[1,0] FLODOARDUS REMENSIS - HISTORIA ECCLESIAE REMENSIS. 
LIBER PRIMUS.

[1,1] CAPUT PRIMUM. De conditione urbis Remensis. 
Fidei nostrae fundamina proditurus, ac nostrae Patres Ecclesiae memoraturus, moenium nostrorum locatores uel instructores exquisisse, non ad rem adeo pertinere uidebitur, cum ipsi salutis aeternae nil nobis contulisse, quinimo erroris sui uestigia lapidibus insculpta reliquisse doceantur. De urbis namque nostrae fundatore, seu nominis inditore, non omnimodis a nobis approbanda uulgata censetur opinio, quae Remum Romuli fratrem, ciuitatis huius institutorem ac nominis tradit auctorem, cum urbe Roma geminis auctoribus, Romulo Remoque, fundata, fratris militibus Remum certis accipiamus scriptoribus, interfectum; nec illum prius a fratre recessisse, dum uno partu editi, et inter pastores educati, latrociniisque dediti, urbem constituisse reperiantur; ortaque simultate ac Remo fratre interfecto, ciuitati Romulus ex nomine suo nomen dedisse legatur. Nam ut Titi Liuii uerbis utamur: « Numitori Albana permissa re, Romulum Remumque cupido cepit, in his locis ubi expositi ubique educati erant, urbis condendae, et supererat multitudo Albanorum Latinorumque; ad id pastores quoque accesserant, qui omnes facile spem facerent, paruam Albam, paruum Lauinium, prae ea urbe quae conderetur, fore. Interuenit deinde his cogitationibus auitum malum, regni cupido, atque inde foedum certamen coortum a satis miti principio. Quoniam gemini essent, nec aetatis uerecundia discrimen facere posset ut dii, quorum tutelae ea loca essent, auguriis legerent qui nomen nouae urbi daret, qui conditam imperio regeret, Palatinum Romulus, Remus Auentinum ad inaugurandum templa capiunt. Priori Remo augurium uenisse fertur sex uultures: iamque nuntiato augurio, cum duplex numerus Romulo se ostendisset, utrumque regem sua multitudo consalutauerat tempore illi praecepto: at hi numero auium regnum trahebant. Inde cum altercatione congressi, a certamine irarum ad caedem uertuntur. Ibi in turba ictus Remus cecidit. Vulgatior autem fama est, ludibrio fratris Remum nouos transiluisse muros. Inde ab irato Romulo (cum uerbis quoque increpitans adiecisset: Sic deinde, quicunque alius transiliet mea moenia) interfectum. Ita solus potitus imperio Romulus, condita urbs conditoris nomine appellata. » Ita Liuius. Probabilius ergo uidetur, quod a militibus Remi patria profugis urbs nostra condita, uel Remorum gens instituta putatur, cum et moenia Romanis auspiciis insignita, et editior porta Martis Romanae stirpis, ueterum opinione, propagatoris ex nomine uocitata, priscum ad haec quoque nostra cognomen reseruauerit tempora. Cuius etiam fornicem, prodeuntibus dexterum, lupae Remo Romuloque paruis ubera praebentis fabula, cernimus innotatum; medius autem duodecim mensium, iuxta Romanorum dispositionem, panditur ordinatione desculptus; tertius, qui et sinister cygnorum uel anserum figuratus auspicio. Nautae siquidem cygnum bonam prognosim prodere ferunt, ut ait Aemilius: 
"Cygnus in auspiciis semper laetissimus ales. 
Hunc optant nautae, quia se non mergit in undas". 
Anseres quoque nocturnas excubias celebrant, quas cantus assiduitate testantur. Denique Romana etiam capitolia Gallo seruasse traduntur ab hoste. 
Nec mirum tamen, urbis nostrae conditionem uel originem non in propatulo dari, cum de ipsius gentium, uel orbis dominae Romae conditione, Isidoro teste, oriatur plerumque dissensio, ut eius diligenter agnosci non possit origo. Nam Sallustius: « Urbem, inquit, Romam, sicuti ego accepi, condidere atque habitauere initio Troiani, qui, Aenea duce, sedibus incertis uagabantur. » Alii dicunt ab Euandro secundum quod Virgilius: 
"Tunc rex Euandrus Romanae conditor arcis". 
Eutropius quoque in libro Historiarum sic loquitur dicens: « Romulus, cum inter pastores latrocinaretur, octo decem annis natus, urbem exiguam in Palatino monte constituit, conditam ciuitatem ex nomine suo Romam uocauit. Post hunc Tullus Hostilius eam, adiecto Coelio monte, ampliauit. Indeque caeteri diuersis diuersi temporibus principes, eius editores uel amplificatores exstitere. » Urbis autem nostrae nomen Durocortorum quondam dictum, Caesaris astruitur Historia, in qua libro sexto sic legitur: « Vastatis regionibus, exercitum Caesar Durocortorum Remorum reducit, concilioque in eum locum Galliae indicto, de coniuratione Senonum et Carnutum quaestionem habere instituit. » Aethicus etiam in Cosmographia sic memorat: « A Mediolano per Alpes Cottias Viennam M. P. CCCCIX. Inde Durocortorum, M. P. CCCXXXIII, quae fiunt leugae CCXXI. Item a Durocortoro Diuodorum usque, M. P. LXII. Item alio itinere a Durocortoro Diuidorum usque M. P. LXXXVIII. Item a Durocortoro Treueros usque leugae XCIX. Item a Bagaco Neruicorum Durocortorum Remorum usque, M. P. LIII. » 

[1,2] CAPUT II. De amicitia Romanorum atque Remorum. 
Constat itaque Remorum populum populo Romanorum tenacissima priscis olim temporibus amicitia iunctum, praelibatae Iulii Caesaris Historiae libris hoc ipsum astipulantibus, ubi legitur: « Eo, scilicet ad fines Belgarum, ipso Caesare de improuiso, celeriusque omnium opinione, perueniente, Remos, qui proximi Galliae ex Belgis sunt ad eum legatos Iccium et Andebrogium, primos ciuitatis suae, misisse, et se suaque omnia offerentes in fidem atque amicitiam populi Romani omnino coniurasse, paratosque esse et obsides dare, et imperata facere, et oppidis recipere, et frumento caeterisque rebus iuuare. Reliquos omnes Belgas in armis esse, Germanosque, qui ripas Rheni incolunt sese cum his coniunxisse, tantumque esse eorum omnium furorem, ut ne Suessones quidem, fratres consanguineosque suos, qui eodem iure, eisdem legibus utantur, unumque magistratum cum illis habeant, deterrere potuerint, quin cum his consentirent. » Item: « Caesar, postquam omnes Belgarum copias in unum locum coactas ad se uenire uidit, neque iam longe abesse, ab his, quos miserat, exploratoribus et ab Remis cognouit, flumen Axonam, quod est in extremis Remorum finibus, exercitum traducere maturauit atque ibi castra posuit. Quae res et latus unum castrorum ripis fluminis munitum et post eum quae erant, tuta ab hostibus reddebat, et commeatus ab Remis, reliquisque ciuitatibus, ut sine periculo ad eum portari possent, efficiebat. In eo flumine pons erat. Ibi praesidium ponit, et in altera parte fluminis Titurium Sabinum legatum cum sex cohortibus reliquit. Castra in altitudinem pedum duodecim fossamque pedum octodecim munire iubet. Ab ipsis castris oppidum Remorum, nomine Bibrax, quod aberat millia passuum octodecim ex itinere, magno impetu Belgae oppugnare coeperunt. Aegre eo die sustentata est Gallorum atque Belgarum oppugnatio haec. Ubi circumiecta multitudine hominum totis moenibus, undique in murum lapides iaci coepti sunt, murusque defensoribus nudatus est, testudine facta portis succedunt, murumque subruunt, quod tum facile fiebat. Namque tanta multitudo lapides ac tela coniiciebant, ut in muro consistendi potestas esset nulli. Cum finem oppugnandi nox fecisset, Iccius Remus, summa nobilitate et gratia inter suos, qui tum oppido praefuerat, unus ex his, qui legati de pace ad Caesarem uenerant, nuntium ad eum mittit, nisi subsidium sibi mittatur, sese diutius sustinere non posse. Eo de media nocte Caesar, iisdem ducibus usus, qui nuntii ab Iccio uenerant, Numidas et Cretas sagittarios et funditores Baleares subsidio oppidanis mittit. Quorum aduentu et Remis cum spe defensionis studium propugnandi accessit, et hostibus eadem de causa spes potiundi oppidi discessit. Itaque paulisper apud oppidum merati, agrosque Remorum depopulati, omnibus uicis, aedificiisque, quo adire poterant, incensis, ad castra Caesaris omnibus copiis contenderunt, et a millibus passuum minus duabus castra posuerunt. » Et post pauca: « Hostes protinus ex eo loco ad flumen Axonam contenderunt, quod esse etiam post nostra castra demonstratum est. Ibi uadis repertis, partem copiarum suarum transducere conati sunt, eo consilio, ut, si possent, castellum, cui praeerat Quintus Titurius legatus, expugnarent pontemque interciderent. Si minus potuissent agros Remorum popularentur, qui magno nobis usui ad bellum gerendum erant, commeatusque nostros sustinebant. Caesar, certior factus a Titurio, omnem aequitatem et lenis armaturae Numidas, funditores sagittariosque pontem traducit, atque ad eos contendit. Acriter in eo loco pugnatum est. Hostes impeditos nostri in flumine aggressi, magnum eorum numerum occiderunt. Per eorum corpora reliquos audacissime transire conantes, multitudine telorum et audacia repulerunt: primos qui transierant, equitatu circumuentos interfecerunt. » Item in eadem Historia libro tertio: « Caesar Labiennum legatum in Treuiros, qui proximi Rheno sunt, cum equitatu mittit. Huic mandat Remos reliquosque Belgas adeat, atque in officio contineat. » Item in V: « Tantam omnium uoluntatis commutationem, Caesar scilicet, attulit, ut praeter Heduos et Remos quos praecipuo semper honore Caesar habuit; alteros pro uetere ac perpetua erga populum Romanum fide; alteros pro recentibus belli Gallici officiis nulla fere ciuitas fuerit non suspecta nobis. » Item in VI: « Carnutes legatos, obsidesque mittunt, usi deprecationibus Remis, in quorum erant clientela. Eadem ferunt responsa, quae uidelicet Senones, obsidibus imperatis. » 
Principatum quoque Remos antiquitus inter sibi finitimos tenuisse constat. Sed et apud Romanos id ipsum obtinuisse, auctumque sibi legitur in praemissa, tam ius, quam decus, historia, ut in eodem libro VI: « Sequani principatum dimiserant; in eorum locum Remi successerant. » Semper enim, et in omnibus bellis Remi fidem Romanis seruauerant. Et in VII, etiam quando totius pene Galliae populi aduersus Romanos conspirasse, conciliumque Bibracte habuisse leguntur, illi nullatenus adesse uoluere, quod amicitiam Romanorum sequebantur. In necessitatibus autem copias eos Romanorum sustentasse proditur, ut in quinto huius historiae libro: « Quo anno frumentum propter siccitates angustius prouenerat, coactus est, » Caesar scilicet, « aliter ac superioribus annis, exercitum in hibernis collocare, legionesque in plures ciuitates distribuere. Ex his unam in Morinos ducendam, C. Fabio Legato dedit; alteram in Neruios Q. Ciceroni; tertiam in Essuos L. Roscio; quartam in Remis cum T. Labieno in confinio Treuirorum hiemare iussit. » Item in VII: « C. Fabium et L. Minutium cum legionibus duabus in Remis collocat. » Insuper et usque ad internecionem pene Remos pro salute Romanorum certasse, Orosius etiam libro VI, astipulatur, eo praelio quod Bellouaci, post caeterorum Gallorum, qui arma contra Romanos tulerant, deuictum exercitum, instaurauerant, magnam Remorum manum, quae auxilio Romanis erat asserens trucidatam. Remos denique praeliis fortes, optimosque fuisse iaculatores: sed et ad bella ciuilia quibus Pompeio superato, monarchiam totius, ut fertur, orbis obtinuit, Caesare inuitante profectos, Lucanus libro primo testatur his uersibus: 
"Rura Nemetis 
Qui tenet et ripas Satyri, qua littore curuo 
Molliter admissum claudit Tarbellicus aequor, 
Signa mouet, gaudetque amoto Santonus hoste. 
