[39,0]  XXXIX. PEREGRINATIO RELIGIONIS ERGO.
 MENEDEMVS, OGYGIVS.
 
 [39,1] (MENEDEMVS) Quid hoc nouae est rei? Nonne Ogygium uicinum meum uideo, 
 iam totos sex menses non uisum cuiquam? Interisse rumor erat. Ipsus est, nisi 
 prorsus hallucinor. Adibo ac saluere iubebo. Saluus sis, Ogygi.
 [39,2] (OGYGIVS) Salue et tu, Menedeme.
 [39,3] (MENEDEMVS) Quae regio te nobis reddidit incolumem? Nam tristis rumor 
 hic sparserat te nauigasse Stygiam paludem.
 [39,4] (OGYGIVS) Imo gratia superis, sic interim ualui, ut uix unquam antehac melius. 
 [39,5] (MENEDEMVS) Ita semper uanitatis coarguas eiusmodi rumores.
 Sed quid isthuc ornatus est? obsitus es conchis imbricatis, stanneis ac plumbeis 
 imaginibus oppletus undique, culmeis ornatus torquibus, brachium habet oua 
 serpentum.
 [39,6] (OGYGIVS) Visi diuum Iacobum Compostellanum, et hinc reuersus Virginem 
 Parathalassiam apud Anglos percelebrem, quin potius hanc reuisi. Nam ante 
 annos tres inuiseram.
 [39,7] (MENEDEMVS) Animi gratia, ut arbitror.
 [39,8] (OGYGIVS) Imo religionis causa.
 [39,9] (MENEDEMVS) Istam, opinor, religionem docuerunt te Graecae literae. 
 [39,10] (OGYGIVS) Mater uxoris uoto sese obstrinxerat, ut si filia peperisset masculum 
 uitalem, ego diuo Iacobo praesens praesenti salutem dicerem et gratias agerem. 
 [39,11] (MENEDEMVS) Salutasti diuum tuo duntaxat et socrus nomine?
 [39,12] (OGYGIVS) Imo totius familiae uerbis.
 [39,13] (MENEDEMVS) Equidem arbitror nihilo minus salutis futurum fuisse familiae, 
 etiam si Iacobum insalutatum reliquisses. Sed, obsecro, quid respondit agenti gratias?
 [39,14] (OGYGIVS) Nihil, sed offerenti munus uisus est arridere et capite leuiter annuere, 
 simulque porrexit hoc imbricatum putamen.
 [39,15] (MENEDEMVS) Quur ista potius donat quam alia?
 [39,16] (OGYGIVS) Quoniam his abundat, suggerente uicino mari.
 [39,17] (MENEDEMVS) O benignum diuum, qui et obstetricatur etiam parturientibus 
 et operam dat hospitibus. Verum, quodnam isthuc nouum uouendi genus, ut 
 ociosus aliis laborem imponat aliquis? Si tu te uoto astringeres, ut si quod 
 ageres feliciter cederet, ego ieiunarem bis in hebdomade, an credis me facturum 
 quod uouisses?
 [39,18] (OGYGIVS) Non credo, etiam si tu ipse tuo nomine uouisses. Nam tibi diuis os 
 oblinere ludus est. At socrus est, mos gerendus erat. Nosti mulierum affectus, 
 et mea quoque referebat.
 [39,19] (MENEDEMVS) Si non praestitisses uotum, quid erat periculi?
 [39,20] (OGYGIVS) Non poterat me diuus uocare in ius, fateor; sed poterat in posterum 
 esse surdus ad uota mea, aut tacitus aliqud calamitatis immittere in meam 
 familiam. Nosti principum mores.
 [39,21] (MENEDEMVS) Dic mihi, quid ualet agitque uir optimus Iacobus? 
 [39,22] (OGYGIVS) Multo frigidius solito.
 [39,23] (MENEDEMVS) Quid est in causa? senium?
 [39,24] (OGYGIVS) Nugator, scis diuos non senescere. Verum haec noua persuasio, 
 quae late per orbem diuagatur, facit, ut infrequentius salutetur solito. Et si qui 
 ueniunt, salutant tantum, nihil aut quam minimum donant, dictitantes eam 
 pecuniam rectius collocari in egenos.
 [39,25] (MENEDEMVS) Impia persuasio.
 [39,26] (OGYGIVS) Itaque tantus apostolus, qui solet totus gemmis et auro fulgere, 
 nunc stat ligneus uix sebaceam habens candelam.
 [39,27] (MENEDEMVS) Si uerum est quod audio, periculum est ne reliquis item diuis 
 idem ueniat usu.
 [39,28] (OGYGIVS) Imo circumfertur epistola, quam hac de re scripsit ipsa Virgo Maria. 
 [39,29] (MENEDEMVS) Quae Maria?
 [39,30] (OGYGIVS) Quae cognomen habet a lapide. 
 [39,31] (MENEDEMVS) Apud Rauracos, ni fallor. 
 [39,32] (OGYGIVS) Ea est.
 [39,33] (MENEDEMVS) Cui scripsit?
 [39,34] (OGYGIVS) Nomen ipsa indicat epistola. 
 [39,35] (MENEDEMVS) Per quem missa est? 
 [39,36] (OGYGIVS) Haud dubie quin per angelum, qui posuerat scriptam in suggesto, 
 unde concionatur is, ad quem scripta est. Et ne quid fraudis suspiceris, uidebis 
 epistolam g-autographon.
 [39,37] (MENEDEMVS) Itane agnoscis manum angeli, qui est Virgini ab epistolis? 
 [39,38] (OGYGIVS) Quid ni?
 [39,39] (MENEDEMVS) Quo tandem argumento?
 [39,40] (OGYGIVS) Legi epitaphium Bedae, quod ab angelo insculptum est: elementorum 
 figurae per omnia congruunt. Legi et syngrapham Aegidio missam: 
 congruunt. An non haec satis arguunt rem?
 [39,41] (MENEDEMVS) Fasne est inspicere?
 [39,42] (OGYGIVS) Fas, si deieres te taciturum. 
 [39,43] (MENEDEMVS) Oh lapidi dixeris. 
 [39,44] (OGYGIVS) Iam sunt et lapides hoc nomine infâmes, quod nihil celent. 
 [39,45] (MENEDEMVS) Muto igitur dicito, si lapidi parum fidis.
 [39,46] (OGYGIVS) Hac lege recitabo, tu fac utranque arrigas aurem. 
 [39,47] (MENEDEMVS) Arrexl.
 [39,48] (OGYGIVS) Maria mater Iesu Glaucopluto S- D-.
 Quod Luterum sequutus strennue suades superuacaneum esse inuocare 
 diuos, a me quidem isto nomine bonam magnamque inisti gratiam, scito. Nam 
 antehac tantum non enecabar improbis mortalium opplorationibus. Ab una 
 postulabantur omnia, quasi filius meus semper infans esset, quia talis fingitur 
 pingiturque in sinu meo, ut ex nutu matris adhuc pendeat neque quicquam 
 ausit negare petenti, uidelicet metuens, ne si quid neget roganti, ego uicissim 
 ipsi negem mammam sitienti. Et nonnunquam ea petent a Virgine, quae uerecundus 
 iuuenis uix auderet petere a laena, quaeque me pudet literis committere. 
