[7,0] LIBER SEPTIMUS.

[7,1] CAPUT PRIMUM.
{I.} 
Fidei nostrae incentiuum non minimum praebet quod Occidentalium labore fidelium Orientalis restauratur Ecclesia. Videmus praelia, Dei solius intentione piissima, quorum tota efferbuit martyrii amore militia, sine rege, sine principe, sola eis exstitit suae ipsorum salutis deuotio praeuia. Legimus, usque in Orientis suprema commigrasse, ob bellorum studia, Gallos, et Apollinis Delphici secreta rimatos, sacrisque ereptos aditis thesauros nouimus paludibus Tolosanis iniectos. Conflatas has omnes copias, principum tunc temporis suorum exactione, comperimus, hic ne unum quidem a quolibet suo domino inuitum renitentemque, compulsum abire audiuimus. Hic, inter arma lacrymae, peccatorum confessiones, abrenuntiationes possessionum, uxorum aspernatio, filiorum fuga, praeeminet in mentibus omnium pro Dei amore, solius beatae mortis ambitio: hic, inquam, libet Deum pensare mirabilem, ut qui quondam, ad tormenta ferenda, animos martyrum pro inuisibilium dilectione firmauerit, ipse nostris temporibus, quod a nemine sperari poterat, et dictum pro ridiculo habebatur, tantum praesentium contemptum rerum, etiam truculentorum cupidorumque cordibus hominum, indidit, per paucissimos homines tanta perfecit ut, laude eorum qui gessere posthabita, Deum solummodo ea fecisse certum sit. Quod ex eo, euidenti probatione, patescit, quia quoties crebrescentibus uictoriis insolentiam parturibant, seu aduersus alterutros principes inflarentur, siue aliqua ipsos petulantia commaculari contingeret, illico eos prope nullos, et, ut ita dixerim, pecorum similes gentilitas inueniret, si quando, sui memores, poenitentia ducerentur, confestim solitis fortunis piisque prouentibus redderentur. De his itaque spirituali solum desiderio coeptis patratisque praeliis, diuina, quae a saeculo nunquam acciderit, tempora moderna insigniri uirtute laetemur, nec Israelis carnalis pro uentrium plenitudine, bella miremur. 
Rex igitur Tripolitanus frequentibus nostros principes pulsare legationibus non cessabat, ut sese a castro amolirentur, ac sibi confoederarentur. Quo primores exercitus comperto, dux uidelicet Godefridus, Sancti Egidii comes Raimundus, comes uterque Robertus, Flandrensis atque Northmannicus, considerantesque prouincias nouis iam exuberare fructibus, iduato plane Martio, pridem satae iam mandibiles erant fabae, et uix ad medium promoto Aprili, polentas poterat praebere frumentum, perpenso pariter terrae habitu, generaliter sibi commodum censent ut quorumque nouorum suppetentibus copiis, Hierosolymitanum iter arriperent. Castri ergo obsidione deserta, sub ea, quam diximus, deliberatione Tripolim perueniunt, cum sexta esset feria, et tertiam decimam ageret Martius diem, ibique ternis egere diebus. Cum proceribus itaque nostris Tripolitanus ille facta pace conueniens, trecentos et his plures uiros, quos ex nostris captos in uincla coniecerat, continuo soluit, hisque sic abeuntibus, quindecim Byzanteorum millia, ob commendationem gratiae, dilargitus, quindecim etiam equos, pretii optimi, pariter attribuit. Praebuit quoque et celeberrimum nostris negotium, equos, asinos, et omnia tantae militiae obiter usui futura proponens, unde expeditio Dominica integerrime reficeretur ad praesens. Id denique, facto secum pacto, adiiciens, quia si imperatoris Babilonici bellum, quod frequens et maximum parari ferebatur, euincerent, si Ierosolymam caperent, Christianae sese confestim conditioni subiiceret, se suamque eis regionem addiceret. 
Ab ea ergo urbe digressi, in secunda Maii mensis die transiere per horridam et angustam nocte dieque uiam; castrum deinde, quod Bethlon uocabatur, attingunt: ad urbem deinceps iuxta mare positam peruenientes, quae dicitur Iebari, sitis anxietatem nimiae passi sunt, cui flumen, nec mora succedens, opportunum remedium praestitit, cui uocabulum erat Braim. Nocte igitur Ascensionis Dominicae quemdam subiere montem, angustum omnimodis habentem callem, ubi uehementer extimuere, ne obuios hostes in illarum angustiarum exitibus haberent, sed, Deo prouidente, nemo eorum occursui sese fuit ausus ingerere. Milites plane qui praeierant nostri, liberam ab hostili incursu fecere uiam. Demum itaque ad ciuitatem applicuere maritimam, quae appellatur Baruch: inde ad Sareptam, quondam Sidoniorum, sub muliere uidua Heliae pastione celebrem: dehinc ad aliam, quae dicitur Sur; postmodum ad Accaron, Palaestinorum aliquando metropolim, deuenere. 