Et Biturix, longisque leues Axomes in armis, 
Optimus excusso Leucus Remusque lacerto. 
Optima gens flexis in gyrum Sequana frenis, 
Et docilis rector rostrati Belga couini". 

[1,3] CAPUT III. De primis huius urbis episcopis. 
Nec solum apud ethnicos tunc temporis tanti habitum Remorum populum, quin et apud primos Ecclesiae Dei propagatores, atque per Euangelium in Christo patres, primae huius prouinciae nostrae sedis pontifices constat semper honore decoratos, adeo ut ipse beatissimus Ecclesiae Christi princeps, Petrus apostolus, urbi nostrae beatum Sixtum a se archiepiscopum ordinatum, cum suffraganeorum auxilio censuerit delegandum, idoneos ei ac necessarios in eadem prouincia destinans socios, sanctum Sinicium uidelicet, Suessonicae sedis primo, nostrum postea praesulem, ac beatum Memmium, Catalaunicae urbis rectorem. Sanctus uero Sixtus Remorum primus episcopus, etiam Suessonicam fundasse fertur ecclesiam, et beatum Sinicium collaboratorem et cooperatorem suum inibi constituisse; quique post eiusdem sancti Sixti decessum, nepote suo, ut ferunt, sancto Diuitiano Suessoni a se pontifice ordinato, quoniam nouiter instituta Remensis ecclesia, lacte adhuc, tenera forte fouebat pignora, necdum ad onus pontificale perferendum robusta, Remis archiepiscopalem (ea cogente necessitate) subiit cathedram. Ubi pro animarum salute fideliter elaborans, bonumque certamen decertans, cum decessore, ut in coelis, ita etiam meruit in terris habere consortium, unius eiusdemque templi tumbaeque sortitus cum beato Sixto sepulcrum. Quorum postmodum meritis basilicae domus ipsorum claris illustrata miraculis, nonnullis dotata ditatur muneribus, agris quoque domibusque ac uineis locupletata, clericorum pariter enituit ministeriis decorata. Quorum nonnunquam duodecim, nonnunquam decem, ut domni Sonnatii praesulis tempore, ibidem reperitur congregationem fuisse, donec moderno tempore, abundante iniquitate et refrigescente charitate, deficere Deo inibi militantium chorus, et unius ipsum coepit esse templum presbyteri titulus. Quocirca etiam ipsorum nuper abinde ossa translata, in ecclesia beati Remigii post altare sancti Petri, eorumdem praeceptoris, seruantur recondita. Nec eos Ecclesiam nostram tantummodo ab urbe Roma constat habuisse patres uel fundatores, quae martyribus etiam redimita, eorumque sacrata sanguine atque triumphis, sub ipso Neronianae persecutionis articulo, decorata probatur. 

[1,4] CAPUT IV. De primis eiusdem martyribus urbis. 
Beatus siquidem Timotheus, ab Orientis partibus ad hanc Remensem urbem perueniens, Iesu Christi Domini publice non ueritus est praedicare ueritatem. Unde et a praeside Lampadio, qui tunc praeerat huic populo, tentus et, quod nouae legis propositum hominibus suaderet, conuentus. Hinc minis principum legumque seueritate uexatus, opum quoque pollicitatione tentatus, responsum quod olim ab Ecclesiae principe didicerat, improbo incussum supernae nundinatori gratiae, rependere non timuit, diuitiae, inquiens, tuae tecum sint in perditionem, et ibis cum ipsis in ignem aeternum. Dominus enim meus Iesus Christus Filius Dei, ipse te iudicaturus est. Tunc praeses ira repletus, iussit eum torqueri. Et dum Christum constanter inter ipsa cruciatum confiteretur tormenta, inferens inter caetera, quod illi, quos praeses pro Christi nomine se putabat occidere, ipsi poenaliter eum iudicaturi essent: et praeses diceret: Ergo tu iudex eris mei? Ego te occidam; et quis erit qui te eripiat de manibus meis? Sanctus Timotheus respondit: Dominus meus cui credo, potest liberare me; in te autem debita tormenta immittet. Iterum, dum per supplicia multa cruciari iussus fuisset, ait ad iudicem: Quanto tu mihi ampliora tormenta intuleris, tanto amplius refrigerium praestabit Dominus, cui credo. Et cum caederetur a ministris, exclamauit uoce magna, dicens: Aspice, Domine, et uide quae infert diabolus seruo tuo, ne me derelinquas, ne dicant homines: Ubi est Deus eius? Praeses denique iussit calce uiua et aceto aspergi plagas ipsius. Sanctus uero Timotheus dixit: Ago tibi gratias, Domine Iesu Christe, qui mihi das tolerantiam ut haec possim sufferre. Ita istud factum est in corpore meo, tanquam oleo perunctus sim. Unus autem de ipsius caedentibus, nomine Apollinaris, uidit duos angelos stantes ad latus eius, et dicentes illi: Confortare, Timothee; missi autem sumus ad te, ut ostendamus tibi Dominum Iesum Christum, pro cuius nomine sustines poenas, ut uideas quae aguntur in coelis: Erige caput tuum, et uide. Aspiciens autem sanctus Timotheus uidit coelos apertos, et Iesum ad dexteram Patris coronam tenentem ex lapidibus pretiosis, ac dicentem sibi: Timothee, haec quam uides, tibi parata est. Accipies illam tertia die imminente de manibus meis. Et Angeli dixerunt ei: Confortare Timothee, et abierunt in coelos. Apollinaris uero cum haec uidisset, procidens ad pedes eius, dixit ei: Domine Timothee, ora pro me: Ego enim libentissime torquebor pro nomine Christi, quia uidi tecum loquentes uiros splendidissimos, dum tecum loquerentur magnalia Dei illius qui regnat in coelo. Tunc praeses, ut uidit se esse confusum, dixit: Sistatur Apollinaris: afferte autem mihi plumbum bulliens, et effundite in os ipsius, ut non talia uerba loquatur. Cumque allatum fuisset plumbum bulliens, et missum in ore eius, factum est frigidum tanquam glacies. Viso autem hoc miraculo, multitudo magna credidit in Dominum Iesum Christum. Tunc praeses iracundia plenus et confusione dixit: Ducite illos in carcerem, usque dum ego petractem quo supplicio interficiantur. Cum autem ducerentur, plurima turba sequebatur eos flens et dicens: O iniustum iudicium quod incidit in ciuitatem istam! Perducti sunt uero in carcerem, et multi erant circa eos, desiderantes consolari a sancto Timotheo. Ipsa autem nocte adueniens quidam presbyter, nomine Maurus, multitudinem hominum baptizauit in nomine Domini nostri Iesu Christi. Apollinaris uero cum baptizaretur, uidit coelos apertos, et audiuit angelum dicentem sibi: Beatus es, Apollinaris, qui credidisti, beati omnes qui tincti sunt in aqua, in qua tu purificatus es. Quicunque hac nocte hic baptizatus fuerit, crastina die in paradiso suscipietur. Hoc autem dictum omnes qui ibidem aderant audierunt, et genua flectentes, dixerunt: Parce nobis, Domine Deus noster, et praesta misericordiam tuam his qui diligunt nomen tuum. Altera autem die iussit praeses adduci eos ante tribunal suum. Astantibus autem illis praeses dixit: Stulti homines, quae res uos circumuenit, ut credatis in hominem crucifixum, qui sub Pontio Pilato multa perpessus est, nouissime autem crucifixus asseritur? Tunc illi responderunt, dicentes: Vidimus in hac nocte angelum Dei loquentem cum sanctis quos tu tenes in carcere: et ipsi angeli dixerunt nobis, hodie ituros esse in paradisum, et accepturos coronas quas tui oculi uidere non merebuntur. Praeses uero iracundia plenus, iussit cunctos decollari. Cumque ducerentur sancti extra ciuitatem, signauerunt se signaculo Christi, et sic martyrizati sunt, confitentes Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum. Fuerunt autem omnes qui decollati sunt quinquaginta uiri sub die undecimo Kalendas Septembris. 