 Interim negociator lucri causa nauigaturus in Hispaniam committit mihi 
 pudicitiam suae concubinae. Et uirgo Deo sacra abiecto uelo fugam adornans 
 deponit apud me famam integritatis suae, quam ipsa tendit prostituere. Occlamat 
 mihi miles impius et ad lanienam conductus : Beata Virgo, da praedam opimam. 
 Occlamat aleator: Faue, diua; pars lucri tibi decidetur. Et si parum faueat 
 alea, me conuiciis lacerant maleque precantur, quae non adfuerim sceleri. Occlamat 
 qui quaestui turpi semet exponit: Da prouentum uberem. Si quid negem, 
 ilico reclamant: Ergo ne sis mater misericordiae. Aliorum uota non tam impia 
 sunt, quam inepta. Clamat innupta: Maria, da mihi formosum ac diuitem sponsum. 
 Clamat nupta: Da mihi bellos catulos. Clamat grauida: Da mihi facilem 
 partum. Clamat anus: Da diu uiuere sine tussi sitique. Clamat senex delirus : Da 
 repubescere. Clamat philosophus: Da nodos insolubiles nectere. Clamat sacerdos: 
 Da sacerdotium opimum. Clamat episcopus : Serua meam ecclesiam. Clamat 
 nauta: Da prosperos cursus. Clamat praefectus: Ostende mihi filium tuum, antequam 
 moriar. Clamat aulicus: Da uere confiteri in mortis articulo. Clamat rusticus: 
 Da tempestiuam pluuiam. Clamat rustica: Serua gregem et armentum 
 incolume. Si quid renuo, ilico sum crudelis. Si relego ad filium, audio: Vult ille 
 quicquid tu uis. Itane ego sola et mulier et uirgo dabo operam nauigantibus, 
 belligerantibus, negociantibus, ludentibus aleam, nubentibus, parturientibus, 
 satrapis, regibus et agricolis? Atqui quod dixi minimum est prae his quae 
 patior. Sed his negociis nunc multo minus grauor, quo quidem nomine tibi 
 gratias agerem maximas, nisi commodum hoc incommodum maius secum 
 traheret: plus est ocii, sed minus est honorum, minus est opum. Ante salutabar 
 regina coelorum, domina mundi, nunc uix a paucis audio : Aue Maria. Ante 
 uestiebar gemmis et auro, abundabam mutatoriis, deferebantur aurea gemmeaque 
 donaria; nunc uix tegor dimidiato palliolo, eoque corroso a muribus. 
 Prouentus autem annui uix tantum est, ut alam miserum aedituum, qui accendat 
 lucernulam aut candelam sebaceam. Atque haec tamen poterant ferri, ni maiora 
 etiam moliri dicereris. Huc tendis, ut aiunt, ut quicquid usquam est diuorum, 
 exigas ex aedibus sacris. Etiam atque etiam uide quid agas. Non deest aliis
 diuis, quo suam ulciscantur iniuriam. Eiectus e templo Petrus potest tibi uicissim 
 occludere regni coelestis ostium. Paulus habet gladium. Bartholomaeus 
 cultro armatus est. Guilhelmus sub pallio monachi totus armatus est, non sine 
 graui lancea. Quid autem agas cum Georgio et equite et cataphracto, hasta simul 
 et gladio formidabili? Nec inermis est Antonius, habet sacrum ignem. Sunt 
 item et caeteris sua uel arma uel mala, quae quibus uolunt immittunt. Me uero 
 quantumuis inermem non tamen eiicies, nisi simul eiecto filio, quem ulnis 
 teneo. Ab hoc non me patiar diuelli; aut hunc una mecum extrudes, aut utrunque 
 relinques, nisi mauis habere templum sine Christo. Haec te scire uolui. Tu 
 cogita, quid mihi respondendum censeas. Nam mihi plane res cordi est. Ex 
 aede nostra lapidea, Calen- Aug- An- filii mei passi 1574.
 Beata Virgo mea manu subscripsi.
 [39,49] (MENEDEMVS) Minax profecto ac formidabilis epistola. Cauebit, opinor, Glaucoplutus.
 [39,50] (OGYGIVS) Si sapit.
 [39,51] (MENEDEMVS) Quamobrem non eadem de re scripsit huic optimus ille Iacobus? 
 [39,52] (OGYGIVS) Nescio, nisi quod longius abest; et his temporibus intercipiuntur 
 omnes epistolae.
 [39,53] (MENEDEMVS) Sed quis deus te redegit in Angliam?
 [39,54] (OGYGIVS) Ventus illuc inuitabat mire secundus, atque id propemodum eram 
 pollicitus diuae Parathalassiae me post biennum ipsam reuisurum. 
 [39,55] (MENEDEMVS) Quid petiturus ab illa?
 [39,56] (OGYGIVS) Nihil noui, nisi illa uulgaria: familiam incolumem, rem uberiorem, 
 longaeuam laetamque uitam in hoc seculo et perennem felicitatem in futuro. 
 [39,57] (MENEDEMVS) Non poterat eadem praestare Virgo mater apud nos? Habet 
 Antuuerpiae templum longe augustius quam in Parathalasso.
 [39,58] (OGYGIVS) Haud nego posse, uerum aliis in locis alia largitur, siue sic uisum 
 est animo illius, siue, ut est benigna, semet in hoc nostris affectibus accommodat.
 [39,59] (MENEDEMVS) De Iacobo frequenter audiui; sed, obsecro te, describe mihi 
 regnum istius Parathalassiae.
 [39,60] (OGYGIVS) Equidem expediam quam potero paucissimis. Celeberrimum nomen 
 est per uniuersam Angliam. Nec temere reperias in ea insula, qui speret res suas 
 fore saluas, quin illam quotannis aliquo munusculo pro facultatum modulo 
 salutarit.
 [39,61] (MENEDEMVS) Vbl habet?
 [39,62] (OGYGIVS) Ad extremum Angliae finem inter occidentem et septentrionem, 
 haud procul a mari, passuum fere tribus milibus. Vicus est uix alia re uictitans, 
 quam commeantium frequentia. Collegium est canonicorum, sed quibus a 
 Latinis regulae cognomen additur, medium genus inter monachos et canonicos 
 quos seculares appellant.
 [39,63] (MENEDEMVS) Amphibios mini narras, quod genus est fiber.
 [39,64] (OGYGIVS) Imo et crocodilus. Sed omissis cauillis, tribus uerbis expediam quod 
 uis. In odiosis canonici sunt, in fauorabilibus monachi.
 [39,65] (MENEDEMVS) Adhuc mihi quidem aenigma refers.
 [39,66] (OGYGIVS) Quin addam apodixin mathematicam. Si Romanus Pontifex fulmine 
 feriat omnes monachos, tutu canonici fuerint, non monachi. Sin idem permittat 
 omnibus monachos uxorem ducere, tum fuerint monachi.