Denique procedentes peruium, Caiphas uocabulo, habuere castellum, donec ad insignem et ipsam Palaestinorum consequenter appulere Caesaream: ibique ternis diebus citra Maium exeuntem celebrauere Pentecosten. Post haec ad eam, quam quidam Ramatham, origine Samuelis illustrem, aliqui scientiores curiosioresque locorum, Ramothgalaad asseuerant, cuius obtinendae contentiones, Achab scelestissimum Syrorum Benadab rege superante, praecipitant, perueniunt: cuius habitatores, comperto superuenientium Francorum rumore, fugerunt. Haec ciuitas, et si ullis uetustissimae memoriae monimentis esset eximia, uniuersa tamen clarissimi martyris Georgii, quem illic sepultum asserunt, mihi uideretur obnubilare praesentia. Reperitur ibidem, colonis recedentibus, uictualium prope omnium opulentia grandis, et non paucis praebuit diebus generale subsidium exercitibus hospitandis. Ubi proceres, clerum et episcopos qui interesse poterant consulentes, cum fauore eorum ipsi ciuitati eligendum taxauere pontificem. Cui collatis suarum rerum decimis, auro etiam argentoque ditarunt; equis animalibusque suffulciunt, quo sine difficili indigentia, sine summi gradus iniuria, sese ageret cum sua familia. Ipse resedit cum omni, in commissa sibi urbe, tripudio, de ciuitate tuenda, et de basilica potissimum regenda officialibusque Ecclesiae instituendis, principum qui hoc ob cultum amoremque martyris obnixe fieri petiuerant obediturus imperio. 

[7,2] CAPUT II.
{II.} 
Et ecce ad illam quae tot penurias eis genuerat, tantam sitim ac famem tandiu et tam crebro pepererat, causa tot nuditatum, uigiliarum ac frigorum; indesinentis metus occasio, subeundae miseriae uoluptuosissimum incentiuum; ad appetitum mortis et uulneris illex: ad illam, inquam, mille desideriorum millibus affectatam, tantis, dum prospicitur, moeroribus ac iubilis inclamatam, tandem peruenere Ierusalem. De qua sicut de Dominici corporis mansoribus legitur: 
« Quia manducauerunt et adorauerunt; » ita et de his dici potest, adorauerunt eam et expugnauerunt. Octauo itaque Iunii Idus, cum tertia esset feria, mira animositate est obsessa ciuitas. A septentrionali igitur plaga, comes eam Robertus obsederat Northmannorum, iuxta eam beati Stephani ecclesiam, ubi propter Filium hominis, quem a dextris Dei se uidisse clamauerat stantem, a Iudaeis est obrutus imbre saxorum. Ab occidentali autem opponitur dux Godefridus comes Flandrensis, et Tancredus. A meridie obsedit eam comes Sancti Aegidii, in monte uidelicet Sion, circa ecclesiam beatae Mariae Genitricis Domini; ubi Dominus cum suis ad coenam pridie quam pateretur, fertur discubuisse discipulis. 
Tertia ad urbem aduentus eorum die, Raimundus ille, cuius in expeditione Dominica non minimum opuscula claruerunt, ille, inquam, quem Pilitum agnominabant, cum quodam suo cognomini, illustri itidem uiro, aliisque quamplurimis longiuscule ab obsidionis loco processit, si quos forte hostium, uti erant soliti, oberrantes ad nostrorum insidias reperire contingeret. Et ecce, ducentorum ferme Arabum se eis intulit repente manipulus, quos Raimundus ut uidit, leonina feritate aggreditur, et tota eorum audacia, Deo eis insistente, subigitur. Plurimis itaque interemptis, captisque tricenis equis, laetam ad exercitum de claritate facinoris reportauere uictoriam. Alterius ergo hebdomadae secunda illucescente feria, tanta ui, tanta unanimitate peruaditur murus urbis exterior, ut si scalarum apparatus non deessent, Francorum continuo ditioni urbs pariter ac suburbana cessissent. Tota igitur antemuralis fortitudo irrumpitur, et per minoris ruinas, plenario iam patente progressu, ad maioris propugnacula muri, una quae affuerat scala porrigitur. Qua nostri milites quidam conscensa citissime, coepere praelia iam habere prae manibus: et ubi iactus defecerant, tota fiebat res lanceis et ensibus: defensores ciuitatis, et eorumdem obsessores ferro decernunt cominus. Occubuerunt itaque multi ex nostris, sed ex illis plures. 