Altera autem die procedens praeses, sedit pro tribunali, sanctum uero Timotheum et Apollinarem adduci praecepit. Astantibus autem illis, ait ad eos praeses: Infelicissimi hominum, consentite praeceptis Imperatorum, et adorate eos quos illi adorant. Timotheus et Apollinaris dixerunt: Nos daemones non adoramus, sed solum Dominum Iesum Christum, qui est Deus uiuus et uerus, ipsum oportet confiteri nos. Tu ergo ne putes nos artibus tuis separari a charitate et a regno Dei. Hoc autem tibi notum sit quia, qua hora nos putas mortificari, tunc uiuificamur, sicut illi qui a te hesterna die interfecti sunt, et uiuunt in coelis. Te ergo uere percutiet Iesus Christus ulcere pessimo. Iratusque praeses, dixit: Istos si non mortificauero, alii multi ad nouam sectam uenturi sunt. Sic dedit aduersus eos sententiam, ut gladio interficerentur. Illi autem cum magna fiducia perducti sunt extra ciuitatem, in uia quae appellatur Caesarea, in locum qui Buxitus dicitur, ibique martyrizauit eos, sub die decimo Kalendas Septembris, et coronati sunt ab angelis, et uox audita est, dicens: Venite, Timothee et Apollinaris, dilectissimi mei, et ostendam uobis quanta mirabilia meruistis pro animabus uestris, quas obtulistis pro nomine meo; et scitote quae facturus sum Lampadio praesidi. Statimque iaculum igneum descendit de coelo multis uidentibus, et ingressum est humerum eius dextrum, et a daemonio arreptus uitam finiuit. Corpora uero sanctorum sepulta sunt a Christianis die nono Kalendas Septembris. Eusebius quidam uir spectabilis, qui et ipse per uerbum ipsorum credidit, fabricauit illis basilicam, in qua multa signa et remedia ostenderunt. Caecis uisum, claudis gressum reddiderunt, et qui a daemonibus uexabantur curati sunt in nomine Domini nostri Iesu Christi. Eorum uero corpora donus Tilpinus archiepiscopus ueteri promouens tumulo, sepulcrum ipsorum decenter argento decorauit et auro. Altare denique quod ante tumbam eorumdem stat medium, sancti Mauri fertur reliquiis et honore dicatum, qui eodem quo praefati tempore, pro Christo caesus capite, ipsorum meruit consortio renitere. Cuius ossa in ecclesia beati Celsini seruantur deposita. Caput autem infra ciuitatem intra beatae Dei genitricis Mariae basilicam in arca secus altare ueneratur reconditum. Ipsa etiam praemissorum ecclesia martyrum pignoribus complurium traditur insignita sanctorum. In cuius dextera parte sanctorum Siluani et Siluiani; in sinistra uero sancti Tonantii et sancti Iouini feruntur reseruari corpora. 
Hic etiam in eadem sanctorum basilica beatus Remigius tumulum sibi parari praecepisse reperitur, ut post conditam testamenti sui continentiam subintulit, addens: « Post conditum testamentum, imo signatum, occurrit sensibus meis, ut basilicae domnorum martyrum Timothei et Apollinaris missorium argenteum sex librarum ibi deputem, ut ex eo sedes futura meorum ossium componatur. » Sed et in ipso testamento suo, duodecim solidos ad ipsius basilicae cameram struendam iusserat dari. Diuersi quoque diuersis idem locupletauere dotibus templum; ubi domnus Gondebertus, uir clarissimus, cum uxore sua Bertha, uillam in pago Vontinse sitam, Perthas nomine, dedit. Reperitur autem congregationem ibidem nonnunquam uiginti, nonnunquam duodecim fuisse clericorum, ut in tempore Theoderici regis, quando ad eamdem basilicam praediorum donaria plura leguntur tradita. Et usque ad recentia nuper tempora (quibus religione deficiente, ad unius est redacta presbyteri titulum) Deo seruientium coetu, dignoscitur insignita uirorum. 
Nonnullis etiam aliis templa locis, eorum splendent honore decorata, quoniam signis pluribus eis olim coruscantibus, amatores Christi memoriis ipsorum suas excolere studuerunt atque munire possessiones. Quorum quidam, ceu Gregorius Turonensis episcopus in libro Miraculorum refert, eorum reliquias, aedificata horum honore basilica, deuotus expetiit. Quas pontifice loci per presbyterum honorifice dirigente, dum iter idem presbyter ageret, ab obuia quadam muliere salutatus, obnixe importuneque ab ea rogatus est, ut horum sibi quiddam pignorum condonaret. Qui diu nutatim differens, mulieris improbitate tandem deuictus, sacrorum cinerum particulam tradit roganti. Ascensoque caballo, iniunctum sibi moliens iter expedire, nullatenus eum percussis admodum lateribus, ualet itineri promouere. Insuper ipse quoque sic interim praegrauatus opprimitur, ut uix ualeret attollere caput. Ita demum animaduertens uirtute se detineri martyrum, motus poenitentia recepit opportune, quod largiri praesumpsit incongrue, redhibitaque sacrorum quam dempserat portione, liber ad iussa relaxatur abire. Apud Duodeciacum quoque uicum horum constructa decore sanctorum basilica martyrum, magnorum praedicatur radiare nitore magnalium, optabilique refulgere gratia sanitatum. 
Beati denique Timothei ossa, rex Otho, concedente Artaldo archiepiscopo, transferri fecit in Saxoniam, et monasterium monachorum in eius instituit honore. In qua translatione multa mira feruntur ostensa. Nam ut Anno tunc abbas, nunc episcopus, mihi retulit, a quo eadem sacra pignora translata sunt, praeter alia plura remedia, duodecim inter claudos et caecos fuere curati. Beatus quoque Apollinaris, ossibus suis in Orbacense monasterium translatis, nonnullis inibi florere spectatur gratiarum insignibus. 

[1,5] CAPUT V. De successoribus praemissorum praesulum. 
Frequentibus igitur persecutionum procellis intonantibus, Ecclesiae puppis nostrae iactata, diuersisque oppressa fluctibus, quoniam caput uix attollere poterat, quanto sedes ipsa tempore rectore uacua digno resederit, haud facile panditur, adeo ut post praemissos nostrae fidei Patres, beatum Sixtum atque Sinicium, unum duntaxat praesulem inueniamus Amansium ad imperium usque. Constantini, sub quo Betausius reperitur, qui cum Primogenito diacone suo, primus ex hac Belgica prouincia legitur Arelatensi primae interfuisse synodo relatae per Marinum episcopum beatissimo papae Siluestro, Volusiano et Aniano consulibus. Post quem Aper, inde Maternianus, cuius reliquias ossium domnus Hincmarus archiepiscopus Ludouico regi Transrhenensi, se direxisse commemorat in epistola pro eiusdem, aliorumque sanctorum pignoribus ad eumdem regem transmissa. Hinc Donatianus exstitit episcopus, cuius etiam pignora maritimas in partes episcopii Nouiomagensis uel Tornacensis perlata, uario signorum memorantur splendore decorata. Quem beatus Viuentius tam celsus illustris uitae meritis, quam claro pontificalis sequitur ordine culminis. Cuius etiam sacra membra domno Ebone antistite nostro deferente, super fluuium Mosam translata, Braquis instructa ecclesia, dispositaque famulariorum caterua clericorum, debito deponuntur honore seruanda. Ubi etiam pluribus olim renituisse praedicatur insignibus, claudis gressum, caecis quoque reformans aspectum, cui successit Seuerus. 

[1,6] CAPUT VI. De sancto Nicasio. 
