari praecipitur quia arrogantes quidem, sed tamen fideles, pro eo quod iam intus sunt per septem sacrificia reuocari non possunt. Quos tamen sub eliu specie sententia diuina redarguit, atque in eis non ueritatis sententias, sed elationis mentem ac uerba reprehendit. Quae nimirum reprehensio quid aliud signat, nisi quod eos intra positos supernae districtionis increpatio uel per flagellum corrigit, uel per iustum examen sibimetipsis relinquit? Tales quippe intra sanctam ecclesiam recta quidem praedicant, sed tamen deo iudice, audire merentur aduersa, quia per ea bona quae non propria proferunt, non auctoris sui gloriam, sed propriam laudem quaerunt. Vnde hoc quoque caute pensandum est, quod diuina uoce de eliu dicitur: quis est iste? Prima quippe exprobratio est talis interrogatio. Nam quis est iste non dicimus, nisi de eo utique quem nescimus. Nescire autem dei reprobare est, unde quibusdam quos reprobat in fine dicturus est: nescio uos unde sitis, discedite a me omnes operarii iniquitatis. Quid est ergo de hoc arrogante requirere: quis est iste? Nisi aperte dicere: ego arrogantes nescio, id est eorum uitam in sapientiae meae uirtute non approbo, quia dum laudibus humanis inflantur, a uera gloria aeternae retributionis inanescunt. Cuius dum sententias minime respuit, sed tamen eum ipsum qui illas protulit reprehendit, quasi aperte insinuat, dicens: noui quae dicit, sed ignoro qui dicit, quia ueraciter prolata approbo, sed eum qui de bonis quae profert extollitur, non agnosco. Vt uero apertius ostendamus in elationis iactantia eliu quam turpiter defluat, formam prius ostendere boni praedicatoris debemus, quatenus ex statu huius rectitudinis monstretur liquido tortitudo quam praua sit incuruationis. Sanctae uniuersalis ecclesiae spiritalis quisque praedicator in cunctis quae dicit sollerti cura se inspicit, ne in eo quod recta praedicat uitio se elationis extollat; ne uita a lingua discordet; ne pacem quam in ecclesia adnuntiat, in seipso dum bene dicit et male uiuit, amittat. Sed studet summopere contra maledicos rumores aduersantium et defendere loquendo quod uiuit, et ornare uiuendo quod dicit. Nec in his omnibus suam, sed auctoris gloriam quaerit; atque omnem sapientiae gratiam, quam ut loqueretur accepit, non suis se aestimat meritis, sed eorum intercessionibus pro quibus loquitur accepisse. Sic que dum se infra deicit, superest, quia suae nimirum magis mercedi proficit, quod bona quae exercere praeualet alienis meritis reddit. Indignum se omnibus iudicat, etiam cum dignius cunctis uiuat. Scit enim quod bona quae innotescunt hominibus, sine periculo esse uix possunt. Et quamuis sapientem se esse sentiat, uellet tamen esse sapiens, nec uideri, atque hoc sibi omnimodo quod loquendo proditur pertimescit; et si liceat, tacere appetit, dum esse multis tutius silentium cernit, eos que se feliciores putat, quos intra sanctam ecclesiam locus inferior per silentium occultat; et tamen ut sancta ecclesia defendatur, quia ad loquendum ui caritatis impellitur, ex necessitate quidem officium locutionis suscipit, sed ex magno desiderio otium taciturnitatis quaerit. Hoc seruat uoto, illud exercet ministerio. Hanc autem dicendi formulam arrogantes ignorant. Neque enim loquuntur quia causae eueniunt, sed causas euenire appetunt ut loquantur. Quorum nunc eliu speciem signat, qui in locutione sua immenso se uitio elationis exaltat. Igitur finitis beati iob sermonibus, subditur: C. 32 omiserunt autem tres uiri isti respondere iob, eo quod iustus sibi uideretur. Hoc quod de eo dicitur: eo quod iustus sibi uideretur, sacrae huius scriptor historiae ad amicorum iudicium retulit, non autem beatum iob de elationis tumore reprobauit. Sequitur: et iratus indignatus que eliu filius barachel buzites, de cognatione ram. Bene haec ipsa uel eius, uel parentis, uel loci, uel cognationis nomina notam propriae exprimunt actionis. Eliu quippe interpretatum sonat: deus meus iste, uel: deus dominus. Per quem, sicut superius diximus, designatur recta fides arrogantium intra ecclesiam positorum. Vnde eis et hoc ipsum eius etiam nomen congruit. Nam quamuis iuxta dominica praecepta non uiuunt, deum tamen esse dominum recognoscunt; quia in ueritate carnis etiam formam deitatis intellegunt, sicut per prophetam dicitur: scitote quod dominus ipse est deus. Barachel uero interpretatum dicitur benedictio dei; buzites autem contemptibilis. Quod arroganter praedicantibus bene utrumque concordat, quia in praedicationis facundia benedictionem quidem gratiae diuinae percipiunt, sed in elatis suis moribus esse eam contemptibilem ostendunt. Ipsa quippe quae acceperunt bona, eo despicabilia faciunt, quo nequaquam eis bene uti nouerunt. Apte autem etiam de cognatione ram dicitur. Ram quippe interpretatur excelsus. Excelsus namque est fidelium populus, qui huius uitae infima et abiecta contemnit. Excelsi sunt qui dicere cum paulo nouerunt: nostra conuersatio in caelis est. Eliu itaque de cognatione ram dicitur, quia unusquisque praedicator arrogans intra uniuersalem ecclesiam positus, sanctis populis fidei ueritate sociatur, quamuis ab eorum uita elationis prauitate disiungitur. Sequitur: iratus est autem aduersus iob, eo quod iustum se diceret coram deo. Porro aduersum amicos eius indignatus est, eo quod non inuenissent responsionem rationabilem, sed tantummodo condemnassent iob. Sollerter intuendum est quod beatum iob ideo reprehendit quod coram deo se iustum esse dixerit; amicos uero eius ideo redarguit, quod condemnantes eum responsionem contra illum rationabilem non dederunt. Istis namque indiciis aperte colligitur quod per eum species amatorum uanae gloriae designatur. Iob quippe de praesumpta iustitia, amicos uero eius de stulta responsione redarguit. Cuncti enim uanae gloriae sectatores, dum se in omnibus praeferunt, alios quidem de fatuis sensibus, alios autem de indignis meritis reprehendunt; id est, alios censent nihil scire, alios non bene uiuere. Et quamuis iuste omnes extra ecclesiam positos praua sentire redarguunt, tamen etiam eos qui intus sunt pro uitae despectu contemnunt, et contra illos ex magnitudine recte sentiendi, contra istos uero quasi ex merito bene uiuendi superbiunt. Bene autem eliu modo beatum iob, modo amicos eius increpare perhibetur, quia amatores uanae gloriae aliquando intra sanctam ecclesiam constituti, et aduersarios premunt, dum uera praedicant; et eiusdem sanctae ecclesiae moribus contradicunt, dum de ipsa praedicatione gloriantur. Premunt aduersarios uirtute dicti, premunt sanctam ecclesiam qualitate dicendi. Illos praedicatione ueritatis, istam uitio elationis impugnant. Sequitur: igitur eliu exspectauit iob loquentem, eo quod seniores essent qui loquebantur. Cum autem uidisset quod respondere non possent, iratus est uehementer. Quamuis sancta ecclesia sit procul dubio aduersariis suis antiquior, quia de illa ipsi, non autem exiit ipsa de illis, sicut de eis per ioannem dicitur: ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis; recte tamen eisdem aduersariis eliu iunior fuisse describitur, quia nimirum post exorta haereticorum bella, esse intra sanctam ecclesiam fastu scientiae inflati arrogantes coeperunt. Cum enim grauiora hostium prodiere certamina, tunc sunt profecto subtiliora sensuum spicula requisita, tunc argumentorum obstacula, tunc perplexior indago uerborum. Quae saepe uiri feruentes ingenio, dum congrue inueniunt, arroganter intumescunt; et, quod per elationis uitium plerumque contingit, iisdem acutis sensibus quibus hostem feriunt, prosternuntur, dum in his quae recte de deo sentiunt, non dei sed suam gloriam quaerunt. Vnde eliu quoque multa quidem recta loquitur, et tamen diuina uoce, ac si peruersa dixerit, increpatur. Cum uero dicitur quia eliu exspectauit iob loquentem, eo quod seniores essent qui loquebantur, aperte beato iob non pro sua, sed pro amicorum reuerentia reseruasse monstratur; quia uidelicet arrogantes intra positi eamdem sanctam ecclesiam quam defendunt, despiciunt; et plerumque contingit ut plus ingenia male sapientium quam simplicem uitam innocentium uenerentur, plus reseruent linguis extra loquentium quam meritis intra positorum, quamuis utrisque e diuerso obuient, cum et ab illis rectitudine sensuum, et a sancta ecclesia morum prauitate discordent. Sequitur: respondens que eliu filius barachel buzites, dixit: iunior sum tempore, uos autem antiquiores; idcirco demisso capite ueritus sum indicare uobis meam sententiam. Sperabam enim quod aetas prolixior loqueretur et annorum multitudo doceret sapientiam. Cuncta haec quae ab eo per tumorem superbiae proferuntur, cursim potius perstringenda sunt quam attentius exponenda. Quae enim soliditate grauitatis carent, expositionis subtilitate non indigent. Sed solum puto breuiter intimandum quod eliu quamdiu pro aetatis suae respectu tacuit, sapientior fuit; cum uero in aliis annorum multitudinem, semetipsum praeferens, despicit, quam pueriliter desipiat ostendit. Nam contra eius sententiam et aetas prolixior loquitur, et per annorum multitudinem sapientia docetur, quia etsi longaeuitas sensum non praebet, usum tamen uehementer exercet. Sequitur: sed, ut uideo, spiritus est in hominibus, et inspiratio omnipotentis dat intellegentiam. Haec recte diceret si eamdem intellegentiam sibi prae ceteris non arrogaret. Neque enim parua condemnatio est ex eo bono quod communiter datur priuate gloriari, scire bonum unde acceperit, et nescire quomodo uti bono debeat quod accepit. Quattuor quippe sunt species quibus omnis tumor arrogantium demonstratur, cum bonum aut a semetipsis habere se aestimant, aut si sibi datum desuper credunt, pro suis se hoc accepisse meritis putant; aut certe cum iactant se habere quod non habent; aut despectis ceteris, singulariter uideri appetunt habere quod habent. A semetipso enim bonum se habere iactabat, cui per apostolum dicitur: quid autem habes quod non accepisti? Si autem accepisti quid gloriaris quasi non acceperis? Rursum ne dari nobis bonum gratiae pro nostris praecedentibus meritis crederemus, idem apostolus admonet dicens: gratia estis saluati per fidem, et hoc non ex uobis, dei donum est, non ex operibus, ut ne quis glorietur. Qui etiam de semetipso ait: qui prius fui blasphemus, et persecutor, et contumeliosus; sed misericordiam consecutus sum. Quibus uerbis aperte declarat quod gratia non pro meritis tribuatur, dum ex seipso docuit et quid de malitia meruit, et quid de beneuolentia accepit. Rursum nonnulli iactant se habere quod non habent, sicut diuina uoce per prophetam de moab dicitur: superbiam eius, et arrogantiam eius ego noui, et quod non sit iuxta eam uirtus eius. Et sicut angelo ecclesiae laodiceae dicitur: quia dicis quod diues sum, et locupletatus, et nullius egeo; et nescis quia tu es miser, et miserabilis, et pauper, et caecus, et nudus. Rursum nonnulli, despectis ceteris, uideri appetunt singulariter bonum habere quod habent. Vnde et pharisaeus idcirco de templo absque iustificatione descendit, quia bonorum operum merita sibi quasi singulariter tribuens, oranti publicano se praetulit. Sancti quoque apostoli ab hoc elationis uitio reuocantur, qui de praedicatione redeuntes, cum elati dicerent: domine, in nomine tuo etiam daemonia nobis subiecta sunt, ne de hac miraculorum singularitate gauderent; ilico eis respondit dominus dicens: uidebam satanam uelut fulgur de caelo cadentem. Ipse quippe singulariter elatus dixerat: super astra caeli exaltabo solium meum, sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis, similis ero altissimo. Et mire dominus, ut in discipulorum cordibus elationem premeret, mox iudicium ruinae rettulit, quod ipse magister elationis accepit, ut in auctore superbiae discerent quid de elationis uitio formidarent. In hac itaque arrogantiae quarta specie crebro humanus animus labitur, ut id quod habet habere se singulariter glorietur. In qua tamen diabolicae similitudini uicinius appropinquat, quia quisquis bonum se habere singulariter gaudet, quisquis uideri sublimior ceteris quaerit, illum uidelicet imitatur, qui despecto bono societatis angelorum, sedem suam ad aquilonem ponens, et altissimi similitudinem superbe appetens, per iniquum desiderium quasi ad quoddam culmen conatus est singularitatis erumpere. Eliu ergo quamuis dari a domino sapientiam confitetur, in hac tamen elationis specie labitur, ut sapientiorem se ceteris gaudeat, et quasi de singulari bono sese inaniter extollat. Quod uerbis sequentibus indicat, dicens: non sunt longaeui sapientes, nec senes intellegunt iudicium. Ideo dicam: audite me, ostendam uobis etiam ego meam scientiam. Exspectaui enim sermones uestros, audiui prudentiam uestram, donec disceptaremini sermonibus; et donec putabam uos aliquid dicere, considerabam. Quantum ad intentionem litterae exspectat, loquens eliu indicat quam superbe tacuerit. Cum enim dicit: exspectaui sermones uestros et putabam uos aliquid dicere, aperte declarat se ad uerba senum iudicantis potius studio quam discentis uoto tacuisse. Quamuis haec melius uitam arrogantium signant, qui aliquando intra sanctam ecclesiam positi, cum eiusdem sanctae ecclesiae aduersarios conspiciunt, non in eis annos temporum, sed intentionem solent pensare uerborum. Nam quantolibet sint eisdem arrogantibus antiquiores haeretici, eos audacter comprimunt, in quorum uerbis dogmata peruersa reprehendunt. Sequitur: sed, ut uideo, non est qui arguere possit iob, et respondere ex uobis sermonibus eius. Ne forte dicatis: inuenimus sapientiam, deus proiecit eum, non homo. Saepe haeretici per hoc quod esse et hominibus despicabiles solent, cum a cunctis fere gentibus sanctam ecclesiam uenerari conspiciunt, opinionem eius quibus ualent obtrectationibus lacerare contendunt, dicentes: idcirco illi cuncta temporalia suppetunt, quia ei praemia aeternorum munerum subtrahuntur. Quorum uoci eliu obuiat, dicens: ne forte dicatis: inuenimus sapientiam; deus proiecit eum, non homo. Ac si arrogantes intra sanctam ecclesiam sed tamen fideles contra haereticos dicant: per hoc quod sanctam ecclesiam in honore hominum florere temporaliter cernitis, proiectam eam a domino non credatis. Scit enim redemptor eius, et in hoc itinere solatia uenienti tribuere, et peruenienti ad aeternam patriam superna praemia reseruare. Incassum igitur dicitis quia deus eam et non homo proiecerit, cum uenerari illam a cunctis fere hominibus uidetis, quia sic ei terrenae gloriae adiumentum tribuitur, ut per hoc multiplicius etiam ad caelestia subuehatur. Sequitur: nihil locutus est mihi, et ego non secundum uestros sermones respondebo illi. Quid est, quod ait: nihil locutus est mihi? Numquid sancta ecclesia per praedicatores iustos cum intra se arrogantes conspicit, erudire ac redarguere praetermittit? Exercet haec et cotidie exercere non cessat. Sed eliu, qui loquentem publice beatum iob audierat, dicat: nihil locutus est mihi, quia nimirum omnes arrogantes uoces quidem sanctae ecclesiae audiunt, sed sibi eas dici dissimulant, quando elationis uitium emendare contemnunt. Nec se de superbia redargui aestimant, quia esse se humiles putant, qui etiam redargui despiciunt, dum sapientiores se et ipsis redarguentibus arbitrantur. Quod uero ait: et ego non secundum uestros sermones respondebo illi, bene beato iob non secundum sermones eorum respondere se dicit. Arrogantes enim intra ecclesiam positi respondent contra eam, sed non sicut haeretici exterius constituti. Neque enim contradicunt ei praua praedicando, sed peruerse uiuendo, quia nec de deo, ut haeretici, indigna sentiunt, sed de se plus quam necesse est, digna suspicantur. Sequitur: extimuerunt nec responderunt ultra, abstulerunt que a se eloquium. Bene ad eliu uerba amici iob extimuisse referuntur, quia nonnumquam arrogantes ecclesiae defensores, quamuis ordinem dicendi non teneant, tamen aduersarios ipsa dictorum uirtute perturbant. Sequitur: quoniam igitur exspectaui et non sunt locuti; steterunt, nec responderunt ultra. Finis esse locutionis sapientium solet, ut eo usque dicant quo aduersariis silentium imponant. Non enim se ostendere, sed praua docentes compescere cupiunt. Postquam uero de amicis iob dictum est: extimuerunt nec responderunt ultra, abstulerunt que a se eloquium; eliu subiungens, ait: exspectaui et non sunt locuti; steterunt, nec responderunt ultra. Et illis iam silentibus, adhuc uerba multiplicat, quia uidelicet uir arrogans, et formam in se arrogantium intentans, non aduersariorum dicta superare, sed suam sapientiam ostentare festinat. Vnde et Sequitur: respondebo et ego partem meam, et ostendam scientiam meam. Hanc enim partem suam omnis arrogans aestimat, si scientiam non tam habeat quam ostendat, quia nimirum omnes elati scientiam non habere appetunt, sed ostendere. Quo contra bene per moysen dicitur: uas quod non habuerit operculum, nec ligaturam desuper, immundum erit. Tegmen quippe operculi, uel ligatura, est censura disciplinae, qua quisquis non premitur, quasi uas immundum pollutum que reprobatur. An non uas sine operculo eliu fuerat, qui hanc esse partem suam aestimauerat, si ostenderet scientiam quam habebat? Quasi enim uas sine operculo, uel ligatura, polluitur, qui per studium ostentationis patens, nullo uelamine taciturnitatis operitur. Praedicatores autem sancti partem suam reputant, si intus quidem ipsi de sapientia gaudeant, foris autem alios ab errore compescant; neque a se ita loquendo exeunt, ut gaudium mentis in ostensione ponant disertae locutionis, sed bonum scientiae in cordis secreto meditantur; et ibi gaudent ubi hoc percipiunt, non ubi inter tot temptationum laqueos innotescere compelluntur, quamuis cum bonum quod accipiunt innotescunt, media interueniente caritate, ex profectu audientium, et non ex propria ostensione gratulantur. Arrogantes enim cum scientiam accipiunt, nihil se accepisse aestimant, si hanc eos occultam habere contingat. Nusquam quippe suum gaudium, nisi in ore hominum ponunt. Vnde et fatuae uirgines in uasis suis oleum non sumpsisse referuntur, quia arrogantes omnes cum se ab aliquibus fortasse uitiis continent, bonum gloriae intra conscientias habere non possunt. In uase autem proprio sumpserat paulus oleum, qui dicebat: gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae. Inane ergo uasculum ferre est intus corde uacuo foris humani oris iudicium quaerere. Eliu itaque, quia gloriam dum exterius quaerit intra uas oleum non habet, dicit: respondebo et ego partem meam, et ostendam scientiam meam. Vnde et hoc ipsum, quod de feruore uanae gloriae intus patitur, uerbis sequentibus aperit, dicens: plenus sum sermonibus et coartat me spiritus uteri mei. En uenter meus quasi mustum absque spiraculo, quod lagunculas nouas disrumpit. Loquar et respirabo paululum; aperiam labia mea et respondebo. Nonnumquam arrogantes uiri, dum praedicatores sanctos magna eloqui ac pro locutione sua uenerari conspiciunt, locutionis eorum celsitudinem et non utilitatem intentionis imitantur; neque hoc amant quod illi appetunt, sed hoc summopere appetunt quod clari hominibus ostenduntur. Nam saepe contingit ut sapientes uiri cum se non audiri considerant, ori suo silentium indicant; sed plerumque dum conspiciunt quod iniquorum facinora ipsis tacentibus et non corripientibus crescunt, uim quamdam spiritus sui sustineant, ut in locutionem apertae correptionis erumpant. Vnde propheta ieremias cum sibi praedicationis silentium indixisset, dicens: non recordabor eius, neque loquar ultra in nomine illius, ilico adiunxit: et factus est in corde meo quasi ignis exaestuans, clausus que in ossibus meis; et defeci, ferre non sustinens; audiui enim contumelias multorum. Pro eo enim quod se minime audiri conspexit, silentium appetiit; sed cum crescentia mala cerneret, in eodem silentio non permansit. Quia enim foris tacuit, ex taedio locutionis intus ignem pertulit de zelo caritatis. Inflammantur quippe corda iustorum, cum non correpta crescere conspiciunt acta malorum, eorum que culpae se participes credunt quos in iniquitate crescere silendo permittunt. Dauid propheta postquam sibi silentium indixerat, dicens: posui ori meo custodiam, dum consistit peccator aduersum me; obmutui et humiliatus sum et silui a bonis; in ipso suo silentio, isto zelo caritatis exarsit, qui ilico subdidit: et dolor meus renouatus est, concaluit cor meum intra me; et in meditatione mea exardescet ignis. Intus ergo cor concaluit, quia dilectionis ardor per admonitionem locutionis exterius emanare recusauit. Ignis in meditatione cordis exarsit, quia increpatio delinquentium a correptione oris refrixit. Caritatis enim zelus consolatione admirabili augendo se temperat, quando contra iniquorum opera per uocem correptionis emanat, ut et quae corrigere non ualet, increpare non desinat, ne se participem delinquentium ex consensu taciturnitatis addicat. Sed quia saepe nonnulla uitia uirtutes se esse mentiuntur, sicut effusio nonnumquam misericordia, et tenacia nonnumquam parcimonia, et crudelitas aliquando iustitia uult uideri; ita plerumque mentem ad loquendi impetum, uanae gloriae anxietas nequaquam se intra silentium capiens, quasi zelus caritatis inflammat; atque appetitae ostensionis uis ad effrenationem locutionis impellit, et quasi sub studio consulendi libido erumpit apparendi. Non enim curat loquendo quid prosit sed quid appareat; nec studet ut malum quod cernit corrigat, sed bonum quod sentit ostendat. Vnde eliu quoque spiritu elationis extensus, et sese intra silentii claustra non capiens, ait: plenus sum sermonibus et coartat me spiritus uteri mei. En uenter meus quasi mustum absque spiraculo, quod lagunculas nouas disrumpit. Quod si intellegere spiritaliter debemus, hoc loco uidelicet uentrem sinum cordis appellat. In musto uero sancti spiritus feruor accipitur, de quo in euangelio dominus dicit: uinum nouum in utres nouos. Ex quo dum repente replerentur apostoli, dum linguis omnibus loquerentur, a iudaeis nescientibus, sed tamen uera attestantibus, dictum est: hi musto pleni sunt. Lagunculas uero infirmas ipsa humanitate conscientias, uel certe haec terrena corporum uascula, non inconuenienter accipimus, de quibus paulus apostolus dicit: habemus thesaurum istum in uasis fictilibus. Eliu autem quia, sicut superius dixi, sic inflatione elationis extenditur, ac si ad loquendum per caritatis gratiam ardore sancti spiritus accendatur, sensus sui spiritum in eo quod tacuit, quasi musto absque spiraculo comparauit. Et bene ait: quod lagunculas nouas disrumpit, quia sancti spiritus feruor non solum ueteri, sed etiam noua uita uix capitur. Mustum ergo lagunculas nouas disrumpit, quia feruoris eius potentia etiam spiritalia corda transcendit. Loquar et respirabo paululum; aperiam labia mea et respondebo. Bene ait: respirabo, quia sicut labor iustorum est uidere praua, nec corrigere, ita grauis est labor arrogantium, si quod sapiunt non ostendunt. Vim quippe intrinsecus aestuantem ferre uix possunt, si omne quod sentiunt paulo tardius innotescunt. Vnde necesse est ut cum res bona agitur prius eius elatio in corde uincatur, ne si a radice miserae intentionis prodeat, amaros nequitiae fructus producat. Hi ergo qui adhuc uitiorum bello subiacent nequaquam per praedicationis usum praeesse magisterio ceterorum debent. Hinc est enim quod, iuxta diuinae dispensationis uocem ab anno uigesimo et quinto leuitae tabernaculo seruiunt, sed a quinquagenario custodes uasorum fiunt. Quid enim per annum quintum ac uigesimum, in quo flos iuuentutis oboritur, nisi ipsa contra unumquodque uitium bella signantur? Et quid per quinquagenario, in quo et iubilaei requies continetur, nisi interna quies edomito bello mentis exprimitur? Quid uero per uasa tabernaculi, nisi fidelium animae figurantur? Leuitae ergo ab anno uigesimo et quinto tabernaculo seruiunt, et a quinquagenario custodes uasorum fiunt, ut uidelicet qui adhuc impugnantium uitiorum certamina per consensum delectationis tolerant, aliorum curam suscipere non praesumant; cum uero temptationum bella subegerint, quo apud se iam de intima tranquillitate securi sunt, animarum custodiam sortiantur. Sed quis haec temptationum proelia sibi perfecte subigat, cum paulus dicat: uideo aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captiuum me ducentem in lege peccati? Sed aliud est bella fortiter perpeti, aliud bellis eneruiter expugnari. In istis exercetur uirtus, ne extolli debeat; in illis omnimodo exstinguitur, ne subsistat. Qui igitur scit fortiter temptationem ferre certaminis, et cum temptatione concutitur in alta arce praesidet quietis, quia etiam apud semetipsum sub seipso esse contentiones uitiorum conspicit, quibus nulla fractus delectatione consentit. Sequitur: non accipiam personam uiri et deum homini non aequabo. Nescio enim quamdiu subsistam et si post modicum tollat me factor meus. Recta consideratio, quod deum homini idcirco non aequat; quia quamdiu hic subsistat, uel quando ad dei iudicium tollatur, ignorat. Et bene ait: post modicum tollat me factor meus, quia quamlibet longum fuerit tempus uitae praesentis, eo ipse breue est, quo permanens non est. Neque enim dignum est ut diutinum iudicetur, quicquid fine circumscribitur. Sed inter has sententias quas ex ueritate solidas profert, ad uerba rursum elationis erumpit dicens: C. 33:12audi igitur, iob, eloquia mea et omnes sermones meos ausculta. Ecce aperui os meum, loquatur lingua mea in faucibus meis. Pensemus de qua elatione descendit, quod beatum iob audire se admonet, quod os aperuisse se perhibet, quod linguam suam in faucibus loqui promittit. Hoc enim habet proprium doctrina arrogantium ut humiliter nesciant inferre quod docent, et recta quae sapiunt recte ministrare non possint. In uerbis enim eorum proditur quod cum docent, quasi in quodam sibi uidentur summitatis culmine residere, eos que quos docent ut longe infra se positos uelut in immo respiciunt, quibus non consulendo loqui, sed uix dominando dignantur. Recte autem his per prophetam dominus dicit: uos autem cum austeritate imperabatis eis, et cum potentia. Cum austeritate enim et potentia imperant, quia subditos suos non tranquille ratiocinando corrigere, sed aspere inflectere dominando festinant. At contra uera doctrina tanto uehementius hoc elationis uitium per cogitationem fugit, quanto ardentius uerborum suorum iaculis ipsum magistrum elationis insequitur. Cauet enim ne eum magis elatis moribus praedicet, quem in corde audientium sacris sermonibus insectatur. Humilitatem namque quae magistra est omnium mater que uirtutum, et loquendo dicere, et uiuendo conatur ostendere, ut eam apud discipulos ueritatis plus moribus quam sermonibus eloquatur. Vnde paulus thessalonicensibus loquens, quasi culminis proprii apostolatus oblitus, ait: facti sumus paruuli in medio uestrum. Vnde petrus apostolus cum diceret: parati semper ad satisfactionem omni poscenti uos rationem de ea quae in uobis est spe, in ipsa doctrinae scientia qualitatem docendi asseruit esse seruandam, subdens: sed cum modestia et timore, conscientiam habentes bonam. Hoc autem quod discipulo paulus ait: praecipe haec, et doce cum omni imperio, non dominationem potentiae, sed auctoritatem suadet uitae. Cum imperio quippe docetur quod prius agitur quam dicatur. Nam doctrinae subtrahit fiduciam, quando conscientia praepedit linguam. Non ergo ei potestatem elatae locutionis, sed bonae fiduciam insinuauit actionis. Vnde etiam de domino scriptum est: erat enim docens, sicut potestatem habens, non sicut scribae et pharisaei. Singulariter namque ac principaliter solus ex potestate bona locutus est, quia ex infirmitate mala nulla commisit. Ex diuinitatis quippe potentia habuit id quod nobis per humanitatis suae innocentiam ministrauit. Nos enim, quia infirmi homines sumus, cum de deo hominibus loquimur, debemus primum meminisse quod sumus, ut ex propria infirmitate pensemus quo docendi ordine infirmis fratribus consulamus. Consideremus igitur quia aut tales sumus, quales nonnullos corrigimus; aut tales aliquando fuimus, etsi iam diuina gratia operante non sumus, ut tanto temperantius corde humili corrigamus, quanto nosmetipsos uerius in his quos emendamus agnoscimus. Si autem tales nec sumus, nec fuimus, quales adhuc illi sunt quos emendare curamus, ne cor nostrum forte superbiat, et de ipsa innocentia peius ruat, quorum mala corrigimus, alia eorum bona nobis ante oculos reuocemus. Quae si omnino nulla sunt, ad occulta dei iudicia recurramus; quia sicut nos nullis meritis hoc ipsum bonum quod habemus accepimus, ita illos quoque potest gratia supernae uirtutis infundere, ut excitati posterius etiam ipsa possint bona quae nos ante accepimus praeuenire. Quis enim crederet quod per apostolatus meritum saulus lapidatum stephanum praecessurus erat, qui in morte eius lapidantium uestimenta seruabat? His ergo primum cogitationibus humiliari cor debet, et tunc demum delinquentium iniquitas increpari. Sed hunc ut saepe dictum est, locutionis modum eliu ignorare ostenditur, qui in locutione sua elationis typo quasi potentia cuiusdam auctoritatis inflatur dicens: audi igitur, iob, eloquia mea et omnes sermones meos ausculta. Ecce aperui os meum, loquatur lingua mea in faucibus meis. In faucibus uero loqui est silenter dicere et non clamoribus uociferari. Quibus uerbis arrogantes intra sanctam ecclesiam positos signat. Hi enim uelut in faucibus loqui dicuntur, quando non contra aduersarios extra uiuentes clamant, sed quosdam intra sinum sanctae ecclesiae quasi uicinos ac iuxta positos increpant. Saepe uero arrogantes eamdem quam tenent, arrogantiam se fugere ostendunt; et dum sic cuncta agunt, ut nullum lateant, haec priuate singulis quasi silenter narrant; quatenus non solum de sensu intellegentiae, sed de ipso apud homines etiam arrogantiae contemptu glorientur. Vnde nunc dicitur: loquatur lingua mea in faucibus meis. Ac si aperte dicatur: quae contra te prudenter sentio, ecce silenter narro. Aliquando autem in tanta impudentiae elatione prosiliunt, ut aliis tacentibus ipsi soleant laudare quod dicunt. Vnde subiungit: simplici corde meo sermones mei et sententiam labia mea puram loquentur. Magnae uirtutis laus est simplicitas locutionis. Quam quia arrogantes non habent, habere se hanc sollicitius asserunt, ut securius audiantur. Et pure se locuturos denuntiant, quae duplicitatis suae malitiam deprehendi formidant. Saepe autem et falsis uera permiscent, ut inde eorum mendacio citius credatur, unde inesse eis assertio ueritatis agnoscitur. Quia igitur eliu et pure se locuturum perhibuit, et dicta sua appellando sententias fauore praecucurrit, eamdem iam sententiam quam promisit adiungit, dicens: spiritus dei fecit me et inspiraculum omnipotentis uiuificauit me. Subditurus uera, praemisit elata; et dicturus hoc quod recte saperet, ante innotuit quantum tumeret. Sic nimirum, sic arrogantium mentes insaniunt, ut et in eis quae recte sentiunt elationis suae tortitudine deprauentur. Vnde fit ut etiam eorum recta auditores nequaquam instruant, quia profecto illos per ea quae tumide sentiunt, non ad sui reuerentiam, sed ad contemptum uocant. Dum que dictis prudentibus stultitiae uerba miscentur, quia stultitia ab audiente despicitur, etiam prudentia non tenetur. Hinc enim per moysen dicitur: uir qui fluxum seminis sustinet immundus erit. Quid est enim sermo, nisi semen? Qui dum ordinate emittitur, audientis mens quasi concipientis uterus ad boni operis prolem fetatur. Si uero importune diffluit, emittentem polluens, generandi uirtutem perdit. Nam si sermo semen non esset, de praedicante paulo nequaquam athenienses dicerent: quid sibi uult seminiuerbius hic dicere? De quo et lucas dicit: ipse enim erat dux uerbi. Semen ergo usui propaginis dicatum incompetenter fluens cetera membra coinquinat, cum sermo per quem in audientium sensibus nasci scientia debuit, si inordinate prodeat, etiam quae recta senserit foedat. Vnde eliu quoque etiam quae recta potest sentire commaculat, dum cui uel quid loquatur ignorat; et quasi fluxum seminis sustinet qui linguam utilitati congruam per uerba uanae locutionis mouet. Bono autem ordine et factum se astruit et animatum. Per spiritum factum et per inspiraculum se narrat animatum. Facto quippe adam, scriptum est: inspirauit in faciem eius spiraculum uitae et factus est homo in animam uiuentem. Sed haec quae recte astruit utrum recte exsequatur audiamus. Sequitur: si potes, responde mihi et aduersus faciem meam consiste. Ecce dum narrat ordinem uerae conditionis, in fastum subito superbae elationis erumpit, atque aliis uerbis hoc idem replicat, dicens: ecce et me sicut et te fecit deus et de eodem luto ego quoque formatus sum. Verumtamen miraculum meum non te terreat et eloquentia mea non sit tibi grauis. Quid est hoc, quod eliu ordinem uerae conditionis agnoscit et modum rectae locutionis ignorat? Quid est, quod se beato iob et conditus exaequat et locuturus exaltat, nisi hoc, quod arrogantes omnes cunctis quidem hominibus aequaliter se conditos meminerunt, sed per fastum scientiae auditores suos aequales sibi uel esse uel credere dedignantur; eis que se per naturae conditionem conferunt, sed per tumorem scientiae superponunt? Aequales quidem se iudicant exstitisse nascendo, sed non aequales remansisse uiuendo. Atque in eo quod aequales quasi uiuendo iam non sunt, illud ad maius miraculum reuocant, quod aequales nascendo fuerunt. Vnde inflatus eliu dicit: ecce et me sicut et te fecit deus et de eodem luto ego quoque formatus sum. Verumtamen miraculum meum non te terreat et eloquentia mea non sit tibi grauis. Habent hoc etiam arrogantes proprium, quod prius quam dicant, mira se dicere semper existimant, et locutionem suam admirando praeueniunt, quia uel in acutis sensibus ipsa elatio quanta sit fatuitas ignorant. Notandum quoque est quod paulus, dum mire hebraeos admoneret, adiunxit: rogo autem uos, fratres, ut sufferatis uerbum solatii; etenim perpaucis scripsi uobis. Eliu autem inania protulit, et quasi consolando subiunxit: miraculum meum non te terreat et eloquentia mea non sit tibi grauis. Ille dicta sua uerbum solatii, hic uero eloquentiam, et miraculum uocat. Ecce quam distincti sapores prodeunt fructuum ex diuersa radice cogitationum. Ille de magnis humiliter sentit, iste de minimis se inaniter erigit. Quid ergo inter haec, nisi hoc est sollerter intuendum, quod et ascensura in immo se esse considerant, et casura semper in praecipiti stant? Salomone attestante qui ait: ante ruinam exaltatur cor, et ante gloriam humiliatur. Sequitur: dixisti ergo in auribus meis, et uocem uerborum audiui. Atque eamdem uocem subiungens, ait: mundus sum ego et absque delicto immaculatus; et non est iniquitas in me. Quia querelas in me repperit, ideo arbitratus est me inimicum sibi. Posuit in neruo pedes meos, custodiuit omnes semitas meas. Mox que contra haec uerba quae beatum iob dixisse narrauit sententiam suam proferens, ait: hoc est ergo in quo non es iustificatus. Profecto beatus iob ueraciter dixerat quod absque culpa fuerit flagellatus. Hoc enim ipse de se, quod de illo ad diabolum dominus dixit: commouisti me aduersus eum, ut affligerem eum frustra. Sed eliu non credidit, cessante culpa, potuisse eum etiam pro gratia flagellari. Nesciebat enim flagellis eius non deleri uitium, sed meritum augeri, et pro eo quod sine delicto se dixerat flagellatum, hac eum sententia increpat, dicens: hoc est ergo in quo non es iustificatus. Habent enim hoc arrogantes proprium, ut plus arguere appetant quam consolari; et quaeque hominibus euenire cognoscunt, euenisse ex solis iniquitatibus arbitrentur. Nesciunt quippe occulta iudicia subtiliter quaerere, atque id quod non intellegunt humiliter perscrutari, quia eos saepe a secretis inuestigationibus iudiciorum dei ipsa scientiae suae elatio deicit, dum extollit. Obstaculum namque ueritatis est tumor mentis, quia dum inflat obnubilat. Qui et si quando scientiam uidentur adipisci, quasi de quadam rerum cortice, et non de secretae dulcedinis medulla pascuntur; micantibus que ingeniis saepe exteriora tantummodo attingunt, sed interni gustum saporis ignorant, uidelicet foris acuti, sed intus caeci sunt. Neque id de deo sentiunt, quod dulce interius sapiat, sed quod excussum exterius sonet. Qui etsi secreta quaedam intellegenda percipiunt, eorum dulcedinem experiri non possunt; et si nouerunt quomodo sunt, ignorant, ut dixi, quomodo sapiunt. Et fit plerumque ut fortiter dicant, sed tamen iuxta ea quae dicunt uiuere nesciant. Vnde bene quidam sapiens dixit: mihi autem det deus haec dicere ex sententia. Sententia quippe a sensu uocata est. Et recta quae intellegit, non ex sola scientia, sed etiam ex sententia dicere appetit, qui nequaquam tantummodo sciendo dicere, sed sentiendo desiderat experiri quod dicit. Sed mens arrogantium dictorum suorum sensum non penetrat, quia ab interno gustu, recto iudicio in eos fauores reliditur, quos foris amat. Vera autem scientia afficit, non extollit; nec superbientes quos impleuerit, sed lamentantes facit. Qua quisque cum repletus fuerit, primo loco se scire appetit; et iam sui conscius, tanto per illam robustius sapit quanto se infirmum in illa uerius recognoscit; atque ampliorem uiam huius scientiae ipsa ei humilitas aperit; dum que imbecillitatem suam conspicit, ipsa ei cognitio secretorum sublimium absconditos sinus pandit, qua cognitione pressus, subtilior redditur, qui ad occulta capiatur. Eliu ergo in flagellis beati iob idcirco ueracem rationem non inuenit, quia eam quaerere humiliter nescit; et increpare potius quam consolari paratior, dicit: hoc est ergo, in quo non es iustificatus. Notandum quoque est quod beatus iob in neruo pedem suum positum dixit, sed nequaquam se mundum hoc modo, quo ei obicitur, absque peccato, uel immaculatum et sine iniquitate fuisse memorauit. Sed eliu, dum cum austeritate studuit increpare quae dicta sunt, mentiens addidit quae dicta non sunt. Qui enim semper increpare appetunt et numquam fouere, multa plerumque increpando mentiuntur. Nam ut arguere docte uideantur, fingunt nonnumquam quae redarguant; et cum ipsi equino more in cursum suae ostentationis inferueant, in subiectorum inuectionibus ex fictis sibi iniquitatibus campum parant. Sciendum praeterea est, sicut et superius dixi, quod arrogantes uiri inflatis suis sermonibus saepe fortia dicta permiscent, nec considerant aliquando quid uiuant, sed pensant studiose quid doceant. Quorum nunc eliu speciem tenet, qui non recte uiuere appetit, sed docere. Quia ergo sciens sed arrogans loquitur, taceamus iam quod tumidum uiuit, et audiamus quod solidum dicit. Post tot itaque elationis uerba, tandem scientiam suam ostendere incohans, ait: respondebo tibi quod maior sit deus homine. Dicatur fortasse ab aliquo: quis ista uel cum non audit ignorat? Sed nimirum haec sententia uilis creditur, si non ex ipsa intentionis suae radice pensetur. Flagellato uidelicet loquebatur, qui et percussionis uerbera acceperat, et causas uerberum nesciebat. Idcirco ergo intulit: respondebo tibi quod maior sit deus homine, ut flagellatus homo considerans quia illo maior est deus, in omne quod patitur eius iudicio se postponat, cui se minorem esse non dubitat; et quod a meliore patitur, iustum credat, etiam si eiusdem iustitiae causas ignorat. Quisquis enim etiam pro peccato percutitur, nisi murmurando renitatur, eo ipso iam iustus esse incohat, quo ferientis iustitiam non accusat. Homo namque sub deo est conditus, et ad conditionis ordinem redit, quando sibi aequitatem iudicis sui, etiam quam non intellegit, anteponit. Bene ergo dicitur: respondebo tibi quod maior sit deus homine, ut considerata potentia creatoris, deferueat tumor mentis per memoriam conditionis. Vnde dauid propheta, cum percussionis pondere in excessum uocis erumpere cogeretur, ad considerationem conditionis suae se recolligens, ait: obmutui et non aperui os meum, quoniam tu fecisti me. Pensauit enim conditionis suae ordinem, et iustitiam percussionis inuenit, quia qui benigne eum qui non erat condidit, eum profecto qui erat non nisi iuste percussit. Sequitur: aduersus eum contendis, quod non ad omnia responderit tibi. Semel loquitur deus et secundo idipsum non repetit. Afflicti cordis est proprium ut in omne quod appetit, et tamen rerum ordinem contrarium sentit, si possit fieri, cur ita, uel non ita sit, diuinis sibi responderi uocibus uelit, ut deum de cuncta rerum controuersia consulat, et responsionis eius cognita ratione conquiescat. Eliu autem praeuidens quod scripturam sacram dominus conderet, ut in ea uel publicis uel occultis cunctorum quaestionibus responderet, ait: aduersus eum contendis, quod non ad omnia uerba responderit tibi. Semel loquitur deus et secundo idipsum non repetit. Ac si diceret: deus singulorum cordibus priuatis uocibus non respondit, sed tale eloquium construit, per quod cunctorum quaestionibus satisfaciet. In scripturae quippe eius eloquio causas nostras singuli si requirimus, inuenimus, nec opus est ut in eo quod specialiter quisque tolerat responderi sibi diuina uoce specialiter quaerat. Ibi enim nobis omnibus in eo quod specialiter patimur communiter respondetur, ibi uita praecedentium fit forma sequentium. Vt enim unum e pluribus proferamus, ecce dum passione aliqua uel molestia carnis afficimur, scire fortasse occultas causas passionis eiusdem uel molestiae optamus, quatenus in eo quod patimur ex ipsa rerum scientia consolemur. Sed quia de specialibus temptationibus nostris nequaquam nobis singulis specialiter respondetur, ad scripturam sacram recurrimus. Ibi uidelicet inuenimus quod paulus carnis infirmitate temptatus audiuit: sufficit tibi gratia mea, nam uirtus in infirmitate perficitur. Quod idcirco illi in infirmitate propria dictum est, ne singillatim nobis omnibus diceretur. In scriptura igitur sacra uocem dei, afflicto paulo, audiuimus, ne cum fortasse affligimur, singuli audire eam priuata consolatione quaereremus. Non ergo dominus ad omnia nobis uerba respondet, quia semel loquitur et secundo idipsum non repetit; id est, in his quae per scripturam sacram ad patres nostros protulit, nos erudire curauit. Dicant itaque sancti doctores ecclesiae, dicant etiam arrogantes, cum intra eam laborare quosdam pusillanimitate conspiciunt, quia deus nobis ad uerba omnia non respondet, quia semel loquitur deus et idipsum secundo non repetit; id est, cogitationibus uel temptationibus singulorum non iam passim per prophetarum uoces, non per angelica officia satisfacit, quia in scriptura sacra quicquid potest singulis euenire comprehendit, atque in illa per exempla praecedentium etiam uitam sequentium informare curauit. Quamuis quod ait: semel loquitur deus et secundo idipsum non repetit, hoc intellegi subtilius potest, quod pater unigenitum consubstantialem sibi filium genuit. Loqui enim dei est uerbum genuisse. Semel autem loqui est uerbum aliud praeter unigenitum non habere. Vnde et apte subditur: et secundo idipsum non repetit, quia uidelicet hoc ipsum uerbum, id est filium, nonnisi unicum genuit. Quod autem non ait, locutus est, sed loquitur, non uidelicet tempus praeteritum, sed futurum ponens, liquet omnibus quia deo tempus nec praeteritum congruit, nec futurum. Tanto ergo in eo quodlibet tempus ponitur libere, quanto nullum uere. Neque enim quodlibet libere dici poterat, si saltim unum proprie diceretur. Inde itaque dici in deo tempus audacter quodlibet licet, unde in eo dici proprie nullum licet. Verbum namque pater sine tempore genuit. Et quis digne fari queat illam ineffabilem natiuitatem, quod de aeterno natus est coaeternus, quod exsistens ante saecula genuit aequalem, quod gignenti natus posterior non est? Quae uidelicet nos mirari possumus, sed intueri minime ualemus. Illius autem natiuitatis uim iam mirari posse, aliquatenus uidere est. Sed quomodo uidemus quod nequaquam comprehendimus? Est autem quod de usu carnis trahere ad sensum spiritus debemus. Nam si quis in tenebris clausis oculis iaceat, atque ante eum subitum lucernae lumen erumpat, clausi eius oculi ipso aduentu luminis feriuntur, ut patescant. Cur ergo turbati sunt, si clausi nihil uiderunt? Nec tamen perfectum aliquid fuit, quod uidere clausi potuerunt. Nam si perfecte totum uidissent, cur aperti quaererent quod uiderent? Sic itaque, sic sumus, cum de incomprehensibili natiuitate intueri aliquid conamur. Eo ipso enim quo fulgore admirationis percutitur animus, et quasi uidet quod uidere non ualet, uelut in tenebris positus, uim lucis oculis clausis uidet. Quia uero haec diuinae naturae secreta admiratio non facile occupatis per terrena desideria mentibus innotescit, apte dei locutio qualiter ad nos fiat insinuat, dicens: per somnium in uisione nocturna, quando irruit sopor super homines et dormiunt in lectulo. Quid est quod per somnium nobis locutio diuinitatis innotescit, nisi quod dei secreta non cognoscimus, si in terrenis desideriis uigilemus? In somnio enim exteriores sensus dormiunt et interiora cernuntur. Si ergo interna contemplari uolumus, ab externa implicatione dormiamus. Vox uidelicet dei quasi per somnium auditur, quando tranquilla mente ab huius saeculi actione quiescitur et in ipso mentis silentio diuina praecepta pensantur. Cum enim ab externis actionibus mens sopitur, tunc plenius mandatorum dei pondus agnoscitur. Tunc uerba dei mens uiuacius penetrat cum ad se admittere curarum saecularium tumultus recusat. Male autem homo uigilat quando eum saecularium negotiorum aestus insolenter inquietat. Aurem quippe cordis terrenarum cogitationum turba dum perstrepit, claudit, atque in secretarium mentis, quanto minus curarum tumultuantium sonus compescitur, tanto amplius uox praesidentis iudicis non auditur. Neque enim perfecte homo sufficit ad utraque diuisus, sed dum sic interius erudiri appetit, ut tamen exterius implicetur, unde exterius auditum aperit, inde interius obsurdescit. Moyses admixtus aegyptiis quasi uigilabat et idcirco uocem domini in aegypto positus non audiebat. Sed exstincto aegyptio, postquam in desertum fugit, illic dum quadraginta annis deguit, quasi ab inquietis terrenorum desideriorum tumultibus obdormiuit; atque idcirco diuinam uocem percipere meruit, quia per supernam gratiam quanto magis ab appetendis exterioribus torpuit, tanto uerius ad cognoscenda interiora uigilauit. Rursus israelitici populi turbis praelatus, ut legis praecepta percipiat, in montem ducitur, atque ut interna penetret, ab externis tumultibus occultatur. Vnde et sancti uiri qui exterioribus ministeriis deseruire officii necessitate coguntur, studiose semper ad cordis secreta refugiunt; ibi que cogitationis intimae cacumen ascendunt, et legem quasi in monte percipiunt, dum postpositis tumultibus actionum temporalium, in contemplationis suae uertice supernae uoluntatis sententiam perscrutantur. Hinc est quod idem moyses crebro de rebus dubiis ad tabernaculum redit, ibi que secreto dominum consulit et quid certius decernat agnoscit. Relictis quippe turbis ad tabernaculum redire, est postpositis exteriorum tumultibus, secretum mentis intrare. Ibi enim dominus consulitur et quod foras agendum est publice, intus silenter auditur. Hoc cotidie boni rectores faciunt, cum se res dubias discernere non posse cognoscunt, ad secretum mentis, uelut ad quoddam tabernaculum reuertuntur; diuina lege perspecta, quasi coram posita arca, dominum consulunt et quod prius intus tacentes audiunt, hoc foras postmodum agentes innotescunt. Vt enim exterioribus officiis inoffense deseruiant, ad secreta cordis recurrere incessabiliter curant; et sic uocem dei quasi per somnium audiunt, dum in meditatione mentis a carnalibus sensibus abstrahuntur. Hinc est quod sponsa in canticis canticorum sponsi uocem qua si per somnium audierat quae dicebat: ego dormio et cor meum uigilat. Ac si diceret: dum exteriores sensus ab huius uitae sollicitudinibus sopio, uacante mente uiuacius interna cognosco. Foris dormio, sed intus cor uigilat, quia dum exteriora quasi non sentio, interiora sollerter apprehendo. Bene ergo eliu ait quia per somnium loquitur deus, atque apte subdidit: in uisione nocturna. Nocturna enim uisio apparere contemplatione mentis sub quibusdam imaginationibus solet. In diurna autem luce certius cernimus, in nocturna uero uisione cunctanter uidemus. Et quia sancti omnes quamdiu in hac uita sunt diuinae naturae secreta quasi sub quadam imaginatione conspiciunt, uidelicet quia necdum sicut sunt, ea manifestius contemplantur; bene eliu, postquam dixit deum nobis per somnium loqui, subdidit: in uisione nocturna. Nox quippe est uita praesens, in qua quamdiu sumus, per hoc quod interna conspicimus, sub incerta imaginatione caligamus. Propheta namque ad uidendum dominum quadam se premi caligine sentiebat, dicens: anima mea desiderauit te in nocte. Ac si diceret: in hac obscuritate uitae praesentis uidere te appeto, sed adhuc infirmitatis nubilo circumscribor. Dauid quoque huius noctis caliginem uitans, claritatem ueri luminis praestolatus ait: mane astabo tibi et uidebo. Adhuc ergo in nocte minus se uidere conspicit, qui ad uidendum deum futurum mane concupiscit. Quia uero, ut diximus, ab exteriori actione cessare dormire est, bene eliu subdidit: quando irruit sopor super homines. Quia autem sancti uiri cum exteriori actioni non deseruiunt, intra mentis cubilia conquiescunt, apte subiunxit: et dormiunt in lectulo. Sanctis enim uiris dormire in lectulo est intra mentis suae cubile quiescere. Vnde scriptum est: exsultabunt sancti in gloria, laetabuntur in cubilibus suis. Dicatur ergo, quod semel nobis loquitur deus per somnium in uisione nocturna, quando irruit sopor super homines et dormiunt in lectulo, quia nimirum tunc secreta diuinitatis agnoscimus, cum ab huius mundi tumultuosa concupiscentia intra mentis nostrae cubilia segregamur. Quia uero, ut saepe iam diximus, aurem cordis tumultus saecularium negotiorum claudit, et quies secretae considerationis aperit, apte subiungit: tunc aperit aures uirorum, et erudiens eos instruit disciplina. Cum enim ab exterioribus actionibus sopiuntur, aperta aure interni examinis causas audiunt. Qui dum subtiliter uel flagella publica, uel iudicia occulta considerant, semetipsos afficere flendo non cessant. Vnde bene dictum est: et erudiens eos instruit disciplina, quia consideranti menti, et sese per paenitentiam laceranti, quasi quaedam plagae percussionis sunt lamenta compunctionis. Vnde etiam salomon recte uim percussionis utriusque coniungens dicit: liuor uulneris abstergit mala, et plagae in secretioribus uentris. Per liuorem quippe uulneris, disciplinam insinuat corporeae percussionis. Plagae uero in secretioribus uentris sunt interna mentis uulnera, quae per compunctionem fiunt. Sicut enim uenter cibis repletus extenditur, ita mens prauis cogitationibus dilatata subleuatur. Abstergunt igitur mala et liuor uulneris et plagae in secretioribus uentris, quia et disciplina exterior culpas diluit et extensam mentem compunctio paenitentiae ultione transfigit. Sed hoc inter se utraque haec differunt, quod plagae percussionum dolent, lamenta compunctionum sapiunt. Illae affligentes cruciant, ista reficiunt, dum affligunt. Per illas in afflictione maeror est, per haec in maerore laetitia. Quia tamen ipsa compunctio mentem lacerat, eamdem compunctionem non incongrue disciplinam uocat. Quattuor quippe sunt qualitates quibus iusti uiri anima in compunctione uehementer afficitur, cum aut malorum suorum reminiscitur, considerans ubi fuit; aut iudiciorum dei sententiam metuens et se cum quaerens, cogitat ubi erit; aut cum mala uitae praesentis sollerter attendens, maerens considerat ubi est; aut cum bona supernae patriae contemplatur, quae quia necdum adipiscitur, lugens conspicit ubi non est. Malorum suorum paulus meminerat, et ex eis se, in quibus fuerat, affligebat cum diceret: non sum dignus uocari apostolus, quia persecutus sum ecclesiam dei. Rursum diuinum iudicium subtiliter pensans, in futuro male esse metuebat, dicens: castigo corpus meum et seruituti subicio, ne forte aliis praedicans, ipse reprobus efficiar. Rursum mala praesentis uitae pensabat, cum diceret: dum sumus in hoc corpore, peregrinamur a domino. Et: uideo aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captiuum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis. Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius. Et rursum bona aeternae patriae considerabat, dicens: uidemus nunc per speculum in aenigmate; tunc autem facie ad faciem. Nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam, sicut et cognitus sum. Atque iterum: scimus quoniam si terrestris domus nostra huius habitationis dissoluatur, quod aedificationem ex deo habemus, domum non manufactam, aeternam in caelis. Cuius domus bona intuens, ephesiis dicit: ut sciatis quae sit spes uocationis eius, et quae diuitiae gloriae hereditatis eius in sanctis; et quae sit supereminens magnitudo uirtutis eius in nos, qui credidimus. Mala uitae praesentis beatus iob considerans, ait: temptatio est uita humana super terram. Vnde dauid quoque, ait: uniuersa uanitas omnis homo uiuens. Et quamquam in imagine dei ambulet homo, tamen uane conturbabitur. Qui rursum aeternam patriam contemplatus, et haec mala pensans in quibus erat, atque illa bona considerans in quibus adhuc non erat, ait: heu me! Quod incolatus meus prolongatus est. Et: ego dixi in pauore meo: proiectus sum a uultu oculorum tuorum. Subleuatus in ecstasi, quod nostri interpretes pauorem non proprie uocauerunt, a uultu oculorum dei uidit se esse proiectum. Post interni quippe luminis uisionem quae in eius anima per contemplationis gratiam radio claritatis emicuit, ad semetipsum rediit; et cognitione percepta, uel quibus illic bonis deesset, uel quibus malis hic adesset, inuenit. Neque enim quis praesentis uitae mala sicut sunt conspicere praeualet, si bona aeternae patriae per contemplationis gustum contingere necdum ualet. Vnde a uultu oculorum dei proiectum se esse cognouit. Subleuatus quippe uidit quod se hic uidere non posse ad se relapsus ingemuit. Perfectam scilicet animam ista compunctio afficere familiarius solet, quia omnes imaginationes corporeas insolenter sibi obuiantes decutit, et cordis oculum figere in ipso radio incircumscriptae lucis intendit. Has quippe figurarum corporalium species ad se intus ex infirmitate corporis traxit. Sed perfecte compuncta hoc summopere inuigilat, ne cum ueritatem quaerit, eam imaginatio circumscriptae uisionis illudat, cunctas que sibi obuiantes imagines respuit. Quia enim per illas infra se lapsa est, sine illis super se ire conatur; et postquam per multa indecenter sparsa est, in unum se colligere nititur, ut si magna ui amoris praeualet, esse unum atque incorporeum contempletur. Vnde aliquando ad quamdam inusitatam dulcedinem interni saporis admittitur, et raptim aliquo modo ardenti spiritu afflata renouatur; tanto que magis inhiat, quanto magis quod amet, degustat. Atque ad hoc intrare appetit quod sibi dulce sapere intrinsecus sentit, quia uidelicet eius amore dulcedinis sibi coram se uiluit; et postquam hanc, utcumque percipere potuit, quid sine illa dudum fuisset inuenit. Cui inhaerere conatur, sed ab eius fortitudine sua adhuc infirmitate repellitur; et quia eius munditiae contemperari non ualet, flere dulce habet, sibi que ad se cadenti infirmitatis suae lacrimas sternere. Neque enim potest mentis oculum in id quod intra se raptim conspexerat figere, quia ipso uetustatis suae usu deorsum ire compellitur. Inter haec anhelat, aestuat, super se ire conatur, sed ad familiares tenebras suas uicta fatigatione relabitur. Quia ergo sic affecta anima contra semetipsam graue certamen tolerat semetipsam, et quia omnis haec de nobis controuersia, cum nos afficit, quamuis delectatione permixta, non modicum dolorem parit. Eliu, postquam dixit deum nobis per somnium loqui et locutione eius nostras aures aperiri, non immerito eamdem apertionem aurium disciplinam uocat, quia eo magis nos afficiendo conterit, quo magis ad nos per occultam eius inspirationis gratiam internae intellegentiae sonus erumpit. Neque enim fleret extrinsecus quisque quod est, si non intrinsecus potuisset sentire quod nondum est. Namque cum nosmetipsos inspicimus bene conditos, sed ad persuasionem diabolicam pestifera consensione deceptos, in nobismetipsis attendimus aliud esse quod fecimus, aliud quod facti sumus, conditione nos integros, sed culpa uitiatos. Proinde compuncti appetimus uitare quod fecimus, ut ad id quod facti fuimus reformemur. Vnde et apte Sequitur: ut auertat hominem ab his quae fecit et liberet eum de superbia. Quid enim homo de proprio nisi peccatum fecit? Et scriptum est: initium omnis peccati superbia. Bene ergo dicitur quia homo cum ab his quae fecit auertitur de superbia liberatur. Contra conditorem quippe superbire est praecepta eius peccando transcendere, quia quasi a se iugum dominationis eius excutit, cui per oboedientiam subesse contemnit. At contra qui quod fecit uitare appetit, id quod a deo factus est recognoscit, et ad conditionis suae ordinem humiliter redit, dum sua opera fugiens, talem se qualis a deo factus est, diligit. Quia uero per hanc intellegentiam gloria superna recipitur, supplicia aeterna uitantur, apte subiungit: eruens animam eius de corruptione et uitam illius, ut non transeat in gladium. Omnis quippe peccator ab hac corruptione uitiorum illuc ad gladium compellitur transire poenarum, ut unde hic inique delectatus est, inde illic iuste crucietur. Notandum est ergo quod deus nobis per somnium loquens, prius nos a corruptione, et postmodum a gladio liberat; quia nimirum illius uitam illic eripit ab ultione supplicii, cuius hic mentem subtrahit a delectatione peccati. Neque enim illic habet quod formidare debeat de gladio sententiae, quem hic post emendationem suam pollutio non corruperit culpae. Bene ergo dicitur: eruens animam eius de corruptione et uitam illius, ut non transeat in gladium. De corruptione namque ad gladium transire est post peracta uitia ad toleranda supplicia peruenire. Sequitur: increpat quoque per dolorem in lectulo et omnia ossa eius marcescere facit. In scriptura sacra lectus, siue grabatus, seu stratum, aliquando uoluptas carnis, aliquando repausatio in bonis operibus, aliquando requies temporalis accipitur. Quid est enim quod in euangelio sanato cuidam dominus dicit: surge, tolle grabatum tuum et uade in domum tuam, nisi quod per grabatum uoluptas corporis designatur? Et iubetur utique ut hoc sanus portet, ubi infirmus iacuerat, quia nimirum omnis qui adhuc uitiis delectatur, infirmus iacet in uoluptatibus carnis. Sed sanatus hoc portat ubi iacuerat, quia diuino adiutorio ereptus a uitiis, eiusdem carnis contumelias postmodum tolerat, in cuius prius desideriis requiescebat. Rursum per lectum uel stratum repausatio in bonis operibus designatur. Vnde in apostolorum actibus petrus apostolus dicit: aenea, sanet te dominus iesus christus; surge et sterne tibi. Quid est dicere, surge, nisi, mala quae perpetrasti, derelinque? Et quid est dicere, sterne tibi, nisi, mercedis causas in quibus requiescere debeas operare? Vt et deserat surgendo quod fecit, et inueniat sternendo quod fecerit. Quod utrumque propheta breuiter comprehendit, dicens: declina a malo, et fac bonum. Declinare quippe a malo est ab eo quo iacuit surgere; bonum uero facere, est mercedis opera, in quibus requiescere debeat, praeparare. Qui enim declinat mala, sed bona adhuc non facit, surrexit quidem ab eo quo iacuit, sed ubi requiescere debeat, necdum strauit. Et rursum lectus uel stratum requies temporalis accipitur, sicut scriptum est: uniuersum stratum eius uersasti in infirmitate eius. Cum enim quisque curis saecularibus fatigatus deserere per diuinam gratiam huius mundi itinera laboriosa compungitur, cogitare solet quomodo praesentis uitae desideria fugiat; et ab eius, laboribus requiescat sibi que mox desideratae quietis ordinem quaerit; et uelut quoddam stratum, sic a cunctis laboribus cessationis locum inuenire concupiscit. Sed quia in hac uita adhuc homo positus, in cuiuslibet ordinis loco, in cuiuslibet secreti recessu uiuere sine temptationibus nullatenus potest, plerumque in id quod ad requiem construitur, maior dolor temptationis inuenitur. Vnde recte per prophetam dicitur: uniuersum stratum eius uersasti in infirmitate eius. Ac si diceret: omne quod hic sibi parauit ad requiem, hoc ei mutasti occulto iudicio ad perturbationem. Quod pio quidem consilio agitur, ut huius peregrinationis tempore electorum uita turbetur. Via quippe est uita praesens, qua ad patriam tendimus, et idcirco hic occulto iudicio frequenti perturbatione conterimur, ne uiam pro patria diligamus. Solent enim nonnulli uiatores, cum amoena fortasse in itinere prata conspiciunt, pergendi moras innectere et a coepti itineris rectitudine declinare, eorum que gressus tardat pulchritudo itineris, dum delectat. Electis ergo suis ad se pergentibus dominus huius mundi iter asperum facit, ne dum quisque uitae praesentis requie, quasi uiae amoenitate pascitur, magis eum diu pergere, quam citius peruenire delectet; ne dum oblectatur in uia, obliuiscatur quod desiderabat in patria. Quia ergo in hac uita omnis nostra, quam fortasse parauimus, requies turbatur, recte dicitur: increpat quoque per dolorem in lectulo, id est, in praesentis uitae requie uel temptationis nos stimulis uel flagelli afflictione conturbat. Nam saepe humanus animus quamlibet breui tempore sine temptatione in bonis studiis fuerit, mox de eisdem studiis in quibus quiescendo se exerit, de ipsis uirtutibus quibus multiplicari nititur, dum proficere se sentit, eleuatur. Vnde pio rectoris nostri moderamine, impulsu temptationis afficitur, ut in eo ipsa profectus sui elatio comprimatur. Quapropter postquam dixit: increpat quoque per dolorem in lectulo, apte subiunxit: et omnia ossa eius marcescere facit. Ossa in scriptura sacra uirtutes accipimus, sicut scriptum est: dominus custodit omnia ossa eorum, unum ex eis non conteretur. Quod utique non de ossibus corporis, sed de uiribus dicitur mentis. Nam certe nouimus quod et multorum martyrum corporaliter ossa confracta sunt, et persecutores domini, latronis illius, cui dictum est: hodie me cum eris in paradiso, sicut latronis alterius in cruce crura fregerunt. Cum ergo increpat per dolorem in lectulo, omnia ossa facit marcescere; quia cum in ea requie quam nobis ab hoc saeculo praeparamus flagello temptationis afficimur, qui fortasse de uirtutibus nostris inflari potuimus, cognitae infirmitatis nostrae taedio extenuamur. Cum enim sicut cupimus ad deum proficimus, si profectum nostrum temptatio nulla pulsaret, alicuius nos fortitudinis esse crederemus. Sed quia nobis cum superna dispensatione agitur, ut infirmitatis nostrae quia proficientes obliuiscimur, temptati recolamus; et in profectu nostro quid de diuino munere et in temptatione cognoscimus quid de propriis uiribus sumus. Quae nos profecto temptatio ad plenum raperet, nisi protectio superna seruaret. Sed pulsat nec frangit; impellit nec mouet; quatit nec deicit, ut de nostra infirmitate sentiamus esse quod quatimur et de diuino munere esse quod stamus. Et quia saepe anima alicuius boni sibi conscia, cum uirtutes suas sibi ad memoriam reuocat, quadam delectatione pascitur; et quasi gratulatione propriae plenitudinis impinguatur, bene dicitur quod temptatione pulsante marcescunt ossa; quia dum propria infirmitas temptatione interrogante cognoscitur, omnis illa nostrarum uirium, uelut pinguis uiridis que gratulatio, subito anxietatis maerore siccatur; et qui nos alicuius esse momenti bona nostra pensando credidimus, pulsati paulo amplius perituros nos iam iam que formidamus. Tunc omne bonorum nostrorum gaudium uertitur in pauorem poenarum. Tunc iniquos nos esse deprehendimus, qui sanctos paulo ante credebamus. Tabescit mens, stupent oculi, omne quod prius prosperum arridebat euanescit; lux ipsa fastidio est, solae se in animo tenebrae maeroris effundunt; nihil quod delectet aspicitur, triste est quicquid occurrit. Vnde et apte Sequitur: abominabilis ei fit in uita sua panis, et animae illius cibus ante desiderabilis. Ac si aperte dicat: afflicta mens sibi in amaritudinem uerti considerat quicquid se antea blande libenter que satiabat. In scriptura enim sacra panis aliquando ipse dominus, aliquando spiritalis gratia, aliquando diuinae doctrinae eruditio, aliquando haereticorum praedicatio, aliquando subsidium uitae praesentis, aliquando iucunditas humanae delectationis accipitur. In pane dominus designatur, sicut ipse in euangelio dicit: ego sum panis uiuus, qui de caelo descendi. Rursum per panem gratia doni spiritalis accipitur, sicut per prophetam dicitur: qui obturat aures suas ne audiat sanguinem, et claudit oculos suos ne uideat malum: iste in excelsis habitabit; munimenta saxorum sublimitas eius, panis ei datus est. Quid est enim obturare aures suas, ne audiat sanguinem, nisi peccatis suadentibus, quae de sanguine et carne nascuntur, non praebere consensum? Et quid est, ne malum uideat, oculos claudere, nisi omne quod rectitudini aduersum est non approbare? Iste in excelsis habitabit, quia quamuis eum adhuc caro in inferioribus retinet, mentem iam in sublimibus fixit. Munimenta saxorum sublimitas eius, quia qui abiecta desideria terrenae conuersationis calcat, ad supernam patriam per praecedentium patrum exempla se subleuat. Et quia per contemplationis donum gratia spiritali satiatur, apte subiungitur: panis ei datus est, id est refectionem spiritalis gratiae percipit, quia se a bonis infimis caelestia sperando suspendit. Hinc etiam de sancta ecclesia per dauid dominus dicit: pauperes eius saturabo panibus, quia in illa positae mentes humilium spiritalium implentur refectione donorum. Rursum per panem diuinae doctrinae eruditio designatur, sicut per prophetam dicitur: qui habitatis in terra austri, cum panibus occurrite fugienti. In terra quippe austri habitant qui in sancta ecclesia positi superni spiritus caritate perflantur. Fugit autem qui huius mundi mala euadere concupiscit. Qui ergo in terra austri habitat, fugienti cum panibus occurrat, id est, is qui iam sancto spiritu intra ecclesiam plenus est eum qui mala sua euadere nititur, eruditionis alloquio consoletur. Fugienti scilicet cum panibus occurrere est metuenti aeterna supplicia doctrinae sacrae escas offerre, et modo tumorem terrore comprimere, modo pauorem exhortatione refouere. Quia panis refectio scripturae sacrae non inconuenienter accipitur, per eumdem prophetam iudaeis solam litteram seruantibus dicitur: quare appenditis argentum et non in panibus? Ac si diceret: pensatis sacra eloquia, sed non in refectione, quia dum solam speciem litterae custoditis, de spiritali intellegentia pinguedinem internae refectionis amittitis. Vnde illic apte subiungitur: et laborem uestrum non in saturitate. Rursum per panem haereticorum praedicatio designatur, sicut per salomonem mulier haereticae ecclesiae typum gestans, et stultos conuocans, dicit: panes occultos libenter edite. Vel, sicut in nostra translatione scriptum est: aquae furtiuae dulciores sunt, et panis absconditus suauior. Sunt enim nonnullae haereses quae aperte metuunt praedicare quod sentiunt, et apud infirmorum mentes uerba sua tanto magis condiunt, quanto quasi amplius reuerenter abscondunt. Vnde non immerito dicitur: panes occultos libenter edite. Miseris enim cordibus occulta haereticorum uerba eo magis sapiunt, quo cum reliquis communiter non habentur. Rursum per panem subsidium uitae praesentis accipitur, sicut iacob ad laban transiens, ait: domine deus, si dederis mihi panem ad manducandum et uestem ad induendum. Et sicut in euangelio dominus turbis se sequentibus dicit: quaeritis me, non quia uidistis signa, sed quia manducastis ex panibus et saturati estis. De septem enim panibus fuerant satiati. Et per eorum personam dominus illos intra sanctam ecclesiam detestatur qui per sacros ordines ad dominum propinquantes, non in eisdem ordinibus uirtutum merita, sed subsidia uitae praesentis exquirunt; nec cogitant quid uidendo imitari debeant, sed quae compendia percipiendo satientur. Satiatos quippe de panibus dominum sequi est de sancta ecclesia temporalia alimenta sumpsisse. Et non pro signis est dominum, sed pro panibus quaerere, ad religionis officium, non pro augendis uirtutibus, sed pro requirendis subsidiis inhiare. Rursum per panem iucunditas humanae delectationis accipitur. Vnde ieremias propheta cum synagogae perditos mores defleret, dixit: omnis populus eius gemens et quaerens panem: dederunt pretiosa quaeque pro cibo ad refocillandam animam. Gemens enim populus quaerit panem, cum praua hominum multitudo affligitur, quia non ad uotum de praesentis uitae iucunditate satiatur. Sed et pretiosa quaeque pro cibo dat, quia uirtutes mentis in appetitu transitoriae delectationis inclinat. Et refocillare animam nititur, quia peruersis suis desideriis satisfacere conatur. Vnde bene mox et ex uoce illic electae multitudinis subdit: uide, domine, et considera quia facta sum uilis. Vilis quippe plebs dei efficitur, quando prauorum numero crescente, in eis non summa et caelestia, sed abiecta et terrena sectatur. Eliu itaque quid aliud panem quam praesentis uitae delectationem uocat? Qui postquam uim temptationis expressit, ilico subdidit: abominabilis ei fit in uita sua panis, et animae illius cibus ante desiderabilis, quia uidelicet omne quod prius de ipsa prosperitate uiuendi dulce sapiebat, postmodum per uim temptationis amarescit. Nonnumquam uero quicquid gaudii, quicquid uirtutis fauere uidebatur, subito in pauore temptationis amittitur, et quasi euacuatus eisdem uirtutibus tristis animus solo maerore possidetur. Cum enim paulo uehementius impulsu temptationis afficitur, quia exerere uim solitae fortitudinis non ualet, eam iam uelut perditam dolet, se que ex se uacuum sentiens, infirmitatem suam ex ipsa sua inanitate cognoscit. Vnde ab omni mox iucunditate quasi frangitur; et escas prioris laetitiae respuens, eo quem solum libenter appetit luctu satiatur. Vnusquisque enim cum sibi bene uiuendi prosperitas arridet hilarescit, atque ipsa hilaritas animum uelut desiderabilis cibus reficit. Sed cum temptatione paulo amplius imminente pulsatur, a mente eius per maeroris fastidium gaudium omne respuitur, quae prius eodem gaudio quasi satiata laetabatur. Quia igitur homo temptatus ab ore cordis omnem cibum respuit delectationis, nihil que ei aliud quam semetipsum et cognoscere et flere delectat, bene dicitur: abominabilis ei fit in uita sua panis, et animae illius cibus ante desiderabilis. Sed, sicut superius diximus, idcirco moderamine occultae dispensationis ita temptari permittimur, ut qui ex diuino munere in uirtute proficimus, etiam quid sumus ex propria infirmitate memoremur; et qui ex perceptione muneris opera uirtutis inferimus, ex infirmitatis nostrae memoria sacrificium humilitatis offeramus. Aliquando autem post profectum uirium non solum temptant uitia, sed etiam flagella castigant. Cum autem temptamur uitiis, pia dispensatione nobis cum agitur, ne his uirtutibus quibus proficimus extollamur. Cum uero flagellis atterimur, malis increpantibus admonemur ne mundo blandiente seducamur. Vitia dum nos temptant, proficientes in nos uirtutes humiliant; flagella dum temptant, surgentes in corde huius mundi uoluptates eradicant. Per temptantia uitia discimus quid de nobis per ferientia flagella cognoscimus quid de hoc mundo fugiamus. Per illa restringimur, ne intrinsecus extollamur, per ista comprimimur, ne quid extrinsecus appetamus. In hac ergo uita dum sumus et flagellis atteri, et aliquando uitiis temptari necesse est. Siue enim in laboribus flagellorum, seu in certamine uitiorum, non solum nobis nostra infirmitas innotescit, sed etiam in quanta uirtute profecerimus agnoscimus. Nemo quippe uires suas in pace cognoscit. Si enim bella desunt, uirtutum experimenta non prodeunt. Improuidus miles est, qui fortem se in pace gloriatur. Quia ergo saepe uirium merita per flagellorum aduersa patefiunt, apte eliu subiungit, dicens: tabescit caro illius et ossa quae tecta fuerant nudabuntur. Cum enim flagellis prementibus omnis exterior uoluptas atteritur, internae fortitudinis ossa nudantur. Quid autem hoc loco carnis nomine nisi ipsa delectatio carnalis accipitur? Vel quid per ossa nisi uirtutes animae designantur? Tabescit ergo caro, et ossa nudantur, quia dum flagellis arguentibus carnalis delectatio extenuatur, ea quae dudum quasi sub carne latuerant uirtutum fortia patefiunt. Nemo quippe quantum profecerit nisi inter aduersa cognoscit. Cum enim adsunt prospera, cerni uirium documenta non possunt. Vnde alias scriptum est: in die mandauit dominus misericordiam suam et nocte declarauit; quia uidelicet unusquisque superni doni gratiam in tranquillitate quietis percipit, sed quantum perceperit, in aduersitate perturbationis ostendit. Tabescat ergo caro ut nudentur ossa. Feriamur paternis correptionibus, ut quantum proficimus agnoscamus. Flagellis enim domini pinguedo carnalis delectationis atteritur, sed uirtutum nostrarum ossa patefiunt. Decus nostrum exterius ipsa huius mundi aduersitate foedatur, sed quid in nobis intrinsecus latebat ostenditur. Caesis namque apostolis denuntiatum est ne ultra loquerentur in nomine iesu, sed magna exsultatione gauisi sunt, quod digni habiti sunt pro eius nomine contumelias pati, suis que aduersariis cum fiducia responderunt: oboedire oportet deo magis quam hominibus. Ecce inter aduersa ualidius fidei robur emicuit; ecce concisa est integritas carnium, sed patefacta sunt ossa uirtutum. Hinc de eis per sapientiam dicitur: deus temptauit illos et inuenit illos dignos se. Temptati sunt quippe aduersitate plagarum, sed digni inuenti sunt nudatione ossium. Nam quia haec eorum illa temptatio est quae ex flagellis adhibetur, illic aperte declaratur, dum Sequitur: tamquam aurum in fornace probauit illos et quasi holocausti hostiam accepit illos. Quia ergo uniuscuiusque uires non nisi per aduersa patefiunt, bene dicitur: tabescit caro eius et ossa quae tecta fuerant nudabuntur. Tabescit enim caro, dum omne quod fluxum infirmum que est flagellis atteritur. Nudantur ossa, dum per haec in nobis etiam quod ualidum latet aperitur. Quia uero, sicut et superius dictum est, in ipsa aduersitate temptationis non solum detegitur robur fortitudinis, sed etiam cognoscitur infirmitas humanitatis, et temptatus quisque ostendit quidem quantum de deo profecerit. Sed in ipsis flagellorum afflictionibus etiam quantum de semetipso sit infirmus agnoscit; non enim tantummodo nudantur ossa, sed etiam tabescit caro, apte subiungitur: appropinquabit corruptioni anima eius et uita illius mortiferis. Temptati enim uniuscuiusque iusti anima corruptioni appropinquare dicitur quando, ne eam uirtus possit extollere, per flagella compellitur quid sit ex propria infirmitate sentire. Corruptioni uidelicet appropinquat, quia ex suis se uiribus perditioni proximum non ignorat, ut hoc quod a perditione longe est, non sibi, sed domino tribuat. Appropinquat uero mortiferis, quia ex infirmitate carnis proximum se peccatis mortem ferentibus respicit, a quibus diuino munere tanto magis longe fit, quanto se eis proximum ex suis meritis deprehendit. Per contemplationem conditionis suae dauid corruptioni appropinquauerat, cum dicebat: memento, domine, quod puluis sumus: homo sicut fenum dies eius. Per contemplationem quoque infirmitatis propriae paulus mortiferis appropinquauerat, cum dicebat: uideo aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captiuum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis. Infelix ego homo quis me liberabit de corpore mortis huius? Corruptioni ergo uel mortiferis appropinquare est, considerata infirmitate humanitatis suae, peccatorem se ex suis meritis cernere, atque apud se arrogantiam ex propriis uiribus non habere. Quid enim sumus, si a conditoris nostri protectione deseramur? Quae nimirum protectio minus necessaria creditur, si semper habeatur. Sed utiliter plerumque subtrahitur, ut sibimetipsi homo quam sine illa nihil sit ostendatur. Manus igitur dei aliquando nos nobis per aduersa insinuat, quae etiam nescientes nos in prosperis portat. Qua destituti dum cadere incipimus, et tamen adiuti retinemur, et doctrina fit quod in lapsum trepidauimus, et custodia quod in statu permanemus. Nemo ergo se alicuius uirtutis aestimet, etiam cum quid fortiter potest, quia si diuina protectio deserat, ibi repente eneruiter obruitur, ubi se ualenter stare gloriatur. Quid est enim quod uir dei contra altare samariae ad prophetandum directus praesente rege auctoritatem liberae uocis exercuit, eiusdem que regis extensum brachium in rigorem mirabiliter astrinxit, quod tamen mox misericorditer saluti restituit? Cuius in domo inuitatus comedere noluit, quia ne in uia comederet, prohibitionis dominicae praecepta seruauit? Qui tamen in eadem uia et seductus comedit et pastus interiit. Qua in re quid subtili consideratione colligimus, quid, ut ita dixerim, formidando suspicamur, nisi quod forsitan et apud semetipsum tacitus pro praeceptis dominicis regem se contempsisse gloriatur, ab interna mox soliditate quassatus est; et inde ei in opere culpa subripuit, unde gloria in corde surrexit, ut prophetae falsi uerbis deceptus disceret, quia nequaquam propriae fortitudinis fuerit, quod ad regis uerba restitisset. Bene autem ex eius ore mortis sententiam accepit, cuius seductione a uitae praecepto deuiauit, ut inde poenam ueraciter sumeret, unde culpam neglegenter admisisset. Quia igitur unumquemque electum suum diuina gratia tunc magis erudiendo custodit, cum quasi percutiens deserit, dicatur recte: appropinquabit corruptioni anima eius et uita illius mortiferis, ut quo se suis uiribus uicinum morti per aduersa considerat, eo in cunctis quae fortiter egerit, ad diuinae spei munimen fugiens, solidius uiuat. LIBER 24 Eliu uim supernae dispensationis insinuans, de electi uniuscuiusque percussione intulit, dicens: appropinquabit corruptioni anima eius, et uita illius mortiferis. Et dum temptatum hominem demonstrat unum, in qua temptatione sit positum humanum genus ostendit uniuersum; dum que narrat quid specialiter agatur in singulis, liquido intimat quid generaliter agatur in cunctis. Sic enim temptationem expressit quorumdam, proprie singulorum, ut possit intellegi et uniuersaliter omnium. Cunctum quippe electorum genus in hac uita huius taedio laboris afficitur. Vnde et mox huic generali pestilentiae generale subintulit remedium medicinae, dicens: si fuerit pro eo angelus loquens unum de similibus, ut annuntiet hominis aequitatem. Quis enim iste est angelus, nisi ille qui per prophetam dicitur: magni consilii angelus? Quia enim graeca lingua euangelizare, denuntiare dicitur, semetipsum nobis annuntians dominus angelus uocatur. Et bene ait: si fuerit pro eo angelus loquens; quia sicut ait apostolus, etiam interpellat pro nobis. Sed quid pro nobis loquatur, audiamus: unum de similibus. Mos medicinae est ut aliquando similia similibus, aliquando contraria contrariis curet. Nam saepe calida calidis, frigida frigidis; saepe autem frigida calidis, calida frigidis sanare consueuit. Veniens ergo ad nos desuper medicus noster, tantis que nos inueniens languoribus pressos, quiddam nobis simile, et quiddam contrarium apposuit. Ad homines quippe homo uenit, sed ad peccatores iustus. Concordauit nobis ueritate naturae, sed discrepauit a nobis uigore iustitiae. Vitiosus enim homo corrigi non poterat nisi per deum. Videri autem debuit qui corrigebat, ut praebendo imitationis formam, anteactae malitiae mutaret uitam. Sed uideri ab homine non poterat deus; homo ergo factus est, ut uideri potuisset. Iustus igitur atque inuisibilis deus, apparuit similis nobis homo uisibilis, ut dum uidetur ex simili, curaret ex iusto; et dum ueritate generis concordat conditioni, uirtute artis obuiaret aegritudini. Quia ergo ueniens in carne dominus, non culpam nostram ex uitio, non poenam ex necessitate suscepit, - nulla enim labe peccati pollutus, reatus nostri teneri conditione non potuit, atque ideo mortem nostram omni necessitate calcata, cum uoluit, sponte suscepit -, recte dicitur quod pro temptato homine iste angelus unum de similibus loquitur, quia nec ita natus ut reliqui, nec ita mortuus, nec ita resuscitatus. Non enim operante coitu, sed spiritu superueniente conceptus est. Natus autem materna uiscera et fecunda exhibuit et incorrupta seruauit. Rursum nos omnes cum nolumus morimur, quia ad soluendae poenae debitum culpae nostrae conditione coartamur; ille autem, quia nulli admixtus est culpae, nulli ex necessitate succubuit poenae. Sed quia culpam nostram dominando subdidit, poenam nostram miserando suscepit, sicut ipse ait: potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam. Qui etiam praemisit: nemo tollit eam a me, sed ego pono eam a meipso. Rursum non ut reliqui suscitatus est, quia nostra resurrectio in saeculi fine dilata est, illius uero die tertio celebrata. Et nos quidem per illum resurgimus, nam ipse per se. Neque enim qui deus erat, sicut nos ab alio ut resuscitari potuisset, indigebat. In eo ergo eius resurrectio distat a nostra, quod non per nosmetipsos resurgimus, sicut ipse. Pro eo enim quod simpliciter homines sumus, superiori adiutorio ut resurgere ualeamus indigemus. Ille autem eiusdem resurrectionis uim cum patre et sancto spiritu deus exhibuit, quam tamen solus in humanitate percepit. Quia igitur dominus uere natus, uere mortuus, uere resuscitatus, in omnibus tamen distat a nobis magnitudine potentiae, sed sola concordat nobis ueritate naturae, bene dicitur, quia pro nobis iste angelus unum de similibus loquitur. Cum in cunctis operationibus suis immensa nos uirtute transcendat, in uno tamen a nobis, id est in formae ueritate non discrepat. Per hoc pro nobis patri loquitur, per quod semetipsum nobis similem ostendit. Loqui quippe eius, uel interpellare, est ipsum se pro hominibus hominem demonstrare. Et bene cum dixisset: unum de similibus loquitur, ilico adiunxit: ut annuntiet hominis aequitatem. Quia nisi ille hominibus similis fieret, aequus homo ante deum non appareret. Inde quippe annuntiat aequitatem nostram, unde suscipere dignatus est infirmitatem nostram. Omnes uidelicet nos inimica illa persuasio in culpae contagium ab ipsa radice polluerat, nullus que erat qui apud deum pro peccatoribus loquens, a peccato liber appareret, quia ex eadem massa editos aeque cunctos par reatus inuoluerat. Proinde uenit ad nos unigenitus patris; assumpsit ex nobis naturam, non perpetrans culpam. Sine peccato quippe esse debuit, qui pro peccatoribus interuenire potuisset, quia nimirum alienae pollutionis contagia non tergeret, si propria sustineret. Bene ergo dicitur quia in eo quod similis apparuit, aequitatem hominis annuntiauit. Intercedens enim pro peccatoribus, semetipsum iustum hominem qui pro aliis indulgentiam mereretur ostendit. Sequitur: miserebitur eius et dicet: libera eum, ut non descendat in corruptionem, inueni in quo ei propitier. Mediator dei et hominum; homo christus iesus in eo miseretur homini, quo formam hominis sumpsit; quia misericordia redempto homine dicit patri: libera eum, ut non descendat in corruptionem. Sicut iam supra diximus, dicere eius est: libera hominem, naturam hominis assumendo liberam demonstrare. Ex ea quippe carne quam sumpsit, etiam hanc ostendit liberam quam redemit. Quae redempta uidelicet caro nos sumus, qui cognitione nostri reatus astringimur. Sed mediatoris tanti aequitate liberamur, sicut ipse ait: si uos filius liberauerit, uere liberi eritis. Et bene pro hoc redempto homine dicitur: non descendat in corruptionem. Superius enim dictum fuerat: appropinquabit corruptioni anima eius; postmodum dicitur: non descendat in corruptionem. Ac si diceret: quia cognoscendo infirmitatem suam, esse se corruptioni proximum non ignorat, idcirco ad corruptionis interitum non descendat. Ad corruptionem enim iuste descenderet, si suis uiribus longe se a corruptione esse iudicaret. Sed quia corruptioni appropinquauit humiliter, debet ab ea misericorditer liberari: ut eo contra impugnantia uitia fortis sit, quo se suis meritis cognoscit infirmum. Quisquis enim supra se extollitur, ipso elationis suae pondere grauatur; et eo se in infimis mergit, quo, in superbiae uitium proruens, ab eo qui uere excelsus est elongauit; atque inde magis ima appetit, unde se coniunctum summis aestimauit; sicut per prophetam extollenti se animae dicitur: quo pulchrior es descende et dormi cum incircumcisis. Omnis enim qui foeditatem infirmitatis suae considerare neglegit, sed per elationis fastum uirtutis suae gloriam attendit, unde pulchrior est, inde descendit, quia extollendo se de suis meritis, inde in ima interitus corruit, unde gloriosum se esse iudicauit. Qui descendens cum incircumcisis dormit, quia in aeternam mortem cum ceteris peccatoribus deficit. Quia ergo homo iste humiliter corruptioni se propinquum esse cognouit, bene de eo dicitur: libera eum, ut non descendat in corruptionem, ut eo magis euadat poenam, quo oculos suos non aduertit ad culpam. Quia uero nullus erat cuius meritis nobis dominus propitiari debuisset; unigenitus patris, formam infirmitatis nostrae suscipiens, solus iustus apparuit, pro peccatoribus intercedens. Et bene pro redempto homine iste loquens angelus dicit: inueni in quo ei propitier. Ac si aperte mediator dei et hominum dicat: quia nullus hominum fuit qui coram deo intercessor iustus pro hominibus appareret, memetipsum ad propitiandum hominibus hominem feci, et dum me hominem exhibui, in quo iusto homine hominibus propitiarer inueni. Et quia infirmitatem suscipiens dominus, dum poenam nostram moriendo tolerauit, corruptionem nostram resurgendo mutauit, bene iste angelus mortalitatis nostrae flagella subiungit eorum que miseretur, dicens: consumpta est caro eius a suppliciis; reuertatur ad dies adolescentiae suae. In illo quippe primo homine a domino recedente repulsi a paradisi gaudiis, in hanc mortalis uitae aerumnam cecidimus; et quam grauem culpam serpentis suasione commisimus, poenae nostrae ultione sentimus. Hunc enim lapsi, nihil extra deum, nisi quo affligeremur, inuenimus. Et quia per oculorum uisum carnem secuti sumus, de ipsa carne, quam praeceptis dei praeposuimus, flagellamur. In ipsa quippe cotidie gemitum, in ipsa cruciatum, in ipsa interitum patimur, ut hoc nobis mira dispositione dominus in poenam uerteret, per quod fecimus culpam; nec aliunde esset interim censura supplicii, nisi unde fuerat causa peccati, ut eius carnis amaritudine homo erudiretur ad uitam, cuius oblectatione superbiae peruenit ad mortem. Quia ergo innumeris humanum genus carnalis uitae suppliciis premebatur, sed redemptore nostro ueniente, et uitia corruptionis nostrae et tormenta deleta sunt, dicatur de hoc redempto homine: consumpta est caro eius a suppliciis; reuertatur ad dies adolescentiae suae. Ac si diceret: mortalitatis suae poena in quadam uetustatis suae senectute deiectus est; reuertatur ad dies adolescentiae suae, id est prioris uitae integritate renouetur, ut non eo maneat quo lapsus est, sed ad hoc redemptus redeat ad quod percipiendum conditus fuit. Scriptura enim sacra saepe adolescentiam pro nouitate uitae ponere consueuit. Vnde uenienti sponso dicitur: adolescentulae dilexerunt te; id est, electorum animae gratia baptismatis renouatae, quae non in uitae ueteris usu deficiunt, sed noui hominis conuersatione decorantur. Senectutem quippe ueteris hominis inter uitia tabescentem deflebat ille qui ait: inueteraui inter omnes inimicos meos. E contra alius gaudere in uirtutibus admonens, dicit: laetare, iuuenis, in adolescentia tua. Ac si diceret: fortis quisque gaudeat in renouatione sua; id est, laetitiam suam non in uitae ueteris uoluptate, sed in conuersationis nouae uirtute constituat. Quia uero ad hoc nouitatis robur non nostris uiribus, sed redemptore interueniente reuocamur, pro hoc flagellato homine deprecans angelus dicat: reuertatur ad dies adolescentiae suae. Et quia dum redemptor noster patrem pro nobis interpellat, nos quoque uitae pristinae torpore discusso, ad sitim orationis accendimur, apte de hoc homine redempto subiungitur: deprecabitur deum et placabilis ei erit. Prius enim postulare angelum, et postmodum hominem dicit, quia nisi ante ipse dominus per incarnationem suam interpellans patrem, uitam nostram peteret, numquam se nostra insensibilitas ad postulanda ea quae aeterna sunt excitaret. Sed incarnationis eius praecessit oratio, ut torporis nostri euigilatio subsequatur. Quia uero post temptationes, saepe post immensas amaritudines menti nostrae in occulto gaudio lux ueritatis erumpit. Bene de hoc temptato homine et deprecante subiungitur: et uidebit faciem eius in iubilo. Superius dictum est, quomodo deus innotescendo afficit, nunc uero dicitur quomodo dum innotescit exhilarat. Aliter enim quisque compungitur, cum interna intuens, malorum suorum pauore terretur; aliter uero compungitur, cum gaudia superna conspiciens, spe quadam et securitate roboratur. Illa compunctio afficientes ac tristes, haec uero laetas lacrimas mouet. Iubilum namque dicitur, quando ineffabile gaudium mente concipitur, quod nec abscondi possit, nec sermonibus aperiri; et tamen quibusdam motibus proditur, quamuis nullis proprietatibus exprimatur. Vnde dauid propheta intuens electorum animas tantum gaudium mente concipere quantum sermone non ualent aperire, ait: beatus populus qui scit iubilationem. Non enim ait: qui loquitur, sed: qui scit, quia sciri quidem iubilatio intellectu potest, sed dicto exprimi non potest. Sentitur per illam quippe, quod ultra sensum est. Et cum uix ad hoc contemplandum sufficiat conscientia sentientis, quomodo ad hoc exprimendum sufficiat lingua dicentis? Quia ergo cordibus nostris lux se ueritatis insinuans, modo districtam iustitiam praetendendo contristat, modo interna gaudia aperiendo laetificat; post temptationum amaritudines, post tribulationum luctus, apte subiungitur: uidebit faciem eius in iubilo. Menti enim nostrae de consideratione caecitatis suae prius ignis tribulationis immittitur, ut omnis uitiorum aerugo concremetur; et tunc mundatis oculis cordis illa laetitia patriae caelestis aperitur, ut prius purgemus lugendo quod fecimus; et postmodum manifestius contemplemur per gaudia quod quaeramus. Prius a mentis acie exurente tristitia interposita malorum caligo detergitur, et tunc resplendente raptim coruscatione incircumscripti luminis illustratur. Quo utcumque conspecto, in gaudio cuiusdam securitatis absorbetur; et quasi post defectum uitae praesentis ultra se rapta, aliquo modo in quadam nouitate recreatur. Ibi mens ex immenso fonte infusione superni roris aspargitur; ibi non se sufficere ad id quod rapta est contemplatur, et ueritatem sentiendo, uidet quia quanta est ipsa ueritas, non uidet. Cui ueritati tanto magis se longe existimat, quanto magis appropinquat, quia nisi illam utcumque conspiceret, nequaquam eam conspicere se non posse sentiret. Adnisus ergo animi, dum in illa intenditur, immensitatis eius coruscante circumstantia reuerberatur. Ipsa quippe cuncta implens, cuncta circumstat; et idcirco mens nostra nequaquam se ad comprehendendam incircumscriptam circumstantiam dilatat, quia eam inopia suae circumscriptionis angustat. Vnde et ad semetipsam citius labitur, et prospectis quasi quibusdam ueritatis uestigiis, ad sua ima reuocatur. Haec ipsa tamen per contemplationem facta non solida et permanens uisio, sed, ut ita dixerim, quasi quaedam uisionis imitatio, dei facies dicitur. Quia enim per faciem quemlibet agnoscimus, non immerito cognitionem dei, faciem eius uocamus. Vnde iacob postquam cum angelo luctatus est, ait: uidi dominum facie ad faciem. Ac si diceret: cognoui dominum, quia me cognoscere ipse dignatus est. Quam cognitionem plenissime fieri paulus in fine testatur dicens: tunc cognoscam sicut et cognitus sum. Quia ergo post laborum certamina, post temptationum fluctus, saepe in excessu anima suspenditur, ut cognitionem diuinae praesentiae contempletur, quam tamen praesentiam et sentire possit, et explere non possit; recte post tot labores de hoc temptato homine dicitur: uidebit faciem eius in iubilo. Quia uero unusquisque quanto amplius caelestia contemplatur, tanto magis a terrena operatione corrigitur, bene post gratiam contemplationis, iustitiam subdidit operationis, dicens: et reddet homini iustitiam suam. Iustitia nostra dicitur, non quae ex nostro nostra est, sed quae diuina largitate fit nostra, sicut in dominica oratione dicimus: panem nostrum cotidianum da nobis hodie. Ecce et nostrum dicimus; et tamen, ut detur oramus. Noster quippe fit, cum accipitur, qui tamen dei est, quia ab illo datur. Et dei ergo est ex munere, et noster fit ueraciter per acceptionem. Ita ergo hoc loco homini suam iustitiam dominus reddit, non quam ex semetipso habuit, sed quam conditus ut haberet accepit, et in qua lapsus perseuerare noluit. Illam ergo iustitiam reddet deus homini, ad quam conditus fuit, ut inhaerere deo libeat, ut minacem eius sententiam pertimescat, ut serpentis callidi blandis iam promissionibus non credat. Quod enim in paradiso egit, hoc cotidie antiquus hostis agere non desistit. Verba quippe dei de cordibus hominum molitur euellere, atque in eis ficta promissionis suae blandimenta radicare; cotidie id quod deus minatur leuigat, et ad hoc credendum quod falso promittit inuitat. Falso enim pollicetur temporalia, ut mentibus hominum ea supplicia leuiget quae deus minatur aeterna. Nam cum praesentis uitae gloriam spondet, quid aliud dicit quam: gustate et eritis sicut dii? Ac si aperte dicat: temporalem concupiscentiam tangite, et in hoc mundo sublimes apparete. Et cum timorem diuinae sententiae amouere conatur, quid aliud loquitur quam id quod primis hominibus dixit: cur praecepit uobis deus, ut non comederetis de omni ligno paradisi? Sed quia diuino munere redemptus homo iustitiam recepit, quam dudum conditus amisit, robustiorem se iam contra blandimenta callidae persuasionis exercet, quia experimento didicit quantum oboediens esse debeat praecepto. Et quem tunc culpa duxit ad poenam, nunc poena sua restringit a culpa, ut tanto magis delinquere metuat, quanto cogente supplicio et ipse iam quod perpetrauit accusat. Vnde et Sequitur: respiciet homines et dicet: peccaui. Sed peccatorem se non cognosceret, si iustitiam non haberet. Nemo quippe tortitudinem suam, nisi cum rectus esse coeperit, deprehendit. Nam qui omnino peruersus est, neque hoc potest uidere quod est. Qui uero peccatorem se intellegit, iam ex parte aliqua esse iustus incohauit, atque id quod non iustus fecerat, ex eo quod est iustus accusat; quia accusatione sua deo inhaerere incohat, dum rectum contra se iudicium proferens, hoc in se quod illi sentit displicere condemnat. Recepta ergo iustitia sua dicit homo iste: peccaui. Et notandum quod praemittitur: respiciet homines; et tunc deinde subiungitur: et dicet: peccaui. Ideo enim nonnulli peccasse se nesciunt, quia homines non attendunt. Nam si considerarent homines, citius cognoscerent quantum peccando infra homines cecidissent. Et quamuis scriptura sacra aliquando homines ponere soleat humana sapientes, sicut ait apostolus: cum enim sit inter uos zelus et contentio, nonne carnales estis? Et paulo post subicit, dicens: nonne homines estis? Nonnumquam tamen homines dicit eos quos a bestiis ratione distinguit, id est quos non atteri bestiali passionum motu demonstrat. Quibus per prophetam dominus dicit: uos autem greges pascuae meae homines estis, quia illos nimirum dominus pascit, quos uoluptas carnis iumentorum more non afficit. At contra hi qui carnali affectioni succumbunt, non iam homines, sed iumenta nominantur; sicut de quibusdam in peccato suo morientibus per prophetam dicitur: computruerunt iumenta in stercore suo. Iumenta quippe in stercore suo computrescere est carnales homines in fetore luxuriae uitam finire. Non enim esse homines, sed iumenta declarantur, de quibus per prophetam dicitur: unusquisque ad uxorem proximi sui hinniebat. Et de quibus propheta alius dicit: carnes asinorum, carnes eorum; et fluxus equorum, fluxus eorum. Vnde et per dauid dicitur: homo cum in honore esset, non intellexit, comparatus est iumentis insipientibus et similis factus est illis. Cum ergo uocentur homines hi qui iustitiae ratione suffulti sunt, et irrationabilia iumenta nominentur hi qui carnali delectationi deseruiunt, recte de hoc paenitente dicitur: respiciet homines et dicet: peccaui. Ac si dicatur: sanctorum uirorum exempla conspicit atque eorum comparatione se pensans, iniquum se esse deprehendit. Qui enim plenissime intellegere appetit qualis est, tales nimirum debet conspicere qualis non est ut ex bonorum forma metiatur, quanto ipse deserto bono deformis est. Ex his quippe quibus plenissime bona adsunt, perpendit recte, quae sibi minus sunt, atque in illorum pulchritudine conspicit foeditatem suam, quam in seipso et potest perpeti et sentire non potest. Lucem namque debet conspicere, qui uult de tenebris iudicare, ut in illa uideat quid de tenebris aestimet, per quas uidere praepeditur. Peccator namque si incognita uita iustorum semetipsum conspicit, peccatorem se nullatenus comprehendit. Videre enim se non potest, quia fulgorem lucis nesciens, cum semetipsum conspicit, quid aliud quam tenebras attendit? Iustorum ergo debemus uitam conspicere, ut subtiliter deprehendamus nostram. Illorum uidelicet species, quasi quaedam forma nobis imitanda proponitur. Viua lectio est uita bonorum; unde et non immerito iidem iusti in sacro eloquio libri nominantur, sicut scriptum est: libri aperti sunt et alius liber apertus est, qui est uitae, et iudicati sunt mortui ex his quae scripta erant in libris. Liber namque uitae est ipsa uisio aduenientis iudicis. In quo quasi scriptum est omne mandatum, quia quisquis eum uiderit, mox, teste conscientia, quicquid non fecit intellegit. Libri etiam aperti referuntur, quia iustorum tunc uita conspicitur, in quibus mandata caelestia opere impressa cernuntur. Et iudicati sunt mortui ex his quae scripta erant in libris, quia in ostensa uita iustorum, quasi in expansione librorum legunt bonum quod agere ipsi noluerunt, atque ex eorum qui fecerunt comparatione damnantur. Ne ergo unusquisque tunc uidens eos quod non fecit defleat, nunc in eis quod imitetur attendat. Quod quidem facere electi non cessant. Meliorum namque uitam considerant, et deterioris usus conuersationem mutant. Vnde sponsi uoce sanctae ecclesiae in canticis canticorum dicitur: duo ubera tua sicut duo hinnuli capreae gemelli, qui pascuntur in liliis, donec aspiret dies, et inclinentur umbrae. Quae enim sunt duo ubera, nisi ex iudaea ac gentilitate ueniens uterque populus, qui in sanctae ecclesiae corpore per intentionem sapientiae arcano est cordis infixus? Ex quo populo hi qui electi sunt idcirco capreae hinnulis comparantur, quia per humilitatem quidem paruos se ac peccatores intellegunt, sed eis per caritatem currentibus, si qua obstacula de impedimento temporalitatis obuiant, transeunt, et datis contemplationis saltibus, ad superna conscendunt. Qui ut haec agant praecedentium sanctorum exempla conspiciunt. Vnde et in liliis pasci referuntur. Quid enim per lilia, nisi illorum uita declaratur, qui ueraciter dicunt: christi bonus odor sumus deo? Electi ergo ut assequi summa praeualeant, conspecta odorifera et candida iustorum uita, satiantur. Iam quidem uidere dominum sitiunt, iam de eius contemplatione satiari caritatis aestibus inardescunt. Sed quia in hac uita positi necdum ualent, per praecedentium interim patrum exempla pascuntur. Vnde et apte illic tempus de ipso liliorum pastu definitur, dum dicitur: donec aspiret dies, et inclinentur umbrae. Tamdiu quippe refici iustorum exemplis indigemus, donec praesentis mortalitatis umbras, aeterno die aspirante, transeamus. Cum enim huius temporalitatis umbra, transacta hac mortalitate, fuerit inclinata, quia ipsius diei internum lumen cernimus, nequaquam iam appetimus ut ad amorem eius per aliorum exempla flagremus. Nunc autem quia necdum eum intueri possumus, summopere necesse est ut eorum qui illum perfecte secuti sunt conspectis actionibus incitemur. Intueamur quam pulchra est agilitas sequentium, et uideamus quam turpis sit hebetudo pigrorum. Statim namque, ut bene agentium gesta respicimus, nosmetipsos confusione intima ulciscente iudicamus; mox uerecundia mentem concutit, mox iuste saeuiens reatus addicit; et uehementer hoc etiam displicet, quod adhuc fortasse turpiter libet. Vnde bene per ezechielem dicitur: fili hominis, ostende domui israel templum, ut confundantur ab iniquitatibus suis; et metiantur fabricam et erubescant ex omnibus quae fecerunt. Templum quippe dei filiis israel ad confusionem ostenditur, quando uniuscuiusque iusti anima, quam inspirando deus inhabitat, quanta sanctitate fulgeat, ad confusionem suam peccatoribus demonstratur, ut in illa bonum quod neglegunt uideant, et in seipsis malum quod operantur erubescant. Metiri uero est fabricam pensare subtiliter iustorum uitam. Sed dum metimur fabricam, necesse est ut ex cunctis quae fecimus erubescamus, quia bonorum uitam quanto subtilius pensando discutimus, tanto seuerius in nobis omnia inique gesta reprobamus. Bene autem prophetae dicitur ut ostendat templum. Quia enim iustorum rectitudinem peccator considerare dissimulat, saltim hanc ex uoce praedicantis agnoscat. Templum quippe peccatoribus ostendere est sponsa sua considerare nolentibus rectorum opera narrare. Qui itaque, sicut diximus, perduci ad summa desiderant, semper necesse est ut meliorum prouectibus intendant, quatenus tanto districtius in se culpas iudicent, quanto in illis altius quod admirentur uident. Sed quid ista de peccantibus dicimus, cum ipsos quoque operatores iustitiae tanta prouehi dispensatione uideamus? Alius namque donum scientiae accipit, et tamen ad uirtutem mirae abstinentiae non pertingit. Alius magna abstinentiae uirtute accingitur, nec tamen in summa scientiae contemplatione dilatatur. Alius per prophetiae spiritum ualet omnia uentura praenoscere, sed tamen per curationis gratiam non ualet praesentis molestiae mala subleuare. Alius per curationis gratiam mala praesentis molestiae subleuat, sed tamen quia prophetiae spiritum non habet, quid sequatur ignorat. Alius indigentibus multa iam propria largiri potest, sed tamen iniuste agentibus obuiare libere non potest. Alius iniuste agentibus audacter pro deo obuiat, sed tamen indigentibus quae habet tribuere omnia recusat. Alius iam et ab otioso se sermone restringens, linguae lasciuiam superat, sed tamen adhuc insurgentis irae stimulos perfecte non calcat. Alius insurgentem iram iam perfecte edomat, sed tamen adhuc linguam in laetitiam relaxat. Quid est hoc, quod iste eo bono indiget quo alius pollet; et ille, cum multis polleat, abunde aliis bonum adesse considerat quod sibi deesse suspirat, nisi quod mira nobis cum dispensatione agitur, ut per hoc quod alter habet, et iste non habet, unus alteri melior ostendatur, quatenus tanto ardentius ad humilitatem quisque proficiat, quanto ex bonis quae non habet inferiorem se habentibus pensat? Sic que fit ut dum ille in isto, atque hic in illo respicit quod admiretur, distincta bona et ab altitudine elationis reprimant et ad studium profectus accendant. Magna namque sollicitudine ad curam nostrae meliorationis accingimur, quando id uirtutis in aliis cernimus, quod non habemus. Vnde ezechiel propheta, cum uolantia animalia descripsisset, adiunxit: et audiui post me uocem commotionis magnae: benedicta gloria domini de loco suo, et uocem alarum animalium percutientium alteram ad alteram. Quid namque alas animalium, nisi uirtutes debemus sentire sanctorum? Qui dum terrena despiciunt, ad caelestia uolando subleuantur. Vnde recte etiam per isaiam dicitur: qui confidunt in domino, mutabunt fortitudinem, assument pennas ut aquilae. Volantia itaque animalia alis suis se uicissim feriunt, quia sanctorum mentes in eo quod superna appetunt, consideratis inuicem alternis uirtutibus excitantur. Ala enim sua me percutit, qui exemplo sanctitatis propriae me ad melius accendit. Et ala mea uicinum animal ferio, si aliquando alteri opus bonum quod imitetur ostendo. Sed quia sanctorum uitam significari istis animalibus diximus, libet in ipso uolatu animalium oculos mentis attollere, et quanta uicissim alarum percussione se excitent, subtili consideratione pensare. Paulus namque, cum ceterorum sanctorum sollicitudinem in praedicatione robustius laborando transcenderet, ut ab elatione se premeret, et uires suas in humilitatis gremio nutriret, crudelitatis suae antiquae non immemor, apostolorum omnium innocentiam contemplatus, ait: ego sum minimus apostolorum, qui non sum dignus uocari apostolus, quia persecutus sum ecclesiam dei. Et tamen eorumdem omnium apostolorum primus, quasi accepti principatus oblitus, ac si minus ipse aliquid saperet, in paulo sapientiam miratur, dicens: sicut et carissimus frater noster paulus secundum datam sibi sapientiam scripsit uobis, sicut et in omnibus epistolis, loquens in eis de his in quibus sunt quaedam difficilia intellectu. Ecce paulus in apostolis miratur innocentiam, ecce apostolorum princeps miratur in paulo sapientiam. Quid est hoc, nisi quod sancti uiri, dum uirtutum consideratione uicissim sibi alios praeferunt, uolantia animalia alarum percussione se tangunt, ut eo ad uolatum se altius excitent, quo humilius alter in altero quod admiretur uidet? Hinc itaque colligendum est quanta debemus sollicitudine meliorum uitam conspicere nos, qui in infimis iacemus, si et hi qui iam tanta sanctitate sublimes sunt, ut per humilitatis gressum ad maiora proficiant, adhuc quaerunt in aliis quod imitantes admirentur. Sed haec reprobi nesciunt, quia mentis oculos semper in infimis premunt, qui et si quando in uia domini ueniunt, non ad meliorum uestigia, sed ad intuenda semper deteriorum exempla uertuntur. Neque enim eorum uitam considerant, quibus se humiliando postponant, sed quibus superbiendo se praeferant. Deteriores namque respiciunt, quibus meliores se esse gloriantur; et idcirco proficere ad meliora non possunt, quia hoc sibi sufficere aestimant, quod pessimos antecedunt. O miseri, uiam pergunt et in tergo respiciunt. Per spem quidem, quasi ante se pedem proferunt, sed per considerationem prauorum hominum post se oculos tendunt. Recti uideri appetunt, sed ad inueniendos se tortam regulam sumunt. Si enim semetipsos quales sunt cognoscere appetunt, non deteriorum conspicere, sed meliorum exempla debuerunt. Idcirco ergo peccatores se esse non intellegunt, quia homines non attendunt. Nam si homines attenderent quantum peccando distarent a bonis hominibus, inuenirent. De hoc ergo paenitente qui idcirco bonorum exempla considerat ut sibimetipsi quantum a bono recessit innotescat, bene dicitur: respiciet homines et dicet: peccaui. Sequitur: et uere deliqui, et ut eram dignus non recepi. Peccatores se plerumque confitentur etiam qui se esse non credunt. Nam saepe contingit ut passim se homines iniquos esse fateantur, sed cum peccata sua ueraciter aliis arguentibus audiunt, defendunt se summopere, atque innocentes uideri conantur. Vnusquisque ergo cum talis est, et si deliqui dicit, uere non dicit, quippe qui peccatorem se non ex cordis intimo, sed uerbotenus asserit. Quia enim scriptum est: iustus in principio accusator est sui, iste de confessione peccati ornari uoluit, non humiliari; per accusationem suam humilis appetiit uideri, non esse. Nam si confitendo peccatum esse humilis ueraciter appeteret, de perpetratione peccati arguentes se alios non impugnaret. Itaque iustus uitam suam iudicans per exempla meliorum ex cordis intimo cognoscit se esse quod dicit. Ait enim: peccaui et uere deliqui. Atque de eo ipso quod tolerat flagello subiungat: et ut eram dignus non recepi. Vnusquisque enim in flagello positus minus adhuc peccata sua considerat, si uel tanto uel amplius se percussum quam merebatur existimat. Iste autem, quia quanto maiorum exempla considerat, tanto districtiori examinatione se pensat, minus se percussum quam merebatur, agnoscit, quia in illorum iustitia conspicit quam grauis sibi culpa fuerit quod errauit; et idcirco hoc quod patitur districtum esse non sentit, quia districte nouit pensare quod fecit. Valde autem facile est ut peccatorem se quisque, cum nihil pro peccato suo patitur fateatur. Securi uidelicet iniquos nos dicimus, cum uindictam nullam de iniquitate sentimus. Nam peccatores nos quidem in tranquillitate loquimur, sed cum de peccatis ipsis flagello interueniente corripimur, murmuramus. Poena ergo nos interrogat, si ueraciter cognoscimus culpam. Vir itaque iustus, quia culpam suam districte considerat, etiam in flagello positus dicat: et ut eram dignus non recepi. Sequitur: liberauit animam suam, ne pergeret in interitum. Quia praeueniente diuina gratia in operatione bona, nostrum liberum arbitrium sequitur, nosmetipsi nos liberare dicimur, quia liberanti nos domino consentimus. Vnde paulus, cum diceret: abundantius illis omnibus laboraui, ne labores suos sibi tribuisse uideretur, ilico adiunxit: non autem ego, sed gratia dei me cum. Quia enim praeuenientem dei gratiam etiam ipse per liberum arbitrium fuerat subsecutus, apte subiunxit: me cum, ut et diuino muneri non esset ingratus, et tamen a merito liberi arbitrii non remaneret extraneus. De hoc autem qui liberatori suo semetipsum cognoscendo consensit, recte dicit: liberauit animam suam, ne pergeret in interitum. Sequitur: sed uiuens lucem uideret. Lucem scilicet ueritatis quam corde mortuus uidere non posset. Vel certe, quia dominus dixit: ego sum lux mundi, uidebunt lucem etiam mortui, quando omnes iniusti eum uenire ad iudicium in humanitatis forma conspexerint. Sed uiuens tunc lucem respicit, qui liberis oculis cordis in forma eum diuinitatis attendit. Sequitur: haec omnia operatur deus tribus uicibus per singulos. De hoc temptato flagellato que homine dictum superius fuerat: abominabilis ei fit in uita sua panis; et appropinquabit corruptioni anima eius, et uita illius mortiferis. Inferius uero subnexum est: deprecabitur deum et placabilis ei erit; et uidebit faciem eius in iubilo, et liberauit animam suam, ne pergeret in interitum, sed uiuens lucem uideret. In his itaque iam collectis coaceruatis que sententiis, et supra maeror amaritudinis et infra subiuncta est laetitia securitatis; mox que post haec dicitur: haec omnia operatur deus tribus uicibus per singulos. Ac si diceret: quod semel de uno dixi, hoc tribus uicibus per singulos agitur. Sed sollerter intuendum est quae istae tres uices sint quibus unusquisque homo anxietate maeroris afficitur, et post maerorem protinus ad securitatem laetitiae reuocatur. Id enim superius, sicut iam dixi, narrauerat, quod et grauis prius maeror afficit, et magna postmodum laetitia attollit. Igitur si uigilanter intendimus, has tres uices maeroris et laetitiae in uniuscuiusque electi animo istis alternari modis inuenimus, id est conuersione, temptatione, morte. In prima quippe quam diximus conuersionis uice grauis maeror est, cum sua unusquisque peccata considerans, curarum saecularium uult compedes rumpere, et uiam dei per spatium securae conuersationis ambulare; desideriorum temporalium graue onus abicere, et leue iugum domini libera seruitute portare. Cogitanti enim ista occurrit illa familiaris sua carnalis delectatio, quae inueterata dudum, quanto eum diutius tenuit, tanto artius astringit, atque a se tardius abire permittit. Et quis ibi maeror, quae anxietas cordis, quando hinc spiritus uocat, hinc caro reuocat; hinc amor nouae conuersationis inuitat, hinc usus uetustae peruersitatis impugnat; hinc desiderio ad spiritalem patriam flagrat, et hinc in seipso carnalem concupiscentiam tolerat, quae eum aliquo modo etiam inuitum delectat? Recte ergo de hoc amarescente homine dici potest: abominabilis ei fit in uita sua panis; et appropinquabit corruptioni anima eius, et uita illius mortiferis. Sed quia diuina gratia diu nos istis difficultatibus affici non permittit, ruptis peccatorum nostrorum uinculis citius nos ad libertatem nouae conuersationis consolando perducit, et praecedentem tristitiam subsequens laetitia refouet; ita ut conuersi uniuscuiusque animus eo magis ad uotum suum perueniendo gaudeat, quo magis se pro illo meminit laborando doluisse. Fit cordi immensa laetitia, quia ei quem desiderat, iam per spem securitatis propinquat, ut recte de hoc dici debeat: deprecabitur deum, et placabilis ei erit; et uidebit faciem eius in iubilo. Vel certe: liberauit animam suam, ne pergeret in interitum, sed uiuens lucem uideret. At ne conuersus quisque iam sanctum esse se credat, et quem pugna maeroris superare non ualuit, ne ipsa postmodum securitas sternat, dispensante deo permittitur ut post conuersionem suam temptationum stimulis fatigetur. Iam quidem per conuersionem rubrum mare transitum est; sed adhuc in eremo uitae praesentis ante faciem hostes occurrunt. Iam peccata praeterita uelut exstinctos aegyptios post terga relinquimus; sed adhuc nocentia uitia, quasi alii hostes obuiant, ut ad terram repromissionis pergentibus coeptum iter intercludant. Iam priores culpae, uelut insequentes aduersarii, sola diuina uirtute prostratae sunt, sed temptationum stimuli, quasi hostes alii contra faciem ueniunt, qui et cum nostro labore superentur. Conuersio uidelicet securitatem parit, mater autem neglegentiae solet esse securitas. Ne ergo securitas neglegentiam generet, scriptum est: fili, accedens ad seruitutem dei, sta in iustitia et timore, et praepara animam tuam ad temptationem. Non enim ait, ad requiem, sed ad temptationem, quia hostis noster adhuc in hac uita nos positos, quanto magis nos sibi rebellare conspicit, tanto amplius expugnare contendit. Eos enim pulsare neglegit, quos quieto iure possidere se sentit. Contra nos uero eo uehementius incitatur, quo ex corde nostro quasi ex iure propriae habitationis expellitur. Hoc enim in seipso dominus sub quadam dispensatione figurauit, qui diabolum non nisi post baptisma se temptare permisit, ut signum nobis quoddam futurae conuersionis innueret, quod membra eius postquam ad deum proficerent, tunc acriores temptationum insidias tolerarent. Post primam igitur uicem maeroris atque laetitiae, quam unusquisque per studium conuersionis agnoscit, haec secunda suboritur, quia ne securitatis neglegentia dissoluatur, impulsu temptationis afficitur. Et quidem quisque in ipso conuersionis initio magna plerumque excipitur dulcedine consolationis, sed durum laborem postmodum probationis experitur. Tres quippe modi sunt conuersorum, incohatio, medietas atque perfectio. In incohatione autem inueniunt blandimenta dulcedinis, in medio quoque tempore certamina temptationis, ad extremum uero perfectionem plenitudinis. Prius ergo illos dulcia suscipiunt, quae consolentur; postmodum amara quae exerceant; et tunc demum suauia atque sublimia quae confirment. Nam et sponsam suam uir quisque prius dulcibus blandimentis fouet, quam tamen iam coniunctam asperis increpationibus probat, probatam uero securis cogitationibus possidet. Vnde et plebs israelitica, cum spondente se deo ad sacras mentis nuptias ex aegypto uocaretur, quasi arrharum uice prius accepit blandimenta signorum; coniuncta autem, probationibus exercetur in eremo; probata uero, in repromissionis terra uirtutis plenitudine confirmatur. Ante igitur in miraculis degustauit quod appeteret, postmodum in labore temptata est si custodire nouerit quod gustasset; ad extremum quoque plenius accipere meruit, quod laboribus probata custodiuit. Ita ergo uitam uniuscuiusque conuersi, et incohatio blanda permulcet, et aspera medietas probat, et plena post perfectio roborat. Nam saepe conuersi quique in ipso adhuc aditu incohationis suae, uel tranquillitatem pacatissimam carnis, uel dona prophetiae, uel praedicamenta doctrinae, uel signorum miracula, uel gratiam curationis accipiunt; post haec autem duris temptationum probationibus fatigantur, a quibus temptationibus adhuc, cum inciperent, ualde liberos se esse crediderunt. Quod diuinae gratiae dispensatione agitur, ne incohatione sua temptationum asperitate tangantur, quia si eorum initia amaritudo temptationis exciperet, tam facile ad ea quae reliquerant redeunt quam nec longius discesserunt; nam contemptis prius uitiis, quasi iuxta positis replicantur. Vnde et scriptum est: cum emisisset pharao populum, non eos duxit dominus per uiam terrae philisthiim quae uicina est, reputans ne forte paeniteret eum, si uidisset aduersum se bella consurgere, et reuerteretur in aegyptum. Ex aegypto itaque exeuntibus e uicino bello subtrahuntur, quia derelinquentibus saeculum quaedam prius tranquillitas ostenditur, ne in ipsa sua teneritudine atque incohatione turbati, ad hoc territi redeant quod euaserunt. Prius ergo suauitatem securitatis sentiunt, prius pacis quiete nutriuntur; post cognitam uero dulcedinem, tanto iam tolerabilius temptationum certamina sustinent, quanto in deo altius cognouere quod ament. Vnde et petrus prius in montem ducitur, prius claritatem transfigurationis dominicae contemplatur; et tunc demum temptari ancilla interrogante permittitur, ut per temptationem factus sibi ex infirmitate conscius, ad illud flendo et amando recurreret quod uidisset; et cum eum timoris unda in peccati pelagus raperet, esset prioris dulcedinis ancora quae retineret. Saepe autem tam diutina sunt temptationum certamina, quam longa incohationum fuerant blandimenta. Saepe uero maius datus in incohatione dulcedinis, minus autem in labore probationis. Saepe minus in incohatione dulcedinis, maius in labore probationis. Numquam uero laborem temptationis dispar sequitur perfectio firmitatis, quia iuxta summam certaminis remuneratur quisque plenitudine perfectionis. Plerumque autem in eo quisque conuersus labitur, quod dum quibusdam donis gratiae, dulcedine incohationis excipitur, confirmationem accepisse se perfectionis arbitratur, et plenitudinem consummationis aestimat, quae adhuc blandimenta esse incohationis ignorat. Vnde fit ut dum subita temptationis procella tangitur, despectum se deo et perditum suspicetur. Qui si incohationi suae non passim crederet, adhuc in prosperis positus, mentem ad aduersa praepararet, et uitiis uenientibus postmodum tam firmius resisteret quam ea etiam sagacius praeuidisset. Quae quidem tranquillius si praeuidet tolerat. Eorum tamen omnino certamina, etiamsi praeuideat, non declinat, quia usus nostri itineris nequaquam peragitur sine puluere temptationis. Plerumque autem conuersus quisque talibus temptationum stimulis agitatur, qualibus ante conuersionis gratiam numquam pulsatum se esse reminiscitur, non quia tunc haec eadem radix temptationis deerat, sed quia non apparebat. Humanus quippe animus multis cogitationibus occupatus, saepe sibimetipsi aliquo modo manet incognitus, ut omnino quod tolerat nesciat, quia dum per multa spargitur, ab interna sui cognitione remouetur. Si autem deo uacare appetat, et ramos multimodae cogitationis abscidat, tunc libere conspicit, quod de intima radice carnis procedit. Carduus namque si nascatur in uia, itinerantium pedibus teritur, atque ipso usu transeuntium eius superficies ne appareat confricatur. Sed quamuis desuper fructificantes spinae non appareant, subter tamen radix occulta perdurat. Si autem eum transeuntium pedes terere et calcare cessauerint, mox in superficiem surgendo progreditur, et per spinam prodit in publicum quicquid in radice uiuebat occultum. Ita et in corde saecularium saepe occulta quaedam temptationum radix non facile apparet exsurgere, quia uelut in uia actionum sita transeuntium teritur pede cogitationum, et per innumeras curas quasi multis itinerantibus premitur, ne uideatur. Si autem per conuersionis gratiam a uia cordis curarum turba remouetur, ut nulla actionum insolentia conterat, nullus cogitationum tumultus premat, tunc quod occultum latebat agnoscitur, tunc de radice uitiorum pungit libere spina temptationum. Contra quam bene uiuentis manu agitur ut, in quantum potest fieri, non tegatur occulta, sed radicitus euellatur. Quod donec fiat, uniuscuiusque conuersi animum ita haec spina conturbat, ut saepe percussione subita paene superari se sentiat, eius que uulnus medullitus inflictum exitialiter pertimescat. Plerumque uero ipsi temptationum stimuli, dum in usum ueniunt, dilatantur, et non quidem acriores, sed longiores exsistunt. Minus autem dolent, sed magis inficiunt, quia dum menti diutius adhaerent, tanto fiunt minus pauendi, quanto magis assueti. Inter haec ergo deprehensa mens huc illuc que distenditur, et multiplicibus temptationum aestibus dissipatur, et saepe hinc inde prouocata, cui temptanti uitio obuiet, uel quod primum impugnet, ignorat. Vnde plerumque euenit ut dum nimis insurgentia uitia cruciant, dum repugnantis animum iamiamque quasi in lapsum desperationis inclinant, conuersus quisque hanc ipsam sublimitatis uiam, quam sibi ad remedium elegit, expauescat, et quasi in summo eductus titubat, qui in immo solidius stabat. Ita uero circumfrementibus temptationum motibus angustatur, ut recte de eo dici debeat: abominabilis ei fit in uita sua panis et animae illius cibus ante desiderabilis. Vel certe: appropinquabit corruptioni anima eius et uita illius mortiferis. Sed quia misericors deus probari nos permittit temptationibus, non reprobari, sicut scriptum est: fidelis autem deus, qui non patietur uos temptari super quam potestis, sed faciet cum temptatione etiam prouentum, ut possitis sustinere; citius consolationis ope succurrit, et surgentes temptationum stimulos mitigat, impugnantes que se cogitationum motus interna pace tranquillat. Mox que anima immensam de spe caelesti laetitiam percipit, dum deuictum malum respicit, quod tolerauit, ut iure de hoc temptato liberato que homine dici debeat: uidebit faciem eius in iubilo; et: liberauit animam suam, ne pergeret in interitum, sed uiuens lucem uideret. His itaque duabus uicibus, id est conuersionis et probationis, per maerorem laetitiam que transactis, superest tertia, cuius et maerorem adhuc sustineat, et gaudia consequatur. Post conuersionis namque certamina, post probationis aerumnam, restat adhuc dura temptatio, quia uenire non potest ad perfectae gaudia libertatis, nisi prius debitum soluerit humanae conditionis. Conuersus autem quisque sibi caute sollicitus, tacite se cum considerare non cessat, aeternus iudex quam districtus adueniat, suum que terminum cotidie prospicit, et ante seueritatem tantae iustitiae quas rationes uitae suae sit positurus attendit. Etsi cuncta praua opera, quae intellegere potuit, deuitauit, uenturus tamen coram districto iudice, illa magis quae in semetipso non intellegit, pertimescit. Quis enim considerare ualeat quanta mala per momenta temporum ipsis inconstantibus cogitationum motibus perpetramus? Facile est autem opera peruersa uitare, sed nimis difficile est ab illicita cogitatione cor tergere. Et tamen scriptum est: uae qui cogitatis inutile. Et rursum: in die cum iudicabit dominus occulta hominum. Qui etiam praemisit: inter se inuicem cogitationum accusantium, aut etiam defendentium. Et rursum: labia dolosa in corde, et corde locuti sunt mala. Et rursum: etenim in corde iniquitates operamini in terra. Humana autem anima semel aeternitatis statum deserens, ad fluxum temporalitatis delapsa, hanc mutabilitatem alternantium motionum, quam dum cadere uolens appetiit, dum conatur surgere, cogitur inuita tolerare. Inde quippe punita est unde delectata, quia inde conuersa habet laborem certaminis, unde peruersa appetiit gaudium uoluptatis. Saepe ergo electis etiam nolentibus in cogitatione subrepitur quod in se quidem sollerter inspiciunt, et ante dei oculos quanti sit reatus attendunt; et cum de his omnibus semper districta iudicia pertimescant, tunc tamen haec uehementer metuunt, cum ad soluendum humanae conditionis debitum uenientes, districto iudici propinquare se cernunt. Et fit tanto timor acrior, quanto et retributio aeterna uicinior: ante oculos autem cordis nihil inane tunc transuolat de phantasmate cogitationis, quia subductis e medio omnibus, se et illum tantummodo considerant, cui appropinquant. Crescit pauor uicina retributione iustitiae, et urguente solutione carnis, quanto magis districtum iudicium iamiamque quasi tangitur, tanto uehementius formidatur. Et si ea quae sciunt numquam se praetermisisse meminerunt, formidant tamen illa quae nesciunt, quia uidelicet semetipsos diiudicare et comprehendere omnino non possunt, atque urguente exitu, subtiliori terrentur metu. Vnde redemptor noster solutioni carnis appropinquans, et membrorum suorum speciem seruans, factus in agonia, coepit prolixius orare. Quid enim pro se ille cum agonia peteret, qui in terris positus caelestia cum potestate tribuebat? Sed appropinquante morte, nostrae mentis in se certamen expressit, qui uim quamdam terroris ac formidinis patimur, cum per solutionem carnis aeterno iudicio propinquamus. Neque enim tunc cuiuslibet anima immerito terretur, quando post pusillum hoc inuenit, quod in aeternum mutare non possit. Consideramus quippe quod uiam uitae praesentis nequaquam sine culpa transire potuimus, consideramus etiam quia nec hoc quidem sine aliquo reatu nostro est, quod laudabiliter gessimus, si remota pietate iudicemur. Quis enim nostrum uitam praecedentium patrum ualeat uel superare, uel assequi? Et tamen dauid dicit: ne intres in iudicio cum seruo tuo, quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens. Paulus cum diceret: nihil mihi conscius sum, caute subiunxit: sed non in hoc iustificatus sum. Iacobus dicit: in multis enim offendimus omnes. Ioannes dicit: si dixerimus quia peccatum non habemus, ipsi nos seducimus et ueritas in nobis non est. Quid ergo facient tabulae, si tremunt columnae? Aut quomodo uirgulta immobilia stabunt, si huius pauoris turbine etiam cedri quatiuntur. Solutioni ergo carnis appropinquans, nonnumquam terrore uindictae etiam iusti anima turbatur. Cui et si quid tranquillum in hac uita sapere potuit, mortis articulo interueniente concutitur, ut iure dici debeat: abominabilis ei fit in uita sua panis, et animae illius cibus ante desiderabilis. Vel certe propter pauoris poenam hoc, quod illic subditur: appropinquabit corruptioni anima eius, et uita illius mortiferis. Sed quia iustorum animae a leuibus quibusque contagiis ipso saepe mortis pauore purgantur, et aeternae retributionis gaudia iam ab ipsa carnis solutione percipiunt, plerumque uero contemplatione quadam retributionis internae etiam priusquam carne exspolientur hilarescunt, et dum uetustatis debitum soluunt, noui iam muneris laetitia perfruuntur, recte dicitur: uidebit faciem eius in iubilo. Vel certe: liberauit animam suam, ne pergeret in interitum, sed uiuens lucem uideret. Iusti itaque anima in iubilo faciem dei conspicit, quia tantum de laetitia interna percipit, quantum capere uel assumpta uix possit. Ibi igitur lucem uiuens uidet, quia spiritalem oculum in radios interni solis infigit. Ibi lucem uiuens uidet, quia omni iam mutabilitatis uicissitudine atque obumbratione calcata, ueritati aeternitatis inhaeret; ei que inhaerendo quem cernit, ad similitudinem incommutabilitatis assurgit, atque in semetipsam auctoris sui inconuersibilem speciem dum respicit assumit. Quae enim ad mutabilitatem per semetipsam lapsa est, ad immutabilitatis statum immutabilem uidendo formatur. Igitur eliu de afflicto hoc liberato que homine, quia primum maeroris amaritudinem et postmodum gaudia consolationis expressit, apte subiunxit: haec omnia operatur deus tribus uicibus per singulos, uidelicet conuersionis, probationis et mortis; quia per tria haec, et duris primum stimulis maeroris afficitur, et magnis postmodum securitatis gaudiis refouetur. Et quia electi uniuscuiusque mens iisdem tribus uicibus, id est uel labore conuersionis, uel temptatione probationis, uel formidine solutionis atteritur, atque ipsa attritione purgata liberatur, apte subiungitur: ut reuocet animas eorum a corruptione et illuminet luce uiuentium. Lux quippe morientium est, quam corporeis oculis cernimus. Qui autem adhuc huic mundo uiuunt, luce morientium tenebrescunt. Illuminantur autem luce uiuentium, qui despecto temporali lumine, ad splendorem internae claritatis recurrunt, ut ibi uiuant, ubi uerum lumen sentiendo uideant, ubi non aliud lumen atque aliud uita, sed ubi ipsa lux uita sit, ubi sic nos lux exterius circumscribat, ut interius impleat; sic interius impleat, ut incircumscripta exterius circumscribat. Illuminantur ergo hac luce uiuentium, quam tanto tunc subtilius conspiciunt, quanto nunc ad illam purius uiuunt. Magna eliu ac ualde fortia protulit, sed hoc unusquisque arrogans habere proprium solet, quod dum uera et mystica loquitur, subito per tumorem cordis quaedam inania et superba permiscet. Foras enim placere appetit in hoc quod ueraciter sentit; et inde mox inanescit a uero, unde per elationis typum recedit ab intimo. Quia enim approbari doctus exterius quaerit, intus plenitudinem qua docebatur amittit. Vnde et eliu quem tenere arrogantium typum saepe iam diximus, postquam multa sapientiae profunda digessit, subito post easdem sententias ueraces ac mysticas fastu scientiae inflatus extollitur, cuius mox inflationis merito eius sensus ad inania uerba deriuatur. Nam subdidit, dicens: attende, iob et audi me, et tace dum ego loquor. Si autem habes quod loquaris, responde mihi: loquere, uolo enim te apparere iustum. Quod si non habes, audi me; tace et docebo te sapientiam. Qualem se apud se habeat hac locutione manifestat, qua dicit: attende, iob et audi me, et tace dum ego loquor. Immensa enim superbia est, a seniore sibi reuerentiam exigere, et silentium imperare meliori. Quia autem praedicatores iusti dum quoslibet corripiunt, saepe per humilitatis gratiam ad cogitationum suarum intima reuertuntur, atque in eo ipso quod corripiunt, ne quid fortasse fallantur exquirunt, correptis que licentiam tribuunt ut si quid pro se ipsi iustius sentiant fateantur, hoc nonnumquam etiam arrogantes imitari appetunt. Paulisper enim in uerbis elatione postposita, quasi eorum quos corripiunt, si forte reperire potuerint, iustitiam quaerunt, non quia ita sentiunt, sed quia ornari per humilitatis speciem concupiscunt. Metuunt enim ne superbi ac tumidi, quia sunt, esse uideantur. Vnde eliu statim subdidit, dicens: si autem habes quod loquaris, responde mihi: loquere, uolo enim te apparere iustum. Sed haec quia ex corde non protulit, audire quod quaesierat non exspectauit. Nam ilico subiunxit: quod si non habes, audi me; tace et docebo te sapientiam. Qui enim ueraciter quaerunt audire quod iustum est, aequanimiter exspectant audire quod quaerunt. Eliu autem, quia ueraciter requisitionis uerba non protulit, dici quod quaesierat non permisit, sed mox quod intrinsecus gestabat erupit, qualem que se in oculis suis habebat ostendit, dicens: tace et docebo te sapientiam. Arrogantes enim uiri quando aliquid humiliter sonant, diu in eiusdem humilitatis specie non perdurant. Cum fortasse quaerunt ut audiant, mox loquendo obuiant ne doceantur, quia superficiem uocis quam protulerant citius ostentationis intentio comprimit, quae ex radice cordis exsurgit; atque eamdem humilitatis formam specie tenus sumptam, eo celerius probant quia aliena est, quo illam diutius tenere non possunt. Ecce eliu iustitiam cum requirit ut discat, promittit quia doceat. Ecce quasi requirendo quod iustum est aliquid planum sonuerat lingua; sed mox celare non potuit hoc quod altum tumebat conscientia. Nam repente subiunxit: tace et docebo te sapientiam. Quia uero arrogantes omnes in eo quod proferunt typho superbiae inflantur, et uelut in alto positi sic doctorum speciem sumunt ac si eorum uerba dignatione quadam super indignos homines caelitus effundantur, bene ab scriptore huius historiae uersus interponitur, quo dicatur: C. 24 pronuntians quoque eliu, etiam haec locutus est. Quid enim per huius pronuntiationis uocabulum, nisi inflatio elationis ostenditur, ut uerba quae de alta superbiae radice ueniebant, cum quadam quasi altitudine et distinctione procederent. Ita uidelicet praedicare omnes arrogantes solent? Cum quodam enim fastu proferunt hoc quod singulariter intellexisse se credunt; et fortasse tunc humilitatem praedicant, cum per elationis typum exempla superbiae ostentant. Vnde fit ut eorum praedicatio concors sibi manere non possit, quia id quod rectum loquentes seminant, peruerse tumentes impugnant. Humilibus namque auditoribus uerba sua non compatiendo, sed uix dedignando largiuntur. Longe quippe se in altum positos aestimant, et super eosdem auditores suos quasi procedentis doctrinae respectum uix de summo dignanter inclinant. At contra uerba iustorum ex radice ueniunt humilitatis, ut fructum ualeant ferre pietatis; et quicquid salubre potuerint, non tumendo, sed compatiendo subministrant. Vi quippe caritatis uel se in auditoribus suis, uel auditores suos in se ita transformant, ac si et illi per istos hoc quod audiunt doceant, et isti per illos hoc quod docendo proferunt discant. Eliu ergo typum arrogantium tenens, et cum pronuntiationis ostentatione incohans, quid dicat audiamus. Sequitur: audite, sapientes, uerba mea et eruditi auscultate me. Auris enim uerba probat et guttur escas gustu diiudicat. Ac si diceret: sicut nec auris escas, nec guttur uerba cognoscit, ita nec stultus quisque sententiam sapientis intellegit. Sapientes ergo atque eruditi audite quod dico, qui potestis ea quae fuerint dicta cognoscere. Videamus igitur quantum tumeat, qui uerba sua non nisi a sapientibus audiri decenter existimat. Verus autem sapientiae praedicator dicit: sapientibus et insipientibus debitor sum. At contra arrogans in praedicatione sua aures tantummodo sapientium exspectat, quia non ideo praedicat ut possit quoslibet sapientes efficere, sed ideo sapientes quaerit, ut possit quod senserit superbiendo monstrare. Sicut enim superius dictum est, non illos appetit erudire, sed se ostendere; nec intuetur quam iusti qui audiunt fiant, sed ipse quam doctus, cum auditur appareat. Quia uero praedicationem arrogantium nullus admitteret, si non et aliquid de humilitatis imagine permiscerent, bene eliu postquam per tumida uerba se extulit, rursum quasi ad aequalitatis concordiam condescendit, dicens: iudicium eligamus nobis et inter nos uideamus quid sit melius. Sed utrum hoc iudicium ex humili corde quaesierit, facile cognoscimus, si subsequentia eius uerba pensemus. Sequitur: quia dixisti iob: iustus sum et deus subuertit iudicium meum. In iudicando enim me mendacium est; et uiolenta sagitta mea absque ullo peccato. Haec beatum iob dixisse queritur, quae tamen quia minime dixerit, requisita sacrae historiae uerba testantur. Sed qui iudicium aeque quaesierat, ex culpa quam finxit, protinus sententiam promulgat. Nam sequitur: quis est uir, ut est iob, qui bibit subsannationem quasi aquam, qui graditur cum operantibus iniquitatem et ambulat cum uiris impiis? Ecce iudicium quaerens iudicium protulit, et post allegationem suam nulla beati iob exspectata sententia, eum damnatione dignum ex reproborum societate iudicauit. Ait enim: quis est uir, ut est iob? Vt utique subaudiamus, nullus. Atque subiungit: qui bibit subsannationem quasi aquam. Aqua autem cum bibitur, ita liquide sumitur, ut ad sorbendum nulla sui pinguedine retardetur. Subsannationem uero ut aquam bibere est deum sine aliquo obstaculo cogitationis irridere, ut in eo quod superbit lingua uel conscientia, nulla trepidatio contradicat. Haec autem eius sententia super beatum iob quantum a tramite ueritatis exorbitet, illa domini attestatione cognoscimus, qua ad diabolum dicit: numquid considerasti seruum meum iob quod non sit ei similis in terra? Ecce quem ueritas dicit absque comparatione iustum, eum eliu asserit absque comparatione peccatorem. Sed haec esse propria arrogantium praedicatorum solent, ut etiam afflictos auditores suos magis districte corripere appetant, quam blande refouere. Plus enim student, ut mala obiurgando increpent, quam bona laudando confirment. Superiores quippe uideri desiderant, et magis gaudent cum eorum animum ira eleuat, quam cum caritas exaequat. Semper inuenire optant quod increpando rigide feriant. Vnde scriptum est: in ore stulti uirga superbiae, quia uidelicet percutere rigide scit, sed compati humiliter nescit. Solent etiam praedicatores iusti auditores suos obiurgando corripere, solent in eorum uitiis districta increpatione saeuire. Vnde scriptum est: uerba sapientium quasi stimuli et sicut claui in altum defixi. Recte autem eorum uerba claui uocati sunt, quia culpas delinquentium nesciunt palpare, sed pungere. An ioannis uerba claui non erant, cum dicebat: progenies uiperarum, quis uobis demonstrauit fugere ab ira uentura? An uerba stephani claui non erant, cum dicebat: uos semper spiritui sancto resistitis. An pauli uerba claui non erant, cum dicebat: o insensati galatae, quis uos fascinauit? Et rursum cum corinthiis diceret: cum enim sit inter uos zelus et contentio, nonne carnales estis, et secundum hominem ambulatis? Sed necesse est ut caute uideamus praedicatores iusti in ipsis quos corrigunt, cum ex parte alia fortasse aliquid bonae operationis inueniunt, ad eadem obiurgationis uerba cum quanta dispensatione descendunt. Ecce paulus corinthios docens, eos que in culpa diuisionis aspiciens exorsus est, dicens: gratias ago deo meo semper pro uobis, in gratia dei, quae data est uobis in christo iesu, quia in omnibus diuites facti estis in illo. Multum profecto laudauit quos in christo diuites in omnibus dixit. Et ecce adhuc blandimenta multiplicat, dicens: in omni uerbo et in omni scientia, sicut testimonium christi confirmatum est in uobis. Testimonium christi in uobis confirmatum est, dixit, ac si opere peregissent quod doctrina didicerant. Et mox in laudis consummatione subiunxit: ita ut nihil uobis desit in nulla gratia, exspectantibus reuelationem domini nostri iesu christi. Quaeso te, paule, istis tot fauoribus iam quo tendas insinua. Et ecce paulo post Sequitur: obsecro autem uos, fratres, per misericordiam domini nostri iesu christi, ut idipsum dicatis omnes, et non sint in uobis schismata. Significatum est enim mihi de uobis, fratres mei, ab his qui sunt chloes, quia contentiones inter uos sunt. De quibus contentionibus paulo post subdidit, dicens: cum enim sit inter uos zelus et contentio, nonne carnales estis et secundum hominem ambulatis? Ecce quot laudibus ad aperta correptionis uerba descendit; ecce in corde audientium quam blanda fauoris manu uiam districtae increpationis aperuit. Prius namque superborum brachia studuit per blandimentorum uincula religare, ut postmodum potuisset uulnus superbiae ferro correptionis incidere. Erant profecto in corinthiis et quae laudari debuissent, erant et quae argui. Peritus itaque medicus prius sana membra, quae circa uulnus erant, laudando palpauit, et postmodum putridum sinum uulneris feriendo transfixit. Habet ergo in sanctis praedicatoribus ad utraque aptum doctrinae regula pondus suum, ut et recta fauentes nutriant, et peruersa animaduertentes abscindant. Nonnumquam uero etiam praedicatores iusti rigide feriunt. Sed aliud est cum iustitia stimulat, aliud cum superbia inflat. Iusti cum seuere corrigunt, internae dulcedinis gratiam non amittunt. Nam saepe pro inquietudine refrenanda prauorum duritiam districti uigoris assumunt, sed intus caritatis igne liquefiunt, atque eorum amore ardent, in quos aspera correptione saeuiunt; se que etiam eis intrinsecus in secreto cordis humiliant, quos duris foris animaduersionum stimulis quasi despiciendo castigant. Plerumque autem et non despiciendo despiciunt, et non desperando desperant, ut tanto eos celerius a culpa pauescere ac resilire faciant, quanto iam quasi uicinius mortis foueam ostentant. Saepe etiam quodam decenti moderamine suas culpas coram discipulis indicant, ut illi audientes discant quomodo semetipsos de suis actionibus subtiliter reprehendant. Tanta autem dispensatione se temperant, ut neque cum se erigunt intrinsecus rigidi sint, neque rursum cum se humiliant extrinsecus remissi, quia et in disciplina humilitatem custodiunt et in humilitate disciplinam. Paulus disciplinam tenuit, cum corinthiis diceret: cum enim sit inter uos zelus et contentio, nonne carnales estis et secundum hominem ambulatis? Sed humilitatem in disciplina non perdidit, quia deprecando praemisit, dicens: obsecro uos, fratres, per misericordiam dei, ut idipsum dicatis omnes et non sint in uobis schismata. Rursum humilitatem tenuit, cum eisdem corinthiis loquens paulo latius fortasse quam uoluerat, semetipsum reprehendit, dicens: factus sum insipiens. Sed disciplinam in hac humilitate non perdidit, quia ilico adiunxit: uos me coegistis. Exemplum magnae humilitatis exhibuit, cum discipulis dixit: non enim nosmetipsos praedicamus, sed iesum christum dominum nostrum, nos autem seruos uestros per christum. Sed in hac humilitate disciplinae iustitiam non amisit, qui eisdem delinquentibus dicit: quid uultis, in uirga ueniam ad uos? Sciunt ergo praedicatores sancti utroque moderamine artem magisterii temperare, et cum delinquentium reatus inueniunt, sciunt modo seuere corripere, modo humiliter deprecari. Sed cum arrogantes uiri eos imitari appetunt, sumunt ab eis aspera uerba correptionis, et sumere ab eis ueraciter nesciunt preces humilitatis. Magis enim terribiles possunt esse quam mites; et idcirco discunt unde se erigant, et discere neglegunt, ut animum submittant. Cum que admonere delinquentes placide nesciunt, nimio rigoris usu per inuectionis iracundiam, etiam contra recte agentes effrenantur. Quorum iste eliu speciem tenens, beatum iob non refouet, sed obiurgat dicens: quis est uir, ut est iob, qui bibit subsannationem quasi aquam; qui graditur cum operantibus iniquitatem et ambulat cum uiris impiis? Et quia aliena semper est a ueritate superbia, mox et ad falsa prorumpit, dicens: dixit enim: non placebit uir deo, etiamsi cucurrerit cum eo. Quod profecto quia minime dixerit, quisquis beati iob uerba legit agnoscit. Sed qui idcirco loquitur, ut semetipsum ostendendo superbiat, quid mirum si in altero fingit quod reprehendat? Quomodo enim ueritati cohaereat in uerbis increpationis, quem intra semetipsum longe ab eadem ueritate dirimit tumor mentis? Sequitur: ideo uiri cordati audite me. Ecce iterum fastu superbiae inflatus, eos tantummodo, qui quasi digne intellegendo, se assequi ualeant quaerit. Et sic quod sentiebat erumpit, dicens: absit a deo impietas et ab omnipotente iniquitas. Opus enim hominis reddet ei et iuxta uias singulorum restituet eis. Bene dixit, quia in omnipotente deo iniquitas uel impietas non est. Sed in hac uita nequaquam semper hoc agitur, quod subiunxit, quia iuxta opus suum singulis et iuxta uias proprias reddit. Nam et multos illicita ac peruersa perpetrantes gratuito praeuenit, atque ad opera sancta conuertit; et nonnullos rectis actibus deditos flagello interueniente corripit, ac sic placentes quasi displiceant affligit, salomone attestante, qui ait: sunt iusti quibus multa eueniunt, quasi opera egerint impiorum; et sunt impii qui ita securi sunt, ac si iustorum facta habeant. Quod nimirum omnipotens deus inaestimabili pietate dispensat, ut et iustos flagella crucient ne opera extollant, et iniusti saltim sine poena hanc uitam peragant, quia ad tormenta quae sine fine sunt male agendo festinant. Nam quia aliquando iusti nequaquam iuxta opera flagellantur, hac ipsa historia quam tractamus ostenditur. Neque enim idem beatus iob pro culpa fuerat flagellatus, qui ante flagelli stimulum ipso iudice attestante laudatus est. Verius ergo eliu diceret, si dixisset: quia in omnipotente deo impietas atque iniquitas non est, etiam cum iuxta uias proprias hominibus reddere non uidetur. Nam et quod a nobis non intellegitur, ex occulti iudicii non iniusta lance profertur. Quia uero praedicatores arrogantes, dum multa inania spargunt, etiam saepe uera ac solida proferunt, eliu recte subiungit: uere enim deus non condemnabit frustra, nec omnipotens subuertit iudicium. Ad diabolum dominus dixit: commouisti me aduersus eum, ut affligerem eum frustra. Eliu autem dicit: quia non condemnabit dominus frustra. Quod utique discordare dictis ueritatis creditur, nisi subtili consideratione pensetur. Aliud namque est damnare, aliud affligere. Affligit ergo iuxta aliquid frustra, sed frustra non damnat. An non iuxta aliquid frustra iob afflixerat, cum non delebat uitium, sed meritum augebat? Frustra enim condemnare non potest, quia damnatio fieri non ex parte ad aliquid potest, quae uidelicet in extremo punit omne quod hic quisque inique commiserit. Nec omnipotens subuertit iudicium, quia etsi minus recta uidentur esse quae patimur, recto tamen in occultis examine decernuntur. Sequitur: quem constituit alium super terram, aut quem posuit super orbem, quem fabricatus est? Vt uidelicet subaudias nullum. Per se quippe mundum regit, quem per se condidit, nec eget alienis adiutoriis ad regendum, qui non eguit ad faciendum. Sed haec idcirco colliguntur, ut liquido indicet quia omnipotens deus, si per semetipsum regere non neglegit quod creauit, quod bene creauit utique bene regit, quia quod pie condidit impie non disponit; et qui necdum facta curauit ut essent, quae sunt facta non deserit. Quia ergo praesens est in regimine qui auctor exstitit in creatione, curam nostri non praeterit. Si direxerit ad eum cor suum, spiritum illius et flatum ad se trahit. Curuum cor est cum ima appetit, dirigitur cum ad superna subleuatur. Si ergo homo cor suum ad dominum dirigit, spiritum et flatum illius dominus ad se trahit. Spiritum uidelicet pro internis cogitationibus, flatum uero qui per corpus trahitur, pro externis actionibus ponit. Deo ergo spiritum hominis et flatum ad se trahere est ad conuersionem sui desiderii et interiora nostra et exteriora commutare, ut nihil iam menti exterius libeat, nihil caro inferius, uel si appetit, adipisci conetur. Sed omne quod homo est ad eum uidelicet a quo est et interius desiderando ferueat, et exterius se edomando constringat. Vnde et apte subiungit: deficiet omnis caro simul et homo in cinerem reuertetur. Simul enim omnis caro deficit, quando iam nullis suis motibus seruit, quia praesidens spiritus cuncta eius fluxa restringit, et quodam districtionis suae gladio omne quod in illa male uiuebat, interficit. Hoc nimirum disciplinae gladio semetipsum ieremias interfecerat, cum dicebat: postquam conuertisti me, egi paenitentiam; et postquam ostendisti mihi percussi femur meum. Quid enim in femore, nisi uoluptas carnis accipitur? Et quid est quod ait: postquam ostendisti mihi, percussi femur meum, nisi quod postquam superna spiritaliter uidit, omne quod inferius in se carnaliter uiuebat exstinxit, ut quanto magis summa patescerent, tanto amplius ima quae tenuerat non liberent? Nam quanto incipit quisque superius uiuere, tanto et incohat inferius interire. Iuxta affectum namque carnalis operationis omnis caro pauli simul interierat, cum dicebat: uiuo autem iam non ego, uiuit uero in me christus. Bene etiam hoc loco eliu subdidit: et homo in cinerem reuertetur. In peccato enim quisque positus mortalitatis suae obliuiscitur, et terram se esse non meminit, dum adhuc per superbiam inflatur. Post conuersionis uero gratiam, cum humilitatis spiritu tangitur, quid se esse aliud quam cinerem recordatur? Iam in cinerem dauid reuersus fuerat cum dicebat: memento, domine, quod puluis sumus. Abraham in cinerem reuersus fuerat, dicens: loquar ad dominum meum, cum sim puluis et cinis. Et si uiuentem carnem necdum in terra mors soluerat, hoc tamen apud se erant, quod se futuros absque dubitatione praeuidebant. Hinc alias dicitur: auferes spiritum eorum et deficient, et in puluerem suum reuertentur. Qui autem eorum spiritus, nisi spiritus superbiae nominatur? Tollatur ergo spiritus eorum ut deficiant, id est subducto superbiae spiritu, nihil se de se esse cognoscant. Et reuertantur in puluerem, id est humilientur ex infirma conditione. Propter hunc puluerem, ad cuius memoriam qui semetipsos considerant reuocantur, per sapientiam dicitur: iusti fulgebunt, et sicut scintillae in arundineto discurrent. Sancti enim uiri dum peccatoribus permiscentur, eos exemplorum suorum igne succendunt, atque omne quod nitent, in cinerem redigunt, quia pietatis flamma consumpti, dum infirmitatem conditionis suae conspiciunt, nihil aliud quam fauillam se esse cognoscunt, ut a superbiae suae duritia resoluti, per paenitentiam dicant id quod supra protulimus: memento, domine quia puluis sumus. Bene ergo dicitur quia cum ad se spiritum hominis dominus trahit, deficiet omnis caro simul, et homo in cinerem reuertetur. Haec eliu et uera sunt et magna, quae dicit; sed quia male mox ex eo quod bene sensit intumuit, uerbis sequentibus prodit, dicens: si habes ergo intellectum, audi quod dicitur et ausculta uocem eloquii mei. Habent hoc proprium omnes arrogantes, ut cum fortasse acutum aliquid sentiunt, inde mox ad uitium elationis erumpant, sensus que omnium in sui comparatione despiciant, se que in suo iudicio aliorum meritis anteponant. Quibus contingit miseris ut plus uidendo tenebrescant, quia dum subtilia attendunt, semetipsos intueri nesciunt, et quo intellegentiam acutius percipiunt, eo per superbiam deterius cadunt. Qui bene quidem subtilia conspicerent, si in eo quod proferunt se uiderent. Superius namque eliu dixerat: si habes quod loquaris, responde mihi: loquere, uolo enim te apparere iustum. Nunc autem ait: si habes intellectum, audi quod dicitur. Ecce quomodo paulisper elatio per uerborum incrementa proficit. Superius dubitauit si posset beatus iob proferre quod iustum est; nunc uero discutit si hoc quod dicitur saltim possit audire. Ibi dixit: si habes quod loquaris, responde mihi. Ac si diceret: dic aliquid, si tamen dignus poteris esse qui dicas. Hic autem ait: si habes intellectum, audi quod dicitur. Ac si aperte dicat: audi me, si tamen dignus poteris esse qui audias. Isti sunt cotidiani defectus, qui in cordibus reproborum fiunt, quibus indesinenter ad deteriora descendunt, quia dum minora incaute neglegunt, ad maiora perniciose prorumpunt. Iam et hoc de superbia fuerat, quod beatum iob id quod iustum est loqui posse dubitabat. Sed dum hanc in semetipso considerare neglegit, ad nequiora peruenit, ut non solum posse ab eo dici quod iustum est dubitet, sed etiam dicentem se iusta ab eo intellegi posse desperet. Vnde uitium superbiae ab ipsa mox radice secandum est, ut cum latenter oritur, tunc uigilanter abscidatur, ne prouectu uigeat, ne usu roboretur. Difficile enim in se quisque inueteratam superbiam deprehendit, quia nimirum hoc uitium quanto magis patimur, tanto minus uidemus. Sic quippe in mente superbia, sicut in oculis caligo generatur. Quo se haec latius dilatat, eo uehementius lumen angustat. Paulisper ergo elatio in praecordiis crescit, et cum se uastius extenderit, oppressae mentis oculum funditus claudit, ut captiuus animus elationis typum et pati possit, et tamen id quod patitur uidere non possit. Sed quia arrogantes uiri aliquando, ut diximus, recta non recte sentiunt, et bona inuenire nouerunt, sed haec bene proferre contemnunt, eliu post elationis typum, quo dixerat: si habes intellectum, audi quod dicitur, subdidit dicens: numquid qui non amat iudicium sanari potest? Quomodo tu eum qui iustus est in tantum condemnas? Bonam quidem sententiam protulit, sed beato iob proferenda non fuit. In omni enim quod dicitur summopere intuendum est quid dicatur, cui dicatur, quando dicatur, quomodo dicatur. Eliu autem attendit quid diceret, sed cui diceret non attendit. Beatus quippe iob amabat iudicium, quia causas suas cum domino pensare subtiliter nouerat. Nec condemnauerat eum qui iustus est, sed cur sine peccato percussus fuerat in dolore positus cum humilitate requirebat. Amat iudicium quisquis uias suas subtiliter discutit, et secretarium cordis ingressus, quid dominus ipsi tribuat, quid ipse domino debeat pensat. Quod beatus iob quomodo non fecerat, qui tam crebra sacrificia in expiatione filiorum etiam pro cogitationibus offerebat? Quia ergo eliu dixit quod is qui iudicium non amat sanari non possit, arguens beatum iob quod iudicium non amaret, et quia eum qui iustus est condemnasset, ilico eiusdem iusti, id est domini, iustitiam subdidit, dicens: qui dicit regi: apostata; qui uocat duces impios. Saepe nouimus quod plerique qui praesunt inordinatum sibi metum a subditis exigunt, et non tam propter dominum quam pro domino uenerari uolunt. Intus enim se tumore cordis extollunt, cunctos que subditos in sui comparatione despiciunt, nec condescendendo consulunt, sed dominando premunt, quia uidelicet alta cogitatione se erigunt, et aequales se illis quibus eos praeesse contingit non agnoscunt. Contra hunc tumorem per ecclesiasticum librum dicitur: ducem te constituerunt; noli extolli, sed esto in illis quasi unus ex illis. Hunc tumorem per prophetam dominus in pastoribus increpans ait: uos autem cum austeritate imperabatis eis, et cum potentia. Ipsa enim bona quae subditis dicunt dominando potius quam consulendo proferunt, quia uidelicet quicquam eis quasi ex aequo dicere semetipsos existimant deiecisse. Singularitate enim gaudent culminis, et non aequalitate conditionis. Sed quia haec tumentia corda rectorum subtiliter dominus pensat, bene contra eos dicitur: qui dicit regi: apostata. Vnusquisque enim superbus rector totiens ad culpam apostasiae dilabitur, quotiens praeesse hominibus delectatus, honoris sui singularitate laetatur. Sub quo enim sit non considerat, et quod aequalibus quasi non sit aequalis exsultat. Vnde autem haec uitiorum radix pullulat in corde regentium, nisi ex imitatione illius qui, despectis angelorum societatibus, dixit: ascendam super altitudinem nubium, et similis ero altissimo? Quia ergo unusquisque rector quotiens extollitur in eo quod ceteros regit, totiens per lapsum superbiae a summi rectoris seruitio separatur; et cum aequales sibi subditos despicit, eius super se dominium sub quo omnes aequales sunt non agnoscit, recte dicitur: qui dicit regi: apostata. Quia uero dum dominando praesunt, exemplo suae superbiae subditos ad impietatem trahunt, apte subiungitur: qui uocat duces impios. Ad uiam namque pietatis ducerent, si subditorum oculis humilitatis exempla monstrarent. Dux autem est impius, qui a tramite ueritatis exorbitat; et dum ipse in praeceps ruit, ad abrupta sequentes inuitat. Dux est impius, qui per tumoris exempla uiam ostendit erroris. Paulus dux impius esse metuebat, cum potestatis suae celsitudinem reprimebat, dicens: nec quaerentes ab hominibus gloriam, neque a uobis, neque ab aliis, cum possimus oneri esse, ut christi apostoli, sed facti sumus paruuli in medio uestrum. Paruulus in medio eorum factus fuerat, quia timebat ne inter discipulos si honorem suae celsitudinis uindicaret, exempla elationis ostenderet. Timebat nimirum ne dum ipse sibi potestatem pastoralis potentiae quaereret, grex subditus per abrupta sequeretur, et ad impietatem sequentes duceret, qui pietatis officium suscepisset. Vnde necesse est ut is qui praeest quae exempla subditis praebeat sollerter attendat; et tantis se sciat uiuere, quantis praeesse; ac uigilanter inspiciat ne in eo quod praelatus est intumescat; ne iura debitae potestatis immoderatius exigat; ne disciplinae ius mutetur in rigorem superbiae; et unde a peruersitate subditos restringere poterat, inde magis intuentium corda peruertat; ne, ut dictum est, impietatis dux per officium pietatis exsistat. Non autem debet hominum ducatum suscipere, qui nescit homines bene uiuendo praeire; ne qui ad hoc eligitur ut aliorum culpas corrigat, quod resecare debuit, ipse committat. Hinc inde se ergo qui praesunt circumspiciant, ut sibi et subditis uiuant, ut bonum quod faciunt et intra sinum mentis abscondant; et tamen ex eo ad prouectum sequentium exempla rectae operationis impartiant, ut subditorum culpas animaduertentes corrigant; nec tamen per uim eiusdem animaduersionis intumescant, ut quaedam leniter correpta tolerent; nec tamen disciplinae uincula eadem lenitate dissoluant, ut quaedam tolerando dissimulent, nec tamen ea crescere dissimulando permittant. Laboriosa sunt ista, et nisi diuina gratia fulciat, ad custodiendum difficilia. Recte uero de aduentu districti iudicis per sapientiae librum dicitur: horrende et cito apparebit, quoniam iudicium durissimum his qui praesunt fiet. Quia ergo plerumque per potestatem regiminis ad culpam prorumpitur elationis, atque apud districtum iudicem ipsa elatio impietas aestimatur, bene de domino per eliu dicitur: qui uocat duces impios. De ipso quippe ducatu dum superbiunt, exemplo suo subditos ad impietatem trahunt. Vnde magnopere curandum est ut qui regendis hominibus praefertur, apud se intra secretarium mentis in cathedra praesideat humilitatis. Cum que iudicanti ei a ceteris foris assistitur, uigilanti oculo incessanter aspiciat, cui quandoque iudici ipse de his iudicandus assistat, ut quanto nunc ante eum quem non uidet, sollicitius trepidat, tanto eum cum uiderit securior cernat. Penset ergo quia ad satisfaciendum districto iudici de sua tantummodo anima fortasse uix sufficit, et quot regendis subditis praeest, reddendae apud eum rationis tempore, ut ita dicam, tot solus animas habet. Quae nimirum cogitatio, si assidue mentem excoquit, omnem superbiae tumorem premit. Et rector prouidus tanto iam neque rex apostata, neque dux impius uocabitur, quanto ei cogitatione sollicita potestas quae accepta est, non honor, sed onus aestimatur. Nam cui esse nunc iudicem libet, huic uidere tunc iudicem non libet. Numerari enim culpae nequeunt, quae habendae potestatis amore perpetrantur. Tunc solum uero potestas bene geritur, cum non amando, sed timendo retinetur. Quae ut ministrari recte ualeat, oportet primum ut hanc non cupiditas, sed necessitas imponat. Percepta autem nec pro formidine debet deseri, nec ex libidine amplecti, ne aut peius quis quasi ex humilitate superbiat, si diuinae dispensationis ordinem fugiendo contemnat, aut eo iugum superni rectoris abiciat, quo eum super ceteros priuatum regimen delectat. Potestas ergo cum percipitur, non ex libidine amanda est, sed ex longanimitate toleranda, ut inde tunc ad iudicium salubriter leuis sit, unde nunc ad ministerium patienter grauis innotescit. LIBER 25 Ipsa humanae conditionis qualitas indicat quam longe rebus ceteris praestat. Nam collata homini ratio asserit quantum omnia quae uel uita, uel sensu, uel ratione darent, natura rationalis antecedit. Et tamen, quia ab internis atque inuisibilibus oculos claudimus, et uisibilibus pascimur, plerumque hominem non ex eo quod ipse est, sed ex his quae circa ipsum sunt ueneramur. Cum que non intuemur quid ipse sit, sed quid possit in acceptione personarum, non ex personis, sed ex rebus adiacentibus ducimur. Sic que fit ut is quoque apud nos intus in despectionem ueniat, qui foris honoratur, quia dum pro his quae erga illum sunt honorabilis habetur, rebus suis in examine nostro postponitur. Sed omnipotens deus uitam hominum ex sola qualitate interrogat meritorum; et saepe inde plus punit, unde hic maiora ad ministerium contulit, ueritate attestante, quae ait: cui multum datum est, multum quaeretur ab eo. Vnde bene nunc per eliu dicitur: qui non accipit personam principum, nec cognouit tyrannum cum disceptaret contra pauperem. Potest autem per principem uel tyrannum quisque superbus intellegi; per pauperem uero humilis designari. Tyrannum ergo disceptantem contra pauperem non cognoscit, quia superbos omnes