 [39,67] (MENEDEMVS) O nouos fauores, utinam abducant et meam.
 [39,68] (OGYGIVS) Sed ut ad rem: collegium hoc uix alios habet prouentus quam ex 
 liberalitate Virginis. Nam maiora quidem donaria seruantur. Caeterum, si quid 
 est nummorum aut leuioris precii, cedit in alimoniam gregis et praefecti, quem 
 illi priorem uocant.
 [39,69] (MENEDEMVS) Probae uitae?
 [39,70] (OGYGIVS) Non illaudatae, pietate ditiores quam annuo censu. Templum est 
 nitidum et elegans, uerum in eo non habitat Virgo, sed illud honoris gratia 
 cessit filio. Illa suum habet templum, ut dextra sit filio.
 [39,71] (MENEDEMVS) Dextra? Quo igitur spectat filius?
 [39,72] (OGYGIVS) Bene mones. Quum occidentem spectat, dextram habet matrem; 
 ubi se uertit ad solis exortum, sinistra est. Nec hic tamen habitat, nondum enim 
 aedificium est absolutum, et locus est undique perflabilis, patentibus ostiis, 
 patentibus fenestris, et in propinquo est oceanus, uentorum pater.
 [39,73] (MENEDEMVS) Durum, ubi igitur habet illa?
 [39,74] (OGYGIVS) In eo templo, quod inabsolutum dixi, est sacellum angustum ligneo 
 tabulatu constructum, ad utrumque latus per angustum ostiolum admittens 
 salutatores. Lumen est exiguum nec fere nisi ex cereis, fragrat odor naribus 
 gratissimus.
 [39,75] (MENEDEMVS) Haec omnia congruunt religioni.
 [39,76] (OGYGIVS) Imo si introspicias, Menedeme, dicas diuorum esse sedem, adeo 
 gemmis, auro argentoque nitent omnia.
 [39,77] (MENEDEMVS) Accendis animum, ut eo me conferam. 
 [39,78] (OGYGIVS) Haud poenituerit itineris.
 [39,79] (MENEDEMVS) Nihil est illic olei sacri?
 [39,80] (OGYGIVS) Inepte. Oleum istud non resudat nisi e sepulchris diuorum, uelut 
 Andreae et Catarinae. Maria sepulta non est.
 [39,81] (MENEDEMVS) Erraui, fateor. Sed absolue fabulam.
 [39,82] (OGYGIVS) Quo latius se spargat religio, alia aliis locis ostenduntur. 
 [39,83] (MENEDEMVS) Et fortassis ut uberior sit largitio, iuxta illud:
 "Fit cito per multas praeda petita manus".
 [39,84] (OGYGIVS) Et nusquam non praesto sunt mystagogi. 
 [39,85] (MENEDEMVS) Ex canonicis?
 [39,86] (OGYGIVS) Nequaquam, illi non adhibentur, ne per occasionem religionis 
 alienentur a religione ac, dum obseruant Virginem, parum ipsi consulant suae 
 uirginitati. Tantum in intimo sacello, quod dixi conclaue diuae Virginis, adstat 
 altari canonicus quidam.
 [39,87] (MENEDEMVS) In quem usum?
 [39,88] (OGYGIVS) Vt recipiat seruetque quod datur. 
 [39,89] (MENEDEMVS) An dant qui nolint?
 [39,90] (OGYGIVS) Minime, sed nonnullos pius quidam pudor huc adigit, ut dent 
 astante quopiam, non daturi si testis abesset; aut largius dant aliquanto quam 
 erant daturi.
 [39,91] (MENEDEMVS) Affectum humanum dicis, et mihi non inexpertum.
 [39,92] (OGYGIVS) Imo uero sunt quidam adeo dediti sanctissimae Virgini, ut dum 
 simulant sese munus imponere altari, mira dexteritate suffurentur quod alius posuerat.
 [39,93] (MENEDEMVS) Fac nullum adstare, an non in tales ilico fulminaret Virgo? 
 [39,94] (OGYGIVS) Qui magis id faceret Virgo, quam ipse Pater ethereus, quem non 
 uerentur nudare suis ornamentis, uel perfosso templi pariete?
 [39,95] (MENEDEMVS) Non satis mihi constat, uirum magis debeam admirari, illorumne 
 impiam confidentiam, an Dei lenitatem.
 [39,96] (OGYGIVS) Ad latus itaque septentrionale porta quaedam est, non templi, ne 
 quid erres, sed septi, quo tota clauditur area templo adiacens. Ea ostiolum habet 
 perpusillum, quale uidemus in ualuis nobilium, ut qui uelit ingredi, primum 
 tibiam periculo exponere cogatur, deinde caput etiam submittat.
 [39,97] (MENEDEMVS) Profecto tutum non fuerit ad hostem ingredi per tale ostiolum. 
 [39,98] (OGYGIVS) Recte coniectas. Narrabat mystagogus olim uirum equestris ordinis, 
 equo insidentem, per hoc ostium elapsum e manibus inimici, qui iam fugienti 
 imminebat. Ibi miser desperans sui, subita cogitatione salutem suam commendauit 
 diuae Virgini, quae erat in proximo. Nam ad huius aram fugere decreuerat, 
 si ualua patuisset. Et ecce rem inauditam: subito totus eques erat intra septa 
 templi, altero frustra foris insaniente.
 [39,99] (MENEDEMVS) Et faciebat tam admirandae narrationis fidem? 
 [39,100] (OGYGIVS) Maxime.
 [39,101] (MENEDEMVS) Id quidem non admodum facile apud te, hominem philosophum.
 [39,102] (OGYGIVS) Ostendebat in ostio laminam cupream infixam, quae habebat imaginem 
 equitis seruati, eoque cultu quo tutu Anglica gens utebatur; quem et in 
 uetustioribus picturis uidemus, quae, si non mentiuntur, frigebant id aetatis 
 tonsores, et qui pannos tingunt ac texunt.
 [39,103] (MENEDEMVS) Qui sic?
 [39,104] (OGYGIVS) Quia barbatus erat non aliter quam caprae, et uniuersa uestis nullam 
 habebat rugam; adeoque non erat maior corpore, ut strictu corpus ipsum 
 redderet angustius. Erat et altera lamina, cellae 1iguram ac magnitudinem referens.
 [39,105] (MENEDEMVS) Iam dubitare fas non erat.
 [39,106] (OGYGIVS) Subter ostiolum erat cratis ferrea, quae peditem tantum transmitteret. 
 Non conueniebat ut equus post eum calcaret locum, quem prior eques 
 Virgini consecrasset.
 [39,107] (MENEDEMVS) Et merito.
 [39,108] (OGYGIVS) Hic ad orientem est sacellum prodigiis plenum. Eo me confero. 