Post praemissos praesules beatus Nicasius cultu sequitur pontificatus, magnae uir charitatis, magnaeque constantiae, sub Vandalica in Galliis persecutione, sanctae sibi commissae ualidissimus rector Ecclesiae, in pace quidem nobilitator ac decorator, in periculis uero moderator et tutor, piis populum doctrinis et exemplis instituens, decoremque coelibis sponsae Christi Ecclesiae, fabricis et ornatibus attollens. Is namque sedis huius sanctae basilica in honore perpetuae uirginis Dei genitricis Mariae, diuina traditur admonitus reuelatione fundasse, quam proprio quoque consecrauit sanguine. Cathedra siquidem pontificalis antiquitus in ecclesia, quae ad Apostolos dicitur, exstitisse fertur. Hic beatus antistes angelica praemonitione instructus, futuram longe ante praescisse docetur internecionem, peniciosamque prosperitatis redarguendo securitatem, imminentem diuini praedixisse uerberis ultionem. Portabat autem charitatis humeris anxius peccatorum crediti sibi gregis pondus, mori paratus pro omnibus, ut iram indignationis Dei a populo auerteret, aut in ipsa certe uindicta, coelestem clementiam humilitatis spiritu et animo contrito placaret, ne usque ad animam, licet temporalis, at non aeternalis perueniret gladius. Sed quia uerbi Dei semen in spinis diuitiarum suffocatur consitum, prosperantesque, et in uanitate saeculi gloriantes, monita salutis, aure cordis ad fructificandum non admittunt: imo perituris impliciti occupationibus, nec uera uitae, quin lethifera peccati, mortisque stipendia sequentes, quoniam perfecte mala non oderant, uera sectari bona digne non ualebant. Piam insuper religionem negligere, diuinitatis praecepta postponere, uanitatibus inseruire, concupiscentiae uitiis inhaerere, schismatica scandala suscitare, Deumque, proh dolor! in his omnibus haud metuebant offendere. Et ecce subito eiusdem prosperitatis temporibus, animositas dirissimarum gentium commota, Dei offensionis iram in diuersas uindicatura prouincias, intentione truculenta, Wandalorum multitudo properanter accelerat, subuersis multarum munitionibus urbium, gladioque interemptis utriusque sexus progenitoribus cum filiis, non aliam dignitatis gloriam, non aliud aliquid in temporalibus lucris tam desideranter concupiscere cernebatur, quam humanum haurire ac fundere sanguinem, et Christianorum duntaxat sitire internecionem. Sub huius uero tempestatis turbine, gloriosi renitebant in Galliis inter episcopos uiri, sanctissimus Remorum praesul Nicasius, et beatissimus Aurelianensium pontifex Anianus, sanctus quoque Lupus Trecassinus, et beatus Seruatius Tungrensis antistes, aliique nonnulli uirtutibus insignes, qui hanc indignationis Dei, suis meritis ac precibus, iram diu differre certauerunt, ut omnibus haeresibus et prauitatibus populi restinctis, ad catholicam religionem et uerum Dei cultum per poenitentiam reuocarent, ac tantae persecutionis et diuinae animaduersionis gladium ab Ecclesiae ceruicibus auocarent. Sed, proh nefas! Impius, ut scriptum est, cum in profundum peccatorum uenerit, contemnit, salutaribus eorum praeceptis nullatenus obtemperabant. At uir beatissimus Nicasius praesul, instantibus studiis, continuisque doctrinis ac precibus, populum Dei ad poenitentiam seu patientiam, et triumphum martyrii prouocabat, ut quos incauta prosperitas ad offensionis impulerat foueam, aduersitatis deuota tolerantia, non iudicium damnationis, sed gratiam purgationis, causamque salutis efficeret. 
Interea castrametantur agmina Wandalorum circa urbem Remorum, uniuersaque regione depopulata, neces tantum inibi habitantium feruentissime pertractantes Christianorum. Hos ueluti deorum suorum inimicos, et moribus paganorum contrarios, interimere, penitusque de terra delere ambiebant. Beatus itaque Nicasius animam suam pro fratribus, Christi sequens exemplum, ponere paratus, elegit, obnixeque proposuit, sibi commissum nullatenus omittere gregem, prorsus instituit, aut cum eis pariter uiuere, aut pariter, quod eos paterfamilias perpeti uellet, sufferre, ne fugiendo, Christi uideretur (sine quo non possunt homines uel uiuere uel fieri Christiani) deserere ministerium. Unde et iuxta beati Augustini sententiam, maiorem charitatis reperit fructum quam qui non propter fratres, sed propter seipsum fugiens, atque comprehensus non negauit Christum, suscepitque martyrium. Metuebat enim potius antistes sanctissimus, ne se deserente, lapides uiui exstinguerentur, quam ne lapides et ligna terrenorum aedificiorum, se praesente, incenderentur, magis timens, ne destituta Christi corporis membra spiritali uictu necarentur, quam ne membra corporis sui hostili oppressa impetu torquerentur. Paratus ad utrumque, ut, si non posset hic calix transire, fieret uoluntas eius, qui mali aliquid non potest uelle. Nec requirebat quae sua sunt, sed imitans eum qui dixit: Non quaero quod mihi utile est, sed quod multis, ut salui fiant. Et ne magis fugiendo obesset exemplo, quam uiuendo prodesset officio, nulla ratione consensit esse fugiendum. Neque temporalem mortem (quae quandoque uentura est, etiamsi caueatur), sed aeternam (quae potest si non caueatur uenire, et potest si caueatur etiam non uenire) formidans; non sibi placens, nec personam suam in tantis periculis fuga digniorem, utpote gratia excellentem, iudicans, ne ministerium in his maxime periculis necessarium, ac debitum, subtraheretur Ecclesiae. Non, ut mercenarius uidens lupum uenientem, dimissis ouibus fugit, sed ut pastor bonus, pro grege sibi credito animam paratissimus obtulit. Et quod melius agendum inuenire potuit, sedulas ad Dominum pro se suisque fundere preces elegit. 
Fatigatis igitur tandem praeliatoribus impugnatione continua, excubiis et inedia, furentibusque circumquaque hostibus, ac fortiter bello concutientibus urbem, nimio terroris taedio ciuitas uniuersa perculsa, ad sanctissimum Nicasium in orationibus prostratum decurrunt, futuram paganorum uictoriam pertimescentes, et auxilium consolationis ab eo uelut a patre filii, requirentes. Interrogant quid utilius consilii faciendum decernat, aut seruituti gentium sese tradere, aut ad mortem usque pro salute urbis dimicare. Beatus autem Nicasius coelitus diuina praesciens reuelatione, Remorum subuertendam ciuitatem, consolans eos, infatigabiliter Domini supplicabat clementiae, quatenus haec tribulatio mortis temporariae, non ad iudicium, sed ad indulgentiam, persistentibus in uera fidei confessione proficeret; pro animae pugnare salute, non armis uisibilibus, sed probis docens moribus, non corporalium fiducia uirium, sed spiritalium exercitatione uirtutum. Hanc supernam iusto Dei iudicio, peccantium sceleribus excitatam demonstrans indignationem. Certum salutis id praedicans esse consilium, si ad diuina compuncti flagella conuerterent animum, suscipientes haec non inuiti aut desperantes, ut iniquitatis filii; quin patientes ac mansueti, ceu filii pietatis, promissa regni coelestis praemia percepturi. Exhortans eos, spe salutis aeternae praesentem deuotissime sufferre tribulationem, ultroque seipsos ad hanc offerre momentaneam necem, quo debitam reatibus perpetuae damnationis euadere mererentur ultionem, quatenus eis mors praesens, non supplicium, sed animarum fieret perenne remedium. Pro inimicis eos etiam admonens exorare, ut tandem aliquando resipiscerent ab iniquitatibus suis, et qui ministri tunc uidebantur impietatis, possent cultores nonnunquam pietatis, sectatoresque fieri ueritatis. Seipsum paratum esse depromens, ut bonum decet pastorem, pro ouibus animam ponere, praesentemque uitam contemnere, quatenus ipsi peccatorum ueniam et salutem secum mererentur aeternam accipere. 
Aderat etiam germana sua beata Eutropia, uirgo Christi sacratissima, quae ob castitatis munitionem, sanctissimum semper imitando et adhaerendo sequebatur episcopum, ut et ab spiritalibus aliena nequitiis a Domino seruaretur puritas mentis, et a carnalium corruptione delectationum tegeretur immunis integritas corporis. Ambo itaque plebem Dei pro uiribus ad coronam martyrii piis exhortationibus animabant, et agonem uictoriae suae Domino precibus commendabant. Dei tandem decreto iudicio irruptionis die, dum paganorum furibundum beatus praesul Nicasius irruere comperit impetum, sancti Spiritus uirtute roboratus, alma comitante sorore, cum hymnis et canticis spiritalibus ad ostium basilicae sanctae Dei genitricis Mariae, quam ab codem in huius urbis arce fundatam memorauimus, traditur occurrisse, dumque diuinae deditus psalmodiae, uersum Domino Dauidicum pia uoce decantat, inquiens: Adhaesit pauimento anima mea, mox, insequente gladio ceruicem caesi, uerbum pietatis ab ore non defecit, capite in terram cadente, immortalitatis (ut traditur) sententiam prosecuto: Viuifica me secundum uerbum tuum, inferendo. 
Sancta uero Eutropia uidens impietatem circa se quasi mitigatam, et pulchritudinem suam ceu paganorum litibus reseruatam, super eumdem sacerdotis interfectorem insiliens, magnoque clamore increpitans, et ad martyrii sui bellum prouocans, sacrilegi alapa faciem percussi, oculos, diuini uirtute numinis euulsos, in terram proditur effudisse. Quae mox insanientium ferro iugulata, sacro fuso sanguine, palmam uictoriae cum germano suo pontifice Christi, caeterisque triumphatoribus sanctis, adipisci promeruit. Fuere siquidem nonnulli, tam ex clero, quam ex laicali coetu, constantiae huius consectatores ac comites, qui per praesentis tolerantiae participationem, aeternae beatitudinis cum hoc beatissimo Patre suo consequi certauere communicationem. Inter quos Florentius diaconus, et beatus Iocundus exstitisse clarissimi referuntur; quorum capita Remis post altare sanctae Dei genitricis Mariae tumulata seruantur. Barbaros igitur de constantia uirginis, et profani speculatoris subitanea mulctatione stupefactos, expleta caede, sacro mundante cruore, terribilis omnes horror inuasit, quasi coelestes acies dimicantes, tanti sceleris uindices aspicientes, ipsa quoque horrendo reboante basilica sonitu. Relictis ergo passim spoliis, territa Wandalorum agmina, dum diuinam metuunt ultionem, irreuocabiliter per diuersa fugientes, inuasam trepidi deserunt ciuitatem. Qua diu sic manente solitaria, Christianis qui ad munitiones montium fugerant, incursiones paganorum trepidantibus, paganis uero coelestes quos ibi pertulerant horrores pertimescentibus, sub diuina duntaxat angelicaque custodia, sanctorum seruabantur inibi martyrum corpora; ita ut in noctibus a longe coelestia cernerentur lumina, et suauissimi sidereis supernarum soni uirtutum choreis dulciter reboantibus, audirentur a nonnullis carmina. Unde et coelestis uictoriae reuelatione confortati tandem conciues, qui ad sepelienda sanctorum corpora, diuina remanserant prouidentia, cum precum uotis ad urbem regredientes, inaestimabilem suauitatis odorem, ubi sanctorum decorabantur funera, hauriunt, gaudioque permiscentes gemitum, lacrymosis Dominum laudibus magnificant, et ad tumulandum sacra se praeparantes pignora, congruis ea circa ciuitatem locis ueneranter recondunt. Beatissimi uero Nicasii praesulis ac sororis eius, sacratissima solemniter in coemeterio sancti Agricolae, templo quondam a Iouino, Christianissimo Romanae militiae magistro, longe scilicet ante fundato, magnificeque decorato, collocant membra, ut appareat, instinctu diuinae procurationis, ad celebritatis istorum dignitatem magis, quam ad primae praeparatam fuisse conditionis auctoritatem. Hanc autem basilicam praefatus uir Iouinus, his uersibus, aureo praetitulauit decore. 