uitam nunc humilium deprimentes, in iudicio nescire se perhibet, dicens: nescio uos unde sitis. Et quia sic potenter cum uult destruit, sicut cum uoluit potenter creauit, apte ratiocinando subiungitur: opus enim manuum eius sunt uniuersi. Atque mox subditur: subito morientur et in media nocte curuabuntur populi et pertransibunt. Quamlibet sero de hac uita tollantur iniqui, subito et repente tolluntur, quia finem suum cogitando praeuidere nesciunt. Subitum est, quod ante cogitare non potuit. Subito diues ille tultus est, qui horrea quae praeparabat deseruit, et inferni locum quem non praeuidebat inuenit. Ad aliud exercebat animam per cogitationem, sed ad aliud emisit per sententiam; aliud dum uiueret contemplatus est, aliud dum moreretur expertus. Reliquit enim diu tractata temporalia, et inopinata inuenit aeterna. Vnde ei propter hanc ignorantiam caecitatis suae bene per diuinam sententiam dicitur: hac nocte animam tuam repetunt a te. In nocte quippe ablata est, quae in obscuritate est cordis amissa. In nocte ablata est, quae considerationis lucem habere noluit, ut quod poterat pati praeuideret. Vnde bene discipulis futura cogitantibus paulus apostolus dicit: uos autem fratres, non estis in tenebris, ut uos dies illa tamquam fur comprehendat. Omnes enim uos filii lucis estis, et filii diei; non sumus noctis neque tenebrarum. Dies enim exitus tamquam fur in nocte comprehendit, quando stultorum animas futura non praeuidentes eicit. Vnde hic quoque apte subiungitur: et in media nocte curuabuntur populi et pertransibunt. In media nocte curuati pertranseunt, qui in obscuritate suae neglegentiae humiliati rapiuntur. Tunc curuabuntur per sententiam iudicis, qui nunc curuari neglegunt per humilitatem cordis. Electi autem ne inuiti curuentur in morte, sponte curuantur in humilitate. Vnde sanctae ecclesiae de conuersa prole persecutorum dicitur: uenient ad te curui filii eorum, qui humiliauerunt te. Et bene de morientibus populis non ait: transibunt, sed pertransibunt, quia etiam uiuendo temporaliter cotidie ad finem tendimus, et praesentem uitam quasi quamdam uiam subigendo transimus. Hoc ipsum enim morituros uiuere quasi ad mortem ire est. Et quot dies uitae peragimus, quasi in itinere ad locum propositum tot passibus propinquamus. Ipsa quippe augmenta detrimenta sunt temporum, quia uitae nostrae spatia quanta esse coeperint, incipiunt iam tanta non esse. Primus uero homo ita conditus fuit, ut manente illo decederent tempora, ne cum temporibus ipse transiret. Stabat enim momentis decurrentibus, quia nequaquam ad uitae terminum per dierum incrementa tendebat. Stabat tanto robustius quanto semper stanti artius inhaerebat. At ubi uetitum contigit, mox offenso creatore coepit ire cum tempore. Statu uidelicet immortalitatis amisso, cursus eum mortalitatis absorbuit. Et dum iuuentute ad senium, senio traheretur ad mortem, transeundo didicit stando quid fuit. Cuius nos quia de propagine nascimur, radicis amaritudinem quasi in uirgulto retinemus. Nam quia ex illo originem ducimus, eius cursum nascendo sortimur, ut eo ipso cotidiano momento quo uiuimus incessanter a uita transeamus, et uiuendi nobis spatium unde crescere creditur, inde decrescat. Quia ergo ad summam moriendi cotidie tendimus per incrementa uiuendi, bene de morientibus nequaquam transibunt dicitur, sed pertransibunt, quia transeunt etiam dum uiuunt, sed pertranseunt dum moriuntur. Sequitur: et auferent uiolentum absque manu. Subaudis diuina iudicia. Absque manu uero auferent eum qui manu uiolentus fuit. Absque manu auferent, quia uidelicet subito exitu urgente inuisibiliter rapitur, qui uisibiliter rapiebat. Vidit ipse quos rapuit, sed quis illum in morte rapiat non uidet. Absque manu ergo uiolentus aufertur, quia et raptorem suum non intuetur, et tamen ducitur. Quem tanto sequitur districtior sententia, quanto peccanti ei magna est patientia praerogata, quia diuina seueritas eo iniquum acrius punit, quo diutius pertulit. Saepe uero euenit, ut dum peccatores superna clementia exspectat, in maiorem cordis caecitatem prosiliant. Vnde scriptum est: ignoras, quia benignitas dei ad paenitentiam te adducit? Tu autem secundum duritiam tuam et cor impaenitens, thesaurizas tibi iram in die irae, et reuelationis iusti iudicii dei. Et ecce dum uiolentus quisque quos ualuerit rapit, dum inualidos opprimit, et dum diu omne quod nequiter concupiscit exercet, quia non subito percutitur, sed eius in finem differtur, nequissima eius actio a deo uideri non creditur. Vnde apte postquam eius narrauit interitum, illico de domino adiungit, dicens: oculi enim eius super uias hominum, et omnes gressus eorum considerat. Tunc enim nequaquam considerare credebatur, quando uiolentus iste omne malum quod poterat inulte perpetrabat. Aestimabatur deus iniusti acta non cernere, quia differebat iuste damnare, et magna eius patientia quasi quaedam neglegentia putabatur. Iniquus quoque ipse totiens se in peccatis suis non uideri a deo credidit, quotiens inulte peccauit. Cui per quemdam sapientem dicitur: ne dicas, peccaui, et quid accidit mihi triste? Emendare non uult nequitiam, pro qua dignam non pertulit poenam; quo pie exspectatus est, eo est ad peccandum nequiter instigatus, et patientiam supernae longanimitatis despiciens, unde corrigere culpam suam debuit, inde cumulauit, sicut per eumdem iob dicitur: dedit ei deus locum paenitentiae, et ille abutitur eo in superbia. Saepe etiam, quia poenam quam meretur repente non suscipit, hoc ipsum deo non aestimat displicere quod facit. Eat itaque nunc et ad quaslibet blasphemias praesumendo prorumpat; uoluptatum suarum nequitias impleat, aliena rapiat, innocentium oppressione satietur, et quia necdum percutitur, uias suas a domino aut non uideri aestimet, aut quod peius est, approbari. Veniet profecto, ueniet aeterna et repentina percussio, et tunc cognoscet cuncta a deo conspici, quando se improuiso exitu uiderit pro cunctorum retributione damnari. Tunc in poena sua oculos aperit, quos diu tenuit clausos in culpa. Tunc considerasse omnia uerum iudicem sentit, quando malorum suorum meritum iam euadere sentiendo non possit. Iniquus ergo qui diu exspectatus est, idcirco est repente sublatus, quia oculi domini super uias hominum, et omnes gressus eorum considerat. Ac si diceret: quia ea quae diu patienter conspicit, quandoque inulta non deserit. Nam ecce subito uiolentum rapuit, et mala eius quae exspectando pertulit animaduertendo resecauit. Nemo igitur dicat humana facta deum non cernere, cum iniquum quempiam iniquitates suas libere prospicit cumulare. Subito enim tollitur, qui diu toleratur. Gressus uero hominum uocat, uel singulas operationes quibus innitimur, uel alternantes motus intimae cogitationis quibus quasi passibus, uel longe a domino recedimus, uel pie ad dominum propinquamus. Ad deum enim quasi tot gressibus mens accedit, quot bonis motibus proficit. Et rursum tot gressibus longe fit, quot malis cogitationibus deterescit. Vnde plerumque contingit ut necdum procedat in opere motus mentis, et tamen perfecta iam culpa sit ex ipso reatu cogitationis, sicut scriptum est: manus in manu, non erit innocens malus. Manus enim manui iungi solet, quando quiescit in otio, et nullus eam usus laboris exercet. Manus ergo in manu, non erit innocens malus. Ac si diceret: et cum manus cessat ab iniquo opere, malus tamen non est innocens per cogitationem. Quia ergo nouimus quod districte omnia non solum facta, sed saltim cogitata pensantur, quid faciemus de incessu mali operis, si sic subtiliter deus iudicat gressus cordis? Ecce occulta mentis nostrae itinera nullus hominum uidet, et tamen ante dei oculos tot gressus ponimus quot affectus mouemus. Totiens ante illum labimur quotiens a recto itinere infirmae cogitationis pede claudicamus. Nisi enim in conspectu eius iste assiduus nostrarum mentium lapsus incresceret, per prophetam scilicet non clamaret: auferte malum cogitationum uestrarum ab oculis meis. Haec nimirum dicens, uim coopertae nostrae malitiae quasi ferre se non posse testatur. Quae cooperta illi esse non potest, quia uidelicet importune eius conspectui ingeritur quicquid a nobis illicitum occulte cogitatur. Omnia enim, sicut scriptum est, nuda et aperta sunt oculis eius. Vnde hic quoque apte subiungitur: non sunt tenebrae, et non est umbra mortis, ut abscondantur ibi qui operantur iniquitatem. Quid per tenebras, nisi ignorantiam, et quid per umbram mortis, nisi obliuionem studuit designare? De quorumdam quippe ignorantia dicitur: tenebris obscuratum habentes intellectum. Et rursum de obliuione quae in morte contingit scriptum est: in illa die peribunt omnes cogitationes eorum. Quia ergo per mortem funditus obliuioni traditur quicquid uiuendo cogitatur, quasi quaedam umbra mortis obliuio est. Sicut enim agit mors interueniens non esse quod fuit in uita, ita interueniens agit obliuio non esse quod fuit in memoria. Recte itaque umbra eius dicitur, quia uelut de ipsa exprimitur, dum uim illius sopiendo sensus imitatur. Deus autem quia mala hominum nec cogitata ignorat, nec perpetrata obliuiscitur, nisi ab eius oculis paenitendo deleantur, congrue dictum est: non sunt tenebrae et non est umbra mortis, ut abscondantur ibi qui operantur iniquitatem. Ac si diceret: idcirco eius iudicio nullus absconditur, quia nullatenus potest aut non uidere quod facimus, aut obliuisci quod uidet. Quamuis intellegi tenebrae uel umbra mortis, etiam aliter possunt. Omnis namque immutatio uelut quaedam mortis imitatio est. Id enim quod mutat quasi ab eo quod erat interficit, ut desinat esse quod fuit, et incipiat esse quod non fuit. Lumen igitur uerum, creator uidelicet noster, quia nulla mutabilitatis uicissitudine tenebrescit, nullis naturae suae defectibus obumbratur, sed eius esse sine mutabilitate fulgere est, tenebrae ei uel umbra mortis dicitur non inesse. Vnde alias scriptum est: apud quem non est transmutatio, nec uicissitudinis obumbratio. Et unde rursus paulus apostolus dicit: qui solus habet immortalitatem, et lucem habitat inaccessibilem. Sed cum cuncti nouerimus quod et humana anima et angelici spiritus sint immortales instituti, cur ab apostolo solus deus immortalitatem habere perhibetur, nisi quia solus uere non moritur, qui solus numquam mutatur? Humana quippe anima in lapsum non caderet, si mutabilis non fuisset; quae a paradisi quoque gaudiis expulsa, si mutabilis non esset, ad uitam minime rediret. In hoc ipso uero quod redire ad uitam nititur, defectus suos cogitur alternante semper mutabilitate tolerare. Quia ergo ex nihilo est condita ex se nihilominus infra se tendit, nisi ad boni desiderii statum artificis sui manu teneatur. Ex eo itaque quod creatura est, deorsum ire habet. Virtute namque propria in praeceps posse se ire considerat, sed ad creatorem suum amoris manu se retinet, ne cadat, quousque ad immutabilitatem transeat, et eo uere immortaliter, quo immutabiliter uiuat. Ipsi quoque angelici spiritus mutabiles ex natura sunt conditi, quatenus aut sua sponte caderent aut ex arbitrio starent. Sed quia humiliter elegerunt ei inhaerere, a quo creati sunt, hanc ipsam in se mutabilitatem suam standi iam immutabilitate uicerunt, ut hoc ipsum merito transcenderent, quod naturae suae ordine mutabilitati subesse potuissent. Quia ergo solius diuinae naturae est umbras ignorantiae mutabilitatis que non perpeti, dicatur recte: non sunt tenebrae, et non est umbra mortis, ut abscondantur ibi qui operantur iniquitatem. Lux enim aeterna, quae deus est, quanto incommutabiliter fulget, tanto penetrabiliter uidet; et neque occulta nescit, quia cuncta penetrat, neque penetrata obliuiscitur, quia incommutabilis durat. Proinde quotiens indignum aliquid corde concipimus, totiens in luce peccamus, quia ipsa nobis et non sibi praesentibus praesto est, et peruerse gradientes in ipsam impingimus, a qua per meritum longe sumus. Cum uero nos uideri non credimus, in sole clausos oculos tenemus. Illum uidelicet nobis abscondimus, non nos illi. Nunc ergo dum possumus a conspectu aeterni iudicis et male cogitata et peius perpetrata deleamus; reuocemus ante oculos cordis quicquid peruerse egimus per nequitiam praesumptionis. Nihil sibi nostra blandiatur infirmitas, atque in his quae recolit, semetipsam delicate non palpet, sed quanto sibi male sit conscia, tanto in se benignius sit seuera, proponat contra se futurum iudicium, et quaeque in se sentit districte ferienda per sententiam iudicis, haec in se pie feriat per paenitentiam conuersionis. Vnde apte postquam uiolenti huius poena descripta est, Sequitur: neque enim ultra in hominis potestate est ut ueniat ad deum in iudicium. Versus iste tanto maiore disputatione indiget, quanto hoc quod dicit, si neglegitur, acrius dolet. Hic nimirum non illud iudicium designatur, quod per aeternam retributionem punit, sed quod mente conceptum per conuersionem diluit. Ad illud quippe uenire non desiderat, quisquis se per illud damnari formidat. Dum ergo dicitur: neque enim ultra in hominis potestate est, ut ueniat ad deum in iudicium, profecto ostenditur esse quoddam iudicium quod quandoque etiam a damnatis ac reprobis desideretur. Et quod est illud, nisi hoc, de quo paulus apostolus dicit: si nosmetipsos iudicaremus, non utique iudicaremur? Et de quo per prophetam dicitur: non est iudicium in gressibus eorum. Et de quo dauid ait: honor regis iudicium diligit, ut uidelicet qui iam dominum honorat ex fide, sollicite iudicet quid ei debeat in operatione. Vnde rursum scriptum est: iudicare coram domino, et exspecta eum. Coram domino scilicet iudicatur, qui corde dominum conspicit, et actus suos sub eius praesentia, sollicita inquisitione discernit. Quem tanto quis securus exspectat, quanto cotidie uitam suam suspectus examinat. Qui enim ad extremum eius iudicium uenit, non iam coram illo, sed ab illo iudicatur. De hoc quoque mentis iudicio obliuiscenti animae per prophetam dominus dicit: reduc me in memoriam, ut iudicemur simul; narra si quid habes, ut iustificeris. Debet enim uniuscuiusque mens et causas suas apud dominum, et causas domini contra se sollicita inquisitione discutere; debet caute pensare, uel quae ab eo bona perceperit, uel quae mala bonis illius peruerse uiuendo responderit. Quod electi quidem cotidie facere omnino non cessant. Vnde bene salomon ait: cogitationes iustorum, iudicia. Accedunt enim ad secretarium iudicis intra sinum cordis; considerant quam districte quandoque feriat qui diu patienter exspectat; metuunt in his quae se egisse meminerunt; puniunt flendo quod perpetrasse se intellegunt; timent subtilia diuina iudicia, etiam de his quae in semetipsis intellegere fortasse non possunt. Vident enim uideri diuinitus quod ipsi in se per humanitatem non uident; conspiciunt districtum iudicem, qui quo tardius uenit, eo seuerius percutit. Sanctorum etiam patrum residere conuentum cum eo pariter contemplantur, eorum que uel exempla, uel dicta se contempsisse reprehendunt, atque in hoc secreto interioris iudicii ipsa mentis suae exsecutione constricti, paenitendo feriunt quod superbiendo commiserunt. Ibi namque aduersum se quicquid se impugnat, enumerant; ibi ante oculos suos omne quod defleant coaceruant; ibi quicquid per iram districti iudicis decerni possit intuentur; ibi tot patiuntur supplicia, quot pati timent; nec deest in hoc iudicio mente concepto omne ministerium, quod punire reos suos plenius debeat. Nam conscientia accusat, ratio iudicat, timor ligat, dolor excruciat. Quod iudicium eo certius punit, quo interius saeuit, quia uidelicet ab exterioribus non accedit. Vnusquisque enim cum causam huius examinis contra se aggredi coeperit, ipse est actor qui exhibet, ipse reus qui exhibetur; odit se qualem fuisse se meminit, et ipse qui est, per semetipsum insequitur illum qui fuit, atque ab ipso homine aduersus semetipsum fit quaedam rixa in animo, parturiens pacem cum deo. Hanc cordis rixam dominus requirebat, cum per prophetam diceret: attendi et auscultaui, nemo quod bonum est loquitur, nullus est qui agat paenitentiam super peccato suo, dicens: quid feci? Ista cordis humani rixa placatus est, cum prophetae suo de achab rege semetipsum reprehendente loqueretur, dicens: uidisti achab humiliatum coram me? Quia igitur humiliatus est causa mei, non inducam malum in diebus eius. Quia ergo nunc in potestate est internum mentis nostrae contra nos subire iudicium, recognoscendo accusemus nosmetipsos, quales fuimus paenitendo torqueamus; non cessemus dum licet iudicare quod fecimus; audiamus caute quod dicitur: neque enim ultra in hominis potestate est, ut ueniat ad deum in iudicium. Reproborum namque esse proprium solet semper praua agere, et numquam quae egerint retractare. Omne enim quod faciunt caeca mente pertranseunt, factum que suum nisi cum puniti fuerint, non agnoscunt. At contra electorum est actus suos cotidie ab ipso cogitationis fonte discutere, et omne quod turbidum profluit ab intimis exsiccare. Sicut enim non sentimus quomodo crescunt membra, proficit corpus, mutatur species, nigredo capillorum albescit in canis - haec quippe omnia nobis nescientibus aguntur in nobis -, ita mens nostra per momenta uiuendi ipso curarum usu a semetipsa permutatur, et non agnoscimus, nisi uigilanti custodia ad interiora nostra residentes, prouectus nostros cotidie defectus que pensemus. Hoc ipsum enim in hac mortali uita consistere, quasi ad uetustatem ire est; et cum indiscussa mens relinquitur, in quodam senio torporis sopitur, quia sui neglegens et propositum robur insensibiliter perdens, a forma prioris fortitudinis dum nescit senescit. Vnde et per prophetam sub ephraim specie dicitur: comederunt alieni robur eius et nesciuit; sed et cani effusi sunt in eo et ipse ignorauit. Cum uero semetipsam quaerit, et subtiliter paenitendo se discutit, ab hac ipsa uetustate sua lota lacrimis et maerore incensa renouatur, et quae iam paene inueterata frixerat, per subministrata interni amoris studia nouum calet. Vnde paulus apostolus usu mortalis uitae ueterascentes discipulos admonet, dicens: renouamini spiritu mentis uestrae. Sed ad haec agenda ualde exempla patrum et sacri eloquii praecepta nos adiuuant. Si enim sanctorum opera inspicimus, et diuinis iussionibus aurem praebemus, alia nos contemplata, alia audita succendunt, et cor nostrum torpore non constringitur, dum imitatione prouocatur. Vnde bene ad moysen dicitur: ignis in altari semper ardebit, quem nutriet sacerdos, subiciens mane ligna per singulos dies. Altare quippe dei est cor nostrum, in quo iubetur ignis semper ardere, quia necesse est ex illo ad dominum caritatis flammam indesinenter ascendere. Cui per singulos dies sacerdos ligna subiciat ne exstinguatur. Omnis enim christi fide praeditus membrum utique summi sacerdotis effectus est, sicut cunctis fidelibus petrus apostolus dicit: uos autem genus electum, regale sacerdotium. Et sicut ioannes apostolus dicit: fecisti nos deo nostro regnum et sacerdotes. Sacerdos ergo in altari ignem nutriens, cotidie ligna subiciat, id est fidelis quisque, ne in eo caritatis flamma deficiat, in corde suo tam exempla praecedentium quam sacrae scripturae testimonia congerere non desistat. Nam quasi quaedam fomenta igni dare est in excitatione caritatis uel exempla patrum uel praecepta dominica ministrare. Quia enim interna nouitas nostra ipsa cotidie huius uitae conuersatione ueterescit, ignis iste adhibitis lignis nutriendus est, ut dum per usum se nostrae uetustatis extenuat, per patrum testimonia et exempla reuiuiscat. Et bene illic praecipitur ut mane ligna per dies singulos congerantur. Haec quippe non fiunt, nisi cum nox caecitatis exstinguitur. Vel certe quia mane prima pars diei est, postpositis cogitationibus uitae praesentis, hoc priori loco quisque fidelium cogitet, ut quod in se iamiamque quasi deficit, quibus ualet nisibus studium caritatis inflammet. Ignis enim iste in altari domini, id est in corde nostro citius exstinguitur, nisi sollerter adhibitis exemplis patrum et dominicis testimoniis reparetur. Bene autem illic subiungitur: et imposito holocausto desuper adolebit adipes pacificorum. Nam quisquis in se hunc ignem caritatis accendit, semetipsum utique holocaustum desuper imponit, quia omne uitium quod in se male uiuebat exurit. Cum enim cogitationum suarum interna considerat, et uitam reprobam per immutationis gladium mactat, in ara se sui cordis imposuit, et igne caritatis incendit. De qua hostia pacificorum adipes redolent, quia interna nouae uitae impinguatio pacem inter nos et deum faciens, odorem de nobis suauissimum reddit. Quia uero eadem caritas in cordibus electorum inexstinguibilis manet, apte illic subditur: ignis est iste perpetuus, qui numquam deficiet de altari. Numquam profecto de altari ignis iste deficit, quia etiam post hanc uitam eorum mentibus feruor caritatis accrescit. Aeterna quippe contemplatione agitur, ut omnipotens deus quo magis uisus fuerit, eo amplius diligatur. Quod autem diuinis admonitionibus et praecedentium exemplis adiuti de huius uitae profundo liberamur, bene etiam propheta ieremia in puteum misso signatum est, qui ut leuetur ex puteo, funes ad eum et panni ueteres deponuntur. Quid enim funibus nisi praecepta dominica figurantur? Quae quia nos in mala operatione positos, et conuincunt, et eripiunt, quasi ligant et trahunt, coartant et leuant. Sed ne ligatus his funibus dum trahitur incidatur, simul etiam panni ueteres deponuntur, quia ne diuina praecepta nos terreant, antiquorum patrum nos exempla confortant, et ex eorum comparatione facere nos posse praesumimus, quod ex nostra imbecillitate formidamus. Si ergo leuari de hoc profundo festinamus, ligemur funibus, id est praeceptis dominicis astringamur. Intersint etiam panni ueteres, cum quibus melius teneantur funes, id est, praecedentium confortemur exemplis, ne infirmos nos ac timidos praecepta subtilia uulnerent dum leuant. Quasi quosdam pannos ueteres paulus apostolus subiungebat, cum leuandis discipulis praeceptis suis spiritalibus exempla ueterum commodaret, dicens: iusti ludibria et uerbera experti, insuper et uincula et carceres; lapidati sunt, secti sunt, temptati sunt, in occisione gladii mortui sunt. Et paulo post: habentes itaque tantam impositam nubem testium, deponentes omne pondus, et circumstans nos peccatum, per patientiam curramus ad propositum nobis certamen. Et iterum: mementote praepositorum uestrorum, qui uobis locuti sunt uerbum dei; quorum intuentes exitum conuersationis, imitamini fidem. Superius uidelicet, dum spiritalia praecepta loqueretur, quasi funes miserat, postmodum uero memorans exempla maiorum, quasi ueteres pannos adhibebat. Excitati ergo tot uocibus praeceptorum, adiuti tot comparationibus exemplorum, ad corda nostra redeamus, discutiamus omne quod agimus, et quicquid in nobis diuinae rectitudinis regulam offendit, accusemus, ut apud districtum iudicem ipsa nos accusatio excuset. In hoc enim mentis nostrae iudicio tanto citius absoluimur, quanto nos districtius reos tenemus. Nec ad haec agenda perpendenda sunt tempora, quibus uacat, quia ad haec agenda post huius uitae tempora non uacat. Vacue quippe non dicitur: neque enim ultra in hominis potestate est ut ueniat ad deum in iudicium. Idcirco namque memoramur quod tunc non possumus, ne nunc quod possumus neglegamus. Sed ecce negotia occupant quae nobis incessanter apposita a considerandis nobis mentis nostrae oculum declinant. In istis namque uisibilibus quae intuetur cor nostrum extra se spargitur, et quid de se intrinsecus agatur obliuiscitur dum extrinsecus occupatur. Diuina autem uox terribilibus sententiis suis quasi quibusdam clauis illud pungit ut euigilet, ut homo occulta super se iudicia quae pressus torpore dissimulat, terrore saltim pulsatus expauescat. Vt enim superius diximus, ipso usu uitae ueteris mens male assueta deprimitur et in haec quae exspectat exterius quasi dormiens sopitur; quae postquam semel se ad appetenda uisibilia foras fudit, a contemplandis inuisibilibus intus euanuit. Vnde nunc necesse est ut quae per uisibilia spargitur de inuisibilibus iudiciis feriatur; et quia in his se exterioribus male delectata prostrauit, saltim percussa requirat quod deseruit. Ecce autem scriptura sacra terrore quodam torpentia corda transfigit, ne in his inhaereant quae exterius defluunt, sed quae interius aeterna perdiderunt. Indicat quid sententia occulta decernitur, ne immoderate a nobis haec publica cogitentur. Dicit quid super nos agatur de nobis, ut ab hoc publico temporalitatis colligamus oculum cordis ad secretum internae dispositionis. Nam postquam multa narrata sunt de poena malorum, subito infertur occultum iudicium, quod pie super nos iuste que disponitur, quomodo alii perdunt quod tenere uidebantur, et alii accipiunt quod alii ex meritis perdunt. Ait enim: conteret multos et innumerabiles, et stare faciet alios pro eis. Hoc cotidie agitur. Sed quia adhuc finis partium utrarumque non cernitur, minus timetur. Numquam enim culpam suam reprobi nisi in poena cognoscunt. Et quia poena differtur, culpa despicitur. Labuntur uero ab statu iustitiae, et locum uitae alii, illis cadentibus, sortiuntur. Sed eo lapsum suum neglegunt, quo interitum qui se in aeternum maneat non attendunt. Si enim ad illud quod illic passuri sunt oculos mitterent, hoc quod hic faciunt timerent. Cunctis autem liquet quod in illa extrema requisitione examen publicum facturus est omnipotens deus, ut alios ad tormenta deserat, alios ad participationem regni caelestis admittat. Sed hoc nunc secreto iudicio cotidie agitur, quod tunc publico demonstratur. Nam iuste ac misericorditer singulorum corda uel examinans, uel disponens, alios in exteriora respuit, alios ad ea quae sunt intrinsecus trahit; hos accendit interna appetere, illos pro uoluptatibus suis deserit exteriora cogitare; horum mentem ad superna erigit, illorum superbiam in infimis desideriis mergit. Aliena autem corda humanis oculis clausa sunt, et nescitur qui repellitur, quia penetrari nequeunt quae ab unoquoque cogitantur. Nam saepe corde peruerso necdum processit usque ad effectum operis deliberatio cogitationis, et adhuc fortasse per habitum intus astringitur, qui iam mente foras uagatur. Sed talis quilibet iste tunc ante oculos interni iudicis cecidit, cum ab appetendis interioribus per desiderium exiuit. Nonnumquam uero alii post malae operationis usum ad spem caelestem subito amore reuiuiscunt, et qui in peruersa actione se sparserant, ad sinum internae retractationis semetipsos increpando recolligunt. Hos adhuc respicientes homines quales dudum in opere nouerant, tales putant. At contra illi per districtae considerationis examen uitam suam qualem fuisse recolunt insequuntur, scitur que quid fuerint, sed quid iam coeperint esse nescitur. In hoc ergo utroque genere hominum saepe contingit ut et qui uidentur stare humano iudicio iam in conspectu aeterni iudicis iaceant, et qui adhuc coram hominibus iacent, iam in conspectu aeterni iudicis stent. Quis enim hominum aestimare potuisset iudam uiuendi sortem etiam post ministerium apostolatus amittere? Et quis e contra latronem crederet causam uitae etiam in ipso articulo mortis inuenire? Occultus autem iudex praesidens, et utrorumque corda discernens, alterum pie statuit, alterum iuste confregit. Illum districte exterius reppulit, hunc introrsus misericorditer traxit. Vnde bene etiam per prophetam casuros alios passionis suae tempore atque alios surrecturos annuntians, ait: potum meum cum fletu temperabam. Potus quippe ab exterioribus interius trahitur, fletus autem ab interioribus exterius emanat. Potum ergo domino cum fletu temperare est alios ab exterioribus introrsus trahere, alios ab interioribus in exteriora reprobare. Conteret ergo multos et innumerabiles, et stare faciet alios pro eis. Sicut autem superius diximus, haec contritio prius intus agitur, ut post extrinsecus ostendatur. Hac contritione nonnumquam adhuc quorumdam exteriora quasi sana sunt, etiam interiora putruerunt. Scriptum namque est: ante ruinam exaltatur cor. Ibi ergo feriuntur, ubi superbiunt. Vnde scriptum est: contriui cor eorum fornicans et recedens a me. Interius enim fornicari est exterius uetitis delectari. Magna autem contritio cordis est haec eadem elatio superbientis. Eo quippe ipso ab integritate salutis corruit, quo iactantia cuiuslibet uirtutis intumescit. Superbientes enim deum despiciunt, et relicta creatoris sui gloria, propriam quaerunt. Quibus iam hoc ipsum cecidisse est, amissa superioris sui potentia, in se uenisse. Conteruntur etiam, quia, relictis caelestibus, terram quaerunt. Quae autem maior poterit esse contritio quam deserto creatore creaturam quaerere; desertis supernis gaudiis, infimis rebus inhiare? Vnde bene per prophetam dicitur: humiliat autem peccatores usque ad terram. Amissis enim caelestibus, terrenum est omne quod sitiunt, et dum plus uideri conantur, minus est quod appetunt. De quibus recte per ieremiam dictum est: recedentes a te in terra scribentur. At contra de electis dicitur: gaudete, quia nomina uestra scripta sunt in caelis. Ista ergo contritio prius serpit in mente, ut postmodum procedat in opere; prius fundamenta cogitationis concutit, ut postmodum fabricam operationis allidat. Vnde summa est cura satagendum ut illic uitetur ubi oritur. Scriptum namque est: omni custodia serua cor tuum, quoniam ex ipso uita procedit. Et rursum scriptum est: ex corde exeunt cogitationes malae. Intus ergo uigilandum est ne mens dum extollitur cadat. Intus seruemus omne quod foras agimus. Si enim semel medullam cordis elationis putredo consumpserit, citius corruit cortex uacua externae uisionis. Notandum uero est quia dum aliis cadentibus ad standum alii solidari perhibentur, electorum numerus certus ac definitus ostenditur. Vnde etiam philadelphiae ecclesiae per angelum dicitur: tene quod habes, ne alius accipiat coronam tuam. Hac ergo sententia, qua narratur aliorum erigi, aliorum autem uita confringi, et spes nutritur humilium, et elatio premitur superborum, dum et illi bona possunt amittere de quibus superbiunt, et isti ea percipere quae quia non habebant contemnuntur. Formidemus igitur in his quae accepimus, nec eos qui illa necdum assecuti sunt desperemus. Quid enim sumus hodie nouimus, quid autem post paululum possimus esse nescimus. Hi uero quos fortasse despicimus, et tarde possunt incipere, et tamen uitam nostram feruentioribus studiis anteire. Timendum itaque est ne etiam nobis cadentibus surgat, qui nobis stantibus irridetur, quamuis stare iam non nouit, qui non stantem nouit irridere. Hunc autem supernorum iudiciorum metum. Paulus apostolus discipulorum cordibus incutiens, ait: qui se existimat stare, uideat ne cadat. Quod autem dicens: conteret multos, ilico adiunxit, innumerabiles, uel multitudinem exprimere studuit reproborum, quae humanae rationis numerum transit, uel certe indicare uoluit quod omnes qui pereunt intra electorum numerum non habentur, ut eo sint innumerabiles, quo extra numerum currunt. Vnde propheta intuens tantos hoc ecclesiae tempore specie tenus credere, quantos nimirum certum est electorum numerum summam que transire, ait: multiplicati sunt super numerum. Ac si diceret: multis ecclesiam intrantibus, etiam hi ad fidem specie tenus ueniunt qui a numero regni caelestis excluduntur, quia electorum summam sua uidelicet multiplicitate transcendunt. Vnde et per ieremiam prophetam dicitur: aedificabitur ciuitas domino a turre ananehel usque ad portam anguli et exibit ultra normam mensurae. Ciuitatem quippe esse domini sanctam ecclesiam nullus ignorat. Ananehel uero dei gratia interpretatur. In angulo autem duplex paries iungitur. Ciuitas ergo domini a turre ananehel usque ad portam anguli aedificari perhibetur, quia sancta ecclesia celsitudine supernae gratiae incohans, usque ad ingressum susceptionem que construitur utrorumque populorum, iudaici uidelicet atque gentilis. Sed quia in ea crescente multitudine etiam reprobi colliguntur, apte subditur: et exibit ultra normam mensurae, quia usque ad eos quoque extenditur, qui normam iustitiae transeuntes, intra mensurae caelestis numerum non sunt. Vnde per isaiam quoque eidem ecclesiae dicitur: ad dexteram enim et ad laeuam dilataberis, et semen tuum gentes hereditabit. In tanta quippe multitudine gentium ad dexteram extenditur, dum quosdam iustificandos suscipit. Ad laeuam quoque dilatatur, dum ad se quosdam etiam in iniquitate permansuros admittit. Propter hanc multitudinem, quae extra electorum numerum iacet, in euangelio dominus dicit: multi sunt uocati, pauci uero electi. Sed quia hoc quod electis aliis alii conteruntur, de merito patientis est, non de iniquitate punientis: non enim iniquus deus, qui infert iram. Apte subiungitur: nouit enim opera eorum et idcirco inducit noctem et conterentur. Sciendum summopere est quod iniquus quisque duobus modis in nocte conteritur, uel cum exterioris iudicii tribulatione percutitur, uel cum occulta sententia interius caecatur. In nocte corruit, cum per extremum iudicium uiuendi lumen in perpetuum amittit. Vnde scriptum est: ligate ei manus et pedes, et mittite eum in tenebras exteriores. Tunc enim coactus in tenebras exteriores mittitur, quia nunc in interioribus uoluntarie caecatur. Rursum in nocte iniquus conteritur, cum peccatorum praecedentium confusione damnatus, ueritatis lumen non inuenit, et quid deinceps agere debeat non agnoscit. Omne quippe peccatum, quod tamen citius paenitendo non tergitur, aut peccatum est et causa peccati, aut peccatum et poena peccati. Peccatum namque quod paenitentia non diluit ipso suo pondere mox ad aliud trahit. Vnde fit ut non solum peccatum sit, sed peccatum et causa peccati. Ex illo quippe uitio culpa subsequens oritur, ex quo caecata mens ducitur ut peius ex alio ligetur. Sed peccatum quod ex peccato oritur, non iam peccatum tantummodo, sed peccatum est et poena peccati, quia iusto iudicio omnipotens deus cor peccantis obnubilat, ut praecedentis peccati merito etiam in aliis cadat. Quem enim liberare noluit, deserendo percussit. Non ergo immerito poena peccati dicitur, quod iusta desuper irrogata caecitate, ex praecedentis peccati ultione perpetratur. Quod uidelicet agitur dispositione superius ordinata, sed inferius iniquitate confusa, ut et praecedens culpa sit causa subsequentis, et rursum culpa subsequens sit poena praecedentis. Quod bene in infidelibus et lubricis paulus quasi quoddam semen erroris aspexerat, cum dicebat: qui cum cognouissent deum, non sicut deum glorificauerunt, aut gratias egerunt, sed euanuerunt in cogitationibus suis. Sed quid ex eius erroris semine pullulauit, ilico adiungit, dicens: propter quod tradidit illos deus in desideria cordis eorum, in immunditia, ut contumeliis afficiant corpora sua in semetipsis. Quia enim cognoscentes deum peccatum superbiae intellegendo commiserunt, caecantur etiam ne intellegant quod committunt. Et qui intellegentiam suam sequi nolunt in peccato et causa peccati, et ipsum lumen intellegentiae perdunt in peccato et poena peccati. Prioris ergo peccati merito peccatorum subsequentium fouea tegitur, ut qui malum sciens perpetrat, deinceps iuste in aliis etiam nesciens cadat. Hoc quippe agitur, ut culpis culpae feriantur, quatenus supplicia fiant peccantium ipsa incrementa uitiorum. Nam quia omnipotens deus ad paenitentiam tempus indulget, quod tamen humana malitia ad usum suae iniquitatis intorquet, nimirum iusto dei iudicio augeri culpa permittitur, ut ad feriendum altius quandoque cumuletur. Hinc enim rursum de quibusdam paulus apostolus dicit: ut impleant peccata sua semper. Hinc uoce angelica ad ioannem dicitur: qui nocet, noceat adhuc; et qui in sordibus est, sordescat adhuc. Hinc dauid ait: appone iniquitatem super iniquitatem ipsorum, ut non intrent in iustitiam tuam. Hinc rursum de domino ab eodem psalmista dicitur: immissiones per angelos malos uiam fecit semitae irae suae. Cor quippe dominus prioribus meritis aggrauatum iuste permittit etiam subsequentibus malignorum spirituum persuasionibus falli, quod dum digne in culpa trahitur, reatus eius in poena cumulatur. Vnde et irae suae dominus uiam de semita fecisse perhibetur. Latior est enim uia quam semita. Ex semita uero irae suae uiam facere est irae causas districte iudicando dilatare, ut qui illuminati agere recte noluerunt, iuste caecati adhuc faciant, unde amplius puniri mereantur. Hinc per moysen dicitur: nondum completa sunt peccata amorrhaeorum. Hinc per eumdem moysen dominus dicit: ex uinea enim sodomorum uitis eorum, et propago eorum ex gomorrha. Vua eorum uua fellis, botrus amaritudinis in ipsis. Furor draconum uinum eorum, et furor aspidum insanabilis. Nonne haec congregata sunt apud me, et signata in thesauris meis? In die ultionis reddam eis. Quam multa eorum mala narrauit, et tamen ilico adiungit: in tempore quo lapsus fuerit pes eorum. Ecce atrocissima illorum facinora describuntur, et tamen ad ultionis diem adhuc subsequens lapsus aspicitur, quo eorum culpae cumulentur. Habent iam quidem unde feriri mereantur, sed sustinetur tamen adhuc peccatum crescere, ut peccantes possit atrocior poena cruciare. Iam meretur supplicium peccatum et causa peccati, sed exspectatur adhuc ut augmentum supplicii subroget peccatum et poena peccati. Plerumque uero unum idem que peccatum, et peccatum et poena est, et causa peccati. Quod melius ostendimus si res ipsas ad medium deducamus. Effrenata enim uentris ingluuies in feruorem luxuriae plenitudinem carnis instigat. Perpetrata autem luxuria saepe aut periurio, aut homicidio tegitur, ne humanarum legum ultione puniatur. Ponamus ergo ante oculos quod quidam uoracitatis sibi frena laxauit, qua uoracitate superatus adulterii facinus admisit; deprehensus autem in adulterio, latenter uirum adulterae, ne ad iudicium traheretur, occidit. Hoc itaque adulterium, inter uoracitatem et homicidium positum, de illa uidelicet nascens, hoc generans, peccatum poena est et causa peccati. Peccatum profecto est per seipsum; poena uero peccati est, quia culpam uoracitatis auxit; causa autem peccati est, quia subsequens etiam homicidium genuit. Vnum ergo idem que peccatum est et poena praecedentis, et causa culpae subsequentis, quia et transacta dum exaggerat damnat, et adhuc sequentia quae damnari debeant seminat. Igitur quia peccatis praecedentibus caecatur oculus cordis, ipsa caecitas quae peccantis animum ex anteactae culpae damnatione confundit merito nox uocatur, quia per hanc ab oculis delinquentis lumen ueritatis absconditur. Bene itaque dicitur: nouit enim opera eorum et idcirco inducet noctem et conterentur, quia, ut saepe dictum est, praecedentia nimirum mala faciunt, ut ad peccandum iterum tenebris subsequentibus inuoluantur, ut eo iam lumen iustitiae uidere non possint, quo illud et quando poterant uidere noluerunt. Inducere autem noctem dominus dicitur, non quod ipse tenebras inferat, sed quod obscura corda peccantium misericorditer non illustret, ut hoc ipsum in nocte caecasse sit a caecitatis tenebris liberare noluisse. Sequitur: quasi impios percussit eos in loco uidentium. In scriptura sacra quasi aliquando pro similitudine, aliquando pro ueritate poni consueuit. Pro similitudine enim quasi ponitur sicut apostolus dicit: quasi tristes, semper autem gaudentes. Pro ueritate autem ponitur, sicut ioannes ait: uidimus gloriam eius, gloriam quasi unigeniti a patre. Hoc autem loco nihil differt utrum pro similitudine an pro ueritate sit positum, quia quolibet dicatur ordine, aperte praua malorum uita signatur. Impios uero scriptura sacra proprie infideles appellat. Hac namque distantia peccatores ab impiis discernuntur, quia cum omnis impius sit peccator, non tamen omnis peccator est impius. Peccator enim dici etiam qui in fide pius est potest. Vnde et ioannes ait: si dixerimus quia peccatum non habemus, ipsi nos seducimus. Impius uero proprie dicitur qui a religionis pietate separatur. De talibus enim propheta ait: non resurgent impii in iudicio. Locus autem uidentium sancta ecclesia uocatur. In ipsa enim recte consistitur, ut lumen uerum, quod deus est, uideatur. Vnde ad moysen dicitur: est locus penes me, et stabis super petram cum transiet mea maiestas. Et post paululum: auferam manum meam et uidebis posteriora mea. Per locum quippe ecclesia, per petram dominus, per moysen uero multitudo est plebis israeliticae figurata, quae domino in terra praedicante non credidit. Ipsa ergo in petra stetit, terga domini transeuntis aspiciens, quia uidelicet post passionem ascensionem que dominicam, intra ecclesiam deducta, fidem christi percipere meruit, et cuius praesentiam non uidit, eius posteriora cognouit. Dicatur ergo de his, quos intra sanctam ecclesiam diuina ultio inuenit in iniquitatibus perdurantes, dicatur de his quorum uitam paulus apostolus notat: quia confitentur se nosse deum, factis autem negant. Quasi impios percussit eos in loco uidentium. Ibi quippe stabant, ubi deum uidere uidebantur. Ibi tenebras dilexerunt, ubi lumen ueritatis aspicitur. Et quamuis apertos habuerunt oculos in fide, tenuerunt tamen eos clausos in opere. Vnde bene et de iudaea dicitur: speculatores eius caeci, quia uidelicet non uidebant opere quod professione cernebant. Vnde etiam de balaam scriptum est: qui cadens apertos habet oculos. Cadens quippe in opere apertos oculos tenuit in contemplatione. Ita ergo hi etiam oculos aperientes in fide, et non uidentes in opere, intra ecclesiam positi pia specie, extra ecclesiam inuenti sunt impia conuersatione. De quibus bene alias scriptum est: uidi impios sepultos, qui cum aduiuerent, in loco sancto erant, et laudabantur in ciuitate quasi iustorum operum. Multos enim peste propriae prauitatis obsessos sub christiano nomine ipsa tranquillitas ecclesiasticae pacis abscondit. Quos tamen si leuis persecutionis aura pulsauerit, mox extra aream uelut paleas tollit. Quidam uero idcirco christianitatis uocatione signantur, quia christi nomine sublimiter exaltato, paene omnes iam uideri fideles aspiciunt; et pro eo quod hoc uocari alios cernunt, ipsi non uideri fideles erubescunt, sed esse neglegunt quod dici gloriantur. Rem enim uirtutis intimae ad decorem sumunt uisionis externae; et qui ante supernum iudicem nudi conscientiae infidelitate consistunt, ante humanos oculos professione sancta uerbo tenus palliantur. Nonnulli autem fidem medullitus tenent, sed uiuere fideliter nullatenus curant. Insequuntur enim moribus quod credulitate uenerantur. Quibus diuino iudicio saepe contingit ut per hoc quod nequiter uiuunt, et illud perdant quod salubriter credunt. Incessanter namque se prauis actionibus polluunt, et super hoc uindictam iusti iudicii retribui posse diffidunt, et saepe, cum bene uiuere neglegunt, etiam persequente nullo usque ad perfidiam dilabuntur. Nam qui imminere districtum iudicium non credunt, qui inulte se peccare suspicantur, quod pacto uel esse uel dici fideles possunt? Fidem quippe perdidisse, est incorrectis malis operibus digna supplicia reddi posse non credere. Quia ergo digna fidei opera seruare contemnunt, etiam fidem perdunt, quam tenere uidebantur. Super quos bene per prophetam sub ierusalem specie inimicorum destruentium uerba memorantur, a quibus scilicet dicitur: exinanite, exinanite quousque ad fundamentum in ea. Paulus quippe ait: fundamentum aliud nemo potest ponere praeter id quod positum est, qui est christus iesus. Inimici ergo destruentes usque ad fundamentum ierusalem exinaniunt, quando peruersi spiritus a corde fidelium, destructo prius aedificio boni operis, soliditatem quoque exhauriunt religionis. Sicut enim supra fundamentum fabrica, sic super fidem opera construuntur. Vsque ad fundamentum ergo exinanisse est euerso bene uiuendi opere etiam robur fidei dissipasse. Hinc etiam ad iudaeam per ieremiam dicitur: filii quoque mempheos et taphneos constuprauerunt te usque ad uerticem. Vsque ad uerticem quippe constuprari est post malae operationis usum etiam in ipsa fidei sublimitate corrumpi. Cum enim nequissimi spiritus uniuscuiusque animam in prauis operibus inuoluunt, sed integritatem fidei uitiare non possunt, quasi adhuc inferiora membra polluunt, sed ad uerticem non pertingunt. Quisquis autem in fide corrumpitur, iam usque ad uerticem constupratur. Malignus enim spiritus quasi ab inferioribus membris usque ad summa pertingit, quando actiuam uitam polluens, castam celsitudinem fidei diffidentiae morbo corruperit. Quia igitur cuncta haec humanis oculis absconsa sunt, sed diuinis obtutibus patent, et multi in hac domo fidei sine fide moriuntur, dicatur recte: quasi impios percussit eos in loco uidentium. Pios enim se in ecclesia hominibus ostendunt, sed quia diuina iudicia latere non possunt quasi impii feriuntur. Quibus hoc magis ad supplicii cumulum crescit, quod unusquisque eorum in ecclesia fidelibus admixtus ueritatem fidei sciendo contemnit, atque eo grauior ultio sequitur, quo per exempla rectorum etiam bene uiuendi eos scientia comitatur. Quot enim eis modo recti ac fideles fratres ostenduntur, tot in uenturo iudicio testibus impugnantur. Sciunt ergo quod sequi neglegunt. Vnde et apte subiungitur: qui quasi de industria recesserunt ab eo. Sciendum quippe est quod peccatum tribus modis committitur. Nam aut ignorantia, aut infirmitate aut studio perpetratur. Et grauius quidem infirmitate quam ignorantia, sed multo grauius studio quam infirmitate peccatur. Ignorantia paulus peccauerat, cum dicebat: qui prius fui blasphemus, et persecutor, et contumeliosus; sed misericordiam consecutus sum, quia ignorans feci in incredulitate. Petrus uero infirmitate peccauit, quando in eo omne robur fidei quod domino perhibuit una uox puellae concussit, et deum quem corde tenuit uoce denegauit. Sed quia infirmitatis culpa uel ignorantiae eo facilius tergitur, quo non studio perpetratur, paulus quae ignorauit sciendo correxit, et petrus motam et quasi arescentem iam radicem fidei lacrimis rigando solidauit. Ex industria uero peccauerant ii de quibus ipse magister dicebat: si non uenissem et locutus eis fuissem, peccatum non haberent; nunc autem excusationem non habent de peccato suo. Et paulo post: et uiderunt, et oderunt et me et patrem meum. Aliud est enim bona non facere, aliud bonorum odisse doctorem, sicut aliud est praecipitatione, aliud deliberatione peccare. Saepe enim peccatum praecipitatione, committitur, quod tamen consilio et deliberatione damnatur. Ex infirmitate enim plerumque solet accidere amare bonum, sed implere non posse. Ex studio uero peccare est bonum nec facere nec amare. Sicut ergo nonnumquam grauius est peccatum diligere, quam perpetrare, ita nequius est odisse iustitiam quam non fecisse. Sunt ergo nonnulli in ecclesia qui non solum bona non faciunt, sed etiam persequuntur, et quae ipsi facere neglegunt, etiam in aliis detestantur. Horum peccatum scilicet non ex infirmitate uel ignorantia, sed ex solo studio perpetratur, quia uidelicet si uellent implere bona, nec tamen possent, ea quae in se neglegunt saltim in aliis amarent. Si enim ea ipsi uel solo uoto appeterent, facta ab aliis non odissent; sed quia bona eadem audiendo cognoscunt, uiuendo despiciunt, animaduertendo persequuntur, recte dicitur: qui ex industria recesserunt ab eo. Vnde et apte subiungitur: et omnes uias eius intellegere noluerunt. Non enim ait: infirmitate non intellegunt, sed: intellegere noluerunt, quia saepe quae facere despiciunt, etiam scire contemnunt. Quia enim scriptum est: seruus nesciens uoluntatem domini sui et non faciens digna, plagis uapulabit paucis; et seruus sciens uoluntatem domini sui, et non faciens iuxta eam, plagis uapulabit multis; impunitatem peccandi existimant remedium nesciendi. Qui nimirum sola superbiae caligine tenebrescunt, atque ideo non discernunt quia aliud est nescire, aliud scire noluisse. Nescire enim ignorantia est; scire noluisse, superbia. Et tanto magis excusationem non possunt habere quia nesciant, quanto magis eis etiam nolentibus opponitur quod cognoscant. Vnde per salomonem dicitur: numquid non sapientia clamitat, et prudentia dat uocem suam, in summis excelsis que uerticibus super uiam in mediis semitis stans? Transire fortasse per uiam uitae temporalis cum eius ignorantia poteramus, si haec eadem sapientia in semitae angulis constitisset. Inuestiganda fuerat, si occulta esse uoluisset. Sed postquam incarnationis suae mysteria publice ostendit, postquam humilitatis exempla superbientibus praebuit, semetipsam nobis quasi transeuntibus in mediis semitis fixit, ut uidelicet in eam quam quaerere nolumus, impingamus et quam transeuntes uidere neglegimus, tangamus offendentes. Dicatur itaque: et omnes uias eius intellegere noluerunt. Via quippe est incarnatae sapientiae omnis actio quam temporaliter gessit. Viae eius sunt uiuendi ordines, quos ad se uenientibus strauit. Tot itaque ad se uenientibus uias praebuit, quot bene uiuendi exempla monstrauit. Humilitatis eius propheta uias aspexerat, cum suspirabat, dicens: in mandatis tuis me exercebor et considerabo uias tuas. Hinc rursum de unoquoque iusto dicitur qui curat ut per dominica exempla gradiatur: a domino gressus hominis diriguntur et uiam eius cupit nimis. Quia ergo superbi quique humilitatis dominicae facta contemnunt, recte dicitur: uias eius intellegere noluerunt. Viae enim istae uisione despectae sunt, sed intellectu reuerendae. Aliud est quippe in eis quod cernitur, aliud quod exspectatur. Quid enim in hac uita aliud quam deiectionem, sputa, ludibria, mortem que intuentium oculis ostendit? Sed per haec infima transitur ad summa, per haec dedecora quae praecedunt aeterna nobis et gloriosa pollicentur. Viderunt ergo superbi uias domini, sed intellegere noluerunt, quia dum abiecta quae in se illae ostendunt despiciunt, perdiderunt isti sublimia quae promittunt. Vias itaque dei intelligere est et humiliter tolerare transitoria, et perseueranter exspectare mansura, ut exemplo domini coaeterna quaeratur gloria opprobriis temporalibus comparata, et non quod hic quisque tolerat, sed in id quod exspectat intendat. Ad haec ergo superbi clausos oculos tenuerunt, quia dum in gloria praesentis uitae superbiunt, humilitatis dominicae celsitudinem non uiderunt. Lumen enim intellegentiae humilitas aperit, superbia abscondit. Nam secretum quoddam pietatis est, et tanto minus ad illud animus peruenit, quanto magis intumescit, quia eo ipso foras repellitur, quo insanius inflatur. Sequitur: ut peruenire facerent ad eum clamorem egeni et audiret uocem pauperum. Cum enim isti superbiunt, clamant ad dominum hi qui ipsis superbientibus opprimuntur. Vel certe idcirco dicitur quod ad deum fecerunt clamorem pauperum peruenire, quia istis cadentibus, in eorum loco pauperes, id est spiritu humiles subrogantur. Et quia hoc eorum casu factum est, ipsi fecisse referuntur, eo uidelicet locutionis genere, quo pugnare castra dicimus, quia pugnatur ex illis. Vel certe quia cuncta quae superius dicta sunt referri etiam ad rectores ecclesiasticos possunt, qui relicto praedicationis studio, sub occasione regiminis, terrenis negotiis inuoluuntur, apte subiungitur: ut peruenire facerent ad eum clamorem egeni et audiret uocem pauperum; quia nimirum dum ipsi curis saecularibus occupati praedicationis officium deserunt, gregem subditum in querelarum prorumpere clamorem compellunt, ut quasi iure unusquisque subiectus de uita ficti pastoris immurmuret, cur tenet magistri locum, qui non exercet officium. Quamuis fortasse melius per tumorem potentium superbia iudaeorum, et per clamorem pauperum desideria gentium figurantur, sicut attestante ueritate, per epulantem splendide diuitem iudaicus populus designatur; copiam scilicet legis non ad necessitatem salutis, sed ad pompam elationis assumens, atque in praeceptorum uerbis non semetipsum ordinate reficiens, sed iactanter ostendens; et per uulneratum lazarum, qui interpretatur adiutus, forma populi gentilis exprimitur, quem diuinum adiutorium tanto magis erigit, quanto minus de suarum uirium facultate confidit. Qui pauper et plenus ulceribus esse describitur, quia gentilitas corde humilis peccatorum suorum aperuit confessiones. Nam sicut in uulnere ab internis trahitur uirus in cute, ita in confessione peccati, dum in publicum secreta panduntur, quasi mali humores a uisceribus intimis foras prorumpunt. Illis ergo peccantibus, pauperum clamor auditur, quia dum iudaei contra deum superbiunt, ad deum uota gentilium peruenerunt. Vnde et mox haec ipsa immensa ac profunda iudicia perhorrescens, non ea curat ratione discutere, sed admiratione uenerari. Atque ait: ipso enim concedente pacem, quis est qui condemnet? Ex quo absconderit uultum suum, quis est qui contempletur eum? Nemo ergo discutiat cur, stante iudaico populo, dudum in infidelitate gentilitas iacuit; et cur, ad fidem gentilitate surgente, iudaicum populum infidelitatis culpa prostrauit. Nemo discutiat cur alius trahatur ex dono, alius repellatur ex merito. Si enim gentilitatem miraris assumptam: ipso concedente pacem, quis est qui condemnet? Si iudaeam obstupescis perditam, ex quo absconderit uultum suum, quis est qui contempletur eum? Itaque consilium summae et occultae uirtutis satisfactio sit apertae rationis. Vnde et in euangelio dominus, cum de huius rei causa loqueretur, ait: confiteor tibi, pater domine caeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et reuelasti ea paruulis. Ita, pater. Atque mox tamquam rationem quamdam absconsionis ac reuelationis adiungens, ait: quia sic fuit placitum ante te. Quibus nimirum uerbis exempla humilitatis accipimus, ne temere discutere superna consilia de aliorum uocatione, aliorum uero repulsione praesumamus. Cum enim intulisset utrumque, non mox rationem reddidit, sed sic deo placitum dixit, hoc uidelicet ostendens, quia iniustum esse non potest quod placuit iusto. Vnde et in uinea mercedem laborantibus reddens, cum quosdam operarios inaequales in opere aequaret in praemio; et plus in mercede quaereret qui labori amplius insudasset, ait: nonne ex denario conuenisti me cum? Volo autem et huic nouissimo dare sicut et tibi. Aut non licet mihi quod uolo facere? In cunctis ergo quae exterius disponuntur, aperta causa rationis est occultae iustitia uoluntatis. Dicatur itaque: ipso enim concedente pacem, quis est qui condemnet? Ex quo absconderit uultum suum, quis est qui contempletur eum? Et quia sic minima sicut maxima, sic singula deus iudicat sicut cuncta, apte subiungitur: et super gentem et super omnes homines. Ac si aperte admoneamur intendere, quia hoc iudicium, quod super unam gentem describitur, etiam super omnes homines inuisibili examinatione celebratur, ut alius repellatur, alius eligatur occulte, sed nullus iniuste. Hoc ergo quod in maximis fieri cernimus, etiam in nobis singulis caute timeamus. Sic enim intenduntur diuina iudicia super unam animam, sicut super unam urbem; sic super unam urbem, sicut super unam gentem; sic super unam gentem, sicut super uniuersam generis humani multitudinem; quia et sic intendit dominus singulis, ac si uacet a cunctis; et sic simul intendit omnibus, ac si uacet a singulis. Qui enim omnia administrando implet, regit implendo; nec uniuerso deest, cum disponit unum; nec uni deest, cum disponit uniuersum, cuncta scilicet naturae suae potentia quietus operatur. Quid ergo mirum quia non angustatur intentus, qui operatur quietus? Dicatur itaque quia hoc subtile iudicium exercet et super gentem, et super omnes homines. Quia igitur de specie transiuit ad genus, nunc de genere se conuertit ad speciem. Et quid iudaea proprie mereatur, ostendit dicens: qui regnare facit hominem hypocritam propter peccata populi. Verum namque regem super se regnare iudaea noluit, et idcirco exigentibus meritis hypocritam accepit, sicut ipsa quoque ueritas in euangelio dicit: ego ueni in nomine patris mei, et non accepistis me; si alius uenerit in nomine suo, illum accipietis. Et sicut paulus ait: pro eo quod caritatem ueritatis non receperunt, ut salui fierent, ideo mittet illis deus operationem erroris, ut credant mendacio. In eo ergo quod dicitur: qui regnare facit hominem hypocritam propter peccata populi, potest ipsum omnium hypocritarum caput antichristus designari. Seductor quippe ille tunc sanctitatem simulat, ut ad iniquitatem trahat. Sed propter peccata populi regnare permittitur, quia nimirum tunc ipsi sub illius regimine praeordinantur, qui digni eius dominio ante saecula praesciuntur; qui peccatis subsequentibus exigunt, ut sub illo iudiciis praecurrentibus disponantur. Quod ergo tunc antichristus super impios regnat, non est ex iniustitia iudicantis, sed ex culpa patientis; quamuis plerique et principatum illius non uiderunt, et tamen eius principatui peccatorum suorum conditione deseruiunt, quia et quem dominantem sibi minime conspiciunt, eum proculdubio peruerse uiuendo uenerantur. An non eius membra sunt, qui per affectatae sanctitatis speciem appetunt uideri quod non sunt? Ille namque principaliter hypocrisim sumit, qui cum sit damnatus homo, et nequam spiritus, deum se esse mentitur. Sed proculdubio ex eius nunc corpore prodeunt, qui iniquitates suas sub tegmine sacri honoris abscondunt, ut professione uideri appetant, quod esse operibus recusant. Quia enim scriptum est: omnis qui facit peccatum, seruus est peccati, quanto nunc liberius peragunt peruersa quae uolunt, tanto eius seruitio obnixius obligantur. Sed nullus, qui talem rectorem patitur, eum quem patitur accuset, quia nimirum sui fuit meriti peruersi rectoris subiacere ditioni. Culpam ergo proprii magis, accuset operis quam iniustitiam gubernantis. Scriptum namque est: dabo tibi reges in furore meo. Quid ergo illos nobis praeesse despicimus, quorum super nos regimina ex domini furore suscipimus? Si igitur irascente deo secundum nostra merita rectores accipimus, in illorum actione colligimus, quid ex nostra aestimatione pensemus. Quamuis plerumque et electi subiaceant reprobis. Vnde et diu dauid saulem pertulit, sed subsequente culpa adulterii proditur, quia dignus tunc fuit qui tanta praepositi asperitate premeretur. Sic ergo secundum merita subditorum tribuuntur personae regentium, ut saepe qui uidentur boni, accepto mox regimine permutentur; sicut scriptura sacra de eodem saule intulit, quia cor cum dignitate mutauit. Vnde scriptum est: cum esses paruulus in oculis tuis, caput te constitui in tribubus israel. Sic pro qualitatibus subditorum disponuntur acta regentium, ut saepe pro malo gregis etiam uere boni delinquat uita pastoris. Ille enim, deo attestante, laudatus, ille supernorum mysteriorum conscius dauid propheta, tumore repentinae elationis inflatus, populum numerando peccauit, et tamen uindictam populus, dauid peccante, suscepit. Cur hoc? Quia uidelicet secundum meritum plebium disponuntur corda rectorum. Iustus uero iudex peccantis uitium ex ipsorum animaduersione corripuit, ex quorum causa peccauit. Sed quia ipse sua scilicet uoluntate superbiens, a culpa alienus non fuit, uindictam culpae etiam ipse suscepit. Nam ira saeuiens, quae corporaliter populum perculit, rectorem quoque populi intimo cordis dolore prostrauit. Certum uero est quod ita sibi inuicem et rectorum merita connectantur et plebium, ut saepe ex culpa pastorum deterior fiat uita plebium, et saepe ex merito plebium mutetur uita pastorum. Sed quia rectores habent iudicem suum, magna cautela subditorum est non temere uitam iudicare regentium. Neque enim frustra per semetipsum dominus aes nummulariorum fudit, et cathedras uendentium columbas euertit, nimirum significans quia per magistros quidem uitam iudicat plebium, sed per semetipsum facta examinat magistrorum. Quamuis etiam subditorum uitia, quae a magistris modo uel dissimulantur iudicari, uel nequeunt, eius procul dubio iudicio reseruantur. Igitur dum salua fide res agitur, uirtutis est meritum, si quicquid prioris est toleratur. Debet tamen humiliter suggeri, si fortasse ualeat quod displicet emendari. Sed curandum summopere est ne in superbiam transeat iustitiae inordinata defensio, ne dum rectitudo incaute diligitur, ipsa magistra rectitudinis humilitas amittatur; ne eum sibi praeesse quisque despiciat, quem fortasse contingit ut in aliqua actione reprehendat. Contra hunc tumorem superbiae, subditorum mens ad custodiam humilitatis edomatur, si infirmitas propria incessanter attenditur. Nam uires nostras ueraciter examinare neglegimus, et quia de nobis fortiora credimus, idcirco eos qui nobis praelati sunt districte iudicamus. Quo enim nosmetipsos minus agnoscimus, eo illos quos reprehendere nitimur plus uidemus. Singula haec mala sunt, quae saepe a subditis in praelatis, saepe a praelatis in subditis committuntur, quia et omnes subditos hi qui praesunt minus quam ipsi sunt sapientes arbitrantur; et rursum qui subiecti sunt rectorum suorum actiones iudicant, et si ipsos regimen tenere contingeret, se potuisse agere melius putant. Vnde plerumque fit ut et rectores minus prudenter ea quae agenda sunt uideant, quia eorum oculos ipsa nebula elationis obscurat; et nonnumquam is qui subiectus est hoc cum praelatus fuerit faciat, quod dudum fieri subiectus arguebat; et pro eo quod illa quae iudicauerat perpetrat, saltim quia iudicauit erubescat. Igitur sicut praelatis curandum est ne eorum corda aestimatione singularis sapientiae locus superior extollat, ita subiectis prouidendum est ne sibi rectorum facta displiceant. Si autem magistrorum uita iure reprehenditur, oportet ut eos subditi, etiam cum displicent, uenerentur. Sed hoc est sollerter intuendum, ne aut quem uenerari necesse est, imitari appetas, aut quem imitari despicis, uenerari contemnas. Subtilis etenim uia tenenda est rectitudinis et humilitatis, ut sic reprehensibilia magistrorum facta displiceant, quatenus subditorum mens a seruanda magisterii reuerentia non recedat. Quod bene in noe debriato exprimitur, cuius nudata uerecundiora boni filii auersi ueniendo texerunt. Auersari quippe dicimus quod reprobamus. Quid est ergo quod filii uerecunda patris superiecto dorsis pallio auersi uenientes operiunt, nisi quod bonis subditis sic praepositorum suorum mala displicent, ut tamen haec ab aliis occultent? Operimentum auersi deferunt, quia iudicantes factum et uenerantes magisterium, nolunt uidere quod tegunt. Sunt uero nonnulli qui si parum quid de spiritali conuersatione incohant, cum rectores suos temporalia agere et terrena considerant, mox ordinem supernae dispositionis accusant, quod nequaquam bene ad regendum praelati sint, per quos conuersationis infimae exempla monstrantur. Sed hi nimirum dum temperare se a rectorum suorum reprehensione neglegunt, culpae suae exigentibus meritis, usque ad reprehensionem conditoris excedunt; cuius profecto dispensatio inde ab humilibus rectior agnoscitur, unde ab elatis non recta iudicatur. Quia enim potestas regiminis ministrari non potest sine studio curae temporalis, aliquando omnipotens deus mira dispensatione pietatis, ut tenerae spiritalium mentes a terrena cura disiunctae sint, onus regiminis duris ac laboriosis cordibus iniungit, ut tanto illae ab hoc mundo securius lateant, quanto haec in terrenis sollicitudinibus libenter elaborant. In exhibitione quippe suscepti oneris pro ipsis quoque utilitatibus subditorum durae uiae sunt mundanae seruitutis. Et saepe, ut dictum est, misericors deus quo suos tenere diligit, eo eos sollicite ab externis actionibus abscondit. Nam et plerumque paterfamilias ad eum laborem seruos dirigit, a quo subtiles filios suspendit; et inde filii sine uexatione decori sunt, unde serui in puluere foedantur. Quod quam recte in ecclesia et diuinitus agitur, ipsa tabernaculi constructione signatur. Ad moysen quippe diuina uoce praecipitur ut ad tegenda interius sancta sanctorum ex bysso, cocco atque hyacintho uela texantur, iussum que est ut ad protegendum tabernaculum, uela cilicina et pelles extenderet, quae nimirum uel pluuias, uel uentos, uel puluerem tolerarent. Quid ergo per pelles et cilicia, quibus tabernaculum tegitur, nisi grossas hominum mentes accipimus, quae aliquando in ecclesia occulto dei iudicio, quamuis durae sint, praeferuntur? Quae quia seruire curis temporalibus non timent, oportet ut temptationum uentos et pluuias de huius mundi contrarietatibus portent. Quid uero per hyacinthum, coccum, byssum que signatur, nisi sanctorum uita tenera, sed clara? Quae dum caute in tabernaculo sub ciliciis et pellibus absconditur, sua integra pulchritudo seruatur. Vt enim in interiora tabernaculi byssus fulgeat, coccus coruscet, hyacinthus caeruleo colore resplendeat, desuper pelles et cilicia imbres, uentos et puluerem portant. Qui igitur magnis uirtutibus in sanctae ecclesiae sinu proficiunt, praepositorum suorum uitam despicere non debent, cum uacare eos rebus exterioribus uident; quia hoc quod ipsi securi intima penetrant, ex illorum adiumento est qui contra procellas huius saeculi exterius laborant. Quam enim candoris sui gratiam retineret, si byssum pluuia tangeret? Aut quid fulgoris atque claritatis coccus uel hyacinthus ostenderet, si haec susceptus puluis foedaret? Sit ergo desuper textura cilicii fortis ad puluerem, sit inferius color hyacinthinus aptus ad decorem. Ornent ecclesiam qui solis rebus spiritalibus uacant; tegant ecclesiam, quos et labor rerum corporalium non grauat. Nequaquam ergo contra rectorem suum exteriora agentem murmuret is qui intra sanctam ecclesiam iam spiritaliter fulget. Si enim tu secure interius ut coccus rutilas, cilicium quo protegeris cur accusas? Sed a quibusdam quaeritur quia dum saltim pro utilitate subditorum rectores nimie temporalibus curis inseruiunt, plerique in ecclesia eorum exemplo deterescunt. Quod uerum ualde esse quis abneget, cum curari a pastoribus terrena quam caelestia sollicitius uidet? Sed neque haec iniusta sunt, si, ut superius diximus, mores praesidentium iuxta subditorum merita disponuntur. Occulte namque et sponte perpetratae culpae exigunt ut praua et a pastoribus exempla praebeantur, quatenus iusto iudicio is qui de uia dei superbus exorbitat, in uia qua graditur etiam per ducatum pastoris offendat. Vnde per prophetam quoque praenuntiantis studio dicitur, non maledicentis uoto: obscurentur oculi eorum ne uideant; et dorsum illorum semper incurua. Ac si dicat: qui humanae uitae actionibus quasi praeuidendis itineribus praesunt, ueritatis lucem non habeant, ut et qui sequuntur subditi, iniquitatum suarum oneribus incuruati, omnem statum rectitudinis amittant. Quod factum procul dubio in iudaea nouimus, cum in ipso nostri redemptoris aduentu pharisaeorum turba atque sacerdotum a uero lumine mentis oculos clausit, et per praepositorum exempla gradiens in infidelitatis tenebris populus errauit. Sed quaeri rationabiliter potest quomodo hoc in loco dicitur quod regnare hypocritam dominus facit, cum de hac re specialiter per prophetam queritur, dicens: ipsi regnauerunt et non ex me; principes exstiterunt et non cognoui. Quis enim recte sentiens dicat quia facit dominus quod minime cognoscit? Sed quia scire dei approbare est, nescire reprobare; unde quibusdam quos reprobat dicit: nescio uos unde sitis, discedite a me omnes operarii iniquitatis; et aliquando facere dei est id quod fieri prohibet, irascendo permittere. Vnde et regis aegypti cor se obdurare asseruit, quia uidelicet obdurari permisit, miro modo hypocritas dominus et regnare facit et nescit: facit sinendo, nescit reprobando. Vnde necesse est ut ad omne quod in hac uita concupiscitur prius uoluntas interna requiratur. Quam cum humani cordis auris percipere appetit, sciat quia haec non uerbis, sed rebus sonat. Locus ergo regiminis cum regendus offertur, in se prius necesse est ut quisque discutiat, si loco uita congruit, si ab honore actio non dissentit, ne iustus omnium rector eo post in tribulatione preces non audiat, quod ipsa quoque eius, de quo tribulatio oritur, exordia honoris ignorat. LIBER 26 In locutionibus suis hoc arrogantes uiri habere inter alia proprium solent, quod ab auditoribus suis ne quid fortasse inordinatum dixerint tunc requirunt, cum se laudabiliter aliquid dixisse cognoscunt. Haec uidelicet faciunt, non quod de dictis suis ambigant, sed quod ab audientium iudicio fauores quaerant. Nam inueniri facile poterit quo animo percunctantur, si quisquam cum eorum bona laudat, etiam mala reprehendat. Certum quippe est quia sicut inflantur laudibus, ita correptionibus inflammantur, et a quolibet se uel iuste reprehendi despiciunt, mox que in malis suis fomitem defensionis exquirunt. Quomodo ergo de bonis suis humiliter ambigunt, qui mala sua defendere etiam peruerse moliuntur? Ille est enim uere humilis in bonis, qui non est defensor in malis. Nam qui de malis suis arguitur, et contra uerba arguentis accenditur, quando de bonis suis quasi humiliter titubat, per humilitatis uocem ornari appetit, non doceri. Eliu itaque uitam arrogantium signans, postquam multa interna et sublimia intulit, ecce in uerbis formam humilitatis assumit. Et aequitate proposita, sub quadam discipulatus imagine beatum iob alloquitur dicens: quia ego locutus sum ad deum, te quoque non prohibeo. Si erraui, tu doce me; si iniquitatem locutus sum, ultra non addam. Sicut saepe contingit ut bona loquantur et mali, multa eliu fortia paulo superius se dixisse meminerat, et securus idcirco ne fortasse errauerit requirebat. Neque enim requireret, si se errasse credidisset. Est namque, ut dixi, propria arrogantium fraus ut tunc de errore requirere studeant, quando se nouerint non errasse. Qui rursum requirere uel argui de errore despiciunt, si quando se errasse ueraciter percognoscunt? Non enim esse, sed uideri humiles appetunt; et tunc requirendo speciem humilitatis assumunt, quando de ipsa magis requisitione laudentur. Sed quia omnino difficile est ut elatio quae regnat in corde non erumpat in uoce, auditores arrogantium si eorum dicta paulisper taciti exspectant atque considerant, citius corda illorum subsequentia uerba manifestant. Diu quippe morari non possunt in ipsa humilitatis imagine, quam specie tenus sumunt. Superbis enim mentibus humilitas alta est, et cum eius formam conscendere ambiunt, lassatis animi gressibus quasi a cliuosis atque asperis itineribus dilabuntur. Alienum est scilicet quod uideri appetunt et idcirco eius imagini diu inhaerere nequaquam possunt. Graue pondus aestimant, cum eam saltem specietenus portant; et quousque hanc abiciant, uim quamdam in corde patiuntur, quia uidelicet elationis usui male dominanti deseruiunt, atque eius imperio semetipsos quales sint prodere compelluntur, ne diu possint uideri quod non sunt. Vnde eliu quoque postquam de errore doceri se petiit, postquam iniquitatem non se ultra locuturum promisit, subito ab humilitatis specie ad uerba tumidae causationis exsiliuit. Nam subdidit, dicens: nunquid a te deus expetit eam, quia displicuit tibi? Ac si diceret: ego coram deo rationes positurus sum cur modo iniquitas mea a te reprehenditur, quae constat quod in iudicio a te non requiratur. Recti uiri cum iniuste ab hominibus impetuntur, ad supernum iudicium recurrunt. Vnde et ab eodem beato iob dicitur: ecce in caelo testis meus, et conscius meus in excelsis. Et quia ei summopere placere cupiunt, eius solius testimonium requirunt. Peruersi quoque, quia iustorum uitam deserunt, sed nonnumquam eloquia sequuntur, cum de suis male gestis increpantur, hoc assumunt in argumento defensionis, quod iusti proferunt cum testimonio puritatis. Vnde eis et consuetudo iam facta est, ut si quis eos de factis suis arguat, dei magis iudicium quam hominum quaerant. A deo enim et cum se damnandos nouerint, iudicari non metuunt, et iudicari ab hominibus erubescunt. Proponunt ergo maius quod non metuunt, ut hoc minus declinare ualeant quod erubescunt. Scriptum quippe est: unusquisque nostrum pro se rationem reddet deo. Quia ergo tunc damnatio uniuscuiusque manifesta est, exinde modo iniqui colligunt, ut etiam peruersa uniuscuiusque actio sit secura, ne modo eam quilibet iustus arguendo discutiat, a qua constat quod in iudicio alienus exsistat. At contra piorum conscientiae grande sibi conferri praemium credunt, cum de quibusdam modo suis illicitis actionibus arguuntur. Proponunt etenim ante oculos cordis quia districtum dei iudicium tanto uerius tunc super eos mitigabitur, quanto nunc acrius homine arguente praeuenitur; et temporalem iram super se lucrum computant, per quam se aeternam posse euadere non ignorant. Eliu ergo typum cunctorum arrogantium tenens, et magis eligens aeterna inuectione percuti, quam temporaliter increpari, dicat: numquid a te deus expetit eam, quia displicuit tibi? Quia uero esse culpabiliores solent hi qui loqui in contentione incohant, quam qui respondent, subdidit, dicens: tu enim coepisti loqui, et non ego. Eo se innocentem credidit, quo pulsatus erupit; nimirum nesciens quia innocentia non tempore defenditur, sed ratione. Quid enim eius defensionibus adminiculatur, quod etsi tacenti nulla intulit, recte tamen incohanti praua respondit? Postquam uero in uerbis elationis ostenditur, ecce iterum sub requisitionis uelamine palliatur. Atque infert dicens: quod si quid melius nosti, loquere. Quamuis dum non ait: quia melius nosti, sed: si quid melius nosti, loquere, nimis hoc ipsum superbisse est, de melioris scientia dubitasse. Hoc tamen, quod beato iob locum loquendi tribuit, humilitatem se exhibuisse iudicauit. Sed, sicut supra iam dictum est, quia in actione arrogantium omne quod superducto sermone tegitur, prorumpente rursum intentione elationis aperitur, citius eliu innotuit qua mente beatum iob loqui postulauit. Nam Sequitur: uiri intellegentes loquantur mihi, et uir sapiens audiat me. Iob autem stulte locutus est, et uerba illius non sonant disciplinam. Ecce dum quasi humiliter beato iob loqui tribuit, quid intrinsecus gestaret ostendit, dicens: uiri intellegentes loquantur mihi; dedignatus uidelicet si beatus iob loqui praesumeret, qui quasi eius intellegere uerba non posset. Et quia non solum ad loquendum, sed etiam ad audiendum, beatum iob indignum fuisse iudicauit, ilico adiunxit: uir sapiens audiat me. Ac si diceret: huic loqui iniuste conceditur, qui etiam audire uerba sapientium non meretur. Atque mox aperte, quam despecta de illo sentiat, manifestat dicens: iob autem stulte locutus est, et uerba illius non sonant disciplinam. Sine disciplina locutum beatum iob credidit, quia iustum se in suis operibus fuisse memorauit. Verum fortasse eliu diceret, si ea quae beatus iob de seipso narrauerat, non de illo haec eadem ipse disciplinae auctor existimasset. Innocenter enim iob se asseruit flagellatum quem deus etiam perhibuit frustra percussum. Quid ergo uox percussi superbum sonuit, quae a sententia ferientis nullatenus discrepauit? Incaute sunt humiles, qui se mendacio illaqueant, dum arrogantiam uitant; immo mentiendo superbiunt, quia contra ueritatem se erigunt quam relinquunt. Qui enim, necessitate cogente, uera de se bona loquitur, tanto magis humilitati iungitur, quanto et ueritati sociatur. An paulus humilis non fuit, quando aemulatione ueritatis contra falsos apostolos tot de se discipulis fortia gesta narrauit? Cui nimirum ueritatis inimicus exsisteret, si abscondendo uirtutes proprias, praedicatores errorum praeualere permisisset? Sed quia arrogantes uiri in eo quod bonorum dicta superbe examinant, uerborum magis superficiem quam rerum cardinem pensant, eliu beati iob sententias disciplinam credidit non sonasse. Quia uero saepe asperitas superborum usque ad duritiam maledictionis extenditur, ilico contra beatum iob, quasi ad deum faciens uerba, subiungit: pater mi, probetur iob usque ad finem. Ecce hoc quod de arrogantiae tumore conceperat in uerbis etiam maledictionis exaltat. Sed fortasse beneuolae uim probationis optaret, si stetisse eum in probatione iudicasset. Vt ergo aperte malitia eius crudelitatis appareat, probari adhuc per flagella deprecatur, quem inter flagella lapsum fuisse iam queritur. Praemisit quod sensit, ut apertius cognosci debeat quod optauit. Adhuc feriri postulat quem iam peccasse sub manu ferientis accusat. Propria haec arrogantium uota sunt, ut uitam dolentium examinari acrius deprecentur, quia quanto sibimetipsis iustiores sunt, tanto alienis doloribus duriores exsistunt. Nesciunt enim in se passionem alienae infirmitatis trahere, et sicut suae, ita etiam proximi imbecillitati misereri. Quia enim de se alta sentiunt, idcirco humilibus nullatenus condescendunt. Eliu beatum iob pro culpa percussum credidit, atque ideo exhibenda ei pietatis uiscera nec inter tot dolores aestimauit. Viri autem ueraciter sancti cum flagellari quempiam etiam pro culpa cognoscunt, etsi quaedam eius inordinata corripiunt, ad quaedam tamen dolentia compatiuntur; et sic sciunt tumentia premere, ut sciant etiam cruenta refouere, quatenus in eis cum dura emolliuntur, infirma roborentur. At contra arrogantes uiri quia caritatis uiscera non habent, non solum non compatiuntur etiam iustis dolentibus, sed eos insuper sub specie iustae increpationis affligunt; et uel si qua in eis sunt parua mala exaggerant, uel ea quae uere bona sunt male apud se interpretando commutant. Quamuis etiam casti doctores saepe exaggerare soleant delinquentium uitia, et ex quibusdam signis publicis occulta rimari, ut possint ex minimis maiora cognoscere. Vnde ad ezechielem dicitur: filii hominis, fode parietem. Vbi mox subdidit: et cum perfodissem parietem apparuit ostium unum et dixit ad me: ingredere et uide abominationes pessimas, quas isti faciunt hic. Et ingressus uidi; et ecce omnis similitudo reptilium, et animalium abominatio, et uniuersa idola domus israel depicta erant in pariete. Per ezechielem quippe praepositorum persona signatur, per parietem duritia subditorum. Et quid est parietem fodere, nisi asperis correptionibus duritiam cordis aperire? Quem cum perfodisset, apparuit ostium, quia cum cordis duritia asperis correptionibus aperitur, quasi quaedam ianua ostenditur, ex qua omnia in eo qui corripitur cogitationum interiora uideantur. Vnde et bene illic Sequitur: et dixit ad me: ingredere et uide abominationes pessimas, quas isti faciunt hic. Quasi ingreditur ut abominationes aspiciat, qui discussis quibusdam signis exterius apparentibus, ita corda subditorum penetrat, ut cuncta ei quae illicite cogitantur innotescant. Vnde et subdidit: et ingressus uidi; et ecce omnis similitudo reptilium, et animalium abominatio. In reptilibus cogitationes omnino terrenae signantur; in animalibus uero, iam quidem aliquantulum a terra suspensae, sed adhuc terrenae mercedis praemia requirentes. Nam reptilia toto ex corpore terrae inhaerent; animalia autem uentre a terra suspensa sunt, appetitu tamen gulae ad terram semper inclinantur. Reptilia itaque sunt intra parietem, quando cogitationes uoluuntur in mente quae a terrenis desideriis numquam leuantur. Animalia quoque sunt intra parietem, quando et si qua iam iusta, si qua honesta cogitantur, appetendis tamen lucris temporalibus honoribus que deseruiunt; et per semetipsa quidem iam quasi a terra suspensa sunt, sed adhuc per ambitum quasi per gulae desiderium sese ad ima submittunt. Vnde et bene subditur: et uniuersa idola domus israel depicta erant in pariete. Scriptum quippe est: et auaritia, quae est idolorum seruitus. Recte ergo post animalia idola describuntur, quia etsi honesta actione quasi a terra se erigunt, ambitione tamen inhonesta semetipsos ad terram deponunt. Bene autem dicitur: depicta erant, quia dum exteriorum rerum intrinsecus species attrahuntur in corde quasi depingitur quicquid fictis imaginibus cogitatur. Notandum itaque est quia prius foramen in pariete, ac deinde ostium cernitur, et tunc demum occulta abominatio demonstratur; quia nimirum uniuscuiusque peccati prius signa forinsecus, deinde ianua apertae iniquitatis ostenditur, et tunc demum omne malum quod intus latet aperitur. Idcirco ergo etiam sancti doctores grauiter solent minuta discutere, ut ab extremis exterioribus ad occulta possint maiora peruenire. Verba asperae increpationis mouent, ut spinas mortiferae cogitationis eradicent; et haec cum agunt, caritatis amore saeuiunt, non inflatione elationis intumescunt. Mori enim pro ipsis parati sunt, quos quasi usque ad mortem saeuientes affligunt. Seruant in cogitatione quod diligunt, sumunt in specie quod persequuntur. Bona praedicantes insinuant, mala autem cauentes praenuntiant, non ut eliu desiderantes exorant. Erga commissos sibi ita nonnumquam in correptione feruent, ac si de tranquillitate nihil habeant; sed ita in dilectione tranquilli sunt, ac si nullus eos feruor accendat. Valde enim metuunt ne si a prauorum correptione cessauerint, ipsi pro eorum damnatione puniantur; et cum ad uerba inuectionis inflammant, inuiti quidem ad haec ueniunt, sed tamen haec defensionem sibi apud districtum iudicem praeparant. Vnde et eidem rursus ezechieli dicitur: fili hominis, sume tibi laterem, et pones eum coram te; et describes in eo ciuitatem ierusalem, et ordinabis aduersus eam obsidionem, et aedificabis munitiones, et comportabis aggerem; et dabis contra eam castra, et pones arietes in gyro. Et tu sume tibi sartaginem ferream, et pones eam murum ferreum inter te et inter ciuitatem. Cuius enim ezechiel nisi magistrorum speciem tenet? Cui dicitur: sume tibi laterem, et pones eum coram te; et describes in eo ciuitatem ierusalem? Doctores quippe sancti sibi laterem sumunt, quando terrenum cor auditorum ut doceant apprehendunt. Quem laterem coram se ponunt, quia tota illud sollicitudinis intentione custodiunt. In quo et ciuitatem ierusalem iubentur describere, quia praedicando terrenis cordibus curant summopere quanta sit supernae pacis uisio demonstrare. Cui bene etiam dicitur: et ordinabis aduersus eam obsidionem; et aedificabis munitiones. Sancti enim praedicatores obsidionem circa laterem in quo ierusalem ciuitas descripta est ordinant, quando terrenae menti, sed iam supernam patriam requirenti, quanta eam in huius uitae tempore uitiorum impugnet aduersitas demonstrant. Cum enim unumquodque peccatum quomodo menti insidietur ostenditur, quasi obsidio circa ierusalem ciuitatem uoce praedicatoris ordinatur. Sed quia non solum insinuant quomodo mentem insidiantia uitia expugnent, sed etiam quomodo custoditae uirtutes roborent, recte subiungitur: et aedificabis munitiones. Munitiones quippe sanctus praedicator aedificat, quando quae uirtutes quibus uitiis obuient, insinuare non cessat. Et quia uirtutibus crescentibus plerumque bella temptationis augentur, recte adhuc additur: et apportabis aggerem; et dabis contra eam castra, et pones arietes in gyro. Aggerem namque comportat, quando praedicator quisque molem crescentis temptationis indicat. Et contra ierusalem castra erigit, quando rectae intentioni audientium hostis callidi circumspectas et quasi incomprehensibiles insidias praedicit. Atque in gyro arietes ponit, quando temptationum aculeos in hac uita nos undique circumdantes, et uirtutum murum perforantes innotescit. Vbi bene additur: et tu sume tibi sartaginem ferream, et pones eam murum ferreum inter te et inter ciuitatem. Per sartaginem namque frixura, per ferrum uero fortitudo ostenditur. Quid autem ita magistri atque doctoris mentem quam zelus dei frigit et excruciat? Vnde et paulus huius sartaginis incendebatur frixura, cum diceret: quis infirmatur et ego non infirmor? Et quis scandalizatur et ego non uror? Et quia quisquis zelo dei contra peccantes accenditur, forti in perpetuum custodia munitur, ne ex neglecta praedicationis et regiminis cura damnetur, recte dicitur: pones eam murum ferreum inter te et inter ciuitatem. Sartago enim ferrea murus ferreus inter prophetam et ciuitatem ponitur, quia cum nunc fortem zelum doctores exhibent, eumdem zelum postmodum inter se et auditores suos fortem munitionem tenent; ne tunc ad uindictam destituti sint, si nunc fuerint in correptione dissoluti. Hanc sartaginem propheta idem, ut inter se et auditores suos murum sumeret, audiebat, cum ei diuina uox promitteret, dicens: si tu annuntiaueris impio, et ille non fuerit conuersus ab impietate sua, et a uia sua impia, ipse quidem in impietate sua morietur; tu autem animam tuam liberasti. Hanc sartaginem inter se et discipulos murum paulus posuerat, cum dicebat: mundus sum a sanguine omnium uestrum; non enim subterfugi quominus annuntiarem omne consilium dei uobis. Nunc ergo doctores necesse est ut appetant zeli ardoribus frigi, ne cogantur post de torpore neglegentiae igne gehennae cruciari. Sed aliud est quod iniustis et subditis, aliud quod iustis et non subditis debemus. Ad illorum nos correptionem atque custodiam reddendarum rationum debet timor accendere; istorum uero uenerationi ipsa considerata aequitas inclinare. Sed arrogantes uiri, quia huius formam discretionis ignorant, hoc iustis et non subditis exhibent, quod a bonis praedicatoribus fieri et iniustis et subditis uident. Qui cum ad feruorem inuectionis iniuste prosiliunt, etiam per uerba maledictionis excedunt. Quia enim nequaquam proximos sicut se diligunt, proximis optare non desinunt quod ipsi sibimet euenire pertimescunt. Vnde eliu occultum odium in manifestatione maledictionis exsudans, ait: pater mi, probetur iob usque ad finem, ne desinas ab homine iniquitatis. Hominem iniquitatis uocat, quem deus iustum prae omnibus superna attestatione denuntiat. Et quia multa adhuc sub hac indiscretione subiuncta sunt, breuiter ea aestimo transcurrenda. Dicta enim quae grauitate carent, intenta expositione non indigent. Sequitur: qui addit super peccata sua blasphemiam. Accusat eum et pro peccatis flagella meruisse, et post flagella peccasse. Longe uero aliter dominus iudicat, qui et frustra flagellatum insinuat, et bona duplicia post flagella retribuit. Poena enim debetur culpae non praemium. Beatus ergo iob sine culpa locutus ostenditur, quem post locutionem praemia subsequuntur. Eliu itaque, quia pro domini defensionibus loquens, de beato iob aliud quam dominus sentit, quasi dum pro ueritate uerba multiplicat, a ueritate discordat. Sequitur: inter nos interim constringatur et tunc ad iudicium prouocet sermonibus suis deum. Ac si diceret: ex nostra assertione cognoscat quia nequaquam diuinae examinationi sufficiat. Et quia arrogantes uiri non solum student inepta dicere, sed etiam multa, uersus qui sequitur, bene de illo frequenter infertur: C. 35 igitur eliu haec rursum locutus est. Omnis qui multa loquitur, in locutione sua semper incipere studet quatenus incohatione ipsa suspensos auditores faciat, ut eo attentius taceant, quo quasi nouum audire aliquid exspectant. Eliu uero alia finiens, alia incessanter exorditur, ut immensa loquacitas per subiuncta semper initia continuetur. Sequitur: numquid aequa tibi uidetur tua cogitatio, ut diceres: iustior deo sum? Quia beatus iob iustiorem se deo non dixerit, omnis qui textum historiae legit, agnoscit; sed ait: proponat aequitatem contra me et perueniat ad uictoriam iudicium meum. Vitam suam uidelicet pensans et causas percussionis ignorans, ut saepe iam dictum est, pro diluendis peccatis se credidit et non pro augendis meritis flagellari; et idcirco iudicium suum ad uictoriam peruenire confisus est, quia culpam in se, pro qua debuisset percuti, non inuenit. Quod quidem de illo et dominus ad diabolum dixit: commouisti me aduersus eum, ut affligerem eum frustra. Quid ergo haec loquendo peccauit, qui uerbis istis diuinae de se et occultae sententiae etiam nesciendo consensit? Aut quid obest si a rectitudine ueritatis humano iudicio uerba nostra superficie tenus discrepant, quando in cordis cardine ei compaginata concordant? Humanae aures uerba nostra talia iudicant qualia foris sonant; diuina uero iudicia talia ea audiunt qualia ex intimis proferuntur. Apud homines cor ex uerbis, apud deum uero uerba pensantur ex corde. Beatus ergo iob dum hoc ait exterius quod interius dominus dixit, omne quod locutus est tanto iuste exterius intulit, quanto pie ab interna sententia non recessit. Quamuis prophetico spiritu repletus, in eo quod ait: proponat aequitatem contra me et perueniat ad uictoriam iudicium meum, intueri redemptoris nostri praesentiam potuit. Ipse enim qui est uirtus patris et sapientia etiam eius aequitas non inconuenienter accipitur. Vnde scriptum est: qui factus est nobis a deo sapientia, et iustitia, et sanctificatio. Quam scilicet aequitatem, quia deus iniquis fugientibus incarnatam ostendendo contra posuit, eos protinus ab iniquitate reuocauit, et humanum genus eo in iudicio antiquum aduersarium uicit, quo aequitatem dei aduersantem suis itineribus inuenit. Sequitur: dixisti enim: non tibi placet quod rectum est, uel quid tibi proderit si ego peccauero? Si tota libri series attenditur, nihil horum beatus iob dixisse monstratur. Sed arrogantes uiri, sicut et superius diximus, habere hoc proprium solent, ut dum in nimia inuectione prodeunt, etiam inuehendo mentiantur; et cum non possunt reprehendere iuste quae sunt, reprehendant mentiendo quae non sunt. Sequitur: itaque ego respondebo sermonibus tuis et amicis tuis te cum. Dictis superioribus quasi beati iob culpabilia uerba narrauit, atque ex eis sibi materiam loquendi proposuit; sed uerbis subsequentibus forti acumine discutit hoc quod sibi ad dicendi materiam fallaciter finxit. Et fortes quidem sunt sententiae quae sequuntur, sed beati iob personae non congruunt; tanto que eum increpationis huius tela non feriunt, quanto contra eum iniuste mittuntur. Sequitur: suscipe caelum, et intuere, contemplare aethera quod altior te sit. Si peccaueris, quid ei nocebis; et si multiplicatae fuerint iniquitates tuae, quid facies contra eum? Porro si iuste egeris quid donabis ei, aut quid de manu tua accipiet? Quamuis beato iob scienti maiora nequaquam dici ista debuerunt, uera tamen sunt quae dicuntur, quod uidelicet deo nec peccata nostra noceant, nec bene gesta concurrant. Vnde subsecutus, adiunxit: homini qui similis tui est nocebit impietas tua et filium hominis adiuuabit iustitia tua. Sed inter haec illud est sollerter intuendum, quod ait: suspice caelum, et intuere, contemplare aethera quod altior te sit. Haec enim dicens, nimirum colligit ut considerare debeat quanto minus deo actione sua aut prosit aut noceat, qui altitudine caeli atque aetheris prodesse uel nocere non possit. Quamuis in caelo uel aethere possumus supernas potestates accipere, diuinis semper obtutibus inhaerentes, ut cum angelicos spiritus longe adhuc a nobis distare conspicimus, ipsi creatori atque dominatori spirituum quanto distamus inferius agnoscamus, corpoream tamen caeli aetheris que materiam hoc loco sentire nil obstat. Nam si uigilanter exteriora conspicimus, per ipsa eadem ad interiora reuocamur. Vestigia quippe creatoris nostri sunt mira opera uisibilis creaturae. Ipsum namque adhuc uidere non possumus, sed iam ad eius uisionem tendimus, si eum in his quae fecit miramur. Eius ergo uestigia creaturam dicimus, quia per haec quae ab ipso sunt sequendo imus ad ipsum. Vnde paulus ait: inuisibilia eius per ea quae facta sunt intellecta conspiciuntur, sempiterna quoque uirtus eius et diuinitas. Vnde in libro sapientiae scriptum est: per magnitudinem enim creaturae et speciem potest intellegibiliter creator uideri. Menti enim nostrae peccato suo exterius sparsae necdum deus sicut est interius innotescit; sed dum facturae suae decus foras proponit, quasi quibusdam nobis nutibus innuit, et quae intus sequamur ostendit, ac miro modo ipsis formis exterioribus nos ad interiora perducit; innuit immensa admiratione quod est, mira haec exterius ostendendo quae non est. Hinc enim de sapientia scriptum est: in uiis ostendit se illis hilariter, et omni prouidentia occurrit illis. Viae quippe ad creatorem sunt opera considerata creaturae. Quae dum facta cernimus, potentiam factoris miramur. In istis uiis a sapientia omni nobis prouidentia occurritur, quia factoris nobis uirtus inquirenda proponitur in omne quod mirabiliter factum uidetur; et quocumque se uerterit anima, si uigilanter intendit, in isdem ipsis deum inuenit, per quae reliquit; eius que potentiam ex eorum rursum consideratione cognoscit, quorum amore deseruit; et per quae peruersa cecidit, per haec conuersa reuocatur. Vbi enim lapsi sumus ibi incumbimus ut surgamus; et quasi ibi surgendo manum considerationis figimus, ubi pede amoris lubrici corruentes neglegendo iacebamus. Quia enim ab inuisibilibus per uisibilia cecidimus, dignum est ut ad inuisibilia ipsis rursum uisibilibus innitamur, ut quo casu anima uenit ad infima, eo gradu reuertatur ad summa; atque eisdem quibus corruit passibus surgat, dum, sicut dictum est, illa nos ad deum bene considerata reuocant, quae nos ab eo male electa diuiserunt. Eliu itaque, ut uim considerationis admoueret, atque ex corporeis rebus ostenderet quanto sit homine excelsior deus, bene intulit: suscipe caelum, et intuere, contemplare aethera quod altior te sit. Ipsis enim rebus creatis atque corporeis agnoscimus quantum a creatoris nostri sublimitate distamus, quia per omne quod cernimus esse humiles admonemur, ut quasi quaedam sit lectio mentis nostrae species considerata creaturae. Dicat ergo: suscipe caelum, et intuere, contemplare aethera quod altior te sit. Si peccaueris, quid ei nocebis? Et si multiplicatae fuerint iniquitates tuae, quid facies contra eum? Porro si iuste egeris, quid donabis ei, aut quid de manu tua accipiet? Ac si diceret: ex ipsis creaturis intellege quas altiores te esse corporaliter uides, quantum a diuinae potentiae sublimitate disiungeris; atque ex hac tua consideratione collige quia deum nec bene uiuendo adiuues, nec rursum malis actionibus graues. Si uero, sicut superius diximus, in caelo uel aethere supernas potestates accipimus, uerbis istis eliu considerare admonet, ut quia ipsi angelici spiritus creatoris nostri potentiam plene contemplari non possunt, de quibus tamen certum est quia nobis eo ipso altiores sunt quo lapsi in infimis non sunt; uidelicet colligamus quanto deo inferiores exsistimus, qui etiam creaturis sublimibus sed longe illi inferioribus subiacemus. Ac si diceret: uide quantum a diuina celsitudine separaris, a cuius potentia etiam illae potestates humilitate contremiscunt quae te immensa sublimitate transcendunt; et quanto ipse summo inferior es, qui inferiorem te esse etiam inferioribus deprehendis. Ostendens uero summa, reducit ad aequalia, atque ait: homini qui similis tui est nocebit impietas tua, et filium hominis adiuuabit iustitia tua. Humana impietas ei nocet, quem peruertendo inquinat. Et rursum eum adiuuat nostra iustitia quem a prauis actionibus mutat. Nocere enim uel iuuare nesciunt ea quae uel a bono corrumpere uel a malo permutare non possunt. Supernae igitur potestates eo laedi uel iuuari nequeunt, quo esse iam incommutabiles acceperunt. Sed considerare haec nequeunt, qui terrenis desideriis implicantur. Sparsis enim foris mentibus ad semetipsas redire difficile est, quia praua itinera semel captos tanto delectabiliter tenent, quanto in eis omne quod libuerit licet. Nullus quippe disciplinae murus obuiat qui constringat, nulla retributionis prospicitur poena quae terreat, sed clausis oculis cordis eo anima praecipitatur in infimis, quo obscuratur a summis; et tanto securius mala temporalia perpetrat, quanto durius bona aeterna desperat. Sed ista reproborum nequitia triturae more electorum uitam quasi grana a paleis separans, premit et purgat. Mali enim bonos magis ab huius mundi desideriis expediunt, dum affligunt; quia dum multa eis hic uiolenta ingerunt, festinare illos ad superna compellunt. Quod bene israelitico populo moyse uocante et pharaone rege saeuiente signatum est. Tunc namque moyses ad uocandum missus est, cum iam pharao duris operibus ad opprimendum fuerat excitatus, ut israelitarum mentes aegypto deformiter inhaerentes, alius dum uocaret quasi traheret, alius quasi impelleret dum saeuiret; et plebs in seruitio turpiter fixa, uel prouocata bonis, uel malis impulsa moueretur. Hoc cotidie agitur, dum praedicatis caelestibus praemiis, saeuire in electis reprobi permittuntur, ut si ad repromissionis terram uocati exire neglegimus, pressuris saltim saeuientibus impellamur; atque haec aegyptus, uidelicet uita praesens, quae nos oppressit blandiens, adiuuet premens; et quae dum fouit, seruitutis iugo conteruit, libertatis uiam dum cruciat ostendat. Haec itaque causa est quod ab iniustis iusti sinuntur affligi, ut scilicet dum futura audiunt bona quae cupiunt, patiantur etiam mala praesentia quae perhorrescant; atque ad faciliorem exitum dum amor prouocat, cruciatus impellat. Vnde eliu eosdem labores electorum sub oppressionibus reproborum exsequens, ait: propter multitudinem calumniatorum clamabunt et eiulabunt propter uim brachii tyrannorum. Calumniatores recte dicere possumus omnes iniquos, non solum qui exteriora bona rapiunt, sed etiam qui malis suis moribus, et uitae reprobae exemplo interna nostra dissipare contendunt. Illi namque ea quae nobis extra sunt inuadere ambiunt, isti nos praedari interius quaerunt. Illi amore rerum, isti non cessant odio saeuire uirtutum. Illi inuident quod habemus, isti quod uiuimus. Illi student rapere bona exteriora, quia placent; isti satagunt interiora bona dissipare, quia displicent. Quanto igitur morum uita a rerum distat substantia, tanto grauior calumniator est qui male uidendo uim nostris infert moribus, quam qui uiolenter opprimendo damna ingerit rebus. Nihil iste de nostra sustentatione subtraxit, sed exempla nobis perditionis apposuit. Eo ergo grauiorem calumniam intulit, quo quietum cor in temptatione commouit. Qui etsi nequaquam nobis actionis suae opera persuasit, pugnam tamen temptationis ingessit. Grauem igitur de uita eius calumniam sustinemus, quia nimirum intus patimur quod cum labore uincamus. Et quia in hoc mundo abundat malorum uita quae cruciet, recte dicitur: propter multitudinem calumniatorum clamabunt. Quia uero ea quae uerbis suadere non ualent extorquere nonnumquam etiam effrenatis uiribus student, apte subiungitur: et eiulabunt propter uim brachii tyrannorum. Quisquis enim male uiuere suo nos exemplo compellit, adhuc in nobis uoce calumniatoris utitur; quisquis uero peccatum suadens etiam terrere nos appetit, iam contra nos brachio tyrannidis saeuit. Aliud est enim uitia suadere uiuendo, aliud iubere terrendo. Dum ergo exempla malae actionis aspicimus, quasi adhuc strepitum calumniatoris audimus; dum uero ui peccare cogimur, iam tyrannum in corde sustinemus. Sed robustorum mentes in deo immobiliter fixae tanto ista despiciunt, quanto cernunt quod contra praecepta conditoris excrescunt. Aeternitatis quippe praemia praestolantes uires ex aduersitatibus sumunt, quia crescente pugna gloriosiorem sibi non ambigunt manere uictoriam. Sic itaque electorum desideria dum premuntur, aduersitate proficiunt, sicut ignis flatu premitur ut crescat; et unde quasi exstingui cernitur, inde roboratur. In eo namque ostendimus quanta ad deum cupiditate flagramus, si non solum ad eum per tranquilla et mollia, sed etiam per aspera et dura transimus. Hinc namque propheta ait: qui perfecit pedes meos tamquam cerui. Ceruus enim cum montium iuga conscendit, quaeque se aspera, quaeque obiciunt sentibus illigata, dato saltu transgreditur, et absque ullo cursus sui obstaculo in superioribus eleuatur. Ita etiam electorum mentes quaeque sibi in hoc mundo obsistere atque obuiare conspiciunt, contemplationis saltu transcendunt, et more ceruorum, despectis terrenarum rerum sentibus, in superna se euehunt. Hinc rursum dicit: et in deo meo transgrediar murum. Murus quippe est omne quod itineri nostro obicitur, ne ad eum qui diligitur, transeatur. Sed murum transgredimur, cum prae amore supernae patriae, quaeque in hoc mundo fuerint obiecta calcamus. Hinc per eumdem prophetam certanti animae dominus dicit: exaudiui te in abscondito tempestatis, probaui te ad aquas contradictionis. Absconditum quippe tempestatis est, cum in corde contrito cogitationum temptantium fluctus intumescunt, cum contra amoris sancti studia curarum saecularium se tumultus illidunt. In abscondito ergo tempestatis auditur, quia clamor deprecantis est haec ipsa fluctuatio tribulationis. Quia uero omnino non desunt qui bona quaerentibus suadere peruersa moliantur, aquae contradictionis sunt populi resistentes. Et quia tunc probatur desiderium cum aliqua ei aduersitate resistitur, recte dicitur: probaui te ad aquas contradictionis. His itaque uirtutum nisibus robusti ex aduersitate proficiunt, sed infirmi saepe in desideriis suis, si qua eis fuerint, ex aduerso obiecta, languescunt, et cum ualida tribulatione pulsantur, pusillanimitate deficiunt. Vnde eliu beato iob probra pusillanimitatis impingens, praemissis malorum oppressionibus, infirmorum mox pusillanimitates exsequitur, dicens: et non dixit: ubi est deus qui fecit me? Mos sacrae scripturae est ut a singulari numero ad pluralem subito transeat, atque a plurali saepe se ad singularem uertat. Vnde eliu cum diceret: clamabunt et eiulabunt, nequaquam subdidit: non dixerunt, ubi est deus, sed: non dixit: ubi est deus. A plurali quippe numero in singularem ueniens, ad personam subito infirmi uniuscuiusque transiuit, fortasse quia a singulis melius recognoscitur quicquid dici de eis singulariter auditur, ut ad cor suum quisque redeat, et in semetipsum hoc quod de unoquoque dicitur reprehendat. Singularem igitur numerum tenuit dicens: non dixit: ubi est deus qui fecit me. Quisquis enim aduersitatum tribulatione frangitur a quo factus est minime contemplatur. Nam qui quod non erat fecit, factum sine gubernatione non deserit; et qui benigne hominem condidit, nequaquam cruciari iniuste permittit; nec sinit neglecte perire quod est, qui hoc etiam quod non fuit curauit ut esset. Cum ergo causam tribulationis nostrae requirimus, et fortasse tardius inuenimus, est ista concita ratio, quod nihil iniuste patiamur, quia si deo auctore sumus qui non fuimus, deo regente non affligimur iniuste qui sumus. Sequitur: qui dedit carmina in nocte. Carmen in nocte est laetitia in tribulatione, quia etsi pressuris temporalitatis affligimur, spe iam tamen de aeternitate gaudemus. Carmina paulus in nocte praedicabat, dicens: spe gaudentes, in tribulatione patientes. Carmen in nocte dauid sumpserat, qui dicebat: tu mihi es refugium a pressura quae circumdedit me; exsultatio mea, redime me a circumdantibus me. Ecce de nocte pressuram nominat, et tamen liberatorem suum inter angustias exsultationem uocat. Foris quidem nox erat in circumdatione pressurae, sed intus carmina resonabant de consolatione laetitiae. Quia enim ad aeterna gaudia redire non possumus, nisi per temporalia detrimenta, tota scripturae sacrae intentio est ut spes manentis laetitiae nos inter haec transitoria aduersa corroboret. Vnde ezechiel propheta librum se accepisse testatur, in quo scriptae erant lamentationes, carmen et uae. Quid enim libro hoc, nisi diuina eloquia figurantur? Quae quia nobis lacrimas luctus que praecipiunt, lamentationes in eo scriptae referuntur. Carmen quoque et uae continent, quia sic de spe gaudium praedicant, ut in praesenti tamen pressuras atque angustias incident. Carmen et uae continent, quia etsi illic dulcia appetimus, prius necesse est ut hic amara toleremus. Carmen et uae discipulis praedicabat dominus, cum dicebat: haec locutus sum uobis, ut in me pacem habeatis; in mundo pressuram habebitis. Ac si aperte diceret: sit uobis de me interius quod consolando reficiat, quia erit de mundo exterius quod saeuiendo grauiter premat. Quia ergo infirmus quisque cum premitur, ab spe gaudii nimia pusillanimitate lassatur, et dum foras aduersa tolerat, intus obliuiscitur quo gaudebat, bene dicitur: non dixit: ubi est deus qui fecit me, qui dedit carmina in nocte? Si enim ista diceret, uim quam patitur temperaret; et per hoc quod mansurum intus quaereret, id quod foras transitorium sustinet esse intolerabile non aestimaret. Sequitur: qui docet nos super iumenta terrae et super uolucres caeli erudit nos. Iumenta terrae sunt, qui usu uitae carnalis ima appetunt; uolucres uero caeli sunt, qui superbae curiositatis studio sublimia perscrutantur. Illi uiuendo se deponunt infra quam sunt, isti inquirendo se eleuant ultra quam possunt. Illos in infimis uoluptas deicit carnis, istos quasi in superioribus erigit libido curiositatis. Illis per sacra eloquia dicitur: nolite fieri sicut equus et mulus, quibus non est intellectus; istorum superbus labor increpatur, dum dicitur: altiora te ne quaesieris, et fortiora te ne scrutatus fueris. Illis dicitur: mortificate membra uestra, quae sunt super terram, fornicationem, immunditiam, libidinem, concupiscentiam malam; istis dicitur: nemo uos decipiat per philosophiam et inanem fallaciam. Docet nos igitur deus super iumenta terrae et uolucres caeli, quia dum hoc quod sumus agnoscimus, nec carnis nos infirmitas deicit, nec superbia spiritus eleuat, nec defluendo imis subicimur, nec superbiendo de sublimibus inflamur. Qui enim labitur carne, iumentorum appetitu prosternitur; qui uero extollitur mente, more uolucrum quasi leuitatis penna subleuatur. Sed si uigilanter intenditur, ut et mentis humilitas, et carnis castimonia teneatur, cito cognoscimus, quia alterum custoditur ex altero. Nam multis saepe superbia luxuriae seminarium fuit, quia dum eos spiritus quasi in altum erexit, caro in infimis mersit. Hii enim prius secreto eleuantur, sed postmodum publice corruunt, quia dum occultis intumescunt motibus cordis, apertis cadunt lapsibus corporis. Sic sic elati iusta fuerant retributione feriendi, ut quia superbiendo se hominibus praeferunt, luxuriando usque ad iumentorum similitudinem deuoluantur. Homo quippe cum in honore esset, non intellexit, comparatus est iumentis insipientibus, et similis factus est illis. Quasi scientiae enim illos in altum penna subleuauerat, de quibus paulus hoc quod et superius protulimus dicebat: quia cum cognouissent deum, non sicut deum glorificauerunt, aut gratias egerunt, sed euanuerunt in cogitationibus suis. Quomodo autem in iumentorum, aut plusquam iumentorum uoluptate ceciderunt, subdidit dicens: tradidit illos deus in desideria cordis eorum, in immunditiam. Ecce caro mersit quos superba scientia subleuauit, et a uolatu uolucrum ultra appetitum lapsi sunt iumentorum, atque inde sub se prostrati sunt, unde super se ire uidebantur. Curandum itaque est, et omni custodia mens a superbiae tumore seruanda. Non enim ante oculos dei uacuae transuolant cogitationes nostrae, et nulla momenta temporis per animum transeunt sine statu retributionis. Intus ergo uidet deus quod mentem eleuat, et idcirco foras permittit inualescere quod deponat. Intus prius extollitur, quod foras postmodum luxuriae corruptione feriatur. Occultam uidelicet culpam sequitur aperta percussio, ut malis exterioribus interiora puniantur et cor publice corruat, quod latenter tumebat. Hinc quippe per osee contra israelitas dicitur: spiritus fornicationis in medio eorum, et dominum non cognouerunt. Qui ut ostenderet quod causa libidinis ex culpa proruperit elationis, mox subdidit dicens: et respondebit arrogantia israel in faciem eius. Ac si diceret: culpa quae per elationem mentis in occulto latuit per carnis luxuriam in aperto respondit. Proinde per humilitatis custodiam seruanda est munditia castitatis. Si enim pie spiritus sub deo premitur, caro illicite super spiritum non leuatur. Habet quippe spiritus commissum sibi dominium carnis, si tamen sub domino recognoscit iura legitimae seruitutis. Nam si auctorem suum superbiendo contemnit, iure et a subiecta carne proelium suscipit. Vnde et ille primus inoboediens mox ut superbiendo peccauit, pudenda contexit. Quia enim contumeliam spiritus deo intulit, mox contumeliam carnis inuenit. Et quia auctori suo esse subditus noluit, ius carnis subditae quam regebat amisit, ut in seipso uidelicet inoboedientiae suae confusio redundaret, et superatus disceret, quid elatus amisisset. Nullus ergo qui, postquam superna appetere coeperit, si carnis uoluptate prosternitur, tunc se uictum iudicet, cum aperte superatur. Si enim plerumque uirus libidinis de radice nascitur elationis, tunc caro uicit, cum spiritus latenter intumuit; iam tunc anima per originem culpae in iumentorum petulantiam cecidit, cum efferendo se, more uolucrum, ultra quam debuit euolauit. Hinc est enim quod longa continentia repente soluitur, hinc quod plerumque et usque ad senium uirginitas seruata uitiatur. Quia enim neglegitur humilitas cordis, rectus iudex despicit etiam integritatem corporis, et quandoque per apertum malum reprobos annuntiat, quos dudum reprobos in occulto tolerabat. Nam qui diu seruatum bonum subito perdidit, apud semetipsum intus aliud malum tenuit, ex quo aliud subito erupit per quod ab omnipotente deo etiam tunc alienus exstitit, quando se ei per munditiam corporis inhaerere monstrauit. Quia igitur mentis elatio ad pollutionem pertrahit carnis, reproborum cor a uolatu uolucrum ad petulantiam mergitur iumentorum. Sancti autem uiri ne appetitu bestiali ad luxuriae uoraginem deuoluantur, sollicite cogitationes mentis a superbiae uolatu custodiunt, ac ne in infima desipiendo corruant, omne quod sublimiter sapiunt humiliter premunt. Recte itaque dicitur: qui docet nos super iumenta terrae et super uolucres caeli erudit nos. Subaudis, hoc quoque non dixit. Hoc itaque quod iumentis et uolucribus antecellit, eum non dicit in tribulatione memorari; ac si diceret: infirmus quisque idcirco nequaquam se in perturbatione corroborat, quia et in tranquillitate non temperat; et ideo nescit aduersa tolerare, quia constitutus in prosperis cogitatione se non nouit a uolatu uolucrum premere, nec carnales motus a iumentorum ingluuie subleuare. Sed hoc beato iob tanto inconuenienter dicitur, quanto uita eius inter alta et infima mirabiliter temperatur. Quod quidem intellegi et aliter potest: qui docet nos super iumenta terrae, et super uolucres caeli erudit nos. Nam sicut iumentorum uocabulo signatur uita hominum carnis adhuc motibus subditorum, ita appellatione uolucrum figuratur elatio spirituum superborum, ut per iumenta quidem terreni homines, per uolucres uero daemonia designentur. Vnde cum semina dominus iuxta uiam diceret cecidisse, subiungit: uenerunt uolucres et comederunt ea, nimirum per uolucres signans aereas potestates. Sancti autem uiri, quia nec infima hominum exempla appetunt, nec rursum daemonica subtilitate falluntur, et super iumenta terrae, et super caeli uolucres uirtute eruditionis excrescunt. Super iumenta enim terrae edocti sunt, quia quicquid in imis potest ambiri despiciunt. Super uolucres quoque caeli eruditi sunt, quia omnes immundorum spirituum insidias comprehendunt. Super iumenta terrae edocti sunt, quia nihil in hac uita quod praeterit quaerunt. Super uolucres caeli eruditi sunt, quia potestates aereas, quas adhuc per carnis infirmitatem tolerant, iam uitae meritis calcant. Paulus iam super iumenta terrae edoctus fuerat, dicens: multi enim ambulant. Et paulo post: quorum finis interitus, quorum deus uenter est, et gloria in confusione ipsorum qui terrena sapiunt. Nostra autem conuersatio in caelis est. Et rursum super uolucres caeli eruditum se nouerat, cum dicebat: nescitis quoniam angelos iudicabimus? Sub se iumenta cernebat, quia uidelicet in terra adhuc positus calcabat mores hominum qui in infimis conuersantur. Et rursum uolatum uolucrum meritorum dignitate transcenderat, quia subiturus caelestia iudicaturum se angelos non ignorabat. In illis immundorum infima, in istis superborum summa calcabat. Mentes quippe sanctorum transitoria cuncta despiciunt, et sub se labi quicquid superbit, quicquid praeterit, contemplantur; et quasi in quodam rerum uertice, constitutae, tanto sibi omnia subesse conspiciunt, quanto semetipsas uerius auctori omnium subdunt; atque inde cuncta transcendunt, unde creatori cunctorum uera se humilitate substernunt. Dicat ergo: qui docet nos super iumenta terrae et super uolucres caeli erudit nos. Ac si diceret: infirmus pusillanimitate uictus ista non dixit, et idcirco eum aduersitatis temptatio perculit, quia tranquillitatis tempore haec cuncta transeuntia nulla perfectione superauit. Huius enim uitae aduersa non perhorresceret, si perfectionis merito etiam secunda calcasset. Sequitur: ibi clamabunt et non exaudiet propter superbiam malorum. Ibi uidelicet in tribulatione, ut e contra de gaudio scriptum est: filii seruorum tuorum inhabitabunt ibi. Sed uidetur incertum utrum dicat: propter superbiam malorum non exaudiet; an propter superbiam malorum clamabunt. Intellegi autem melius potest, si non exaudiri potius propter malorum superbiam, quam clamare referantur. Nam quod propter malorum superbiam clamant, iam supra dictum est, eo uersu quo dicitur: propter multitudinem uiolentorum clamabunt. Aliquid ergo nobis hoc uersu innuitur quod paulo subtilius attendatur, quia saepe oppressi quidam dum clamauerint, ex se quidem merentur audiri, sed tamen eorum desideria propter opprimentium superbiam differuntur. Iustus quippe dominus et suos permittit temporaliter opprimi, et uiolentorum malitiam nequiter augeri, ut dum horum uita in purgatione teritur, illorum nequitia consummetur. Plerumque uero accidit, ut iusti in tribulatione deprehensi, supernum solatium etiam temporaliter percipiant, quod tamen non temporaliter implorant. Saluari enim non propter se, sed propter aduersariorum salutem concupiscunt, ut dum illos omnipotens deus ab immensis periculis facto quodam miraculo liberat, uirtutem suam ipsis etiam persecutoribus innotescat. Atque inde aduersarios ad aeternitatem redimat, unde suos temporaliter saluat, sicut propheta quoque uocem martyrum suscipiens, ait: propter inimicos meos eripe me. Ac si diceret: propter me quidem eripi de temporali tribulatione non appeto, sed tamen eripi propter aduersarios meos concupisco, ut dum mea uita saluari mirabiliter cernitur, ipso miraculorum uisu inimicorum duritia conuertatur. Sicut ergo saepe dominus suorum uitam temporaliter pro inimicorum conuersione eripit, ita saepe suorum uoces propter damnationem persequentium non exaudit, ut uidelicet inde reatum suum cumulent, unde praeualuisse se nequiter gaudent. Nam qui inuisibilia despiciunt, moueri nonnumquam uisibilibus miraculis possunt. Sed idcirco cum iustis plerumque nil mirum uisibiliter agitur, quia eorum aduersarii illuminari inuisibiliter non merentur. Dicatur ergo: ibi clamabunt et non exaudiet propter superbiam malorum. Ac si diceret: reatus opprimentium audire uoces prohibet oppressorum. Nec eripiuntur uisibiliter iusti, quia saluari inuisibiliter non merentur iniusti. Vnde rursum per prophetam dicitur: cum uiderit sapientes morientes, simul insipiens et stultus peribunt. Quos enim uisibiliter mori conspiciunt, inuisibiliter uiuere posse non credunt, atque eo reatum infidelitatis suae cumulant, quo uisa morte fidelium de aeternitate desperant. Igitur uiolenti quique inde deterius deficiunt, unde contra uitam innocentium exterius conualescunt; tanto que illos intima ueritas a se foras eicit, quanto eos contra suos temporaliter quod uolunt posse permittit. Quisquis itaque bonorum uitam persequitur, tunc peiore ultione damnatur, cum nulla ei aduersitate resistitur; et tunc fortioris irae periculis subiacet, cum prospere peragit quod nequiter concupiscit, quia uidelicet uindicta superni iudicii ad futura eum supplicia reseruando deseruit, cui hic in malo obuiare contempsit. Hinc enim per prophetam dominus dicit: dimisi eos secundum desideria cordis eorum, et ibunt in uoluntatibus suis. Hinc rursum dicitur: non est uirga dei super illos. Hinc etiam de ipso eorum capite scriptum est: faciet et prosperabitur. Hinc rursus de eodem dicitur: et dolus in manu eius dirigetur. In manu quippe antichristi dolus dirigitur, quia in hoc quod contra bonos proposuerit implere temporaliter nulla aduersitate praepeditur. Hinc rursus per salomonem dicitur: prosperitas stultorum perdet illos. Manifestae ergo perditionis indicium est, quando affectatis iniquitatibus subsequens fauet effectus, et nulla contrarietas impedit quod mens peruersa concepit. Nam saepe prauorum hominum dum tardantur uota, mutantur; et dum difficultatem perfectionis sentiunt, reatum malae actionis agnoscunt; et quibus prius inuitis contradicitur, uolentes postmodum hoc quod conceperant, aduersantur. Quia igitur malos cum deserit dominus praeualere permittit, et unde superborum nequitia perficitur, inde humilium longanimitas consummatur; dicatur recte: ibi clamabunt et non exaudiet propter superbiam malorum. Sequitur: neque enim frustra audiet deus et omnipotens singulorum causas intuebitur. Notandum quod duo sint dicta, quia et clamantem non frustra audit, et tamen quod patitur respicit, et exaudire uoces dissimulat, et quod unusquisque tolerat non ignorat. Nemo ergo qui tardius auditur credat quod a superna cura neglegatur. Saepe enim nostra desideria, quia celeriter non fiunt, exaudiuntur; et quod impleri concite petimus, ex ipsa melius tarditate prosperatur. Saepe uox nostra eo perficitur quo differtur, et cum superficie tenus petitio neglegitur, uota nostra altius in cogitationum radice complentur, sicut et semina messium gelu pressa solidantur. Et quo ad superficiem tardius exeunt, eo ad frugem multipliciora consurgunt. Desideria itaque nostra dilatione extenduntur, ut proficiant; proficiunt, ut ad hoc quod perceptura sunt conualescant; exercitantur in certamine, ut maioribus cumulentur praemiis in retributione, labor protrahitur pugnae ut crescat corona uictoriae. Suos ergo dominus cum uelociter non exaudit, quo repellere creditur trahit. Internus quippe est medicus, et peccatorum in nobis contagia quae inesse medullitus reprobat secat, abscindit uirus putredinis ferro tribulationis, et quo uoces aegri audire dissimulat, eo aegritudinis finem procurat. Hinc enim propheta ait: clamabo per diem et non exaudies; et nocte et non ad insipientiam mihi. Ac si diceret: nequaquam mihi ad insipientiam proficit quod die ac nocte clamantem me continue non exaudis, quia unde me in temporali tribulatione quasi deseris, inde ad aeternam sapientiam plus erudis. Hinc etiam dicit: adiutor in opportunitatibus, in tribulatione. Tribulationem quippe dicturus, opportunitates praemisit, quia saepe et tribulatione conterimur, et tamen opportunum nondum est ut ad desiderium ereptionis adiuuemur. Dicatur ergo: neque enim frustra audiet deus et omnipotens singulorum causas intuebitur. Sed quia plerumque nonnulli et ipsa adiutorii tarditate franguntur, apte subiungit: etiam cum dixeris: non considerat, iudicare coram illo, et exspecta eum. Fortasse enim dum clamor noster quasi neglegitur, spes quae cordi inerat infirmatur; et superna adiutoria defutura credimus, quia tardius impetramus; ac paene inconsiderata deo esse ingemiscimus, quae inulta toleramus. Sed cum ista nos desperationis procella conturbat, concussa mens citius in portum spei se collocat, si causas suas cum domino subtiliter pensat; si bona eius ad memoriam reuocat; si mala quae bonis eius reddidit apud semetipsam callide non excusat; si perpendit quid ab eo iuste meruit et quid clementer accepit; si uitam suam uiuaciter discutit; si ante dei oculos omne quod agit examinans semetipsam sibimet non abscondit; si factam se quae non erat meminit; si illuminatam se atque subleuatam quae in tenebris iacebat agnoscit. Haec ergo in semetipsa cuncta recolligens, dum bona accepta considerat, aduersa quae tolerat non accusat; nec desperatione frangitur, quae tantorum munerum consolatione roboratur; quia spem de futuris recipit, dum transacta beneficia recognoscit. Dicat itaque: etiam cum dixeris: non considerat, iudicare coram illo, et exspecta eum. Ac si diceret: cum idcirco deus considerare non creditur, quia tarde miseretur, intima cogitationis ingredere, atque illic coram eius oculis causae tuae iudicium suscipe; et quae ipse uiuendo contulisti uel quae misericorditer percepisti, discerne; et tunc ad spei fiduciam redis, dum bona tantae benignitatis erubescis, quatenus inter aduersa fidenter exspectes quem et post delicta propitium recolis. Speranda enim fuerant superna adiutoria, etiam si nulla beneficia praecessissent. Sciendum que quia deus hominem quem benigne condidit, inique non spernit. Pensandum est igitur quanti est periculi transacta munera cernere, et futura desperare; quanti est periculi si in hac procella tribulationum desperationis naufragio frangimur, qui ad portum spei uelut immensis funibus praeteritis donis ligamur. Dicatur itaque recte: iudicare coram illo, et exspecta eum. Nam qui semetipsum coram deo non iudicat, eum dum affligitur non exspectat. Cuius enim bona praecessisse dissimulat, adiutoria subsequi posse desperat; et cum praeteritorum obliuiscitur, etiam subsequentium largitate fraudatur. Sed ecce dum nos affligimur, dum consolationis gratiam longanimiter sustinemus, mali ad peiora prorumpunt, atque eo iniquitatis exaggeratione proficiunt, quo sine uerbere relinquuntur. Et tamen omnipotens deus peccantes misericorditer exspectat, tempus ad paenitentiam tribuit, quod non conuersis ad grauioris reatus testimonium uertit; patienter iram retinet, quam quandoque irretractabiliter effundit. Vnde apte subiungitur: nunc enim non infert furorem suum, nec ulciscitur ualde scelus. Diu quippe deus tolerat quia in perpetuum damnat, et furorem nunc inferre dissimulat, quia effundendum sine fine in posterum seruat. Electorum namque est hic conteri, ut ad praemia debeant aeternae hereditatis erudiri. Nostrum est hic flagella percipere, quibus seruatur de aeternitate gaudere. Hinc enim scriptum est: flagellat omnem filium quem recipit. Hinc ad ioannem dicitur: ego quos amo arguo et castigo. Hinc petrus ait: tempus ut incipiat iudicium de domo dei. Vbi mox admirando subiungit: si autem primum a nobis, quis finis eorum qui non credunt dei euangelio? Peccata quippe nequaquam diuina seueritas inulta remanere permittit, sed ira iudicii a nostra hic correptione incohat, ut in reproborum damnatione conquiescat. Eant ergo nunc reprobi, et uoluptatum suarum desideria inulta iniquitate consumment; atque eo temporalia flagella non sentiant, quo aeterna eos supplicia exspectant. Bene autem eorum inulta nequitia cham peccante signata est, cui a patre dicitur: maledictus chanaan puer, seruus erit fratribus suis. Chanaan uidelicet cham filius fuit. Et quid est quod cham peccante chanaan eius filius sententiam ultionis accipit? Quid est quod non in se, sed in posteritate percutitur, nisi quod reproborum nequitiae hic quidem inultae proficiunt, sed in posterum feriuntur? Dicatur ergo: nunc enim non infert furorem suum, nec ulciscitur ualde scelus. Notandum uero est quod subintulit, ualde, quia etsi quaedam longanimiter tolerat, quaedam tamen in hac etiam uita flagellat, et hic nonnumquam ferire incohat, quod aeterna damnatione consummat. Ergo et nonnulla percutit, et nonnulla inulta derelinquit, quia si nulla resecaret, quis deum res humanas curare credidisset? Et rursum, si hic cuncta percuteret, extremum iudicium unde restaret? Quaedam igitur feriuntur, ut rectoris nostri super nos sollicitudinem formidemus; quaedam uero inulta seruantur, ut adhuc iudicium restare sentiamus. Bene ergo dicitur: nec ulciscitur ualde scelus, quia dum exiguum quiddam de iniquitate percutitur, inconuersis mentibus aeterni iam iudicii sententia propinatur. Totum itaque hoc ab eliu rectum dicitur, si recte diceretur. Scit enim quid loqui debeat, sed cui loquatur ignorat. Vera sunt namque quae dixit, sed a beati iob increpationibus aliena, quia tanto hac correptione non eguit, quanto nec aliqua pusillanimitate peccauit. Sed quia iustis uiris solet occasio esse uirtutum elatio superborum, occulto iudicio cum beato iob agitur, ut post flagella poenarum etiam per uerba arrogantium crescat. Ecce enim tanto magis a superbiae ministro despicitur quanto a ueritate intrinsecus idem humilitatis magistra refouetur. Nam eliu postquam tot fortia se dixisse cognouit, quid elationis gestaret aperuit. Atque beatum iob alta de se sentiendo despexit, dicens: ergo iob frustra aperit os suum et absque scientia uerba multiplicat. Haec nimirum inferens, beatum iob et nihil scisse asserit, et multa dixisse; et cum ipse quae sentit loquaciter inferat, hunc de uitio loquacitatis accusat. Sed hoc quoque esse proprium arrogantium uitium solet, ut et pauca credant quae ipsi multa dixerint, et multa credant quae ipsis pauca dicuntur. Quia enim sua dicere semper uolunt, aliena audire non possunt; uim se pati existimant, si ea quae immoderate sentiunt immoderatius non effundant. Et quamuis beatus iob ad eius uerba tacuerit, eliu tamen de locutione illius, qua amicis responderat, causam inuectionis inuenit, ut sibi exhibere latius eius silentium posset, atque ut ipse multa respondeat, illum uerba multiplicasse confirmat. Nam et mox initia prolixae locutionis exorditur; et quasi adhuc nihil dixerit, incohare conatur. Vnde subditur: C. 36 addens quoque eliu, etiam haec locutus est: sustine me paululum et indicabo tibi. Multa iam dixerat et sustineri adhuc paululum sperat, quia uidelicet arrogantes graue se damnum perpeti iudicant, si scientiam suam loquendi breuitate constringant. Tanto enim semetipsos credunt doctiores ostendere, quanto se potuerint multiplicitate loquacitatis aperire. Sed quia saepe sibi sentiunt silentii reuerentiam non deferri, domini nonnumquam potentiam de quo quasi loquuntur insinuant; ac sub praetextu illius sibi silentium exigunt, quod minime merentur; et dum specie tenus deum proferunt, auditum sibi ex reuerentia eius exigentes, se student magis ostendere quam illius facta praedicare. Vnde eliu subiungit, dicens: adhuc enim habeo quod pro deo loquar. Quia uero nonnumquam doctores sancti crebro repetunt si qua obscurius dicunt, ut quae occulta praedicant auditorum cordibus uoce haec iterationis infundant, plerumque hoc appetunt etiam arrogantes imitari, et insolenter ea quae dixerint replicant, non quo auditorum cordibus insinuare res appetunt, sed quo eorum iudicio uideri eloquentes uolunt. Vnde eliu subiungens ait: repetam scientiam meam a principio. Sed quia nominata scientia, tumor cordis in uoce claruerat, arrogans aperte cognoscitur, si non citius aliquo uelamine pallietur. Vnde mox in occultatione suae arrogantiae domini iustitiam subinferens, ait: et operatorem meum probabo iustum. Vt dum quasi pro dei iustitia loquitur, apud humana iudicia quicquid arroganter effluit excusetur. Sequitur: uere enim absque mendacio sermones mei. Cum ab infirmis auditoribus se intellegi non posse conspiciunt, solent plerumque etiam iusti laudare bona quae dicunt, non quo ipsi suis laudibus inhient, sed quo auditores suos ad audiendi sollicitudinem accendant; ut dum eorum uoce proferuntur, ab illorum cordibus ardentiori affectu rapiantur. Vnde paulus cum mira corinthiis et multa dixisset, adiunxit: os nostrum patet ad uos, o corinthii, cor nostrum dilatatum est. Sed arrogantes dum cor bonorum nesciunt, et solas aliquando uoces imitantur, efferunt laudando quae dicunt, non quod eis torpor audientium displicet, sed quod sibi inhianter placent. Iustorum uocem imitantes simulant, sed uim uocis ignorant. Vident quod iusti proferunt, sed nesciunt quod requirunt. Cum enim sancti doctores laudem praedicationis exaltant, quasi manu uocis ab imis cogitationibus corda audientium leuant, ut excussa uelociter dictis sequentibus uelut in itinere occurrant et tanto ea intellegentiae amplexu constringant, quanto illa et quasi priusquam cernerent in uoce laudantis amauerant. Sed haec, ut dixi, arrogantes nesciunt. Quia enim foris est quod appetunt, quid sit intus desiderabile sentire non possunt. De electorum quippe ecclesia scriptum est: omnis gloria eius filiae regum ab intus. Et sapientes uirgines in uasis oleum portare referuntur. Vnde et sanctorum uoce dicitur: gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae. Arrogantes autem, quia coram deo conscientiae suae testimonium non habent, quaerunt coram hominibus testimonium uocis alienae, quam, cum tarde reperiunt, ipsi etiam in impudentiam sui fauoris erumpunt. Si enim non inueniunt uoces hominum, quas inhianter exspectant, ipsi scientiam suam laudantes praedicant. Vnde et eliu subdidit dicens: et perfecta scientia probabitur tibi. Nimirum sensit se magna dicturum, sed tumenti corde hoc quod de semetipso sublimiter aestimauit tacere non potuit; et idcirco quod rectum sensit laudando praecucurrit, quia iam quidem diuino iudicio reus esset, si magna de se saltim silendo sensisset. Ante subtile enim ueritatis examen securi omnino non sumus, etiam si humano iudicio quod in nobis reprehendi debeat non habemus. Nam plerumque neglegentius cogitantes elatione pulsamur, quam tamen tacentes premimus. Sed nisi retractatione concita tumor occultus in ipso cubili cordis, in quo oritur, suffocetur, coram districto iudice omne meritum nostrae actionis exstinguitur. Hinc ergo pensandum est illa cordis elatio quanta animaduersione damnabitur, quae usque ad audaciam uocis nutritur, si neque haec est excusabilis quae in corde latenter oboritur. Considerandum quoque qualis intrinsecus regnat, quae eo usque seruata est, ut etiam foras erumpere non erubescat. Eliu ergo quia magna sensit, semetipsum humiliter temperare nesciuit, scientiae celsitudinem tenuit, humilitatis gratiam recusauit; et dum sequitur bonum quod bene dicere appetiit, bonum quod bene uiuere potuisset amisit. Scientia quippe inflat, caritas uero aedificat. Sed iam nunc rectum dicat, quod tamen recte dicere ignorat. Nam postquam inflatas animi cogitationes per uerba elationis exhalauit, fortem sententiam subdidit, dicens: deus potentes non abicit, cum et ipse sit potens. In usu uitae mortalis quaedam ex semetipsis sunt noxia, quaedam uero ex his quae circa ipsa uersantur. Ex semetipsis quaedam sunt noxia, sicut peccata atque flagitia. Quaedam uero nonnumquam nobis ex his quae circa ipsa sunt nocent, sicut temporalis potentia, uel copula coniugalis. Bonum namque est coniugium, sed mala sunt quae circa illud ex huius mundi cura succrescunt. Vnde paulus ait: qui autem cum uxore est cogitat quae sunt mundi, quomodo placeat uxori. Vnde et quibusdam meliora persuadens, eos a coniugio reuocat, dicens: hoc autem dico, non ut laqueum uobis iniciam, sed ad id quod honestum est et quod facultatem praebeat sine impedimento dominum obsecrandi. Dum ergo tenetur quod non nocet, ex rebus iuxta positis committitur plerumque quod nocet; sicut saepe rectum mundum que iter pergimus, et tamen ortis iuxta uiam uepribus per uestimenta retinemur. In uia quidem munda non offendimus, sed a latere nascitur quo pungamur. Magna est etiam potentia temporalis, quia habet apud deum meritum suum de bona administratione regiminis; nonnumquam tamen eo ipso quo praeeminet ceteris, elatione cogitationis intumescit; et dum ad usum cuncta subiacent, dum ad uotum uelociter iussa complentur, dum omnes subditi si qua bene gesta sunt laudibus efferunt, male gestis autem nulla auctoritate contradicunt, dum plerumque laudant etiam quod obiurgare debuerunt, seductus ab his quae infra subduntur, super se animus tollitur; et dum foris immenso fauore circumdatur, intus ueritate uacuatur; atque oblitus sui, in uoces se spargit alienas; talem que se credit, qualem foris audit, non qualem intus discernere debuit; subiectos despicit eos que aequales sibi naturae ordine non agnoscit; et quos sorte potestatis excesserit, transcendisse se etiam uitae meritis credit; cunctis se aestimat amplius sapere, quibus se uidet amplius posse. In quodam quippe se constituit culmine apud semetipsum; et qui aequa ceteris naturae conditione constringitur, ex aequo respicere ceteros dedignatur; sic que usque ad eius similitudinem ducitur de quo scriptum est: omne sublime uidet, et ipse est rex super uniuersos filios superbiae. Et de cuius corpore dicitur: generatio cuius excelsi sunt oculi, et palpebrae eius in alta surrectae. Ad eius similitudinem ducitur, qui singulare culmen appetens, et socialem angelorum uitam despiciens, ait: ascendam super altitudinem nubium; similis ero altissimo. Miro ergo iudicio intus foueam deiectionis inuenit, dum foris se in culmine potestatis extollit. Apostatae quippe angelo similis efficitur, dum homo hominibus esse similis dedignatur. Sic saul ab humilitatis merito in tumorem superbiae culmine potestatis excreuit. Per humilitatem quippe praelatus est, per superbiam reprobatus, domino attestante qui ait: nonne cum esses paruulus in oculis tuis, caput te constitui in tribubus israel? Paruulum se ante potestatem uiderat, sed fultus temporali potentia, iam se paruulum non uidebat. Ceterorum namque comparatione se praeferens, magnum se apud se esse iudicabat. Miro autem modo cum apud se paruulus, apud dominum magnus; cum uero apud se magnus, apud dominum paruulus fuit. Magnos nos dominus apud nos esse prohibet per prophetam dicens: uae qui sapientes estis in oculis uestris, et coram uobismetipsis prudentes. Ne magni apud nos esse debeamus, paulus admonens, ait: nolite prudentes esse apud uosmetipsos. Plerumque ergo dum ex subiectorum affluentia animus inflatur, in luxum superbiae ipso potentiae fastigio lenocinante corrumpitur. Sed aliud est quaelibet bona non esse, aliud bona bene habere nescire. Bona namque est ordine suo potentia, sed cauta regentis indiget uita. Igitur bene hanc exercet, qui et retinere illam nouerit, et impugnare. Bene hanc exercet, qui scit per illam super culpas erigi, scit cum illa ceteris aequalitate componi. Humana enim mens plerumque extollitur, etiam cum nulla potestate fulcitur; quanto magis in altum se erigit, cum se ei etiam potestas adiungit? Et tamen corrigendis aliorum uitiis apta exsecutione praeparatur. Vnde et per paulum dicitur: minister enim dei est, uindex in iram. Cum ergo potentiae temporalis ministerium suscipitur, summa cura uigilandum est, ut sciat quisque et sumere ex illa quod adiuuat, et expugnare quod temptat; et aequalem se cum illa ceteris cernere, et tamen se peccantibus zelo ultionis praeferre. Quam discretionem plenius cognoscimus, si etiam potestatis ecclesiasticae exempla cernamus. Petrus namque, auctore deo, ecclesiae principatum tenens a bene agente cornelio, et sese ei humiliter prosternente, immoderatius uenerari recusauit, se que illi similem recognouit, dicens: surge, ne feceris, et ego ipse homo sum. Sed cum ananiae et sapphirae culpam repperit, mox quanta potentia super ceteros excreuisset ostendit. Verbo enim eorum uitam perculit, quam spiritu perscrutante deprehendit; et summum se intra ecclesiam contra peccata recoluit, quod, honore sibi uehementer impenso, coram bene agentibus fratribus non agnouit. Illic communionem aequalitatis meruit sanctitas actionis, hic zelus ultionis ius aperuit potestatis, paulus bene agentibus fratribus praelatum se esse nesciebat, cum diceret: non quia dominamur fidei uestrae, sed adiutores sumus gaudii uestri. Atque ilico adiunxit: fide enim statis. Ac si diceret: ideo non dominamur fidei uestrae, quia fide statis. Aequales enim uobis sumus, ubi uos stare cognoscimus. Quasi praelatum se fratribus esse nesciebat, cum diceret: facti sumus paruuli in medio uestrum; et: nos autem seruos uestros per iesum christum. Sed cum culpam quae corrigi debuisset inuenit, ilico magistrum se esse recoluit, dicens: quid uultis? In uirga ueniam ad uos? Summus itaque locus bene regitur, cum is qui praeest uitiis potius quam fratribus dominatur. Cunctos quippe natura aequales genuit, ut autem alii ad regendum aliis committantur, non eos natura, sed culpa postponit. Vitiis ergo se debent rectores erigere, quorum et causa praeferuntur; et cum delinquentes corrigunt, sollicite attendant, ut per disciplinam culpas quidem iure potestatis feriant, sed per humilitatis custodiam aequales se ipsis fratribus qui corriguntur agnoscant. Quamuis plerumque etiam dignum est ut eosdem quos corrigimus tacita nobis cogitatione praeferamus. Illorum namque per nos uitia disciplinae uigore feriuntur; in his uero quae ipsi committimus ne uerbi quidem ab aliquo inuectione laceramur. Tanto ergo apud dominum obligatiores sumus quanto apud homines inulte peccamus. Disciplina autem nostra subditos tanto diuino iudicio liberiores reddit, quanto hic eorum culpas sine uindicta non deserit. Seruanda itaque est in corde humilitas, et in opere disciplina. Atque inter haec sollerter intuendum, ne dum immoderatius custoditur uirtus humilitatis, soluantur iura regiminis; et dum praelatus quisque plus se quam decet deicit, subditorum uitam stringere sub disciplinae uinculo non possit. Teneamus ergo exterius quod pro aliorum utilitate suscipimus, teneamus interius quod de nostra aestimatione sentimus. Sed tamen decenter quibusdam erumpentibus signis tales nos apud nos esse ipsi etiam qui nobis commissi sunt non ignorent, ut et de auctoritate nostra quod formident, uideant, et de humilitate quod imitentur agnoscant. Seruata autem auctoritate regiminis, ad cor nostrum sine cessatione redeamus, et consideremus assidue quod sumus aequaliter cum ceteris conditi, non quod temporaliter ceteris praelati. Potestas enim quanto exterius eminet, tanto premi interius debet, ne cogitationem uincat, ne in delectationem sui animum rapiat, ne iam sub se mens eam regere non possit cui se libidine dominandi supponit. Bene dauid regni potentiam regere nouerat, qui elationem eiusdem potentiae semetipsum premendo uincebat, dicens: domine, non est exaltatum cor meum. Quippe in eius humilitatis augmentum subiunxit: neque elati sunt oculi mei. Atque addidit: neque ambulaui in magnis. Et adhuc subtilissima semetipsum inquisitione discutiens, ait: neque in mirabilibus super me. Omnes que etiam cogitationes suas a fundo cordis exhauriens, subiungit dicens: si non humiliter sentiebam si exaltaui animam meam. Ecce humilitatis hostiam ab intimo cordis oblatam crebro replicat, et iterum atque iterum confitendo offerre non cessat; eam que multipliciter loquens iudicis sui oculis ostentat. Quid est hoc? Et quomodo istud sacrificium deo placere cognouerat, quod in conspectu eius tanta iteratione uocis immolabat, nisi quod uicina esse superbia potentibus solet, et paene semper rebus affluentibus elatio sociatur, quia et saepe humoris abundantia duritiam dat tumoris? Mirum uero est cum in cordibus sublimium regnat humilitas morum. Vnde pensandum est quia potentes quique cum humiliter sapiunt, culmen extraneae et quasi longe positae uirtutis attingunt, et recte hac uirtute dominum quantocius placant, quia illud ei sacrificium potentes offerunt, quod potentes inuenire uix possunt. Subtilissima namque ars uiuendi est culmen tenere, gloriam premere; esse quidem in potentia, sed potentem se esse nescire; ad largienda bona potentem se cognoscere, ad repetenda noxia omne quod potenter ualet ignorare. Recte itaque de talibus dicitur: deus potentes non abicit, cum et ipse sit potens. Deum quippe imitari desiderat, qui fastigium potentiae alienis intentus utilitatibus, et non suis laudibus elatus administrat, qui praelatus ceteris prodesse appetit, non praeesse. Tumoris namque elatio, non ordo potestatis in crimine est. Potentiam deus tribuit, elationem uero potentiae malitia nostrae mentis inuenit. Tollamus ergo quod de nostro contulimus, et bona sunt quae deo largiente possidemus. Quia enim nequaquam iusta potentia, sed actio praua damnatur, apte subiungitur: sed non saluat impios et iudicium pauperibus tribuit. Scriptura sacra plerumque pauperes humiles uocare consueuit. Vnde in euangelio cum adiectione spiritus nominantur, dum dicitur: beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum. Quia enim diuitiae uisibiliter potentes ostendunt, apud semetipsos pauperes sunt, qui elati in suis conscientiis non sunt. Eos uero impios uocat, qui aut a fidei pietate disiuncti sunt, aut in hoc quod fideliter credunt prauis sibi moribus contradicunt. Quia ergo omnipotens deus malitiae superbiam, non potentiae celsitudinem damnat, postquam dictum est: deus potentes non abicit, cum et ipse sit potens; recte subiungitur: sed non saluat impios et iudicium pauperibus tribuit. Id est, elatos destruit, humiles uero per iudicium liberos reddit. Vel certe iudicium pauperibus tribuit, quia hi qui nunc nequiter opprimuntur, ipsi tunc super oppressores suos iudices ueniunt. Duae quippe sunt partes, electorum scilicet, atque reproborum. Sed bini ordines eisdem singulis partibus continentur. Alii namque iudicantur et pereunt, alii non iudicantur et pereunt. Alii iudicantur et regnant, alii non iudicantur et regnant. Iudicantur et pereunt quibus dominica inclamatione dicitur: esuriui et non dedistis mihi manducare; sitiui et non dedistis mihi potum; hospes eram et non collegistis me; nudus et non operuistis me; aeger et in carcere et non uisitastis me. Quibus praemittitur: discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis eius. Alii uero in extremo iudicio non iudicantur et pereunt, de quibus propheta ait: non resurgunt impii in iudicio. Et de quibus dominus dicit: qui autem non credit, iam iudicatus est. Et de quibus paulus ait: qui sine lege peccauerunt, sine lege peribunt. Resurgunt ergo etiam omnes infideles, sed ad tormentum, non ad iudicium. Non enim eorum tunc causa discutitur, qui ad conspectum districti iudicis iam cum damnatione suae infidelitatis accedunt. Professionem uero fidei retinentes, sed professionis opera non habentes, redarguuntur ut pereant. Qui uero nec fidei sacramenta tenuerunt increpationem iudicis in extrema examinatione non audiunt, quia, praeiudicati infidelitatis suae tenebris, eius quem despexerant inuectione redargui non merentur. Illi saltim uerba iudicis audiunt, quia eius fidei saltim uerba tenuerunt. Isti in damnatione sua aeterni iudicis nec uerba percipiunt, quia eius reuerentiam nec uerbo tenus seruare maluerunt. Illi legaliter pereunt, quia sub lege positi peccauerunt; istis in perditione sua de lege nihil dicitur quia nihil legis habere conati sunt. Princeps namque terrenam rempublicam regens, aliter punit ciuem interius delinquentem, atque aliter hostem exterius rebellantem. In illo iura sua consulit eum que sub uerbis dignae inuectionis addicit; contra hostem uero bellum mouet, instrumenta perditionis exercet, digna que eius malitiae tormenta retribuit; de malo uero eius quid lex habeat non requirit. Neque enim lege necesse est perimi, qui lege numquam potuit teneri. Ita ergo in extremo iudicio et legalis illum inuectio percutit qui ab eo quod professione tenuit, actione declinauit; et iste sine iudicii inuectione perimitur, qui lege fidei non tenetur. Ex electorum uero parte alii iudicantur et regnant, qui uitae maculas lacrimis tergunt, qui mala praecedentia factis sequentibus redimentes, quicquid illicitum aliquando fecerunt ab oculis iudicis eleemosynarum superductione cooperiunt. Quibus iudex ueniens in dexteram consistentibus dicit: esuriui et dedistis mihi manducare; sitiui et dedistis mihi bibere; hospes eram et collegistis me; nudus et cooperuistis me; infirmus et uisitastis me; in carcere eram et uenistis ad me. Quibus praemittit dicens: uenite, benedicti patris mei, possidete paratum uobis regnum a constitutione mundi. Alii autem non iudicantur et regnant qui etiam praecepta legis perfectionis uirtute transcendunt, quia nequaquam hoc solum quod cunctis diuina lex praecipit implere contenti sunt, sed praestantiori desiderio plus exhibere appetunt quam praeceptis generalibus audire potuerunt. Quibus dominica uoce dicitur: uos qui reliquistis omnia uestra et secuti estis me, cum sederit filius hominis in sede maiestatis suae: sedebitis et uos super duodecim thronos, iudicantes duodecim tribus israel. Et de quibus propheta ait: dominus ad iudicium ueniet cum senioribus populi sui. Et de quibus salomon, cum de sanctae ecclesiae sponso loqueretur, intulit dicens: nobilis in portis uir eius, quando sederit cum senatoribus terrae. Hi itaque in extremo iudicio non iudicantur et regnant, quia cum auctore suo etiam iudices ueniunt. Relinquentes quippe omnia plus prompta deuotione exsecuti sunt quam iuberi generaliter audierunt. Speciali namque iussione paucis perfectioribus, et non generaliter omnibus, dicitur hoc quod adolescens diues audiuit: uade, uende quae habes, et da pauperibus et habebis thesaurum in caelo, et ueni sequere me. Si enim sub hoc praecepto cunctos iussio generalis astringeret, culpa profecto esset aliquid nos de hoc mundo possidere. Sed aliud est quod per scripturam sacram generaliter omnibus praecipitur, aliud quod specialiter perfectioribus imperatur. Hi ergo recte sub generali iudicio non tenentur, qui et praecepta generalia uiuendo uicerunt. Sicut enim non iudicantur et pereunt, qui suadente perfidia lege teneri contemnunt, ita non iudicantur et regnant, qui suadente pietate, etiam ultra generalia diuinae legis praecepta proficiunt. Hinc est quod paulus, etiam specialia praecepta transcendens, plus opere exhibuit quam institutione permissionis accepit. Cum enim accepisset ut euangelium praedicans de euangelio uiueret, et euangelium audientibus contulit; et tamen euangelii sumptibus sustentari recusauit. Cur ergo iste iudicetur ut regnet, qui minus quod seruaret accepit, sed maius quod uiueret inuenit? Dicatur igitur recte: iudicium pauperibus tribuit, quia quanto huic mundo magna humilitate despecti sunt tanto tunc acceptis sedibus maiore culmine potestatis excrescunt. Vnde et Sequitur: non aufert a iusto oculos suos et reges in solio collocat in perpetuum; et illic eriguntur. Abstulisse enim a iustis oculos suos fortasse dominus creditur, quia iniustorum crudelitatibus hic sine uindicta lacerantur; sed famulos suos tunc magis respicit, cum iniuste eos nequitia persequentis affligit. Videns enim quid hic humiliter tolerent, nimirum iam praeuidet quid illic eis misericorditer recompenset. Non ergo aufert a iusto oculos suos. Ecce iste humiliter ingemiscit, ille superbit et nequiter floret. Iste cor conterit, ille se de gloria iniquitatis extollit. Horum ergo quis diuinis obtutibus longe est, qui iniustitiam pertulit, an qui eam patientibus irrogauit; qui supernam gratiam inter maeroris tenebras tenuit, an qui inter exteriora gaudia lumen iustitiae intus amisit? Bene autem sancti uiri scripturae sacrae testimonio reges uocantur, quia praelati cunctis motibus carnis, modo luxuriae appetitum frenant, modo aestum auaritiae temperant, modo gloriam elationis inclinant, modo suggestionem liuoris obruunt, modo ignem furoris extinguunt. Reges ergo sunt, quia temptationum suarum motibus non consentiendo succumbere, sed regendo praeesse nouerunt. Quia igitur ab hac potestate regiminis ad potestatem transeunt retributionis, dicatur recte: reges in solio collocat in perpetuum. Semetipsos enim regendo, ad tempus fatigati sunt, sed in regni erectionis internae solio in perpetuum collocantur; et eo illic accipiunt alios digne iudicare, quo hic nesciunt sibimetipsis nequiter parcere. Hinc enim alias dicitur: donec iustitia conuertatur in iudicium. Paulus de se suis que consortibus dicit: ut nos efficeremur iustitia dei in ipso. Iustitia ergo in iudicium uertitur, quia hi qui nunc iuste atque irreprehensibiliter uiuunt, tunc iudicandi potentiam nanciscuntur. Hinc laodiceae ecclesiae dominus dicit: qui uicerit, dabo ei sedere me cum in throno meo, sicut et ego uici, et sedi cum patre meo in throno eius. Vincens dominus in throno cum patre sedisse se asserit, quia post passionis certamina, post resurrectionis palmam, clarius se omnibus quod potestati patris esset aequalis indicauit, ei que se non disparem calcato mortis aculeo innotuit. Vnde et mariae necdum se credenti patri similem, dicit: noli me tangere, nondum enim ascendi ad patrem meum. Nobis enim in throno filii sedere, est ex eiusdem filii potestate iudicare. Quia enim iudicii principatum ex eius uirtute percipimus, uelut in eius throno residemus. Nec abhorret a uero quod alias super duodecim thronos uenturos testatur esse discipulos, hic uero in throno suo perhibet esse sessuros. Per thronos quippe duodecim uniuersale iudicium, per thronum uero filii singulare culmen iudiciariae potestatis ostenditur. Hoc ergo duodecim thronis, quod uno throno filii designatur, quia uidelicet uniuersale iudicium ex mediatoris nostri interuentione percipitur. Dicatur ergo: reges in solio collocat in perpetuum. Apte autem in perpetuum subdens, aperte quid dicat insinuat. Si enim de terreni regni solio diceret, nullatenus in perpetuum subdidisset, quia quique illud arripiunt, profecto non in eo in perpetuum, sed temporaliter collocantur. Bene autem subdidit: et illic eriguntur. Ac si intentioni audientis innueret, dicens: quia hic humiliati sunt, illic eriguntur. Sanctis namque uiris iste locus humilitatis est, ut ille sit celsitudinis. Vnde alias scriptum est: humiliasti nos in loco afflictionis. Locus quippe afflictionis est uita praesens. Qui ergo ad aeternam patriam tendunt, nunc semetipsos temporaliter in afflictionis loco despiciunt, ut tunc in loco gaudii ueraciter sublimentur. Sequitur: et si fuerint in catenis, et uinciantur funibus paupertatis, indicabit eis opera eorum et scelera eorum, quia uiolenti fuerint. Catenae obligationis sunt ipsa adhuc retentio peregrinationis. Ligatum se his catenis paulus aspexerat, cum dicebat: desiderium habens dissolui et cum christo esse. Paupertatis funibus uinctum se esse cernebat, quando ueras diuitias intuens, eas etiam discipulis exorabat, dicens: ut sciatis quae sit spes uocationis eius, quae diuitiae gloriae hereditatis eius in sanctis. Bene autem post ista subditur: indicabit eis opera eorum et scelera eorum, quia uiolenti fuerint. Cum enim supernam gloriam magis amando cognoscimus, tunc mala quae egimus grauiora fuisse sentimus. Vnde et paulus post perceptam gratiam supernorum ea quae in se studia uirtutum crediderat fuisse iam scelera cognoscebat, dicens: qui prius fui blasphemus, et persecutor, et contumeliosus; sed misericordiam consecutus sum, quia ignorans feci in incredulitate. Vel certe: sed quae mihi fuerunt lucra, haec arbitratus sum propter christum detrimenta. Vnde et apte Sequitur: reuelabit quoque aurem eorum, ut corripiat; et loquetur, ut reuertantur ab iniquitate. Aurem reuelare est intellectum cognitionis aperire. Reuelata uero aure unusquisque corripitur, quando intrinsecus aeternorum bonorum desiderium percipit, et quae mala extrinsecus perpetrauit agnoscit. Potest uero in catenis et funibus paupertatis poena etiam temporalis afflictionis intellegi, quia saepe qui iubentis uerba non audiunt, ferientis uerberibus admonentur, ut ad bona desideria saltim poenae trahant, quos praemia non inuitant. Vnde per prophetam dicitur: in freno et camo maxillas eorum constringe, qui non approximant ad te. Si uero etiam flagella despiciunt, constat nimirum quod tanto illic grauioris uindictae supplicia sentiant, quanto hic maioris prouidentiae gratiam calcant. Vnde et Sequitur: si audierint et obseruauerint, complebunt dies suos in bono et annos suos in gloria. Si autem non audierint, transibunt per gladium et consumentur stultitia. Per bonum recta actio, per gloriam uero superna retributio designatur. Qui ergo oboedire praeceptis caelestibus student, dies suos in bono complent, et annos suos in gloria, quia et cursum praesentis temporis in recto opere, et consummationem suam perficiunt felici retributione. Si uero non audierint, transibunt per gladium et consumentur stultitia, quia et uindicta eos in tribulatione percutit et finis in fatuitate concludit. Sunt enim nonnulli quos a perditis moribus nec tormenta compescunt. De quibus per prophetam dicitur: percussisti eos nec doluerunt; flagellasti eos et renuerunt accipere disciplinam. Et de quibus sub babylonis specie dicitur: curauimus babylonem et non est sanata. Et de quibus rursum dicitur: interfeci et perdidi populum meum et tamen a uiis suis non sunt reuersi. Hi nonnumquam deteriores exsistunt ex uerbere, quia pulsati doloribus, aut contumacia pertinaciae duriores exsistunt; aut, quod peius est, in blasphemiae etiam exasperatione prosiliunt. Bene ergo dicitur quod per gladium transeunt et stultitia consumuntur, quia peccata quae flagellis emendare debuerant, flagellis exaggerant. Et hic iam poenas percussionis sentiunt, et illic iustae retributionis supplicia non euadunt. Fatuitas quippe stultitiae est quod illos sic iniquitas obligat, ut a culpa eos nec poena compescat. Sequitur: simulatores et callidi prouocant iram dei. Cum simulatores diceret, apte subiungit et callidi, quia nisi ingenio calleant, quod uideri appetunt congrue simulare non possunt. Sunt enim nonnulla uitia quae etiam a sensu tardioribus facile perpetrantur. Elatione namque intumescere, auaritiae aestibus inhiare, luxuriae pulsanti succumbere, etiam quilibet obtusis sensibus potest; simulationis uero falsitatem exsequi, nisi qui subtilioris ingenii fuerit, non potest. Quisquis enim talis est, ad custodienda uidelicet duo continua obseruatione diuiditur, ut callide nouerit et occultare quod est, et ostentare quod non est; et uera mala premere, et bona falsa monstrare; nec se aperte in hoc quod uidetur extollere atque, ut maiorem gloriam teneat, saepe se simulat gloriam declinare. Quia enim ante oculos hominum sequendo eam apprehendere non potest, studet plerumque gloriam tenere fugiendo. Haec itaque simplicibus minime congruunt, quia si congruunt, iam simplices non sunt. Bene autem cum diceret: simulatores et callidi, non subdidit, merentur, sed prouocant iram dei. Iram quippe dei mereri, est etiam nesciendo peccare. Prouocare uero est mandatis illius sciendo contraire; scire bonum, sed despicere; facere posse, nec uelle. Hi enim perpetratione nequitiae intrinsecus tenebrescunt, et ostentatione iustitiae superficie tenus dealbantur. Quibus uoce dominica dicitur: uae uobis, scribae et pharisaei hypocritae, quia similes estis sepulcris dealbatis, quae foris parent hominibus speciosa, intus uero plena sunt ossibus mortuorum et omni spurcitia; ita et uos foris quidem apparetis hominibus iusti, intus autem pleni estis hypocrisi et iniquitate. Foris ergo ostendendo seruant quae uiuendo intus impugnant. Intus uero mala cogitantes exaggerant quae foris aliud superducentes occultant. Ante districtum itaque iudicem excusationem iam de ignorantia habere non possunt, quia dum ante oculos hominum omnem modum sanctitatis ostentant, ipsi sibi sunt testimonio quia bene uiuere non ignorant. Dicatur igitur recte: simulatores et callidi prouocant iram dei. Quid uero eos ad extremum sequatur, adiungit, dicens: neque clamabunt cum uincti fuerint. Omnis iniquus qui cum iniquus sit, sanctus uideri non appetit, in flagelli percussione deprehensus, fateri quod iniquus sit non erubescit. Qui uero iniqua agens, humana de se iudicia sub specie sanctitatis intercipit, etiam cum flagello percutitur, iniquum se prodere refugit, quia sanctus uideri consueuit. Si quando autem grauiter coarctatur, iniquum se uix superficie tenus confitetur, quia interna sua detegere ueraci confessione confunditur. Quasi liberi uero sumus, cum nulla correptione castigamur; quasi uincimur autem, cum flagello percussionis astringimur. Vincti igitur tanto clamamus altius, quanto in percussione positi peccata nostra ueracius confitemur. Apud aures quippe dei uox ualida deuota confessio est. Quia ergo simulatores quosque, etiam cum percussionis flagella corripiunt, ad confessionem simplicem non perducunt, - cognosci enim peccatores refugiunt, quia sancti omnium opinione ferebantur, - quamuis eos ad extremum iam flagella feriant, quamuis duci se ad aeterna supplicia non ignorent, tales tamen cupiunt apud humana iudicia remanere, quales se studuerant semper ostendere. Deprehensi ergo etiam flagello percussionis extremae, quia confessionem puram uel afflicti exserere neglegunt, quasi uincti clamare contemnunt. Bene ergo dicitur: neque clamabunt cum uincti fuerint. Quamuis intellegi etiam aliter potest. Omnis enim qui, cum iniquus sit, dici sanctus ab hominibus non pertimescit, etsi iniquum se tacita cogitatione reprehendit; tamen dum saepius sanctum audire se coeperit, hoc quod de se intrinsecus tenebat amittit. Cor quippe exterius fundit, et quia libenter foras falsum de se testimonium recipit, qualem se intus habeat non requirit. Vnde fit ut uacuae laudis fomenta etiam cum defuerint quaerat, et oblitus quod est appetat uideri quod non est. Igitur quique tales sunt, dum iustos se ante humana iudicia simulant, dum actiones suas laudibus dignas intuentium oculis ostentant, occulta cum eis iustitia agitur, ut quo nituntur foras alios fallere, eo de se intus etiam ipsi fallantur. Nam omnem circa se sollicitae inuestigationis oculum perdunt. Vitam enim suam et discutere et perscrutari dissimulant, sed tales se, quales audiunt, putant, sanctos que se esse, non quia ita uiuunt, sed quia ita dicuntur, existimant. Subtile autem dei iudicium, se que ipsos intueri neglegunt, quia fidem sui meriti in attestatione ponunt oris alieni. Cum uero subita percussione feriuntur, iniquos se uel ueraciter fateri, uel sicut sunt, deprehendere omnino non possunt, quia uidelicet sanctos se humana professione crediderunt. Bene ergo dicitur: neque clamabunt cum uincti fuerint. Spe enim uacua tales se ante supernum iudicem uenire confidunt, quales se hominibus innotuisse cognoscunt; se que ipsos miseri nec inter tormenta deprehendunt, et dum testimonium falsae laudis aspiciunt, remedium uerae confessionis amittunt. Etiam uincti ducuntur et non clamant, quia humanae laudis importunitate superati, sanctos se miseri et cum in peccatis moriuntur putant. Quibus bene per prophetam dicitur: redite, praeuaricatores ad cor. Si enim ad cor redirent, per exterioris attestationis se uerba non funderent. Nam quid uicinius nobis est corde nostro? Quid uicinius nobis est ea re quae intra nos est? Et tamen cum per prauas cogitationes spargitur, a nobis cor nostrum longius euagatur. Longe ergo propheta praeuaricatorem mittit, cum eum ad cor suum redire compellit; quia quo se exterius fudit, eo ad se unde possit redire uix inuenit. Quia uero simulatorum mens pro eo quod ab una aeternitatis intentione diuiditur, cogitationum multiplicium inundatione uastatur, recte subiungitur: morietur in tempestate anima eorum. Quasi tranquille namque uidebantur uiuere, cum de sanctitatis curarent laude gaudere. Sed tempestate subita eorum anima moritur, quae humanae laudis pessima tranquillitate laetabatur. Plerumque subito inopinata tempestas omne quod aer serenum blanditur immutat; et eo periculum uitari non potest, quo nec potuit praeuideri. Vnde simulatores qui uitae suae custodiam neglegunt, in tempestate mori referuntur. Hinc quippe eos turbo subitus internae percussionis eicit, quos arrogantia externi fauoris extollit; et dum amplectuntur in laude quod non sunt, repente inueniunt in ultione quod sunt. Bene autem per salomonem dicitur: quomodo probatur in conflatorio argentum, et in fornace aurum, sic probatur homo ore laudantis. Laus quippe sua iustos cruciat, iniquos exaltat. Sed iustos dum cruciat purgat, iniquos dum laetificat reprobos monstrat. Isti enim sua laude pascuntur, quia auctoris sui gloriam non requirunt. Illi autem qui auctoris gloriam quaerunt, sua laude cruciantur, ne non sit intus quod foris dicitur; ne, si est etiam quod dicitur, ante dei oculos ipsis fauoribus uacuetur; ne humana laus robur mentis emolliat, eam que in sui delectatione prosternat; et quae adiumentum debet esse augendi operis, iam retributio sit laboris. Cum uero sua praeconia in dei laudem tendere sentiunt, ea etiam desiderabiliter amplectuntur. Scriptum namque est: uideant opera uestra bona et glorificent patrem uestrum qui in caelis est. Viam se ergo hominibus