 Excipit alius mystagogus. Illic orauimus paulisper. Mox exhibetur nobis articulus 
 humani digiti, e tribus maximi : exosculor. Deinde rogo cuius sint 
 reliquiae. Ait sancti Petri. - Num apostoli, inquam? Aiebat. Deinde contemplans 
 magnitudinem articuli, qui gigantis uideri potuerit: Oportuit, inquam, Petrum 
 fuisse uirum praegrandi corpore. Ad hanc uocero e comitibus quidam in 
 cachinnum solutus est. Id certe moleste tuli. Nam si is siluisset, aedituus nos 
 nihil celasset reliquorum. Eum tamen utcunque placauimus datis aliquot drachmis. 
 Ante aediculam erat tectum, quod aiebat hyberno tempore, quum nix 
 obtexisset omnia, eo subito fuisse delatum e longinquo. Sub eo tecto putei duo 
 ad summum pleni: fontis uenam aiunt esse sacram diuae Virgini, liquor est 
 mire frigidus, efficax medicando capitis stomachique doloribus.
 [39,109] (MENEDEMVS) Si frigida medetur doloribus capitis et stomachi, posthac et 
 oleum extinguet incendium.
 [39,110] (OGYGIVS) Miraculum audis, o bone. Alioqui quid esset miraculi, si frigida 
 sedaret sitim?
 [39,111] (MENEDEMVS) Et ista sane est una pars fabulae.
 [39,112] (OGYGIVS) Affirmabant eum fontem derepente prosilisse e terra iussu sanctissimae 
 Virginis. Ego cuncta diligenter circumspiciens, rogabam quot essent 
 anni, quod ea domuncula fuisset eo deportata; dixit: Aliquot secula. - Alio qui 
 parietes, inquam, non prae se ferunt aliquid uetustatis. - Non repugnabat. - Ne 
 columnae quidem hae ligneae. - Non negabat esse nuper positas et res ipsa loquebatur. 
 - Deinde haec, inquam, tecti culmea arundineaque materia uidetur 
 esse recentior. - Assentiebatur. - Ac ne trabes quidem hae, inquam, transuersae 
 nec ipsa tigna, quae culmos sustinent, uidentur ante multos annos posita. - 
 Annuebat. - Atqui quum iam nulla casae pars superesset: Vnde igitur constat, 
 inquam, hanc esse casulam illam e longinquo delatam?
 [39,113] (MENEDEMVS) Obsecro, quomodo sese ab hoc nodo expediebat aedituus? 
 [39,114] (OGYGIVS) Scilicet incontanter ille ostendit nobis peruetustam ursi pellem tignis 
 affixam, ac propemodum irrisit nostram tarditatem, qui ad tam manifestum argumentum 
 non haberemus oculos. Itaque persuasi et tarditatis culpam deprecati 
 uertimus nos ad coeleste lac beatae Virginis.
 [39,115] (MENEDEMVS) O matrem filii simillimam, ille nobis tantum sanguinis sui reliquit 
 in terris, haec tantum lactis, quantum uix credibile est esse posse uni 
 mulieri uniparae, etiam si nihil bibisset infans.
 [39,116] (OGYGIVS) Idem causantur de cruce Domini, quae priuatim ac publice tot 
 locis ostenditur, ut, si fragmenta conferantur in unum, nauis onerariae iustum 
 onus uideri possint. Et tamen totam crucem suam baiulauit Dominus.
 [39,117] (MENEDEMVS) An non tibi quoque mirum uidetur?
 [39,118] (OGYGIVS) Nouum fortasse dici possit, mirum nequaquam, quum Dominus, 
 qui haec auget pro suo arbitrio, sit omnipotens.
 [39,119] (MENEDEMVS) Pie tu quidem interpretaris, at ego uereor ne multa talia fingantur 
 ad quaestum.
 [39,120] (OGYGIVS) Non arbitror Deum passurum, si quis ipsum ad istum irrideat modum.
 [39,121] (MENEDEMVS) Imo quum a sacrilegis spoliatur et Mater et Filius et Pater et 
 Spiritus, ne tantulum quidem sese commouent interdum, ut uel nutu uel crepitu 
 deterreant scelestos. Tanta est numinis lenitas.
 [39,122] (OGYGIVS) Sic est, sed audi reliqua. Id lac seruatur in altari summo, in cuius 
 medio Christus, ad dextram mater honoris gratia. Lac enim matrem repraesentat.
 [39,123] (MENEDEMVS) Conspicuum est igitur? 
 [39,124] (OGYGIVS) Videlicet inclusum crystallo. 
 [39,125] (MENEDEMVS) Liquidum igitur.
 [39,126] (OGYGIVS) Quid liquidum mihi narras, quum fusum sit ante annos mille quingentos? 
 Concretum est: dicas cretam tritam alboque oui temperatam.
 [39,127] (MENEDEMVS) Quin igitur nudum ostentant ?
 [39,128] (OGYGIVS) Ne contaminetur uirorum osculis lac uirgineum.
 [39,129] (MENEDEMVS) Probe dicis. Nam sunt, opinor, qui os admoueant nec purum nec uirgineum.
 [39,130] (OGYGIVS) Vbi nos uidet mystagogus, accurrit, lineam uestem induit, sacram 
 stolam addidit ceruici, procubuit religiose et adorauit. Mox nobis lac sacrosanctum 
 osculandum porrexit. Hic in extremo altaris gradu religiose procubuimus 
 et ipsi. Et Christo primum salutato, Virginem oratiuncula tali, quam in 
 hoc ipsum pararam, appellauimus. Virgo parens, quae tuis uirgineis uberibus 
 lactare meruisti coeli terraeque Dominum, filium tuum Iesum, optamus, ut 
 illius sanguine purificati proficiamus et nos ad felicem illam infantiam rationabilem, 
 quae nescia maliciae, fraudis ac doli, lac Euangelicae doctrinae concupiscit 
 assidue, donec proficiat in uirum perfectum, in mensuram plenitudinis 
 Christi, cuius felici consortio frueris in aeternum, cum Patre et Spiritu Sancto. Amen.
 [39,131] (MENEDEMVS) Pia sane deprecatio. Quid illa?
 [39,132] (OGYGIVS) Visus est uterque annuere, nisi me fallebant oculi. Nam subsilire 
 uidebatur sacrum lac et candidior aliquanto affulgebat Eucharistia. Interim 
 mystagogus ad nos accessit, tacitus quidam, sed tabellam porrigens, qualem 
 apud Germanos offerunt, qui in pontibus telos exigunt.
 [39,133] (MENEDEMVS) Equidem saepenumero male precatus sum illis petacibus 
 tabellis, quum per Germaniam iter facerem.
 [39,134] (OGYGIVS) Dedimus drachmas aliquot, quas ille obtulit Virgini. Mox per interpretem 
 eius linguae pulchre peritum et iuuenem blandae cuiusdam eloquentiae, 
 nomen erat, ni fallor, Robertus Aldrisius, percontatus sum quam potui ciuilissime, 
 quibus argumentis cognitum haberet hoc esse lac Virginis. Id ego sane 
 pio studio scire cupiebam, quo possem impiis quibusdam haec omnia ridere 
 solitis os obturare. Primum mystagogus obducta fronte obticuit, iussi ut 
 interpres instaret, sed blandius etiam. Ille uero blandissime, adeo ut si matrem 
 ipsam nuper puerperam talibus uerbis appellasset, non fuerit aegre latura. Ille 
 ueto tamquam afflatus numine quopiam, nos intuens oculis stupentibus ac 
 ueluti horrore uocem blasphemam execrantibus. Quid opus, inquit, ista percontari, 
 quum habeatis tabulam authenticam? Et omnino uidebatur nos ut 
 haereticos eiecturus, nisi drachmae delinissent hominis ferociam.