"Felix militiae sumpsit deuota Iouinus 
Cingula, uirtutum culmen prouectus in altum: 
Bisque datus meritis equitum, peditumque magister, 
Extulit aeternum saeculorum in saecula nomen, 
Sed pietate graui tanta haec praeconia uicit, 
Insignesque triumphos relligione dicauit, 
Ut quem fama dabat rebus superaret honorem, 
Et uitam factis posset sperare perennem. 
Conscius hic sancto manantis fonte salutis, 
Sedem uiuacem moribundis ponere membris, 
Corporis hospitium laetus metator adornat, 
Reddendos uitae saluari prouidet artus. 
Omnipotens Christus iudex uenerabilis, atque 
Terribilis, pie, longanimis, spes fida precantum, 
Nobilis eximios famulis non imputat actus. 
Plus iusto fidei ac pietatis praemia uincant". 
Ubi posteaquam sunt horum deposita sanctorum martyrum corpora, innumerabilibus eadem Ecclesia constat miraculorum signis redimita, ut et eorum meritis ac precibus, multitudo languentium recuperationis inibi percipiat alacritatem, et exemplis ipsorum plebs ad coelestem deuot discat properare sublimitatem. Meminit huius barbaricae persecutionis beatus Hieronymus scribens ad quamdam adolescentulam uiduam Aggerunchiam nobilem, et exhortans eam de perseuerantia uiduitatis, ita memorando inter caetera: « Innumerabiles et ferocissimae nationes uniuersas Gallias occuparunt. Quidquid inter Alpes et Pyrenaeum, quod Oceano et Rheno includitur, Quadus, Wandalus, Sarmata, Alani, Gepides, Heruli, Saxones, Burgundiones, Alamanni, et, o lugenda respublica! hostes Pannonii uastauerunt. Etenim Assur uenit cum illis. Magontiacus, nobilis quondam ciuitas, capta atque subuersa est, et in ecclesia multa millia hominum trucidata. Wangiones longa obsidione deleti. Remorum urbs praepotens, Ambiani, Atrabates, extremique hominum Morini, Tornacus, Nemetes, Argentoracus translatae in Germaniam. Aquitaniae, Nouemque populorum Lugdunensis, et Narbonensis prouinciae, praeter paucas urbes, cuncta populata sunt, quas et ipsas foris gladius, intus uastat fames, » etc. 
In praefata denique basilica beatus Remigius morandi traditur habuisse consuetudinem, quatenus sanctorum martyrum meritis, ut erat spiritu semper, ita proximus redderetur et corpore. Monstratur adhuc aedicula secus altare ubi secrete Domino uacare, et inspectori summo, beatissimae speculationis hostias, turbis remotus popularibus, deuotissime consueuerat immolare. Istuc enim intentus his degebat officiis, quando comperto urbis incendio, cum diuinitatis inuocatione deproperans, sanctorum fultus suffragio, lapidibus ecclesiae graduum deinceps expressa reliquit uestigia.

[1,7] CAPUT VII. De miraculis ipsius ecclesiae. 
Diuersis etiam multimoda clarificatione fertur haec illustrata temporibus aedes. Sed nos unum tantum, quod nostris fere diebus actum, referentibus nostris qui interfuere patribus, agnouimus, propalandum putauimus. Solemnitas hiemali tempore praefatorum agebatur martyrum quae solito XIX Kal. Ianuarias celebrari consueuit. Ad cuius celebritatis uigilias fratres temperius exsurgentes, custodes ipsius ecclesiae dormientes, ostia quoque diligenter obserata reperiunt. Quaeque diutius obterendo pulsantes, dum neminem responsa dantem deintus accipiunt, domum presbyteri petunt portamque crebris incutientes ictibus, et tecta lapidibus uerberantes, ubi nullum sibi qui pandat excitare praeualent templi ianuam repetunt; quam sponte patentem reperientes, accensa luminaria cuncta uident; sed auctorem facti neminem intus aspiciunt. Sicque post orationem Christo gratias agentes, nocturnas ineunt laudes. Quibus iam magna parte decursis, ad horum uoces presbyter excitatur, rem cum suis admiratus, hymnos dicturus cum caeteris stupefactus approperat. Nullumque demum accensionis huius, uel reserationis reperire queunt administrationem, nisi summum diuini duntaxat muneris largitorem, qui sanctorum suorum iugi mirorum splendore, propagare non desistit honorem. 
Huius autem beati pontificis et martyris pignora quaedam Nouiomagensium episcopus quidam obtenta, suam pertulit ad ciuitatem. Quae tam apud Nouiomum, quam et apud Tornacum castrum (ubi nunc quoque seruari perhibentur) claris, multisque referuntur illustrata miraculis. 
Postea uero caetera corporis eiusdem martyris Fulco archiepiscopus, simul cum corpore beatae sororis eius Eutropiae intra Remensia transuexit moenia, retroque post altare sanctae Dei genitricis Mariae, ubi ea modo ueneramur, iuxta beati papae Callisti membra, debita recondidit reuerentia. 

[1,8] CAPUT VIII. De sancto Oriculo et sororibus eius. 
Sub eadem Wandalorum, uel Hunnorum persecutione, quidam Dei seruus, Oriculus nomine, Deo uacabat, cum sororibus suis Oricola et Basilica, in hoc eodem episcopatu Remensi, in pago Dulcumensi, uico Sinduno in ecclesia quam construxerat, ubi fertur quoque peremptus a barbaris cum praedictis sororibus suis. Traditur etiam caput suum, postquam decollatus est, ipse in quodam fonte lauisse. De sanguine quoque suo signum crucis (quod adhuc manifeste parere dicitur) in quadam petra digito figurasse suo, et proprium manibus caput ferens, sepulcrum, quod sibi construxerat, expetisse; ad quod multa miracula referuntur ostensa. Erat olim quidam rusticus ibi manens, cui reuelatio in somnis facta est, ut fontem de quo caput sibi sanctus Dei, ceu diximus, lauerat, tecto cooperiret. Qui postquam bis admonitus facere id distulit, in infirmitatem decidit, in qua integro anno aegrotans decubauit. Post haec uotis, ut iussa compleret, promissis, conualuit, et fontem ligneis tabulis circumdans, operuit; ex quo fonte potantes, a diuersis multi curantur languoribus. Presbyter eiusdem loci, nomine Betto, balneum ex ipsius puteo, quem infra ecclesiam hic sanctus martyr edidisse traditur, sibi parari praecepit, quo postquam ablutus est balneo sic elanguit, ut usque ad anni terminum aegrotus iacuisse, nec adhuc perfecte postea reuiguisse constiterit. Quorum sanctorum corpora uno dudum sarcophago recondita tempore Seulfi archiepiscopi leuantur e terra, humo prius sponte patefacta, et loculo, in quo iacebant, ultro sursum mirabiliter eleuato. 

[1,9] CAPUT IX. De successoribus beati Nicasii. 
Post praememoratam Wandalorum discessionem, beatae Nicasio Baruc episcopali sede traditur successisse, quem Barucius, inde Barnabas subsecuti feruntur; tum Bennadius, cuius tamen Bennagius nomen in testamento suo, propria ipsius manu (uelut inibi legitur) perscripto, reperitur caraxatum. Huius enim ipse testamenti auctoritate, rerum suarum haeredem Remensem fecit Ecclesiam cum fratris sui filio, quem in sacro fonte, sub gratiae sempiternae traditione, se commemorat suscepisse. Inter caetera uero uas argenteum ab antecessore suo sanctae recordationis episcopo Barnaba, sibi, ut meminit, testamento collatum, Ecclesiae suae delegat haeredi, quod ad ipsius ornamentum (cum illud proprios distrahere potuisset in usus) se asserit reseruasse. Deputat et solidos uiginti ad eiusdem Ecclesiae reparationem, cum agellis et syluis; presbyteris ipsius ecclesiae solidos octo: diaconibus solidos quatuor; ad captiuos solidos uiginti; subdiaconibus solidos duos; lectoribus solidum unum; ostiariis et exorcistis solidum unum, sanctimonialibus et in matricula positis solidos tres. Haeredem suam subinferendo alloquens ecclesiam, ut in se ducat esse collocatum, quidquid presbyteris, diaconibus, ac diuersis clericorum scholis, captiuis quoque et pauperibus, pro refrigerio sui fuisset in commemoratione deuotum. 

[1,10] CAPUT X. De sancto Remigio. 