faciunt, quotiens in se aliquid quo deus cognoscatur ostendunt, quia non student in se humanam laudem figere, sed quaerunt eam per se medios ad auctorem gloriae pertransire. Arrogantes autem humanis laudibus mollia corda prostituunt, quia suis amoribus corrumpuntur. De quibus alias dicitur: erunt homines seipsos amantes. Apte uero hic de hac eorum corruptione subiungitur: et uita eorum inter effeminatos. Si enim uiriliter uiuerent, laus transitoria nulla eos corruptione uitiaret. Vnde electis propheta persuadet, dicens: uiriliter agite et confortetur cor uestrum. Dicens enim: uiriliter agite et confortetur cor uestrum, ilico subdidit, quasi sexum cordis munire curauit. Luxuriosi quippe mens corrumpitur, si rebus transitoriis delectatur. Igitur simulatorum uita inter effeminatos moritur, quia laudis luxuria corrupta reperitur. Translatione uero alia non habetur: uita eorum inter effeminatos, sed: uita eorum uulneretur ab angelis. Vtrumque tamen etsi sermone discrepat, ratione concordat, quia effeminatorum uitam angeli uulnerant, dum nuntii ueritatis eam iaculis sanctae praedicationis impugnant. Quia igitur de damnatione reproborum quid agatur audiuimus, de ereptione humilium quid sequatur audiamus: eripiet pauperem de angustia sua. Pauper de angustia sua eripitur cum unusquisque humilis de hac peregrinationis suae afflictione liberatur. Nam et assiduis hic tribulationibus premitur, ut ad requirendum uerae consolationis gaudium prouocetur. Vnde et Sequitur: et reuelabit in tribulatione aurem eius. Aurem in tribulatione reuelare est auditum cordis uerberum plagis aperire. Cum enim praecepta despicimus, pia districtione nobis cum agitur, ut flagella timeamus. Aurem itaque cordis tribulatio aperit, quam saepe huius mundi prosperitas claudit. Per salomonem namque dicitur: auersio paruulorum interficiet eos et prosperitas stultorum perdet illos. Sequitur: igitur saluabit te de ore angusto latissime. Omnis qui uiam uitae deserens in peccatorum se tenebras deicit, semetipsum quasi in puteum uel in foueam mergit. Si uero diutina perpetratione etiam consuetudine iniquitatis opprimitur ne ad superiora iam possit exsurgere, quasi angusto ore putei coarctatur. Vnde dauid propheta sub specie peccantium exorat dicens: non me demergat tempestas aquae, neque absorbeat me profundum, neque urgeat super me puteus os suum. Quem enim mali operis iniquitas a bona stabilitate commouit, quasi tempestas aquae rapuit, sed si adhuc consuetudine non praeualuit, non demersit. Iam in puteum cecidit qui hoc quod diuina lex prohibet perpetrauit. Sed si adhuc longa consuetudo non deprimit, nequaquam os suum puteus coangustauit. Tanto ergo facilius egreditur, quanto minori consuetudine coartatur. Vnde propheta ieremias, dum iudaeam iniquitatibus longa consuetudine obrutam fuisse conspiceret, in lamentis suis sub eius specie semetipsum deplorat dicens: lapsa est in lacum uita mea et posuerunt lapidem super me. In lacum quippe uita labitur cum labe iniquitatis inquinatur. Lapis uero superponitur cum etiam dura consuetudine mens in peccato deuoratur, ut etsi uelit exsurgere, iam utcumque non possit, quia moles desuper malae consuetudinis premit. Sed quia diuinae potentiae subiacet, et post angustiam prauae consuetudinis ad bonae actionis amplitudinem reuocare idcirco dicitur: saluabit te de ore angusto latissime. Latissime quippe de ore angusto saluatur, qui et post iniquitatis iugum ad libertatem boni operis paenitendo reducitur. Quaedam namque quasi conclusi oris angustia est ab opprimente mala consuetudine exsurgere uelle, nec posse; iam quidem desiderio ad superna tendere, sed adhuc actu in infimis remanere; praeire corde, nec tamen sequi opere, atque in semetipso contradictionem perpeti semetipsum. Cum uero ita tendens anima manu gratiae exaltantis adiuuatur, ab angusto ore ad latitudinem peruenit; quia uictis difficultatibus, opera bona perficit quae concupiscit. Dauid propheta conclusionem angusti oris aspexerat, cum dicebat: saluam fecisti de necessitatibus animam meam, nec conclusisti me in manus inimici. Latissime autem saluatum se nouerat, cum subderet, dicens: statuisti in loco spatioso pedes meos. In spatioso quippe loco pedes stabiliti sunt, quando ad congruentia bona tendimus, et nulla difficultate praepedimur. Quasi enim per latum locum quo uolumus pergimus, quia nullis obiectis difficultatibus angustamur. Sed haec eliu recte diceret, si beato iob eius sententia conueniret. Pro culpa enim flagellatum credidit, et idcirco eum in os angustum cecidisse iudicauit. Quo enim ualidioribus uidit eum plagis affici, eo deterioribus credidit iniquitatibus praegrauari, profecto nesciens quod flagella eius augmentum essent meriti, non poena peccati. Cum uero eum in os angustum cecidisse fateatur, adhuc quasi latius exsequitur in quanta iob profunditate teneatur dicens: et non habente fundamentum subter se. Omne peccatum fundamentum non habet, quia non ex propria natura subsistit. Malum quippe sine substantia est. Quod tamen, utcumque sit, in boni natura coalescit. Igitur os angustum nullum subter se dicitur habere fundamentum, quia peccati inquinatio subsistendi ius non habet proprium. Quia uero a fundo dicitur fundamentum, possumus etiam fundamentum profundo positum non inconuenienter accipere, sicut auditus ab aure dicitur, et tamen plerumque ipsa auris auditus nomine designatur. Cum ergo diceret os angustum, explere profundi uoraginem uolens, subdidit: et non habente fundamentum subter se. Quem enim rapit iniquitas, infernus absorbet. Infernus uero recte fundum non habere creditur, quia quisquis ab illo rapitur, in immenso deuoratur. Immensam namque eius explere latitudinem uolens propheta, ait: dilatauit infernus animam suam, et aperuit os suum absque ullo termino. Sicut ergo sine termino dilatatus dicitur qui ad se plurimos trahit, ita sine fundo altus non incongrue creditur, quia eos quos in se suscipit, quasi in quadam abysso suae immensitatis absorbet. Itaque cum diceret: saluabit te de ore angusto latissime, apte subiunxit: et non habente fundamentum subter se. Ac si diceret: de ore angusto saluabit quod sub se fundum non habet, quia enim per peccatum tenditur ad infernum, quem a peccato saluat, de ore angusto liberat. Quem uero de ore angusto eripit, ab inferni profundo subducit. Quamuis intellegi etiam aliter potest. Nam sicut qui in puteum mergitur putei fundo retinetur, ita corruens quasi in quodam fundi loco consisteret anima, si semel lapsa in aliqua se peccati mensura retineret. Sed cum peccato in quo labitur non potest esse contenta, dum cotidie ad deteriora deicitur, quasi in puteo quo cecidit fundum non inuenit quo figatur. Esset enim fundus putei, si fuisset mensura peccati; unde bene alias dicitur: peccator cum uenerit in profundum malorum, contemnit. Redire namque dissimulat, quia misereri sibi posse desperat. Sed cum desperando amplius peccat, quasi puteo suo fundum subtrahit, ne ubi retineri possit inueniat. Sequitur: requies autem mensae tuae erit plena pinguedine. Requies mensae est refectio satietatis internae; quae pinguedine plena dicitur, quia internae uoluptatis delectatione praeparatur. Huius mensae epulas esuriebat propheta, cum diceret: satiabor dum manifestabitur gloria tua. Huius mensae pocula sitiebat, dicens: sitiuit anima mea ad deum uiuum; quando ueniam et apparebo ante faciem dei? Eliu itaque in beato iob temporalia uerbera aeternorum uolens retributione consolari, quod iure ei debebatur ex meritis, ex semetipso quasi gratuito promittit, dicens: requies autem mensae tuae erit plena pinguedine. Sequitur: causa tua quasi impii iudicata est; causam iudicium que recipies. Bonorum causa iustitia est. Quorum causa quasi impii iudicatur, quia eorum hic iustitia paterno flagello fatigatur, ut ad ampliorem uigilantiam non solum praeceptione mandatorum, sed etiam uerberum percussione doceantur. Sed causam iudicium que recipiunt, quia ex ea iustitia qua modo uiuunt tunc in culmine iudiciariae potestatis enitescunt; ut tanto tunc potentius cuncta iudicent, quanto nunc in eis subtilius cuncta iudicantur. Haec eliu quasi noua spondendo intulit, quae beatus iob semper credendo stabiliter tenuit. Habent profecto haec propria omnes arrogantes, ut et malum mentientes exaggerent; et si quod forsitan bonum dicunt, hoc uelut incognitum proferant. Vnde fit ut etiam doctiores se docere audeant, quia uidelicet scire se talia solos putant. Cum uero ad aliqua consolationes uerba descendunt, statim uiluisse se aestimant, et per increpationis tumidae asperitatem quasi quoddam sibi ingenium reformant, ut qui condescendisse blandientes uisi sunt, exorta subito increpatione timeantur. Vnde et mox eliu subdidit, dicens: non te ergo superet ira, ut aliquem opprimas; nec multitudo locorum inclinet te. Depone magnitudinem tuam absque tribulatione et omnes robustos fortitudine. Ne protrahas noctem, ut ascendant populi pro eis. Caue ne declines ad iniquitatem; hanc enim coepisti sequi post miseriam. In plerisque codicibus donorum, in paucis uero, sed antiquioribus, locorum inuenimus. Sed quia expositione non indiget si dicatur: nec multitudo donorum inclinet te, hoc magis exponi placuit quod cum difficultate aliquantula uidetur aperiri. Haec autem quantae elationis uerba sint, ipse qui ea formauit tumor ostendit. Sed quia et eliu arrogantium et beatum iob tenere typum diximus electorum, si ea subtilius cernimus, etiam nunc intra ecclesiam quomodo arrogantibus congruant demonstramus. Sancti uiri aliena opera etiam parua mirantur, sua uero etiam magna despiciunt. At contra, arrogantes aliena etiam magna despiciunt, sua uel quae parua sunt admirantur; et plerumque de suis malis bona aestimant, de alienis autem bonis mala sentire non cessant. Nam dum propriam gloriam quaerunt, perniciose student ut quicquid uirtutis ab aliis agitur iniquitatis nota laceretur, et bonae pondus actionis uertunt in maculam criminis. Saepe enim cum uident ab ecclesia districte prauos corrigi, quasi queruntur iniuste innocentes affligi, et nitorem disciplinae eius commutant appellatione nequitiae. Vnde eliu figuram arrogantium seruans, beatum iob quasi admonens, ait: non te ergo superet ira, ut aliquem opprimas. Arrogantes enim irae motum deputant, quicquid a sancta ecclesia geritur censura disciplinae. Et quia humanae laudis appetitu benigni student semper apparere, nullos censent districtionis seueritate corrigendos. Vnde et a bonis rectoribus, sicut superius dictum est, opprimi aestimant quos inuitos cernunt a uitiis coerceri. Auctore autem domino, quia in cunctis mundi partibus sancta ecclesia culmine religionis excreuit, hanc ipsam temporalem potentiam, qua quidem bene utitur, obtrectando in uitium elationis inflectunt. Vnde eliu subiungit, dicens: nec multitudo locorum inclinet te. Ac si eidem sanctae ecclesiae humilitatem magis in prosperis conseruanti arrogantium uoce dicatur: quia ubique fidei reuerentia coleris, caue ne eiusdem reuerentiae fastibus extollaris. Quosdam quippe conspiciunt quia sub religionis obtentu uitio elationis intumescunt; et quod in quibusdam iure reprehendunt, hoc iniuste ad crimen omnium pertrahunt; nequaquam uidelicet perpendentes quod sint in ea qui et despicientes nouerint perfecte temporalia regere, et amantes aeterna plenis desideriis exspectare; et dispensationem potestatis acceptae peragere, et humilitatis insitae ministerium custodire, ut nec humilitatis causa curam suscepti regiminis neglegant, nec rursum occasione regiminis in eis humilitas intumescat. Etsi quidam fortasse intra ipsam sunt qui non dei sed suae gloriae sub religionis praetextu deseruiunt, studet tamen eos aut, si ualet, districte corrigere, aut, si non ualet, aequanimiter tolerare; et uel corrigendo illos quasi filios amplectitur, uel tolerando quasi ab hostibus exercetur. Scit namque quod per eorum superbiam laceretur uita iustorum, scit quod in eius crimen extenditur quicquid talium prauitate peccatur, sed notam alieni criminis sustinere tanto minus metuit quanto et caput suum talia tolerasse cognoscit. De illo quippe scriptum est: et cum iniquis deputatus est. De illo rursum dicitur: languores nostros ipse tulit et dolores nostros ipse portauit. Eant ergo arrogantes et aestimatione prauorum uitam mordeant innocentum. Scit electorum ecclesia et illorum facta et horum uerba tolerare; scit prauorum mentes tolerando conuertere. Qui etsi conuerti nequiuerint, eorum tamen ignominiam aequanimiter suffert. Perpendit quippe quia ad duplex eius praemium proficit quod ex eorum foras meritis despicitur, quorum et intus uita laceratur. Notandum uero quod non ait: nec multitudo locorum extollat te; sed ait: nec multitudo locorum inclinet te. Omnis enim qui temporaliter extollitur eo ipso quo extollitur inclinatur, quia cum se exterius erigit, intus cadit. Eliu itaque casum cordis in elatione intuens, ait: nec multitudo locorum inclinet te. Ac si uoce arrogantium sanctae ecclesiae diceret: caue ne, si uniuersitatis ueneratione extolleris, ab interna intentione curueris. Sequitur: depone magnitudinem tuam absque tribulatione et omnes robustos fortitudine. Quos alios sanctae ecclesiae robustos accipimus, nisi eos qui ad uincenda mundi huius desideria et coeptis sublimibus et consummatis profectibus conualescunt? Magnitudo itaque eius in robustorum suorum uita consistit, quia tunc gloriosior redditur, cum pro defensione ueritatis ad mortem usque ab electis illius constanti uirtute certatur. Arrogantes igitur uiri subductis de hoc mundo apostolis, subductis ad superna martyribus, quia fortasse doctiores ualentiores que praepositos abunde deesse conspiciunt, quasi solos se remansisse intra ecclesiam suspicantur. Vnde dum se praeferunt, ei uelut consulentes illudunt, dicentes: depone magnitudinem tuam absque tribulatione et omnes robustos fortitudine. Ac si apertis exprobrationibus dicant: nequaquam te magnitudinem habere confidas, quia subductis prioribus, patribus iam non habes de quorum uita glorieris. Dicunt haec profecto, nescientes quia omnipotens deus ecclesiam suam digna sine administratione non deserit. Nam cum fortes ad praemium uocat, eorum uice debiles ad certamina roborat; cum illos suscipiendo remunerat, istis laborum uires quas remuneret, subministrat. De quibus eidem sanctae ecclesiae dicitur: pro patribus tuis nati sunt tibi filii, constitues eos principes super omnem terram. In uirtutem quippe antiquorum patrum, hi qui postmodum praelati sunt subrogantur, quia et cum annosa arbusta succiduntur, in eorum robur tenera uirgulta succrescunt. Sed arrogantes uiri conualescere non credunt quos infirmos aliquando nouerunt; et permutatos uenerari despiciunt, quos despicabiles fuisse meminerunt. Quia uero in ea iustiores paucos, iniquos autem numerosiores aspiciunt, sicut et in tritura frugum maior est multitudo palearum, etiam iustorum uitam ex iniquorum aestimatione contemnunt. Vident profecto quod nonnulli rectores illius, temporali potestate subnixi, eiusdem potestatis elatione pascuntur. Vident quod religionis reuerentiam, quam huic mundo patres moriendo seruauerunt, hi exsultando in terrenis gaudiis metunt; et perpendunt quidem quia robusti sunt, sed non fortitudine. Nam dum temporali potestate fulciuntur, quasi quadam debilitate roborantur. Quanto enim exterius fortes sunt, tanto a cunctis fortitudinis uiribus intus inanescunt. Et idcirco ab arrogantibus ei dicitur: depone robustos fortitudine. Ac si aperte dicatur: illi tibi ueraciter robusti inhaeserant, qui in te hoc quod docendo locuti sunt, uiuendo tenuerunt; nunc uero hi qui tibi praesident uisione robusti sunt, non fortitudine, quia honorabiles quidem se ostentare non desinunt, sed tanto imbecilliores et contemptibiliores sunt, quanto honoris sui gloriam despici pro ueritate pertimescunt. Quod arrogantes quidem de plerisque ueraciter sentiunt, sed eo in elationis uitium corruunt, quo omnes quos praeesse conspiciunt tales arbitrantur. Neque enim debent plurimorum malum tendere in aestimatione cunctorum, quia etsi iniqui sunt quos cognoscentes diiudicant, nonnulli tamen sancti sunt quos ignorant. Triturae quippe tempus est et adhuc grana sub paleis latent. Nullus ergo ex area fructus exspectabitur, si hoc solum in ea esse creditur, quod superficie tenus uidetur. Igitur quia quos cernunt, despiciunt, et in antiquorum patrum ordinibus hos quos norunt subrogari contemnunt, apte subiungitur: ne protrahas noctem, ut ascendant populi pro eis. Ac si aperte arrogantes dicant: ignorantiae tuae obscuritate non agas, ut in loco fortium numerositatem subroges infirmorum. Populi quippe nomine designantur, qui quasi uulgari consuetudini dediti, in cunctis quae appetunt passim uiuunt. Noctem uero protrahere est ut pro robustis populi ascendant, si per neglegentiam agitur ut doctorum et fortium loca indocti ac debiles sortiantur. Populi pro robustis ascendunt quando hi qui uiuere inique didicerunt pastorum loca percipiunt. Quod recte quidem dici poterat si humiliter diceretur. Arrogantes enim, etiam cum bona admonent, superstitionis suae uitium exercent. Nam plus, sicut et superius dictum est, increpando ferire appetunt quam consolando refouere. Vnde et mox subiungitur: caue ne declines ad iniquitatem; hanc enim coepisti sequi post miseriam. Hoc profecto arrogantes ecclesiae miseriam uocant, quod despectam deo eius multitudinem suspicantur; et eo illam altiori elatione contemnunt, quo et despectam deo funditus suspicantur. His igitur figurata expositione transcursis, iam nunc inferenda sunt quae moraliter sentiuntur, ut figura ecclesiae cognita, quam expressam generaliter credimus, audiamus etiam quid ex his uerbis in singulis specialiter colligamus. Ait itaque: non te ergo superet ira, ut aliquem opprimas. Omnis per quem necesse est aliena uitia corrigi semetipsum prius debet sollerter intueri, ne dum aliorum culpas ulciscitur, ipse ulciscendi furore superetur. Plerumque enim mentem sub obtentu iustitiae irae immanitas uastat, et dum quasi saeuit zelo rectitudinis, rabiem explet furoris, iuste que se facere aestimat, quicquid ira nequiter dictat. Vnde et modum saepe ulciscendi transgreditur, quia mensura iustitiae non frenatur. Dignum quippe est ut cum aliena corrigimus prius nostra metiamur, ut prius mens a sua accensione deferueat, prius intra semetipsam zeli sui impetum tranquilla aequitate componat, ne si ad animaduertenda uitia abrepto furore trahimur, peccatum corrigendo peccemus, et qui culpam diiudicando insequimur, immoderate feriendo faciamus. Non autem iam correctio delinquentis, sed magis oppressio sequitur, si in ultione ira ultra quam culpa meretur extenditur. In correptione quippe uitiorum subesse menti debet iracundia, non praeesse, ut exsecutionem iustitiae non dominando praeueniat, sed famulando subsequatur, et notum iudicii possessa impleat, non praecurrat. Bene itaque dicitur: non te ergo superet ira, ut aliquem opprimas. Quia uidelicet si is qui corrigere nititur ira superatur, opprimit antequam corrigat. Nam dum plus quam debet accenditur, sub iustae ultionis obtentu ad immanitatem crudelitatis effrenatur. Quod plerumque idcirco euenit, quia corda rectorum minus amori sunt solius creatoris intenta. Nam dum multa in hac uita appetunt, innumeris cogitationibus disperguntur, et cum subito subditorum culpas reperiunt, digne cum deo eas iudicare nequeunt, quia corda sua in curis transitoriis sparsa ad discretionis culmen colligere repente non possunt. Commoti ergo tanto minus ad ulciscenda peccata libram aequitatis inueniunt, quanto eam tranquillitatis suae tempore non requirunt. Vnde cum eliu diceret: non te superet ira, ut aliquem opprimas, quatenus easdem causas iniustitiae et irae superantis exprimeret, ilico adiunxit: nec multitudo locorum inclinet te. In tot quippe locis inclinamur in quot superuacuis curis extendimur. Nam sicut locus est corporis spatium corporale, ita locus est mentis unaquaeque intentio cogitationis. Quae dum huc illuc que impellitur, si delectatione aliqua cogitationis suae libenter occupatur, uelut in quodam loco ponitur ut quiescat. Nam quotiens uicti taedio a cogitatione in cogitationem ducimur, quasi fessa mente de loco ad locum migramus. Tot itaque loca culmen mentis inclinant, quot subortae cogitationes unitatem bonae intentionis dissipant. Recta etenim mens staret, si uni cui debuerat cogitationi semper inhaereret. Recta mens staret, si non se innumeris motibus fluxa mutabilitate prosterneret. Sed dum nunc ista pertractat, nunc ad alia dilabitur, quasi per locorum multitudinem a statu suae rectitudinis inclinatur, et dum per plura se tendit, ab una, cui adhaerere debuit, intentione se deicit. Qui tamen mutabilitatis usus ex primae praeuaricationis uitio iam quasi in naturam uenit. Nam cum stare animus in semetipso nititur, a semetipso aliquo modo etiam nesciendo deriuatur. Humana namque anima ab unaquaque re cui intenditur fastidio impellente remouetur. Sed dum inhianter cogitanda appetit, et repente cogitata fastidit, docet quod aliunde pendet, quae quolibet posita non requiescit. Ad illum quippe suspensa est a quo formata. Et quia ad deum solum appetendum facta est, omne autem quod infra appetit minus est, iure ei non sufficit quod deus non est. Hinc est quod huc illuc que spargitur; et ab unaquaque re, ut diximus, fastidio impellente remouetur. Delectationis uidelicet auida, quaerit quo pauset, unum uero quem sufficienter habere poterat amisit. Vnde nunc per multa ducitur, ut quia qualitate rerum non potest, saltim uarietate satietur. Sancti autem uiri quia cauta se obseruatione custodiunt, ne ab intentione sua mutabiliter dissoluantur, et quia idem esse appetunt, ad cogitationem qua deum diligunt se sollerter astringunt. In contemplatione namque creatoris hoc accepturi sunt, ut una semper mentis stabilitate perfruantur. Nulla eos tunc mutabilitas dissipat, quia scilicet eorum cogitatio sibimetipsi semper indissimilis perseuerat. Hoc ergo cum labore nunc conantes imitantur, quod post in munere gaudentes accipiunt. Cui se propheta immutabilitati uirtute amoris astrinxerat, cum dicebat: unam petii a domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo domini. Huic paulus unitati intentionis adhaeserat dicens: unum autem quae retro oblitus, ad ea quae ante sunt extentus, sequor ad palmam supernae uocationis christi. Nam si quid in eorum corde humanitus diffluit, mox hoc discussio seuera restringit, et cum quasi pueriliter cogitatio labitur, iuuenili mox coercitione refrenatur. Vnde fit ut sparsam mentem continue colligant, et in una quantum praeualent cogitatione componant. Quia igitur status mentis cogitationum mutabilitate curuatur, recte ab eliu dicitur: nec multitudo locorum inclinet te. Sed saepe dum iusti uiri animus in ipsa intentionis suae arce consistit, dum ab omni mutabilitatis sparsione se colligit, dum quicquid in se superflue oboritur premit; ipsa suae rectitudinis gloria tangitur et in tumore propriae praesumptionis eleuatur. Qui enim magna agit, quamuis de se humilia sentiat, scit tamen magna esse quae agit. Nam si magna esse nescit, ea procul dubio minime custodit. Quae dum custodire neglegit, aut in eis minus proficit, aut ea funditus amittit. Dum ergo bona nostra opera scire necesse est ut custodiamus, ex ipsa eorum scientia elationis aditus panditur, et ad operantis cor culpae manus admittitur, qua uastante rapiantur. Mira autem dispensatione agitur, ut conditor noster subleuatum prosperis animum subita concuti temptatione permittat, quatenus semetipsum in infirmitate uerius uideat; et ab eo quem de uirtutibus sumpserat, iam seipso melior elationis fastu descendat. Vnde et bene nunc subditur: depone magnitudinem tuam absque tribulatione et omnes robustos fortitudine. Robusti quippe sunt motus cordis, cum nulla nisi quae uirtutis sunt sentiunt. Sed magnitudinem et robustos motus deponimus, quando pulsante uitio cogimur pensare quid sumus. Robustos motus deponimus, quando non iam de uirtute attollimur, sed in culpa consentiendo obrui de ipsa qua quatimur infirmitate formidamus. Multum namque de se animus confidit quando sibi ad uotum uires suppetere iam sibi fiduciam sanctitatis arrogat, iam se idoneum etiam ad cuncta uirtutum culmina quae sola cogitatione conceperit putat. Sed cum hunc temptatio subito oborta transuerberat, eas quae natae de uirtutibus fuerant, elatas cogitationes funditus turbat. Quasi securam quippe urbem inopinatus hostis ingreditur, et repentino gladio superborum ciuium colla feriuntur. Nihil ergo tunc nisi continuus luctus agitur, dum capta urbs a nimia magnatorum suorum gloria caede interueniente uacuatur. Vnde nunc dicitur: depone magnitudinem tuam absque tribulatione et omnes robustos fortitudine. Ac si aperte diceretur: omne quod intrinsecus de bona actione intumueras reprime, et cordis motus quos ex recto opere robustos habueras depone, quia iam in ipsa aduersitatis temptatione consideras quam frustra prius de te magna elatus aestimabas. Quae uidelicet magnitudo idcirco absque tribulatione deponenda dicitur, quia nimirum cum per temptationem humilitas proficit, prospera est ipsa aduersitas quae mentem ab elatione custodit. Sed tamen sine magna tribulatione non agitur, cum tranquilla mens irruente temptatione quasi repentino hoste turbatur. Ipsa namque temptationis aduersitas dum se menti inserit, quasdam in illa tenebras gignit, eam que obscuritate suae amaritudinis turbat, quae apud se dudum uirtutum dulcedine irradiante claruerat. Vnde et apte subiungitur: ne protrahas noctem ut ascendant populi pro eis. Nox quippe protrahitur cum suborta de temptatione tristitia consolatione concita non finitur. Nox protrahitur quia maeror animi confusis cogitationibus elongatur. Nam dum mens posita in temptatione considerat quod a uirtutis suae pristina soliditate repellitur, superductis maeroribus, quasi quibusdam tenebris caecatur, atque ab omni luce gaudii eius oculus clauditur, dum sollicita trepidat ne hoc quod esse dudum coeperat funditus amittat. Vnde et bene dicitur quod in hac nocte pro robustis populi ascendunt, quia uidelicet in hoc maerore temptationis pro robustis motibus cogitationes indignae et multiplices in corde prosiliunt. Nam dum se in perturbatione conspicit iam paene amisisse quod fuerat, fluctus in se innumeros tumultus que coaceruat, modo tranquillitatem suam quia perdidit dolet; modo ne usque ad praua opera corruat pertimescit; modo in quo culmine steterat meminit; modo in quo uitiorum profundo per delectationem iaceat attendit; modo ad resumendas uires se reparat; modo se eas posse resumere quasi uictus iam fractus que desperat. Cum ergo super addictam mentem tam multiplices cogitationes prodeunt, hanc quasi in nocte populi consurgentes premunt. Quos nimirum populos non per se, sed per diuinae protectionis auxilium propheta subigere se posse praesumpserat, cum dicebat: protector meus et in ipso sperabo, subiciens populos sub me. Sanctis quippe mentibus populi subiguntur, cum ab eis per districtae seueritatis praesentiam cogitationes stultae dissiliunt, ut non per abrupta phantasmatum rapiant, sed rationi subditae a corde humiliter conquiescant. Quia ergo positus in temptatione animus, qui de se in prosperis maiora praesumebat, tumultus spei desperationis que tolerat, recte nunc dicitur: ne protrahas noctem, ut ascendant populi pro eis. Ac si aperte diceretur: in temptatione deprehensus, citius tenebras maeroris incide, ne qui in tranquillitate de te alta senseras, in perturbatione quoque deterius cogitationum te caligine confundas. Quod recte eliu diceret, si tamen cui diceret sciret. Nam haec beato iob tanto minus congruunt, quanto ab illo omnia altius sciuntur. Quia uero, ut saepe diximus, arrogantes, dum praesumunt docere quos non debent, usque ad contumeliosa increpationum uerba dilabuntur, subditur. Caue ne declines ad iniquitatem; hanc enim coepisti sequi post miseriam. Iniquitatem post miseriam sequitur, qui post mala quae pro correptione sustinet feruenti corde impatientiae se facibus inflammat. Quod beatum iob perpetrasse eliu credidit, quia eum inter flagella positum liberis effari uocibus audiuit, uidelicet nesciens, quia omne quod dixit, non hoc de iniquitate impatientiae, sed de uirtute ueritatis protulit, qui ab interni iudicis sententia nec cum se iustificaret errauit. Sed considerandum ualde est quomodo cum diceret: ne declines ad iniquitatem, de eadem iniquitate protinus subdidit: hanc enim coepisti sequi post miseriam. Quid est hoc quod dum ad eam declinari uetat, de ea protinus quasi ad quam declinatum iam fuerit damnat, nisi quod arrogantes uiri plus uideri iudices quam consolatores uolunt? Vnde et nonnumquam ea districtis sententiis feriunt, quae nata in corde suspicantur; et priusquam certa sit culpa delinquentium, profertur inuectio districta uerborum; et ante per sententiam percutitur, quam prodeat quod feriatur. Quamuis et iusti uiri plerumque prauis et occultis cogitationibus arguendo obuiant; sed cum easdem cogitationes aliqua quae praeeunt opera demonstrant, plerumque ab auditorum suorum cordibus ea uitia quae necdum prolata sunt manu correptionis eradicant, sed iam illa subsequi conspiciunt ex aliis quae praecedunt. Sicut enim corporales medici quasdam aegritudines iam uenisse inueniunt, quasdam uero ne ueniant medentur, ita doctores sancti aliquando inuenta uulnera saluti restituunt, aliquando uero agunt in mentibus ne uulnerentur. In quibus hoc sollerter intuendum est, quia sicut certa plerumque cum asperitate redarguunt, ita incertis uitiis et cum tranquillitate contradicunt; certa ferientes increpant, incerta praemunientes deuitant. Quam quia arrogantes uiri discretionis regulam nesciunt, sententiarum suarum iaculis sicut nota, sic incognita; sicut certa, sic etiam incerta configunt. Vnde nunc ab eliu dicitur: caue ne declines ad iniquitatem; hanc enim coepisti sequi post miseriam. Quia uero ea quae subnexa sunt longiori allegatione protrahuntur, istum libellum hoc fine constringimus, ne immoderatius extendamus. LIBER 27 Quisquis de magnis dictis arrogantium sumere scientiam nititur, prouidere sollerter debet, ne hoc quod eorum scientia altum tumet, imitetur, ne cum uirtutum uerbis morum uitia colligat, et in eo quod loquendi notitiam assequitur, uiuendi se imperitia transfigat. Hos namque cum fortia dicere audimus, sed tamen de dictis fortibus tumere conspicimus, quasi doctrinae hortos ingressi, de spinis rosas attingimus. Discreta ergo nobis sollicitudine opus est, et carpere quod redolet, et cauere quod pungit, ne si fortasse improuide dictorum flos legitur, incauta legentis manus morum spina laceretur. Eliu itaque doctus et arrogans profert aliquando quod redoleat, aliquando quod pungat: sic igitur sumendum est de eius doctrina quod fragrat, ut tamen sollicite cauendum sit de elatione quod uulnerat. Qui multa quidem superius moraliter intulit, sed in uerbis sequentibus ad sola se prophetiae arcana sustulit. Ima enim iam moralitatis deserit, et ad prophetiae summa conscendit. Nec mirandum quod uir arrogans impleri prophetico spiritu potuit, cum saul etiam in numero prophetarum fuit. Sed hoc de saule cur dicimus, cum ex uisione angeli accepisse uerba rationabilia et asinam nouerimus? Sed sicut irrationale animal rationis uerba edidit, nec tamen ad permutationem naturae rationalis accessit, ita saepe quilibet indignus sancta uerba per prophetiae spiritum accipit, sed tamen ad promerendam sanctitatis gloriam non pertingit, ut et supra se loquendo emineat et infra se uiuendo torpescat. Vnde nunc eliu redemptoris nostri aduentum humilem non humilis conspicit, et eum prophetando praedicat, quem elatis moribus impugnat, dicens: ecce deus excelsus in fortitudine sua, et nullus ei similis in legislatoribus. Ac si dicat: qui humilis uidebitur in infirmitate, excelsus manet in fortitudine; paulo hoc etiam attestante qui ait: quia et si crucifixus est ex infirmitate, sed uiuit ex uirtute dei. De quo recte subiungitur: nullus ei similis in legislatoribus. Legislator moyses, legislator iosue, legislatores etiam prophetae; legislatores cunctos dicere possumus, quos ex lege admonuisse recta populum scimus. Sed huic mediatori in legislatoribus similis nullus est, quia isti gratuito uocati ex peccatis ad innocentiam redeunt, et ab his quae in semetipsis experti sunt praedicando alios reducunt. Redemptor autem noster homo sine peccato est, filius sine adoptione, nec perpetrauit umquam quod redarguit; et sic mundo ex humanitate loquitur, ut tamen eidem mundo ante saecula ex diuinitate dominetur. Hunc mediatorem dei et hominum quidam legislatoribus similem fuisse crediderunt. Nam requirenti: quem dicunt homines esse filium hominis? Responderunt discipuli, dicentes: alii ioannem baptistam, alii eliam, alii ieremiam, aut unum ex prophetis. Sed nimirum petro quam excelsus in fortitudine esset apparuit, cum eum ueraciter intuens, a legislatorum aequalitate discreuit, dicens: tu es christus filius dei uiui. Vnde recte de illo sponsa in canticis canticorum dicit: in lectulo meo per noctes quaesiui quem diligit anima mea, quaesiui illum et non inueni. Et paulo post: inuenerunt me uigiles, qui custodiunt ciuitatem de quibus rursum dicit: uulnerauerunt me, tulerunt pallium meum. Quos iterum percunctatur, dicens: num quem diligit anima mea uidistis? Paululum cum pertransissem eos, inueni quem diligit anima mea. Dilectus namque in lectulo per noctes quaeritur, quia intra secreta cordis cubilia in tribulatione spiritus desideratur. Quem tamen quaerens sponsa non inuenit, quia electa quaeque anima iam quidem amoris eius facibus flagrat, sed adhuc quaesita negatur species, ut amantis desiderium crescat; et quasi in siti aqua subtrahitur ut eiusdem sitis aestus augeatur, et quo hanc diutius sitiens desiderat, eo quandoque cum inuenerit auidius sumat. Sed hanc quaerentem uigiles inueniunt, eam que uulnerant; et eius pallium tollunt, quia unamquamque animam redemptoris sui iam speciem requirentem, cum solliciti doctores inueniunt, hanc per praedicationis uerbum caelestis amoris spiculis uulnerant; et si quod ei adhuc de uetusta conuersatione tegmen inest, subtrahunt; ut quo exuta ab huius mundi onere redditur, eo is qui quaeritur, ab illa citius inueniatur. Bene autem subditur: paululum cum pertransissem eos, inueni quem diligit anima mea. Quia uisionis eius mens auida, nisi prophetarum aestimationem, nisi patriarcharum celsitudinem, nisi cunctorum hominum mensuram transcenderet, eum qui est super homines non inueniret. Transire ergo est uigiles, etiam eos quos miratur anima in eius comparatione postponere. Et tunc is qui quaerebatur, cernitur, si homo quidem, sed tamen extra mensuras hominum credatur. Vnde bene nunc dicitur: nullus ei similis in legislatoribus. Sed is uidelicet per infirmitatem carnis nostris obtutibus apparens, dum alios reprobat, alios uocat, mira iudicia exhibuit, quae a nobis et cogitari possint, et comprehendi non possint. Ait namque: in iudicium ego in hunc mundum ueni, ut qui non uident uideant et qui uident caeci fiant. Et rursum: confiteor tibi, pater, domine caeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et reuelasti ea paruulis. In quibus nimirum iudiciis iudaea repellitur, gentilitas aggregatur. Quod uidelicet factum mirari possumus, sed perscrutari nullatenus ualemus. Vnde et bene nunc ab eliu subditur: quis poterit scrutari uias eius? Aut quis ei dicere: operatus es iniquitatem? Ac si dicat: cuius perscrutari actio non potest, quo pacto reprehendi potest? Nemo enim bene iudicat quod ignorat. Tanto ergo debemus sub eius iudiciis silendo quiescere, quanto et rationem iudiciorum illius nos cernimus non uidere. Vnde et bene subditur: memento quod ignores opus eius, de quo cecinerunt uiri. In scriptura sacra aliquando uiri angeli, aliquando autem perfectae uitae homines memorantur. Nam quia aliquando uir angelus dicitur, daniel propheta testatur, qui ait: ecce uir gabriel. Rursum, quia uirorum nomine perfectae uitae homines exprimuntur, in prouerbiis sapientia loquitur, dicens: o uiri, ad uos clamito. De domino igitur uiri canunt, cum eius nobis potentiam uel superni spiritus, uel perfecti quique doctores innotescunt. Sed tamen opus eius ignoratur, quia nimirum iudicia illius ipsi etiam qui hunc praedicant impenetrata uenerantur. Et sciunt ergo quem praedicant, et tamen eius opera ignorant, quia cognoscunt per gratiam eum a quo facti sunt, sed eius iudicia comprehendere nequeunt, quae ab illo etiam super ipsos fiunt. Quod enim omnipotens deus perspicue in sua actione non cernitur, psalmista testatur, dicens: qui posuit tenebras latibulum suum. Et rursum: iudicia tua abyssus multa. Atque iterum: abyssus sicut pallium amictus eius. Vnde bene etiam per salomonem dicitur: sicut ignoras quae sit uia spiritus et qua ratione compingantur ossa in uentre praegnantis, sic nescis opera dei, qui fabricator est omnium. Vt enim unum e multis loquar, duo ad hanc lucem paruuli ueniunt, sed uni datur ut ad redemptionem per baptisma redeat, alter ante subtrahitur quam hunc regenerans unda perfundat. Et saepe fidelium filius sine fide rapitur, saepe infidelium concesso fidei sacramento renouatur. Sed fortasse aliquis dicat quod hunc deus acturum praue etiam post baptisma nouerat et idcirco eum ad baptismatis gratiam non perducat. Quod si ita est, peccata quorumdam proculdubio priusquam sint perpetrata puniuntur. Et quis ista recte sentiens dixerit quia omnipotens deus, qui alios a perpetratis facinoribus liberat, haec in aliis etiam non perpetrata condemnat? Occulta itaque sunt eius iudicia; et quanta obscuritate nequeunt conspici, tanta debent humilitate uenerari. Dicat ergo: memento quod ignores opus eius, de quo cecinerunt uiri. Ac si aperte diceret: de quo fortes quique locuti sunt, eius opera tuae mentis oculis absconduntur, quia mensuram tuae notitiae eo ipso quo humanitate circumscriberis transeunt. Sequitur: omnes homines uident eum, unusquisque intuetur procul. Omnis homo eo ipso quo rationalis est conditus, debet ex ratione colligere eum qui se condidit deum esse. Quem nimirum iam uidere est dominationem illius ratiocinando conspicere. Cum uero dictum sit: omnes homines uident eum, recte subiungitur: unusquisque intuetur procul. Procul quippe eum intueri est non iam illum per speciem cernere, sed adhuc ex sola operum suorum admiratione pensare. Procul illum hic etiam electi conspiciunt, quia necdum claritatem illius per acumen intimae uisionis apprehendunt. Cui etsi iam per amorem iuxta sunt, adhuc tamen ab illo terrenae inhabitationis pondere disiunguntur; et quamuis ei bene uiuendo inhaereant, a contemplationis eius specie longe se esse suspirant. Quem nimirum reprobi etiam cum in iudicium uenientem uiderint, procul intuentur; quia non eum in diuinitatis forma, sed in sola qua et comprehendi potuit humanitate conspiciunt; quia uidelicet eorum oculos reducta tunc ad memoriam sua male gesta reuerberant. Et dum eius humanitatem uident, cuius diuinitatis claritatem non uident, miro modo ab eius uisione quem conspiciunt longe fiunt. Sed cum dicitur: memento quod ignores opus eius, ac deinde subiungitur: omnes homines uident eum, quem, sicut diximus, uidere est transcendentem omnia eius essentiam ex ratione colligere, ualde mirandum est quod et ipsum cernimus et eius opus ignoramus. Dubii quippe de eius essentia non sumus, et tamen in eius iudiciis incerti remanemus. Patet nobis quod summum est, absconditur quod minimum. Minus quippe sunt eius opera quam ipse; et agentem cernimus, sed in actione caligamus; quia uidelicet cur quid fiat incertum est, sed quis sit qui haec incerta faciat, incertum non est. Dicat ergo: memento quod ignores opus eius, de quo cecinerunt uiri. Omnes homines uident eum, unusquisque intuetur procul, quia eum cuius iudicia minime comprehendimus, esse per rationem uidemus; quem tamen adhuc procul cernimus, quia ab eius fortitudine nubilo infirmitatis nostrae separamur. Sequitur: ecce deus magnus uincens scientiam nostram. Superius dixerat: ecce deus excelsus; nunc iterum dicit: ecce deus magnus. Quid est quod de deo loquens ecce dicit, et ecce repetit, nisi quod ecce dicimus de ea re quam in praesenti monstramus? Et quia deus ubique praesens est, cum de illo ecce dicitur, etiam non uidentibus adesse memoratur. Bene autem eum uincere nostram scientiam narrat, quem uideri ab hominibus dixerat, quia etsi ex ratione conspicitur, magnitudo tamen illius nulla nostri sensus subtilitate penetratur. Quicquid namque de claritate eius magnitudinis scimus, infra ipsum est; et tanto ab eius scientia longe repellimur, quanto eius potentiam nos comprehendisse suspicamur. Nam quamuis in altum mens nostra rapiatur, eius tamen magnitudinis immensitate transcenditur. Cuius tunc aliquid quasi ex parte cognoscimus, quando eum nos digne cognoscere non posse sentimus. Sequitur: numerus annorum eius inaestimabilis. Dicere utcumque aeternitatem uoluit, et ipsam aeternitatis longitudinem annos uocauit. Cum enim breuitatem temporis dilatare uolumus, momenta per horas, horas per dies, dies per menses, menses autem per annos extendimus. Quia ergo amplum quiddam dicere uoluit, sed quid diceret latius non inuenit, in deo annos sine aestimatione numeri multiplicauit, dicens: numerus annorum eius inaestimabilis; ut dum ea quae apud se sunt prolixa multiplicat, aeternitatis longitudinem se metiri non posse infirmitas humana cognoscat. Tende itaque oculum in aeternitatem, ut uideas deum, uel quando est a principio, uel quousque; et nusquam finis superior, quia esse non incipit; nusquam finis inferior, quia esse non desinit. Intra ipsum omnia coangustantur, ipse uero circa omnia sine spatio extenditur, sine loco dilatatur. Ecce cuncta quae facta sunt, ea ipsa circumscriptione qua creata sunt, superiore et inferiore fine cinguntur. Lege enim sua quia non esse incipiunt, festinant non esse. Sed quaedam mirabiliter acceperunt ut quamuis ea finis superior incohat, finis tamen inferior non constringat; et licet esse incipiant, esse in perpetuum non desistant. Horum uero aeternitas idcirco summae est aeternitati dissimilis, quia aeterna esse coeperunt. Cum ad extrema prospicimus, horum finem qui omnino deest, non comprehendimus; eorum tamen initia cernimus, cum mentem retro reuocamus; et dum in eis infra supra que animum ducimus, non capimus omnino quousque sunt, sed uidemus ex quo. Deus autem quia quasi quiddam in eo per aeternitatem longum est, quod nec initio oritur, nec fine terminatur, nec ex quo in semetipso recipit, nec quousque, dicatur ergo: numerus annorum eius inaestimabilis. Per hoc ergo quod annorum illius numerus dicitur, diutinum eius esse ostenditur. Per hoc uero quod inaestimabilis memoratur, hoc ipsum esse infinitum et incomprehensibile demonstratur. Sed quia humanis mentibus innotescat agnouimus, dum omnes homines uident eum et quia eius magnitudinem admirantur, cernimus, dum annorum eius numerus inaestimabilis habetur, restat iam ut etiam quid agat audiamus. Sequitur: qui aufert stellas pluuiae et effundit imbres ad instar gurgitum. Duo in hac uita sunt genera iustorum: unum uidelicet bene uiuentium, sed nulla docentium, aliud uero recte uiuentium et eadem recta docentium; sicut et in caeli facie aliae stellae prodeunt quas nullae pluuiae subsequuntur, aliae prodeunt quae arentem terram magnis imbribus infundunt. Igitur quotiens in sancta ecclesia recte quidam uiuunt, sed tamen praedicare eamdem rectitudinem nesciunt, stellae quidem sunt, sed in siccitate aeris natae; quia per exemplum bene uiuendi lucere ceteris possunt, sed per praedicationis uerbum pluere nequeunt. Cum uero in ea quidam et recte uiuunt, et aliis eamdem rectitudinem uerbis praedicationis influunt, quasi ad proferendas pluuias in caelo stellae producuntur, quae sic uitae suae meritis luceant, ut etiam sermone praedicationis pluant. An non in hoc caelo astrum pluuiae moyses exstitit, qui cum de supernis emicuit, corda peccantium quasi arentem inferius terram sanctae exhortationis pluuia ad ubertatem germinis infudit? An non isaias astrum pluuiae ostensus est, qui in eo quod lucem ueritatis praeuidens tenuit, siccitatem infidelium prophetando annuntians rigauit? An non ieremias et prophetae ceteri, uelut in caelo positi astra pluuiae fuerunt, qui in praedicationis culmine erecti, dum prauitatem peccantium libere increpare ausi sunt, quasi uerborum guttis obcaecationis humanae puluerem rigando presserunt? Quorum uidelicet animas ab hac corruptibili carne susceptas, quia ex praesenti uita superna iudicia auferunt, quasi a caeli facie stellae pluuiae subtrahuntur; et ad occultum astra redeunt, dum peractis suis cursibus sanctorum animae in thesauris dispositionis intimae reconduntur. Sed quia terra aresceret si subductis stellis pluuiae superna funditus fluenta cessarent, recte dicitur: qui aufert stellas pluuiae et effundit imbres ad instar gurgitum. Nam cum prophetas abstulit, eorum uice dominus apostolos misit, qui in similitudinem gurgitum pluerent, postquam subductis antiquis patribus exteriora legis praedicamenta tacuissent. Stellas ergo pluuiae abscondit et ad instar gurgitum imbres fudit, quia dum praedicatores legis ad secreta et intima rettulit, per dicta sequentium uberior uis praedicationis emanauit. Possunt quoque per stellas pluuiae, sancti apostoli designari, de quibus iudaeae reprobatae per ieremiam dicitur: prohibitae sunt stellae pluuiarum et serotinus imber non fuit. Stellas ergo pluuiae dominus abstraxit, atque ad instar gurgitum imbres fudit, quia cum de iudaea praedicantes apostolos abstulit, doctrina nouae gratiae mundum rigauit. Quod utrumque factum in ecclesia potest non inconuenienter intellegi, quia cum solutis corporibus ad secretos supernorum sinus apostolorum animas rettulit, quasi a caeli facie stellas pluuiae abscondit. Sed ablatis stellis pluuiae, in more gurgitum imbres dedit, quia etiam reductis ad superna apostolis, per expositorum sequentium linguas, fluenta diuinae scientiae diu abscondita largiori effusione patefecit. Nam quod illi sub breuitate locuti sunt, hoc exponendo isti multipliciter auxerunt. Vnde et non immerito ipsa expositorum praedicatio gurgitibus comparatur; quia dum multorum praecedentium dicta colligunt, ipsi in eo quod astruunt profundius dilatantur. Nam dum testimonia testimoniis iungunt, quasi ex guttis gurgites faciunt. Quorum uerbis dum cotidie gentilitas docetur, quia peccatorum mens caelestem scientiam accipit, quasi stans in terra aqua gurgites ostendit. Sed nequaquam se eisdem apostolis expositores in scientia praeferant, cum exponendo latius loquuntur. Meminisse quippe incessanter debent, per quos eiusdem scientiae inuentiones acceperunt. Vnde et apte subiungitur: qui de nubibus pluunt. Hi quippe gurgites de nubibus pluunt, quia si ex sanctis apostolis uis intellegentiae non inciperet, nequaquam per ora doctorum largior manaret. In scriptura enim sacra aliquando per nubes, mobiles quique homines, aliquando prophetae, aliquando autem apostoli designantur. Per nubes quippe mobilitas humanae mentis exprimitur, sicut salomon ait: qui obseruat uentum non seminat; et qui considerat nubes, numquam metit. Ventum procul dubio immundum spiritum, nubes uero subiectos ei homines appellat; quos totiens huc illuc que impellit et reuocat, quotiens temptationes eius in eorum cordibus suggestionum flatibus alternant. Qui igitur uentum obseruat, non seminat, quia qui temptationes uenturas metuit, cor ad bona opera non proponit. Et qui considerat nubes, non metit, quia is qui ante humanae mutabilitatis terrorem trepidat, mercede se aeternae retributionis priuat. Per nubes prophetae figurantur, sicut per psalmistam dicitur: tenebrosa aqua in nubibus aeris; id est, occulta scientia in prophetis. Per nubes quoque apostoli designantur, sicut per isaiam dicitur: mandabo nubibus, ne pluant super eam imbrem. Ipsi igitur stellae, quia uitae meritis lucent; ipsi nubes, quia arentem nostri pectoris terram caelestis intellegentiae fluentis rigant. Si enim nubes non essent, nequaquam eos intuens propheta dixisset: qui sunt isti, qui ut nubes uolant? Imbrium itaque gurgites de nubibus pluunt, quia profundae praedicationes sequentium intellegentiae originem a sanctis apostolis acceperunt. De quibus adhuc nubibus apte subiungitur: quae praetexunt cuncta desuper. Nubes cum desuper aerem praetexunt, si in caelum oculos attollimus, non caelum, sed ipsas intuemur; nec uisus noster aethereas plagas penetrat, quia ei illas ipsa sua infirmitas occultat; et cum de caelo sol rutilat, prius interfuso aere pascitur, ut post in caelum solis radios contempletur. Quia ergo carnales homines sumus, cum superna appetere nitimur, quasi in caelum oculos leuamus; et uelut in caelum aciem intendimus, quia pressi usu rerum corporalium, docere spiritalia conamur. Sed quia transire intellectus noster ad diuina non sinitur, nisi prius per sanctorum praecedentium exempla formetur, quasi iam caelum noster oculus suspicit, sed nubes uidet; quia comprehendere quae dei sunt appetit, sed uix mirari ea quae hominibus collata sunt potest. Vnde et alias dicitur: illuminans tu mirabiliter a montibus aeternis. Qui enim orientem solem contemplari non ualet, irradiatos montes aspicit, et quia sol ortus sit deprehendit. Ex aeternis ergo montibus nos deus illuminat, quia per admiratam uitam patrum praecedentium, radio nos suae claritatis illustrat. Ecce in studio deuotionis dominicae et caritatis accendimur, sed in hac deuotione atque caritate melius harum nubium contemplatione formamur. Quid enim deuotius petro? Quid carius ioanne? Ille per deuotionem fluida maris dorsa calcare non timuit, iste per amorem in ipso auctoris nostri pectore quieuit; et qui ad corporalis cenae refectionem uenerat, spiritale pabulum de sinu redemptoris sumpsit. Sed quia signari per nubes etiam prophetas diximus, necesse est ut adhuc ad medium superiorum patrum exempla deducamus. Ecce cum praeceptis caelestibus subdi per oboedientiam cupimus, consideratis antiquorum patrum uestigiis iuuamur. Quid enim abraham oboedientius, qui ad unam uocem dominicam cognatos et patriam deserit, et pro adipiscenda aeterna hereditate ipsum ferire non trepidat quem senex iam et paene moriturus acceperat heredem? Cum patientiae apprehendere uirtutem conamur, praecedentium exempla conspicimus. Quid enim isaac patientius, qui ligna portat, de holocausto interrogat, atque post paululum ligatur, et non loquitur; arae superponitur et non reluctatur? Quid ergo isto uiro dici patientius potest, qui quasi ad solatium ducitur et requirit; ad feriendum ligatur et conticescit; et oblaturus holocaustum interrogat, offerendus holocaustum tacet? Cum accingi ad laborum tolerantiam nitimur, exemplis praecedentibus informamur. Quid enim iacob laboriosius, qui apud laban tam longo tempore propinquus iure cognationis, opera exercuit seruitutis, et uice obsecutus est famuli ut perfrueretur praemiis heredis? Cum arcem continentiae et castitatis ascendere nitimur, exemplis praecedentium subleuamur. Quid enim ioseph castius, qui ad desiderium petulantis dominae, iugo luxuriae premi non potuit etiam captiuus? Et quidem hominibus seruus exstitit, sed contra dominantem nequitiam et in seruitio liber fuit. Cum mansuetudine repleri concupiscimus, praecedentium exemplis adiuuamur. Quid enim moyse mansuetius, qui commissi sibi populi seditionem tolerat, et tamen irascentem dominum pro eisdem suis persecutoribus rogat, se que pro illis diuino furori obicit, quia in sancto eius pectore etiam ex persecutione caritas ignescit? Cum contra aduersa mundi formare mentis constantiam nitimur, praecedentium consideratione fulcimur. Quid enim iosue constantius, qui ad explorandam qualitatem gentium missus, nec proceritatis magnitudinem, nec numerositatis multitudinem expauit. Vnde et easdem gentes, quas explorando non timuit, etiam proeliando prostrauit. Cum benignitatis culmen apprehendere conamur, praecedentium exemplis instruimur. Quid enim samuele benignius, qui de principatu regendi populi deiectus, successorem sibi humiliter requirit, inuentum que ungit in regem, unctum mox tolerat persecutorem. A quo ne moriatur, trepidat; et tamen ne ei dominus irascatur, rogat. Ipse quippe cum mitteretur, ait: audiet saul et interficiet me. Et ei per semetipsam ueritas dicit: quousque tu luges saulem, cum ego abiecerim eum? Quid ergo isto uiro dici benignius potest, qui et hunc non uult diuinitus percuti a quo formidat occidi? Cum ad pietatis atque humilitatis celsitudinem tendimus, praecedentium exemplis leuamur. Quid enim dauid misericordius, quid humilius dici potest, qui a rege reprobo pro uictoriis contumelias recepit, qui de manu hostili israeliticam gentem fortis eripuit, et tamen ipse ne moriatur quasi debilis fugit; qui et se electum diuino iudicio, et persecutorem suum reprobum agnoscit; et tamen eidem persecutori suo crebrae satisfactionis humilitate se subicit, qui persecutoris lanceam tollit, oram chlamydis detruncat, atque ad cacumen montis protinus properat; et uno eodem que tempore quia occidendi potestatem habuerit ostentat et ne occidatur rogat? Quia ergo in cunctis quae spiritaliter appetimus exemplis praecedentibus informamur, bene de his nubibus dicitur: quae praetexunt cuncta desuper. More enim nubium extensa super nos patrum uita tegimur, ut ad fructum fecundi germinis infundamur. Et quasi intuentes caelum prius nubes aspicimus, quia ante bonorum facta admirando cernimus, et post illa quae sunt caelestia experiendo penetramus. Sed quia nequaquam harum nubium, id est antiquorum patrum, uita nobis uirtus que patesceret, nisi eam nubes aliae, id est sancti apostoli lumine suae praedicationis aperirent, ad has nubes quae praedicando mundum circueunt sermo redeat, et quid per illas dominus in mundo egerit ostendat. Sequitur: si uoluerit extendere nubes quasi tentorium suum, et fulgurare lumine suo desuper, cardines quoque maris operiet. Extendit nubes dominus, dum ministris suis uiam praedicationis aperiens, eos in mundi latitudine circumquaque diffundit. Bene autem dictum est: quasi tentorium suum. Tentorium quippe in itinere poni solet. Et cum praedicatores sancti in mundo mittuntur, iter deo faciunt. Vnde scriptum est: ecce mitto angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit uiam tuam. Et unde rursum per psalmistam dicitur: iter facite ei qui ascendit super occasum. Et rursum: deus, cum egredereris coram populo tuo, dum transgredereris per desertum, terra mota est. Deus enim, qui per semetipsum non localiter ubique est, per praedicatores suos in mundi partes localiter ambulat. Vnde etiam per prophetam dicitur: et inambulabo in eis. Iter quippe per eos agit, dum humanis cordibus eorum se eloquio infundit. Atque in hoc itinere tentorium dei sunt haec eadem corda sanctorum, quibus quasi in uia quiescendo tegitur, dum per haec ad mentes hominum ueniens, agit quae disposuit et non uidetur. Hinc est quod simul omnis synagoga tentorium uocatur, cum cessasse a praedicatione sacerdotes per ieremiam dominus queritur, dicens: non est qui extendat ultra tentorium meum et erigat pelles meas. Hinc rursum de exterminatione eius dicitur: dissipauit quasi hortum tentorium suum, demolitus est tabernaculum suum. Quia enim in unius populi cultu tunc dominus inter homines latuit, eumdem sibi populum tentorium uocauit. Vnde et recte nunc nubes istae eius tentorium dicuntur, quia ad nos deus per gratiam ueniens, intra praedicatorum suorum mentes operitur. An paulus eius tentorium non erat, cum ab ierusalem per circuitum usque ad illyricum ad corda mortalium ueniens, in eius mente dominus quiescebat? Nubes quippe erat hominibus, tentorium deo, quia quem praedicando, infundebat audientibus, hunc inuisibiliter in mente retinebat. Idem rursum dum catenis uinctus romam peteret paulus occupaturus mundum, latens in eius pectore quasi sub tentorio ibat deus, quia et occultus uideri non poterat, et per uerba praedicationis proditus iter incohatae gratiae sine cessatione peragebat. Nubes eius moyses exstitit, cum priusquam plebi israeliticae ducatum praeberet, quadraginta annis in deserto permanens, et sublimia appetens, a conuersatione populi segregatus uixit. Sed tentorium dei factus est, cum ad reuocandum populum in aegyptum missus ibat, portans inuisibilem in corde ueritatem, cum omnipotens deus, qui patescebat in opere, latebat in corde. Et ubique praesens omnia continens, iter in suo famulo in aegyptum ueniens faciebat. Vnde scriptum est: iuit deus in aegyptum, ut redimeret sibi populum. Ecce ire dicitur, per cuius incircumscriptam praesentiam cuncta continentur, quia is qui ubique ex maiestate est quasi in uia gressus ponit ex praedicatione. Sed eisdem sanctis praedicatoribus nequaquam ad persuadendum uerba sufficiunt, nisi etiam miracula addantur. Vnde cum dictum sit: si uoluerit extendere nubes quasi tentorium suum, recte subiungitur: et fulgurare lumine suo desuper. Quid enim sentire fulgura, nisi miracula debemus? De quibus per psalmistam dicitur: fulgura multiplicabis et conturbabis eos. Per has ergo nubes lumine suo desuper fulgurat, quia per praedicatores sanctos insensibilitatis nostrae tenebras etiam miraculis illustrat. Cum que nubes istae uerbis pluunt, cum que miraculis uim coruscae lucis aperiunt, extremos etiam mundi terminos in diuino amore conuertunt. Vnde recte subditur: cardines quoque maris operiet. Quod fiendum quidem eliu uocibus audiuimus, sed auctore deo iam factum cernimus. Omnipotens enim dominus coruscantibus nubibus cardines maris operuit, quia emicantibus praedicatorum miraculis, ad fidem etiam terminos mundi perduxit. Ecce enim paene cunctarum iam gentium corda penetrauit; ecce in una fide orientis limitem occidentis que coniunxit; ecce lingua britanniae, quae nihil aliud nouerat, quam barbarum frendere, iam dudum in diuinis laudibus hebraeum coepit alleluia resonare. Ecce quondam tumidus, iam substratus sanctorum pedibus seruit oceanus; eius que barbaros motus, quos terreni principes edomare ferro nequiuerant, hos pro diuina formidine sacerdotum ora simplicibus uerbis ligant; et qui cateruas pugnantium infidelis nequaquam metuerat, iam nunc fidelis humilium linguas timet. Quia enim perceptis caelestibus uerbis, clarescentibus quoque miraculis, uirtus ei diuinae cognitionis infunditur, eiusdem diuinitatis terrore refrenatur, ut praue agere metuat, ac totis desideriis ad aeternitatis gratiam peruenire concupiscat. Vnde hic quoque conuenienter adiungitur: per haec enim iudicat populos et dat escas multis mortalibus. Per haec nimirum uerba praedicatorum, id est guttas nubium, per haec fulgura miraculorum deus populos iudicat, quia eorum corda territa ad paenitentiam uocat. Nam dum superna audiunt, dum mira opera attendunt, mox ad corda sua redeunt, et sese de anteactis prauitatibus affligentes, aeterna tormenta pertimescunt. Sed per easdem nubes per quas terror infligitur, etiam esca datur, quia magna praedicatorum dispensatio est, ut sic sciant superbientium mentes affligere; ut etiam afflictas nouerint consolationis eloquio nutrire, quatenus et peccantes de aeternis suppliciis terreant et paenitentes de superni regni gaudiis pascant. Vnde bene ipse dispensationis ordo seruatus est, ut ordinate eliu diceret quod per has nubes prius iudicat populos, et postmodum escas praebet; quia nimirum omnipotens deus per praedicatores suos prius nos de praua actione corripiens concutit, et postmodum per spem consolans nutrit. Si enim diuina dispensatio per has nubes iudicium modo non ageret, nequaquam eisdem nubibus dixisset: accipite spiritum sanctum, quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta sunt. Et rursum, si per eas ieiuna corda nostra non pasceret, nequaquam de esurientibus populis discipulis dominus diceret: date illis uos manducare. Quod sic tunc eorum manibus factum credimus, ut hoc eorum uerbis cotidie fieri sine cessatione uideamus. Quid enim agit petrus, cum per epistolas loquitur, nisi ut uerbi pabulo corda nostra male ieiuna satientur? Quid paulus, quid ioannes per epistolas loquentes operantur, nisi ut mentes nostrae caelestia alimenta percipiant, et inediae suae fastidium quo moriebantur uincant? Dicatur ergo: si uoluerit extendere nubes quasi tentorium suum, et fulgurare lumine suo desuper, cardines quoque maris operiet. Per haec enim iudicat populos, et dat escas multis mortalibus. Ac si aperte diceret: si sanctos suos in ministerio praedicationis extendit, eorum que uerba miraculis adiuuat, totius mundi limites ad fidem uocat, per quae et prius superbientes iudicat et post per uerbum consolationis nutriens in spe humiles roborat. Sed cum escas dare mortalibus diceret, notandum quod non ait, omnibus, sed multis, quia uidelicet scriptum est: non omnium est fides. Et quibusdam dicitur: propterea uos non auditis quia ex deo non estis. Et rursum: nemo potest uenire ad me, nisi pater, qui misit me, traxerit eum. Et rursum: nouit dominus qui sunt eius. Vnde in ipsa quoque sancta ecclesia plurimi fidem tenent, et uitam fidei non tenent; humilitatis dominicae sacramenta percipiunt, sed humiliari dominica imitatione contemnunt; blanda diuini eloquii praedicamenta communicant, sed apud se immanes in tumore perseuerant. Vnde hic quoque, postquam per cardines maris aggregatae ecclesiae latitudo signata est, apte subiungitur: immanibus abscondit lucem. Immanes quippe sunt, qui se elatis cogitationibus extollunt. Quos contra per isaiam dicitur: uae qui sapientes estis in oculis uestris, et coram uobismetipsis prudentes. Quos contra etiam paulus ait: nolite prudentes esse apud uosmetipsos. Sed his immanibus lux absconditur, quia nimirum superbientibus ueritatis cognitio denegatur. Vnde per semetipsam ueritas dicit: confiteor tibi, pater domine caeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et reuelasti ea paruulis; sapientes et prudentes uidelicet superbientes uocans. Qui enim non subiunxit: reuelasti ea stultis, sed paruulis, tumorem se damnasse innotuit, non acumen. Vnde et alias dicitur: custodiens paruulos dominus. Atque ut ostendatur haec eadem paruitas quid uocatur, adiungitur: humiliatus sum et liberauit me. Quia ergo sunt multi in ecclesia, qui paruuli esse despiciunt, etiam in humilitatis loco immanes apud se esse minime desistunt. Hos plerumque uideas honoribus extolli, uoluptatibus perfrui, rerum multiplicitate dilatari. Hi saepe nil praecipue nisi praeesse ceteris appetunt, a multis timeri gratulantur; recte uiuere neglegunt, et rectae uitae famam habere concupiscunt; adulationes quaerunt, fauoribus intumescunt. Et quia in rebus sibi copiose praesentibus prompti sunt, uentura gaudia non requirunt. Cum que eos multiplex actio occupat, etiam a semetipsis alienos demonstrat. Et tamen si qua fidei temptatio exsurgat, quia in ea saltim specie tenus continentur, hanc uerbis, hanc laboribus defendunt, et caelestem patriam uindicant, nec tamen amant. Quos bene apud moysen filii ruben et gad, et dimidia tribus manasse exprimunt, qui multa pecora et iumenta possidentes, dum extra iordanem ea quae uiderant campestria concupiscunt, in repromissionis terra hereditatem habere noluerunt, dicentes: terra quam percussit dominus in conspectu filiorum israel, regionis uberrimae est ad pastum animalium; et nos serui tui habemus iumenta plurima precamur que, si inuenimus gratiam coram te, ut des nobis famulis tuis eam in possessionem, nec facias nos transire iordanem. Qui igitur iumenta plurima possident, iordanem transire refugiunt, quia quos multa mundi implicamenta occupant, habitationem caelestis patriae non requirunt. Sed ipsa eos quam specie tenus tenent, fides increpat, ne otii delectatione torpescant, atque exemplo suo alios a laboris tolerantia, et studio longanimitatis frangant. Vnde eis per moysen dicitur: numquid fratres uestri ibunt ad pugnam, et uos hic sedebitis? Cur subuertitis mentes filiorum israel? Sed quia erubescunt non defendere quod confitentur, pro eadem fide quam professi sunt, ad certamen properant, eam que non sibi, sed proximis uindicant. Vnde et ad moysen dicunt: caulas ouium fabricabimus et stabula iumentorum, paruulis que nostris urbes munitas; nos autem ipsi armati et accincti pergemus ad proelium ante filios israel. Qui mox fortes pro aliis ueniunt, et repromissionis terram ab hostibus liberant, et relinquunt; atque ad pascenda armenta extra iordanem redeunt. Multi quippe quamuis fideles, curis praesentibus occupati, quasi armenta extra iordanem pascunt, quia contra fidem baptismatis tota mente omni que desiderio rebus perituris inseruiunt. Qui tamen, ut diximus, cum fidei temptatio oritur, defensionum armis accinguntur. Hostes fidei superando trucidant et hereditatem terrae repromissionis, id est fructum fidei non amant, sic que pro illa pugnant, ut tamen sua pignora extra illam deponant. Quia enim paruulos foris habent, affectum in eius habitationem non habent. Vnde ad campestria redeunt, quia ab altis cacuminibus montium quasi ab spe caelestium dilabuntur; ut extra repromissionis terram bruta animalia nutriant, quia ad pascendos uanis desideriis irrationabiles animi motus elaborant, quia aeternae lucis quanta sit claritas nesciunt, quia transitoriis occupationibus obcaecantur; et dum de terrenis rebus superbiunt, caelestis sibi luminis aditum claudunt. Vnde recte nunc dicitur: immanibus abscondit lucem. Sed tamen aliquando hos immanes superna gratia respicit, atque ipsis rerum abundantium occupationibus affligit, eorum que prosperitatibus aduersas quidem, sed utiles tribulationes interserit, ut contristati ad cor redeant, atque in perituris rebus quam inaniter occupentur agnoscant. Vnde hic quoque postquam subtracta lux dicitur, apte subiungitur: et praecipit ei ut rursus adueniat. Quia ueritatis lumen, quod elatis occupatis que mentibus absconditur, afflictis humiliatis que reuelatur. Lux quippe aduenit, cum afflicta mens ipsas quas de perituris rebus tribulationum tenebras tolerat agnoscit, quia nisi aliquid ex lumine interno perciperet, nec hoc ipsum quia lumen perdiderat uideret. Quod intellegi specialiter etiam de iudaeis potest, qui idcirco redemptori nostro in carne uenienti contradicere ausi sunt, quia apud semetipsos immanes exstiterunt. Sed his immanibus lux absconsa est, quia superbi lumen ueritatis dum persequuntur, amiserunt. Sed quia in fine mundi ad fidem recipiendi sunt, recte subiungitur: et praecipit ei ut rursus adueniat. Vnde etiam per isaiam dicitur: si fuerit numerus filiorum israel quasi arena maris, reliquiae saluae fient. Tunc quippe ad eos lux reuertitur, cum ipsi ad confitendam redemptoris nostri potentiam reuertuntur. Si autem in manibus, nequaquam per datiuum casum unum nomen, sed duas partes orationis accipimus; potest intellegi, quia in manibus lux absconditur, cum apud rectum iudicem iniqui quique in suis operibus caecantur. Cui tamen praecipitur ut rursus adueniat, quia dum peccatores se suis uiribus saluari non posse cognouerint, gratiae lumen accipiunt et protectionis intimae radiis illustrantur, ut maiore ardore postmodum caelestem patriam diligant, quam prius in terrena delectatione flagrabant. Sed haec cum de caelesti patria loquimur, cui inesse mira claritate praedita angelorum agmina audimus, cui rerum omnium conditor praesidet, quam uisione sua reficiens replet; cui uera hereditas lux est et defectus eiusdem luminis nullus est, ad nosmetipsos mentem reducimus; et quod terrena gestemus membra cogitamus, pensamus quod, nati in tenebris atque a radiis intimae lucis alieni, tanto nequius uiximus quanto rebus corporalibus dediti, ab spiritalibus longius degebamus. Qua consideratione permotum cor ac male sibi conscium trepidat, et tantae illius quam audit patriae ciuem se fieri posse desperat. Vnde hic quoque apte subiungitur, quo mens pauida ad fiduciam reducatur. Nam de hac luce mox subditur: annuntiat de ea amico suo quod possessio eius sit et ad eam possit ascendere. Amicus ueritatis est rectae amator actionis. Vnde et ipsa ueritas discipulis dicit: uos amici mei estis, si feceritis quae ego praecipio uobis. Amicus quippe animae custos dicitur. Vnde non immerito qui custodire uoluntatem dei in praeceptis illius nititur, eius amicus uocatur. Hinc est quod rursum eisdem discipulis ueritas dicit: uos autem dixi amicos, quia omnia quaecumque audiui a patre meo, nota feci uobis. De hac igitur luce aeternae patriae amico suo deus annuntiat quod possessio eius sit; ut nequaquam se infirmitatis suae fragilitate desperet, nequaquam hoc quod creatus, sed quod recreatus est penset; sed tanto certius sciat quia illius lucis claritatem possideat, quanto nunc uitiorum pulsantium tenebras uerius calcat. Bene autem in promissione subiungitur: et ad eam possit ascendere. Quid enim difficilius quam homini in terra edito terrena et fragilia membra gestanti, caelorum alta conscendere, supernorum spirituum arcana penetrare? Sed eorumdem spirituum ad nos conditor uenit, se que hominem etiam sub ipsis exhibuit, sicut de illo patri per prophetam dicitur: minuisti eum paulo minus ab angelis. Et quia inter nos et eosdem spiritus discordantis uitae scandalum repperit, mira potentia, mirabiliori etiam pietate summa creans, ima suscipiens, ima cum summis iunxit. Hinc est enim quod eodem rege nato, angelorum chori in eius annuntiatione prodeunt, hymnum dicunt; et deuicta prauae uitae discordia, hos quos dudum despexerant, ciues agnoscunt, consono ore praedicantes: gloria in excelsis deo et in terra pax hominibus bonae uoluntatis. Ac si aperte dicant: quos a nobis malitia disiunxerat, iam nunc in terra nata bonitas iungat. Hinc est quod ante incarnationem eius in testamento ueteri adorasse homo angelum legitur, nec tamen adorare prohibetur; sed post mediatoris aduentum, cum se ioannes adorando angelo prostrauisset, audiuit: uide ne feceris, conseruus tuus sum et fratrum tuorum. Qui est enim hoc quod prius aequanimiter concedebant adorari, post ab homine angeli recusant, nisi quod prius hominem carnalibus corruptionibus deditum, nec ab eisdem carnalibus corruptionibus redemptum, quo abiectiorem nouerant, iustius contemnebant; postmodum uero humanam naturam eo iam substratam habere non poterant, quo hanc in auctore suo etiam super semetipsos ductam uidebant? Neque enim debebat iam in membris subiecta despici, quae in ipso membrorum capite meruit praelata uenerari. Is ergo qui propter nos minor angelis exstitit aequales nos angelis uirtute suae minorationis fecit. Vnde et moriendo docuit mortem non metui, resurgendo de uita confidi, ascendendo de caelestis patriae hereditate gloriari, ut quo caput praeisse conspiciunt, illuc se subsequi et membra gratulentur. Vnde bene et ab eodem nostro capite dicitur: ubicumque fuerit corpus, illuc congregabuntur et aquilae. Vnde petrus ait: in hereditatem incorruptibilem, et incontaminatam, et immarcescibilem, conseruatam in caelis. Vnde paulus dicit: scimus enim quoniam si terrestris domus nostra huius habitationis dissoluatur, quod aedificationem ex deo habemus domum non manufactam, aeternam in caelis. Sed si nos quoque, qui editi in terra sumus, caelum conscendimus, ubi est quod rursum ueritas dicit: nemo ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, filius hominis qui est in caelo? Cui nimirum sententiae statim obuiat quod haec idem ueritas dicit: pater, uolo ut ubi ego sum et illi sint me cum. Quae sibi in uerbis suis non discrepat, sed ad inquirenda haec quasi discordantia studium nostrae mentis inflammat. Omnes enim nos qui in eius fide nati sumus, eius procul dubio corpus exsistimus. Quia igitur mira dispensatione pietatis membrorum suorum caput dominus factus est, repulsa reproborum multitudine, solus est etiam nobis cum. Nemo ergo ascendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, filius hominis qui est in caelo; quia dum nos unum cum illo iam facti sumus, unde solus uenit in se, illuc solus redit etiam in nobis; et is qui in caelo semper est, ad caelum cotidie ascendit, quia qui diuinitate super omnia permanet, humanitatis suae compage sese cotidie ad caelos trahit. Non ergo se desperet humana fragilitas, unigeniti sanguinem consideret, et in pretio suo conspiciat quam magna est quae tanti ualet. Perpendat sollicite quo caput praecessit et quae ad uiuendum praeceptis astringitur, ad sperandum exemplo roboretur; confidat caelos, speret supernam patriam, angelorum se sociam sciat, atque in suo capite praelatam se etiam angelis gaudeat. Dicatur igitur recte de hac luce aeternae patriae: annuntiat de ea amico suo quod possessio eius sit et ad eam possit ascendere. Sed ualde mira sunt ista, ualde terribilia, quod homo in terra editus, atque a caelesti patria exigentibus meritis longe damnatus, non solum ad statum conditionis reducitur, sed etiam gloriosius exaltatur, ut qui paradisum perdidit caelum recipiat; et non solum hunc debiti sui reatus non teneat, sed huic post culpam dona cumulatius excrescant, ut ille contemptor dei, ille imitator diaboli, si ad fructum paenitentiae redeat, usque ad celsitudinem contemplandae intimae lucis ascendat. Cuius itaque cor non in huius pietatis admiratione exsiliat? Cuius torpor non in subleuatione tantae considerationis expauescat? Vnde et apte subditur: C. 37 super hoc expauit cor meum et motum est de loco suo. Quia pauor dum mentem percutit, hanc a semetipsa alienam reddit, nonnumquam latini interpretes ecstasim pauorem uocant; sicut per psalmistam dicitur: ego dixi in pauore meo, proiectus sum a uultu oculorum tuorum. Vbi uidelicet non pauor, sed excessus dici poterat; sed pauor illic pro excessu ponitur, quia sicut in excessu, ita in pauore animus alienatur. Vnde hic quoque considerata luce aeternae patriae, recte subiungitur: super hoc expauit cor meum. Ac si dicat: in admirationis excessu se transtulit, et quia nouae spei spiritu mens afflata est, semetipsam qualis in uetusta cogitatione fuerat reliquit. Bene autem dicitur: et motum est de loco suo. Locus quippe humani cordis est delectatio uitae praesentis. Sed cum diuina aspiratione tangitur locus nostri cordis, fit amor aeternitatis. Consideratione igitur aeternae patriae de loco suo animus mouetur, quia derelictis infimis, in supernis cogitationibus ponitur. Prius enim quae essent aeterna nesciebat, in praesentium delectatione torpuerat, simul que ipse transiens amore transeuntia tenebat. Sed postquam quae essent aeterna cognouit, postquam supernae lucis radios raptim contemplando contigit, ipsa admiratione summorum sese ab infimis suscitatus eleuauit, ut nulla iam ei nisi quae aeterna sunt libeant, et despectis transeuntibus, sola quae permanent, requirat. Bene ergo dicitur: super hoc expauit cor meum et motum est de loco suo, quia pigrum cor et terrenis dudum cogitationibus deditum, cum repente per excessum se ad summa suspendit, cogitationis infimae locum mutauit. Sed dum per semetipsam in amore praesentis saeculi prostrata mens dormiat, et nisi diuinae gratiae aspiratione pulsetur, in suis delectationibus frigida insensibilis que torpescat, necesse est ut quomodo interna cogitatione tangatur, uel qualiter ad spiritalia sensificetur, adiungat. Sequitur: audiet auditionem in terrore uocis eius et sonum de ore illius procedentem. Mos sacri eloquii est ut cum audire aliquid per auditum insinuat, audiri eumdem auditum dicat, sicut habacuc ait: domine, audiui auditum et timui. Vnde hic quoque dicitur: audiet auditionem in terrore uocis eius. Notandum uero est quod uox dei non in gaudio, sed in terrore audiri perhibetur; quia nimirum peccator quisque dum sola quae terrena sunt cogitat, dum cor oppressum infimis cogitationibus gestat, si repente diuinae gratiae aspiratione tangitur; hoc ante omnia intellegit, quod cuncta quae agit districta aeterni iudicis animaduersione puniantur. Auditio igitur uocis dei prius in terrore fit, ut post uertatur in dulcedinem, quia ante nos districti iudicii timore castigat, ut iam castigatos supernae dulcedinis consolatione reficiat. Nam cum nos uiolenta rerum temporalium delectatio possidet, et mentis nostrae oculos in somno torporis premit, si manu subita superni respectus excitamur, diu clausos mox eosdem ad ueritatis lucem oculos mentis aperimus, quae egimus mala meminimus quam districtus iudex contra haec ueniat uidemus; uersatur in mente quantus ille sit tanti iudicii aduentus, quae tunc illa sit hominum angelorum que frequentia; quanta ui contra reprobos et ardentia pugnent elementa, quam terribiliter aeterna prodeat de districti iudicis ore sententia, qua reprobis dicit: discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis eius. Eorumdem poena reproborum ante oculos uoluitur, et quae sint gehennae tenebrae, cum graui amaritudinis obscuritate pensatur. Quia ergo superbum cor prius terrore concutitur, ut concussum in amore solidetur, recte nunc dicitur: audiet auditionem in terrore uocis eius. Vbi et bene subiungitur: et sonum de ore illius procedentem. Sonus de dei ore est uis timoris de superna irruens aspiratione, quia cum nos de uenturis dominus aspirando replet, procul dubio de male gestis praeteritis terret. Potest autem per os dei, unigenitus filius designari, qui sicut brachium eius dicitur, quia per eum cuncta pater operatur, de quo propheta ait: et brachium domini cui reuelatum est? De quo ioannes dicit: omnia per ipsum facta sunt; ita etiam os dicitur. Hinc est enim quod propheta ait: os enim domini locutum est haec. Per quem nobis omnia loquitur, ac si oris nomine patenter diceretur uerbum, sicut nos quoque pro uerbis linguam dicere solemus, ut cum graecam uel latinam linguam dicimus, latina uel graeca uerba monstramus. Os ergo domini non immerito ipsum accipimus. Vnde et ei sponsa in canticis canticorum dicit: osculetur me osculo oris sui. Ac si dicat: tangat me dulcedine praesentiae unigeniti filii redemptoris mei. Per sonum uero oris potest eiusdem domini sanctus spiritus designari. Vnde et alias in eiusdem spiritus significatione scriptum est: factus est repente de caelo sonus tamquam aduenientis spiritus uehementis. Sonus igitur de ore domini procedit, cum consubstantialis ei spiritus ad nos per filium ueniens, surditatem nostrae insensibilitatis rumpit, sicut de eodem sono incircumscripto atque incorporeo os dei loquitur, dicens: de meo accipiet et annuntiabit uobis. Potest ergo et per terrorem uocis uis formidinis, et per sonum oris dulcedo consolationis intellegi, quia quos spiritus sanctus replet, prius eos de terrena actione terrificat, et postmodum spe caelestium consolatur; ut tanto post confidendo de praemiis gaudeant quanto prius sola supplicia conspiciendo metuebant. Hinc est quod de unigeniti spiritu quasi de hoc oris sono paulus dicit: non enim accepistis spiritum seruitutis iterum in timorem, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: abba pater. Hinc per semetipsam ueritas dicit: accipite spiritum sanctum, quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta sunt. Ecce conuersorum terror uertitur in potestatem, quia dum mala sua paenitendo puniunt, usque ad exercendum iudicium ascendunt; ut hoc in deo posse accipiant, quod prius de deo ipsi metuebant. Iudices quippe fiunt qui supernum iudicium perfecte timuerunt; et aliena iam incipiunt peccata dimittere qui prius formidauerant ne retinerentur sua. Sed quia hoc ipsum iudicium quod spiritaliter agitur modo a carnalibus non uidetur, sunt nonnulli qui deum res humanas curare non aestimant, et eas ferri fortuitis motibus putant. Contra quos recte subditur: subter omnes caelos ipse considerat et lumen illius super terminos terrae. Ac si aperte diceretur: qui summa regit, etiam extrema non deserit; quia sic impenditur maximis, ut tamen eadem cura regiminis non praepediatur a paruis. Qui enim ubique praesens et ubique aequalis est, etiam in dissimilibus sibimet dissimilis non est. Aeque ergo omnia respicit, aeque cuncta disponit, qui in omnibus locis praesens, nec localiter tenditur, nec uaria curando uariatur. Si autem caelos sanctos praedicatores accipimus, propheta attestante qui ait: caeli enarrant gloriam dei, postquam per sonum oris aduentus sancti spiritus designatur; recte subiungitur: subter omnes caelos ipse considerat et lumen illius super terminos terrae. Sunt namque nonnulli qui cum mira apostolorum opera audiunt, quod accepto spiritu sancto mortuos uerbo suscitarent, ab obsessis daemonia pellerent, umbra infirmitates amouerent, uentura quaeque prophetando praedicerent, et unigenitum uerbum dei, omnium gentium loquentes lingua, praedicarent, quia has uirtutes nunc in ecclesia non uident, subtractam iam ab ecclesia supernam gratiam suspicantur; nescientes pensare quod scriptum est: adiutor in opportunitatibus, in tribulatione. Tunc quippe sancta ecclesia miraculorum adiutoriis indiguit, cum eam tribulatio persecutionis pressit. Nam postquam superbiam infidelitatis edomuit, non iam uirtutum signa, sed sola merita operum requirit, quamuis et illa per multos cum opportunitas exigit ostendat. Scriptum quippe est: linguae in signum sunt non fidelibus, sed infidelibus. Vbi ergo omnes fideles sunt, quae causa exigit ut signa monstrentur? Vnde citius fortasse satisfacimus, si quid de ipsa apostolica dispensatione memoremus. Paulus namque egregius praedicator miletum ueniens, et plenam infidelibus insulam sciens, patrem publii dysenteria febribus que uexatum, orando saluauit; et tamen aegrotanti timotheo praecepit dicens: modico uino utere propter stomachum tuum et frequentes tuas infirmitates. Quid est, paule, quod aegrum infidelem orando ad salutem reuocas, et tantum adiutorem euangelii more medici per alimenta curas, nisi quod idcirco fiunt exteriora miracula ut mentes hominum ad interiora perducantur, quatenus per hoc quod mirum uisibiliter ostenditur ea quae admirabiliora sunt inuisibilia credantur? Signo quippe uirtutis pater publii sanandus fuerat, ut mente reuiuisceret, dum miraculo ad salutem rediret; timotheo autem adhibendum foris miraculum non erat, quia iam totus intus uiuebat. Quid est igitur mirum si, propagata fide, crebro miracula non fiunt, quando haec ipsi quoque apostoli in quibusdam iam fidelibus non fecerunt? Eleuatis ergo caelis, dominus inferiora considerat, quia et ablatis summis praedicatoribus, incessanter etiam infima nostrae infirmitatis curat. Et quasi subter caelos lumen illius, terrae terminos respicit, quia post sublimem uitam praecedentium etiam peccatorum mores actus que gratiae suae illustratione comprehendit. Qui etsi uirtutum signa nunc per uitam fidelium crebro non exserit, ab eisdem tamen fidelibus per uirtutem operum numquam recedit. Potest etiam intellegi lumen illius super terminos terrae, quod praedicatio supernae gratiae dum gentes ad fidem colligit, intra semetipsam mundi limites clausit. Vel certe termini terrae sunt fines hominum peccatorum. Et saepe contingit ut plerique deum deserant, et uitae suae tempora in desideriis carnalibus expendant; sed tamen superna gratia respecti in extremis suis ad deum redeunt, quae sint iudicia aeterna cognoscunt; cuncta que quae se peruerse egisse meminerint, fletibus puniunt, atque haec uere se insequi rectis operibus ostendunt. Quibus subsequente iustitia, profecto totum dimittitur quod ante deliquerunt. Hinc enim per prophetiae spiritum anna dicit: dominus iudicabit fines terrae, quia nimirum anteactam uitam deus non iudicat, quando posteriora peccatorum respectu supernae pietatis illustrat. Hinc moyses ait: primogenita asini mutabis oue. Per asinum quippe immunditia, per ouem uero innocentia designatur. Asini ergo primogenita oue mutare, est immundae uitae primordia in innocentiae simplicitate conuertere, ut postquam illa peccator egit, quae ut immunda dominus respuit, ea iam agendo proferat, quae dei sacrificio imponat. Quia ergo post praua opera peccator conuertitur et ab actionum suarum tenebris iuxta finem aliquando reuocatur, recte nunc dicitur: et lumen illius super terminos terrae. Sed graui luctu afficit eadem gratia, quae post facinora mentem replet. Nam male gesta ad memoriam reducit sibi que hominem quam sit iuste damnandus ostendit. Vnde fit ut peccatum omne quod se egisse reminiscitur, cotidianis fletibus insequatur; et quo magis ualet iam quod iustum est cernere, eo ardentius appetit iniustum se gemitibus punire. Vnde apte subiungitur: post eum rugiet sonitus. Quem enim dominus illustrando repleuerit, eius uitam proculdubio in lamentum uertit; atque illuminatae menti quo magis aeterna supplicia insinuat, eo hanc durius de transacta nequitia gemitibus fatigat; et dolet homo quod fuit, quia bonum iam incipit uidere quod non fuit; odit qualem se fuisse meminit, amat qualem se esse debuisse cognoscit, et solam iam paenitentiae amaritudinem diligit, quia caute considerat in quantis uoluptatibus sua delectatione peccauit. Bene ergo dicitur: post eum rugiet sonitus, quia cum mentem deus ingreditur, constat proculdubio quod mox paenitentiae gemitus sequatur, ut ei iam salubriter flere libeat, quae prius de iniquitatibus flenda iucunditate gaudebat. Sed quo uberius culpa fletur, eo altius cognitio ueritatis attingitur, quia ad uidendum internum lumen polluta dudum conscientia lacrimis baptizata renouatur. Vnde post paenitentiae rugitum apte subiungitur: tonabit uoce magnitudinis suae. Voce enim magnitudinis suae deus tonat, cum se nobis bene iam per lamenta praeparatis quam sit magnus in supernis insinuat. Quasi enim de caelo tonitruus procedit cum nos incuria neglegentia que torpentes respectus gratiae pauore subito percutit, atque in terra positi sonum de superioribus audimus, quia terrena cogitantes superni terroris sententiam repente pertimescimus; et mens bene iam de summis sollicita trepidat quae prius in infimis male secura torpebat. Sed iste uisitationis occultae quibus modis se nobis insinuet terror ignoratur; neque ipsius mentis acie comprehenditur, cuius ad melius intentio commutatur. Vnde apte subiungitur: et non inuestigabitur, cum audita fuerit uox eius. Vox domini auditur cum gratiae eius aspiratio mente concipitur, cum insensibilitas occultae surditatis rumpitur et cor ad studium summi amoris excitatum uirtutis intimae clamore penetratur. Sed istam uocem superuenientis spiritus, quae se in aurem cordis insinuat, nec ipsa mens quae per hanc illustrata fuerit inuestigat. Pensare enim non ualet inuisibilis uirtus quibus sibi meatibus influat, quibus ad se modis ueniat, quibus recedat. Vnde bene per ioannem dicitur: spiritus ubi uult spirat; et uocem eius audis, sed nescis unde ueniat et quo uadat. Vocem enim spiritus audire, est ui compunctionis intimae in amore inuisibilis conditoris assurgere. Sed nemo scit unde ueniat, quia ignoratur per ora praedicantium quibus se ad nos occasionibus fundat. Et nemo scit quo uadat, quia cum unam praedicationem multi audiunt, intellegi proculdubio non potest quem deserens abiciat, et cuius ingrediens in corde requiescat. Vna quippe res foris agitur, sed non per hanc uno modo intuentium corda penetrantur, quia qui inuisibiliter uisibilia modificat, in humanis cordibus causarum semina incomprehensibiliter plantat. Hinc est quod resuscitato lazaro multi crediderunt, sed tamen iudaeorum plurimi ad persecutionis zelum ex hac ipsa resuscitatione commoti sunt. Vnum ergo idem que miraculum quod aliis lumen fidei praebuit, alios per inuidiae tenebras a lumine mentis excaecauit. Hinc est quod uterque latro et eamdem et suis mortibus similem mortem redemptoris uidit; sed eam superbiendo alter contumeliis lacessere non timuit, quam timendo alter honorauit; atque in una re una utriusque cogitatio non fuit, quia hanc internus arbiter inuisibiliter modificando distinxit. Sed hi occultae aspirationis modi, quia comprehendi nostra cogitatione nequeunt, nimirum diuinae uocis uestigia nesciuntur. Bene ergo dicitur: et non inuestigabitur, cum audita fuerit uox eius. Vnde et adhuc apte subiungitur: tonabit deus uoce sua mirabiliter. Voce sua deus mirabiliter tonat, quia occulta ui corda nostra incomprehensibiliter penetrat. Quae dum latentibus motibus premit in timore et format in amore, quanto ardore sequendus sit aliquo modo silenter clamat; fit cuiusdam impulsionis nimietas in mente, cum nihil sonet in uoce. Quae tanto apud nos ualentius perstrepit, quanto et ab omni exteriori strepitu aurem nostri surdescere cordis facit. Vnde et anima ad semetipsam mox hoc intimo clamore collecta miratur quod audit, quia uim compunctionis incognitae percipit. Cuius ipsa admiratio bene apud moysen manna desuper ueniente signatur. Dulcis enim cibus qui de supernis accipitur manhu uocatur. Manhu enim dicitur: quid est hoc? Et quid est hoc dicimus, quando hoc quod cernimus nescientes admiramur. Supernum igitur manna anima percipit, cum per uocem compunctionis eleuata nouam speciem internae refectionis obstupescit, ut diuina dulcedine repleta iure respondeat: quid est hoc? Quia dum ab infima cogitatione suspenditur, ea quae de supernis conspicit insolite miratur. Et quia cum hac uoce torporis nostri surditas rumpitur, uetustae uitae protinus usus mutatur, ut anima superno spiritu afflata, et in summis appetat quae contempserat, et contemnat in infimis quae appetebat. Recte subiungitur: qui facit magna et inscrutabilia. Vt enim homo terrenis usibus deditus, iniquis desideriis pressus, subito ad noua efferueat, atque ad consueta frigescat; exterioribus curis renuntiet; in internis contemplationibus anhelet, quis hanc uirtutem supernae uocis considerare sufficiat? Quis considerando comprehendat? Magna sunt quae per uocem suam dominus facit, sed minus magna essent si perscrutari potuissent. Facit ergo magna et inscrutabilia, quia ostendit foras perfectionem operis, sed latet intus ipsa qualitas operationis. Voce sua foris etiam per apostolos insonat, sed corda audientium per semetipsum interius illustrat; paulo attestante qui ait: ego plantaui, apollo rigauit, sed deus incrementum dedit. Neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat deus. Quamuis ergo nostris mentibus supernae uocis auditum non ipsi praebeant, missi tamen sunt, ut uerbis nobis exterioribus condescendant. Vnde apte subiungitur: qui praecipit niui ut descendat in terram, et hiemis pluuiis, et imbri fortitudinis suae. Quia psalmista ait: lauabis me et super niuem dealbabor, quid hoc loco niuem, nisi per lucem iustitiae candida accipimus corda sanctorum? Aquae autem ductae in superioribus constipantur, ut niues fiant. Sed cum hae ipsae niues ad terram ueniunt, in aquarum iterum liquorem uertuntur. Aquae sunt igitur praedicatorum mentes, quae dum ad contemplanda superna se erigunt, altiori intellectu solidantur. Cum que in summa consideratione rapiuntur, uirtutem confirmationis accipiunt. Sed quia adhuc in terris fraterna dilectione retinentur, semetipsas ab alto intellectu modificant, et infirmis humiliter praedicantes more niuium corda arentium liquatae rigant. Niues ergo ad terram de caelestibus ueniunt, cum sublimia corda sanctorum quae iam solida contemplatione pascuntur pro fraterna caritate ad humilia praedicationis uerba descendunt. Sicut enim nix terram cum iacet operit, cum uero liquatur rigat, ita sanctorum uirtus et per firmitatem suam apud deum uitam peccatorum protegit; et per condescensionem suam quasi liquefacta arentem terram ut fructus proferat infundit. Et quia aqua prius ab infimis trahitur, ut post a superioribus sparsa reddatur, sancti quique etiam cum in uirtutum arce consistunt, unde eleuati sunt considerant, ne alienae infirmitatis abiecta contemnant. Quasi ergo aquae ad terras de quibus subleuatae sunt redeunt, dum condescendentes iusti peccatoribus reminisci non desinunt quod fuerunt. Certe in terris adhuc paulus fuerat, cum legem carnaliter sapiebat; sed ductus ad caelestia, in niuem uersus est; quia quod prius infirmum sapuit ad soliditatem uerae intellegentiae commutauit; et tamen condescendens fratribus quasi nix ima repetiit, quia et post uirtutum culmina quam fuerit indignus agnoscit, dicens: qui prius fui blasphemus et persecutor et contumeliosus, sed misericordiam consecutus sum quia ignorans feci in incredulitate. Ecce quam clementer suae imbecillitatis reminiscitur, ut aliorum aequanimiter infirma patiatur. Quasi enim ad terram de qua sumpta fuerat post caelum aqua rediit, dum post tanta suae contemplationis arcana peccatorem se paulus meminit, ut prodesse humiliter peccatoribus possit. Videamus itaque aqua haec in niuis soliditatem uertenda qualiter trahatur ad summa. Ait: siue mente excedimus, deo. Videamus qualiter ad ima nix redeat, ut dum liquatur infundat. Ait: siue sobrii sumus, uobis. Videamus qua manu ducitur, ut et iacens eleuari ualeat et subleuata reuocari. Ait: caritas enim christi urget nos. Quia igitur caritas christi quae sanctorum mentes ad superna subleuat, eas pio moderamine pro fraterna dilectione etiam ad humilitatem condescensionis format, recte dicitur: qui praecipit niui ut descendat in terram. Vbi et apte subiungitur: et hiemis pluuiis et imbri fortitudinis suae. Hiems quippe est uita praesens, in qua nos etsi iam spes ad superna erigit, adhuc tamen mortalitatis nostrae frigidus torpor astringit, quia scriptum est: corpus quod corrumpitur aggrauat animam et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Habet autem haec hiems pluuias, rectorum procul dubio praedicationes. De quibus uidelicet pluuiis per moysen dicitur: exspectetur sicut pluuia eloquium meum et descendant sicut ros uerba mea. Hae nimirum pluuiae hiemi congruunt, aestate cessabunt, quia nunc cum carnalium oculis uita caelestis absconditur, necesse est ut sanctorum nobis praedicationibus irroretur. Cum uero aeterni iudicii aestus incanduerit, nullus uerba praedicantium necessaria tunc habebit; quia ueniente iudice, ad cor suum quisque reducitur, ut sancta iam cum agere non ualet sentiat; et rectum quod sequi debuit ex tortitudinis suae poena cognoscat. Vnde bene per prophetam dicitur: congrega eos quasi gregem ad uictimam, et sanctifica eos in die occisionis. In die enim occisionis sanctificantur reprobi, quia tunc sancta quae debuerunt agere sentiunt, cum digna prauitatis suae supplicia iam declinare non possunt. Quia autem praedicationes sanctae cum uita praesenti, id est pluuiae cum hieme cessabunt, recte exeunti animae; atque ad aeterna aestiua properanti, sponsi uoce suadentis dicitur: surge, propera, amica mea, formosa mea, et ueni; iam enim hiems transiit, imber abiit et recessit. Transeunte quippe hieme, imber recedit, quia cum uita praesens peragitur, in qua nos ignorantiae nubilo carnis corruptibilis torpor astrinxerat, omne ministerium praedicationis cessat. Clarius quippe per nos tunc uidebimus hoc quod sanctorum nunc uocibus obscurius audimus. Praecipit igitur dominus niui et hiemis pluuiis; ut in terram descendant, dum aspiratione sancti spiritus pro corrigendis peccatoribus corda sanctorum ad ministerium praedicationis humiliat. Vbi recte additur: et imbri fortitudinis suae. Imber quippe fortitudinis dei est praedicatio diuinitatis. Nam imber infirmitatis eius est praedicatio incarnationis, de qua per paulum dicitur: quod infirmum est dei, fortius est hominibus. Et rursum: si crucifixus est ex infirmitate, sed uiuit ex uirtute dei. Sic autem sancti uiri humanitatis eius infirma praedicant, ut auditorum suorum cordibus etiam diuinitatis fortia infundant. Audiamus per tonitruum nubis, imbrem fortitudinis: in principio erat uerbum, et uerbum erat apud deum, et deus erat uerbum. Audiamus etiam imbrem infirmitatis: uerbum caro factum est et habitauit in nobis. Audiamus imbrem fortitudinis: omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, quod factum est; in ipso uita erat. Audiamus imbrem infirmitatis: in propria uenit et sui eum non receperunt. Imbri ergo fortitudinis suae praecipit ut in terram descendat, quia sanctorum suorum uocibus sic nobis humanitatis suae infirma praedicat, ut nobis etiam mira et fortia suae diuinitatis innotescat. Sed cum uirtutem nostri conditoris audimus, statim ad corda nostra formidine compellente reducimur; et tantum super nos iudicem perpendentes, quae digne, quae ue egimus indigne, pensamus. Vnde et bene subiungitur: qui in manu omnium hominum signat, ut nouerint singuli opera sua. Mala enim quae agunt homines, pensare contemnunt. Sed cum uirtutem supernae districtionis audiunt, prauorum operum hoc quod se deprimit pondus agnoscunt. Praedicationis quippe uerbis pulsati euigilant, ut pensent ad quae sese supplicia antiquae actionis meritum trahat. Dum ergo imber fortitudinis in terram descendit, in manu uniuscuiusque signatur, ut sua opera sciat; quia dum uirtus incomprehensibilis maiestatis agnoscitur, ab unoquoque subtilius sua uita pensatur. Quod tamen intellegi et aliter potest. Creator namque omnipotens a cunctis insensibilibus irrationabilibus que distinctum rationabilem creaturam hominem condidit, quatenus quod egerit ignorare non possit. Naturae enim lege scire compellitur, seu prauum siue rectum sit quod operatur. Nam ad iudicium pro actione cur uenit, si potuit nescire quod egit? Et ipsi ergo qui praeceptis dominicis erudiri contemnunt utrum bona an mala sint quae faciunt, sciunt. Nam si bona se facere nesciunt, cur de aliquibus factis in ostentatione gloriantur? Rursum si mala se agere ignorant, cur in eisdem factis alienos oculos declinant? Ipsi enim sibi testes sunt, quia sciunt malum esse quod agunt, quod uideri ab aliis uerentur. Si enim ueraciter malum esse non crederent, nequaquam hoc ab aliis uideri formidarent. Vnde et bene per quemdam sapientem dicitur: cum sit timida nequitia, dat testimonium condemnationi. Quia dum de facto suo conscientiam pulsans timor redarguit, ipsa sibi testimonium perhibet damnabile esse quod agit. Quo contra per ioannem dicitur: si cor nostrum non reprehenderit nos, fiduciam habemus apud deum. Fugiant ergo iniqui humanos oculos, semetipsos certe fugere non possunt. Quia enim malum quod faciunt nouerunt, habent testem conscientiam, habent iudicem rationem suam. In peccato igitur quod committunt prius contra se iudicium suae rationis inueniunt, et post ad districtionem aeterni examinis perducuntur. Et hoc est fortasse quod per psalmistam dicitur: abyssus abyssum inuocat in uoce cataractarum tuarum. Quia dum miro ordine dispositionis occultae malum non permittitur nesciri quod agitur, et suo se iam iudicio peccator in conscientia condemnat; et post condemnationem propriam ad aeterni iudicis sententiam properat. Abyssum ergo abyssum inuocare est de iudicio ad iudicium peruenire. Eant igitur praedicatores sancti, redarguant facta peccantium, auditores autem praui contemnant uerba iustorum, defendant quantum uoluerint prauitates suas, atque impudenter gestas impudentius defendendo multiplicent; certe ipsi sibi in conscientia testes sunt quia excusabiles non sunt. Eo enim ipso quo rationabilem creaturam deus hominem condidit, in manu omnium hominum signat, ut nouerint singuli opera sua. Sed quia eliu de prauitate singulorum sententiam protulit, ilico ad ipsum prauitatis auctorem, per quem unumquodque malum oboritur, mentis oculos deflectit, ut quia uno hoc uersu praui capitis membra perstrinxerat, etiam hoc ipsum membrorum caput sub breuitate describat. Vel certe quia superius, nubium dei uirtutes intulerat, agit nunc ut contra bonorum uitam etiam aduersarii impugnationes innotescat. Nam Sequitur: ingredietur bestia latibulum suum et in antro suo morabitur. Quis alius nomine bestiae, nisi antiquus hostis accipitur, qui deceptionem primi hominis saeuus impetiit, et integritatem uitae illius male suadendo laniauit? Contra quem prophetae uocibus de sancta electorum ecclesia in antiquum statum restauranda promittitur: et mala bestia non transibit per eam. Sed haec bestia cum post redemptoris aduentum, post praedicatorum uoces, quasi post tonitruum nubium in fine mundi illum damnatum hominem qui antichristus uocatur inuaserit, quid aliud quam latibulum suum ingreditur, ut in antro proprio demoretur? Vas quippe illud diaboli antrum ac latibulum bestiae est, ut insidians hominibus uiam huius uitae carpentibus, in illo et per signa lateat et per malitiam occidat. Qui tamen omnium reproborum corda etiam nunc priusquam apertus appareat possidet, ea que per occultam malitiam quasi proprium antrum tenet, atque ad omne quod nocere bonis appetit in eorum se obscuris mentibus abscondit. An iudaeorum persequentium corda antrum huius bestiae non fuerunt, in quorum diu consiliis latuit, sed repente uocibus erupit clamantium: crucifige, crucifige? Et quia ad lacerationem mentis pertingere temptando non potuit in redemptore nostro, ad mortem carnis anhelauit. Haec nimirum bestia multa et electorum corda tenuit, sed hanc ab illis moriens agnus excussit. Vnde et in euangelio dicitur: nunc princeps huius mundi eicietur foras. Qui miro recto que iudicio dum confessiones humilium illuminans suscepit, superborum oculos deserens clausit. Vnde ei per psalmistam dicitur: posuisti tenebras et facta est nox; in ipsa pertransibunt omnes bestiae siluarum; catuli leonum rugientes ut rapiant et quaerant a deo escam sibi. Tenebras quippe dominus ponit, cum peccatis iudicia rependens, lumen suae intellegentiae subtrahit. Et nox efficitur, quia prauorum mens ignorantiae suae erroribus caecatur. In qua omnes bestiae siluae pertranseunt, dum maligni spiritus sub opacitate fraudis latentes in reproborum corda prauitates suas explendo percurrunt. In qua et catuli leonum rugiunt, quia nequissimarum sed tamen eminentium potestatum ministri spiritus importunis temptationibus insurgunt. Qui tamen a deo escam expetunt, quia nimirum capere animas nequeunt, nisi iusto iudicio praeualere diuinitus permittantur. Vbi et apte subiungitur: ortus est sol, et congregati sunt, et in cubilibus suis se collocauerunt. Quia ueritatis lumine per carnem apparente, a fidelium mentibus excussi, quasi ad cubilia sua reuersi sunt, dum sola infidelium corda tenuerunt. Quod igitur illic leonum cubile, hic antrum bestiae dicitur. Notandum uero magnopere aestimo quod haec bestia non solum antrum suum ingredi, sed in eo etiam morari perhibetur. Aliquando namque etiam bonorum mentes ingreditur, illicita suggerit, temptationibus fatigat, rectitudinem spiritus ad delectationem carnis deflectere conatur, delectationem quoque ad consensum perducere nititur, sed tamen resistente superno adiutorio praeualere prohibetur. Intrare ergo in mentes bonorum potest, sed in eis morari non potest, quia cor iusti huius bestiae antrum non est. Quos enim quasi proprium antrum possidet, eorum mentes procul dubio immorans tenet, quia et prius in eis cogitationes usque ad iniqua desideria et post iniqua desideria usque ad nequissima opera perducit. Neque enim student reprobi suggestiones eius recta iudicii manu repellere, cuius uoluptatibus appetunt subdita delectatione seruire. Cum que in eorum cordibus prauum quid oritur, mox per studium delectationis enutritur; et cum sibi minime resistitur, protinus ex consensu roboratur, statim que consensus ad opus ducitur, opus uero etiam consuetudine grauatur. Recte ergo in antro suo morari haec bestia dicitur, quae tamdiu cogitationes reproborum tenet, quousque eorum uitam etiam aculeo praui operis perforet. Vnde bene ad iudaeam dominus per prophetam dicit: quousque morabuntur in te cogitationes noxiae? Neque enim reprehendit cur ueniunt, sed cur morantur. Et in bonis enim cordibus cogitationes illicitae ueniunt, sed tamen morari prohibentur, quia recti quique ne captiuandam domum conscientiae praebeant, ab ipso cordis limine hostem fugant. Qui et si quando repentinis suggestionibus usque ad primum uestibulum subripuerit, ad consensus tamen ianuam non pertingit. Huic nimirum bestiae, impulsu subitae formidinis uictus, ianuam cordis petrus negando aperuit, sed citius cognoscendo restitit, flendo clausit. Quia uero antiquus hostis persecutorum corda non solum intrando tenuit, sed etiam tenendo possedit, dicatur recte: ingredietur bestia latibulum et in antro suo morabitur. Quantum namque in eorum mentibus demorata sit discimus, cum illorum consilia attestatione euangelicae narrationis audimus. In illa namque describitur, cum redemptorem nostrum uiuificare mortuos cernerent, in mortem eius quanta anxietate crudelitatis insanirent, quot explere contra illum praua desideria ardenter uellent, sed tamen populum timerent; quot occasiones occidendi quaererent et inuenire non possent; quot ad uotum suae saeuitiae alienigenarum manibus usi sunt, quia eum quem legaliter interimere ipsi non poterant feriendum gentibus tradiderunt, ut ex sola potestate romanus praeses ageret quod ipsi ex sola malitia ut agi debuisset anhelarent. Vnde et apte subiungit: ab interioribus egredietur tempestas et ab arcturo frigus. Scriptura sacra cum contra arcturum interiora memorat, diuersam aquilonis partibus austri plagam designat. Vnde in hoc eodem libro scribitur: qui facit arcturum, et orionas, et interiora austri. Quia igitur interiora austri sol feruentior tenet, in arcturum uero cursum omnimodo non habet, interiorum nomine plebs iudaica, arcturi autem uocabulo hoc in loco populus gentilis exprimitur. Hi enim qui unum atque inuisibilem deum nouerant, eius que legi saltem carnaliter seruiebant, quasi sub meridiano sole feruentes in fidei calore tenebantur. Gentiles autem quia nullam scientiam supernae cognitionis attigerant, uelut sine sole frigidi sub aquilone remanebant. Quia uero tempestas impellit, frigus autem torpore opprimit, recte nunc dicitur: ab interioribus egredietur tempestas et ab arcturo frigus. Ac si aperte diceretur: a iudaeis surgit malitia persequens et a gentilibus potestas premens. Neque enim miracula fieri legis praecepta uetuerant, et tamen iudaei pro eisdem miraculis interimere humani generis redemptorem quaerebant. Vnde explere hoc quod coeperant non ualentes, ad pilati praetorium concurrerunt, ut ipse hunc perimeret quem iniuste perimentem lex nulla cohiberet. Ab interioribus ergo tempestas atque ab arcturo frigus prodiit, dum quod iudaea ex inuidia petiit, hoc gentilis iudex ex romana auctoritate perpetrauit. Vnde bene contra hanc eamdem inuidiam adhuc subditur: flante deo concrescit gelu. Quia quo fidelium cordibus spiritus sanctus aspirauit, quo maiora uirtutum miracula contulit, eo infidelium mentibus grauioris inuidiae torpor excreuit, atque inde contra deum plebs infidelis obduruit, unde humilis populus anteactam duritiam quae se astrinxerat emolliuit. Deo enim flante in gelu uersi fuerant, qui uisis miraculis inuidentes dicebant: ecce mundus totus post eum uadit. Conspiciebant signa, cernebant per ministros eius miracula, totum iam mundum secuturum fidei praedicamenta praeuidebant, et tamen quo sanctus spiritus mundum repleuerat, eo illorum mentes arctius inuidiae malitia ligabat. Aqua ergo in gelu uersa fuerat dum, eunte post deum mundo, iudaea in inuidia pigra remanebat. Sed quia supernae potestati suppetiit etiam crudelitatis tantae duritiam soluere atque ad amandum se corda infidelium liquare, post hoc gelu bene mox subditur: et rursum latissimae funduntur aquae. Post gelu quippe dominus latissimas aquas fudit, quia postquam iudaeorum saeuitiam usque ad mortem pertulit, eorum corda protinus ab infidelitatis duritia amoris sui aspiratione liquefecit; ut tanto post desiderabilius ad oboediendum currerent, quanto prius praeceptis illius obstinatius restitissent. Vnde bene per quemdam sapientem dicitur: sicut glacies in sereno, sic resoluentur peccata tua. Ab hoc frigidi torporis gelu solui propheta desiderauerat, cum dicebat: conuerte, domine, captiuitatem nostram, sicut torrens in austro. De his aquis, id est ad deum decurrentibus populis, rursum dicitur: mittet uerbum suum et liquefaciet ea; flabit spiritus eius et fluent aquae. Aquae de gelu currunt, quia plerique ex duris persecutoribus magni praedicatores fiunt. Gelu igitur in aqua liquatur, cum torpor interni frigoris ad irrigationem uertitur praedicationis. An paulus gelu non erat, qui acceptis epistolis damascum pergens, in corde fidelium quasi in terra dei iactata uerbi semina, ne ad perfectionem operum surgerent, restringere quaerebat? Sed gelu hoc in aqua rediit, quia quos persequendo prius premere studuit, hos postmodum fluentis sanctae exhortationis infudit, ut tanto uberior electorum messis exsurgeret, quanto hanc imber dei etiam ab ore persecutoris irrigaret. Vnde et bene subditur: frumentum desiderat nubes. Quid enim electi quique sunt, nisi frumenta dei caelestibus horreis recondenda? Quae nunc in tritura areae paleas tolerant, quia in hac purgatione sanctae ecclesiae mores contrarios reproborum portant, quousque haec internus agricola uentilabro iudicii dirimat, et in superna habitacula electos suos, quasi munda iam grana suscipiens, aeternis paleas ignibus tradat. Vnde bene per ioannem dicitur: cuius uentilabrum in manu sua, et permundabit aream suam, et congregabit triticum in horreum suum, paleas autem comburet igni inexstinguibili. Sed hoc frumentum quousque ad perfectionem fructuum ueniat, nubium pluuias exspectat ut crescat, quia bonorum mens praedicantium uerbis infunditur, ne ab humore caritatis desideriorum carnalium sole siccetur. Hoc frumentum supernus agricola in mundo surgere ac nubes desiderare conspexerat, cum dicebat: messis quidem multa, operarii autem pauci. Rogate ergo dominum messis, ut mittat operarios in messem suam. Qui igitur hic frumentum, illic messis, qui uero hic nubes, illic operarii uocantur, quia praedicatores sancti et nubes sunt, et operarii; nubes uidelicet per doctrinam, operarii per uitam; nubes quia uerbis influunt, operarii quia non desinunt agere quod loquuntur. Vnde et subditur: et nubes spargunt lumen suum. Nubes enim lumen spargere est praedicatores sanctos exempla uitae et loquendo et agendo dilatare. Sed quamuis annuntiationis intimae lumen spargant, non tamen ad conuertenda omnium quae appetunt corda perueniunt. Nam Sequitur: quae lustrant cuncta per circuitum, quocumque eas uoluntas gubernantis duxerit. Saepe enim praedicatores sancti exhortari quosdam uolunt, sed nequeunt. Saepe quosdam declinare appetunt, sed tamen internae instigationis impulsu exhortari eos instantissime compelluntur. Videamus nubem dei quomodo gubernantis manu, et ad ea quae non appetit, ducitur; atque ab impulsu suo iterum gubernantis manu retinetur. Certe paulus cum uestimenta sua excutiens a corinthiis discedere uellet, audiuit: noli timere sed loquere; et ne taceas propter quod ego te cum sum; et nemo apponetur tibi ut noceat te, quoniam multus est mihi populus in hac ciuitate. Rursum cum ad thessalonicenses uoluisset ire, retentus est dicens: uoluimus uenire ad uos ego quidem paulus, et semel et iterum, sed impediuit me satanas. Neque enim per semetipsum satan praepedire uias tanti apostoli potuit, sed occultae dispensationis usibus, dum aduersatur, nesciens deseruiuit; ut nimirum paulus dum ad alios uellet accedere, nec ualeret, eis a quibus recedere non poterat altius prodesset. Nubes igitur dei cuncta per circuitum lustrant, quia praedicationis luce mundi fines illuminant. Sed quia diuinis nutibus subditae nequeunt explere quod uolunt, ire non possunt, nisi quo eas uoluntas gubernantis duxerit. Vnde et adhuc subditur: ad omne quod praeceperit eis super faciem orbis terrae. Saepe enim cum gubernantis uoluntate perducuntur; aliter agere appetunt, sed aliter disponuntur. Nam plerumque quosdam auditores suos student blande corrigere, et tamen eorum sermo in asperitatem ducitur. Plerumque quosdam resecare aspere appetunt, sed tamen eorum uigor per mansuetudinis spiritum refrenatur. Sicut ergo non possunt ire quo uolunt, ita etiam nequeunt agere sicut uolunt. Quia enim eos internus arbiter tenet cum mittit, ita illos etiam modificans suscipit cum perducit, ut aliquando in cogitatione alia disponant, sed alia in opere peragant; aliquando aliter incohent, sed aliter consumment. Quia igitur iuxta hoc quod sibi praecipitur seruiunt, dicatur recte: quocumque eas uoluntas gubernantis duxerit, ad omne quod praeceperit illis super faciem orbis terrae. Eo enim apertiorem uiam praedicationis inueniunt, quo ad hanc non suis, sed praeceptoris sui nutibus ducuntur. Vnde adhuc subditur: siue in una tribu, siue in terra sua, siue in quocumque loco misericordiae suae eas iusserit inueniri. Vna tribus profecto iuda intellegitur, quae in scriptura sacra clara ac multiplex prae ceteris memoratur. Quae in hoc quod ex se redemptoris nostri carnem protulit, speciale prae omnibus munus accepit. Terra autem dei simul omnis iudaea nominatur, quae tunc ei fidei suae fructum protulit, cum totus sub idolorum cultu delapsis gentibus mundus errauit. Locus autem misericordiae dei est ipsa gentilitas, cuius culpas districtus iudex si iuste animaduerteret, ad reconciliationem gratiae numquam ueniret. Quae cum nulla apud deum merita habuit, reconciliationis tamen gratiam ex sola misericordia accepit. Vnde bene per paulum dicitur: gentes autem super misericordia honorare deum. Vnde rursum scriptum est: et qui quondam non consecuti misericordiam, nunc autem misericordiam consecuti. Nubes ergo suas dominus ducit, siue in una tribu, siue in terra sua, seu in quocumque loco misericordiae suae eas iusserit inueniri; quia praedicatores ueteris noui que testamenti aliquando soli tribui iudae contulit, et israel paene totum ex praua regum gubernatione reprobauit. Aliquando et in terra sua has pluere nubes facit, quia eumdem israeliticum populum ad antiquam gratiam post correptionem captiuitatem que reuocauit. Aliquando loco suae misericordiae eas clarescere uoluit, quia per praedicatores sanctos etiam gentibus uirtutum miracula ostendit, ut sola misericordia a iugo erroris absolueret, quos ingenitae perfidiae ira deprimebat. Sed ecce eliu, quia futura per propheticum spiritum sensit, quia multa sublimiter protulit, uir arrogans elationis suae pondere lassatus non ualet portare quae dicit. Nam per iactantiam protinus adiungit: ausculta haec, iob; sta et considera miracula dei. Quasi in comparationem sui iacentem uidit, quem ad uerba tantae praedicationis ut staret admonuit. Quamuis et per hoc quod dicit ausculta, grauem beato iob contumeliam irrogat, quia, sicut iam de illo et superius diximus, arrogantia minoris est auditum sibi uelle extorquere maioris. Sed licet eliu bona quae dicit nesciat pensare cui dicat, nos qui erudiri ab omnibus quaerimus, indagare uerba doctrinae illius subtiliter debemus. Nam magna fortasse uirtutis arte dicitur: sta et considera miracula dei. Sunt nonnulli quippe qui dei miracula iacentes considerant, quia operationis eius potentiam non sequentes admirantur. Stare quippe est recte agere. Vnde per paulum dicitur: qui se existimat stare, uideat ne cadat. Et saepe quidam superna iudicia mirantur, praedicamenta caelestis patriae cum audiunt diligunt, mira opera internae dispositionis obstupescunt, sed tamen amando et uiuendo ad haec eadem opera assurgere neglegunt. Iacentes ergo dei miracula considerant, qui eius potentiam sciendo pensant, sed uiuendo non amant. Per contemplationem quidem in consideratione oculos tendunt, sed tamen per intentionem sese a terra non erigunt. Vnde bene in balaam exprobratione dicitur: qui cadens apertos habet oculos. Multa namque de aduentu redemptoris dixerat, et quae in nouissimis temporibus erant uentura praeuidebat, sed tamen ei uiuendo assurgere noluit, quem praeuidendo praedicauit. Iacens ergo apertos oculos habuit, cum eius mentem et prophetia ad caelestia tenderet; et auaritia in terra retineret. Iacens apertos oculos habuit, quia eum uidere de superioribus potuit, quem prostratus in infimis non amauit. Eliu itaque, qui beatum iob nequaquam credidit uiuendo tenuisse quod dixit, quasi admonens dicit: sta et considera miracula dei. Quem adhuc de uenturis discutit et quasi de ignorantia humilians adiungit: numquid scis quando praeceperit deus pluuiis, ut ostenderent lucem nubium eius? Si nubes sancti praedicatores sunt, pluuiae nubium sunt uerba praedicationum. Sed nubes cum per aera transuolant, nisi pluuia deorsum ueniat, nescitur quantam aquarum immensitatem portant. Nisi coruscus inter pluuias erumpat, intellegi non ualet quid in eis etiam claritatis lateat, quia nimirum praedicatores sancti si taceant et nequaquam loquentes ostendant, quanta sit caelestis spei claritas, quam in cordibus gestant, aut reliquis hominibus similes, aut longe his despectiores uidentur. Cum autem aperire per praedicationem coeperint quae sit supernae patriae remuneratio quam intrinsecus tenent; cum persecutione pressi in qua uirtutis arce profecerint innotescunt, cum uisione despecti loquendo insinuant unde timeantur, ipsae quae de nubibus influunt pluuiae lucem nobis earumdem nubium ostendunt. Per uerba enim praedicatorum cognoscimus ut in eis claritatem uitae quam appetunt cum magna humilitate ueneremur. Hanc nimirum lucem paulus discipulis ostendebat, cum diceret: ut sciatis quae sit spes uocationis eius, quae diuitiae gloriae hereditatis eius in sanctis, et quae sit supereminens magnitudo uirtutis eius in nos qui credimus. Hanc lucem corinthii per scriptorum uerba quasi per pluuiae guttas agnouerant, cum dicebant: epistolae graues sunt et fortes, praesentia autem corporis infirma et sermo contemptibilis. Sed plerumque praedicatores sancti ostendere semetipsos ut prosint cupiunt, nec tamen possunt; plerumque latere ut quieti sint appetunt, nec tamen permittuntur. Nemo igitur scit quando lucem nubium pluuiae ostendant, quia nemo comprehendit quando deus uirtutem praedicationis praebeat, ut praedicantium gloria clarescat. Dicit ergo: numquid scis quando praeceperit deus pluuiis ut ostenderent lucem nubium eius? Ac si aperte dicat: numquid si uenturos in mundo praedicatores iam conspicis, quando eos ad praedicandum dominus repletione spiritus impellat, quibus ue modis eorum uitae claritatem mundo innotescat apprehendis? Vnde adhuc apte subiungit: numquid nosti semitas nubium magnas et perfectas scientias? Habent istae nubes semitas subtilissimas, scilicet sanctae praedicationis uias. Angusta quippe porta est, quae ducit ad uitam. Eos ergo per semitas astringunt, qui ab intentionis eorum tramite per lata mundi desideria euagando non exeunt. Arta enim bene uiuendi censura non est ampla uia, sed semita; in qua praedicator quisque studiose constringitur, quia sub praeceptorum custodia sollicite coangustatur. An non quasi quaedam angustia est itineris, in hoc quidem mundo uiuere, sed de huius mundi concupiscentia nihil habere, aliena non appetere, propria non tenere, laudes mundi despicere; et pro deo opprobria amare, gloriam fugere, despectum sequi, adulantes despicere, despicientes honorare, mala nocentium ex corde dimittere, et erga eos dilectionis gratiam immobilem in corde retinere? Quae uidelicet omnia semitae sunt, sed magnae, quia quanto in praesenti uita pro ipsa uiuendi custodia angustae sunt, tanto amplius in aeterna retributione dilatantur. Vnde et bene subditur: et perfectas scientias. Perfecta quippe scientia est, et cuncta haec sollicite agere, et se de suis meritis scire nihil esse. Vnde et ipsae nubes de hac perfecta scientia docentur, cum eis uoce ueritatis dicitur: cum feceritis omnia quae praecepta sunt uobis, dicite: serui inutiles sumus. Perfecta scientia est scire omnia, et tamen iuxta quemdam modum scientem se esse nescire; quia etsi iam dei praecepta nouimus, etsi iam uirtutem uerborum illius sollicita consideratione ponderamus, etsi iam quae intellexisse nos credimus agimus; adhuc tamen acta eadem qua districtione examinis sint discutienda nescimus, necdum dei faciem cernimus, necdum occulta eius consilia uidemus. Quanta ergo est nostra scientia, quae quousque mortalitatis pondere premitur, ipso suae incertitudinis nubilo caecatur? De qua bene per paulum dicitur: qui se existimat scire aliquid, nondum cognouit quemadmodum oporteat eum scire. In hoc itaque mundo dum uiuimus, tum perfecte quae scienda sunt scimus, cum proficientes per intellegentiam, nihil nos perfecte scire cognoscimus. Dicit igitur: numquid nosti semitas nubium magnas et perfectas scientias? Ac si aperte dicat: numquid iam summa acta praedicantium conspicis, qui postquam per scientiam ad alta se eleuant, deorsum se humiliter per cognitionem suae ignorantiae inclinant? Quod quia solius sancti spiritus dono agitur, ut humanum cor non solum de scientia, sed etiam de ipsa sua ignorantia perfecte doceatur. Et calore amoris ad superna ferueat, dum minora esse quae cognouit in infimis pensat, recte subiungitur: nonne uestimenta tua calida sunt, cum perflata fuerit terra austro? Saepe beatum iob figuram sanctae ecclesiae tenere iam diximus. Vestimenta uero ecclesiae sunt omnes qui ei fidei adunatione iunguntur. De quibus eidem ecclesiae per prophetam dominus dicit: uiuo ego, quia omnibus his uelut ornamento uestieris. Per austrum uero, qui nimirum calidus uentus est, non immerito sanctus spiritus designatur, quo quisque dum tangitur, ab iniquitatis suae torpore liberatur. Vnde bene in canticis canticorum dicitur: surge, aquilo, et ueni, auster, perfla hortum meum et fluant aromata illius. Aquilo enim iubetur ut surgat, ut nimirum is qui mortalium corda restringit aduersarius spiritus fugiat. Auster enim uenit et hortum perflat, ut eius aromata diffluant, quia per aduentum sancti spiritus, dum mens hominum repletur, ex ea mox opinio uirtutum aspergitur, ut iure iam sanctorum lingua quasi hortus austro perflatus dicat: christi bonus odor sumus deo. Vestimenta ergo sanctae ecclesiae calida sunt, dum terra austro perflatur, quia hi qui ei per fidem inhaerent, feruentibus caritatis studiis inardescunt, dum eorum mens sancti spiritus afflatu perfunditur. Quod quidem et de eodem beato iob nil obstat intellegi, quia sic haec generaliter in sancta ecclesia dicimus, ut tamen per membra eius singula specialiter teneamus. Vnusquisque enim qui recte uiuit, atque hoc et alios docere consueuit, quasi tot uestimenta habet, quot auditores ei concorditer inhaerent. Natura namque uestimentorum est ut per semetipsa calere non possint, sed adiuncta uiuenti corpori, dum exhalantes membrorum poros contegunt, emanantem ab intimis calorem premunt; quo nimirum calore haec eadem uestimenta calefiunt, sed calefacta calorem quem acceperint retinendo ad corpus reddunt. Quid ergo per uestimenta uiuenti corpori adhaerentia nisi discipulorum uita magistris bene uiuentibus coniuncta signatur? Quae quasi per poros calorem accipit, quia ad amorem dei exemplo actionis et impulsu exhortationis ignescit. Quae uelut frigus proprium respuit, dum a pristina iniquitate discedit, calorem quem accepit retinet, quia in eo quem per praedicamenta sumpserit feruore conualescit. Doctores autem sancti dum auditores suos in amorem dei proficere sentiunt, ipsi amplius in doctrinae uirtute feruescunt; et quia eos ad summa inardescere et feruescere conspiciunt, ad praedicanda bona caelestis patriae ualidius succenduntur. Qui et si quando pro eo quod adhuc uitam corruptibilem humanae infirmitatis agunt de qualibet culpa saltim tenuiter in opere, in locutione, in cogitatione temptantur, discipulorum suorum profectum conspiciunt; et ipsi uel in minimis esse reprehensibiles erubescunt, ne qua forte exempla tortitudinis praebeant eis quos praedicationis uoce ad regulam intimae rectitudinis uocant. Dum ergo uerbo doctorum accenduntur auditores, quasi ex uiuenti corpore uestimenta calefiunt. Sed dum ex profectu auditorum etiam uita docentium proficit, quasi ex calefactis uestimentis calor ad corpus redit. Sed nequaquam sibi doctores tribuant quod per exhortationem suam ad summa proficere auditores uident; quia nisi sanctus spiritus eorum corda repleat, ad aures corporum uox docentium incassum sonat. Formare enim uocem magistri exterius possunt, sed hanc imprimere interius non possunt: neque enim qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat deus. Dicat ergo: nonne uestimenta tua calida sunt, cum perflata fuerit terra austro? Quia nimirum tunc auditores qui iam bene uiuentibus doctoribus inhaerent calorem superni amoris accipiunt, cum per afflatum sancti spiritus excitantur; ac si aperte beato iob diceret: incassum tibi tribuis si quos per te profecisse in uirtutibus contemplaris, quia hi quos per te incaluisse aestimas, nisi eos sancti spiritus feruor attingeret, frigidi in sua insensibilitate remanerent. Postquam uero haec fortiter dixit, per arrogantiam leuiter motus, irrisionis ilico uerba subiungit, dicens: tu forsitan cum eo fabricatus es caelos, qui solidissimi quasi aere fusi sunt. Possunt per caelos hi qui in caelestibus sunt conditi angelici spiritus designari. Vnde et in oratione nostra dicere uoce ueritatis instruimur: fiat uoluntas tua sicut in caelo et in terra. Vt nimirum uoluntas dei, sicut a superiori creatura agitur, ita in omnibus etiam ab humana infirmitate seruetur. De quibus bene dicitur: qui solidissimi quasi aere fusi sunt. Natura namque aeris est, rubigine difficile consumi. Et uirtutes angelicae quae in diuino amore fixae perstiterunt, lapsis superbientibus angelis, hoc in munere retributionis acceperunt, ut nulla iam rubigine subripientis culpae mordeantur; ut in contemplatione conditoris sine felicitatis fine permaneant, et in hoc quod sunt conditae aeterna stabilitate subsistant. Quod bene apud moysen ipsa de mundi origine historiae uerba testantur, cum et prius factum caelum dicitur, et hoc idem postmodum firmamentum uocatur, quia uidelicet natura angelica et prius subtilis est in superioribus condita, et post ne umquam potuisset cadere, mirabilius confirmata. Possunt etiam per caelos, ut saepe diximus, electorum mentes exprimi, a cunctis terrenis contagiis intimo amore suspensae. Qui quamuis corpore degant in infimis, quia tamen iam corde inhaerent summis, ueraciter dicunt: nostra conuersatio in caelis est. Qui solidissimi ut aere fusi sunt, quia ab integritate coeptae fortitudinis nulla mutabilitatis rubigine consumuntur. Quibus et fortiter contra aduersa durantibus, auctoris uoce dicitur: uos estis amici mei, qui permansistis me cum in temptationibus meis. Sed quamuis doctus et arrogans cum irridere sanctum uirum nititur, irrisioni suae fortia dicta permisceat, a dictis tamen fortibus semper ad superuacua uerba relabitur. Nam iterum deridendo subiungit: ostende nobis quid dicamus ei, nos quippe inuoluimur tenebris. Ac si dicat: tu, qui iam magna intellegentiae luce perfrueris, docere nos qui ignorantiae tenebris inuoluimur debes. Qui mox ab irrisione resiliens, despiciendo subiungit: quis narrabit ei quae loquor? Ac si aperte dicat: quae ego ei de suis laudibus acute sentiens non audita loquor, quis haec narrare uel postquam audierit potest? Sed quia cum doctrina et arrogantia in unius mentis habitatione confligit, a loquentis ore non solum sonat uiuendi leuitas, sed etiam grauitas sentiendi. Postquam eliu per arrogantiam leuiter intumuit, dicens: quis narrabit ei quae loquor? Mox per doctrinam subdidit: etiam si locutus fuerit homo, deuorabitur. Omne quod aliquid deuorat, hoc introrsus trahens, ab intuentium oculis occultat, et rem quae uideri in superficie potuit in profundum rapit. Homo igitur cum de deo tacet, per rationem in qua est conditus esse aliquid uidetur. At si loqui de deo coeperit, ilico quam nil sit ostenditur, quia magnitudinis illius immensitate deuoratur, et quasi in profundum raptus absconditur, quia fari ineffabilem cupiens, ipsa suae ignorantiae angustia deglutitur. Loquitur enim caro de spiritu, circumscriptus spiritus de incircumscripto, creatura de creatore, temporalis de aeterno, mutabilis de immutabili, mortalis de uiuificante; et cum in tenebris positus internum lumen sicut est nesciat, homo de aeternitate disserere cupiens, caecus loquitur de luce. Si ergo locutus fuerit homo, deuorabitur, quia si effari homo aeternitatem sicut est appetit, etiam hoc sibi subtrahit quod de illa uel tacitus sentit. Sed ecce aeternitas tunc hominibus uere innotuit, cum se eis humanitate suscepta monstrauit. Quae quia necdum reuelata fuerat, de eisdem hominibus recte subiungitur: at nunc non uident lucem. De qua nimirum luce etiam per prophetam dicitur: populus qui sedebat in tenebris, lucem uidit magnam. Sed haec eadem lux qualiter ab hominibus uideatur, insinuat, cum protinus subdit: subito aer cogetur in nubes. Aer quippe ita ipsa sua tenuitate spargitur, ut nulla firmitate solidetur. Nubes autem tanto firmiores sunt quanto densiores. Quid ergo per aerem nisi mentes saecularium designantur quae, innumeris huius uitae desideriis deditae, huc illuc que more aeris fluidae disperguntur? Sed aer in nubes cogitur, cum fluxae mentes per superni respectus gratiam uirtutis soliditate roborantur, ut intra sinum cordis recta sentiendo se colligant, et in uanis cogitationibus non liquescant. Aer petrus fuerat, cum per terrena desideria sparsus, eum quasi aura transiens pro uita carnis cura piscationis agitabat. Aer etiam apostoli omnes exstiterant, qui iam per legem alta didicerant, sed necdum per fidem firma sapiebant. Subito autem aer in nubes coactus est, quia per respectum supernae gratiae fluxa corda piscantium in soliditatem uersa sunt praedicatorum, ut eorum infirmae cogitationes fortia sentiendo densescerent, ac more nubium aquas scientiae caperent; et subter iacentem terram uerbis praedicationis irrigarent, quo peracto ministerio, ad caeli secreta recurrerent, atque ad aeternam requiem finito labore peruenirent. Vnde et bene mox subditur: et uentus transiens fugabit eas. Ventus quippe est transiens uita praesens. Ventus ergo transiens nubes fugat, quia mortalis uita percurrens praedicatores sanctos a nostris oculis corporaliter occultat. Ventus transiens nubes fugat, quia uitae temporalis excursus a carne apostolos subtrahit; et eos a terrae superficie in secreta requie quasi in caelorum cardine abscondit. Sed quia usque ad mortem praedicare non desinunt, et praesentis uitae spatium more nubium cum uerborum pluuia excurrunt, quid eorum laboribus in sancta ecclesia agatur adiungit, cum protinus subdit: ab aquilone aurum ueniet. Quid per aquilonem, nisi peccati frigore constricta gentilitas designatur? Quam ille sub iugo suae tyrannis tenuit qui superbiens dixit: sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis, ascendam super altitudinem nubium, similis ero altissimo. Quid uero auri nomine, nisi animae fideles exprimuntur? De quibus per ieremiam dicitur: quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus? Aurum quippe obscuratum doluit, quia in quibusdam claritatem innocentiae uersam in culpae nigredinem uidit. Ab aquilone ergo aurum uenire dicitur, quia per respectum gratiae redemptoris a gentilitate dudum perfidiae torpore frigida intra sanctam ecclesiam pretiosa deo uita fidelium multiplicatur. Ab aquilone etenim aurum uenit cum ab ipsis idolorum cultoribus uera in domino fides clarescit. Sed conuersis ad fidem gentibus, iudaea contradicit, et ad praemia retributionum caelestium dedignatur suscipere eos qui dudum fuerant cultores idolorum. Vnde post conuersionem gentilium petro dicitur: quare introisti ad uiros praeputium habentes, et comedisti cum eis? Quo contra recte per isaiam dominus dicit: dicam aquiloni: da; et austro: noli prohibere. Sicut enim per aquilonem gentilitas, sic per austrum iudaea signatur, quae quasi meridiano sole incaluit, quia redemptore in carne apparente, feruorem fidei prima suscepit. Aquiloni ergo da dicitur cum offerre deo suae fidei munera gentilitas imperatur. Austro autem iubetur ne prohibeat, quia hebraeis in fide consistentibus praecipitur ne uitam gentium repellendo contemnant. Vnde hic quoque quia dictum est: ab aquilone aurum ueniet, apte subiungitur: et a deo formidolosa laudatio. Sic enim a deo dicitur, ac si ab his qui in parte dei sunt id est fidelibus diceretur. Auro igitur ab aquilone ueniente, a deo formidolosa laudatio prodit, quia dum claritatem suae fidei gentilitas obtulit, multitudo hebraeorum fidelium diuina iudicia pertimescendo laudauit. Sed quomodo ab aquilone aurum ueniat, quomodo ab his qui sub deo sunt formidolosa laudatio erumpat, ipsa nobis historia sacri eloquii ostendit. Scriptum quippe est: cornelius centurio cohortis quae dicitur italica, religiosus et timens deum, cum omni domo sua, faciens eleemosynas multas plebi, et deprecans deum semper, uidit in uisu manifeste, quasi hora nona diei, angelum dei introeuntem ad se et dicentem sibi: corneli. At ille intuens eum, timore correptus dixit: quis es, domine? Dixit autem illi: orationes tuae et eleemosynae tuae ascenderunt in memoriam in conspectu dei. Aurum ergo ab aquilone uenit, dum in conspectu dei ex gentibus cum eleemosynis oratio ascendit. Quod cum petrus fratribus rettulisset, quomodo uel cornelius angelum, uel ipse de caelo submitti ad se linteum cum bestiis reptilibus ac uolatilibus uidisset; quomodo spiritus sanctus etiam ante baptisma gentilium corda perfuderit, qui numquam in iudaeorum mentibus nisi post aquam baptismatis uenit, protinus scriptum est: his auditis tacuerunt et glorificauerunt deum, dicentes: ergo et gentibus deus paenitentiam ad uitam dedit. Multitudo ergo fidelium formidolosam deo laudem obtulit, quae saluatis gentibus, a suo se murmure, dona caelestis gratiae admirando, compressit. Vnde ipse quoque petrus miratur, dicens: in ueritate comperi quod non est personarum acceptor deus. Sed cum gentes fidem suscipiunt, cur ab eis qui iam fideles sunt formidolosa uenire laudatio dicitur, cum laeta uenire potius quam formidolosa debuisset? Sed idcirco conuersis gentibus, ab hebraeis iam fidelibus formidolosa laudatio prodiit; quia nimirum iuste iudaea repulsa est, dum pie est gentilitas uocata; et damna suae repulsionis timuit, dum lucra alienae uocationis uidit. Vnde nos quoque cotidie, dum iniquos quosque ad inopinatam uitae celsitudinem prouehi repente conspicimus, sub occultis dei iudiciis timendo gaudemus, ne per occulta iudicia quosdam deus qui digni putantur deserat, qui per haec ad se eos qui indigni aestimantur uocat. Sequitur: digne eum inuenire non possumus. Et si inuenire iam deum possumus, non tamen digne, quia quicquid in illo sentimus ex fide est, nondum ex specie. Hoc tamen quod iam se inuenisse considerat adiungit, dicens: magnus fortitudine et iudicio et iustitia, et enarrari non potest. Magnus quippe est fortitudine, quia fortem aduersarium superat et de domo illius uasa contumeliae auferens in misericordiae uasa permutat. Magnus iudicio, quia etsi hic electos suos per aduersa deprimit, eos quandoque in gloria aeternae prosperitatis extollit. Magnus iustitia, quia etsi hic diu tolerat, quandoque tamen sine termino reprobos damnat. Bene autem subditur: et enarrari non potest. Sentiri enim digne non ualet, quanto minus dici? Sed melius hunc utcumque dicimus, si sub considerationis eius formidine admirando taceamus. Sequitur: ideo timebunt eum uiri et non audebunt contemplari omnes qui sibi uidentur esse sapientes. Hoc loco eliu uiros eos qui ad intellegentiam sunt fortes appellat. Et notandum quod non ait: et non audebunt contemplari sapientes; sed: qui sibi uidentur esse sapientes. Quibus uidelicet uerbis peritos quidem, sed arrogantes insinuat. Eliu ergo dum multa fortiter sentit, in locutionis suae fine se tetigit. Viri namque arrogantes et docti cum recte non uiuunt, sed tamen recta dicere doctrinae impulsionibus compelluntur, ipsi damnationis suae aliquo modo praecones fiunt, quia dum ea quae agere respuunt praedicantes insinuant, suis se uocibus damnatos clamant. Contra quos bene per psalmistam dicitur: conuersi sunt in arcum peruersum. Arcus quippe peruersus ipsum a quo intenditur percutit. In dictis autem suis arrogantium linguae arcui peruerso sunt similes, quia dum contra elationem uerba faciunt in suis auctoribus sagittas figunt. Vnde summa cura prouidendum est ne accepta sapientia, cum ignorantiae tenebras illuminat, lumen humilitatis tollat, et iam sapientia esse nequeat. Quae etsi uirtute locutionis fulgeat, elationis tamen uelamine cor loquentis obscurat. Alia namque sunt bona summa, alia bona media. Bona etenim summa sunt spes fides, caritas. Quae cum ueraciter habentur, in malum inflecti non possunt. Bona autem sunt media, prophetia, doctrina, curationum uirtus et cetera quae ita inter utrumque sunt posita, ut aliquando per haec sola aeterna patria, aliquando uero gloria terrena requiratur. Medias ergo has uirtutes dicimus, quas ad quodcumque mens appetit inclinamus. Quibus perceptis ita uti animus sicut terrenis diuitiis potest. Per terrenas namque diuitias alii in gloriae ostentatione superbiunt, alii erga proximorum indigentiam ministeria pietatis operantur. Cum per doctrinam igitur atque prophetiam laus exterior quaeritur, quasi per corporales diuitias terrenae gloriae culmen ambitur. Cum uero doctrina atque prophetia lucrandis animabus impenditur, quasi acceptae diuitiae egenis fratribus largiuntur. Quia ergo saepe per ipsa dona quae se percipere exsultat, a manu dantis incautus animus elongat, uigilanti prouisione curandum est ut et prius subigantur uitia, et post sub circumspectione dona teneantur. Nam si in eis mens incaute se deserit, non per haec adiuta subuehitur, sed quasi pro anteactis laboribus remunerata reprobatur. Vnde fit etiam ut accepta uirtus dum in usu transitoriae laudis assumitur, quia uitio militat, uirtus non sit. Quia enim origo uirtutis humilitas est, illa in nobis uirtus ueraciter pullulat, quae in radice propria, id est in humilitate perdurat. A qua nimirum si abscinditur arescit, quia uiuificantem se in intimis humorem caritatis perdit. Sed quia per hoc quod ab eliu dicitur: non audebunt contemplari omnes qui sibi uidentur esse sapientes, occulta cordis elatio reprobatur, intueri libet quanta uirtutum munera dauid perceperat, atque in his omnibus quam forti se humilitate seruabat. Quem enim non extolleret ora leonum frangere, ursorum brachia dissipare, despectis prioribus fratribus eligi, reprobato rege ad regni gubernacula ungi, timendum cunctis uno lapide goliam sternere, a rege proposita, exstinctis allophylis, numerosa praeputia reportare, promissum tandem regnum percipere, cunctum que israeliticum populum sine ulla contradictione possidere? Et tamen cum arcam dei ierusalem reuocat, quasi oblitus praelatum se omnibus, admixtus populis ante arcam saltat. Et quia coram arca saltare, ut creditur, uulgi mos fuerat, rex se in diuino obsequio per saltum rotat. Ecce quem dominus cunctis singulariter praetulit, sese sub domino et exaequando minimis et abiecta exhibendo contemnit. Non potestas regni ad memoriam reducitur, non subiectorum oculis saltando uilescere metuit, non se honore praelatum ceteris ante eius arcam qui honorem dederat recognoscit. Coram deo egit debilia uel extrema, ut illa ex humilitate solidaret quae coram hominibus gesserat fortia. Quid de eius factis ab aliis sentiatur ignoro; ego dauid plus saltantem stupeo quam pugnantem. Pugnando quippe hostes subdidit, saltando autem coram domino semetipsum uicit. Quem michol saul filia adhuc ex tumore regii generis insana, cum humiliatum despiceret, dicens: quam gloriosus fuit hodie rex israel discooperiens se ante ancillas seruorum suorum; et nudatus est, quasi si nudetur unus de scurris, protinus audiuit: ante dominum, qui elegit me potius quam patrem tuum. Ac paulo post ait: et ludam et uilior fiam plus quam factus sum; ero que humilis in oculis meis. Ac si aperte dicat: uilescere coram hominibus appeto, quia seruare mihi coram deo ingenium per humilitatem quaero. Sunt uero nonnulli qui de semetipsis humilia sentiunt, quia in honoribus positi nihil se esse nisi puluerem fauillam que perpendunt, sed tamen coram hominibus uiles apparere refugiunt, et contra hoc quod de se interius cogitant, quasi rigida exterius uenustate palliantur. Et sunt nonnulli qui uiles uideri ab hominibus appetunt, atque omne quod sunt deiectos se exhibendo contemnunt; sed tamen apud se introrsus quasi ex ipso merito ostensae uilitatis intumescunt, et tanto magis in corde elati sunt quanto amplius in specie elationem premunt. Quae utraque unius elationis bella magna dauid circumspectione deprehendit, mira uirtute superauit. Quia enim, de semetipso intus humilia sentiens, honorem exterius non quaerit, insinuat dicens: ludam et uilior fiam. Et quia per hoc quod uilem se exterius praebuit, nequaquam interius intumescit, adiungit: ero que humilis in oculis meis. Ac si dicat: qualem me exterius despiciens exhibeo, talem me et interius attendo. Quid ergo acturi sunt quos doctrina eleuat, si dauid ex carne sua uenturum redemptorem nouerat, eius que gaudia prophetando nuntiabat, et tamen in semetipso ceruicem cordis ualida discretionis calce deprimebat, dicens: ero que humilis in oculis meis? Bene ergo per eliu dicitur: ideo timebunt eum uiri et non audebunt contemplari omnes qui sibi uidentur esse sapientes. Contemplari enim dei sapientiam non possunt qui sibi sapientes uidentur, quia tanto ab eius luce longe sunt, quanto apud semetipsos humiles non sunt; quia in eorum mentibus dum tumor elationis crescit, aciem contemplationis claudit; et unde se lucere prae ceteris aestimant, inde se lumine ueritatis priuant. Si igitur ueraciter sapientes esse atque ipsam sapientiam contemplari appetimus, stultos nos humiliter cognoscamus. Relinquamus noxiam sapientiam, discamus laudabilem fatuitatem. Hinc quippe scriptum est: stulta mundi elegit deus, ut confundat sapientes. Hinc rursum dicitur: si quis uidetur inter uos sapiens esse in hoc saeculo, stultus fiat ut sit sapiens. Hinc euangelicae historiae uerba testantur quia zachaeus cum uidere prae turba nihil posset, sycomori arborem ascendit, ut transeuntem dominum cerneret. Sycomorus quippe ficus fatua dicitur. Pusillus itaque zachaeus sycomorum subiit et dominum uidit, quia qui mundi stultitiam humiliter eligunt, ipsi dei sapientiam subtiliter contemplantur. Pusillitatem namque nostram ad uidendum dominum turba praepedit, quia infirmitatem humanae mentis, ne lucem ueritatis intendat, curarum saecularium tumultus premit. Sed prudenter sycomorum ascendimus, si prouide eam quae diuinitus praecipitur stultitiam tenemus. Quid enim in hoc mundo stultius quam amissa non quaerere, possessa rapientibus relaxare, nullam pro acceptis iniuriis iniuriam reddere, immo et adiunctis aliis patientiam praebere? Quasi enim sycomorum nos ascendere dominus praecipit, cum dicit: qui aufert quae tua sunt ne repetas. Et rursum: si quis te percusserit in dexteram maxillam, praebe illi et alteram. Per sycomorum transiens dominus cernitur, quia per hanc sapientem stultitiam etsi necdum ut est solide, iam tamen per contemplationis lumen dei sapientia quasi in transitu uidetur. Quam iuxta eliu uerba uidere nequeunt, qui sibi sapientes uidentur, quia ad conspiciendum dominum in elata cogitationum suarum turba deprehensi, adhuc sycomori arborem non inuenerunt. LIBER 28 Post damna rerum, post funera pignorum, post uulnera corporis, post uerba male suadentis uxoris, post contumeliosa dicta consolantium, post suscepta fortiter iacula tot dolorum, de tanta uirtute constantiae laudandus a iudice beatus iob fuerat, sed si iam de praesenti saeculo esset euocandus. At postquam hic adhuc duplicia recepturus est, postquam saluti pristinae restituitur, ut rebus redditis diutius utatur, ne per elationis gladium ipsa illum sua uictoria sternat, debet omnipotens deus increpare per districtam iustitiam quem seruat ad uitam. Quid enim peius plerumque animam quam conscia uirtus interficit? Quae illam dum consideratione sua inflat, a plenitudine ueritatis euacuat; et dum se ad percipienda praemia sufficere suggerit, eam a meliorationis intentione distendit. Iustus igitur iob ante flagella exstitit, sed iustior post flagella permansit, et laudatus antea dei uoce, postmodum creuit ex uerbere. Profecto uelut tuba ductilis ex percussione producta in laudem dei tanto eleuatus est, quanto maiori est castigatione percussus. Sed humiliandus erat iste qui, prostratus ulceribus, sic uirtutibus stabat. Humiliandus erat, ne tam robustissimum pectus elationis tela confoderent, quod constabat certe quia et illata uulnera non uicissent. Requirendus nimirum fuit homo cuius debuisset comparatione superari. Sed quid quod de eo uoce domini dicitur: uidisti seruum meum iob, quod non sit ei similis super terram? Cuius ergo comparatione poterat uinci, de quo deo attestante dicitur quia nullius hominis comparatione possit aequari? Quid itaque agendum est, nisi ut ex persona sua ipse dominus suas illi uirtutes narret; et dicat ei: numquid producis luciferum in tempore suo, et uesperum super filios terrae consurgere facis? Et iterum: numquid apertae sunt tibi portae mortis; et ostia tenebrosa uidisti? Vel certe: numquid post ortum tuum praecepisti diluculo, et ostendisti aurorae locum suum? Quis uero ista, nisi dominus potest? Et tamen interrogatur homo, ut cognoscat quia ista non potest, quatenus uir qui tam immensis uirtutibus creuit, et nullius hominis exemplo uincitur, ne extolli debeat, dei comparatione superetur. Sed o quam potenter erigitur qui tam sublimiter humiliatur! O quanta est hominis uictoria, ex dei comparatione perdidisse! O quanto hominibus maior est qui testimoniis conuincitur deo minor! Multum quippe potens est qui tali interrogatione ostenditur quia potens non est. Sed quia ad obscura nimis disserenda ducimur, ad eiusdem textus iam uerba ueniamus: C. 28 respondens autem dominus iob de turbine dixit. Notandum uideo quia si sano atque incolumi loqueretur ex tranquillitate dominica locutio facta diceretur, nequaquam de turbine dominus locutus fuisse scriberetur. Sed quia flagellato loquitur, de turbine locutus fuisse describitur. Aliter enim dominus seruis suis loquitur, cum eos intrinsecus per compunctionem prouehit, aliter cum per districtionem ne extollantur premit. Per blandam enim locutionem domini amanda dulcedo eius ostenditur, per terribilem uero potestas eius metuenda monstratur. In illa persuadetur animae ut proficiat, in ista reprimitur quae proficit. In illa discit quod appetat, in ista quod metuat. Per illam dicit: lauda et laetare, filia sion, quia ecce uenio, et habitabo in medio tui; per istam dicitur: dominus in tempestate et in turbine uiae eius. Blandus quippe est qui ut in medio inhabitet uenit. Cum uero se per tempestatem et turbinem insinuat, nimirum quae tangit corda perturbat, atque ad edomandam elationem se exserit, quando potens et terribilis innotescit. Sciendum praeterea est quia in duobus modis locutio diuina distinguitur. Aut per semetipsum namque dominus loquitur, aut per creaturam angelicam eius ad nos uerba formantur. Sed cum per semetipsum loquitur, sola nobis ui internae inspirationis aperitur. Cum per semetipsum loquitur, de uerbo eius sine uerbis ac syllabis cor docetur, quia uirtus eius in intima quadam subleuatione cognoscitur. Ad quam mens plena suspenditur, uacua grauatur. Pondus enim quoddam est quod omnem animam quam replet leuet. Incorporeum lumen est quod et interiora repleat, et repleta exterius circumscribat. Sine strepitu sermo est, qui et auditum aperit, et habere sonitum nescit. Quod enim de aduentu sancti spiritus scriptum est: factus est repente de caelo sonus, tamquam aduenientis spiritus uehementis; et repleuit totam domum ubi erant sedentes; et apparuerunt illis dispertitae linguae quasi ignis; sedit que super singulos eorum. Per ignem quidem dominus apparuit, sed per semetipsum locutionem interius fecit. Et neque ignis deus, neque ille sonitus fuit, sed per hoc quod exterius exhibuit, expressit hoc quod interius gessit. Quia enim discipulos et zelo succensos, et uerbo eruditos intus reddidit, foras linguas igneas ostendit. In significatione igitur admota sunt elementa, ut ignem et sonitum sentirent corpora, igne uero inuisibili et uoce sine sonitu docerentur corda. Foras ergo fuit ignis qui apparuit, sed intus qui scientiam dedit. Et cum reginae candacis eunuchus currui praesidens iter carperet, atque isaiam in manibus non intellegens haberet, in corde nimirum philippo spiritus dixerat: adiunge te ad currum. Et cum ad euocandum petrum timentes deum milites cornelius direxisset, in mente procul dubio ab spiritu petrus audiuit: ecce tres uiri quaerunt te, surge itaque, descende et uade cum eis. Spiritui enim dei quasi quaedam nobis uerba dicere est occulta ui ea quae agenda sunt intimare, et cor hominis ignarum, non adhibito strepitu et tarditate sermonis, peritum repente de absconditis reddere. Nam quia auditus ea quae ad se fiunt non simul omnia dicta comprehendit, quippe qui et causas per uerba et particulatim uerba per syllabas percipit, uisus autem noster in eo quod se dirigit, totum subito et simul apprehendit. Dei locutio ad nos intrinsecus facta uidetur, potius quam auditur, quia dum semetipsam sine mora sermonis insinuat, repentina luce nostrae ignorantiae tenebras illustrat. Vnde et baruch, neriae filius, cum requisitus exponeret quemadmodum uerba ieremiae prophetantis audisset, ait: ex ore suo loquebatur quasi legens et ego scribebam. Qui enim legens loquitur, alio intendit, sed alio uerbum facit, quia quod uidet dicit. Prophetae ergo dei, quia eius uerba uident potius in corde quam audiunt, quasi legentes loquuntur. Cum uero per angelum uoluntatem suam dominus indicat, aliquando eam uerbis, aliquando rebus demonstrat, aliquando simul uerbis et rebus, aliquando imaginibus cordis oculis ostensis, aliquando imaginibus et ante corporeos oculos ad tempus ex aere assumptis, aliquando caelestibus substantiis, aliquando terrenis; aliquando simul terrenis et caelestibus. Nonnumquam uero etiam per angelum humanis cordibus ita loquitur, ut ipse quoque angelus mentis obtutibus praesentetur. Verbis namque per angelum loquitur deus, cum nil in imagine ostenditur, sed supernae uerba locutionis audiuntur, sicut dicente domino: pater, clarifica filium tuum, ut et filius tuus clarificet te, protinus respondetur: clarificaui et iterum clarificabo. Neque enim deus, qui sine tempore ui impulsionis intimae clamat, in tempore per suam substantiam illam uocem edidit, quam circumscriptam tempore per humana uerba distinxit; sed nimirum de caelestibus loquens, uerba sua quae audiri ab hominibus uoluit rationali creatura administrante formauit. Aliquando rebus per angelos loquitur deus, cum nil uerbo dicitur, sed ea quae futura sunt, assumpta de elementis imagine, nuntiantur; sicut ezechiel, nil uerborum audiens, electri speciem in medio ignis uidit; ut uidelicet dum solam speciem aspiceret, quae essent in nouissimis uentura sentiret. Electrum quippe ex auri argenti que metallo miscetur, in qua permixtione argentum quidem clarius redditur, sed tamen fulgor auri temperatur. Quid ergo in electro nisi mediator dei et hominum demonstratur? Qui dum semetipsum nobis ex diuina atque humana natura composuit, et humanam per deitatem clariorem reddidit, et diuinam per humanitatem nostris aspectibus temperauit. Quia enim uirtute diuinitatis eius tot miraculis humanitas fulsit, ex auro creuit argentum; et quod per carnem deus cognosci potuit quod que per carnem tot aduersa tolerauit, quasi ex argento temperatum est aurum. Quod bene et in medio ignis ostenditur, quia incarnationis eius mysterium subsequentis iudicii flamma comitatur. Scriptum quippe est: pater non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit filio. Aliquando per angelos uerbis simul et rebus loquitur deus, cum quibusdam motibus insinuat hoc quod sermonibus narrat. Neque enim adam post culpam in diuinitatis substantia uidere dominum potuit, sed increpationis uerba per angelum audiuit; de quo scriptum est: cum audisset uocem domini dei deambulantis in paradiso ad auram post meridiem, abscondit se inter ligna paradisi. Quid est enim quod post peccatum hominis in paradiso dominus non iam stat, sed deambulat, nisi quod irruente culpa se a corde hominis motum demonstrat? Quid est quod ad auram post meridiem, nisi quod lux feruentior ueritatis abscesserat, et peccatricem animam culpae suae frigora constringebant? Increpauit ergo adam deambulans, ut caecis mentibus nequitiam suam non solum sermonibus, sed etiam rebus aperiret, quatenus peccator homo et per uerba quod fecerat audiret; et per deambulationem, amisso aeternitatis statu, mutabilitatis suae inconstantiam cerneret; et per auram, feruore caritatis expulso, torporem suum animaduerteret; et per declinationem solis cognosceret quod ad tenebras propinquaret. Aliquando imaginibus cordis oculis ostensis per angelos loquitur deus, sicut iacob subnixam caelo scalam dormiens uidit, sicut petrus linteum reptilibus ac quadrupedibus plenum in ecstasi raptus aspexit, qui nisi incorporeis haec oculis cerneret, in ecstasi non fuisset; sicut paulo in uisione noctis uir macedo apparuit, qui transire eum macedoniam rogauit. Aliquando imaginibus et ante corporeos oculos ad tempus ex aere assumptis per angelos loquitur deus, sicut abraham non solum tres uiros uidere potuit, sed etiam habitaculo terreno suscipere, et non solum suscipere, sed eorum usibus etiam cibos adhibere. Nisi enim angeli quaedam nobis interna nuntiantes ad tempus ex aere corpora sumerent, exterioribus profecto nostris obtutibus non apparerent; nec cibos cum abraham caperent, nisi propter nos solidum aliquid ex caelesti elemento gestarent. Nec mirum quod illic ipsi qui suscepti sunt, modo angeli, modo dominus uocantur, quia angelorum uocabulo exprimuntur qui exterius ministrabant, et appellatione domini ostenditur qui eis interius praeerat; ut per hoc praesidentis imperium, et per illud claresceret officium ministrantium. Aliquando caelestibus substantiis per angelos loquitur deus, sicut, baptizato domino, scriptum est quia de nube uox sonuit, dicens: hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacui. Aliquando terrenis substantiis per angelos loquitur deus, sicut cum balaam corripuit, in ore asinae humana uerba formauit. Aliquando simul terrenis et caelestibus substantiis per angelos loquitur deus, sicut ad moysen in montem cum iussionis suae uerba edidit, ignem rubum que sociauit, atque aliud superius, aliud inferius iunxit. Quod tamen tunc solum agitur, cum ex ipsa aliquid coniunctione signatur. Nam per succensum rubum moysen alloquens, quid aliud ostendit, nisi quod eius populi ductor fieret qui et legis flammam perciperet, et tamen peccati spinam nequaquam uitaret; uel quod ex illo populo exiret qui in igne deitatis carnis nostrae peccata quasi rubi spinas acciperet, et inconsumptam humanitatis nostrae substantiam etiam in ipsa diuinitatis flamma seruaret? Nonnumquam uero humanis cordibus etiam per angelos deus secreta eorum praesentia uirtutem suae aspirationis infundit. Vnde zacharias ait: dixit ad me angelus qui loquebatur in me. Dum ad se quidem sed tamen in se loqui angelum dicit, liquido ostendit quod is qui ad ipsum uerba faceret per corpoream speciem extra non esset. Vnde et paulo post subdidit: et ecce angelus qui loquebatur in me egrediebatur. Saepe enim non exterius apparent, sed sicut sunt angelici spiritus uoluntatem dei prophetarum sensibus innotescunt, atque ita eos ad sublimia subleuant; et quaeque in rebus futura sunt in causis originalibus praesentia demonstrant. Humanum namque cor ipso carnis corruptibilis pondere grauatum hanc ipsam corpulentiam suam quasi obicem sustinens, interna non penetrat et graue exterius iacet, quia leuantem manum interius non habet. Vnde fit, sicut dictum est, ut prophetarum sensibus ipsa ut est subtilitas angelicae uirtutis appareat, eorum que mens quo subtili spiritu tangitur, leuetur; et non iam pigra torpens que in ima iaceat, sed repleta intimis afflatibus, ad superna conscendat; atque inde quasi de quodam rerum uertice, quae infra se uentura sunt uideat. Sed ne quis in praedictis zachariae uerbis angeli designatum nomine uel patrem, uel filium, uel spiritum sanctum putet, si textum scripturae sacrae considerat, quod sentit uelociter emendat, quae numquam patrem, numquam spiritum sanctum, et non nisi pro incarnationis suae praedicatione filium angelum uocat. Vnde et in eiusdem zachariae uerbis aperte ostenditur quod in illo uere angelus, id est creatura, loqueretur cum dicitur: et ecce angelus qui loquebatur in me, egrediebatur. Statim que subiungitur: et alius angelus egrediebatur in occursum eius et dixit ad eum: loquere ad puerum istum, dicens: absque muro habitabitur ierusalem. Non est itaque deus angelus qui mittitur, cui uerba ab angelo quae dicere debeat iubentur. Sed quia in conspectu conditoris angelica ministeria ordinata graduum positione distincta sunt, ut et pro communi felicitate beatitudinis opificem suum simul uidentes gaudeant; et tamen pro dispositione dignitatis aliis alii subministrent, ad prophetam angelum angelus mittit; et quem se cum de deo gaudere communiter conspicit et docet et dirigit, quia eum et per superiorem scientiam uirtute cognitionis, et per praestantiorem gratiam culmine potestatis excedit. Haec igitur dicta sunt ut quibus modis loquatur deus hominibus monstraretur. Cum uero beato iob respondisse dominus de turbine dicitur, utrum per semetipsum, an ei per angelum sit locutus ambigitur. Potuerunt quippe per angelum commotiones aeris fieri, et haec ei quae subiuncta sunt per eum uerba mandari. Rursum que potuit et exterius angelus in turbine aerem excutere, et tamen interius per semetipsum dominus uim suae sententiae cordi eius sine uerbis insonare; ut credatur quod dicta dominica quae sequuntur ipse iam per uerba protulit, qui repletus deo, haec sine uerbis audiuit. Itaque dicitur: quis est iste inuoluens sententias sermonibus imperitis? Sicut et superiori parte iam diximus, prima exprobratio est talis interrogatio, qua dicitur: quis est iste? Eliu enim arroganter locutus fuerat. Et quis est iste? Non dicimus nisi de eo utique quem nescimus. Scire autem dei approbare est, nescire reprobare. Vnde quibusdam quos reprobat dicit: nescio uos unde sitis; discedite a me, omnes operarii iniquitatis. Quid est ergo de hoc arrogante requirere: quis est iste? Nisi aperte dicere: ego arrogantes nescio, id est eorum uitam in sapientiae meae arte non approbo? Quia dum laudibus humanis inflantur, a uera gloria aeternae retributionis inanescunt. In eo uero quod ait, sententias, et non addidit quales, bonas utique accipimus, quas quidem imperitis asserit sermonibus inuolutas, quia cum uerbis iactantiae fuerant prolatae. Imperitiae quippe uitium est rectum non recte sapere, id est caeleste donum ad appetitum terrenae laudis inclinare. Sicut enim saepe contingit ut et bona male et mala bene proferantur, ita eliu arrogans recta non recte protulit, quia humiles in dei defensione sententias non humiliter dixit. Vnde et eorum qui intra catholicam ecclesiam inani gloriae student, non immerito typum tenet; qui dum se prae ceteris peritos credunt, diuino iudicio de imperitia redarguuntur, quia sicut apostolus ait: si quis se existimat scire aliquid, nondum cognouit quemadmodum oporteat eum scire. Quia enim prima stultitia angeli elatio cordis fuit, uera sapientia efficitur hominis humilitas suae aestimationis. Quam quisquis uel magna sapiendo deserit, eo ipso uehementer desipit, quo semetipsum nescit. Vnde eliu et sententias protulit et imperitis sermonibus inuolutas; quia et de deo rectum quod diceret nouerat, et tamen de semetipso dicta illius elatio stulta fatuabat. Hoc itaque despecto, ad erudiendum iob uerba uertuntur: accinge sicut uir lumbos tuos. Scriptura sacra uiros uocare consueuit qui nimirum uias domini fortibus et non dissolutis gressibus sequuntur. Vnde per psalmistam dicitur: uiriliter agite et confortetur cor uestrum. Vnde paulus ait: remissas manus et dissoluta genua erigite. Vnde sapientia in prouerbiis dicit: o uiri, ad uos clamito. Ac si aperte diceret: ego non feminis, sed uiris loquor, quia hi qui fluxa mente sunt mea uerba percipere nequaquam possunt. Lumbos uero accingere est uel in opere luxuriam uel in cogitatione refrenare. Delectatio namque carnis in lumbis est. Vnde et sanctis praedicatoribus dicitur: sint lumbi uestri praecincti et lucernae ardentes. Per lumbos enim luxuria, per lucernas autem bonorum operum claritas designatur. Iubentur ergo lumbos accingere et lucernas tenere. Ac si aperte audiant: prius in uobismetipsis luxuriam restringite et tunc de uobis aliis bonorum operum exempla monstrate. Sede cum beatum iob tanta praeditum castitate nouerimus, cur ei post tot flagella dicitur: accinge sicut uir lumbos tuos, id est, sicut fortis restringe luxuriam, nisi quia alia est carnis luxuria qua castitatem corrumpimus, alia uero luxuria cordis est, qua de castitate gloriamur? Dicitur ergo ei: accinge sicut uir lumbos tuos, ut qui prius luxuriam corruptionis uicerat, nunc luxuriam restringat elationis, ne de patientia uel de castitate superbiens, tanto peius intus ante dei oculos luxuriosus exsisteret, quanto magis ante oculos hominum et patiens et castus appareret. Vnde bene per moysen dicitur: circumcidite praeputia cordis uestri, id est, postquam luxuriam a carne exstinguitis, etiam superflua a cogitatione resecate. Sequitur: interrogabo te et responde mihi. Tribus modis nos conditor interrogare consueuit, cum aut flagelli districtione nos percutit, et quanta nobis insit, uel desit patientia ostendit; aut quaedam quae nolumus praecipit et nostram nobis oboedientiam uel inoboedientiam patefacit; aut aliqua nobis occulta aperit, et aliqua abscondit, et mensuram nobis nostrae humilitatis innotescit. Flagello namque interrogat cum mentem bene sibi per tranquillitatem subditam afflictionibus pulsat, sicut idem iob et laudatur attestatione iudicis, et tamen ictibus conceditur percussoris, ut eius patientia tanto uerius claresceret quanto inquisita durius fuisset. Praecipiendo autem dura nos interrogat, sicut abraham terram suam iubetur egredi et pergere quo nesciebat, in montem unicum filium ducere, et quem ad consolationem senex acceperat immolare. Cui nimirum ad interrogationem bene respondenti, id est ad iussionem oboedienti dicitur: nunc cognoui quia times deum. Vel sicut scriptum est: temptat uos dominus deus uester, ut sciat si diligitis eum. Temptare quippe dei est magnis nos iussionibus interrogare. Scire quoque eius est nostram oboedientiam nosse nos facere. Aperiendo uero nobis quaedam, atque claudendo nos interrogat deus, sicut per psalmistam dicitur: palpebrae eius interrogant filios hominum. Palpebris quippe apertis cernimus, clausis nihil uidemus. Quid ergo palpebras dei, nisi eius iudicia accipimus? Quae iuxta aliquid clauduntur hominibus, et iuxta aliquid reserantur, ut homines qui se nesciunt sibimetipsis innotescant; quatenus dum quaedam intellegendo comprehendunt, quaedam uero cognoscere omnino non possunt, eorum corda sese latenter inquirant, si illos diuina iudicia uel clausa non stimulant, uel aperta non inflant. Hac enim paulus interrogatione probatus est, qui post perceptam internam sapientiam, post aperta claustra paradisi, post ascensum caeli tertii, post supernae locutionis mysteria, adhuc dicit: ego me non arbitror comprehendisse. Et rursum: ego sum minimus apostolorum, qui non sum dignus uocari apostolus. Et rursum: non quia sufficientes sumus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis; sed sufficientia nostra ex deo est. Apertis ergo palpebris dei interrogatus paulus recte respondit, qui et superna secreta attigit, et tamen in humilitate cordis sublimiter stetit. Qui rursum cum secreta dei iudicia de repulsione iudaeorum et gentium uocatione discuteret, atque ad ea peruenire non posset, quasi clausis dei palpebris interrogatus est. Sed rectum ualde responsum reddidit, qui deo se in ipsa sua ignorantia scienter inclinauit, dicens: o altitudo diuitiarum sapientiae et scientiae dei, quam incomprehensibilia sunt iudicia eius et inuestigabiles uiae eius! Quis enim cognouit sensum domini, aut quis consiliarius eius fuit? Ecce enim absconsis mysteriis quasi clausis palpebris inquisitus placita ac recta respondit, qui secreti aditum pulsans, quia per cognitionem intromitti ad interiora non ualuit, per confessionem ante ianuas humilis stetit; et quod intus comprehendere non potuit, foris timendo laudauit. Vnde nunc quoque beatus iob post interrogationem uerberis discutitur interrogatione sermonis, ut quae sint superna consideret; quae dum minime comprehendit, ad semetipsum redeat, et quam sit iuxta nihilum in supernorum comparatione cognoscat. Audiat itaque: interrogabo te et responde mihi. Ac si ei apertius dicatur: uerbis meis ad sublimia consideranda te excito, et dum ea quae super te sunt nescire te perspicis, tibimetipsi te notiorem reddo. Tunc enim mihi uere respondes, si quae ignoras intellegis. Sequitur: ubi eras quando ponebam fundamenta terrae? Indica mihi, si habes intellegentiam. Quis posuit mensuras eius, si nosti, uel quis tetendit super eam lineam? Super quo bases illius solidatae sunt? Ecce quasi omnia de mundi origine narratione historica contexuntur. Repente uero subiungitur quod non de mundi, sed de ecclesiae dictum conditione uideatur. Nam dicitur: aut quis dimisit lapidem angularem eius? Per hoc enim quod non in mundi origine factum est, et illud superius ostenditur, quia de mundi origine dictum non est. Idcirco namque rebus planis ac patentibus obscura quaedam ac dissona permiscentur, ut per hoc, quod ab intellectu litterae discrepat et illud inquiratur mystice quod dictum iuxta litteram sonat. Namque sicut aliis apertis rebus alia clausa cognoscimus, ita aliis clausis compellimur et illa altiori intellectu pulsare, quae aperta credebamus. Dicat ergo: ubi eras quando ponebam fundamenta terrae. In scriptura sacra quid aliud fundamenta quam praedicatores accipimus? Quos dum primos dominus in sancta ecclesia posuit, tota in eis sequentis fabricae structura surrexit. Vnde et sacerdos cum tabernaculum ingreditur duodecim lapides portare in pectore iubetur, quia uidelicet semetipsum pro nobis sacrificium offerens pontifex noster, dum fortes in ipso exordio praedicatores exhibuit, duodecim lapides sub capite in prima sui corporis parte portauit. Sancti itaque apostoli et pro prima ostensione ornamenti lapides sunt in pectore, et pro prima soliditate aedificii in solo, fundamenta. Vnde dauid propheta cum sanctam ecclesiam in sublimibus apostolorum mentibus poni aedificari que conspiceret, dixit: fundamenta eius in montibus sanctis. Cum uero in sacro eloquio non fundamenta; sed singulari numero fundamentum dicitur, nullus alius nisi ipse dominus designatur, per cuius diuinitatis potentiam, nutantia infirmitatis nostrae corda solidantur. De quo et paulus ait: fundamentum aliud nemo potest ponere, praeter id quod positum est, quod est christus iesus. Ipse quippe fundamentum fundamentorum est, quia et origo est incohantium, et constantia robustorum. Quia igitur fundamenta nostra sunt hi qui iniquitatum nostrarum pondera portauerunt; ne beatus iob in superbia de uirtutum suarum potentia subleuetur, in ipsa dominici prima parte sermonis de sanctorum praedicatorum commemoratione discutitur, ut quanto illos admirabiles uenire conspiceret, tanto in eorum comparatione de se uilius aestimaret. Quod idcirco a domino iam quasi praeteritum describitur, quia quicquid foras futurum est in opere, intus iam factum est in praedestinatione. Dicitur itaque ei: ubi eras quando ponebam fundamenta terrae? Ac si aperte diceretur: uirtutem fortium considera, me que eorum ante saecula auctorem pensa; et cum eos quos in tempore condidi mirabiles suspicis, perpende quantum mihi subdi debeas, quem auctorem mirabilium sine tempore esse cognoscis. Sequitur: indica mihi, si habes intellegentiam. Quis posuit mensuras eius, si nosti, uel quis tetendit super eam lineam? Mensurarum lineae in terrarum partitione tenduntur, ut dimensionis aequitas ex ipsa linearum tensione teneatur. In carne autem dominus ad ecclesiam ueniens mensuras terrae lineis mensus est, quia fines ecclesiae occulti iudicii subtilitate distinxit. Huius terrae occultae mensurae uel lineae tendebantur quando praedicatores sancti agente spiritu in aliis partibus mundi uocabantur ut irent, ad alias uero partes arcebantur ne accederent. Paulus namque apostolus cum macedoniam praedicare neglegeret, per uisum illi apparuit uir macedo qui diceret: transiens in macedoniam adiuua nos. At contra, sicut scriptum est: temptabant apostoli ire bithyniam et non permisit eos spiritus iesu. Dum ergo praedicatores sancti et uocantur ad macedoniam; et ab asia prohibentur, ista occultarum mensurarum linea illic ducta est, hinc reducta. Illic tenditur, ut macedonia intra sanctae ecclesiae spatia colligatur; hinc attrahitur, ut extra fines fidei asia relinquatur. Erant quippe tunc in ea qui colligendi non erant, quibus iuxta meritum suum perditis, iam nunc asia intra mensuras ecclesiae deo largiente suscepta est. Intra has ergo mensuras sunt omnes electi, extra has omnes reprobi, etiam si intra fidei limitem esse uideantur. Vnde et in apocalypsi scriptum est: atrium quod foris templum est eice foras, ne metiaris illud. Quid enim aliud atrium quam latitudinem significat uitae praesentis? Et recte foris templum sunt qui per atrium designantur, atque ideo metiendi non sunt, quia angusta porta est quae ducit ad uitam; et latitudo uitae prauorum non admittitur ad mensuras et regulas electorum. Istae spiritales lineae occulto iudicio tendebantur quando cuidam dicenti: magister, sequar te quocunque ieris, eiusdem magistri uoce responsum est: uulpes foueas habent et uolucres caeli nidos; filius autem hominis non habet ubi caput suum reclinet. Istae mensurae et lineae tendebantur cum cuidam dicenti: domine, permitte me primum ire et sepelire patrem meum, eiusdem magistri uoce responsum est: sine ut mortui sepeliant mortuos suos; tu autem uade, annuntia regnum dei. Ecce alius secuturum se promittit, et repellitur; alius relaxandum se postulat et retinetur. Vnde hoc, nisi quia super occulta cordis spatia supernorum iudiciorum lineae tendebantur, ut et hunc intus incomprehensibiles mensurae constringerent, et ille foras non iniuste remaneret? Sed cum nullus nesciat quia deus has occultorum iudiciorum lineas tendat, cur ad iob dicitur: indica mihi, si habes intellegentiam. Quis posuit mensuras eius, si nosti, uel quis tetendit super eam lineam? An idcirco requiritur, ut quod nosse, sed tamen praetermittere poterat, memoretur; quatenus pondus secretorum dei sollicitius penset, dispositionem uidelicet hominis non in humanis uiribus, sed in manu consistere conditoris; ut dum considerat inuisibiliter ista quis agat, suae uirtuti nihil tribuat, nec iam de se audeat aliquid, cum dei iudicia occulta formidat; sed perpendens desuper mensuras et lineas incomprehensibiliter tensas, sit tanto magis in humilitate formidinis, quanto magis pendere uidet omnia in potestate mensoris. Sequitur: super quo bases illius solidatae sunt? Quid aliud huius terrae bases quam sanctae ecclesiae doctores accipimus? In basibus quippe columnae, in columnis autem totius fabricae pondus erigitur. Non ergo immerito doctores sancti basium nomine designantur, quia dum recta praedicant, et praedicationi suae uiuendo concordant, omne pondus ecclesiae fixa morum suorum grauitate sustentant, asperas ab infidelibus temptationes ferunt; et quaeque in praeceptis dei uelut difficilia a fidelibus formidantur, exemplis operum facilia ostendunt. Vnde et bene cum in typo ecclesiae tabernaculum figeretur, ad moysen dicitur: facies columnas quattuor et bases earum uestitas argento. In argento enim quid aliud quam claritas diuini sermonis accipitur? Sicut scriptum est: eloquia domini eloquia casta, argentum igne examinatum terrae. Bases ergo argento uestitae quattuor columnas tabernaculi sustinent, quia praedicatores ecclesiae diuino eloquio decorati, ut in cunctis se exemplum praebeant, quattuor euangelistarum dicta et ore et operibus portant. Possunt per bases etiam prophetae signari, qui dum primi aperte de dominica incarnatione locuti sunt, quasi quasdam bases eos conspicimus a fundamento surgere, et superpositae fabricae pondera sustinere. Vnde ad moysen rursum dominus, cum tabernaculi tabulas erigi praecipit, fundi earum bases argenteas iubet. Quid enim per tabulas nisi apostoli extensa in mundum praedicatione dilatati, quid per bases argenteas nisi prophetae signantur? Qui superimpositas tabulas ipsi firmi ac fusiles sustinent, quia apostolorum uita dum eorum praedicatione instruitur, eorum et auctoritate solidatur. Vnde et coniunctae binae bases singulis tabulis supponuntur, quia dum prophetae sancti in uerbis suis de mediatoris incarnatione concordant, subsequentes praedicatores ecclesiae indubitanter aedificant, ut cum a semetipsis non discrepant, illos in se robustius figant. Nec immerito bases quibus prophetae signantur, ut ex argento debeant fundi praecipitur. Argenti quippe claritas ex usu seruatur, sine usu autem in nigredinem uertitur. Prophetarum quoque dicta ante mediatoris aduentum, quia in usu spiritalis intellegentiae non erant, dum conspici prae obscuritate non poterant, quasi nigra remanebant. At postquam mediator ueniens ea ante oculos nostros incarnationis suae manu tersit, quicquid lucis in eis latebat inclaruit, sensus que patrum praecedentium in usum dedit, quia uerba rebus exposuit. Siue itaque prophetas, seu doctores extremis temporibus subsequentes, basium appellatione significet, dicat: super quo bases illius solidatae sunt? Subaudis, nisi super me, qui cuncta mirabiliter teneo, et bonis exterioribus intus principaliter originem praesto. Qui enim sibi quod bonum est tribuit, solida basis non est; quia dum fundamento non innititur, ipso suo pondere in ima praecipitatur. Sed cum tam multa de sanctae ecclesiae constructione referantur, audire mens appetit inimicae nationes qua uirtute coniunctae sunt, id est diuersa huius domus aedificia qua sibi arte concordent. Sequitur: aut quis dimisit lapidem angularem eius? Iam per diuinam gratiam omnibus liquet, quem scriptura sacra angularem lapidem uocet, illum profecto qui, dum in se hinc iudaicum illinc gentilem populum suscipit, in una ecclesiae fabrica quasi duos parietes iungit, illum de quo scriptum est: fecit utraque unum. Qui angularem se lapidem non solum in inferioribus, sed et in supernis exhibuit, quia et in terra plebi israeliticae nationes gentium et utramque simul angelis in caelo sociauit. Eo quippe nato clamauerunt angeli: in terra pax hominibus bonae uoluntatis. In ortu enim regis nequaquam pro magno offerrent hominibus pacis gaudia, si discordiam non haberent. De hoc lapide per prophetam dicitur: lapidem quem reprobauerunt aedificantes, hic factus est in caput anguli. Huius lapidis typum iechonias rex tenuit, quem matthaeus dum quaterdenas generationes describeret, secundo numerauit. Quem enim fini secundae, ipsum rursum initio tertiae generationis inseruit. Ipse namque in babyloniam cum israelitica plebe migratus est, qui dum ab aliis ad alia ducitur, pro utriusque parietis latere non immerito secundo numeratur. Cuius migrationis flexu angularem lapidem signat. Vbi enim ordo a rectitudine flectitur, ut eat in diuersum, tamquam angulum facit. Recte ergo numerari bis potuit, quia per utrumque parietem quasi duo in se latera ostendit, unde et eius bene imaginem tenuit, qui in iudaea ortus, gentilitatem colligens, quasi ab ierosolymis babyloniam uenit; atque hanc in semetipso fidei fabricam prius discordiae studio scissam arte caritatis intexuit. Sed haec quae de significatione sanctae ecclesiae dicta sunt placet ut breuiata replicatione moraliter disserantur. Dignum namque est ut per ea quae beato iob dici cognoscimus ad corda nostra reuocemur, quia uerba dei tunc mens uerius intellegit cum in eis semetipsam quaerit. Ecce enim dicitur: ubi eras quando ponebam fundamenta terrae? Si peccatoris animus puluis est, quia in superficie attollitur, et temptationis aura raptatur, unde scriptum est: non sic impii, non sic, sed tamquam puluis, quem proicit uentus a facie terrae, nil obstat terram intellegi animam iusti, de qua scriptum est: terra enim saepe uenientem super se bibens imbrem et generans herbam, opportunam illis a quibus colitur accipit benedictionem. Sed huius terrae fundamentum fides est. Huius terrae fundamentum iacitur, quando in occultis cordis prima soliditatis causa diuinus timor inspiratur. Iste necdum credit aeterna quae audit; huic cum fides datur, ad aedificium subsequentis operis iam fundamentum ponitur. Ille aeterna iam credit, nec tamen metuit, uenturi iudicii terrorem despicit, peccatis se carnis et spiritus audenter inuoluit; huic repente cum futurorum timor infunditur, ut bonae uitae surgat aedificium, iam fundamenta construuntur. Posito itaque prosperae formidinis fundamento, cum uirtutum fabrica in altum ducitur, necesse est ut unusquisque proficiens uires suas caute metiatur, ut cum diuina constructione magnus esse iam coeperit, semetipsum respiciat sine cessatione quid fuit, quatenus attendens humiliter quod per meritum inuentus est, nequaquam sibi arroget quod per gratiam factus est. Vnde et nunc beatus iob per supernam uocem ad semetipsum reducitur; et ne de uirtutibus gloriari audeat, de anteacta uita memoratur ei que dicitur: ubi eras quando ponebam fundamenta terrae? Ac si iustificato peccatori aperte ueritas dicat: uirtutes a me acceptas tibi non tribuas, noli contra me de meo munere extolli. Recole ubi te inueni quando prima in te fundamenta uirtutum posui. Recole ubi te inueni quando meo te timore solidaui. Vt ergo ego in te non destruam quod construxi, ipse non cesses considerare quod repperi. Quem enim ueritas nisi aut in flagitiis aut in excessibus inuenit? Sed post haec bene possumus seruare quod sumus, si numquam neglegimus pensare quod fuimus. Nonnumquam tamen clandestina elatio etiam sollicitis subrepere cordibus solet, ut bonorum cogitatio, licet subtilis ac pressa, cum ualde in uirtutibus crescit, oblita infirmitatis propriae, nequaquam ad memoriam reuocet quid in uitiis fuerit. Vnde et omnipotens deus, quia augeri infirmitatem etiam de remediis salutis conspicit, mensuram ipsis nostris profectibus imponit; ut habeamus quaedam uirtutum bona quae numquam quaesiuimus; et quaeramus quaedam, nec tamen habere ualeamus, quatenus mens nostra dum haec non potest habere quae appetit; et illa se intellegat de semetipsa non habere quae habet; et per ea quae sunt considerentur illa quae desunt; et per ea quae utiliter desunt seruentur humiliter bona quae sunt. Vnde et recte pro huius terrae, id est iustae animae dispensatione subiungitur: indica mihi, si habes intellegentiam. Quis posuit mensuras eius, si nosti; uel quis tetendit super eam lineam? Quis enim nisi conditor noster huius terrae mensuras ponit? Qui interni iudicii secreto moderamine, alii sermonem sapientiae, alii sermonem scientiae, alii plenam fidem, alii gratiam sanitatum, alii operationem uirtutum, alii prophetiam, alii discretionem spirituum, alii genera linguarum, alii interpretationem sermonum tribuit, quatenus in uno eodem que spiritu iste uerbo sapientiae polleat, nec tamen sermone scientiae, id est doctrinae, fulciatur; quia sentire atque inuenire sufficit etiam quod per discendi studium non apprehendit; ille sermone scientiae fulgeat, nec tamen in uerbo sapientiae conualescat; quia et sufficit explere quantum didicit, et tamen ad sentiendum ex semetipso subtile aliquid non assurgit. Iste per fidem et elementis imperat, nec tamen per sanitatum gratiam infirmitates corporum curat; ille orationis ope morbos subtrahit, nec tamen arenti terrae uerbo pluuias reddit. Iste operatione uirtutum ad praesentem uitam etiam mortuos reuocat, et tamen prophetiae gratiam non habens, quae sibi uentura sunt ignorat; ille uentura quaeque uelut praesentia attendit, et tamen in nulla signorum operatione se exserit. Iste per discretionem spirituum in factis subtiliter mentes conspicit, sed tamen diuersi generis linguas nescit; ille diuersi generis linguas examinat, sed tamen in rebus similibus dissimilia corda non pensat. Alius in una lingua quam nouit sermonum pondera interpretando prudenter discutit, et tamen reliquis bonis quae non habet patienter caret. Sic itaque creator noster ac dispositor cuncta moderatur, ut qui extolli poterat ex dono quod habet humilietur ex uirtute quam non habet. Sic cuncta moderatur, ut cum per impensam gratiam unumquemque subleuat, etiam per disparem alteri alterum subdat; et meliorem quisque dono alio eum qui sibi subicitur attendat, ac licet se praeire ex aliis sentiat, eidem tamen quem superat se in aliis postponat. Sic cuncta moderatur, ut dum singula quaeque sunt omnium, interposita quadam caritatis necessitudine, fiant omnia singulorum; et unusquisque sic quod non accepit in altero possideat, ut ipse alteri possidendum quod accepit humiliter impendat. Hinc enim per petrum dicitur: unusquisque sicut accepit gratiam, in alterutrum illam administrantes, sicut boni dispensatores multiformis gratiae dei. Tunc namque bene multiformis gratia dispensatur, quando acceptum donum et eius qui hoc non habet creditur, quando propter eum cui impenditur datum putatur. Hinc per paulum dicitur: per caritatem seruite inuicem. Tunc enim nos caritas a iugo culpae liberos reddit, cum uicissim nos nostro per amorem seruitio subicit, cum et aliena bona nostra credimus, et nostra aliis quasi sua offerentes exhibemus. Hinc rursum per paulum dicitur: nam et corpus non est unum membrum, sed multa. Si dixerit pes: quoniam non sum manus, non sum de corpore, non ideo non est de corpore? Et si dixerit auris: quoniam non sum oculus, non sum de corpore, non ideo non est de corpore? Si totum corpus oculus, ubi auditus? Si totum auditus, ubi odoratus? Et paulo post: quod si essent omnia unum membrum, ubi corpus? Nunc autem multa quidem membra, unum uero corpus. Quid enim sancta ecclesia, nisi superni sui capitis corpus est? In qua alius alta uidendo oculus, alius recta operando manus, alius ad iniuncta discurrendo pes, alius praeceptorum uocem intellegendo auris, alius malorum fetorem bonorum que fragrantiam discernendo naris est. Qui, corporalium more membrorum, dum uicissim sibi accepta officia impendunt, unum de semetipsis omnibus corpus reddunt; et cum diuersa in caritate peragunt, diuersum esse prohibent ubi continentur. Si autem unum quid cuncti agerent, corpus utique quod ex multis continetur non essent, quia uidelicet multipliciter compactum non exsisteret, si hoc concors membrorum diuersitas non teneret. Quia ergo sanctis membris ecclesiae uirtutum dona dominus diuidit, terrae mensuras ponit. Vnde iterum paulus dicit: unicuique sicut diuisit deus mensuram fidei. Et rursum: ex quo totum corpus compactum et conexum per omnem iuncturam subministrationis, secundum operationem in mensuram uniuscuiusque membri, augmentum corporis facit in aedificationem sui in caritate. Sed cum miro consilio auctor ac dispositor noster huic illa largitur quae alii denegat, alii haec denegat quae isti largitur, mensuras sibi positas egredi nititur quisquis posse plus quam acceperit conatur; ut fortasse is cui tantummodo datum est praeceptorum occulta disserere temptet etiam miraculis coruscare, aut is quem supernae uirtutis donum ad sola miracula roborat etiam diuinae legis pandere occulta contendat. In praecipiti enim pedem porrigit qui mensurarum suarum limitem non attendit. Et plerumque amittit et quod poterat qui audacter ea ad quae pertingere non ualet arripere festinat. Nam et membrorum nostrorum tunc bene ministeriis utimur cum sua eis officia distincte seruamus. Lucem quippe oculis cernimus, uocem uero auribus audimus. Si quis autem mutato ordine uoci oculos, luci aures accommodet, huic utraque incassum patent. Si quis odores uelit ore discernere, sapores nare gustare, utriusque sensus sibi ministerium, quia peruertit, interimit. Dum enim propriis haec usibus non aptantur, et sua officia deserunt, et ad extranea non assurgunt. Bene itaque dauid intra acceptas ex diuina largitate mensuras pedem cordis presserat, cum dicebat: neque ambulaui in magnis, neque in mirabilibus super me. Super se quippe in mirabilibus ambularet, si apparere magnus ultra quam poterat quaereret. Super se namque in mirabilibus attollitur qui et in his ad quae non sufficit uideri idoneus conatur. Bene intra has mensuras etiam in ipsa paulus praedicationis suae se latitudine coartabat, cum diceret: non enim audeo aliquid loqui eorum quae per me non efficit christus. Tunc autem recte accepta mensura seruatur, cum anteposita oculis uirorum spiritalium uita respicitur. Vnde et sequitur: uel quis tetendit super eam lineam? Super hanc enim terram linea tenditur, quando electae unicuique animae ad sumendam uiuendi regulam patrum praecedentium exempla monstrantur, ut ex illorum uita consideret quid in suis actibus seruet, quatenus respecto iusti limitis tramite, nec infra minima neglegens deficiat; nec ultra maxima superbiens tendat; nec minus conetur explere quam sufficit; nec plus arripiat quam accepit, ne aut ad mensuram quam debet non perueniat, aut eamdem mensuram deserens, extra limitem cadat. Angusta quippe porta est quae ducit ad uitam; et ille hanc ingreditur qui in cunctis quae agit discretionis subtilitate propter hanc sollicite coartatur. Nam qui per uoluntates proprias secura mente se dilatat, angustae sibi portae aditum damnat. Vt ergo huius terrae mensura seruetur, super eam diuinitus linea tenditur; quia ut nostra opera, uel minora proficiant, uel maiora moderentur, per sacra eloquia subtilis ante nos sanctorum uita expanditur; et quid nobis quantum que agendum sit ostensa illorum discretione definitur. Ecce aliquis uel damna rerum, uel afflictionem corporis metuens, minas terrenae potentiae pertimescit; et contra uim resistentium ueritatem defendere non praesumit. Hunc petrus, quia in timore angustum respicit, ostensa exemplorum suorum linea, ad uirtutis latitudinem tendit. Ipse quippe flagellatus a principibus populi, cum idcirco se relaxari conspiceret, ut a praedicatione cessaret, cum prohiberetur loqui in posterum, nequaquam saltim in praesens cessit. Nam respondit protinus, dicens: oboedire oportet deo magis quam hominibus. Et rursum: non enim possumus quae uidimus et audiuimus non loqui. At ille dudum debilis, et praesentia damna formidans, dum exempla tantae fortitudinis contemplatur, in auctoritate uerbi iam petri lineam sequitur; iam nil aduersitatis metuit; iam resistentes deo potestates saeculi etiam cum corporis laceratione contemnit. Sed tamen quanto uires persequentium patiendo fortiter destruit, quanto inter aduersa nullis terroribus cedit, tanto plerumque et in his etiam quae inter fideles positus senserit se ceteris praeponit, sua magis consilia eligit, et sibi potius quam aliis credit. Hic nimirum dum, iniustis obiectionibus non cedens, in uirtute se exserit, etiam recta aliorum consilia non recipiens, pedem extra limitem tendit. Hunc petrus intra mensurae lineam reuocat, qui postquam libertate uocis auctoritatem principum pressit, per humilitatem cordis de non circumcidendis gentibus pauli consilium audiuit. Sic enim semetipsum contra aduersarios ex auctoritate curabat erigere, ut tamen sibimetipsi non crederet in his quae non recte sentiret, ut et libertate fortitudinis tumentes potestates excederet; et humilitate mansuetudinis oboedientiam in recto consilio etiam minoribus fratribus exhiberet; et modo per semetipsum aliis, modo et sibimetipsi cum aliis obuiaret. In factis igitur petri quaedam ante oculos nostros auctoritatis et humilitatis linea tenditur, ne mens nostra aut per timorem ad mensuram non perueniat, aut per tumorem limitem excedat. Dictum est quomodo linea tenditur, ne per alterius actionis fortitudinem ad alterius causae uitium transeatur; dicatur nunc quemadmodum in una eadem que uirtute discretionis lineam deserimus, si hanc et aliquando agere et aliquando postponere nesciamus. Non enim res eadem semper est uirtus, quia per momenta temporum saepe merita mutantur actionum. Vnde fit ut cum quid bene agimus, plerumque melius ab eius actione cessemus, et laudabilius ad tempus deserat quod in suo tempore laudabiliter mens tenebat. Nam si pro nostris bonis minimis, quibus actis proficimus, nec tamen intermissis interimus, maiora laborum mala proximis, imminent, necessario nos uirtutum augmenta seponimus ne infirmioribus proximis fidei detrimenta generemus, ne tanto iam quod agimus uirtus non sit, quanto per occasionem sui in alienis cordibus fundamenta uirtutum destruit. Quam discretionis lineam bene ante intuentium oculos paulus tetendit, qui et gentiles ad libertatem fidei uenientes circumcidi prohibuit; et tamen lystris atque iconium transiens, ipse timotheum, qui gentili patre editus fuerat, circumcidit. Videns enim quod nisi se mandata litterae seruare ostenderet, iudaeorum rabiem etiam in his qui sibi tunc comites aderant excitaret, assertionis suae uim postposuit, et sine damno fidei se suos que a persecutionis immanitate custodiuit. Fecit quod fieri fidei amore prohibuit, sed ad fidei retorsit ministerium quod quasi non fideliter fecit. Plerumque enim uirtus cum indiscrete tenetur amittitur; cum que discrete intermittitur, plus tenetur. Nec mirum si in incorporeis intellegimus quod agi et in corporeis rebus uidemus. Ex studio namque arcus distenditur, ut in suo tempore cum utilitate tendatur. Qui si otium relaxationis non accipit, feriendi uirtutem ipso usu tensionis perdit. Sic aliquando in exercitatione uirtus, cum per discretionem praetermittitur, reseruatur, ut tanto post uitia ualenter feriat, quanto a percussione interim prudenter cessat. Subtilis igitur discretionis super hanc terram linea tenditur, quando ostensis unicuique animae exemplis praecedentium patrum, et utiliter ad operationem uirtus accenditur, et nonnumquam utilius temperatur. Sed cum parumper ab opere zeli fortitudo seponitur, alta consideratione opus est, ne fortasse nequaquam communis boni consilio, sed timore proprio uel cuiuslibet ambitionis studio a uirtutis exercitatione cessetur. Quod nimirum cum agitur, iam non dispensationi, sed culpae seruitur. Vnde curandum sollicite est ut cum quis susceptum negotium cum uirtutis cessatione dispensat, semetipsum prius in radice cordis inspiciat, ne sibi per hoc aliquid auarus appetat, sibi per hoc soli timidus parcat, et eo fiat prauum quod in opere sequitur, quo non ex recta cogitationis intentione generatur. Vnde bene in euangelio ueritas dicit: lucerna corporis tui est oculus tuus. Si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit. Si autem oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit. Quid enim per oculum exprimitur, nisi opus suum praeueniens cordis intentio? Quae priusquam se in actione exerceat, hoc iam quod appetit contemplatur. Et quid appellatione corporis designatur, nisi unaquaeque actio, quae intentionem suam quasi intuentem oculum sequitur? Lucerna itaque corporis est oculus, quia per bonae intentionis radium merita illustrantur actionis. Et si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit; quia si recte intendimus per simplicitatem cogitationis, bonum opus efficitur, etiam si minus bonum esse uideatur. Et si oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit; quia cum peruersa intentione quid uel rectum agitur, etsi splendore coram hominibus cernitur, apud examen tamen interni iudicis obscuratur. Vbi et recte subiungitur: si lumen quod in te est tenebrae sunt, ipsae tenebrae quantae erunt? Quia si hoc quod bene nos agere credimus, ex mala intentione fuscamus, quanta ipsa mala sunt quae mala esse etiam cum agimus non ignoramus? Et si ibi nil cernimus, ubi quasi discretionis lumen tenemus, qua caecitate in illa offendimus quae sine discretione perpetramus? Vigilanti igitur cura per cuncta opera intentio nobis nostra pensanda est, ut nil temporale in his quae agit appetat, totam se in soliditate aeternitatis figat, ne si extra fundamentum actionis nostrae fabrica ponitur, terra dehiscente soluatur. Vnde hic quoque apte subiungitur: super quo bases illius solidatae sunt? Bases quippe uniuscuiusque sunt animae intentiones suae. Nam sicut fabrica columnis, columnae autem basibus innituntur, ita uita nostra in uirtutibus, uirtutes uero in intima intentione subsistunt. Et quia scriptum est: fundamentum aliud nemo potest ponere, praeter id quod positum est, quod est christus iesus, tunc bases in fundamento sunt, cum intentiones nostrae in christo roborantur. Incassum uero alta super se bases aedificia erigunt, si non ipsae in fundamenti soliditate consistunt, quia nimirum quamlibet summa opera inaniter faciunt, si intentiones cordium extra aeternitatis certitudinem deflectuntur; et uerae uitae praemia non requirunt tanto que grauiora ruinae super se damna aedificant, quanto altiora aedificia extra fundamentum portant, quia cum aeternae uitae praemiis non intendunt, quo plus se quasi in uirtutibus erigunt, eo in gloriae inanis foueam profundius cadunt. Non ergo pensandum est bases quid sustinent sed ubi sustinentur, quia profecto humana corda diuinitus perscrutantur, non solum quae faciunt, sed quid in operibus quaerunt. Vnde cum districtum iudicem paulus describeret, atque actionum bona narraret, dicens: qui reddet unicuique secundum opera eius, his quidem qui secundum patientiam boni operis, gloriam et incorruptionem; quia, nominata boni operis patientia quasi totam electae actionis fabricam dixerat, subtiliter ilico ubi bases eiusdem fabricae consisterent exquisiuit dicens: gloriam et honorem et incorruptionem quaerentibus, uitam aeternam. Ac si aperte diceret: et si quidam patientiam boni operis ostendunt, gloriam et incorruptionem non recipiunt; si intentiones cordis, id est bases fabricae, in fundamento non figunt, quia uidelicet deus uel honestae uitae aedificium non inhabitat quod extra se positum non ipse sustentat. Quia igitur intentiones electae uniuscuiusque animae spei aeternitatis innituntur, recte uoce dominica de hac terra dicitur: super quo bases illius solidatae sunt? Ac si aperte diceret: nisi super me. Cui dum iusta quaeque anima intendit, omne quod temporaliter facit, in me procul dubio non temporaliter construit. Quia uero tunc robustius in fundamento solidamur, cum uerba dei et in exterioribus praeceptis sequimur, et in intimis sensibus subtilius intellegendo pensamus, recte subiungitur: uel quis dimisit lapidem angularem eius? Lapis quippe angularis est ad sacra eloquia intellectus duplex. Qui tunc diuinitus dimittitur, quando nequaquam districto iudicio ignorantiae suae tenebris illigatur; sed quadam libertate perfruitur, dum in praeceptis dei sufficit uel exsequendo exteriora agere, uel contemplando interna sentire. Ad quod numquam noster intellectus assurgeret, si ad suscipiendam naturam nostram ipse noster conditor non ueniret. Qui aliter angularis lapis dicitur, quia duos in se populos iunxit; atque aliter, quia coniunctae utriusque uitae, actiuae uidelicet et contemplatiuae, in se exempla monstrauit. Ab actiua enim uita longe contemplatiua distat, sed incarnatus redemptor noster ueniens, dum utramque exhibuit, in se utramque sociauit. Nam cum in urbe miracula faceret, in monte uero orando continue pernoctaret. Exemplum suis fidelibus praebuit, ut nec contemplationis studio proximorum curam neglegant, nec rursum cura proximorum immoderatius obligati contemplationis studia derelinquant, sed sic in utrisque mentem partiendo coniungant, quatenus nec amorem dei praepediat amor proximi, nec amorem proximi, quia transcendit, abiciat amor dei. Quia igitur humano cordi quid ageret ignoranti dei atque hominis mediator apparuit, qui et agendo transitoria disponeret, et contemplando ostenderet unde cuncta penderent, recte dicitur: uel quis dimisit lapidem angularem eius? Ac si aperte dominus diceret: nisi ego, qui unicum quem sine tempore genui seruandis hominibus cum tempore ostendi, in cuius uita discerent etiam diuersa uiuendi studia non discrepare. Et notandum quod eum se non emisisse, sed dimisisse asserit, quia profecto humanam naturam filius suscipiens ad ima de sublimibus uenit. Cuius incarnationis mysterium quia et electi angeli mirati sunt, qui eodem mysterio redempti non sunt, recte subiungitur: cum me laudarent simul astra matutina. Quia enim prima in tempore condita natura rationabilium spirituum creditur, non immerito matutina astra angeli uocantur. Quod si ita est, dum terra esset inuisibilis et incomposita, dum tenebrae essent super abyssum, uenturum diem subsequentis saeculi per lucem sapientiae exsistendo praeuenerunt. Nec neglegenter audiendum est quod additur simul; quia nimirum matutina astra etiam cum uespertinis redemptoris potentiam laudant, dum electi angeli etiam cum redemptis in mundi fine hominibus largitatem gratiae supernae glorificant. Ipsi quippe ut nos ad laudem conditoris accenderent, hoc quod superius diximus, orta per carnem luce, clamauerunt: gloria in excelsis deo et in terra pax hominibus bonae uoluntatis. Simul ergo laudant, quia redemptioni nostrae uoces suae exsultationis accommodant. Simul laudant, quia dum nos conspiciunt recipi, suum gaudent numerum repleri. Qui et fortasse ideo matutina astra memorantur, quia saepe ad exhortandos homines missi sunt; et dum uenturum mane nuntiant, ab humanis cordibus praesentis uitae tenebras fugant. Sed ecce angeli diuinam potentiam laudant, quia ipsa eos tantae claritatis uisio dilatat. Nos autem qui redimimur, sed tamen corruptione adhuc carnis grauamur, donum quod percipimus, qua uirtute laudamus? Quomodo enim ualebit lingua dicere, quod non sufficit mens nostra sentire? Sequitur: et iubilarent omnes filii dei. Iubilatio quippe dicitur cum cordis laetitia oris efficacia non expletur, sed quibusdam modis gaudium prodit, quod ipse qui gaudet, nec tegere praeualet, nec explere. Laudent itaque angeli, qui iam tantae claritatis latitudinem in sublimibus uident. Iubilent uero homines, qui adhuc in inferioribus oris sui angustias sustinent. Quae quia certo futura dominus nouerat, non tam facienda insinuat, quam facta narrat. Sed quid agimus, quod cum boni de redemptionis suae mysterio iubilant, malos inuidia inflammat; dum electi proficiunt, reprobi ad rabiem furoris excitantur, et bona nascentia, quia nolunt imitari, persequuntur? Sed tamen inter haec etiam qui redemit, non relinquit. Scriptum quippe est: fidelis autem deus, qui non patietur uos temptari supra quam potestis, sed faciet cum temptatione etiam prouentum, ut possitis sustinere. Nouit enim conditor noster, quando exsurgere persecutionis procellam sinat, quando exsurgentem reprimat. Nouit pro custodia nostra restringere quod contra nos egredi pro nostra exercitatione permittit, ut saeuiens nos diluat procella, et non mergat. Vnde et Sequitur: quis conclusit ostiis mare, quando erumpebat, quasi de uulua procedens? Quid enim mare nisi saeculum, quid uuluam, nisi conceptum carnalis cogitationis accipimus? Hoc enim loco uuluae nomine occulta et malitiosa carnalium cogitatio designatur. Quae uulua non ad proferendam prolem concipit substantiam corporis, sed ad explendam nequitiam causam doloris. De hac uulua cordis iniquorum alias dicitur: concepit dolorem et peperit iniquitatem. Per hanc uuluam praui concipiunt, cum mala cogitant. Per hanc uuluam pariunt, cum mala quae cogitauerint operantur. Erumpebat ergo mare quasi de uulua procedens, cum minarum saecularium fluctus de carnalis cogitationis iniquitate concepti, in sanctae ecclesiae interitum saeuirent. Sed auctore deo, ostiis hoc mare conclusum est, quia contra tumores persequentium sancti uiri quasi quaedam ostia oppositi sunt, ut eorum miraculis atque reuerentia irae persequentium frangerentur. Humiliatis quippe dominus terrenis principibus, per eos sanctam ecclesiam supra mundi culmen euexit; et saeuientis maris impetus, erecta eiusdem ecclesiae potestate, coercuit. Sed huic saeuienti mari quid dominus fecerit, audiamus. Sequitur: cum ponerem nubem uestimentum eius et caligine illud quasi pannis infantiae obuoluerem. Mare saeuiens nube induitur, quia crudelitas persequentium stultitiae suae uelamento uestitur. Interposita enim caligine infidelitatis suae, perspicuam ueritatis lucem uidere non sufficit; et id quod agit per crudelitatis impulsum, per caecitatis suae meritum non agnoscit. Nam si cognouissent, ait apostolus, numquam dominum gloriae crucifixissent. Haec nubes non solum solet infideles extra positos premere, sed quosdam etiam uiuentes carnaliter intra ecclesiam tenebrare. Vnde sancti uiri, qui alienae etiam neglegentiae compatiuntur, et se pati aestimant quod perpeti alios sentiunt, deo orantes dicunt: opposuisti nubem ne transeat oratio. Ac si aperte dicant: menti nostrae terrenis uoluptatibus assuetae curarum suarum phantasmata iusto iudicio obicis, quibus eam in ipsa orationis suae intentione confundis; et quam desideriis infimis deditam non ignoras, recte caecatam ab intuenda lucis tuae perspicuitate reuerberas, ut cum in te intenditur, ipso a te cogitationum suarum nubilo reflectatur, et quae terrena haec assidue cogitat quia uult, haec etiam toleret in oratione cum non uult. Quia igitur ipsa persecutorum nequitia superna dispensatione constringitur, ne contra sanctos uiros inquantum uoluerit effrenetur, postquam dixit: cum ponerem nubem uestimentum eius, apte subdidit: et caligine illud quasi pannis infantiae obuoluerem. Pannis quippe infantiae pedes ac brachia constringuntur, ne huc atque illuc dissoluta libertate iactentur. Quia ergo persecutores sanctae ecclesiae instabilitate cordis inquieti, atque huic saeculo dediti, non grandaeua, sed puerilia sapiunt; qui quidem obscuritate atque caligine, non intellectu superni iudicii constringuntur, ne tantum persequi ualeant quantum uolunt, pannis infantiae referuntur obuoluti; quia, sicut dictum est, puerilia quidem sapiunt, sed diuina dispensatione constricti, quo uolunt brachia non extendunt; et si cuncta mala perpetrare leuiter appetunt, nequaquam tamen implere cuncta quae appetunt permittuntur. Sequitur: circumdedi illud terminis meis. Terminis suis dominus mare circumdat, quia iras persequentium, iudiciorum suorum dispensatione modificat, ut insani tumida unda feruoris plano frangatur litore occultae dispensationis. Sequitur: et posui uectem et ostia, et dixi: hucusque uenies, et non procedes amplius, et hic confringes tumentes fluctus tuos. Quid per ostia nisi praedicatores sancti; quid per uectem nisi incarnatus dominus designatur? Qui haec uidelicet ostia contra saeuientis maris impetum tanto ualentiora opposuit, quanto ea sua obseruatione roborauit. Quia enim ista sanctae ecclesiae ostia uectis huius oppositione solidata sunt, potuerunt quidem tundi fluctibus, sed effringi nequiuerunt, ut ea exterius unda persecutionis influeret, sed nequaquam cordis eorum interna penetraret. Et quia doctores sancti praedicatione quidem sequentibus aperti sunt, auctoritate autem sua resistentibus clausi, non immerito ostia uocantur, id est aperta conuersationi humilium, et clausa terroribus superborum. Non immerito ostia uocantur, quia et ingressum fidelibus aperiunt, et rursum sese perfidis ne ingrediantur opponunt. Pensemus, quale ecclesiae ostium exstitit petrus, qui inuestigantem fidem cornelium recepit, pretio quaerentem miracula simonem reppulit. Illi dicens: in ueritate comperi quoniam non est personarum acceptor deus, secreta regni benigne aperit. Huic inquiens: pecunia tua te cum sit in perditione, per districtae damnationis sententiam caelestis aulae aditum claudit. Quid cuncti apostoli nisi sanctae ecclesiae ostia exsistunt, cum uoce redemptoris sui audiunt: accipite spiritum sanctum; quorum remiseritis peccata, remittuntur eis; et quorum retinueritis, retenta sunt? Ac si illis aperte diceretur: per uos ingredientur ad me hi quibus uosmetipsos panditis, et repellentur quibus obseratis. Igitur dum mare saeuit, dominus uectem et ostia opponit, quia ab amaris et perfidis cordibus dum persecutionis procella se dilatat in mundo, deus unigeniti sui gloriam praedicatorum que eius reuerentiam exaltat, et dum innotescit mysteria diuinae fortitudinis, frangit in impiis fluctus furoris. Bene autem dicitur: hucusque uenies et non procedes amplius. Quia nimirum iudicii occulti mensura est, et quando persecutionis procella prosiliat, et quando conquiescat, ne aut non exagitata electos non exerceat, aut non moderata in profundum mergat. Cum uero notitia fidei usque ad persequentes extenditur, turbati maris tumor sedatur; ibi que fluctus suos mare frangit, quia ad cognitionem ueritatis ueniens, omne quod nequiter egit erubescit. Fracta quippe unda in se reliditur, quia uicta nequitia etiam per cogitationem sui cordis accusatur, et quasi ipsa uim quam intulerat recipit, quia de prauitate quam gesserat reatus sui stimulos sentit. Vnde quibusdam per paulum dicitur: quem ergo fructum habuistis tunc in illis in quibus nunc erubescitis? Ac si diceretur: quid se in altum fluctus uestrae prauitatis extulerunt, qui nunc in semetipsis fracti, unde peruersos uos inflauerant, conuersos inde confundunt? Recte itaque dicitur: et hic confringes tumentes fluctus tuos. Quod uero in hac conclusione maris secundo de ostiis dicitur, more sacri eloquii, res semel dicta pro confirmatione replicatur. Si autem hoc in loco mare accipere non specialiter turbam persequentium, sed generaliter saeculum debemus, secundo contra hoc mare dominus ostia opposuit, quia et prius humano generi praecepta legis et postmodum nouae gratiae testamentum dedit. Secundo obiectis ostiis huius maris impetum clausit, quia eos quos ad obsequium sui cultus assumpsit; et prius ab idolis data lege coercuit, et post ab intellectu carnali gratia reuelata correxit. Secundo mare ostia accepit, quia humanum genus prius deus ab operis iniquitate prohibuit, postmodum uero etiam a cogitationis culpa constrinxit. Videamus quemadmodum prima tumenti mari dominus ostia imponat. Ecce enim per legem dicitur: non occides, non moechaberis, non furtum facies, non falsum testimonium dices. Videamus quemadmodum secundis hoc mare dominus ostiis claudat. Ecce in euangelio dicit: audistis quia dictum est antiquis: non moechaberis; ego autem dico uobis, quoniam omnis qui uiderit mulierem ad concupiscendum eam, iam moechatus est eam in corde suo. Rursum que dicitur: audistis quia dictum est: diliges proximum tuum et odio habebis inimicum tuum; ego autem dico uobis: diligite inimicos uestros, benefacite his qui uos oderunt. Qui igitur prius nequitias operis prohibet, postmodum culpas cordis exhaurit, nimirum tumenti mari, ne circumducta iustitiae litora transeat, bis ostia imponit. Bene autem cum diceret: quis conclusit ostiis mare. Ilico et tempus adiunxit, dicens: quando erumpebat, quasi de uulua procedens. Quia uidelicet tunc humano generi praeceptis legis obuiauit, quando adhuc saeculum suae origini uicinum, quasi ab ortu proprio ad profectum uitae carnalis exiebat. De uulua quippe procedere est in luce praesentis gloriae carnaliter apparere. Et recte subiungitur: cum ponerem nubem uestimentum eius. Quia nimirum deus hominibus non tunc aperta ostensione se intulit, sed dum eos ab errore perfidiae eripuit, nec tamen illis claritatem sui luminis patefecit, quasi ex tenebris eos abstulit; sed adhuc nube uestiuit, ut et pristina prauitatis acta relinquerent, et tamen uentura bona adhuc certius non uiderent. Vbi et apte subditur: et caligine illud quasi pannis infantiae obuoluerem. Dum enim rudes populos non aperta spiritus praedicatione edocuit, sed figurata locutione praeceptis litterae astrinxit, adhuc infirma sapientes uerborum suorum caligine quasi pannis infantiae obuoluit; ut mandatis grossioribus ligati crescerent, ne male liberi in suis uoluptatibus perirent. Quos ad uiam iustitiae dum non iam caritas, sed adhuc timor astringeret, diuina dispensatio quasi pressit ut nutriret. Infirmus namque populus cum praeceptorum pannos nolens pertulit, ad firmiorem statum ex ipsa sua ligatione peruenit. Quia enim timor eum prius a culpa coercuit, competenter postmodum in libertatem spiritus exiuit. Hoc pannos infantiae, quos incohantibus dedit, ipse per prophetam dominus reprehendit, dicens: ego dedi eis praecepta non bona. Mala enim quasi mala esse desinunt comparatione peiorum, et bona quasi bona non sunt comparatione meliorum. Nam sicut peius delinquenti iudaeae de sodoma atque samaria dicitur: iustificasti sorores tuas in omnibus abominationibus tuis, quas operata es, ita melioribus testamenti noui praeceptis subsequentibus praecepta bona quae rudibus data sunt non bona esse memorantur. Neque enim mentes usui uitae carnalis inhaerentes euelli ab infimis possent, nisi gradatim ducta praedicatione proficerent. Hinc quippe est quod in aegypto positis pio iusto que moderamine latenti eorum concupiscentiae condescenditur, et uicinorum suorum uasis aureis argenteis que sublatis, discedere iubentur. Qui ad sina montem ducti, accepta lege, mox audiunt: non concupisces rem proximi tui. Hinc est quod in eadem lege oculum pro oculo, dentem pro dente praecipiuntur exigere, et quandoque tamen, reuelata gratia, percussi maxillam alteram iubentur praebere. Quia enim plus semper ira in uindictam exigit quam iniuria accepit, dum discunt mala non multiplicius reddere, quandoque discerent ea et multiplicata sponte tolerare. Hinc est quod eumdem rudem populum a quibusdam prohibuit, quaedam uero ei in usu pristino seruauit, sed haec ipsa tamen in melioris uitae figura composuit. Bruta namque animalia idolis in aegypto mactabant, ei que in usum postmodum animalium mactationem retinuit; sed idolorum cultum uitauit, ut dum de usu suo aliquid amitteret, consolaretur eius infirmitas per hoc quod de usu suo aliquid haberet. Mira autem dispensatione consilii, quod ei dominus de consuetudine carnali retinuit, hoc in figura spiritus potentius uertit. Quid enim sacrificia illorum animalium nisi unigeniti mortem designant? Quid sacrificia illorum animalium nisi exstinctionem carnalis nostrae uitae significant? Vnde ergo imbecillitati populi rudis condescenditur, inde ei per obumbratas allegoriarum species maior fortitudo spiritus nuntiatur. Recte itaque dicitur: et caligine illud quasi pannis infantiae obuoluerem, quia unde eius teneritudinis infirma pertulit, inde altam significationum spiritalium nubem fecit. Quem quia praeceptorum limite ab immoderatis animi euagationibus cinxit, recte subicit: circumdedi illud terminis meis. Et quia huius humani generis motus misso mediatore coercuit, apte subiungit: et posui uectem et ostia. Vectem quippe et ostia posuit, quia redemptore nostro contra culpas delinquentium misso, nouae uitae praedicamenta firmauit. Clausa namque ostia opposito uecte roborantur. Vectem ergo deus opposuit, quia contra lasciuos motus humani generis unigenitum misit, qui praecepta spiritalia, quae loquendo docuit, agendo solidauit. Bene autem subditur: et dixi: hucusque uenies et non procedes amplius, et hic confringes tumentes fluctus tuos. Hoc quippe mare ostia priora transcenderat, quia claustra legis oppositae humani tumoris unda saliebat. At postquam mundus oppositum sibi unigenitum repperit, elationis suae impetum fregit; et transire non ualuit, quia eius fortitudine furoris sui terminum clausum inuenit. Vnde recte per prophetam dicitur: mare uidit et fugit. Possunt etiam per ostia apertae passiones eius non inconuenienter intellegi. Quibus ex occulto uectem posuit, quia eas ex inuisibili diuinitate roborauit. Contra quas mundi fluctus ueniunt, sed fracti dissilescunt, quia superbi eas uidendo despiciunt, sed earum uires experiendo pertimescunt. Nam dum passiones unigeniti humanum genus prius irrisit, postmodum expauit, quasi contra opposita ostia more elidendi maris, et tumore elatum uenit et fractum uirtute dissiluit. Sed quia idcirco hoc ad beatum iob dicitur, ut de tot uirtutibus cordis eius gloria premeretur, ne sibi fortasse tribuat quod se stare sublimiter non ignorat, cum quanta eius aedificatione sint dicta perpendimus, si haec etiam moraliter disseramus. Dicat itaque: quis conclusit ostiis mare? Quid est mare, nisi cor nostrum furore turbidum, rixis amarum, elatione superbiae tumidum, fraude malitiae obscurum? Quod mare quantum saeuiat, attendit quisquis in se occultas cogitationum temptationes intellegit. Ecce enim iam peruersa relinquimus, iam desideriis rectis inhaeremus, iam praua opera foras abscindimus, sed tamen latenter intus ea cum qua huc uenimus uitae ueteris procella fatigamur, quam nisi respectu iudicii et aeterni pauore tormenti immensi timoris claustra constringerent, cuncta in nobis penitus superaedificati operis fundamenta corruissent. Si enim quod per suggestionem saeuit intrinsecus, per deliberationem foras erumperet, uitae nostrae fabrica funditus euersa iacuisset. In iniquitate namque concepti, et in delicto editi; per insitae corruptionis molestias pugnam nobis cum huc deferimus, quam cum labore uincamus. Vnde recte de hoc mari dicitur: quando erumpebat, quasi de uulua procedens. Vulua enim prauae cogitationis adolescentia est. De qua per moysen dominus dicit: sensus enim et cogitatio humani cordis prona est in malum ab adolescentia sua. Corruptionis namque malum, quod unusquisque nostrum ab ortu desideriorum carnalium sumpsit, in prouectu aetatis exercet; et nisi hoc citius diuinae formidinis manus reprimat, omne conditae naturae bonum repente culpa in profundum uorat. Nemo igitur sibi cogitationum suarum uictoriam tribuat, cum ueritas dicat: quis conclusit ostiis mare, quando erumpebat, quasi de uulua procedens? Quia nisi ab ipso cogitationis primordio cordis fluctus gratia diuina retineret, temptationum procellis mare saeuiens terram procul dubio humanae mentis obruisset, ut salsis fluctibus perfusa aresceret, id est perniciosis carnis uoluptatibus delectata deperiret. Solus ergo dominus ostiis mare concludit, qui prauis motibus cordis claustra inspiratae formidinis obicit. Quia uero ea quae cernimus sequi prohibemur, quia a corporearum rerum delectatione retundimur, libet iam ad inuisibilia oculos mentis attollere, atque haec ipsa quae sequi praecipimur uidere. Sed quid agimus? Infirmis illa obtutibus necdum patent. Ecce ad eorum amorem uocamur, sed tamen a uisione restringimur, quia et si quando aliquid furtim parum que aspicimus, sub incerto nimis adhuc uisu caligamus. Vnde apte subiungitur: cum ponerem nubem uestimentum eius et caligine illud quasi pannis infantiae obuoluerem. Hoc mare tumultuosum, uidelicet cogitationibus cor nostrum nube uestitur, quia ne internam quietem pure conspiciat, inquietudinis suae confusione tenebratur. Hoc mare caligine quasi infantiae pannis obuoluitur, quia a contemplandis sublimibus adhuc teneris sensibus suae infirmitatis ligatur. Videamus paulum quadam caligine quasi infantiae pannis obuolutum, dum ait: uidemus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. Nunc cognosco ex parte, tunc cognoscam sicut et cognitus sum. Qui si se ad comprehendenda caelestia infantem non cerneret, aetatis suae ad haec comparationem nullo modo praemisisset, dicens: cum essem paruulus, loquebar ut paruulus, sapiebam ut paruulus, cogitabam ut paruulus. Tunc ergo ad robur iuuenile conscendimus, cum forti sensu eam ad quam tendimus uitam uidemus; nunc autem quia intentionis nostrae acies per infirmitatem suam ab interna luce retunditur, mens nostra ligata infantiae pannis tenetur. Vbi apte subiungitur: circumdedi illud terminis meis. Terminis enim suis dominus hoc mare circumdat, quia cor nostrum adhuc corruptionis suae molestia et cura turbulentum sub mensura contemplationis humiliat, ut licet plus appetat, ultra tamen quam sibi conceditur non ascendat. Vel certe terminis suis dominus hoc mare circumdat, quia cor nostrum temptationibus tumidum occultis donorum distributionibus mitigat, modo agens ne praua suggestio ad delectationem ueniat, modo ne praua delectatio usque ad consensum prorumpat. Qui ergo illicitos motus cordis respicit et in quibusdam eos usque ad consensum uenire prohibet in quibusdam uero illos etiam a delectatione restringit, nimirum furenti mari terminos imponit, ut nequaquam in opere exeat, sed intra sinum mentis temptationum submurmurans se unda collidat. Quae quia tunc ualenter restringitur, cum ei delectatione dei atque inspiratis uirtutibus obuiatur, recte subiungitur: et posui uectem et ostia, et dixi: hucusque uenies et non procedes amplius; et hic confringes tumentes fluctus tuos. Quid enim moraliter per ostia, nisi uirtutes, quid per uectem, nisi robur caritatis accipimus? Haec itaque ostia, scilicet uirtutes operationum, mare saeuiens dissipat, nisi eas ex occulto mentis opposita caritas astringat. Facile autem omne uirtutum bonum temptatione cordis irruente destruitur, nisi ab intimis fixa caritate solidetur. Vnde et paulus in suis praedicationibus dum quaedam uirtutum ostia mari temptationis opponeret, ilico eisdem ostiis quasi robur uectis adiunxit, dicens: super omnia autem haec caritatem habentes, quod est uinculum perfectionis. Perfectionis enim uinculum caritas dicitur, quia omne bonum quod agitur nimirum per illam ne pereat ligatur. A temptatore namque citius quodlibet opus euellitur, si solutum a uinculo caritatis inuenitur; si autem mens dei ac proximi dilectione constringitur, cum temptationum motus quaelibet ei iniusta suggesserint, obicem se illis ipsa dilectio opponit, et prauae suasionis undam uirtutum ostiis ac uecte intimi amoris frangit. Quia ergo dominus per inspiratae caritatis fortitudinem nascentia in corde uitia reprimit, insurgentis maris impetum per obserata claustra compescit. Ira fortasse in occulto exasperat, sed ne quies superna perdatur, perturbationi mentis officium linguae subtrahitur, ne usque ad uocem exeat, quod in sinu cordis tumultuosum sonat. Luxuria in occultis cogitationibus accendit, sed ne supernam munditiam mens amittat, conceptae immunditiae ea quae famulari poterant membra castigat, ne usque ad corruptionem exhalet corporis fetor cordis. Auaritia stimulat, sed ne caelesti regno mens careat, intra claustra se parsimoniae contenta propriis ligat, ne in prauo se opere dilatet, et usque ad exteriores actus internae concupiscentiae aestus exsudet. Superbia inflat, sed ne ueram celsitudinem amittat, considerando quisque quia puluis est ab altitudine se conceptae elationis humiliat, certans nimirum ne quod in suggestione cogitationis tolerat in exercitationem operis erumpat. Bene ergo dicitur: posui uectem et ostia, et dixi: hucusque uenies, et non procedes amplius, et hic confringes tumentes fluctus tuos, quia dum electus quisque et temptatur uitiis, et tamen facere male suggesta renititur, quasi mare clausum tenetur. Quod etsi intus tumultuosis cogitationum fluctibus mentem percutit, statuta tamen bene uiuendi litora non excedit. Quod mare quidem in tumore se erigit, sed dum fixa deliberatione cordis illiditur, fractum redit. Beatus igitur iob ne sibi tribuat quod contra procellas cordis fortiter stat, uoce diuina audiat: quis conclusit ostiis mare, quando erumpebat, quasi de uulua procedens, et cetera. Ac si ei aperte diceretur: incassum te exterius in bonis operibus pensas, si non me interius, qui in te temptationis undas compesco, consideras. Vt enim tu fluctus ferre possis in opere, meae uirtutis est, qui fluctus frango temptationis in corde. LIBER 29 Dominus deus noster iesus christus in eo quod uirtus et sapientia dei est, de patre ante tempora natus est; uel potius quia nec coepit nasci, nec desiit, dicamus uerius semper natus. Non autem possumus dicere semper nascitur, ne imperfectus uideatur. At uero ut aeternus designari ualeat et perfectus semper dicamus et natus, quatenus et natus ad perfectionem pertineat, et semper ad aeternitatem, ut quocumque modo illa essentia sine tempore temporali ualeat designari sermone; quamuis hoc ipsum quod perfectum dicimus, multum ab illius ueritatis expressione deuiamus, quia quod factum non est non potest dici perfectum. Et tamen infirmitatis nostrae uerbis dominus condescendens, ait: estote perfecti, sicut et pater uester caelestis perfectus est. In illa itaque natiuitate diuina ab humano genere cognosci non poterat; proinde in humanitatem uenit ut uideretur, uideri uoluit ut imitaretur. Quae carnis natiuitas despecta uisa est sapientibus mundi; contempserunt namque infirma humanitatis eius, deo haec indigna iudicantes. Cui tanto magis homo debitor fuit, quanto pro illo deus etiam indigna suscepit. Quia enim non cognouit mundus per sapientiam deum, placuit deo per stultitiam praedicationis saluos facere credentes. Ac si diceret: cum deum, qui est sapientia, nequaquam per sapientiam suam mundus inueniret, placuit ut deum hominem factum per humanitatis stulta cognosceret, quatenus eius sapientia ad nostra stulta descenderet; et lucem supernae prudentiae luto suae carnis illuminata nostra caecitas uideret. Natus igitur ex patre sine tempore, ex matre nasci est dignatus in tempore, ut per hoc quod ortum suum inter initium finem que concluderet, humanae mentis oculis ortum, qui nec initio sumitur, nec fine angustatur, aperiret. Vnde bene nunc ad beatum iob dicitur: numquid post ortum tuum praecepisti diluculo, et ostendisti aurorae locum suum? Subaudis ut ego. Ortus quippe diuinitatis eius ante et post non habet. Cui dum semper esse est per aeternitatem, dum omne quod labitur circumscribit, intra semetipsum temporum discursus claudit. Ortus uero humanitatis eius, quia et coepit, et desiit, et ante et post habere a tempore accepit. Sed quia, dum ipse umbras nostrae temporalitatis suscepit, lumen nobis suae aeternitatis infudit, recte per hunc ortum quem creator sibi in tempore condidit locum suum sine tempore aurora cognouit. Quia enim diluculum uel aurora a tenebris in lucem uertitur, non immerito diluculi uel aurorae nomine omnis electorum ecclesia designatur. Ipsa namque dum ab infidelitatis nocte ad lucem fidei ducitur, uelut aurorae more in diem post tenebras splendore supernae claritatis aperitur. Vnde et bene in canticis canticorum dicitur: quae est ista quae progreditur quasi aurora consurgens? Sancta enim ecclesia caelestis uitae praemia appetens, aurora uocata est, quia dum peccatorum tenebras deserit, iustitiae luce fulgescit. Habemus tamen subtilius aliquid quod considerata qualitate diluculi uel aurorae pensemus. Aurora namque uel diluculum noctem quidem praeterisse nuntiant, nec tamen diei claritatem integram ostentant, sed dum illam pellunt, hanc suscipiunt, lucem tenebris permixtam tenent. Quid itaque in hac uita omnes qui ueritatem sequimur, nisi aurora uel diluculum sumus? Quia et quaedam iam quae lucis sunt agimus, et tamen in quibusdam adhuc tenebrarum reliquiis non caremus. Per prophetam quippe deo dicitur: non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens. Rursum que scriptum est: in multis offendimus omnes. Paulus quoque ait: uideo aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captiuum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis. Vbi ergo lex peccati cum lege mentis intendit, profecto adhuc aurora est, quia lux quae iam emicuit, necdum praetereuntes tenebras funditus pressit. Adhuc aurora est, quia dum lex carnis legem mentis, et lex mentis legem carnis percutit, inter se uicissim lux et umbra confligit. Vnde rursum paulus cum diceret: nox praecessit, nequaquam subdidit: dies uenit; sed: dies autem appropinquauit. Qui enim post discessum noctis non iam uenisse sed appropinquasse diem insinuat, esse se procul dubio ante solem post tenebras adhuc in aurora demonstrat. Tunc autem plene sancta electorum ecclesia dies erit, cum ei admixta peccati umbra iam non erit. Tunc plene dies erit, quando interni luminis perfecto feruore claruerit. Tunc plene dies erit, quando nullam malorum suorum temptantem memoriam tolerans, omnes a se tenebrarum etiam reliquias abscondet. Vnde et bene haec aurora quasi adhuc in transitu demonstratur, cum dicitur: et ostendisti aurorae locum suum. Cui enim locus suus ostenditur, profecto ex alio ad aliud uocatur. Quid est enim locus aurorae, nisi perfecta claritas uisionis internae? Ad quem cum perducta uenerit, iam de transactae noctis tenebris nihil habebit. Nunc autem adhuc temptationum molestias sustinens, quia per intentionem cordis ad aliud festinat ecclesia, ad locum suum tendit aurora. Quem locum si mente non cerneret, in huius uitae nocte remaneret. Sed dum cotidie contendit perfici, et in lucem cotidie augeri, locum suum iam conspicit; et plene sibi clarescere solem quaerit. Locum suum aurora considerat, quando sancta anima ad contemplandam conditoris sui speciem flagrat. Ad locum suum pertingere aurora satagebat, cum dauid diceret: sitiuit anima mea ad deum uiuum, quando ueniam et apparebo ante faciem dei? Locum suum ueritas aurorae monstrabat, cum per salomonem diceret: quid habet amplius sapiens ab stulto; et quid pauper, nisi ut pergat illuc ubi est uita? Quem profecto locum etiam praecedentibus incarnationem suam patribus post ortum suum dominus ostendit, quia nisi per prophetiae spiritum, incarnandum supernae patriae regem cognoscerent, bona eiusdem patriae quam essent desiderabilia non uiderent. Locum suum ueritas aurorae patefecit, cum patrem coram discipulis petiit, dicens: pater, quos dedisti mihi, uolo ut ubi ego sum et illi sint me cum. Locum suum aurorae monstrauit, cum diceret: ubicumque fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilae. Ad hunc locum quem cognouerat peruenire aurora festinabat, cum paulus desiderium habere se diceret dissolui, et cum christo esse. Et rursum: mihi uiuere christus est, et mori lucrum. Et rursum: scimus quoniam si terrestris domus nostra huius habitationis dissoluatur, quod aedificationem ex deo habemus, domum non manufactam, aeternam in caelis. Bene autem post ortum suum locum proprium aurorae ostendisse se perhibet, quia futurae retributionis beatitudinem, priusquam per corpus ipse innotesceret, in paucorum intellectu continuit. Cum uero humanae natiuitatis infirma suscepit, uenturae claritatis notitiam in multitudinis innumerae amore dilatauit. Sed cum diuini operis mysterium sic misericordia peragat, ut tamen et ira comitetur, quatenus occultus arbiter alios respiciens redimat, alios deserens perdat, quia cognouimus quomodo per incarnationem suam electos illuminet, audiamus nunc quomodo reprobos damnet. Sequitur: numquid tenuisti concutiens extrema terrae, et excussisti impios ex ea? Extrema terrae dominus tenuit, quia in fine saeculorum ad destitutam iam et alienigenis regibus subditam synagogam uenit; atque ex illa impios excussit, quia spiritalia fidei praedicamenta renuentes, etiam a carnalis sacrificii gloria reppulit. Vel certe extrema terrae tenuit, quia ex iudaea paucos abiectos et humiles elegit. Extrema terrae tenuit, quia legis doctores deserens, piscatores sumpsit. Dum que eius extrema tenet, ex ea impios excutit, quia dum infirmos fideles roborat, fortes in illa infideles damnat. Recte uero etiam concutiens addidit, quia per aduentum suum immensa formidine etiam reproborum corda commouit. Concussi quippe fuerant qui dicebant: nihil proficimus, ecce totus mundus post eum uadit. Res autem quae concutitur huc illuc que ducta fatigatur. Concussa ergo iudaea fuerat, quae de christo per alios dicebat: quia bonus est. Et per alios resistebat, dicens: non, sed seducit turbas. Per alios dicebat: nisi esset hic a deo, non poterat facere quicquam. Atque ad extremum per alios clamabat: si non esset hic malefactor, non tibi tradidissemus eum. Concussi quidem, sed non prostrati sunt reprobi, cum modo miracula obstupescentes cernerent, modo infirmitatis opprobria despicientes irriderent. An non concussi fuerant, qui dicebant: quousque animam nostram tollis? Si tu es christus, indica nobis palam. Vel certe extrema terrae concussit et tenuit, quia cum infirma corda humilium pio timore terruit, nequaquam ea iudicio districto dereliquit. Inde enim multitudo credentium in deum robustius stetit, unde in se humiliata trepidauit. Nam quia eum deus quem concutit tenet, insinuat per prophetam, dicens: super quem requiescit spiritus meus, nisi super humilem et quietum, et trementem sermones meos? Quia eum quem concutit tenet, salomone attestante nos instruit qui ait: beatus uir qui semper est pauidus; qui autem mentis est durae, corruet in malum. Igitur quia extrema iudaeae dominus in apostolis tenuit, atque ex illa scribas et pharisaeos ac pontifices impietatis suae merito exigente reprobauit, quid adhuc de eorum damnatione subdatur audiamus. Sequitur: restituetur ut lutum signaculum et stabit sicut uestimentum. Quid aliud dominus plebem israeliticam nisi lutum repperit, quam obsequiis gentilium deditam in aegypto seruientem lateribus inuenit? Quam dum tot miraculis ad terram repromissionis duxit, dum perductam cognitionis suae scientia impleuit, dum tot arcana secretorum ei per prophetiam contulit; quid eam aliud quam seruandi mysterii signaculum fecit? Ipsa quippe diuina prophetia clausum continuit quicquid de se ueritas in fine reuelauit. Sed dum post tot diuina secreta, post tot percepta miracula in redemptoris sui aduentu, plus terram quam ueritatem dilexit, per sacerdotes dicens: si dimittimus eum sic, omnes credent in eum; et uenient romani et tollent nostrum locum et gentem; quasi ad eos quos in aegypto reliquerat lateres rediit; et quae facta iam dei signaculum fuerat, ad hoc se iterum quod deseruerat inflexit; lutum que se post signaculum in oculis ueritatis exhibuit, cum per impietatis malitiam accepti uerbi mysteria perdidit, et sola terrena sapere quae inquinant elegit. Vbi apte subiungitur: et stabit sicut uestimentum. Impolita namque et grossiora uestimenta etiam cum induta fuerint, quia induentis membris bene applicata non inhaerent, stare referuntur. Iudaea igitur circa ueritatis notitiam etiam cum seruire uideretur, sicut uestimentum stetit; quia per exteriora mandata seruire se domino ostendit, sed adhaerere ei per caritatis intellegentiam noluit. Dum solam in praeceptis dei litteram tenuit, et nequaquam se per spiritum sensibus intimis iunxit, quasi ei qui se induerat non adhaesit. Vbi et apte subditur: auferetur ab impiis lux sua. Quia dum credere ueritati renuunt, cognitionem legis in perpetuum amittunt; et dum de accepta lege superbiunt, nimirum de scientiae suae gloria caecantur. Scriptum quippe est: obscurentur oculi eorum, ne uideant. Rursum que scriptum est: excaeca cor populi huius, et aures eius aggraua. Et rursum scriptum est: in iudicium ego in hunc mundum ueni, ut qui non uident, uideant; et qui uident, caeci fiant. Et quia semetipsos de legis operibus contra conditorem legis extulerunt, apte subditur: et brachium excelsum conteretur. Excelsum quippe brachium conteritur, quando praedicata fidei gratia, superba legis operatio reprobatur, cum dicitur: ex operibus legis non iustificabitur omnis caro. Cuncta tamen haec intellegi et aliter possunt. Terram quippe scriptura sacra uocare consueuit ecclesiam. Extrema igitur terrae dominus tenet et concutit, quia ecclesiae suae ultima per aduentum antichristi persecutione immanissima turbari permittit, nec tamen permittendo deserit. Hanc terram aliquando dominus tenet et non concutit; aliquando tenet et concutit, quia modo eam tranquilla pace fidei possidet, modo commoueri impetu persecutionis iubet. Bene autem cum diceret: numquid tenuisti concutiens extrema terrae, ilico adiunxit: et excussisti impios ex ea? Attestante enim paulo, plerique in ea sunt qui confitentur se nosse deum, factis autem negant. Impios ergo ex ea dominus excutit, quia hi quos nunc intima uitia possident, tunc in uoragine apertae infidelitatis cadent; atque in aceruum palearum transeunt, cum temptationis illius aura commouentur. Et quamuis se nunc sub specie fidei intra areae sinum tegunt, tunc nimirum extra granorum cumulum districti examinis uentilabro resiliunt. Vnde et apte subiungitur: restituetur ut lutum signaculum. Ac si aperte diceret: hi qui nunc uidentur in ecclesiae sinu signaculum, tunc ante oculos omnium restituentur ut lutum, id est, nequaquam iudicia hominum de professione religionis fallunt, sed quam terrena sapiant, demonstrantur. Solet enim scriptura sacra pro fide appellare signaculum, pro iniquitate lutum. Nam filius iunior qui, consumpta substantia, ad patrem rediit, in munere annulum accepit. Gentilis enim populus, qui immortalitate perdita, ad deum paenitendo reuertitur, per fidei signaculum munitur. Vnde et ab sponso suo ecclesiae dicitur: pone me ut signaculum super cor tuum. Idcirco namque signaculum rebus ponitur, ne qua diripientium praesumptione temerentur. Sponsus ergo in cor signaculum ponitur quando fidei eius mysterium in custodia nostrae cogitationis imprimitur, ut ille infidelis seruus, nimirum noster aduersarius, cum signata fide corda considerat, temptando ea irrumpere non praesumat. Per lutum uero quia terrena contagia demonstrantur, attestatur psalmista qui ait: eduxisti me de lacu miseriae, et de luto faecis. Quia igitur multi in terrenis contagiis inuenti, perducti uero ad ecclesiam, caelestis fidei sacramento signantur, et tamen ab iniquis operibus non recedunt, se que nunc fidei uelamine contegunt, sed cum tempus inuenerint, quid sint ueraciter ostendunt, recte dicitur: restituetur ut lutum signaculum. Quos enim nunc fideles credimus, ipsos tunc fidei hostes inueniemus, et quamuis appareant non temptati signaculum, erunt procul dubio temptati lutum. Vbi et recte dicitur: restituetur, quia qualis eorum conscientia esse ante fidem potuit, tales eos et postmodum reproba uita conuincit. De quibus apte subiungitur: et stabit sicut uestimentum. Tot nunc quasi uestibus sancta ecclesia induitur, quot fidelium ueneratione decoratur. Vnde et ei ostensis gentibus, a domino per prophetam dicitur: uiuo ego, dicit dominus, quia omnibus his uelut ornamento uestieris. Multis tamen quasi fidelibus nunc specie tenus induitur, sed pulsante persecutionis impetu, tunc eis exuta nudabitur; de quorum sorte hic dicitur: et stabit sicut uestimentum. Stare uero hoc loco ponitur in peccato persistere. Vnde scriptum est: et in uia peccatorum non stetit: uel certe reprobus quisque sicut uestimentum stare dicitur, ut non posse stare monstretur, quia sicut induta uestis in uisionis suae specie per corpus tenditur, exuta autem fracta complicatur, ita unusquisque qui a sanctae ecclesiae tunc statu recesserit, tensus ac decorus quasi dum indueretur fuit, sed exutus postmodum, confractus atque abiectus iacebit. Si uero stare intellegimus perdurare, sicut uestimentum stat quisque reprobus quia in hac uita quam diligit breuiter durat. Vnde et per prophetam dicitur: omnia sicut uestimentum ueterascent, et sicut opertorium mutabis ea, et mutabuntur. Haec itaque, quae allegoriarum nube tecta intulit, nunc uerbis apertioribus innotescit, subdens: auferetur ab impiis lux sua. Neque enim eos nunc dei lumen illustrat, qui iniquitatis suae malitiam fidei nomine palliant. Nam dum iuxta praedicationem fidei uiuere neglegunt, et tamen eamdem fidem specie tenus uenerantur, honorem uitae praesentis ex nomine religionis quaerunt, hoc que eis ex fide lucet, quod eos fides coram hominibus refouet. Sunt uero nonnulli, qui aeterna quae audiunt ueraciter credunt, et tamen eidem quam tenent fidei male uiuendo contradicunt. Habent hi quoque inter tenebras lucem suam, qui dum peruersa agunt, et tamen de deo recta sentiunt, ne tenebrescant funditus, ex quadam parte fulgore luminis illustrantur. Qui dum plus terrena quam caelestia, plus quae uident quam quae audiunt, diligunt, pulsante persecutionis articulo, quod rectum credere uidebantur amittunt. Quod illo maxime tempore multiplicius agitur, quando surgente ipso iniquorum capite, in sancta ecclesia persecutione ultima, liberis suis uiribus eius fortitudo grassatur. Ibi tunc cor uniuscuiusque ostenditur, ibi quidquid in occultis latebat aperitur; et qui nunc ore sunt pii, et corde sunt impii, publicata malitia corruunt, et lucem fidei quam specie tenus tenuerant perdunt. Sed inter haec necesse est ut unusquisque nostrum ad cordis sui secretum redeat, et actionis suae damna pertimescat; ne exigentibus meritis, per districtam iustitiam iudiciorum dei in talium hominum numerum currat. Nemo autem sibi incaute blandiatur, et idcirco se a tali casu extraneum credat, quia ad illius tempestatis procellam peruenire non existimat. O quanti illius temptationis tempora non uiderunt, et tamen in eius temptationis procella uersantur. Cain tempus antichristi non uidit, et tamen membrum antichristi per meritum fuit. Iudas saeuitiam persecutionis illius ignorauit, et tamen iuri crudelitatis eius, auaritia suadente, succubuit. Simon diuisus longe ab antichristi temporibus exstitit, et tamen eius se superbiae, miraculorum potentiam peruerse appetendo, coniunxit. Sic iniquum corpus suo capiti, sic membris membra iunguntur, cum et cognitione se nesciunt et tamen praua sibi actione copulantur. Neque enim pergamus balaam libros aut uerba cognouerat et tamen eius nequitiam sequens, uoce supernae increpationis audiebat: habes illic tenentes doctrinam balaam, qui docebat balac mittere scandalum coram filiis israel, edere et fornicari. Thyatirae quoque ecclesiam ab iezabel notitia et tempora et loca diuidebant, sed quia eam par uitae reatus astrinxerat, inesse ei iezabel dicitur, atque operibus peruersis insistere, angelo attestante, qui ait: habeo aduersus te quia permittis mulierem iezabel, quae se dicit propheten, docere et seducere seruos meos fornicari et manducare de idolothytis. Ecce quia reperiri potuerunt, qui iezabel uitam reproba actione secuti sunt, iezabel illic inuenta memoratur, quia uidelicet prauum corpus coniuncti mores unum faciunt, etiam si hoc loca uel tempora scindunt. Vnde fit ut in peruersis suis imitatoribus et iniquus quisque maneat qui iam praeteriit, et in suis operatoribus ipse iniquorum auctor iam appareat, qui necdum uenit. Hinc ioannes ait: nunc antichristi multi facti sunt, quia iniqui omnes iam membra eius sunt, quae scilicet peruerse edita caput suum male uiuendo praeuenerunt. Hinc paulus ait: ut reueletur in suo tempore; nam mysterium iam operatur iniquitatis. Ac si diceret: tunc antichristus manifestus uidebitur; nam in cordibus iniquorum secreta sua iam nunc occultus operatur. Vt enim de apertioribus criminibus taceam, ecce alius fratri in corde suo tacitus inuidet, et si occasionem reperiat, eum supplantare contendit; cuius alterius membrum est, nisi eius de quo scriptum est: inuidia diaboli mors intrauit in orbem terrarum? Alius magni meriti esse se aestimans, per tumorem cordis cunctis se praeferens, omnes semetipso inferiores credit, cuius alterius membrum est, nisi eius de quo scriptum est: omne sublime uidet et ipse est rex super uniuersos filios superbiae? Alius mundi huius potentiam quaerit, non quo aliis prosit, sed quo ipse alteri subditus non sit; cuius alterius membrum est, nisi eius de quo scriptum est: qui dixit: sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis; ascendam super altitudinem nubium; similis ero altissimo? Solus quippe altissimus ita dominatur super omnia, ut alteri subesse non possit. Quem diabolus imitari peruerse uoluit, cum suum dominium quaerens, ei subesse recusauit. Imitatur ergo diabolum quisquis idcirco potestatem suam appetit, quia ei qui sibi est superna ordinatione praepositus subesse fastidit. Sunt praeterea plurima quae quosdam in ipsa pace ecclesiae constitutos infideles esse renuntient. Video namque nonnullos ita personam potentis accipere, ut requisiti ab eo, pro fauore eius non dubitent in causa proximi uerum negare. Et quis est ueritas, nisi ille qui dixit: ego sum uia, ueritas et uita? Neque enim baptista ioannes de confessione christi, sed de iustitiae ueritate requisitus occubuit, sed quia christus est ueritas, ad mortem usque idcirco pro christo, quia uidelicet pro ueritate, peruenit. Ponamus ergo ante oculos quod aliquis percunctatus personam potentis accepit, et ne uerbi saltim iniuriam pateretur, ueritatem negauit. Quid rogo iste faceret in dolore poenarum, qui christum erubuit inter flagella uerborum? Ecce et post haec ante oculos hominum adhuc christianus est, et tamen si eum dominus districte disposuit iudicare, iam non est. Video autem alios, quibus per locum magisterii exhortandi sunt officia arguendi que commissa, qui uident aliquid illicitum admitti, et tamen dum quorumdam potentum offendere gratiam metuunt, arguere non praesumunt. Quisquis iste est, quid aliud fecit, nisi uidit lupum uenientem, et fugit? Fugit, quia tacuit; tacuit, quia despecta aeterna gratia, temporalem gloriam plus amauit. Ecce ante potentis faciem intra sui se latebras silentii abscondit, et sicut persecutioni publicae, sic occulto locum dedit timori. Bene de talibus dicitur: dilexerunt gloriam hominum magis quam dei. Quisquis igitur talis est, si haec districte iudicantur, et persecutio publica defuit, et tamen tacendo christum negauit. Non ergo desunt uel in pace ecclesiae antichristi temptamenta. Nemo itaque illa persecutionis extremae tempora quasi sola perhorrescat. Apud iniquos namque cotidie res antichristi agitur, quia in eorum cordibus mysterium suum iam nunc occultus operatur. Et si multi nunc specie tenus intra ecclesiam constituti simulant se esse quod non sunt, in aduentu tamen iudicis prodentur quod sunt, de quibus bene salomon ait: uidi impios sepultos, qui etiam cum adhuc uiuerent, in loco sancto erant; et laudabantur in ciuitate, quasi iustorum operum. Igitur postquam de iniquis dictum est: restituetur ut lutum signaculum et stabit sicut uestimentum; et auferetur ab impiis lux sua, quod utique in illa est antichristi persecutione faciendum, mox de eiusdem antichristi perditione nos consolans, ait: et brachium excelsum confringetur. Quid namque aliud excelsum brachium accipitur, nisi superba antichristi celsitudo, quae super reprobas mentes hominum fastu gloriae saecularis erigitur, ita ut homo peccator; et tamen aestimari homo despiciens, deum se super homines mentiatur? Vnde et paulus apostolus dicit: ita ut in templo dei sedeat, ostendens se tamquam sit deus. Cuius ut tumorem plenius ostenderet, praemisit: qui aduersatur et extollitur super omne quod dicitur deus, aut quod colitur. Deus enim dici aliquando et homo potest, iuxta quod ad moysen dicitur: ecce constitui te deum pharaonis. Deus uero coli purus homo non potest. Quia uero se antichristus et super sanctos quosque homines, et super ipsius potentiam diuinitatis extollit, per exactum sibi nomen gloriae et hoc quod deus dicitur, et hoc quod deus colitur, transire conatur. Notandum uero est in quantam superbiae foueam cecidit, qui in mensura ruinae qua lapsus est non permansit. Diabolus quippe uel homo ab statu conditionis propriae elata mente corruerunt, ut uel ille diceret: ascendam super altitudinem nubium, similis ero altissimo; uel iste audiens crederet: aperientur oculi uestri et eritis sicut dii. Idcirco ergo uterque cecidit, quia esse deo similis non per iustitiam, sed per potentiam concupiuit. Sed homo per gratiam liberatus, qui dei similitudinem peruerse appetendo ceciderat, in reatu criminis sui longe deo imparem se esse cognoscens clamat: domine, quis similis tibi? Diabolus uero in lapsu sui criminis iuste dimissus, in mensura ruinae suae minime permansit; sed quanto diu ab omnipotentis gratia defuit, tanto magis reatum criminis cumulauit. Nam qui ideo cecidit, quia peruerso ordine deo esse similis uoluit, eo usque perductus est, ut in antichristum ueniens, uideri deo similis dedignetur, atque eum quem habere non potuit superbus aequalem, damnatus inferiorem putat. Nam cum de illo hoc quod iam praemisimus dicitur: extollens se supra omne quod dicitur deus, aut quod colitur, aperte monstratur quia appetendo dudum dei similitudinem, quasi iuxta deum se erigere uoluit, sed in superbiae culpa crescendo, iam se supra omne quod deus et dicitur et colitur extollit. Quia ergo haec eius superbia districti iudicis erit aduentu ferienda, sicut scriptum est: quem dominus iesus interficiet spiritu oris sui, et destruet illustratione aduentus sui; recte dicitur: et brachium excelsum confringetur. Cuncta tamen haec, quae bis discussa sunt, adhuc intellegi et aliter possunt. Verba enim dei quasi pigmenta quaedam nostri sunt adiutorii. Et sicut pigmentum quanto plus teritur, tanto in poculo eius uirtus augetur, ita diuina eloquia quo magis exponendo conterimus, eo audientes amplius quasi bibentes iuuamus. Quia igitur misericors deus diu peccata hominum tolerat, et cum iam uicinum finem respicit plerumque mentes peccantium immutat, recte de se, uim tantae pietatis insinuans, ait: numquid tenuisti concutiens extrema terrae, et excussisti impios ex ea? Per terram quippe homo infima sapiens designatur, cui peccanti dictum est: terra es et in terram ibis. Sed quia pius conditor facturam suam non deserit, mala hominum et per suam patientiam tolerat, et per eorum quandoque conuersionem relaxat. Cum duras atque insensibiles mentes respicit, modo eas minis, modo uerberibus, modo reuelationibus terret, ut quae pessima securitate duruerant, salubri timore mollescant, quatenus uel sero redeant, et hoc ipsum saltem, quod diu exspectati sunt erubescant. Scit enim dominus quia extrema uitae nostrae plus iudicat, et idcirco electos suos in fine sollicitius purgat. Scriptum quippe est: deus iudicabit fines terrae. Tanto ergo impensius ultimis nostris inuigilat, quanto in ipsis pendere initia uitae sequentis pensat. Quod quia misericorditer facit, pietate sua in medium deducta, qua etiam sero conuersos peccatores recipit, beati iob iustitiam erudit dicens: numquid tenuisti concutiens extrema terrae, et excussisti impios ex ea? Subaudis ut ergo, qui in suis ultimis saepe peccatores terrendo concutio, conuertendo teneo, atque ab eorum cordibus impios cogitationum motus euello. Et recte beato iob dominus quomodo iuxta finem peccatores conuertat insinuat. Ac si aperte dicat: misericordiae meae potentiam respice, et tuae iustitiae elationem preme. Quae extrema hominis quia, etiam cum conuertitur per carnis mortem, illa antiquae culpae uindicta comitatur, protinus insinuat, cum dicit: restituetur ut lutum signaculum et stabit sicut uestimentum. Hominem quippe dominus, quem ad suam similitudinem condidit, quasi quoddam suae potentiae signaculum fecit. Quod tamen ut lutum restituetur, quia licet aeterna supplicia per conuersionem fugiat, in ultione tamen perpetratae superbiae carnis morte damnatur. Ex luto quippe homo conditus, et mentis accepta ratione, similitudine diuinae imaginis decoratus, elatione cordis intumescens, quod de infimis formatus esset oblitus est. Vnde mira conditoris iustitia actum est ut quia per sensum intumuit, quem rationabilem accepit, rursus terra per mortem fieret, quam esse se considerare humiliter noluit, et quia peccando dei similitudinem perdidit, moriendo uero ad limi sui materiam redit, recte dicitur: restituetur ut lutum signaculum. Et quia de corpore cum spiritus uocatur, quodam quasi inuolucro suae carnis exuitur, apte de eodem luto subiungitur: et stabit sicut uestimentum. Luto namque nostro sicut uestimentum stare est usque ad resurrectionis tempus inane exutum que perdurare. Sed quia hanc poenam superbiae nec illi transeunt, qui et eamdem superbiam uiuendo humiliter uincunt. Quae sit superbientium specialis poena, subiungit dicens: auferetur ab impiis lux sua et brachium excelsum confringetur. Mors enim carnis, quae electos luci suae restituit, lucem suam reprobis tollit. Lux namque superbientis est gloria uitae praesentis. Quae ei lux tunc subtrahitur, cum per carnis interitum ad rationum suarum tenebras uocatur. Ibi tunc excelsum brachium confringetur, quia celsitudo cordis ultra naturae ordinem uiolenter arrepta opprimentis se diuinae iustitiae mole dissipatur, ut quam se peruerse in breui erexerat, per pondus iudicii in aeternum fracta cognoscat. Nullus autem nostrum quid post mortem sequeretur agnosceret, nisi uitae nostrae conditor ad poenam usque nostrae mortis ueniret. Nisi enim ipse misericorditer infima peteret, nequaquam nos post suam imaginem perditos iuste ad summa reuocaret. Vnde et recte subiungitur: numquid ingressus es profundum maris et in nouissimis abyssi deambulasti? Ac si dicat: ut ego, qui non solum mare, id est saeculum, per assumptam humanam carnem atque animam petii, sed etiam per eam sponte in morte positam, usque ad ultima inferni, quasi ad maris profunda descendi. Si enim mare, more diuini eloquii, saeculum debet intellegi, nihil prohibet profunda maris inferni claustra sentiri. Quod profundum maris dominus petiit, cum inferni nouissima, electorum suorum animas erepturus, intrauit. Vnde et per prophetam dicitur: posuisti profundum maris uiam, ut transirent liberati. Hoc namque profundum maris ante redemptoris aduentum non uia, sed carcer fuit, quia in se etiam bonorum animas, quamuis non in locis poenalibus, clausit. Quod tamen profundum dominus uiam posuit, quia illuc ueniens, electos suos a claustris inferi ad caelestia transire concessit. Vnde et apte illic dicitur: ut transirent liberati. Quod uero profundum maris dixerat, hoc, aliis uerbis replicans, abyssi nouissimum uocat, quia sicut aquarum abyssus nulla nostra uisione comprehenditur, ita occulta inferi nullo a nobis cognitionis sensu penetrantur. Qui enim hinc subtrahantur cernimus, sed quae illos iuxta meritum retributio suppliciorum maneat, non uidemus. Vigilanti uero est cura pensandum quod in nouissima abyssi deambulasse se perhibet. Deambulare quippe non constricti, sed liberi est. Quem enim uincula adstringunt, eius nihilominus gressus impediunt. Quia igitur dominus nulla peccati uincula pertulit, in infernum deambulauit. Liber quippe ad ligatos uenit. Vnde scriptum est: factus sum sicut homo sine adiutorio, inter mortuos liber. In nouissimis ergo abyssi domino deambulare est in loca damnationis nil suae retentionis inuenire, attestante petro qui ait: solutis doloribus inferni, iuxta quod impossibile erat teneri illum ab eo. Vel certe quia deambulando nos cum de loco ad locum ducimur, hic illic que praesentes inuenimur, ambulasse in inferno dominus dicitur, ut electis animabus in locis singulis per diuinitatis potentiam praesens fuisse monstretur. Vnde et spiritus sapientiae mobilis describitur, ut per hoc quod nusquam deest, ubique nobis occurrere designetur. Quam descensionem suam dominus quanto mirabilem respicit, tanto eam redempto homini crebrius infundit. Eam namque adhuc replicans subdit: numquid apertae sunt tibi portae mortis, et ostia tenebrosa uidisti? Portae enim mortis sunt potestates aduersae. Quas descendens dominus aperuit, quia earum fortitudinem moriendo superauit. Quae appellatione quoque alia tenebrosa ostia uocantur; quia dum per occultationis suae insidias non uidentur, deceptis mentibus uiam mortis aperiunt. Quae tenebrosa ostia dominus uidet, quia immundorum spirituum fraudulentam malitiam et respicit et premit. Quos nisi ipse nobis nescientibus uidendo prohiberet, et nil de insidiis mens nostra cognosceret; et eisdem insidiis capta deperiret. Quae tenebrosa ostia nos etiam cernimus, quando supernae lucis radiis illustramur. Vnde et per prophetam dicitur: dominus mihi adiutor est et ego uidebo inimicos meos. Hostes igitur nostros ipse uidet, qui suo eos munere nobis uisibiles facit. Vel certe tenebrosa ostia tunc dominus uidit, cum claustra inferni penetrans, crudeles spiritus perculit, et mortis praepositos moriendo damnauit. Quod idcirco hic non adhuc de futuro, sed iam de praeterito dicitur, quia hoc quod facturus erat in opere, nimirum iam fecerat in praedestinatione. Quia uero post mortem resurrectionem que eius creuit ecclesia, atque in cunctis est gentibus dilatata, apte subiungitur: numquid considerasti latitudinem terrae? Dum enim angustias mortis petiit, fidem suam in gentibus dilatauit, atque in innumera corda credentium sanctam ecclesiam extendit. Cui per prophetam dicitur: dilata locum tentorii tui et pelles tabernaculorum tuorum extende ne parcas, longos fac funiculos tuos et clauos tuos consolida; ad dexteram enim et ad laeuam penetrabis, et semen tuum gentes hereditabit. Quae latitudo terrae profecto non fieret, nisi ipse prius et uitam quam nouimus moriendo despiceret, et uitam quam non nouimus resurgendo monstraret. In morte quippe sua nostrae oculos mentis aperuit, et quae esset uita quae sequeretur ostendit. Vnde et hunc in euangelio ordinem tenens, discipulis dicit: sic oportebat christum pati, et resurgere a mortuis tertia die; et praedicari in nomine eius paenitentiam et remissionem peccatorum per omnes gentes. Pauci enim ex plebe israelitica ipso praedicante crediderunt; innumeri uero gentium populi uiam uitae illo moriente secuti sunt. Superbos namque dum adhuc passibilis uiueret pertulit, a passibili uero uita mortuus strauit. Quod bene samson in semetipso dudum figuraliter expressit, qui paucos quidem dum uiueret interemit; destructo autem templo, hostes innumeros cum moreretur occidit, quia nimirum dominus ab elatione superbiae paucos cum uiueret, plures uero cum templum sui corporis solueretur exstinxit, atque electos ex gentibus quos uiuendo sustinuit, simul omnes moriendo prostrauit. Recte itaque postquam inferna penetrasse se edocuit, considerandam mox terrae latitudinem subiunxit. Ac si flagellato homini diceret: perpende quid pertuli et pensa quod emi, nec queraris ipse de uerbere, dum nescis quae te praemia maneant in retributione. Inter haec itaque uerba creatoris operae pretium puto, si a bono communi ac publico parumper oculos flectimus, et quid in singulis nobis latenter agat intuemur. Dicit enim: numquid ingressus es profundum maris? Mare quippe est mens humana cuius profunda deus ingreditur quando per cognitionem suam ad lamenta paenitentiae ab intimis cogitationibus perturbatur; quando prioris uitae nequitias ad memoriam reducit, et fluctuantem in confusione sua animum concutit. Profundum maris deus penetrat, quando etiam desperata corda permutat. Si enim mare intrat quando cor saeculare humiliat, profundum maris ingreditur quando uisitare mentes etiam pressas sceleribus non dedignatur. Vnde et recte percunctando subiungitur: et in nouissimis abyssi deambulasti? Quid enim est abyssus, nisi mens humana, quae dum semetipsam comprehendere non ualet, sese in omne quod est, uelut obscura abyssus, latet? Vnde bene per prophetam dicitur: dedit abyssus uocem suam, ab altitudine phantasiae suae, quia dum semetipsam mens humana non penetrat, ex comparatione sui, diuinae naturae potentiam quam comprehendere non sufficit humilius laudat. In nouissimis ergo abyssi deo deambulare est etiam nequissimorum hominum corda conuertere, et desperatas mentes uisitationis suae uestigiis tangendo mirabiliter reformare. Cum enim post immensa scelera, unusquisque compungitur, quid aliud quam in nouissimis abyssi deus deambulans uidetur? Quasi in abysso namque deus deambulat, cum obscurum cor penetrans, fluctus inuisibiles uitiorum calcat. Plerumque enim praeterita alia plangimus et aliis praesentibus urgemur, ut modo superbia, modo ira, modo luxuria, modo auaritia temptante fatigemur. Sed cum cuncta haec in corde nostro dominus occultae uisitationis suae timore reprimit, quid aliud quam in abysso gressus ponit? Quos gressus mente conspicimus, quando contra insurgentia uitia quomodo timoris eius obuient dona pensamus. Hos namque gressus propheta conspexerat, cum dicebat: uisi sunt ingressus tui, deus, ingressus dei mei, regis qui est in sancto ipsius. Qui enim inordinatos motus animi diuinorum iudiciorum memoria in se reprimi conspicit, quasi deambulantis in se domini gressus uidet. Dicatur ergo beato iob: numquid ingressus es profundum maris et in nouissimis abyssi deambulasti? Subaudis ut ego, qui mira misericordia in peccatorum cordibus modo iram, modo luxuriam, modo auaritiam, modo surgentem superbiam calco. Ac si aperte diceretur: si latentia cordis uitia me solum reprimere conspicis, tu extolli de propria iustificatione cessabis. Et quia cum diuinitus uisitamur etiam de occultis et illicitis motibus mentis ad confessionem ducimur, recte subiungitur: numquid apertae sunt tibi portae mortis? Portae enim mortis sunt cogitationes prauae quas deo pandimus, quando eas in paenitentiam flendo confitemur. Quas etiam non confessas intuetur, sed confessas ingreditur. Tunc quippe uiam sibi in portis mortis aperit, quando solutis prauis cogitationibus, ad nos post confessionem uenit. Quae portae mortis idcirco uocatae sunt, quia profecto uia ad interitum per iniquas semper cogitationes aperitur. Quod adhuc replicatur, cum subditur: et ostia tenebrosa uidisti? Tenebrosa namque ostia sunt latentia mentis mala, quae et haberi intrinsecus possunt et tamen ab altero uideri non possunt. Quae tamen dominus cernit, quando ea occulto respectu gratiae destruit. Scriptum quippe est: rex qui sedet in solio iudicii, dissipat omne malum intuitu suo. Et quia omne uitium angustat, omnis uero uirtus animum dilatat, post destructa uitia recte subiungitur: numquid considerasti latitudinem terrae? Nisi enim uirtus animum dilataret, nequaquam paulus corinthiis diceret: dilatamini et uos, et nolite iugum ducere cum infidelibus. Sollerter uero intuendum est quod dicitur: considerasti latitudinem terrae? Latitudo namque bonorum interior est et nequaquam comprehenditur, nisi caute consideretur. Nam plerumque eos exterius inopia humiliat, poenae cruciatus angustat, sed tamen inter haec semper interior fortitudo usque ad speranda caelestia dilatat. Angustati apostoli exterius fuerant qui flagella sustinebant, sed in magna stabant intus latitudine liberi, qui apud se haec eadem flagella in gaudium uerterant. Scriptum namque est: ibant gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine iesu contumeliam pati. Hanc latitudinem inter angustias paulus inuenerat, qui dicebat: scire autem uos uolo, fratres, quia quae circa me sunt magis ad profectum uenerunt euangelii, ita ut uincula mea manifesta fierent in omni praetorio. Hanc latitudinem dauid inter angustias obtinebat, dicens: in tribulatione dilatasti me. Tunc itaque haec terra, id est sanctorum conscientia, dilatatur, cum mundi huius aduersitatibus, exterius premitur. Nam cum a praesentis uitae securitate repellitur, intus ad se impingitur, ut ad speranda superna tendatur. Cum que euagari exterius non permittitur, quasi in sinum suum reuocata dilatatur. Nos autem quae boni uiri aduersa tolerent cernimus, sed intus quantum gaudeant non uidemus. Mentis eorum latitudinem modo in uerbis, modo in operibus considerando cognoscimus, sed tamen quanta in eis amplitudo sit eiusdem latitudinis ignoramus. Audiat ergo humana sapientia, et se insipientem discat: numquid considerasti latitudinem terrae? Ac si dicat: ut ego, qui flagellis cinctam, occultam iustorum laetitiam solus plene considero, quia solus misericorditer formo. Vel certe idcirco beatus iob utrum terrae latitudinem considerauerit inquiritur, ut exemplo alienae latitudinis humilietur. Ac si ei aperte diceretur: eos quos innumera mala praesentis uitae nequeunt angustare considera, et de statu cordis tui inter uerbera gloriari cessa. Sequitur: indica mihi, si nosti omnia, in qua uia habitet lux, et tenebrarum quis locus sit, ut ducas unumquodque ad terminos suos et intellegas semitas domus eius. Beatus iob graui quaestione discutitur, ut de uia lucis, et tenebrarum loco requiratur et unumquodque ad suos terminos ducat, ac semitas domus eius intellegat. Quid enim lucis nomine, nisi iustitia accipitur? Et quid per tenebras, nisi iniquitas designatur? Vnde quibusdam conuersis a peccatorum nequitia dicitur: eratis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino. Et de quibusdam in peccato manentibus memoratur: qui dormiunt, nocte dormiunt. Beato itaque iob dicitur: indica mihi si nosti omnia, in qua uia habitet lux, et tenebrarum quis locus sit? Ac si dicatur ei: si plenam te habere scientiam suspicaris, dic uel in cuius corde ea quae nunc deest, innocentia ueniat, uel in cuius corde ea quae nunc est malitia perseueret. In qua uia habitet lux, id est cuius mentem ueniens iustitia impleat: et tenebrarum quis locus sit, id est, in quo iniquitas caeca perduret: ut ducas unumquodque ad terminos suos, id est, ut diiudices si uel is qui nunc iniquus cernitur, in iniquitate uitam finiat, uel is qui iustus cernitur extremitatem uitae suae cum iustitiae perfectione concludat. Et intellegas semitas domus eius, id est, consideres atque discernas, uel cui bona actio perseuerans aeternam mansionem praestet in regnum, uel quem usque ad terminum suum actio praua constringens in aeternum damnet supplicium. Domus quippe pro mansione ponitur, semita pro actione. Semita igitur ad domum ducit, quia actio ad mansionem pertrahit. Sed quis hominum ista discussus dicat? Quis ista saltim imperterritus audiat? Multos enim uidemus cotidie, qui iustitiae luce resplendent, et tamen ad finem suum nequitiae obscuritate tenebrantur; et multos cernimus peccatorum tenebris obuolutos et tamen iuxta uitae suae terminum repente reddi luce iustitiae liberos. Multos etiam nouimus semel inuentam uiam iustitiae illibate usque ad mortem tenuisse, et plerosque conspeximus usque ad exitum coepta semel crimina sine cessatione cumulasse. Quis uero inter ista occultorum iudiciorum nubila mentis suae radium mittat, ut aliqua consideratione discernat, uel quis perduret in malo, uel quis perseueret in bono, uel quis ab infimis conuertatur ad summa, uel quis a summis reuertatur ad infima? Latent haec sensus hominum, nec quicquam de cuiuslibet fine cognoscitur, quia diuinorum iudiciorum abyssus humanae mentis oculo nullatenus penetratur. Videmus namque quod illa deo aduersa gentilitas iustitiae luce perfusa est, et iudaea dudum dilecta perfidiae est nocte caecata. Scimus etiam quod latro de patibulo transiuit ad regnum, iudas de apostolatus gloria est lapsus in tartarum. Rursum que quia aliquando sortes quae coeperint non mutantur, et latronem nouimus alium peruenisse ad supplicium, et apostolos scimus percepisse propositum quod desiderauerant regnum. Quis ergo discutiat in qua uia habitet lux et tenebrarum quis locus sit, ut ducat unumquodque ad terminos suos, et intellegat semitas domus eius? Video paulum ex illa persecutionis saeuitia ad gratiam apostolatus uocatum, et tamen sic inter iudicia occulta formidat, ut reprobari se, etiam postquam uocatus est, timeat. Ait enim: castigo corpus meum et seruituti subicio, ne forte aliis praedicans, ipse reprobus efficiar. Et rursum: ego me non arbitror comprehendisse; unum autem, quae retro oblitus, ad ea quae sunt in priora extendens me, ad destinatum sequor; ad palmam supernae uocationis dei, in christo iesu. Sequor autem si comprehendam, in quo et comprehensus sum. Et certe iam de illo uoce dominica dictum fuerat: uas electionis mihi est; et tamen adhuc castigans corpus suum metuit ne reprobetur. Vae miseris nobis, qui de electione nostra nullam adhuc dei uocem cognouimus, et iam in otio quasi de securitate torpemus. Debet profecto, debet in spe esse securitas, sed etiam timor in conuersatione, ut et illa certantes foueat, et iste torpentes pungat. Vnde recte per prophetam dicitur: qui timent dominum, sperent in domino. Ac si aperte diceret: de spe incassum praesumit, qui timere deum in suis operibus renuit. Sed cur beatus iob de tam ualida quaestione requiritur, quae omnino ab hominibus ignoratur, ut iustorum iniquorum que terminum comprehendat, nisi ut aliorum finem cognoscere non ualens, ad suum recurrat; quia sicut aliorum, sic etiam suum nesciat, et nesciens timeat, timens humilietur, humiliatus iam de operibus suis extolli non debeat, et non elatus in gratiae arce persistat? Dicatur ergo ei: indica mihi, si habes intellegentiam, in qua uia habitet lux et tenebrarum quis locus sit; ut ducas unumquodque ad terminos suos. Ac si diceretur: sicut qui de malis conuertantur ad bona, uel qui de bonis ad mala redeant, nescis, ita etiam nec de te, quid de tuis meritis exigentibus agatur intellegis. Et sicut alienum nullatenus comprehendis, ita etiam tuum terminum praenoscere non uales. Iam enim quantum ipse profeceris scis, sed quid adhuc de te ego in occultis sentiam nescis. Iam iustitiae tuae acta consideras, sed quam districte apud me pensentur ignoras. Vae etiam laudabili uitae hominum, si remota pietate iudicetur, quia districte discussa inde ante oculos iudicis unde se placere suspicatur obruitur. Vnde recte deo per prophetam dicitur: non intres in iudicio cum seruo tuo, quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens. Vnde bene per salomonem dicitur: sunt iusti atque sapientes, et opera eorum in manu dei; et tamen nescit homo utrum amore, an odio dignus sit, sed omnia in futuro seruantur incerta. Hinc rursum per eumdem salomonem dicitur: quis hominum intellegere poterit uiam suam? Et nimirum bona mala ue quis faciens conscientia attestante cognoscit. Sed idcirco dicitur quod uia sua ab hominibus nesciatur, quia etiam si recta se quisque opera agere intellegat, sub districto tamen examine quo tendat, ignorat. Igitur postquam illum de ista finis sui consideratione perterruit, ad examinandum eius exordium redit; ac ne conqueratur cur finem suum nesciat, commemoretur etiam quia nec quo huc initio accessit intellegat. Nam sequitur: sciebas tunc quod nasciturus esses aut numerum dierum tuorum noueras? Ac si illi aperte diceret: quid mirum si terminum tuum non intellegis, qui nec initium comprehendis? Et qui ignoras quo huc initio ueneris, quid mirum si nescias quo fine subtraharis? Si ergo meum fuit te per initium ex occultis ad prompta producere, meum quoque erit etiam te ex promptis ad occulta reuocare. Cur de uitae tuae dispensatione aliquid quereris, qui in manu artificis temetipsum nesciens teneris? Extolli itaque tanto magis non debes in eo quod agis, quanto intra sinum aeternitatis clausus, nec quo huc ordine ueneris, nec quando uel quomodo hinc educaris agnoscis. Haec tamen intellegi et aliter possunt: sciebas tunc quod nasciturus esses et numerum dierum tuorum noueras? Subaudis ut ego, qui me nasciturum noui, quia et ante humanitatis ortum in diuinitate semper substantialiter uixi. Homines quippe tunc esse incipiunt, cum in matrum suarum uentre nascuntur. Nam ipsa quoque conceptio natiuitas dicitur, iuxta hoc quod scriptum est: quod in ea natum est, de spiritu sancto est. Et idcirco se nascituros nesciunt, quia nec priusquam creentur exsistunt. Deus uero qui sine initio semper exstitit praesciuit de se hoc quod in utero uirginis per initium sumpsit; et quia praesciuit, disposuit; quia disposuit, nihil profecto in humana forma sine sua uoluntate tolerauit. Conuincatur ergo cur de flagellis suis homo queritur, qui ortum suum praescire non potuit, si ipse etiam qui ortum suum praesciendo disposuit se inter homines ad flagella praeparauit. Sequitur: numquid ingressus es thesauros niuis, aut thesauros grandinis aspexisti, quae praeparaui in tempus hostis, in diem pugnae et belli? Quid aliud in niue uel grandine, nisi frigida ac dura intellegenda sunt corda prauorum? Sicut enim feruore caritas, sic solet in sacro eloquio frigore malitia designari. Scriptum namque est: sicut frigidam facit cisterna aquam, sic frigidam fecit malitiam suam. Et rursum: abundauit iniquitas et refrigescet caritas multorum. In frigore ergo niuis, uel in duritia grandinis, quid accipi aptius potest quam uita prauorum, quae et torpore frigescit, et per duritiae malitiam percutit? Quorum tamen uitam dominus tolerat, quia eos ad iustorum suorum probationem seruat. Vnde et apte subiunxit: quae praeparaui in tempus hostis, in diem pugnae et belli. Vt cum aduersarius noster diabolus temptare nos nititur, eorum moribus quasi suis contra nos armis utatur. Per ipsos quippe nos saeuiens cruciat, sed nesciens purgat. Peccatis namque nostris ipsi flagellum fiunt, de quorum tali uita dum percutimur, ab aeterna morte liberamur. Vnde agitur ut electorum uitae proficiat etiam perdita uita reproborum, et utilitati nostrae dum illorum perditio militat mira dispensatione fiat quatenus electis dei non pereat etiam omne quod perit. Intellegi hoc quoque aliter potest, ut quia uerbis praecedentibus uidetur annexum, a superioris uersus expositione non discrepet. Nam quia indicauerat uel bonos ad malum, uel malos ad bonum posse conuerti, ilico secutus adiunxit: numquid ingressus es thesauros niuis, aut thesauros grandinis aspexisti, quae praeparaui in tempus hostis, in diem pugnae et belli? In niue uel grandine frigida, uel dura, ut dictum est, accipimus corda prauorum. Sed quia omnipotens deus sanctos suos de talibus elegit, et quam multos electos adhuc inter prauorum uitam repositos habeat nouit, apte in niue, uel grandine thesauros habere se perhibet. Thesauri quippe apo~ tes~ these�fs~g, id est a positione nominantur. Et plerosque in uita frigida diu latentes respicit, quos ad medium cum iubet producit, et iustitiae nitore candidos per supernam gratiam ostendit. Scriptum quippe est: lauabis me et super niuem dealbabor. Quos ad diem belli pugnae que praeparatos diu intra suae praescientiae sinum tegit, sed cum repente eos eduxerit, resistentia aduersariorum pectora illorum uerbis ac redargutionibus quasi quibusdam grandinibus percutit. Vnde alias dictum est: prae fulgore in conspectu eius nubes transierunt, grando et carbones ignis. Prae fulgore enim nubes transeunt, quia praedicatores sancti uniuersa mundi spatia miraculorum claritate percurrunt. Qui etiam grando et carbones ignis uocati sunt, quia et per correptionem feriunt, et per flammam caritatis accendunt. Ipsa quoque libera sanctorum increpatio natura grandinis conuenienter exprimitur. Grando enim ueniens percutit, liquata rigat. Sancti autem uiri corda audientium et terrentes feriunt, et blandientes infundunt. Nam quemadmodum feriunt propheta testatur, dicens: uirtutem terribiliorum tuorum dicent, et magnitudinem tuam narrabunt. Et quemadmodum blandientes rigent secutus adiunxit: memoriam abundantiae suauitatis tuae eructabunt, et iustitia tua exsultabunt. In niue ergo uel grandine habentur thesauri, quia plerique iniquitatis torpore frigidi, a superna gratia assumpti, in sancta ecclesia iustitiae luce fulgescunt, et prauam aduersariorum scientiam doctrinae suae ictibus tundunt. Vnde apte est subditum: quae praeparaui in tempus hostis, in diem pugnae et belli. Nix quippe uel grando fuerat saulus per frigidam insensibilitatem; sed nix et grando contra aduersariorum pectora factus est, uel candore iustitiae, uel districti eloquii correptione. O qualem hunc thesaurum in niue et grandine habuit, quando illum inter prauorum uitam positum iam tunc electum suum dominus latenter uidit. O ad quanta aduersariorum pectora ferienda hanc in manu sua grandinem sumpsit, per quam tot sibi resistentia corda prostrauit. Nemo itaque de suis operibus extollatur, nemo desperet eos quos adhuc frigidos uidet, quia thesauros dei in niue et grandine non uidet. Quis enim crederet quod per apostolatus gratiam lapidatum stephanum ille praecederet qui in morte eius omnium lapidantium uestimenta seruaret? Si ergo ad ista dona uel iudicia occulta recurrimus, nullos omnino desperantes, nec illis nos in corde nostro praeferimus, quibus pro tempore praelati sumus, quia etsi iam uidemus quantum praecessimus, nescimus quantum dum currere coeperint praecedamur, bene ergo ad beatum iob dicitur: numquid ingressus es thesauros niuis, aut thesauros grandinis aspexisti, quae praeparaui in tempus hostis, in diem pugnae et belli? Ac si aperte diceretur: nulli te de operibus tuis praeferas, quia de his quos intueris adhuc per culpam frigidos, quantos operatores iustitiae et defensores rectae fidei sim facturus, ignoras. Quod quia per aduentum mediatoris agitur, recte subiungitur: per quam uiam spargitur lux? Ipse quippe uia est, qui ait: ego sum uia, ueritas et uita. Per hanc ergo uiam lux spargitur, quia per eius praesentiam cuncta gentilitas illustratur. Spargitur autem conuenienter dixit, quia per apostolorum uoces non angustata atque coartata, sed late fulgens lux praedicationis emicuit. Quia uero, accepta luce conuersionis, inardescit intrinsecus uis amoris, ut uel transacta mala anxie lugeantur, uel uentura bona flagrantissime requirantur. Competenter adiungitur: diuiditur aestus super terram. Sparsa enim luce aestus super terram diuiditur, quia per apertum praedicata iustitia, ad requirendum deum cordis anxietas in uirtutum exercitatione dilatatur, ut iste in sermone sapientiae, ille in sermone scientiae fulgeat; hic in curationum gratia, ille in uirtutum operatione conualescat; et dona sancti spiritus dum dispariliter singuli accipiunt, necessario sibimet iuncti omnes unanimiter accendantur. Sed postquam spargi lux dicitur, potest conuenienter intellegi quod per aestum persecutio designetur, quia enim lux praedicationis inclaruit, mox a perfidorum cordibus ardor persecutionis exarsit. Nam quod per aestum persecutio exprimitur, dominicus sermo testatur, de iactatis super petrosa seminibus dicens: sole orto aestuauerunt omnes; et quia non habebant radicem, aruerunt. Quod paulo post cum exposuit, aestum persecutionem uocauit. Sparsa igitur luce aestus super terram diuisus est, quia clarescente uita fidelium, accensa est crudelitas perfidorum. Diuisus namque aestus erat, quando nunc ierosolymis, nunc damasci, nunc in aliis longe regionibus persecutio saeuiebat. Scriptum quippe est: facta est in illa die persecutio magna in ecclesia, quae erat ierosolymis; et omnes dispersi sunt per regiones iudaeae et samariae. Rursum que scriptum est: saulus adhuc inspirans minarum et caedis in discipulos domini, accessit ad principem sacerdotum, et petiit ab eo epistolas in damascum ad synagogas, ut si quos inuenisset huius uiae uiros ac mulieres, uinctos deduceret in ierusalem. Quia ergo nunc hic, nunc illic persecutio excreuerat, hi qui lucem ueritatis agnouerant, quasi sub ardore diuisi aestus anhelabant. Sed quia beatum iob de occultis iudiciis requisitum superioribus dictis audiuimus, oportet ut hoc quod de sparsa luce uel diuiso aestu dictum est subtilius perscrutemur. Adhuc enim alta interrogatione discutitur, ut saltim quia nesciat doceatur, ei que dicitur: per quam uiam spargitur lux, diuiditur aestus super terram? Quid enim lucis nomine, nisi iustitia designatur? De qua scriptum est: populus qui sedebat in tenebris, uidit lucem magnam. Omne autem quod spargitur, non continue, sed sub quadam intermissione iactatur. Et idcirco spargi lux dicitur, quia etsi iam quaedam ut sunt perspicimus, quaedam tamen ita ut uidenda sunt non uidemus. Cor namque petri lux sparsa tenuerat, qui tanto fidei, tanto miraculorum fulgore claruerat, et tamen conuersis gentibus dum circumcisionis pondus imponeret, quid rectum diceret nesciebat. Lux ergo in hac uita spargitur, quia ad omnis rei intellegentiam continua non habetur. Dum enim aliud sicut est comprehendimus, et aliud ignoramus, quasi sparsa luce et ex parte cernimus, et in obscuritate ex parte remanemus. Tunc uero lux nobis sparsa iam non erit, quando mens nostra ad deum funditus rapta fulgescet. Et quia haec eadem lux quibus modis humano cordi insinuetur ignoratur, recte in percunctatione dicitur: per quam uiam spargitur lux? Ac si aperte diceretur: dic quo ordine iustitiam meam occultis sinibus cordis infundo, cum et per accessum non uideor, et tamen uisibilia opera hominum inuisibiliter immuto; cum unam eamdem que mentem modo hac, modo illa uirtute irradio, et tamen per sparsam lucem adhuc ex parte aliqua eam in temptationis tenebras remanere permitto. Requiratur homo nesciens per quam uiam spargitur lux, ac si ei patenter dicatur: dum dura corda emollio, dum rigida inflecto, dum aspera mitigo, dum frigida accendo, dum debilia roboro, dum uaga stabilio, dum nutantia confirmo, intuere si uales, incorporaliter ueniens quibus ea meatibus illustro. Haec quippe omnia nos facta cernimus, nam qualiter intrinsecus efficiantur ignoramus. Hanc uiam lucis esse nobis inuisibilem, in euangelio ueritas ostendit, dicens: spiritus ubi uult spirat; et uocem eius audis, et nescis unde ueniat et quo uadat. Sed quia cum lux spargitur mox ab occulto aduersario contra fulgentem mentem temptamenta succrescunt, recte subiungitur: diuiditur aestus super terram. Hostis namque callidus quos luce iustitiae enitescere conspicit, eorum mentes illicitis desideriis inflammare contendit, ut plerumque plus se urgeri temptationibus sentiant, quam tunc cum lucis internae radios non uidebant. Vnde et israelitae postquam uocati sunt, contra moysen de excrescenti labore conqueruntur, dicentes: uideat dominus et iudicet, quoniam fetere fecistis odorem nostrum coram pharaone et seruis eius; et praebuistis ei gladium, ut interficeret nos. Volentibus quippe ex aegypto discedere, pharao paleas subtraxerat et tamen eiusdem mensurae opera requirebat. Quasi ergo contra legem mens submurmurat, post cuius cognitionem temptationum stimulos acriores portat; et cum sibi labores crescere conspicit, in eo quod aduersario displicet, quasi fetere se in oculis pharaonis dolet. Post lucem ergo aestus sequitur, quia post illuminationem diuini muneris temptationis certamen augetur. Recte uero etiam diuidi aestus dicitur, quia nimirum non singuli omnibus, sed quibusdam uicinis ac iuxta positis uitiis fatigantur. Prius enim conspersionem uniuscuiusque antiquus aduersarius perspicit, et tunc temptationis laqueos apponit. Alius namque laetis, alius tristibus, alius timidis, alius elatis moribus exsistit. Quo ergo occultus aduersarius facile capiat, uicinas conspersionibus deceptiones parat. Quia enim laetitiae uoluptas iuxta est, laetis moribus luxuriam proponit. Et quia tristitia in iram facile labitur, tristibus poculum discordiae porrigit. Quia timidi supplicia formidant, pauentibus terrores intentat. Et quia elatos extolli laudibus conspicit, eos ad quaeque uoluerit blandis fauoribus trahit. Singulis igitur hominibus uitiis conuenientibus insidiatur. Neque enim facile captiuaret, si aut luxuriosis praemia, aut auaris scorta proponeret; si aut uoraces de abstinentiae gloria, aut abstinentes de gulae imbecillitate pulsaret; si mites per studium certaminis aut iracundos capere per pauorem formidinis quaereret. Quia ergo in temptationis ardore callide singulis insidians uicinos moribus laqueos abscondit, recte dicitur: diuiditur aestus super terram. Sed cum praemittitur: per quam uiam spargitur lux. Statim que subiungitur: diuiditur aestus super terram. Nimirum per eamdem uiam per quam lux spargitur etiam diuidi aestus indicatur. Alta quippe atque incomprehensibilis sancti spiritus gratia cum luce sua nostras mentes irradiat, etiam temptationes aduersarii dispensando modificat, ut simul multae non ueniant, ut ipsae tantummodo quae ferri possunt illustratam iam deo animam tangant, ut cum tactus sui ardore nos cruciant, perfectionis incendio non exurant, paulo attestante qui ait: fidelis autem deus est qui non patietur uos temptari supra quam potestis, sed faciet cum temptatione etiam exitum, ut possitis sustinere. Hunc ergo aestum aliter diuidit callidus supplantator, aliter misericors conditor. Ille diuidit ut per illum citius interimat, iste ut eum tolerabilem reddat. Et quia cum temptatione fatigamur, non solum interno dei spiritu instruimur, sed etiam exterioribus praedicantium uerbis adiuuamur, recte post diuisum aestum subditur: quis dedit uehementissimo imbri cursum? Si uero, ut superius diximus, diuisi aestus nomine illa in iudaeae regionibus persecutio designatur, quia ipsa persecutionis asperitas praedicatores sanctos superno munere adiutos a praedicationis suae ministerio nullo timore compescuit, apte subiunxit: quis dedit uehementissimo imbri cursum? Ac si diceret: nisi ego. Diuiso enim aestu, cursum uehementissimo imbri dedisse est inter ipsas persecutionis angustias praedicationis impetum roborasse, ut tanto magis uirtus praedicantium cresceret, quanto magis persequentium crudelitas obuiaret, quatenus arentia corda audientium pluuiae guttis infunderent, et siccitatem perfidiae uberius irrigarent, ut quamuis contra eos saeuitiae aestus candesceret, per eos tamen uox gratiae non taceret. Hunc persecutionis aestum paulus et tolerabat et irrigabat, cum diceret: laboro usque ad uincula, quasi male operans, sed uerbum dei non est alligatum. De hoc imbre alias dicitur: mandabo nubibus ne pluant super eam imbrem. De hoc cursu imbris qui in electorum cordibus agitur psalmista testatur, dicens: uelociter currit sermo eius. Plerumque uero imber est et cursum non habet, quia praedicatio ad aures uenit, sed cessante interna gratia, ad corda audientium non pertransit. De cuius praedicationis uerbis propter electos dicitur: etenim sagittae tuae pertransierunt. Sagittae quippe dei pertranseunt quando uerba praedicationis eius ab auribus ad corda descendunt. Quod quia solo diuino munere agitur, imbri cursum dominus se dedisse testatur. Sed notandum uideo quod eumdem imbrem non uehementem, sed uehementissimum uocat. Imber uehemens est uis magna, imber uero uehementissimus uis immensa praedicationis. Vehemens namque imber erat cum praedicatores sancti credi aeterna suadebant. Imber autem uehementissimus, quando propter spem admonebant rem deseri, cuncta uisibilia propter inuisibilia contemni, et propter audita gaudia praesentes poenas cruciatus que tolerari. Sed cum fide cognita, saeuiente aestu persecutionis, tot electi possessa reliquerunt, carnales affectus obliti sunt; et prae gaudio spiritus in cruciatibus membra posuerunt, quid aliud dominus fecit, nisi etiam uehementissimo imbri cursum praebuit, qui usque ad exsequenda summa praecepta per uerba corporis inuisibilia cordis irrigauit? Vbi et apte subiungitur: et uiam sonantis tonitrui. Quid enim per tonitruum, nisi praedicatio superni terroris accipitur? Quem terrorem dum percipiunt humana corda quatiuntur. Aliquando uero in tonitruo ipse incarnatus dominus figuratur, quia ex antiquorum patrum conueniente prophetia ad notitiam nostram quasi ex nubium concursione prolatus est. Qui inter nos uisibiliter apparens, ea quae super nos erant terribiliter sonuit. Vnde et ipsi sancti apostoli de eius gratia generati, boanerges, id est filii tonitrui sunt uocati. Aliquando autem, sicut dictum est, tonitruus ipsa eius praedicatio accipitur, per quam supernorum iudiciorum terror auditur. Sed quia quilibet praedicator uerba dare auribus potest, corda uero aperire non potest; et nisi per internam gratiam solus omnipotens deus praedicantium uerbis ad corda audientium inuisibiliter aditum praestet, incassum praedicatio aure audientis percipitur, quae peruenire ad intima surdo corde prohibetur, se dominus uiam sonantis tonitrui dare asserit, qui cum praedicationis uerba tribuit, per terrorem corda compungit. Hanc uiam paulus praedicator egregius, dum superna mysteria terribiliter insonaret, se a se habere non posse conspiciens, discipulos admonebat dicens: orantes simul et pro nobis, ut deus aperiat nobis ostium uerbi, ad loquendum mysterium christi. Qui ergo loquebatur mysteria, sed in corde audientium eisdem mysteriis a domino aperiri ostium precabatur, habebat quidem iam tonitruum, sed dari ei desuper uiam quaerebat. Hanc uiam nequaquam se ioannes dare posse cognouerat, qui dicebat: non necesse habetis ut aliquis doceat uos, sed sicut unctio eius docet uos de omnibus. Hanc uiam rursum paulus quis daret intimabat, dicens: neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat deus. Accepta igitur uia quid iste imber ac tonitruus agat audiamus. Sequitur: ut plueret super terram absque homine in deserto, ubi nullus mortalium commoratur. Super terram absque homine in deserto pluere est uerbum dei gentilitati praedicare. Quae dum nullum cultum diuinitatis tenuit, nullam in se speciem boni operis ostendit, uidelicet desertum fuit. In qua quia legislator non fuit, et qui rationabiliter deum quaereret non fuit, quasi hominum nullus fuit, et uelut solis bestiis occupata, uacua a mortalibus exstitit. De hac deserti terra alias dicitur: posuit in deserto uiam. De hac praedicatione gentilitati concessa psalmista testatur, dicens: posuit flumina in deserto. Notandum uero est quod postquam aestus super terram diuisus est, cursum uehementissimus imber accepit, ut in deserto plueret, quia postquam in iudaea asperitas persecutionis inhorruit, ut non solum fidem minime reciperet, sed eam etiam gladiis impugnaret, ad israel missus quisque praedicator ad euocandas gentes deflexit. Vnde sancti apostoli hebraeis persequentibus, quos deserunt, dicunt: uobis oportebat primum loqui uerbum dei, sed quia repellitis illud, et indignos uos iudicatis aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. Diuiso igitur aestu, deserta et absque homine terra compluitur, quia dispersa in iudaeae regionibus persecutione fidelium, derelicta dudum et quasi ab infusione rationis aliena, praedicationis guttis gentilitas irroratur. Quae gentilitas quasi adhuc a praedicatoribus sit inuenta ostenditur, cum subditur: ut impleret inuiam et desolatam. Quid uero compluta reddidit, demonstratur, cum ilico adiungitur: et produceret herbas uirentes. Inuia namque dudum gentilitas fuit, ad quam uia dei uerbo non patuit. Redemptore quippe nostro ueniente, sic accepit uocationem gratiae, ut non in ea prius fuerit uia prophetiae. Desolata etiam recte uocata est, uel ratione uidelicet consilii, uel fructu boni operis destituta. Dedit ergo dominus uehementissimo imbri cursum, et uiam sonantis tonitrui, ut in deserto plueret, et impleret inuiam et desolatam, et produceret herbas uirentes, id est, exteriori praedicationi internam aspirationem contulit, ut corda gentilium arentia uirescerent, clausa patescerent, inania complerentur, infecunda germinarent. In scriptura enim sacra aliquando herba uiror gloriae temporalis accipitur, aliquando refectio diaboli, aliquando sustentatio praedicatorum, aliquando bona operatio, aliquando aeternae uitae scientia atque doctrina. Viror namque gloriae temporalis accipitur, sicut propheta ait: mane sicut herba transeat, mane floreat et pertranseat. Mane namque sicut herba florere atque transire est in prosperitate huius saeculi temporalis gloriae uelociter decus arescere. Herba refectio diaboli accipitur, sicut de illo a domino dicitur: huic montes herbas ferunt. Ac si diceret: superbi ac tumidi dum se illicitis cogitationibus atque actionibus efferunt, suis illum iniquitatibus pascunt. Herba sustentatio praedicantium demonstratur, cum dicitur: producit in montibus fenum et herbam seruituti hominum. In montibus quippe fenum seruituti hominum herba producitur, cum sublimes huius saeculi, ad fidei cognitionem uocati, sanctis praedicatoribus in huius uitae itinere transitoria alimenta largiuntur. Herba bona operatio ponitur, sicut scriptum est: germinet terra herbam uirentem. Quod licet in conditione mundi ita historice factum tenemus, terram tamen ecclesiam figurasse non inconuenienter accipimus, quae in eo germinauit herbam uirentem, in quo ad uerbum dei fecunda misericordiae opera protulit. Herbam aliquando scientiam atque doctrinam aeternae uiriditatis accipimus, sicut per ieremiam dicitur: onagri steterunt in rupibus, traxerunt uentos quasi dracones, defecerunt oculi eorum, quia non erat herba. Quo dicto superba ac nequissima iudaeorum est persecutio prophetata. Ipsi quippe onagri pro mentis elatione, ipsi dracones pro uirulenta cogitatione uocati sunt. Qui steterunt in rupibus, quia non in deo, sed in summis potestatibus huius mundi confisi sunt dicentes: regem non habemus nisi caesarem. Traxerunt uentos quasi dracones, quia spiritu elationis inflati superbia malitiosa tumuerunt. Defecerunt oculi eorum, quia scilicet spes eorum ab eo quod intendebat corruit. Quae temporalia diligens, praestolari aeterna neglexit, et terrena ideo quia deo praeposuit amisit. Dixerunt enim: si dimittimus eum sic, omnes credent in eum; et uenient romani et tollent nostrum locum et gentem. Timuerunt ne locum non occiso domino perderent, et tamen occiso perdiderunt. Sed cur ista miseris euenerint, subdit: quia non erat herba, id est, quia eorum cordibus defuit aeternitatis scientia, et nullo eos refecit pabulo uiriditatis internae doctrinae. Hoc igitur loco quid aliud uirentes herbas nisi sanctae doctrinae scientiam uel congruas operationes accipimus? Deserta igitur terra compluitur, ut ab ea uirentes herbae producantur, quia dum sanctae praedicationis imbrem gentilitas percepit, et uitae opera et doctrinae uerba germinauit. Ista uiriditas uoce prophetica desertae terrae pollicetur, cum dicitur: in cubilibus in quibus prius dracones habitabant orietur uiror calami et iunci. Quid enim per calamum nisi scriptores, quid per iuncum qui iuxta aquae semper humorem nascitur nisi pusilli ac teneri auditores sacri eloquii designantur? In draconum ergo cubilibus uiror calami et iunci oritur, quia in eis populis quos antiqui hostis malitia possidebat, et doctorum scientia, et auditorum oboedientia coaceruatur. Haec tamen quae generaliter de gentilitate dicta sunt si sollerter aspicimus, intra sinum sanctae ecclesiae agi in singulis uidemus. Sunt enim plerique ad uerba dei ualde insensibiles. Fidei quidem nomine censentur, uerba uitae auribus audiunt, sed ea transire usque ad interna cordis minime permittunt. Hi quid aliud quam deserta terra sunt? Quae scilicet terra hominem non habet, quia eorum mens sensu rationis caret. Et nullus mortalium in hac terra commoratur, quia et si quando in eorum conscientia rationabilium sensuum cogitationes ueniunt, non persistunt. Praua enim desideria in eorum cordibus sedem inueniunt, recta uero si quando uenerint, ac si impellantur, decurrunt. Sed cum misericors deus imbri suo cursum et sonantis tonitrui uiam dare dignatur, compuncti per internam gratiam uerbis uitae aures cordis aperiunt. Et impletur terra inuia, quia dum praebet auditum uerbo, cumulatur mysterio. Et producit herbas uirentes, quia per gratiam compunctionis infusa, praedicationis uerba non solum libenter recipit, sed etiam ubertim reddit, ut quod audire non poterat iam loqui concupiscat, et quae non audiendo etiam intrinsecus aruerat, iam loquendo quae sancta sunt uiriditate sua quoslibet esurientes pascat. Vnde bene per prophetam dicitur: emitte spiritum tuum, et renouabis faciem terrae. Sic enim sic facies terrae uirtute renouationis immutatur, dum sicca dudum mens gratia ueniente compluitur, et post ariditatem pristinam, quasi productis herbis, scientiae uiriditate uestitur. Quae conditoris nostri gratia adhuc nobis altius commendatur, cum subditur: quis est pluuiae pater? Vel quis genuit stillas roris? Ac si diceret nisi ego, qui siccam terram humani cordis guttis scientiae gratuito aspergo. De hac enim pluuia alias dicitur: pluuiam uoluntariam segregans deus, hereditati tuae. Voluntariam quippe pluuiam hereditati suae dominus segregat, quia non eam nobis pro nostris meritis, sed pro suae munere benignitatis praestat. Et idcirco hoc loco pater pluuiae dicitur, quia superna nobis praedicatio non de nostro merito, sed de eius gratia generatur. Stillae enim roris ipsi sancti praedicatores sunt, qui arua pectoris nostri inter mala uitae praesentis, quasi inter tenebras siccae noctis arentia, gratia supernae largitatis infundunt. De his stillis contumaci iudaeae dicitur: propterea prohibitae sunt stillae pluuiarum, et serotinus imber non fuit. Ipsae quippe stillae roris sunt quae stillae pluuiarum. Quando enim dispensatione aliqua praedicationem temperant, quasi rorem tenerum aspergunt. Quando uero ea quae de supernis sentiunt uirtute qua praeualent loquuntur, quasi ubertim manantem pluuiam fundunt. Rorem aspergebat paulus, cum corinthiis diceret: non enim iudicaui scire me aliquid inter uos, nisi christum iesum, et hunc crucifixum. Et rursum pluuiam manabat, dicens: os nostrum patet ad uos, o corinthii, cor nostrum dilatatum est. Hinc est quod moyses, quia et ualida fortibus, et tenera infirmis dicturum se nouerat, dicebat: exspectetur sicut pluuia eloquium meum, et descendant sicut ros uerba mea. Sed ecce audiuimus quo munere gentilitas uocatur; audiamus nunc qua districtione iudaea repellitur. Audiuimus quomodo deserta excolat, arentia infundat; audiamus nunc quomodo ea quae quasi uidentur interna proiciat. Neque enim sic colligit electos, ut non etiam iudicet reprobos; neque sic quibusdam culpas relaxat, ut non et in quibusdam feriat. Scriptum quippe est: misericordia enim et ira ab illo. Vnde hic quoque postquam tot dona gratiae intulit, etiam irae suae iudicia non abscondit. Nam Sequitur: de cuius utero egressa est glacies, et gelu de caelo quis genuit? Quid enim aliud in gelu uel glacie nisi frigida et perfidiae torpore constricta accipimus corda iudaeorum? Qui quondam per acceptionem legis, per custodiam mandatorum, per ministeria sacrificii, per mysteria prophetiae, sic intra sinum gratiae, quasi intra uterum creatoris habebantur. Sed quia ueniente domino, constricti frigore perfidiae, feruorem fidei et caritatis amiserunt, a secreto gratiae sinu proiecti, quasi glacies, de utero creatoris egressi sunt: et gelu de caelo quis genuit? Quid hic aliud caelum, nisi sublimis debet intellegi uita sanctorum? Cui caelo dicitur: attende caelum et loquar. Non enim insensibili, sed rationabili creaturae loquebatur. De hoc caelo ait dominus: caelum mihi sedes est. De qua sede alias scriptum est: anima iusti sedes sapientiae. Quia ergo sapientia est deus, si sedes dei caelum est, et anima iusti sedes est sapientiae, caelum est utique anima iusti. Caelum fuit abraham, caelum isaac, caelum iacob. Sed quia persecutores domini pontifices iudaeorum perfidiae torpore frigidi de illorum patrum progenie processerunt, quasi de caelo gelu exiit, quia de sublimi prole sanctorum processit frigida plebs infidelium. Cum enim de abraham natus est caiphas, quid aliud nisi gelu de caelo processit? Quod tamen gelu idcirco dominus genuisse se dicit, quia iudaeos, quos naturaliter ipse bonos condidit, iusto iudicio per eorum malitiam frigidos a se exire permisit. Dominus enim auctor est naturae, non culpae. Genuit ergo creando naturaliter quos iniquos permisit uiuere tolerando patienter. Et quia illa quondam tenera ac fidei penetrabilia corda iudaeorum, in perfidiae postmodum obstinatione durata sunt, recte subiungitur: in similitudine lapidis aquae durantur. Aquas enim populos accipi iam saepius edocuisse me memini. Lapis uero pro ipsa duritia aliquando gentiles populi designantur: ipsi quippe lapides coluerunt. Et de eis per prophetam dictum est: similes illis fiant qui faciunt ea et omnes qui confidunt in eis. Vnde ioannes iudaeos aspiciens se de stemmate generationis extollere, et gentiles praeuidens ad abrahae prolem fidei cognitione transire, ait: ne uelitis dicere intra uos: patrem habemus abraham. Dico enim uobis quia potens est deus de lapidibus istis suscitare filios abrahae; lapides utique duros perfidia gentiles uocans. Quia ergo primum iudaea deo credidit, gentilitate omni in perfidiae suae obstinatione remanente, postmodum uero ad fidem gentilium corda mollita sunt; et iudaeorum infidelitas obdurata, bene dictum est: in similitudine lapidis aquae durantur. Ac si diceret: illa mollia et penetrabilia fidei corda iudaeorum in insensibilitate uertuntur gentium. Cum enim misericors deus gentes traxit, iratus iudaeam reppulit. Actum que est ut sicut dudum ad percipiendam fidem gentilitas fuerat obdurata, ita postmodum ad fidem gentilitate suscepta, iudaeae populus perfidiae torpore duresceret. Vnde paulus apostolus eisdem gentibus dicit: sicut aliquando uos non credidistis deo, nunc autem misericordiam consecuti estis propter illorum incredulitatem, ita et isti non crediderunt in uestra misericordia, ut et ipsi misericordiam consequantur. Conclusit enim deus omnia in incredulitate, ut omnium misereatur. Quam sententiam suam primum quidem de uocatione iudaeorum, et repulsione gentium, postmodum uero de uocatione gentium, et repulsione iudaeorum subtiliter pensans, se que occulta dei iudicia comprehendere non posse considerans, exclamando subiunxit: o altitudo diuitiarum sapientiae et scientiae dei; quam incomprehensibilia sunt iudicia eius et inuestigabiles uiae eius. Vnde hic quoque cum de iudaeorum perfidia dominus diceret: in similitudine lapidis aquae durantur, ut de repulsione eorum occulta esse sua iudicia demonstraret, apte subdidit: et superficies abyssi constringitur. Quia superiecto quodam ignorantiae nostrae uelamine, incomprehensibilitas diuini iudicii humanae mentis oculo nullatenus penetratur. Scriptum quippe est: iudicia tua abyssus multa. Nemo ergo perscrutari appetat cur cum alius repellitur, alius eligatur, uel cur cum alius eligitur, alius repellatur, quia superficies abyssi constringitur; et attestante paulo: inscrutabilia sunt iudicia eius et inuestigabiles uiae eius. Per hoc uero quod dictum est: de cuius utero egressa est glacies; et gelu de caelo quis genuit? Etiam satan in gelu et glacie nil obstat intellegi. Ipse quippe quasi de dei utero glacies processit, quia a calore secretorum eius, malitiae torpore frigidus, magister iniquitatis exiuit. Ipse gelu de caelo est genitus, quia constricturus corda reproborum, a summis cadere est ad ima permissus. Qui bene in caelestibus conditus, in culpae frigore mentes sequacium quasi gelu dum cecidit astrinxit. Qui ad terram ueniens, quid in hominibus egerit, expletur cum subditur: in similitudine lapidis aquae durantur. Per aquas namque populi, per lapidem uero eiusdem satanae duritia designatur. Illo igitur ad ima ueniente, in similitudine lapidis aquae duratae sunt, quia eius malitiam imitati homines, mollia uiscera caritatis amiserunt. Cuius fraudulenta consilia quia a seductis hominibus deprehendi non possunt, recte subiungitur: et superficies abyssi constringitur. Aliud quippe ei intrinsecus latet, atque aliud extrinsecus ostendit. Transfigurat enim se uelut angelum lucis et callida deceptionis arte plerumque proponit laudabilia, ut ad illicita pertrahat. Abyssi ergo superficies constringitur, quia dum quasi bona persuasionis eius species uelut solida desuper glacies ostenditur, in profundum latens eius malitia non uidetur. Cuncta tamen haec intellegere et aliter possumus, si moraliter exquiramus. Mentes namque hominum omnipotens deus dum in suo timore format, quasi concipit, eas que ad apertas uirtutes, dum prouehit, gignit, sed si de acceptis uirtutibus extolluntur, relinquit. Et saepe quosdam cognouimus malorum suorum consideratione compungi, diuini terroris pauore feruescere et per pauoris exordia usque ad uirtutum summa peruenire, sed dum de eisdem uirtutibus quas accipiunt extolluntur, inanis gloriae laqueo astricti, ad antiquum torporem redeunt. Recte ergo cum tales proicit dominus dicit: de cuius utero egressa est glacies? Quasi enim de dei utero glacies egreditur, quando hi qui iam intus incaluerant ex uirtutum dono frigescunt, et inde exteriorem gloriam torpentes appetunt, unde ad interna diligenda ardentius flagrare debuerunt. Dum que iste signis, ille scientia, iste prophetia, ille magnis operibus pollet, atque per haec dona placere hominibus appetit, omne quod prius intimum caluerat, exteriorem laudem diligens, in torporem uertit. Quasi ergo glacies de utero egreditur, dum post donorum beneficia a uisceribus pietatis supernae separatur. An non sunt glacies, qui in uirtutibus quas accipiunt laudes ab hominibus quaerunt? Et tamen uenienti iudici dona sua ad eius memoriam reuocantes, dicunt: domine, domine, nonne in nomine tuo prophetauimus, et in tuo nomine daemonia eiecimus, et in tuo nomine uirtutes multas fecimus? Sed quomodo hanc glaciem dominus proiciat ostendit, dicens: nescio uos unde sitis, discedite a me, omnes operarii iniquitatis. Hanc glaciem nunc in utero dominus portat, quia intra sinum ecclesiae tolerat. Sed tunc aperte eicit, cum tales a secretis caelestibus per extremum et publicum iudicium repellit. His itaque uerbis quid aperte agitur, nisi ut beatus iob de summis suis uirtutibus humilietur, ne in hoc quod bene uiuendo caluerat, superbiendo frigescat, et a diuinitatis utero repulsus exeat, si intra sinum sui cordis se tumidus extollat? Et quia iusto iudicio superbas mentes ad culpam egredi ex accepta uirtute permittit, recte adhuc subiungitur: et gelu de caelo quis genuit? Plerumque enim sacri eloquii scientiam praestat, sed dum eadem scientia is qui accipit extollitur, ira districti iudicis in ipso sacro eloquio caecatur, ut exteriores fauores per illam sequens, eius iam interna non uideat; et qui intus manens calere poterat, exeundo frigescat, duratus que in ima corruat, qui ad cognitionem dei prius tractabilis in summis liquidus stabat. An sacrum eloquium caelum non est, quod diem nobis intellegentiae aperiens, sole nos iustitiae illustrat, quod dum nos uitae praesentis nox continet, stellis nobis mandatorum fulget? Sed quia oportet haereses esse, ut probati manifesti fiant, cum ab intellectu sano mens superba repellitur, ultione districti iudicii gelu de caelo generatur, ut cum ipsa scriptura sacra in electorum cordibus caleat, eos qui se superbe scire appetunt a se frigidos emittat. Ibi quippe errant ubi corrigere errata debuerant, et dum a superna intellegentia resplendentis eloquii; et obdurati ipsi, et seducturi ceteros, corruunt, ad ima uenientes ut gelu, et alios astringunt. Semetipsum tamen dominus hoc gelu gignere perhibet, non quo prauorum mentes ipse ad culpam format, sed quo a culpa non liberat, sicut scriptum est: ego obdurabo cor pharaonis. Quod quia misericorditer emollire noluit, profecto districte se obdurare nuntiauit. Quia uero cum incohata diuini timoris uirtus amittitur, propter humanas laudes uirtutis imago retinetur, recte subiungitur: in similitudine lapidis aquae durantur; et superficies abyssi constringitur. Aquae enim per glaciem in superficie durescunt, sed fluidae in intimis remanent. Et quid per aquas nisi fluxa accipimus corda reproborum? Quae cum ex proposito uirtutem deserunt, fortes se in bonis operibus per hypocrisim ostendunt, dum que in intimis suis ad uitia defluunt, et foras se sanctorum ac fortium imitatores fingunt: aquae in similitudine lapidis durantur, et superficies abyssi constringitur, quia per superductam sanctitatis speciem fluxa ac instabilis eorum conscientia hominibus tegitur. Nam cum sibimetipsis intrinsecus turpes sint, ante alienos tamen oculos quadam uiuendi uenustate uestiuntur. Sed ne quis haec uerba domini in bonam intellegi partem uelit, debemus sic etiam quaerentibus astruere, dummodo minime iudicemur quae perscrutanda fuerant neglexisse. Superiore enim uersu dicitur: quis est pluuiae pater uel quis genuit stillas roris? Statim que additur: de cuius utero egressa est glacies, et gelu de caelo quis genuit? Si ergo dictis praecedentibus sequens sententia non dispari sensu coniungitur, profecto et in bonam partem nobis eius intellegentia sine obstaculo difficultatis aperitur. Terra enim cum compluitur, iactata in eam semina feracius ligantur. Sed rursum si illam pluuia immoderatius irrigat, in culmi pinguedinem frumenti uirtutem mutat. Sin uero iactatum semen post pluuiam gelu premitur, quo foras citius apparere repellitur, eo intus fecundius radicatur, et quo uetatur progredi, cogitur multiplicari, quia cum ab immaturo ortu restringitur, in conceptionis suae tarditate laxatum ad fructum uberius impletur. Quid est ergo quod dominus prius quidem patrem se pluuiae insinuat, postmodum uero de suo egredi utero glaciem narrat, se que gelu gignere de caelo pronuntiat, nisi quod miro modo nostri pectoris terram ad suscipienda uerbi semina; et prius per occultae gratiae pluuiam infundit, et postmodum, ne in conceptis uirtutibus immoderatius profluat, disciplina intimae dispensationis premit, ut quam perceptae gratiae pluuia irrigat, etiam disciplinae rigor astringat; ne si aut antequam debet, aut plusquam necesse est conceptas uirtutes proferat, fruges in herbam uertat? Plerumque enim ab incohantibus opus bonum dum priusquam oportet ostenditur, a grano perfectionis inanitur, et plerumque uirtutes dum plus quam necesse est exuberant, exhalant. Vnde et electorum suorum dominus uel ante tempus desideria renuit, uel rursum in tempore ultra mensuram profectus premit, ne si aut antequam debent, aut plus quam debent, proficiant, per profectus sui magnitudinem in elationis defectum cadant. Nam cum cor post peccata compungitur, terra quae aruerat infusione pluuiae rigatur, et cum relictis iniquitatibus bona exsequi opera proponit, quasi post infusionem semina accipit. Et plerique cum desideria sancta concipiunt, in summis exerceri iam uirtutibus inardescunt ut non solum culpa operationem non inquinet, sed nec cogitationem pulset. Et adhuc quidem in corpore positi sunt, sed nil iam perpeti de communione uitae praesentis uolunt, imitari per intentionem aeternam mentis stabilitatem appetunt, sed interuenientibus temptationibus reuerberantur, ut uidelicet infirmitatis suae meminerint, et elati de uirtutibus quas accipiunt non sint. Quod dum mira disciplinae repressione agitur, quid aliud quam super infusam terram gelu de caelo generatur? Quid aliud quam de dei utero glacies producitur, quando de interno secreto dispensatio egreditur, et uoluntates nostrae etiam in bonis desideriis frenantur? Videamus, paulus, infusa uidelicet terra, quanta disciplinae glacie prematur, ait: uelle, adiacet mihi, perficere autem bonum non inuenio. Qui enim uelle habere se asserit, iam per infusionem gratiae, quae in se lateant semina ostendit. Sed dum perficere bonum non inuenit, profecto indicat quanta illum dispensationis supernae glacies premat. An ista glacies eorum corda non presserat, quibus dicebat: ut non quaecumque uultis, illa faciatis? Ac si aperte diceret: occulta cordis uestri semina iam prodire in frugem quaerunt, sed superni moderaminis gelu premuntur, ut tanto post fecundius exeant, quanto diuini iudicii prementia pondera patientius portant. Et quia plerumque humana corda quoniam erumpere ad uirtutes quas appetunt non ualent, eo ipso quo ab intentionis suae perfectione resiliunt, temptationum stimulis fatigantur, sed tamen easdem temptationes cogitationum comprimunt, se que per exercitationis usum in quodam uiuendi rigore componunt, bene subditur: in similitudine lapidis aquae durantur. Quia etsi fluxae cogitationes interius lacessunt, nequaquam tamen usque ad consensum praui operis trahunt. Sed mens sub inolita bene uiuendi consuetudine quasi sub quadam duritia exterius abscondit quicquid intus ex temptationis pulsatione mollescit. Vbi et bene subiungitur: et superficies abyssi constringitur. Quia praua cogitatio et si usque ad suggestionem uenit, usque ad consensum non prosilit, quia fluctuantes motus animi superductus rigor sanctae deliberationis premit. Potest etiam in gelu uel glacie praesentis uitae aduersitas designari, quae dum sub asperitate sua sanctos comprimit, ualentiores reddit. Dum enim nos omnipotens deus molestiis exerceri permittit, atque ad melioris uitae statum interueniente tristitia prouehit, miro consilio super futuram frugem gelu et glaciem gignit, ut electus quisque in hac uita, tamquam in hieme, aduersa uentorum et frigorum toleret et uelut in aestiua serenitate postmodum fructus quos hic conceperit demonstret. Vnde et sponsi uoce unicuique animae post huius mundi turbines ad illa aeternitatis amoena properanti dicitur: surge, propera, amica mea, formosa mea et ueni; iam enim hiems transiit, imber abiit et recessit. Et quia si sola nobis adsunt prospera soluimur, ad uirtutem uero melius per aduersa solidamur, recte subiungitur: in similitudine lapidis aquae durantur. Mentes enim quae per prospera molliter fluerent constrictae aduersitatibus durescunt; et ad similitudinem lapidis aqua perducitur, quando infirmus quisque per acceptam desuper tolerantiam passiones sui redemptoris imitatur. In similitudine quippe lapidis aqua duruerat, cum ille prius impatiens, ille persecutor postmodum paulus dicebat: impleo ea quae desunt passionum christi in carne mea. Et quia cum deprimuntur aduersis, sollertius interna dona custodiunt, recte additur: et superficies abyssi constringitur. Solet enim laetitia arcana mentis aperire, atque aperiendo amittere; aduersa uero cum nos exterius deprimunt, interius cautiores reddunt. Post gelu itaque uel glaciem superficies abyssi constringitur, quia mens nostra, ad conseruanda profunda dona quae acceperit, ipsis aduersitatibus munitur. Abyssi enim suae superficiem isaias constrinxerat, cum dicebat: secretum meum mihi, secretum meum mihi. Abyssi suae superficiem paulus constrinxerat, qui tot periculis aduersitatis insudans, sub praetextu cuiusdam de semetipso loquitur, dicens: audiui arcana uerba, quae non licet homini loqui. Et rursum: parco autem, ne quis me existimet supra id quod uidet, aut audit aliquid ex me. Qui igitur foris aduersa tolerans, ne fortasse in laudibus deflueret, arcana sua aperire metuebat, quid aliud quam secretorum suorum abyssum per constrictam superficiem presserat? Sequitur: numquid coniungere ualebis micantes stellas pleiades, aut gyrum arcturi poteris dissipare? Pleiades stellae apo~g tou~g pleistou~g, id est a pluralitate uocatae sunt. Ita autem uicinae sibi et diuisae sunt conditae, ut et simul sint; et tamen coniungi nequaquam possint, quatenus uicinitate quidem coniunctae sint, sed tactu disiunctae. Arcturus uero ita nocturna tempora illustrat, ut in caeli axe positus per diuersa se uertat, nec tamen occidat. Neque enim extra currens uoluitur, sed in loco situs, in cunctis mundi partibus nequaquam casurus inclinatur. Quid ergo est quod homo ex terra factus, atque in terra positus, de caelesti administratione discutitur; quia pleiades coniungere non ualet, quas uicinas sibimetipsis conditas et paene coniunctas uidet; quia arcturi gyrum dissipare non potest, quem tamen cernere ipsa sua uertigine paene dissipatum potest? An ut in istis ministeriis auctoris potentiam pensans, infirmitatis suae meminerit; et eum quem adhuc in maiestate sua uidere non poterat quam sit inaestimabilis in ipsa ministeriorum caelestium gubernatione perpendat? Sed cur ista loquimur, qui stimulo rationis urgemur, ut haec uerba mysticis sensibus grauida cognoscamus? Quid enim micantes pleiades, quae et septem sunt, aliud quam sanctos omnes denuntiant? Qui inter praesentis uitae tenebras spiritus septiformis gratiae nos lumine illustrant? Qui ab ipsa mundi origine usque ad eius terminum diuersis temporibus ad prophetandum missi, iuxta aliquid sibi coniuncti sunt, et iuxta aliquid non coniuncti? Stellae enim pleiades, sicut supra dictum est, uicinitate sibi coniunctae sunt, tactu disiunctae. Simul quidem sitae sunt, et tamen lucis suae uiritim radios fundunt. Ita sancti omnes aliis atque aliis ad praedicandum temporibus apparentes, et disiuncti sunt per uisionem suae imaginis, et coniuncti per intentionem mentis. Simul micant, quia unum praedicant, sed non semetipsos tangunt, quia in diuersis temporibus partiuntur. Quam diuersis temporibus abel, isaias et ioannes apparuit. Diuisi quidem fuerunt tempore, sed non praedicatione. Nam abel redemptoris nostri passionem significans, agnum in sacrificio obtulit de cuius passione isaias ait: sicut agnus coram tondente se obmutescit et non aperuit os suum. De quo ioannes quoque ait: ecce agnus dei, ecce qui tollit peccata mundi. Ecce diuisis quidem temporibus missi, et tamen concorditer de redemptoris nostri innocentia sentientes, eumdem agnum ioannes ostendendo, isaias praeuidendo, abel offerendo locutus est; et quem ioannes in ostensione, quem isaias in locutione, hunc abel significando in manibus tenuit. Quia igitur quomodo pleiades stellae de humanitate redemptoris sibi concinant diximus, nunc quomodo in ostendenda unitate trinitatis concorditer luceant demonstremus. Diuersis quippe temporibus huic mundo dauid, isaias et paulus apparuit, sed tamen nullus eorum alteri diuersum sensit, quia etsi semetipsos non nouerant facie, unum tamen didicerant ex diuina cognitione. Dauid quippe ut auctorem omnium deum trinitatem ostenderet, dixit: benedicat nos deus, deus noster, benedicat nos deus. Ac ne tertio deum nominans tres deos dixisse putaretur, ilico unitatem eiusdem trinitatis insinuans addidit: et metuant eum omnes fines terrae. Qui enim non eos, sed eum subdidit, unum tria quae dixerat intimauit. Isaias quoque cum laudem de unitate trinitatis aperiret, seraphim uoces exprimens, ait: sanctus, sanctus, sanctus; ac ne tertio sanctum nominans unitatem diuinae substantiae scindere uideretur, adiunxit: dominus deus sabaoth. Qui ergo non domini dii, sed dominus deus addidit, unum exsistere quod tertio sanctum uocauerat indicauit. Paulus quoque ut operationem sanctae trinitatis ostenderet, ait: ex ipso, per ipsum, et in ipso sunt omnia. Atque ut unitatem eiusdem trinitatis intimaret, protinus addidit: ipsi gloria in saecula saeculorum, amen. Qui igitur non ipsis, sed ipsi subdidit, unum naturaliter, tria secundum personas innotuit, quod superius tertio idipsum dixit. Quasi ergo et uno in loco pleiades sitae sunt, quia de deo concorditer sentiunt, et tamen semetipsas non tangunt, quia, sicut dictum est, per huius mundi tempora diuersa partiuntur. Quod bene ac breuiter ezechiel propheta describit, qui cum diuersi generis animalia uidere se diceret, adiunxit: iunctae que erant pennae eorum alterius ad alterum. Pennae quippe animalium alterius ad alterum iunctae sunt, quia etsi dissimilia sunt quae agunt, uno tamen eodem que sensu sibi sanctorum uoces uirtutes que sociantur. Et quamuis alius rationabiliter cuncta agendo sit homo, alius in passionibus fortis aduersa mundi non timendo sit leo; alius per abstinentiam semetipsum uiuam hostiam offerendo sit uitulus; alius se in alta rapiendo contemplationis uolatu sit aquila, pennis se tamen dum uolant tangunt, quia et confessione uocum et uirtutum sibi unanimitate iunguntur. Quod quia solius diuinae uirtutis est et disiunctis temporibus missos in fidei praedicatione coniungere, et dissimilibus uirtutibus praeditos fulgore intentionis unire, recte dicitur: numquid coniungere ualebis micantes stellas pleiades? Ac si dicat ut ego, qui unus omnia impleo, atque in unitatis sensu electorum mentes implendo coniungo. In arcturo autem, qui per gyrum suum nocturna spatia non occasurus illustrat, nequaquam particulatim edita uita sanctorum, sed tota simul ecclesia designatur, quae fatigationes quidem patitur, nec tamen ad defectum proprii status inclinatur; gyrum laborum tolerat, sed ad occasum cum temporibus non festinat. Neque enim ad ima poli arcturus cum nocturno tempore ducitur, sed dum ipse uoluitur, nox finitur; quia nimirum dum sancta ecclesia innumeris tribulationibus quatitur, praesentis uitae umbra terminatur; ea que stante nox praeterit, quia illa in sua incolumitate perdurante, mortalitatis huius uita percurrit. Est in arcturo quod consideratius possimus intueri. In septem quippe stellis uoluitur et modo quidem tres ad summa eleuat, atque ad ima quattuor inclinat, modo quattuor superius erigit, et tres inferius premit. Sancta quoque ecclesia cum modo infidelibus trinitatis notitiam, modo autem fidelibus uirtutes quattuor, id est prudentiam, fortitudinem, temperantiam, iustitiam praedicat, quasi rotatu praedicationis status sui speciem quodammodo immutat. Nam cum quibusdam de operibus suis gloriantibus confidentiam proprii laboris euacuat, et fidem trinitatis exaltat, quid aliud facit nisi tres stellas arcturus eleuat, quattuor inclinat? Et dum quosdam bona opera non habentes de sola fide praesumere prohibet, sed operari enixius quae praecepta sunt iubet, quid aliud arcturus facit, nisi quattuor stellas erigit, tres deponit? Videamus quomodo tres eleuet, quattuor deponat. Ecce per paulum contra fidem de opere superbientibus dicit: si abraham ex operibus iustificatus est, habet gloriam, sed non apud deum. Quid enim scriptura dicit? Credidit abraham deo et reputatum est illi ad iustitiam. Videamus quomodo quattuor eleuet, tres deponat. Ecce per iacobum de fide contra opera superbientibus dicit: sicut corpus sine spiritu mortuum est, ita et fides sine operibus mortua est. Arcturus itaque uoluitur, quia sancta ecclesia iuxta auditorum suorum mentes in diuerso latere praedicationis arte uersatur. Arcturus uoluitur, quia haec in noctis huius tribulationibus rotatur. Sed hunc arcturi gyrum quandoque dominus dissipat, quia labores ecclesiae ad requiem permutat. Tunc et pleiades plenius iungit, cum gyrum arcturi destruit, quia tunc nimirum sancti omnes etiam uisionis sibi specie copulantur, quando in fine mundi sancta ecclesia ab his quos nunc sustinet laboribus soluitur. Dicat ergo: numquid coniungere ualebis micantes stellas pleiades, aut gyrum arcturi poteris dissipare? Subaudis ut ego, qui tunc sanctorum uitam etiam per speciem unio, cum gyrum uniuersalis ecclesiae corporaliter soluo. Et quis hominum solius diuinae hoc esse uirtutis ignorat? Sed ut cognoscat homo quid ipse sit, memoretur assidue quid solus dominus possit. Habemus adhuc quod de stellis pleiadibus atque arcturo aliud sentiamus. Pleiades quippe ab oriente, arcturus uero ex parte aquilonis surgit. Quaqua autem se per gyrum suum arcturus uerterit, pleiades ostendit; et cum lux diei iam uicina efficitur, stellarum eius ordo distenditur. Potest igitur per arcturum, qui a plaga frigoris nascitur, lex; per pleiades uero, quae ab oriente surgunt testamenti noui gratia designari. Quasi enim ab aquilone lex uenerat, quae tanta subditos rigiditatis asperitate terrebat. Nam dum pro culpis suis alios praeciperet lapidibus obrui, alios gladii morte multari, plaga torpens; et uelut a sole caritatis aliena, praeceptorum suorum semina plus premebat ex frigore quam ex calore nutriebat. Cuius oppressionis pondus petrus horruerat, cum dicebat: quid temptatis deum, imponere iugum super ceruicem discipulorum; quod neque patres nostri neque nos portare potuimus? Nec mirum quod per arcturi septem stellas testamentum uetus exprimitur, quia et in ueneratione legis dies septimus exstitit, et per hebdomadam integram constituti sacrificii uota tendebantur. Pleiades uero quae ipsae quoque, sicut superius diximus, septem sunt, testamenti noui gratiam tanto apertius indicant, quanto cuncti liquido cernimus, quod per illud fideles suos sanctus spiritus septiformis muneris lumine illustrat. Quaqua igitur se arcturus uertit, pleiades ostendit, quia per omne quod testamentum uetus loquitur testamenti noui opera nuntiantur. Sub textu enim litterae tegit mysterium prophetiae. Et quasi inclinat se arcturus et demonstrat, quia dum ad spiritalem intellectum flectitur, significata per illud lux gratiae septiformis aperitur. Et propinquante diei luce, stellarum eius ordo distenditur, quia postquam per semetipsam nobis ueritas innotuit, ab obsequiis carnalibus litterae praecepta laxauit. Redemptor autem noster in carne ueniens pleiades iunxit, quia operationes septiformis spiritus simul in se et cunctas et manentes habuit. De quo per isaiam dicitur: egredietur uirga de radice iesse, et flos de radice eius ascendet; et requiescet super eum spiritus domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis et replebit eum spiritus timoris domini. De quo zacharias ait: super lapidem