 [39,135] (MENEDEMVS) Quid uos interim?
 [39,136] (OGYGIVS) Nos, quid censes? Non aliter quam fuste icti aut fulmine tacti nosmet 
 illinc subduximus, suppliciter audaciae ueniam comprecati. Sic enim 
 conuenit in rebus sacris. Inde proficiscimur ad aediculam, hospitium diuae 
 Virginis. Huc euntibus aperit sese quidam mystagogus ex illis minoribus nosque 
 ueluti noscitans intuetur, aliquantulum progressis occurrit alius itidem contemplans 
 nos, post etiam tertius.
 [39,137] (MENEDEMVS) Fortasse cupiebant te pingere. 
 [39,138] (OGYGIVS) At ego longe diuersum suspicabar. 
 [39,139] (MENEDEMVS) Quld isthuc?
 [39,140] (OGYGIVS) Sacrilegum quempiam suppilasse nonnihil ex mundo sacrae Virginis 
 et in me suspicionem intentam esse. Itaque sacellum ingressus tali precatiuncula 
 saluto matrem Virginem: O sola foeminarum omnium mater et uirgo, mater
 felicissima, uirgo purissima, nunc te puram impuri uisimus, salutamus, donariolis 
 nostris utcunque colimus, utinam donet nobis filius tuus, ut sanctissimos 
 tuos mores imitantes mereamur et nos per Spiritus Sancti gratiam, spiritualiter 
 Dominum Iesum intimis animi uisceribus concipere simulque conceptum 
 nunquam amittere. Amen.
 Simulque exosculatus aram deposui drachmas aliquot et abii.
 [39,141] (MENEDEMVS) Quid hic Virgo ? Nullone nutu dedit signum auditae precatiunculae?	
 [39,142] (OGYGIVS) Lumen, ut dixi, erat ambiguum et illa stabat in tenebris ad dextrum 
 latus altaris. Postremo me sic deiecerat oratio prioris mystagogi, ut non auderem 
 oculos attollere.
 [39,143] (MENEDEMVS) Istius igitur profectionis non erat admodum laetus exitus. 
 [39,144] (OGYGIVS) Imo multo laetissimus.
 [39,145] (MENEDEMVS) Reddidisti animum, nam mihi quoque cor in genua deciderat, 
 ut loquitur Homerus.
 [39,146] (OGYGIVS) A prandio repetimus templum.
 [39,147] (MENEDEMVS) Audebas suspectus sacrilegii?
 [39,148] (OGYGIVS) Fortassis, sed ipse mihi suspectus non eram. Nescit pauorem mens 
 sibi bene conscia. Trahebat me tabulae uisendae cupiditas, ad quam mystagogus 
 nos relegarat. Eam diu quaesitam tandem inuenimus, uerum in alto defixam, 
 ut non a quibuslibet oculis legi posset. Mihi tales sunt oculi, ut nec Lynceus 
 dici possim, nec omnino lusciosus. Itaque legentem Aldrisium oculis 
 obiter assectatus sum, nec illi satis fidens in re tanta.
 [39,149] (MENEDEMVS) Excussa est omnis dubitatio?
 [39,150] (OGYGIVS) Puduit me mei, qui subdubitassem, adeo res tota illic ponebatur ob 
 oculos, nomen, locus, res ut erat ordine gesta; breuiter, nihil omissum. Dictus 
 est Guilhelmus Lutetiae natus uir pius, quum alias tum praecipue religiosus in 
 conquirendis toto orbe diuorum reliquiis. Is peragratis regionibus plurimis, 
 monasteriis ac templis undique lustratis, tandem peruenit Constantinopolim. 
 Nam huius Guilhelmi frater illic agebat episcopum. Is iam adornantem reditum 
 admonuit esse uirginem quandam Deo dicatam, quae lac haberet Virginis 
 matris; abunde felicem futurum, si uel precario uel precio uel arte portionem 
 aliquam posset nancisci. Nam caeteras reliquias omnes, quas hactenus collegerat, 
 nihil esse ad tam sacrum lac. Ibi Guilhelmus non conquieuit, donec 
 exorat dimidium eius lactis. Eo thesauro plusquam Croesus sibi uidebatur.
 [39,151] (MENEDEMVS) Quid ni, et quidem praeter spem?
 [39,152] (OGYGIVS) Recta domum properat; in itinere morbus occupat. 
 [39,153] (MENEDEMVS) Vt nihil est in rebus humanis nec diu nec undiquaque felix. 
 [39,154] (OGYGIVS) Vbi uidet periculum, accessit clam Gallum, fidissimum eius peregrinationis 
 comitem. Et religiose stipulatus silentium committit illi lac hac 
 lege, ut, si incolumis domum redeat, deponat eum thesaurum in ara diuae 
 Virginis, quae colitur Lutetiae in augusto templo, utrinque Sequanam praeterlabentem 
 intuens; et amnis ipse uidetur honoris gratia decedere numini Virginis. 
 Vt rem in pauca conferam, sepultus est Guilhelmus, alter properat. Et 
 hunc morbus corripit. Is desperans sui tradit Anglo comiti lac, sed multis 
 obtestationibus astricto, ut faceret, quod fuerat ipse facturus. Moritur hic, 
 recipit ille et in aram deponit lac canonicis eius loci praesentibus, qui tum  
 temporis adhuc dicebantur regulares, quales adhuc sunt apud diuam Genouefam. 
 Ab his impetrauit lactis dimidium. Id delatum in Angliam tandem in 
 Parathalassum detulit, huc uocante mentem illius afflatu spiritus.
 [39,155] (MENEDEMVS) Pulchre certe sibi constat haec narratio.
 [39,156] (OGYGIVS) Imo ne qua residere posset dubitatio, ascripta erant nomina episcoporum 
 a suffragiis, qui lac illud inuisentibus non absque munusculo tantum 
 impartierunt relaxationis, quantum ex suo dimenso largiri possunt. 
 [39,157] (MENEDEMVS) Quantum id est?
 [39,158] (OGYGIVS) Dierum quadraginta. 
 [39,159] (MENEDEMVS) Etiam apud inferos dies est? 
 [39,160] (OGYGIVS) Certe tempus est.
 [39,161] (MENEDEMVS) Vbi totum hoc dimensum semel fuerint elargiti, non superest 
 quod largiantur?
 [39,162] (OGYGIVS) Minime. Subscatet enim subinde quod dent, ac plane diuersum 
 quiddam accidit hic atque in dolio Danaidum. Illud enim quum continenter 
 impleatur, semper tamen inane est. Hinc si semper haurias, nihilo tamen minus 
 est in dolio.