Praefato Bennagio beatissimus succedens Remigius, imbuendis ad fidem praefulgidum surrexit lumen gentibus. Quem diuina pietas, ut Fortunatus quoque poeta noster asserit, non solum priusquam nasceretur, sed et antequam conciperetur, elegit; in tantum, ut Montanus quidam monachus, dum leuissimo sopore quiesceret, tertio fuisset admonitione pulsatus, ut matri suae benedictae Ciliniae, quod masculum conceptura esset, ueridica relatione praediceret, et nomen eius uel meritum designaret. Hic itaque Montanus in reclusione solitariam uitam ducens, ieiuniis, uigiliis et orationibus assidue uacans, caeterarum quoque uirtutum insignibus diuinitati se commendabilem reddens, dum supernam Christi clementiam pro pace sanctae ipsius Ecclesiae, quae uariis apud Galliarum prouincias uexabatur afflictionibus, indefessis precibus exoraret; ubi quadam nocte carnis compellente fragilitate, membra permittit sopori, quiete reparanda, angelicis subito per diuinam gratiam choris, sanctarumque sibi uidetur animarum coetibus interesse, celeberrimum quoque haurire colloquium, eosque de Gallicanae deiectione uel restitutione Ecclesiae conferentes, et quia iam tempus esset miserendi eius, percensentes, audire. Interea uocem a superioribus atque secretioribus suauissime intonantem excipit: « Quod Dominus de excelso sancto suo prospexit, de coelo in terram aspexit, ut audiret gemitus compeditorum, ut solueret filios interemptorum, ut annuntietur nomen eius in gentibus, in conueniendo populos in unum et reges, ut seruiant ei. » Et quod Cilinia in utero concipiens, filium pareret, nomine Remigium, cui saluandus foret populus committendus. 
Vir igitur iste uenerabilis tanto percepto solamine, post tertiam diuinae super his praeceptionis admonitionem, uisionis aethereae nuntiat oraculum Ciliniae. Haec autem beata genitrix in flore dudum iuuentutis, ex unico uiro suo Aemilio pepererat Principium, Suessorum ciuitatis postea sanctum episcopum, et patrem beati Lupi, eiusdem Principii successoris. Miratur beata Cilinia, utpote iam prouecta, quonam pacto sit anus paritura, uel sobolem lactatura. Et quia tam uir eius, quam ipsa diebus iam multis processerant, effeti et carne infecundi, nec spes eis ulterius procreandi, nec appetitus inerat pignoris. Beatus uero Montanus, ut meritis accresceret patientiae, corporalium priuatus oculorum ad tempus exstiterat lumine. Qui dictis ut fidem faceret, oculos sibi lacte ipsius asserit perungendos, moxque lumen amissum, pueri sibi fotu recipiendum. Gauisis ergo de tanta consolatione parentibus concipitur futurus Christi pontifex; cuius adminiculante gratia feliciter editus, nomen sacro sumit e fonte Remigius. In cuius lactatione promissum pridem uati gaudium, ueraciter adimpletur, dum eius oculis beatae matris illius lacte tactis, lumen olim perditum reparatur. Ortus est autem puer iste, praeconiis declaratus antequam natus, in pago Laudunensi, alto parentum sanguine, iam tamen senum, diuque sterilium resplendens, insigne mirificatus in ortu, qui magnifice disponebatur mirificandus in actu. Nomen illi digne diuina imponitur iussione Remigius, utpote qui Ecclesiam Dei, specialiterque Remorum, in huius fluctuantis uitae salo remis erat doctrinae recturus, et ad portum salutis aeternae, meritis et orationibus perducturus. Remedium tamen eum fuisse uocatum in ueteribus quibusdam reperitur scriptis. Quod et merita uel acta ipsius attendentes, rite crederemus, nisi gestis emendatioribus, oraculo illum diuino, Remigium nuncupari debere cognosceremus. In uersibus etiam ab eo compositis, et eius praecepto in uase quodam per eumdem Deo dicato sculptis, ita lectum asseritur: 
"Hauriat hinc populus uitam de sanguine sacro, 
Iniecto aeternus quem fudit uulnere Christus: 
Remigius reddit Domino sua uota sacerdos". 
Quod uas usque ad moderna tempora perdurauit, donec fusum, Nordmannis dudum in redemptionem datum est Christianorum. Huius beatissimi Remigii nutrix beata Balsamia fuisse traditur, quae mater exstitisse sancti Celsini memoratur; qui et ipse beati Remigii discipulus fuisse familiaris asseritur, miraculis quoque postmodum claruisse dignoscitur, et aequorum maxime uotis adhuc insignis habetur: in cuius et ipsa beata genitrix eiusdem requiescit ecclesia. 
Traditus a parentibus scholae beatus Remigius litteris imbuendus, breui coaeuis, sed et natu maioribus doctrina eminentior est effectus. Cunctos superans condiscipulos, morum maturitate ac beneuolentiae charitate, populorum studens turbas uitare, atque solitarius in reclusione Domino deseruire, quod et obtinuit, habitaque, sanctae conuersationis studiis adolescens pius, inclusione, Lauduni Christo militauit. 

[1,11] CAPUT XI. De ordinatione ipsius ad episcopatum Remensem. 
Ast ubi uicesimum secundum aetatis subiit annum, defuncto praefato uenerabili Bennadio archiepiscopo, in hac urbe Remensi, omnium generaliter uotis ad apicem pontificatus non tam electus, quam raptus fuisse dignoscitur. Fit siquidem populi concursus, diuersi quidem sexus, conditionis, dignitatis et aetatis, una eademque sententia, hunc uere Deo dignum, et qui populis praefici deberet, acclamantis. Sanctissimus igitur adolescens his depressus angustiis, quoniam nec fugae locus ei uspiam patebat, nec populo ut ab intentione coepta desisteret, ullo modo satisfacere poterat, super aetatis infirmae coepit conqueri tempore, et quod ecclesiastica regula hanc aetatem ad tantam non admitteret dignitatem, uoce publica praedicare. Sed cum irreuocabiliter populi acclamaret frequentia, et uir Dei magna retineretur constantia, placuit omnipotenti Deo manifestissimis indiciis propalare, quod ipse de eo iudicium dignabatur habere. Traditur enim coelestis radii lumen super ipsius sanctum subito descendisse uerticem, et cum ipso lumine coelitus eius infusum capiti unguinis diuini liquorem, cuius sacri nectaris, eiusdem totum uideretur caput infusione delibutum. Omni ergo posthabita dubitatione, praesulum Remensis unanimitate prouinciae, pontificali consecratur benedictione. Ad quod officium mirifice mox deuotus et aptissimus apparuit exsequendum; largus in eleemosynis, sedulus in uigiliis, attentus in orationibus, in humanitate profusus, in charitate perfectus, in doctrina praecipuus, in conuersatione sanctissimus. Mentis purissimae sinceritatem, pii uultus praeferebat alacritate, clementissimique cordis benignitatem sermonis indicabat tranquillitate. Salutis aeternae munia non minus implens opere, quam edocens praedicatione; reuerendus aspectu, uenerandus incessu, metuendus seueritate, amplectendus benignitate, censuram districtionis permistione temperabat mansuetudinis. Minari quidem frontis uidebatur austeritas, sed cordis blandiebatur serenitas; ut erga deuotos Petrus appareret in uultu contra delinquentes Paulus uideretur in spiritu; sicque gratiarum diuersitate in unum conueniente, illius pietatis, huius erat imitator auctoritatis, neglector quietis, refuga uoluptatis, appetitor laboris, patiens abiectionis, impatiens honoris, pauper in pecunia, diues in conscientia, humilis ad merita, superbus ad uitia. Et ut ante nos de ipso praedicatum legitur, sic in se diuersas excoluit gratiarum uirtutes, ut uix ita pauci tenerent singulas, quomodo ille impleuit uniuersas. Semper in sancti operis exercitio, semper in compunctionis affectu, nulla illi ex omnibus propensior cura, nisi aut de Deo in lectione, atque sermone, aut cum Deo in oratione loqui; sicque attenuato continuatis ieiuniis corpore, de persecutore certabat inimico, iugi triumphare martyrio. Inter haec tamen omnia intendebat uir beatissimus, ut etiam ab aliis de ipso iamdudum praedicatum legitur: Iactantiam uirtutum fugere, in quo non poterat gratia celsa latere. Praeeminebat enim ad admirationem omnium, ueluti ciuitas supra montis uerticem sita: nec sub modio uoluit Dominus hanc occuli lucernam, quam supra candelabri constituerat eminentiam, igne diuinae tribuens eam charitatis ardere, claraque splendidarum Ecclesiae suae uirtutum lumina ministrare. 

[1,12] CAPUT XII. De diuersis ab eo patratis miraculis, et de doctrina ipsius. 
Ad cuius sanctitatis innocentiam, non solum rationabilium, sed etiam irrationabilium consueuerant agrestia corda mansuescere, adeo ut dum inter domesticos secretius cum contigisset habere conuiuium, et delectaretur in hilaritate charorum, passeres ad eum sine trepidatione descenderent, et mensae reliquias ab eius manu colligerent, discederent alii saturi, accederent alii saturandi. Quod ab eodem nequaquam iactantia propalabatur meritorum, sed id Dominus agi certa disposuerat utilitate conuiuantium, ut hoc aliisque frequentissimis per hunc Christi famulum uisis miraculis, sese dominicis feruentius studerent mancipare seruitiis. 
Hic uir beatissimus, cum ex more, quodam tempore pastorali solertia parochias circumiret, ut si negligenter aliquid in diuinis cultibus ageretur, fidelis Christi seruus agnosceret, in uicum, Calmiciacum nomine, ipsius accessit studii deuotione. Ubi, dum quidam caecus ab eo misericordiae postulasset opem, coepit, qua dudum captus exstiterat infestatione daemonis, uexatione torqueri corporis. Tunc sanctus Remigius in oratione, qua Deo semper sancta intentione uacabat, corporea se deiectione prostrauit, statimque pristinum caeco lumen redhibens, immundi quoque pestem spiritus effugauit, triplici remedio, nimirum uictu solans egenum, munerans uisu caecatum, restituens libertati captiuum. 