unum septem oculi sunt. Atque iterum: et in candelabro aureo lucernae septem. Nullus uero hominum operationes sancti spiritus simul omnes habuit, nisi solus mediator dei et hominum, cuius est idem spiritus, qui de patre ante saecula procedit. Bene ergo dicitur: super lapidem unum septem oculi sunt. Huic enim lapidi septem oculos habere est simul omnem uirtutem spiritus septiformis gratiae in operatione retinere. Alius namque prophetiam, alius scientiam, alius uirtutes, alius genera linguarum, alius interpretationem sermonum iuxta distributionem sancti spiritus accipit; ad habenda uero cuncta eiusdem spiritus munera nemo pertingit. At uero conditor noster infirma nostra suscipiens, quia per diuinitatis suae potentiam simul se habere omnes sancti spiritus uirtutes edocuit, micantes procul dubio pleiades iunxit. Dum uero pleiades iungit, arcturi gyrum dissipat; quia dum semetipsum factum hominem habere cunctas sancti spiritus operationes innotuit, in testamento ueteri litterae laborem soluit; ut fidelis quisque iam cum libertate spiritus illud intellegat cui prius in formidine inter tot discrimina seruiebat. Audiat itaque beatus iob: numquid coniungere ualebis micantes stellas pleiades? Ac si aperte diceretur: habere quidem lumina quarumdam uirtutum potes, sed numquid exercere simul omnes operationes sancti spiritus sufficis? Me ergo coniungentem pleiades in cunctis uirtutibus contemplare, et tu de paucis ab elatione compescere. Audiat quod dicitur: aut gyrum arcturi poteris dissipare? Ac si ei aperte diceretur: et si ipse iam quae recta sunt sentis, numquid uirtute tua etiam in alienis cordibus laborem grossioris intellegentiae destruis? Me itaque considera, qui carnalium stulta corrigo, dum me per carnis stultitiam manifesto, ut tanto magis haec, quae putas uirtutum tuarum fortia, humilies, quanto nec uestigia meae infirmitatis apprehendis. Quia uero in ipso dominicae incarnationis mysterio aliis lux ueritatis ostenditur, aliorum uero per scandalum corda tenebrantur, recte subiungitur: numquid producis luciferum in tempore suo et uesperum super filios terrae consurgere facis? Pater quippe in suo tempore luciferum produxit, quia sicut scriptum est: cum uenit plenitudo temporis, misit deus filium suum, natum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant, redimeret. Qui natus ex uirgine, uelut lucifer inter tenebras nostrae noctis apparuit, quia fugata obscuritate peccati, aeternum nobis mane nuntiauit. Luciferum se innotuit quia diluculo ex morte surrexit, et fulgore sui luminis mortalitatis nostrae tetram caliginem pressit. Qui bene per ioannem dicitur: stella splendida et matutina. Viuus quippe apparendo post mortem, matutina nobis stellas factus est, quia dum in semetipso exemplum nobis resurrectionis praebuit, quae lux sequatur indicauit. Vesperum uero super terrae filios consurgere dominus facit, quia infidelibus iudaeorum cordibus dominari antichristum eorum merito exigente permittit. Qui idcirco a domino huic uesperi iuste subduntur, quia ipsi sponte sua filii terrae esse uoluerunt. Terrena quippe et non caelestia requirentes, a perspicienda luciferi nostri claritate caecati sunt, et dum praeesse sibi uesperum expetunt, subsequentis damnationis aeterna nocte merguntur. Hinc in euangelio dominus dicit: ego ueni in nomine patris mei et non accepistis me; alius ueniet in nomine suo, et ipsum recipietis. Hinc paulus ait: eo quod caritatem ueritatis non receperunt, ut salui fierent, ideo mittet illis deus operationem erroris ut credant mendacio, ut iudicentur omnes qui non crediderunt ueritati, sed consenserunt iniquitati. Nequaquam ergo super eos uesper consurgeret, si caeli filii esse uoluissent. Sed dum uisibilia appetunt, amisso cordis lumine, sub noctis duce tenebrescunt. Quod tamen si moraliter discutimus, quomodo cotidie agatur inuenimus, quia nimirum et electis lucifer oritur, et uesper reprobis deo permittente dominatur. Vnus enim atque idem sermo dei est in ore praedicantis. Quem dum isti gaudendo, illi uero inuidendo audiunt, claritatem sibi luciferi in uesperi tenebras uertunt. Dum isti humiliter uocem sanctae praedicationis accipiunt, quasi ad stellae lucem oculos cordis aperiunt; dum uero illi bene dicenti inuident, et non salutis causam, sed elationis gloriam quaerunt, prorumpente iniquitatis suae uespere in somnum mortis oculos claudunt. Per occultum ergo iudicium is qui electo est lucifer reprobo auditori fit uesper, quia exhortatione sancta qua boni ad uitam redeunt praui deterius in culpa moriuntur. Vnde bene per paulum dicitur: christi bonus odor sumus deo in his qui salui fiunt et in his qui pereunt; aliis quidem odor mortis in mortem, aliis autem odor uitae in uitam. Verbum itaque suum auditoribus esse luciferum simul et uesperum uidit, per quod et alios ab iniquitate suscitari, et econtra alios sopiri in iniquitate conspexit. Quod quia occultis dei iudiciis agitur, quae in hac uita ab hominibus comprehendi non possunt, recte illic subdidit: et ad haec quis tam idoneus? Ac si diceret: idonei quidem sumus ad haec consideranda quia fiunt, sed idonei non sumus ad haec inuestiganda cur fiant. Vnde hic quoque dominus, quia aliis produci luciferum, aliis uero consurgere uesperum dixerat, ne perscrutari homo occulta dei iudicia audeat, ilico subiungit: numquid nosti ordinem caeli, et pones rationem eius in terra? Ordinem caeli nosse, est supernarum dispositionum occultas praedestinationes uidere. Rationem uero eius in terra ponere, est ante humana corda talium secretorum causas aperire. Rationem uidelicet caeli in terra ponere, est supernorum iudiciorum mysteria uel considerando discutere, uel loquendo manifestare. Quod utique facere in hac uita positus nullus potest. Vt enim a paruis ad maiora ueniamus, quis intellegat quae esse ratio secretorum potest, quod saepe uir iustus a iudicio non solum non uindicatus, sed etiam punitus redeat; et iniquus eius aduersarius non solum non punitus, sed etiam uictor abscedat? Quis intellegat cur uiuit alius insidians mortibus proximorum, et moritur alius, qui profuturus esset uitae multorum? Alius culmen potestatis assequitur, qui non nisi laedere studet, alius tantummodo laesos defendere concupiscit, et tamen ipse oppressus iacet. Alius uacare appetit, et innumeris negotiis implicatur, alius negotiis implicari desiderat, et coactus uacat. Alius male incohans, usque ad uitae suae terminum ad peiora protrahitur, alius bene incipiens, per longitudinem temporum proficit ad augmenta meritorum. Atque e contra, alius male uiuens diu reseruatur, ut corrigat, alius uero bene quidem uidetur uiuere, sed in hac uita eo usque durat, quoad peruersa prorumpat. Alius in errorem infidelitatis natus, in errorem deficit, alius in catholicae fidei rectitudine genitus, in catholicae fidei rectitudine consummatur. Econtra uero alius catholicae matris uentre editus, iuxta uitae terminum erroris uoragine deuoratur, alius autem uitam suam in catholica pietate consummat, qui ortus in perfidia cum lacte matris auxerat uirus erroris. Alius celsitudinem bene uiuendi appetere et uolet et ualet, alius nec uolet, nec ualet. Alius uolet, et non ualet, alius ualet, et non uolet. Quis ergo ista iudiciorum caelestium secreta discutiat? Quis intellegat discretam lancem aequitatis occultae? Ad cognoscendos quippe istos iudiciorum secretorum sinus nullus ascendit. Dicatur ergo homini, ut se nescire cognoscat, nescientem uero se cognoscat ut timeat; timeat ut humilietur, humilietur ne praesumat in se; non praesumat in se, ut conditoris sui auxilium requirat. Et qui in se fidens mortuus est, auctoris sui adiutorium appetens uiuat. Audiat itaque uir iustus iam quidem se sciens, sed adhuc quae supra se sunt nesciens: numquid nosti ordinem caeli, et pones rationes eius in terra? Id est, numquid occultos ordines iudiciorum caelestium comprehendis, aut aperire humanis auribus sufficis? Beatus igitur iob de iudiciorum incomprehensibilium inuestigatione requiritur, ac si ei aperte diceretur: cuncta quae pateris, tanto tolerare patientius debes, quanto secretorum caelestium ignarus, cur haec pateris nescis. LIBER 30 Beatus iob talia utrumne fecerit domino interrogante, requiritur, qualia utique facere non potest homo; ut dum se ista facere non posse deprehendit, ad eum refugiat, quem solum talia quia facere possit intellegit, atque ante oculos iudicis sui magis potens appareat, si sua uerius infirma cognoscat. Quod ergo mire a domino fieri non ignoratur, de eo diuina iob uoce requiritur dicitur que ei: numquid eleuabis in nebula uocem tuam, et impetus aquarum operiet te? Vocem quippe suam in nebula dominus leuat, quando per praedicatorum suorum linguas ad caliginosa corda infidelium exhortationem format, eum que aquarum impetus operit, dum bene agentia membra eius, turba resistentium populorum premit. Hinc est enim quod scriptum est: factum est uerbum domini ad ieremiam dicens: sta in atrio domus domini, et loqueris ad omnes ciuitates iuda, de quibus ueniunt, ut adorent in domo domini, uniuersos sermones quos ego mandaui tibi. Et paulo post: et audierunt sacerdotes et prophetae et omnis populus ieremiam loquentem uerba haec in domo domini. Cum que complesset ieremias loquens, apprehenderunt eum sacerdotes et prophetae et omnis populus, dicens: morte moriatur, quare prophetauit in nomine domini? Ecce in nebula dominus uocem leuauit, quia obscuras mentes superbientium directo propheta corripuit. Ecce aquarum impetus eum protinus operuit, quia ab insurgentibus populis, et causa suae correptionis instigatis, ipse in ieremia cuncta pertulit, qui correptionis uerba mandauit. Per semetipsum quoque dominus in nebula uocem leuauit, quando praesentem se etiam assumpto corpore exhibens, multa suis persecutoribus, sed figuris aenigmatum uelata praedicauit. In nebula uocem leuauit, quia ueritatem suam non secuturis infidelibus quasi per caliginem sonuit. Vnde et bene in libris regum scriptum est: nebula impleuit domum domini, et non poterant sacerdotes ministrare propter nebulam. Exigentibus enim meritis, dum superbi iudaeorum pontifices diuina mysteria per parabolas audiunt, sacerdotes in domo domini quasi propter nebulam ministrare nequiuerunt. Qui et in testamento ueteri dum sensus mysticos litterae uelamine coopertos inter obscuras allegoriarum caligines inuestigare despiciunt, debitum fidei suae ministerium propter nebulam perdiderunt. Quibus et tunc in nebula doctrinae suae uocem dominus protulit, cum de se etiam aperta narrauit. Quid est enim apertius, quam: ego et pater unum sumus? Quid apertius dicere, quam: antequam abraham fieret, ego sum? Sed quia auditorum mentes infidelitatis caligo repleuerat, quasi emissum solis radium nebula interiacens abscondebat. Ad hanc namque eleuationem uocis eum protinus aquarum impetus operuit, quia contra illum mox saeuiens populorum turba surrexit. Scriptum quippe est: propterea ergo quaerebant eum iudaei interficere, quia non solum soluebat sabbatum, sed et patrem suum dicebat deum, aequalem se faciens deo. De hoc aquarum impetu per prophetam clamat: circumdederunt me sicut aqua tota die, circumdederunt me simul. Et rursum: saluum me fac domine, quoniam introierunt aquae usque ad animam meam. Quas profecto aquas in semetipso ante mortem, in suis autem et post ascensionem pertulit. Hinc est enim quod et de superioribus clamat: saule, saule, quid me persequeris? Ecce iam caelum conscenderat, et tamen adhuc eum saulus aquarum infidelium impetu persequens, et tumidior ceteris unda tangebat. Ipse quippe est qui per bonos recta loquitur, ipse qui in bonorum passione laceratur. Vt ergo mirifica dominus caritatis unitate monstraret, se esse qui indignis auditoribus per sanctorum suorum ora praedicaret, ait: numquid eleuabis in nebula uocem tuam? Vt uero ostenderet se esse qui in sanctis suis omnia aduersa pateretur, subdidit: et impetus aquarum operiet te? Subaudis, ut me, quem iniqui omnes neque per praedicantes sanctos loquentem intellegunt, neque per morientes patientem uident. Narrat ergo deus quod ab hominibus patitur, ut dolor afflicti hominis mitigetur; ac si illi aperte dicat: mea subtiliter pensa, et tua aequanimiter tempera. Multo enim minus est te uulnera, quam me humana tolerare. Adhuc tamen uerba haec subtilius perscrutari possumus, si inter dona caelestia nostra sollicite corda pensamus. Iam quidem fideles sumus, iam quae audimus, superna credimus, iam quae credimus, amamus. Sed dum quibusdam superuacuis curis premimur, obducta confusione caligamus; et cum nobis etiam talibus mira quaedam dominus de se sentienda insinuat, quasi in nebula uocem leuat. Dum caliginosis nostris mentibus semetipsum loquitur, uelut in nebula is qui non cernitur, auditur. Summa sunt namque quae de illo cognoscimus, sed tamen adhuc eum in secreta inspiratione qua instruimur, non uidemus. Qui igitur cordibus nostris praebet quidem locutionem, sed occultat speciem, uelut in nebula format uocem. Sed ecce iam uerba dei intrinsecus semetipsum loquentis audimus, iam que amori eius qua continuatione, quo studio inhaerere debeamus agnoscimus; et tamen ab internae considerationis culmine ad consueta nostra ex ipsa mortalitatis huius mutabilitate relabimur, et imminentium peccatorum male sedula importunitate temptamur. Cum ergo caecis nostris mentibus subtilia de semetipso insinuat, in nebula uocem leuat. Cum uero temptatione uitiorum ipse de deo noster intellectus opprimitur, quasi aquarum impetu in uoce sua deus operitur. Tot enim super illum aquas mittimus, quot post inspirationem eius gratiae, cogitationes illicitas in corde uersamus. Nec tamen nos uel oppressos deserit; nam ilico ad mentem redit, temptationum nebulas discutit, imbrem compunctionis infundit; et subtilis intellegentiae solem reducit; atque sic ostendit quantum nos diligit, qui nos nec cum respuitur relinquit, ut saltim sic erudita humana conscientia ad se temptationes erubescat admittere, quam redemptor suus et uagantem non cessat amare. Hoc in nobis per semetipsum tolerat, hoc ab infidelibus per suos cotidie praedicatores portat. Eius enim donum suborta in nobis temptatione repellitur, et tamen ab infundendo intrinsecus munere nequaquam nostra infirmitate reuocatur. Eius publice uerba respuuntur, et tamen ab erogandae gratiae largitate nulla infidelium iniquitate compescitur. Nam cum praui homines praedicamenta despiciunt, adiungit etiam miracula, quae uenerentur. Vnde post editam uocem, post inundantium aquarum impetum, apte subiungitur: numquid mittis fulgura, et ibunt; et reuertentia dicent tibi: adsumus? Fulgura quippe ex nubibus exeunt, sicut mira opera ex sanctis praedicatoribus ostenduntur. Qui, ut saepe diximus, idcirco nubes uocari solent, quia et coruscant miraculis, et uerbis pluunt. Et quia humana corda, postquam per praedicationem mota non fuerint, istis miraculorum fulgoribus conturbantur, propheta attestante didicimus, qui ait: fulgura multiplicabis, et conturbabis eos. Ac si diceret: dum uerba praedicationis tuae non audiunt, per praedicantium miracula conturbantur. Vnde alias dictum est: in lumine iacula tua ibunt, in splendore fulgoris armorum tuorum. Iacula dei in lumine ire, est uerba eius aperta ueritate resonare. Sed quia saepe homines uerba uitae etiam intellecta despiciunt, adiunguntur etiam miracula. Vnde illic subdidit: in splendore fulgoris armorum tuorum. Fulgor quippe armorum, est claritas miraculorum. Armis namque nos tuemur, iaculis aduersa destruimus. Arma ergo cum iaculis, sunt miracula cum praedicamentis. Sancti enim praedicatores uerbis suis quasi quibusdam iaculis aduersarios feriunt; armis uero, id est miraculis semetipsos tuentur; ut et quantum sint audiendi, sonent per impetum iaculorum, et quantum sint reuerendi, clarescant per arma miraculorum. Dicitur ergo ad beatum iob: numquid mittis fulgura et ibunt; et reuertentia dicent tibi: adsumus? Subaudis, ut mihi. Vadunt enim fulgura, cum praedicatores miraculis coruscant, et superna reuerentia auditorum corda transfigunt. Reuertentia uero dicunt, adsumus, cum non sibi, sed dei uiribus tribuunt, quicquid se fortiter egisse cognoscunt. Quid est enim deo dicere, adsumus? Quoddam namque in hoc uerbo obsequium declaratur. Reuertentes itaque praedicatores sanctos dicere est, adsumus, illi laudem tribuere gratiae, a quo se accepisse sentiunt uictoriam pugnae, ne sibi tribuant quod operantur. Et ire quidem fulgura operando possint, sed reuerti superbiendo non possunt. Videamus itaque fulgur uadens; claudo cuidam ait petrus: argentum et aurum non est mihi, quod autem habeo, hoc tibi do. In nomine iesu christi nazareni surge et ambula. Et apprehensa ei manu dextera alleuauit eum, et protinus consolidatae sunt bases eius et plantae, et exsiliens stetit, et ambulabat. Sed cum de hoc facto iudaeorum fuisset turba commota, uideamus nunc fulgur rediens, ait: uiri israelitae, quid admiramini in hoc, aut nos quid intuemini; quasi nostra uirtute aut potestate fecerimus hunc ambulare? Deus abraham et deus isaac et deus iacob, deus patrum nostrorum glorificauit filium suum iesum. Et paulo post: cuius nos testes sumus, et in fide nominis eius hunc, quem uidistis et nostis, confirmauit nomen eius, et fides quae per eum est, dedit integram sanitatem istam in conspectu omnium uestrum. Iuit ergo fulgur, cum petrus miraculum fecit, rediit, cum non sibi tribuit, sed auctori quod fecit. Vadunt fulgura, cum praedicatores sancti mira opera ostendunt; sed reuertendo dicunt, adsumus, cum in eo quod faciunt, ad potentiam auctoris recurrunt. Quod tamen intellegi et aliter potest. Fulgura etenim, sicut superius dictum est, sancti uiri mittuntur et eunt, cum a secreto contemplationis ad publicum operationis exeunt. Mittuntur et uadunt, cum ex abscondito speculationis intimae in actiuae uitae latitudinem diffunduntur. Sed reuertentia dicunt deo, adsumus, quia post opera exteriora quae peragunt, semper ad sinum contemplationis recurrunt, ut illic ardoris sui flammam reficiant, et quasi ex tactu supernae claritatis ignescant. Citius enim in ipsa licet bona, exteriora opera frigescerent, nisi intentione sollicita ad contemplationis ignem incessanter redirent. Vnde bene per salomonem dicitur: ad locum, de quo exeunt flumina, reuertuntur, ut iterum fluant. Ipsi quippe illic flumina, qui hic fulgura sunt uocati. Quia enim corda audientium rigant, flumina, quia uero accendunt, fulgura memorantur. De quibus alias scriptum est: eleuauerunt flumina domine; eleuauerunt flumina uoces suas. Et rursum: illuxerunt fulgura eius orbi terrae. Ad locum ergo de quo exeunt, flumina reuertuntur, quia sancti uiri etsi a conspectu creatoris sui, cuius claritatem mente conspicere conantur, foras propter nos ad actiuae uitae ministerium ueniunt, incessanter tamen ad sanctum contemplationis studium recurrunt; et si in praedicatione sua exterius nostris auribus per corporalia uerba se fundunt, mente tamen tacita ad considerandum semper ipsum fontem luminis reuertuntur. De quibus et bene dicitur: ut iterum fluant. Nisi enim ad contemplandum deum sollicita semper mente recurrerent, nimirum interna caecitas etiam exteriora praedicationis eorum uerba siccaret. Sed dum uidere deum indesinenter sitiunt, quasi decursura foras flumina intus semper oriuntur, quatenus illic amando sumant, unde ad nos praedicando defluant. Dicatur igitur recte: numquid mittis fulgura, et ibunt; et reuertentia dicent tibi: adsumus? Subaudis, ut ego, qui praedicatores meos cum uoluero, post contemplationis gratiam ad actiuae uitae ministerium compono, quos tamen semper a bonis exterioribus ad internum culmen contemplationis reuoco, ut modo iussi ad exercenda opera exeant, modo reuocati ad speculationis studium apud me familiarius uiuant. Reuertentes itaque dicunt, adsumus, quia quamuis per exteriora acta parum quid contemplationi deesse uideantur, per ardorem tamen desiderii, quem in mente sua continue accendunt, obsequentem deo suam praesentiam ostendunt. Adsumus namque dicere, est praesentes se amando monstrare. Sequitur: quis posuit in uisceribus hominis sapientiam? Vel quis dedit gallo intellegentiam? Qui hoc loco alii, galli nomine designantur, nisi modo alio repetiti iidem praedicatores sancti, qui inter tenebras uitae praesentis student uenturam lucem praedicando, quasi cantando, nuntiare? Dicunt enim: nox praecessit, dies autem appropinquauit. Qui uocibus suis somnum nostri torporis excutiunt, clamantes: hora est iam nos de somno surgere. Et rursum: euigilate iusti et nolite peccare. De hoc gallo alias scriptum est: tria sunt quae bene gradiuntur, et quartum quod incedit feliciter; leo fortissimus bestiarum, ad nullius pauebit occursum; gallus succinctus lumbos, et aries, nec est rex qui resistat ei. Ipse quippe hoc loco leo ponitur, de quo scriptum est: uicit leo de tribu iuda. Qui fortissimus bestiarum dicitur, quia in illo hoc quod infirmum est dei, fortius est hominibus. Quia ad nullius pauet occursum. Dicit enim: uenit princeps huius mundi, et in me non habet quicquam. Gallus succinctus lumbos, id est praedicatores sancti inter huius noctis tenebras uerum mane nuntiantes. Qui succincti lumbos sunt, quia membris suis luxuriae fluxa restringunt. In lumbis quippe luxuria est. Vnde et eis a domino dicitur: sint lumbi uestri praecincti. Et aries, nec est rex qui resistat ei. Quem alium hoc loco arietem accipimus, nisi primum intra ecclesiam ordinem sacerdotum? De quibus scriptum est: afferte domino filios arietum; qui per exempla sua gradientem populum, quasi subsequentem ouium gregem trahunt. Quibus spiritaliter recte que uiuentibus nullus rex sufficit omnino resistere, quia quilibet persecutor obuiet, intentionem eorum non ualet praepedire. Sciunt enim ad eum quem desiderant, et anxie currere, et moriendo peruenire. Ponitur ergo primus leo, secundus gallus, tertius aries. Apparuit enim christus, deinde sancti praedicatores apostoli, et tunc demum spiritales patres ecclesiarum praepositi, uidelicet duces gregum, quia doctores sequentium populorum. Sed haec adhuc melius affirmamus, si eiusdem loci etiam reliqua exponendo subiciamus. Nam quia post haec et antichristus apparebit, hoc illic quartum subdidit, dicens: et qui stultus apparuit, postquam eleuatus est in sublime. Si enim intellexisset, ori imposuisset manum. Ipse quippe in sublime eleuabitur, cum deum se esse mentietur. Sed eleuatus in sublime stultus apparebit, quia in ipsa eleuatione sua per aduentum ueri iudicis deficiet. Quod si intellexisset, ori imposuisset manum, id est si supplicium suum, cum superbire exorsus est, praeuidisset, bene aliquando conditus, in tanta iactatione superbiae non fuisset elatus. De quo nequaquam moueat quod superius dictum est: quartum quod incedit feliciter. Tria quippe incedere bene dixit, et quartum feliciter. Non enim omne quod feliciter, bene; neque in hac uita omne quod bene, feliciter. Nam leo, gallus et aries bene incedunt, sed non hic feliciter, quia persecutionum bella patiuntur. Quartum uero feliciter, et non bene incedit, quia in fallacia sua antichristus gradietur, sed iuxta breue tempus uitae praesentis ipsa illi fallacia prosperabitur, sicut de eo sub antiochi specie per danielem dictum est: robur datum est ei contra iuge sacrificium, propter peccata, et prosternetur ueritas in terra, et faciet et prosperabitur. Quod salomon ait: incedit feliciter, hoc daniel dicit: prosperabitur. Iuxta hoc itaque testimonium, quod per salomonem dicitur: gallus succinctus lumbos, apte etiam hoc loco gallum sanctos praedicatores accipimus. Ad se ergo cuncta referens deus dicit: quis posuit in uisceribus hominis sapientiam? Vel quis dedit gallo intellegentiam? Ac si diceret: in cor hominis humana sapientis supernae sapientiae gratiam quis infudit? Vel ipsis sanctis praedicatoribus quis, nisi ego intellegentiam dedi, ut sciant quando uel quibus debeant uenturum mane nuntiare? Idcirco enim quando et quid agant sentiunt, quia hoc intrinsecus me reuelante cognoscunt. Notandum uero est, quod sapientia diuinitus inspirata in uisceribus hominis ponitur, quia nimirum quantum ad electorum numerum exspectat, non in solis uocibus, sed etiam in sensibus datur; ut iuxta quod loquitur lingua, uiuat conscientia; et lux eius tanto clarius resplendeat in superficie, quanto uerius inardescit in corde. Magni autem laboris est hoc quod additur: uel quis dedit gallo intellegentiam, subtiliori adhuc expositione discutere. Intellegentia quippe doctorum tanto esse subtilior debet, quanto se ad penetranda inuisibilia exercet, quanto nil materiale discutit, quanto et per uocem corporis loquens, omne quod est corporis transit. Quae profecto nullatenus summis congrueret, nisi eam cantanti gallo; id est praedicanti doctori ipse summorum conditor ministraret. Intellegentiam quoque gallus accepit, ut prius nocturni temporis horas discutiat, et tunc demum uocem excitationis emittat, quia uidelicet sanctus quisque praedicator prius in auditoribus suis qualitatem uitae considerat, et tunc demum ad erudiendum congruam uocem praedicationis format. Quasi enim horas noctis discernere, est peccatorum merita diiudicare; quasi horas noctis discernere, est actionum tenebras apta increpationis uoce corripere. Gallo itaque intellegentia desuper tribuitur, quia doctori ueritatis, discretionis uirtus, ut nouerit, quibus, quid, quando, uel quomodo inferat, diuinitus ministratur. Non enim una eadem que cunctis exhortatio conuenit, quia nec cunctos par morum qualitas adstringit. Saepe autem aliis officiunt, quae aliis prosunt. Nam et plerumque herbae, quae haec animalia reficiunt, alia occidunt; et lenis sibilus equos mitigat, catulos instigat; et medicamentum quod hunc morbum imminuit, alteri uires iungit; et panis qui uitam fortium roborat, paruulorum necat. Pro qualitate igitur audientium formari debet sermo doctorum, ut et ad sua singulis congruat, et tamen a communis aedificationis arte nunquam recedat. Quid enim sunt intentae mentes auditorum, nisi quasi quaedam in cithara tensiones stratae chordarum? Quas tangendi artifex, ut non sibimetipsis dissimile canticum faciant, dissimiliter pulsat. Et idcirco chordae consonam modulationem reddunt, quia uno quidem plectro, sed non uno impulsu feriuntur. Vnde et doctor quisque, ut in una cunctos uirtute caritatis aedificet, ex una doctrina, non una eadem que exhortatione tangere corda audientium debet. Aliter namque uiri, aliter admonendae sunt feminae; aliter iuuenes, aliter senes; aliter inopes, aliter locupletes; aliter laeti, aliter tristes; aliter subditi, aliter praelati; aliter serui, aliter domini; aliter huius mundi sapientes, aliter hebetes; aliter impudentes aliter uerecundi; aliter proterui, aliter pusillanimes; aliter impatientes, aliter patientes; aliter beneuoli, aliter inuidi; aliter simplices, aliter impuri; aliter incolumes, aliter aegri; aliter qui flagella metuunt, et propterea innocenter uiuunt, aliter qui sic in iniquitate duruerunt, ut nec per flagella corrigantur; aliter nimis taciti, aliter multiloquio uacantes; aliter timidi, aliter audaces; aliter pigri, aliter praecipites; aliter mansueti, aliter iracundi; aliter humiles, aliter elati; aliter pertinaces, aliter inconstantes; aliter gulae dediti, aliter abstinentes; aliter qui sua iam misericorditer tribuunt, aliter qui aliena rapere contendunt; aliter qui nec aliena rapiunt, nec sua largiuntur, aliter qui et ea quae habent sua tribuunt, et aliena rapere non desistunt; aliter discordes, aliter pacati; aliter seminantes iurgia, aliter pacifici; aliter admonendi sunt qui sacrae legis uerba non recte intellegunt, aliter qui recte quidem intellegunt, sed humiliter non loquuntur; aliter qui cum praedicare digna ualeant, prae humilitate formidant, aliter quos a praedicatione imperfectio uel aetas prohibet, et tamen praecipitatio impellit; aliter qui in hoc quod temporaliter appetunt, prosperantur, aliter qui quidem quae mundi sunt concupiscunt, sed tamen aduersitatis labore fatigantur; aliter coniugiis obligati, aliter a coniugii nexibus liberi; aliter commixtionem carnis experti, aliter ignorantes; aliter qui peccata deplorant operum, aliter qui cogitationum; aliter qui commissa plangunt, nec tamen deserunt; aliter qui deserunt, nec tamen plangunt; aliter qui illicita quae faciunt, etiam laudant, aliter qui accusant praua nec tamen deuitant; aliter qui repentina concupiscentia superantur atque aliter qui in culpa ex consilio ligantur; aliter qui licet minima, crebro tamen illicita faciunt, atque aliter qui se a paruis custodiunt, sed aliquando in grauibus demerguntur; aliter qui bona nec incohant, aliter qui incohata minime consummant; aliter qui mala occulte agunt, et bona publice, aliter qui bona quae faciunt, abscondunt, et tamen quibusdam factis publice mala de se opinari permittunt. Et quidem de singulis, quis sit admonitionis ordo, subtiliter insinuare debuimus, sed formidata locutionis prolixitate praepedimur. Auctore autem deo in alio opere id explere appetit animus, si tamen laboriosae huius uitae adhuc aliquantulum restauerit tempus. Habemus uero aliud quod de galli huius intellegentia considerare debeamus, quia profundioribus horis noctis ualentiores ac productiores edere cantus solet, cum uero matutinum iam tempus appropinquat, leniores et minutiores omnimodo uoces format. In quibus galli huius intellegentia quid nobis innuat, considerata praedicatorum discretio demonstrat. Qui cum iniquis adhuc mentibus praedicant, altis et magnis uocibus aeterni iudicii terrores intimant, quia uidelicet quasi in profundae noctis tenebris clamant. Cum uero iam auditorum suorum cordibus ueritatis lucem adesse cognoscunt, clamoris sui magnitudinem in lenitatem dulcedinis uertunt. Et non tam illa quae sunt de poenis terribilia, quam ea quae sunt blanda de praemiis proferunt. Qui etiam minutis tunc uocibus cantant, quia appropinquante mane, subtilia quaeque de mysteriis praedicant, ut sequaces sui eo minutiora quaeque de caelestibus audiant, quo luci ueritatis appropinquant; et quos dormientes longus galli clamor excitauerat, uigilantes succisior delectet, quatenus correcto cuilibet cognoscere de regno subtiliter dulcia libeat, qui prius de iudicio aduersa formidabat. Quod bene per moysen exprimitur, cum ad producendum exercitum tubae clangere concisius iubentur. Scriptum namque est: fac tibi duas tubas argenteas ductiles. Et paulo post: cum concisus clangor increpuerit, mouebuntur castra. Per duas enim tubas exercitus ducitur, quia per duo praecepta caritatis ad procinctum fidei populus uocatur. Quae idcirco argenteae fieri praecipiuntur, ut praedicatorum uerba lucis nitore pateant, et auditorum mentes nulla sui obscuritate confundant. Idcirco autem ductiles, quia necesse est ut hi qui uenturam uitam praedicant, tribulationum praesentium tunsionibus crescant. Bene autem dicitur: cum concisus clangor increpuerit, mouebuntur castra; quia nimirum praedicationis sermo cum subtilius ac minutius agitur, auditorum corda contra temptationum certamina ardentius excitantur. Est adhuc aliud in gallo sollerter intuendum, quia cum iam edere cantus parat, prius alas excutit, et semetipsum feriens, uigilantiorem reddit. Quod patenter cernimus, si sanctorum praedicatorum uitam uigilanter uidemus. Ipsi quippe cum uerba praedicationis mouent, prius se in sanctis actionibus exercent, ne in semetipsis torpentes opere, alios excitent uoce; sed ante se per sublimia facta excutiunt, et tunc ad bene agendum alios sollicitos reddunt. Prius cogitationum alis semetipsos feriunt, quia quicquid in se inutiliter torpet, sollicita inuestigatione deprehendunt, districta animaduersione corrigunt. Prius sua punire fletibus curant, et tunc quae aliorum sunt punienda denuntiant. Prius ergo alis insonant, quam cantus emittant, quia antequam uerba exhortationis proferant, omne quod locuturi sunt, operibus clamant; et cum perfecte in semetipsis uigilant, tunc dormientes alios ad uigilias uocant. Sed unde haec tanta doctori intellegentia, ut et sibi perfecte uigilet, et dormientes ad uigilias sub quibusdam clamoris prouectibus uocet, et ut peccatorum tenebras prius caute discutiat, et discrete postmodum lucem praedicationis ostendat, ut singulis iuxta modum et tempora congruat, et simul omnibus quae illos sequantur ostendat? Vnde ad tanta et tam subtiliter tenditur, nisi intrinsecus ab eo, a quo est conditus, doceatur? Quia igitur laus tantae intellegentiae non praedicatoris uirtus est, sed auctoris; recte per eumdem auctorem dicitur: uel quis dedit gallo intellegentiam? Ac si diceret: nisi ego, qui doctorum mentes quas mire ex nihilo condidi, ad intellegenda quae occulta sunt, mirabilius instruxit. Vnde bene ut in dictis praedicantium non solum inspiratorem se intellegentiae, sed etiam auctorem locutionis ostendat, adiungit: quis enarrauit caelorum rationem? Quorum tamen uerba, quia cum sese nobis per speciem ostenderit, subtrahit, protinus subdit: et concentum caeli quis dormire faciet? In hac enim uita infirmitatis nostrae dominus non aperta specie maiestatis suae, sed praedicatorum suorum uoce locutus est, ut corda adhuc carnalia carnis lingua pulsaret, et tanto facilius insueta perciperent, quanto ea per sonitum consuetae uocis audirent. At post quam per mortem in puluere caro resoluitur, et per resurrectionem puluis animatur, tunc de deo audire uerba non quaerimus; quia unum ipsum, quod implet omnia, iam per speciem dei uerbum uidemus. Quod tanto nobis altius sonat, quanto et mentes nostras ui intimae illustrationis penetrat. Sublatis namque ortis et occidentibus uerbis, quasi quidam sonus aeternae praedicationis fit ipsa imago internae uisionis. Vnde recte nunc ad beatum iob dominus dicit: quis enarrauit caelorum rationem, et concentum caeli quis dormire faciet? Quid enim caelorum ratio accipitur, nisi uis superna secretorum? Quid per caeli concentum nisi concors praedicantium sermo signatur? Conditor igitur noster cum caelorum rationem narrare coeperit, dormire caeli concentum facit, quia cum iam nobis per speciem ostenditur, nimirum praedicantium uerba subtrahuntur. Hinc enim per ieremiam dominus dicit: non docebit ultra uir proximum suum, et uir fratrem suum, dicens: cognosce dominum. Omnes enim cognoscent me a minimo eorum usque ad maximum, dicit dominus. Hinc paulus ait: siue prophetiae euacuabuntur, siue linguae cessabunt, siue scientia distruetur. Vel certe caelorum ratio, est ipsa uiuificatrix uirtus, quae spiritus format angelorum. Deus enim sicut est causa causarum, sicut uita uiuentium, ita etiam ratio rationabilium creaturarum. Tunc ergo caelorum rationem dominus narrat, cum semetipsum nobis, quomodo electis spiritibus praesit, insinuat. Tunc caelorum rationem narrat, cum detersa mentis nostrae caligine, clara se uisione manifestat. Vnde et in euangelium dominus dicit: uenit hora cum iam non in prouerbiis loquar uobis, sed palam de patre annuntiabo uobis. Palam quippe de patre annuntiare se asserit, quia per patefactam tunc maiestatis suae speciem, et quomodo ipse gignenti non impar oriatur, et quomodo utrorumque spiritus utrique coaeternus procedat, ostendit. Aperte namque tunc uidebimus, quomodo hoc quod oriendo est, ei de quo oritur, subsequens non est; quomodo is qui per processionem producitur, a proferentibus non praeitur. Aperte tunc uidebimus quomodo et unum diuisibiliter tria sint, et indiuisibiliter tria unum. Lingua ergo tunc narrantis dei, est uisa claritas subleuantis. Et concentus caeli tunc dormiunt, quia apparente in iudicio retributore operum, exhortationum iam uerba cessabunt. Vnde et apte ipsum resurrectionis tempus adiungitur, cum ilico profertur: quando fundabatur puluis in terram, et glebae compingebantur. More enim suo quae adhuc futura sunt, quasi iam praeterita diuinus sermo describit, hoc in se uidelicet seruans, quod per eum dicitur: qui fecit quae futura sunt. Puluis itaque tunc in terram funditur, quia in solida membra reducitur. Et glebae compinguntur, quia nimirum firma corpora ex puluere collecta consurgunt. Sed postquam uerba haec dominica quomodo de futuro intellegenda sint diximus, nunc etiam quid de praesenti insinuent, indicemus. Quis enarrabit caelorum rationem, et concentum caeli quis dormire faciet? Caelorum rationem dominus narrat, dum nunc insinuando superna secreta, electorum suorum mentes illuminat. Concentum uero caeli dormire facit, dum concordes hymnos angelorum, atque illa caelestium uirtutum gaudia reproborum cordibus iusto iudicio abscondit. Qui concentus caeli, quamuis in se intrinsecus uigilet, in ipsa tamen reproborum ignorantia extrinsecus dormit. Enarratur ergo secreti caelestis ratio, et tamen concentus caeli dormire permittitur; quia et aliis per inspirationem supernae retributionis scientia panditur, et aliis quae sit internae laudis suauitas occultatur. Narratur caelorum ratio, quia electorum mentibus quae sit supernorum retributio indesinenter aperitur, ut nimirum sine cessatione proficiant, et transcurrentes uisibilia, sese ad inuisibilia extendant. Omne enim uisibile quod in hac uita reprobos figit, hoc electos ad alia impellit, quia dum bona quae facta sunt, respiciunt, in eum a quo facta sunt inardescunt, tanto que eum praestantius amant, quanto illum hoc quod ipse bonum condidit, praeire considerant. Loquitur quippe hoc eis intrinsecus, silenter sonans inuisibilis lingua compunctionis. Quam tanto plenius intus audiunt, quanto ab exteriorum desideriorum strepitu perfectius auertuntur. His itaque concentus caeli non dormit, quia eorum mens, quae sit laudis supernae suauitas, apposita amoris aure cognoscit. Intus enim quod appetunt audiunt, et de caelestium bonorum praemiis ipso desiderio diuinitatis instruuntur. Vnde et praesentem uitam non solum aduersantem, sed etiam fauentem grauiter tolerant, quia eis onerosum est omne quod cernitur, dum ab eo quod intus audiunt, differuntur. Omne quod sibi praesto est, graue aestimant, quia illud non est, ad quod anhelant; indesinenter autem eorum mens ipsis temporalitatis laboribus fessa, in illud caeleste gaudium resumenda suspenditur, dum in aure cordis intro erumpente concentu societatem, sibi cotidie supernorum ciuium praestolantur. Iste concentus supernae laudis in aure illius eruperat, qui dicebat: ingrediar in locum tabernaculi admirabilis, usque ad domum dei, in uoce exsultationis et confessionis, sonus epulantis. Qui igitur intus uocem exsultationis et confessionis ac sonus ciuitatis epulantis audierat, quid illum aliud, nisi caeli concentus excitabat? Qui tamen concentus reprobis dormit, quia eorum cordibus nequaquam per uocem compunctionis innotescit. Non enim considerare illam desiderabilem supernorum ciuium frequentiam student, nullo ardoris radio illa sollemnitatis internae festa conspiciunt, nulla in intimis contemplationis penna subleuantur. Solis namque uisibilibus seruiunt; et idcirco nihil supernae suauitatis intrinsecus audiunt, quia eos, sicut et superius diximus, in aure cordis curarum saecularium surdi tumultus premunt. Quia igitur occulti dispensatione iudicii quod aliis aperitur, aliis clauditur; quod aliis detegitur, aliis occultatur, dicatur recte: quis enarrabit caelorum rationem, et concentum caeli quis dormire faciet? Quod tamen tunc nobis latius innotuit, cum redemptor noster per dispensationis mysterium apparens, et indignis misericordiam praebuit, et eos a se qui digni uidebantur exclusit. Vnde hic quoque apte subiungitur: quando fundabatur puluis in terram et glebae compingebantur. Quid enim in puluere, nisi peccatores accipimus, qui nullo rationis pondere solidati, cuiuslibet temptationis flatu rapiuntur? De quibus scriptum est: non sic impii non sic, sed tamquam puluis quem proicit uentus a facie terrae. Puluis ergo in terram fundatus est, cum peccatores uocati in ecclesia, traditae fidei sunt ratione solidati, ut qui prius inconstantia mobiles temptationis aura leuabantur, immobiles postmodum contra temptamenta consisterent, et deo perseueranter inhaerentes, fixum bene uiuendi pondus tenerent. Glebae uero ex humore coagulantur et puluere. In hac itaque terra glebae compinctae sunt, quia uocati peccatores et per sancti spiritus gratiam infusi, in collectione sunt caritatis uniti. Istae glebae in terra compinctae sunt, quando populi qui prius quasi in dispersione pulueris diuersa sentiebant, postmodum sancti spiritus gratia accepta, in illa pacatissima unanimitatis concordia conuenerunt, ut cum essent tria milia, uel rursum quinque milia, scriptura teste diceretur, quia erat in eis cor unum et anima una. Has glebas ex uno quidem puluere, sed quasi diuersa mole distinctas cotidie dominus in terra compingit, quia seruata unitate sacramenti, iuxta uarietatem morum atque linguarum fideles in ecclesia populos colligit. Has glebas iam tunc dominus designauit, quando ad esum panis et piscium quinquagenos discumbere, uel centenos iussit. Quas tamen glebas si in ecclesia ex diuersitate meritorum attendimus, fortasse adhuc distinguere subtilius ualemus. Nam dum alius est ordo praedicantium, alius auditorum; alius regentium, atque alius subditorum; alius coniugum, alius continentium; alius paenitentium, alius uirginum; quasi ex una terra est diuersa glebarum forma distincta, dum in una fide, in una caritate disparia demonstrantur bene operantium merita. Has glebas populus ille significauit, qui ad constructionem tabernaculi sub uno studio diuersa donaria obtulit; de quo scriptum est: quicquid in cultum et ad uestes sanctas necessarium erat, uiri cum mulieribus praebuerunt, armillas et inaures, annulos et dextralia; omne uas aureum in donaria domini separatum est. Si quis habuit hyacinthum, purpuram, coccum bis tinctum, byssum et pilos caprarum. In ornamento ergo tabernaculi, uiri dona cum mulieribus offerunt; quia in explendo cultu sanctae ecclesiae, et fortium facta sublimia, et infirmorum opera extrema numerantur. Quid autem per armillas, quae lacertos adstringunt, nisi praepositorum ualide laborantium opera demonstrantur? Et quid per inaures, nisi subditorum oboedientia exprimitur? Quid per annulos, nisi signaculum secretorum? Plerumque enim magistri signant quod ab auditoribus capi non posse considerant. Et quid per dextralia, nisi primae operationis ornamenta memorantur? Quid per uas aureum in donaria domini separatum, nisi diuinitatis intellegentia accipitur? Quae tanto ab inferiorum amore disiungitur, quanto ad sola, quae aeterna sunt, amanda subleuatur. Quid per hyacinthum, nisi spes caelestium? Quid per purpuram, nisi cruor ac tolerantia passionum, amore regni perpetui exhibita? Et quid per bis tinctum coccum, nisi caritas demonstratur; quae pro perfectione bis tinguitur, quia dei et proximi dilectione decoratur? Quid per byssum, nisi immaculata carnis incorruptio? Et quid per pilos caprarum, ex quibus ciliciorum asperitas texitur, nisi dura paenitentium afflictio designatur? Dum igitur alii per armillas et annulos forte magisterium exercent, alii per inaures et dextralia deuotam oboedientiam rectam que operationem exhibent, alii per separatum uas aureum, praeclaram subtiliorem que dei intellegentiam tenent; alii per hyacinthum, purpuram et coccum, audita caelestia sperare, credere, amare non desinunt, etiam quae adhuc subtiliori intellectu minime cognoscunt; alii per byssum, incorruptionem carnis offerunt; alii per caprarum pilos, deplorant aspere quod libenter ammiserunt, quasi ex una terra innumerae glebae proferuntur, quia ex uno et pari obsequio facta fidelium disparia procedunt. Quae nimirum glebae nequaquam concretae ex puluere surgerent, nisi aquam prius puluis acciperet, et concepto se humore solidaret; quia nisi peccatores quosque sancti spiritus gratia infunderet, constrictos eos ad fidei opera, caritatis unitas non teneret. Quando igitur dominus enarrauit caelorum rationem, uel concentum caeli dormire fecit, aperiat. Ait enim: quando fundabatur puluis in terram, et glebae compingebantur. Ac si diceret: tunc primum uocatione et discretione manifesta, secreta spiritalia et non sine misericordia aliis aperui, et non sine iustitia aliis clausi, cum alios respuerem, et alios intra ecclesiam concordia caritatis adunarem. Quae sancta ecclesia quia a perfidia iudaeorum repulsa, ad rapiendas gentes se contulit. Atque in suo corpore conuertendas, quod quidem non suis, sed domini uiribus fecit, apte subiungitur: numquid capies leaenae praedam, aut animam catulorum eius implebis? Ista nimirum illa leaena est, de qua iob dixerat, cum superbientem iudaeam cerneret praedicante ecclesia praetermissam: non calcauerunt eam filii institorum, nec pertransiuit per eam leaena. Huic ergo leaenae praedam dominus capit, ut animam catulorum eius impleat, quia ad augmentum huius ecclesiae, innumeros de gentilitate diripuit, et per animarum lucrum esurientia apostolorum uota satiauit. Ipsi quippe catuli pro mentis teneritudine et formidinis infirmitate uocati sunt, qui passo domino clausis foribus residebant, sicut de illis scriptum est: cum esset sero die illo una sabbatorum, et fores essent clausae ubi erant discipuli propter metum iudaeorum, uenit iesus, et stetit in medio eorum. Vnde hic quoque de eisdem catulis apte subiungitur: quando cubant in antris, et in specubus insidiantur. Cum enim nequaquam sancti apostoli contra membra diaboli in uoce liberae praedicationis exsurgerent, et necdum post passionem domini sancti spiritus effusione solidati, redemptorem suum firma auctoritate praedicarent, adhuc contra aduersarios suos quasi in antris insidiabantur. Clausis quippe foribus quasi in quibusdam abditis specubus suis catuli rapturi mundum cubabant, ut animarum praedam postmodum praesumentes diriperent, de quibus tunc certum est quod mundi impetum etiam sibimetipsis latendo formidarent. Illis foribus clausis isti catuli mortem mortis nostrae insidiati quaesierunt, ut culpam nostram interficerent, omnem que in nobis peccati uitam necarent. Horum primo illi esurienti catulo, sed iam ualenti, ostensa per linteum gentilitate, quasi monstrata praeda dicitur: macta et manduca. His catulis uelut adhuc infirmis, ut cubare in antris debeant iubetur, cum eis dominica uoce dicitur: sedete in ciuitate quoadusque induamini uirtute ex alto. An non recte leaenae catuli uocantur, qui in ecclesia editi, aduersantem mundum ore rapuerunt? Et haec quidem facta a sanctis apostolis nouimus, haec nunc etiam fieri a rectis doctoribus uidemus. Ipsi enim etsi subsequentium populorum patres sunt, tamen praecedentium filii; unde et non immerito catuli dicuntur. Vel certe quia etsi quorumdam fidelium magistri sunt, uniuersalis tamen ecclesiae discipulos se esse gloriantur. Leaenae itaque dominus praedam capit, quia uirtute suae inspirationis ab errore uitam delinquentium diripit, et animas catulorum illius replet, quia conuersione multorum, piis doctorum desideriis satisfacit. De quibus catulis bene subiungitur: quando cubant in antris, et in specubus insidiantur. Neque enim cuncta tempora doctrinae sunt congrua. Nam plerumque dictorum uirtus perditur, si intempestiue proferantur. Saepe uero et quod lenius dicitur, conuentu temporis congruentis animatur. Ille ergo scit recte dicere, qui et ordinate nouit tacere. Quid enim prodest eo tempore irascentem corripere, quo alienata mente non solum non aliena uerba percipere, sed semetipsum uix ualet tolerare? Furentem quippe qui per inuectionem corripit, quasi ei qui non sentiat plagas ebrio imponit. Doctrina itaque ut peruenire ad cor audientis ualeat, quae sibi sint congrua temporum momenta perpendat. Bene ergo de eisdem catulis dicitur: quando cubant in antris, et in specubus insidiantur. Doctores enim sancti quando et arguenda conspiciunt et tamen se per silentium in cogitationibus retinent, quasi in specubus latent, et uelut in antris se contegunt, quia in suis cordibus occultantur. Sed cum opportunum tempus inuenerint, repente prosiliunt, nulla quae dicenda sunt reticent, et ceruicem superbientium morsu asperae increpationis tenent. Siue itaque per apostolos, seu per doctores, quos in apostolorum loco subrogauit, huic leaenae dominus cotidie praedam capit, et per eos quos ceperit, alios etiam capere non desistit. Ad hoc quippe iusti, huius mundi peccatores rapiunt, ut per conuersos eos alii etiam ex mundo rapiantur. Vnde et ipsa gentilitas, quae pio apostolorum ore capta est, tanta nunc fame alios esurit, quanta se ab apostolis concupitam fuisse cognoscit. Proinde et apte subiungitur: quis praeparat coruo escam suam, quando pulli eius ad deum clamant, uagantes eo quod non habeant cibos? Quid enim corui, pullorum que eius nomine, nisi peccatis nigra gentilitas designatur? De qua per prophetam dicitur: qui dat iumentis escam ipsorum, et pullis coruorum inuocantibus eum. Iumenta quippe escam accipiunt, dum sacrae scripturae pabulo mentes dudum brutae satiantur. Pullis uero coruorum, filiis scilicet gentium esca datur, cum eorum desiderium nostra conuersatione reficitur. Iste coruus esca fuit, dum ipsum sancta ecclesia quaereret. Sed nunc escam accipit, quia ipse ad conuersionem alios exquirit. Cuius uidelicet pulli, id est praedicatores ex eo editi, non in se praesumunt, sed in uiribus redemptoris sui. Vnde bene dicitur: quando pulli eius ad deum clamant. Nihil enim sua uirtute posse se sciunt. Et quamuis animarum lucra piis uotis esuriant, ab illo tamen qui cuncta intrinsecus operatur, haec fieri exoptant. Vera enim fide comprehendunt, quia: neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat deus. Quod uero dictum est: uagantes eo quod non habeant cibos, in hac uagatione nihil aliud quam aestuantium praedicatorum uota signantur. Qui dum in ecclesiae sinum recipere populos ambiunt, magno ardore succensi, nunc ad hos, nunc ad illos colligendos desiderium mittunt. Quasi quaedam quippe uagatio est ipsa cogitationis aestuatio; et uelut ad loca uaria mutatis nutibus transeunt, dum pro adunandis animabus in modos innumeros, in partes diuersas esurienti mente discurrunt. Hanc uagationem pulli coruorum, id est filii gentilium ab ipso gentium magistro didicerunt. Ipse quippe quam ualida caritate flagrat, tam nimia ex locis ad loca se uagatione permutat; transire ad alia ex aliis appetit, quia ipsa eum quae implet, caritas impellit. Longe namque a romanis positus scribit: memoriam uestri facio semper in orationibus meis, obsecrans si quo modo tandem aliquando prosperum iter habeam in uoluntate dei ueniendi ad uos; desidero enim uidere uos. Retentus ephesi corinthiis scribit: ecce tertio hoc paratus sum uenire ad uos. Rursum ephesi commorans, galatis loquitur, dicens: uellem modo esse apud uos, et mutare uocem meam. Romam quoque custodia carceris clausus, quia ire per semetipsum ad philippenses non permittitur, transmittere se discipulum pollicetur, dicens: spero in domino iesu, timotheum me cito mittere ad uos, ut et ego bono animo sim, cognitis quae circa uos sunt. Constrictus etiam uinculis atque ephesi retentus, colossensibus scribit: nam etsi corpore absens sum, sed spiritu uobis cum sum. Ecce quomodo sancto desiderio quasi uagatur, hic corpore tenetur, illuc spiritu ducitur; et paterni amoris affectum istis praesentibus exhibet, illis absentibus ostendit; coram positis impendit opera, audientibus exprimit uota, efficaciter praesens eis cum quibus erat, nec tamen illis absens cum quibus non erat. Cuius uagationem melius cognoscimus, si eius adhuc ad corinthios uerba pensamus. Ait enim: ueniam ad uos cum macedoniam pertransiero. Nam macedoniam pertransibo; apud uos autem forsitan manebo, uel etiam hiemabo. Perpendamus quaeso, quae sit ista uagatio. Ecce alio interim manet, alio se iturum perhibet, atque alio deflexurum promittit. Quid est quod tam anxie per tot loca partitur, nisi quod circa omnes una caritate constringitur? Caritas enim quae diuisa unire consueuit, unum cor pauli diuidi per multa compellit. Quod tamen tanto arctius in deo colligit, quanto latius per sancta desideria spargit. Praedicando igitur paulus uult simul omnia dicere amando uult simul omnes uidere, quia et in carne permanendo, uult omnibus uiuere, et de carne transeundo per sacrificium fidei uult omnibus prodesse. Vagentur itaque pulli coruorum, id est magistrum suum imitentur filii gentium, torporem mentis excutiant, et cum animarum lucrum, hoc est cibum suum minime reperiunt, non quiescant, ad profectum se ex prouectibus extendant, et aestuantes in utilitate multorum, refectionem suam quasi uagantes esuriant. Quia uero per praedicationum opera discurrendo, refectione fidei gentilitatem satiare non cessant, dicatur recte: quis praeparat coruo escam suam, quando pulli eius ad deum clamant, uagantes eo quod non habeant cibos. Potest etiam corui nomine, nigra per infidelitatis meritum plebs iudaica designari. Nam pulli eius ad deum clamare referuntur, ut eidem coruo a domino esca praeparetur, quia nimirum sancti apostoli plebis israeliticae carne generati, dum pro gente sua preces ad dominum funderent, quasi pulli coruorum eum de quo carnaliter editi sunt, spiritali intellegentia parentem populum pauerunt. Igitur dum pulli eius clamant, coruo esca praeparatur, quia dum apostoli exorant, plebs dudum perfida, ad cognitionem fidei ducitur et ex praedicatione filiorum quasi ex pullorum uoce satiatur. Illud tamen in hoc uersu debemus sollerter intueri, quod huic coruo esca dicitur primum pullis clamantibus, et postmodum uagantibus praeparari. Clamantibus namque pullis coruo esca praeparata est, cum praedicantibus apostolis uerbum dei iudaea audiens, modo in tribus milibus, modo in quinque milibus spiritali est intellegentia satiata. Sed cum per reproborum multitudinem crudelitatem suam contra praedicantes exerceret, et quasi pullorum uitam necaret, iidem pulli in uniuersa mundi parte dispersi sunt. Vnde et eisdem carnalibus patribus spiritali praedicationi resistentibus dicunt: uobis oportebat primum loqui uerbum dei; sed quia repellitis illud, et indignos uos iudicatis aeternae uitae, ecce conuertimur ad gentes. Scientes profecto, quod postquam gentilitas crederet, etiam iudaea ad fidem ueniret. Vnde et scriptum est: donec plenitudo gentium introiret, et sic omnis israel saluus fieret. Quia igitur summopere sancti apostoli et studuerunt prius audientibus praedicare, et postmodum resistentibus exempla conuersae gentilitatis ostendere, quasi esurientes pulli huic coruo escam suam et prius clamando, et postmodum uagando quaesierunt. Vnde enim uagantur pulli, inde escam coruus inuenit; quia dum per laborem praedicantium conuersam ad deum gentilitatem iudaicus populus respicit, ad extremum quandoque stultitiam suae infidelitatis erubescit; et tunc scripturae sacrae sententias intellegit, cum prius quam sibi eas gentibus innotuisse cognoscit; atque expleta uagatione pullorum, ad percipienda sacra eloquia os cordis aperit; quia peractis in mundum cursibus apostolorum, sero ea spiritaliter percipit, a quibus diu perfidia se adstringente ieiunauit. Quae quia omnia solius diuinae potentiae uirtus operatur, recte dicitur: quis praeparat coruo escam suam, quando pulli eius ad deum clamant, uagantes eo quod non habeant cibos? Subaudis, nisi ego, qui infidelem populum filiis suis et exorantibus tolero, et praedicantibus pasco, atque ad alia uagantibus conuertendum quandoque in fine sustineo. Est adhuc aliud, quod de coruo moraliter possit intellegi. Editis namque pullis, ut fertur, escam plene praebere dissimulat, priusquam plumescendo nigrescant, eos que inedia affici patitur, quoadusque in illis per pennarum nigredinem sua similitudo uideatur. Qui huc illuc que uagantur in nidum, et ciborum expetunt aperto ore subsidium. At cum nigrescere coeperint, tanto eis praebenda alimenta ardentius requirit, quanto illos alere diutius distulit. Coruus profecto est doctus quisque praedicator, qui magna uoce clamat, dum peccatorum suorum memoriam atque cognitionem infirmitatis propriae quasi quamdam coloris nigredinem portat. Cui quidem nascuntur in fide discipuli, sed fortasse adhuc considerare infirmitatem propriam nesciunt; fortasse a peccatis praeteritis memoriam auertunt, et per hoc eam, quam assumi oportet contra huius mundi gloriam humilitatis nigredinem non ostendunt. Hi uelut ad accipiendas escas os aperiunt, cum doceri de secretis sublimibus quaerunt. Sed eis doctor suus alimenta praedicamentorum sublimium tanto minus tribuit, quanto illos peccata praeterita minus digne deflere cognoscit. Exspectat quippe atque admonet, ut a nitore uitae praesentis prius per paenitentiae lamenta nigrescant, et tunc demum congrua praedicationis, subtilissimae nutrimenta percipiant. Coruus in pullis ora inhiantia respicit, sed ante in eis pennarum nigredine indui corpus quaerit. Et discretus doctor interna mysteria eorum sensibus non ministrat, quos adhuc ab hoc saeculo nequaquam se abiecisse considerat. Quanto igitur discipuli exterius per cultum uitae praesentis minus quasi nigri sunt, tanto per cibum uerbi interius minus replentur; et quo se a corporali gloria non euacuant, eo ab spiritali refectione ieiunant. Si uero in confessione uitae praeteritae lamenti sui gemitus uelut nigrescentes plumas proferant, ilico in contemplatione doctor ad escam de sublimibus deferendam, quasi pullorum refectionem cogitans coruus uolat, eis que inhiantibus in ore cibum reuocat, dum ex ea intellegentia quam coeperit, esurientibus discipulis alimenta uitae loquendo subministrat. Quos tanto ardentius de superioribus reficit, quanto uerius a mundi nitore nigrescere paenitentiae lamentatione cognoscit. Pulli autem dum nigro se pennarum colore uestiunt, de se etiam uolatum promittunt, quia quo magis discipuli abiecta de se sentiunt, quo magis sese despicientes affligunt, eo amplius spem prouectus sui in altiora pollicentur. Vnde et curat doctor festinantius alere, quos iam per quaedam indicia prouidet posse et aliis prodesse. Hinc enim timotheum paulus admonet, uelut plumescentes pullos sollicitius nutrire; dum dicit: quae audisti a me per multos testes, haec commenda fidelibus hominibus, qui idonei erunt et alios docere. Quae doctrinae discretio dum caute a praedicatore custoditur, ei diuinitus largior copia praedicationis datur. Dum enim per caritatem compati afflictis discipulis nouit, dum per discretionem, congruum doctrinae tempus intellegit, ipse non solum pro se, sed etiam pro eis, quibus laboris sui studia impendit, maiora intellegentiae munera percipit. Vnde hic quoque apte dicitur: quis praeparat coruo escam suam, quando pulli eius ad deum clamant, uagantes eo quod non habeant cibos. Cum enim pulli ut satientur, clamant, coruo esca praeparatur, quia dum uerbum dei boni auditores esuriunt, pro reficiendis eis maiora doctoribus intellegentiae dona tribuuntur. Sequitur: C. 39 numquid nosti tempus partus ibicum in petris, uel parturientes ceruas obseruasti? Meridiana pars ibices aues uocat, quae nili fluentis inhabitant. Orientalis uero occidentalis que plaga parua quadrupedia ibices nominat, quibus et moris est in petris parere, quia neque sciunt nisi in petris habitare. Quaesi quando etiam de altis saxorum cacuminibus ruunt, in suis se cornibus illaesa suscipiunt. Caput quippe ruentes feriunt, cuius dum prima cornua opponunt, fit omne corpus a iactura casus alienum. Ceruarum uero moris est, inuentos serpentes exstinguere, eorum que membra morsibus dilaniare. Fertur autem, quia si quando flumina transeunt, capitum suorum onera dorsis praecedentium superponunt, sibi que inuicem succedentes, laborem ponderis omnino non sentiunt. Quid est ergo quod beatus iob de partu ibicum ceruarum que discutitur, nisi quia in ceruis uel ibicibus magistrorum spiritalium persona signatur? Ipsi quippe uelut ibices in petris pariunt, quia in doctrina patrum, qui petrae pro soliditate uocati sunt, ad conuersionem animas gignunt. Ipsi uelut ibices nullius casus damna sentiunt, dum in suis cornibus excipiuntur, quia quicquid eis ruinae temporalis accesserit, in testamentis scripturae sacrae se suscipiunt, et quasi cornuum exceptione saluantur. De his enim testamentis dictum est: cornua sunt in manibus eius. Ad scripturarum ergo consolationem refugiunt, dum aliqua temporalis casus iactura feriuntur. An non more ibicum, huius mundi aduersitatibus cadens, quasi in suis se excipiebat cornibus, cum diceret paulus: quaecumque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt, ut per patientiam et consolationem scripturarum spem habeamus? Ipsi etiam ceruae uocati sunt, sicut per ieremiam de doctoribus genitos filios incaute deserentibus dicitur: cerua in agro peperit, et reliquit. Ipsi more ceruarum interemptis uitiis, quasi exstinctis serpentibus uiuunt, et de ipsa exstinctione uitiorum, ad fontem uitae acrius inardescunt. Vnde psalmista ait: sicut ceruus desiderat ad fontes aquarum, ita desiderat anima mea ad te deus. Ipsi etiam dum labentia huius temporalitatis momenta, quasi quaedam flumina transeunt, compatientes caritate, onera sua sibi inuicem superponunt; quia cauta obseruatione custodiunt id quod scriptum est: inuicem onera uestra portate, et sic adimplebitis legem christi. Quia uero post aduentum domini spiritales magistri per mundum sparsi sunt, qui auditorum animas in conuersione parere praedicando potuissent, et quia hoc idem tempus incarnationis domini ante prophetarum uoces cognitum non fuit, quamuis ipsa futura incarnatio praecognita omnibus electis fuit, bene beatus iob de tempore partus ibicum ceruarum que discutitur, ei que dicitur: numquid nosti tempus partus ibicum in petris, uel parturientes ceruas obseruasti? Ac si dicatur ei: idcirco te egisse aliquid sublimiter credis, quia illud tempus necdum praeuides, quo spiritales magistri in mundum missi, per doctrinam antiquorum patrum filios generant, suis que mihi laboribus animarum lucra comportant. Nam si illorum fructum quasi ibicum ceruarum que partus aspiceres, ualde humiliter de tua uirtute sentires. Magna quippe quae agimus, quasi minima ducimus, cum haec per fortiora exempla pensamus. Sed tunc apud deum crescunt per meritum, cum apud nosmetipsos per humilitatem decrescunt. Possunt uero ceruarum significatione doctores, appellatione autem ibicum, qui animalia sunt minima, auditores intellegi. In petris uero ibices pariunt, quia ad exercenda sancta opera per exempla patrum praecedentium fecundantur, ut cum fortasse praecepta sublimia audiunt, et infirmitatis propriae conscii, ea se implere posse diffidunt, maiorum uitam conspiciant, atque in eorum considerata fortitudine bonorum operum fetus ponant. Vt enim pauca de multis loquar, quatenus studiosus lector multa in paucis intellegat, iste uerborum contumeliis pressus, cum uirtutem patientiae seruare non sufficit, dauid factum ad memoriam reducat, quem cum semei tot conuiciis urgueret, et armati proceres ulcisci contenderent, ait: quid mihi et uobis filii saruiae? Dimittite eum ut maledicat. Dominus enim praecepit ei, ut malediceret dauid; et quis est qui audeat dicere, quare sic fecerit? Et paulo post: dimittite eum ut maledicat iuxta praeceptum domini; si forte respiciat dominus afflictionem meam, et reddat mihi bonum pro maledictione hac hodierna. Quibus profecto uerbis indicat, quia pro perpetrato bethsabee scelere, exsurgentem contra se filium fugiens, reduxit ad animum malum quod perpetrauit, et aequanimiter pertulit quod audiuit, et contumeliosa uerba non tam conuicia, quam adiutoria credidit, quibus se purgari, sibi que misereri posse iudicauit. Tunc enim illata conuicia bene toleramus, cum in secreto mentis ad male perpetrata recurrimus. Leue quippe uidebitur, quod iniuria percutimur, dum in actione nostra conspicimus, quia peius est quod meremur, sic que fit, ut contumeliis gratia magis quam ira debeatur, quarum interuentu deo iudice poena grauior declinari posse confiditur. Ecce alius dum mundi huius successibus proficit, lenocinante cordis laetitia temptari se luxuriae stimulis sentit, sed ioseph factum ad memoriam reuocat, et in arce se castitatis seruat. Qui dum sibi a domina conspiceret pudicitiae damna suaderi, ait: ecce dominus meus omnibus mihi traditis, ignorat quid habeat in domo sua, nec quicquam est quod non in mea sit potestate; uel non tradiderit mihi, praeter te, quae uxor eius es; quomodo ergo possum malum hoc facere, et peccare in dominum meum? Quibus uerbis ostenditur, quia bona quae assecutus fuerat, repente memoriae intulit, et malum quod se pulsabat, euicit, et quia perceptae gratiae meminit, uim culpae imminentis fregit. Cum enim uoluptas lubrica temptat in prosperis, haec ipsa sunt prospera aculeo temptationis opponenda, ut eo erubescamus praua committere, quo nos a deo meminimus gratuita bona percepisse, et illatam gratiam exteriorum munerum uertamus in arma uirtutum, ut sint ante oculos quae percepimus, et quaeque nos illiciunt, subigamus. Quia enim uoluptas ipsa ex prosperitate nascitur, eiusdem prosperitatis est consideratione ferienda, quatenus hostis noster unde oritur, inde moriatur. Considerandum quippe est, ne acceptum munus uertamus in uitium, ne per fauorem uitae nos absorbeat uorago nequitiae. Iram namque contra nos superni iudicis inexstinguibiliter accendimus, si contra benignitatem illius, etiam ex ipsa sua largitate pugnamus. Alius internae scientiae dulcedinem quaerens, nec tamen secreta eius contingere praeualens, danielis uitam ad imitandum conspicit, et desideratum scientiae culmen apprehendit. Ille quippe, qui postmodum uoce angelica pro cognitionis internae concupiscentia uir desideriorum dicitur, prius in aula regia carnis in se desideria edomuisse memoratur, ut nihil ex delectabilibus cibis attingeret, sed lautis ac mollioribus duriora atque aspera cibaria praeferret, ut dum sibi exterioris cibi blandimenta subtraheret, ad interni pabuli delectamenta perueniret, et tanto auidius gustum sapientiae intus acciperet, quanto saporem carnis pro eadem sapientia foras robustius repressisset. Si enim a carne hoc quod libet abscidimus, mox in spiritu quod delectet, inuenimus. Intentioni quippe animae, si exterior euagatio clauditur, interior secessus aperitur. Nam quo extra se spargi propter disciplinam mens non potest, eo super se intendere per profectum potest, quia et in altum crescere arbor cogitur, quae per ramos diffundi prohibetur. Et cum riuos fontis obstruimus, fluenta surgere ad superiora prouocamus. Igitur dum studiosi quique sanctorum uitam imitando conspiciunt, in petris ibices fetus ponunt. Hinc est quod auditores suos quasi ibices in petris parere paulus admonebat, cum enumeratis maiorum uirtutibus diceret: habentes tantam impositam nubem testium, deponentes omne pondus, et circumstans nos peccatum, per patientiam curramus ad propositum nobis certamen. Et rursum: quorum, intuentes exitum conuersationis, imitamini fidem. Sed cum diuina praecepta corde concipimus, non statim quasi iam solide cogitata parturimus. Vnde et beatus iob non de partu ibicum, sed de tempore partus inquiritur. Quod uidelicet tempus in nobismetipsis uix comprehendimus, multo magis in aliena mente nescimus. Prius enim superni timoris semina utero cordis excepta, per meditationem studii coagulantur, ut maneant; postmodum stricta intentione cogitationis affixa, dum ad discretionis rationem tendunt, quasi in membrorum distinctione formantur; dehinc usu perseuerantiae confirmata, uelut in soliditate ossium ueniunt; ad extremum uero perfecta auctoritate roborata, quasi in partum procedunt; quae incrementa diuinorum seminum nullus in aliena mente considerat, nisi ipse qui creat. Nam etsi quemlibet iam uim supernae concupiscentiae concepisse quarumdam rerum attestatione cognoscimus, quando tamen in partu erumpat, ignoramus. Saepe autem concepta mente semina peruenire ad perfectionem nequeunt, quia oriendo tempus partus antecedunt. Et quia necdum plene in cogitatione formata ante humanos oculos prodeunt, uelut abortiua moriuntur. Bona quippe adhuc tenera, plerumque humana lingua, dum iam quasi fortia laudat, exstinguit. Tanto enim celerius occidunt, quanto ad fauoris notitiam intempestiue prorumpunt. Nonnumquam uero imperfecta nostra cogitatio necdum roborata, dum citius hominibus ostenditur, resistentium aduersitate dissipatur, et cum conatur ante tempus uideri quia sit, agit ut non sit. Sancti autem uiri, quia cuncta quae bene cogitant, student ut occulte conualescant, et quasi processuros fetus prius intra uterum mentis formant. Recte beatus iob de partus tempore discutitur, quod uidelicet unicuique quando sit congruum, nisi a creatore nescitur. Qui dum penetralia cordis aspicit, quando ad humanam notitiam bona nostra congrue nascantur, apprehendit. Bene itaque dicitur: numquid nosti tempus partus ibicum in petris? Ac si aperte dicat: ut ego, qui idcirco electorum fetus uiuaces facio, quia praescito in tempore produco. Bene autem expleto fetu auditorum subditur: uel parturientes ceruas obseruasti? Parturientes enim ceruas obseruare, est ipsos labores patrum, qui spiritales filios generant, cauta consideratione pensare. Sollerter quippe intuendum est, quod hic sermo tam uigilanter imprimitur, ut dicatur, obseruasti; quia utique perpaucorum est pensare quis labor sit in praedicationibus patrum; quantis doloribus, quasi quibusdam conatibus animas in fide et conuersatione parturiunt; quam cauta se obseruatione circumspiciunt, ut sint fortes in praeceptis, compatientes in infirmitatibus, in minis terribiles, in exhortationibus blandi, in ostendendo magisterio humiles, in rerum temporalium contemptu dominantes, in tolerandis aduersitatibus rigidi; et tamen dum uires suas sibimet non tribuunt, infirmi; quantus sit eis dolor de cadentibus, quantus de stantibus timor; quo feruore alia adipisci appetunt, quo pauore alia adepta conseruant. Quia ergo perpaucorum est ista pensare, bene ei dicitur: uel parturientes ceruas obseruasti? Nil uero obstat, quod uerba deus de doctoribus faciens, non ceruorum, sed ceruarum eos specie designat, quia nimirum illi ueri doctores sunt, qui cum per uigorem disciplinae patres sunt, per pietatis uiscera esse matres nouerunt. Qui labores sanctae conceptionis tolerant, et proferendos deo filios intra uterum caritatis portant. In edenda enim prole amplius matres laborant, quae crescentem intra uterum conceptionem, longo mensium tempore sustinent; et quae ex utero procedentem non sine magnis doloribus deponunt. Vnde et hic apta consideratione subiungitur: dinumerasti menses conceptus earum? Sancti enim uiri cum de profectu auditorum cogitant, quasi iam in utero conceptionem portant. Sed cum nonnulla quae dicenda sunt, differunt, et aptum suis exhortationibus tempus quaerunt, uelut a partu quem fieri appetunt, in mensium prolixitate dilatantur. Et saepe dum quaedam quae sentiunt, intempestiue dicere audientibus nolunt; in ipsa tarditate proferendae sententiae, siue ad haec quae suadenda sunt, seu ad illa quae increpanda, consilio altiori firmantur. Et dum cogitatur uita filiorum, nec tamen ante tempus lingua consilium mentis eicit, quasi iam concepta soboles intra uterum crescit; ut ad auditorum notitiam tunc sententia cordis exeat, quando prolata utiliter, quasi per congruum partum uiuat. Et quia haec homines in magistrorum mente, quando uel quomodo agantur, ignorant, deus uero ad retributionis gloriam non solum effectum considerat, sed etiam momenta cogitationum signat, recte ad beatum iob dicitur: dinumerasti menses conceptus earum? Subaudis: ut ego, qui in sanctis praedicatoribus non solum fructus exteriorum operum, sed ipsas diutinas cogitationes numero quia ad retributionem seruo. Possunt per menses, quia congesti dies sunt, etiam multiplicatae uirtutes intellegi. In mensibus quoque luna renascitur, nil que obstat, si per menses noua regenerationis creatura signetur. De qua paulus apostolus dicit: in christo iesu neque circumcisio aliquid ualet, neque praeputium, sed noua creatura. Sancti igitur uiri, cum se ad praedicandum parant, prius se interius uirtutibus innouant, ut ad hoc quod loquendo docent, uiuendo concordent. Prius sua interna considerant, atque a cunctis se uitiorum sordibus emundant; curantes summopere ut contra iram, patientiae luce resplendeant; contra carnis luxuriam, etiam cordis munditia fulgescant; contra torporem, zelo candeant; contra confusos praecipitationis motus, serena grauitate rutilent; contra superbiam, uera humilitate luceant; contra timorem, radiis auctoritatis clarescant. Quia ergo tanta prius in se studia congerunt, quasi in conceptu sanctae praedicationis menses uirtutum fiunt. Quos menses dominus solus dinumerat, quia eadem bona in eorum cordibus non nisi qui dedit, pensat. Et quia iuxta mensuram uirtutum, effectus etiam subsequitur fructuum, recte subiungitur: et scisti tempus partus earum? Subaudis: ut ego, qui dum in cogitatione uirtutum menses dinumero, quando hoc quod implere appetunt, parere ualeant, scio quia nimirum dum cordis occulta conspicio, futurum foras effectum operis, intus in pondere cogitationis penso. Sequitur: incuruantur ad fetum, et pariunt, et rugitus emittunt. Rugiunt quippe, dum per incuruationem suam in conuersatione lucis auditorum animas gignunt, quia ab aeternis nos suppliciis remouere, nisi flendo et dolendo non possunt. Praedicatores enim sancti nunc in lacrimis seminant, ut segetem postmodum gaudiorum metant. Nunc quasi ceruae in dolore partus sunt, ut spiritali prole postmodum sint fecundi. Vt enim unum de multis loquar, uideo paulum quasi quamdam ceruam, in partu suo magni doloris rugitus emittentem. Ait enim: filioli mei, quos iterum parturio, donec formetur christus in uobis; uellem esse apud uos modo, et mutare uocem meam, quoniam confundor in uobis. Ecce mutare uult uocem in partu suo, ut praedicationis sermo in rugitum uertatur doloris. Mutare uult uocem, quia quos iam praedicando pepererat, reformando gemens iterum parturiebat. Qualem rugitum haec cerua pariens emittebat, quando eisdem post se redeuntibus exclamare cogebatur, dicens: o insensati galatae! Quis uos fascinauit; et sic stulti estis, ut cum spiritu coeperitis, nunc carne consummamini? Vel certe: currebatis bene, quis uos impediuit ueritati non oboedire? Qualis in huius ceruae partu rugitus fuit, quae diu conceptos filios cum tot difficultatibus peperit; et quandoque partos ad malitiae uterum redisse cognouit? Consideremus quid doloris habuerit, quid laboris, quae et postquam potuit concepta edere, rursum compulsa est exstincta suscitare. Notandum uero summopere est, quod istae ceruae incuruantur ut pariant, quia nimirum si erectae starent, parere non ualerent. Nisi enim praedicatores sancti ab illa immensitate contemplationis internae quam capiunt, ad infirmitatem nostram humillima praedicatione quasi quadam incuruatione descenderent, numquam utique in fide filios procrearent. Nobis quippe prodesse non possent, si in suae altitudinis erectione persisterent. Sed uideamus ceruam sese ut pariat incuruantem: ego, igitur, non potui uobis loqui quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus; tamquam paruulis in christo lac uobis potum dedi, non escam. Atque mox eiusdem incuruationis causas exsequitur, dicens: nondum enim poteratis, sed nec adhuc quidem potestis. Sed hanc ceruam, quae propter nos incuruata est, quaeso uideamus erectam. Ait: sapientiam loquimur inter perfectos. Et rursum: siue mente excedimus, deo. Cum uero mente excedit deo, excessum eius nos omnino non capimus. Vt ergo nos lucretur, incuruatur ad nos. Vnde illic apte subiungit: siue sobrii sumus uobis. Si enim sancti uiri ea nobis praedicare uellent quae capiunt, cum in superna contemplatione debriantur, et non magis scientiam suam quodam moderamine et sobrietate temperarent, adhuc angusto intellegentiae sinu illa superni fontis fluenta quis caperet? Incuruatae autem istae ceruae, alias caeli uocati sunt, de quibus dicitur: domine inclina caelos tuos, et descende. Cum enim inclinantur caeli, descendit dominus, quia cum se in praedicatione sua sancti doctores attrahunt, diuinitatis notitiam nostris cordibus infundunt. Nequaquam quippe ad nos deus descenderet, si praedicatores eius in contemplationis rigore inflexibiles permanerent. Inclinantur ergo caeli ut descendat dominus, incuruantur ceruae ut nos in noua fidei luce nascamur. Istae incuruatae ceruae in canticis canticorum sponsi ubera sunt uocatae, sicut scriptum est: meliora sunt ubera tua uino. Ista enim sunt ubera, quae in arca pectoris fixa, lacte nos potant, quia ipsi arcanis summae contemplationis inhaerentes, subtili praedicatione nos nutriunt. Vt igitur ab aeterno gemitu et dolore nos retrahant, nunc incuruantur ceruae, atque in partu rugitus emittunt. Quia uero ipsi, qui sancta patrum praedicatione nascuntur, aliquando doctores suos patiendo praeueniunt, ut eis adhuc in hac uita durantibus, ipsi iam martyrio consummentur, apte Sequitur: separantur filii earum, pergunt ad pastum; egredientur, et non reuertentur ad eas. Pastum scriptura sacra illud uiriditatis aeternae pabulum uocat, ubi iam nostra refectio nullius defectus ariditate marcescit. De quo pastu per psalmistam dicitur: dominus regit me, et nihil mihi deerit, in loco pascuae ibi me collocauit. Et rursum: nos autem populus eius, et oues pascuae eius. De quibus nimirum pascuis per semetipsam ueritas dicit: per me si quis introierit, saluabitur; et ingredietur, et egredietur, et pascua inueniet. Pergunt ergo ad pastum, quia de corporibus exeuntes, illa pabula internae uiriditatis inueniunt. Egrediuntur, et non reuertentur ad eas, quia in illa suscepti contemplatione gaudiorum, iam nullatenus indigent uerba audire docentium. Egressi itaque ad eas iam non redeunt, quia angustias uitae praesentis euadentes, ultra a doctoribus praedicationem uitae accipere non requirunt. Tunc quippe impletur quod scriptum est: non docebit ultra uir proximum suum, et uir fratrem suum, dicens: cognosce dominum; omnes enim cognoscent me a minimo eorum usque ad maximum, dicit dominus. Tunc impletur quod in euangelio ueritas dicit: palam de patre annuntiabo uobis. Filius enim de patre palam annuntiat, quia sicut et superius diximus, per hoc quod uerbum est, ex natura nos diuinitatis illustrat. Verba ergo tunc docentium, quasi quosdam humanae linguae riuulos non quaerunt, quando de ipso iam ueritatis fonte debriantur. Igitur postquam figurata incuruatione ceruarum, multa de magistrorum uirtute narrata sunt, nunc ad eorum uitam, qui remotae conuersationis secreta appetunt, uerba uertuntur, qui ipsa cessandi otia, quia diuino adiutorio et non suis uiribus assequuntur, de eis a domino dicitur: quis dimisit onagrum liberum, et uincula eius quis soluit? Subaudis, nisi ego. Onager enim, qui in solitudine commoratur, non incongrue eorum uitam significat, qui remoti a turbis popularibus conuersantur. Qui apte etiam liber dicitur, quia magna est seruitus saecularium negotiorum, quibus mens uehementer atteritur, quamuis in eis sponte desudetur. Cuius seruitutis conditione carere est in mundo iam nil concupiscere. Quasi enim quodam iugo seruitutis premunt prospera dum appetuntur, premunt aduersa dum formidantur. At si quis semel a dominatione desideriorum temporalium colla mentis excusserit, quadam iam etiam in hac uita libertate perfruitur, dum nullo desiderio felicitatis afficitur, nullo aduersitatis terrore coartatur. Hoc graue seruitutis iugum, dominus uidit saecularium ceruicibus impressum, cum diceret: uenite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos. Tollite iugum meum super uos, et discite a me quia mitis sum, et humilis corde; et inuenietis requiem animabus uestris. Iugum enim meum suaue est, et onus meum leue. Asperum quippe iugum, et durae, sicut diximus, seruitutis pondus est, subesse temporalibus, ambire terrena, retinere labentia, uelle stare in non stantibus, appetere quidem transeuntia, sed cum transeuntibus nolle transire. Dum enim contra uotum cuncta fugiunt, quae prius mentem ex desiderio adeptionis afflixerant, post ex pauore amissionis premunt. Liber ergo dimittitur, quia calcatis terrenis desideriis, ab appetitione rerum temporalium securitate mentis exoneratur. Et uincula eius quis soluit? Subaudis, nisi ego. Soluuntur uero uniuscuiusque uincula, dum diuino adiutorio interna desideriorum carnalium retinacula dirumpuntur. Cum enim pia intentio ad conuersionem uocat, sed adhuc ab hac intentione carnis infirmitas reuocat, quasi quibusdam uinculis anima ligata praepeditur. Multos enim saepe uidemus uiam quidem sanctae conuersationis appetere; sed ne hanc assequi ualeant, modo irruentes casus, modo futura aduersa formidare. Qui in certa mala dum quasi cauti prospiciunt, in peccatorum suorum uinculis incauti retinentur. Multa enim ante oculos ponunt, quae si eis in conuersatione eueniant, subsistere se non posse formidant. De quibus bene salomon ait: iter pigrorum, quasi saepes spinarum. Nam cum uiam dei appetunt, eos uelut spinae obstantium saepium, sic formidinum suarum oppositae suspiciones pungunt. Quod quia electos praepedire non solet, bene illic secutus adiunxit: uia iustorum absque offendiculo. Iusti quippe in conuersatione sua quodlibet eis aduersitatis obuiauerit, non impingunt; quia temporalis aduersitatis obstacula, aeternae spei et internae contemplationis saltu transcendunt. Soluit itaque deus onagri uincula, quando ab electi uniuscuiusque animo infirmarum cogitationum nodos erumpit, et propitius dissipat omne quod illectam mentem ligabat. Sequitur: cui dedi in solitudine domum et tabernacula eius in terra salsuginis. Hoc loco solitudinem debemus intellegere corporis, an solitudinem cordis? Sed quid prodest solitudo corporis, si solitudo defuerit cordis? Qui enim corpore remotus uiuit, sed tumultibus conuersationis humanae terrenorum desideriorum cogitatione se inserit, non est in solitudine. Si uero prematur aliquis corporaliter popularibus turbis et tamen nullos curarum saecularium tumultus in corde patiatur, non est in urbe. Itaque bene conuersantibus primum solitudo mentis tribuitur, ut exsurgentem intrinsecus strepitum terrenorum desideriorum premant; ut ebullientes ad infima curas cordis per superni gratiam restinguant amoris, omnes que motus importune se offerentium leuium cogitationum; quasi quasdam circumuolantes muscas ab oculis mentis abigant manu grauitatis; et quoddam sibi cum domino intra se secretum quaerant, ubi cum illo exteriori cessante strepitu per interna desideria silenter loquantur. De hoc secreto cordis alias dictum est: factum est silentium in caelo, quasi media hora. Caelum quippe ecclesia electorum uocatur, quae ad aeterna sublimia dum per subleuationem contemplationis intendit, surgentes ab infimis cogitationum tumultus premit, atque intra se deo quoddam silentium facit. Quod quidem silentium contemplationis, quia in hac uita non potest esse perfectum, factum media hora dicitur. Nolenti quippe animo cogitationum tumultuosi se strepitus ingerunt, etiam sublimibus intendentem, rursum ad respicienda terrena cordis oculum uiolenter trahunt. Vnde scriptum est: corpus quod corrumpitur, aggrauat animam, et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Bene ergo factum hoc silentium non integra, sed media hora describitur, quia hic contemplatio nequaquam perficitur, quamuis ardenter incohetur. Quod etiam per ezechielem prophetam congruenter exprimitur, qui pro mensura ciuitatis in monte conditae, in manu uiri calamum sex cubitorum et palmo, se uidisse testatur. In monte quippe electorum ecclesia sita est, quia fundata in infimis desideriis non est. Quid autem per cubitum, nisi operatio; quid per senarium numerum, nisi perfectio operationis ostenditur, quia et sexto die cuncta opera dominus explesse memoratur? Quid ergo super sex cubita palmus insinuat, nisi contemplationis uim quae iam initia aeternae et septimae quietis demonstrat? Quia enim aeternorum contemplatio hic minime perficitur, mensura septimi cubiti non expletur. Electorum itaque ecclesia, quia cuncta quae operanda sunt perficit, in sex cubitis sese in monte posita ciuitas extendit. Quia uero hic adhuc sola initia contemplationis inspicit, de septimo cubito non nisi palmum tangit. Sciendum uero est quia nequaquam culmen contemplationis attingimus, si non ab exterioris curae oppressione cessemus. Nequaquam nosmetipsos intuemur, ut sciamus aliud in nobis esse rationale quod regit, aliud animale quod regitur, nisi ad secretum huius silentii recurrentes, ab omni exterius perturbatione sopiamur. Quod silentium nostrum bene etiam adam dormiens figurauit, de cuius mox latere mulier processit, quia quisquis ad interiora intellegenda rapitur, a rebus uisibilibus oculos claudit; et tunc in seipso uel quae praeesse uiriliter debeant, uel quae subesse possint infirma distinguit, ut aliud in illo sit quod regere ualeat tamquam uir, aliud tamquam femina quod regatur. In hoc itaque silentium cordis, dum per contemplationem interius uigilamus, exterius quasi obdormiscimus. Quia ergo remoti uiri, id est a desideriis carnalibus alieni, hoc silentium mentis inhabitant, huic onagro dominus in solitudine domum dedit, ut turba desideriorum temporalium non prematur. Et tabernacula eius in terra salsuginis. Salsugo accendere sitim solet. Et quia sancti uiri quamdiu in huius uitae tabernaculis degunt, ad supernam patriam desiderii sui cotidianis aestibus accenduntur, in terra salsuginis tabernacula habere perhibentur. Incessanter quippe accenduntur ut sitiant, sitiunt ut satientur; sicut scriptum est: beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur. Sequitur: contemnit multitudinem ciuitatis. Multitudinem ciuitatis contemnere est humanae conuersationis praua studia deuitare, ut iam non libeat terrenorum hominum, qui prae abundantia iniquitatis multi sunt, perditos mores imitari. Cum paucis namque ingredi angustam portam desiderant, et non cum multis lata itinera ingredi appetunt, quae ad interitum ducunt. Sollerter quippe a quo et ad quid sunt creati conspiciunt, et recta consideratione acceptae imaginis sequi uulgi multitudinem dedignantur. Vnde et sponsi uoce sponsae in canticis canticorum dicitur: nisi cognoueris te, o pulchra inter mulieres, egredere et abi post uestigia gregum et pasce haedos tuos. Semetipsam namque ea quae est inter mulieres pulchra cognoscit, quando electa quaeque anima etiam inter peccantes posita quia ad auctoris sui imaginem ac similitudinem sit condita meminit, et iuxta perceptae similitudinis ordinem incedit. Quae si se non cognoscit, egreditur, quia a secreto sui cordis expulsa, in exterioribus concupiscentiis dissipatur. Egressa uero abit post uestigia gregum, quia sua interna deserens, ad latam uidelicet uiam ducitur; et sequitur exempla populorum. Nec iam agnos, sed haedos pascit, quia non innoxias cogitationes mentis, sed nutrire prauos motus carnis intendit. Quia ergo electus quisque ac continens abire post gregum uestigia despicit, dicatur recte: contemnit multitudinem ciuitatis. Vbi et apte subiungitur: clamorem exactoris non audit. Quis intellegi exactor alius, nisi diabolus potest, qui semel in paradiso homini malae persuasionis nummum contulit; et cotidie ab eo huius debiti exigere reatum quaerit? Huius exactoris sermo est malae suggestionis incohatio. Huius exactoris clamor est iam non lenis, sed uiolenta temptatio. Hic exactor loquitur cum leniter suggerit; hic exactor clamat, cum fortiter temptat. Clamorem ergo exactoris non audire est uiolentis temptationum motibus minime consentire. Audiret enim si ea quae suggerit, faceret. Sed cum peruersa agere despicit, recte dicitur: clamorem exactoris non audit. Nonnulli uero hoc loco per exactorem intellegi uentrem uolunt. Ipse namque a nobis quoddam debitum exigit, quia cotidianum fructum sibi humani laboris impendi etiam per naturam quaerit. Abstinentes igitur uiri, qui hoc loco onagri uocabulo figurantur, dum uiolenta gulae desideria reprimunt, quasi clamantis exactoris uerba contemnunt. Sed cum continenti uiro contra innumera uitia multa uirtutum certamina suppetant, cur sub exactoris clamore contempto, de solo hic uentre dicitur quod eius impetum impulsum que restringat; nisi quod nullus palmam spiritalis certaminis apprehendit, qui non in semetipso prius per afflictam uentris concupiscentiam carnis incentiua deuicerit? Neque enim ad conflictum spiritalis agonis assurgitur, si non prius intra nosmetipsos hostis positus, gulae uidelicet appetitus, edomatur; quia si non ea quae nobis sunt uiciniora prosternimus, nimirum inaniter ad ea quae longius sunt impugnanda transimus. Incassum namque contra exteriores inimicos in campo bellum geritur, si intra ipsa urbis moenia ciuis insidians habetur. Mens quoque ipsa certantis sub graui confusionis dedecore ab spiritalis certaminis congressione repellitur, quando infirma carnis proelio gulae gladiis confossa superatur. Nam cum se paruis prosterni conspicit, confligere maioribus erubescit. Nonnulli uero ordinem certaminis ignorantes, edomare gulam neglegunt et iam ad spiritalia bella consurgunt. Qui aliquando multa etiam quae magnae sunt fortitudinis faciunt, sed dominante gulae uitio, per carnis illecebram omne quod fortiter egerint perdunt, et dum uenter non restringitur, per carnis concupiscentiam simul cunctae uirtutes obruuntur. Vnde et de nabuchodonosor uincente scribitur: princeps coquorum destruxit muros ierusalem. Quid enim per muros ierusalem significans scriptura exprimit, nisi uirtutes animae, quae ad pacis uisionem tendit? Aut quis coquorum princeps, nisi uenter accipitur, cui diligentissima a coquentibus cura seruitur? Muros igitur ierusalem princeps coquorum destruit, quia uirtutes animae dum non restringitur uenter, perdit. Hinc est quod paulus contra ierusalem moenia decertanti uires coquorum principi subtrahebat, cum diceret: castigo corpus meum et seruituti subicio, ne forte aliis praedicans, ipse reprobus efficiar. Hinc etiam praemisit, dicens: sic curro, non quasi in incertum; sic pugno, non quasi aerem uerberans. Quia cum carnem restringimus, ipsis continentiae nostrae ictibus non aerem, sed immundos spiritus uerberamus; et cum hoc quod est intra nos subicimus, extra positis aduersariis pugnos damus. Hinc est quod rex babylonis succendi fornacem iubet, naphthae, stuppae, picis et malleoli ministrari congeriem praecipit; sed tamen abstinentes pueros hoc igne minime consumit, quia antiquus hostis licet innumeras ciborum concupiscentias nostris obtutibus opponat, qua libidinis ignis crescat, bonis tamen mentibus superni spiritus gratia insibilat; et a carnalis concupiscentiae aestibus illaesae perdurant, ut etsi usque ad temptationem cordis flamma ardeat, usque ad consensum tamen temptatio non exurat. Sciendum est praeterea quia quinque nos modis gulae uitium temptat. Aliquando namque indigentiae tempora praeuenit; aliquando uero tempus non praeuenit, sed cibos lautiores quaerit; aliquando quaelibet sumenda sint praeparari accuratius expetit; aliquando autem et qualitati ciborum et tempori congruit, sed in ipsa quantitate sumendi mensuram refectionis excedit. Nonnumquam uero et abiectius est quod desiderat, et tamen ipso aestu immensi desiderii deterius peccat. Mortis quippe sententiam patris ore ionathan meruit, quia in gustu mellis constitutum edendi tempus antecessit. Et ex aegypto populus eductus, in eremo occubuit quia, despecto manna, cibos carnium petiit, quos lautiores putauit. Et prima filiorum heli culpa suborta est, quod ex eorum uoto sacerdotis puer, non antiquo more coctas uellet de sacrificio carnes accipere, sed crudas quaereret, quas accuratius exhiberet. Et cum ad ierusalem dicitur: haec fuit iniquitas sodomae sororis tuae, superbia, saturitas panis et abundantia, aperte ostenditur quod idcirco salutem perdidit, quia cum superbiae uitio mensuram moderatae refectionis excessit. Et primogenitorum gloriam esau amisit, quia magno aestu desiderii uilem cibum, id est lenticulam, concupiuit, quam dum uenditis etiam primogenitis praetulit, quo in illam appetitu anhelaret indicauit. Neque enim cibus, sed appetitus in uitio est. Vnde et lautiores cibos plerumque sine culpa sumimus, et abiectiores non sine reatu conscientiae degustamus. Hic quippe quem diximus, esau, primatum per lenticulam perdidit, et elias in eremo uirtutem corporis carnes edendo seruauit. Vnde et antiquus hostis quia non cibum, sed cibi concupiscentiam esse causam damnationis intellegit, et primum sibi hominem non carne, sed pomo subdidit; et secundum non carne, sed pane temptauit. Hinc est quod plerumque adam culpa committitur, etiam cum abiecta et uilia sumuntur. Neque enim adam solus ut a uetito se pomo suspenderet praeceptum prohibitionis accepit. Nam cum alimenta quaedam saluti nostrae deus contraria indicat, ab his nos quasi per sententiam uetat. Et cum concupiscentes noxia attingimus, profecto quid aliud quam uetita degustamus? Ea itaque sumenda sunt quae naturae necessitas quaerit et non quae edendi libido suggerit. Sed magnus discretionis labor est huic exactori et aliquid impendere, et aliquid denegare; et non dando gulam restringere, et dando naturam nutrire. Quae fortasse discretio subinfertur, cum dicitur: clamorem exactoris non audit. Sermo namque huius exactoris est necessaria postulatio naturae. Clamor uero eius est mensuram necessitatis transiens appetitus gulae. Hic itaque onager exactoris huius sermonem audit, clamorem non audit, quia discretus uir ac continens et usque ad temperandam necessitatem uentrem reficit, et a uoluptate restringit. Sciendum uero est quia sic uoluptas sub necessitate se palliat, ut uix eam perfectus quisque discernat. Nam dum solui debitum necessitas petit, uoluptas expleri desiderium suppetit; et tanto gulam securius in praeceps rapit, quanto sub honesto nomine necessitatis explendae se contegit. Saepe autem in ipsa edendi uia furtiue adiuncta subsequitur; nonnumquam uero impudenter libera etiam praeire conatur. Facile autem est deprehendere cum uoluptas eius necessitatem praeuenit, sed ualde est difficile discernere cum in ipso esu necessario se occulta subiungit. Nam quia praeeuntem naturae appetitum sequitur, quasi tergo a ueniens tardius uidetur. Eo enim tempore quo necessitati debitum soluitur, quia per esum uoluptas necessitati miscetur, quid necessitas petat, et quid, sicut dictum est, uoluptas suppetat, ignoratur. Saepe uero et discernimus; et quia utramque sibi coniunctam nouimus, in hoc quod extra metas rapimur, libet ut sciendo fallamur; et dum sibi mens ex necessitate blanditur, ex uoluptate decipitur. Scriptum quippe est: carnis curam ne feceritis in desideriis. Quae igitur fieri in desiderio prohibetur, in necessitate conceditur. Sed saepe dum incaute necessitati condescendimus, desideriis deseruimus. Nonnumquam uero dum desideriis immoderatius obuiare nitimur, necessitatis miserias augemus. Sic enim necesse est ut arcem quisque continentiae teneat, quatenus non carnem, sed uitia carnis occidat. Nam plerumque dum plus iusto caro restringitur, etiam ab exercitatione boni operis eneruatur, ut ad orationem quoque uel praedicationem non sufficiat, dum incentiua uitiorum in se funditus suffocare festinat. Adiutorem quippe habemus intentionis internae hunc hominem quem exterius gestamus, et ipsi insunt motus lasciuiae, ipsi effectus suppetunt operationis bonae. Saepe uero dum in illo hostem insequimur, etiam ciuem quem diligimus trucidamus; et saepe dum quasi conciui parcimus, ad proelium hostem nutrimus. Eisdem namque alimentis uitia superbiunt, quibus nutritae uirtutes uiuunt. Et cum uirtus alitur, plerumque uires uitiis augentur. Cum uero immensa continentia uitiorum uires extenuat, etiam uirtus deficiens anhelat. Vnde necesse est ut interior homo noster aequus quidam arbiter praesideat inter se, et eum quem exterius gestat, quatenus ei homo suus exterior et semper ad debitum ministerium seruire sufficiat, et numquam superbe libera ceruice contradicat; nec moueat si quid suggerendo submurmurat, dummodo eum semper superposita calce dominationis premat. Sic que fit ut dum repressa uitia reniti quidem nobis patimur, et tamen haec nobis cum congredi ex aequo prohibemus; nec uitia contra uirtutem praeualeant, nec rursum uirtus cum uitiorum omnimoda exstinctione succumbat. Qua in re sola elatio funditus exstinguitur, quia quamuis uictoriae seruiat, ad edomandam tamen cogitationum superbiam continua nobis pugna seruatur. Vnde bene hic, quia unusquisque uir continens, et debitae necessitati congruit, et uiolentae uoluptati contradicit, uoce dominica dicitur: clamorem exactoris non audit. Quia autem discretus uir eo ad intellegenda superiora se eleuat, quo in se carnis incentiua castigat, recte post contemptum exactoris clamorem subditur: circumspicit montes pascuae suae. Montes pascuae sunt altae contemplationes internae refectionis. Sancti enim uiri quanto magis se exterius despiciendo deiciunt, tanto amplius interius reuelationum contemplatione pascuntur. Vnde scriptum est: ascensus in corde eius disposuit in conualle lacrimarum, quia quos exterius in fletu continet conuallis humilitatis, eos interius subleuat ascensus contemplationis. Montes etiam pascuae sunt sublimes uirtutes angelorum. Quae idcirco hic nos ministrando et adiuuando reficiunt, quia illic interno contemplationis rore pinguescunt. Quae quia largiente deo in omni nos certamine protegunt, recte circumspici dicuntur. Vndique enim nobis adesse circumspicimus, quorum defensione contra aduersarios ex omni latere munimur. Possunt adhuc montes pascuae accipi altae sententiae scripturae sacrae, de quibus per psalmistam dicitur: montes excelsi ceruis, quia hi qui iam dare contemplationis saltus nouerunt, altos sententiarum diuinarum uertices quasi cacumina montium ascendunt; ad quae profecto cacumina quia infirmi peruenire non ualent, recte illic subditur: petra refugium erinaciis, quia uidelicet inualidos non sublimiter intellegentia exercet, sed sola in christo fides humiliter continet. Sequitur: uirentia quaeque perquirit. Arentia quippe sunt omnia quae temporaliter condita uenturo fine a iucunditate uitae praesentis quasi aestiuo sole siccantur. Virentia autem uocata sunt, quae nulla temporalitate marcescunt. Huic ergo onagro uirentia perquirere, est sancto unicuique uiro, despectis rebus transitoriis, in aeternum mansura desiderare. Cuncta uero haec quae de onagro dicta sunt intellegi etiam et aliter possunt. Quae repetito superiori uersu exponimus, ut lectoris iudicio quod eligendum crediderit relinquamus. Igitur postquam praedicatorum dispensatio sub ceruarum praetextu descripta est, ut ostenderetur per quem haec eadem uirtus praedicationis datur, ilico commemoratio de dominica incarnatione subnectitur, ut dicatur: quis dimisit onagrum liberum? Nec indignum quis iudicet per tale animal incarnatum dominum posse figurari, dum constet omnibus quia per significationem quamdam in scriptura sacra et uermis et scarabaeus ponatur, sicut scriptum est: ego autem sum uermis et non homo. Et sicut apud septuaginta interpretes per prophetam dicitur: scarabaeus de ligno clamauit. Cum ergo nominatis rebus tam abiectis et uilibus figuratur, quid de illo contumeliose dicitur, de quo constat quod proprie nil dicatur? Vocatur enim et agnus, sed propter innocentiam. Vocatur leo, sed propter potentiam. Aliquando etiam serpenti comparatur, sed propter mortem uel sapientiam. Atque ideo per haec omnia dici figuraliter potest, quia de his omnibus credi aliquid essentialiter non potest. Si enim unum horum quodlibet essentialiter exsisteret, alterum iam dici non posset. Nam si agnus proprie diceretur, leo iam uocari non poterat. Si leo proprie diceretur, per serpentem signari non posset. Sed haec in illo omnia dicimus tanto latius in figura, quanto longius ab essentia. Potest ergo onager incarnatum dominum designare. Agri quippe est animal onager. Et quia incarnatus dominus gentilitati magis, quam iudaeae profuit, animale corpus assumens, quasi non in domum, sed potius in agrum uenit. De quo agro gentilitatis per psalmistam dicitur: species agri me cum est. Incarnatus itaque dominus qui in forma dei aequalis est patri, in forma serui minor est patre, qua minor etiam seipso. Dicatur ergo a patre de filio secundum formam serui: quis dimisit onagrum liberum et uincula eius quis soluit? Omnis quippe qui peccat, seruus est peccati. Et quia incarnatus dominus particeps nostrae factus est naturae, non culpae, liber dimissus dicitur, quia sub peccati dominio non tenetur. De quo alias scriptum est: inter mortuos liber. Liber dimissus dicitur, quia naturam nostram suscipiens, iniquitatis iugo nullo modo tenetur. Quem quamuis macula culpae nostrae non attigit, passio tamen nostrae mortalitatis adstrinxit. Vnde et postquam liber dimissus dicitur, recte de illo adiungitur: et uincula eius quis soluit? Vincula quippe eius tunc soluta sunt cum infirmitates passionis illius in resurrectionis sunt gloria commutatae. Quasi quaedam uincula dominus habuit ea quae nos nequitiae merito patimur, nostrae mortalitatis infirma; quibus et usque ad mortem sponte ligari se uoluit, et quae per resurrectionem mirabiliter soluit. Esurire enim, sitire, lassescere, teneri, flagellari, crucifigi, nostrae mortalitatis uinculum fuit. Sed cum expleta morte uelum templi rumperetur, scinderentur petrae, monumenta panderentur, inferni claustra patescerent; quid aliud tot argumentis tantae uirtutis ostenditur, nisi quod illa infirmitatis nostrae uincula soluebantur, ut is qui ad suscipiendam serui formam uenerat, in ipsa serui forma ab inferni uinculis absolutus, ad caelum etiam cum membris liber rediret? De quibus ei uinculis petrus apostolus attestatur dicens: quem deus suscitauit solutis doloribus inferni, iuxta quod impossibile erat teneri illum ab eo. Et quia post mortem suam atque resurrectionem ad gratiam fidei gentilitatem uocare dignatus est, postquam dicta sunt soluta eius uincula, apte subiungitur: cui dedi in solitudine domum et tabernacula eius in terra salsuginis. In gentilitate enim in qua patriarcha non fuit, propheta non fuit; ad intellegendum deum, qui ratione uteretur, non fuit; homo paene non fuit. De hac solitudine per isaiam dicitur: laetabitur deserta et inuia, et exsultabit solitudo, et florebit quasi lilium. Et rursum de ecclesia dicitur: ponet desertum eius quasi delicias et solitudinem eius quasi hortum domini. Terra uero salsuginis haec eadem solitudo repetita est, quae priusquam ueram dei sapientiam cognosceret, salsuginem protulerat; quia nullam uiriditatem boni intellectus proferens, peruersa sapiebat. Domum ergo in solitudine et tabernaculum in terra salsuginis accepit, quia incarnatus pro hominibus deus, derelicta iudaea, gentilitatis corda possedit. Vnde ei patris uoce per prophetam dicitur: postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae. Qui iuxta hoc quod deus est, cum patre dat omnia, iuxta uero hoc quod homo est, a patre accipit inter omnia, sicut scriptum est: potestatem dedit ei et iudicium facere, quia filius hominis est. Et rursum scriptum est: sciens quia omnia dedit ei pater in manus. Vel sicut ipse dicit: omne quod dat mihi pater, ad me ueniet. Iam uero si quaeritur quid inter domum ac tabernaculum distet, domus in habitatione est, tabernaculum in itinere. Corda itaque gentilium quasi quaedam tabernacula habuit ueniendo, sed ea per iustitiam firmans, domum fecit habitando. Et quia eorum uitam ad quos uenerat imitari despexit, recte subiungitur: contemnit multitudinem ciuitatis. Id est, mores despicit humanae conuersationis. Homo quippe inter homines factus, usum tenere hominum noluit. Idcirco namque inter nos homo factus est, ut non solum nos sanguine fuso redimeret, sed etiam ostenso exemplo commutaret. In conuersatione igitur nostra et ueniendo alia inuenit, et uiuendo alia docuit. Studebant enim omnes superba adam stirpe progeniti, prospera uitae praesentis appetere, aduersa deuitare, opprobria fugere, gloriam sequi. Venit inter eos incarnatus dominus aduersa appetens, prospera spernens, opprobria amplectens, gloriam fugiens. Nam cum iudaei illum regem sibi constituere uoluissent, fieri rex refugit. Cum uero eum interficere molirentur, sponte ad crucis patibulum uenit. Fugit ergo quod omnes appetunt, appetiit quod omnes fugiunt. Sed dum fugit quod omnes appetunt, appetiit quod omnes fugiunt, fecit quod omnes mirarentur, ut et mortuus ipse resurgeret et morte sua alios de morte resuscitaret. Duae quippe uitae sunt hominis in corpore consistentis, una ante mortem, alia post resurrectionem, quarum unam omnes agendo nouerant, alteram nesciebant, et humanum genus soli huic quam nouerat intendebat. Venit per carnem dominus, et dum suscepit unam, alteram demonstrauit. Dum hanc nobis cognitam suscepit, illam quae nobis est incognita ostendit. Moriendo quippe uitam exercuit quam tenemus, resurgendo aperuit quam quaeramus; exemplo suo nos docens quod haec uita quam ante mortem ducimus non propter se amanda sit, sed propter alteram toleranda. Quia ergo noua conuersatione usus inter homines, mores babyloniae secutus non est, bene de eo scriptum est: contemnit multitudinem ciuitatis. Vel certe quod multos per spatiosam uiam uagantes deseruit, et per angustam gradientes paucos elegit. Multitudinem namque ciuitatis contemnere est humani generis partem quae latam uiam ingreditur, quae et pro abundantia iniquitatis multa est, a regni sui sorte reprobare. Sequitur: clamorem exactoris non audit. Sicut supra dictum est, quis hoc loco exactor accipi nisi diabolus potest? Qui male suadendo spem contulit immortalitatis, sed decipiendo exigit tributum mortis; qui suadendo intulit culpam, saeuiendo exigit poenam. Huius exactoris sermo est ante mortem hominis astuta persuasio, clamor uero eius est uiolenta iam rapina post mortem. Quos enim ante mortem latenter intercipit, hos ad supplicii sui consortium post mortem uiolenter rapit. Sed quia ad mortem ueniens dominus, huius exactoris uiolentos impetus non expauit, sicut ipse ait: uenit enim princeps huius mundi et in me non habet quicquam; bene dicitur: clamorem exactoris non audit. Venit quippe ad eum exactor humani generis, quia illum hominem uidit. Sed quem infirmitate despectum hominem credidit, uirtute supra hominem sensit. Huius nimirum exactoris typum laban tenuit, quando cum furore ueniens sua apud iacob idola requisiuit. Laban quippe interpretatur dealbatio. Dealbatio autem diabolus non inconuenienter accipitur, qui cum sit tenebrosus ex merito, transfigurat se uelut angelum lucis. Huic seruiuit iacob, id est ex parte reproborum iudaicus populus, ex cuius carne incarnatus dominus uenit. Potest etiam per laban mundus hic exprimi, qui cum furore iacob persequitur, quia electos quosque qui redemptoris nostri membra sunt, persequendo opprimere conatur. Huius filiam, id est seu mundi, siue diaboli, iacob abstulit, cum sibi christus ecclesiam ex gentilitate coniunxit. Quam et de domo patris abstrahit, quia ei per prophetam dicit: obliuiscere populum tuum, et domum patris tui. Quid uero in idolis, nisi auaritia designatur? Vnde per paulum dicitur: et auaritia quae est idolorum seruitus. Laban ergo ueniens apud iacob idolum non inuenit, quia ostensis mundi thesauris, diabolus in redemptore nostro uestigia concupiscentiae terrenae non repperit. Sed quae iacob non habuit, ea rachel sedendo cooperuit. Per rachel quippe, quae et ouis dicitur, ecclesia figuratur. Sedere autem est humilitatem paenitentiae appetere, sicut scriptum est: surgite postquam sederitis. Rachel ergo idola sedendo operuit, quia sancta ecclesia christum sequens terrenae concupiscentiae uitia paenitendo texit. De hac coopertione uitiorum per prophetam dicitur: beati quorum remissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata. Nos igitur rachel illa signauit, qui idola sedendo premimus, si culpas auaritiae paenitendo damnamus. Quae utique auaritia illis non solet euenire, qui in uia domini uiriliter currunt quibus dicitur: uiriliter agite et confortetur cor uestrum; sed his maxime qui quasi effeminato gressu gradientes per blandimenta saeculi resoluuntur. Vnde et illic eiusdem rachelis haec uerba sunt: iuxta consuetudinem feminarum nunc accidit mihi. Apud iacob ergo idola non repperit, quia exactor callidus quid in redemptore nostro reprehenderet, non inuenit. De hoc exactore redemptori nostro gentilitatem ab eius dominio liberanti per prophetam dicitur: iugum enim oneris eius, et uirgam humeri eius, et sceptrum exactoris eius superasti, sicut in die madian. Eripiens quippe gentilitatem dominus, superauit iugum oneris eius, cum eam aduentu suo ab illa daemonicae tyrannidis seruitute liberauit. Superauit uirgam humeri eius, cum percussionem illius, quae ex peruerso opere grauiter deprimebat, ab humano genere redempto compescuit. Superauit sceptrum exactoris eius, cum regnum eiusdem diaboli, qui pro pestifera perpetratione uitiorum exigere consueuerat debita tributa poenarum, de fidelium corde destruxit. Sed quomodo haec acta sunt audiamus. Subiunctum est ilico: sicut in die madian. Non ab re arbitror si hoc madianitarum bellum quod in comparatione aduentus dominici a propheta uigilanter illatum est aliquando latius disseramus. In libro quippe iudicum, gedeon contra madianitas dimicasse describitur. Is cum exercitus multitudinem ad bella produceret, diuina illi admonitione praeceptum est ut ad fluuium ueniens, omnes quos flexis genibus aquas haurire conspiceret, a bellorum conflictu remoueret. Actum que est et trecenti uiri tantummodo, qui stantes manibus aquas hauserant, remanserunt. Cum his ad proelium pergit, eos que non armis, sed tubis, lampadibus et lagenis armauit. Nam sicut illic scriptum est, accensas lampades miserunt intra lagunculas, et tubas in dextra, lagenas autem in sinistra tenuerunt; et ad hostes suos cominus uenientes, cecinerunt tubis, confregerunt lagunculas, lampades apparuerunt; et hinc tubarum sonitu, illinc lampadum coruscatione territi hostes, sunt in fugam uersi. Quid hoc est, quod tale bellum per prophetam ad medium adducitur, et aduentui redemptoris nostri istius pugnae uictoria comparatur? An indicare propheta nobis studuit, quod aduentum redemptoris nostri contra diabolum illa sub gedeon duce pugnae uictoria designauit? Talia illic nimirum acta sunt, quae quanto magis usum pugnandi transeunt, tanto amplius a prophetandi mysterio non recedunt. Quis enim umquam cum lagenis et lampadibus ad proelium uenit? Quis contra arma ueniens, arma deseruit? Ridicula nobis haec profecto fuerant, si terribilia hostibus non fuissent. Sed uictoria ipsa attestante didicimus, ne parui haec quae facta sunt perpendamus gedeon itaque ad proelium ueniens, redemptoris nostri signat aduentum, de quo scriptum est: tollite portas principes uestras et eleuamini portae aeternales; et introibit rex gloriae. Quis est iste rex gloriae? Dominus fortis et potens, dominus potens in proelio. Hunc redemptorem nostrum non solum opere, sed etiam nomine prophetauit. Gedeon namque interpretatur circumiens in utero. Dominus enim noster per maiestatis potentiam omnia complectitur, et tamen per dispensationis gratiam intra uterum uirginis uenit. Quid est ergo circumiens in utero, nisi omnipotens deus sua dispensatione nos redimens, diuinitate cuncta complectens, et humanitatem intra uterum sumens? In quo utero et incarnatus esset, et clausus non esset, quia et intra uterum fuit per infirmitatis substantiam, et extra mundum per potentiam maiestatis. Madian uero interpretatur de iudicio. Vt enim hostes eius repellendi destruendi que essent, non de uitio repellentis, sed de iudicio iuste iudicantis fuit. Et idcirco de iudicio uocantur, quia alieni a gratia redemptoris, iustae damnationis meritum etiam in uocabulum nominis trahunt, contra hos gedeon cum trecentis pergit ad proelium. Solet in centenario numero plenitudo perfectionis intellegi. Quid ergo per ter ductum centenarium numerum designatur, nisi perfecta cognitio trinitatis? Cum his quippe dominus noster aduersarios fidei destruit, cum his ad praedicationis bella descendit, qui possunt diuina cognoscere, qui sciunt de trinitate quae deus est, perfecta sentire. Notandum uero est quia iste trecentorum numerus in tau littera continetur, quae crucis speciem tenet. Cui si super transuersam lineam id quod in cruce eminet adderetur, non iam crucis species, sed ipsa crux esset. Quia ergo iste trecentorum numerus in tau littera continetur, et per tau litteram, sicut diximus, species crucis ostenditur, non immerito in his trecentis gedeonem sequentibus illi designati sunt; quibus dictum est: si quis uult post me uenire, abneget semetipsum et tollat crucem suam, et sequatur me. Qui sequentes dominum tanto uerius crucem tollunt, quanto acrius et se edomant, et erga proximos suos caritatis compassione cruciantur. Vnde et per ezechielem prophetam dicitur: signa tau super frontes uirorum gementium et dolentium. Vel certe in his trecentis, qui in tau littera continentur, hoc exprimitur, quod ferrum hostium crucis ligno superetur. Ducti que sunt ad fluuium, ut aquas biberent, et quique aquas flexis genibus hauserunt, a bellica intentione remoti sunt. Aquis namque, doctrina sapientiae, stante autem genu, recta operatio designatur. Qui ergo dum aquas bibunt, genuflexisse perhibentur, a bellorum certamine prohibiti recesserunt, quia cum illis christus contra hostes fidei pergit ad proelium, qui cum doctrinae fluenta hauriunt, rectitudinem operum non inflectunt. Omnes quippe tunc bibisse aquam, sed non omnes recto genu stetisse narrati sunt. Reprobati que sunt, qui genua, dum aquas biberent, inflexerunt; quia attestante apostolo: non auditores legis iusti sunt apud deum, sed factores legis iustificabuntur. Quia enim ut diximus, dissolutio operum in ipsa genuum incuruatione signatur, recte rursum per paulum dicitur: remissas manus et dissoluta genua erigite, et gressus rectos facite pedibus uestris. Hi igitur christo duce ad bellum prodeunt, qui hoc quod ore annuntiant opere ostendunt, qui fluenta doctrinae spiritaliter hauriunt, nec tamen in prauis operibus carnaliter inflectuntur, quia, sicut scriptum est: non est speciosa laus in ore peccatoris. Itum est ergo ad proelium cum tubis, cum lampadibus, cum lagenis. Atque iste ut diximus, fuit ordo proeliandi. Cecinerunt tubis; intra lagenas autem sunt missae lampades; confractis uero lagenis lampades ostensae sunt, quarum coruscante luce, hostes territi in fugam uertuntur. Designatur itaque in tubis clamor praedicationum, in lampadibus claritas miraculorum, in lagenis fragilitas corporum. Tales quippe se cum dux noster ad praedicationis proelium duxit, qui despecta salute corporum, hostes suos moriendo prosternerent; eorum que gladios non armis et gladiis, sed patientia superarent. Armati enim uenerunt sub duce suo ad proelium martyres nostri, sed tubis, sed lagenis, sed lampadibus. Qui sonuerunt tubis, dum praedicant; confregerunt lagenas, dum soluenda in passione sua corpora hostilibus gladiis opponunt; resplenduerunt lampadibus, dum post solutionem corporum miraculis coruscauerunt. Mox que hostes in fugam uersi sunt, quia dum mortuorum martyrum corpora miraculis coruscare conspiciunt, luce ueritatis fracti, quod impugnauerunt, crediderunt. Cecinerunt ergo tubis ut lagenae frangerentur; lagenae fractae sunt ut lampades apparerent; apparuerunt lampades ut hostes in fugam uerterentur; id est, praedicauerunt martyres donec eorum corpora in morte soluerentur; corpora eorum in morte soluta sunt, ut miraculis coruscarent; coruscauerunt miraculis ut hostes suos ex diuina luce prosternerent, quatenus nequaquam deo erecti resisterent, sed eum subditi formidarent. Et notandum quod steterunt hostes ante lagenas, fugerunt ante lampades, quia nimirum persecutores sanctae ecclesiae, fidei praedicatoribus adhuc in corpore positis restiterunt; post solutionem uero corporum apparentibus miraculis in fugam uersi sunt, quia pauore conterriti, a persecutione fidelium cessauerunt. Praedicatione scilicet tubarum, fractis lagenis corporum, uisis timuerunt lampadibus miraculorum. Intuendum est etiam id quod illic scriptum est, quia in dextra tubas, lagenas autem in sinistra tenuerunt. Pro dextro enim habere dicimur quicquid pro magno pensamus; pro sinistro uero quod pro nihilo ducimus. Bene ergo illic scriptum est quod in dextra tubas, lagenas in sinistra tenuerunt; quia christi martyres pro magno habent praedicationis gratiam, corporum uero utilitatem pro minimo. Quisquis enim plus facit utilitatem corporis, quam gratiam praedicationis, in sinistra tubam, atque in dextra lagenam tenet. Si enim priori loco gratia praedicationis attenditur, et posteriori utilitas corporis, certum est quia dextris tubae, et sinistris lagenae teneantur. Hinc dominus in euangelio ait: neque accendunt lucernam, et ponunt eam sub modio, sed super candelabrum. In modio enim commodum temporale, in lucerna autem lux praedicationis accipitur. Lucernam ergo sub modio ponere est propter temporale commodum, gratiam praedicationis abscondere, quod nemo utique electorum facit. Et bene illic additur: sed super candelabrum. In candelabro enim status corporis designatur, cui lucerna superponitur, dum eidem corpori cura praedicationis antefertur. Bene itaque per prophetam dictum est: sceptrum exactoris eius superasti, sicut in die madian. Sed quia exponendi prophetici testimonii gratia longe digressi sumus, ad operis nostri ordinem reuertamur. Igitur postquam dictum est: clamorem exactoris non audit, quia uidelicet antiqui hostis insidias dominus manifestatus in carne despexit, quid etiam de electis suis fecerit recte subiungit, dicens: circumspicit montes pascuae suae. Montes accipimus omnes elatos huius saeculi, qui in corde suo altitudine terrena tumuerunt. Sed quia etiam tales dominus ecclesiae suae corpori conuersos inuiscerat, eos que a priori elatione commutans, in sua membra transformat, isti montes pascuae eius sunt, quia nimirum de conuersione errantium, et de superborum humilitate satiatur, sicut ipse ait: meus cibus est, ut faciam uoluntatem eius qui misit me. Et sicut apostolis ad praedicationem missis praecepit, dicens: operamini non cibum qui perit, sed qui permanet in uitam aeternam. De his montibus per prophetam dicitur: non repellet dominus plebem suam, quoniam in manu eius sunt omnes fines terrae, et altitudines montium ipse conspicit. Altitudines enim montium elationes sunt utique superborum. Quas dominus conspicere dicitur, id est ab iniquitate sua in melius commutare. Conuertit namque eum quem conspicit dominus. Vnde scriptum est: conuersus dominus respexit petrum, et recordatus petrus uerbi domini sicut dixit: quia priusquam gallus cantet, ter me negabis; et egressus foras fleuit amare. Et sicut salomon ait: rex qui sedet in solio iudicii, dissipat omne malum intuitu suo. De hoc respectu montium rursum per prophetam dicitur: montes sicut cera fluxerunt a facie domini, quia post peruersitatis suae duritiam, diuina formidine liquefacti, ab illo prius rigido tumore substrati sunt. Intuendum etiam quod non ait inspicit, sed circumspicit montes pascuae suae. In iudaea quippe incarnatus est dominus, quae posita in medio gentium fuit. Atque ideo circumspexit montes, quia elatos huius saeculi circumquaque positos ex gentilitatis uniuersitate collegit. In his itaque montibus pascitur, quia bonis operibus conuersorum quasi herbis uirentibus satiatur. Hinc est quod ei sponsae uoce in canticis canticorum dicitur: ubi pascas, ubi cubes in meridie. Pascitur quippe dominus, cum nostris actibus delectatur. Cubat uero in meridie, cum ex desideriis carnalibus ardenti corde reproborum apud electorum suorum pectora refrigerium inuenit cogitationis bonae. Mons enim quidam matthaeus fuerat, quando in telonii lucris tumebat; de quo et scriptum est quia postquam credidit, inuitato in domum suam domino, conuiuium magnum fecit. Mons itaque iste huic onagro uirentis pascuae herbas protulit, quia et foris eum conuiuio, et intus epulis uirtutum pauit. Quod adhuc plenissime expletur, cum subditur: uirentia quaeque perquirit. Arentia enim deserit et uirentia quaeque perquirit. Arentia namque corda sunt hominum, quae in huius saeculi spe peritura plantata, aeternitatis fiduciam non habent. Virent autem quae illi hereditati inhaerent, de qua petrus apostolus dicit: in hereditatem incorruptibilem, et incontaminatam, et immarcescibilem. Tanto enim quique uere uirentes sunt, quanto in hereditatis immarcescibilis sorte cogitationis radicem figunt. Quisquis itaque intrinsecus arere formidat, arentia extrinsecus mundi huius desideria fugiat. Quisquis a domino perquiri desiderat, aeternam patriam appetens, in interna cordis plantatione uiridescat. Haec autem de onagro exposita sub duplici intellectu sufficiant. Lectoris uero iudicio relinquendum est quid magis duxerit eligendum. Et si utriusque expositionis intellegentiam fortasse despexerit, libenter ipse lectorem meum subtilius uerius que sentientem, uelut magistrum discipulus sequar; quia mihi proprie donatum credo, quicquid illum me melius sentire cognosco. Omnes enim qui fide pleni de deo aliquid sonare nitimur, organa ueritatis sumus, et in eiusdem ueritatis potestate est, utrum per me sonet alteri, an per alterum mihi. Ipsa quippe in medium nostri, etiam non aeque uiuentibus omnibus aequa est, et saepe alium tangit, ut bene audiat quod per alium ipsa sonuerit; saepe uero alium tangit, ut bene quod ab aliis audiatur sonet. Saepe doctori uerbum pro gratia tribuitur auditoris et saepe propter auditoris culpam subtrahitur sermo doctori. In his ergo quae ubertim praedicat doctor, nulla elatione se efferat, ne fortasse non pro sua, sed pro auditoris gratia eius repleatur lingua; et in his quae doctor steriliter dicit, auditor non succenseat, ne fortasse doctoris lingua non pro sua, sed pro auditoris reprobatione torpescat. Pro auditoris namque gratia datur, bonus etiam malis sermo doctoribus, sicut potuerunt pharisaeis suppetere uerba praedicationis, de quibus scriptum est: omnia ergo quaecumque dixerint uobis, seruate et facite; secundum opera uero eorum nolite facere. Propter auditorum uero reprobationem bonis etiam doctoribus sermo subtrahitur, sicut ad ezechielem contra israel dicitur: linguam tuam adhaerere faciam palato tuo, et eris mutus, nec quasi uir obiurgans, quia domus exasperans est. Aliquando autem sermo praedicationis propter utrosque datur, aliquando propter utrosque subtrahitur. Propter utrosque enim datur, sicut diuina uoce paulo apud corinthios dicitur: noli timere, sed loquere. Et paulo post: quia populus multus est mihi in hac ciuitate. Propter utrosque uero subtrahitur, sicut heli sacerdos et prauam filiorum cognouit actionem, et dignam increpationis non exercuit uocem; cum profecto futurum esset ut in mortis supplicio et istos reatus flagitii, et illum silentii poena mulctaret. Inter haec igitur cum uel pro quo sermo detur, uel propter quem subtrahatur, ignoramus, unum est salubre remedium, nec de his quae aliis maius accepimus, nosmetipsos extollere, nec de eo alterum quod minus acceperit irridere; sed fixo humilitatis pede, grauiter et constanter incedere, quia in hac uita tanto ueracius docti sumus, quanto doctrinam nobis a nobismetipsis suppetere non posse cognoscimus. Cur ergo quilibet de doctrina superbiat, qui occulto iudicio uel cui quando detur, uel quando cui subtrahatur ignorat? Quamuis enim securitati timor semper longe uideatur abesse, nobis tamen nihil est securius quam sub spe semper timere, ne incauta mens aut desperando se in uitiis deiciat, aut extollendo de donis ruat. Ante districti enim ac pii iudicis oculos quanto de se sub spe humilius trepidat, tanto in illo robustius stat. LIBER 31 In paradisum sano homini diabolus inuidens superbiae uulnus inflixit, ut qui mortem non acceperat conditus, mereretur elatus. Sed quia diuinae potentiae suppetit, non solum bona de nihilo facere, sed ea etiam ex malis quae diabolus perpetrauerat, reformare, contra hoc inflictum uulnus superbientis diaboli medicina apparuit inter homines humilitas dei; ut auctoris exemplo humiliati surgerent, qui imitatione hostis elati ceciderant. Contra ergo superbientem diabolum apparuit inter homines homo factus humilis deus. Hunc potentes huius saeculi, id est membra diaboli superbientis, eo despicabilem crediderunt, quo humilem conspexerunt. Vulnus enim cordis eorum quanto magis tumuit, tanto amplius medicamentum mite despexit. Repulsa igitur a uulnere superborum medicina nostra peruenit ad uulnus humilium: infirma quippe mundi elegit deus, ut confundat fortia; actum que est cum pauperibus quod post etiam diuites elati mirarentur. Nam dum nouas in illis uirtutes aspiciunt, eorum quorum prius contempsere uitam, postmodum obstupuere miracula. Vnde mox pauidi ad sua corda redeuntes, extimuerunt sanctitatem in miraculis, quam despexerant in praeceptis. Per infirma ergo confusa sunt fortia, quia dum in ueneratione uita surgit humilium, elatio cecidit superborum. Igitur quia beatus iob sanctae ecclesiae typum tenet, et omnipotens dominus praeuidet quod in primordiis nascentis ecclesiae, potentes huius saeculi leue eius iugum suscipere crassa cordis ceruice recusarent, dicat: numquid uolet rhinoceros seruire tibi? Rhinoceros enim indomitae omnino naturae est, ita ut si quando captus fuerit, teneri nullatenus possit. Impatiens quippe ut fertur, ilico moritur. Eius uero nomen latina lingua interpretatum sonat, in nare cornu. Et quid aliud in nare nisi fatuitas, quid in cornu nisi elatio designatur? Nam quia in nare fatuitas solet intellegi, salomone attestante didicimus, qui ait: circulus aureus in naribus suis, mulier pulchra et fatua. Haereticam namque doctrinam nitore uidit eloquii resplendere nec tamen sapientiae apto intellectu congruere; et ait: circulus aureus in naribus suis, id est pulchra et circumflexa locutio in sensibus mentis stultae, cui ex eloquio aurum pendet, sed tamen ex terrenae intentionis pondere, more suis, ad superiora non respicit. Quod secutus exposuit, dicens: mulier pulchra et fatua; id est, doctrina haeretica: pulchra per uerbum, fatua per intellectum. In cornu uero, quia superbia frequenter accipitur, propheta attestante didicimus, qui ait: dixi iniquis, nolite inique agere, et delinquentibus, nolite exaltare cornu. Quid ergo in rhinocerote hoc, nisi potentes huius saeculi designantur, uel ipsae in eo summae principatuum potestates, qui typho fatuae iactationis elati, dum falsis exterius inflantur honoribus, ueris miseriis intus inanescunt? Quibus bene dicitur: quid superbis, terra et cinis? In ipsis uero initiis nascentis ecclesiae, dum contra illam diuitum se potestas extolleret, atque in eius nece immensitate tantae crudelitatis anhelaret; dum tot cruciatibus anxia, tot persecutionibus pressa succumberet, quis tunc credere potuit quod illa erecta et aspera superborum colla sibi subiceret, et iugo sancti timoris edomita, mitibus fidei loris ligaret? Diu quippe in exordiis suis rhinocerotis huius cornu uentilata et quasi funditus interimenda percussa est. Sed diuina gratia dispensante, et illa moriendo uiuificata conualuit, et cornu suum rhinoceros iste feriendo lassatus inclinauit; quod que impossibile hominibus fuit, deo difficile non fuit, qui potestates huius mundi rigidas non uerbis, sed miraculis fregit. Ecce enim cotidie seruire rhinocerotas agnoscimus, dum potentes mundi huius, qui in uiribus suis fatua dudum fuerant elatione confisi, deo subditos iam uidemus. Quasi de quodam indomito rhinocerote dominus loquebatur, cum diceret: diues difficile intrabit in regnum caelorum. Cui cum responsum esset: et quis poterit saluus fieri? Ilico adiunxit: apud homines hoc impossibile est, apud deum autem omnia possibilia sunt. Ac si diceret: rhinoceros iste humanis uiribus mansuescere non potest, sed tamen diuinis subdi miraculis potest. Vnde hic quoque apte beato iob sanctae ecclesiae typum tenenti dicitur: numquid uolet rhinoceros seruire tibi? Subaudis: ut mihi, qui eum praedicamentis quidem hominum diu resistere pertuli, sed tamen repente, cum uolui, miraculis straui. Ac si apertius dicat: numquid hi qui fatua elatione superbiunt sine meis adiutoriis tuae praedicationi subduntur? Per quem itaque praeualeas considera, et in omne quod praeuales sensum elationis inclina. Vel certe ad beati iob notitiam pro humilianda eius uirtute deducitur, quam mira quandoque per apostolos agantur, qui mundum deo subiciunt, ei que edomitam potentum huius saeculi superbiam flectunt; ut tanto de se beatus iob minus aestimet, quanto aggregari deo tam difficiles animas per alios uidet. Dicat ergo: numquid uolet rhinoceros seruire tibi? Subaudis: sicut per eos quos misero seruiet mihi. Sequitur: aut morabitur ad praesepe tuum? Praesepe hoc loco ipsa scriptura sacra non inconuenienter accipitur, in qua uerbi pabulo animalia sancta satiantur, de quibus per prophetam dicitur: animalia tua inhabitabunt in ea. Hinc etiam natus dominus a pastoribus in praesepe reperitur, quia eius incarnatio, in ea quae nos reficiunt prophetarum scripta cognoscitur. Rhinoceros itaque iste, uidelicet omnis elatus in primordiis nascentis ecclesiae, cum patriarcharum dicta, cum prophetarum mysteria, cum euangelii arcana audiret, irridebat, quia tanto in praedicatorum praesepe claudi satiari que contempserat, quanto in uoluptatibus propriis dimissus, desperationis suae campum tenebat. Quem superborum campum bene paulus insinuat, dicens: qui desperantes semetipsos tradiderunt impudicitiae in operationem immunditiae omnis, in auaritiam. Tanto enim se quisque in malis praesentibus latius relaxat, quanto post hanc uitam se assequi bona aeterna desperat. Sed omnipotens deus diu quidem rhinocerotam hunc per prauae uoluptatis campum uagantem pertulit; et tamen cum uoluit, repente ad suum praesepe religauit, ut uitae pabulum bene clausus accipiat, ne uitam funditus male liber amittat. Ecce enim iam cernimus quod potentes huius saeculi, eius que principes praedicamenta dominica libenter audiunt, constanter legunt, passim que a praesepe non exeunt, quia praecepta dei, quae aut legendo, aut audiendo cognoscunt, nequaquam uiuendo transcendunt, sed ad uerbi pabulum quasi clausi stare aequanimiter tolerant, ut edendo et permanendo pinguescant. Quod cum deo agente conspicimus, quid aliud quam rhinocerotam hunc ad praesepe morantem uidemus? Quia uero post acceptum pabulum praedicationis rhinoceros iste fructum debet ostendere operis, recte subiungitur: numquid alligabis rhinocerotam ad arandum loro tuo? Lora sunt ecclesiae praecepta disciplinae. Arare uero est per praedicationis studium humani pectoris terram uomere linguae proscindere. Hic igitur rhinoceros quondam superbus ac rigidus iam nunc loris fidei tenetur ligatus; atque a praesepe ad arandum ducitur, quia eam praedicationem qua ipse refectus est innotescere et aliis conatur. Scimus enim rhinoceros iste, terrenus uidelicet princeps, quanta prius contra dominum crudelitate saeuierit; et nunc agente domino cernimus quanta se ei humilitate substernit. Hic rhinoceros non solum ligatus, sed etiam ad arandum ligatus est, quia uidelicet disciplinae loris adstrictus, non solum se a prauis operibus retinet, sed etiam in sanctae fidei praedicationibus exercet. Ecce enim sicut superius dictum est, ipsos humanarum rerum rectores ac principes dum metuere deum in suis actionibus cernimus, quid aliud quam loris ligatos uidemus? Cum uero eam fidem, quam dudum persequendo impugnauerant, nunc prolatis legibus praedicare non cessant, quid aliud faciunt, nisi aratri laboribus insudant? Libet uidere hunc rhinocerotam, id est terrae principem fidei loris ligatum, quemadmodum et cornu portat per potentiam saeculi, et iugum fidei sustinet per amorem dei. Timeri iste rhinoceros ualde poterat, nisi ligatus esset. Cornu quippe habet, sed ligatus est. Habent ergo in loris eius quod humiles diligant, habent in cornu eius quod elati pertimescant. Strictus enim loris, seruat pietatem mansuetudinis, sed fultus cornu terrenae gloriae exercet, dominium potestatis. Plerumque autem cum exigente ira ad feriendum rapitur, diuino timore reuocatur. Et quidem per exasperatam potentiam in furore se eleuat, sed quia aeterni iudicis reminiscitur, cornu ligatus se inclinat. Saepe ipse uidisse me memini, quod cum se ad feriendum grauiter hic rhinoceros accenderet; et quasi eleuato cornu bestiolis minimis mortes, exsilia, damnationem que subiectis immensis terroribus intemptaret, repente fronti signo crucis impresso, omne in se incendium furoris exstinxit, conuersus minas deposuit; et quia ad deliberata progredi non posset, ligatus agnouit. Et non solum in se iras edomat, sed in subiectorum etiam sensibus omne quod rectum est inserere festinat, atque ut omnes sanctam ecclesiam ex intima cogitatione uenerentur, exemplo ipse suae humilitatis demonstrat. Dicatur igitur beato iob: numquid alligabis rhinocerotam ad arandum loro tuo? Ac si aperte dicat: numquid potentes huius saeculi in sua fatua elatione confidentes, ad laborem praedicationis dirigis, et sub disciplinae uincula restringis? Subaudis: ut ego, qui id egi cum uolui, qui persecutores meos, quos prius hostes pertuli, ipsos postmodum rectae fidei defensores feci. Sequitur: aut confringet glebas uallium post te? Solent excultae terrae superiacentes glebae iactata semina premere, et nascentia suffocare. Quibus glebis hoc loco illi signantur, qui per duritiam suam atque pestiferam uitam, nec ipsi semina uerbi recipiunt, nec receptorum seminum fructus alios ferre permittunt. Sanctus enim quisque praedicator in mundum ueniens, euangelizando pauperibus, quasi molles uallium terras arauerat, sed quorumdam duritiam elatorum ecclesia rumpere non ualens, eos quasi superiectas labori suo glebas oppressa tolerabat. Multi enim peruersae mentis ipsa terrenorum principum infidelitate confisi, surgentem ecclesiam male uiuendi pondere premebant; cum diu quos possent modo damnabilibus exemplis, modo minis, modo blandimentis destruerent, ne terra cordis auditorum ad spiritalis seminis fructum exculta perueniret. At cum omnipotens deus hunc rhinocerotam loris suis subdidit, per eum ilico glebarum duritiam fregit. Mox quippe terrenum principatum suae fidei subiugauit, dura persequentium corda conteruit, ut quasi confractae glebae non iam obduratae premerent, sed ad percepta uerbi semina resolutae germinarent. Vnde recte nunc ait: aut confringet glebas uallium post te? Ac si diceret sicut post me, qui postquam mentem cuiuslibet elatae potestatis ingredior, non solum eam mihi subditam reddo, sed etiam ad conterendos fidei hostes exerceo, ut potentes huius saeculi meae formidinis loris ligati, non solum in me credentes permaneant, sed pro me et alieni cordis duritiam zelantes frangant. Hoc autem quod de infidelibus diximus, in plerisque etiam qui fidei nomine censentur uidemus. Multi namque in medio humilium fratrum positi fidem uerbotenus tenent, sed dum elationis typhum non deserunt; dum quos possunt illatis uiolentiis premunt; dum fructificantibus aliis ipsi nequaquam semina uerbi recipiunt, sed ab exhortantis uoce aurem cordis auertunt; isti quid aliud, quam obduratae glebae in exaratis uallibus iacent? Qui eo nequiores sunt, quo nec ipsi humilitatis fructum proferunt, et quod est deterius, proferentes humiles premunt. Ad horum duritiam dissoluendam nonnumquam sancta ecclesia, quia propria uirtute non sufficit, rhinocerotis huius, id est terreni principis opitulationem quaerit; ut ipse superiacentes glebas conterat, quas ecclesiarum humilitas quasi planities uallium portat. Has itaque glebas rhinoceros pede premit et comminuit, quia prauorum potentium que duritiam, cui ecclesiastica humilitas resistere non ualet, principalis religio ex potestate dissoluit. Quod quia sola diuina uirtute agitur, ut terreni regni culmina ad prouectum regni caelestis inclinentur, recte nunc dicitur: aut confringet glebas uallium post te? Vt uero de suis uirtutibus beatus iob humilia sentiat, adhuc de huius mundi potestatibus sub rhinocerotis nomine sublimia cognoscat, Sequitur: numquid habebis fiduciam in magna fortitudine eius et derelinques ei labores tuos? In rhinocerotis fortitudine fiduciam dominus habere se asserit, quia uires quas temporaliter terreno principi contulit, ad cultum suae uenerationis inclinauit; ut ex accepta potestate, per quam dudum contra deum tumuerat, religiosum nunc deo obsequium latius impendat. Quo enim in mundo plus potest, eo pro mundi auctore plus praeualet. Nam quia a subiectis ipse metuitur, tanto facilius persuadet, quanto et cum potestate indicat qui uere metuatur. Dicatur ergo: numquid habebis fiduciam in magna fortitudine eius? Ac si diceretur: ut ego, qui uires terrenorum principum meo cultui seruituras aspicio. Tanto ergo ea quae nunc agis, minora aestimo, quanto iam praeuideo, quia et maiores huius mundi mihi potestates inclinabo. Bene autem subditur: et derelinques ei labores tuos? Labores enim suos huic rhinoceroti dominus reliquit, quia conuerso terreno principi eam quam sua morte mercatus est, ecclesiam credidit: quia uidelicet in eius manu quanta sollicitudine pax fidei sit tuenda commisit. Sequitur: numquid credis ei quod reddat sementem tibi, et aream tuam congreget? Quid aliud semen, nisi uerbum praedicationis accipitur? Sicut in euangelio ueritas dicit: exiit qui seminat, seminare; et sicut propheta ait: beati qui seminatis super omnes aquas. Quid aliud area nisi ecclesia debet intellegi, de qua praecursoris uoce dicitur: et permundabit aream suam?. Quis ergo in initio nascentis ecclesiae crederet, dum contra eam ille indomitus principatus terrae tot minis et cruciatibus saeuiret, quia rhinoceros iste deo sementem redderet, id est acceptum praedicationis uerbum operibus repensaret? Quis posset tunc infirmorum credere quod eius aream congregaret? Ecce enim modo pro ecclesia leges promulgat, qui dudum contra eam per uaria tormenta saeuiebat. Ecce quaslibet gentes capere potuerit ad fidei illas gratiam suadendo perducit; eis que aeternam uitam indicat, quibus captis praesentem seruat. Cur hoc? Quia uidelicet nunc aream congregat, quam aliquando superbo cornu dispergendo uentilabat. Audiat igitur beatus iob quid gentilitatis principes faciant, et nequaquam se apud semetipsum de gloria tantae suae uirtutis extollat. Audiat rex et potens, potentiores mundi reges quanta deo deuotione famulentur; et uirtutem suam quasi pro singularitate non trahat in elationis uitium, quae habet in aliis exemplum; quia etsi tunc ei similem dominus non uidit, multos tamen per quos eius gloriam retunderet praeuidit. Igitur quia terreni principes magna se deo humilitate substernunt, praui homines qui dudum contra ecclesiam in infidelitate positi aperta aduersitate saeuiebant, nunc ad alia fraudis argumenta uertuntur. Quia enim illos religionem uenerari conspiciunt, ipsi cultum religionis assumunt et bonorum uitam sub despectis uestibus iniquis moribus premunt. Mundi quippe dilectores sunt hoc que in se quod homines uenerentur ostendunt, atque eis qui uere semetipsos despiciunt, non mente, sed ueste copulantur. Quia enim praesentem gloriam amantes assequi non possunt, quasi despicientes sequuntur. Quicquid sentiunt contra bonos ostenderent, si aptum nequitiae tempus inuenirent. Sed haec etiam argumenta prauorum ad electorum augmenta proficiunt. Sancta enim ecclesia transire sine labore temptationis non potest tempora peregrinationis, quae etsi foris apertos hostes non habet, intus tamen tolerat fictos fratres. Nam contra uitia semper in acie est, et habet etiam pacis tempore bellum suum; et fortasse grauius affligitur cum non extraneorum ictibus, sed suorum moribus impugnatur. Siue itaque illo, seu isto tempore, est tamen semper in labore. Nam et in persecutione principum timet ne amittant boni quod sunt, et in conuersione principum tolerat, quia mali simulant bonos se esse, quod non sunt. Vnde omnipotens deus, quia rhinocerotam hunc loris ligatum dixit, ilico prauorum hypocrisin subdidit, dicens: penna struthionis similis est pennis herodii et accipitris. Quis herodium et accipitrem nesciat aues reliquas quanta uolatus sui uelocitate transcendat? Struthio uero pennae eorum similitudinem habet, sed uolatus eorum celeritatem non habet. A terra quippe eleuari non ualet, et alas quasi ad uolatum specie tenus erigit; sed tamen numquam se a terra uolando suspendit. Ita sunt nimirum omnes hypocritae, qui dum bonorum uitam simulant, imitationem sanctae uisionis habent, sed ueritatem sanctae actionis non habent. Habent quippe uolandi pennas per speciem, sed in terram repunt per actionem; quia alas per figuram sanctitatis extendunt, sed curarum saecularium pondere praegrauati, nullatenus a terra subleuantur. Speciem namque pharisaeorum reprobans dominus, quasi struthionis pennam redarguit, quae in opere aliud exercuit, et in colore aliud ostendit, dicens: uae uobis, scribae et pharisaei hypocritae, quia similes estis sepulcris dealbatis, quae foris quidem apparent hominibus speciosa, intus uero plena sunt ossibus mortuorum; ita et uos foras apparetis hominibus iusti, intus uero pleni estis auaritia et iniquitate. Ac si diceret: subleuare uos uidetur species pennae, sed in infimis uos deprimit pondus uitae. De hoc pondere per prophetam dicitur: filii hominum, usquequo graues corde? Huius struthionis conuersurum se hypocrisin dominus pollicetur, cum per prophetam dicit: glorificabunt me bestiae agri, dracones et struthiones. Quid enim draconum nomine, nisi in aperto malitiosae mentes exprimuntur, quae per terram semper in infimis cogitationibus repunt? Quid uero per struthionum uocabulum nisi hi qui se bonos simulant designantur, qui sanctitatis uitam quasi uolatus pennam per speciem retinent, sed per opera non exercent? Glorificari itaque se dominus a dracone uel struthione asserit, quia et aperte malos, et ficte bonos plerumque ad sua obsequia ex intima cogitatione conuertit. Vel certe agri bestiae, id est dominum dracones struthiones que glorificant, cum fidem quae in illo est ea quae in hoc mundo dudum membrum diaboli fuerat gentilitas exaltat. Quam et propter malitiam draconum nomine exprobrat, et propter hypocrisin uocabulo struthionum notat. Quasi enim pennas accepit gentilitas, sed uolare non potuit, quae et naturam rationis habuit, et actionem rationis ignorauit. Habemus adhuc quod in considerationem struthionis huius de accipitre et herodio attentius perpendamus. Accipitris quippe et herodii parua sunt corpora, sed pennis densioribus fulta, et idcirco cum celeritate transuolant, quia eis parum inest quod aggrauat, multum quod leuat. At contra struthio raris pennis induitur, et immani corpore grauatur; ut etsi uolare appetat, ipsa pennarum paucitas molem tanti corporis in aere non suspendat. Bene ergo in herodio et accipitre electorum persona signatur, qui quamdiu in hac uita sunt, sine quantulocumque culpae contagio esse non possunt. Sed cum eis parum quid inest quod deprimit, multa uirtus bonae actionis suppetit quae illos in superna sustollit. At contra hypocrita, etsi qua facit pauca quae eleuent, perpetrat multa quae grauent. Neque enim nulla bona agit hypocrita, sed quibus ea ipsa deprimat, multa peruersa committit. Paucae igitur pennae corpus struthionis non subleuant, quia paruum bonum hypocritae multitudo prauae actionis grauat. Haec quoque ipsa struthionis penna ad pennas herodii et accipitris similitudinem coloris habet, uirtutis uero similitudinem non habet. Illorum namque conclusae et firmiores sunt, et uolatu aerem premere uirtute suae soliditatis possunt. At contra struthionis pennae dissolutae, eo uolatum sumere nequeunt, quo ab ipso quem premere debuerant aere transcenduntur. Quid ergo in his aspicimus nisi quod electorum uirtutes solidae euolant, ut uentos humani fauoris premant? Hypocritarum uero actio quamlibet recta uideatur, uolare non sufficit, quia uidelicet fluxae uirtutis pennam humanae laudis aura pertransit. Sed ecce cum unum eumdem que bonorum malorum que habitum cernimus, cum ipsam in electis ac reprobis professionis speciem uidemus, unde nostrae intellegentiae suppetat ut electos a reprobis, ut a falsis ueros comprehendendo discernat? Quod tamen citius agnoscimus, si intemerata in memoriam praeceptoris nostri uerba signamus, qui ait: ex fructibus eorum cognoscetis eos. Neque enim pensanda sunt quae ostendunt in imagine, sed quae seruant in actione. Vnde hic postquam speciem struthionis huius intulit, mox facta subiungit, dicens: quae derelinquit in terra oua sua. Quid enim per oua, nisi tenera adhuc proles exprimitur, quae diu fouenda est, ut ad uiuum uolatile perducatur? Oua quippe insensibilia in semetipsis sunt, sed tamen calefacta, in uiuis uolatilibus conuertuntur. Ita nimirum paruuli auditores ac filii certum est, quod frigidi insensibiles que remaneant, nisi doctoris sui sollicita exhortatione calefiant. Ne igitur derelicti in sua insensibilitate torpescant, assidua doctorum uoce fouendi sunt, quousque ualeant et per intellegentiam uiuere, et per contemplationem uolare. Quia uero hypocritae quamuis peruersa semper operentur, loqui tamen recta non desinunt; bene loquendo autem in fide uel conuersatione filios pariunt, sed eos bene uiuendo nutrire non possunt, recte de hac struthione dicitur: quae derelinquit in terra oua sua. Curam namque filiorum hypocrita neglegit, quia ex amore intimo rebus se exterioribus subdit, in quibus quanto magis extollitur, tanto minus de prolis suae defectu cruciatur. Oua ergo in terra dereliquisse est natos per conuersionem filios nequaquam a terrenis actibus interposito exhortationis nido suspendere. Oua in terra dereliquisse est nullum caelestis uitae filiis exemplum praebere. Quia enim hypocritae per caritatis uiscera non calent, de torpore prolis editae, id est de ouorum suorum frigore nequaquam dolent; et quanto se libentius terrenis actibus inserunt, tanto neglegentius eos quos generant agere terrena permittunt. Sed quia derelictos hypocritarum filios superna cura non deserit, nonnullos namque etiam ex talibus intima electione praescitos, largitae gratiae respectu calefacit, recte subiungitur: tu forsitan in puluere calefacis ea? Ac si dicat: ut ego, qui illa in puluere calefacio, quia scilicet paruulorum animas, et in medio peccantium positas, amoris mei igne succendo. Quid enim puluis, nisi peccator accipitur? Vnde et ille hostis peccatoris huius perditione satiatur, de quo per prophetam dicitur: serpenti puluis panis eius. Quid per puluerem, nisi ipsa iniquorum instabilitas demonstratur? De qua dauid ait: non sic impii, non sic, sed tamquam puluis quem proicit uentus a facie terrae. Oua ergo dominus in puluere derelicta calefacit, quia paruulorum animas praedicatorum suorum sollicitudine destitutas, etiam in medio peccantium positas amoris sui igne succendit. Hinc est enim quod plerosque cernimus et in medio populorum uiuere, et tamen uitam torpentis populi non tenere. Hinc est quod plerosque cernimus, et malorum turbas non fugere et tamen superno ardore fraglare. Hinc est quod plerosque cernimus, ut ita dixerim, in frigore calere. Vnde enim nonnulli in terrenorum hominum torpore positi supernae spei desideriis inardescunt, unde et inter frigida corda succensi sunt; nisi quia omnipotens deus derelicta oua scit etiam in puluere calefacere, et frigoris pristini insensibilitate discussa, per sensum spiritus uitalis animare, ut nequaquam iacentia in infimis torpeant; sed in uiuis uolatilibus uersa sese ad caelestia contemplando, id est uolando, suspendant? Notandum uero est quod in his uerbis non solum hypocritarum actio peruersa reprobatur, sed bonorum etiam magistrorum, si qua fortasse subrepserit elatio premitur. Nam cum de se dominus dicit quod derelicta oua in puluere ipse calefaciat, profecto aperte indicat quia ipse operatur intrinsecus per uerba doctoris, qui et sine uerbis ullius hominis calefacit quos uoluerit in frigore pulueris. Ac si aperte doctoribus dicat: ut sciatis quia ego sum qui per uos loquentes operor, ecce cum uoluero cordibus hominum etiam sine uobis loquor. Humiliata igitur cogitatione doctorum, ad exprimendum hypocritam sermo conuertitur, et qua fatuitate torpeat, adhuc sub struthionis facto plenius indicatur. Nam Sequitur: obliuiscitur quod pes conculcet ea, aut bestia agri conterat. Quid in pede, nisi transitus operationis accipitur? Quid in agro, nisi mundus iste signatur? De quo in euangelio dominus dicit: ager autem est mundus. Quid in bestia nisi antiquus hostis exprimitur, qui huius mundi rapinis insidians, humana cotidie morte satiatur? De qua per prophetam, pollicente domino, dicitur: et mala bestia non transibit per eam. Struthio itaque oua sua deserens obliuiscitur quod pes conculcet ea, quia uidelicet hypocritae eos quos in conuersatione filios genuerant derelinquunt, et omnino non curant, ne aut exhortationis sollicitudine, aut disciplinae custodia destitutos, prauorum operum exempla peruertant. Si enim oua quae gignunt diligerent, nimirum metuerent ne quis ea, peruersa opera demonstrando, calcaret. Hunc paulus pedem infirmis discipulis, quasi ouis quae posuerat, metuebat, cum diceret: multi ambulant, quos saepe dicebam uobis, nunc autem et flens dico, inimicos crucis christi. Et rursum: uidete canes, uidete malos operarios. Et rursum: denuntiamus uobis, fratres, in nomine domini nostri iesu christi, ut subtrahatis uos ab omni fratre ambulante inordinate, et non secundum traditionem quam acceperunt a nobis. Hunc pedem ioannes caio formidabat, qui cum multa diotrephis mala praemisisset, adiunxit: carissime, noli imitari malum, sed quod bonum est. Hunc ipse synagogae dux infirmo suo gregi metuebat, dicens: quando ingressus fueris terram quam dominus deus dabit tibi, caue ne imitari uelis abominationes illarum gentium. Obliuiscitur etiam quod bestia agri conterat, quia nimirum si diabolus in hoc mundo saeuiens editos in bona conuersatione filios rapiat, hypocrita omnino non curat. Hanc autem agri bestiam paulus ouis quae posuerat metuebat dicens: timeo, ne sicut serpens euam seduxit astutia sua, ita corrumpantur sensus uestri a castitate, quae est in christo iesu. Hanc agri bestiam discipulis metuebat petrus, cum diceret: aduersarius uester diabolus, quasi leo rugiens circuit, quaerens quem deuoret, cui resistite fortes in fide. Habent ergo ueraces magistri super discipulos suos timoris uiscera ex uirtute caritatis; hypocritae autem tanto minus commissis sibi metuunt, quanto nec sibimetipsis quid timere debeant deprehendunt. Et quia obduratis cordibus uiuunt, ipsos etiam quos generant filios nulla pietate debiti amoris agnoscunt. Vnde adhuc sub struthionis specie subditur: duratur ad filios suos, quasi non sint sui. Quem enim caritatis gratia non infundit, proximum suum etiam si ipse hunc deo genuit, extraneum respicit, ut profecto sunt omnes hypocritae, quorum uidelicet mentes dum semper exteriora appetunt, intus insensibiles fiunt; et in cunctis quae agunt, dum sua semper expetunt, erga affectum proximi nulla caritatis compassione mollescunt. O quam mollia uiscera gestabat paulus, quando circa filios suos tanto aestu amoris inhiabat, dicens: nunc uiuimus, si uos statis in domino. Et: testis mihi est deus, quomodo cupiam omnes uos in uisceribus christi iesu. Romanis quoque ait: testis mihi est deus, cui seruio in spiritu meo, in euangelio filii eius, quod sine intermissione memoriam uestri facio semper in orationibus meis, obsecrans si quo modo tandem aliquando prosperum iter habeam in uoluntate dei ueniendi ad uos; desidero enim uidere uos. Timotheo quoque ait: gratias ago deo meo, cui seruio a progenitoribus meis in conscientia pura, quam sine intermissione habeam tui memoriam in orationibus meis, nocte ac die desiderans te uidere. Thessalonicensibus quoque amorem suum indicans, dicit: nos autem, fratres, desolati a uobis ad tempus horae, aspectu, non corde, abundantius festinamus faciem uestram uidere cum multo desiderio. Qui duris persecutionibus pressus, et tamen de filiorum salute sollicitus, adiunxit: misimus timotheum fratrem nostrum, et ministrum dei in euangelio christi, ad confortandos uos; et exhortandos pro fide uestra, ut nemo moueatur in tribulationibus istis. Ipsi enim scitis quod in hoc positi sumus. Ephesiis quoque ait: peto ne deficiatis in tribulationibus meis pro uobis quae est gloria uestra. Ecce in tribulatione positus alios exhortatur, et in hoc quod ipse sustinet alios roborat. Non enim filiorum suorum fuerat more struthionis oblitus, sed metuebat nimis ne eius discipuli in praedicatore suo tot persecutionum probra cernentes, fidem in eo despicerent, contra quam innumerae passionum contumeliae praeualerent. Et idcirco minus dolebat in tormentis, sed magis filiis de tormentorum suorum temptatione metuebat. Paruipendebat in se plagas corporis, dum formidaret in filiis plagas cordis. Ipse patiendo suscipiebat uulnera tormentorum, sed filios consolando, curabat uulnera cordium. Pensemus ergo cuius caritatis fuerit, inter dolores proprios aliis timuisse, pensemus cuius caritatis sit, filiorum salutem inter sua detrimenta requirere; et statum mentis in proximis etiam ex sua deiectione custodire. Sed haec hypocritae caritatis uiscera nesciunt, quia eorum mens quanto per mundi concupiscentiam in exteriora resoluitur, tanto per inaffectionem suam interius obduratur; et torpore insensibili frigescit intrinsecus, quia amore damnabili mollescit foris; se que ipsam considerare non ualet, quia cogitare se minime studet. Cogitare uero se non potest, quia tota apud semetipsam non est. Tota uero esse apud semetipsam non sufficit, quia per quot concupiscentias rapitur, per tot a semetipsa species dissipatur; et sparsa in infimis iacet, quae collecta, si uellet, ad summa consurgeret. Vnde iustorum mens, quia per custodiam disciplinae a cunctorum uisibilium fluxo appetitu constringitur, collecta apud semetipsam intrinsecus integratur; qualis que deo uel proximo esse debeat, plene conspicit, quia nihil suum exterius derelinquit; et quanto ab exterioribus abstracta compescitur, tanto aucta in intimis inflammatur; et quo magis ardet, eo ad deprehendenda uitia amplius lucet. Hinc est enim quod sancti uiri dum se intra semetipsos colligunt, mira ac penetrabili acie occulta etiam aliena delicta deprehendunt. Vnde bene per ezechielem prophetam dicitur: emissa similitudo manus apprehendit me in cincinno capitis mei; et eleuauit me spiritus inter terram et caelum; et adduxit in ierusalem in uisione dei iuxta ostium interius, quod respiciebat ad aquilonem, ubi erat statutum idolum zeli, ad prouocandam aemulationem. Quid est enim cincinnus capitis, nisi collectae cogitationes mentis, ut non sparsae diffluant, sed per disciplinam constrictae subsistant? Manus ergo desuper mittitur, et propheta per cincinnum capitis eleuatur; quia cum nostra mens sese per custodiam colligit, uis superna sursum nos ab infimis trahit. Bene uero inter terram et caelum sublatum se asserit, quia quilibet sanctus in carne mortali positus, plene quidem adhuc ad superna non peruenit, sed iam tamen ima derelinquit. In uisione uero dei in ierusalem ducitur, quia uidelicet unusquisque proficiens per caritatis zelum, qualis esse ecclesia debeat contemplatur. Bene quoque additur: quia iuxta ostium interius ductus est, quod respiciebat ad aquilonem, quia nimirum sancti uiri dum per aditum internae contemplationis aspiciunt, plus praua intra ecclesiam fieri quam recta deprehendunt; et quasi in aquilonis parte oculos, id est ad solis sinistram flectunt, quia contra uitiorum frigora caritatis se stimulis accendunt. Vbi et recte subiungitur: quia illic erat statutum idolum zeli ad prouocandam aemulationem. Dum enim intra sanctam ecclesiam a nonnullis specie sola fidelibus, rapinas et uitia perpetrari considerant, quid aliud quam in ierusalem idolum uident? Quod idolum zeli dicitur, quia per hoc contra nos aemulatio superna prouocatur; ut tanto districtius delinquentes feriat, quanto nos carius redemptor amat. Hypocritae igitur, quia cogitationes mentis non colligunt, per cincinnum capitis minime tenentur. Et qui sua nesciunt, commissorum sibi quando delicta deprehendunt? Hi itaque torpent a caelestibus, ad quae fraglare debuerant; et fraglant terrenis rebus anxie, a quibus laudabiliter torpuissent. Postposita quippe cura filiorum, saepe eos uideas se contra pericula immensi laboris accingere, maria transmeare, adire iudicia, pulsare principatus, palatia irrumpere, iurgantibus populorum cuneis interesse, et terrena patrimonia laboriosa obseruatione defendere. Quibus si fortasse dicatur: cur ista uos agitis, qui saeculum reliquistis? Respondent ilico deum se metuere, et idcirco tanto studio defendendis patrimoniis insudare. Vnde bene adhuc de struthionis huius stulto labore subiungitur: frustra laborauit, nullo timore cogente. Illic namque trepidauerunt timore, ubi non erat timor. Ecce enim diuina uoce praecipitur: si quis tibi tulerit tunicam, et uoluerit te cum iudicio contendere, dimitte illi et pallium. Et rursum: si quis quod tuum est tulerit ne repetas. Paulus quoque apostolus discipulos suos cupiens exteriora despicere, ut ualeant interna seruare, admonet dicens: iam quidem omnino delictum est in uobis, quod iudicia habetis inter uos, quare non magis iniuriam accipitis, quare non magis fraudem patimini? Et tamen hypocrita, assumpto sanctae conuersationis habitu, filiorum custodiam deserit, et temporalia quaeque defendere etiam iurgiis quaerit. Exemplo suo eorum perdere corda non trepidat, et quasi per neglegentiam amittere patrimonia terrena formidat. In errorem discipulus labitur, et tamen cor hypocritae nullo dolore sauciatur. Ire in iniquitatis uoraginem commissos sibi conspicit, et haec quasi inaudita pertransit; at si quod sibi leuiter inferri temporale damnum senserit, in ultionis ira repente ab intimis inardescit. Mox patientia rumpitur, mox dolor cordis in uocibus effrenatur; quia dum animarum damna aequanimiter tolerat, iacturam uero rerum temporalium repellere etiam cum spiritus commotione festinat, cunctis ueraciter indicat teste mentis perturbatione quid amat. Ibi quippe est grande studium defensionis, ubi et grauior uis amoris. Nam quanto magis terrena diligit, tanto priuari eis uehementius pertimescit. Qua enim mente in hoc mundo aliquid possidemus, non docemur, nisi cum amittimus. Sine dolore namque amittitur, quicquid sine amore possidetur. Quae uero ardenter diligimus habita, grauiter suspiramus ablata. Quis autem nesciat quia nostris usibus res terrenas dominus condidit, suis autem animas hominum creauit? Plus ergo deo se amare conuincitur, qui, neglectis his quae eius sunt, propria tuetur. Perdere namque hypocritae ea quae dei sunt, id est animas hominum, non timent; et quae sua sunt amittere, uidelicet res cum mundo transeuntes, quasi districto iudici posituri rationes timent; ac si placatum inueniant, cui desideratis rebus, id est rationabilibus, perditis, insensibilia et non quaesita conseruant. Possidere in hoc mundo aliquid uolumus, et ecce ueritas clamat: nisi quis renuntiauerit omnibus quae possidet, non potest meus esse discipulus. Perfectus igitur christianus quomodo debet res terrenas iurgando defendere, quas non praecipitur possidere? Itaque cum res proprias amittimus, si perfecte deum sequimur, in huius uitae itinere a magno onere leuigati sumus. Cum uero curam rerum eiusdem nobis itineris necessitas imponit, quidam dum eas rapiunt, solummodo tolerandi sunt; quidam uero conseruata caritate prohibendi, non tamen sola cura ne nostra subtrahant, sed ne rapientes non sua, semetipsos perdant. Plus quippe ipsis raptoribus debemus metuere, quam rebus irrationabilibus defendendis inhiare. Illa namque etiam non rapta morientes amittimus, cum illis uero et nunc conditionis ordine, etsi corrigi studeant, post perceptionem muneris, unum sumus. Quis autem nesciat quia minus ea quibus utimur, et