{III.} Sciendum autem quoniam haec ipsa ciuitas, cum adhuc Antiochia obsideretur, sub regis ditione Persarum detinebatur a Turcis. Porro Babylonicus imperator, cum, sicut superius retulimus, ad nostrum legatos exercitum direxisset, explorandi statum nostrorum solummodo id causa effecisse dignoscitur. Cum enim dirissima Christianam militiam indigentia profligari conspicerent, et optimates quosque, deficientibus equis, factos iam pedites comperissent, nostra omnia uilipendere, nec quidquam nouarum moliri rerum contra Turcos, quos potissimum patiebantur infensos, nostrorum qui contra eos exercebantur fiducia praesumpsere. Rex plane Persidis de Babylonico, quod usquequaque latissimum perhibebatur, imperio, multam usurpauerat portionem: sagaciorem enim habebat, bellorum industria, gentem. Comperto idem denique Babylonicus princeps quod Franci, imo per Francos, Deus Antiochiam subegisset et Antiochiae pro moenibus, Curbaran ipsum cum tota Persarum superbia confudisset, sumpta confestim audacia, Turcis arma intulit; Ierosolymamque cui dominabantur obsedit. Qua, nescio ui aut aliqua confoederatione, recepta, in ipsa turri quae dicitur Dauid et quam proprie dici putamus Sion, Turcorum plurimos, ad custodiam nescio an ad dominium dimisere: de quibus constat quia nostrorum neminem inter obsidendum penitus nocuere, soli arcis custodiae cui deputati fuerant pacifice intendere. Contra Sarracenos ergo nostri huius belli commercium habuere. 
{IV.} Summa rerum omnium indigentia afflictantur Christiani. Igitur in ea obsidione, panes qui emerentur reperiri non poterant, et per dies circiter denos huius passim exstitit difficultas edulii: donec Deus nobis assisteret, allapsa portui Ioppe nostri classe nauigii. Parque fuit pressura sitis, adeo ut non modo ipsi tali miserabiliter fatiscerent incommodo; sed etiam equos suos cum caeteris iumentis, per sex millium spatia, procul potanda, deducerent, sub hostium circumcursantium timore nimio. Syloa nempe fons, ex Euangelici caeci retectione procognitus, qui a radicibus Sion montis emergit, ipsos alebat: quae aqua summa siquidem inter eos caritudine uendebatur. Postquam ergo missa legatio Ioppen appulisse nauigia nuntiauit, communicato seniores consilio, proponunt milites, quos ad tutelam nauium ac hominum in nauibus positorum, ad portum debeant destinare. Summo itaque diluculo cum iam exprimeret tenuis aurora crepusculum, Raimundus, qui crebro a nobis sermone teritur, cum duobus aliis proceribus centum de domini sui Sancti Egidii comitis exercitu equites legit, et ad portum usque solita auctoritate procedit. E quibus triginta illico sese milites excepere, et digressi ab aliis, Turcos, Arabes, Sarracenos, septuaginta circiter reperere quos nostrorum itus ac reditus direxerat aucupatum rex Babyloniae. 
Quorum cuneo nostri, et si nimis impares numero, grandi animorum acrimonia inuehuntur: sed tanta hostium uirtus ac ferocitas exstitit, ut undique imminerent iam usque ad ipsorum perniciem nostris. Unde et alterum de duobus illis proceribus Achardum uocabulo peremerunt, et aliquos ex pauperibus et ex peditibus honoratiores. Cum ergo ambirent nostros, et armis hinc et inde conclusos urgerent, et pene iam miserabili desperatione conciderent, uenit qui Raimundo illi praedicto necessitatem quam sui comites paterentur, ediceret: 
« Quid tu, inquit, istic detineris, et milites? Ecce tui qui recens a te abierant, Turcorum, Sarracenorum et Arabum atrociter circumcinguntur examine; et nisi eis adminiculum ocius feras, morituros, nisi iam obierint indubie omnes in proximo scias. Vola igitur, propera, quia fateor, erit omnis tarda uelocitas. » At Raimundus cum suo uniuerso comitatu expeditius inuisere locum quo haec agebantur accelerat, sed in ipso certaminis apparatu non in armis, non in uiribus, uerum in Saluatoris fide suffragium sperat. At Gentilium, ubi Christi militiam Phalanga conspexit, duarum continuo acierum discrimina fecit; inuocato itaque Altissimi praesidio, tanta nostri illis uehementia irruerunt, ut quisque hostem ad se uersum properantem prosterneret. Considerantes ergo uires sese diu Christiani impetus non laturos, cessere pagani, et celeri fuga intolerandae consuluere formidini. At nostri eos rapida maturitate sequentes, per quatuor millium remotiora fugarunt: in tantum, ut cum ex eis plurimos peremissent, equos centum tresque pro uictoriae signo reducerent. Verum occisis caeteris, cum unum superstitem reliquissent, secum adduxerunt, a quo quaecunque apud hostes tractabantur, et quae princeps Babyloniorum facere contra nostros proposuerat, didicerunt. 