Alio quoque tempore, dum pontificali sollicitudine parochiam peragraret, rogatus a quadam sobrina sua, nomine Celsa, Deo sacrata, uillam ipsius, uocabulo Celtum, adiit. Ibi dum beatus uir, spiritalibus colloquiis uitae propinat hospiti de more pocula, minister praefatae Celsae, uini sufficientiam dominae suae nuntiat non adesse. Re huiuscemodi cognita, sanctus Remigius hanc hilari consolatur uultu et post blanda uerbi solamina eiusdem sibi domus ostendi praecepit habitacula. Sicque de industria prius perlustrans caetera, tandem ad cellam peruenit uinariam: quam sibi faciens aperiri, rugitat si forte remanserat in aliquo uasorum quidpiam uini. Et designato sibi uase, in quo tantillum uini, pro saluando scilicet eodem, relictum fuerat, claudi praecepit ostium, iussoque consistere loco cellerarium; ipse uero ad alteram accedens uasis frontem, super idem, quod erat non modicae quantitatis, Christi adnotat crucem, flectensque genua secus parietem, coelo deuotam dirigit precem. Coepit interea, mirum dictu, uinum per foramen superius exundare, ac supra pauimentum abundanter effluere. Exclamat hoc uiso cellerarius, stupore perculsus. Sed mox a sancto uiro repressus, ne id palam faciat, inhibetur. At quia tam clari lumen operis minime ualuit abscondi, ubi consobrina sua factum comperit, eamdem uillam ipsi, et Ecclesiae ipsius perpetim possidendam tradidit, ac legali iure confirmauit. 
Huic simile ferme miraculum ab eodem domno Remigio in olei fertur liquore patratum. Cum aegrotus quidam familiae non ignobilis, nec tamen baptizatus, a sancto Remigio se uisitari postulasset, et iam uolut in ultimo spiritu se credere fateretur, et baptizari deposceret, beatus pontifex a presbytero loci oleum et chrisma requirens, iamque penitus in ampullis utrumque defecisse comperiens ipsas ampullas pene uacuas super altare posuit, ac sese in oratione prostrauit. Surgens autem ab oratione uascula plena reperit, et sic infirmum oleo diuinitus dato perungens, ecclesiastico de more baptizauit, et chrismate coelitus collato liniuit, redditaque sanitate, tam animae salute quam corporis incolumitate donauit. 
Humani denique generis hostis, ostendere nequitiam non desistens suae malignitatis, urbem Remorum, surgentibus flammarum subito globis, immissione dira succendit, crudelique uastatione, iam partem fere tertiam concrematio peracta consumpserat; et quod residuum erat uictrix flamma lambebat. Cuius rei nuntium beatus antistes accipiens, ad solita sese confert orationis praesidia, et in beati Nicasii martyris basilica, ubi tunc temporis morandi consuetudinem fecerat, Christi prostratus exposcit suffragia. Surgensque ab oratione, oculos ad coelum attollit, et exclamans cum gemitu, ait: Deus, Deus meus, adesto uoci meae. Sicque cursu concito, per gradus, ante ipsam lapidibus stratos ecclesiam descendens, ciuitatem petiit; in quibus graduum lapidibus, ac si supra molle lutum depressa, hodieque, ad memoriam diuini miraculi, signata uisuntur uestigia. Celerique festinatione deproperans se flammis obiecit, statimque, ut extensa contra ignem dextera, signum crucis cum inuocatione Christi nominis edidit, totum illud incendium, fracta et in sese relisa uirtute, cedere, atque ante uiri Dei praesentiam quasi fugere coepit. Quod beatus Remigius insequens, et se inter ignem et ea quae adhuc uidebantur intacta, cum signo sanctitatis opponens, hanc omnem flammarum immanitatem ante se fugientem, per patentem portam, fultus diuinae potentiae praesidiis, expulit, et eamdem portam clausit; utque nunquam aperiretur ab aliquo, cum interminatione uindictae in eum quae uetita haec praesumpsisset, inhibuit. Post aliquot uero annos ciuis quidam, nomine Fersinctus, secus ipsam portam commanens, maceriem qua eadem porta fuerat obstructa, ut suae domus hinc eiiceret rudera, perforauit. Sed mox ultio tanta fertur eius audaciam consecuta, ut non pecus, nec homo, clade superueniente in eamdem remanserit domo. 
Quaedam puella praeclaris ab urbe Tolosa natalibus orta, maligni spiritus ab infantia tenebatur obsidione captiua. Quam cum tenero genitores amore diligerent, ad sepulcrum sancti Petri apostoli cum magna deuotione duxerunt. In eisdem namque partibus enitebat tunc uirtute uenerabilis Benedictus, plurimis effulgens uirtutibus. Cuius comperta fama, puellae patentes hanc ad eumdem perducere satagunt, qui multis ieiuniis et orationibus pro ipsius emundatione laborans, cum diri serpentis uirus ab ea non ualuisset eiicere, hoc tantum responsi, nominis diuini obtestatione, ab antiquo extorquere potuit hoste, quod nunquam alterius de eodem habitaculo, nisi huius beatissimi Remigii pontificis orationibus posset expelli. Tunc parentes eius, tam ipsius beati Benedicti, quam etiam Gothorum regis Alarici affatibus suffragati, eorumque litteris ad beatum Remigium datis, ut traditur, freti, ad eumdum sanctum antistitem cum deuincta sobole peruenerunt, uirtutem deprecantes eius in purgatione prolis agnoscere, quam latronis iam praesciuerant confessione. At beatissimus Remigius, cum diuturna reluctatione se non esse dignum assereret et humilitate solita repugnaret, precibus est populi supplicantis euictus, ut orationem pro ipsa funderet, ac parentum lacrymis condoleret. Meritis itaque sanctitatis armatus, uerbi praecepit imperio, ut iniquus praedo per quod ingressus fuerat discedens, Christi famulam relaxaret. Sicque cum nimio uomitu et obsceno foetore, per os quo fuerat intromissus, abscessit. Sed paulo post, recedente pontifice, dum nimio labore fessa nutaret, uitae calore priuata, spiritum uitalem amisit. Iteratis ergo precibus, turba supplicantum recurrit ad medicum. Beatus autem Remigius se potius accusat facinus perpetrasse, quam sanitatis remedium indulsisse, homicidiique reum exstitisse, non remedium contulisse. Igitur ad sancti Ioannis basilicam, ubi corpus iacebat exanime, populi obtentus deprecatione regreditur, ibique cum lacrymis ad pauimenta sanctorum in oratione prosternitur, et reliquos ut ita facerent adhortatur. Hinc effuso lacrymarum imbre consurgens, suscitauit mortuam, quam prius purgarat obsessam. Quae protinus, apprehensa manu pontificis, cum integra incolumitate surrexit, et ad propria feliciter remeauit. 
Cuius uero doctrinae, cuius sanctitatis atque sapientiae beatissimus hic pater nitore radiauerit opera testantur ipsius, quia uera procul dubio sapientia esse dignoscitur, quae operum exhibitione, uelut arbor fructibus, approbatur. Testatur gens Francica per eum ad fidem Christi conuersa, et baptismi sanctificatione consecrata. Testantur diuersa prudentissime ab ipso tam facta quam praedicata. Testantur diuersae ipsius personae temporis, ex quibus Sidonii, Aruernorum episcopi, uiri eruditissimi, et tam genere quam religione ac sermone clarissimi, epistolam huic beatissimo pontifici directam inserere placuit: 
« SIDONIUS, DOMNO PAPAE REMIGIO, SALUTEM. 
Quidam ab Aruernis Belgicam petens (persona mihi cognita est, causa incognita, nec refert), postquam Remos aduenerat, scribam tuum siue bibliopolam, pretio fors fuat officioue demeritum, copiosissimo, uelis nolis, declamationum tuarum schedio emunxit. Qui redux nobis atque oppido gloriabundus (quippe perceptis tot uoluminibus) quaecunque detulerat, quanquam mercari paratis, quod ciuis, nec erat iniustum, pro munere ingessit. Curae mihi e uestigio fuit, hisque qui student, cum merito lecturiremus, plurima tenere, cuncta transcribere. Omnium assensu pronuntiatum paucos nunc posse similia dictare. Etenim rarus aut nullus est, cui meditaturo par assistat dispositio per causas, positio per litteras, compositio per syllabas. Ad hoc opportunitas in exemplis, fides in testimoniis, proprietas in epithetis, urbanitas in figuris, uirtus in argumentis, pondus in sensibus, flumen in uerbis, fulmen in clausulis. Structura uero fortis et firma, coniunctionumque, perfacetarum nexa caesuris insolubilibus. Sed nec hinc minus lubrica et leuis, ac modis omnibus erotundata: quaeque lectoris linguam inoffensam decenter expediat, ne salebrosas passa iuncturas, per cameram palati uolutata balbutiat. Tota denique liquida prorsus et ductilis, ueluti cum crystallinas crustas, aut onychintinas non impacto dignitus ungue perlabitur: quippe si nihil eum rimosis obicibus exceptum tenax factura remoretur. Quid plura? non exstat ad praesens uiui hominis oratio, quam peritia tua non sine labore transgredi queat ac superuadere. Unde prope suspicor, domne papa, propter eloquium exundans atque ineffabile (uenia sit dicto) te superbire. Sed licet bono fulgeas, ut conscientiae, sic dictionis ordinatissimae; nos tamen tibi minime sumus refugiendi, qui bene scripta laudamus, etsi laudanda non scribimus. Quocirca desine in posterum nostra declinare iudicia, quae nihil mordax, nihil quoque minantur increpatorium. Alioquin si distuleris nostram sterilitatem facundis fecundare colloquiis, aucupabimur nundinas inuolantum, et ultro scrinia tua, conniuentibus nobis ac subornantibus, effractorum manus arguta populabitur: inchoabisque tunc frustra moueri spoliatus furto, si nunc rogatus non moueris officio. » 

[1,13] CAPUT XIII. De conuersione Francorum. 