plus debemus amare quod sumus? Si ergo et pro sua utilitate raptoribus loquimur, iam non solum nobis quae temporalia, sed ipsis etiam quae sunt aeterna uindicamus. Qua in re illud est sollerter intuendum, ne per necessitatis metum cupiditas subrepat rerum, et zelo succensa prohibitio, impetu immoderatiore distensa, usque ad odiosae turpitudinem contentionis erumpat. Dum que pro terrena re pax a corde cum proximo scinditur, liquido apparet quia plus res quam proximus amatur. Si enim caritatis uiscera etiam circa raptorem proximum non habemus, nosmetipsos peius ipso raptore persequimur; grauius que nos quam alter poterat deuastamus, quia dilectionis bonum sponte deserentes, a nobis ipsis intus est quod amittimus, qui ab illo sola exteriora perdebamus. Sed hanc hypocrita formam caritatis ignorat, quia plus terrena quam caelestia diligens, contra eum qui temporalia diripit sese in intimis immani odio inflammat. Sciendum uero est quia sunt nonnulli quos caritatis gremio nutriens mater ecclesia tolerat, quousque ad spiritalis aetatis incrementa perducat, qui nonnumquam et sanctitatis habitum tenent, et perfectionis meritum exsequi non ualent. Ad dona namque spiritalia minime assurgunt, et idcirco his qui sibi coniuncti sunt ad tuenda ea quae terrena sunt seruiunt; et nonnumquam in defensionis eiusdem iracundia excedunt. Hos nequaquam credendum est in hypocritarum numerum incurrere, quia aliud est infirmitate, aliud malitia peccare. Hoc itaque inter hos et hypocritas distat, quod isti infirmitatis conscii malunt a cunctis de culpa sua redargui, quam de ficta sanctitate laudari; illi uero et iniqua se agere certi sunt, et tamen apud humana iudicia de nomine sanctitatis intumescunt. Isti non metuunt prauis hominibus etiam de bona actione displicere, dum supernis tantummodo iudiciis placeant; illi uero numquam quid agant, sed quomodo de actione qualibet hominibus possint placere considerant. Isti iuxta modum suae intellegentiae etiam in rebus saeculi militant causis dei; illi etiam per causas dei intentioni deseruiunt saeculi, quia in ipsa quoque quae se agere sancta opera ostendunt, non conuersionem quaerunt hominum, sed auras fauorum. Igitur cum quosdam non despectae conuersationis uiros iracunde uel nimie defendere terrena conspicimus, debemus hoc in illis per caritatem reprehendere; nec tamen eos reprehendendo desperare, quia plerumque uni eidem que homini et insunt quaedam iudicabilia quae apparent, et magna quae latent. In nobis autem saepe magna in facie prodeunt, et nonnumquam quae reprehendenda sunt occultantur. Hinc ergo humilianda est nostrae mentis elatio, quia et illorum infirma sunt publica, et nostra secreta; et rursum fortia illorum secreta sunt, et in publico nostra uulgantur. Quos ergo de aperta infirmitate reprehendimus, superest ut de occultae fortitudinis aestimatione ueneremur; et si se de aperta infirmitate nostra mens eleuat, occulta sua infirma considerans, sese in humilitate premat. Saepe enim nonnulli multis praeceptis obsequuntur, et quaedam pauca praetereunt, et nos multa praetermittimus cum pauca seruamus. Vnde fit plerumque ut quia quod seruare nos nouimus, hoc praeterire alios uidemus, ilico nostra se in elatione mens eleuat, obliuiscens quam multa praetereat, cum ualde sint pauca quae seruat. Necesse est igitur ut in quibus alios reprehendimus, elationem sollicitae nostrae cogitationis inclinemus; quia si sublimiorem se ceteris noster animus conspicit, quasi in praecipiti singularitatis ductus, eo peius ruit. Sed cur hypocrita caelestia lucra deserens terrenis elaboret, sub struthionis adhuc nomine subiungit, dicens: priuauit eam deus sapientia, nec dedit illi intellegentiam. Quamuis aliud sit priuare, aliud non dare, hoc tamen repetiit subdendo: non dedit, quod praemisit: priuauit. Ac si diceret: quod dixi: priuauit, non iniuste sapientiam abstulit, sed iuste non dedit. Vnde et pharaonis cor dominus obdurasse describitur, non quod ipse duritiam contulit, sed quod, exigentibus eius meritis, nulla illud desuper infusi timoris sensibilitate molliuit. Sed nunc hypocrita, quod sanctum se simulat, quod sub imagine boni operis occultat, sanctae ecclesiae pace premitur, et idcirco ante nostros oculos religionis uisione uestitur. Si qua uero temptatio fidei erumpat, statim lupi mens rabida habitu se ouinae pellis exspoliat, quantum que contra bonos saeuiat, persequens demonstrat. Vnde et recte subditur: cum tempus fuerit, in altum alas erigit; deridet equitem et ascensorem eius. Quid enim alas huius struthionis accipimus, nisi pressas hoc tempore quasi complicatas hypocritae cogitationes? Quas cum tempus fuerit, in altum eleuat? Quia opportunitate comperta, eas superbiendo manifestat. Alas in altum erigere est per effrenatam superbiam cogitationes aperire. Nunc autem quia sanctum se simulat, quia in semetipso stringit quae cogitat, quasi alas in corpore per humilitatem plicat. Notandum uero est quod non ait: deridet equum et ascensorem, sed: equitem et ascensorem eius. Equus quippe est unicuique sanctae animae corpus suum, quod uidelicet nouit et ab illicitis continentiae freno restringere, et rursum caritatis impulsu in exercitatione boni operis relaxare. Equitis ergo nomine anima sancti uiri exprimitur, quae iumentum corporis bene subditum regit. Vnde et ioannes apostolus in apocalypsi dominum contemplatus ait: et exercitus qui sunt in caelo, sequebantur eum in equis albis. Multitudinem quippe sanctorum quae in hoc martyrii bello sudauerat, recte exercitum uocat, qui idcirco in equis albis sedere referuntur, quia nimirum eorum corpora et luce iustitiae et castimoniae candore claruerunt. Deridet ergo hypocrita equitem, quia cum ipse in aperto iniquitatis eruperit, electorum despicit sanctitatem; et elatus fatuos appellat, quos pace pressus fidei, callida arte simulabat. Quis uero alius huius ascensor est equitis, nisi omnipotens deus, qui et ea quae non erant praeuidens condidit, et ea quae sunt possidens regit? Ascendit quippe equitem, quia iusti uniuscuiusque uiri animam possidet, sua bene membra possidentem. Huic ergo hypocritae deridere est equitem sanctos despicere; deridere uero est ascensorem equitis prosilire usque ad iniuriam creatoris. Quia enim in unoquoque lapsu a minimis semper incipitur, et succrescentibus defectibus ad grauiora peruenitur, recte hypocritae huius iniquitas per supposita detrimenta distinguitur; ut dicatur prius bonum se quod non sit ostendere, postmodum uero bonos aperte despicere, ad extremum quoque usque ad iniuriam conditoris exsilire. Numquam quippe illic anima quo ceciderit iacet, quia uoluntarie semel lapsa, ad peiora pondere suae iniquitatis impellitur, ut in profundum corruens, semper adhuc profundius obruatur. Eat ergo hypocrita et nunc suas laudes appetat; postmodum uitam proximorum premat, et quandoque se in irrisione sui conditoris exerceat, ut quo elatiora semper excogitat, eo se suppliciis atrocioribus immergat. O quam multos tales nunc sancta ecclesia tolerat, quos cum tempus eruperit, temptatio aperta manifestat. Qui uoluntates suas, quia contra eam modo non exerunt, quasi complicatas interim alas cogitationum premunt. Quia enim bonis malis que haec uita communiter ducitur, nunc ecclesia ex utrorumque numero uisibiliter congregatur; sed deo inuisibiliter iudicante discernitur, atque in exitum suum a reproborum societate separatur. Modo uero esse in ea nec boni sine malis, nec mali sine bonis possunt. Hoc enim tempore coniuncta utraque pars sibi necessario congruit, ut et mali mutentur per exempla bonorum et boni purgentur per temptamenta malorum. Atque ideo dominus postquam sub struthionis specie multa de hypocritarum reprobatione intulit, mox ad electorum sortem uerba conuertit, ut qui in illis audierant quod fugientes tolerent, in istis audiant quod imitantes ament. Sequitur: numquid praebebis equo fortitudinem, aut circumdabis collo eius hinnitum? Sed fortasse prius quam huius equi fortitudinem hinnitum que disseramus, ab aliquibus quaeritur ut aliter etiam moralitate postposita, et rhinocerotis uirtus, et struthionis huius fatuitas exponatur. Manna quippe est uerbum dei, et quicquid bene uoluntas suscipientis appetit, hoc profecto in ore comedentis sapit. Terra est uerbum dei, quam quanto labor inquirentis exigit, tanto largius fructum reddit. Debet ergo intellectus sacri eloquii multiplici inquisitione uentilari, quia et terra, quae saepius arando uertitur, ad frugem uberius aptatur. Quae igitur et aliter de rhinocerote ac struthione sentimus, sub breuitate perstringimus, quia ad ea quae obligatiora sunt, enodanda properamus. Rhinoceros iste, qui etiam monoceros graecis exemplaribus nominatur, tantae esse fortitudinis dicitur, ut nulla uenantium uirtute capiatur; sed sicut hi asserunt, qui describendis naturis animalium laboriosa inuestigatione sudauerunt, uirgo ei puella proponitur, quae uenienti sinum aperit, in quo ille omni ferocitate postposita, caput deponit, sic que ab eis a quibus capi quaeritur, repente uelut inermis inuenitur. Buxei quoque coloris esse describitur, qui etiam cum elephantis quando certamen aggreditur, eo cornu quod in nare singulariter gestat, uentrem aduersantium ferire perhibetur, ut cum ea quae molliora sunt uulnerat, impugnantes se facile sternat. Potest ergo per hunc rhinocerotam, uel certe monocerotam, scilicet unicornem, ille populus intellegi qui dum de accepta lege non opera, sed solam inter cunctos homines elationem sumpsit, quasi inter ceteras bestias cornu singulare gestauit. Vnde passionem suam dominus propheta canente, pronuntians, ait: libera me de ore leonis, et a cornibus unicornuorum humilitatem meam. Tot quippe in illa gente unicornes, uel certe rhinocerotes exstiterunt, quot contra praedicamenta ueritatis de legis operibus, singulari et fatua elatione confisi sunt. Beato igitur iob sanctae ecclesiae typum tenenti dicitur: numquid uolet rhinoceros seruire tibi? Ac si apertius dicatur: nunquid illum populum, quem superbire in nece fidelium stulta sua elatione consideras, sub iure tuae praedicationis inclinas? Subaudis ut ego, qui et contra me illum singulari cornu extolli conspicio, et tamen mihi cum uoluero protinus subdo. Sed hoc melius ostendimus, si de genere ad speciem transeamus. Ille ergo ex hoc populo et prius in superbia, et postmodum praecipuus testis in humilitate nobis ad medium paulus ducatur, qui dum contra deum se quasi de custodia legis nesciens extulit, cornu in nare gestauit. Vnde et hoc ipsum naris cornu per humilitatem postmodum inclinans, dicit: qui prius fui blasphemus, et persecutor, et contumeliosus; sed misericordiam consecutus sum, quia ignorans feci. In nare cornu gestabat, qui placiturum se deo de crudelitate confidebat, sicut ipse postmodum semetipsum redarguens dicit: et proficiebam in iudaismo supra multos coaetaneos in genere meo, abundantius aemulator exsistens paternarum mearum traditionum. Huius autem rhinocerotis fortitudinem omnis uenator extimuit, quia saulis saeuitiam unusquisque praedicator expauit. Scriptum namque est: saulus autem adhuc spirans minarum et caedis in discipulos, accessit ad principem sacerdotum, et petiit ab eo epistolas in damascum ad synagogas, ut si quos inuenisset huius uiae uiros ac mulieres, uinctos perduceret in ierusalem. Cum flatus nare reddendus trahitur, inspiratio uocatur, et illud saepe per odorem nare deprehendimus, quod oculis non uidemus. Rhinoceros ergo iste nare gestabat cornu quo percuteret, quia minarum et caedis inspirans, postquam praesentes interfecerat, absentes quaerebat. Sed ecce omnis ante illum uenator absconditur, omnis homo id est rationale sapiens, opinione timoris eius effugatur. Vt ergo hunc rhinocerotam capiat, sinum suum uirgo, id est secretum suum ipsa per se inuiolata in carne dei sapientia expandat. Scriptum quippe est quod cum damascum pergeret, subito circumfulsit illum die media lux de caelo; et uox facta est, dicens: saule, saule, quid me persequeris? Qui prostratus in terra respondit: quis es, domine? Cui ilico dicitur: ego sum iesus nazarenus, quem tu persequeris. Virgo nimirum rhinoceroti sinum suum aperuit, cum saulo incorrupta dei sapientia incarnationis suae mysterium de caelo loquendo patefecit; et fortitudinem suam rhinoceros perdidit, quia prostratus humi omne quod superbum tumebat amisit. Qui dum sublato oculorum lumine, manu ad ananiam ducitur, patet iam rhinoceros iste, quibus dei loris astringitur, quia uidelicet uno in tempore caecitate, praedicatione, baptismate ligatur. Qui etiam ad dei praesepe moratus est, quia ruminare uerba euangelii dedignatus non est. Ait enim: ascendi ierosolymam cum barnaba, assumpto et tito. Ascendi autem secundum reuelationem, et contuli cum illis euangelium. Et qui prius ieiunus audierat: durum tibi est contra stimulum calcitrare; mira postmodum uirtute praesidentis pressus, ex uerbi pabulo uires obtinuit, et calcem superbiae amisit. Loris quoque dei non tantum a feritate restringitur, sed quod magis sit mirabile, ad arandum ligatur, ut non solum homines crudelitatis cornu non impetat, sed eorum etiam refectioni seruiens, aratrum praedicationis trahat. Ipse quippe de euangelizantibus quasi de arantibus dicit: debet enim in spe qui arat arare; et qui triturat, in spe fructus percipiendi. Qui igitur tormenta prius fidelibus irrogauerat, et pro fide postmodum flagella libenter portat, qui scriptis etiam epistolis humilis ac despectus praedicat, quod dudum terribilis impugnabat; profecto bene ligatus sub aratro desudat ad segetem, qui uiuebat in campo male liber a timore. De quo recte dicitur: aut confringet glebas uallium post te? Iam scilicet dominus quorumdam mentes intrauerat, qui illum ueraciter humani generis redemptorem credebant. Qui tamen cum nequaquam a pristina obseruatione recederent, cum dura litterae praedicamenta custodirent, eis praedicator egregius dicit: si circumcidamini, christus uobis nihil proderit. Qui ergo in humili mente fidelium legis duritiam redarguendo conteruit, quid aliud quam in ualle post dominum glebas fregit? Ne uidelicet grana seminum quae excisus aratro fidei sulcus cordis exciperet per custodiam litterae pressa deperirent. De quo bene adhuc subditur: numquid fiduciam habebis in magna fortitudine eius, et derelinques ei labores tuos? In rhinocerotis huius fortitudine fiduciam deus habuit, quia quanto illum crudelius dura sibi inferentem pertulit, tanto pro se constantius tolerantem aduersa praesciuit. Cui labores etiam quos ipse in carne pertulerat dereliquit, quia conuersum illum usque ad imitationem propriae passionis traxit. Vnde et per eumdem rhinocerotam dicitur: suppleo ea quae desunt passionum christi in carne mea. De quo adhuc subditur: numquid credes ei quod reddat sementem tibi, et aream tuam congreget? Consideremus saulum quis fuerit, cum ab ipsa adolescentia lapidantium adiutor exsisteret, cum alia ecclesiae loca uastaret, et acceptis epistolis uastanda alia peteret, cum mors ei fidelium nulla sufficeret, sed semper ad aliorum interitum aliis exstinctis anhelaret; et profecto cognoscimus quia nullus tunc fidelium crederet, quod ad iugum deus suae formidinis uim tantae elationis inclinaret. Vnde et ananias uoce dominica hunc et postquam conuersum audiuit, extimuit, dicens: domine, audiui a multis de uiro hoc quanta mala sanctis tuis fecerit in ierusalem. Qui tamen repente commutatus, ab hoste praedicator efficitur, et in cunctis mundi partibus redemptoris sui nomen insinuat, supplicia pro ueritate tolerat, pati se quae irrogauerat exsultat; alios blandimentis uocat, alios ad fidem terroribus reuocat. Istis regnum pollicetur caelestis patriae, illis minatur ignis gehennae. Hos per auctoritatem corrigit, illos ad uiam rectitudinis per humilitatem trahit; atque in omni latere ad manum se sui rectoris inclinat, et tanta arte dei aream congregat, quanta illam prius elatione uentilabat. Sed neque hoc abhorret a paulo, quod rhinoceros buxei coloris dicitur, et elephantorum uentres cornu ferire perhibetur. Quia enim uiuere sub rigore legis assueuit, artius in illum ceteris custodia uniuscuiusque uirtutis inoleuit. Quid enim per colorem buxeum, nisi abstinentiae pallor exprimitur? Cui ipse se tenaciter adhaerere testatur, dicens: castigo corpus meum, et seruituti subicio, ne forte aliis praedicans ipse reprobus efficiar. Qui diuinae legis eruditione praeditus, dum aliorum ingluuiem redarguit, cornu elephantes in uentrem ferit. In uentrem quippe elephantes percusserat, cum dicebat: multi ambulant, quod saepe dicebam uobis; nunc autem et flens dico, inimicos crucis christi, quorum finis interitus, quorum uenter deus, et gloria in confusione ipsorum. Et rursum: huiusmodi christo domino non seruiunt, sed suo uentri. Cornu suo igitur rhinoceros iste non iam homines, sed bestias percutit, quando illa paulus doctrinae suae fortitudine nequaquam perimendos humiles impetit, sed superbos uentris cultores occidit. Quae ergo in paulo scripta cognouimus, superest ut facta et in aliis credamus. Multi quippe ad humilitatis gratiam ex illius populi elatione conuersi sunt, quorum saeuitiam dominus dum sub iugo inspirati timoris edomuit, nimirum rhinocerotis sibi fortitudinem subegit. Sed quia mira dei potentia quid de electis egerit audiuimus, nunc mira eius patientia in his quos reprobans tolerauerit audiamus: penna struthionis similis est pennis herodii et accipitris. Quid struthionis nomine, nisi synagoga signatur? Quae alas legis habuit, sed corde in infimis repens, numquam se a terra subleuauit. Quid uero per herodium et accipitrem, nisi antiqui patres exprimuntur, qui ad ea quae potuerunt intellegenda perspicere, ualuerunt etiam uiuendo peruolare? Penna igitur struthionis, herodii et accipitris pennis est similis, quia synagogae uox priorum doctrinam loquendo tenuit, sed uiuendo nesciuit. Vnde et eiusdem synagogae populos de pharisaeis atque scribis ueritas admonet, dicens: super cathedram moysi sederunt. Omnia ergo quaecumque dixerint uobis, seruate et facite, secundum opera uero eorum nolite facere. Multa autem dicere de herodii uita potuimus, sed quia penna eius tantummodo ad memoriam deducitur, de uita loqui prohibemur. Quae derelinquit in terra oua sua, tu forsitan in puluere calefacis ea? In ouis aliud est quod cernitur, aliud quod speratur; et uideri spes non potest, paulo attestante qui ait: quod enim uidet quis, quid sperat? Quid ergo per struthionis oua nisi synagogae carne editi apostoli designantur, qui dum se in mundo despectos atque humiles exhibent, sperari gloriam in supernis docent? Abiecti namque et quasi nullius momenti apud elatos habiti, in terra uelut oua iacuerunt; sed intus in eis latebat unde uiuerent, et subleuati spei pennis ad caelestia uolarent. Quae oua struthio in terra derelinquit, quia eos quos carne genuerat synagoga apostolos audire contemnens, uocandae gentilitati deseruit. Mira autem potentia dominus haec eadem in puluere oua calefacit, quia uiuos apostolorum fetus in illa abiecta dudum gentilitate suscitauit; et quos synagoga uelut insensatos inuiuificatos que despexerat, ipsi nunc in ueneratione gentium per doctrinae magisterium uiuentes uolant. Oua sua struthio in puluere dereliquit, quia omnes quos praedicando synagoga genuit, a terrenis desideriis minime suspendit. Quae nimirum desideria quia antiquus hostis concepta in corde inuenit, obsessas mentes etiam in sceleribus rapit. Vnde et subditur: obliuiscitur quod pes conculcet ea, et bestia agri conterat. Tunc oua pes calcat, et bestia agri conterit, cum in terra deseruntur; quia uidelicet humana corda dum semper terrena cogitare, semper quae ima sunt agere appetunt, ad conterendum se agri bestiae, id est diabolo, sternunt; ut cum diu infima cogitatione abiecta sunt, quandoque etiam maiorum criminum perpetratione frangantur. Synagoga ergo oua quae genuit, a terra suspendere bene uiuendo neglexit. Sed omnipotens deus multos eius filios, quamuis in terrenis desideriis mortuos ac frigidos repperit, calore tamen sui amoris animauit. Sed uitam quam filiis synagoga non dedit, hanc postmodum inuidit, dum moliretur persequendo exstinguere quos se ad bona opera non meminerat fouendo genuisse. Vnde et apte de hoc struthione subditur: duratur ad filios quasi non sint sui. Quasi non suos respicit quos aliter uiuere quam docuit ipsa deprehendit, et durescente saeuitia terrores admouet, se que in eorum cruciatibus exercet; atque inuidiae facibus inflammata, in quibus non laborauit ut possint uiuere, laborat ut debeant interire; et cum domini membra persequitur, placere se per hoc dominum suspicatur. Vnde et eisdem struthionis ouis ueritas dicit: uenit hora ut omnis qui interficit uos arbitretur se obsequium praestare deo. Quia ergo dum crudelitate ad persequendum synagoga ducitur, hoc se agere impulsu diuini timoris arbitratur, recte subiungitur: frustra laborauit, nullo timore cogente. In labore quippe illam persecutionis anhelare non timor, sed crudelitas coegit. Sed quia plerumque uitia, colore uirtutum tincta, tanto nequiora sunt, quanto et esse uitia minime cognoscuntur, eo in persecutione durior synagoga exstitit, quo religiosiorem se fieri fidelium mortibus aestimauit; et idcirco quae ageret discernere omnino non potuit, quia lumen sibi intellegentiae per superbiae obiectionem clausit. Vnde et bene subditur: priuauit enim eam deus sapientia, nec dedit illi intellegentiam. Districtum quippe est occultae retributionis examen; et quia sciens humilitatem perdidit, etiam ueritatis intellegentiam nesciens amisit. Valde autem minora sunt uulnera quae in redemptoris aduentu fidelibus intulit, quam ea quibus sanctam ecclesiam adhuc per aduentum antichristi ferire contendit. Ad illud namque se tempus praeparat, ut uitam fidelium coaceruatis uiribus premat. Vnde et apte subditur: cum tempus fuerit, in altum alas erigit; deridet equitem et ascensorem eius. In altum struthio alas erigit, quando suo conditori synagoga non ut antea formidando, sed aperte iam repugnando contradicit. In membra quippe diaboli transiens, et mendacii hominem deum credens, contra fideles tanto in altum extollitur, quanto et dei corpus se esse gloriatur. Quae quia non solum humanitatem domini, sed ipsam etiam diuinitatem despicit, non tantum equitem, sed ascensorem etiam equitis irridet. Nam custodita unitate personae ualet intellegi, quia uerbum dei tunc equitem ascendit, quando animatam carnem sibi intra uterum uirginis condidit. Tunc equitem ascendit, quando humanam animam propriae carni praesidentem, diuino cultui semetipsum creando subiugauit. Carnem quippe diuinitas anima mediante suscepit; et per hoc totum simul equitem tenuit, quia in semetipso non solum illam quae regebatur, sed hanc etiam quae regebat astrinxit. Iudaea igitur per aduentum superbientis antichristi laqueo seductionis capta, quia redemptorem nostrum humilem fuisse inter homines despicit, deridet equitem, quia eius in omnibus diuinitati contradicit, deridet nihilominus ascensorem. Sed redemptor noster unus idem que et eques, et equitis ascensor; et cum in mundum uenit, fortes contra mundum praedicatores exhibuit; et cum in mundi termino antichristi fallaciam tolerat, uirtutem pro se certantibus subministrat; ut cum antiquus hostis in illa sua citius finienda libertate laxatur, fideles nostri tanto maiores uires accipiant, quanto contra aduersarium solutum pugnant. Vnde hic cum struthio alas eleuare, ascensorem et equitem deridere describitur, ilico fortium praedicatorum memoria subrogatur, et dicitur: numquid praebebis equo fortitudinem, aut circumdabis collo eius hinnitum? In scriptura sacra equi nomine aliquando lubrica uita prauorum, aliquando dignitas temporalis, aliquando hoc ipsum praesens saeculum, aliquando praeparatio rectae intentionis, aliquando sanctus praedicator exprimitur. Equi enim nomine lubrica prauorum uita signatur, sicut scriptum est: nolite fieri sicut equus et mulus. Et sicut per prophetam alium dicitur: equi amatores, et emissarii facti sunt, unusquisque ad uxorem proximi sui hinniebat. Equi nomine dignitas temporalis accipitur, salomone attestante, qui ait: uidi seruos in equis, et principes ambulantes quasi seruos super terram. Omnis quippe qui peccat seruus est peccati, et serui in equis sunt cum peccatores praesentis uitae dignitatibus efferuntur. Principes uero quasi serui ambulant, cum multos dignitate uirtutum plenos nullus honor erigit, sed summa hic aduersitas uelut indignos deorsum premit. Hinc rursum dicitur: dormitauerunt qui ascenderunt equos; id est, in morte animae mentis oculos a ueritatis luce clauserunt, qui in praesentis uitae honore confisi sunt. Equi nomine hoc ipsum praesens saeculum designatur, sicut iacob uoce dicitur: fiat dan coluber in uia, cerastes in semita, mordens ungulas equi, ut cadat ascensor eius retro. Quo in testimonio quid equus significet melius ostendimus, si et ea quae circumstant paulo subtilius exponamus. Nonnulli enim de tribu dan uenire antichristum ferunt, pro eo quod hoc loco dan et coluber asseritur et mordens. Vnde et non immerito dum israeliticus populus terras in castrorum partitione susciperet, primus dan ad aquilonem castrametatus est, illum scilicet signans, qui in corde suo dixerat: sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis; ascendam super altitudinem nubium, similis ero altissimo. De quo et per prophetam dicitur: a dan auditus est fremitus equorum eius. Qui non solum coluber, sed etiam cerastes uocatur. kerata~g enim graece cornua dicuntur; serpens que hic cornutus esse perhibetur, per quem digne antichristi aduentus asseritur, quia contra uitam fidelium cum morsu pestiferae praedicationis armatur etiam cornibus potestatis. Quis autem nesciat semitam angustiorem esse quam uiam? Fit ergo dan coluber in uia, quia in praesentis uitae latitudine eos ambulare prouocat, quibus quasi parcendo blanditur; sed in uia mordet, quia eos quibus libertatem tribuit, erroris sui ueneno consumit. Fit cerastes in semita, quia quos fideles repperit, et sese ad praecepti caelestis angusta itinera constringentes, non solum nequitia callidae persuasionis impetit, sed etiam terrore potestatis premit, et in persecutionis angore, post beneficia fictae dulcedinis, exercet cornua potestatis. Quo in loco equus hunc mundum insinuat, qui per elationem suam in cursum labentium temporum spumat. Et quia antichristus extrema mundi apprehendere nititur, cerastes iste equi ungulas mordere perhibetur. Vngulas quippe equi mordere est extrema saeculi feriendo contingere. Vt cadat ascensor eius retro. Ascensor equi est quisquis extollitur in dignitatibus mundi. Qui retro cadere dicitur, et non in faciem, sicut saulus cecidisse memoratur. In faciem enim cadere est in hac uita suas unumquemque culpas agnoscere, eas que paenitendo deflere. Retro uero, quo non uidetur, cadere, est ex hac uita repente decedere, et ad quae supplicia ducatur ignorare. Et quia iudaea erroris sui laqueis capta, pro christo antichristum exspectat; bene iacob eodem loco repente in electorum uoce conuersus est, dicens: salutare tuum exspectabo, domine; id est, non sicut infideles antichristum, sed eum qui in redemptionem nostram uenturus est, uerum credo fideliter christum. Equi nomine praeparatio rectae intentionis accipitur, sicut scriptum est: equus paratur in diem belli, sed dominus salutem tribuit, quia contra temptationem quidem se animus praeparat, sed nisi adiuuetur desuper, salubriter non decertat. Equi nomine sanctus quisque praedicator accipitur, propheta attestante, qui ait: misisti in mari equos tuos, turbantes aquas multas. Quietae quippe aquae iacuerunt, quia humanae mentes diu sub uitiorum suorum torpore sopitae sunt. Sed equis dei mare turbatum est, quia missis sanctis praedicatoribus, omne cor quod pestifera securitate torpuit, impulsa salutiferi timoris expauit. Hoc itaque loco equi nomine sanctus praedicator accipitur, cum beato iob dicitur: numquid praebebis equo fortitudinem, aut circumdabis collo eius hinnitum? Sed quid est quod huic equo dominus prius se dare fortitudinem, et postmodum collo eius hinnitum circumdare asserit? Hinnitu enim uox praedicationis exprimitur. Verus autem quisque praedicator ante fortitudinem, et post hinnitum accipit, quia cum in se prius uitia exstinxerit, tunc pro erudiendis aliis ad uocem praedicationis uenit. Equus iste habet fortitudinem, quia aduersa constanter tolerat. Habet hinnitum quia ad superna blandiens uocat. Huic equo dominus et fortitudinem se et hinnitum dare testatur, quia in praedicatore eius nisi et uita et sermo conuenerit, nequaquam uirtus perfectionis apparebit. Non enim multum prodest si sublimis uitae operatione suffultus sit, si tamen loquendo non ualet ad hoc alios excitare quod sentit. Vel quid prodest bene loquendo alios accendere, si semetipsum indicat male uiuendo torpuisse? Quia ergo in praedicatore necesse est ut ad perfectionem utraque conueniant, equo suo dominus et cum actionis fortitudine hinnitum uocis et cum hinnitu uocis fortitudinem ministrat actionis. Et notandum cur hinnitus, qui interius nimirum per guttur ducitur, equi collo circumdari, id est quasi per gyrum trahi exterius, dicatur, quia uidelicet praedicationis uox de internis emanat, sed extra circumdat. Nam quo alios ad bene uiuendum suscitat, eo ad bene agendum et opera praedicantis ligat, ne extra sermonem actio transeat, ne uoci uita contradicat. Collo ergo equi hinnitus circumducitur, quia ne ad peruersa opera prodeat, suis uocibus etiam uita praedicantis obsidetur. Hinc est enim quod potenter dimicantibus in munere torques datur, ut quia signa uirtutum gestant, maiora semper exerceant, et debilitatis crimen incurrere metuant, dum in semetipsis iam fortitudinis est praemium, quod ostentant. Vnde et recte in laude sapientiae auditori cuilibet per salomonem dicitur coronam gratiarum accipies capiti tuo, et torquem auream collo tuo. Sequitur: numquid suscitabis eum quasi locustas? Locustarum nomine aliquando iudaeorum populus, aliquando conuersa gentilitas, aliquando adulantium lingua, aliquando uero per comparationem resurrectio dominica, uel praedicatorum uita signatur. Quia enim iudaeorum populum locustae exprimant, uita ioannis signat, de quo scriptum est: locustas et mel siluestre edebat. Ioannes quippe eum quem prophetiae auctoritate pronuntiat, etiam specie ciborum clamat. In semetipso enim designauit dominum, quem praeuenit. Qui nimirum in redemptionem nostram ueniens, quia infructuosae gentilitatis dulcedinem sumpsit, mel siluestre edidit. Quia uero iudaeorum plebem in suo corpore ex parte conuertit, in cibo locustas accepit. Ipsos namque locustae significant subitos saltus dantes, sed protinus ad terram cadentes. Saltus enim dabant cum praecepta domini se implere promitterent, sed citius ad terram cadebant, cum per praua opera haec se audisse denegarent. Videamus in eis quasi quemdam locustarum saltum: omnia uerba quae locutus est dominus, et faciemus et audiemus. Videamus autem quomodo citius ad terram ruunt: utinam mortui essemus in aegypto, et non in hac uasta solitudine. Vtinam pereamus, et non inducat nos dominus in terram istam. Locustae ergo erant, quia habebant saltum per uocem, et casum per actionem. Locustarum quoque nomine gentilitas designatur, salomone attestante, qui ait: florebit amygdalus, impinguabitur locusta, dissipabitur capparis. Amygdalus quippe florem prius cunctis arboribus ostendit. Et quid in flore amygdali nisi sanctae ecclesiae primordia designantur? Quae in praedicatoribus suis primitiuos uirtutum flores aperuit, et ad inferenda poma bonorum operum, uenturos sanctos, quasi arbusta sequentia praeuenit. In qua mox locusta impinguata est, quia sicca gentilitatis sterilitas pinguedine est gratiae caelestis infusa. Capparis dissipatur, quia cum gratiam fidei uocata gentilitas attigit, iudaea, in sua sterilitate remanens, bene uiuendi ordinem amisit. Hinc rursum per eumdem salomonem dicitur: regem locusta non habet, et egreditur uniuersa per turmas; quia uidelicet derelicta gentilitas aliena dudum a diuino regimine exstitit, sed tamen ordinata postmodum contra aduersantes spiritus ad fidei bellum processit. Locustae uocabulo lingua adulantis exprimitur; quod exhibitae caelitus aegypti plagae testantur, quae exigentibus meritis corporaliter semel illatae sunt; sed quae mala prauas mentes cotidie feriant, spiritaliter signauerunt. Scriptum namque est: uentus urens leuauit locustas, quae ascenderunt super uniuersam terram aegypti, operuerunt que uniuersam faciem terrae, uastantes omnia. Deuorata est igitur herba terrae, et quicquid pomorum in arboribus fuit. Eis enim aegyptus plagis affecta est, in quibus exteriore percussione commota, dolens que, perpenderet quae deuastationis damna interius neglegens toleraret; ut dum foras perire minima, sed amplius dilecta cerneret, per eorum speciem et quae intus pertulerat grauiora sentiret. Quid autem per significationem locustae portendunt, quae plus quam cetera minuta quaeque animantia humanis frugibus nocent; nisi linguas adulantium, quae terrenorum hominum mentes, si quando bona aliqua proferre conspiciunt, haec immoderatius laudando corrumpunt? Fructus quippe aegyptiorum est operatio cenodoxorum, quam locustae exterminant, dum adulantes linguae ad appetendas laudes transitorias cor operantis inclinant. Herbam uero locustae comedunt, quando adulatores quique uerba loquentium fauoribus extollunt. Poma quoque arborum deuorant, quando uanis laudibus quorundam iam quasi fortium et opera eneruant. Locustae nomine per comparationem redemptoris nostri resurrectio designatur. Vnde et uoce eius per prophetam dicitur: excussus sum sicut locusta. Teneri enim se a persecutoribus usque ad mortem pertulit, sed sicut locusta excussus est, quia ab eorum manibus saltu subitae resurrectionis euolauit. Quod referri quoque ad praedicatorum numerum potest. In ipsis quippe uelut locusta excussus est, quia iudaea in sua persecutione saeuiente, dum per diuersa fugiunt, quasi quosdam recessionis suae saltus dederunt. Quia uero ille praedicator ad perfectionis culmen erigitur, qui non actiua solummodo, sed etiam contemplatiua uita solidatur; recte ipsa praedicatorum perfectio locustis exprimitur, quae quotiens se in aere attollere conantur, primum se cruribus impellentes subleuant, et postmodum alis uolant. Ita nimirum sunt sancti uiri, qui dum superna appetunt, primum quidem actiuae uitae bonis operibus innituntur; et tunc demum se ad sublimia per contemplationis saltum uolando suspendunt. Crura figunt et alas exserunt, quia recta agendo se stabiliunt, et ad alta uiuendo subleuantur. Qui in hac uita positi, diu in diuina contemplatione manere non possunt, sed, quasi locustarum more, a saltu quem dederant in pedibus suis se excipiunt, dum post contemplationum sublimia ad necessaria actiuae uitae opera reuertuntur, nec tamen in eadem uita actiua remanere contenti sunt. Sed dum ad contemplationem desideranter exsiliunt, quasi rursus aera uolantes petunt; uitam que suam uelut locustae ascendentes descendentes que peragunt, dum sine cessatione semper et summa uidere ambiunt, et ad semetipsos naturae corruptibilis pondere reuoluuntur. Est adhuc aliud quod locustae simile sanctis praedicatoribus gerunt. Matutinis namque horis, id est teporis tempore uix a terra se subleuant; cum uero aestus exarserit, tanto altius, quanto alacrius uolant. Sanctus autem quisque praedicator cum quieta fidei tempora conspicit, humilis ac despectus aspicitur, et locustae more quasi uix a terra subleuatur. Si autem persecutionis ardor incandeat, corde caelestibus inhaerens, mox quantae sit sublimitatis ostendit, et pulsatus alis in altum rapitur, qui quietus in imis torpuisse credebatur. De hoc ergo equo, id est praedicatore suo, beato iob dominus dicat: numquid suscitabis eum quasi locustas? Subaudis ut ego, qui eo illum ad altiora excitando subleuo, quo grauiore persecutionis aestu excruciari permitto, ut tunc in illo robustior uirtus euigilet, cum se ei ardentior infidelium crudelitas illidet. Sed cum multa exterius sanctus praedicator patitur, cum dira persequentium uexatione cruciatur, quis intueri ualet quid est quod intus conspicit, qui tot sua exterius damna non sentit? Nisi enim essent mira quae salubriter intus pascerent, ea procul dubio quae admouentur exterius usque ad cor tormenta peruenirent. Sed in arce spei se animus subleuat et idcirco obiectae obsidionis iacula minime formidat. Vnde et hoc loco dominus, ut ostendat equus iste quam suauia iam de internis odoretur, cum tot aduersa in exterioribus patitur, recte subiungit: gloria narium eius terror. In scriptura sacra uocabulo narium aliquando fatuitas, aliquando antiqui hostis instigatio, aliquando uero praescientia solet intellegi. Naribus namque fatuitas designatur, sicut iam superius salomone attestante docuimus qui ait: circulus aureus in naribus suis mulier pulchra et fatua. Narium nomine exhalantes insidiae atque instigatio antiqui hostis accipitur, quod in hoc eodem libro de illo dominus attestatur, dicens: de naribus eius procedit fumus. Ac si dicat: de peruersa instigatione illius in humanis cordibus caligo nequissimae cogitationis surgit, per quam uidentium oculi tenebrescunt. Naribus quoque praescientia designatur, sicut per prophetam dicitur: quiescite ab homine, cuius spiritus est in naribus eius, quia excelsus reputatus est ipse. Saepe enim id quod non uidemus odore comprehendimus, ita ut nonnullae res etiam cum longe iaceant fragrantia nobis suae qualitatis innotescant, dum que per nares spiritum ducimus, plerumque aliqua et inuisa praescimus. Redemptoris ergo nostri spiritus esse in eius naribus dicitur, ut uidelicet scientia illius esse in praescientia designetur, quia quaecumque se scire in natura humanitatis innotuit, haec nimirum ante saecula ex diuinitate praesciuit. Quia unde spiritum in naribus habuerit, mox propheta subiungit, dicens: quia excelsus reputatus est ipse. Ac si diceret: in inferioribus uentura desuper praescit, quia ad ima de caelestibus uenit. Sancti etiam uiri, quia ab illo audita crediderunt, ipsi quoque iam uentura praesciunt; dum que eius fideliter praeceptis inseruiunt, aduentum illius spe certa praestolantur. Vnde et hoc loco equi huius naribus, praedicatoris sancti praescientia ac praestolatio designatur. Dum enim uenire extremum iudicium, ostendi caelestem patriam, persolui iustis praemia appetit, quasi per nares spiritum de futuris trahit. Sed gloria narium eius terror est, quia uisionem districti iudicis, quam iustus uehementer exspectat, iniustus uenire formidat. Iste namque labores suos considerans, mercedem retributionis quaerit; et causae suae meritum sciens, praesentiam iudicis expetit, eum que ut ueniat in flamma ignis, dans uindictam impiis, et contemplationis suae speciem in retributionem deferens piis, summo ardore concupiscit. Ille uero qui iniustitiae suae meminit, uenire in iudicium perhorrescit, actus que suos examinari metuit, quia damnari se, si examinetur, nouit. Gloria ergo narium eius terror est, quia iustus inde gloriatur, unde peccator addicitur. Videamus equum quomodo de his quae adhuc non uidet iam per nares spiritum trahit; uideamus quanta gloria attollitur cum iam uentura praestolatur. Ecce labores suos intuens praedicator egregius dicit: ego iam delibor et tempus meae resolutionis instat. Bonum certamen certaui, cursum consummaui, fidem seruaui. De reliquo reposita est mihi corona iustitiae quam reddet mihi dominus in illa die iustus iudex. Vbi et apte subiungit: non solum autem mihi, sed et his qui diligunt aduentum eius. Ac si dicat: sed et omnibus qui sibi de bona operatione sunt conscii. Aduentum enim iudicis non diligunt, nisi qui in causa sua habere se iustitiae meritum sciunt. Quia igitur unde gloriatur iustus, inde terretur iniustus, dicatur recte: gloria narium eius terror. Sed sanctus iste praedicator, dum uenturam gloriam praestolatur, dum uenire ante faciem iudicis nititur, dum que a laboris sui adhuc mercede differtur, in hac uita interim positus quid agat audiamus. Sequitur: terram ungula fodit. Solet in equi ungula laboris fortitudo cognosci. Quid ergo per ungulam nisi in praedicatore sancto uirtutum perfectio demonstratur? Quia uidelicet ungula terram fodit, dum de corde audientium exemplo suorum operum terrenas cogitationes eicit. Vngula terram fodit, quia auditorum corda a saecularibus curis euacuat, cum doctor bonus contemni saeculum opere ostentat. Videamus paulum terram cordis audientium qua ostensae uirtutis ungula fodiat. Ipse namque discipulis dicit: haec cogitate, quae et didicistis et accepistis et audistis et uidistis in me; haec agite, et deus pacis erit uobis cum. Et rursum: imitatores mei estote, fratres, sicut et ego christi. Qui igitur exemplo sui operis alios corrigit, nimirum ungula terram fodit. Habemus aliud quod adhuc subtilius de huius ungulae effossione tractemus. Sancti enim uiri quamuis intento mentis oculo in supernis euigilent, quamuis cuncta quae in ima praeterfluunt pede rigidi contemptus calcent, ex corruptione tamen terrenae carnis, cui adhuc illigati sunt, plerumque cogitationum puluerem in corde patiuntur. Cum que foras aliis ad appetenda caelestia persuadent, semetipsos semper intrinsecus subtili inquisitione discutiunt, ne qua immorante in se diu infima cogitatione polluantur. Equus ergo iste ungula terram fodit cum praedicator quisque inquisitione forti terrenas in se cogitationes discutit. Equus ungula terram fodit quando is cui iam dominus praesidet quae sibi moles congeritur ex uetusta cogitatione considerat, se que ab illa flendo euacuare non cessat. Vnde bene et isaac apud alienam gentem puteos fodisse describitur. Quo uidelicet exemplo discimus ut in hac peregrinationis aerumna positi, cogitationum nostrarum profunda penetremus; et quousque nobis uerae intellegentiae aqua respondeat, nequaquam nostrae inquisitionis manus ab exhaurienda cordis terra torpescat. Quos tamen puteos allophyli insidiantes replent, quia nimirum immundi spiritus cum nos studiose cor fodere conspiciunt, congestas nobis temptationum cogitationes mergunt. Vnde semper mens euacuanda est, incessanter que fodienda, ne si indiscussa relinquitur, usque ad tumorem peruersorum operum, cogitationum super nos terra cumuletur. Hinc ad ezechielem dicitur: fili hominis, fode parietem; id est, cordis duritiam crebris perscrutationum ictibus rumpe. Hinc ad isaiam dominus dicit: ingredere in petram, abscondere fossa humo, a facie timoris domini, et a gloria maiestatis eius. Petram quippe ingredimur, cum torporis nostri duritiam penetramus; atque a facie timoris domini fossa humo abscondimur, si terrenas cogitationes cogitationes egerentes ab ira districti iudicis in humilitate nostrae mentis celamur. Quo enim plus terra fodiendo proicitur, eo pauimentum semper inferius demonstratur. Vnde et nos si a nobis studiosius terrenas cogitationes eicimus, quo apud nosmetipsos abscondamur, humilius inuenimus. Ecce enim quia diuini iudicii dies imminet, quasi ipsa iam timoris eius facies apparet; tanto que magis necesse est ut unusquisque illum terribilius timeat, quanto iam gloria maiestatis eius appropinquat. Quid ergo agendum est, quo ue fugiendum? Quo enim quis latere potest eum qui ubique est? Sed ecce petram ingredi, fossa humo occultari praecipimur, ut uidelicet cordis nostri duritiam dirumpentes, eo iram inuisibilem declinemus, quo ab amore rerum uisibilium apud nosmetipsos in corde subtrahimur; ut cum prauae cogitationis terra eicitur, mens apud semetipsam tanto tutius quanto et humilius abscondatur. Hinc israelitico populo per moysen a domino iubetur ut cum egreditur ad requisita naturae, mittat paxillum in balteo, et fossa humo abscondat quae egesta fuerint. Naturae enim corruptibilis pondere grauati, a mentis nostrae utero quaedam cogitationum superflua quasi uentris grauamina erumpunt. Sed portare sub balteo paxillum debemus, ut uidelicet ad reprehendendos nosmetipsos semper accincti, acutum circa nos stimulum compunctionis habeamus, qui incessanter terram mentis nostrae paenitentiae dolore confodiat, et hoc quod a nobis fetidum erumpit abscondat. Ventris quippe egestio fossa humo per paxillum tegitur, cum mentis nostrae superfluitas subtili redargutione discussa, ante dei oculos, per compunctionis suae stimulum celatur. Quia igitur sancti uiri quaecumque inutilia cogitant reprehendere ac diiudicare non cessant, de equo suo dominus dicat: terram ungula fodit, id est quicquid in mente sua terrenum uersari conspicit, hoc nimirum superductae paenitentiae duris percussionibus rumpit. Cum uero se interius districta subtilitate diiudicant, iam nihil est quod exterius pertimescant. Tanto enim minus ad mala praesentia trepidant, quanto semetipsos plenius bonis uenturis parant. Vnde et subditur: exsultat audacter, in occursum pergit armatis. Exsultat audacter, quia sic aduersis non frangitur, sicut nec prosperis eleuatur. Aduersa namque non deiciunt, quem prospera nulla corrumpunt. Equus itaque iste et fortis et sub freno est. Ne ergo prematur aduersis, habet uim fortitudinis; ne eleuetur prosperis, habet pondus desuper insidentis. Decurrunt quippe tempora, sed idcirco iustum trahere non ualent, quia leuare non possunt. Illos nimirum trahunt, quos leuant; irata deiciunt, quos blanda sustollunt. Vir autem bene deo subditus scit inter transeuntia stare, scit inter lapsus decurrentium temporum mentis gressum figere, scit nec ad subiecta se erigere, nec ad obiecta trepidare. Plerumque autem quia exerceri se utilius contritionis suae laboribus nouit, aduersis hilarescit, quae dum constanter pro ueritate patitur, augeri sibi uirtutis meritum laetatur. Hinc est quod tunc apostolos exsultasse legimus, cum pro christo illos contigit flagella tolerasse, sicut scriptum est: ibant gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine iesu contumeliam pati. Hinc paulus cum duris in macedonia fuisset persecutionibus pressus, in eo quod se afflictum insinuat, etiam iucundatum demonstrat, dicens: nam cum uenissemus macedoniam, nullam requiem habuit caro nostra. Ac si aperte diceret quia spiritus requiem habuit dum per profectum animae persecutionum supplicia caro tolerauit. Contra hunc itaque equum ab aduersariis sanctae ecclesiae parantur gladii de dolore poenarum, parantur arma de patrociniis saecularium potestatum. Solent namque haeretici potentum mundi defensionibus, quasi quibusdam armis, se tegere; solent omnes infideles praedicationem fidei excitatis etiam saeculi potestatibus impugnare. Sed equus dei exsultat audacter, et exteriora tormenta non metuit; quia internam delectationem quaerit, potestatum mundi iracundiam non formidat; quia ipsius quoque uitae praesentis desiderium per mentis excessum calcat. Hinc per salomonem dicitur: non contristabit iustum quicquid ei acciderit. Hinc in eo rursum scriptum est: iustus quasi leo confidens absque terrore erit. In occursum bestiarum idcirco leo non trepidat, quia praeualere se omnibus non ignorat. Vnde iusti uiri securitas recte leoni comparatur, quia contra se cum quoslibet insurgere conspicit, ad mentis suae confidentiam redit; et scit quia cunctos aduersantes superat, quia illum solum diligit, quem inuitus nullo modo amittat. Quisquis enim exteriora, quae et nolenti subtrahuntur, appetit sua se sponte extraneo timori substernit. Infracta autem uirtus est concupiscentiae terrenae contemptus, quia et in alto mens ponitur, cum a rebus infimis spei suae iudicio subleuatur, atque a cunctis aduersantibus tanto minus attingitur quanto in supernis sita tutius munitur. Equus itaque iste non solum contra se uenientes minime metuit, sed eis etiam in occursum pergit. Vnde bene hic additur: in occursum pergit armatis. Plerumque enim quieti atque inconcussi relinquimur, si obuiare prauis pro iustitia non curamus. Sed si ad aeternae uitae desiderium animus exarsit; si iam uerum lumen intrinsecus respicit; si in se flammam sancti feruoris accendit, in quantum locus admittit, in quantum causa exigit, debemus pro defensione iustitiae nosmetipsos obicere, et peruersis ad iniusta erumpentibus, etiam cum ab eis non quaerimur, obuiare. Nam cum iustitiam, quam nos amamus, in aliis feriunt, nos nihilominus sua percussione confodiunt, etiam si uenerari uideantur. Quia ergo uir sanctus prauis ac male agentibus sese etiam cum non quaeritur opponit, recte de equo dei dicitur: in occursum pergit armatis. Intueri libet illum sessoris sui calcaribus excitatum contra armatos hostes, quantus paulum feruor accenderat, quando eum ephesi ad irrumpendas theatri turbas zeli flamma rapiebat. Scriptum quippe est: repleti sunt ira, et exclamauerunt dicentes: magna diana ephesiorum; et impleta est ciuitas confusione, et impetum fecerunt uno animo in theatro, rapto caio et aristarcho macedonibus, comitibus pauli. Atque mox subditur: paulo autem uolente intrare in populum non permiserunt discipuli. Quidam autem et de asiae principibus, qui erant amici eius, miserunt ad eum, rogantes ne se daret in theatrum. In quibus profecto uerbis agnoscimus quo impetu contra cuneos aduersantes irrueret, nisi eum per amicos et discipulos caritatis frena tenuissent. Sed si obuiare hostibus, si ultro pugnam petere, si nosmetipsos semper relinquere in cursum nostri feruoris debemus; quid est quod idem praedicator egregius de semetipso fatetur, dicens: damasci praepositus gentis arethae regis custodiebat ciuitatem damascenorum, ut me comprehenderet, et per fenestram in sporta demissus sum per murum, et effugi manus eius? Quid est quod equus iste modo sponte armatorum cuneos impetit, et modo se ab armatis hostibus quasi trepidus abscondit; nisi hoc, quod necesse est ut in eius artificiosa uirtute discamus aduersariorum pugnam et constanter aliquando appetere, et prudenter aliquando declinare? Necesse quippe est ut per omne quod agimus in mentis trutina positum hinc pondus, illinc fructum nostri laboris aestimemus; et cum pondus fructum superat, laborem quisque innoxie declinet, dummodo se in aliis exerceat, in quibus lucro fructuum pondus laboris uincat. Cum uero sub sequenti quantitate fructuum mensura laboris aut aequatur, aut uincitur, labor non sine graui culpa declinatur. Vnde praedicator sanctus, cum damasci ualde obstinatas mentes persequentium cerneret, eorum noluit aduersitati confligere, quia et semetipsum, quem profuturum multis nouerat, uidit posse deficere, et aut nullis se illic aut paucis prodesse. Secessum ergo a certamine petiit, et pugnaturum felicius ad alia se bella seruauit. Non enim loco uirtus, sed locus uirtuti defuit, et idcirco fortissimus miles ab obsidionis angustia certaminis campum quaesiuit. Vbi autem subiuganda regi proprio multa aduersariorum colla conspexit, subire bellum uel cum morte non timuit; sicut ipse cum ierosolymam pergeret, eum que discipuli, passione illius per prophetiam praescita, prohiberent, sibimetipsi attestatur, dicens: ego enim non solum alligari, sed et mori in ierusalem paratus sum pro nomine domini iesu. Neque enim facio animam meam pretiosiorem quam me. Qui igitur hic hostiles cuneos etiam praescita passione sua imperterritus petiit, illic de dispensatione fuisse docuit, non de timore quod fugit. Qua in re pensandum est quia ille labores quosdam per dispensationis iudicium laudabiliter declinat, qui pro deo maiores alios fortiter tolerat. Nam saepe ab hominibus timor debilis cauta dispensatio uocatur, et quasi prudenter impetum declinasse se asserunt, cum fugientes turpiter in terga feriuntur. Vnde necesse est ut in causa dei, cum res dispensationis agitur, metus cordis subtilissima libratione pensetur; ne per infirmitatem timor subrepat, et sese per dispensationis imaginem rationem fingat, ne culpa se prudentiam nominet; iam que nec ad paenitentiam animus redeat, quando hoc quod inique perpetrat uirtutem uocat. Restat igitur ut in dubiis quisque deprehensus, cum quaelibet sibi aduersitas imminet, prius intra semetipsum contra formidinem et praecipitationem pugnet, quatenus nec formidolose se subtrahat, nec praecipitanter opponat. Valde enim praeceps est qui semper se aduersis obicit, et ualde pauidus qui semper abscondit. Sed haec melius in bellis spiritalibus discimus, si formam exercitii a corporalibus bellis trahamus. Neque enim ille dux sapiens est, qui contra hostiles cuneos exercitum praeceps admouet; neque ille dux fortis, qui semper hunc ab hostis facie cauendo subducit. Scire namque dux debet modo ab hostili impetu exercitum caute subtrahere, modo hostem circumfusis cornibus coartare. Quod nimirum sollicite perfecti praedicatores exhibent, cum modo persecutionis rabiem declinantes, nouerunt sapienter sed non eneruiter cedere; modo autem persecutionis impetum contemnentes, nouerunt ei fortiter, sed non praecipitanter obuiare. Quia autem sanctus uir, cum congruum cernit, ictibus pectus obicit; et uenientia iacula uel moriens retundit, recte dicitur: in occursum pergit armatis. De quo adhuc bene subditur: contemnit pauorem, nec cedit gladio. Videamus quomodo pauorem despiciat, qui ipsos aduersariorum gladios enumerans calcat. Ait enim: quis nos separabit a caritate dei? Tribulatio an angustia, an fames, an persecutio? In pauore autem uentura poena metuitur, in gladio uero iam dolor de praesenti percussione sentitur. Quia ergo uir sanctus uentura aduersa non metuit, pauorem despicit; quia uero nec superueniente percussione uincitur, nequaquam gladiis cedit. Contra hunc itaque equum tot sunt gladii hostium, quot genera persecutionum; quae cuncta obuians superat, quia amore uitae sese ad interitum parat. Sed quia tam robustissimum pectus quomodo se iaculis opponat audiuimus, nunc quid ab aduersariis agatur audiamus. Sequitur: super ipsum sonabit pharetra. In scriptura sacra pharetrae nomine aliquando iustum dei occultum que consilium, aliquando uero clandestina prauorum machinatio designatur. Per pharetram iustum dei occultum que consilium exprimitur, sicut idem beatus iob superiore parte testatur, dicens: pharetram enim suam aperuit et afflixit me. Id est, occultum suum consilium detexit, et publica me percussione uulnerauit. Sicut enim in pharetra sagittae, sic in occulto dei consilio latent sententiae; et quasi ex pharetra sagitta educitur, quando ex occulto consilio apertam deus sententiam iaculatur. Pharetrae quoque nomine prauorum machinatio designatur, sicut per prophetam dicitur: parauerunt sagittas suas in pharetra, ut sagittent in obscuro rectos corde. Iniqui enim cum dolos quos bonis excogitant secretis machinationibus occultant, quasi in pharetra sagittas parant; et in hac praesentis uitae caligine, uelut in obscuro, rectos corde feriunt, quia malitiosa eorum iacula et sentiri per uulnus possunt, et tamen uenientia deprehendi non possunt. Igitur quia equus dei nulla aduersitate terretur, ei que quo magis obuiatur, eo ui intentionis suae super armatos hostes feruentior ducitur; persecutores eius, qui se etiam ferientes uinci sentiunt, turbati ad consilium reuertuntur, dolos praeparant, et uelut ex longinquo mittendo uulnera occultant. Vnde recte nunc dicitur: super ipsum sonabit pharetra; ut eum ex absconsa machinatione longe feriant, cui apertis congressionibus inaniter appropinquant. Haec tunc super equum dei pharetra sonuerat, cum quadraginta uiri qui in eius morte coniurauerant educi de carcere paulum quaerebant, ut consiliorum suorum ictibus quasi saltim sagittarum dolo interficerent quem congressione persecutionis publicae superare nequaquam possent. Pharetra ergo sonuit, quia occultae machinationis ad paulum causa peruenit. Quamuis si uigilanter quaerimus, adhuc in pharetrae sonitu aliquid subtilius inuenimus. Saepe enim aduersarii consilia contra bonos ineunt, prauis inuentionibus innituntur, ad excogitandos dolos se conferunt; sed tamen qui eosdem dolos prodere bonis debeant, ipsi instituunt, latenter ipsi transmittunt, ut credulis suppliciorum praeparatio dum quasi furtiue innotescitur, amplius timeatur, et audientis animum plus suspecta uulnera quam percepta perturbent. In pharetra enim sagittae dum latent et sonant mortem etiam non uisae denuntiant. Pharetra ergo contra equum sonitum reddit, cum contra praedicatorem sanctum occulta prauorum machinatio consilium suum, quod fraudulenter operit, fraudulentius innotescit; ut praemissis minis quasi ex sonitu pharetrae terreant, cum praedicator dei apertas contumelias uelut cominus ferientia iacula non formidat. Cum uero eisdem minis minime terretur, mox persecutorum crudelitas ad supplicia manifesta perducitur. Vnde bene postquam dictum est: super ipsum sonabit pharetra, ilico additur: uibrabit hasta. Contra praedicatorem dei post pharetrae sonitum hasta uibratur, quando post terrores exhibitos e uicino iam feriens aperta poena producitur. Praedicatores autem sancti, cum pro defensione fidei supplicia subeunt, ad eamdem fidem, quos ualent, rapere et inter uerbera non desistunt; et cum patienter uulnera suscipiunt, prudenter contra corda infidelium sagittas praedicationis reddunt. Vnde nonnumquam agitur ut ipsi qui in persecutione saeuiunt non tam doleant quod cor praedicatoris non emolliunt quam quod per eius uerba etiam alios amittant. Quia igitur eum feriendo non superant, ne fortasse et alii qui illum audiunt derelinquant, mox contra loquentis uerba scutum responsionis parant. Vnde cum diceret: uibrabit hasta, recte subiungit: et clipeus. Persecutor enim saeuiens postquam praedicatoris corpus supplicio percutit, auditorum cor quasi clipeo uerbis suae disputationis munit. Vir igitur sanctus ut feriri debeat, hasta uibratur; sed ne audiri possit, clipeus opponitur. Habent namque defensores dei in proelio sagittas suas quas eo citius auditorum cordibus iniciunt, quo illas de spiritali arcu, id est de intima cordis tensione distringunt. His quippe se in bello fidei paulus armauerat, cum dicebat: laboro usque ad uincula quasi male operans, sed uerbum dei non est alligatum. Ac si diceret: hasta quidem suppliciorum ferior, sed tamen uerborum sagittas emittere non desisto. Vulnera crudelitatis accipio, sed cor infidelium uera loquendo transfigo. Dicatur ergo: super ipsum sonabit pharetra, uibrabit hasta et clipeus. Contra equum quippe dei, quia prauorum consilia perstrepunt, pharetra sonat, quia aperta poena exquiritur, hasta uibratur; quia uero ei etiam disputatione resistitur, clipeus antefertur. Sed numquid a feruore suo per ista compescitur? Vir enim sanctus quo maiore persecutione premitur, eo ad praedicandam ueritatem acrius instigatur; et cum patienter persecutores tolerat, ardenter ad se auditores trahere festinat. Vnde et bene adhuc de equo dei subditur: feruens et fremens sorbet terram, nec reputat tubae sonare clangorem. Primo namque peccanti homini dictum est: terra es, et in terram ibis. Tubae autem clangunt, cum huius saeculi potestates loqui sanctos terribiliter prohibent. Quia igitur praedicator zelo sancti spiritus inflammatus, uel inter supplicia positus, quoslibet peccatores ad se trahere non desistit, feruens procul dubio terram sorbet; quia uero persecutorum minas minime formidat, clangorem tubae sonare non reputat. Tuba enim, quae discrimen belli denuntiat, quid est aliud quam uox saecularium potestatum, quae contempta resistentibus mortis certamen parat? Haec a principibus sacerdotum tuba sonuerat, cum flagellatos apostolos de deo loqui prohibebant, sicut scriptum est: caesis denuntiauerunt, ne loquerentur in nomine iesu. Sed uideamus quomodo equum dei clangor tubae non terreat. Ait petrus: oboedire oportet deo magis quam hominibus. Qui aliis quoque persequentibus dicit: non enim possumus quae uidimus et audiuimus, non loqui. Equus ergo clangorem tubae non metuit, quia praedicator egregius despectis potestatibus saeculi, nullos minarum sonitus pertimescit. Videamus alium equum dei quomodo terram sorbeat, quomodo nullus eum tubae terror attingat. Scriptum est: superuenerunt autem quidam ab antiochia et iconio iudaei, et persuasis turbis, lapidantes paulum traxerunt extra ciuitatem, aestimantes eum mortuum esse. Circumdantibus autem eum discipulis, surgens intrauit in ciuitatem, et postera die profectus est cum barnaba in derben. Cum que euangelizassent ciuitati illi, et docuissent multos, reuersi sunt lystra et iconio et antiochia, confirmantes animas discipulorum. Perpendamus ergo quae hunc equum possent minae compescere, quando eum ab intentione sua non ualet mors ipsa prohibere. Ecce lapidibus obruitur, nec tamen a ueritatis sermone remouetur. Occidi potest, superari non potest; uelut exstinctus extra urbem proicitur, sed intra urbem die alio illaesus praedicator inuenitur. O quam fortis huic uiro inest infirmitas! O quam uictrix poena! O quam dominatrix patientia! Ad agendum repulsione prouocatur, ad praedicandam salutem plagis erigitur, ad propellendam laboris lassitudinem poena refouetur. Quae ergo hunc aduersitas superet, quem poena fouet? Sed equus dei est et pharetrae sagittas despicit, quia malitiae consilia contemnit; uibratam hastam superat, quia et contra apertae persecutionis uulnera pectus firmat; oppositum clipeum rumpit, quia disputationem resistentium ratiocinando subigit; terram sorbet, quia peccatores in suo corpore exhortando conuertit; clangorem buccinae sonare non reputat, quia uocem quamlibet terribilis prohibitionis calcat. Minus est autem quod dicitur, quia fortis perseuerat in laboribus, adhuc, quod maius est, exsultat aduersis. Vnde et Sequitur: ubi audierit buccinam, dicit: uah. Quibus profecto uerbis et illud ostenditur, quod hoc loco a domino de equo irrationabili nil dicatur. Neque enim uah dicere brutum animal potest, sed dum asseritur dicere quod omnino dicere non ualet, innuitur quem designet. Vah quippe sermo exsultationis est. Equus ergo, audita buccina, uah dicit, quia fortis quisque praedicator cum certamen passionis sibi propinquare considerat, de exercitio uirtutis exsultat; nec terretur pugnae periculo, quia uictoriae laetatur triumpho. Equo itaque est uah dicere, praedicatori sancto de uentura passione gaudere. Sed si praedicator fortis gloriam passionis appetit, si discrimen mortis subire pro domino laetus quaerit, quid est quod ipsi fortissimo praedicatori, qui ex robusto corde uirtutem traxit in nomine, petro ueritas dixit: cum senueris, extendes manus tuas, et alius te cinget, et ducet quo non uis. Quomodo de passione gaudet, qui, cinctus ab alio, ire quo ducitur non uolet? Sed si pensamus qualiter animus appropinquante passione et mortis metu quatitur, et tamen de uenturo regni praemio laetatur, intellegimus quomodo gloriosi certaminis subire periculum uolens nolit, quia et in morte considerat quod tolerans paueat, et in fructu mortis aspicit quod appetens quaerat. Videamus paulum quomodo amet quod refugit, quomodo refugiat quod amat. Ait enim: desiderium habens dissolui, et cum christo esse. Et: mihi uiuere christus est, et mori lucrum. Et tamen dicit: qui sumus in hoc habitaculo, ingemiscimus grauati, eo quod nolumus exspoliari, sed superuestiri, ut absorbeatur quod mortale est a uita. Ecce et mori desiderat, et tamen carne exspoliari formidat. Cur hoc? Quia etsi uictoria in perpetuum laetificat, ipsa nihilominus ad praesens poena perturbat; et quamuis uincat amor subsequentis muneris, tangit tamen non sine maerore animum pulsus doloris. Sicut enim uir fortis, cum uicino iam belli certamine armis accingitur, et palpitat et festinat, tremit et saeuit, quasi pauere per pallorem cernitur, sed per iram uehementer urguetur, ita uir sanctus, cum passioni propinquare se conspicit, et naturae suae infirmitate concutitur, et spei suae soliditate roboratur; et de uicina morte trepidat, et tamen quod moriendo uerius uiuat, exsultat. Ad regnum quippe non potest nisi interposita morte transire; et idcirco et confidendo quasi ambigit, et quasi ambigendo confidit; et gaudens metuit et metuens gaudet, quia scit quod ad brauium quietis non perueniat, nisi hoc quod interiacet cum labore transcendat. Sic nos, cum morbos a corpore repellere cupimus, tristes quidem amarum purgationis poculum sumimus, certi autem de subsequenti salute gaudemus. Quia enim peruenire corpus aliter ad salutem non ualet, in potu libet etiam quod taedet. Cum que amaritudini inesse uitam animus conspicit, maerore turbatus hilarescit. Dicatur ergo: ubi audierit buccinam, dicit: uah, quia praedicator fortis cognito certaminis nuntio, etsi ut homo ad uim percussionis trepidat, per spei tamen certitudinem ad praemium remunerationis exsultat. Sed nequaquam ad hoc passionis bellum inconcussus exsisteret, nisi eamdem passionem intenta cogitatione meditando praeueniret. Malum namque quod consilio praeuenitur, decertanti contra se animo ex ratione subicitur, quia tanto quisque minus aduersitate uincitur, quanto contra illam praesciendo paratus inuenitur. Saepe enim graue timoris pondus usu leuigatur, saepe mors ipsa sicut inopinata perturbat, ita deliberatione praeuenta laetificat. Vnde et recte de hoc equo subiungitur: procul odoratur bellum. Ac si apertius dicatur: idcirco quodlibet certamen exsuperat, quia mentem certamini ante certamen parat. Bellum quippe procul odorari est aduersa quaeque longe adhuc posita cogitando praenoscere, ne fortasse ualeant improuisa superare. Hoc bellum procul odorari discipulos paulus admonebat, cum diceret: uosmetipsos temptate si estis in fide, ipsi uos probate. Ac si aperte praeciperet, dicens: persecutionum certamina ad mentem reducite, et cordis uestri intima atque occulta pensantes, quales inter supplicia exsistere ualeatis inuenite. Hoc bellum sancti uiri procul odorantur, quando et in pace uniuersalis ecclesiae positi, uel haereticorum bella, uel imminentia ab infidelibus persecutionum tormenta conspiciunt. Qui dum recte uiuunt, saepe pro bonis mala recipiunt, detractionum contumelias aequanimiter ferunt; ut si persecutionis occasio suppetat, tanto illos fortiores aperti hostes inueniant, quanto eos et intra ecclesiam falsorum fratrum iacula non expugnant. Nam qui ab statu patientiae ante linguarum uulnera corruit, ipse sibi testis est quia contra manifestae persecutionis gladios non subsistit. Quia ergo uir dei exercitatus praesentibus contra uentura, et exercitatus minimis contra maiora nititur, recte de equo dictum est, quod bellum procul odoratur. Sequitur: exhortationem ducum, et ululatum exercitus. Duces aduersae partis sunt erroris auctores, de quibus per psalmistam dicitur: effusa est contentio super principes eorum, et seduxerunt eos uana eorum, et errare fecit eos in inuio, et non in uia. De quibus per semetipsam ueritas dicit: caecus si caeco ducatum praestet, ambo in foueam cadunt. Hos autem duces exercitus sequitur prauorum scilicet turba, quae iniquis eorum praeceptionibus famulatur. Notandum quoque quod duces exhortari, exercitum uero dicit ululare, quia uidelicet hi qui infidelibus uel haereticis praesunt praua quae teneri praecipiunt quasi ex ratione persuadent. Turba uero eis subdita, quia sine iudicio eorum uoces sequitur, dum per confusionis insaniam perstrepit, bestiali mente ululare perhibetur. Lupis quippe proprie ululatus conuenit. Et quia cateruae reproborum contra uitam mores que fidelium soli rapacitati inhiant, quasi per ululatum clamant. Equus ergo dei exhortationem ducum et ululatum exercitus procul odoratur, dum sanctus quisque praedicator longe ante considerat quid uel auctores errorum contra electos ualeant praecipere, uel turba eis subdita quam possit immaniter insanire. Hanc exhortationem ducum odorabatur paulus, cum diceret: per dulces sermones et benedictiones seducunt corda innocentium. Hunc ululatum exercitus odorabatur, dicens: intrabunt post discessionem meam lupi graues in uos. Exhortationem ducum odoratus est petrus, cum de quibusdam discipulos admoneret, dicens: in auaritia fictis uerbis de uobis negotiabuntur. Vlulatum quoque exercitus odorabatur, cum praemitteret, dicens: et multi sequentur eorum luxurias, per quos uia ueritatis blasphematur. Igitur quia sanctus quisque praedicator atque in persecutionis bello dux fidei, qualem se possit exhibere narrauimus, nunc sub huius equi specie unumquemque christi militem describamus, ut et qui ad praedicationis culmen necdum se peruenisse considerat, hac tamen uoce dominica, si iam bene uiuere coeperit, expressum se esse cognoscat, quatenus hinc colligat quantum deo notus sit, si ad maiora peruenerit, quem signate deus eloqui nec in minimis praetermittit. Singula itaque quae de equo dicta sunt repetentes, intimemus quomodo miles dei a primaeua conuersatione proficiat, quomodo a minimis ad maiora succrescat, uel quibus gradibus ab infimis ad superna perueniat. Dicat ergo: numquid praebebis equo fortitudinem, aut circumdabis collo eius hinnitum? Vnicuique animae, cui misericorditer dominus praesidet, ante omnia fidei fortitudinem praebet, de qua petrus ait: aduersarius uester diabolus, sicut leo rugiens, circuit quaerens quem deuoret; cui resistite fortes in fide. Huic autem fortitudini hinnitus iungitur, dum fit quod scriptum est: corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Sequitur: numquid suscitabis eum quasi locustas? Vnusquisque qui deum sequitur, in ipso suo exordio ut locusta suscitatur, quia etsi in quibusdam actionibus locustarum more flexis poplitibus terrae inhaeret, in quibusdam tamen expansis alis sese in aera suspendit. Conuersionum quippe initia, bonis moribus malis que permixta sunt, dum et noua iam per intentionem agitur, et uetus adhuc uita ex usu retinetur. Tanto autem minus permixtis interim malis laedimur, quanto contra illa cotidie sine cessatione pugnamus. Nec suos nos iam culpa uindicat, cuius prauo usui nostra sollicite mens resultat. Minus itaque nobis incohantibus terrena opera officiunt, quia in nobis diutius demorari prohibentur. Proinde quoniam in ipso nostrae conuersionis initio infirma quaedam pie de nobis dominus tolerat, ut nos quandoque ad caelestia ex perfectione perducat, quasi locustas nos in exordio suscitat; quia et in uolatu uirtutis subleuat, et non tamen de terreni operis casu desperat. Sequitur: gloria narium eius terror. Pro eo quod non uisa res odore deprehenditur, non immerito narium nomine spei nostrae cogitationes exprimuntur, quibus uenturum iudicium, quod etsi oculis adhuc non cernimus, iam tamen sperando praeuidemus. Omnis autem qui bene uiuere incipit, audiens quod per extremum iudicium iusti ad regnum uocentur, hilarescit; sed quia quaedam mala adhuc ex reliquiis sibi inesse considerat, hoc ipsum iudicium, de quo exsultare incohat, appropinquare formidat. Vitam quippe suam bonis malis que permixtam conspicit, et cogitationes suas aliquo modo spe et timore confundit. Nam cum audit quae sint regni gaudia, mox mentem laetitia subleuat; et rursum cum respicit quae sint gehennae tormenta, mox mentem formido perturbat. Bene ergo gloria narium eius terror dicitur, quia inter spem et metum positus, dum futurum iudicium mente conspicit, hoc ipsum timet unde gloriatur. Ipsa ei sua gloria terror est, quia incohatis iam bonis, spe de iudicio laetus est; et necdum finitis omnibus malis, perfecte securus non est. Sed inter haec sollicite ad mentem reuertitur, et procellas tantae formidinis renuens, se que in solius pacis tranquillitate disponens, totis uiribus a districto iudice inueniri liber conatur. Seruile quippe aestimat dominicam praesentiam formidare; ac ne conspectum patris metuat, illa agit per quae se filium recognoscat. Discit ergo iudicem tota exspectatione diligere, atque, ut ita dixerim, timendo renuit timere. Oriri autem cordi formidinem pro carnali actione considerat, et idcirco ante omnia carnem forti edomatione castigat. Vnde postquam dictum est: gloria narium eius terror, recte subiungitur: terram ungula fodit. Vngula namque terram fodere est districta abstinentia carnem domare. Quo autem plus caro premitur, eo de caelesti spe animus securius laetatur. Vnde effossa terra apte subnectitur: exsultat audacter. Quia enim ualenter reprimit quod impugnat, audacter exsultat de his quae in aeterna pace desiderat; tanto que mens melius ad superna appetenda componitur, quanto ab illicitis artius corpus edomatur. Vnde recte per salomonem dicitur: diligenter exerce agrum tuum, ut postea aedifices domum tuam. Ille quippe bene mentis domum aedificat, qui prius agrum corporis ab spinis uitiorum purgat, ne si desideriorum sentes in carnis agro proficiant, intus tota uirtutum fabrica fame boni crescente destruatur. In ipso autem quisque belli certamine positus, tanto subtilius fraudem hostium conspicit, quanto et districtius corpus proprium quasi quemdam hostium adiutorem premit. Vnde post contritionem corporis, post laetitiam cordis recte subiungitur: in occursum pergit armatis. Hostes armati sunt immundi spiritus, innumeris contra nos fraudibus accincti. Qui cum suadere nobis iniqua nequeunt, ea sub uirtutum specie nostris obtutibus opponunt; et quasi sub quibusdam armis se contegunt, ne in sua malitia a nobis nudi uideantur. Quibus armatis hostibus in occursum pergimus, quando eorum insidias longe praeuidemus. Effossa igitur terra, armatis hostibus in occursum pergere, est edomita carnis superbia, dolos immundorum spirituum mirabiliter explorare. Effossa terra armatis hostibus in occursum pergere, est deuicta carnali nequitia contra spiritalia uitia certamen subire. Nam qui adhuc se cum eneruiter pugnat, frustra contra se bella extra posita suscitat. Qui enim semetipsum carnalibus subiugat, quomodo spiritalibus uitiis resultat? Aut quomodo de labore externi certaminis triumphare appetit, qui adhuc apud semetipsum domestico libidinis bello succumbit. Vel certe armatis hostibus in occursum pergimus, quando per exhortationis studium eorum insidias et in alieno corde praeuenimus. Quasi enim ex loco in quo fuimus ad locum alium obuiam hostibus uenimus, quando nostra cura ordinate postposita, accessum immundorum spirituum a proximi mente prohibemus. Vnde fit plerumque ut hostes callidi militem dei iam etiam de intestino bello uictorem tanto de semetipso terribilius temptent, quanto illum contra se et in alieno corde praeualere fortiter uident; ut dum illum ad se tuendum reuocant, aliena corda liberius quae exhortatione eius protegebantur, inuadant. Cum que eum superare non possunt, saltim occupare conantur, quatenus dum miles dei de semetipso concutitur, non ipse, sed is quem defendere consueuerat, perimatur. Sed mens in deum immobiliter fixa temptationum spicula Supernae enim gratiae fretus auxilio, sic uulnera infirmitatis suae curat, ut aliena non deserat. Vnde et bene de hoc equo subiungitur: contemnit pauorem, nec cedit gladio. Contemnit pauorem, quia nullius temptationis formidine ad hoc usque terretur ut taceat. Nec cedit gladio, quia etsi uiolenta illum temptatio percutit, a cura tamen proximi non repellit. Vnde et paulus exemplum nobis inuictae conuersationis insinuans, et quos ab hoste gladios suscipiat dicit, et quomodo eisdem gladiis non cedat ostendit. Omni enim iam carnalis operis pugna superata, carnalis temptationis gladium ab hoste susceperat, qui dicebat: uideo aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captiuum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis. Sed eidem gladio quem in se uicerat etiam in aliis non cedebat, cum profecto proximis diceret: non regnet peccatum in uestro mortali corpore ad oboediendum desideriis eius. Et rursum: mortificate membra uestra quae sunt super terram, fornicationem, immunditiam, libidinem, concupiscentiam malam. Grauis illum temptationum gladius feriebat, de quibus ipse ait: in laboribus plurimis, in carceribus abundantius, in plagis supra modum, in mortibus frequenter. A iudaeis quinquies quadragenas una minus accepi; ter uirgis caesus sum, semel lapidatus sum, ter naufragium feci, nocte et die in profundum maris fui, et cetera, quae ipse tolerare potuit, et nos enumerare lassamur. Sed quomodo eidem gladio in proximi dilectione non cedat, post multa ipse subiungit: praeter illa quae extrinsecus sunt, instantia mea cotidiana, sollicitudo omnium ecclesiarum. Equus ergo dei gladio percutitur, nec tamen percussione eadem a cursu prohibetur, dum fortis spiritalis certaminis miles et ipse uulnera ab hoste suscipit; et tamen ad salutem alios stringit. Sed erga tam durum caelestis militis pectus antiquus hostis tanto acutiora spicula perquirit, quanto se despici robustius conspicit. Vnde et Sequitur: super ipsum sonabit pharetra, uibrabit hasta et clipeus. Quia enim uidet sanctae mentis studium contra se et aliis prodesse, multiplicata hanc satagit temptatione confodere. Vnde saepe contingit ut hi qui regendis aliis praesunt temptationum certamina fortiora patiantur, quatenus corporalium more bellorum dum dux ipse ad fugam uertitur resistentis exercitus constipata unanimitas sine labore dissipetur. Hostis itaque callidus contra caelestem militem diuersa percussionum uulnera exquirens, modo ex pharetra per insidias eum sagitta uulnerat; modo ante eius faciem hastam uibrat, quia uidelicet uitia et alia sub uirtutum specie contegit, et alia ut sunt aperta eius oculis opponit. Vbi enim infirmari dei militem conspicit, illic fraudis uelamina non requirit. Vbi autem sibi resistere fortem considerat, illic contra uires procul dubio dolos parat. Nam cum infirmum quempiam in carnis illecebra uidet, aperte speciem corporis quae concupisci ualeat eius obtutibus obicit. Si autem fortasse ualidum contra auaritiam cernit, importune eius cogitationibus domesticorum suorum inopiam suggerit; ut dum mens ad prouisionis curam quasi pie flectitur, seducta furtim in rerum ambitu inique rapiatur. Equum ergo dei sagitta per insidias impetit, quando ei hostis callidus sub uirtute uitium abscondit. Hasta autem cominus uulnerat, cum manifesta nequitia etiam scientem temptat. Saepe uero caelesti militi uno eodem que tempore utrumque ab hoste obicitur, ut in qualibet una percussione perimatur. Dolosus namque aduersarius ferire simul nititur, et aperte saeuiens, et in insidiis latens, ut dum de occulto sagitta metuitur, minus ante faciem hasta timeatur; uel dum ante faciem hastae resistitur, nequaquam ex occulto ueniens sagitta uideatur. Saepe enim temptationem proponit de libidine, et subito fraudulentius cessans, elationem suggerit de seruata castitate. Et sunt nonnulli qui dum multos ex castitatis arce in elationis foueam cecidisse conspiciunt, uitae suae custodiam neglegentes, in immunditiam libidinis demerguntur. Sunt uero e diuerso nonnulli qui dum libidinis immunditiam fugiunt, per castitatis culmen in uoraginem elationis ruunt. Quasi ergo aperte feriens hasta est culpa de uitio, et quasi ex occulto uulnerans de pharetra sagitta est culpa de uirtute. Sed equus dei et ante faciem hastam superat cum libidinem calcat, et a latere sagittam circumspicit cum in castitatis munditia se ab elatione custodit. Vnde bene in utraque certanti per salomonem dicitur: dominus erit in latere tuo, et custodiet pedem tuum ne capiaris. Pes namque in anteriora tendit. Anteriora autem non uidet, qui ea quae sunt a latere conspicit. Rursum que qui pedis custodiam praeuidens anteriora cernit, circumspectionem lateris deserit. Dum uero ante faciem positae uirtutis aliquid agimus, quasi quo pes debeat poni praeuidemus; sed dum ex uirtute eadem furtiue culpa suboritur, quasi dum in anteriora respicitur, ad sagittam latus nudatur. Saepe uero dum suborientem culpam metuimus, uirtutem quae agenda est declinamus; et quasi dum latus circumspicitur, nequaquam cernitur pes in anteriora quomodo ponatur. Bene ergo dicitur: dominus erit in latere tuo, et custodiet pedem tuum ne capiaris, quia miles dei diuinae gratiae clipeo protectus; et quae ex latere possint prodire circumspiciendo considerat; et gressum ante faciem ferre proficiendo non cessat. Cui fraudulentus hostis inuidens, quia per pharetram et hastam nequaquam se praeualere conspicit, clipeum opponit, ut si resistentis pectus feriendo non perforat, saltim quibusdam obiectionibus proficientis iter intercludat. Quasdam namque difficultates ipsis eius conatibus obicit; et cum superare non ualet, uel resistit. Sed quid contra tot argumenta bellorum equus dei agat audiamus: feruens et fremens sorbet terram, nec reputat tubae sonare clangorem. Contra equum clangor tubae insonat, quando electi mentem in eo quod agit fortiter e uicino quaedam posita culpa terribiliter temptat. Sed feruens et fremens sorbet terram, quia nimio ardore semetipsum discutit, et quicquid in se terrenum reperit, cotidie proficiendo consumit. Et clangorem tubae sonare non reputat, quia consideratione forti omne uitium quod de uirtutis gloria nascitur sollicitus declinat. Sonare enim clangorem tubae reputaret, si fortasse propter aliud quod praue suboritur alia agere recta metueret. Quia ergo ad agenda fortia ante insonantia temptamenta non trepidat, in feruore suo positus clangorem tubae minime formidat. Saepe autem dum prosperari se uirtutibus conspicit, ne ipsa illum uirtutum prosperitas eleuet, pulsari se temptationibus gaudet. Vnde et apte subiungitur: ubi audierit buccinam, dicit: uah. Multos enim sua peius felicitas strauit, multos diuturna pax inertes reddidit; eo que illos inopinatus hostis grauius perculit, quo longo quietis usu neglegentes inuenit. Vnde sancti uiri cum multa se proficere uirtutum prosperitate considerant, quodam dispensationis supernae moderamine exerceri se etiam temptationibus exsultant, quia tanto robustius acceptam uirtutum gloriam custodiunt, quanto temptationis impulsu concussi infirmitatem suam humilius agnoscunt. Equus ergo, audita buccina, uah dicit, quia uidelicet proeliator dei, cum uim temptationis incumbere conspicit, utilitatem supernae dispensationis considerans, ex ipsa ualidius aduersitate confidit. Cuius aduersitatis certamina idcirco illum non superant, quia numquam improuisa temptant. Longe quippe praenotat ex unaquaque re, cuius uitii pugna succrescat. Vnde et Sequitur: procul odoratur bellum. Bellum namque procul odorari est ex causis praecedentibus quae uitiorum pugnae subsequantur agnoscere. Quia enim, sicut saepe iam dictum est, odore res non uisa cognoscitur, bellum procul odorari, est sicut flatu narium, sic prouisione cogitationum, nequitias latentes indagare. De quo odoratu dominus recte in ecclesiae suae laudibus dicit: nasus tuus sicut turris, quae est in libano. Per nasum namque odores fetores que discernimus. Et quid per nasum, nisi prouida sanctorum discretio designatur? Turris uero speculationis in altum ponitur, ut hostis ueniens longe uideatur. Recte ergo nasus ecclesiae turri in libano similis dicitur, quia sanctorum prouida discretio dum sollicite circumquaque conspicit in altum posita, priusquam ueniat culpa deprehendit; eam que quo uigilanter praenotat, eo fortiter declinat. Hinc habacuc ait: super custodiam meam stabo. Hinc uniuscuiusque electi animam ieremias admonuit, dicens: statue tibi speculam, pone tibi amaritudines. Speculam quippe sibi statuere est uentura uitiorum certamina ex alta consideratione praenoscere. Sibi que electi mens amaritudines ponit, quando et in uirtutum pace constituta, dum mala insidiantia conspicit, secura quiescere non consentit. Primo autem ne mala quaelibet, secundo uero loco considerat ne bona incaute faciat; et postquam praua subegerit, ipsa etiam sibi subicere recta contendit, ne si mentis dominium transeant, in elationis culpam uertantur. Quia enim, sicut superius dictum est, plerumque ex bonis per incuriae uitium mala nascuntur, uigilanti studio contemplatur quomodo ex doctrina arrogantia, ex iustitia crudelitas, ex pietate remissio, ex zelo ira, ex mansuetudine torpor oriatur. Cum que bona haec agit, quod hic contra se hostes per haec exsurgere ualeant conspicit. Nam cum adipiscendis doctrinae studiis elaborat, mentem sollicite contra certamen arrogantiae praeparat. Cum culpas delinquentium iuste ulcisci desiderat, sagacissime euitat ne modum iustitiae crudelitas uindictae transcendat. Cum pietate frenare se nititur, sollerter prospicit ne qua disciplinae dissolutione uincatur. Cum se recti zeli stimulis excitat, summopere praeuidet ne plus quam necesse est irae se flamma succendat. Cum magna mansuetudinis tranquillitate se temperat, uigilanter obseruat ne torpore frigescat. Quia ergo spiritalis militis cogitatione omne uitium prius quam subripere possit aspicitur, recte de equo dei dicitur: procul odoratur bellum. Perpendit etiam quae turba iniquitatum proruat, si mala ad se ingredi uel pauca permittat. Vnde et Sequitur: exhortationem ducum, et ululatum exercitus. Temptantia quippe uitia, quae inuisibili contra nos proelio regnanti super se superbiae militant, alia more ducum praeeunt, alia more exercitus subsequuntur. Neque enim culpae omnes pari accessu cor occupant. Sed dum maiores et paucae neglectam mentem praeueniunt, minores et innumerae ad illam se cateruatim fundunt. Ipsa namque uitiorum regina superbia cum deuictum plene cor ceperit, mox illud septem principalibus uitiis, quasi quibusdam suis ducibus deuastandum tradit. Quos uidelicet duces exercitus sequitur, quia ex eis procul dubio importunae uitiorum multitudines oriuntur. Quod melius ostendimus, si ipsos duces atque exercitum specialiter, ut possumus, enumerando proferamus. Radix quippe cuncti mali superbia est, de qua, scriptura attestante, dicitur: initium omnis peccati superbia. Primae autem eius soboles, septem nimirum principalia uitia, de hac uirulenta radice proferuntur, scilicet inanis gloria, inuidia, ira, tristitia, auaritia, uentris ingluuies, luxuria. Nam quia his septem superbiae uitiis nos captos doluit, idcirco redemptor noster ad spiritale liberationis proelium spiritu septiformis gratiae plenus uenit. Sed habent contra nos haec singula exercitum suum. Nam de inani gloria inoboedientia, iactantia, hypocrisis, contentiones, pertinaciae, discordiae, et nouitatum praesumptiones oriuntur. De inuidia, odium, susurratio, detractio, exsultatio in aduersis proximi, afflictio autem in prosperis nascitur. De ira, rixae tumor mentis, contumeliae, clamor, indignatio, blasphemiae proferuntur. De tristitia, malitia, rancor, pusillanimitas, desperatio, torpor circa praecepta, uagatio mentis erga illicita nascitur. De auaritia, proditio, fraus, fallacia, periuria, inquietudo, uiolentiae, et contra misericordiam obdurationes cordis oriuntur. De uentris ingluuie, inepta laetitia, scurrilitas, immunditia, multiloquium, hebetudo sensus circa intellegentiam propagantur. De luxuria, caecitas mentis, inconsideratio, inconstantia, praecipitatio, amor sui, odium dei, affectus praesentis saeculi, horror autem uel desperatio futuri generatur. Quia ergo septem principalia uitia tantam de se uitiorum multitudinem proferunt, cum ad cor ueniunt, quasi subsequentis exercitus cateruas trahunt. Ex quibus uidelicet septem, quinque spiritalia, duo que carnalia sunt. Sed unumquodque eorum tanta sibi cognatione iungitur, ut non nisi unum de altero proferatur. Prima namque superbiae soboles inanis est gloria, quae dum oppressam mentem corruperit, mox inuidiam gignit; quia nimirum dum uani nominis potentiam appetit, ne quis hanc alius adipisci ualeat tabescit. Inuidia quoque iram generat, quia quanto interno liuoris uulnere animus sauciatur, tanto etiam mansuetudo tranquillitatis amittitur; et quia quasi dolens membrum tangitur, idcirco oppositae actionis manus uelut grauius pressa sentitur. Ex ira quoque tristitia oritur, quia turbata mens quo se inordinate concutit, eo addicendo confundit; et cum dulcedinem tranquillitatis amiserit, nihil hanc nisi ex perturbatione subsequens maeror pascit. Tristitia quoque ad auaritiam deriuatur, quia dum confusum cor bonum laetitiae in semetipso intus amiserit, unde consolari debeat, foras quaerit; et tanto magis exteriora bona adipisci desiderat, quanto gaudium non habet ad quod intrinsecus recurrat. Post haec uero duo carnalia uitia, id est uentris ingluuies et luxuria, supersunt. Sed cunctis liquet quod de uentris ingluuie luxuria nascitur, dum in ipsa distributione membrorum uentri genitalia subnixa uideantur. Vnde dum unum inordinate reficitur, aliud procul dubio ad contumelias excitatur. Bene autem duces exhortari dicti sunt, exercitus ululare, quia prima uitia deceptae menti quasi sub quadam ratione se inserunt, sed innumera quae sequuntur; dum hanc ad omnem insaniam pertrahunt, quasi bestiali clamore confundunt. Inanis namque gloria deuictum cor quasi ex ratione solet exhortari, cum dicit: debes maiora appetere, ut quo potestate ualueris multos excedere, eo etiam ualeas et pluribus prodesse. Inuidia quoque deuictum cor quasi ex ratione solet exhortari, cum dicit: in quo illo uel illo minor es? Cur ergo eis uel aequalis, uel superior non es? Quanta uales quae ipsi non ualent? Non ergo tibi aut superiores esse, aut etiam aequales debent. Ira etiam deuictum cor quasi ex ratione solet exhortari, cum dicit: quae erga te aguntur aequanimiter ferri non possunt, haec immo patienter tolerare peccatum est; quia etsi non eis cum magna exasperatione resistitur, contra te deinceps sine mensura cumulantur. Tristitia quoque deuictum cor quasi ex ratione solet exhortari, cum dicit: quid habes unde gaudeas, cum tanta mala de proximis portas? Perpende cum quo maerore omnes intuendi sunt qui in tanto contra te amaritudinis felle uertuntur. Auaritia quoque deuictum animum quasi ex ratione solet exhortari, cum dicit: ualde sine culpa est, quod quaedam habenda concupiscis, quia non multiplicari appetis sed egere pertimescis, et quod male alius retinet, ipse melius expendis. Ventris quoque ingluuies deuictum cor quasi ex ratione solet exhortari, cum dicit: ad esum deus munda omnia condidit, et qui satiari cibo respuit, quid aliud quam muneri concesso contradicit? Luxuria quoque deuictum cor quasi ex ratione solet exhortari, cum dicit: cur te in uoluptate tua modo non dilatas, cum quid te sequatur ignoras? Acceptum tempus in desideriis perdere non debes, quia quam citius pertranseat nescis. Si enim misceri deus hominem in uoluptate coitus nollet, in ipso humani generis exordio masculum et feminam non fecisset. Haec est ducum exhortatio quae dum incaute ad secretum cordis admittitur, familiarius iniqua persuadet. Quam uidelicet exercitus ululans sequitur, quia infelix anima semel a principalibus uitiis capta, dum multiplicatis iniquitatibus in insaniam uertitur, ferali iam immanitate uastatur. Sed miles dei, quia sollerter praeuidere uitiorum certamina nititur, bellum procul odoratur; quia mala praeeuntia, quid menti persuadere ualeant, cogitatione sollicita respicit, exhortationem ducum naris sagacitate deprehendit. Et quia longe praesciendo subsequentium iniquitatum confusionem conspicit, quasi ululatum exercitus odorando cognoscit. Igitur quia uel praedicatorem dei, uel quemlibet spiritalis certaminis militem descriptum equi narratione cognouimus, nunc eumdem iterum in auis significatione uideamus; ut qui per equum didicimus eius fortitudinem, etiam per auem discamus illius contemplationem. Quia enim descripta equi magnitudine audiuimus quantum contra certamina uitiorum uir sanctus per patientiam tolerat, nunc per auium speciem cognoscamus quantum per contemplationem uolat. Sequitur: numquid per sapientiam tuam plumescit accipiter, expandens alas suas ad austrum? Quia per annos singulos pennam ueterem accipiter noua nascente proiciat, ac sine intermissione plumescat, paene nullus ignorat. Non autem hic illud plumae tempus dicitur, quo in nido uestitur, quia tunc nimirum adhuc uidelicet pullus ad austrum alas expandere non ualet, sed illa annua pluma describitur, quae laxata ueteri penna renouatur. Et quidem domesticis accipitribus quo melius plumescere debeant munita ac tepentia loca requiruntur. Agrestibus uero moris est ut flante austro alas expandant, quatenus eorum membra ad laxandam pennam ueterem uenti tepore concalescant. Cum uero uentus deest, alis contra radium solis expansis atque percussis, tepentem sibi auram faciunt, sic que apertis poris uel ueteres exsiliunt, uel nouae succrescunt. Quid est ergo accipitrem in austro plumescere, nisi quod unusquisque sanctorum tactus flatu sancti spiritus concalescit; et usum uetustae conuersationis abiciens, noui hominis formam sumit? Quod paulus admonet, dicens: exspoliantes uos ueterem hominem cum actibus suis, et induentes nouum. Et rursum: licet is qui foris est noster homo corrumpitur, tamen is qui intus est renouatur de die in diem. Vetustam autem pennam proicere est inueterata studia dolosae actionis amittere, et nouam pennam sumere est mitem ac simplicem bene uiuendi sensum tenere. Penna namque ueteris conuersationis grauat, et pluma nouae immutationis subleuat, ut ad uolatum tanto leuiorem quanto nouiorem reddat. Et bene ait: expandit alas suas ad austrum. Alas quippe nostras ad austrum expandere est per aduentum sancti spiritus nostras confitendo cogitationes aperire, ut iam non libeat defendendo nos tegere, sed accusando publicare. Tunc ergo accipiter plumescit, cum ad austrum alas expanderit, quia tunc se unusquisque uirtutum pennis induit, cum sancto spiritui cogitationes suas confitendo substernit. Qui enim uetera fatendo non detegit, nouae uitae opera minime producit, qui nescit lugere quod grauat, non ualet proferre quod subleuat. Ipsa namque compunctionis uis poros cordis aperit, et plumas uirtutum fundit; cum que se studiose mens de pigra uetustate redarguit, alacri nouitate iuuenescit. Dicatur ergo beato iob: numquid per sapientiam tuam plumescit accipiter, expandens alas suas ad austrum? Id est: numquid cuilibet electo tu intellegentiam contulisti, ut flante sancto spiritu, cogitationum alas expandat, quatenus pondera uetustae conuersationis abiciat, et uirtutum plumas in usum noui uolatus sumat? Vt hinc uidelicet colligat quia uigilantiam sensus in semetipso ex se non habet, qui hanc ex se conferre aliis nequaquam ualet. Potest etiam per hunc accipitrem renouata gentilitas designari, ac si beato iob aperte diceretur: futuras uirtutum plumas in gentilitate respice, et uetustas superbiae pennas amitte. Sequitur: numquid ad praeceptum tuum eleuabitur aquila et in arduis ponet nidum sibi? In scriptura sacra uocabulo aquilae aliquando maligni spiritus raptores animarum, aliquando praesentis saeculi potestates, aliquando uero uel subtilissimae sanctorum intellegentiae, uel incarnatus dominus ima celeriter transuolans, et mox summa repetens designatur. Aquilarum nomine insidiatores spiritus exprimuntur, ieremia attestante, qui ait: uelociores fuerunt persecutores nostri aquilis caeli. Persecutores enim nostri aquilis caeli uelociores sunt, cum tanta contra nos maligni homines faciunt, ut ipsas etiam aereas potestates inuentionibus malitiae praeire uideantur. Aquilae uocabulo potestas terrena figuratur. Vnde per ezechielem prophetam dicitur: aquila grandis, magnarum alarum, longo membrorum ductu plena plumis et uarietate, uenit ad libanum et tulit medullam cedri; et summitatem frondium eius euulsit. Qua uidelicet aquila quis alius quam nabuchodonosor rex babyloniae designatur? Qui pro immensitate exercitus magnarum alarum, pro diuturnitate temporum longo membrorum ductu; pro multis uero diuitiis plena plumis, pro innumera autem terrenae gloriae compositione, plena uarietate describitur. Quae uenit ad libanum et tulit medullam cedri, et summitatem frondium eius euulsit; quia iudaeae celsitudinem petens, nobilitatem regni eius, quasi medullam cedri abstulit; et dum tenerrimam regum prolem a regni sui culmine captiuando sustulit, quasi summitatem frondium euulsit. Aquilae uocabulo uel subtilis sanctorum intellegentia, uel uolatus dominicae ascensionis exprimitur. Vnde isdem propheta dum sub animalium specie euangelistas quattuor se uidisse describeret, in eis sibi hominis, leonis, bouis et aquilae faciem apparuisse testatur; quartum procul dubio animal ioannem per aquilam designans, qui uolando terram deseruit; quia per subtilem intellegentiam interna mysteria uerbum uidendo penetrauit. Cui nimirum propheticae sententiae ipse quoque ioannes in reuelatione sua de semetipso non dissonat, dicens: animal primum simile leoni, secundum simile uitulo, tertium animal habens faciem quasi hominis, quartum animal simile aquilae uolanti. Et quamuis singula ad unumquemque euangelistam recte conueniant, dum alius humanae natiuitatis ordinem; alius per mundi sacrificii mactationem, quasi uituli mortem; alius potestatis fortitudinem quasi leonis clamorem insinuat; alius natiuitatem uerbi intuens, quasi ortum solem aquila aspectat, possunt tamen haec quattuor animalia ipsum suum caput cuius sunt membra, signare. Ipse namque et homo est, quia naturam nostram ueraciter suscepit, et uitulus, quia pro nobis patienter occubuit; et leo quia per diuinitatis fortitudinem susceptae mortis uinculum rupit; et ad extremum aquila, quia ad caelum, de quo uenerat, rediit. Homo ergo nascendo, uitulus moriendo, leo resurgendo, aquila ad caelos ascendendo uocatus est. Sed hoc loco aquilae nomine subtilis sanctorum intellegentia et sublimis eorum contemplatio figuratur. Cunctarum quippe auium uisum acies aquilae superat, ita ut solis radius fixos in se eius oculos nulla lucis suae coruscatione reuerberans claudat. Ad praeceptum ergo dei eleuatur aquila, dum iussionibus diuinis obtemperans, in supernis suspenditur fidelium uita. Quae et in arduis nidum ponere dicitur, quia desideria terrena despiciens, spe iam de caelestibus nutritur. In arduis nidum ponit, quia habitationem mentis suae in abiecta et infima conuersatione non construit. Hinc est quod cinaeo balaam prophetante dicitur: robustum quidem est habitaculum tuum, sed si in petra posueris nidum tuum. Cinaeus namque possessor interpretatur. Et qui sunt qui praesentia possident, nisi hi qui ingenio sapientiae saecularis callent? Qui in hoc ueraciter robustum sibi habitaculum construunt, si per humilitatem paruuli apud semetipsos facti, in christi sublimitate nutriantur; si semetipsos infirmos sentiant, et in excelsa humilitate cogniti redemptoris fouendam mentis fiduciam ponant; si ima non appetant, si omne quod praeterit cordis uolatu transcendant. Videamus aquilam nidum spei sibi in arduis construentem. Ait: nostra conuersatio in caelis est. Et rursum: qui conresuscitauit et consedere nos fecit in caelestibus. In arduis habet nidum, quia profecto in supernis figit consilium. Non uult mentem in ima deicere, non uult per abiectionem conuersationis humanae in infimis habitare. Tunc paulus in carcere fortasse tenebatur, cum se consedere christo in caelestibus testaretur. Sed ibi erat, ubi ardentem iam mentem fixerat, non illic ubi illum necessario pigra adhuc caro retinebat. Hoc namque esse speciale specimen electorum solet, quod sic sciunt praesentis uitae uiam carpere, ut per spei certitudinem nouerint iam se ad alta peruenisse, quatenus cuncta quae praeterfluunt sub se esse uideant, atque omne quod in hunc mundum eminet amore aeternitatis calcent. Hinc est enim quod sequenti se animae per prophetam dominus dicit: sustollam te super altitudines terrae. Quasi quaedam namque inferiora terrae sunt, damna, contumeliae, egestas, abiectio, quae ipsi quoque dilectores saeculi dum per latae uiae planitiem ambulant, uitando calcare non cessant. Altitudines autem terrae sunt, lucra rerum, blandimenta subditorum, diuitiarum abundantia, honor, et sublimitas dignitatum; quae quisquis per ima adhuc desideria incedit, eo ipso alta aestimat, quo magna putat. At si semel cor in caelestibus figitur, mox quam abiecta sint cernitur quae alta uidebantur. Nam sicut cum quisque montem conscendit eo paulisper cetera subteriacentia despicit, quo ad altiora amplius gressum tendit, ita qui in summis intentionem figere nititur, dum annisu ipso nullam praesentis uitae gloriam esse deprehendit, super terrae altitudines eleuatur; et quod prius in imis desideriis positus super se credidit, post ascendendo proficiens sibi subesse cognoscit. Quae ergo illic dominus facturum se esse pollicetur, dicens: sustollam te super altitudines terrae, haec apud beatum iob solum se facere posse testatur, dicens: numquid ad praeceptum tuum eleuabitur aquila et in arduis ponet nidum sibi? Ac si diceret: ut ad meum, qui quod exterius praecipio hoc intrinsecus gratia occultae largitatis inspiro. Sequitur: in petris manet. In sacro eloquio cum singulari numero petra nominatur quis alius quam christus accipitur? Paulo attestante, qui ait: petra autem erat christus. Cum uero petrae pluraliter appellantur, membra eius, uidelicet sancti uiri, qui illius robore solidati sunt exprimuntur. Quos nimirum petrus apostolus lapides uocat, dicens: uos tamquam lapides uiui, coaedificamini domus spiritales. Ista itaque aquila quae ad ueri solis radios cordis oculos erexit, in petris manere dicitur; quia in dictis antiquorum et fortium patrum mentis statione collocatur. Eorum quippe uitam quos in uia dei praeisse conspicit ad memoriam reducit, atque in celsitudine illorum fortitudinis studendo nidum sibi construit sanctae meditationis. Cum que eorum acta dicta que tacite cogitat, cum praesentis uitae gloriam in comparatione aeternae excellentiae quam sit abiecta considerat, quasi sub se esse ima terrarum in petris residens obseruat. Possunt etiam petrae sublimes uirtutum caelestium potestates intellegi; quas non iam quasi more arborum huc atque illuc uentus nostrae mutabilitatis inclinat, quia uelut petrae in arduis sitae ab omni motu mutabilitatis alienae sunt; et ad soliditatem fixae celsitudinis ipsa cui inhaerent aeternitate duruerunt. Vir itaque sanctus, cum terrena despicit, more se aquilae ad altiora suspendit; et per contemplationis spiritum subleuatus perennem angelorum gloriam praestolatur, atque huic mundo hospes, illa appetendo quae aspicit, iam in sublimibus figitur. Recte ergo dicitur: in petris manet, id est intentione cordis inter illas caelestes uirtutes residet, quae per aeternitatis suae fortitudinem tanta iam soliditate fixae sunt, ut in nullo culpae latere mutabilitatis uarietate flectantur. Vnde et apte Sequitur: et in praeruptis silicibus commoratur, atque inaccessis rupibus. Qui enim sunt alii praerupti silices, nisi illi fortissimi angelorum chori, qui quamuis non integri, sed tamen in proprio statu fixi, cadente cum suis angelis diabolo remanserunt? Praerupti enim sunt, quia pars eorum cecidit, pars remansit. Qui integri quidem stant per qualitatem meriti, sed per numeri quantitatem praerupti. Hanc praeruptionem restituere mediator uenit ut redempto humano genere illa angelica damna sarciret, et mensuram caelestis patriae locupletius fortasse cumularet. Propter hanc praeruptionem de patre dicitur: proposuit in eo, in dispensatione plenitudinis temporum, instaurare omnia in christo, quae in caelis, et quae in terra sunt in ipso. In ipso quippe restaurantur ea quae in terra sunt, dum peccatores ad iustitiam conuertuntur. In ipso restaurantur ea quae in caelis sunt, dum illuc humiliati homines redeunt unde apostatae angeli superbiendo ceciderunt. Quod uero ait: inaccessis rupibus, nimirum qui praerupti silices, ipsi sunt inaccessae rupes. Cordi enim peccatorum hominum ualde inaccessa est claritas angelorum; quia quo ad pulchra corporalia cecidit, eo ab spiritali specie oculos clausit. Sed quisquis ita contemplatione rapitur, ut per diuinam gratiam subleuatus, intentionem suam iam angelorum choris interserat, et fixus in sublimibus, ab omni se infima actione suspendat, non ei sufficit gloriam angelicae claritatis aspicere, nisi eum etiam qui est super angelos, ualeat uidere. Sola namque eius uisio uera mentis nostrae refectio est. Vnde cum dixisset hanc aquilam in petris manere, et in praeruptis silicibus atque inaccessis rupibus commorari, ilico subdidit: inde contemplatur escam. Id est, ex illis choris angelicis tendit oculum mentis ad contemplandam gloriam supernae maiestatis, qua non uisa adhuc esurit, qua tandem uisa satiatur. Scriptum quippe est: pro eo quod laborauit anima eius, uidebit et saturabitur. Et rursum: beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam quoniam ipsi saturabuntur. Quis uero ipse mentis nostrae cibus sit, indicatur aperte cum dicitur: beati mundo corde, quoniam ipsi deum uidebunt. Et quia, interpositione corruptibilis carnis grauati, deum sicut est uidere non possumus, recte subiungitur: oculi eius de longe prospiciunt. Quantumlibet enim in hac uita positus quisque profecerit, necdum deum per speciem, sed per aenigma et speculum uidet. E uicino autem cum respicimus, uerius cernimus; cum uero longius aciem tendimus, sub incerto uisu caligamus. Quia igitur sancti uiri in alta contemplatione se erigunt, et tamen deum, sicut est, uidere non possunt, bene de hac aquila dicitur: oculi eius de longe prospiciunt. Ac si diceret: intentionis aciem fortiter tendunt, sed necdum propinquum aspiciunt, cuius claritatis magnitudinem penetrare nequaquam possunt. A luce enim incorruptibili caligo nos nostrae corruptionis obscurat, cum que et uideri aliquatenus potest; et tamen uideri lux ipsa, sicut est, non potest, quam longe sit indicat. Quam si mens utcumque non cerneret, nec quia longe esset uideret. Si autem perfecte iam cerneret, profecto hanc quasi per caliginem non uideret. Igitur quia nec omnino cernitur, nec rursum omnino non cernitur, recte dictum est, quia a longe deus uidetur. Libet ad medium isaiae uerba deducere, atque haec et illa quam uno spiritu proferantur indicare. Qui cum actiuae uitae uirtutes exprimeret, dicens: qui ambulat in iustitiis, et loquitur ueritatem, qui proicit auaritiam ex calumnia; et excutit manus suas ab omni munere, qui obturat aures suas ne audiat sanguinem; et claudit oculos suos ne uideat malum, ilico ab eiusdem actiuae uitae gradibus ad quae contemplationis culmina ascendatur adiunxit, dicens: iste in excelsis habitabit, munimenta saxorum sublimitas eius, panis ei datus est, aquae eius fideles sunt. Regem in decore suo uidebunt oculi eius, cernent terram de longe. In excelsis namque habitare est cor in caelestibus ponere. Et munimenta saxorum sublimitas nostra est, cum fortium patrum praecepta et exempla respicimus atque ab infima cogitatione separamur. Munimenta saxorum sublimitas nostra est, cum mente choris castris que caelestibus iungimur; et insidiantes malignos spiritus stantes in arce cordis quasi subterpositos expugnamus. Tunc nobis etiam panis datur, quia in supernis erecta intentio, aeternitatis contemplatione reficitur. Aquae enim nostrae fideles sunt, quia doctrina dei quod hic per spem promittit hoc illic in munere exhibet. Sapientia namque huius mundi infidelis est, quia mansura post mortem non est. Aquae nostrae fideles sunt, quia uerba uitae quod ante mortem insinuant, hoc etiam post mortem demonstrant. Regem in decore suo oculi nostri conspiciunt, quia redemptor noster in iudicio et a reprobis homo uidebitur, sed ad diuinitatis eius intuendam celsitudinem soli qui electi sunt subleuantur. Quasi enim quamdam foeditatem regis uidere est solam seruilem formam in qua ab iniquis despectus est cernere. Sed ab electis in decore suo rex cernitur, quia ultra semetipsos rapti, in ipso diuinitatis fulgore oculos cordis figunt. Quia quamdiu in hac uita sunt qui illam uiuentium patriam, sicut est, uidere non possunt, recte adiungitur: cernent terram de longe. Quod ergo hic ait: eleuabitur aquila, et in arduis ponet nidum sibi; hoc illic dicitur: in excelsis habitabit. Quod hic dicitur: in petris manet, et in praeruptis silicibus commoratur, atque inaccessis rupibus; hoc illic subicitur: munimenta saxorum sublimitas eius. Quod rursus hic subinfertur: inde contemplatur escam; hoc illic quoque subditur: panis ei datus est, aquae eius fideles sunt, regem in decore suo uidebunt oculi eius. Et quod hic subiungitur: oculis eius de longe prospiciunt; hoc illic apte subicitur: cernent terram de longe. Consideremus quam sublimis aquila fuerit paulus, qui usque ad tertium caelum uolauit, sed tamen in hac uita positus e longinquo adhuc deum prospicit, qui ait: uidemus nunc per speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. Et rursum: ego me non arbitror comprehendisse. Sed quamuis aeterna ualde minus quam sunt ipse conspiciat, quamuis ea se cognoscere perfecte non posse cognoscat, infirmis tamen auditoribus ea ipsa infundere praedicando non potest, quae uidere saltim per speculum et imaginem potest. De semetipso quippe tamquam de alio loquitur, dicens: audiuit arcana uerba, quae non licet hominibus loqui. Interna ergo quamuis minima et extrema uideantur, fortibus tamen praedicatoribus summa sunt, infirmis uero auditoribus incapabilia. Vnde et praedicatores sancti, cum auditores suos diuinitatis uerbum capere non posse conspiciunt, ad sola incarnationis dominicae uerba descendunt. Vnde bene hic, dum subleuata in arduis aquila longe uidere dicitur, ilico subinfertur: pulli eius lambent sanguinem. Ac si aperte diceretur: ipsa quidem diuinitatis contemplatione pascitur, sed quia auditores eius diuinitatis percipere arcana nequaquam possunt, cognito crucifixi domini cruore satiantur. Sanguinem namque lambere est passionis dominicae infirma uenerari. Hinc est quod isdem paulus, qui, sicut paulo ante iam diximus, ad tertii caeli secreta uolauerat, discipulis dicebat: non enim iudicaui scire me aliquid inter uos, nisi christum iesum, et hunc crucifixum. Ac si aperte haec aquila diceret: ego quidem escam meam diuinitatis eius potentiam de longe prospicio, sed uobis adhuc paruulis incarnationis eius tantummodo lambendum sanguinem trado. Nam qui per praedicationem suam tacita deitatis celsitudine, infirmos auditores de solo cruore crucis edocet, quid aliud quam sanguinem pullis praebet? Quia uero uniuscuiusque sancti praedicatoris anima corruptione carnis exuta ad eum mox ducitur, qui pro nobis sponte sua in morte cecidit, et de morte surrexit, apte de hac aquila subditur: et ubicumque cadauer fuerit, statim adest. Cadauer quippe a casu dicitur. Et non immerito corpus domini propter casum mortis cadauer uocatur. Quod autem hic de hac aquila dicitur: ubicumque cadauer fuerit, statim adest, hoc de egredientibus animabus fieri ueritas spondit, dicens: ubicumque fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilae. Ac si aperte dicat: quia caelesti sedi incarnatus redemptor uester praesideo, electorum quoque animas cum carne soluero, ad caelestia subleuabo. Sed hoc quod de hac aquila dicitur: ubicumque fuerit cadauer statim adest, intellegi et aliter potest. Omnis enim qui in peccati morte ceciderit, non inconuenienter poterit cadauer uocari. Quasi exanimis namque iacet, qui iustitiae uiuificantem spiritum non habet. Quia uero sanctus quisque praedicator ubi peccatores esse considerat; illuc anxie peruolat, ut in peccati morte iacentibus lucem uiuificationis ostendat, bene de hac aquila dicitur: ubicumque cadauer fuerit, statim adest. Id est, illo tendit, ubi utilitatem praedicationis prospicit, ut ex eo quod iam spiritaliter uiuit, aliis in morte sua iacentibus prosit, quos corripiendo quasi edit; sed ab iniquitate ad innocentiam permutando in sua membra quasi edendo conuertit. Ecce ipse, quem ad testimonium iam saepe deduximus, paulus cum nunc iudaeam, nunc corinthum, nunc ephesum, nunc romam, nunc hispanias peteret, ut in peccati morte iacentibus, aeternae uitae gratiam nuntiaret, quid se aliud quam esse aquilam demonstrabat; quae uelociter omnia transuolans, ubicumque iacens cadauer quaerebat, ut dum uoluntatem dei lucratis peccatoribus faceret, quasi escam suam in cadauere reperiret? Esca quippe iustorum est conuersio peruersorum, de qua dicitur: operamini non cibum qui perit, sed qui permanet in uitam aeternam. Auditis itaque tot sanctorum uirtutibus, beatus iob obstupuisse intellegitur, et sub admirationis terrore siluisse. Nam Sequitur: adiecit dominus et locutus est ad iob: numquid qui contendit cum deo tam facile conquiescit? Vtique qui arguit deum debet et respondere illi. Vir sanctus tanta hac districtione flagelli non aestimauit augeri sibi merita, sed uitia resecari. Quae quia in se nulla cognouit, percussum iniuste se credidit; et percutientem prorsus arguere est de percussione murmurare. Considerans autem dominus quod ea quae protulit non ex tumore superbiae, sed ex qualitate collegerat uitae, pie illum increpat dicens: numquid qui contendit cum deo tam facile conquiescit? Vtique qui arguit deum debet et respondere illi. Ac si apertius diceret: qui tanta de tua actione locutus es, cur audita sanctorum uita siluisti? Me enim fuit arguere, de percussione mea an fuerit iusta dubitare. Et bona quidem tua ueraciter protulisti, sed haec quo tenderent flagella nescisti, quia etsi non habes iam quod corrigas, habes tamen adhuc quo crescas. In quanta uero uirtutis arce quam plurimos subleuem, me ecce narrante cognouisti. Ipse considerabas tuam, sed aliorum celsitudinem nesciebat. Auditis igitur alienis uirtutibus, si quid uales, responde de tuis. Scimus autem quod cordis sui oculum per elationis tenebras exstinguit, qui, cum recta agit, considerare meliorum merita neglegit. At contra magno humilitatis radio sua opera illustrat, qui aliorum bona subtiliter pensat, quia dum ea quae ipse fecerit facta foris et ab aliis conspicit, eum qui de singularitate intus erumpere nititur superbiae tumorem premit. Hinc est quod uoce dei ad eliam solum se aestimantem dicitur: reliqui mihi septem milia uirorum qui non curuauerunt genua ante baal, ut dum non solum se remansisse cognosceret, elationis gloriam, quae ei de singularitate surgere poterat, euitare potuisset. Beatus itaque iob nihil peruerse egisse reprehenditur, sed de aliorum etiam bene gestis docetur, ut dum se aequales et alios habere considerat, ei qui singulariter summus est, se humiliter subdat. LIBER 32 Sancti uiri quo apud deum altius uirtutum dignitate proficiunt, eo subtilius indignos se esse deprehendunt, quia dum proximi luci fiunt, quicquid eos in seipsis latebat inueniunt, et tanto magis foris sibi deformes apparent, quanto nimis pulchrum est quod intus uident. Vnusquisque enim sibi, dum tactu ueri luminis illustratur, ostenditur; et unde agnoscit quid est iustitia, inde eruditur, ut uideat quid est culpa. Hinc est quod saepe mens nostra quamuis frigida in conuersationis humanae actione torpescat, quamuis in quibusdam delinquat et nesciat, quamuis peccata quaedam quasi nulla perpendat; cum tamen ad appetenda sublimia orationis compunctione se erigit, ipso suae oculo compunctionis excitata ad circumspiciendam se post fletum uigilantior redit. Nam cum neglectam se deserit, et noxio tepore torpescit, uel otiosa uerba, uel inutiles cogitationes minoris esse omnimodo reatus credit. At si, igne compunctionis incalescens, a torpore suo, tacta subito afflatu contemplationis, euigilet, illa quae leuia paulo ante credidit mox ut grauia ac mortifera perhorrescit. Cuncta enim uel in minimis noxia, quasi atrocissima refugit, quia uidelicet per conceptionem spiritus grauida, introire ad se iam inania nulla permittit. Ex eo enim quod intus conspicit, quam sint horrenda haec quae exterius perstrepunt sentit; et quanto amplius subleuata profecerit, tanto magis refugit infima, in quibus prostrata defecit. Nihil quippe eam nisi id quod interius uiderat pascit; atque eo grauius tolerat quicquid se ei extrinsecus ingerit, quo illud non est quod intrinsecus uidit; sed ex his interioribus quae raptim uidere potuit, ad exteriora quae tolerat iudicandi regulam sumit. Super se enim rapitur dum sublimia contemplatur; et semetipsam iam liberius excedendo conspiciens, quicquid ei ex seipsa sub seipsa remanet, subtilius comprehendit. Ex qua re miro modo agitur, ut, sicut superius dictum est, unde dignior efficitur, inde sibimet indigna uideatur; et tunc rectitudini longe se esse sentiat, cum appropinquat. Vnde salomon ait: cuncta temptaui in sapientia; et dixi: sapiens efficiar et ipsa longius recessit a me. Quaesita enim sapientia longe recedere dicitur, quia appropinquanti altior uidetur. Qui uero hanc nequaquam quaerunt, tanto se ei propinquos aestimant, quanto et eius rectitudinis regulam ignorant, quia siti in tenebris mirari lucis claritatem nesciunt, quam numquam uiderunt; cum que in forma eius pulchritudinis non tenduntur, in semetipsis libenter cotidie deformiores fiunt. Nam quisquis eius radiis tangitur, sua illi manifestius tortitudo monstratur; et eo uerius inuenit quantum flectatur in uitio, quo sagacius summa considerans, conspicit quantum distat a recto. Vnde beatus iob humanum genus uirtutibus transiens, amicos loquendo superauit, sed loquente deo, sublimius eruditus, semetipsum cognoscendo reticuit. Illos namque iniuste loquentes subdidit, sed ad uerba locutionis intimae reum se iuste cognouit. Et quidem cur flagellatus sit nescit, sed tamen cur flagella ueneratus non sit, silendo redarguit. Diuina enim iudicia cum nesciuntur, non audaci sermone discutienda sunt, sed formidoloso silentio ueneranda; quia et cum causas rerum conditor in flagello non aperit, eo iustas indicat, quo se eas facere qui summe iustus est demonstrat. Vir ergo sanctus, et prius de locutione, et post de silentio reprehensus, quid de semetipso sentiat innotescat. Ait enim: qui leuiter locutus sum, respondere quid possum? Ac si dicat: sermonem meum defenderem, si hunc cum rationis pondere protulissem. At postquam lingua leuitate usa conuincitur, quid restat nisi ut conticendo refrenetur? Sequitur: manum meam ponam super os meum. Vsu sacri eloquii in manu operatio, in ore locutio solet intellegi. Manum ergo super os ponere est uirtute boni operis culpas tegere incautae locutionis. Quis uero inueniri potest qui, quamlibet perfectus sit, de otioso tamen sermone non peccet? Iacobo attestante qui ait: nolite plures magistri fieri, in multis enim offendimus omnes. Et rursum: linguam nullus hominum domare potest. Cuius culpas redarguens per semetipsam ueritas, dicit: dico autem uobis quoniam omne uerbum otiosum quod locuti fuerint homines, reddent de eo rationem in die iudicii. Sed sancti uiri ante dei oculos student culpas linguae tegere meritis uitae, student pondere bonorum operum premere immoderata uerborum. Vnde in sancta ecclesia manus super os ponitur, dum in electis eius cotidie otiosae locutionis uitium uirtute bonae actionis operitur. Scriptum namque est: beati quorum remissae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata. Sed rursum cum scriptum sit: omnia nuda et aperta sunt oculis eius, quomodo tegi possunt quae eius oculis cui cuncta nuda sunt abscondi nequaquam possunt? Sed quia hoc quod tegimus, inferius ponimus; atque hoc unde tegimus nimirum superducimus, ut quod est subterpositum tegamus, tegere peccata dicimur quae quasi subterponimus dum abdicamus, eis que aliud superducimus, dum bonae actionis opus ad hoc post eligimus ut praeferamus. Qui ergo priora mala deserit, et bona posterius facit, per hoc quod addit, transactam nequitiam tegit, cui boni operis merita superducit. Beatus igitur iob sanctae ecclesiae typum tenens, et in uerbis suis sua alligans, nostra designans, dicat ex se, dicat ex nobis: manum meam ponam super os meum; id est, hoc quod districto iudici de sermone meo me displicuisse considero, ante eius oculos sub uelamine recti operis abscondo. Sequitur: unum locutus sum, quod utinam non dixissem; et alterum, quibus ultra non addam. Si transacta beati iob uerba discutimus, nihil eum nequiter dixisse reperimus. Si uero dicta eius, quae cum ueritate ac libertate prolata sunt, in aliquo superbiae uitio flectimus, duo iam solummodo non erunt, quia multa erunt. Sed quia loqui nostrum est hominibus occultum sensum uerbis aperire, loqui uero nostrum ad diuinas aures est motum mentis etiam expressione actionis ostendere, beatus iob ad libram se subtilissimi examinis pensans, locutione sua secundo se deliquisse confitetur. Vnum enim loqui illicite est res flagello dignas agere, aliud loqui est etiam de flagello murmurare. Qui ergo ante increpationem dominicam in omni opere hominibus praelatus fuit ipsa in altum increpatione proficiens; et minus se rectum prius in opere, et minus se patientem post in uerbere agnouit. Vnde semetipsum redarguit, dicens: unum locutus sum, quod utinam non dixissem; et alterum, quibus ultra non addam. Ac si dicat: rectum quidem me inter homines credidi, sed te loquente, et ante flagella prauum, et post flagella me rigidum inueni. Quibus ultra non addo, quia iam nunc quanto te loquentem subtilius intellego, tanto memetipsum humilius inuestigo. Et quia beatus iob sanctae ecclesiae typum tenet, possunt electis omnibus haec eius uerba congruere, qui cognoscentes deum, in uno et alio deliquisse se sentiunt, quia se intellegunt uel in cogitatione et opere, uel in dei ac proximi neglecta dilectione peccasse. Quibus se promittunt ultra nil addere, quia per conuersionis gratiam curant paenitendo cotidie etiam transacta purgare. Per hoc tamen quod beatus iob de duobus se paenitendo redarguit, liquido ostendit quod peccator omnis in paenitentia duplicem habere gemitum debet, nimirum quia et bonum quod oportuit non fecit, et malum quod non oportuit fecit. Hinc est enim quod per moysen de eo qui iuramentum protulit, ut uel male quid uel bene faceret, atque hoc ipsum obliuione transcendit, dicitur: offerat agnam de gregibus siue capram, orabit que pro eo sacerdos, et pro peccato eius. Sin autem non potuerit offerre pecus, offerat duos turtures, uel duos pullos columbarum, unum pro peccato, et alterum in holocausto. Iuramentum namque proferre est uoto nos diuinae seruitutis alligare. Et cum bona opera promittimus, bene nos facere spondemus. Cum uero abstinentiam cruciatum que carnis nostrae uouemus, male ad praesens nos nobis facere iuramus. Sed quia nullus in hac uita ita perfectus est, ut quamlibet deo deuotus sit, inter ipsa quantulumcumque pia uota non peccet, pro peccato agna offerri de gregibus siue capra praecipitur. Quid enim per agnam nisi actiuae uitae innocentia; quid per capram, quae in summis saepe extremis que pendens rupibus pascitur, nisi contemplatiua uita signatur? Qui ergo se conspicit promissa ac proposita non implesse, ad sacrificium dei sese studiosius debet uel innocentia boni operis, uel in sublimi pastu contemplationis accingere. Et bene agna de gregibus, capra uero offerri de gregibus non iubetur, quia actiua uita multorum est, contemplatiua paucorum. Et cum haec agimus quae multos agere et egisse conspicimus, quasi agnam de gregibus damus. Sed cum offerentis uirtus ad agnam capram que non sufficit, in remedium paenitentis adiungitur, ut duo columbarum pulli, uel duo turtures offerantur. Scimus quia columbarum pulli uel turtures pro cantu gemitus habent. Quid ergo per duos columbarum pullos, uel duos turtures, nisi duplex paenitentiae nostrae gemitus designatur, ut cum ad offerenda bona opera non assurgimus, nosmetipsos dupliciter defleamus, quia et recta non fecimus, et praua operati sumus? Vnde et unus turtur pro peccato, alter uero offerri in holocaustum iubetur. Holocaustum namque totum incensum dicitur. Vnum ergo turturem pro peccato offerimus, cum pro culpa gemitum damus; de altero uero holocaustum facimus, cum pro eo quod bona negleximus, nosmetipsos funditus succendentes, igne doloris ardemus. Quia igitur duplex in paenitentia gemitus debetur, beatus iob diuinae uocis increpatione proficiens, atque in sua reprehensione succrescens, dixisse se unum et alterum paenitens fatetur. Ac si aperte dicat: et erga bona per neglegentiam torpui, et ad mala per audaciam prorupi: C. 40 respondens autem dominus iob de turbine, dixit: accinge sicut uir lumbos tuos, interrogabo te et indica mihi. Quid sit dominum de turbine respondere, quid beatum iob lumbos accingere, quid interrogare dei, quid hominis indicare, primo iam domini sermone tractatum est. Quia ergo lectoris taedio parcimus, curamus summopere ne dicta replicemus. Sequitur: numquid irritum facies iudicium meum et condemnabis me, ut tu iustificeris? Quisquis contra flagella semetipsum defendere nititur, flagellantis iudicium euacuare conatur. Nam cum sua culpa feriri se denegat, quid aliud quam iniustitiam ferientis accusat? Beatum itaque iob non idcirco flagella caelestia percusserunt, ut in eo culpas exstinguerent, sed potius ut merita augerent, quatenus qui tranquillitatis tempore in tanta sanctitate claruerat; etiam ex percussione patesceret quae in eo etiam patientiae uirtus latebat. Qui quidem culpam suam inter flagella non inueniens, nec tamen flagella eadem causam sibi esse augendi meriti deprehendens, iniuste feriri se credidit, cum quid in se debuisset corrigi non inuenit. Sed ne ipsa innocentia in tumore elationis infletur, diuina uoce corripitur; et mens eius ab iniquitate libera, sed uerberibus pressa, ad iudicia occulta reuocatur, ut superna sententia, etsi non est cognita, non tamen credatur iniusta; sed eo saltim iustum credat omne quod patitur, quo nimirum constat quia deo auctore patiatur. Magna enim satisfactio percussionis est uoluntas iusta conditoris. Quae cum iniustum facere nihil solet, iusta agnoscitur etiam si latet. Nam cum pro iniustitiae peccato percutimur, si in percussione nostra diuinae uoluntati coniungimur, mox a nostra iniustitia ipsa coniunctione liberamur. Quisquis enim iam percussionem tolerat, sed adhuc causas percussionis ignorat si iustum credens hoc ipsum contra se iudicium amplectitur, eo ipso ab iniustitia sua iam correctus est, quo percussum se iuste gratulatur. In uindicta enim sua deo se socians, sese contra se erigit, et magna est iam iustitia, quod uoluntati iudicis concordat in poena, cui discrepauit in culpa. Vir igitur sanctus, quia in nulla a deo culpa discrepauerat, quasi cum difficultate ei inter supplicia concordabat. Neque enim credidit quod flagella quae solent uitia exstinguere in illo sola merita augerent. Vnde nunc iuste corripitur, ut occultis iudiciis, et nesciens subderetur, ei que dicitur: numquid irritum facies iudicium meum et condemnabis me ut tu iustificeris? Ac si aperte diceretur: tua quidem bene acta consideras, sed mea occulta iudicia ignoras. Si ergo ex tuis meritis contra mea flagella disputas, quid aliud quam me de iniustitia addicere te iustificando festinas? Sequitur: si habes brachium sicut deus et si uoce simili tonas. Quia humanum genus beatus iob meritis transcendebat, eum pius conditor et eruditor ad considerandam similitudinem suae magnitudinis prouocat, ut cognita tanta dissimilitudine, in humilitate se premat. Sed cum in deo uox et brachium dicitur, cauendum summopere est, ne quid in eum mens corporeum suspicetur. In antropomorphitarum namque haeresim cadere est, eum qui incircumscripte implet et circumplectitur omnia intra corporalia lineamenta concludere. Sed omnipotens deus ad sua nos trahens, usque ad nostra se humiliat, atque ut alta insinuet, humilibus condescendit, quatenus paruulorum animus rebus cognitis enutritus, ad inquirenda exsurgat incognita; atque ab eo qui longe super ipsum est quaedam iuxta se audiens, quasi quibusdam ad illum passibus moueatur. Vnde fit ut per scripturam suam aliquando a corporibus hominum, aliquando a mentibus, aliquando uero ab auibus, aliquando etiam ab insensatis rebus quasdam longe dissimiles in se similitudines trahat. Plerumque enim a corporibus hominum in se similitudinem trahit, sicut de eo propheta ad israelitas dicit: qui tetigit uos, tangit pupillam oculi eius. Et sicut de eo rursum speranti homini per prophetam dicitur: in scapulis suis obumbrabit tibi. Constat nimirum quod in natura sua nec oculum deus, nec scapulas habeat, sed quia nos per oculum cernimus, in scapulis uero onera sustinemus. Deus quod omnia uideat, oculum habere perhibetur; quod uero nos tolerat, atque eo ipso quo tolerat seruat, obumbrare nobis in scapulis dicitur. Ait enim: in scapulis suis obumbrabit tibi. Ac si diceretur peccatori homini, et post peccatum ueniam deprecanti: ea pietate dominus te protegit, qua te pietate tolerauit. Obumbrat enim in scapulis suis, quia dum portat, defendit. Aliquando uero a mentibus in se similitudinem trahit, sicut per prophetam ad israel dicit: recordatus sum tui, miserans adolescentiam tuam. Et rursum per sponsae comparationem loquens: et si illa oblita fuerit, ego tamen non obliuiscar tui. Quis enim nesciat quia dei memoria nec obliuione rumpitur, nec recordatione sarcitur? Sed cum aliqua deserens praetermittit, more mentium obliuisci dicitur; et cum post longum tempus quae uoluerit uisitat, nostrae mutabilitatis consuetudine recordatus uocatur. Quo enim pacto diuinitatis eius uim obliuio dissipat, cui ipsa quoque laudabilis memoria essentialiter non concordat? Nulla namque nisi aut praeterita, aut absentia recordantur. Quomodo ergo deus praeteritorum reminiscitur, cum ipsa quae in semetipsis praetereunt eius nutui semper praesentia assistunt? Aut quomodo absentium recordatur, dum omne quod est per hoc illi praesto est, quod in ipso est? Quod si ei praesto non esset, omnino non esset; nam non exsistentia uidendo creat, exsistentia uidendo continet. Quicquid ergo creator non uidet, essentia subsistendi caret. Aliquando autem ab auibus in illum similitudo trahitur, sicut per moysen dicitur: expandit alas suas, et accepit eos. Et sicut propheta ait: sub umbra alarum tuarum protege me. Quia enim nos paruulos dum protegit nutrit, et non graui atque onerosa, sed leui et blanda protectione nos refouet, dum suas in nos misericordias exserit, quasi more super nos auium alas tendit. Aliquando etiam insensatis rebus, propter infirmitatem nostram alta condescensione se comparat, sicut per prophetam dicit: ecce ego stridebo super uos, sicut stridet plaustrum onustum feno. Quia enim fenum est uita carnalium, sicut scriptum est: omnis caro fenum; in eo quod dominus uitam carnalium patitur, more plaustri fenum se portare testatur. Cui sub feni onere stridere est pondera et iniquitates peccantium cum querela tolerare. Cum ergo longe dissimiles in se similitudines trahat, sollerter intuendum est quod quaedam talia aliquando dicantur in deo propter effectum operis, aliquando autem ad indicandam eius substantiam maiestatis. Nam cum in deo oculus, scapulae atque pes uel alae nominantur, effectus quidem operationis ostenditur. Cum uero manus, brachium, dextera uel uox in deo dicitur, per haec uocabula consubstantialis ei filius demonstratur. Ipse quippe est manus et dextera, de cuius ascensione per moysen pater loquitur, dicens: tollam in caelum manum meam, et iurabo per dexteram meam. Ipse brachium, de quo propheta ait: et brachium domini cui reuelatum est? Ipse uox, quia eum pater gignendo dixit: filius meus es tu, ego hodie genui te. Et de quo scriptum est: in principio erat uerbum, et uerbum erat apud deum, et deus erat uerbum. Per hoc uerbum fecisse patrem omnia dauid asserit, dicens: dixit, et facta sunt. Deum ergo brachium habere est operantem filium gignere, uoce tonare est consubstantialem sibi filium mundo terribiliter demonstrare. Beato ergo iob dum dicit dominus: si habes brachium sicut deus et si uoce simili tonas, mira dispensatione pietatis eum dum increpat exaltat, quia eum quem sua comparatione superat superiorem cunctis demonstrat. Cui in hac propositione subiungit: circumda tibi decorem et in sublime erigere; et esto gloriosus et speciosis induere uestibus. Subaudis, ut ego. Ipse enim sibi circumdat decorem, de quo scriptum est: dominus regnauit, decorem induit. Ipse apud nos in sublime erigitur, cum nostris mentibus in natura sua esse impenetrabilis demonstratur. Ipse uero gloriosus est, qui dum seipso perfruitur, accedentis laudis indigens non est. Ipse speciosis induitur uestibus, quia sanctorum angelorum choros, quos condidit, in usum sui decoris assumpsit; et uelut quamdam uestem gloriosam sibi ecclesiam exhibet non habentem maculam aut rugam. Vnde ei per prophetam dicitur: confessionem et decorem induisti, amictus lumen sicut uestimento. Hic quippe confessionem induit, illic decorem, quia quos hic per paenitentiam confitentes fecerit, illic fulgentes per decorem iustitiae ostendit. Luce ergo sicut uestimento amicietur, quia sanctis omnibus, quibus dictum est: uos estis lux huius mundi, in illa aeterna gloria uestietur. Vnde et per euangelium dicitur, quia, transfigurato in monte domino uestimenta eius facta sunt candida sicut nix. In qua transfiguratione quid aliud quam resurrectionis ultimae gloria nuntiatur? In monte enim uestimenta eius sicut nix facta sunt, quia in supernae claritatis culmine sancti omnes ei luce iustitiae fulgentes adhaerebunt. Sed quia speciosarum uestium nomine iustos sibi quomodo adiungat insinuat, iniustos etiam quomodo a se disiungat ostendit. Sequitur: disperge superbos in furore tuo. Subaudis ut ego, qui eos et tranquillitatis tempore unitos contra me tolero, et districtus quandoque ueniens, in meo eos furore dispergo. Sed inter haec sollerter intuendum est quod grauis perfidiae error admittitur, si fortasse quis aestimet quod in illa diuinitatis substantia furor et tranquillitas uarietur. Creator namque omnium eo summe immortalis est, quo creaturae more mutabilis non est. Hinc de illo per iacobum dicitur: apud quem non est transmutatio, nec uicissitudinis obumbratio. Hinc rursum scriptum est: tu autem, domine, cum tranquillitate iudicas. Hinc propheta ait: deserta facta est terra a facie irae columbae, a facie furoris domini. Quod enim iram columbae praedixerat, hoc furorem domini subiunxit. Columba namque ualde simplex est animal, et quia in deum nulla furoris inaequalitas serpit, furorem domini iram columbae nominauit. Vt enim diuinae districtionis uim imperturbabilem demonstraret, et iram dixit, et columbae, ac si apertius diceret: districtum iudicium inconcussus exserit, qui permanens mansuetus punit. Vnde et in extremo iudicio, in semetipso incommutabilis manens, nulla uicissitudine ac mutabilitate uariatur; sed tamen electis et reprobis nequaquam sub specie eiusdem incommutabilitatis ostenditur, quia et tranquillus iustis, et iratus parebit iniustis. Teste enim conscientia intra semetipsos deferunt, unde eorum mentes aeque unum respiciant, sed non aequaliter modificentur, quia et istis eum benignum ostendit anteacta iustitia, et illis terribilem culpa. Quorum pauorem quis explicet, cum contigerit miseris et intra se culpas cernere, et ante se iudicem iustum uidere? Hoc nimirum cotidie in usu uitae praesentis agitur, ut de qualitate uenturi iudicis mortalium corda doceantur. Nam cum duo ad iudicium pergunt, alius innocentiae sibi conscius, et alius culpae, ante prolatam sententiam adhuc tacentem iudicem utrique conspiciunt; et tamen culpae debitor grauem contra se iram hoc ipsum iudicis silentium suspicatur. Quam iram sibi non denuntiat perturbatio iudicis, sed recordatio prauitatis, quia etsi adhuc foras reum sententia non clamat, intus tamen grauiter conscientia accusat. At contra iustitiae amicus decernentis uultum conspicit, sed intus de testimonio bonae recordationis hilarescit; et quo apud se quod metuat non habet, eo omne quod erga semetipsum est blandum uidet. Hoc itaque loco furor domini dicitur non perturbatio diuinae substantiae, sed super peccatores male sibi conscios examinatio iustae uindictae. Quamuis enim eum tranquillum in iudicio uideant, quia tamen feriendos se ab illo non dubitant, eum in suis motibus perturbatum putant. Sequitur: et respiciens omnem arrogantem humilia. Ac si dicat ut ego. Apte autem ad uindictae ordinem arrogantibus superborum culpa praeponitur, quia nimirum non superbia de arrogantia, sed arrogantia de superbia generatur. Duobus autem modis a domino peccator unusquisque respicitur, cum aut a peccato conuertitur, aut ex peccato punitur. De respectu enim conuersionis dicitur: quia respexit dominus petrum, et recordatus petrus fleuit amare. De respectu rursus ultionis dicitur: uultus autem domini super facientes mala, ut perdat de terra memoriam eorum. Vtrisque autem modis in humilitate arrogans sternitur, quia aut paenitendo cognoscit culpam, aut pereundo percipit poenam. Sequitur: respice cunctos superbos et confunde eos; et contere impios in loco suo. Subaudis ut ego. Superbi enim ex respectu domini confunduntur, aut hic de pietate cognoscentes et damnantes crimina; aut illic supplicia de iustitia sentientes. Impiorum uero locus ipsa superbia est, quia cum scriptum sit: initium omnis peccati superbia, unde oritur impietas, ibi continetur, quamuis nec quicquam a superbia distat impietas. Valde enim superbire est impia de auctore sentire. Impius ergo in loco suo conteritur, quia ipsa superbia qua eleuatur opprimitur; cum que efferendo se in cogitationibus erigit, lumen sibi iustitiae quod inuenire debuisset abscondit. Saepe autem dum contra deum falsa gloria exterius proficit, uera miseria interius inanescit. Vnde propheta ait: deiecisti eos dum alleuarentur. Non enim ait: deiecisti eos postquam eleuati sunt, sed cum alleuarentur, quia hoc ipsum sit superbis interius deici, quod eis falsa contingit gloria exterius eleuari. Ordinante enim diuino iudicio, non eis hic aliud culpa est, atque aliud poena, sed sua illis in poena uertitur culpa, ut elatis fastu superbiae hoc ipsum sit uere intus cadere quod foras ostenditur profecisse. Sequitur: absconde eos in puluere, simul et facies eorum demerge in foueam. Ac si dicat ut ego. Superbos enim atque impios iusto iudicio dominus in puluere abscondit, quia eorum corda ipsis quae despecto amore creatoris, eligunt terrenis opprimi negotiis permittit. Vnde et illorum uitam cum iudicio extremo discutit, tamquam sibi absconditam non agnoscit, dicens: nescio qui estis. Vita prauorum sub puluere absconditur, quia abiectis et infimis desideriis grauatur. Quisquis enim adhuc ea quae mundi sunt appetit, quasi ante faciem ueri luminis non apparet, quia nimirum sub puluere terrenae cogitationis latet. Hunc prauarum cogitationum puluerem oppressa mens tolerat, quem uentus nequissimae temptationis apportat. Hinc est enim quod de unaquaque anima terrenis desideriis aggrauata sub ephraim specie per prophetam dicitur: factus est ephraim panis subcinericius, qui non reuersatur. Ex natura quippe bene condita est nobis intentio, quae surgat in deum; sed ex conuersatione nequiter assueta inest uoluptas, quae praesens premat in saeculum. Panis autem subcinericius ex ea parte est mundior, quam inferius occultat; atque ex ea parte sordidior, qua desuper cinerem tolerat. Quisquis ergo intentionem qua deum debuisset quaerere neglegit, quasi more panis subcinericii mundiorem partem inferius premit, et cum curas saeculi libenter tolerat, quasi congestum cinerem superius portat. Reuersaretur autem panis subcinericius, si desideriorum carnalium cinerem repelleret, et intentionem bonam, quam in se dudum despiciendo oppresserat, superius ostentaret. Sed reuersari renuit, cum mens, amore curarum saecularium pressa, molem superpositi cineris abicere neglegit, dum que assurgere in intentionem bonam non appetit, quasi mundiorem faciem subter premit. Apte autem subiungitur: simul et facies eorum demerge in foueam. Ac si dicat: ut ego. Iusto namque iudicio superborum facies dominus in foueam mergit, quia intentionem cordis eorum sese ultra homines erigentem inferius deicit. Ima enim respicit, cuius facies foueam attendit. Et bene de superbis dicitur quod eorum facies in foueam demerguntur, quia ima petunt, dum superbiendo altiora appetunt; et quo magis extollendo se erigunt, eo magis ruendo inferius tendunt. Terrenam quippe gloriam quaerunt, et infima sunt quae prospiciunt, dum superbiendo alta sectantur. Vnde miro ac diuerso modo res agitur, ut humiles caelum petant, dum se infra deiciunt; superbi infima appetant, dum despiciendo ceteros quasi in altioribus extolluntur. Isti se, dum despiciunt, caelestibus iunguntur; illi, dum se erigunt, a superioribus diuiduntur, atque, ut ita dixerim, illi se eleuantes deprimunt, isti deprimentes eleuant. Et bene de superbientibus per psalmistam dicitur: humiliat autem peccatores usque ad terram, quia ea quae infra sunt ambientes, dum extollendo se erigunt, amisso caelo quid aliud quam terram petunt? Quibus hoc ipsum iam in imis cecidisse est relictis superioribus ima quaesisse. Recte ergo eorum facies in foueam demergi perhibentur, quia sequentes infima, ad inferni barathrum tendunt. Iusto enim iudicio agitur, ut quos hic uoluntaria auersio excaecat, illic ab intuitu ueri luminis digna supplicii fouea abscondat. Igitur quia uir sanctus tanto diuinae potentiae terrore discussus est, ut ei diceretur: si habes brachium sicut deus et si uoce simili tonas: disperge superbos in furore tuo et respiciens omnem arrogantem humilia, et cetera quae deus quidem facere, sed homo uix sufficit audire, cuncta haec qua dominus intentione praemiserit, fine subditae conclusionis ostendit, dicens: et ego confitebor quod saluare te possit dextera tua. Ac si aperte diceret: si potes terribilia haec facere, ipse quae protuli, tibi et non mihi deputo bona omnia quae fecisti. Si uero peccantes alios respiciendo non potes perdere, liquet quod a reatu nequitiae tua te non uales uirtute liberare. Ecce diuina uoce ad beatum iob dicitur quod sua dextera non saluetur; et tamen nonnulli hominum, qui ab huius uiri uiribus longe sunt, despecto dei adiutorio, sua se fortitudine saluari posse confidunt. Pro quibus quid deprecari aliud debemus; nisi ut si iam dona bonorum operum perceperunt, hoc quoque donum accipiant, ut a quo haec acceperint discant? Quia autem praemissis uerbis dominus potentiam suae magnitudinis intulit, nunc in subsequentibus nequitiam antiqui hostis ostendit, ut bonus famulus; et auditis prius uirtutibus domini, sciret quantum diligeret; et cognita post calliditate diaboli, disceret quantum timeret. Vnde bene per prophetam dicitur: leo rugiet, quis non timebit? Dominus deus locutus est, quis non prophetabit? Postquam enim uirtus ei sui conditoris innotuit, nequaquam illum uires aduersarii latere debuerunt, ut eo magis defensori suo se humilius subderet quo hostis sui nequitias subtilius agnouisset; protectorem que suum tanto ardentius quaereret, quanto terribiliorem hostem cognosceret quem uitaret. Certum quippe est quia minus diligit ereptorem suum qui minus intellegit periculum quod euasit, et uile solatium defensoris deputat qui uirtutem aduersarii debilem putat. Vnde bene ereptionem suam domino tribuens propheta dicebat: diligam te, domine, uirtus mea; aperte uidelicet dicens: eo te magis diligo, quo infirmitatem propriam sentiens, uirtutem meam te esse cognosco. Hinc rursum ait: mirifica misericordias tuas, qui saluos facis sperantes in te, quia tunc nimirum misericordiae domini mirae apud nosmetipsos qui eripimur fiunt, cum per easdem misericordias quam grauia fuerint pericula quae euasimus, agnoscuntur. Et quia sermone praecedenti dominus beato iob mira opera sanctorum sequentium patefecit, ut his auditis disceret de uirtutum suarum culmine quam humilia sentire debuisset, nunc ei cum quo hoste bellum gerat ostenditur; et uires fraudes que illius subtilius indicantur, ut quia ad colloquium auctoris sui perductus est, argumenta aduersarii aperte cognoscat. Verbis enim sequentibus fideli famulo dominus cunctas hostis callidi machinationes insinuat, omne quod opprimendo rapit, omne quod insidiando circumuolat, omne quod minando terret, omne quod suadendo blanditur, omne quod desperando frangit, omne quod promittendo decipit. Cuncta ergo tergiuersationis eius certamina exorditur, dicens: ecce behemoth, quem feci te cum. Quem sub behemoth nomine nisi antiquum hostem insinuat, qui interpretatus ex hebraea uoce, in latina lingua animal sonat? Cuius inferius, dum malitia subditur, patenter persona monstratur. Sed cum de deo scriptum sit quia fecit omnia simul, cur hoc animal cum homine fecisse se indicat, dum cuncta quia simul fecerit constat? Rursum quaerendum est, quomodo deus simul cuncta condidit, dum moyses sex dierum mutatione uariante distincte creata describit. Quod tamen citius agnoscimus, si ipsas causas originum subtiliter indagamus. Rerum quippe substantia simul creata est, sed simul species formata non est; et quod simul exstitit per substantiam materiae non simul apparuit per speciem formae. Cum enim simul factum caelum terra que describitur, simul spiritalia atque corporalia; simul quicquid de caelo oritur; simul factum quicquid de terra producitur indicatur. Sol quippe, luna et sidera quarto die in caelo facta perhibentur; sed quod quarto die processit in specie primo die in caeli substantia exstitit per conditionem. Primo die creata terra dicitur, et tertio arbusta condita, et cuncta terrae uirentia describuntur; sed hoc quod die tertio se in specie protulit, nimirum primo die in ipsa de qua ortum est terrae substantia conditum fuit. Hinc est quod moyses et distincte per dies singulos condita omnia rettulit; et tamen simul omnia creata subiunxit dicens: istae generationes caeli et terrae, quando creatae sunt in die quo fecit dominus caelum et terram; et omne uirgultum agri, antequam oriretur in terra, omnem que herbam regionis. Qui enim diuersis diebus creatum caelum et terram, uirgultum, herbam que narrauerat, nunc uno die facta manifestat, ut liquido ostenderet quod creatura omnis simul per substantiam exstitit, quamuis non simul per speciem processit. Hinc illic quoque scriptum est: creauit deus hominem ad imaginem suam, ad imaginem dei creauit illum, masculum et feminam fecit eos. Necdum enim eua facta describitur, et iam homo masculus et femina perhibetur. Sed quia ex adae latere erat procul dubio femina processura, in illo iam computatur per substantiam, a quo fuerat producenda per formam. Considerare tamen haec et in minimis possumus, ut ex minimis maiora pensemus. Herba namque cum creatur, necdum in illa fructus, necdum fructus sui semen ostenditur. Inest uero ei etiam cum non apparet fructus et semen, quia nimirum simul sunt in radicis substantia quae non simul prodeunt per temporis incrementa. Sed quia haec simul creata per substantiam dicimus, quae prodire alia ex aliis inuenimus, quo pacto cum beato iob behemoth creatus asseritur, cum neque una sit substantia angeli et hominis, neque homo ex angelo, neque angelus ex homine proferatur? Si uero propter hoc factus behemoth cum beato iob dicitur, quod creatura omnis ab auctore, qui in actione sua nequaquam temporis protelatione distenditur, simul condita non dubitatur; cur de behemoth specialiter dicitur quod commune cum creaturis omnibus generaliter habetur? Sed si rerum causas subtili discussione pensamus, simul factum angelum hominem que cognoscimus, simul uidelicet non unitate temporis, sed cognitione rationis; simul per acceptam imaginem sapientiae, et non simul per coniunctam substantiam formae. Scriptum namque de homine est: faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Et per ezechielem ad satan dicitur: tu signaculum similitudinis, plenus sapientia et perfectus decore in deliciis paradisi dei fuisti. In cuncta igitur creatura homo et angelus simul conditus exstitit quia ab omni natura irrationabili distinctus processit. Quia ergo in cuncta conditione rerum nullum rationale animal nisi angelus et homo est, quicquid ratione uti non potest, cum homine factum non est. Dicatur itaque homini, dicatur de angelo, qui etsi potentiam sublimitatis perdidit, subtilitatem tamen naturae rationalis minime amisit: ecce behemoth, quem feci te cum. Vt dum homo eum qui in ratione se cum factus est, periisse considerat, uicinum sibi casum superbiae ex ipsa propinqui sui perditione pertimescat. In his autem uerbis sollerter intuendum est quod aperte uoce dominica nefarium manichaei dogma reprehenditur, qui dum duo principia loquitur, tenebrarum gentem non factam asserere conatur. Quomodo enim non facta gens nequissima dicitur, dum behemoth istum, uidelicet auctorem nequitiae per naturam bene conditam se dominus fecisse testatur? Sed quia behemoth iste, cum quo sit factus audiuimus, perditus quid agat audiamus. Sequitur: fenum sicut bos comedet. Si prophetarum sollicite uerba discutimus, haec et illa uno spiritu prolata reperimus. Isaias namque cum cerneret uitam peccantium ab antiquo et insatiabili hoste deuorari, ait: leo sicut bos comedet paleas. Quid autem feni palearum que nomine nisi carnalium uita signatur? De qua per prophetam dicitur: omnis caro fenum. Qui ergo hic behemoth, illic leo; qui hic fenum, illic paleae nominantur. Sed perscrutari mens nititur cur iste uel apud isaiam leo, uel hic dominica uoce behemoth, in comissatione feni uel paleae, utroque loco, non equo, sed boui comparetur. Quod tamen citius cognoscimus, si in utrisque animalibus quae sit nutrimentorum distantia perpendamus. Equi namque fenum quamlibet sordidum comedunt, aquam uero non nisi mundam bibunt. Boues autem aquam quamlibet sordidam bibunt, sed feno non nisi mundo uescuntur. Quid est ergo quod boui, qui mundo pabulo pascitur, behemoth iste comparatur, nisi hoc quod de isto antiquo hoste per prophetam alium dicitur: esca eius electa? Neque enim eos se gaudet rapere, quos prauis ac sordidis actionibus implicatos in imis se cum respicit uoluntarie iacere. Fenum ergo comedere sicut bos appetit, quia suggestionis suae dente conterere mundam uitam spiritalium quaerit. Sed quaerendum uideo quomodo behemoth iste, fenum sicut bos comedens, uitam spiritalium consumere dicitur, cum, sicut supra dictum est, feni nomine uita carnalium designatur. Esca quoque eius electa iam non erit, si fenum comedens carnalem rapit. Sed ad haec citius occurrit, quia nonnulli hominum et apud deum fenum sunt, et apud homines sanctitatis nomine censentur; cum et ante humanos oculos aliud ostendit uita, et ante diuina iudicia aliud intendit conscientia. Hi itaque apud humana iudicia electi sunt, sed apud subtile domini examen fenum. An ante diuinos oculos saul fenum non erat, de quo samuel populo dicebat: certe uidetis quem elegit dominus; et de quo paulo superius dicitur: electus et bonus? Quem enim peccans populus meruit, et apud deum reprobus exstitit, et tamen causarum ordine electus et bonus fuit. Quia multi fenum sunt, et electos se ex humana aestimatione suspicantur, bene per salomonem dicitur: uidi impios sepultos, qui etiam cum adhuc uiuerent, in loco sancto erant, et laudabantur in ciuitate quasi iustorum operum. Quia multi fenum sunt, sed tamen sanctitatis fauore uallantur, bene quidam sapiens indicat, dicens: transi, hospes et orna mensam. Transeundo namque hospes ornare mensam dicitur, quia si ad altare dei quis positus, per bona opera gloriam propriam quaerit; et de ostentatione sanctitatis eius laus altaris extenditur, et ipse tamen apud dominum in numero ciuium non habetur. Aliis eius opinio proficit, et tamen a deo extraneus ipse pertransit. Mensam itaque transeundo decorauit, quia stare ad sacra noluit qui per omne quod agere studuit ad humanas laudes mente decurrit. Quia ergo nonnulli mundam quidem uitam per studium ducunt, sed ex illa intus placere non appetunt, recte et esca eius electa dicitur, et tamen fenum sicut bos comedere behemoth iste perhibetur. Quasi enim ante os behemoth istius mundum fenum in terra atque in infimis iacet, cum et uita quasi innocens per mandatorum custodiam agitur, et tamen inter actionem quae bona ostenditur cor ad appetenda sublimia non leuatur. Quid itaque utilitatis agit qui in se munditiam uitae custodit, si per intentionem infimam ore behemoth huius inueniendum se in terra derelinquit? Quia igitur omnipotens deus quid hostis noster agat insinuat, nunc quomodo praeualeat innotescat, ut calliditatis eius nequitia quo apertius cognoscitur, facilius superetur. Sequitur: fortitudo eius in lumbis eius et uirtus illius in umbilico uentris eius. Seminaria coitus uiris in lumbis inesse, feminis autem in umbilico perhibentur. Hinc est enim quod ueritas discipulis dicit: sint lumbi uestri praecincti. Hinc petrus, cum luxuriam a corde restringeret, admonebat, dicens: succincti lumbos mentis uestrae. Hinc paulus cum per abrahae sacrificium melchisedech tempore leui sacerdotium diceret decimatum, ubi tunc in abrahae corpore leui lateret ostendens, ait: adhuc enim in lumbis patris erat. Quia uero seminarium luxuriae feminis in umbilico continetur propheta testatur, qui sub specie feminae prostitutae, iudaeae petulantiam increpans, ait: in die ortus tui non est praecisus umbilicus tuus. In die quippe ortus umbilicum praecidere est conuersionis tempore carnis luxuriam resecare. Quia enim difficile est male incohata corrigere; et semel formata deformiter in melius reformare, de ortu suo iudaea reprehenditur; quae dum in deo nata est, impraecisum umbilicum retinuit, quia fluxa luxuriae non abscidit. Quia igitur potestate diaboli utriusque generis sexus ualde ex luxuriae infirmitate substernitur, et fortitudo eius in lumbis contra masculos, et uirtus illius contra feminas in umbilico perhibetur. Sed cur cum behemoth istum fenum comedere intulit, prima deceptionis eius argumenta luxuriae damna subiunxit, nisi quod liquido omnibus patet quia postquam semel hominis spiritum ceperit, mox se ad corruptionem carnis extendit? Quod in ipsis quoque hominibus primis agnoscimus, qui, dum post perpetratam superbiam pudenda membra contegunt, patenter indicarunt quia postquam apud semetipsos intus arripere alta conati sunt, mox in carne foras erubescenda pertulerunt. Behemoth itaque iste insatiabiliter saeuiens, et deuorare totum simul hominem quaerens, modo in superbiam mentem erigit, modo carnem luxuriae uoluptate corrumpit. Bene autem nequaquam fortitudo eius in lumbis uel umbilico eorum dicitur qui prosternuntur, sed: fortitudo eius in lumbis eius et uirtus illius in umbilico uentris eius. Ac si aperte diceretur: fortitudo eius in lumbis suis, et uirtus illius in umbilico uentris sui, quia nimirum eius proprie corpus fiunt, qui, suggestionum turpium blandimentis decepti, ei per luxuriae fluxa succumbunt. Sequitur: stringit caudam suam quasi cedrum. Multa in his suppetunt, quae instruendis moribus proferantur; sed prius behemoth istius uiolenta discutimus, ut post subtilius astuta detegamus. In scriptura sacra cedri nomine aliquando alta excellentia gloriae caelestis exprimitur, aliquando autem prauorum rigida elatio designatur. Cedri nomine celsitudo gloriae caelestis exprimitur, sicut propheta testatur: iustus ut palma florebit; sicut cedrus libani multiplicabitur. Cedri rursum nomine superba prauorum potentia designatur, sicut per eumdem dicitur: uox domini confringentis cedros. Quid autem cauda behemoth istius, nisi illa antiqui hostis extremitas dicitur; cum nimirum uas proprium illum perditum hominem ingreditur, qui specialiter antichristus nuncupatur? Quem quia modo honoribus saeculi, modo signis et prodigiis fictae sanctitatis in tumore potentiae eleuare permittitur, recte uoce dominica cauda illius cedro comparatur. Sicut enim cedrus arbusta cetera in altum crescendo deserit, ita tunc antichristus mundi gloriam temporaliter obtinens, mensuras hominum et honoris culmine, et signorum potestate transcendit. Spiritus quippe in illo est qui in sublimibus conditus, potentiam naturae suae non perdidit uel deiectus. Cuius idcirco uirtus nunc minime ostenditur, quia dispensatione diuinae fortitudinis ligatur. Vnde per ioannem dicitur: uidi angelum descendentem de caelo, habentem clauem abyssi, et catenam magnam in manu sua; et apprehendit draconem serpentem antiquum, qui est diabolus et satanas; et ligauit eum per annos mille; et misit eum in abyssum et clausit et signauit super illum. Ligatus quippe missus in abyssum perhibetur, quia retrusus in prauorum cordibus, potentia diuinae dispensationis astringitur, ne in quantum nocere ualet effrenetur, ut quamuis per eos occulte saeuiat, ad uiolentas tamen rapinas superbiae non erumpat. Sed illic quoque quomodo in mundi fine sit soluendus intimatur, cum dicitur: et postquam consummati fuerint mille anni, soluetur satan de carcere suo, et exibit, et seducet gentes. Millenario namque numero uniuersum pro perfectione sua hoc quantumlibet sit sanctae ecclesiae tempus exprimitur. Quo peracto, antiquus hostis suis uiribus traditus, pauco quidem in tempore, sed in multa contra nos uirtute, laxatur. Quem quamuis saeuitia ad crudelitatem dilatat, superna tamen misericordia dierum breuitate coangustat. Hinc enim per semetipsam ueritas dicit: erit tunc tribulatio magna, qualis non fuit ab initio mundi usque modo, neque fiet. Hinc rursum ait: nisi breuiati fuissent dies illi, non fieret salua omnis caro. Quia enim et superbos nos et infirmos dominus conspicit, dies quos singulariter malos intulit misericorditer breuiatos dicit, profecto ut et superbiam terreat de aduersitate temporis, et infirmitatem refoueat de breuitate. Sed considerandum ualde est, cum behemoth iste caudam suam sicut cedrum subleuat, in quo tunc atrocior quam nunc se exserit surgat. Quae enim poenarum genera nouimus, quae non iam uires martyrum exercuisse gaudemus? Alios namque improuiso ictu immersus iugulo gladius strauit, alios crucis patibulum affixit, in quo mors et prouocata repellitur, et repulsa prouocatur. Alios hirsutis serra dentibus attriuit; alios armata ferro insulcans ungula sparsit; alios beluina rabies morsibus detruncando comminuit; alios ab intimis uiscerum per cutem pressa uis uerberum rupit; alios effossa terra uiuentes operuit, alios altum demersos in mortem praecipitium fregit; alios in se proiectos aqua replendo absorbuit; alios edax flamma usque ad cineres depasta consumpsit. Cum igitur behemoth iste caudam suam in fine mundi nequius dilatat, quid est quod in his tormentis tunc atrocius crescat, nisi hoc quod in euangelium per semetipsam ueritas dicit: surgent pseudochristi et pseudoprophetae; et dabunt signa magna et prodigia; ita ut in errore mittantur, si fieri potest, etiam electi? Nunc enim fideles nostri mira faciunt, cum peruersa patiuntur; tunc autem behemoth huius satellites, etiam cum peruersa inferunt, mira facturi sunt. Pensemus ergo quae erit humanae mentis illa temptatio, quando pius martyr et corpus tormentis subicit, et tamen ante eius oculos miracula tortor facit. Cuius tunc uirtus non ab ipso cogitationum fundo quatiatur, quando is qui flagris cruciat signis coruscat? Dicatur igitur recte: stringit caudam suam quasi cedrum, quia nimirum et altus tunc erit ueneratione prodigii, et durus crudelitate tormenti. Non enim sola tunc potestate erigitur, sed etiam signorum ostensione fulcitur. Vnde et per dauid dicitur: insidiatur in occulto, sicut leo in cubili suo. Ad apertam namque potentiam suffecisset ut leo esset, etiamsi insidians non fuisset; rursum que ad occultas uersutias suffecisset, ut insidians subriperet, etiam si leo non esset. Sed quia hic antiquus hostis in cunctis suis uiribus effrenatur, saeuire per utraque permittitur, ut contra electos in certamine et fraude et uirtute laxetur, uirtute per potentiam, fraude per signa. Recte ergo et leo et insidians dicitur: insidians per miraculorum speciem, leo per fortitudinem saecularem. Vt enim eos qui aperte iniqui sunt pertrahat, saecularem potentiam ostentat; ut uero etiam iustos fallat, signis sanctitatem simulat. Illis enim suadet elatione magnitudinis, istos decipit ostensione sanctitatis. De hac cauda behemoth istius sub draconis specie per ioannem dicitur: et cauda eius trahebat tertiam partem stellarum caeli, et misit eas in terram. Caelum namque est ecclesia quae in hac nocte uitae praesentis, dum in se innumeras sanctorum uirtutes continet, radiantibus desuper sideribus fulget. Sed draconis cauda in terram stellas deicit, quia illa satanae extremitas, per audaciam assumpti hominis erecta, quosdam quos uelut electos dei in ecclesia inuenit obtinendo reprobos ostendit. Stellas itaque de caelo in terram cadere est relicta nonnulli spe