{V.} 
Interea sitis insolentia horribiliter grauabatur exercitus, adeo ut coria boum bubalorumque suerent, in quibus deferebantur aquae per milliaria sex. Talibus utribus ad conuehendas utebantur aquas, quae ex recentium tergorum humore exolidae, maximam miseriam inediae quibusdam intulerant, in usum exercitus transire coactae, cum hordeaceo pane. Quanta tot uirorum nobilium fauces et guttura cibarii panis illius rodebantur aspredine! quanta delicatos eorum stomachos putidorum laticum putamus tortos acredine! Bone Deus! quid patientiarum inibi fuisse pensamus, ubi non immemores erant quique habitae quondam in patria dignitatis, quam condire fuerat solita non exiguae requies uoluptatis, cum ea quae patiebantur nullius exterioris lenirent aut spes aut solatia quaestus, eosque in dies crudelissimorum laborum decoqueret aestus! Haec mea est sententia, haec unica: nunquam a saeculorum tales exstitisse principiis, qui pro sola exspectatione emolumenti spiritualis, tot corpora sua exposuere suppliciis. Urebant animos remotae adeo peregrinantium pignorum affectus, delectationes uxoriae, possessionum fastigia; et tamen ac si ibidem permansuri perpetuo, non desistebant a Christi prosequenda militia. 

[7,3] CAPUT III.
{VI.} Instat obsidioni sacra militia. Sarraceni igitur circa fontes ac flumina iugibus instare insidiis; ubique locorum nostrorum caedibus inhiare; praedari, si qua contigisset occurrere; rapta siue animalia, seu quaelibet alia in cuniculos et spelaea abducere. Circa ciuitatem per exercitum in procinctu commanentem, famis sitisque atrox bacchabatur acerbitas; et hostium, hinc et inde uagantium rabidior detonabat circumquaque malignitas. At principes sacrae militiae, tantum incommodum, a tot tamque diuersis hominibus tolerari uix diutius posse uidentes, quibus machinis ciuitas expugnabilior putaretur coniiciunt, quatenus, pro quo tanta pertulerant, passi ac sepulti monumentis Saluatoris adorandis interesse ualerent. Praeter alia ergo instrumenta plurima, quibus aut muri per arietum illisiones labefactarentur, aut crebris balistarum iactibus turres concuterentur ac moenia, duo iubentur institui lignea castra, quae nos sumus soliti uocare phalas. Dux itaque Godefridus suum primus cum aliis conuenientibus machinis aedificat castrum, et Sancti Egidii comes Raimundus, qui nulli se patiebatur esse secundum, ipse itidem instituit suum. Tum Sarraceni, dum machinas erigi, dum castra procedere, dum admoueri arcibus tormenta conspiciunt, muros et ipsi prouehere, fulcire labentia, turrium summas insolita proceritate porrigere. Quae quidem uniuersa, cum maturarent explicare noctibus, interdiu de nouitate operum nostris miraculum exhibebant. Ligna autem, de quibus nostri aut castra seu quasque machinas instruebant, conuehebantur e remotiore prouincia. 
Perpendentes itaque exercitus Dominici proceres, cui urbis parti imbecillitas maior inesset, cuiusdam nocte Sabbati, castrum idem cum aliquibus machinis illo deportant. Ab orientali ergo parte summo ea diluculo eriguntur; primaque ac secunda tertiaque feria, his aptandis stabiliendisque insistunt. Comes etiam Sancti Egidii meridiana plaga suam instaurabat machinam. Dum ergo tanta obsidionis ferueret intentio, sitis tamen intolerandae omnium praecordia torrebat ariditas: in tantum ut pretio unius nummi uel ad refocillandum, ut sic dixerim, nequaquam aqua sufficiens ualeret haberi. Quarta demum ac quinta die, collatis unanimiter uiribus, aggredi constituunt ciuitatem ex omni parte uallatam. At antequam haec fieret destinata peruasio, subiectis plebibus litanias indicunt pontifices atque presbyteri; ieiunia, orationes ac eleemosynas praecipiunt celebrari. Memores igitur idem praesules Iericontini quondam casus, et quod Israelitae tubis aliquando clangentibus circumitu septeno, et sacrae archae circumlatione, diruerant perfidae moenia ciuitatis: cum multa spirituum et corporum contritione processiones agendo, sanctorum nomina flebiliter inclamando, nudipedalia exercendo, Ierusalem circumeunt; cum seniores, tum populi, superna implorando subsidia, eidem necessitati concurrunt. 