 [39,163] (MENEDEMVS) Si centum hominum milibus largiantur quadraginta, singuli 
 tantundem habent?
 [39,164] (OGYGIVS) Tantundem.
 [39,165] (MENEDEMVS) Et si, qui ante prandium acceperunt quadraginta, rursus sub 
 coenam poscerent quadraginta, praestone esset quod daretur?
 [39,166] (OGYGIVS) Imo si hora eadem decies.
 [39,167] (MENEDEMVS) Vtinam mihi tale scriniolum esse domi, non optarim nisi tres 
 drachmas, modo sic scateant.
 [39,168] (OGYGIVS) Quin optas, ut totus fias aureus, tantundem accepturus ex uoto? 
 Verum ad tabulam redeo. Addebatur et illud pii cuiusdam candoris argumentum: 
 lac Virginis, quod aliis compluribus in locis ostendebatur, satis quidem 
 esse uenerandum, hoc tamen caeteris esse uenerabilius, quod illa abraderentur a 
 saxis, hoc ex ipsis Virginis uberibus effluxisset.
 [39,169] (MENEDEMVS) Vnde id constabat?
 [39,170] (OGYGIVS) Oh, narrarat hoc uirgo, quae lac dederat. 
 [39,171] (MENEDEMVS) Et illi fortasse communicarat diuus Bernardus. 
 [39,172] (OGYGIVS) Sic arbitror.
 [39,173] (MENEDEMVS) Cui natu grandi contigit gustare lac ex eadem mamma, quam 
 suxit puer Iesus. Vnde miror illum mellifluum dici potius quam lactifluum. 
 Sed quomodo lac Virginis dicitur, quod non fluxit ex uberibus?
 [39,174] (OGYGIVS) Fluxit et illud, sed saxo, cui forte lactans insidebat, exceptum concreuit, 
 deinde uolente Deo sic multiplicatum est.
 [39,175] (MENEDEMVS) Recte. Perge.
 [39,176] (OGYGIVS) His itaque peractis, dum paramus abitum obambulantes interim, et 
 si quid offerretur spectatu dignum circunspectantes, rursum adsunt mystagogi: 
 limis intuentur, digito subnotant, accurrunt, abeunt, recurrunt, nutant, uidebantur 
 compellaturi, si fuisset audaciae satis.
 [39,177] (MENEDEMVS) Nihil ibi metuebas?
 [39,178] (OGYGIVS) Imo faciem illis obuerti sic arridens et intuens, quasi ad compellandum 
 inuitarem. Tandem unus aggressus rogat quod mihi nomen esset. Edo. 
 Num is essem, qui ante biennum affixisset uotiuam tabellam literis Hebraicis. 
 Fatebar esse me.
 [39,179] (MENEDEMVS) Scribis Hebraice?
 [39,180] (OGYGIVS) Minime; sed isti, quicquid non intelligunt, Hebraicum uocant. Mox 
 accersitus, ut coniicio, uenir illius collegii g-prohtos g-husteros.
 [39,181] (MENEDEMVS) Quod istuc dignitatis nomen est? Non habent abbatem? 
 [39,182] (OGYGIVS) Non.
 [39,183] (MENEDEMVS) Quur ita?
 [39,184] (OGYGIVS) Quia nesciunt Hebraice. 
 [39,185] (MENEDEMVS) Non episcopum? 
 [39,186] (OGYGIVS) Nequaquam. 
 [39,187] (MENEDEMVS) Quamobrem?
 [39,188] (OGYGIVS) Quia Virgo pauperior etiamnum est, quam ut emat pedum ac mitram 
 nimio uenalem.
 [39,189] (MENEDEMVS) Non saltem praepositum? 
 [39,190] (OGYGIVS) Ne id quidem.
 [39,191] (MENEDEMVS) Quid obstat?
 [39,192] (OGYGIVS) Quia praepositus dignitatis est nomen, non sanctimoniae. Et ideo 
 canonicorum collegia nomen abbatis reiiciunt, praepositi libenter amplectuntur.
 [39,193] (MENEDEMVS) Atqui g-prohton g-husteron antehac audiui nunquam. 
 [39,194] (OGYGIVS) Nae tu magnopere rudis es grammatices. 
 [39,195] (MENEDEMVS) g-Husteroprohton noui in tropis.
 [39,196] (OGYGIVS) Tenes. Hic, qui priori proximus est, prior est posterior. 
 [39,197] (MENEDEMVS) Suppriorem dicis.
 [39,198] (OGYGIVS) Is me salutauit satis humaniter. Narrat quantopere sudatum sit a 
 multis, ut uersus eos legerent, quot frustra extersa conspicilla. Quoties aduenisset 
 aliquis uetustus Theologiae aut Iuris Doctor, adductus est ad tabellam, alius 
 dicebat esse literas Arabicas, alius fictitias. Tandem repertus est qui legeret 
 titulum. Is descriptus erat uerbis ac literas Romanis, sed maiusculis; Graeci 
 uersus erant descripti Graecis maiusculis, quae prima specie uidentur referre 
 maiusculas Latinas. Rogatus descripsi sententiam carminum Latine, uerbum 
 uerbo reddens. Huius opellae quum praemiolum oblatum constantes recusarem, 
 affirmans nihil esse tam arduum quod in Virginis sanctissimae gratiam non 
 essem cupidissime facturus, etiam si literas iuberet illinc perferre Hierosolymam. 
 [39,199] (MENEDEMVS) Quid opus te grammatophoro, quum illi tot angeli adsint a 
 manibus atque a pedibus?
 [39,200] (OGYGIVS) Ille protulit e crumena ligni fragmentum defectum e trabe, in qua 
 Virgo mater uisa est consistere. Odor mirus protinus arguebat esse rem oppido 
 sacram. Ego uero tam insigne munus pronus et nudato capite summa cum 
 ueneratione terque quaterque exosculatus reposui in crumenam.
 [39,201] (MENEDEMVS) Licetne uidere?
 [39,202] (OGYGIVS) Per me quidem licebit; caeterum, si ieiunus non es aut si nocte 
 proxima fuit tibi res cum uxore, non suaserim ut uideas.
 [39,203] (MENEDEMVS) Ostende, nihil periculi. 
 [39,204] (OGYGIVS) En tibi.
 [39,205] (MENEDEMVS) O te beatum isto munere.
 [39,206] (OGYGIVS) Ego, ne sis insciens, non permutarim hoc tantillum fragmentulum 
 cum uniuerso auro Tagi. Includam auro, sed sic ut per crystallum pelluceat. 
 Tum hysteroprotus, ubi me uidet tam religiose gestientem eo munusculo, 
 iudicans non indignum, cui maiora quoque committerentur, rogat, num quando 
 uidissem secreta Virginis. Ea uox me nonnihil commouit, non tamen ausus 
 sum percontari quae diceret secreta Virginis. Siquidem in rebus tam sacris etiam
 linguae lapsus non uacat periculo. Nego me uidisse, sed uidendi cupidissimum 
 esse dico. Inducor iam uelut afflatus numine. Accenditur una atque altera teda 
 cerata, ostenditur imaguncula nec magnitudine nec materia nec opere praecellens, 
 sed uirtute pollens.