caelestium, illo duce, ad ambitum gloriae saecularis inhiare. Hinc daniel sub antiochi specie contra hanc draconis caudam loquitur, dicens: deiecit de fortitudine et de stellis; et conculcauit eas et usque ad principem fortitudinis magnificatus est; et ab eo abstulit iuge sacrificium et deiecit locum sanctificationis eius. Robur autem datum est contra iuge sacrificium, propter peccata; et prosternetur ueritas in terra; et faciet et prosperabitur. De fortitudine quippe et de stellis deicit, cum nonnullos et luce iustitiae resplendentes, et uirtute operis robustos frangit. Qui usque ad principem fortitudinis magnificatur, quia contra ipsum auctorem uirtutis extollitur. Iuge uero sacrificium tollit, quia studium conuersationis ecclesiae in eis quos ceperit interrumpit. Robur uero ei propter peccata contra iuge sacrificium datur, quia nisi pereuntium merita exigerent, eos qui recti credebantur, obtinere aduersarius nequaquam posset. Veritas in terra prosternitur, quia fides tunc rerum caelestium ad desiderium uitae temporalis inclinatur. Et faciet et prosperabitur, quia tunc non solum in reproborum mentibus, sed etiam in electorum corporibus crudelitate inaestimabili, sine qualibet obiectione grassabitur. Hinc rursum per danielem dicitur: consurget rex impudens facie, et intellegens propositiones; et roborabitur fortitudo eius, sed non in uiribus suis. Illius namque hominis fortitudo non in suis uiribus roboratur, quia satanae uirtute in gloriam perditionis attollitur. Hinc rursum ait: interficiet robustos et populum sanctorum secundum uoluntatem suam; et dirigetur dolus in manu eius. Robustos quippe interficit, cum eos qui mente inuicti sunt corporaliter uincit. Vel certe robustos et populum sanctorum secundum uoluntatem suam interficit, cum eos qui robusti ac sancti credebantur ad nutum suae uoluntatis trahit. In cuius manu dolus dirigitur, quia in illo fraus per opus adiuuatur. Quod enim fallendo dicit, hoc mira faciendo asserit; nam quicquid mendax lingua simulat, hoc quasi uerum esse manus operis ostentat. Hinc rursum dicit: contra principem principum consurget, et sine manu conteretur. Hinc paulus ait: ta ut in templo dei sedeat ostendens se tamquam sit deus. Hinc rursum dicit: quem dominus iesus interficiet spiritu oris sui et destruet illustratione aduentus sui. Quod enim per danielem dictum est: contra principem principum consurget; hoc per paulum dicitur: ita ut in templo dei sedeat, ostendens se tamquam sit deus. Et quod per danielem subiungitur: sine manu conteretur, hoc per paulum exprimitur: quem dominus iesus interficiet spiritu oris sui et destruet illustratione aduentus sui. Sine manu scilicet conteretur, quia non angelorum bello, non sanctorum certamine, sed per aduentum iudicis solo oris spiritu aeterna morte ferietur. De huius behemoth elatione rursum per paulum dicitur: qui aduersatur et extollitur supra omne quod dicitur deus, aut quod colitur. De quo daniel cum quartam bestiam diceret decem cornibus fultam, protinus adiunxit dicens: considerabam cornua; et ecce cornu aliud paruulum ortum est de medio eorum; et tria de cornibus primis euulsa sunt a facie eius; et ecce oculi quasi oculi hominis erant in cornu isto, et os loquens ingentia. Vndecimum quippe huius bestiae cornu esse describitur, quia regni eius potentia iniquitate roboratur. Omne enim peccatum undenarium est, quia dum peruersa agit, praecepti decalogum transit. Et quia in cilicio peccatum plangitur, hinc est quod in tabernaculo uela cilicina undecim fiunt. Hinc per undecimum psalmum dicitur: saluum me fac, domine, quoniam defecit sanctus. Hinc petrus in undenario numero remanere apostolos metuens matthiam duodecimum, sorte missa, requisiuit. Nisi enim signari culpam per undenarium cerneret, impleri apostolorum numerum tam festine duodenario non curaret. Quia ergo per undenarium transgressio exprimitur, huius bestiae cornu undecimo ipse auctor transgressionis indicatur. Quod uidelicet paruulum oritur, quia purus homo generatur; sed immaniter crescit, quia usque ad coniunctam sibi uim angelicae fortitudinis proficit. Quod tria cornua quae ei ante faciem sunt euellit, quia ditioni suae regna totidem quae sibi uicina sunt subigit. Cuius oculi sunt ut oculi hominis, sed os, ingentia loquitur, quia in illo humana quidem forma cernitur, sed uerbis suis ultra homines eleuatur. Quod ergo per paulum dicitur: extollens se supra omne quod dicitur deus, aut quod colitur, hoc daniel propheta testatur, dicens: os loquens ingentia. Quod uero illum uel daniel ingentia eloqui, uel paulus perhibet supra cultum deitatis extolli, hoc est quod apud beatum iob diuino eloquio cedro comparatur. More enim cedri ad alta nititur, dum in omni fastu fallaciae, et uirtutis robore et culminis elatione prosperatur. Bene autem stringere caudam dicitur, quia tota eius uirtus in uno illo damnato homine congesta densatur, ut tanto per illum fortia ac mira faciat, quanto illum collectis suis uiribus instigat. Sed quia quale sit iniquorum caput audiuimus, nunc huic capiti quae membra adhaereant agnoscamus. Sequitur: nerui testiculorum eius perplexi sunt. Tot iste behemoth testes habet quot iniquitatis suae praedicatores possidet. An eius testes non sunt, qui prauis persuasionibus corda hominum, uirulenta erroris semina fundendo, corrumpunt? Apte autem dicitur quod testiculorum eius nerui perplexi sunt; quia uidelicet praedicatorum illius argumenta dolosis assertionibus innodantur, ut recta esse simulent quae peruersa persuadent, ut allegationum implicatio, quasi neruorum perplexitas, etsi uideri possit, solui non possit. Neruos eius testiculi perplexos habent, quia acumina praedicatorum illius sub argumentis duplicibus latent. Plerumque autem cum uerbis corda inficiunt, in opere innocentiam ostendunt. Neque enim ad se bonos persuasione sua traherent, si se et in actionibus peruersos exhiberent. Sed quia testes huius sunt beluae, et perplexis neruis illigantur, et rectos se ostentant ut lateant, et peruersa praedicant ut corrumpant, ipsum nimirum suum caput imitantes, qui quasi leo in insidiis et saeuit per potentiam terreni culminis, et blanditur per speciem sanctitatis. Sed haec belua utinam tunc solum talia ageret, et nunc quoque ad corrumpenda fidelium uiscera hos luxuriae testiculos non haberet! Neque enim malum sola locutione oris infunditur, sed peius et a pluribus operis exemplo propinatur. Quam multi enim antichristum non uiderunt, sed tamen testiculi eius sunt, quia corda innocentium actionis suae exemplo corrumpunt. Quisquis namque in superbia extollitur; quisquis auaritiae desideriis cruciatur; quisquis luxuriae uoluptatibus soluitur; quisquis iniustae atque immoderatae irae flagris ignitur, quid aliud quam antichristi testis est? Qui dum se libenter eius usibus implicat, exemplo suo aliis erroris fetus ministrat. Iste praua agit, ille praua agentibus adhaeret, et non solum non obuiat, sed etiam fauet. Quid ergo aliud quam antichristi testis est, qui perdita auctoritate promissae deo fidei, testimonium praestat errori? Quos tamen si quis redarguat, mox se sub quodam uelamine defensionis occultant; quia uidelicet eorum nerui perplexi sunt et male impliciti, corruptione solui nequaquam possunt. Sequitur: ossa eius uelut fistulae aeris. In corpore ossa sunt quae continent membra, quae continentur. Habet ergo carnes haec belua, habet et ossa; quia et iniqui sunt alii, qui tamen ab aliis in errore retinentur, et nequiores alii, qui in errore et alios retinent. Quid itaque aliud ossa antichristi quam quoslibet in eius corpore ualentiores accipimus? In quorum corde iniquitas dum uehementer induruit, per eos tota eius corporis compago subsistit. Multi namque in hoc mundo diuites uidentur, qui dum rebus opibus que subnixi sunt, quasi ex fortitudine solidantur; sed largiendo haec ipsa quibus fulti sunt, ad suum alios errorem trahunt. Modo nonnullos ut praui fiant donis illiciunt, modo nonnullos ut praui permaneant muneribus astringunt. Quid itaque hi nisi antichristi ossa sunt, qui dum malos continendo multiplicant, in eius corpore carnes portant? Hi nonnumquam decipiendis auditoribus exhibent linguae dulcedines, quia et spinae proferunt flores; et apparet quidem in eis quod oleat, sed latet quod pungat. Amaris dulcia, noxiis blanda permiscent, et potestate quidem admirandi uideri appetunt, sed fallendi arte per remissa colloquia quasi humiliter substernuntur, et per sermonem de se insinuant quod per exhibitionem negant. Vnde et recte ossa behemoth istius aeris fistulae comparantur, quia nimirum, more metalli insensibilis, sonum bene loquendi habent, sed sensum bene uiuendi non habent. Hoc namque quasi humiliter loquendo asserunt, quod elate uiuendo contemnunt. Vnde bene per paulum dicitur: si linguis hominum loquar et angelorum, caritatem autem non habeam, factus sum uelut aes sonans aut cymbalum tinniens. Bona quippe loquens, sed per amorem eadem bona non sequens, uelut aes aut cymbalum sonitum reddit, quia ipse non sentit uerba quae ipse facit. Sunt uero nonnulli in huius beluae corpore non honoribus clari, non diuitiis fulti, non uirtutum specie decorati, non scientia calliditatis periti, sed tamen uideri quales non sunt ambiunt. Et idcirco contra bonorum uitam nequiores fiunt, de quibus et Sequitur: cartilago illius, quasi laminae ferreae. Cartilago namque ossis quidem speciem habet, sed ossis fortitudinem non habet. Quid est ergo quod cartilago eius laminis ferreis comparatur, nisi quod hi qui in illo debiliores sunt, ad perpetranda mala nequiores exsistunt? Ferro quippe cetera metalla conciduntur, et cartilago eius ferro similis dicitur, quia hi qui in eius corpore ad ostensionem uirtutum non sufficiunt contra necem fidelium acrius accenduntur. Quia enim cum eo se facere signa et prodigia non posse considerant, fideles se illi per crudelitatem probant; et pro eo quod innocentium corda corrumpere persuadendo non possunt, multiplicius ceteris bonorum corpora se exstinguere gloriantur. Bene ergo dicitur: cartilago eius ut laminae ferreae, quia in eius corpore quod infirmius quisque crediderit, hoc est quod nequius incidit. Qui recte non ferro tantummodo, sed laminis ferreis comparantur, quia dum se circumquaque in credulitate dilatare ambiunt, quasi in ferri se laminas extendunt. Libet artiori inquisitionis manu haec eadem uerba conditoris, quae iam uidentur discussa, distringere; atque uberiores intellegentiae fructus instruendis moribus apportare. Nam quia antiquus hostis quid per assumptum hominem contra homines agat audiuimus, superest ut nunc quid in hominibus etiam per semetipsum sine homine moliatur exploremus. Ecce enim dicitur: stringit caudam suam quasi cedrum. Prima quippe serpentis suggestio mollis ac tenera est, et facile uirtutis pede conterenda, sed si haec inualescere neglegenter admittitur, ei que ad cor aditus licenter praebetur, tanta se uirtute exaggerat, ut captam mentem deprimens, usque ad intolerabile robur excrescat. Caudam itaque quasi cedrum stringere dicitur, quia semel eius recepta in corde temptatio, in cunctis quae subsequenter intulerit uelut ex iure dominatur. Huius ergo behemoth caput herba est, cauda cedrus, quia ex prima quidem suggestione blandiens substernitur, sed per usum uehementer inualescens, succrescente temptationis fine roboratur. Superabile namque est omne quod initio suggerit, sed inde sequitur, quod uinci uix possit. Prius enim quasi consulens blanda ad animum loquitur, sed cum semel dentem delectationis infixerit, uiolenta post consuetudine paene insolubiliter innodatur. Vnde et bene stringere caudam dicitur. Dente enim uulnerat, cauda ligat, quia prima suggestione percutit, sed percussam mentem, ne euadere ualeat, inualescente fine temptationis, astringit. Quia enim peccatum tribus modis admittitur, cum uidelicet serpentis suggestione, carnis delectatione, spiritus consensione perpetratur, behemoth iste, prius illicita suggerens, linguam exserit; post ad delectationem pertrahens, dentem figit; ad extremum uero, per consensionem possidens, caudam stringit. Hinc est enim quod nonnulli peccata longo usu perpetrata in semetipsis ipsi reprehendunt; atque haec ex iudicio fugiunt, sed uitare opere nec decertantes possunt; quia dum behemoth istius caput non conterunt, plerumque cauda et nolentes ligantur. Quae contra eos cedri more induruit, quia a blanda uoluptate exordii usque ad uiolentiam retentionis excreuit. Dicatur ergo: stringit caudam suam quasi cedrum, ut tanto quisque debeat initia temptationis fugere, quanto finem eius intellegit citius solui non posse. Sciendum quoque est quod plerumque eis quos ceperit tunc grauiores culpas ingerit, cum praesentis uitae termino illos propinquare cognoscit; et quo se consummaturum temptationem considerat, eo eis iniquitatum pondera grauiora coaceruat. Behemoth igitur caudam suam quasi cedrum stringit, quia quos per praua initia ceperit, ad finem deteriores reddit, ut temptamenta eius quo citius cessatura sunt, eo ualentius compleantur. Quia enim suis poenis eorum satagit aequare supplicium, in eis ardentius ante mortem nititur omne exaggerare peccatum. Plerumque uero behemoth iste iam cor male subditum possidet, sed tamen diuina illum gratia repellit, et manus misericordiae eicit, quem ad se captiua uoluntas introduxit. Cum que a corde expellitur, acriores infigere iniquitatum stimulos conatur, ut eos temptationum fluctus mens ab illo impugnata sentiat, quos etiam possessa nesciebat. Quod bene in euangelium exprimitur, cum exire de homine immundus spiritus domino iubente narratur. Nam cum daemoniacus puer fuisset oblatus, scriptum est: comminatus est iesus spiritui immundo, dicens: surde et mute spiritus, ego tibi praecipio, exi ab eo, et amplius ne introeas in eum. Et exclamans, et multum discerpens eum, exiit ab eo. Ecce non eum discerpserat cum tenebat, exiens discerpsit, quia nimirum tunc peius cogitationes mentis dilaniat, cum iam egressui diuina uirtute compulsus appropinquat. Et quem mutus possederat, cum clamoribus deserebat; quia plerumque cum possidet, minora temptamenta irrogat; cum uero de corde pellitur, acriori infestatione perturbat. Bene itaque dicitur: stringit caudam suam quasi cedrum, quia et cor possidens semper in malitia ex posterioribus crescit, et cor deserens uehementioribus cogitationum stimulis percutit. Adhuc autem behemoth istius mira pietate conditoris astutiora argumenta panduntur, cum subditur: nerui testiculorum eius perplexi sunt. Nerui testiculorum eius sunt pestifera argumenta machinationum. Per ipsa quippe calliditatis suae uires erigit, et fluxa mortalium corda corrumpit. Testes eius sunt suggestiones prauae, quibus in mentis corruptione feruescit, atque in constuprata anima iniqui operis prolem gignit. Sed horum testiculorum nerui perplexi sunt, quia suggestionum illius argumenta implicatis inuentionibus illigantur; ut plerosque ita peccare faciant, quatenus si fortasse peccatum fugere appetant, hoc sine alio peccati laqueo non euadant; et culpam faciant dum uitant, ac nequaquam se ab una ualeant soluere, nisi in alia consentiant ligari. Quod melius ostendimus, si qua ex conuersatione hominum illigationis huius exempla proferamus. Quia uero in tribus sancta ecclesia ordinibus constat, coniugatorum uidelicet, continentium, atque rectorum; unde et ezechiel tres uiros liberatos uidit, noe scilicet, daniel, et iob; et in euangelio dominus dum alios in agro, alios in lecto, atque esse alios in molendino perhibet, tres procul dubio in ecclesia ordines ostendit; liquido satisfacimus, si singula ex singulis exquiramus. Ecce enim quidam dum mundi huius amicitias appetit, cuilibet alteri similem sibi uitam ducenti quod secreta illius omni silentio contegat se iureiurando constringit; sed is cui iuratum est adulterium perpetrare cognoscitur, ita ut etiam maritum adulterae occidere conetur. Is autem qui iusiurandum praebuit ad mentem reuertitur, et diuersis hinc inde cogitationibus impugnatur, atque hoc silere formidat, ne silendo, adulterii simul et homicidii particeps fiat, prodere trepidat, ne reatu se periurii obstringat. Perplexis ergo testiculorum neruis ligatus est, qui in quamlibet partem declinet, metuit ne a transgressionis contagio liber non sit. Alius cuncta quae mundi sunt deserens, ac per omnia frangere proprias uoluntates quaerens, alieno se subdere regimini appetit, sed eum qui sibi apud deum praeesse debeat minus cauta inquisitione discernit. Cui fortasse is qui sine iudicio eligitur, cum praeesse iam coeperit, agi quae dei sunt prohibet, quae mundi sunt iubet. Pensans itaque subditus uel quae sit culpa inoboedientiae, uel quod contagium saecularis uitae; et oboedire trepidat et non oboedire formidat; ne aut oboediens deum in suis praeceptis deserat, aut rursum non oboediens deum in electo priore contemnat; et aut, illicitis obtemperans, hoc quod pro deo appetit contra deum exerceat, aut rursum, non obtemperans, eum quem suum iudicem quaesierat suo iudicio supponat. Aperte ergo iste per indiscretionis suae uitium perplexis testiculorum neruis astringitur, quia aut obtemperans, aut certe non obtemperans, in culpa transgressionis ligatur. Studebat proprias uoluntates frangere, et curat eas etiam contempto priore solidare. Decreuit mundum funditus relinquere, et ad curas mundi uel ex aliena uoluntate compellitur redire. Perplexi itaque nerui sunt, cum sic nos argumenta hostis illigant, ut culparum nodi quo quaeruntur solui, durius astringant. Alius pensare pondus honoris ecclesiastici neglegens, ad locum regiminis praemiis ascendit. Sed quia omne quod hic eminet plus maeroribus afficitur quam honoribus gaudet, dum cor tribulatione premitur, ad memoriam culpa reuocatur; dolet que se ad laborem cum culpa peruenisse, et quam sit iniquum quod admiserit ex ipsa fractus difficultate cognoscit. Reum se igitur cum impensis praemiis agnoscens, uult adeptae sublimitatis locum deserere; sed timet ne grauius delictum sit suscepti gregis custodiam reliquisse; uult suscepti gregis curam gerere, sed formidat ne deterior culpa sit regimina pastoralis gratiae empta possidere. Per honoris ergo ambitum ligatum culpa hinc inde se conspicit. Esse quippe sine reatu criminis neutrum uidet, si aut susceptus semel grex relinquatur, aut rursum sacra actio saeculariter empta teneatur. Vndique metuit et suspectus latus omne pertimescit, ne aut stans in empto regimine non digne lugeat, quod non etiam deserens emendat; aut certe regimen deserens, dum aliud flere nititur, rursus aliud de ipsa gregis destitutione committat. Quia ergo behemoth iste ita inexplicabilibus nodis ligat, ut plerumque mens in dubio adducta, unde se a culpa soluere nititur, inde in culpa artius astringatur, recte dicitur: nerui testiculorum eius perplexi sunt. Argumenta namque machinationum illius quasi quo laxantur ut relinquant, eo magis implicantur ut teneant. Est tamen quod ad destruendas eius uersutias utiliter fiat, ut cum mens inter minora et maxima peccata constringitur, si omnino nullus sine peccato euadendi aditus patet, minora semper eligantur; quia et qui murorum undique ambitu ne fugiat clauditur, ibi se in fugam praecipitat, ubi breuior murus inuenitur. Et paulus cum quosdam in ecclesia incontinentes aspiceret, concessit minima, ut maiora declinarent, dicens: propter fornicatione autem unusquisque suam uxorem habeat. Et quia tunc solum coniuges in admixtione sine culpa sunt cum non pro explenda libidine, sed pro suscipienda prole miscentur, ut hoc etiam quod concesserat sine culpa, quamuis minima, non esse monstraret, ilico adiunxit: hoc autem dico secundum indulgentiam, non secundum imperium. Non enim est sine uitio quod ignoscitur, et non praecipitur. Peccatum profecto uidit, quod posse indulgeri praeuidit. Sed cum in dubiis constringimur, utiliter minimis subdimur, ne in magnis sine uenia peccemus. Itaque plerumque neruorum behemoth istius perplexitas soluitur dum ad uirtutes maximas per commissa minora transitur. Sequitur: ossa eius sicut fistulae aeris. Quid per ossa behemoth istius, nisi consilia designantur? Nam sicut in ossibus positio corporis robur que subsistit, ita in fraudulentis consiliis tota se eius malitia erigit. Neque enim ui quempiam premit, sed calliditate pestiferae persuasionis interficit. Et rursum, sicut ossa quae irrigant medullae confortant, ita eius consilia per spiritalis naturae potentiam infusa ingenii subtilitas roborat. Hoc uero testiculi eius ab ossibus, id est suggestiones a consiliis, distant, quod per illas aperte noxia inserit, per haec autem quasi ex bono consulens ad culpam trahit, per illas pugnando superat, per haec uelut consulendo supplantat. Vnde et bene eius ossa, id est haec eadem consilia, aeris fistulis comparantur. Aeris quippe fistulae sonoris aptari cantibus solent, quae admotae auribus dum blandum carmen subtiliter concinunt, interiora mentis in exteriora delectationis trahunt, et dum dulce est quod auribus sonant, uirilitatem cordis in uoluptatis fluxu debilitant. Cum que auditus ad delectationem trahitur, sensus ab statu suae fortitudinis eneruatur. Ita quoque astuta eius consilia dum quasi blanda prouisione consulunt, cor a forti intentione peruertunt, et dum dulcia resonant, ad noxia inclinant. Quasi ergo aeris sunt fistulae, quae dum libenter audiuntur, ab interna intentione animum in exterioris uitae delectationem deiciunt. Hoc enim behemoth iste magnopere ad exsequendam deceptionem satagit, ut dum peruersitatis suae consilium quasi utile ostendit, suauiter ualeat sonare quod dicit, quatenus et ostensa utilitate mentem mulceat, et absconsa iniquitate corrumpat. Quae apertius in cunctis ostendimus, si pauca breuiter consiliorum eius argumenta pandamus. Ecce enim quidam rebus contentus propriis, decreuit nullis mundi huius occupationibus implicari, ualde formidans quietis suae commoda perdere, et ualde despiciens cum peccatis lucra cumulare. Ad hunc hostis callidus ueniens, ut intentionem bonae deuotionis subruat, quasi utilitatis consilium subministrat, dicens: ea quidem quae sunt in praesenti sufficiunt, sed his deficientibus quid acturus es? Si etiam post haec nulla prouidentur, adsunt quae ad praesens impendenda sunt filiis, sed tamen paranda sunt quae seruentur. Deesse potest citius etiam quod est, si sollicitudo prouida cesset parare quod deest. An non et terrena potest actio peragi, et tamen in actione culpa declinari, quatenus et exteriora stipendia praebeat, et tamen internam rectitudinem non inflectat? Haec interim blandiens insinuat, et seorsum iam in negotio terreno quod prouidet peccati laqueos occultat. Ossa itaque eius sicut fistulae aeris sunt, quia perniciosa eius consilia auditori suo consulentis uocis suauitate blandiuntur. Alius quoque non solum decreuit commoda terrena non quaerere, sed etiam cunctis quae possidet renuntiare ut in discipulatu caelestis magisterii tanto se liberius exerceat, quanto et expeditior redditus, ea quae possidentem premere poterant deserens calcat. Huius cor hostis insidians occulta suggestione alloquitur, dicens: unde haec temeritatis tantae surrexit audacia, ut credere audeas quod omnia relinquendo subsistas? Aliter te creator condidit, atque aliter tu teipsum disponis; ualentiorem te robustiorem que faceret, si sequi te sua uestigia cum inopiae necessitate uoluisset. An non plerique et terrena patrimonia nequaquam deserunt, et tamen ex his per misericordiae opera supernae sortis bona aeterna mercantur? Haec blandiens suggerit, seorsum uero in eisdem rebus quas retineri admonet ante retinentis oculos delectationes pestiferas decipiens apponit; quatenus seductum cor ad blanda exteriora pertrahat, et intima perfectionis uota peruertat. Ossa itaque eius sicut fistulae aeris sunt, quia dolosa eius consilia dum blandum de exterioribus sonum reddunt, perniciosum dispendium de interioribus ingerunt. Alius, relictis omnibus quae exterius possederat, ut ordinem sublimioris discipulatus apprehendat, etiam intimas frangere uoluntates parat, ut rectioribus se alterius uoluntatibus subdens, non solum prauis desideriis, sed ad perfectionis cumulum etiam in bonis uotis sibimetipsi renuntiet; et cuncta quae sibi agenda sunt ex alieno arbitrio obseruet. Hunc hostis callidus tanto mollius alloquitur, quanto ab excelsiore loco deicere ardentius conatur, mox que uirulenta suggestione blandiens, dicit: o quanta per temetipsum agere miranda poteris, si nequaquam te iudicio alterius subdis! Cur profectum tuum sub studio meliorationis imminuis? Cur intentionis tuae bonum, dum ultra quam necesse est extendere niteris, frangis? Quae enim dum uoluntate propria usus es, peruersa perpetrasti? Qui ergo tibi plene ad bene uiuendum sufficis, alienum super te iudicium cur requiris? Haec blandiens intimat, seorsum uero in uoluntatibus eius propriis exercendae superbiae causas parat; et dum laudat cor de intestina rectitudine, inuestigat callide ubi subruat in prauitate. Ossa itaque eius sicut fistulae aeris sunt, quia clandestina eius consilia unde quasi blanda animum delectant, inde perniciosa a recta intentione dissipant. Alius fractis plene uoluntatibus suis, multa iam uetusti hominis uitia et immutatione uitae, et lamentatione paenitentiae excoxit; et tanto maiori zelo contra aliena peccata accenditur, quanto sibimetipsi funditus mortuus, iniquitatibus propriis non tenetur. Hunc hostis callidus, quia zelo iustitiae etiam ceteris prodesse cognoscit, quasi prospera consulentibus uerbis appetit, dicens: quid te ad aliena curanda dilatas? Vtinam tua considerare conualescas. An non perpendis quia cum ad aliena extenderis, erga curanda quae tua sunt minor inueniris? Et quid prodest alieni uulneris cruorem tergere, et putredinem proprii neglegendo dilatare? Haec dum quasi consulens dicit, zelum caritatis adimit; et omne bonum quod prodire ex caritate poterat, gladio subintroducti torporis exstinguit. Si enim proximos diligere sicut nosmetipsos praecipimur, dignum est ut sic eorum zelo contra uitia, sicuti nostro flagremus. Quia igitur dum suauiter consulit, mentem ab intentione propria alienam reddit, recte dicitur: ossa eius sicut fistulae aeris. Quando enim per fraudulenta consilia audientis animo blandum sonat, quasi cum fistula aeris cantat, ut unde mulcet, inde decipiat. Sed behemoth iste ualde mollius certamen mouet, quando se in insidiis sub praetextu infirmitatis exercet. Tunc autem duriores temptationes excitat, quando ante temptati oculos iniquitatis laqueos sub specie uirtutis occultat. Vnde et recte subiungitur: cartilago eius quasi laminae ferreae. Quid enim per cartilaginem, nisi simulatio eius accipitur? Cartilago namque ossis ostendit speciem, sed ossis non habet firmitatem. Et sunt nonnulla uitia quae ostendunt in se rectitudinis speciem, sed ex prauitatis prodeunt infirmitate. Hostis enim nostri malitia tanta arte se palliat, ut plerumque ante deceptae mentis oculos culpas uirtutes fingat, ut inde quisque quasi exspectet praemia, unde aeterna dignus est inuenire tormenta. Plerumque enim in ulciscendis uitiis crudelitas agitur, et iustitia putatur, atque immoderata ira iusti zeli meritum creditur; et cum a distortis moribus peccantes dirigi caute debeant, uiolenta inflexione franguntur. Plerumque dissoluta remissio quasi mansuetudo ac pietas habetur; et dum plus quam decet delinquentibus temporaliter parcitur, ad aeterna supplicia crudeliter reseruantur. Nonnumquam effusio misericordia creditur, et dum male seruare culpa sit, peius spargi quod acceptum est non timetur. Nonnumquam tenacia parcitas putatur, et cum graue sit uitium non tribuere, uirtus creditur accepta retinere. Saepe malorum pertinacia constantia dicitur, et dum mens a prauitate sua flecti non patitur, quasi ex recti defensione gloriatur. Saepe inconstantia quasi tractabilitas habetur; et quo quisque fidem integram nulli seruat, eo se amicum omnibus aestimat. Aliquando timor incompetens humilitas creditur, et cum temporali formidine pressus quisque a defensione ueritatis tacet, arbitratur quod iuxta dei ordinem humilem se potioribus exhibet. Aliquando uocis superbia ueri libertas aestimatur, et cum per elationem ueritati contradicitur, loquendi procacitas ueritatis defensio putatur. Plerumque pigritia quasi continentia quietis attenditur; et cum grauis culpae sit recta studiose non agere, magnae uirtutis meritum creditur a praua tantum actione cessare. Plerumque inquietudo spiritus, uigilans sollicitudo nominatur; et cum quietem quisque non tolerat, agendo quae appetit, uirtutis debitae implere se exercitium putat. Saepe ad ea quae agenda sunt incauta praecipitatio laudandi studii feruor creditur; et cum desideratum bonum intempestiua actione corrumpitur, eo agi melius quo celerius aestimatur. Saepe accelerandi boni tarditas consilium putatur; et cum exspectatur ut ex tractatione proficiat, hoc insidians mora supplantat. Igitur cum culpa uelut uirtus aspicitur, necessario pensandum est quia tanto tardius mens uitium suum deserit, quanto hoc quod perpetrat, non erubescit; tanto tardius mens uitium deserit, quanto, per uirtutis speciem decepta, praemiorum etiam de eo retributionem quaerit. Facile autem culpa corrigitur quae et erubescitur quia esse culpa sentitur. Quia itaque error cum uirtus creditur difficilius emendatur, recte dicitur: cartilago eius quasi laminae ferreae. Behemoth enim iste quo sub praetextu boni calliditatem suam fraudulentius exhibet, eo in culpa mentem durius tenet. Hinc est quod nonnumquam hi qui quasi uiam sanctitatis appetunt, in errorem lapsi tardius emendantur. Rectum quippe aestimant esse quod agunt, et sicut excolendae uirtuti, sic uitio perseuerantiam iungunt. Rectum aestimant esse quod agunt, et idcirco suo iudicio enixius seruiunt. Vnde bene ieremias cum diceret: candidiores nazaraei eius niue, nitidiores lacte, rubicundiores ebore antiquo, sapphiro pulchriores; denigrata est super carbones facies eorum, et non sunt cogniti in plateis, ilico adiunxit: adhaesit cutis eorum ossibus, aruit et facta est quasi lignum. Quid enim nazarenorum nomine, nisi abstinentium et continentium uita signatur, quae niue et lacte nitidior dicitur? Nix enim ex aqua congelascit quae desuper uenit; lac autem ex carne exprimitur quae in inferioribus nutritur. Quid ergo per niuem nisi candor uitae caelestis, quid per lac nisi temporalis dispensationis administratio demonstratur? Et quia plerumque continentes uiri in ecclesia tam mira opera faciunt, ut ab eis multi qui caelestem uitam tenuerunt, multi qui terrena bene dispensauerunt, superari uideantur, et candidiores niue, et nitidiores lacte referuntur. Qui etiam, quia per feruorem spiritus, antiquorum ac fortium patrum nonnumquam uincere uitam uidentur, recte adiungitur: rubicundiores ebore antiquo. Dum enim ruboris nomen imprimitur, sancti desiderii flamma signatur. Ebur uero esse os magnorum animalium non ignoramus. Ebore itaque antiquo rubicundiores sunt, quia saepe ante humanos oculos nonnullis praecedentibus patribus studii feruentiores exsistunt. De quibus ut totum simul ostendatur, adiungitur: sapphiro pulchriores. Aetherei quippe coloris est sapphirus. Et quia praecedentes multos, atque ad superna tendentes per caelestem conuersationem uidentur uincere, narrantur sapphiro pulchriores exstitisse. Sed plerumque dum uirtutum copia etiam plus quam expedit prosperatur, in quadam sui fiducia mens adducitur; et decepta praesumptione propria, repente peccato subripiente fuscatur; unde recte subiungitur: denigrata est super carbones facies eorum. Nigri enim post candorem fiunt, quia amissa dei iustitia, cum de se praesumunt, in ea etiam quae non intellegunt, peccata dilabuntur; et quia post amoris ignem ad frigus torporis ueniunt, exstinctis carbonibus ex comparatione, praeferuntur. Nonnumquam enim dum timorem dei per sui fiduciam deserunt, etiam frigidis mentibus frigidiores fiunt. De quibus recte subiungitur: non sunt cogniti in plateis. Platea quippe sermonis graeci ratione pro latitudine dicitur. Quid uero est humanae menti angustius quam uoluntates proprias frangere? De qua fractione ueritas dicit: intrate per angustam portam. Quid autem latius quam nullis propriis uoluntatibus reluctari, et quaquauersum impulsus arbitrii duxerit se sine tractatione diffundere? Qui ergo per fiduciam sanctitatis postposito meliorum iudicio se sequuntur, quasi per plateas pergunt. Sed non sunt cogniti in plateis, quia de uita sua aliud ostenderant quando frangendo uoluntates proprias in angusto se calle retinebant. Et bene additur: adhaesit cutis eorum ossibus. Quid in osse nisi duritia fortitudinis, quid in cute nisi mollities exprimitur infirmitatis? Cutis ergo eorum adhaerere ossibus dicitur, quia ab eis praua sentientibus infirmitas uitii duritia uirtutis putatur. Infirma enim sunt quae faciunt, sed, elationis fiducia decepti, fortibus ea suspicionibus iungunt, et quo de se magna sentiunt, eo de sua nequitia emendari contemnunt. Vnde et recte adiungitur: aruit et facta est quasi lignum. Culpa quippe eorum tanto insensibilior redditur, quanto apud eos etiam laudabilis habetur. Quam recte aridam asserit, quia nulla sui cognitione uiridescit. Quod igitur apud ieremiam per infirmitatem cutis, hoc apud beatum iob per fragilitatem dicitur cartilago; et quod illic ossa per duritiam, hoc hic laminae ferreae esse memorantur. Sed behemoth iste, qui per membra sua extremo tempore contra electos dei tanta se arte iniquitatis exercet; qui etiam per semetipsum ad decipiendas mentes in tanta insidiarum tergiuersatione se exhibet, cuius naturae, cuius sit conditionis audiamus. Neque enim tam mira uel in maligna operatione posset, si non ex magna conditione subsisteret. Vnde et mox mira pietate dominus, ac si causas tantae astutiae tantae que fortitudinis redderet, adiunxit, dicens: ipse est principium uiarum dei. Velut si aperte diceret: idcirco ad tam multa fortiter sufficit, quia in natura rerum hunc creando per substantiam conditor primum fecit. Quid enim uias dei, nisi eius actiones accipimus? De quibus per prophetam dicit: non enim sunt uiae meae sicut uiae uestrae. Et principium uiarum dei behemoth dicitur, quia nimirum cum cuncta creans ageret, hunc primum condidit, quem reliquis angelis eminentiorem fecit. Huius primatus eminentiam conspicit propheta cum dicit: cedri non fuerunt altiores illo in paradiso dei; abietes non adaequauerunt summitatem eius; platani non fuerunt aequae frondibus illius; omne lignum paradisi dei non est assimilatum illi et pulchritudini eius, quoniam speciosum fecit eum in multis condensis que frondibus. Qui namque accipi in cedris, abietibus et platanis possunt, nisi illa uirtutum caelestium procerae celsitudinis agmina in aeterna laetitiae uiriditate plantata? Quae quamuis excelsa sint condita, huic tamen nec praelata sunt, nec aequata. Qui speciosus factus in multis condensis que frondibus esse dicitur, quia praelatum ceteris legionibus, tanta illum species pulchriorem reddidit, quanta et supposita angelorum multitudo decorauit. Ista arbor in paradiso dei tot quasi condensas frondes habuit, quot sub se positas supernorum spirituum legiones attendit. Qui et idcirco peccans sine uenia damnatus est, quia magnus sine comparatione fuerat creatus. Hinc ei rursum per eumdem prophetam dicitur: tu signaculum similitudinis dei, plenus sapientia et perfectus decore, in deliciis paradisi dei fuisti. Multa enim de eius magnitudine locuturus, primo uerbo cuncta complexus est. Quid namque boni non habuit, si signaculum dei similitudinis fuit? De sigillo quippe annuli talis similitudo imaginaliter exprimitur, qualis in sigillo eodem essentialiter habetur. Et licet homo ad similitudinem dei creatus sit, angelo tamen quasi maius aliquid tribuens, non eum ad similitudinem dei conditum, sed ipsum signaculum dei similitudinis dicit, ut quo subtilior est natura, eo in illum similitudo dei plenius credatur expressa. Hinc est quod primatus eius potentiam adhuc insinuans idem propheta, subiungit: omnis lapis pretiosus operimentum tuum, sardius et topazius et iaspis, chrysolithus et onyx, et berillus, sapphirus, carbunculus et smaragdus. Nouem dixit genera lapidum, quia nimirum nouem sunt ordines angelorum. Nam cum per sacra eloquia angeli, archangeli, throni, dominationes, uirtutes, principatus, potestates, cherubim atque seraphim, aperta narratione memorantur, supernorum ciuium quantae sint distinctiones ostenditur. Quibus tamen behemoth iste opertus fuisse describitur, quia eos quasi uestem ad ornamentum suum habuit, quorum dum claritatem transcenderet, ex eorum comparatione clarior fuit. De cuius illic adhuc descriptione subiungit: aurum opus decoris tui et foramina tua in die qua conditus es, praeparata sunt. Aurum opus decoris eius extitit, quia sapientiae claritate canduit, quam bene creatus accepit. Foramina uero idcirco in lapidibus fiunt, ut uinculati auro in ornamenti compositione iungantur; et nequaquam a se dissideant, quos interfusum aurum repletis foraminibus ligat. Huius ergo lapidis in die conditionis suae foramina praeparata sunt, quia uidelicet capax caritatis est conditus. Qua si repleri uoluisset, stantibus angelis tamquam positis in regis ornamento lapidibus potuisset inhaerere. Si enim caritatis auro sese penetrabilem praebuisset, sanctis angelis sociatus, in ornamento, ut diximus, regio lapis fixus maneret. Habuit ergo lapis iste foramina, sed per superbiae uitium caritatis auro non sunt repleta. Nam quia idcirco ligantur auro ne cadant, idcirco iste cecidit, quia etiam perforatus manu artificis, amoris uinculis ligari contempsit. Nunc autem ceteri lapides, qui huic similiter fuerant perforati, penetrantes se inuicem caritate ligati sunt; atque hoc in munere, isto cadente, meruerunt ut nequaquam iam de ornamento regio cadendo soluantur. Huius principatus celsitudinem adhuc idem propheta intuens, adiungit: tu cherub extentus et protegens in monte sancto dei, in medio lapidum ignitorum perfectus ambulasti. Cherub quippe plenitudo scientiae interpretatur; et idcirco iste cherub dicitur, quia transcendisse cunctos scientia non dubitatur. Qui in medio ignitorum lapidum perfectus ambulauit, quia inter angelorum corda caritatis igne succensa, clarus gloria conditionis exstitit. Quem bene extentum ac protegentem dicit. Omne enim quod extenti protegimus, obumbramus. Et quia comparatione claritatis suae obumbrasse ceterorum claritatem creditur, ipse extentus et protegens fuisse perhibetur. Reliquos enim quasi obumbrando operuit, qui eorum magnitudinem excellentia maiore transcendit. Quod ergo illic speciosus in multis frondibus, quod illic signaculum similitudinis, quod illic cherub, quod illic protegens dicitur, hoc hic uoce dominica behemoth iste uiarum dei principium uocatur. De quo idcirco tam mira in quibus fuit et quae amisit insinuat ut territo homini ostendat quid ipse si superbiat de elationis suae culpa passurus sit, si feriendo illi parcere noluit quem creando in gloria tantae claritatis eleuauit. Consideret ergo homo quid elatus in terra mereatur, si et praelatus angelis angelus in caelo prosternitur. Vnde et bene per prophetam dicitur: inebriatus est in caelo gladius meus. Ac si aperte diceret: qua ira feriam superbos terrae perpendite, si ipsos etiam quos in caelo iuxta me condidi pro elationis uitio percutere non peperci? Tot itaque antiqui hostis uirtutibus auditis, tanta conditionis eius magnitudine cognita, quis non immensa formidine corruat? Quis non desperationis percussione succumbat? Sed quia elationem nostram ostensa hostis potentia reprimit, etiam infirmitatem nostram dominus patefacta gratiae suae dispensatione fouet. Vnde cum eum principium uiarum suarum diceret, ilico adiunxit: qui fecit eum, applicauit gladium eius. Gladius quippe behemoth istius ipsa nocendi malitia est. Sed ab eo a quo bonus per naturam factus est, eius gladius applicatur; quia eius malitia diuina dispensatione restringitur, ne ferire tantum mentes hominum quantum appetit permittatur. Quod ergo hostis noster et multum potest, et minus percutit, eius gladium pietas conditoris astringit; ut replicatus intra eius conscientiam lateat, et ultra quam desuper iuste disponitur, sese in mortes hominum eius malitia non extendat. Quod igitur ad multa fortiter praeualet, hoc de principio magnae conditionis potest, quod uero a quibusdam uincitur, eius nimirum gladius ab auctore replicatur. Iste namque behemoth, quia principium uiarum dei est, cum contra sanctum uirum licentiam temptationis accepit, gentes mouit, greges abstulit, ignem de caelo deposuit, perturbato aere uentos excitauit, domum concutiens subruit, conuiuantes filios exstinxit, uxoris mentem in dolo prauae suasionis exercuit, mariti carnem inflictis uulneribus confodit; sed eius gladius a conditore replicatur, cum dicitur: animam illius serua. Qui replicato gladio quantae infirmitatis sit, euangelio testante describitur; quia nec manere in obsesso homine potuit, nec rursus inuadere bruta animalia non iussus praesumpsit, dicens: si eicis nos, mitte nos in gregem porcorum. Malitiae quippe eius gladius quam sit replicatus ostenditur, cui si potestas summa licentiam non praebet, grassari nec in porcos ualet. Quando ergo iste sua sponte nocere factis ad dei imaginem hominibus audeat, de quo nimirum constat quod non iussus contingere nec porcos praesumat? Notandum quoque est quod dum uiarum dei principium behemoth dicitur, uesanum dogma arii aperta ratione dissipatur. Facturam quippe dei filium fatetur, et ecce behemoth in factura rerum primus creatus ostenditur. Superest ergo ut arius aut non factum filium praedicet, aut eum post behemoth conditum stultus putet. Quia uero omne quod applicatur in semetipso reducitur, recte applicatus behemoth gladius dicitur. In semetipsam namque se eius malitia decoquit, cum ad uotum suum sese contra electorum uitam prohibita non exercet. Multos autem exigentibus meritis ferire permittitur, ut cum deum deserunt, damnato hosti famulentur. Ab electis uero eo ualentius uincitur, quo soli auctori omnium humilius substernuntur. Quia igitur per hoc quod uiarum dei principium dicitur, per hoc quod permittente deo ualde intolerabilis demonstratur, aperte cognoscimus cum quanto hoste pugnemus. Superest ut unusquisque nostrum tanto se plenius auctori subiciat, quanto contra se uerius uiolentas aduersarii uires pensat. Quid namque nos nisi puluis sumus? Quid uero ille, nisi unus atque ex caelestibus spiritibus, et quod adhuc maius est, summus? Quid ergo de propria uirtute audeat, quando contra angelorum principem puluis pugnat? Sed quia supernorum spirituum conditor terrenum corpus assumpsit, recte iam superbientem angelum humilis puluis uincit. Inhaerendo quippe uerae fortitudini uires accipit, quas transfuga spiritus, cum semetipsum sequitur, amisit. Et dignum est ut uincatur a puluere, qui fortem se credidit deserto creatore; ut superatus inueniat, quia defecit elatus. Valde autem anhelat saeuiens, quod cum ipsum ima crucient, homo ad summa conscendat; quod in illa celsitudine subuecta caro permanet, a qua tantus ipse spiritus sine fine proiectus iacet. Sed loca mentium mutauit ordo meritorum. Sic sic superbia meruit deici, sic humilitas exaltari, quatenus et caelestis spiritus erigendo se tartarum toleret, et terra humilis sine termino super caelos regnet. LIBER 33 Antiquo hosti, qui sub behemoth nomine dominica uoce describitur, superbi quique tanto familiarius seruiunt, quanto huius uitae successibus apud semetipsos altius intumescunt. His namque cum gloria augetur elatio, cum elatione uero additur cura, huc illuc que animus tenditur, quia et desideria cum rebus crescunt. Cum que cogitationes innumeras quasi agri fenum proferunt, eisdem cogitationibus uelut desiderato pabulo behemoth istius famem pascunt. Vnde recte nunc dicitur: huic montes herbas ferunt. In scriptura sacra cum numero singulari mons ponitur, aliquando incarnatus dominus, aliquando sancta ecclesia, aliquando testamentum dei, aliquando apostata angelus, aliquando quilibet haereticus designatur. Cum uero montes plurali numero nominantur, aliquando celsitudo apostolorum atque prophetarum, aliquando uero saecularium potestatum tumor exprimitur. Mons namque dominum designat, sicut scriptum est: et erit in nouissimis diebus praeparatus mons domus domini in uertice montium. Mons quippe est in uertice montium incarnatus dominus, transcendens celsitudinem prophetarum. Rursum per montem sancta designatur ecclesia, sicut scriptum est: qui confidunt in domino, sicut mons sion. Sion namque speculatio dicitur, per quam scilicet speculationem contemplans deum ecclesia figuratur. Rursum per montem testamentum dei exprimitur, sicut habacuc ait: deus a libano ueniet, et sanctus de monte umbroso et condenso. Qui enim uenturum se per testamenti sui paginas spopondit, quasi inde uenit, unde uelut sub promissione se tenuit. Quod uidelicet testamentum bene mons umbrosus et condensus dicitur, quia spissis allegoriarum obscuritatibus opacatur. Rursum per montem angelus apostata designatur, sicut sub babylonis regis specie de antiquo hoste praedicatoribus dicitur: super montem caligosum leuate signum. Praedicatores quippe sancti super caligosum montem signum eleuant, quando contra satanae superbiam, qui saepe sub nebula simulationis absconditur, uirtutem crucis exaltant. Rursum per montem haereticus quilibet exprimitur, sicut ex uoce ecclesiae psalmista ait: in domino confido, quomodo dicitis animae meae: transmigra in montem sicut passer? Cum enim fideli animae unitate derelicta, in tumenti doctrina confidere haeretici praedicatoris dicitur, deserto domino quasi in montem transmigrare suadetur. Rursum per montes apostolorum atque prophetarum celsitudo designatur, sicut scriptum est: iustitia tua sicut montes dei. Et uoce pauli dicitur: ut nos efficeremur iustitia dei in ipso. Vel sicut iterum uoce sperantis ecclesiae psalmista ait: leuaui oculos meos ad montes, unde ueniet auxilium mihi. Rursum per montes saecularium potestatum tumor exprimitur, de quibus psalmista ait: montes sicut cera fluxerunt a facie domini, quia multi qui prius alta rigiditate tumuerant, deo in carne apparente, magno sunt per paenitentiam timore liquefacti. Vel sicut idem propheta iterum dicit: ascendunt montes, et descendunt campi. Plerique enim persecutores domini superbi contra eum ueniunt, sed ab eo humiles reuertuntur. Qui montes ascendunt per tumorem potentiae, sed campi descendunt, plani uidelicet facti per cognitionem culpae. Sed quia nonnulli in elationis suae altitudine remanent, et ad diuina obsequia flecti humiliter dedignantur, pro eo quod iuxta desiderium antiqui hostis praua cogitare ac perpetrare non desinunt, recte hoc loco de behemoth dicitur: huic montes herbas ferunt. Elati namque saeculi huic behemoth herbas ferunt, quia ex eo illum reficiunt, quod nequiter operantur. Huic behemoth herbas ferunt, quia suas illi offerunt fluxas et lubricas uoluptates. Erunt enim, ait apostolus, homines seipsos amantes. Quorum descriptionem complexus est, dicens: uoluptatum amatores magis quam dei. Quae est ergo herba montium, nisi uoluptas fluxa, quae ex corde gignitur superborum. Qui nisi deum superbiendo contemnerent, nequaquam tot lubrica lasciuiendo perpetrarent. Quibus nimirum herbis behemoth iste pascitur, quia in eis poenam aeternae mortis esuriens, eorum perditis moribus satiatur. Superbi enim huius saeculi, etsi quando supernae dispensationis ordine praepediti, ab expletione prauorum operum cessant, praua tamen in cogitatione multiplicant; modo ut se potentiores ceteris rebus et honoribus ostendant; modo ut eamdem suam potentiam in studio alienae laesionis exerceant; modo ut lubricis motibus ducti, per facta se leuia uoluptates que dissoluant. Qui dum rebus diuinitus acceptis nequaquam recta, sed praua semper agere cogitant, quid aliud faciunt, nisi suis contra dominum donis pugnant? Quia igitur behemoth iste in superborum mentibus sua semper desideria recognoscit, quasi herbas in montibus inuenit, quibus refectum suae malitiae uentrem tendit. Bene autem subditur: omnes bestiae agri ludent ibi. Quid per bestias nisi immundi spiritus, quid per agrum nisi praesens saeculum designatur? Vnde de ipso malignorum spirituum principe contra ephraim dicitur: bestia agri scindet eos. Vel sicut isaias ait: mala bestia non transibit per eam. Quia autem agri nomine mundus accipitur, dominicus per euangelium sermo testatur, qui ait: ager autem est mundus. Agri ergo bestiae in herbis montium ludunt, quia proiecta de superioribus in hoc mundo daemonia prauis superborum operibus delectantur. Bestiae in herbis ludunt cum reprobi spiritus humana corda in illicitas cogitationes pertrahunt. An non immundis spiritibus ludere est mentes hominum ad dei imaginem conditas, modo ficta promissione decipere, modo uacuis terroribus irridere, modo eis transitoria gaudia quasi mansura imprimere, modo mansuras poenas quasi transitorias leuigare? Harum procul dubio bestiarum illusionem pertimuerat, qui dicebat: deus meus, in te confido, non erubescam; neque irrideant me inimici mei. Quia igitur superborum cor ad omne uitium sternitur, ut cuilibet irruenti maligno spiritui praua cogitatione praeparetur, recte de herbis montium dicitur: omnes bestiae agri ludent ibi. Pro eo enim quod superbi quique nullum malum cogitando praetereunt, nulla est agri bestia, quae non horum montium herba satietur. Nam etsi quando carnis luxuriam fugiunt, interioris luxuriae uitium de ipsa castitate gloriando committunt. Si quando nil auare exterius rapiunt, nequaquam ab illecebra auaritiae mundi sunt, quia etsi res nullas ambiunt, fauore tamen hominum laudem de continentia rapere conantur. Huic ergo behemoth montes herbas ferunt et omnes agri bestiae ludunt ibi, quia in superborum corda quilibet malignus spiritus tanto latius pascitur, quanto et omne uitium de superbia generatur. Sed quia audiuimus quid iste behemoth comedat, nunc audiamus necesse est ubi interim per prauum suum desiderium requiescat. Sequitur: sub umbra dormit in secreto calami, in locis humentibus. Obumbratio in sacro eloquio aliquando incarnatio domini ponitur, uel mentis refrigerium a feruore carnalium cogitationum, unde et appellatione umbrae ex superna protectione hoc ipsum refrigerium cordis insinuari solet. Aliquando uero umbra, recedente caritate, torpor frigidae mentis accipitur. Nam quod dominica incarnatio seruata ueritate historiae, obumbrationis appellatione signetur, angelicus sermo testatur, qui ad mariam dicit: uirtus altissimi obumbrabit tibi. Quia enim umbra non aliter exprimitur, nisi per lumen et corpus, uirtus ei altissimi obumbrauit, quia in eius utero lux incorporea corpus sumpsit. Ex qua uidelicet obumbratione omne in se refrigerium mentis accepit. Quod rursum per umbram ex superna protectione refrigerium cordis exprimitur, sicut psalmista ait: sub umbra alarum tuarum protege me. Vel sicut sponsa in canticis canticorum aduentum sponsi praestolata praenuntiat, dicens: sub umbra illius quem desideraueram sedi. Ac si dicat: ab aestu desideriorum carnalium sub aduentus illius protectione requieui. Rursum per umbram recedente caritate, torpor frigidae mentis exprimitur, sicut de peccante homine scriptum est, quia secutus est umbram. Calorem enim caritatis fugiens, ueritatis solem homo deseruit, et sub umbra se interni frigoris abscondit. Vnde et uoce eiusdem ueritatis dicitur: abundabit iniquitas, refrigescet caritas multorum. Vnde primus homo post culpam inter arbores paradisi ad auram post meridiem absconsus inuenitur. Quia enim meridianum caritatis calorem perdiderat, iam sub peccati umbra quasi sub frigore aurae torpebat. Iste igitur behemoth quia in illis quasi quamdam requiem inuenit, quos a ueri solis ardore subtrahendo frigidos facit, sub umbra dormire perhibetur. Nonnumquam uero per umbram, si tamen cum adiectione mortis ponatur, uel mors carnis exprimitur, uel quilibet reprobi, qui antiqui hostis tenebras studio prauae operationis imitantur. Vnde uoce martyrum per psalmistam dicitur: humiliasti nos in loco afflictionis, et operuit nos umbra mortis. Vmbra enim mortis electos dei opprimit, cum mors carnis, quae imago mortis aeternae est, ab hac eos uita disiungit, quia sicut illa a deo animam, ita haec ab anima separat corpus. Vel certe umbra eos mortis opprimit, quia de antiquo hoste scriptum est: nomen illi mors. Vmbra ergo mortis sunt omnes reprobi, quia illius nequitiam elationis imitantur; eius que imaginem quasi umbra exprimunt, dum eius in se malitiae similitudinem trahunt. Qui electos dei operiunt, dum contra illos in atrocitate persecutionis temporaliter conualescunt. Hoc autem loco umbra nequitiae torpor accipitur, in qua iste behemoth dormit, quia contra corda caritate calentia sollicitus uigilat, in frigidis autem mentibus securus iacet. Dormire enim in sanctorum cordibus non potest, quia et si quando se in eis ad breue momentum collocat, ipse eum desideriorum caelestium aestus fatigat, et quasi totiens ut recedat pungitur, quotiens ab eis amore intimo ad aeterna suspiratur. Tantae eum uoces excitant, quantae ex illorum mentibus sanctae cogitationes ad caelum clamant. Vnde fit ut bonarum actionum armis territus, ac suspiriorum spiculis percussus fugiat, et ad corda reproborum frigida rediens, eam quam securus possideat malitiae umbram quaerat. Quae ubi ab illo inueniatur ostenditur, cum protinus subinfertur: in secreto calami. In sacro eloquio calami uel arundinis appellatione aliquando uerbum manens, aliquando doctorum peritia, aliquando mobilitas mentis, aliquando nitor gloriae temporalis accipitur. Per calamum quippe uerbi aeternitas designatur, cum uoce patris per psalmistam dicitur: lingua mea calamus scribae uelociter scribentis. Quia enim quod loquimur transit, quod scribimus permanet, lingua patris scribae calamus dicitur, quia ab eo est uerbum illius coaeternum, ac sine transitu generatum. Rursum per calamum scriptorum doctrina exprimitur, sicut de sancta ecclesia propheta pollicetur, dicens: in cubilibus in quibus prius dracones habitabant, orietur uiror calami et iunci. Qua nimirum sententia, sicut in hoc opere longe superius diximus, per calamum exprimitur doctrina scribentium, per iuncum uiriditas auditorum. Rursum per calamum, seu certe arundinem, mentis mobilitas designatur; sicut iudaeorum turbis in ioannis laude a domino dicitur: quid existis in desertum uidere? Arundinem uento agitatam? Vt uidelicet subintellegatur non. Ioannes quippe arundo uento agitata non erat, quia eius mentem sancto spiritu solidam per diuersas partes nullus linguarum flatus inclinabat. Rursum per calamum uel arundinem nitor gloriae temporalis exprimitur, sicut de iustis per sapientiam dicitur: fulgebunt iusti et sicut scintillae in arundineto discurrent. Arundinetum namque uitam saecularium appellat, qui more arundinum per temporalem gloriam foris quasi ad alta proficiunt, sed intus a soliditate ueritatis inanescunt. Vnde et iudaeorum regnum calamo comparatur, cum per prophetam apparente in ueritate carnis domino dicitur: calamum quassatum non conteret et linum fumigans non exstinguet. Quid enim calami nomine, nisi iudaici populi temporale regnum denuntiat, nitens quidem exterius, sed interius uacuum? Et quia in eodem populo genus iam regale defecerat, et regnum eius alienigena possidebat, apte hoc idem regnum quassatum calamum uocat. Quid uero per linum, nisi eius sacerdotium exprimitur, quod lineis nimirum uestibus utebatur? Quod quia in aduentu domini caritatis ardorem perdidit, quasi amisso iam igne fidei, non ardens, sed fumigans fuit. Incarnatus autem dominus calamum quassatum non confregit; et linum fumigans non exstinxit, quia iudaeae regnum, quod paene destructum iam fuerat, eius que sacerdotium quod ignem fidei non tenebat, non potestate iudicii perculit, sed cum patientiae longanimitate tolerauit. Hoc ergo loco quid aliud appellatione calami, nisi mentes saecularium temporali gloriae deditae designantur? Qui tanto apud semetipsos intus inanescunt, quanto alti et nitidi exterius ostenduntur, quia dum ad exteriorem gloriam per superficiem defluunt, nulla intus firmitate solidantur. More quippe calami intus quidem sunt per fatuitatem uacui, sed foris per speciem et ostentationem pulchri; sed quanto ab eis exterior gloria studiosius quaeritur, tanto eorum corda grauioribus cogitationum stimulis agitantur. Vnde recte nunc behemoth iste in secreto calami dormire perhibetur, quia quorum studia ad appetitum temporalis nitoris atque altitudinis commouet, eorum corda tacitus tenet; et quasi ibi ipse quietus dormit, ubi eos quos possidet quiescere non permittit. Dum enim excedere ceteros honorum altitudine ambiunt, dum more calami per nitorem exterioris munditiae iustorum speciem, quasi solidarum arborum corticem, uincunt; in hoc quod ipsi interius uacui remanent, locum behemoth isti, ubi apud se requiescere debeat, praebent. Vnde et in euangelio ueritas dicit quod spiritus exiens qui in locis aridis et inaquosis requiem non inuenit, quia domum quam reliquerat, uacuam, scopis que mundatam repperit, hanc multiplicior intrauit. Quia enim fluxa fit terra quae infunditur, loca arentia atque inaquosa sunt corda iustorum, quae per disciplinae fortitudinem ab omni carnalis concupiscentiae humore siccantur. Vnde hic quoque adhuc ubi behemoth iste dormiat, necessario demonstratur, cum protinus subditur: in locis humentibus. Loca namque humentia sunt terrenorum hominum mentes, quas humor carnalis concupiscentiae, quia replet, fluidas facit. In quibus behemoth iste iniquitatis suae uestigia tanto altius imprimit, quanto in eisdem mentibus pertransitus illius quasi in fluxa terra descendit. Loca quippe humentia sunt opera uoluptuosa. Pes quippe in arida terra non labitur, fixus uero in lubrica uix tenetur. In locis ergo humentibus iter uitae praesentis faciunt, qui in hac ad iustitiam recti stare non possunt. In his itaque locis humentibus behemoth dormit, quia in reproborum hominum lubrica operatione requiescit. Nonnulli uero loca humentia, membra genitalia suspicantur. Quod si ita est, quid aperte aliud locis humentibus nisi luxuria designatur, ut et per calamum gloria superbiae, et per loca humentia luxuria corporis exprimatur? Duo quippe haec sunt uitia, quae humano generi immaniter dominantur, unum uidelicet spiritus, atque aliud carnis. Elatio namque spiritum erigit, luxuria carnem corrumpit. Antiquus itaque hostis humanum genus uel per elationem praecipue, uel per luxuriam premens, in secreto calami atque in locis humentibus dormit, quia damnatum hominem sub ditione suae dominationis aut per elationem spiritus, aut per carnis corruptionem tenet. Quosdam uero in utroque possidet, quia cum eos superbiae spiritus eleuat, a tumore suae altitudinis nec uerecundia corruptionis inclinat. Sed numquid contra hos intra sanctam ecclesiam incessanter cotidie uirtutum magistri non uigilant? Numquid redarguere uoluptates infimas, et suadere gaudia patriae caelestis cessant? Sed prauorum mentes tanto obstinatius summa non audiunt, quanto artius infimis inhaeserunt. Quibus neque hoc sufficit, ut ipsi pereant; sed adhuc, quod est deterius, cum quoslibet argui emendari que conspiciunt, iustorum increpationibus obuiant, ne saltim alii corrigantur. Vnde et bene subditur: protegunt umbrae umbram eius. Vmbrae quippe sunt diaboli, omnes iniqui; qui dum imitationi iniquitatis eius inseruiunt, quasi ab eius corpore imaginis speciem trahunt. Sicut autem umbrae eius sunt pluraliter reprobi, ita singulariter umbra eius est unusquisque peccator. Sed dum doctrinae iustorum mali contradicunt, dum ab eis iniquum quemlibet corrigi non permittunt, umbrae behemoth istius umbram eius protegunt, quia peccatores quique in quo sibi male sunt conscii, in eo et alium peccantem defendunt. Vmbrae umbram eius protegunt, dum nequissimorum facta nequiores peruersis patrociniis tuentur. Quod hoc nimirum studio faciunt, ne dum culpa in qua et ipsi obligati sunt, in aliis corrigitur, ad ipsos quandoque ueniatur. Se igitur tegunt dum alios protegunt, quia suam uitam praeuident impeti, unde alios considerant libera correptione confundi. Sic que fit ut summa criminum dum defenditur augeatur, et uniuscuiusque nequitia eo sit ad perpetrandum facilis, quo difficilis ad puniendum. Scelera quippe peccantium tanto maiora incrementa percipiunt, quanto per defensionem potentium diu inulta tolerantur. Sed tales quique seu extra ecclesiam, seu intra sanctam ecclesiam esse uideantur, tanto se apertiores dei hostes exhibent, quanto maiores sunt patroni uitiorum. Contra illum quippe suis defensionibus pugnant, cui ea quae displicent, defendendo multiplicant. Quod factum bene per prophetam dominus sub babylonis specie redarguit, dicens: orientur in domibus eius spinae et urticae et paliurus in munitionibus eius. Quid namque per urticas nisi cogitationum prurigines, quid uero per spinas nisi uitiorum punctiones accipimus? In domibus igitur babylonis urticae et spinae pullulant, quia in confusione mentis reprobae et desideria cogitationum surgunt quae exasperant, et operum peccata quae pungunt. Sed haec agentes habent etiam nequiores alios defensores suos. Vnde illic apte protinus subdidit: et paliurus in munitionibus eius. Paliurus quippe tanta spinarum circumdatione densescit, ut prae asperitate tangi uix possit. Intus igitur urtica et spina nascitur, sed utrumque hoc exterius per paliurum munitur, quia uidelicet minores iniqui mala quaelibet faciunt, sed ea nequissimi maiores tuentur. Vnde bene et hic dicitur: protegunt umbrae umbram eius. Dum enim malum peior uindicat, quasi umbra umbram, ne a ueritatis lumine irradietur, obscurat. Sequitur: circumdabunt eum salices torrentis. Infructuosae quidem arbores salicum, sed tamen tantae uiriditatis sunt, ut arescere uel abscissae radicitus et proiectae uix possint. Vnde in sacro eloquio salicum nomine aliquando pro uiriditate boni, aliquando autem pro sterilitate, reprobi designantur. Nisi enim electorum uitam per constantiam suae uiriditatis exprimerent, nequaquam de sanctae ecclesiae filiis propheta dixisset: germinabunt inter herbas, sicut salices iuxta praeterfluentes aquas. Sanctae enim ecclesiae filii inter herbas sicut salices germinant, dum inter arescentem uitam carnalium hominum; et multiplici numerositate et perpetua mentis uiriditate perdurant. Qui bene iuxta praeterfluentes aquas germinare perhibentur, quia unusquisque eorum ubertatem ad fructum percipit ex doctrina sacri eloquii, quae temporaliter percurrit. Et rursum nisi per sterilitatem salicum uita peccantium signaretur, nequaquam ex uoce praedicantium contra babyloniam psalmista dixisset: in salicibus in medio eius suspendimus organa nostra. Babylonis quippe medio inesse salices describuntur, quia nimirum infructuosi quique, atque ab amore patriae caelestis alieni, totis uisceribus cordis in hac saeculi confusione radicantur. Vnde et praedicatores sancti in istis salicibus non exercent organa, sed suspendunt, quia cum infructuosas ac reprobas mentes aspiciunt, uim praedicationis suae non exhibent, sed potius lugentes silent. Quid etiam per torrentem, nisi huius mortalis uitae cursus exprimitur? De quo rursum per prophetam dicitur: de torrente in uia bibit, propterea exaltauit caput, quia uidelicet redemptor noster mortalis uitae poenam in quodam transitu attigit; et idcirco diu eidem morti cui sponte succubuit non inhaesit. Vnde die tertia hoc quod moriendo posuerat resurgendo caput eleuauit. Quid est ergo quod de behemoth isto dicitur: circumdabunt eum salices torrentis, nisi quod amatores uitae mortalis a bonis actibus quasi a fructibus alieni, tanto illi artius inhaerent, quanto eos largius delectatio transitoriae uoluptatis infundit? Hos enim quasi in radicibus torrens rigat, dum in suis cogitationibus amor uitae carnalis inebriat. Qui scilicet more salicum fructus non ferunt, in foliis uiridescunt; quia ea quae grauia ad dicendum non sunt, aliquando honestatis uerba proferunt, sed nullum uitae pondus ex bonis operibus ostendunt. Bene igitur dicitur: circumdabunt eum salices torrentis, quia infructuosi quique dum amori uitae temporalis inseruiunt antiquo hosti peruersis moribus familiarius obsequuntur. Sed quia quid ei a suis clientibus impendatur audiuimus, nunc etiam quid in illis ipse agat audiamus. Sequitur: absorbebit fluuium et non mirabitur; et habet fiduciam quod influat iordanis in os eius. Quid hoc loco fluuii nomine nisi humani generis decursio designatur, quae uelut a fontis sui origine nascendo surgit, sed quasi ad ima defluens moriendo pertransit? Qui autem signantur appellatione iordanis, nisi hi qui iam imbuti sunt sacramento baptismatis? Quia enim redemptor noster in hoc flumine baptizari dignatus est, eius nomine debent baptizati omnes exprimi, in quo hoc ipsum contigit sacramentum baptismatis incohari. Quia igitur behemoth iste a mundi origine exortum, uix paucis electis euadentibus, humanum genus in ima defluens usque ad redemptionis tempora quasi quemdam in se fluuium traxit, bene nunc dicitur: absorbebit fluuium et non mirabitur. Quia uero et post mediatoris aduentum quosdam qui recte uiuere neglegunt etiam fideles rapit, recte subiungitur: et habet fiduciam quod influat iordanis in os eius. Ac si aperte diceretur: ante redemptorem mundi mundum non miratus absorbuit, sed, quod est acrius, etiam post redemptoris aduentum quosdam qui baptismatis sacramento signati sunt deglutire se posse confidit. Alios namque sub christianitatis nomine positos deuorat, quia in ipso eos fidei errore supplantat. Alios a rectitudine fidei nequaquam deuiat, sed ad usum prauae operationis inclinat. Alios quantum uult in operatione immunditiae inflectere non ualet; sed apud semetipsos intus in studio intentionis intorquet, ut dum a caritate mentem diuidunt, rectum non sit quicquid extrinsecus operentur. Et fidem tenent, sed uitam fidei non tenent, quia aut aperte illicita faciunt, aut ex peruerso corde quae agunt praua sunt, etiam si sancta uideantur. Quia enim nonnulli confitendo fideles sunt, non uiuendo, hinc est quod uoce ueritatis dicitur: non omnis qui dicit mihi: domine, domine, intrabit in regnum caelorum. Hinc rursum ait: quid autem uocatis me: domine, domine, et non facitis quae dico? Hinc paulus ait: confitentur se nosse deum, factis autem negant. Hinc ioannes dicit: qui dicit se nosse eum, et mandata eius non custodit, mendax est. Hinc est quod de ipsa prima sua dominus plebe conqueritur, dicens: populus hic labiis me honorat; cor autem eorum longe est a me. Hinc etiam psalmista ait: dilexerunt eum in ore suo et lingua sua mentiti sunt ei. Sed minime mirum fuit quod behemoth iste ante lauacri undam, ante sacramenta caelestia, ante corpoream praesentiam redemptoris, humani generis fluuium hiatu profundae persuasionis absorbuit; sed hoc ualde mirum, hoc ualde terribile est, quia multos aperto ore etiam post cognitionem redemptoris suscipit, post lauacri undam polluit, post sacramenta caelestia ad inferni profundum rapit. Dicatur ergo, dicatur terribiliter uoce ueritatis: absorbebit fluuium et non mirabitur; et habet fiduciam quod influat iordanis in os eius. Neque enim pro magno diabolus habuit, quod infideles tulit; sed toto nunc annisu in illorum morte se erigit, quos contra se regeneratos tabescit. Nemo igitur fidem sibi sine operibus sufficere posse confidat, cum scimus quod scriptum sit: fides sine operibus otiosa est. Nullus behemoth morsum ex sola confessione fidei plene euasisse se existimet, quia iam quidem fluuium absorbuit, sed adhuc iordanem sitit; et totiens in ore illius iordanis fluit, quotiens christianus quisque ad iniquitatem defluit. Os quidem eius fide nos subleuante fugimus, sed magno studio curandum est, ne in hoc lubrica operatione dilabamur. Si ambulandi cautela neglegitur, incassum credendo rectum iter tenetur; quia uia quidem fidei ad caelestem patriam proficit, sed offendentes minime perducit. Habemus adhuc quod hac in re subtilius perpendamus. Hi enim quos per iordanem diximus exprimi, possunt per fluuium designari. Qui enim fidem iam ueritatis agnouerunt, sed uiuere fideliter neglegunt, recte fluuius dici possunt, quia uidelicet deorsum fluunt. Iordanis uero hebraeo uocabulo descensio eorum dicitur. Et sunt nonnulli qui uias ueritatis appetentes semetipsos abiciunt, atque a uitae ueteris elatione descendunt; cum que aeterna cupiunt, ualde se ab hoc mundo alienos reddunt, dum non solum aliena non appetunt; sed etiam sua derelinquunt, non solum in eo gloriam non quaerunt, sed hanc cum se obtulerit, etiam contemnunt. Hinc est enim quod uoce ueritatis dicitur: si quis uult post me uenire, abneget semetipsum. Semetipsum enim abnegat qui, calcato typho superbiae, ante dei oculos esse se alienum demonstrat. Hinc psalmista ait: memor ero tui de terra iordanis et hermoniim. Iordanis quippe, ut dixi, descensio, hermon autem anathema, id est alienatio, interpretatur. De terra ergo iordanis et hermoniim dei reminiscitur, qui in eo quod semetipsum deicit, atque a se alienus exsistit, ad conditoris sui memoriam reuocatur. Sed antiquus hostis pro magno hoc non habet, cum sub iure suae tyrannidis terrena quaerentes tenet. Propheta quippe attestante cognouimus quia esca eius electa. Neque enim mirum deputat, si eos absorbeat, quos superbia erigit, auaritia tabefacit, uoluptas dilatat, malitia angustat, ira inflammat, discordia separat, inuidia exulcerat, luxuria inquinans necat. Absorbebit ergo fluuium et non mirabitur; quia pro magno non aestimat cum eos deuorat, qui per ipsa suae uitae studia deorsum currunt; sed illos magnopere rapere nititur quos, despectis terrenis studiis, iungi iam caelestibus contemplatur. Vnde absorpto fluuio recte subiungitur: et habet fiduciam quod influat iordanis in os eius; quia illos insidiando rapere appetit, quos pro amore supernae patriae a praesentis uitae gloria semetipsos deicere agnoscit. Nonnulli quippe mundum deserunt et honorum transeuntium uana derelinquunt; et ima humilitatis appetentes, humanae conuersationis morem bene uiuendo transcendunt; atque in tanta studiorum arce proficiunt, ut signorum iam uirtutes operentur; sed quia semetipsos circumspiciendo tegere neglegunt, inanis gloriae telo percussi, peius de alto ruunt. Hinc est enim quod aeternus iudex, qui occulta cordis examinat, eiusdem ruinae casum praenuntians intentat, cum dicit: multi dicent mihi in illa die: domine, domine, nonne in nomine tuo prophetauimus, et in tuo nomine daemonia eiecimus, et in tuo nomine uirtutes multas fecimus? Et tunc confitebor illis quia numquam noui uos, discedite a me qui operamini iniquitatem, nescio qui estis. Hinc etiam per prophetam dicitur: uocauit dominus iudicium ad ignem et deuorauit abyssum multam, et comedit partem domus. Iudicium quippe ad ignem uocatur, cum iustitiae sententia ad poenam iam aeternae concremationis ostenditur. Et multam abyssum deuorat, quia iniquas atque incomprehensibiles hominum mentes concremat, quae nunc se hominibus etiam sub signorum miraculis occultant. Pars autem domus comeditur, quia illos quoque gehenna deuorat, qui nunc quasi in sanctis actibus de electorum numero se esse gloriantur. Qui igitur hic iordanis, ipsi illic pars domus uocantur. Antiquus ergo hostis habet fiduciam quia in os eius et iordanis influat; quia nonnumquam calliditatis suae insidiis eos etiam qui iam electi putantur, necat. Sed cuius cordis duritiam non ista domini uerba perturbent? Cuius mentis constantia non ab intimis cogitationum radicibus quatiatur, cum hostis noster tantae esse contra nos fortitudinis demonstratur? Nullum ne erit consolationis adiutorium? Erit certe, nam subditur: in oculis eius quasi hamo capiet eum. Notandum ualde est quod scripturae suae uerba misericorditer temperans deus, modo nos asperis incitationibus terret, modo blandis consolationibus refouet, et terrorem fomentis miscet; et fomenta terrori, ut dum circa nos utrumque mira magisterii arte temperatur, nec desperate inueniamur territi, nec incaute securi. Nam cum behemoth astutas insidias, atque effrenatas uires multiplicibus sententiis indicasset, protinus unigeniti filii sui redemptoris nostri commendat aduentum; et quo ab illo ordine behemoth iste sit perimendus insinuat, ut quia cor nostrum narrata illius uirtute perculerat, maerorem nostrum citius indicata eius perditione releuaret. Igitur postquam dixit: absorbebit fluuium et non mirabitur; et habet fiduciam quod influat iordanis in os eius; ipsum ilico aduentum dominicae incarnationis annuntiat, dicens: in oculis eius quasi hamo capiet eum. Quis nesciat quod in hamo esca ostenditur, aculeus occultatur? Esca enim prouocat, ut aculeus pungat. Dominus itaque noster ad humani generis redemptionem ueniens, uelut quemdam de se in nece diaboli hamum fecit. Assumpsit enim corpus, ut in eo behemoth iste quasi escam suam mortem carnis appeteret. Quam mortem dum in illo iniuste appetit, nos quos quasi iuste tenebat amisit. In hamo ergo eius incarnationis captus est, quia dum in illo appetit escam corporis, transfixus est aculeo diuinitatis. Ibi quippe inerat humanitas quae ad se deuoratorem duceret, ibi diuinitas quae perforaret, ibi aperta infirmitas quae prouocaret, ibi occulta uirtus quae raptoris faucem transfigeret. In hamo igitur captus est, quia inde interiit unde deuorauit. Et quidem behemoth iste filium dei incarnatum nouerat, sed redemptionis nostrae ordinem nesciebat. Sciebat enim quod pro redemptione nostra incarnatus dei filius fuerat, sed omnino quod idem redemptor noster illum moriendo transfigeret nesciebat. Vnde et bene dicitur: in oculis eius quasi hamo capiet eum. In oculis quippe habere dicimus quod coram nobis positum uidemus. Antiquus uero hostis humani generis redemptorem ante se positum uidit, quem, cognoscendo confessus est confitendo pertimuit, dicens: quid nobis et tibi, fili dei? Venisti ante tempus torquere nos. In oculis itaque suis hamo captus est, quia et nouit et momordit; et cognouit prius quem pertimesceret et tamen post non timuit, cum in illo quasi escam propriam, mortem carnis esuriret. Igitur quia caput nostrum quid per se fecit audiuimus, nunc per membra sua quod faciat audiamus. Sequitur: et in sudibus perforabit nares eius. Quid aliud sudes, id est palos accipimus, qui uidelicet exacuuntur ut figantur, nisi acuta sanctorum consilia? Quae huius behemoth nares perforant, dum sagacissimas eius insidias et uigilando circumspiciunt, et superando transfigunt. Per nares uero odor trahitur, et ducto flatu hoc agitur, ut res etiam quae longe est posita cognoscatur. Naribus ergo behemoth callidae eius insidiae designantur, per quas sagacissime nititur et occulta cordis nostri bona cognoscere et haec pessima persuasione dissipare. In sudibus itaque dominus nares eius perforat, quia callidas eius insidias acutis sanctorum sensibus penetrans eneruat. Saepe autem bonorum uias tanta insidians arte circumuolat, ut per ea quae ab eis bene gesta cognouerit, ad malitiam aditum quaerat. Nam cum alium largiri quid conspicit, inde alium in discordiae flamma succendit; et cum hunc respicit misereri, illi persuadet irasci; ut dum bonum quasi non communiter factum insinuat, concordes animos a bono gratiae communis abscindat. Quia enim iustorum mentes ad mala suadendo non ualet frangere, bonis satagit actibus inter eas mala seminare. Sed sancti uiri has eius insidias tanto celerius uincunt, quanto et subtilius deprehendunt. Quod melius ostendimus, si unum e multis assertoribus ueritatis in testimonio paulum uocemus, sub quo quidam corinthius dum incesti facinus perpetrasset, eum doctor egregius in carnis interitu ad satisfactionem paenitentiae satanae tradidit, et in die domini saluum eius spiritum reseruauit. Magna quippe arte magisterii ipsi est traditus coactus in poenam cui sponte est substratus in culpa; ut qui auctor fuerat ad uitium nequitiae, ipse flagellum fieret disciplinae. Qua tamen bene gesta paenitentia, dum cognouisset corinthios super eum iam misericorditer motos, ait: cui aliquid donastis, et ego; nam et ego quod donaui, si quid donaui, propter uos in persona christi. Communionis itaque gratiam cogitans ait: cui aliquid donastis, et ego. Ac si diceret: a bono uestro non dissentio, meum sit quicquid ipsi fecistis. Atque mox subdidit: et ego si quid donaui, propter uos. Ac si diceret: uestris actibus bonum addidi, quicquid propter uos misericorditer feci. Vestra ergo est utilitas, bonitas mea, mea est utilitas, bonitas uestra. Qui ipsam mox compagem cordium, in qua sic tenetur, adiungens subdidit: in persona christi. Cui uelut si dicere praesumamus: quare te ita caute discipulis copulas? Quare uel te illorum uel illos tuis actionibus tam sollicita mente conformas? Ilico subiunxit: ut non circumueniamur a satana. Cuius sagaces insidias quam acuto sensu transfigat insinuat subdens: non enim ignoramus cogitationes eius. Ac si uerbis aliis dicat: acuti auctore domino sudes sumus, et nares behemoth istius subtiliter circumspiciendo penetramus, ne hoc quod bene mens incohat, ipse in malitiae finem uertat. Possunt per sudes acuta ipsius per carnem manifestatae sapientiae uerba signari, ut quia naribus odor trahitur, per behemoth nares illa antiqui hostis exploratio figuretur. Qui cum deum incarnatum esse dubitaret, hoc expetitis miraculis uoluit temptando cognoscere, dicens: si filius dei es, dic ut lapides isti panes fiant. Quia ergo signorum indiciis odorem diuinitatis eius cognoscere concupiuit, quasi flatum naribus traxit. Sed dum ei protinus respondetur: non in pane solo uiuit homo. Et: non temptabis dominum deum tuum, quia sententiarum suarum acuminibus indagationem antiqui hostis ueritas perculit, quasi nares eius sudibus perforauit. Sed quia behemoth iste per uaria fraudum argumenta distenditur, adhuc adiuncto et alio nomine notatur. Nam subditur: an extrahere poteris leuiathan hamo? Leuiathan quippe additamentum eorum dicitur. Quorum uidelicet, nisi hominum? Quibus semel culpam praeuaricationis intulit et hanc usque ad aeternam mortem cotidie pessimis suggestionibus extendit. Quibus dum reatum fenore peccati multiplicat, poenas procul dubio sine cessatione coaceruat. Potest quoque leuiathan etiam per irrisionem uocari. Primo quippe homini persuasione callida diuinitatem se additurum perhibuit, sed immortalitatem tulit. Additamentum ergo hominum per irrisionem dici potuit, quibus dum hoc quod non erant se addere spopondit, etiam hoc quod erant fallendo subtraxit. Sed leuiathan iste hamo captus est, quia in redemptore nostro dum per satellites suos escam corporis momordit, diuinitatis illum aculeus perforauit. Quasi hamus quippe fauces glutientis tenuit, dum in illo et esca carnis patuit, quam deuorator appeteret, et diuinitas passionis tempore latuit, quae necaret. In hac quippe aquarum abysso, id est in hac immensitate generis humani, ad omnium mortem inhians, uitam paene omnium uorans, huc illuc que aperto ore cetus iste ferebatur; sed ad mortem ceti istius hamus in haec aquarum profunda caligosa mira est dispositione suspensus. Huius hami linea illa est per euangelium antiquorum patrum propago memorata. Nam cum dicitur: abraham genuit isaac, isaac genuit iacob. Cum que ceteri successores interposito ioseph nomine usque ad mariam uirginem describuntur, quasi quaedam linea torquetur, in cuius extremo incarnatus dominus, id est hamus iste ligaretur, quem in his aquis humani generis dependentem aperto ore iste cetus appeteret, sed eo per satellitum suorum saeuitiam morsu, mordendi uires ulterius non haberet. Ne ergo iste humanis mortibus cetus insidians quos uellet ultra deuoraret, hamus hic fauces raptoris tenuit, et sese mordentem momordit. Incarnationem igitur unigeniti filii fideli famulo indicans deus, ait: an extrahere poteris leuiathan hamo? Subaudis ut ego, qui ad raptoris mortem incarnatum unigenitum filium mitto, in quo dum mortalis caro conspicitur, et immortalitatis potentia non uidetur, quasi hamus quidam inde deuorantem perimat unde acumen potentiae quo transfigat occultat. Sequitur: et fune ligabis linguam eius. Subaudis ut ego. Scriptura enim sacra fune aliquando dimensionum sortes, aliquando peccata, aliquando autem fidem designare consueuit. Nam propter hereditarias dimensionum sortes dicitur: funes ceciderunt mihi in praeclaris; etenim hereditas mea praeclara est mihi. Funes quippe in praeclaris cadunt, dum per humilitatem uitae sortes nos patriae melioris excipiunt. Rursum quia fune peccata signantur, per prophetam dicitur: uae qui trahitis iniquitates in funiculis uanitatis. Iniquitas namque in funiculis uanitatis trahitur, dum per augmentum culpa protelatur. Vnde per psalmistam dicitur: funes peccatorum circumplexi sunt me. Quia enim funis addendo torquetur ut crescat, non immerito peccatum in fune figuratur, quod peruerso corde saepe, dum defenditur, multiplicatur. Rursum fune fides exprimitur, salomone attestante, qui ait: funiculus triplex difficile rumpitur; quia uidelicet fides, quae de cognitione trinitatis ab ore praedicantium texitur, fortis in electis permanens, in solo reproborum corde dissipatur. Hoc itaque loco funis nomine siue peccatum, seu fidem nil obstat intellegi. Incarnatus etenim dominus noster fune leuiathan linguam ligauit, quia in similitudine carnis peccati apparuit, et omnia errorum eius praedicamenta damnauit. Vnde paulo attestante dicitur: et de peccato damnauit peccatum. Fune linguam ligauit, qui per similitudinem carnis peccati ab electorum suorum cordibus cuncta eius fallaciae argumenta destruxit. Ecce enim apparente in carne domino, leuiathan lingua ligata est, quia ueritate eius cognita, illae falsitatis doctrinae tacuerunt. Vbi enim nunc est academicorum error, qui certe conantur astruere certum nil esse, qui impudenti fronte assertionibus suis fidem ab auditoribus exigunt, cum uera esse nulla testantur? Vbi mathematicorum superstitio qui, dum signorum cursus suspiciunt, uitas hominum in siderum momenta suspendunt? Quorum aperte doctrinam saepe geminorum natiuitas dissipat, qui cum uno eodem que momento horae prodeant, non in una conuersationis qualitate perdurant. Vbi tot praedicamenta falsitatis, quae enumerare refugimus, ne ab exponendi ordine longe recedamus? Sed cuncta iam erroris doctrina conticuit, quia leuiathan linguam dominus incarnationis suae fune constrinxit. Vnde bene etiam per prophetam dicitur: et desolabit dominus linguam maris aegypti. Lingua quippe maris est scientia doctrinae saecularis. Bene autem mare aegyptium dicitur, quia peccati obscuritate fuscatur. Linguam ergo maris aegyptii dominus desolauit, quia huius mundi falsam sapientiam per carnem se ostendendo destruxit. Fune ergo leuiathan lingua constringitur, quia per similitudinem carnis peccati ligata est praedicatio uetusti peccatoris. Si autem fides fune signatur, isdem nobis iterum intellectus innuitur, quia dum per praedicatores sanctos in mundo fides trinitatis innotuit, contra electorum mentes erumpere mundi doctrina cessauit. Vnde bene domino per prophetam dicitur: tu dirupisti fontes et torrentes, tu siccasti fluuios ethan. Ethan quippe interpretatur fortis. Et quis est hic nisi de quo per euangelium ueritas dicit: nemo potest uasa fortis ingressus domum diripere, nisi prius fortem alliget? Fontes itaque et torrentes dominus dirupit, dum in apostolorum suorum cordibus fluenta ueritatis aperuit. De quibus rursum per prophetam alium dicitur: haurietis aquas in gaudio de fontibus saluatoris. Ad eorum quippe doctrinam sitientes pergimus, et ueritate plenas cordium nostrorum lagunculas reportamus. Sed emanantibus suis fontibus ethan fluuios exsiccauit, dum doctrinam fortis et maligni spiritus ostenso radio suae ueritatis arefecit. Leuiathan ergo lingua fune stringitur, quia extensa fide trinitatis, errorum praedicamenta siluerunt. Sed quia iam se aperte extollere non ualet, huc illuc que circumiens per insidias mordet. Mira autem misericordia contra hunc pro nobis dominus uigilat, atque eum et in hoc quod fraudibus molitur expugnat. Vnde subditur: numquid pones circulum in naribus eius? Sicut per nares insidiae, ita per circulum diuinae uirtutis omnipotentia designatur. Quae cum apprehendi nos temptationibus prohibet, miris ordinibus antiqui hostis insidias circumplectens tenet. Circulus ergo ei in naribus ponitur, dum circumducta protectionis supernae fortitudine, eius sagacitas retinetur, ne contra infirmitates hominum tantum praeualeat, quantum perditionis argumenta latenter explorat. Potest etiam circuli nomine occulti iudicii adiutorium designari, quod in huius behemoth naribus ponitur, dum a callida sua crudelitate refrenatur. Vnde bene per prophetam, cum ab israelitarum laesione prohibetur, regi babyloniae dicitur: ponam circulum in naribus tuis. Ac si aperte diceretur: cogitando insidias suspiras; sed explere quae appetis non ualendo omnipotentiae meae circulum in naribus portas, ut cum bonorum mortem ardentius anhelas, ab eorum uita uacuus redeas. Quod uero hoc loco circulum, hoc scriptura sacra per ioannem in apocalypsi falcem uocat. Ait enim: uidi et ecce nubes candida et super nubem sedentem similem filio hominis; habentem in capite suo coronam auream et in manu sua falcem acutam. Potestas enim diuini iudicii, quia undique stringit, circulus dicitur, et quia intra se omnia incidendo complectitur falcis appellatione signatur. In falce enim quicquid inciditur, quaquauersum flectitur, intus cedit. Et quia potestas superni iudicii nullatenus euitatur, intra ipsam quippe sumus, quo libet fugere conemur, recte cum uenturus iudex ostenditur, falcem tenere perhibetur, quia cum potenter ad omnia obuiat, incidendo circumdat. Esse se intra iudicii falcem uidit propheta, cum diceret: si ascendero in caelum, tu illic es; si descendero in infernum ades. Si sumpsero pennas meas ante lucem, et habitauero in postremo maris, etenim illuc manus tua deducet me, et tenebit me dextera tua. Intra quamdam se falcem uidit, cum ex nullo sibi loco patere fugae aditum posse cognouit, dicens: quia neque ab oriente, neque ab occidente, neque a desertis montibus; subaudis patet uia fugiendi; atque mox ipsam supernae potentiae omnimodam comprehensionem subdens, ait: quoniam deus iudex est. Ac si diceret: fugiendi uia undique deest, quia ille iudicat qui ubique est. Diuina itaque iudicia sicut signantur falce quia circumuallantia incidunt; ita exprimuntur circulo, quia undique stringunt. In leuiathan itaque naribus a domino circulus ponitur, quia iudicii eius potentia in insidiis suis ne quantum uult praeualeat coarctatur. Dicatur ergo: numquid pones circulum in naribus eius? Subaudis ut ego, qui astutas eius insidias omnipotenti iudicio stringo, ut nec tantum temptet quantum appetit, nec tantum capiat quantum temptat. Sequitur: aut armilla perforabis maxillam eius? Ab intellectu circuli armilla non discrepat, quia ipsa quoque hoc ubi ponitur ambiendo constringit. Sed quia armilla latius tenditur, per armillam occulti eius iudicii erga nos protectio impensior designatur. Armilla ergo dominus maxillam leuiathan istius perforat, quia ineffabili misericordiae suae potentia sic malitiae antiqui hostis obuiat, ut aliquando eos etiam quos iam cepit amittat; et quasi ab ore illius cadunt, qui post perpetratas culpas ad innocentiam redeunt. Quis enim ore illius semel raptus maxillam eius euaderet, si perforata non esset? An non in ore petrum tenuit, cum negauit? An non in ore dauid tenuit, cum in tantam se luxuriae uoraginem mersit? Sed dum ad uitam uterque per paenitentiam rediit, leuiathan iste eos aliquo modo quasi per maxillae suae foramen amisit. Per foramen ergo maxillae ab eius ore subtracti sunt qui post perpetrationem tantae nequitiae paenitendo redierunt. Quis autem hominum leuiathan istius os euadat, ut illicita nulla committat? Sed hinc cognoscimus quantum redemptori humani generis debitores sumus, qui non solum nos in ore leuiathan ire prohibuit, sed ab ore etiam redire concessit; qui spem peccatori non abstulit, quia maxillam eius, ut euadendi uiam tribueret, perforauit, ut saltim post morsum fugiat; qui incautus prius nequaquam morderi metuebat. Vbique ergo nobis occurrit superna medicina, quia et dedit homini praecepta ne peccet, et tamen peccanti dedit remedia, ne desperet. Vnde cauendum summopere est ne quis delectatione peccati leuiathan istius ore rapiatur; et tamen, si raptus fuerit, non desperet; quia si peccatum perfecte lugeat, adhuc foramen in maxilla eius inuenit, per quod euadat. Iam dentibus teritur, sed adhuc si euadendi uia quaeritur, in maxilla eius foramen inuenitur. Habet etiam captus quo exeat, qui praeuidere noluit ne caperetur. Quisquis ergo nondum captus est, maxillam eius fugiat; quisquis uero iam captus est, in maxilla foramen quaerat. Pius quippe ac iustus est conditor noster. Sed nemo dicat: quia pius est, uenialiter pecco. Et nemo qui peccauerit dicat: quia iustus est, de peccati remissione despero. Relaxat enim deus facinus quod defletur, sed perpetrare quisque timeat quod si digne deflere possit ignorat. Ante culpam ergo iustitiam metuat, post culpam tamen de pietate praesumat; neque ita iustitiam timeat, ut nulla spei consolatione conualescat; neque ita confidat de misericordia, ut adhibere uulneribus suis dignae paenitentiae neglegat medicinam; sed quem praesumit sibi pie parcere, semper etiam cogitet districte iudicare. Sub pietate itaque eius spes peccatoris gaudeat, sed sub districtione illius paenitentis correctio contremiscat. Spes igitur praesumptionis nostrae habeat etiam morsum timoris; ut ad corrigenda peccata iustitia iudicantis terreat, quem ad fiduciam ueniae gratia parcentis inuitat. Hinc enim per quemdam sapientem dicitur: ne dixeris: miserationes domini multae sunt, peccatorum meorum non memorabitur. Pietatem namque eius protinus, et iustitiam subdit, dicens: misericordia enim et ira ab illo. Diuina itaque clementia maxillam behemoth istius perforans, ubique humano generi et misericorditer et potenter occurrit; quia nec libero admonitionem praecauendi tacuit, nec capto remedium fugiendi subtraxit. Ad hoc quippe in scriptura sacra uirorum talium, id est dauid et petri, peccata sunt indita, ut cautela minorum sit ruina maiorum. Ad hoc uero utrorumque illic et paenitentia insinuatur et uenia, ut spes pereuntium sit recuperatio perditorum. De statu ergo suo dauid cadente, nemo superbiat. De lapsu etiam suo dauid surgente, nemo desperet. Ecce quam mirabiliter scriptura sacra eodem uerbo superbos premit, quo uerbo humiles leuat. Vnam namque rem gestam rettulit, et diuerso modo superbos quidem ad humilitatis formidinem, humiles uero ad spei fiduciam reuocauit. O inaestimabile noui generis medicamentum, quod uno eodem que ordine positum, et premendo tumentia exsiccat, et subleuando arentia infundit! De maiorum nos lapsu terruit, sed de reparatione roborauit. Sic quippe semper, sic nos diuinae dispensationis misericordia et superbientes reprimit, et ne ad desperationem corruamus fulcit. Vnde etiam per moysen admonet, dicens: non accipies loco pignoris superiorem, aut inferiorem molam. Accipere namque aliquando dicimus auferre. Vnde et aues illae quae rapiendis sunt auibus auidae, accipitres uocantur. Vnde et paulus apostolus dicit: sustinetis enim si quis deuorat, si quis accipit. Ac si diceret: si quis rapit. Pignus uero debitoris est confessio peccatoris. A debitore enim pignus accipitur, cum a peccatore iam peccati confessio tenetur. Superior autem et inferior mola est spes et timor. Spes quippe ad alta subuehit, timor autem cor inferius premit. Sed mola superior et inferior ita sibi necessario iungitur, ut una sine altera inutiliter habeatur. In peccatoris itaque pectore incessanter debet spes et formido coniungi, quia incassum misericordiam sperat, si non etiam iustitiam timeat; incassum iustitiam metuit, si non etiam de misericordia confidit. Loco igitur pignoris mola superior aut inferior tolli prohibetur, quia qui peccatori praedicat, tanta dispensatione componere praedicationem debet ut nec derelicta spe timorem subtrahat, nec subtracta spe, in solo eum timore derelinquat. Mola enim superior aut inferior tollitur, si per praedicantis linguam in peccatoris pectore aut timor a spe, aut spes ab timore diuidatur. Sed quia exigente causa, dauid ad medium deducto, tanti facinoris memoriam fecimus, lectoris fortasse animus mouetur, cur omnipotens deus eos, quos in perpetuum elegit, quos ad donorum quoque spiritalium culmen assumpsit, illaesos a corporalibus uitiis non custodit. Vnde quia satisfieri citius credimus, breuiter respondemus. Nonnulli enim per accepta dona uirtutum, per impensam gratiam bonorum operum in superbiae uitium cadunt, sed tamen quo ceciderint, non agnoscunt. Proinde contra eos hostis antiquus, quia iam interius dominatur, etiam exterius saeuire permittitur; ut qui in cogitatione elati sunt, per carnis luxuriam prosternantur. Scimus autem quia aliquando minus est in corporis corruptione cadere quam cogitatione tacita ex deliberata elatione peccare; sed cum minus turpis superbia creditur, minus uitatur. Luxuriam uero eo magis erubescunt homines, quo simul omnes turpem nouerunt. Vnde fit plerumque ut nonnulli post superbiam in luxuriam corruentes, ex aperto casu malum culpae latentis erubescant; et tunc etiam maiora corrigunt, cum prostrati in minimis grauius confunduntur. Reos enim se inter minora conspiciunt, qui se liberos inter grauiora crediderunt. Pia ergo domini dispensatione laxatus nonnumquam behemoth iste de culpa ad culpam trahit, et dum plus percutit, inde eum quem ceperat amittit, atque unde uicisse cernitur, inde superatur. Considerare libet intra munitum gratiae sinum quanto deus misericordiae fauore nos continet. Ecce qui de uirtute se extollit per uitium ad humilitatem redit. Qui uero acceptis uirtutibus extollitur, non gladio, sed ut ita dixerim, medicamento uulneratur. Quid est enim uirtus, nisi medicamentum? Et quid est uitium, nisi uulnus? Quia ergo nos de medicamento uulnus facimus, facit ille de uulnere medicamentum, ut qui uirtute percutimur, uitio curemur. Nos namque uirtutum dona retorquemus in usum uitiorum, ille uitiorum illecebras assumit in arte uirtutum; et salutis statum percutit ut seruet, ut qui humilitatem currentes fugimus, ei saltim cadentes haereamus. Sed inter haec sciendum quod plerique hominum, quo in multis corruunt, artius ligantur; cum que eos behemoth iste ex uno uitio percutit ut concidant, ex alio quoque illigat ne resurgant. Consideret itaque homo cum quo aduersario bellum gerat; et si iam se in aliquo deliquisse perpendit, saltim ad culpam pertrahi ex culpa pertimescat, ut studiose uitentur uulnera, quibus frequenter interficit, quia ualde rarum est, quod hostis noster electorum saluti etiam uulneribus seruit. Maxilla tamen behemoth istius perforata intellegi et aliter potest, ut in ore tenere dicatur non quos iam perfecte peccato implicat, sed quos adhuc peccati persuasionibus temptat, quatenus ei quemlibet mandere sit de peccati eum delectatione temptare. Mandendum quidem, sed non deglutiendum acceperat paulum, quando illum post tot reuelationum sublimia stimulis carnis agitabat. Tunc ergo cum contra illum licentiam temptationis accepit, in maxilla eum tenuit, sed perforata. Qui uero elatus perire poterat, temptatus est ne periret. Temptatio ergo illa non uorago uitiorum, sed custodia meritorum fuit, quia leuiathan iste fatigando eum in afflictione contriuit, sed non in culpa capiendo deuorauit. Elatos autem in sanctitate uiros non amitteret, nisi temptaret. Sancti quippe non essent, qui de sanctitatis gloria superbirent, et tanto sub eius iure caderent, quanto se in suis uirtutibus eleuarent. Sed miro dispensationis ordine dum temptantur humiliantur, dum humiliantur eius esse iam desinunt. Bene ergo maxilla behemoth istius perforata dicitur, quia electos dei unde conterit, inde amittit; unde temptat ut perdat, agit inde ne pereant. Antiquus itaque hostis, occultis dei dispensationibus seruiens, sanctorum animas ad interitum temptat uolens, sed ad regnum temptando seruat inuitus. Maxilla ergo eius perforata est, quia eos quos temptando, id est mandendo conterit, quasi cum deglutit amittit. Quod quia non humana sed diuina prouidentia agitur, ut utilitati iustorum ipsa uetusti aduersarii astutia suffragetur, quatenus cum electos temptat, eos magis temptando custodiat, bene ad beatum iob dicitur: aut armilla perforabis maxillam eius? Subaudis ut ego, qui prouide cuncta disponens, electos meos inde robustius integritati custodio, unde eos per maxillam leuiathan istius labefactari aliquo modo ab integritate permitto. Sequitur: numquid multiplicabit ad te preces, aut loquetur tibi mollia? Subaudis ut mihi. Si enim ad personam filii haec uerba referantur, incarnato ei mollia loquebatur cum diceret: scio qui es sanctus dei. Ad quem leuiathan iste multiplicauit preces, cum per subditam sibi legionem dixit: si eicis nos, mitte nos in gregem porcorum. Quamuis intellegi aptius potest, quia ad dominum preces multiplicat, cum extremi die iudicii iniqui qui eius corpus sunt sibi parci deprecantur; cum membra eius, uidelicet reprobi, sero clamantes dicunt: domine, domine, aperi nobis. Quibus protinus respondetur: nescio uos unde estis. Tunc etiam domino per membra sua mollia loquetur, quando multi ex eius corpore dixerint: domine, domine, nonne in nomine tuo prophetauimus; et in nomine tuo daemonia eiecimus; et in nomine tuo uirtutes multas fecimus? Mollia quidem deprecantes dicunt, cum eius nomine replicant quae fecerunt, sed duro corde illa cum facerent, in sua laude rapuerunt. Vnde mox audiunt: nescio qui estis. Sequitur: numquid feriet te cum pactum? - subaudis ut me cum. - et accipies eum seruum sempiternum. Subaudis ut ego. Sed ualde sollerter intuendum est quod pactum cum domino leuiathan iste feriat, ut sempiternus ab eo seruus habeatur. In pacto namque discordantium partium uoluntas impletur, ut ad uotum suum quaeque perueniat et iurgia desiderato fine concludat. Antiquus itaque hostis a sinceritate diuinae innocentiae malitiae suae succensus face discordat, sed ab eius iudicio etiam discordando non discrepat; nam uiros iustos semper maleuole temptare appetit, sed tamen hoc dominus uel misericorditer fieri, uel iuste permittit. Haec ipsa ergo temptationis licentia pactum uocatur, in qua et desiderium temptatoris agitur, et tamen per eam miro modo uoluntas iusti dispensatoris impletur. Erudiendos enim, sicut et nuper diximus, electos suos dominus saepe temptatori subicit, sicut post paradisi claustra, post tertii caeli secreta, ne reuelationum magnitudine paulus extolli potuisset, ei satanae angelus datus est. Sed, ut praefati sumus, ipsa hac temptatione disponitur, ut qui elati perire poterant, humiliati a perditione seruentur. Secreto ergo dispensationis ordine, unde saeuire permittitur iniquitas diaboli, inde pie perficitur benignitas dei. Et bene ex hoc pacto quod cum domino ferire dicitur, seruus accipi perhibetur; quia inde obtemperat nutibus supernae gratiae, unde exercet iram nequissimae uoluntatis suae. Seruus ergo ex pacto est, qui dum uoluntatem suam implere permittitur, a superni consilii uoluntate ligatur, ut electos dei, sicut dictum est, uolens temptet, et temptando nesciens probet. Sed quia tamdiu in hac uita electorum usibus seruit, quamdiu malitiae suae nequitiam temptationibus exercere potuerit; hoc autem in loco a domino non solum ex pacto seruus, sed sempiternus seruus accipi dicitur, inuestigare compellimur quomodo et post praesentis uitae terminum seruire eum domino in perpetuum demonstremus. Neque enim tunc iustos caelesti felicitate pollentes adhuc temptare permittitur, cum ante eorum oculos aeternis gehennae ignibus mancipatur; quia nequaquam in illa superna patria temptationibus erudiendi sunt, in qua iam pro temptationum laboribus remunerantur. Sed tunc leuiathan iste cum suo corpore, reprobis uidelicet omnibus, flammis ultricibus traditur, quibus sine fine crucietur. Quos scilicet cruciatus dum iusti conspiciunt, in dei laudibus crescunt, quia et in se cernunt bonum quo remunerati sunt, et in illis inspiciunt supplicium quod euaserunt. Ita enim tunc pulchra erit uniuersitas, dum et gehenna iuste cruciat impios, et aeterna felicitas iuste remunerat pios. Sicut enim niger color in pictura substernitur, ut superiectus albus uel rubeus pulchrior ostendatur, ita tunc etiam malos bene ordinans deus, feliciora exhibet gaudia beatorum, ostensis ante eorum oculos suppliciis reproborum. Et quamuis illud ex uisione dominica eorum gaudium non sit quo crescat, magis tamen auctori suo esse se debitores sentiunt, quando et bonum cernunt quod iuste remunerati percipiunt, et malum quod misericorditer adiuti uicerunt. Igitur si utilitati iustorum et hic temptatio leuiathan istius, et illic damnatio proficit, sempiternus seruus est dum dei laudibus nesciens seruit, et illic eius poena iusta, et hic uoluntas iniusta. Sequitur: numquid illudes ei quasi aui? Quid est quod aduersarius noster prius behemoth, postmodum leuiathan dicitur, nunc uero aui in perditionis suae illusione comparatur? Behemoth quippe, ut diximus, belua interpretatur, quae quadrupes ostenditur, dum sicut bos fenum comedere perhibetur. Leuiathan uero, quia hamo capitur, procul dubio serpens in aquis innotescitur. Nunc uero ad auis similitudinem ducitur, cum dicitur: numquid illudes ei quasi aui? Cur ergo belua, uel iumentum, cur draco, cur auis appelletur, indagemus. Citius enim nomina eius agnoscimus, si tergiuersationis illius astutiam subtiliter exploremus. De caelo quippe ad terram uenit, et ad spem caelestium nulla iam respiratione se erigit. Irrationale ergo et quadrupes animal est per actionis immundae fatuitatem, draco per nocendi malitiam, auis per subtilis naturae leuitatem. Quia enim hoc quod contra se agit ignorat, bruto sensu belua est; quia malitiose nobis nocere appetit, draco est; quia uero de naturae suae subtilitate superbe extollitur, auis est. Rursum, quia in hoc quod inique agit ad utilitatem nostram diuina uirtute possidetur, iumentum est; quia uero latenter mordet, serpens est; quia autem nonnumquam per indomitam superbiam se etiam lucis angelum simulat, auis est. Humanum etenim genus quamuis inexplicabili iniquitatis arte lacessat, tribus tamen uitiis ualde temptat, ut uidelicet alios sibi per luxuriam, alios per malitiam, alios per superbiam subdat. Non ergo immerito in eo quod agere nititur ex ipso actionum suarum nomine uocatur, cum iumentum, draco uel auis dicitur. In eis quippe quos ad stultitiam luxuriae excitat, iumentum est; in eis quos ad nocendi malitiam inflammat, draco est; in eis autem quos in fastu superbiae quasi alta sapientes eleuat, auis est; in illis uero quos pariter in luxuriam malitiam et superbiam polluit, iumentum, draco simul et auis exsistit. Per tot namque ad eorum cor se species intulit, in quot eos nequitias implicauit. Multarum igitur rerum nomine uocatur, quia ante deceptorum mentes in uarias formarum species uertitur. Cum enim hunc per carnis luxuriam temptat, sed tamen minime superat, mutata suggestione cor illius in malitia inflammat. Quia ergo ad eum belua uenire non ualuit, draco uenit. Illum ueneno malitiae corrumpere non ualet, sed tamen bona sua eius oculis opponit, et cor illius in superbiam extollit. Huic ergo ut draco subripere non ualuit, sed tamen adducto phantasmate inanis gloriae, coram cogitationis eius obtutibus quasi auis uolauit. Quae nimirum auis tanto contra nos immanius extollitur, quanto nulla naturae suae infirmitate praepeditur. Quia enim carnis morte non premitur, et redemptorem nostrum carne mortalem uidit, altiore fastu elationis intumuit; sed ubi contra auctorem suum penna se superbiae extulit, ibi laqueum suae mortis inuenit. Nam ea eius carnis morte prostratus est, quam expetiit elatus; et inde laqueum pertulit, unde quasi escam suae malitiae mortem iusti concupiuit. Dicatur ergo: numquid illudes ei quasi aui? Quasi aui quippe dominus illusit, dum ei in passione unigeniti filii ostendit escam, sed laqueum abscondit. Vidit enim quod ore perciperet, sed non uidit quod gutture teneret. Nam quamuis eum filium dei fuerat ipse confessus, uelut purum tamen illum hominem mori credidit, ad cuius mortem iudaeorum persequentium animos concitauit. Sed in ipso traditionis eius tempore tarde iam cognouisse intellegitur, quod illa eius morte puniretur. Vnde et pilati coniugem somniis terruit, ut uir illius a iusti persecutione cessaret. Sed res interna dispensatione disposita nulla ualuit machinatione refragari. Expediebat quippe ut peccatorum mortem iuste morientium solueret mors iusti iniuste morientis. Quod quia leuiathan iste usque ad tempus passionis illius ignorauit, quasi more auis illusus, diuinitatis eius laqueum pertulit, dum humanitatis eius escam momordit. Sequitur: aut ligabis eum ancillis tuis. Subaudis ut ego. In seruis etsi despecta est conditio, uirilitas uiget; in ancillis autem cum conditione pariter sexus iacet. Bene autem dominus leuiathan istum non seruis, sed ancillis suis ligare se asserit, quia ad nostram redemptionem ueniens, et suos contra mundi superbiam praedicatores mittens, relictis sapientibus insipientes, relictis fortibus debiles, relictis diuitibus pauperes elegit. Ancillis ergo suis leuiathan huius fortitudinem dominus ligauit, quia attestante paulo: infirma mundi elegit deus, ut confundat fortia. Vnde bene per salomonem dicitur: sapientia aedificauit sibi domum, excidit columnas septem, immolauit uictimas, miscuit uinum, proposuit mensam, misit ancillas suas ut uocarent ad arcem et moenia ciuitatis. Sapientia quippe domum sibi condidit, cum unigenitus dei filius in seipso intra uterum uirginis mediante anima, humanum sibi corpus creauit. Sic quippe corpus unigeniti domus dei dicitur, sicut etiam templum uocatur; ita uero, ut unus idem que dei atque hominis filius ipse sit qui inhabitat, ipse qui inhabitatur. Quod tamen recte et aliter accipitur, si domus sapientiae ecclesia uocatur. Quae septem etiam sibi columnas excidit, quia ab amore praesentis saeculi disiunctas ad portandam eiusdem ecclesiae fabricam mentes praedicantium erexit. Quae pro eo quod perfectionis uirtute subnixae sunt, septenario numero signantur. Immolauit uictimas, quia uitam praedicantium mactari in persecutione permisit. Vinum miscuit, quia diuinitatis et humanitatis suae pariter nobis arcana praedicauit. Mensam quoque proposuit, quia scripturae sacrae nobis pabula aperiendo praeparauit. Ancillas etiam suas misit, quae ad arcem nos atque ad ciuitatis moenia uocarent, quia praedicatores infirmos abiectos que habere studuit, qui fideles populos ad spiritalis patriae aedificia superna colligerent. Vnde in euangelio dominus nathanaelem laudat, nec tamen in sorte praedicantium numerat; quia ad praedicandum eum tales uenire debuerant, qui de laude propria nihil habebant; ut tanto solius ueritatis cognosceretur esse quod agerent, quanto et aperte cerneretur quia ad hoc agendum per se idonei non fuissent. Vt ergo mira potentia per praedicatorum linguas claresceret, prius mirabilius actum est ut eorumdem praedicantium meritum nullum esset. Ancillas ergo dominus misit, et leuiathan huius fortitudinem ligauit, quia infirmos praedicatores mundo exhibuit; et potentes quosque, qui eius corpus fuerant, sub terroris sui uinculo restrinxit. Et in semetipso leuiathan iste ancillis ligatur, cum infirmis praedicantibus, ueritatis clarescente lumine, contra electorum mentes antiquus hostis non quantum uult saeuire permittitur; sed ne sub infidelitatis captiuitate cunctos quos appetit teneat, signis et uirtutibus coartatur. Ipse ergo per se hoc fortiter facit, qui contra illum uires non fortibus tribuit. Sed quia quos contra eum dominus mittat insinuat, nunc etiam quid ipsi agant qui mittuntur, adiungit. Sequitur: concident eum amici, diuident illum negotiatores. Leuiathan iste totiens conciditur, quotiens diuini uerbi gladio sua ab illo membra separantur. Iniqui enim cum uerbum ueritatis audiunt et, sancto timore perculsi, ab antiqui hostis se imitatione suspendunt, ipse in corpore suo diuiditur, cui hi qui praue inhaeserant subtrahuntur. Ipsos uero amicos nominat, quos superius ancillas uocat; ipsos etiam negotiatores appellat, quos amicos dixerat. Sancti etenim praedicatores prius ancillae sunt per formidinem, post amici per fidem, ad extremum quoque negotiatores per actionem. Ipsis quippe infirmantibus dicitur: nolite timere, pusille grex, quia complacuit patri uestro dare uobis regnum. Ipsis rursum conualescentibus dicitur: uos autem dixi amicos, quia omnia quae audiui a patre meo nota feci uobis. Ipsis ad extremum in negotii operatione pergentibus iubetur: euntes in mundum uniuersum, praedicate euangelium omni creaturae. In praedicatione quippe fidei quasi quoddam negotium geritur, dum uerbum datur, et fides ab auditoribus sumitur. Quasi quoddam negotium faciunt, qui praedicationem praerogant, et a populis fidem reportant. Fidem impartiunt et eorum sanctam protinus uitam sumunt. Si enim iustorum praedicatio negotium non fuisset, profecto psalmista non diceret: sumite psalmum et date tympanum. In tympano etenim corium siccatur ut sonet. Quid est ergo dicere: sumite psalmum et date tympanum, nisi accipite spiritale canticum cordis et reddite temporalem macerationem corporis? Si superna praedicatio negotium non fuisset, nequaquam sub typo fortis mulieris salomon de sancta ecclesia diceret: sindonem fecit et uendidit, et cingulum tradidit chananaeo. Quid enim signatur linteo sindonis, nisi subtilis intextio sanctae praedicationis? In qua molliter quiescitur, quia mens in illa fidelium spe superna refouetur. Vnde et petro animalia in linteo demonstrantur, quia peccatorum animae misericorditer aggregatae, in blanda fidei quiete continentur. Hanc ergo sindonem ecclesia fecit et uendidit, quia fidem quam credendo texuerat loquendo dedit, et ab infidelibus uitam rectae conuersationis accepit. Quae et chananaeo cingulum tradidit, quia per uigorem demonstratae iustitiae, fluxa opera gentilitatis astrinxit, ut hoc quod praecipitur uiuendo teneatur: sint lumbi uestri praecincti. Praedicatores ergo suos dominus quaerendo ancillas inuenit, permutando amicos facit, ditando negotiatores exhibet. Qui enim prius mundi minas infirmi timuerunt, post ad cognoscenda diuina consilia ascendunt. Ditati autem uirtutibus, usque ad exercendum fidei negotium perducuntur, ut leuiathan istius membra increpando atque suadendo tanto seuerius incidant, quanto et amici facti, amori ueritatis semetipsos uerius copulant, atque ab eo peccantium animas tanto celerius subtrahant, quanto negotiatores idonei effecti in semetipsis amplissimas apothecas uirtutum monstrant. Quia enim per praedicatores dei ualde laudabiliter a leuiathan isto res possessa diuiditur, ueritatis uox per prophetam pollicetur, dicens: et si separaueris pretiosum a uili, quasi os meum eris. Pretiosum quippe a uili separat, qui humanas mentes a reproba antiqui hostis imitatione disiungit. Recte os dei dicitur, quia per eum procul dubio eloquia diuina formantur. Sequitur: numquid implebis sagenas pelle eius, aut gurgustium piscium capite illius? Quid per sagenas uel gurgustium piscium nisi ecclesiae fidelium, quae unam catholicam faciunt, designatur? Vnde in euangelio scriptum est: simile est regnum caelorum sagenae missae in mari; et ex omni genere piscium congreganti. Regnum caelorum scilicet uocatur ecclesia, cuius dum mores dominus ad superna subleuat, iam haec ipsa in domino per caelestem conuersationem regnat. Quae recte etiam sagenae in mari missae comparatur, ex omni genere piscium congreganti, quia missa in hoc gentilitatis saeculum, nullum respuit; sed malos cum bonis, superbos cum humilibus, iracundos cum mitibus, et fatuos cum sapientibus cepit. In pelle uero leuiathan istius, stultos eius corporis, in capite autem prudentes accipimus. Vel certe pelle, quae est exterius, subditi ad haec extrema seruientes, capite autem praepositi, designantur. Et bene dominus, seruato ordine, has sagenas uel gurgustium piscium, id est ecclesiam suam, et uota fidelium prius se pelle eius et postmodum capite asserit impleturum, quia, sicut superius diximus, prius elegit infirma, ut post confunderet fortia. Elegit quippe stulta mundi, ut confunderet sapientes. Prius namque collegit indoctos, et postmodum philosophos; et non per oratores docuit piscatores, sed mira potentia per piscatores subegit oratores. Dicat ergo: numquid implebis sagenas pelle eius, aut gurgustium piscium capite illius. Subaudis, ut ego, qui intra ecclesiam fidelium prius quasi pellem diaboli extremos atque infimos colligo; et postmodum caput illius, id est prudentes mihi aduersarios, subdo. Sequitur: pones super eum manum tuam? Id est ut ego, qui forti illum potentia reprimens, non plus quam expediat saeuire permitto, eius que saeuitiam quantum permisero in electorum meorum utilitate retorqueo. Vel certe manum super eum ponere est uirtutis potestate superare. Beato ergo iob per interrogationem dicitur: pones super eum manum tuam? Ac si aperte diceretur? Numquid uirtute illum propria reprimis? Vnde et apte mox subditur: memento belli nec ultra addas loqui. Alta dispensatio iudiciorum dei idcirco saepe bene merentes famulos uel minis impetit, uel flagellis premit, uel quibusdam superimpositis oneribus grauat, uel laboriosis occupationibus implicat, quia mira potentia praeuidet quod si quieti ac liberi in tranquillitate persisterent, temptationes ferre aduersarii non ualentes, mentis prostrati uulneribus iacerent. Dum ergo eos foras tolerandis flagellis uel oneribus occupat, a suscipiendis intus temptationum iaculis occultat. Moris quippe medicinalis est, ut saepe feruorem uiscerum in pruriginem cutis trahat; et plerumque inde interius curat, unde exterius sauciat. Ita nonnumquam diuinae dispensationis medicamine agitur ut exterioribus doloribus internum uulnus adimatur; et flagellorum sectionibus repellatur ea quae occupare mentem poterat interior putredo uitiorum; et tamen saepe dum patentis culpae sibi conscii homines non sunt, et aut doloribus cruciantur, aut laboribus deprimuntur, contra iustum atque omnipotentem iudicem in querelam prosiliunt, scilicet minus intuentes contra quam fortem aduersarium bellum gerunt. Cuius si intolerabiles uires sollicite attenderent, nequaquam de his quae exterius tolerant murmurarent. Sed ideo uidentur nobis haec grauia, quia bella occulti aduersarii nolumus pensare grauiora. A quibus plerumque bellis, ut diximus, dum flagellamur, defendimur; dum affligimur, occultamur. Caro enim nostra prius quam resurrectionis incorruptione solidetur, si nullo maerore afficitur, in temptationibus effrenatur. Quis autem nesciat quod multo sit melius ardere flamma febrium quam igne uitiorum? Et tamen cum febre corripimur, quia uitiorum aestum qui occupare nos poterat considerare neglegimus, de percussione murmuramus. Quis nesciat quod multo sit melius duris in seruitio hominibus subici, quam blandientibus daemoniacis spiritibus subdi? Et tamen cum alto dei iudicio iugo humanae conditionis atterimur, in querela prosilimus, nimirum quia minus attendimus quod si nos nulla conditio seruitutis opprimeret, fortasse mens nostra multis iniquitatibus peius libera deseruiret. Ideo ergo haec quae toleramus, grauia credimus, quia bella hostis callidi, quam sint contra nos dura atque intolerabilia non uidemus. Menti enim nostrae omne pondus uilesceret, si ea quae se opprimere poterant, occulti aduersarii bella pensaret. Quid enim si omnipotens deus onera quae patimur subleuet, sed tamen sua nobis adiutoria subtrahat, et inter leuiathan istius nos temptamenta derelinquat? Saeuiente tanto hoste quo ibimus, si nullis auctoris nostri protectionibus defendamur? Quia ergo beatus iob culpae sibi conscius non erat, et dura tamen flagella tolerabat, ne fortasse in uitio murmurationis excedat, memoretur quod timeat, et dicatur ei: memento belli nec ultra addas loqui. Ac si aperte diceretur: si occulti hostis contra te bellum consideras, quicquid a me pateris, non accusas. Si impetentem te aduersarii gladium prospicis, flagellum patris nullatenus perhorrescis. Vides enim quali flagello te ferio, sed intueri neglegis a quanto te hoste flagellando liberum seruo. Memento ergo belli nec ultra addas loqui; id est, tanto te ad disciplinam patris exhibe tacitum, quanto te prospicis ad bella hostis infirmum. Dum ergo me corripiente percuteris, ut aequanimiter feras, hostem tuum ad memoriam reuoca; et durum non aestimes omne quod pateris, dum externis cruciatibus ab interna passione liberaris. Quia autem leuiathan iste de diuina misericordia falsa sibi promissione blanditur, postquam terrorem fortitudinis eius intulit, et beati iob animum in eius circumspectione commouit, dicens: memento belli nec ultra addas loqui. Vt irremissibilem reatum eius ostenderet, ilico adiunxit: ecce spes eius frustrabitur eum. Quod sic de eo debet intellegi, ut referri etiam ad corpus illius possit, quia iniqui omnes qui districtionem iustitiae diuinae non metuunt, incassum sibi de misericordia blandiuntur. Mox que ad consolationem nostram rediens, extremi iudicii futurum eius interitum praenuntiat, dicens: et uidentibus cunctis praecipitabitur. Cunctis enim uidentibus praecipitabitur, quia aeterno tunc iudice terribiliter apparente, astantibus legionibus angelorum, assistente cuncto ministerio caelestium potestatum; atque electis omnibus ad hoc spectaculum deductis, ista belua crudelis et fortis in medium captiua deducitur; et cum suo corpore, id est cum reprobis omnibus, aeternis gehennae incendiis mancipatur, cum dicitur: discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis eius. O quale erit illud spectaculum, quando haec immanissima bestia electorum oculis ostendetur, quae hoc belli tempore nimis illos terrere potuerat, si uideretur! Sed occulto ac miro dei consilio agitur, ut et nunc per eius gratiam a pugnantibus non uisa uincatur, et tunc a laetis uictoribus iam captiua uideatur. Tunc autem iusti diuino adiutorio quantum debitores sunt plenius recognoscunt, quando tam fortem bestiam uiderint quam nunc infirmi uicerunt, et in hostis sui immanitate conspiciunt quantum debeant gratiae defensoris sui. Redeunt enim de hoc proelio tunc milites nostri uirtutum trophaea referentes; et receptis corporibus, cum iam in illo iudicio caelestis regni introitum sortiuntur, prius immanissimas uires huius antiqui serpentis aspiciunt, ne uile aestiment quod euaserunt. Bene ergo dicitur: et uidentibus cunctis praecipitabitur, quia uisa mors eius tunc gaudium exhibet, cuius tolerata uita nunc iustis cotidie in cruciatibus bellum mouet. Sed audientes ista, ac si protinus quereremur, domino dicentes: domine, qui leuiathan istum tantae esse fortitudinis non ignoras, eum in certamine infirmitatis nostrae cur suscitas? Ilico adiunxit: C. 41 non quasi crudelis suscitabo eum. Et uelut si mox a nobis rationis causa quaereretur, quomodo non eum quasi crudelis suscitas, quem scimus quia tantos inuadere et deuorare permittis? Statim subdidit, dicens: quis enim resistere potest uultui meo? Et quis ante dedit mihi, ut reddam ei? Quibus duobus uersibus et uirtutem suae potentiae, et omne pondus rationis expleuit. Nam propter potentiam dixit: quis enim resistere potest uultui meo? Et propter rationem subdidit: quis ante dedit mihi, ut reddam ei? Ac si diceret: non eum quasi crudelis suscito, quia de eius fortitudine et electos meos potenter eripio, et rursum reprobos non iniuste, sed rationabiliter damno; id est, et eos quos benigne eligo eripere mirabiliter possum, et eos quos respuo non iniuste derelinquo. Nemo quippe ut diuina illum gratia subsequatur prius aliquid contulit deo. Nam si nos deum bene operando praeuenimus, ubi est quod propheta ait: misericordia eius praeueniet me. Si quid nos bonae operationis dedimus, ut eius gratiam mereremur, ubi est quod apostolus dicit: gratia salui facti estis per fidem; et hoc non ex uobis: dei donum est, non ex operibus? Si nostra dilectio deum praeuenit, ubi est quod ioannes apostolus dicit: non quia nos dilexerimus deum, sed quoniam ipse prior dilexit nos? Vbi est quod per osee dominus dicit: diligam eos spontanee? Si sine eius munere nostra uirtute deum sequimur, ubi est quod per euangelium ueritas protestatur, dicens: sine me nihil potestis facere? Vbi est quod ait: nemo potest uenire ad me, nisi pater qui misit me, traxerit eum? Vbi est quod iterum dicit: non uos me elegistis, sed ego elegi uos? Si saltim dona bonorum operum uirtute nostra bene cogitando praeuenimus, ubi est quod rursum per paulum tam subtiliter dicitur, ut omnis de se humanae mentis fiducia ab ipsa cordis radice succidatur, cum ait: non quia sufficientes simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex deo est? Nemo ergo deum meritis praeuenit, ut tenere eum quasi debitorem possit; sed miro modo aequus omnibus conditor, et quosdam praeelegit, et quosdam in suis reprobis moribus iuste derelinquit. Nec tamen electis suis pietatem sine iustitia exhibet, quia hic eos duris afflictionibus premit; nec rursum reprobis iustitiam sine misericordia exercet, quia hic aequanimiter tolerat quos quandoque in perpetuum damnat. Si ergo et electi praeuenientem se gratiam sequuntur; et reprobi iuxta quod merentur accipiunt; et de misericordia inueniunt electi quod laudent; et de iustitia non habent reprobi quod accusent. Bene itaque dicitur: quis ante dedit mihi, ut reddam ei? Ac si aperte diceretur: ad parcendum reprobis nulla ratione compellor, quia eis debitor ex sua actione non teneor. Idcirco enim nequaquam caelestis patriae praemia aeterna percipiunt, quia ea nunc dum promereri poterant, ex libero arbitrio contempserunt. Quod uidelicet liberum arbitrium in bono formatur electis, cum eorum mens a terrenis desideriis gratia aspirante suspenditur. Bonum quippe quod agimus, et dei est et nostrum; dei per praeuenientem gratiam, nostrum per obsequentem liberam uoluntatem. Si enim dei non est, unde ei in aeternum gratias agimus? Rursum si nostrum non est, unde nobis retribui praemia speramus? Quia ergo non immerito gratias agimus, scimus quod eius munere praeuenimur, et rursum, quia non immerito retributionem quaerimus, scimus quod subsequente libero arbitrio bona elegimus quae ageremus. Sequitur: omnia quae sub caelo sunt mea sunt. Omnibus liquet quod non solum ea quae sub caelo sunt, sed ipsa quoque quae super caelos condita caelestia uocantur eius uoluntati seruiunt a quo se creata esse meminerunt. Cur ergo tantummodo de inferioribus loquens ait: omnia quae sub caelo sunt, mea sunt? Sed quia de leuiathan loquitur, qui iam non in aetherei caeli sede continetur, cuncta quae sub caelo sunt asserit sua esse; ut eum quoque qui de caelo cecidit, suae doceat potestati seruire; ac si diceret: leuiathan iste beatitudinem quidem meam perdidit, sed dominium non euasit, quia et ipsae mihi potestates inseruiunt quae mihi prauis actionibus aduersantur. Sequitur: non parcam ei et uerbis potentibus ad deprecandum compositis. Quis hoc, quod legisse se nequaquam nouit, existimet; quia culparum suarum diabolus sit ueniam petiturus? Sed ille fortasse homo, quem leuiathan iste in mundi termino uas sibi proprium facit; quem, attestante paulo, dominus iesus interficiet spiritu oris sui, et destruet illustratione aduentus sui, territus tantae maiestatis praesentia, quia exercere uires suas non ualet, ad preces inclinatur. Quod tamen de eius corpore, id est iniquis omnibus intellegi aptius potest, qui sero ad petitionum uerba ueniunt, quia nunc exsequi facta contemnunt. Vnde per euangelium ueritas dicit: nouissime ueniunt reliquae uirgines, dicentes: domine, domine, aperi nobis. Quibus ilico respondetur: amen dico uobis, nescio uos. Sed cum uerba potentia ad deprecandum componere dicitur, urget magis ut quod de eius corpore in futuro diximus in hoc tempore sentiamus. Sunt namque nonnulli intra sanctam ecclesiam, qui prolixas ad dominum preces habent, sed uitam deprecantium non habent; nam promissa caelestia petitionibus sequuntur, operibus fugiunt. Hi nonnumquam etiam lacrimas in oratione percipiunt; sed cum post orationis tempora eorum mentem superbia pulsauerit, ilico in fastu elationis intumescunt; cum auaritia instigat, mox per incendia auidae cogitationis exaestuant; cum luxuria temptauerit, in illicitis protinus desideriis anhelant; cum ira suaserit, mox mansuetudinem mentis flamma insaniae concremat. Vt ergo diximus, et fletus in prece percipiunt; et tamen, expletis precibus, cum uitiorum suggestione pulsantur, nequaquam pro aeterni regni desiderio se fleuisse meminerunt. Quod aperte de se balaam innotuit, qui iustorum tabernacula conspiciens, ait: moriatur anima mea morte iustorum, et fiant nouissima mea horum similia. Sed cum compunctionis tempus abscessit, contra eorum uitam quibus se similem fieri etiam moriendo poposcerat, consilium praebuit; et cum occasionem de auaritia repperit, ilico oblitus est quicquid sibi de innocentia optauit. Virtutis igitur pondus oratio non habet, quam nequaquam perseuerantia continui amoris tenet. Quo contra bene de anna flente perhibetur: uultus que eius non sunt amplius in diuersa mutati, quia uidelicet mens eius nequaquam post preces inepta laetitia lasciuiendo perdidit, quod orationis suae tempore gemituum rigor exquisiuit. Nonnullis uero in usum negotiationis uertitur labor orationis. De quibus in euangelio ueritas dicit: deuorant domos uiduarum sub obtentu prolixae orationis. Hi accipient prolixius iudicium. Quia ergo iniquorum petitionibus qui leuiathan istius corpus sunt nullo modo parcitur, cum eorum preces opere destruuntur, recte nunc dicitur: non parcam ei et uerbis potentibus ad deprecandum compositis. Quamuis et per hoc quod uerba potentia ad deprecandum composita referuntur, aperte inanitas orationis ostenditur. Veraciter namque orare, est amaros in compunctione gemitus, et non composita uerba resonare. Sed quia antiquus hostis quo districtius frangitur, eo nequius per multiplicia argumenta dilatatur, cuius tamen insidias dominus quanto subtilius occultari considerat, tanto nobis misericordius manifestat, recte subiungitur: quis reuelabit faciem indumenti eius? Leuiathan iste aliter religiosas hominum mentes, aliter uero huic mundo deditas temptat; nam prauis mala quae desiderant aperte obicit, bonis autem latenter insidians, sub specie sanctitatis illudit. Illis uelut familiaribus suis iniquum se manifestius insinuat; istis uero uelut extraneis cuiusdam quasi honestatis praetextu se palliat, ut mala quae eis publice non ualet, tecta bonae actionis uelamine subintromittat. Vnde et membra eius saepe cum aperta nequitia nocere non possunt, bonae actionis habitum sumunt; et praua quidem se opere exhibent, sed sancta specie mentiuntur. Iniqui enim si aperte mali essent, a bonis recipi omnino non possent; sed sumunt aliquid de uisione bonorum, ut dum boni uiri in eis recipiunt speciem quam amant, permixtum sumant etiam uirus quod uitant. Vnde quosdam paulus apostolus intuens sub praedicationis uelamine uentris studio seruientes, ait: ipse enim satanas transfigurat se in angelum lucis. Quid ergo mirum si ministri eius transfigurantur uelut ministri iustitiae? Hanc transfigurationem iosue timuit, quando uidens angelum, cuius esset partis inquisiuit, dicens: noster es, an aduersariorum? Vt uidelicet si aduersae uirtutis esset, eo ipso quo se suspectum cognosceret, ab illusione resiliret. Quia ergo leuiathan iste in eo quod iniquitatis opus molitur, saepe specie sanctitatis induitur; et quia nisi per diuinam gratiam simulationis eius detegi indumenta non possunt, bene dicitur: quis reuelabit faciem indumenti eius? Subaudis nisi ego, qui seruorum meorum mentibus gratiam subtilissimae discretionis inspiro, ut reuelata malitia faciem eius nudam uideant, quam coopertam ille sub habitu sanctitatis occultat. Et quia fidelium mentes corrumpere aliquando ostensione sua, aliquando suggestione conatur, - agit enim modo opere, modo persuasione -, recte subiungitur: et in medium oris eius quis intrauit? Subaudis nisi ego, qui per discretas electorum mentes suggestionum eius uerba discutio, et non ita haec esse ut sonuerint manifesto. Bonum namque uidentur promittere, sed ad perditum finem trahunt. In medium igitur oris eius intrare est calliditatis eius uerba penetrare, ut nequaquam pensetur quid resonant, sed quo intendant. Intrare adam in medium oris eius noluit, quando intentionem persuasionis illius caute pensare neglexit; diuinitatem quippe se per illum accipere credidit, et immortalitatis gratiam amisit. Vnde ergo ab intellectu uerborum eius incaute exterius steti, inde se ori illius deuorandum funditus praebuit. Sequitur: portas uultus eius quis aperiet? Portae uultus eius sunt iniqui doctores, qui idcirco portae uultus eius uocati sunt, quia per ipsos quisque ingreditur, ut leuiathan iste quasi in potestatis suae principatu uideatur. Sicut enim scriptura sacra sanctos uiros portas sion uocare consueuit. Sion quippe speculatio interpretatur, et non immerito praedicatores sanctos portas sion dicimus, quia per eorum uitam atque doctrinam abscondita supernae contemplationis intramus; ita etiam portis leuiathan istius errorum magistri signantur, quorum dum praedicatio peruersa recipitur, miseris auditoribus uia perditionis aperitur. Sed portae istae ante oculos hominum plerumque ad introducendum quidem apertae sunt, sed tamen ad deprehendendum clausae, quia recta in specie exhibent, sed opere praua persuadent. Ad deprehendendum ergo clausae sunt, quia ne intrinsecus cognosci ualeant, exteriori simulatione muniuntur. Quas tamen mira potentia dominus aperit, quia electis suis hypocritarum mentes comprehensibiles facit. Portas ergo uultus eius quis aperiet? Subaudis nisi ego, qui electis meis magistros errorum sub specie sanctitatis absconditos perspicua cognitione manifesto. Et quia antichristus ueniens ipsas etiam summas huius saeculi potestates obtinebit, qui duplici errore saeuiens conatur ad se corda hominum et missis praedicatoribus trahere. Et commotis potestatibus inclinare, bene de leuiathan isto dominus subdidit, dicens: per gyrum dentium eius formido. Mutato namque nomine, hos eius dentes insinuare aliter uoluit, quos superius portas uocauit. Peruersi etenim praedicatores portae eius sunt, quia ingressum perditionis aperiunt. Dentes eius sunt, quia eos quos in errorem capiunt, a ueritatis soliditate confringunt. Sicut enim sanctae ecclesiae dentes accipimus eos qui praedicationibus suis peccantium duritiam conterunt, unde ei per salomonem dicitur: dentes tui sicut grex detonsarum ascendentium de lauacro; qui non immerito detonsis ac lotis ouibus comparantur; quia innocuam uitam sumentes, in lauacro baptismatis conuersationis pristinae uellera uetusta posuerunt; ita etiam dentibus leuiathan istius errorum magistri figurantur, quia reproborum uitam mordendo dilaniant, et eos a ueritatis integritate subductos in sacrificio falsitatis mactant. Quorum quidem praedicatio facile despici ab auditoribus poterat, sed hanc ante humana iudicia adiunctus potestatum saecularium terror exaltat. Recte ergo dicitur: per gyrum dentium eius formido; id est, iniquos praedicatores antichristi peruersae huius saeculi protegunt potestates. Nam quos illi appetunt loquendo seducere, multi potentium student saeuiendo terrere. Per gyrum ergo dentium eius formido est, ac si aperte diceretur: idcirco isti peruersi praedicatores aliquos suadentes conterunt, quia sunt circa ipsos alii qui infirmorum mentes terrentes affligunt. Quale itaque illud persecutionis tempus apparebit, quando ad peruertendam fidelium pietatem alii uerbis saeuiunt, alii gladiis? Quis enim etiam infirmus leuiathan istius dentes non despiceret, si non eos per circuitum potestatum saecularium terror muniret? Sed duplici contra illos calliditate agitur, quia quod eis ab aliis uerbis blandientibus dicitur, hoc ab aliis gladiis ferientibus imperatur. Quae utrorumque actio, id est potentium atque loquacium, in ioannis apocalypsi breui est sententia comprehensa, qua dicitur: potestas equorum in ore et in caudis eorum erat. In ore namque doctorum, scientia; in cauda uero, saecularium potentia figuratur. Per caudam quippe, quae retro est, huius saeculi postponenda temporalitas designatur; de qua paulus apostolus dicit: unum autem, quae retro sunt oblitus, ad ea quae ante sunt extentus. Retro est enim omne quod transit, ante uero est omne quod ueniens permanet. Istis ergo equis, id est nequissimis praedicatoribus, ubique carnali impulsu currentibus, in ore et in cauda potestas est; quia ipsi quidem peruersa suadendo praedicant, sed temporalibus potestatibus fulti, per ea se quae retro sunt exaltant. Et quia ipsi apparere despicabiles possunt, ab iniquis auditoribus suis per eos sibi reuerentiam exigunt, quorum patrociniis fulciuntur. Vnde hic quoque non immerito per gyrum dentium eius formido inesse describitur, quia multis terroribus agitur; ut in peruersis eorum praedicationibus etsi non ueritatis sententia, certe temporalis potentia timeatur. Vnde bene eumdem antichristum psalmista descripsit, dicens: sub lingua eius labor et dolor, sedet in insidiis cum diuitibus in occultis. Propter enim peruersa dogmata sub lingua eius labor et dolor est; propter miraculorum uero speciem sedet in insidiis; propter saecularis autem potestatis gloriam, cum diuitibus in occultis. Quia enim simul et miraculorum fraude et terrena potestate utitur, et in occultis et cum diuitibus sedere perhibetur, Sequitur: corpus illius quasi scuta fusilia. Scriptura sacra scuti nomine aliquando uti in parte prospera, aliquando in aduersa consueuit. Nam saepe scuti defensio pro diuina protectione ponitur; nonnumquam uero pro humana repugnatione memoratur. Pro diuina enim protectione per psalmistam dicitur: scuto bonae uoluntatis tuae coronasti nos. Scuto nos dominus coronare perhibetur, quia quos protegens adiuuat, remunerans coronat. Rursum pro humana repugnatione per eumdem prophetam scutum ponitur sicut ait: ibi confregit cornua, arcum, scutum, gladium et bellum. In cornibus quippe elatio superborum, in arcu enim insidiae longe ferientium, in scuto autem obstinata duritia defensionum, in gladio uicina percussio, in bello autem ipsa contra dominum mentis motio designatur. Quod nimirum totum in sancta ecclesia confringitur, dum mentes deo resistentium, superposito iugo humilitatis, edomantur. Hinc rursum per eumdem psalmistam dicitur: arcum conteret et confringet arma; et scuta comburet igni. Arcum enim dominus conterit, cum occulta insidiantium machinamenta dissoluit. Arma confringit, cum ea quae contra se erecta fuerant patrocinia humana comminuit. Scuta igne comburit, cum peccantium mentes obstinata se duritia defendentes, ad paenitentiae et confessionis ardorem sancti spiritus calore succendit. Quod uero hoc loco corpus leuiathan istius scutis fusilibus comparatur, perscrutandum nobis innuitur, quia durum quidem, sed tamen cum labitur, fragile solet esse uas omne quod fusile est. Scuta ergo si sunt fusilia, in suscipienda sagittarum percussione robusta sunt, sed casu fragilia. Ictu quidem ferientium minime penetrantur, sed suo se lapsu per fragmenta dissoluunt. Corpus ergo leuiathan istius, id est omnes iniqui, quia per obstinationem duri sunt, sed per uitam fragiles, scutis fusilibus comparantur. Cum enim uerba praedicationis audiunt, nulla correptionis iacula se penetrare permittunt, quia in omni peccato quod faciunt, scutum superbae defensionis opponunt. Nam cum talium quisque de reatu suae iniquitatis arguitur, non mox cogitat quomodo culpam corrigat, sed quid in adiutorio suae defensionis opponat. Nulla igitur ueritatis sagitta penetratur, quia uerba sanctae correptionis in scuto excipit superbae defensionis. Vnde bene de iudaeis contra praecepta domini superba se defensione tuentibus per ieremiam dicitur: reddes eis uicem, domine, iuxta opera manuum suarum. Mox que eamdem uicem expressius subdidit dicens: dabis eis scutum cordis laborem tuum. Labor quippe domini apparens inter homines passibilis eius humanitas fuit, quam iudaei superbe sapientes dum cernerent, despexerunt; eum que immortalem credere dedignati sunt, quem natura passibili mortalem uiderunt. Cum que eius humilitatem conspicerent, superbiae fastibus obdurati, summa cura moliti sunt, ne eorum mentes sancta praedicantium uerba penetrarent. Dum ergo eis dominus uicem malorum operum redderet, dedit illis scutum cordis laborem suum; quia recto iudicio inde illos contra se superbe obstinatos exhibuit, unde ipse pro nobis in infirmitate laborauit. Reppulerunt quippe a se uerba praedicantium, quia dedignati sunt in domino infirma passionum. Laborem igitur domini contra eumdem dominum scutum cordis habuerunt, quia superba sapientibus eo despectus apparuit, quo propter eos humilis fuit. Hoc scutum, sicut iam et superius diximus, primus ille peccator tenuit, qui, requirente domino cur lignum uetitum contigisset, non ad se culpam rettulit, sed a muliere quam dominus dederat, se accepisse respondit; ut quasi reatum suum oblique in auctore relideret, qui ei mulierem dederat quae talia persuaderet. Hoc scutum etiam requisita mulier tenuit, quando neque ipsa ad se culpam rettulit, sed serpentis illud persuasionibus replicauit, dicens: serpens decepit me et comedi, ut ipsa quoque reatum suum oblique in creatorem reduceret, qui illic intrare serpentem persuasurum talia permisisset. Serpens uero iam non requiritur, quia nec eius paenitentia quaerebatur. Hi autem quorum paenitentia quaesita est, scutum nequissimae defensionis contra iustissimae correptionis uerba protulerunt. Vnde nunc usque in usum peccantium trahitur, ut culpa cum arguitur defendatur; et unde finiri reatus debuit, inde cumuletur. Bene ergo dicitur: corpus illius quasi scuta fusilia, quia omnes iniqui, ne ad se corripientium uerba perueniant, quasi contra aduersantium iacula scuta defensionum parant. Quod uidelicet eius corpus adhuc nobis expressius detegit, dum subiungit: compactum squamis se prementibus. Fertur quia draconis corpus squamis tegitur, ne citius iaculatione penetretur. Ita corpus omne diaboli, id est multitudo reproborum, cum de iniquitate sua corripitur, quibus ualet tergiuersationibus se excusare conatur; et quasi quasdam defensionis squamas obicit, ne transfigi sagitta ueritatis possit. Quisquis enim dum corripitur, peccatum suum magis excusare appetit quam deflere, quasi squamis tegitur, dum a sanctis praedicatoribus gladio uerbi iaculatur. Squamas habet, et idcirco ad eius praecordia transeundi uiam uerbi sagitta non habet. Duritia enim carnali repellitur, ne spiritalis ei gladius infigatur. Carnali sapientia contra deum saulus obduruerat, quando cor eius nulla praedicationis euangelicae sagitta penetrabat. Sed postquam forti caelitus increpatione iaculatus, et superno respectu caecatus est, - lumen quippe ut acciperet amisit, - ad ananiam ueniens illuminatur. In qua illuminatione quia defensionum suarum duritia caruit, bene de eo scriptum est: ceciderunt quasi squamae ab oculis eius. Carnalis uidelicet tegumenti illum duritia presserat, et idcirco radios ueri luminis non uidebat. Sed postquam superbae repugnationes eius uictae sunt, defensionum squamae ceciderunt. Quae quidem sub ananiae manibus ab oculis ceciderunt corporis, sed ante iam sub dominica increpatione ceciderant ab oculis cordis. Cum enim altae inuectionis iaculo confossus iaceret, humili iam et penetrato corde requirebat, dicens: domine, quid me uis facere? Repulsis uidelicet squamis, iam ad cordis uiscera ueritatis sagitta peruenerat; quando, deposita elatione superbiae, eum quem impugnauerat, dominum confitens, et quid ageret nesciens, requirebat. Intueri libet ubi est saeuus ille persecutor, ubi lupus rapax. Ecce in ouem iam uersus est, qui percunctatur pastoris semitam quam sequatur. Et notandum quod cum diceret: quis es, domine? Non ei a domino respondetur: ego sum unigenitus patris, ego principium, ego uerbum ante saecula. Quia enim saulus incarnatum deum credere contemnebat, et eius humanitatis infirma despexerat, de caelo hoc quod contempserat audiuit: ego sum iesus nazarenus, quem tu persequeris. Ac si diceret: hoc a me audi de superioribus, quod in me de inferioribus despicis. Auctorem caeli uenisse despexeras in terra, ex terra ergo hominem cognosce de caelo, ut tanto in me amplius sacramenta infirmitatis metuas, quanto et haec perducta in caelestibus ad excellentiam potestatis probas. Prosternens igitur te, nequaquam tibi hoc astruo quod ante saecula deus sum; sed illud a me audis quod de me credere dedignaris. Postquam enim dixit iesus, adhuc in expressione terrenae inhabitationis subdidit nazarenus; uelut si apertius diceretur: humilitatis meae infirma suscipe et tuae superbiae squamas amitte. Sciendum tamen est quod istae defensionum squamae, quamuis paene omne humanum genus contegant, hypocritarum tamen specialiter et callidorum hominum mentes premunt. Ipsi etenim culpas suas tanto uehementius confiteri refugiunt, quanto et stultius uideri ab hominibus peccatores erubescunt. Correpta itaque sanctitatis simulatio, et malitia occulta deprehensa, squamas obicit defensionis, et ueritatis gladium repellit. Vnde bene per prophetam contra iudaeam dicitur: ibi cubauit lamia et inuenit sibi requiem; ibi habuit foueam hericius. Per lamiam quippe hypocritae, per hericium uero malitiosi quique, qui diuersis se defensionibus contegunt, designantur. Lamia etenim humanam habere faciem dicitur, sed corpus bestiale, sicut omnes hypocritae in prima facie quod ostendunt quasi ex ratione sanctitatis est; sed bestiale est corpus quod sequitur, quia ualde iniqua sunt quae sub boni specie moliuntur. Hericii autem nomine malitiosarum mentium defensio designatur, quia uidelicet hericius cum apprehenditur eius et caput cernitur; et pedes uidentur et corpus omne conspicitur; sed mox ut apprehensus fuerit, semetipsum in sphaeram colligit, pedes introrsus subtrahit, caput abscondit; et intra tenentis manus totum simul amittitur, quod totum simul ante uidebatur. Sic nimirum sic malitiosae mentes sunt, cum in suis excessibus comprehenduntur. Caput enim hericii cernitur, quia quo initio ad culpam peccator accesserit uidetur. Pedes hericii conspiciuntur, quia quibus uestigiis nequitia sit perpetrata cognoscitur; et tamen, adductis repente excusationibus, malitiosa mens introrsus pedes colligit, quia cuncta iniquitatis suae uestigia abscondit. Caput subtrahit, quia miris defensionibus nec incohasse se prauum aliquid ostendit; et quasi sphaera in manu tenentis remanet, quia is qui corripit, cuncta quae iam cognouerat subito amittens, inuolutum intra conscientiam peccatorem tenet; et qui totum iam deprehendendo uiderat, tergiuersatione prauae defensionis illusus, totum pariter ignorat. Foueam ergo hericius in reprobis habuit, quia malitiosa mens sese intra se colligens in tenebris defensionis abscondit. Sed in hoc quod se peccator excusat, in hoc quod caligosis defensionibus fixum in se oculum corripientis obnubilat, diuinus nobis sermo etiam quomodo a similibus fulciatur ostendit. Sequitur: una uni coniungitur, et ne inspiraculum quidem incedit per eas. Istae squamae peccantium, ne ab ore praedicantium aliquo uitae inspiraculo penetrentur, et obduratae sunt et coniunctae. Quos enim similis reatus sociat, concordi pertinacia etiam defensio peruersa constipat, ut de facinoribus suis alterna se inuicem defensione tueantur. Sibi enim quisque metuit, dum admoneri uel corrigi alterum cernit; et idcirco contra corripientium uerba unanimiter assurgit, quia se in alterum protegit. Bene ergo dicitur: una uni coniungitur, et ne inspiraculum quidem incedit per eas; quia in iniquitatibus suis, dum uicissim superba defensione se protegunt, sanctae exhortationis spiracula ad se nullatenus intrare permittunt. Quorum pestiferam concordiam adhuc apertius subdidit, dicens: una alteri adhaerebunt, et tenentes se nequaquam separabuntur. Qui enim diuisi corrigi poterant, in iniquitatum suarum pertinacia uniti perdurant, et tanto magis cotidie a cognitione iustitiae separabiliores fiunt, quanto a se inuicem nulla increpatione separantur. Nam sicut esse noxium solet si unitas desit bonis, ita perniciosum est si non desit malis. Peruersos quippe unitas corroborat, dum concordat; et tanto magis incorrigibiles, quanto unanimes facit. De hac unitate reproborum per salomonem dicitur: stuppa collecta, synagoga peccantium. De hac nahum propheta ait: sicut spinae inuicem se complectuntur, sic conuiuium eorum pariter potantium. Conuiuium namque reproborum est delectatio temporalium uoluptatum. In quo nimirum conuiuio pariter potant quia delectationis suae illecebris se concorditer debriant. Igitur quia membra leuiathan istius, id est iniquos omnes, quos dei sermo squamarum compactionibus comparat, ad defensionem suam par culpa concordat, bene dicitur: una alteri adhaerebunt, et tenentes se nequaquam separabuntur. Tenentes enim se separari nequeunt, quia eo ad defensionem suam uicissim constricti sunt, quo se sibi per omnia similes esse meminerunt. Descripto itaque eius corpore, ad caput sermo reducitur, et quid per semetipsum extremae persecutionis tempore antiquus hostis exerceat nuntiatur. Nam Sequitur: sternutatio eius splendor ignis. Quod melius exponimus, si prius sternutatio quomodo agatur indagemus. In sternutatione quippe inflatio a pectore exsurgit, quae cum apertos ad emanandum poros non inuenit, cerebrum tangit; et congesta per nares exiens, totum caput protinus concutit. In hoc itaque leuiathan corpore, id est siue in malignis spiritibus, seu in reprobis hominibus, qui illi per similitudinem iniquitatis inhaeserunt, quasi inflatio surgit a pectore, dum elatio se erigit ex praesentis saeculi potestate. Quae uelut ad emanandum poros non inuenit, quia in hoc quod contra iustos extollitur, disponente deo, quantum appetit praeualere prohibetur. Exsurgens autem cerebrum tangit ac concutit, quia collecta elatio satanae sensum in fine mundi artius percutit; et caput turbat, dum ipsum auctorem malignorum spirituum per eum qui antichristus dicitur in persecutione fidelium uehementius excitat. Tunc congesta inflatio per eius nares egreditur, quia tota superbiae eius iniquitas apertis malitiae flatibus demonstratur. Quia ergo sternutatio caput maxime concutit, leuiathan istius sternutatio uocatur illa eius extrema commotio qua damnatum hominem ingreditur; et per eum reprobis principatur. Qui tanta tunc uirtute se commouet, ut membra domini, si potest fieri, etiam electa perturbet; tantis signis et prodigiis utitur, ut miraculorum potentia quasi quodam ignis lumine resplendere uideatur. Quia ergo commotum caput illius miraculis clarescere nititur, recte eius sternutatio splendor ignis uocatur. In eo enim quod se ad persequendos iustos commouet, ante reproborum oculos signorum uirtutibus lucet. Et quia eius tyrannidi sapientes mundi adhaerent, eorum que consiliis omne quod prauum molitur exercet, recte subiungitur: et oculi eius ut palpebrae diluculi. Per oculos quippe, qui inhaerentes capiti, utilitati uisionis inseruiunt, non immerito eius consiliarii designantur; qui dum peruersis machinationibus quae qualiter agenda sint, praeuident, malignis eius operariis quasi ostensum pedibus iter praebent. Qui recte palpebris diluculi comparantur. Palpebras namque diluculi, extremas noctis horas accipimus, in quibus quasi nox oculos aperit, dum uenturae lucis iam initia ostendit. Prudentes igitur saeculi, malitiae antichristi peruersis consiliis inhaerentes, quasi palpebrae sunt diluculi; quia fidem quam in christo inueniunt quasi erroris noctem asserunt, et uenerationem antichristi uerum esse mane pollicentur. Spondent enim se tenebras repellere et ueritatis lucem signis clarescentibus nuntiare, quia nec persuadere quae uolunt possunt, nisi exhibere se meliora fateantur. Vnde hic ipse coluber in paradisum primis hominibus loquens, in eo quod se melius aliquid prouidere simulauit, quasi diluculi palpebras aperuit, quando in innocentibus mentibus humanitatis ignorantiam reprehendit, et scientiam diuinitatis promisit. Quasi ignorantiae enim tenebras repellebat, et aeternae scientiae diuinum mane nuntiabat, dicens: aperientur oculi uestri et eritis sicut dii, scientes bonum et malum. Ita in illo tunc damnato homine ueniens, eius oculi palpebris diluculi comparantur; quia sapientes illius simplicitatem uerae fidei quasi transactae noctis tenebras respuunt, et eius signa mendacia quasi exsurgentis solis radios ostendunt. Sed quia leuiathan iste non solum habet oculos qui malignis consiliis peruersa prouideant. Sed os quoque ad peruertendas hominum mentes aperit, quoniam per praedicatores prauos ad diligendam erroris fallaciam auditorum corda succendit, apte subiungitur: de ore eius lampades procedunt. Qui enim prouident oculi, qui autem praedicant, os uocantur. Sed de hoc ore lampades exeunt, quia mentes audientium ad amorem perfidiae accendunt; et unde quasi per sapientiam lucent, inde procul dubio per nequitiam concremant. Sed qualis ipsa sapientia eorum lux sit ostenditur, cum protinus subinfertur: sicut taedae ignis accensae. Ecce iam hypocrisis eorum aperte describitur quorum praedicatio taedarum lampadibus comparatur. Taeda enim cum accenditur odorem quidem suauem habet, sed lumen obscurum. Ita isti praedicatores antichristi, quia sanctitatis speciem sibi arrogant, sed tamen opera iniquitatis exercent, quasi blandum quidem est quod redolent, sed nigrum quod lucent. Olent enim per simulationem iustitiae, sed obscurum ardent per nequitiae perpetrationem. Quorum simulationis malitiam ioannes in apocalypsi breui descriptione comprehendit, dicens: uidi aliam bestiam ascendentem de terra, habentem cornua duo similia agni, et loquebatur ut draco. Priorem quippe bestiam, id est antichristum superiore iam descriptione narrauerat; post quam etiam haec alia bestia ascendisse dicitur, quia post eum multitudo praedicatorum illius ex terrena potestate gloriatur. De terra quippe ascendere est de terrena gloria superbire. Quae habet duo cornua agni similia, quia per hypocrisim sanctitatis eam quam in se ueraciter dominus habuit singularem, sibi inesse et sapientiam mentitur et uitam. Sed quia sub agni specie auditoribus reprobis serpentinum uirus infunditur, recte illic subditur: et loquebatur ut draco. Ista ergo bestia, id est praedicantium multitudo, si aperte ut draco loqueretur, agno similis non appareret, sed assumit agni speciem, ut draconis exerceat operationem. Quod hic utrumque per taedarum lampades exprimitur, quia et obscurum ardent per effectum malitiae, et quasi suaue redolent per simulationem uitae. Sed nequaquam aestimandum est quod tunc solum antichristi praedicatores apparebunt, et nunc ab humanis deceptionibus desunt. Modo namque priusquam per semetipsum appareat, nonnulli illum uocibus, plerique autem moribus praedicant. An praedicatores simulationis illius non sunt, qui cum sacros dei ordines obtinent, fugientem totis desideriis mundum tenent; qui uirtutes ostendunt esse quae faciunt, sed uitium est omne quod agunt? Sed electorum mens quanto magis internae luci inhaeret, tanto subtilius quo modo uirtutes a uitiis discernere debeat uidet. Quid autem mirum est hoc nos spiritaliter agere quod cotidie corporaliter cernimus nummularios implere? Qui cum numisma percipiunt, prius qualitatem illius, post figuram, ad extremum uero pondus examinant; ne aut sub auri specie aes lateat, aut hoc quod ueraciter aurum est monetae reprobae figura dehonestet, aut quod et aurum, et rectae figurae est, hoc non integrum pondus leuiget. Cum igitur mira ignotorum hominum facta conspicimus, residere ad mentis nostrae trutinam quasi sollertes nummularii debemus; ut prius discretio aurum examinet, ne sub uirtute se uitium occultet; et quod praua intentione agitur, recti uisione pallietur. Cuius si intentionis qualitas approbatur, impressae mox formula figurae quaerenda est, si a probatis monetariis, id est ab antiquis patribus ducitur, et ab eorum uitae similitudine nullo errore uitiatur. Cum uero et per intentionem qualitas, et recta per exemplum figura cognoscitur, restat ut integrum eius pondus exquiratur. Bonum quippe quod per signa et miracula coruscat, si perfectionis summam non habet, pensari sollicite per cautelam circumspectionis debet; ne dum imperfecta res quasi pro perfecta accipitur, in accipientis damno uertatur. Praedicatores itaque antichristi quomodo ueram numismatis qualitatem tenent, qui in his quae agunt intentionis rectae uim nesciunt; quia per haec non caelestem patriam, sed culmen gloriae temporalis exquirunt? Quomodo a monetae figura non discrepant, qui ab omni pietate iustorum iustos persequendo discordant? Quomodo in se integritatis pondus ostendunt, qui non solum humilitatis perfectionem nequaquam assecuti sunt, sed neque ipsam primam eius ianuam contigerunt? Hinc ergo, hinc electi cognoscant quomodo eorum signa despiciant, quorum profecto actio omne quod a piis patribus gestum memoratur impugnat. Sed ipsi quoque electi dum tot signa conspiciunt, dum contemnentes uitam tanta eius miracula perhorrescunt, quoddam dubietatis nubilum in corde patiuntur; quia dum se per prodigia illius malitia eleuat, in istis aliquatenus uisus certior caligat. Vnde recte subiungitur: de naribus eius procedit fumus. Oculorum quippe acies fumo sauciatur. Fumus ergo de eius naribus procedere dicitur, quia de miraculorum eius insidiis ad momentum caligosa dubietas etiam in electorum corde generatur. De leuiathan naribus fumus exit, quia ex eius prodigiis mendacibus etiam bonarum mentium oculos trepidationis caligo confundit. Tunc namque in electorum cordibus conspectis terribilibus signis, obscura cogitatio conglobatur. Vnde hoc quod iam supra protulimus ueritatis ore per euangelium dicitur: surgent pseudochristi et pseudoprophetae, et dabunt signa magna et prodigia, ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi. Qua in re ualde quaerendum est quomodo aut hi qui electi sunt induci in errorem possunt, aut cur, si fieri potest quasi ex dubietate subditur, cum quid fiendum sit dominus omnia praesciens praestolatur. Sed quia electorum cor et trepida cogitatione concutitur, et tamen eorum constantia non mouetur, una hac sententia dominus utrumque complexus est, dicens: ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi. Quasi enim iam errare est in cogitatione titubare; sed protinus si fieri potest subiungitur, quia procul dubio fieri non potest ut in errore plene electi capiantur. Bene autem in hac fumi caligine ipse etiam animorum feruor exprimitur cum protinus subinfertur: sicut ollae succensae atque feruentis. Velut enim olla feruens est unaquaeque tunc anima, cogitationum suarum impetus quasi spumas undarum ardentium sustinens, quas et ignis zeli commouet, et ipsa temporalis oppressio more ollae intrinsecus clausas tenet. Vnde ioannes quoque cum huius bestiae signa narraret, adiunxit: ita ut ignem faceret de caelo descendere. Ignem quippe de caelo descendere est de caelestibus electorum animis sancti zeli flammas emanare. Quia uero leuiathan iste alias non solum serpens, sed etiam regulus dicitur, pro eo quod immundis spiritibus, uel reprobis hominibus principatur, sicut isaias ait: de radice colubri egredietur regulus, inspiciendum nobis summopere est qualiter regulus perimat, ut, ex operatione reguli, huius nobis malitia apertius innotescat. Regulus namque non morsu perimit, sed flatu consumit. Saepe quoque flatu aera afficit; et quicquid uel positum longe contigerit sola narium inspiratione tabefacit. Hinc ergo, hinc pensare compellimur, per hoc quod de naribus eius fumus procedere dicitur, etiam priusquam apertus appareat, quid cotidie in humanis cordibus fumo pestiferae exhalationis operetur. Quia enim, sicut et superius diximus, fumo oculorum acies infirmatur, non immerito de eius naribus procedere fumus asseritur, cuius noxiis inspirationibus praua in humanis cordibus cogitatio nascitur, per quam acies mentis obtunditur, ne lux interna uideatur. Quasi enim flatu narium caliginem emittit, qui in reproborum cordibus insidiarum suarum aspirationibus ex amore uitae temporalis aestum congerit multiplicium cogitationum. Et uelut fumi globos multiplicat, quia inanissimas uitae praesentis curas in terrenorum hominum mente coaceruat. Iste fumus ex eius naribus prodiens aliquando ad tempus etiam electorum oculos tangit. Hunc namque intrinsecus fumum patiebatur propheta, cum diceret: turbatus est prae ira oculus meus. Huius inundatione premebatur, dicens: cor meum conturbatum est in me, et lumen oculorum meorum non est me cum. Fumus quippe iste obtundit aciem cordis, quia caliginis suae nubilo serenitatem intimae turbat quietis. Cognosci uero nisi tranquillo corde non potest deus. Vnde per eumdem rursum prophetam dicitur: uacate et uidete quoniam ego sum deus. Vacare autem mens non potest quae huius fumi inundationibus premitur, quia in ea cogitationum terrenarum uolumina ex praesentis uitae amore glomerantur. Lumen ergo quietis aeternae hoc fumo amittitur, quia curarum prurigine cordis oculus dum confunditur tenebratur. Sed fumus iste aliter electorum animos turbat, aliter reproborum oculos excaecat. A bonorum quippe oculis spiritalium desideriorum flatu respergitur, ne praeualente misera cogitatione densetur. In prauorum uero mentibus quo se licentius per tetras cogitationes colligit, eo ab eis ueritatis funditus lumen tollit. Fumus iste reproborum cordibus quot illicita desideria ingerit, quasi per tot ante illos globos intumescit. Et certe fumi globos nouimus, quia cum alii superius inanescunt, alii inferius surgunt, sicut et in cogitatione carnali, etsi alia prauitatis desideria transeunt, alia succedunt. Saepe autem mens misera quid iam transierit uidet, sed ubi adhuc retineatur non uidet. Gaudet de quibusdam uitiis quia eis subiecta iam non sit, et praecauere ac gemere neglegit, quia eorum uice successerunt alia, quibus fortasse nequius succumbit; sic que fit ut dum alia uitia transeunt et semper alia succedunt, ab hoc serpente cor reproborum sine intermissione teneatur. Vnde bene per ioel prophetam dicitur: residuum erucae comedit locusta; et residuum locustae comedit bruchus; et residuum bruchi comedit rubigo. Expergiscimini ebrii et flete. Quid enim per erucam, quae toto corpore in terram repit, nisi luxuria designatur? Quae cor quod tenet, ita polluit, ut in superioris munditiae surgere amorem non possit. Quid per locustam quae saltibus euolat, nisi inanis gloria exprimitur, quae se uanis praesumptionibus exaltat? Quid per bruchum, cuius paene totum corpus in uentrem colligitur, nisi edendi ingluuies figuratur? Quid per rubiginem, quae dum tangit incendit, nisi ira innuitur? Residuum ergo erucae locusta comedit, quia saepe cum luxuriae uitium a mente recesserit, inanis gloria succedit. Nam quia iam per amorem carnis non sternitur, quasi sanctam se ex castitate gloriatur. Et residuum locustae bruchus comedit, quia saepe cum inani gloriae, quae quasi ex sanctitate ueniebat, resistitur, uel uentri uel quibuslibet ambitionis desideriis immoderatius indulgetur. Mens enim dei nescia, tanto atrocius ad quemlibet ambitum ducitur, quanto nullo uel humanae laudis amore refrenatur. Residuum bruchi rubigo consumit, quia saepe dum uentris ingluuies per abstinentiam restringitur, irae impatientia acrius dominatur; quae more rubiginis quasi exurendo messem comedit, quia uirtutum fructus impatientiae flamma tabefacit. Dum ergo uitiis uitia succedunt, agrum mentis alia pestis deuorat, dum alia relinquit. Bene autem illic subditur: expergiscimini ebrii et flete. Ebrii quippe uocati sunt qui, mundi