His denique profundissimae studio humilitatis explicitis, accidit ut sexta occurreret feria, in qua cum uehementi ciuitatem impetissent instantia, et nulli prorsus effectui molimina communia ualuissent; ecce totius militiae animis tantae desperationis stupor irrepsit, adeo uniuersorum robur euanuit ut infortuniis elisa frequentibus quorumque generaliter audacissimorum corda conciderent. Audiui, testor Deum, a uiris quibusdam ueritate praeditis, qui illi diuino interfuere procinctui, quia cum Christiana militia a ciuitatis moenibus expugnandis sine ullis reuerterentur effectibus, uideres optimos quosque equitum a murorum congressibus resilire, manus complodere, eiulatibus diris obstrepere, et quasi a Deo iam omnimodis desererentur, ingemere. Est etiam mihi non inferiori relatione compertum, Robertum Northmanniae comitem, Robertumque alterum Flandriarum principem iunctis pariter conuenisse moeroribus, et se cum fletibus uberrimis conclamasse miserrimos, quos suae adoratione crucis et uisione, imo ueneratione sepulcri tantopere Iesus Dominus iudicaret indignos. At ea propinquante hora qua uerus ille Iesus, qui secundo populum de Aegypti exegit ergastulo, in crucem sublatus creditur, dux Godefridus, et comes Eustachius frater eius, qui e castro nullatenus propugnare destiterant, et muros inferius creberrima arietis illisione pulsabant; et eos qui superne moenibus defensandis astabant lapidum iactibus, ac uariis missilibus collatis, etiam hinc indeque praesto mucronibus, Sarracenos pro uitae patriaeque tuitione pugnaces urgebant. 

[7,4] CAPUT IV.
{VII.} Demum ciuitatem Christiani ui et armis ingrediuntur per muros. Interea Letaldus, ex equitibus quidam, tanti ausu et opinione facinoris per temporum succidua celebrandus, primus super muros ciuitatis insiliit, et maximo circumstantium stupore Gentilium, mentes felici hac ex praesumptione concussit. Ut ergo uir ille conscendit, quique iuuenum Francicorum, quos pia iam dudum reddiderat illustriores audacia, sese proripiunt; et dum inferiores illi uni qui praecesserat, uideri refugiunt, murorum pariter suprema conscendunt. Quos etiam nominatim huic insererem paginae, nisi scirem post reditum tantorum eos flagitiorum ac scelerum infamiam incurrisse, ut de eorum expressionibus secundum iudicium Dei nomen diligentium, uidear non iniuria tacuisse. Mox itaque ut Francos Sarraceni muris inuolasse conspiciunt, per muros ipsos, perque ciuitatem continuo fugam arripiunt. Illis denique cedentibus uniuersis illico nostrorum ruit exercitus: aliis per foramina arietinis ictibus acta; quibusdam per machinarum influentibus fastigia. Fit introire nitentium admodum tunc pernitiosa celeritas, et dum quisque primus reperiri desiderat, mutua alter alterum compressione conculcat. Porro etiam circa ipsos quos Sarraceni obstruserant, urbis portarum introitus, fraus adoperta scrobium, Sarracenis eisdem constat auctoribus: ubi multis intulit ipso periculum casus, excepto eo discrimine quod fecerat, dum impatienter influunt, angustus introitus. Paganos itaque fugientes Franci ferociter insequuntur, et obuiis omnibus indifferenti caede mactatis, usque ad ipsum, quod dicebatur Salomonis templum, internecio potius quam pugna, per plateas et compita uicosque protenditur. Ubi et tanta exstitit humani cruoris effusio, ut procedentium prope talos irrigui sanguinis unda submergeret. Istac quidem res ea prosperitate processit. 