 [39,207] (MENEDEMVS) Moles non multum habet momenti ad aedenda miracula. Vidi 
 Christophorum Lutetiae non hamaxiaeum aut colossaeum, sed monti iusto 
 parem, nullis tamen illic miraculis nobilem, quod quidem audierim. 
 [39,208] (OGYGIVS) Ad pedes Virginis est gemma, cui nondum apud Latinos aut Graecos 
 nomen inditum; Galli a buffone dedere nomen, eo quod buffonis effigiem sic 
 exprimat, ut nulla ars idem posset efficere. Quoque maius est miraculum, 
 pusillus est lapillus, non prominet buffonis imago, sed in ipsa gemma uelut 
 inclusa pellucet.
 [39,209] (MENEDEMVS) Fortassis imaginantur buffonis similitudinem, quemadmodum 
 insecta filicis stirpe imaginamur aquilam. Et quemadmodum pueri quid non 
 uident in nubibus? dracones ignem spirantes, montes igni candentes, armatos 
 concurrentes.
 [39,210] (OGYGIVS) Imo, ne sis insciens, nullus buffo uiuus euidentius exprimit seipsum 
 quam illic erat expressus.
 [39,211] (MENEDEMVS) Hactenus pertuli fabulas tuas, posthac alium quaere, cui persuadeas 
 de buffone.
 [39,212] (OGYGIVS) Nihil mirum est, Menedeme, te sic affectum esse. Nec mihi quisquam 
 persuasurus erat, etiam si totus ordo theologorum asseuerasset, nisi his 
 oculis, hisce inquam oculis, uidissem, intuitus essem, comperissem. Sed 
 interim mihi uideris satis incurius rerum naturalium.
 [39,213] (MENEDEMVS) Quamobrem? quia non credo uolare asinos?
 [39,214] (OGYGIVS) An non uides quam ludat artifex natura in omnium rerum coloribus 
 ac formis exprimendis, quum aliis quidem in rebus, sed praecipue in gemmis? 
 deinde quam admirandas uires gemmis illis indiderit, prorsus incredibiles, ni 
 cominus experientia faceret nobis fidem? Dic mihi, crediturus eras chalybem 
 intactum a magnete attrahi et rursus ab eodem depelli sine contactu, nisi uidisses oculis?
 [39,215] (MENEDEMVS) Profecto nunquam, etiam si decem Aristoteles hoc mihi deierassent.
 [39,216] (OGYGIVS) Ne protinus igitur fabulosum clames, si quid audis nondum experimento 
 compertum. In ceraunia fulminis uidemus imaginem, in pyropo 
 uiuum ignem, in chalazia grandinis et speciem et rigorem, etiam si coniicias in 
 medium ignem; in smaragdo profundas ac pellucidas maris undas; carcinias 
 cancri marini speciem imitatur, echites uiperae, scarites scari piscis, hieracites 
 accipitris, geranites gruis collum effictum exhibet, aegophthalmus caprinum 
 oculum ostendit; est qui suillum, est qui tres simul hominis oculos; lycophthalmus 
 lupi pingit oculum quatuor coloribus, rutilo et sanguineo, in medio nigrum 
 candido cingitur; cyameam nigram si aperias, fabam in medio reperies; 
 dryites truncum arboris effingit et ligni in modum ardet quoque; cissites et 
 narcissites hederam pingit, astrapias fulminis radios e medio candido seu cyaneo 
 iaculatur; phlegontites incendium intus ostendit, quod non exeat; in anthracitide 
 uideas scintillas quasdam discurrere, crocias croci colorera reddit, rhodites 
 rosae, chalcites aeris, aetites aquilam exprimit, cauda candicante; taos pauonis 
 picturam habet, chelidonia aspidis, myrmicites innatam habet formicae 
 repentis imaginem, cantharias scarabeum totum exprimit, scorpites scorpium 
 mire depingit. Sed quid ego haec persequor quae sunt innumera, quum nulla 
 sit naturae pars uel in elementis uel in animantibus uel in plantis, quam illa 
 ueluti lasciuiens non expresserit in gemmis? Miraris in hac gemma buffonem 
 expressum?
 [39,217] (MENEDEMVS) Miror naturae tantum esse ocii, ut sic ludat omnium rerum 
 imitatione.
 [39,218] (OGYGIVS) Voluit exercere curiositatem humani ingenii nosque uel sic ab ocio 
 propellere. Et tamen quasi nihil sit quo fallamus taedium temporis, insanimus 
 in moriones, in aleas, in praestigiarum ludibria.
 [39,219] (MENEDEMVS) Verissima praedicas.
 [39,220] (OGYGIVS) Addunt quidam non leues hoc gemmarum genus, si admoueas 
 aceto, innatare, motis etiam membris.
 [39,221] (MENEDEMVS) Quur buffonem addunt Virgini?
 [39,222] (OGYGIVS) Quia haec spurcitiem omnem, uirulentiam, fastum, auariciam et 
 quicquid est terrenarum cupiditatum uicit, calcauit, extinxit.
 [39,223] (MENEDEMVS) Vae nobis, qui tantum buffonem geramus in pectore. 
 [39,224] (OGYGIVS) Puri erimus, si sedulo colamus Virginem. 
 [39,225] (MENEDEMVS) Quomodo gaudet coli?
 [39,226] (OGYGIVS)  Gratissimum illi cultum praestiteris, si fueris imitatus. 
 [39,227] (MENEDEMVS) Numero dixisti, sed istuc perdifficile est. 
 [39,228] (OGYGIVS) Est sane, sed idem pulcherrimum est.
 [39,229] (MENEDEMVS) Age, perge quod coeperas.
 [39,230] (OGYGIVS) Deinde commonstrat aureas argenteasque statuas: Haec, inquit,
 mere aurea est, haec argentea inaurata; addit singulis pondus, pretium ac doni 
 autorem. Quum ad singula mirabundus gratularer Virgini tam beatam opulentiam; 
 mystagogus : Quoniam, inquit, uideo te pium spectatorem, non arbitror 
 aequum, ut te quicquam celem, uidebis quae Virginis sunt secretissima, simulque 
 depromit ex ipso altari mundum rerum admirabilium, cuius singulas partes 
 si pergam recensere, dies hic non suffecerit narrationi. Sic illa sane peregrinatio 
 mihi felicissime cessit. Expletus sum affatim spectaculis et hoc inaestimabile 
 donum mecum aufero, pignus ab ipsa Virgine datum.
 [39,231] (MENEDEMVS) Nullumne fecisti periculum, quid ualeat lignum tuum ? 
 [39,232] (OGYGIVS) Feci. In diuersorio quodam ante triduum reperi quendam mente 
 captum, cui iam parabantur uincula, lignum hoc suppositum est illius ceruicali 
 clam ipso, obdormiit somno profundo pariter ac prolixo. Mane surrexit integrae mentis.