Cuius autem prudentiae, quam sancti studii noster hic Pater ac pastor almus exstiterit, quam fidelis et prudens in eroganda Domini sui pecunia uiguerit, Francorum, ut praetulimus, ab idolis ad Deum uerum facta per ipsum probat conuersio, qui Gallicas eo tempore transito Rheno depredabantur prouincias, et Agrippinam iam Coloniam, quasdam quoque alias occupauerant Galliae ciuitates. At postquam rex ipsorum Clodoueus Siagrium, Romanum quemdam principem, qui Galliis tunc praeerat, euicit atque peremit, omni pene Galliae dominari coepit. Comperta beatissimi gestorum fama Remigii, quod scilicet eniteret uirtute sanctitatis ac sapientiae, miraculorum praeclarus exhibitione, reuerebatur eum, et licet paganus, diligebat tamen illum. Quo quondam secus urbem Remorum transitum faciente, quibusdam militibus eius agminis ablata quaedam Remensis Ecclesiae uasa referuntur. Ea inter urceus etiam magnus argenteus, et decora pulchritudine comptus, pro quo beatus Remigius legatos ad eum direxisse traditur, ut illum saltem recipere mereretur. Ast ubi ad locum diuisionis praedae uentum est, rogat rex milites suos, ut ipsum sibi dare ne renuant urceum. Pluribus igitur annuentibus, quidam Francus bipenni percutiens urceum, nihil hinc a rege nisi sorte tollendum proclamat. Obstupefactis hac temeritate caeteris, rex iniuriam patienter ad tempus tolerans, apprehensum, plurimis fauentibus, uasculum ecclesiastico reddidit misso, iram sub corde tectam reseruans. Peracto denique anno cunctum sui exercitus apparatum solito prodire iubet in campum, ut armorum speculetur de more nitorem: quem conuentum, a Marte, Martium uocare consueuerant. Rex ergo instructas circumiens rite phalanges, ad eum qui dudum percusserat urceum peruenit, spretisque ipsius armis, eius tandem franciscam proiecit in terram, ad quam recipiendam inclinato militi rex in caput suam defigit bipennem, quam pridem in uase perpetrauerat, cum increpitationis acerbitate, rememorans praesumptionem. Quo sic interempto, timor ingens regis hac super ultione, caeterorum perstringit corda Francorum. 
At postquam Clodoueus Thoringiam sibi prouinciam subiugauit, et regnum uel ditionem suam dilatauit, etiam Rothildim, filiam Chilperici, fratris Gundebaudi Burgundionum regis, in matrimonium sumpsit. Quae cum esset Christiana et filios ex rege susceptos baptismate consecrari, marito quoque nolente, fecisset, etiam uirum ad Christi fidem perducere conabatur. Sed animum barbari mulier ad credendum flectere non ualebat. Interea bellum Francis aduersus Alemannos accidit, et Francis caede nimia corruentibus, rex ab Aureliano consiliario suo suadetur, ut credens in Christum, ipsumque regem regum, et coeli ac terrae Deum confitens, inuocet, qui ei uictoriam pro uelle possit conferre. Quod cum fecisset, Christique suffragium iam deuotus expetisset, fiendumque se Christianum uouisset, si uirtutem ipsius in capiendo uictoriam experiri meruisset: post huius uoti pollicitationem mox in fugam uertuntur Alemanni, regemque suum comperientes interfectum, Clodouei se subdunt ditioni. Quos ille sub iugo constituens tributario, reuertitur uictor in sua, gaudium referens magnum reginae, quod ad inuocationem, scilicet, Christi nominis, uictoriam meruerit obtinere. Tunc regina beatum Remigium uocat, deprecans, ut regi uiam salutis ostendat. Quem sanctus sacerdos doctrina uitae salutaris informans, ad baptismi commonet uenire sacramenta. Ille se populum super his exhortatum ire respondens, affari studet exercitum, ut deos, qui eis subuenire non poterant, deserentes, ipsius cultum susciperent, qui tam praeclaram largitus eis uictoriam fuerat. Conclamat multitudo, diuina se praeueniente gratia, mortales se deos relinquere, atque in Christum qui sibi praesidio fuerat, credere. Nuntiantur haec sancto Remigio, qui magno repletus gaudio, regem populumque, qualiter diabolo et operibus ac pompis ipsius abrenuntiantes, Deum uerum credere debeant instruere satagit; et quia paschalis solemnitas imminebat, indicit eis ieiunium iuxta morem fidelium. 
Die uero Passionis Dominicae, pridie scilicet antequam baptismi gratiam percepturi erant, post hymnos, precesque nocturnas, praesul regium cubile petiit, ut absoluto curis saecularibus rege, liberius ei committere sacra ualeret mysteria uerbi. Quo reuerenter a cubilariis admisso, rex prosiliens obuius alacriter occurrit, et oratorium beatissimi apostolorum principis Petri, cubiculo regis forte contiguum, pariter ingrediuntur. Cumque dispositis sedilibus, pontifex, rex atque regina consedissent, intromissis quibusdam clericis, sed et aliquibus regi necessariis ac domesticis, et uenerabilis Pater regem monitis imbueret salutaribus, ad corroborandam salutiferam fidelis serui sui doctrinam, Dominus etiam uisibiliter dignatus est ostendere, sese fidelibus in nomine suo congregatis, ut promiserat, semper adesse. Repente namque lux tam copiosa totam repleuit ecclesiam, ut solis uideretur euincere claritatem. Mox cum luce uox facta est, inquiens: Pax uobis, ego sum, nolite timere. Manete in dilectione mea. Post quae uerba lux quae aduenerat, abcessit, sed ineffabilis odor suauitatis in eadem domo remansit. Ut euidenter ualeret agnosci lucis, pacis atque piae dulcedinis illuc auctorem aduenisse, beatus etiam praesul ex eodem lumine, non modicum uisus est uultus fulgorem traxisse. Rex igitur atque regina pedibus almi sacerdotis adstrati, cum magno pauore ipsius requirunt consolationem audire, opere adimplere parati quae propalarentur ore patroni. Delectabantur etenim uerbis quae audierant, interius illuminati, quam uiderant, luce, licet exteriore territi luminis claritate. Sanctus autem Pater supernae repletus splendore sapientiae de coelestis eos instruit uisionis consuetudine, quae aduentu quidem suo corda mortalium terret, sed timorem praecedentem subsequenti consolatione demulcet, ut quibus apparuit patribus, primum quidem pauorem incusserit, at postea per pietatis gratiam laetitiae blandimenta refuderit. Irradiatus quoque uir beatissimus Remigius, ut exterius, ueteris exemplo legislatoris, uultus illustratione, ita, multoque magis, interius, diuini fulgoris illuminatione, spiritu prophetico, quae ipsis, uel eorum forent euentura prosapiae, traditur praedixisse. Quomodo uidelicet eorum posteritas regnum nobiliter esset propagatura, Ecclesiam quoque Christi sublimatura, Romanaque dignitate uel regno potitura, et uictorias contra impetus aliarum gentium perceptura, si non a bono degenerantes, salutis uiam forte relinquerent, et quibus Deus offenditur scelera consectari, pestiferorum uitiorum laqueos incurrerent, quibus regna subuerti, atque de gente solent in gentem transferri. 
A domo denique regis eundi ad baptisterium uia praeparatur, uela cortinaeque appenduntur, hinc inde plateae sternuntur; ecclesia componitur, baptisterium balsamo, caeterisque odoramentis aspergitur, tantamque Dominus populo gratiam subministrabat, ut odoribus se paradisi refoueri gauderet. Sicque praecedentibus sacrosanctis Euangeliis, et crucibus cum litaniis, hymnis et canticis spiritalibus, summus pontifex manum tenens regis, subsequente regina cum populo, ab aula pergit ad baptisterium. Et inter eundum rex rogitasse fertur episcopum, an id erat Dei, quod sibi promiserat regnum. Non hoc, praesul inquit, illud est regnum, sed initium uiae qua peruenitur ad ipsum. Ubi uero ad praeparatum baptisterii peruentum est locum, clericus chrisma ferens a populo interceptus ad fontem pertingere penitus est impeditus. Sanctificato denique fonte, nutu diuino chrisma defuit. Sanctus autem pontifex oculis ad coelum porrectis, tacite traditur orasse cum lacrymis. Et ecce subito columba, ceu nix, aduolat candida, rostro deferens ampullam coelestis doni chrismate repletam. Cuius odoris mirabili respersi nectare, inaestimabili qui aderant super omnia quibus antea delectati fuerant replentur, suauitate. Accepta itaque sanctus praesul ampulla, postquam chrismate fontem conspersit, species mox columbae disparuit. Rex autem tantae gratiae conspecto miraculo laetus, actutum diaboli pompis et operibus abnegatis, a reuerendo se petit pontifice baptizari. Quo uitae fontem perennis ingressio, beatus profatur praesul ore facundo: Mitis depone colla, Sicamber. Adora quod incendisti, incende quod adorasti. Sicque post orthodoxae confessionem fidei, trina tinctus mersione, diuino summae indiuiduaeque Trinitatis, Patris, et Filii, et Spiritus sancti sub nomine, suscipitur ab eodem sancto pontifice, diuoque consecratur insignitus unguine. Baptizantur sorores regis Albofledis et Landehildis, simulque de Francorum exercitu uirorum tria millia, praeter mulierum paruulorumque nomina. Quo die magnum in coelis celebratum sanctis gaudium credere possumus angelis et hominibus laetitiam non modicam in terra deuotis. 
Exercitus autem pars magna Francorum necdum ad fidem Christi conuersa, cum quodam Raganario principe, trans Somnam fluuium post aliquandiu in infidelitate uersata est, donec superna disponente gratia, praefato rege Ludouico gloriosis potito uictoriis, idem Raganarius flagitiorum sectator ac turpitudinum, uinctus a Francis traditus est, et interemptus, omnisque Francorum populus ad Christi fidem, per beatum Remigium conuertitur ac baptizatur.