{VIII.} Raimundus uero, Sanct.-Aegidianus utique ille comes, a meridiana plaga admouit exercitum: ingens pariter machina rotis acta ferebatur ad murum, sed inter eam quae castellum dicebatur, machinam et murum fouea nimis alta patebat. At princeps, accelerato consilio, qualiter praeruptum illud ualeat sine difficultate longa repleri, per exercitum iubetur praeconum uoce cantari: quatenus qui in eamdem foueam trium esset portitor lapidum, unum se sciret denarium habiturum. Quae repletio, tridui spatio uix potuit exaequari, cum nec noctibus posset a coepto cessari. Oppleta in hunc modum fouea machinam illam exhibuere moenibus. Porro illi qui interius urbis defensandae curas assumpserant, non dico fortitudine, sed pertinacissima nostris rabie obsistebant, Graecorum, quos sic uocabant, ignium saxorumque iactibus machinarum carpenta uexantes; quorum ictus atque molimina miro Franci ingenio multoties fefellerunt. A parte interea orientali ciuitate, uti praedixi, irrupta, ad praedictum comitem pertulit haud alius quam pugna tumultuans, quod Franci iam in urbe passim caedendo discurrere capta uiderentur. « Quid, inquit ad suos, istic moramini? Nonne Francos, ciuitate obtenta, celebri spoliorum raptu iam triumphare conspicitis? » Irrupit itaque cum suis celerrime comes urbem: et quia Francos per urbana palatia quosdam, aliquos ad Dominicam memoriam, nec paucos pro pastoforiis, ut ueteri utar nomine, templi Salomonis acerrimo conflictu euagari exercerique didicerat: ne a dominio captae expers existeret ciuitatis, cum eo Admirauiso, sic enim eum uocant, qui arci Dauid, quae Sion dicitur, praeerat, sermonem habuit; ut arcem sibi facta deditione contraderet, ab illo exegit. Satrapa itaque, pacto inter eos inito, comiti eidem portam illam aperuit, per quam eatenus Ierusalem introeuntes peregrini, et introire, et pensiones, quas musellas uocare solebant, soluere nimis indebite ac crudeliter cogebantur. 
Ingressis igitur Prouincialibus, Sanct.-Aegidiani scilicet comitis exercitu, et caeteris omnibus urbem, fiebat paganorum indiscreta percussio; non teneritudo, non species, non grauitas, non ullae uires subtrahebantur exitio: cunctis generaliter ineuitabiliterque, imminebat dira pernities. At hi qui ad Salomonis templum sese contulerant, totum aduersus nostros confligendo detinuere diem, sed nostri, eorum semiuiuam desperatorum indigne ferentes audaciam, conspirata animositate se ingerunt, et templi adita, exertis socialiter uiribus penetrantes, tanta miseros intra fani ambitum caede dilacerant, ut cruores peremptorum sine numero, calceorum pene oras excederent. Promiscui ergo sexus, et indifferentis aetatis, innumerabili per idem templum multitudine fusa, quosdam reliquere superstites, spatio eis uitae interim ac salutis indulto, donec caesorum cadauera, quorum dispersa iacebat hac illacque foeda congeries, ipsi amolirentur a templo. Quibus amotis, et ipsi quibus et priores, succubuere mucronibus. At qui templi suprema conscenderant, uulgi promiscui infinita frequentia, Tancredi et Gastonis, pro signo sibi interim pacis indultae, uexilla suscipiunt. Is autem Gaston, uir illustris atque ditissimus, utrum de Gasconia an Basconia foret, non integre memini, quia tamen de alterutro esset ad certum tenui. Exercitu igitur discurrente, ciuitas uniuersa diripitur; obtentisque palatiis et quibusque aedibus, argenti diues et auri, sericarumque uestium praeda corripitur: equorum mulorumque multiplicitas aperitur, in domibus uictualium omnium opulentia reperitur. Is autem in Dominica militia modus et exaequatio fuit: « ut quicunque, etiam pauperrimo, sese quaelibet optima obtulissent, eius procul dubio, absque retractatione, fierent, » cuiuscunque conditionis uideretur, cui ad manum primo uenissent. Et ecce, his omissis, ad illud quod tantis desideriorum aestibus sitiuerant, mistis pariter gaudio et moerore concurrunt. 
{IX.} Ad sepulcrum Dominicum aduolant, ac prae gaudio ac deuotione illacrymantur. Sepulcrum ergo Dominicum adeunt, et de quaesita beatorum locorum libertate, illi summopere gratulantur, qui tanta per eos exercuerat, quanta, nec ab ipsis per quos acta sunt, neque ab ullo hominum poterant aestimari. Recordabantur earum quas ob haec ipsa passi fuerant anxietatum, hasque ad insperabiles dum contemplantur peruenisse triumphos, dumque saeculis incognita facta considerant per se ipsos comprehendi a nemine ualet fletus emiserint quam beatos. Deus omnipotens, quid ibi uiscerum, quid laetitiae, quid dolorum fuit, dum post inauditas, et cunctis a saeculo exercitibus inexpertas, quasi partuum torsiones, ad noua uisionis adeo desideratae gaudia, ac si nati filii, sese peruenisse conspiciunt? Moerent igitur, et tamen fusis lacrymis, omni sibi dulcioribus pane, coniubilant, Iesumque piissimum suorum diutinorum laborum ac cruciatuum causam, ac si cruci appensum, ac si adhuc sepulcri integumento detentum, per singula memoriarum momenta, uberrimis complectuntur affectibus: auri, argentique magnifica tributa penduntur; sed omni ualentior munere deuotio interna profertur. 