huius amore confusi, mala non sentiunt quae patiuntur. Quid est ergo dicere: expergiscimini ebrii et flete, nisi somnum uestrae insensibilitatis excutite, et in deuastatione cordis tot sibi succedentibus uitiorum pestibus, uigilantibus lamentis obuiate? Per tot igitur globos de leuiathan naribus fumus surgit, per quot nimirum pestes frugem cordis reprobi occulta aspiratione consumit. Cuius adhuc fumi uim sollicite dominus exprimit, cum ilico subiungit: sicut ollae succensae atque feruentis. Olla enim succenditur cum mens humana maligni hostis suasionibus instigatur. Olla autem feruet cum iam etiam per consensum in desideriis prauae persuasionis accenditur. Et tot undas quasi feruendo proicit, per quot se nequitias usque ad exteriora opera extendit. Hunc namque carnalis conscientiae, id est ollae feruorem, ex leuiathan fumo uenientem propheta conspexerat, cum dicebat: ollam succensam ego uideo, et faciem eius a facie aquilonis. Ab aquilonis etenim facie humani cordis olla succenditur cum per instigationem aduersarii spiritus illicitis desideriis inflammatur. Ille namque qui ait: sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis, mentem quam semel ceperit malignis persuasionis suae flatibus, quasi suppositis ignibus accendit, quatenus, non contenta praesentibus, indesinenter per desideria aestuet, ut alia contemnenda appetat, alia adepta contemnat; ut modo suis compendiis inhiet, modo alienis commodis etiam cum proprio detrimento contradicat; modo carnis illecebris satisfaciat; modo quasi in quodam culmine per cogitationis superbiam rapta, carnali cura postposita, totam se in typho elationis attollat. Quia ergo cor per uaria desideria ducitur, quod instigatione leuiathan istius inflammatur, recte eius fumus succensae et feruenti ollae similis esse perhibetur, quia per tot se feruores afflata eius temptationibus conscientia erigit, per quot intra se cogitationes intumescit. Quod uerbis aliis adhuc ueritas apertius exsequitur, dum subiungit: halitus eius prunas ardere facit. Quid enim prunas nisi succensas in terrenis concupiscentiis reproborum hominum mentes appellat? Ardent enim cum quodlibet temporale appetunt, quia nimirum urunt desideria quae quietum uel integrum esse animum non permittunt. Totiens igitur leuiathan halitus prunas accendit, quotiens eius occulta suggestio humanas mentes ad delectationes illicitas pertrahit. Alias namque superbiae, alias inuidiae, alias luxuriae, alias auaritiae facibus inflammat. Superbiae quippe facem menti euae supposuit, cum hanc ad contemnenda uerba dominicae iussionis instigauit. Inuidiae quoque flamma cain animum succendit, cum de accepto fratris sacrificio doluit, et per hoc usque ad fratricidii facinus peruenit. Luxuriae facibus cor salomonis exussit, quem tanto mulieribus amore subdidit, ut, usque ad idolorum uenerationem deductus, dum carnis delectationem sequeretur, conditoris reuerentiae obliuisceretur. Auaritiae quoque igne achab animum concremauit, cum eum ad appetendam alienam uineam impatientibus desideriis impulit, et per hoc usque ad reatum homicidii pertraxit. Tanto igitur leuiathan iste halitu in prunis flat, quanto annisu suggestionis occultae humanas mentes ad illicita inflammat. Vnde et bene mox subditur: et flamma de ore eius egreditur. Flamma quippe oris eius est ipsa instigatio occultae locutionis. Prauae enim suasionis uerba ad uniuscuiusque animum facit, sed flamma est quod de ore eius egreditur, quia ardet in desideriis animus cum eius suggestionibus instigatur. Haec cotidie suggerit, haec usque ad praesentis uitae terminum suggerere non desistit; sed tunc se nequius dilatat, cum per illum damnatum hominem ueniens, in huius mundi se gloria apertius ostentat. Tunc ab eius naribus uastior fumus procedit, quia humana corda signorum eius admirationibus territa amplior instigatio percutit. Tunc eius halitus ardere uehementius prunas facit, quia reproborum mentes, quas iam calentes amore gloriae temporalis inuenerit, suggestionis suae flatibus usque ad nequitiam exercendae crudelitatis incendit. Tunc de ore eius flamma egreditur, quia quicquid per se, quicquid per praedicatores suos loquitur, ignis est quo infructuosa ligna concremantur. Igne autem terrenae concupiscentiae eorum mens tangitur, qui nequaquam fieri pretiosa metalla concupiscunt. Qui ergo oris eius non uult flamma affici, iuxta doctoris ueri sententiam, non lignum, fenum, stipula, sed aurum, argentum et pretiosus lapis curet inueniri; quia tanto ignis suasionis illius amplius incendit, quanto se ei ad consentiendum molliorem quisque praebuerit. Sed quia nulla ratione conceditur ut mens in hac corruptibili carne posita nequaquam suasionis eius ardore tangatur, restat ut malignis flatibus adusta, ad orationis opem se sine cessatione conuertat. Flammam quippe suggestionum illius exstinguit citius unda lacrimarum. LIBER 34 Quia ex hoc mundo corpus gerimus, uniuersitatis terminum ex ea quae nos sumus parte pensemus. Citius quippe qualis sit mundi finis agnoscimus, si sollicite aspicimus hoc quod de mundo gestamus. Aetas etenim nostra per iuueniles annos robustius uiget, in senili autem tempore crebrescentibus morbis excoquitur; et dum diutius distenditur ut subsistat, moriendi uice cotidie deficit per momenta uiuendi. Ita etiam mundi tempus dum uenientibus annis augetur, crebrescentibus malis afficitur, et unde aetatis augmentum percipit, inde salutis dispendium sentit. Tribulationes namque illi cum temporibus crescunt, et eo detrimenta uitae debilior tolerat, quo quasi ad uitam prouectior durat. Totis enim contra illum antiquus hostis uiribus soluitur, qui quamuis iam nunc interiit pro eo quod supernae conditionis beatitudinem amisit, tunc tamen plenius exstinguitur, quando et a temptandi licentia abstractus, aeternis incendiis religatur. Vnde et extrema mundi atrocius temptaturus aggreditur, quia tanto fit feruentior ad saeuitiam, quanto se uiciniorem sentit ad poenam. Considerat quippe quod iuxta sit ut licentiam nequissimae libertatis amittat; et quantum breuitate temporis angustatur, tantum multiplicitate crudelitatis expanditur, sicut de illo uoce angelica ad ioannem dicitur: uae terrae et mari, quia descendit diabolus ad uos habens iram magnam, sciens quod modicum tempus habet. Tunc ergo in magnae irae feruorem se dilatat, ne qui in beatitudine stare non potuit, in damnationis suae foueam cum paucis ruat. Tunc quicquid nequiter ualuerit, callidius exquirit; tunc ceruicem superbiae altius erigit, et per damnatum illum quem gestat hominem omne quod temporaliter praeualet nequiter ostendit. Vnde diuina uoce recte nunc dicitur: in collo eius morabitur fortitudo. Quid enim collo leuiathan istius, nisi elationis extensio designatur? Qua contra deum se erigens, cum simulatione sanctitatis etiam tumore potestatis extollitur. Quia enim per collum superbia exprimitur, isaias propheta testatur, qui ierusalem filias redarguit, dicens: ambulauerunt extento collo. In collo ergo leuiathan istius fortitudo demorari dicitur, quia elationi illius etiam subiuncta potentia suffragatur. Nam quicquid tunc superbe extollitur, quicquid callide machinatur, etiam cum uirtute potentiae saecularis exsequitur. Quod daniel propheta intuens, ait: dolus in manu eius dirigetur. Dolus quippe in manu est fraus in uirtute, quia omne quod nequiter uult, hoc ad tempus exsequi etiam fortiter potest. Dolus uero eius dirigi dicitur, quia fraudis eius malitia nulla difficultate praepeditur. Hoc enim leuiathan iste uel uasa eius habere crebro proprium solent, quod ad iniquitatis suae cumulum ea quae nequiter appetunt explere nequius possunt. Nam cum fortasse infirmantur electi, atque in desideriis illicitis ruunt, in hoc plerumque diuini muneris manu retinentur, quod uoluntatis miserae nullos effectus inueniunt. Cum que eorum uotis ualida contrarietas nascitur, plerumque ex ipsa impossibilitate corriguntur, et miro internae dispositionis ordine, per conuersionem mutatio malae uoluntatis sequitur, dum per infirmitatem perfectio denegatur. Hinc est enim quod, sub specie uniuscuiusque animae, de infirmante iudaea, atque in prauis itineribus gradiente, per prophetam dominus dicit: ecce ego sepiam uiam tuam spinis, et sepiam eam maceria, et semitas suas non inueniet, et sequetur amatores suos, et non apprehendet eos, et quaeret eos, et non inueniet et dicet: uadam et reuertar ad uirum meum priorem, quia mihi bene erat tunc magis quam nunc. Spinis enim electorum uiae sepiuntur, dum dolorum punctiones inueniunt in hoc quod temporaliter concupiscunt. Quasi interposita maceria uiis eorum obuiat, quorum nimirum desideria perfectionis difficultas impugnat. Horum profecto animae amatores suos quaerunt, et non inueniunt, dum sequendo malignos spiritus, nequaquam eas quas appetunt huius saeculi uoluptates apprehendunt. Bene autem subditur quod ex ipsa difficultate mox dicat: uadam et reuertar ad uirum meum priorem, quia melius erat mihi tunc magis quam nunc. Prior quippe uir dominus est, qui castam sibi animam sancti spiritus interposito amore coniunxit. Quem tunc mens uniuscuiusque desiderat, cum multiplices amaritudines uelut quasdam spinas inuenit in eis delectationibus quas temporaliter concupiscit. Nam dum aduersitatibus mundi quem diligit morderi anima coeperit, tunc plenius intellegit quanto illi cum priore uiro melius fuit. Eos ergo quos uoluntas praua peruertit, plerumque aduersitas corrigit. Vnde et nimis timendum est ne sequantur prospera cum desiderantur iniusta, quia difficilius malum corrigitur, quod perfectionis etiam prosperitate fulcitur. Leuiathan itaque iste qui cum membris suis aeternis est cruciatibus deputatus, et dolus in manu eius dirigitur, et in collo eius fortitudo demoratur, quia hoc quod temporaliter peruersa contra bonos uoluntate desiderat, peruersiore facultate consummat, ut tanto ei de aduersitate in praesenti nil obstet, quanto ei in posterum de prosperitate nil remanet. Et quia omnis qui peruersis moribus amicitiis eius innotescit prius ueras mentis diuitias amittit, apte subiungitur: et faciem eius praecedet egestas. Per faciem quippe solet notitia designari. Vnde scriptum est: facies mea praecedet te; id est notitia ducatum praebebit. Sciendum uero est quod egestas in sacro eloquio aliter electorum ponitur, atque aliter reproborum. Egestas namque electorum est, cum uerae diuitiae caelestis patriae ad eorum animum redeunt, et in hoc aerumnoso praesentis uitae exsilio positi, pauperes se esse meminerunt. Illas quippe diuitias sine cessatione suspirant, de quibus paulus dicit: ut sciatis quae sit spes uocationis eius, et quae diuitiae gloriae hereditatis eius in sanctis. Et quia adhuc eas nequaquam conspiciunt, studiose interim in aerumna istius paupertatis gemunt. Hanc procul dubio paupertatem ieremias inspexerat, cum dicebat: ego uir uidens paupertatem meam in uirga indignationis eius. Virga enim indignationis dei est percussio districtionis. Quam indignationem tunc homo pertulit, cum ex paradiso pulsus, ueras interni gaudii diuitias amisit. Sed quia electi quique incessanter conspiciunt quod in praesentis uitae penuriam ab illa potestatis ingenitae facultate ceciderunt, bene dicitur: ego uir uidens paupertatem meam. Quisquis enim haec adhuc uisibilia appetit, peregrinationis suae malum non intellegit, et hoc ipsum uidere quod patitur nescit. Hanc paupertatem dauid propheta intuens, ait: infirmata est in paupertate uirtus mea. In paupertate enim uirtus infirmari dicitur, quia lapsus in hac peregrinatione animus, et corruptionis suae molestiis reuerberatus, hoc quod perdidit contemplari praepeditur. Sed hanc paupertatem reprobi considerare nesciunt, quia dum sequuntur ea quae conspiciunt, cogitare inuisibilia neglegunt quae perdiderunt. Vnde et egestas eorum proprie dicitur, quia dum replentur uitiis, uirtutum diuitiis uacuantur. Quibus saepe euenit ut per elationis dementiam subleuati, dum nequaquam ruinae suae damna considerant, esse se etiam a bonis actibus inopes non agnoscant. Vnde uoce angelica praedicatori laodiceae dicitur: dicis quod diues sum, et locupletatus, et nullius egeo, et nescis quia tu es miser, et miserabilis, et pauper, et caecus, et nudus. Quasi diuitem se asserit, qui se per arrogantiam sanctitatis extollit, sed pauper caecus que et nudus arguitur. Pauper utique, quia uirtutum diuitias non habet; caecus, quia nec paupertatem quam patitur uidet; nudus, quia primam stolam perdidit, sed peius, quia se nec perdidisse cognoscit. Quia ergo, ut diximus, egestas reproborum est defraudatio meritorum, recte de leuiathan dicitur: faciem eius praecedet egestas. Nemo quippe cognitioni eius iungitur, nisi prius uirtutum diuitiis denudetur. Prius enim bonas cogitationes subtrahit, et tunc eis apertiorem notitiam suae iniquitatis infundit. Egestas ergo faciem illius praecedere dicitur, quia prius facultas uirium perditur, ut quasi per familiaritatem postmodum eius notitia cognoscatur. Vel certe quia multis ita fraudulenter subrepit, ut ab eis deprehendi nequaquam possit, et sic eorum uirtutes euacuat, quatenus astutiae suae malitiam non ostendat, faciem eius egestas praeire perhibetur, ac si aperte diceret, quia cum insidians temptat, priusquam uideatur exspoliat. Hinc est enim quod de ephraim per prophetam dicitur: comederunt alieni robur eius et ipse ignorauit. Alieni quippe intellegi apostatae spiritus solent, qui robur comedunt, cum uirtutem mentis peruertendo consumunt. Quod ephraim et pertulit, et nesciuit, quia in temptatione malignorum spirituum et robur animi perdidit, et hoc ipsum quia perdiderit non intellexit. Leuiathan ergo faciem egestas antecedit, quia neglegentium mentes ante temptando spoliat, quam eius insidias is qui temptatur agnoscat. Per hoc ergo quod dictum est: in collo eius morabitur fortitudo, uirtus uiolentiae ostenditur. Per hoc uero quod subditur: et faciem eius praecedet egestas, fraudis subtilitas designatur. Quamuis de eo quod eius faciem egestatem praeire cognoscimus, suppetit aliud quod tamen tristius exponamus. Terribili quippe ordine dispositionis occultae, priusquam leuiathan iste in illo damnato homine quem assumit appareat, a sancta ecclesia uirtutum signa subtrahuntur. Nam prophetia absconditur; curationum gratia aufertur; prolixioris abstinentiae uirtus imminuitur; doctrinae uerba conticescunt; miraculorum prodigia tolluntur. Quae quidem nequaquam superna dispensatio funditus subtrahit, sed non haec sicut prioribus temporibus aperte ac multipliciter ostendit. Quod tamen mira dispensatione agitur, ut una ex re diuina simul pietas et iustitia compleatur. Dum enim subtractis signorum uirtutibus sancta ecclesia uelut abiectior apparet, et bonorum praemium crescit, qui illam pro spe caelestium, et non propter praesentia signa uenerantur, et malorum mens contra illam citius ostenditur, qui sequi quae promittit inuisibilia neglegunt, dum signis uisibilibus non tenentur. Dum igitur humilitas fidelium multitudine et manifestatione signorum quasi destituitur, terribili occultae dispositionis examine inde bonis misericordia largior, unde malis iusta ira cumulatur. Quia ergo leuiathan iste priusquam manifestus et conspicuus ueniat ex magna parte in sancta ecclesia signa uirtutum cessant, recte nunc dicitur: faciem eius praecedet egestas. Ante enim a fidelibus miraculorum diuitiae subtrahuntur, et tunc contra eos antiquus ille per aperta prodigia hostis ostenditur, ut quo ipse per signa extollitur, eo a fidelibus sine signis robustius laudabilius que uincatur. Quamuis etiam fidelibus in eius certamine signa non deerunt, sed tanta erunt illius, ut nostrorum aut pauca, aut nulla uideantur. Quorum nimirum uirtus omnibus signis fit potior, cum omne quod ab illo fieri terribiliter conspicit, per internae constantiae calcem premit. Sed malignus hostis tanto contra eos acriori immanitate se exhibet, quanto se despici etiam clarescentibus miraculis dolet. Totum se ergo in eorum interitu colligit, cunctos que reprobos in nece fidelium unanimi crudelitate coniungit, ut saeuitiam suam tanto robustius exserat, quanto et in eis quae peruerse agere appetit, nulla sibi sui corporis membra discordant. Vnde et recte subditur: membra carnium eius cohaerentia sibi. Carnes enim leuiathan huius sunt omnes reprobi, qui ad intellectum spiritalis patriae per desiderium non assurgunt. Membra uero sunt carnium hi qui eisdem peruerse agentibus, et sese ad iniquitatem praecedentibus coniunguntur, sicut e contra per paulum dominico corpori dicitur: uos estis corpus christi et membra de membro. Aliud quippe est membrum corporis, aliud membrum membri. Membrum quippe corporis pars ad totum, membrum uero membri est particula ad partem. Membrum namque membri est digitus ad manum, manus ad brachium; membrum uero est corporis totum hoc simul ad corpus uniuersum. Sicut ergo in spiritali dominico corpore membra de membro dicimus eos qui in eius ecclesia ab aliis reguntur, ita in illa leuiathan istius reproba congregatione membra sunt carnium qui iniquo opere quibusdam se nequioribus coniunguntur. Sed quia malignus hostis sibi in peruerso opere a primis usque ad extrema concordat, diuinus sermo in eo membra carnium sibimet cohaerentia memorat. Sic namque peruersa unanimiter sentiunt, ut nulla contra se uicissim disputatione diuidantur. Nulla tunc eos diuersitatis altercatio scindit, et idcirco contra bonos uehementer praeualent, quia in malo se concorditer tenent. Sicut enim iam superius diximus, ut perniciosum est si unitas desit bonis, ita perniciosius si non desit malis. Reproborum quippe unitas bonorum uiam tanto durius praepedit quanto se ei per collectionem durior opponit. Hanc unitatem reproborum perniciosam sibi paulus conspexerat, cum in medio sadducaeorum pharisaeorum que deprehensus dicebat: de spe et resurrectione mortuorum ego iudicor. Qua nimirum uoce percussa, protinus contra se uicissim audientium turba dissiluit. Cum que in duas partes tumultuantium multitudo diuiditur, paulo uia ereptionis aperitur, quia quem turba persequentium unita constrinxerat, diuisa laxabat. Eripiuntur etenim iusti dum diuiduntur iniusti, et electorum uota ad perfectum perueniunt dum reproborum agmina per discordiam confunduntur. Quod bene etiam maris rubri scissione signatur. Dum enim in duas partes unda diuiditur, ab electo populo ad terram repromissionis tenditur, quia dum malorum unitas scinditur, bonae mentes ad hoc quod appetunt perducuntur. Si malorum unitas noxia non fuisset, nequaquam diuina prouidentia superbientium linguas in tanta diuersitate dissipasset. Si malorum unitas noxia non fuisset, de sanctae ecclesiae hostibus propheta non diceret: praecipita, domine, et diuide linguas eorum. Igitur quia leuiathan iste tunc contra electos dei in suis uiribus effrenatur, ad augmentum suae malitiae unitatem quoque in reprobis habere permittitur, ut tanto contra nos robustius uires suas exserat, quanto non solum nos ictu fortitudinis, sed mole etiam adunationis impugnat. Sed quis contra ista sufficiat? Quae mens ad tantae elationis et compagis pondera non ab ipsa cogitationum radice contremiscat? Vnde quia trepidare nos per infirmitatem conspicit, protinus diuina clementia quid per semetipsam faciat, adiungit. Nam Sequitur: mittet contra eum fulmina et ad locum alium non ferentur. Quid appellatione fulminum nisi tremendae illae extremi iudicii sententiae designantur? Quae idcirco fulmina uocantur, quia nimirum eos quos feriunt in perpetuum incendunt. Fulmen namque super eum paulus uenire conspexerat, cum dicebat: quem dominus iesus interficiet spiritu oris sui et destruet illustratione aduentus sui. Haec autem quae in eum mittuntur fulmina, ad locum alium non feruntur, quia iustis gaudentibus, solos tunc reprobos feriunt. Nam post trituram uitae praesentis, in qua nunc triticum sub paleis gemit, ita illo extremi iudicii uentilabro inter triticum paleas que discernitur, ut nec in tritici horreum paleae transeant, nec in palearum ignem horrei grana delabantur. Illa ergo fulmina locum alium nequaquam tangunt, quia uidelicet igne suo non grana, sed paleas incendunt. Sed quia leuiathan istum poena non corrigit, insinuat dum subiungit: cor eius indurabitur quasi lapis. Cor enim antiqui hostis ut lapis indurabitur, quia nulla umquam conuersionis paenitentia mollietur. Qui quia solis ictibus aeternae ultionis aptabitur, recte protinus subinfertur: et stringetur quasi malleatoris incus. Incudem quippe malleator solis aptam percussionibus figit. Ad hoc namque incus statuitur, ut crebris ictibus feriatur. Leuiathan ergo ut malleatoris incus stringitur, quia inferni uinculis coarctabitur, ut aeterni supplicii continua percussione tundatur. Qui modo quoque percutitur dum iusti quique, illo in insidiis uigilante, sed doloribus tabescente, saluantur. In incude autem alia uasa formantur, ipsa uero tot percussionibus in uas aliud non transfertur. Recte ergo leuiathan iste incudi comparatus est, quia nos illo persequente componimur, ipse autem et semper percutitur, et in uas utile numquam mutatur. Aeternae illum percussioni relinquimus; et nos superni artificis manu in eius temptatione percussi, per illum quasi uascula formata transimus. In ipso enim tundimur, sed ut ad usum domus supernae ueniamus. Ipse uero quasi incus stringitur, quia etsi nunc temptando mundum circuit, in inferno tamen positus, iam sub ictu sententiae non uagatur. Sequitur: cum sublatus fuerit, timebunt angeli et territi purgabuntur. Scriptura sacra ita nonnumquam tempus praeteritum futurum que permiscet, ut aliquando futuro pro praeterito, aliquando uero utatur praeterito pro futuro. Futuro namque pro praeterito utitur cum ioanni mulier paritura masculum, qui regat gentes in uirga ferrea, demonstratur. Quod quia incarnato domino ueniente iam tunc factum fuerat, res gesta nuntiabatur. Rursum praeterito utitur pro futuro, sicut per psalmistam dominus loquitur, dicens: foderunt manus meas et pedes meos, dinumerauerunt omnia ossa mea. Quibus uidelicet uerbis species dominicae passionis quasi iam transacta describitur, sed tamen adhuc longe post futura nuntiatur. Hoc ergo loco quo dicitur: cum sublatus fuerit, timebunt angeli, nil obstat intellegi quia sub futuri temporis modo praeterita describuntur. Nec recte intellegentiae sensum relinquimus, si credamus leuiathan isto ab arce beatitudinis cadente, in ruina eius etiam electos angelos expauisse, ut cum istum ex illorum numero superbiae lapsus eiceret, illos ad robustius standum timor ipse solidaret. Vnde et subditur: et territi purgabuntur. Purgati enim sunt, quia nimirum isto cum reprobis legionibus exeunte, soli in caelestibus sedibus qui beate in aeternum uiuerent remanserunt. Huius itaque lapsus eos et terruit et purgauit; terruit, ne conditorem suum superbe despicerent; purgauit uero, quia, exeuntibus reprobis, actum est ut electi soli remanerent. Et quia cunctorum opifex deus scit ad bonorum custodiam bene uti etiam mala actione reproborum, lapsum cadentium uertit in profectum manentium; et unde punita est culpa superbientium, inde humilibus angelis et inuenta et solidata sunt augmenta meritorum. Istis namque cadentibus, illis in munere datum est ut cadere omnino non possint. Sancti enim angeli, dum in istis naturae suae damna conspiciunt, in seipsis iam cautius robustius que consistunt. Vnde fit, auctore rerum domino cuncta mirabiliter ordinante, ut illi electorum spirituum patriae etiam ruinae suae damna proficiant, dum inde firmius constructa sit unde fuerat ex parte destructa. Sed quia saepe scriptura sacra praedicatores ecclesiae, pro eo quod gloriam patriae caelestis annuntiant, angelorum solet nomine designare, possumus hoc loco angelos etiam sanctos praedicatores accipere. Hinc est enim quod ioannes in apocalypsi, septem ecclesiis scribens, angelis ecclesiarum loquitur, id est praedicatoribus populorum. Hinc propheta ait: et angeli pacis amare flebunt. Hinc rursum malachias propheta loquitur dicens: labia sacerdotis custodient scientiam et legem requirent ex ore eius; quia angelus domini exercituum est. Hinc paulus ait: magnum est pietatis sacramentum, quod manifestatum est in carne, iustificatum est in spiritu, apparuit angelis, praedicatum est gentibus, creditum est in hoc mundo, assumptum est in gloria. Qui igitur dispensationis mysterium postquam apparuisse angelis dixit, praedicatum gentibus subdidit, profecto angelorum nomine praedicatores sanctos, id est ueritatis nuntios designauit. Si ergo hoc quod dicitur: cum sublatus fuerit, timebunt angeli et territi purgabuntur, ad futurum tempus refertur, adueniente districto iudice, extrema hic leuiathan istius damnatio designatur, quia de hoc mundo per iram iudicii tollitur, qui nunc mira mansuetudinis longanimitate toleratur. Tanto autem hinc pondere terroris excutitur, ut sanctorum etiam praedicatorum fortitudo turbetur. Cum enim sublatus fuerit, timebunt angeli, quia cum iudicii turbine rapitur, hi qui in corporibus reperiri potuerint, immenso terrore concussi, etiam supernae patriae nuntii contremiscunt. Quamuis enim fortes iam atque perfecti, adhuc tamen, quia in carne sunt positi, non possunt in tanti terroris turbine nulla formidine concuti. Sed cum leuiathan iste rapitur, cum que omnia in eius interitu elementa quatiuntur, praedicatores sanctos quos, ut dixi, adhuc in suis corporibus illud tempus inuenerit, spes de regni propinquitate laetificat, et carnis infirmitas de irae ostensione perturbat. Erit ergo in eis aliquo modo tremor laetus et timor securus, quia et caelesti regno se remunerari certi sunt, et per tanti turbinis metum pro carnis infirmitate contremiscunt. Consideremus ergo quomodo tunc iniquorum conscientia concutitur, quando etiam iustorum uita turbatur. Hi qui oderunt aduentum iudicis, quid faciunt, si terrorem tanti iudicii etiam qui diligunt expauescunt? Et quia in sanctis praedicatoribus hoc pauore excoquitur, si qua eis inesse potuit leuium rubigo uitiorum, postquam dixit: cum sublatus fuerit, timebunt angeli, apte mox subdidit: et territi purgabuntur. Sed quia haec de leuiathan istius fine cognouimus, interim priusquam pereat quid agat audiamus. Sequitur: cum apprehenderit eum gladius, subsistere non poterit neque hasta, neque thorax. In scriptura sacra aliquando per gladium sancta praedicatio, aliquando aeterna damnatio, aliquando tribulatio temporalis, aliquando antiqui hostis ira uel persuasio designatur. Gladius enim sancta praedicatio ponitur, sicut paulus ait: et gladium spiritus, quod est uerbum dei. Gladii nomine aeterna damnatio designatur, sicut de praedicante haeretico scriptum est: si multiplicati fuerint filii eius, in gladio erunt, quia quantalibet hic numerositate germinent, aeterna damnatione consumuntur. Gladius tribulatio temporalis accipitur, sicut mariae secuturis tribulationibus dicitur: et tuam ipsius animam pertransibit gladius. Rursum per gladium ira uel persuasio maligni hostis exprimitur, sicut psalmista ait: qui liberasti dauid seruum tuum de gladio maligno. Benignus quippe sanctae praedicationis est gladius, quo percutimur ut a culpa moriamur. Malignus uero est diabolicae persuasionis gladius, quo male quisque percutitur ut a uita rectitudinis exstinguatur. Antiqui ergo hostis est gladius, ille tunc damnatus homo, in usum ministerii eius assumptus. Ipsum quippe per malitiam fraudis exacuit, et infirmorum corda transfigit. Hunc ergo leuiathan gladius apprehendit, cum eum suus damnatus homo susceperit. Si autem gladii nomine eius ira signatur, recte non apprehendere gladium, sed a gladio apprehendi describitur. In tanta quippe tunc insania uertitur, ut dominari omnibus appetens, nequaquam suae irae dominetur. Nos namque cum iram in usu iustitiae assumimus, gladium tenemus, qui eam sub aequitate iudicii possidendo moderamur. Ille autem quia per abrupta furoris rapitur, non apprehendere gladium, sed a gladio apprehendi perhibetur. Non enim iram possidens tenet, sed ab ira saeuiens tenetur. Cunctis autem liquet quod hasta aduersarium percutimus, thorace uero ab aduersario munimur. Per hastam uulnera inferimus, per thoracem tegimur ne uulneremur. Quid igitur per hastam nisi praedicationis iaculum, quid per thoracem nisi fortitudo patientiae designatur? Leuiathan ergo iste, quia per assumptum reprobum hominem in ira omnimodae crudelitatis effrenatur, apprehendi a gladio dicitur. Nam per ostensionem immensae tunc fortitudinis exhibet quicquid nequiter potest. Et neque hasta neque thorax subsistere poterit, quia in antichristum ueniens, tantae uirtutis apparebit, ut si supernum adiutorium desit, et praedicantium acumen obtundat, et longanimitatem patientium destruat. Nisi enim iustorum uitam superna gratia solidet, non subsistit hasta, quia praedicatorum uirtus frangitur; non subsistit thorax, quia constantium patientia dirupta penetratur. Vnde et subditur: reputabit enim ut paleas ferrum et quasi lignum putridum aes. Quod superius hastam dixit, hoc inferius ferri appellatione replicauit; et quod thoracem protulit, hoc rursum aeris commemoratione signauit. Ferrum namque acuitur ut aduersarius uulneretur, aes autem rubigine paene nulla consumitur. Ferro ergo praedicationis iacula, aere autem longanimitatis constantia designatur. Vnde et sub aser specie de sancta ecclesia per moysen dicitur: ferrum et aes calceamentum eius. Calceamentum quippe in scriptura sacra munimen praedicationis accipitur, sicut scriptum est: calceati pedes in praeparatione euangelii pacis. Quia ergo per ferrum uirtus, per aes autem perseuerantia exprimitur, ferrum et aes calceamentum eius dicitur, dum praedicatio illius acumine simul et constantia munitur. Per ferrum enim mala aduersantia penetrat, per aes autem bona quae proposuit longanimiter seruat. Cuius profecto perseuerantiam illic apertius insinuat, subdens: sicut dies iuuentutis eius, ita erit et senectus illius. Sed leuiathan iste quando illum gladium quem sacra eloquia antichristum uocant in exercitatione suae iniquitatis assumpserit, et ferrum uelut paleas, et aes uelut lignum putridum reputabit, quia nisi diuina gratia protegat, et praedicantium uires uelut paleas nequitiae suae igne consumet, et patientium constantiam quasi lignum putridum in puluerem rediget. Et acumen igitur ferri et aeris fortitudo deficiet, dum per uiolentiam uirtutis illius et praedicationis sensus obtunditur, et patientiae longanimitas dissipatur. Nisi ergo electos suos opitulatio diuina roboret, ubi tunc infirmi erunt, si fortes uelut paleae reputantur? Quid tunc leuiathan iste de paleis faciet, si ferrum quasi paleas aestimabit? Quid de putridis lignis acturus est, si quasi lignum putridum aeris fortitudinem soluet? Sed o quam multi, qui suis uiribus ferrum se uel aes esse aestimant, in illo tunc tribulationis igne paleas se esse deprehendunt; et quam multi, qui per infirmitatem propriam esse se paleas metuunt, per diuinum adiutorium fulti, in ferri atque aeris soliditate roborantur, ut contra aduersarium suum tanto magis in deo fortes sint, quanto de se amplius infirmos se esse meminerunt. Sed quanto altius behemoth iste contra electos dei per miracula erigitur, tanto contra eum sancti quique uehementius ad praedicationis se uerba constringunt. Qui tamen ita reproborum mentes possidet, ut eas nulla confossus ueritatis iaculatione derelinquat. Vnde et subditur: non fugabit eum uir sagittarius. Quid enim sagittas, nisi uerba praedicatorum accipimus? Quae dum ex uoce bene uiuentium distringuntur, audientium corda transfigunt. His sagittis sancta ecclesia percussa fuerat, quae dicebat: uulnerata caritate ego sum. De his sagittis psalmistae uoce narratur: sagittae paruulorum factae sunt plagae eorum; quia scilicet uerba humilium penetrauerunt animos superborum. De his sagittis uenienti propugnatori dicitur: sagittae tuae acutae, potentissime, populi sub te cadent in corde. Vir itaque est sagittarius qui per sanctae intentionis arcum audientium cordibus uerba rectae exhortationis infigit. Quia igitur leuiathan iste uerba praedicantium despicit; et cum reproborum mentes male suadendo momorderit, durus inter iacula omnimodo eas non relinquit, recte dicitur: non fugabit eum uir sagittarius. Ac si aperte diceretur: a reproborum cordibus eum sancti praedicatoris sagitta non excutit, quia quisquis ab illo apprehenditur, uerba iam praedicantium audire contemnit. Vnde bene peccatis praecedentibus irascens, de his quos in manu antiqui hostis deserit, per prophetam dominus dicit: immittam uobis serpentes regulos, quibus non est incantatio. Ac si diceret: iusto iudicio talibus uos immundis spiritibus tradam, qui a uobis excuti exhortatione praedicantium quasi incantantium sermone non ualeant. Quia uero leuiathan iste a cordibus reproborum sanctae praedicationis spiculis non mouetur, ipse etiam sanctorum uirorum contemptus adicitur, cum ilico subinfertur: in stipulam uersi sunt ei lapides fundae. Quid per fundam, nisi sancta ecclesia figuratur? Funda namque dum in gyrum mittitur, sic de illa lapides exeunt quibus aduersariorum pectora feriantur; ita sancta ecclesia dum uolubilitate temporum per tribulationum circuitum ducitur, fortes ex illa uiri prodeunt quibus quasi lapideis ictibus iniquorum corda tundantur. Vnde et ad prophetam de bonis doctoribus dominus dicit: deuorabunt et subicient lapidibus fundae. Sancti quippe doctores qui ad uirtutem et alios instruunt, hostes deuorant, dum eos intra corpus suum per uim conuersationis immutant. Quos lapidibus fundae subiciunt, quia dum fortes quosque in sancta ecclesia uiros instituunt, per eos aduersariorum superbientium pectora dura confringunt. Vnde et golias immanissimus saxo fundae moritur, quia singulari sanctae ecclesiae lapide diabolica celsitudo superatur. Leuiathan itaque iste, quia damnato illo homine assumpto, quoslibet fortes ecclesiae uelut infirmos despicit, eorum que uires temporaliter premit, recte nunc dicitur: in stipulam uersi sunt ei lapides fundae. Ac si aperte diceretur: sanctorum robur quasi in stipulae mollitiem redigit, quorum lingua prius pectus illius duris ictibus tutudit. Omnem quippe tunc fortitudinem suae iniquitatis exercens, quanto se ab eis uinci spiritaliter dolet, tanto contra eos atrocius corporaliter praeualet. Et quia nil se contra eorum spiritum praeualere considerat, in eorum carne crudelitatis suae omnia argumenta consummat. Sed quid mirum si humanas uires despicit, qui ipsa etiam superni in se iudicii aeterna tormenta contemnit? Vnde et subditur: quasi stipulam aestimabit malleum. Ac si diceret: etiam pondus eius animaduersionis despicit, quae se per supplicium desuper ueniens ferit. In scriptura enim sacra mallei nomine aliquando diabolus designatur, per quem nunc delinquentium culpae feriuntur; aliquando uero percussio caelestis accipitur, qua uel electi supernos ictus sentiunt, ut a prauis itineribus corrigantur; uel iusta ira reprobos percutit, ut iam supplicia aeterna praeueniens, quid etiam in posterum mereantur ostendat. Nam quia appellatione mallei antiquus hostis exprimitur, propheta testatur, cum super eum uim extremi iudicii contemplatur, dicens: quomodo confractus est et contritus malleus uniuersae terrae? Ac si diceret: eum per quem uascula sua dominus in ministerii usu formanda percutit, quis perpendat quo turbine, ueniente extremo iudicio, in aeterna damnatione confringit? Rursum per malleum percussio caelestis exprimitur, quod salomone templum aedificante signatur, cum dicitur: domus autem cum aedificaretur, lapidibus dedolatis atque perfectis aedificata est; et malleus et securis et omne ferramentum non sunt audita in domo, cum aedificaretur. Quid enim domus illa nisi sanctam ecclesiam, quam in caelestibus dominus inhabitat, figurabat? Ad cuius aedificationem electorum animae, quasi quidam expoliti lapides deferuntur. Quae cum aedificatur in caelis, nullus illic iam disciplinae malleus resonat, quia dolati atque perfecti illuc lapides ducimur, ut locis iuxta meritum congruis disponamur. Hic enim foris tundimur ut illuc sine reprehensione ueniamus. Hic malleus, hic securis, hic omnia tunsionum resonant ferramenta. In domo autem dei nulli ictus audiuntur, quia in aeterna patria omnes iam percussionum strepitus conticescunt. Nequaquam ibi malleus percutit, quia nulla animaduersio affligit. Nequaquam securis incidit, quia receptos interius nulla foras seueritatis sententia proicit. Nequaquam ferramenta perstrepunt, quia nec quaelibet minima ultra iam flagella sentiuntur. Quia ergo per malleum desuper uenientem caelestis pondus percussionis exprimitur, quid est quod leuiathan iste malleum despicit, nisi quod supernae animaduersionis ictus formidare contemnit? Et quasi stipulam malleum deputat, quia ad iustae irae se pondera uelut contra leuissimos terrores parat. Vnde et adhuc expressius subditur: et deridebit uibrantem hastam. Contra leuiathan enim dominus hastam uibrat, quia in eius interitu districtam minatur sententiam. Hastam quippe uibrare est aeternam ei mortem ex districta animaduersione praeparare. Sed apostata spiritus auctorem uitae etiam cum sua morte despiciens, hastam uibrantem deridet, quia ex districto iudicio quicquid graue, quicquid horribile se praeuidet, pati non metuit; sed quo se aeterna tormenta non posse euadere conspicit, eo in exercenda nequitia durior assurgit. Quem cum plerique huius mundi sapientes in cunctis quae appetit tanta pertinacia, tanta formidine stringi considerant, corda sua ad famulatum eius tyrannidis inclinant, et omne quod deo largiente sapiunt, hoc contra eum ad seruitium hostis illius inflectunt. Vnde et recte subiungitur: sub ipso erunt radii solis. In scriptura enim sacra cum figurate sol ponitur, aliquando dominus, aliquando persecutio, aliquando de re qualibet manifestae uisionis ostensio, aliquando autem intellegentia sapientium designatur. Per solem quippe dominus figuratur, sicut sapientiae libro perhibetur, quod omnes impii in extremi die iudicii cognita sua damnatione dicturi sunt: errauimus a uia ueritatis, et lumen iustitiae non luxit nobis, et sol non est ortus nobis. Ac si aperte dicant: interni nobis luminis radius non refulsit. Vnde et ioannes ait: mulier amicta sole, et luna sub pedibus eius. In sole enim illustratio ueritatis, in luna autem, quae menstruis suppletionibus deficit, mutabilitas temporalitatis accipitur. Sancta autem ecclesia, quia superni luminis splendore protegitur, quasi sole uestitur, quia uero cuncta temporalia despicit, lunam sub pedibus premit. Rursum sole persecutio designatur, sicut in euangelium ueritas dicit, quod nata sine radicibus semina orto sole aruerunt, quia uidelicet uerba uitae in corde terrenorum hominum temporali momento uirentia, superueniente persecutionis ardore, siccantur. Rursum sole manifestae uisionis ostensio designatur, sicut propheta dominum cunctorum oculis apparentem denuntiat, dicens: in sole posuit tabernaculum suum. Ac si diceret: humanitatis assumptae sacramentum in lumine manifestae uisionis ostendit. Et sicut eidem prophetae diuina uoce per nathan dicitur: tu fecisti in abscondito, ego uero faciam uerbum istud in conspectu omnis israel, et in conspectu solis. Quid enim per conspectum solis nisi cognitionem insinuat manifestae uisionis? Rursum solis, nomine, sapientium intellectus exprimitur, sicut in apocalypsi scriptum est: quartus angelus effudit phialam suam in sole, et datum est illi aestu afficere homines et igni. Phialam uidelicet in sole effundere est persecutionis supplicia uiris sapientiae splendore fulgentibus irrogare: et datum est illi ut afficeret homines aestu et igni; quia dum sapientes uiri, cruciatibus uicti, male agendi errore tanguntur, illorum exemplo persuasi infirmi quique temporalibus desideriis inardescunt. Ruinae namque fortium augmenta praestant perditionibus infirmorum. Quia sole acumen sapientium designatur, per comparationem quoque a salomone dicitur: sapiens ut sol permanet, stultus ut luna mutatur. Hoc ergo loco quid per solis radios nisi acumina sapientium demonstrantur? Quia enim multi, qui in sancta ecclesia luce sapientiae resplendere uidebantur, tunc uel persuasionibus capti, uel minis territi, uel cruciatibus fracti, leuiathan istius seditioni subiciunt, recte dicitur: sub ipso erunt radii solis. Ac si aperte diceretur: hi qui intra sanctam ecclesiam per acumina sapientiae quasi radios uidebantur lucis aspergere, et per auctoritatem rectitudinis desuper resplendere, potestati leuiathan istius iniqua se operatione substernunt; ut non iam recta praedicando desuper luceant, sed ei peruerse obsequendo famulentur. Solis ergo radii sub ipso sunt, cum nonnulli etiam docti uiri sapientiae suae acumina non libere agendo subleuant, sed ad uestigia leuiathan istius et peruersitate operis, et blandimento adulationis inclinant; ut intellegentia, quae illis sicut sol desuper fuit ex caelesti munere, antiqui hostis pedibus substernatur ex terrena cupiditate. Vnde et nunc cum quisque sapientium atque doctorum pro commodo uel gloria uitae temporalis per adulationis lapsum terrenis se potestatibus praue agentibus subicit, quasi sub uestigiis uenientis antichristi solis se radiis sternit. Et uelut caeli lucem sibi behemoth humiliat, dum per pestiferum assensum sapientium mentes calcat. Totiens etiam leuiathan istius pedibus se radii solis subdunt, quotiens hi qui doctrinae uidentur lumine resplendere, immoderato acumine praua in sacro eloquio sentiunt, peruersis que sensibus eius se erroribus substernunt, quia dum contra fidelia ueritatis praedicamenta se erigunt, leuiathan huius uestigiis falsa sentiendo famulantur. Totiens radii solis sub ipso sunt, quotiens docti quique, et intellegentiae luce pollentes, uel despectis ceteris in elatione se erigunt; uel summa quae sapiunt postponentes, sordidis carnis desideriis inquinantur; uel obliti caelestium, terrena ambiunt; uel non reminiscentes quia terra sunt, de cognitione caelestium inaniter gloriantur. Vnde et recte subiungitur: sternit sibi aurum quasi lutum. Appellatione quippe auri in sacro eloquio aliquando diuinitatis claritas, aliquando splendor supernae ciuitatis, aliquando caritas, aliquando nitor gloriae saecularis, aliquando pulchritudo sanctitatis accipitur. Auri enim nomine ipsa intima diuinitatis claritas designatur, sicut in canticorum canticis species sponsi describitur: caput eius aurum optimum. Quia enim caput christi deus, nil uero est in metallis auro fulgentius, sponsi caput aurum dicitur quia eius humanitas ex diuinitatis suae nobis claritate principatur. Rursum auri nomine splendor supernae ciuitatis accipitur, sicut hanc ioannes se uidisse testatur, dicens: ipsa ciuitas auro mundo simile uitro mundo. Aurum namque ex quo illa ciuitas constat, simile uitro dicitur, ut et per aurum clara et per uitrum perspicua designetur. Rursum auri nomine caritas intimatur, sicut angelum quem sibi loqui idem ioannes aspexit, ad mamillas zona aurea cinctum uidit, quia nimirum supernorum ciuium pectora dum poenali iam nequaquam timori subiecta sunt, atque a se uicissim nulla scissione soluuntur, ex sola se caritate constringunt. Zonam quippe auream circa mamillas habere, est cunctos mutabilium cogitationum motus per solius iam amoris uincula restringere. Rursum auri nomine, nitor gloriae temporalis exprimitur, sicut per prophetam dicitur: calix aureus babylon. Quid enim babylonis nomine, nisi huius mundi gloria designatur? Quae calix aureus dicitur, quia dum pulchra esse temporalia ostentat, stultas mentes in sua concupiscentia debriat, ut speciosa temporalia appetant, et inuisibilia pulchra contemnant. Hoc aureo calice prima sponte sua eua debriata est, de qua historia ueritatis dicit, quia cum uetitum lignum concupisceret, uidit quod esset pulchrum uisu, aspectu que delectabile et comedit. Aureus ergo babylon calix est, quia dum uisum exterioris pulchritudinis ostendit, sensum internae rectitudinis subtrahit. Rursum auri nomine splendor sanctitatis accipitur, sicut iudaicum populum a splendore iustitiae ad nequitiae tenebras commutatum ieremias deplorat dicens: quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus? Sicut enim et superius diximus, aurum obscuratur, cum subsequentibus iniquitatum tenebris, iustitiae pulchritudo deseritur. Color optimus mutatur, cum splendor innocentiae in foeditatem uertitur culpae. Luti quoque nomine, in sacro eloquio aliquando terrenarum rerum multiplicitas, aliquando sordidum sapiens iniqua doctrina, aliquando autem desiderii carnalis illecebra designatur. Per lutum quippe terrenarum rerum multiplicitas figuratur, sicut per habacuc prophetam dicitur: uae ei qui multiplicat non sua! Vsquequo aggrauat contra se densum lutum? Denso enim luto se aggrauat, qui per auaritiam terrena multiplicans, peccati sui se oppressione coangustat. Rursum luti nomine doctrina sordidum sapiens designatur, sicut per eumdem prophetam domino dicitur: uiam fecisti in mari equis tuis, in luto aquarum multarum. Ac si diceret: aperuisti iter praedicatoribus tuis inter doctrinas huius saeculi sordida et terrena sapientes. Per lutum quoque desiderium sordidae uoluptatis exprimitur, sicut psalmista deprecans ait: eripe me de luto, ut non inhaeream. Luto quippe inhaerere, est sordidis desideriis concupiscentiae carnalis inquinari. Hoc igitur loco aurum claritas sanctitatis accipitur, lutum uero uel terrenarum rerum auaritiam, uel prauarum contagia doctrinarum, uel sordes carnalium uoluptatum nil obstat intellegi. Quia enim multos leuiathan iste, qui intra sanctam ecclesiam fulgore iustitiae resplendere uidebantur, tunc uel terrenarum rerum concupiscentia, uel errantis doctrinae contagio, uel carnalibus sibi uoluptatibus subicit, aurum sibi procul dubio quasi lutum sternit. Aurum enim quasi lutum sternere, est in quibusdam uitae munditiam per illicita desideria conculcare; ut hi etiam sordidis eius uestigiis seruiant, qui contra illum prius uirtutum splendore rutilabant. Antiquus itaque hostis aliis tunc sub specie sanctitatis illudit, alios autem per foeda uitia uitae carnalis intercipit. Sed tunc per haec aperte grassabitur, nunc autem multorum cordibus occulte dominatur, sicut paulus apostolus dicit: ut reueletur in suo tempore, nam mysterium iam operatur iniquitatis. Totiens igitur etiam nunc aurum sibi quasi lutum subicit, quotiens castitatem fidelium per carnis uitia sternit. Totiens aurum uelut lutum calcat, quotiens sensum continentium per immunda desideria dissipat. Quod tunc tanto uehementius peragit, quanto, suae perditae libertati commissus, hoc quod appetit, effrenatius perpetrat. Et fortasse quempiam moueat cur misericors deus fieri ista permittat, ut leuiathan iste seu nunc per suggestiones callidas, siue tunc per damnatum illum quem replet hominem, uel solis sibi radios, id est doctos quosque sapientes que subiciat, uel aurum, hoc est uiros sanctitatis claritate fulgentes, quasi lutum sibi uitiis coinquinando substernat. Sed citius respondemus quia aurum quod prauis eius persuasionibus quasi lutum sterni potuerit, aurum ante dei oculos numquam fuit. Qui enim seduci quandoque non reuersuri possunt, quasi habitam sanctitatem ante oculos hominum uidentur amittere; sed eam ante dei oculos numquam habuerunt. Saepe namque homo multis occulte peccatis inuoluitur, et in una aliqua uirtute magnus uidetur. Quae ipsa quoque uirtus inanescens deficit, quia dum innotescit hominibus, procul dubio laudatur, eius que laus inhianter appetitur. Vnde fit ut et ipsa uirtus ante dei oculos uirtus non sit, dum abscondit quod displicet, prodit quod placet. Quae itaque esse merita apud dominum possunt, quando et mala occulta sunt, et bona publica? Plerumque enim, sicut diximus, latet superbia, et castitas innotescit; atque ideo ostensa diu castitas circa uitae finem perditur, quia cooperta superbia usque ad finem incorrecta retinetur. Alius eleemosynis uacat, propria distribuit; sed tamen multis iniustitiis seruit, uel fortasse linguam in detractionibus exercet. Et fit plerumque ut is qui misericors fuerat iuxta uitae suae terminum rapacitatis et crudelitatis stimulis inardescat. Quod ualde iusto iudicio agitur, ut et perdat ante homines unde hominibus placuit, qui hoc unde deo displicuit, corrigere numquam curauit. Alius patientiae studet; sed inuidere aliis, et seruare in corde malitiam non cauet, fit quandoque impatiens, quia diu latuit dolens. Hi itaque et per aliquid aurum sunt, et per aliquid lutum. Atque hoc aurum quasi lutum sternitur, quando occultis peccatis exigentibus, etiam uirtus quae publice claruerat dissipatur. Sed operae pretium credimus si in his uirtutem superni ordinis subtilius perpendamus. Saepe enim omnipotens deus occulta eorum mala diu tolerat, et aperta eorum bona electorum suorum usibus profutura dispensat. Nam nonnulli mundum nequaquam funditus deserentes, non perseueraturi angustum iter arripiunt, sed ad quaerendam angustam uiam exemplo suo eos qui perseueraturi sunt accendunt. Vnde plerumque contingit ut ipsum hoc quod bene uidentur uiuere, non sibi, sed solis potius electis uiuant, dum exemplis suis ad bene uiuendi studia perseueraturos alii non perseueraturi prouocant. Saepe enim quosdam uidemus uiam ingredi, ad locum propositum festinare, quos alii quia euntes conspiciunt sequuntur; eumdem que pariter locum petunt. Sed fit plerumque ut, irruente aliquo implicationis articulo, post se redeant qui praeibant, et hi ad locum perueniant qui sequebantur. Ita nimirum sunt qui non perseueraturi uiam sanctitatis arripiunt. Idcirco enim uirtutis iter non peruenturi incohant, ut eis qui peruenturi sunt qua gradiantur ostendant. Quorum etiam casus, utilitate non modica, electorum prouectibus seruit, quia illorum lapsum dum conspiciunt, de suo statu contremiscunt; et ruina quae illos damnat istos humiliat. Discunt enim in superni adiutorii protectione confidere, dum plerosque conspiciunt de suis uiribus cecidisse. Quando ergo bene agere uidentur reprobi, quasi planum iter electis sequentibus monstrant; quando uero in lapsum nequitiae corruunt, electis post se pergentibus quasi cauendam superbiae foueam ostendunt. Eat ergo leuiathan iste, et solis sibi radios subdat, atque aurum luti more subiciat. Scit omnipotens deus ad electorum suorum solatium bene uti malo reproborum, quando hi qui ad illum peruenturi sunt, et suis ad eum meritis proficiunt, et saepe in eo quod superbe sapiunt, alienis lapsibus corriguntur. Sed si haec leuiathan agit in eis etiam quos claros aliqua uirtus ostendit, quid de illis facturus est quorum mens uel ex parte aliqua subleuata a terrenis concupiscentiis non est? Quod tamen diuinus sermo aperte exprimit, dum subiungit: feruescere faciet quasi ollam profundum mare. Quid per mare nisi uita saecularium, quid per profundum, nisi altae et abditae eorum cogitationes exprimuntur? Quod profundum mare leuiathan iste quasi ollam facit feruescere, quia nimirum constat, quod persecutionis extremae tempore contra electorum uitam studeat animos reproborum per flammam crudelitatis excitare. Tunc profundum mare quasi olla feruescit, cum corda dilectorum saeculi ualido ardore succendit; et quae hoc pacis tempore intra suam malitiam clausa latuerunt, tunc in aestum immanissimae persecutionis ebulliunt; ac per abruptam crudelitatis apertae licentiam ea quae diu presserant odia antiqui liuoris exhalant. Quia autem pestifero errore persuasi, sic in istis famulantur antichristo, ut tunc uerius praebere se aestiment obsequium christo, postquam dixit: feruescere faciet quasi ollam profundum mare, apte subiunxit: ponet quasi cum unguenta bulliunt. Vnguenta quippe cum bulliunt, flagrantiam suauitatis reddunt. Quia ergo leuiathan iste ita seducit corda reproborum, ut quicquid agunt ex iniquitate perfidiae pro ueritate rectae fidei se agere suspicentur, quasi bene eis olet id quod zelo religionis exercent. Vnde in euangelio discipulis ueritas dicit: ut omnis qui interficit uos, arbitretur se obsequium praestare deo. Igitur sicut olla feruent, dum crudeliter persequuntur; sed apud eos ipsa persecutio unguentorum flagrantiam redolet, dum mens eorum, uanis suspicionibus decepta, aestimat quia deo obsequium persoluat. In scriptura enim sacra unguentorum odoribus opinio solet signari uirtutum. Vnde sponsa in canticis canticorum sponsum desiderans dicit: in odorem unguentorum tuorum currimus. Et unde paulus apostolus uirtutum laude flagrare se sciens, ait: christi bonus odor sumus deo. Itaque quia leuiathan iste ministros illius perditi uasis sui in crudelitatis opera sub opinione laudis et praetextu uirtutis intercipit, postquam dixit: feruescere faciet quasi ollam profundum mare, recte mox subditur: ponet quasi cum unguenta bulliunt. Quod enim per crudelitatis incendium mare feruet, hoc in eorumdem iudicio qui excitantur falso nomine uirtutis; ac si unguenta bulliant, ostendit, ut tanto atrociores ad crudelitatem fiant, quanto se etiam mereri praemia quasi pro zelo religionis existimant. Iustum que hoc est diuino iudicio, ut qui pietatis uim perpendere et custodire neglegunt, suspicionis suae odore fallantur. Vnde et ad illusionis augmentum, eos crudelia perpetrantes signa quoque ac prodigia subsequuntur, sicut et recte subiungitur: post eum lucebit semita. Post leuiathan quippe semita lucere perhibetur, quia quaqua transit, admirationem nimiam ex miraculorum suorum claritate derelinquit, et siue per se, seu per ministros suos quolibet prodeat, mendacibus signis coruscat. Vnde et hoc quod iam saepe protulimus in euangelio ueritas dicit: surgent pseudochristi et pseudoprophetae; et dabunt signa magna et prodigia, ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi. Semita igitur post leuiathan lucet, quia quorum corda penetrat, eorum opera prodigiis illustrat, ut nimirum tanto altius eorum mentes in erroris tenebras teneat, quanto per eos foris quasi potentius lucem de miraculis ostentat. Sed sunt nonnulli qui in memoria et uerba prophetica, et euangelica praecepta retinentes, sciant et falsa esse signa quae exhibet, et uera supplicia ad quae decipiens trahit. Horum corda leuiathan iste, quia sanctitatis ostentatione non intercipit, in alia se eis illusione componit. Quosdam namque haec scientes, sed tamen praesentem uitam diligentes conspicit, quorum protinus mentibus uentura supplicia leuigat, finienda quandoque districtionis iudicia asserit; et deceptos callide ad praesentes uoluptates rapit. Vnde et apte mox subditur: aestimabit abyssum quasi senescentem. Quod aeterna incomprehensibilia que iudicia, abyssi soleant nomine designari, psalmista testatur dicens: iudicia tua abyssus multa. Senectus uero aliquando pro finis propinquitate ponitur. Vnde ait apostolus: quod antiquatur et senescit, prope interitum est. Leuiathan itaque iste aestimabit abyssum quasi senescentem, quia reproborum corda sic fatuat, ut suspicionem eis de uenturo iudicio quod quasi finiatur infundat. Abyssum namque senescere aestimat, qui terminari quandoque in suppliciis supernam animaduersionem putat. Igitur antiquus iste persuasor in membris suis, id est in mentibus iniquorum, futuras poenas leuigat, quas quasi certo fine determinat, ut eorum culpas sine termino correptionis extendat; et eo magis hic peccata non finiant, quo illic aestimant peccatorum supplicia finienda. Sunt enim nunc etiam qui idcirco peccatis suis ponere finem neglegunt, quia habere quandoque finem futura super se iudicia suspicantur. Quibus breuiter respondemus: si quandoque finienda sunt supplicia reproborum, quandoque ergo finienda sunt et gaudia beatorum. Per semetipsam namque ueritas dicit: ibunt hi in supplicium aeternum, iusti autem in uitam aeternam. Si igitur hoc uerum non est quod minatus est, neque illud uerum est quod promisit. At inquiunt: ideo aeternam poenam peccantibus minatus est, ut eos a peccatorum perpetratione compesceret, quia creaturae suae aeterna supplicia minari debuit, non inferre. Quibus citius respondemus: si falsa minatus est ut ab iniustitia corrigeret, etiam falsa est pollicitus ut ad iustitiam prouocaret. Et quis hanc eorum uesaniam toleret, qui dum promissionibus suis reproborum supplicia finiri asserunt, assertione sua etiam electorum praemia remunerationes que confundunt? Quis hanc eorum uesaniam toleret, qui conantur astruere uerum non esse, quod ueritas de aeterno igne minata est, et dum satagunt deum perhibere misericordem, non uerentur praedicare fallacem? At inquiunt: sine fine puniri non debet culpa cum fine. Iustus nimirum est omnipotens deus, et quod non aeterno peccato commissum est, aeterno non debet puniri tormento. Quibus citius respondemus quod recte dicerent, si iudex iustus districtus que ueniens, non corda hominum, sed facta pensaret. Iniqui enim ideo cum fine deliquerunt, quia cum fine uixerunt. Voluissent quippe sine fine uiuere, ut sine fine potuissent in iniquitatibus permanere. Nam magis appetunt peccare quam uiuere; et ideo hic semper uiuere cupiunt, ut numquam desinant peccare, cum uiuunt. Ad districti ergo iudicis iustitiam pertinet, ut numquam careant supplicio, quorum mens in hac uita numquam uoluit carere peccato; et nullus detur iniquo terminus ultionis, quia quandiu ualuit, habere noluit terminum criminis. At inquiunt: nullus iustus crudelitatibus pascitur, et delinquens seruus a iusto domino idcirco caedi praecipitur, ut a nequitia corrigatur. Ad aliquid ergo caeditur cum non eius dominus cruciatibus delectatur. Iniqui autem gehennae ignibus traditi quo fine semper ardebunt? Et quia certum est quod pius atque omnipotens deus non pascitur cruciatibus iniquorum, cur cruciantur miseri, si non expiantur. Quibus citius respondemus quod omnipotens deus, quia pius est, miserorum cruciatu non pascitur; quia autem iustus est, ab iniquorum ultione in perpetuum non sedatur. Sed iniqui omnes aeterno supplicio, et quidem sua iniquitate, puniuntur; et tamen ad aliquid concremantur, scilicet ut iusti omnes et in deo uideant gaudia quae percipiunt, et in istis respiciant supplicia quae euaserunt, ut tanto in aeternum magis diuinae gratiae debitores se esse cognoscant, quanto in aeternum mala puniri conspiciunt quae eius adiutorio uitare potuerunt. At inquiunt: et ubi est quod sancti sunt, si pro inimicis suis, quos tunc ardere uiderint, non orabunt, quibus utique dictum est: pro inimicis uestris orate? Sed citius respondemus: orant pro inimicis suis eo tempore, quo possunt ad fructuosam paenitentiam eorum corda conuertere, atque ipsa conuersione saluare. Quid enim aliud pro inimicis orandum est, nisi hoc quod ait apostolus: ut det illis deus paenitentiam, et resipiscant a diaboli laqueis, a quo capti tenentur, ad ipsius uoluntatem? Et quomodo pro illis tunc orabitur, qui iam nullatenus possunt ad iustitiae opera ab iniquitate commutari. Eadem itaque causa est cur non oretur tunc pro hominibus aeterno igne damnatis, quae nunc etiam causa est ut non oretur pro diabolo angelis que eius aeterno supplicio deputatis. Quae nunc etiam causa est, ut non orent sancti homines pro hominibus infidelibus impiis que defunctis, qui de eis utique quos aeterno deputatos supplicio iam nouerunt ante illum iudicis iusti conspectum orationis suae meritum cassari refugiunt. Quod si nunc quoque uiuentes iusti mortuis et damnatis iniustis minime compatiuntur, quando adhuc aliquid iudicabile de sua carne se perpeti etiam ipsi nouerunt; quanto districtius tunc iniquorum tormenta respiciunt, quando, ab omni uitio corruptionis exuti, ipsi iam iustitiae uicinius atque artius inhaerebunt. Sic quippe eorum mentes per hoc quod iustissimo iudici inhaerent, uis districtionis absorbet, ut omnino eis non libeat quicquid ab illius internae regulae subtilitate discordat. Sed quia, suborto occasionis articulo, haec contra origenistas breuiter diximus, ad eum quem praetermisimus exponendi ordinem recurramus. Postquam misericors dominus callida machinamenta leuiathan istius indicauit, aperte praedicens omne quod electos exterius uehementer opprimit, omne quod interius suggestione sua reprobis blandienter infundit, mox immanitatem uirtutis illius breuiter insinuans subdit: non est super terram potestas quae comparetur ei. Potestas eius super terram cunctis eminentior perhibetur, quia etsi actionis suae merito infra homines cecidit, omne tamen humanum genus naturae angelicae conditione transcendit. Quamuis enim internae felicitatis beatitudinem perdidit, naturae tamen suae magnitudinem non amisit, cuius adhuc uiribus humana omnia superat, licet sanctis hominibus meritorum suorum deiectione subiaceat. Vnde et eisdem sanctis contra hunc decertantibus eo retributionis suae meritum crescit, quo ille ab eis uincitur qui per naturae potentiam quasi iure se hominibus superesse gloriatur. Sequitur: qui factus est ut nullum timeret. Sic quidem per naturam factus est, ut conditorem suum caste timere debuisset, timore uidelicet sobrio, timore securo; non timore, quem foras caritas mittit, sed timore, qui in saeculum saeculi permanet, id est quem caritas gignit. Aliter enim timet coniugem uxor amans, aliter timet dominum ancilla peccans. Sic ergo iste fuerat conditus, quatenus timore laeto auctorem suum et amans metueret, et metuens amaret. Sed sua peruersitate talis factus est, ut nullum timeret. Ei quippe a quo conditus fuerat subesse despexit. Ita enim deus super omnia est, ut ipse sub nullo sit. Leuiathan uero iste eius celsitudinis culmen aspiciens, ius peruersae libertatis appetiit, ut et praeesset ceteris, et nulli subesset, dicens: ascendam super altitudinem nubium, et similis ero altissimo. Cuius eo ipso similitudinem perdidit, quo esse ei superbe similis in celsitudine concupiuit. Qui enim caritatem eius imitari debuit subditus, ambiit eius celsitudinem; et hoc quod imitari poterat, amisit elatus. Celsus nimirum esset, si ei qui ueraciter celsus est, inhaerere uoluisset. Celsus esset, si participatione uerae celsitudinis contentus fuisset. Sed dum priuatam celsitudinem superbe appetiit, iure perdidit participatam. Relicto enim eo cui debuit inhaerere principio, suum sibi appetiit quodammodo esse principium. Relicto eo qui uere illi sufficere poterat, se sibi sufficere posse iudicauit, et tanto magis infra se cecidit, quanto magis se contra gloriam sui conditoris erexit. Nam quem exaltabat libera seruitus, deiecit captiua libertas. Qua libertate nunc ut nullum timeat effrenatur, sed ipsa grauiter effrenatione restringitur. Superno enim iudicio cuncta mirabiliter ordinante, uinxit illum libertas quam appetiit, quia nunc omnimodo non timens omnibus suppliciis subiacet, qui elementis etiam superesse poterat, si unum quem debuit timere uoluisset. Vnum profecto timeret omnia possidens, qui nunc unum non timens omnia patitur. Factus est ergo ut nullum timeret, nullum uidelicet, quia nec deum, sed neque hoc quod passurus est metuit. Cui felicius nimirum fuerat timendo uitare supplicia quam non timendo tolerare. Appetitum itaque celsitudinis uertit in rigorem mentis, ut iam per duritiam se male esse non sentiat, qui praeesse per gloriam quaerebat. Nam quia ius quaesitae potestatis non obtinuit, quasi quoddam superbiae suae remedium insaniam insensibilitatis inuenit; et quia prouectu transgredi cuncta non potuit, despectu se contra cuncta praeparauit. Cuius adhuc superbia studiose describitur, cum protinus subinfertur: omne sublime uidet. Id est, cunctos uelut infra se positos quasi de sublimi respicit, quia dum per intentionem contra auctorem nititur, aestimare sibi quemlibet similem dedignatur. Quod apte etiam eius membris congruit, quia omnes iniqui per tumorem cordis elati cunctos quos cernunt superbiae fastu despiciunt; et si quando exterius uenerantur, intus tamen in secreto cordis, ubi apud se sua aestimatione magni sunt, cunctorum sibi uitam meritum que postponunt, eos que infra se esse respiciunt; quia per elatam cogitationem cordis in cuiusdam se altitudinis arce posuerunt. Quibus bene per prophetam dicitur: uae qui sapientes estis in oculis uestris, et coram uobismetipsis prudentes. Hinc etiam paulus ait: nolite prudentes esse apud uosmetipsos. Hinc ad saulem diuina increpatione dicitur: nonne cum esses paruulus in oculis tuis, caput te constitui in tribubus israel. Paruulus quippe in oculis suis est, qui in eo quod semetipsum considerat, imparem se alienis meritis pensat. Nam quasi grandem se conspicit, quisquis se super aliena merita elatione cogitationis extendit. Saul autem reprobus in bono quod coeperat non permansit, quia fastu susceptae potestatis intumuit. At contra, dauid semper de se humilia sentiens, eiusdem que saul se comparationi postponens, postquam feriendi locum repperit, et pepercit eidem saeuienti aduersario, humili se professione prostrauit, dicens: quem persequeris, rex israel? Quem persequeris? Canem mortuum et pulicem unum. Et certe iam unctus in regem fuerat, iam exorante samuele, et cornu super se oleum fundente didicerat quod eum diuina gratia, saule reprobato, ad regni gubernacula possidenda seruabat; et tamen persequenti aduersario mente humili se substernebat, cui diuino iudicio praelatum se esse nouerat. Illi itaque se humiliter postponebat cui per electionis gratiam incomparabiliter nouerat se esse meliorem. Discant ergo quomodo humiliari proximis debeant, qui adhuc quo loco apud deum habeantur nesciunt, si sic se electi etiam illis humiliant, quibus iam se per interna iudicia antepositos deprehendunt. Hoc autem esse proprium specimen electorum solet, quod de se semper sentiunt infra quam sunt. Hinc namque ab eodem dauid dicitur: si non humiliter sentiebam, si exaltaui animam meam. Hinc salomon ad sapientiam paruulos uocat, dicens: si quis est paruulus, ueniat ad eam. Qui enim necdum semetipsum despicit, humilem dei sapientiam non apprehendit. Hinc in euangelio dominus dicit: confiteor tibi, domine pater caeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et reuelasti ea paruulis. Hinc rursum psalmista ait: custodiens paruulos dominus. Hinc magister gentium dicit: facti sumus paruuli in medio uestrum. Hinc discipulos admonens, ait: superiores sibi inuicem arbitrantes. Nam quia iniquus quisque inferiorem se omnem quem cogitat putat, e diuerso iustus studeat ut superiorem quemlibet proximum attendat. Ac ne dum se alii alter humiliat, iret alter in elatione, bene utramque partem admonuit, dicens: superiores sibi inuicem arbitrantes, ut in cogitationibus cordis et ego illum mihi praeferam, et uicissim ille me sibi, ut cum ab utraque parte cor inferius premitur, nullus ex impenso honore subleuetur. Sed hanc humilitatis formam reprobi, quia leuiathan huius membra sunt, uel cognoscere, uel tenere contemnunt; qui etsi quando se humiles specie tenus ostendunt, humilitatis uim seruare intrinsecus neglegunt. Quibus saepe accidit ut si quando unum quodlibet bonum uel minimum faciant, a malis suis omnibus respectum mentis protinus auertant; atque hoc quod uel extremum bonum fecerint, tota intentione semper inspiciant; et ex eo iam se quasi sanctos aspiciunt, obliti malorum omnium quae commiserunt, unius sui tantummodo boni memores, quod fortasse facere nec perfecte potuerunt, sicut euenire contra electis solet; ut cum multarum uirtutum gratia polleant, unum eos uel tenuissimum uitium ualde defatigans pulset, quatenus dum ex quadam parte sese infirmari considerant, de his uirtutibus in quibus praeualent se minime extollant; dum que de infirmitate trepidant, hoc quoque ubi fortes sunt humilius seruant. Saepe ergo reprobi per hoc quod unum uel minimum bonum suum incaute conspiciunt, mala multa et grauia in quibus demersi sunt non agnoscunt. Et saepe electi per hoc quod ad tenuissimum malum suum infirmati trepidant, mira dispensatione agitur, ut magna bona ad quae prouecti sunt, non amittant. Iusti itaque et occulti examinis mensura disponitur, ut istos et mala adiuuent, illos et bona grauent; dum et isti ad prouectum boni utuntur leuibus malis, et illi ad augmentum mali utuntur minimis bonis. Isti quippe inde perfectius in bono proficiunt, unde malo temptantur; illi autem inde ad maius malum deficiunt, unde de bono gloriantur. Sic itaque male bono utitur reprobus, et bene malo utitur probus; sicut saepe contingit ut alius ex cibo salutifero inordinate sumpto pestem languoris incurrat; alius, ueneno serpentis in medicamine ordinatae confectionis adhibito, languoris molestiam uincat. Ille ergo quia cibo salutifero uti recte noluit, inde perniciose moritur, unde alii salubriter uiuunt; iste autem quia ueneno serpentis caute uti studuit, inde salubriter uiuit, unde alii perniciose moriuntur. Venenum uero serpentis non ipsam nequitiam, sed suggestionem nequitiae dicimus, qua nolentes saepe renitentes que temptamur. Quod tunc in medicamine uertitur cum mens uirtutibus erecta conspectis contra se temptationibus humiliatur. Iniqui igitur atque ab approbatione interni examinis reprobi, quaelibet opera faciant, in quibuslibet uirtutibus enitescant, humilitatis sensum penitus ignorant; quia nimirum leuiathan huius membra sunt, de quo superna uoce dicitur: omne sublime uidet, quia non solum per semetipsum, sed per eorum quoque corda quos ceperit quasi de sublimi cunctos inferius despicit. Notandum uero quod leuiathan iste, qui per corpoream bestiam designatur, sublime uidere describitur, quia uidelicet cordis superbia cum exterius usque ad corpus extenditur, prius per oculos indicatur. Ipsi quippe per fastum tumoris inflati, quasi ex sublimi respiciunt, et quo se deprimunt, altius extollunt. Nisi enim superbia per oculos quasi per quasdam se fenestras ostenderet, nequaquam deo psalmista dixisset: populum humilem saluum facies, et oculos superborum humiliabis. Nisi se superbia per oculos funderet, salomon quoque de iudaeae elatione non diceret: generatio cuius excelsi sunt oculi, et palpebrae eius in alta subrectae. Quia ergo per corporeum animal leuiathan iste signatur, et superbia usque ad corpus prodiens apertius oculis principatur, antiquus hostis quasi de sublimi omnes uidere describitur. Sed quia multa de ostendendo humani generis inimico prolata sunt, ualde mens appetit, ut in fine locutionis dominicae, unum aliquid manifestius exprimatur, unde membra illius breui nobis designatione monstrentur. Sequitur: ipse est rex super uniuersos filios superbiae. Vt leuiathan iste in cunctis quae superius dicta sunt caderet, sola se superbia perculit. Neque enim per tot illos uitiorum ramos aresceret, nisi per hanc prius in radice putruisset. Scriptum namque est: initium omnis peccati superbia. Per hanc enim ipse succubuit, per hanc se sequentem hominem strauit. Eo etenim telo salutem nostrae immortalitatis impetiit, quo uitam suae beatitudinis exstinxit. Sed idcirco hanc dominus fini suae locutionis inseruit, ut cum post mala omnia leuiathan istius superbiam diceret, quid esset malis omnibus deterius indicaret. Quamuis etiam per hoc quod in imo ponitur uitiorum radix esse monstratur. Sicut enim inferius radix tegitur, sed ab illa rami extrinsecus expanduntur, ita se superbia intrinsecus celat, sed ab illa protinus aperta uitia pullulant. Nulla quippe mala ad publicum prodirent, nisi haec mentem in occulto constringeret. Haec est quae leuiathan istius sensum feruescere sicut ollam facit. Vnde et humanas mentes in quodam feruore insaniae concutit, sed per aperta opera qualiter concussi animum euertat ostendit. Intus namque prius ebullit in elatione, quod foras postmodum spumat in opere. Sed quia occasio de superbiae disputatione se praebuit, debemus hanc subtilius sollicitius que discutere, atque ad humanas mentes quanta uel qualis ueniat, et quibus qualiter subripiat, demonstrare. Alia quippe uitia eas solummodo uirtutes impetunt quibus ipsa destruuntur; ut uidelicet ira patientiam, gastrimargia abstinentiam, libido continentiam expugnet. Superbia autem, quam uitiorum radicem diximus, nequaquam unius uirtutis exstinctione contenta, contra cuncta animae membra se erigit; et quasi generalis ac pestifer morbus corpus omne corrumpit, ut quicquid illa inuadente agitur, etiam si esse uirtus ostenditur, non per hoc deo, sed soli uanae gloriae seruiatur. Quasi enim tyrannus quidam obsessam ciuitatem intercipit, cum mentem superbia irrumpit, et quo ditiorem quemque ceperit eo in dominio durior exsurgit, quia quo amplius res uirtutis sine humilitate agitur, eo latius ista dominatur. Quisquis uero eius in se tyrannidem captiua mente susceperit, hoc primum damnum patitur, quod, clauso cordis oculo, iudicii aequitatem perdit. Nam cuncta quae ab aliis uel bene geruntur displicent, et sola ei quae ipse uel praue egerit placent. Semper aliena opera despicit, semper miratur quod facit, quia et quicquid egerit, egisse se singulariter credit; atque in eo quod exhibet per gloriae cupiditatem, sibimetipsi fauet per cogitationem; et cum se in cunctis transcendere ceteros aestimat, per lata cogitationum spatia se cum deambulans, laudes suas tacitus clamat. Nonnumquam uero ad tantam elationem mens ducitur, ut in eo quod tumet, etiam per ostentationem locutionis effrenetur. Sed tanto facilius ruina sequitur, quanto apud se quisque impudentius exaltatur. Hinc enim scriptum est: ante ruinam exaltatur cor. Hinc per danielem dicitur: in aula babylonis deambulabat rex, respondit que et ait: nonne haec est babylon magna, quam ego aedificaui in domum regni, in robore fortitudinis meae, in gloria decoris mei? Sed hunc tumorem quam concita uindicta represserit, ilico adiunxit, dicens: cum adhuc sermo esset in ore regis, uox de caelo ruit: tibi dicitur, nabuchodonosor rex: regnum transiet a te, et ab hominibus te eicient; et cum bestiis feris que erit habitatio tua; fenum quasi bos comedes, et septem tempora mutabuntur super te. Ecce quia tumor mentis usque ad aperta uerba se protulit, patientia iudicis protinus usque ad sententiam erupit; tanto que hunc districtius perculit, quanto eius se superbia immoderatius erexit; et quia enumerando bona dixit in quibus sibi placuit, enumerata mala in quibus feriretur, audiuit. Sciendum uero est quod ipsa haec de qua tractamus elatio alios ex rebus saecularibus, alios uero ex spiritalibus possidet. Alter namque intumescit auro, alter eloquio, alter infirmis et terrenis rebus, alter summis caelestibus que uirtutibus; una tamen eadem que res ante oculos dei agitur, quamuis ad humana corda ueniens in eorum obtutibus diuerso amictu pallietur. Nam cum is qui de terrena prius gloria superbiebat postmodum de sanctitate extollitur, nequaquam cor eius elatio deseruit, sed ad eum consueta ueniens, ut cognosci nequeat, uestem mutauit. Sciendum quoque est quod aliter haec praepositos atque aliter subditos temptat. Praelato namque in cogitationibus suggerit quia solo uitae merito super ceteros excreuit; et si qua ab eo bene aliquando gesta sunt, haec importune eius animo obicit; et cum hunc deo singulariter placuisse insinuat, quo facilius suggesta persuadeat, ipsam ad testimonium potestatis traditae retributionem uocat, dicens quia nisi omnipotens deus te his omnibus meliorem cerneret, omnes hos sub tuo regimine non dedisset; eius que mox mentem erigit, uiles atque inutiles eos qui subiecti sunt ostendit, ita ut nullum iam quasi dignum respiciat cui aequanimiter loquatur. Vnde et mox mentis tranquillitas in iram uertitur, quia dum cunctos despicit, dum sensum uitam que omnium sine moderatione reprehendit, tanto irrefrenatius se in iracundiam dilatat, quanto eos qui sibi commissi sunt esse sibimet indignos putat. At contra cum subiectorum cor superbia instigat, hoc summopere agere nititur, ut sua acta considerare funditus neglegant, et semper tacitis cogitationibus rectoris sui iudices fiant, qui dum in illo quod reprehendere debeant importune respiciunt, in semetipsis quod corrigant numquam uident. Vnde et tanto atrocius pereunt, quanto a se oculos auertunt, quia in huius uitae itinere offendentes corruunt, dum alibi intendunt. Et quidem peccatores se asserunt, nec tamen tantum ut tam noxiae in regimine personae traderentur. Et dum eius facta despiciunt, dum praecepta contemnunt, ad tantam usque insaniam deuoluuntur, ut deum res humanas curare non aestimant, quia ei qui quasi iure reprehenditur esse se commissos dolent. Sic que dum contra rectorem superbiunt, etiam contra iudicia conditoris intumescunt, et dum pastoris sui uitam diiudicant, ipsam quoque sapientiam omnia disponentis impugnant. Saepe autem rectoris sui dictis proterue obuiant, et eamdem uocis superbiam libertatem uocant. Sic quippe elatio se quasi pro rectitudine libertatis obicit, sicut saepe se et timor pro humilitate supponit. Nam sicut plerique reticent ex timore, et tamen tacere se aestimant ex humilitate, ita nonnulli loquuntur per impatientiam elationis, et tamen loqui se credunt per libertatem rectitudinis. Aliquando autem subditi proterua quae sentiunt nequaquam produnt, et hi quorum loquacitas uix compescitur, nonnumquam ex sola amaritudine intimi rancoris obmutescunt. Qui per dolorem mentis procacitatis suae uerba subtrahentes, cum male loqui soleant, peius tacent, quia cum peccantes aliquid de correctione audiunt, indignantes etiam responsionis uerba suspendunt. Cum his quando aspere agitur, saepe ad querelae uoces de hac ipsa asperitate prosiliunt. Cum uero eos magistri sui blande praeueniunt, de hac ipsa humilitate qua praeuenti sunt grauius indignantur; et tanto eorum mens uastius accenditur, quanto consideratius infirma iudicatur. Hi nimirum, quia humilitatem, quae uirtutum mater est, nesciunt, usum sui laboris perdunt, etiamsi qua bona sint quae operari uideantur, quia surgentis fabricae robusta celsitudo non figitur, quae nequaquam per fundamenti fortitudinem in petra solidatur. Soli ergo ruinae crescit quod aedificant, quia ante molem fabricae humilitatis fundamina non procurant. Quos bene ab intimis prodimus, si paucis in exterioribus ostendamus. Cunctis namque superba apud se cogitatione tumentibus inest clamor in locutione, amaritudo in silentio, dissolutio in hilaritate, furor in tristitia, inhonestas in actione, honestas in imagine, erectio in incessu, rancor in responsione. Horum mens semper est ad irrogandas contumelias ualida, ad tolerandas infirma, ad oboediendum pigra, ad lacessendos uero alios importuna, ad ea quae facere et debet et praeualet ignaua, ad ea autem quae facere nec debet nec praeualet parata. Haec in eo quod sponte non appetit nullis exhortationibus flectitur, ad hoc autem quod latenter desiderat quaerit ut cogatur, quia dum metuit ex desiderio suo uilescere, optat uim in ipsa sua uoluntate tolerare. Igitur quia humanos animos aliter temptari ex rebus carnalibus, atque aliter ex spiritalibus diximus, audiant illi: omnis caro fenum, et gloria eius sicut flos feni. Audiant isti, quod quibusdam post miracula dicitur: nescio uos unde sitis, discedite a me, operarii iniquitatis. Audiant illi: diuitiae si affluant, nolite cor apponere. Audiant isti quia fatuae uirgines, quae cum uacuis uasculis ueniunt, ab internis nuptiis excluduntur. Rursum, quia aliter temptari praelatos, atque aliter subditos praefati sumus, audiant illi quod per quemdam sapientem dicitur: ducem te constituerunt? Noli extolli sed esto in illis quasi unus ex illis. Audiant isti: oboedite praepositis uestris, et subiacete eis; ipsi enim peruigilant quasi rationem reddituri pro animabus uestris. Audiant illi, cum de accepta potestate gloriantur, hoc quod abrahae uoce ardenti diuiti dicitur: memento, fili, quia recepisti bona in uita tua. Audiant isti, cum contra rectores suos in querelas prosiliunt, hoc quod murmuranti populo moysi et aaron uocibus respondetur: nec contra nos est murmur uestrum, sed contra dominum. Nos enim quid sumus? Audiant illi: turbabuntur in conspectu eius patres orphanorum et iudices uiduarum. Audiant isti quod contra contumaciam subditorum dicitur: qui resistit potestati, dei ordinationi resistit. Audiant simul omnes: deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam. Audiant omnes: immundus est apud deum omnis qui exaltat cor. Audiant omnes: quid superbit, terra et cinis? Contra huius languoris pestem audiamus cuncti quod magistra ueritas docet dicens: discite a me, quia mitis sum et humilis corde. Ad hoc namque unigenitus dei filius formam infirmitatis nostrae suscepit, ad hoc inuisibilis, non solum uisibilis, sed etiam despectus apparuit, ad hoc contumeliarum ludibria, irrisionum opprobria, passionum tormenta tolerauit, ut superbum non esse hominem doceret humilis deus. Quanta ergo humilitatis uirtus est, propter quam solam ueraciter edocendam is qui sine aestimatione magnus est, usque ad passionem factus est paruus? Quia enim originem perditionis nostrae se praebuit superbia diaboli, instrumentum redemptionis nostrae inuenta est humilitas dei. Hostis quippe noster inter omnia conditus, uideri supra omnia uoluit elatus. Redemptor autem noster magnus manens supra omnia, fieri inter omnia dignatus est paruus. Sed melius et elationis causam detegimus, et fundamenta humilitatis aperimus, si breui commemoratione perstringimus quid mortis auctor, quid uitae conditor dicat. Ille namque ait: in caelum conscendam; iste autem per prophetam dicit: repleta est malis anima mea, et uita mea in inferno appropinquauit. Ille dicit: super astra caeli exaltabo solium meum; iste humano generi a paradisi sedibus expulso dicit: ecce uenio, et habitabo in medio tui. Ille dicit: sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis; iste dicit: ego autem sum uermis et non homo; opprobrium hominum et abiectio plebis. Ille dicit: ascendam super altitudinem nubium, similis ero altissimo; iste: cum in forma dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem deo; semetipsum exinaniuit, formam serui accipiens; et per membra sua loquitur dicens: domine, quis similis tibi? Ille per membra sua loquitur dicens: nescio dominum et israel non dimitto. Iste per semetipsum dicit: si dixero quia non noui eum, ero similis uobis mendax; sed noui eum et sermonem eius seruo. Ille dicit: mea sunt flumina, et ego feci ea; iste dicit: non possum ego a meipso facere quicquam; et rursum: pater meus in me manens, ipse facit opera. Ille regna omnia ostendens, dicit: tibi dabo potestatem hanc uniuersam et gloriam illorum, quia mihi tradita sunt, et cui uolo do illa; iste dicit: calicem quidem meum bibetis, sedere autem ad dexteram, uel ad sinistram meam, non est meum dare uobis, sed quibus paratum est a patre meo. Ille dicit: eritis sicut dii, scientes bonum et malum; iste dicit: non est uestrum nosse tempora uel momenta quae pater posuit in sua potestate. Ille ut uoluntas diuina despici, et ut possit propria suaderi, dicit: cur praecepit uobis deus ut non comederetis ex omni ligno paradisi? Et paulo post: scit enim deus, quod in quocumque die comederitis ex eo, aperientur oculi uestri; iste dicit: non quaero uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me. Ille per membra sua loquitur, dicens: nullum pratum sit quod non pertranseat luxuria nostra; coronemus nos rosis antequam marcescant, ubique relinquamus signa laetitiae nostrae; iste membris suis praenuntiat, dicens: plorabitis et flebitis uos, mundus autem gaudebit. Ille nihil aliud mentes sibi subditas docet quam celsitudinis culmen appetere, cuncta aequalia mentis tumore transcendere, societatem omnium hominum alta elatione transire, ac sese et contra potentiam conditoris erigere; sicut de eisdem per psalmistam dicitur: transierunt in dispositionem cordis, cogitauerunt et locuti sunt nequitias, iniquitatem in excelso locuti sunt; iste ad sputa, ad palmas, ad colaphos, ad spineam coronam, ad crucem, ad lanceam atque ad mortem ueniens, membra sua admonet, dicens: si quis mihi ministrat, me sequatur. Quia igitur redemptor noster corda regit humilium, et leuiathan iste rex dicitur superborum, aperte cognoscimus quod euidentissimum reproborum signum superbia est, at contra humilitas electorum. Cum ergo quam quisque habeat agnoscitur, sub quo rege militet inuenitur. Vnusquisque enim quasi quemdam titulum portat operis, quo facile ostendat sub cuius seruiat potestate rectoris. Vnde et per euangelium dicitur: ex fructibus eorum cognoscetis eos. Ne igitur nos leuiathan istius membra uel mira faciendo fallerent, apertum signum dominus quo deprehendi ualeant demonstrauit, dicens: ipse est rex super uniuersos filios superbiae. Qui etsi quando fictam speciem humilitatis assumunt, semetipsos tamen celare in omnibus nequaquam possunt, quia eorum superbia diu latere non sustinens, et cum ex alia tegitur, ex alia actione denudatur. Qui uero sub rege humilitatis militant, semper pauidi; atque ex omni latere circumspecti, aduersum iacula elationis pugnant; et quasi contra uenientes ictus solum magis in suo corpore oculum custodiunt, dum in semetipsis principaliter humilitatem tuentur. LIBER 35 Quia iste ultimus huius operis liber est, et, locis difficilioribus pertractatis, minus obscura sunt quae supersunt, libet hunc indulgentius remissius que transcurrere. Velut emenso enim magno mari, iam litus cernimus, et intentionis nostrae uela deponentes, non eodem quo prius impetu ducimur, sed tamen adhuc ex impulsione pristini flatus imus. Quasi anxietatis nostrae uentus cecidit, sed tamen eius uis iam seipsa tranquillior usque ad stationem nos litoris impellit. Igitur postquam fideli famulo dominus leuiathan hostis eius quam sit et fortis et callidus ostendit, dum uires illius subtiliter fraudes que patefecit, beatus iob ad utraque respondit, dicens: C. 42 scio quia omnia potes et nulla te latet cogitatio. Contra immanes quippe uires eius intulit: scio quia omnia potes; contra occultas uero machinationes illius subiunxit: et nulla te latet cogitatio. Vnde et mox eidem leuiathan exprobrat, dicens: quis est iste qui celat consilium absque scientia? Absque scientia enim leuiathan celat consilium; quia quamuis contra infirmitatem nostram multis fraudibus occultetur, protectoris tamen nostri sancta nobis inspiratione detegitur. Absque scientia celat consilium, quia licet temptatos lateat, latere tamen protectorem non potest temptatorum. Igitur audita fortitudine et calliditate diaboli, audita etiam creatoris nostri potentia, quae et illum ualenter reprimit, et nos misericorditer tegit, quaesumus, beate iob, ut quae de temetipso sentis nobis minime occultes. Sequitur: ideo insipienter locutus sum, et quae ultra modum excederent scientiam meam. Omnis humana sapientia quantolibet acumine polleat, diuinae sapientiae comparata, insipientia est. Omnia enim humana quae iusta, quae pulchra sunt, dei iustitiae et pulchritudini comparata, nec iusta nec pulchra sunt, nec omnino sunt. Beatus itaque iob ea quae dixerat sapienter se dixisse crederet, si uerba superioris sapientiae non audiret. In cuius comparatione stultum est nostrum omne quod sapit. Et qui sapienter quidem locutus hominibus fuerat, diuinas tamen sententias audiens, sapientius se cognoscit non esse sapientem. Hinc est quod abraham inter uerba dominica nil se nisi puluerem uidit, dicens: loquar ad dominum meum, cum sim puluis et cinis. Hinc est quod moyses omni aegyptiorum sapientia instructus, ex quo loquentem dominum audiuit, impeditioris et tardioris linguae se esse deprehendit, dicens: obsecro, domine non sum eloquens; ab heri enim et nudiustertius, ex quo locutus es ad seruum tuum, impeditioris et tardioris linguae sum. Hinc est quod isaias, postquam sedentem dominum super solium excelsum atque eleuatum uidit; postquam seraphim duabus alis faciem, duabus uelare pedes, et duabus uolare conspexit; postquam id quod: sanctus, sanctus, sanctus dominus deus exercituum, alter ad alterum clamaret audiuit; ad seipsum rediens, ait: uae mihi quia tacui, quia uir pollutus labiis ego sum, et in medio populi polluta labia habentis ego habito. Mox que ipsam pollutionem unde cognouerit subdens, ait: et regem dominum exercituum uidi oculis meis. Hinc etiam ieremias diuina uerba audiens, uerba se non habere cognouit, dicens: a a a, domine deus, ecce nescio loqui, quia puer ego sum. Hinc ezechiel loquens de quattuor animalibus, dicit: cum fieret uox supra firmamentum, quod erat supra caput eorum, stabant et submittebant alas suas. Quid enim per uolatum animalium, nisi euangelistarum atque doctorum sublimitas designatur? Vel quid sunt alae animalium, nisi sanctorum contemplationes eos ad caelestia subleuantes? Sed cum fit uox supra firmamentum, quod super caput eorum est, stantes submittunt alas suas; quia cum internam uocem supernae sapientiae audiunt, quasi uolatus sui alas deponunt; quia uidelicet ipsam ueritatis altitudinem minus se contemplari posse cognoscunt. Ad uocem ergo desuper uenientem alas deponere est cognita superna potentia, uirtutes proprias humiliare et consideratione creatoris nihil de se aliud quam abiecta sentire. Sancti itaque uiri dum diuinitatis sententias audiunt, quanto magis contemplando proficiunt, tanto amplius despiciendo quod sunt, aut nihil, aut prope nihil se esse cognoscunt. Respondeat ergo diuinis sermonibus beatus iob, et sapienter proficiens, stultum se esse deprehendat, dicens: insipienter locutus sum, et quae ultra modum excederent scientiam meam. Ecce tanto se amplius redarguit, quanto amplius proficit, et scientiam suam ultra modum excessisse se credidit, quia in uerbis domini plus quam aestimauerat secreta eius sapientiae agnouit. Sequitur: audi et ego loquar; interrogabo te et responde mihi. Audire nostrum est sono aliunde uenienti aurem alio positam commodare. At contra deo, cui extra nihil est, audire proprie est sub semetipso surgentia desideria nostra percipere. Ad deum ergo, qui et tacentium corda cognoscit, loqui nostrum est non uocibus gutturis id quod sentimus prodere, sed promptis ad illum desideriis inhiare. Et quia ideo quisque interrogat, ut discere ualeat quod ignorat, homini deum interrogare est in conspectu eius nescientem se cognoscere. Respondere autem dei, est eum qui se humiliter nescientem cognouerit occultis inspirationibus erudire. Ait ergo beatus iob: audi, et ego loquar. Ac si diceret: misericorditer desideria mea percipe, ut dum haec tua pietas percipiens adiuuat, ad te multipliciora consurgant. Bona quippe uota quotiens effectum percipiunt, multiplicantur. Vnde alias scriptum est: ego clamaui, quoniam exaudisti me. Non enim ait: quia clamaui, exaudisti me; sed: clamaui, quoniam exaudisti me. Qui enim loquens exauditus fuerat, uotis proficientibus exauditus clamabat: interrogabo te et responde mihi. Ac si diceret: nescientem me ex tuae scientiae contemplatione cognosco. Interroganti ergo responde, id est stultitiam propriam humiliter cognoscentem doce. Quia enim interrogaret ipse ex desiderio humilitatis, et deum sibi respondere quaereret ex magisterio aspirationis, uerbis sequentibus declaratur. Interrogaturum quippe se perhibuit, sed nihil interrogando subiungit. Nam sola de se humilia sentiens, et quae misericorditer a domino perceperit agnoscens, protinus subdit: auditu auris audiui te, nunc autem oculus meus uidet te. His nimirum uerbis aperte indicat quia quanto uisus superior est auditu, tanto differt ab eo quod prius exstitit, et hoc quod postmodum per flagella profecit. Et quia interno oculo ueritatis lumen magis conspexerat, humanitatis suae tenebras diiudicans plus uidebat. Vnde et Sequitur: idcirco ipse me reprehendo. Quanto enim quisque minus uidet, tanto sibi minus displicet; et quanto maioris gratiae lumen percipit, tanto amplius reprehensibilem se esse cognoscit. Cum enim intrinsecus subleuatur per omne quod est, ad eam quam super se conspicit regulam congruere nititur. Et quia adhuc humana infirmitas praepedit cernit quia ei ex non minima parte dissentit; totum que ex se illi onerosum est, quod internae regulae conueniens non est. Quam regulam beatus iob post flagella proficiens amplius inspicit, et a semetipso in magna sui redargutione dissentit, dicens: idcirco ipse me reprehendo. Sed quia nulla est cognitio reprehensionis, si non sequantur etiam lamenta paenitudinis, recte post reprehensionem subditur: et ago paenitentiam in fauilla et cinere. In fauilla enim et cinere paenitentiam agere, est contemplata summa essentia, nihil aliud quam fauillam se cinerem que cognoscere. Vnde et ciuitati reprobae in euangelio dominus dicit: si in tyro et sidone factae fuissent uirtutes quae factae sunt in uobis, olim in cilicio et cinere paenitentiam egissent. In cilicio quippe asperitas et punctio peccatorum, in cinere autem puluis ostenditur mortuorum. Et idcirco utrumque hoc adhiberi ad paenitentiam solet, ut in punctione cilicii cognoscamus quid per culpam fecimus; et in fauilla cineris perpendamus quid per iudicium facti sumus. Considerentur ergo in cilicio pungentia uitia, consideretur in cinere per mortis sententiam subsequens iusta poena uitiorum. Quia enim post peccatum carnis contumeliae surrexerunt, uideat homo in asperitate cilicii superbiendo quid fecit, uideat in cinere usquequo peccando peruenit. Potest quoque cilicio ipsa per recordationem atque paenitentiam dolorum punctio designari. Nam hoc quod ait beatus iob: ipse me reprehendo, quasi quodam cilicio pungitur, dum in mente sua asperis redargutionum stimulis confricatur. In cinere autem agit paenitentiam, quia ex primo peccato quid per iustum iudicium factus sit, sollerter attendit, dicens: ago paenitentiam in fauilla et cinere. Ac si aperte dicat: de nullo auctoris mei dono superbio, quia sumptus ex puluere, per illatae mortis sententiam ad puluerem me redire cognosco. Auditis igitur cunctis sermonibus iob, cognitis etiam responsionibus amicorum, libet ad interni iudicis sententiam spectationem mentis nostrae conuertere, ei que dicere: ecce domine, utrasque in conspectu tuo disserentium partes audiuimus; et iob quidem in hoc certamine uirtutis suae facta reuoluere, amicos eius contra eum cognouimus tuae iustitiae gloriam defensare. Inter haec autem quid nostra mens sentiat agnoscis. Neque enim possumus eorum nos dicta reprehendere, quos defensioni tuae cognoscimus deseruire. Sed ecce assistunt partes, exspectant sententiam; profer ergo, domine, ex inuisibili regula subtilissimum tuae discretionis examen, et quis in contentione ista sit rectius locutus ostende. Sequitur: postquam autem locutus est dominus uerba haec ad iob, dixit ad eliphaz themanitem: iratus est furor meus in te et in duos amicos tuos, quoniam non estis locuti coram me rectum, sicut seruus meus iob. O domine, iudicii tui sententia indicat quantum a luce tuae rectitudinis caecitas nostra discordat. Ecce te iudice beatum iob uictorem cognoscimus, quem in te peccasse loquendo credebamus. Te iudice addicti sunt, qui beati iob se merita transcendere pro te loquendo crediderunt. Quia igitur ex diuina sententia quid de partibus aestimemus agnouimus, nunc eiusdem sententiae paulo subtilius uerba pensemus. Quomodo enim superius beatus iob reprehenditur, si in comparatione eius rectitudinis amici illius nequaquam coram domino rectum locuti memorantur? An adhuc illa de eo sententia confirmatur, qua antiquo hosti dicitur: uidisti seruum meum iob, quod non sit ei similis super terram. Sed quid est hoc, quod et laudatur hosti et in seipso reprehenditur; in se autem ipso reprehenditur et tamen amicis loquentibus antefertur, nisi quod sanctus uir cunctos meritorum suorum uirtute transcendit, sed eo ipso quo homo fuit, ante dei oculos esse sine reprehensione non potuit? In sancto quippe homine in hac interim uita commorante, diuini examinis regula habet adhuc quod iudicet, quamuis iam ex comparatione ceterorum hominum habeat quod laudet. Beatus igitur iob pro culpa se credidit et non pro gratia flagellari; resecari in se aestimauit uitia, non autem merita augeri. Et in eo reprehenditur, quod intentionem flagelli fuisse aliam suspicatur et tamen amicis resistentibus interni iudicii definitione praelatus est. Vnde aperte colligitur quantae iustitiae fuerit in eo quod contra amicorum uerba innocentiam suae operationis astruxit, qui diuino iudicio etiam ipsis eiusdem diuini iudicii defensoribus antefertur. In exordio autem libri huius agnouimus quod de illo satan domino dixerit: mitte manum tuam, et tange eum, et uide si non in faciem benedicat tibi. Ad quam petitionem beatus iob damnis, orbitate, uulneribus et uerborum scandalis tangi permittitur; quia uidelicet certus qui eum laudauerat exstitit quod nequaquam iuxta assertionem diaboli sanctus uir in maledictionis culpa laberetur. Sicut ergo et superius diximus, quisquis beatum iob in locutione sua aestimat post flagella peccasse, aperte dominum iudicat in sua assertione perdidisse. Et quamuis dominus ad diabolum loquens, bona illius praesentia praetulit, non autem eius perseuerantiam spopondit, sciendum tamen est quia nequaquam eius iustitiam permittendo temptatori praetulisset, si eum iustum in temptatione persistere non posse praeuideret. Permisso itaque diuinitus in eius temptatione diabolo, quisquis eum in temptatione succubuisse existimat, ignorantiam permittentis accusat. Approbemus igitur in dictis suis ueraciter iob, ne deum in sua prouidentia nequiter accusemus. Et quidem quantum ad humana iudicia, in uerbis suis amici eius multa illo rectius dixisse crederentur; sed ueritas aliam ex occulto regulam proferens, ait: non estis locuti coram me rectum, sicut seruus meus iob. Coram me, ait, id est intus, ubi saepe multorum uita displicet quae etiam foris hominibus placet. Vnde caute nimis in laude iustorum coniugum dictum est: erant iusti ambo ante deum. Non enim secura laus est iustos ante homines apparere. Saepe enim humana sententia uelut in deo magnum quempiam approbat; sed hunc omnipotens deus, qui quasi ex se approbatur, ignorat. Hinc est enim quod psalmista uigilanter exorat, dicens: dirige in conspectu tuo uiam meam. Nimirum quia plerumque in conspectu hominum recta uia creditur etiam quae a ueritatis itinere deprauatur. Et notandum quod non dicitur: non estis locuti coram me rectum sicut iob, sed: sicut seruus meus iob, ut uidelicet interpositione seruitutis, dum eum quasi sub quadam peculiaritate commemorat, cuncta quae in defensione sua dixerat, quia non contumaci superbia, sed humili ueritate dixerit ostendat. Sed quia iustus est et misericors deus, amicos eius et per iustitiam districte redarguit, et per misericordiam benigne conuertit. Nam Sequitur: sumite uobis septem tauros et septem arietes, et ite ad seruum meum iob, et offerte holocaustum pro uobis. Iob autem seruus meus orabit pro uobis; faciem eius suscipiam, ut non uobis imputetur stultitia. Ecce iustus et misericors deus nec culpas sine increpatione deserit, nec reatum sine conuersione derelinquit. Quia enim internus est medicus, prius putredinem uulneris innotuit, et post remedia consequendae salutis indicauit. Quia autem saepe iam diximus quod amici beati iob haereticorum speciem teneant, qui deum dum defendere nituntur offendunt, quoniam in dictis suis ueritati rebelles sunt, cui famulari se in falsa assertione suspicantur, omnipotens deus saepe illos corpori sanctae ecclesiae per cognitionem ueritatis inuiscerat, bene ipsa quoque eorum conuersio, quae saepe misericorditer agitur, per hanc ueniam quam amici iob percipiunt designatur. Notandum uero magnopere est quod conuersionis suae sacrificium domino non per se, sed per iob iubentur offerre. Nimirum haeretici cum ab errore redeunt, quia erga se iram domini suo per se oblato sacrificio placare nequaquam possunt, nisi ad catholicam ecclesiam, quam beatus iob significat, conuertantur; ut salutem suam eius precibus obtineant, cuius fidem peruersis assertionibus impugnabant. Ait enim: iob seruus meus orabit pro uobis; faciem eius suscipiam, ut non uobis imputetur stultitia. Ac si aperte haereticis dicat: sacrificia uestra non accipio, petitionum uestrarum uerba non audio, nisi per intercessionem illius, cuius professionis uerba de me ueracia recognosco. Et uos quidem tauros atque arietes exhibendo sacrificia conuersionis uestrae deducite, sed a me salutem uestram per catholicam ecclesiam, quam diligo, postulate. Ipsi enim uolo dimittere id quod mihi in ipsa deliquistis, ut haec uestram incolumitatem obtineat, quae ex uestro languore laborabat. Sola quippe est per quam sacrificium dominus libenter accipiat, sola quae pro errantibus fiducialiter intercedat. Vnde etiam de agni hostia dominus praecepit, dicens: in una domo comedetur, nec efferetis de carnibus eius foras. In una namque domo agnus comeditur, quia in una catholica ecclesia uera hostia redemptoris immolatur. De cuius carnibus diuina lex efferri foras prohibet, quia dari sanctum canibus uetat. Sola est in qua opus bonum fructuose peragitur, unde et mercedem denarii non nisi qui intra uineam laborauerant acceperunt. Sola est quae intra se positos ualida caritatis compage custodit. Vnde et aqua diluuii arcam quidem ad sublimiora sustulit, omnes autem quos extra arcam inuenit exstinxit. Sola est in qua superna mysteria ueraciter contemplemur. Vnde et ad moysen dominus dicit: est locus apud me et stabis supra petram. Et paulo post: tollam manum meam et uidebis posteriora mea. Quia enim ex sola catholica ecclesia ueritas conspicitur, apud se esse locum dominus perhibet de quo uideatur. In petra moyses ponitur, ut dei speciem contempletur, quia nisi quis fidei soliditatem tenuerit, diuinam praesentiam non agnoscit. De qua soliditate dominus dicit: super hanc petram aedificabo ecclesiam meam. Quid est ergo hoc loco dicere ad amicos iob: ite ad iob, nisi petram ascendite? Quid est: faciem eius pro uobis suscipiam, ut non uobis imputetur stultitia, nisi id quod illic dicitur: posteriora mea uidebis? Id est, eius quae postmodum facienda est mysteria incarnationis intelleges. Haeretici autem pro eo quod in petra stare contemnunt, transeuntis domini posteriora non aspiciunt; quia extra ecclesiam positi incarnationis eius, sicut sunt, mysteria non agnoscunt. Sicut autem et superius diximus, per tauros ceruix superbiae, per arietes uero ducatus exprimitur, qui ab haereticis, persuasis plebibus, quasi seductis gregibus, agitur. De haereticis namque superbientibus dicitur, qui infirmorum mentes male suadendo corrumpunt: concilium taurorum inter uaccas populorum. Et quia sequentes se populos uelut greges trahunt, arietes aliquando nominantur. Gregem scilicet arietes ducunt. Vnde per increpationem ieremias ait: principes tui uelut arietes. Quia igitur haeretici cum ad sanctam ecclesiam redeunt, superbiae elationem deserunt, et nequaquam iam quasi sequentes greges populorum cuneos ad interitum ducunt, amici beati iob offerre tauros et arietes iubentur. Tauros enim et arietes in sacrificio offerre est superbum ducatum conuersionis humilitate mactare, ut edomita ceruice superbiae discant oboediendo sequi, qui dudum docendo praeire conabantur. Recte quoque haec eorum superbia septem sacrificiis expiatur, quia haeretici ad ecclesiam reuertentes per humilitatis hostiam dona spiritus gratiae septiformis accipiunt, et quia elationis suae uetustate tabuerant, nouitate gratiae reformentur. Septenarius autem numerus apud sapientes huius saeculi quadam sua habetur ratione perfectus, quod ex primo pari et ex primo impari consummatur. Primus enim impar ternarius est, primus que par quaternarius. Ex quibus duobus septenarius constat, qui eisdem partibus suis multiplicatus in duodenarium surgit. Nam siue tres per quattuor, seu quattuor per tres ducimus, ad duodenarium peruenimus. Sed nos quia superno munere ueritatis praedicamenta percipimus, haec fixa scientiae altitudine despiciendo calcamus, hoc procul dubio inconcussa fide retinentes; quia quos spiritus gratiae septiformis repleuerit perficit, eis que non solum trinitatis notitiam, sed etiam uirtutum quattuor, id est prudentiae, temperantiae, fortitudinis atque iustitiae operationem praebet. Qui in ipsis quoque quos ingreditur suis quodammodo partibus augetur, dum et per trinitatis notitiam quattuor uirtutum actio accipitur, et per actionem uirtutum quattuor usque ad manifestam trinitatis speciem peruenitur. Et apud nos ergo septenarius, sed longe dissimiliter, quia plene et non inaniter in duodenarium surgit, dum et per fidem opera et rursum per opera perficit fidem. Sancti quoque apostoli gratiae septiformis spiritu implendi, duodecim sunt electi. In quattuor enim mundi partibus trinitatem, quae deus est, innotescere mittebantur. Duodecim ergo electi sunt ut etiam ex ipsius numeri rationis causa claresceret quod per quattuor infima, tria summa praedicarent. Siue itaque hac, seu alia qualibet fortasse ratione, in scriptura tamen sacra septenario numero aliquando secura requies aeternitatis, aliquando uniuersitas praesentis huius temporis, aliquando autem sanctae ecclesiae uniuersitas designatur. Septenario quippe numero perfectio aeternitatis innuitur, cum dies septimus in requiem domini sanctificatus uocatur. Cui iam uespera inesse non dicitur quia aeternae beatitudinis requies nullo termino coartatur. Hinc est etiam quod lege data dies septimus feriatus esse praecipitur, ut aeterna per illum requies designetur. Hinc est quod in annorum curriculo septenarius numerus septies multiplicatus, monade addita, ad quinquagenarium ducitur, ut perpetuam beatitudinem signans iubilaei sacratissima requies obseruetur. Hinc est quod resurgens dominus et frequenter apparens, ultimo iam conuiuio cum septem discipulis comedisse describitur, quia hi qui in illo nunc perfecti sunt, aeterna per illum refectione satiantur. Rursum per septenarium numerum haec uniuersitas temporalitatis accipitur. Hinc est enim quod per septem dies hoc totum uitae praesentis tempus euoluitur. Hinc quod in typo sanctae ecclesiae, quae omni hoc tempore mundum praedicando circuit, arca domini tubis clangentibus muros iericho diebus septem circumacta confregit. Hinc propheta ait: septies in die laudem dixi tibi. Quod ipse rursum pro toto atque uniuerso suae deprecationis tempore se dixisse significans, ait: semper laus eius in ore meo. Quod uero per septenarium numerum praesentis uitae uniuersitas designatur, tunc magis ostenditur, cum post eum quoque etiam octonarius subinfertur. Septenarium quippe cum adhuc alius sequitur, ex ipso eius augmento exprimitur quod finienda temporalitas aeternitate concludatur. Hinc est enim quod salomon admonet, dicens: da partem septem, necnon et octo. Per septenarium quippe numerum hoc quod septem diebus agitur praesens tempus expressit; per octonarium uero uitam perpetuam designauit, quam sua nobis dominus resurrectione patefecit. Dominico scilicet die resurrexit, qui dum diem septimum, id est sabbatum sequitur, a conditione octauus inuenitur. Bene autem dicitur: da partem septem, necnon et octo, quia ignoras quid mali futurum sit super terram. Ac si aperte diceretur: sic dispensa temporalia, ut appetere non obliuiscaris aeterna. Oportet namque ut in posterum bene agendo prouideas, qui de uenturo iudicio quanta tribulatio sequatur ignoras. Hinc est quod quindecim gradibus templum ascenditur, ut ex ipsa eius ascensione discatur quatenus per septem et octo et temporalis sollicite dispensetur actio, et prouide mansio aeterna requiratur. Hinc est etiam quod dum monas in denarium surgit, centum quinquaginta psalmos propheta cecinit. Propter hunc septenarium numerum temporalia, octonarium uero aeterna signantem, super centum uiginti fideles in cenaculo residentes spiritus sanctus effusus est. Per septem quippe et octo quindecim componuntur; et si ab uno usque ad quindecim numerando paulatim per incrementa consurgimus, usque ad centesimum et uigesimum numerum peruenimus. Qua scilicet effusione sancti spiritus didicerunt ut et temporalia tolerando transirent, et aeterna inhianter appeterent. Rursum septenario numero sanctae ecclesiae uniuersitas designatur. Vnde ioannes in apocalypsi septem ecclesiis scribit; sed per eas quid aliud quam uniuersalem intellegi ecclesiam uoluit? Quae nimirum uniuersalis ecclesia ut plena septiformis gratiae spiritu signaretur, elisaeus super puerum mortuum septies inspirasse describitur. Super exstinctum quippe populum dominus ueniens quasi septies inspirat, qui ei dona spiritus septiformis gratiae misericorditer tribuit. Quia igitur saepe septenario numero sanctae ecclesiae uniuersitas figuratur, ueniant ad beatum iob amici illius, et iussum diuinitus offerant holocaustum. Sed uigilanter omnino septenarii numeri arcana custodiant, ut uidelicet hi qui extra sunt positi prius se uniuersitati sanctae ecclesiae misceant, et tunc demum ueniam de reatu pristinae elationis exquirant. Pro culpa sua septem sacrificia offerant, quia reatus sui absolutionem non accipiunt, nisi gratiae septiformis spiritu uniuersali paci a qua excisi fuerant aggregentur. Dicatur igitur: sumite uobis septem tauros et septem arietes, et ite ad seruum meum iob, et offerte holocaustum pro uobis; iob autem seruus meus orabit pro uobis; faciem eius suscipiam, ut non uobis imputetur stultitia. Ac si haereticis redeuntibus aperte diceretur: uniuersali uos ecclesiae per humilitatem paenitentiae iungite, atque eam qua per uosmetipsos digni non estis, ueniam eius a me precibus obtinete, qui cum per hanc ueraciter sapere discitis, priores apud me uestrae sapientiae stultitiam deletis. Sequitur: neque enim locuti estis coram me recta, sicut seruus meus iob. Haec paulo ante iam dominus protulit, et tamen haec eadem iterando subiungit. Quid est hoc, nisi quod sententiam, quam semel iudicando dixerat, iterum replicando confirmat? Atque ut manifestius beati iob iustitia amicorum que eius iniustitia demonstretur, eius laus illorum que reprehensio iterata uoce depromitur, ut replicata foris appareant quam fixa intus habeantur. Namque cum rex aegypti metuenda uenturae famis tempora sub boum spicarum que specie gemina uisione cognouisset, uoce sancti interpretis audiuit: quod uidisti secundo ad eamdem rem pertinens somnium, firmitatis indicium est. Qua ex re aperte colligitur quia quicquid in eloquio diuino repetitur, robustius confirmatur. Sed quia quid iudex decreuit audiuimus, addicti quoque quid faciant audiamus. Sequitur: abierunt ergo eliphaz themanites, et baldad suhites, et sophar naamathites; et fecerunt sicut locutus fuerat ad eos dominus et suscepit dominus faciem iob. Horum interpretationem nominum idcirco reticemus, quia in huius operis exordio de ea nos latius disseruisse meminimus. Intuendum uero est quia ita caute, sicut praedictum fuerat, ordo acceptae ueniae custoditur, ut in sacrificiis dominus non illorum, sed beati iob faciem suscepisse referatur. Sed quia quisquis pro aliis intercedere nititur, sibi potius ex ipsa caritate suffragatur, recte subiungitur: dominus quoque conuersus est ad paenitentiam iob, cum oraret pro amicis suis. Iam enim superius pro amicis suis exauditus ostenditur, cum factum quod praediximus memoratur: fecerunt sicut locutus fuerat ad eos dominus et suscepit dominus faciem iob. Sed cum protinus subinfertur: dominus quoque conuersus est ad paenitentiam iob, cum oraret pro amicis suis, aperte ostenditur quia etiam pro semetipso paenitens tanto citius exaudiri meruit, quanto deuote pro aliis intercessit. Plus enim pro se ualere preces suas efficit, qui has et aliis impendit. Libentius quippe sacrificium orationis accipitur, quod in conspectu misericordis iudicis proximi dilectione conditur. Quod tunc ueraciter quisque cumulat, si hoc etiam pro aduersariis impendat. Hinc est enim quod magistra ueritas dicit: orate pro persequentibus et calumniantibus uos. Hinc rursum ait: cum stabitis ad orandum, dimittite si quid habetis aduersus aliquem, ut et pater uester qui in caelis est dimittat uobis peccata uestra. Quantum uero pro se obtinuit, qui pro aliis interuenit, ilico demonstratur, cum subditur: addidit dominus omnia quaecumque fuerant iob duplicia. Cuncta quae amiserat duplicia recepit, quia per pietatem benigni iudicis temptationis nostrae dispendium uincunt suffragia consolationum. Minus autem temptat probatio quam remuneratio consolatur, ut ex retributionis merito leue fuisse quod tolerauit agnoscat, qui ex percussionis pondere graue se aliquid tolerare iudicabat. Vnde afflictae quoque iudaeae dicitur: ad punctum in modico dereliqui te et in miserationibus magnis congregabo te. Aliquando uero iuxta afflictionis pondus disponitur mensura consolationis. Vnde alias scriptum est: secundum multitudinem dolorum meorum in corde meo consolationes tuae, domine, laetificauerunt animam meam. In ea enim mensura consolatum se in qua afflictus fuerat indicat, qui laetificatum se secundum multitudinem dolorum clamat. Non autem minime lector instruitur, si ipsum remunerationis ordinem contempletur. Excessum quippe correptio, correptionem paenitentia, paenitentiam uenia, ueniam uero munera subsequuntur. Sed quia, diuinae dispensationis permissione percussus, etiam amicorum uerbis afflictus est, diuinae pietatis muneribus consolatus, etiam humana debet caritate refoueri, ut undique ei consolationis gaudia respondeant quem undique dolorum tristia et aduersa lacerabant. Vnde et subditur: uenerunt autem ad eum omnes fratres sui, et uniuersae sorores suae, et cuncti qui nouerant eum prius; et comederunt cum eo panem in domo eius, et mouerunt super eo caput. Quid in comestione panis nisi caritas, quid uero in motione capitis, nisi admiratio designatur? Bene autem subditur: et consolati sunt eum super omne malum, quod intulerat dominus super eum. Percussi enim maerore consolari est ei post percussionem de uenia congaudere. Nam quanto quisque cernitur de restituta proximi salute hilarescere, tanto se indicat de ablata doluisse. Et dederunt ei unusquisque ouem unam et inaurem auream unam. Licet cuncta haec iuxta historiam ueraciter dicta sint, ipsis tamen oblatis muneribus cogimur ut ad allegoriae mysterium recurramus. Neque enim otiose debemus accipere quod ouem, quod unam, quod inaurem auream obtulere, quod unam. Et si fortasse iuxta litteram mirum non est ouis oblata cur una, ualde tamen mirum est inauris oblata cur una. Quid uero aut ouis ad inaurem pertinet, aut quid inauris ad ouem? Ex ipso ergo munerum fine compellimur ut priora quoque, quae superficie tenus iuxta solam historiam contingendo transcurrimus, in allegoriae mysteriis indagemus. Quia igitur christus et ecclesia, id est caput et corpus una persona est, saepe beatum iob diximus modo capitis, modo figuram corporis designare. Seruata ergo historiae ueritate, sub typo gestum sanctae ecclesiae sentiamus id quod scriptum est: addidit dominus omnia quaecumque fuerant iob duplicia. Sancta quippe ecclesia etsi multos nunc percussione temptationis amittit, in fine tamen huius saeculi ea quae sua sunt duplicia recipit, quando susceptis ad plenum gentibus, ad eius fidem currere omnis quae tunc inuenta fuerit, etiam iudaea consentit. Hinc namque scriptum est: donec plenitudo gentium introiret, et sic omnis israel saluus fieret. Hinc in euangelio ueritas dicit: elias uenit, et ille restituet omnia. Nunc enim amisit israelitas ecclesia, quos conuertere praedicando non ualuit, sed tunc elia praedicante, dum quotquot inuenerit colligit, uelut plenius recipit quod amisit. Vel certe sanctae ecclesiae in fine suo duplum recipere est in singulis nobis et de beatitudine animae, et de carnis incorruptione gaudere. Hinc est enim quod per prophetam de electis dicitur: in terra sua duplicia possidebunt. Hinc est quod ioannes apostolus de sanctis finem mundi quaerentibus dicit: datae sunt illis singulae stolae albae; et dictum est eis ut requiescerent tempus adhuc modicum, donec compleretur numerus conseruorum et fratrum eorum. Sicut enim longe superius diximus, ante resurrectionem sancti singulas stolas accipiunt, quia sola animarum beatitudine perfruuntur; in fine autem mundi binas habituri sunt, quia cum mentis beatitudine etiam carnis gloriam possidebunt. Sed ea quae subnexa sunt, in fine magis huius saeculi conuersionem se iudaici populi nuntiare testantur. Nam subditur: uenerunt autem ad eum omnes fratres sui, et uniuersae sorores suae, et cuncti qui nouerant eum prius, et comederunt cum eo panem in domo eius. Tunc quippe fratres sui ac sorores ad christum ueniunt, quando ex plebe iudaica quotquot inuenti fuerint conuertuntur. Ex illo enim populo carnis materiam sumpsit. Tunc ergo ad eum fratres ac sorores accedunt, quando ex ea plebe quae ei per cognationem iuncta est, uel qui fortes futuri sunt, uelut fratres, uel infirmi, uelut sorores, ad eum per cognitionem fidei deuota gratulatione concurrunt. Tunc apud eum celeberrimae festiuitatis conuiuium exhibent, quando eum iam nequaquam quasi purum hominem contemnentes, propinquitatis suae memores, diuinitati eius se inhaerere congaudent. Tunc in domo eius panem comedunt, cum, postposita obseruatione superiacentis litterae, in sancta ecclesia mystici eloquii quasi frugis medulla pascuntur. Bene autem subiungitur: cuncti qui nouerant eum prius. Prius quippe nouerant, quem in passione sua quasi incognitum contempserunt. Nam nasciturum christum nullus qui plene legem didicit ignorauit. Vnde et herodes rex, magorum occursione perterritus, sacerdotes ac principes studuit sollerter inquirere ubi christum nasciturum esse praescirent; cui protinus responderunt: in bethleem iudae. Prius ergo nouerant quem passionis suae tempore dum despicerent ignorabant. Quorum et notitia prior, et ignorantia posterior bene ac breuiter isaac caligante signatur. Qui dum iacob benediceret, et quid eueniret in futuro praeuidebat, et quis illi praesens assisteret nesciebat. Sic quippe israelitarum populus fuit, qui prophetiae mysteria accepit, sed tamen caecos oculos in contemplatione tenuit, quia eum praesentem non uidit, de quo tam multa in futuro praeuidit. Ante se enim positum nequaquam cernere ualuit, cuius aduentus potentiam longe ante nuntiauit. Sed ecce in fine mundi ueniunt, et eum quem prius nouerant recognoscunt. Ecce in domo eius panem comedunt, quia in sancta ecclesia sacri eloquii fruge pascuntur, ecce omnem insensibilitatem pristini torporis excutiunt. Vnde et subditur: et mouerunt super eo caput. Quid enim in capite, nisi principale mentis accipitur? Sicut per psalmistam dicitur: impinguasti in oleo caput meum. Ac si aperte diceretur: arentem in suis cogitationibus mentem meam caritatis unctione rigasti. Caput igitur mouetur, cum, per formidinem ueritatis tacta, ab insensibilitate sua mens quatitur. Veniant ergo parentes ad conuiuium, atque excusso torpore caput moueant, id est hi qui redemptori nostro carne coniuncti fuerant refectionem quandoque uerbi in fide percipiant, et insensibilitatis pristinae duritiam amittant. Vnde bene per habacuc dicitur: pedes eius steterunt, et mota est terra. Stante enim domino terra procul dubio mouetur, quia cum cordi nostro timoris sui uestigia imprimit, cuncta in nobis cogitatio terrena contremiscit. Hoc itaque loco caput mouere est immobilitatem mentis excutere, et ad cognitionem fidei credulitatis gressibus propinquare. Sed quia sancta ecclesia hebraeorum nunc auersione afficitur, et tunc conuersione releuatur, recte subiungitur: et consolati sunt eum super omni malo, quod intulerat super eum deus. Consolantur uidelicet christum, consolantur ecclesiam, qui ab infidelitatis pristinae errore resipiscunt, et prauitatem uitae, per quam recta docentibus repugnauerant, deserunt. Annon grauis maeror est duris cordibus infructuose praedicare, laborem in ostendenda ueritate sumere, sed nullum de conuersione audientium fructum laboris inuenire? At contra autem, magna praedicatorum consolatio est subsequens prouectus auditorum. Releuatio quippe dicentis est immutatio proficientis. Et notandum quod in flagello positum consolari noluerunt, sed ad consolandum eum post flagellum ueniunt, quia nimirum passionis eius tempore hebraei, praedicamenta fidei contemnentes, quem hominem ex morte probauerunt deum credere despexerunt. Vnde per psalmistam dominus dicit: sustinui qui simul me cum contristaretur, et non fuit; consolantem me quaesiui, et non inueni. Consolantem quippe in passione minime inuenit, qui ex despectu mortis etiam ipsos hostes pertulit, pro quibus ad mortem uenit. Post flagella ergo propinqui ad consolationem ueniunt, quia in membris suis nunc usque dominus patitur; sed extremo tempore israelitae omnes ad fidem, cognita eliae praedicatione, concurrunt, atque ad eius protectionem quem fugerant redeunt; et tunc illud eximium multiplici aggregatione populorum conuiuium celebratur. Tunc post flagella quasi iob sanus ostenditur, quando a conuersis atque credentibus post passionem suam ac resurrectionem dominus in caelis immortalis uiuere per certitudinem fidei scitur. Tunc quasi remuneratus iob cernitur, quando in maiestatis suae potentia sicut est deus creditur, et eius fidei subici hi qui prius restiterant uidentur. In fine igitur mundi credentes hebraei conueniant, et humani generis redemptori in potentia diuinitatis quasi sano iob oblationum suarum uota persoluant. Vnde et bene subditur: et dederunt ei unusquisque ouem unam, et inaurem auream unam. Quid per ouem nisi innocentia, quid per inaurem nisi oboedientia designatur? Per ouem quippe simplex animus, per inaurem uero ornatus humilitatis gratia auditus exprimitur. Sed quia ad ostendendam uirtutem oboedientiae occasio opportuna se praebuit, libet hanc paulo uigilantius sollicitius que discutere, et quanti sit meriti demonstrare. Sola namque uirtus est quae uirtutes ceteras menti inserit, insertas que custodit. Vnde et primus homo praeceptum quod seruaret accepit, cui se si uellet oboediens subdere, ad aeternam beatitudinem sine labore perueniret. Hinc samuel ait: melior est oboedientia quam uictimae, et auscultare magis quam offerre adipem arietum, quoniam quasi peccatum ariolandi est repugnare, et quasi scelus idololatriae nolle acquiescere. Oboedientia quippe uictimis iure praeponitur, quia per uictimas aliena caro, per oboedientiam uero uoluntas propria mactatur. Tanto igitur quisque deum citius placat, quanto ante eius oculos repressa arbitrii sui superbia, gladio praecepti se immolat. Quo contra ariolandi peccatum inoboedientia dicitur, ut quanta sit uirtus oboedientiae demonstretur. Ex aduerso ergo melius ostenditur, quid de eius laude sentiatur. Si enim quasi peccatum ariolandi est repugnare, et quasi scelus idololatriae nolle acquiescere, sola est quae fidei meritum possidet, qua sine quisque infidelis conuincitur, etiamsi fidelis esse uideatur. Hinc per salomonem in ostensione oboedientiae dicitur: uir oboediens loquitur uictorias. Vir quippe oboediens uictorias loquitur, quia dum alienae uoci humiliter subdimur, nosmetipsos in corde superamus. Hinc in euangelio ueritas dicit: eum qui uenit ad me, non eiciam foras, quia de caelo descendi, non ut faciam uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me. Quid enim? Si suam faceret eos qui ad se ueniunt reppulisset? Quis autem nesciat quod uoluntas filii a patris uoluntate non discrepet? Sed quoniam primus homo, quia suam facere uoluntatem uoluit, a paradisi gaudio exiuit, secundus ad redemptionem hominum ueniens, dum uoluntatem se patris et non suam facere ostendit, permanere nos intus docuit. Cum igitur non suam sed patris uoluntatem facit, eos qui ad se ueniunt foras non eicit, quia dum exemplo suo nos oboedientiae subicit, uiam nobis egressionis claudit. Hinc rursum ait: non possum ego a meipso facere quicquam, sed sicut audio iudico. Nobis quippe oboedientia usque ad mortem seruanda praecipitur. Ipse autem si sicut audit iudicat, tunc quoque oboedit, cum iudex uenit. Ne igitur nobis usque ad praesentis uitae terminum oboedientia laboriosa appareat, redemptor noster indicat, quia hanc etiam cum iudex uenerit seruat. Quid ergo mirum si peccator homo oboedientiae in praesentis uitae breuitate se subicit, quando hanc mediator dei et hominum et cum oboedientes remunerat, non relinquit? Sciendum uero est quia numquam per oboedientiam malum fieri, aliquando autem debet per oboedientiam bonum quod agitur, intermitti. Neque enim mala in paradiso arbor exstitit, quam deus homini ne contingeret interdixit. Sed ut per melius oboedientiae meritum homo bene conditus cresceret, dignum fuerat ut hunc etiam a bono prohiberet, quatenus tanto uerius hoc quod ageret uirtus esset; quanto et a bono cessans, auctori suo se subditum humilius exhiberet. Sed notandum quod illic dicitur: ex omni ligno paradisi edite, de ligno autem scientiae boni et mali ne tetigeritis. Qui enim ab uno quolibet bono subiectos uetat, necesse est ut multa concedat, ne oboedientis mens funditus intereat, si a bonis omnibus penitus repulsa ieiunat. Omnes autem paradisi arbores ad esum dominus cessit, cum ab una prohibuit, ut creaturam suam, quam nolebat exstingui, sed prouehi, tanto facilius ab una restringeret, quanto ad cunctas latius relaxaret. Sed quia nonnumquam nobis huius mundi prospera, nonnumquam uero iubentur aduersa, sciendum summopere est quod oboedientia aliquando, si de suo aliquid habeat, nulla est; aliquando autem, si de suo aliquid non habeat, minima. Nam cum huius mundi successus praecipitur, cum locus superior imperatur, is qui ad percipienda haec oboedit, oboedientiae sibi uirtutem euacuat, si ad haec etiam ex proprio desiderio anhelat. Neque enim se sub oboedientia dirigit, qui ad percipienda huius uitae prospera libidini propriae ambitionis seruit. Rursum cum mundi despectus praecipitur, cum probra adipisci et contumeliae iubentur; nisi haec ex semetipso animus appetat, oboedientiae sibi meritum minuit, qui ad ea quae in hac uita despecta sunt inuitus nolens que descendit. Ad detrimentum quippe oboedientia ducitur, cum mentem ad suscipienda probra huius saeculi nequaquam ex parte aliqua etiam sua uota comitantur. Debet ergo oboedientia et in aduersis ex suo aliquid habere, et rursum in prosperis ex suo aliquid omnimodo non habere, quatenus et in aduersis tanto sit gloriosior quanto diuino ordini etiam ex desiderio iungitur, et in prosperis tanto sit uerior quanto a praesenti ipsa quam diuinitus percipit gloria funditus ex mente separatur. Sed hoc uirtutis pondus melius ostendimus, si caelestis patriae duorum hominum facta memoremus. Moyses namque cum in deserto oues pasceret, domino per angelum in igne loquente uocatus est, ut eripiendae omni israelitarum multitudini praeesset. Sed quia apud se mente humilis exstitit, oblatam protinus tanti regiminis gloriam expauit, mox que ad infirmitatis patrocinium recurrit, dicens: obsecro, domine, non sum eloquens; ab heri et nudiustertius ex quo coepisti loqui ad seruum tuum, tardioris et impeditioris linguae factus sum. Et, se postposito, alium deposcit, dicens: mitte quem missurus es. Ecce cum auctore linguae loquitur, et ne tanti regiminis potestatem suscipiat, elinguem se esse causatur. Paulus quoque diuinitus fuerat ut hierosolymam ascendere debuisset admonitus, sicut ipse galatis dicit: deinde post annos quattuordecim iterum ascendi hierosolymam, assumpto barnaba et tito; ascendi autem secundum reuelationem. Is que in itinere cum prophetam agabum repperisset, quanta se aduersitas in hierosolymis maneret audiuit. Scriptum quippe est quod idem agabus zonam pauli suis pedibus inserens, dixit: uirum cuius haec zona est sic alligabunt in ierusalem. A paulo autem protinus respondetur: ego non solum alligari, sed et mori in ierusalem paratus sum pro nomine iesu, neque enim pretiosiorem facio animam meam quam me. Praeceptione igitur reuelationis hierosolymam pergens, aduersa cognoscit, et tamen haec libenter appetit; audit quae timeat, sed ad haec ardentior anhelat. Moyses itaque ad prospera de suo nihil habet, quia precibus renititur, ne israeliticae plebi praeferatur. Paulus ad aduersa etiam ex suo uoto ducitur, quia malorum imminentium cognitionem percipit, sed deuotione spiritus etiam ad acriora feruescit. Ille praesentis potestatis gloriam deo uoluit iubente declinare; iste, deo aspera et dura disponente, se studuit ad grauiora praeparare. Praeeunte ergo utrorumque ducum infracta uirtute instruimur, ut si oboedientiae palmam apprehendere ueraciter nitimur, prosperis huius saeculi ex sola iussione, aduersis autem etiam ex deuotione militemus. Notandum uero est quod hoc loco cum inaure ouis, cum oue inauris offertur, quia nimirum innocuis mentibus ornamentum semper oboedientiae iungitur, domino attestante, qui ait: oues meae uocem meam audiunt; et ego cognosco eas et sequuntur me. Beato igitur iob nemo inaurem sine oue, nemo ouem sine inaure obtulit, quia profecto redemptori suo non oboedit, qui innocens non est; et innocens esse non potest, qui oboedire contemnit. Quia uero ipsa oboedientia non seruili metu sed caritatis affectu seruanda est, non terrore poenae, sed amore iustitiae, cuncti qui ad conuiuium ueniunt, auream inaurem obtulisse perhibentur; ut uidelicet in ea quae exhibetur oboedientia, caritas fulgeat, quae uirtutes omnes quasi auri more cetera metalla transcendat. Sed quia nulla esse innocentia, nulla esse uera oboedientia in multiplicibus haereticorum diuisionibus potest, ad cognitionem fidei uenientes offerant ouem, sed unam; offerant inaurem, sed unam; id est, tales ueniant, qui in unitate sanctae ecclesiae innocui oboedientes que persistant. Vnum quippe diuidi per numeros non potest, quia et hoc ipsum unum quod dicimus numerus non est. Offerant igitur ouem, sed unam; offerant inaurem, sed unam; id est, in sanctam ecclesiam cum innocentia atque oboedientia uenientes, eam mentem deferant quam sectarum schismata non diuidant. Aperire libet oculos fidei, et illud extremum sanctae ecclesiae de susceptione israelitici populi conuiuium contemplari. Ad quod nimirum conuiuium magnus ille ueniens elias conuiuantium inuitator adhibetur; et tunc propinqui, tunc noti ad eum cum muneribus ueniunt, quem in flagello paulo ante positum contempserunt. Appropinquante enim die iudicii, uel praecursoris uocibus, uel quibusdam erumpentibus signis, ipsa eis iam aliquo modo aduenientis domini uirtus interlucet. Cuius iram dum praeuenire festinant, conuersionis suae tempus accelerant. Conuersi autem cum muneribus ueniunt, quia eum quem paulo ante in passione deriserunt, tunc uirtutum opera quasi munera offerendo, uenerantur, illud procul dubio hac sua oblatione complentes quod et cernimus magna ex parte iam factum; et adhuc credimus perfecte faciendum: adorabunt eum filiae tyri in muneribus. Tunc namque illum plenius filiae tyri in muneribus adorant, cum israelitarum mentes huius nunc mundi desideriis subditae, ei quem superbientes negauerant, quandoque cognito, suae hostias confessionis apportant. Et quamuis eisdem temporibus quibus antichristus appropinquat, aliquatenus uita fidelium minoris esse uirtutis appareat, quamuis in conflictu illius perditi hominis grauis etiam corda fortium formido constringat; elia tamen praedicante roborati, non solum fideles quique in sanctae ecclesiae soliditate persistunt, sed, sicut superius diximus, ad cognitionem fidei multi quoque ex infidelibus conuertuntur, ita ut israeliticae gentis reliquiae, quae repulsae prius funditus fuerant, ad sinum matris ecclesiae pia omnimodo deuotione concurrant. Vnde et bene nunc subditur: dominus autem benedixit nouissimis iob magis quam principio eius. Haec historice facta credimus, haec mystice facienda speramus. Magis enim nouissimis iob quam principio benedicitur, quia quantum ad israelitici populi susceptionem pertinet, urgente fine praesentis saeculi, dolorem sanctae ecclesiae dominus animarum multiplici collectione consolatur. Tanto quippe locupletius ditabitur, quanto et manifestius innotescit quod ad finem praesentis uitae temporalitas urgetur. Praedicatores namque sanctae ecclesiae benedictione extremi temporis psalmista ditari conspexerat, cum dicebat: adhuc multiplicabuntur in senecta uberi, et bene patientes erunt, ut annuntient. In senecta scilicet uberi multiplicantur, quia cum eorum uita differtur, semper ad melius fortitudo producitur, eis que per augmentum temporum crescunt etiam lucra meritorum. Bene autem patientes sunt ut annuntient, quia caelestia praedicantes, tanto robustius aduersa tolerant, quanto et per tolerantiam suam animarum commoda locupletius reportant. Sequitur: et facta sunt ei quattuordecim milia ouium, et sex milia camelorum, et mille iuga boum, et mille asinae; et fuerunt ei septem filii, et tres filiae. Quod septem milia ouium, et tria milia camelorum, et quingenta iuga boum, et quingentas asinas ante probationem percussionis habuerit, ipsa eiusdem historiae praefatio ostendit; quae per flagellum perdita, ei nunc sunt duplicia restituta. Filii autem totidem sunt redditi quot amissi. Septem quippe filios et tres filias habuit, septem autem nunc filios et tres filias recepisse describitur, ut et hi qui exstincti fuerant uiuere demonstrentur. Dum enim dicitur: addidit dominus quaecumque fuerant iob duplicia, et tamen totidem filios ei restituit quot amisit, et filios dupliciter addidit, cui decem postmodum in carne restituit, decem uero qui amissi fuerant in occulta animarum uita seruauit. Si quis autem in praedictis animalibus, postposito culmo historiae, ut intellectuale uidelicet animal, pasci mysteriorum fruge desiderat, necesse est ut quae sentimus agnoscat. Intellegere enim possumus quod in his animalibus aggregata fidelium uniuersitas designatur. Hinc est namque quod per psalmistam patri de filio dicitur: omnia subiecisti sub pedibus eius, oues et boues uniuersas, insuper et pecora campi. Hinc est quod idem propheta sanctam ecclesiam simplices quosque inhabitare conspiciens, ait: animalia tua inhabitabunt in ea. Quid ergo in ouibus nisi innocentes, quid in camelis nisi eos qui ceterorum mala transeunt exuberantium tortuosa mole uitiorum, quid in iugatis bobus nisi israelitas legi subditos, quid in asinis nisi simplices gentilium mentes accipimus? Nam quia innocentes quique ouium nomine designantur, testatur psalmista, qui ait: nos autem populus eius, et oues pascuae eius. Neque enim qui seruare innocentiam neglegunt, illa internae pascuae refectione satiantur. Cameli uero nomine aliquando in sacro eloquio dominus, aliquando autem gentilium superbia exprimitur, quasi excrescente desuper tumore tortuosa. Quia enim ad suscipienda onera sponte se camelus humiliat, non immerito redemptoris nostri gratiam designat, qui in eo quod infirmitatis nostrae onera suscipere dignatus est, a potestatis suae celsitudine sponte descendit. Vnde et per euangelium dicit: potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi eam, nemo tollit eam a me. Et unde iterum dicit: facilius est camelum per foramen acus transire quam diuitem intrare in regnum caelorum. Quid enim nomine diuitis nisi quemlibet elatum, quid cameli appellatione, nisi propriam condescensionem signat? Camelus enim per foramen acus transiit, cum idem redemptor noster usque ad susceptionem mortis per angustias passionis intrauit. Quae passio uelut acus exstitit, quia dolore corpus pupugit. Facilius autem camelus per foramen acus quam diues caelorum regnum ingreditur; quia nisi ipse prius infirmitatis nostrae onera suscipiens per passionem suam foramen nobis humilitatis ostenderet, nequaquam se ad humilitatem illius superba nostra rigiditas inclinaret. Rursum cameli nomine tortuosa ac plena uitiis gentilitas designatur, sicut per moysen dicitur quod inclinata iam die egressum in agro isaac in camelo sedens rebecca conspexit, ac protinus de camelo descendit, et sese pallio uisionem illius uerecundata cooperuit. Quem enim isaac alium, in eo quod inclinata iam die in agro egressus fuerat, designabat; nisi eum qui extremo huius mundi tempore, uelut in diei finem ueniens, quasi in agrum foras exiit? Quia cum sit inuisibilis, in hoc mundo se uisibilem demonstrauit. Quem in camelo sedens rebecca conspexit, quia eum ecclesia ex gentibus ueniens, dum adhuc uitiis esset innixa, et necdum spiritalibus, sed animalibus motibus inhaereret, attendit. Sed protinus de camelo descendit, quia uitia quibus prius fuerat superbe elata deseruit, se que etiam pallio operire curauit, quia uiso domino, infirmitatem suae actionis erubuit, et illa quae prius in camelo libere gestabatur, descendens postmodum uerecundia tegitur. Vnde eidem ecclesiae a priore elatione conuersae per apostolicam uocem, quasi rebeccae de camelo descendenti sibi que pallium superducenti, dicitur: quem enim fructum habuistis tunc in illis, in quibus nunc erubescitis? In bobus uero aliquando luxuriosorum dementia, aliquando laboriosa fortitudo praedicantium, aliquando humilitas exprimitur israelitarum. Quia enim bouis nomine per comparationem luxuriosorum dementia designatur, salomon indicat, qui cum male suadentis mulieris petulantiam praemisisset, adiunxit: statim que eam sequitur, quasi bos ductus ad uictimam. Rursum quia bouis nomine labor praedicatoris exprimitur, legis uerba testantur, quae ait: non obturabis os boui trituranti. Ac si aperte diceret: praedicatorem uerbi ab stipendiorum suorum perceptione non prohibes. Rursum quia bouis nomine plebs israelitica figuratur, propheta asserit, qui redemptoris aduentum denuntians dicit: cognouit bos possessorem suum, et asinus praesepe domini sui; per bouem scilicet israeliticum populum iugo legis edomitum signans, per asinum uero gentilem populum indicans, uoluptatibus deditum, et grauius brutum. Asinorum quoque uel asinarum nomine aliquando luxuriosorum petulantia, aliquando mansuetudo simplicium, aliquando uero, ut praediximus, stultitia gentilium designatur. Quia enim luxuriosorum petulantia asinorum appellatione per comparationem exprimitur aperte declaratur cum per prophetam dicitur: quorum carnes sunt ut carnes asinorum. Rursum quia asinarum nomine simplicium uita figuratur, redemptor noster cum ierusalem pergeret, asinam sedisse memoratur. Ierusalem quippe uisio pacis dicitur. Quid igitur signat quod dominus sedendo asinam ierusalem ducit, nisi quod simplices mentes dum praesidendo possidet, eas usque ad uisionem pacis sua sacra sessione perducit? Rursum quia asinorum nomine stultitia gentilium designatur propheta testatur, dicens: beati qui seminatis super omnes aquas, immittentes pedem bouis et asini. Super omnes quippe aquas seminare est cunctis populis fructuosa uitae uerba praedicare. Pedem uero bouis et asini immittere est uias israelitici ac gentilis populi per praeceptorum caelestium uincula religare. Litterae igitur ueritate seruata, sub beati iob nomine cunctis his animalibus non immerito credimus sanctae ecclesiae populos designari, quatenus ea quae scripta sunt dispensatione sancti spiritus cuncta mirabiliter ordinante, et transacta nobis referant, et futura praedicant. Agnoscamus ergo in ouibus fideles atque innocentes ex iudaea populos, legis dudum pascuis satiatos. Agnoscamus in camelis ad fidem simplices ex gentilitate uenientes, qui prius sub ritu sacrilego, quasi quadam deformitate membrorum, ualde turpes ostensi sunt, uidelicet foeditate uitiorum. Et quia saepe, ut praediximus, sacra eloquia curant repetere quod affirmant, possunt rursum in bobus israelitae accipi, quasi iugo legis attriti; asinis uero, ut dictum est, gentiles populi designari, qui dum se colendis lapidibus inclinabant, non reluctante mente, quasi dorso stulte supposito, quibuslibet idolis bruto sensu seruiebant. Sancta ergo ecclesia quae in exordiis suis innumeris temptationibus pressa, uel israeliticum populum, uel multos ex gentibus amisit, uidelicet quos lucrari non potuit, duplicia in fine recipit, quia in ea ex utraque natione fidelium numerus multiplicior excrescit. Possunt etiam per iugatos boues praedicatores intellegi. Vnde cum eos ad annuntiandum dominus mitteret, teste euangelio, binos misisse describitur, ut quia uel duo sunt praecepta caritatis, uel quia haberi societas minus quam inter duos non potest, praedicatores sancti ex ipsa qualitate suae missionis cognoscerent quantum concordiam societatis amarent. Possunt, sicut praediximus, per asinas mentes simplicium designari. Sancta uero ecclesia duplices boues atque asinas recipit, quia praedicatores sancti, qui, pressi formidine, in eius dudum temptatione tacuerant, et mentes simplicium, quae, uictae terroribus, ueritatem illius confiteri formidabant, tanto iam nunc robustius in confessione ueritatis uoces suas exserunt, quanto debilius ante timuerunt. Haec in significatione ecclesiae breuiter diximus: quae quomodo eiusdem sanctae ecclesiae capiti seruiant, in exordio huius operis latius nos dixisse memoramus. Qui ergo de his sibi plenius satisfieri nititur, secundum huius operis librum legere dignetur. Iam uero si quaerimur ut etiam de ipso animalium numero disseramus, cur mille iuga boum, uel mille asinae, et sex milia camelorum, et quattuordecim milia ouium numerentur, dicere breuiter possumus quod apud saecularem quidem scientiam millenarius numerus idcirco perfectus habeatur, quia denarii numeri quadratum solidum reddit. Decem quippe decies ducta fiunt centum, quae iam figura quadrata, sed plana est. Vt autem in altitudinem surgat et solida fiat, rursus centum decies multiplicantur, et mille sunt. Senarius autem numerus idcirco perfectus est, quia primus in numeris completur partibus suis, id est sexta sui parte, et tertia, et dimidia, quae sunt unum, et duo, et tria, quae in summam ducta sex fiunt. Nec alius ante senarium numerum reperitur, qui suis partibus dum diuiditur, tota eius summa compleatur. Sed quia cuncta haec per sacrae scripturae celsitudinem proficiendo transcendimus, ibi senarium, ibi septenarium, ibi denarium, ibi millenarium unde sit perfectus inuenimus. Senarius quippe numerus in scriptura sacra perfectus est, quia in mundi origine dominus ea quae primo die coepit sexto die opera impleuit. Septenarius in ea perfectus est, quia omne opus bonum septem per spiritum uirtutibus agitur, ut et fides simul et opera consummentur. Denarius numerus in ea perfectus est, quia lex in decem praecepta concluditur, omnis que culpa non amplius quam per decem uerba cohibetur, atque, enarrante ueritate, operatores uineae denario remunerantur. In denario quippe tria iunguntur ad septem. Homo autem, quia ex anima constat et corpore, in septem qualitatibus continetur. Nam tribus spiritaliter, et quattuor corporaliter uiget. In dilectione etenim dei tribus qualitatibus spiritaliter excitatur, cum ei per legem dicitur: diliges dominum deum tuum ex tota mente tua, et ex tota anima tua, et ex tota uirtute tua. Corporaliter uero quattuor qualitatibus continetur, quia uidelicet ex materia calida et frigida, humida et sicca componitur. Homo ergo qui ex septem qualitatibus constat denario remunerari dicitur, quia in illa perceptione supernae patriae septem nostra ad tria iunguntur aeterna, ut homo contemplationem trinitatis accipiat, et de remuneratione operis quasi quodam denario consummatus uiuat. Vel certe quod septem uirtutes sunt quibus in hac uita laboratur, dum que eis in remuneratione contemplatio trinitatis redditur, uita laborantium denario remuneratur. Sed perfectus quisque etiam in hac uita denarium accipit, dum eisdem septem uirtutibus, spem, fidem caritatem que coniungit. Millenarius quoque numerus in sacro eloquio perfectus accipitur, quia appellatione eius uniuersitas designatur. Vnde scriptum est: uerbi quod mandauit in mille generationes. Cum enim nequaquam credendum sit quod ad centum generationes mundus extenditur, quid aliud mille generationibus nisi generationum uniuersitas figuratur? Beatus igitur iob quattuordecim milia ouium recepit. Quia enim in sancta ecclesia uirtutum perfectio ad utrumque sexum ducitur, septenarius in ea numeris duplicatur. Et sex milia camelorum, quia plenitudinem in illa operis accipiunt qui ab illa dudum uitiorum suorum foeditate perierunt. Mille quoque iuga boum, ac mille asinas recepit, quia israelitas atque gentiles, doctos ac simplices, post temptationum casus in culmine perfectionis assumit. Septem quoque filios, et tres filias recepit, quia eorum mentibus quos septem uirtutibus generat ad perfectionis summam, spem, fidem caritatem que coniungit, ut tanto uerius prole sua gaudeat, quanto suis fidelibus nil deesse uirtutis pensat. Sed quia haec succincte transcurrimus, nunc ipsis quoque indagandis filiarum uocabulis intendamus. Sequitur: et uocauit nomen unius diem, et nomen secundae casiam, et nomen tertiae cornustibii. Haec nomina, pro eo quod a uirtutibus sumpta sunt, apte curauit interpres non ea sicut in arabico sermone inuenta sunt ponere, sed in latinum eloquium uersa apertius demonstrare. Quis enim nesciat diem uel casiam latina esse uocabula? At uero in cornustibii, - quamuis non cornus, sed cornu dicitur, nec cantantium fistula tibium, sed tibia uocatur; - in latina tamen lingua sermonis genere minime custodito, rem, credo, prodere maluit, atque in eius linguae de qua transferebat proprietate perdurare. Vel quia per cornu et tibiam unum uerbum ex utroque composuit, utrumque uerbum per unam orationis partem in latina lingua transfusum quo uoluit genere licite uocauit. Quid est ergo quod prima filia beati iob dies dicitur, secunda casia, tertia uero cornustibii uocata memoratur, nisi quia uniuersum genus humanum, quod benignitate conditoris atque eiusdem misericordia redemptoris eligitur, istis nominibus designatur? Homo namque quasi dies ex conditione claruit, quia hunc auctor suus ingenitae innocentiae splendore respersit. Sed sponte sua ad peccati tenebras lapsus, quia ueritatis lucem deseruit, quasi in nocte se erroris abscondit, quia alias dicitur secutus umbram. Sed quia auctori nostro non defuit largitas bonitatis suae, etiam contra tenebras iniquitatis nostrae eum quem prius potenter ad iustitiam condidit potentius redimendo postmodum ab errore reuocauit. Cui quia post casum suum illa conditionis suae pristina firmitas defuit, eum contra bella intima repugnantis corruptionis multiplicibus donorum suorum uirtutibus fulsit. Quae nimirum uirtutes proficientium in notitia ceterorum hominum quasi suauitate fragrant odorum. Hinc est enim quod per paulum dicitur: christi bonus odor sumus deo. Hinc est quod sancta ecclesia, in electis suis quamdam fragrantiam suauitatis odorata, in canticorum cantico loquitur, dicens: donec rex in recubitu suo est, nardus mea dedit odorem suum. Ac si apertius dicat: quousque meis obtutibus rex apud se in requie secreti caelestis absconditur, electorum uita miris uirtutum odoribus exercetur, ut quo adhuc eum quem appetit non uidet, ardentius per desiderium flagret. Rege quippe in recubitu suo posito, nardus odorem dat, dum quiescente in sua beatitudine domino, sanctorum uirtus in ecclesia magnae nobis gratiam suauitatis administrat. Quia ergo et conditum luce innocentiae claruit, et redemptum genus humanum exercitio bonorum operum odorem suauitatis aspersit, et prima filia recte dies, et secunda non incongrue casia nominatur. Bene autem casia dicitur, quae in tanto sublimis uitae odore dilatatur. In ipsa quippe sua origine in qua iustus homo conditus fuerat tantis quantis nunc opus est uirtutibus non indigebat, quia si stare sicut est conditus uellet, hostem extra positum uincere sine difficultate potuisset. Postquam uero per assensum hominis semel aduersarius ad intima irrupit, laboriosius iam uictor eicitur, qui adhuc impugnans sine labore pelleretur. Multa namque nunc exhibenda sunt quae in paradiso necessaria non fuerunt. Nunc quippe opus est uirtute patientiae, laboriosa eruditione doctrinae, castigatione corporis, assiduitate precis, confessione delictorum, inundatione lacrimarum, quorum profecto omnium conditus homo non eguit, quia salutis bonum ex ipsa sua conditione percepit. Aegro quippe amarum poculum porrigitur, ut ad salutis statum morbo sublato reuocetur. Sano autem nequaquam praecipitur quid accipiat ut conualescat, sed a quibus caueat ne languescat. Nunc ergo maioribus studiis utimur, cum salutem nequaquam seruamus habitam, sed reparare curamus ablatam. Et quia omnes hi annisus nostrae reparationis magnis intra sanctam ecclesiam opinionibus pollent, nomen secundae filiae uelut casia ex merito redolet, ut quia prima filia quasi dies exstitit per dignitatem conditionis, secunda casia sit per fragrantiam fortitudinis ex gratia redemptionis. Vnde et eidem uenienti redemptori per prophetam dicitur: myrrha, et gutta, et casia a uestimentis tuis a gradibus eburneis, ex quibus te delectauerunt filiae regum in honore tuo. Quid enim myrrhae, guttae et casiae nomine nisi uirtutum suauitas designatur? Quid eburneis gradibus nisi magna nitens fortitudine proficientium ascensus exprimitur? Redemptor igitur ueniens, myrrha, gutta et casia in uestimento utitur, quia ex electis suis, quibus se misericorditer induit, myrrhae uirtutis fragrantiam aspergit. In quibus idem odor eburneis gradibus ducitur, quia in eis uirtutum opinio non ex ostensione simulationis, sed ex ueri ac solidi operis ascensu generatur. Bene autem subditur: ex quibus te delectauerunt filiae regum in honore tuo. Sanctae namque animae ab antiquis patribus ad cognitionem ueritatis editae redemptorem suum in honore eius delectant, quia ex eo quod bene agunt suae laudi nil uindicant. Quia uero tertio ordine humanum genus etiam carnis resurrectione renouatum in illo concentu aeternae laudis assumitur, tertia filia cornustibii uocatur. Quid enim per cornustibii nisi laetantium cantus exprimitur? Ibi enim ueraciter adimpletur quod modo per prophetam dicitur: cantate domino canticum nouum. Ibi ueraciter adimpletur, ubi canticum laudis dei non iam ex fide, sed ex specie contemplata cantabitur. Ibi a nobis conditor noster laudum suarum ueraces cantus recipit, qui humanum genus et condendo diem, et redimendo casiam, et assumendo cornustibii fecit. Qui enim lux fuimus conditi, et nunc sumus casia redempti, erimus quandoque cornustibii, in exsultatione aeternae laudis assumpti. Sed priusquam ad nuptiarum thalamum sponsa perueniat, omnem a se uitae foeditatem respuit, et sponsi amori praeparans sese per species uirtutum comit. Studet quippe interni arbitri iudicio placere et, intimis desideriis subleuata, foedos mores conuersationis humanae transcendere. Vnde bene et de eisdem filiabus beati iob subditur: non sunt autem inuentae mulieres speciosae sicut filiae iob, in uniuersa terra. Electorum quippe animae omne humanum genus, quod in terra secundum hominem conuersatur, suae pulchritudinis decore transcendunt; quanto que se exterius affligendo despiciunt, tanto intus uerius componunt. Hinc est enim quod sanctae ecclesiae, quae electorum pulchritudine decoratur, per psalmistam dicitur: concupiuit rex speciem tuam. De qua paulo post subditur: omnis gloria eius filiae regum ab intus. Nam si foras gloriam quaereret, intus speciem, quam rex concupisceret, non haberet. In qua quidem quamuis multi uirtutum decore fulgeant atque ipsa uiuendi perfectione ceterorum merita excedant, nonnulli tamen quia ad altiora assequenda non sufficiunt, infirmitatis suae conscii, pietatis eius gremio continentur. Qui in quantum praeualent mala uitant, quamuis in quantum appetunt altiora bona non impleant. Quos tamen benigne dominus suscipit, eos que apud se pro modo dignae retributionis admittit. Vnde et sequitur: dedit que eis pater suus hereditatem inter fratres earum. Ipsae ergo ex perfectorum merito speciosae memorantur, ipsae etiam quasi ex imperfectorum typo uelut infirmae hereditatem inter fratres accipiunt. Vsus namque uitae ueteris non habebat ut hereditatem feminae inter masculos sortirentur, quia legis seueritas fortia eligens, infirma contemnens, districta potius studuit quam benigna sancire. Sed pio nostro redemptore ueniente, nullus infirmitatis suae conscius de sortienda caelestis patrimonii hereditate desperet. Pater enim noster inter masculos etiam feminis iura successionis tribuit, quia inter fortes atque perfectos, infirmos et humiles ad sortem supernae hereditatis admittit. Vnde ipsa ueritas in euangelio dicit: in domo patris mei mansiones multae sunt. Apud patrem quippe mansiones multae sunt, quia in illa beatitudinis uita non dispari unusquisque iuxta dispar meritum, locum disparem percipit, sed eiusdem disparilitatis damna non sentit, quia tantum sibi quantum perceperit sufficit. Sorores ergo cum fratribus ad hereditatem ueniunt, quia infirmi illuc cum fortibus admittuntur, quatenus si quis per imperfectionem non erit summus, ab hereditatis tamen sorte per humilitatem non sit extraneus. Quas bene paulus mansiones iuxta merita distributas insinuat, cum ait: alia claritas solis, et alia claritas lunae, et alia claritas stellarum. Stella enim ab stella differt in claritate. Sequitur: uixit autem post haec iob centum quadraginta annis; et uidit filios suos et filios filiorum suorum usque ad quartam generationem; et mortuus est senex et plenus dierum. In scriptura sacra non facile plenus dierum ponitur, nisi is cuius per eamdem scripturam uita laudatur. Vacuus quippe dierum est qui, quamlibet multum uixerit, aetatis suae tempora in uanitate consumit. At contra plenus dierum dicitur cui nequaquam dies sui pereundo transeunt, sed ex cotidiana mercede boni operis apud iustum iudicem et postquam transacti fuerint reseruantur. Sed quia sunt qui haec etiam in typo sanctae ecclesiae interpretari desiderent, quorum uotis tanto magis oboediendum est quanto et eorum spiritali intellegentiae congaudendum, si quattuordecim per denarium ducimus, ad centesimum et quadragesimum numerum peruenimus. Et recte uita sanctae ecclesiae permultiplicata decem et quattuor computatur, quia utrumque testamentum custodiens, et tam secundum legis decalogum, quam secundum quattuor euangelii libros uiuens, usque ad perfectionis culmen extenditur. Vnde et paulus apostolus quamuis epistolas quindecim scripserit, sancta tamen ecclesia non amplius quam quattuordecim tenet, ut ex ipso epistolarum numero ostenderet quod doctor egregius legis et euangelii secreta rimasset. Bene autem beatus iob post flagella uiuere dicitur, quia et sancta ecclesia prius disciplinae flagello percutitur, et postmodum uitae perfectione roboratur. Quae etiam filios suos et filios filiorum suorum usque ad quartam generationem conspicit, quia hac aetate quae annuis quattuor temporibus uoluitur, usque ad finem mundi per ora praedicantium nascentes sibi cotidie soboles contemplatur. Nec abhorret a uero quod per generationes dicimus tempora designari. Quid enim unaquaeque successio, nisi quaedam propago est generis? Et pincerna regis aegypti cum uidisset somnium quod tres propagines duceret, ioseph praeditus in solutione somniorum, tres propagines, tres dies renuntiat designare. Si ergo per tres propagines spatium trium dierum exprimitur, cur non etiam per quattuor generationes annua quattuor tempora figurentur? Sancta itaque ecclesia uidet filios suos, cum primam fidelium sobolem conspicit. Videt filios filiorum, cum ab eisdem fidelibus ad fidem gigni et alios agnoscit. Quae etiam senex et plena dierum moritur, quia, subsequente luce ex mercede cotidianorum operum, deposito corruptionis pondere, ad incorruptionem spiritalis patriae mutatur. Plena uidelicet dierum moritur cui labentes anni non transeunt, sed stantium actuum retributione solidantur. Plena dierum moritur quae per haec transeuntia tempora id quod non transit operatur. Vnde apostolis dicitur: operamini non cibum qui perit, sed qui permanet in uitam aeternam. Dies itaque suos sancta ecclesia, etiam cum praesentem uitam deserit, non amittit, quia in electis suis tanto eorum lucem multiplicius inuenit, quanto nunc in eis ab omni temptatione se cautius sollicitius que custodit. Dies suos ecclesia non amittit, quia sese in hac uita cotidie uigilanter pensare non neglegit, et ad omnia quae recte facere ualet inertia nulla torpescit. Hinc est enim quod de illa per salomonem dicitur: considerat semitas domus suae, panem otiosa non comedit. Semitas quippe domus suae considerat, quia cunctas suae conscientiae cogitationes subtiliter inuestigat. Panem que otiosa non comedit, quia hoc quod de sacro eloquio intellegendo perceperit, ante aeterni iudicis oculos exhibendo operibus ostendit. Mori autem dicitur, quia cum illam aeternitatis contemplatio absorbuerit, ab hac mutabilitatis suae uicissitudine funditus exstinguit, ut in ea iam hoc quod acumen intimae uisionis impediat ullo modo nihil uiuat. Tanto enim tunc uerius interna conspicit, quanto cunctis exterioribus plenius occumbit. Hanc itaque mortem, hanc dierum plenitudinem, et in beato iob, uno id est membro ecclesiae, credamus factam, et in tota simul ecclesia speremus esse faciendam, quatenus ita teneatur rei gestae ueritas, ut non euacuetur rei gerendae prophetia. Bona enim quae de sanctorum uita cognoscimus, si ueritate carent, nulla sunt; si mysterium non habent, minima. Quae ergo per spiritum sanctum bonorum uita describitur, et per intellectum nobis spiritalem fulgeat, et tamen sensus a fide historiae non recedat, quatenus tanto fixior animus in suo intellectu permaneat, quanto hunc quasi in quodam medio constitutum, et erga futura spes, et erga praeterita fides ligat. Expleto itaque hoc opere, ad me mihi uideo esse redeundum. Multum quippe mens nostra etiam cum recte loqui conatur, extra semetipsam spargitur. Integritatem namque animi, dum cogitantur uerba qualiter proferantur, quia eum trahunt extrinsecus, minuunt. Igitur a publico locutionis redeundum est ad curiam cordis, ut quasi in quodam concilio consultationis ad meipsum discernendum conuocem cogitationes mentis, quatenus ibi uideam ne aut incaute mala, aut bona non bene dixerim. Tunc enim bene dicitur bonum, cum is qui dicit, soli ei a quo accepit per id appetit placere quod dicit. Et quidem mala me aliqua etsi dixisse non inuenio, tamen quia omnino non dixerim, non defendo. Bona uero si qua diuinitus accipiens dixi, meo uidelicet uitio minus me bene dixisse profiteor. Nam ad me intrinsecus rediens, postpositis uerborum foliis, postpositis sententiarum ramis, dum ipsam subtiliter radicem meae intentionis inspicio, deo quidem ex ea me summopere placere uoluisse cognosco; sed eidem intentioni qua deo placere studeo, furtim se, nescio quomodo intentio humanae laudis interserit. Quod cum iam postmodum tarde que discerno, inuenio me aliter agere quod scio me aliter inchoasse. Sic enim saepe intentionem nostram, dum ante dei oculos recte incipitur, occulte subiuncta, et eam uelut in itinere comprehendens, intentio humanae laudis assequitur, sicut pro necessitate quidem cibus sumitur, sed in ipso esu, dum furtim gula subripit, edendi delectatio permiscetur. Vnde plerumque contingit ut refectionem corporis, quam salutis causa coepimus, causa uoluptatis expleamus. Fatendum est igitur quod rectam quidem intentionem nostram, quae soli deo placere appetit, nonnumquam intentio minus recta, quae de donis dei placere hominibus quaerit, insidiando comitatur. Si autem de his diuinitus districte discutimur, quis inter ista remanet salutis locus, quando et mala nostra pura mala sunt, et bona quae nos habere credimus pura bona esse nequaquam possunt? Sed hoc mihi operae pretium credo, quod fraternis auribus omne quod in me latenter ipse reprehendo, incunctanter aperio. Quia enim exponendo non celaui quod sensi, confitendo non abscondo quod patior. Per expositionem patefeci dona, per confessionem detego uulnera. Et quia in hoc tam magno humano genere, nec parui desunt qui dictis meis debeant instrui; nec magni desunt qui cognitae meae ualeant infirmitati misereri, per haec utraque aliis fratribus quantum possum curam confero, ab aliis spero. Illis dixi exponendo quod faciant, istis aperio confitendo quod parcant. Illis uerborum medicamenta non subtraho, istis lacerationem uulnerum non abscondo. Igitur quaeso ut quisquis haec legerit, apud districtum iudicem solatium mihi suae orationis impendat, et omne quod in me sordidum deprehendit fletibus diluat. Orationis autem atque expositionis uirtute collata, lector meus in recompensatione me superat, si cum per me uerba accipit, pro me lacrimas reddit.