{X.} Sarraceni, qui ad superna templi confugerant, perimuntur. Denique crastinum mane recanduit, et ecce Franci, eos adhuc residuos esse dolentes qui templi suprema conscenderant, quibusque Tancredus et Gaston propria, ut supra diximus, uexilla porrexerant, fani acerrime tecta peruadunt: Sarracenos, feminas cum masculis, dilaceratos interimunt. Quidam ex eis electa sibi potius morte, quam sponte ipsimet consciuissent, sese templi fastigio dedere praecipites. Tancredus tamen, pro signi praebitione sui, et sponsione quam Gaston et ipse fecerant, caedem eamdem aegre tulit. Praecipiunt itaque nostri Sarracenis aliquibus, ut mortuos efferant, quia eos teterrimo foetore grauabant: tanta enim cadauerum frequentia ciuitas opplebatur, ut eundi, nisi super occisorum corpora, Francis facultas nulla daretur: pagani ergo, suorum funera exportantes ab urbe, pro foribus eius, exstructis de cadauerum congerie montibus aceruatim pyra subposita comburebant. Tantas gentilium usquam caedes accidisse raro legimus, nunquam uidimus: Deo eis referente uicem, qui tot, pro se peregrinantium poenas et mortes, quas tanto fuerant tempore ibidem passi, digna nequissimis retributione restituit. Non enim est quisquam sub Deo intellectus, cui aestimabile habeatur, quanta illic cunctis sancta loca petentibus, a gentilium insolentia tormenta, labores, atque neces illata constent: « quae magis Deum certa est fide doluisse credendum, quam manu profana captiuatam crucem atque sepulcrum. » 
Templum Salomonis haudquaquam tunc temporis. Sed antequam ad alia calamum diuertamus, id uidetur primitus intimandum, quod Salomonis illud, de quo supra egimus, templum, non uere idem quod Salomon fecerit, est aedificium quod constat Domino, lapidem super lapidem non remansurum, praedicente, dirutum. Sed eius profecto simulacrum, a nescio quibus, ob testimonia nobilitatis domus antiquae, constructum. Erat idem plane locus pulchritudinis infinitae, auro argentoque, incomparabili pretio, nec minus incredibili uarietate, compositus, parietibus ac ualuis laminarum metalli pretiosi affixione productis. 
Raimundus uero comes praefectum illum qui arci praeerat, cuique sua signa commiserat, noctu de arce emissum, sospitem tutumque Ascalonem cum omnibus qui comitiae suae erant, duci fecit. 

[7,5] CAPUT V.
{XI.} 
Praeterea urbe, sacrisque locis libertati restituta, mox per uniuersam Christi militiam eleemosynae fieri orationesque iubentur, quatenus eorum animis dignetur unctio superna suggerere, quem sub dignitate regia ad iura debeant regenda sanctae ciuitatis eligere. Octauo itaque post eius receptionem die, cum Sanct.-Aegidiano comiti pro sui magnificentia id muneris obtulissent, et ille usitatae amplitudinis non immemor, tam oneroso negotio se submittere, consilio altiori, refugisset, uir quippe grauis aeuo et monoculus erat, armis tamen mirabiliter industriaque claruerat. Godefridum demum ducem aggrediuntur, et ei omnium pariter instantium prece, huiusce laboris potius quam honoris fascis imponitur, habituro, contra gentilium copiosissimas uires, duellionis irremissae rigorem, et perpetuum cum sibi adiacenti Christianitate fauorem. Is autem, cum membris exilibus esset, at nimium proceritatis idoneae, eloquio quidem lepidus serenitatis immodicae, armorum in illa expeditione Dominica, se praebuit strenuitate spectabilem, ita ut testimonio ueraci probabile id de ipso praeclari facinoris cantitetur, Turcum eum illoricatum, equo tamen uectum, apud Antiochiam super pontem Pharpharis obuium habuisse, huicque ilia tam ualide gladio traiecisse, ut corporis truncus decidens terrae procumberet, et crura sedentia pertransiens equus efferret. Solent enim Lotharingi cum longitudine tum acie spatas habere mirabiles. 
{XII.} Cuius aliud non inferioris factum gloriae, dignum quoque relatu ac omnimoda celebritate subnectendum censuimus. Nicaeam ceperant, et ad Antiochiam obsidendam, quoniam super Nicaea res fortuniose processerat, contendebant, cum inter eundum, aliquoties, dum a procinctu solito opportunitas securitatis adesset, progredientes e uiburnis contiguis bestias uenarentur: saltus namque eius regionis, non ea qua nostri grossitie aut proceritate eminent; semel accidit ut immanis admodum corpulentiae ursus e frutetis exiret, quem comperiens exercitus circumquaque disquireret. Ursus nempe isdem, persensa frequentia conclamantum, e quibus emerserat siluas extemplo repetiit. Multis ergo undecunque gyrantibus, cum nil occurreret, misero cuidam contigit ad bestiae lustra pertingere. Quem ubi incautum ursus adoritur, brachiis subigit, hominisque iacentis corripuit mox dente femur. Et ecce dux, dum a suis euagatus oberrat, solus interuenit: quem miser intuitus, et ex circumstantia doloris ac timoris illacrymans, ingenitas uiro liberalitates obiectans, super opis latione compellat. Nec ille, cui pene omnis constabat ex uirtute natura, cunctatur auxilium, sed adnisu quo ualuit exactum a uagina in uerticem belluae illisit protinus gladium; quae ossis obnitente duritie, potius irritata quam laesa, in ducem se contulit. At illius tamen, primo infelicis, quos trux intruderat dentes a crure remisit; qui celer excedens, et de uicissitudine duci referenda, sui utpote curiosus, iam negligens, in coepto dimisit utrumque conflictu. 
Igitur fera, eo ictu efferata 
Insilit, ac unco corripit ungue ducem; 
Deiicit, ac sub se cohibet crudelibus ulnis; 
Et rabido rapuit mordicus ore femur: 
Cuius regia mens nequaquam subita turbam 
Perpessa ruina, 
Protractum retinere manu non destitit ensem. 
Cum ergo iaceret elisus, et quam capere coeperat coxam fera torqueret, dux sui necessitate non immemor in ipso confinio ceruicis et armi gladium bestiae applicat, aciemque mucronis, uniuersae collatione eidem uirtutis inuiscerat. Quae persentiscens ferrum ad interaneorum ima prolabi, tandem quos in femoris pulpa constrinxerat rictus, extulit. Dumque a ferali se ore solutum dux inspicit, sed loco eam non moueri attendit, iunctis a se pedibus propulit: sed in ipso repulsu, per prominentis, a belluae pectore, gladii aciem, suras sibi tibiarum laetaliter pene concidit. Ruit itaque multo deterius, quam cum premeretur a bestia, et toto iam corpore inualido ac exsangui, uix aliquando reperitur a suis. Solitudinum suarum poenituit tunc sero ducem, dum per id, appendicis sibi exercitus, et totius sacrae militiae detrimenta contingunt. Usque ad finem plane Antiochenae obsidionis aegre prorsus nisi lectica deuehi potuit: et ideo, quia nec sibi nec ulli prouidere poterat, quindecim ferme hominum millibus, qui sibi cohaeserant, et ab eo pro infirmitate desciuerant, breui caruit. 
{XIII.} Christianum Balduini regis factum. At quia ursum semel adorsi sumus, quid Balduinus etiam eius frater, qui nunc usque Ierosolymae regnat, egerit, praeoccupare uoluimus, quia nullus id referendi forsitan sese alias aptior aperiet locus. Pro ereptione cuiusdam sui peditis, cuius admodum sese iuuaret audacia, grauissimum similiter in praelio uulnus exceperat. Verebatur prouidentia illius, quem sibi adhibuerat, medici, inditis cataplasmatibus exterius cicatricem obducere: nouerat enim idem uulnus interiora corporis profundius attigisse, ne dum cutis superficies aequaretur, intrinsecus saniei congeries foueretur. Quod ita fieri, miro modo, laudabili coniectura, experientiaque proposuit. Regem petierat ut aliquam, ex his quos custodia detinebat Sarracenis, personam, eo statu, tali in loco quo ipse sauciatus fuerat, uulnerari praeciperet (Christianam enim nefas petere erat) et post illationem uulneris occidi iuberet: quatenus in interfecti corpore licentius disquireret, imo ex eius despectione perpenderet qualiter se in suis plaga regia interius haberet. Horruit ad haec nimium pietas principalis Constantini ueteris exempla resculpens: « Negat se cuiuspiam hominum, etiam deterrimae omnium conditionis, causam mortis ullatenus, pro tantilla, cum etiam sit dubia, salute futurum. » Tum medicus: « Si inquit, reparandae tibi gratia sospitatis nemini uitam adimere definisti, saltem ursum inutilem satis nisi spectaculo bestiam admoueri manda: prioribus pedibus in sublime porrectis erectam, ferro feriri impera, cuius peremptae postmodum cum peruidero uiscera, metiri sane utcunque potero, quorsum intro processerit, quantum quoque laesio tua. » Cui rex: « Bestia, ait, non in mora, cum opus fuerit, erit: factum puta. » Facto igitur ad libitum medici ex fera periculo, comperit incommodum ut praelibauimus regi, si obductio celerius uulneri proueniret, nisi prius exhausta purulentia pars intrinsecus scissa coiret. Haec super regum pietate dixisse sufficiat: quorum gloria aeque, fateor, incessisset, si non pontificii electio, imo et ipsum pontificium claudicasset.