 [39,233] (MENEDEMVS) Non fuerat phrenesis, sed paroenia fortassis. Huic malo solet 
 mederi somnus.
 [39,234] (OGYGIVS) Quum libebit iocari, Menedeme, fac aliam tibi quaeras materiam; 
 in diuos iocis ludere nec pium est nec tutum. Imo uir ipse narrabat sibi in 
 somnis apparuisse mulierem admiranda specie, quae poculum ipsi porrexerit. 
 [39,235] (MENEDEMVS) Elleborum, opinor.
 [39,236] (OGYGIVS) Istuc incertum est, illud certissimum, hominem mentis esse compotem.
 [39,237] (MENEDEMVS) Praeteristi Thomam Cantuariensem archiepiscopum? 
 [39,238] (OGYGIVS) Minime gentium. Nulla peregrinatio religiosior. 
 [39,239] (MENEDEMVS) Audire gestio, nisi molestum est.
 [39,240] (OGYGIVS) Imo te quaeso, ut audias. Cantium dicitur ea pars Angliae quae 
 Galliam et Flandriam spectat. Huius metropolis est Cantuaria. In ea sunt duo 
 monasteria perte contingua, utrumque Benedictinos habet. Id quod habet diui 
 Augustini titulum uidetur antiquius; hoc quod nunc appellatur diui Thomae, 
 sedes Archiepiscopi fuisse uidetur, ubi cum paucis electis monachis uitam 
 ageret; quemadmodum et hodie praesules habent aedes ecclesiae continguas, 
 sed ab aedibus reliquorum canonicorum semotas. Olim enim fere tum episcopi 
 tum canonici monachi erant, id arguunt manifesta rerum uestigia. Templum 
 autem diuo Thomae sacrum tanta maiestate sese erigit in coelum, ut procul 
 etiam intuentibus religionem incutiat. Itaque nunc suo splendore uicini luminibus 
 officit et locum antiquitus religiosissimum uelut obscure. Turres sunt 
 ingentes duae procul ueluti salutantes aduenas miroque nolarum aenearum
 boatu, longe lateque regionem uicinam personantes. In uestibulo templi, quod 
 est ad austrum, stant saxo sculpti tres armati, qui manibus impiis uirum sanctissimum 
 trucidarunt. Addita sunt gentis cognomina: Tusci, Fusci, Beri. 
 [39,241] (MENEDEMVS) Quur tantum honoris habetur impiis?
 [39,242] (OGYGIVS) Videlicet idem honoris habetur iis quod habetur Iudae, Pilato, 
 Caiphae, cohorti militum sceleratorum, quos operose sculptos uides in 
 auratis altaribus. Adduntur cognomina, ne quis posthac usurpet gloriae 
 causa. Ingeruntur oculis, ne quis aulicus posthac iniiciat manus uel in episcopos 
 uel in possessiones Ecclesiae. Nam tres illi satellites a peracto facinore uersi 
 sunt in rabiem, nec reddita mens est, nisi implorato Thomae sanctissimi fauore. 
 [39,243] (MENEDEMVS) O perpetuam martyrum clementiam.
 [39,244] (OGYGIVS) Ingressis aperit sese spaciosa quaedam aedificii maiestas. Ea pars 
 quoslibet recipit.
 [39,245] (MENEDEMVS) Nihilne illic uisendum?
 [39,246] (OGYGIVS) Nihil praeter structurae molem et libros aliquot columnis affixos, in 
 quibus est Euangelium Nicodemi et sepulchrum nescio cuius.
 [39,247] (MENEDEMVS) Quid deinde?
 [39,248] (OGYGIVS) Cancelli ferrei sic arcent ingressum, ut conspectum admittant eius 
 spatii, quod est inter extremam aedem et chori quem uotant locum. Ad hunc 
 conscenditur multis gradibus, sub quibus testudo quaedam aperit ingressum 
 ad latus septentrionale. Illic ostenditur altare ligneum diuae Virgini sacrum, 
 pusillum nec ulla te uisendum, nisi monumento uetustatis, luxum hisce temporibus 
 exprobrantis. Illic uir pius dicitur extremum uale dixisse Virgini, quum 
 mors immineret. In ara est cuspis gladii, quo praefectus est uertex optimi 
 praesulis ac cerebrum confusum, uidelicet quo mors esset praesentior. Huius 
 ferri sacrum rubiginem amore martyris religiose sumus exosculati. Hinc digressi 
 subimus cryptoporticum. Ea habet suos mystagogos. Illic primum exhibetur 
 caluaria martyris perforata, reliqua tecta sunt argento, summa cranii pars 
 nuda patet osculo. Simul ostenditur plumbea lamina, Thomae Acrensis titulum 
 habens insculptum; pendent ibidem in tenebris indusia cilicina, cingula subligariaque, 
 quibus antistes ille subigebat carnem suam, ipso aspectu horrorem 
 incutientia nobisque mollitiem ac delicias nostras exprobrantia.
 [39,249] (MENEDEMVS) Fortassis et monachis ipsis.
 [39,250] (OGYGIVS) Istac de re nec affirmare possum nec negare. Ne refert quidem mea. 
 [39,251] (MENEDEMVS) Vera narras.
 [39,252] (OGYGIVS) Hinc redimus in chori locum. Ad latus septentrionale reserantur 
 arcana, dictu mirum, quantum ossium illinc prolatum sit, caluaria, menta, dentes, 
 manus, digiti, integra brachia, quibus omnibus adoratis fiximus oscula, nec
 erat futurus finis, nisi qui mihi tum comes erat eius peregrinationis parum 
 commodus interpellasset ostentandi studium.
 [39,253] (MENEDEMVS) Quis iste?
 [39,254] (OGYGIVS) Anglus erat nomine Gratianus Pullus, uir eruditus ac pius, sed 
 minus affectus erga partem hanc religionis quam ego uolebam.
 [39,255] (MENEDEMVS) Vicleuita quispiam, opinor.
 [39,256] (OGYGIVS) Non arbitror, etiam si libros illius legerat, incertum unde nactus. 
 [39,257] (MENEDEMVS) Is offendit mystagogum?
 [39,258] (OGYGIVS) Prolatum est brachium adhuc carnem habens sanguinolentam. 
 Huius osculum exhorruit ac uultu quoque taedium quoddam prae se ferebat. 
 Mox sua recondidit mystagogus. Hinc spectauimus altaris tabulam et ornamenta, 
 mox quae sub altari fuerant recondita, opulenta omnia. diceres Midam 
 et Croesum fuisse mendicos, si spectares uim auri atque argenti.
 [39,259] (MENEDEMVS) Hic nihil osculorum?
 [39,260] (OGYGIVS) Non, sed aliud uotorum genus tetigit animum meum. 
 [39,261] (MENEDEMVS) Quodnam?
 [39,262] (OGYGIVS) Suspirabam domi meae nihil esse talium reliquiarum. 
 [39,263] (MENEDEMVS) Sacrilegum uotum!
 [39,264] (OGYGIVS) Fateor, et supplex ueniam precatus sum a diuo priusquam pedem 
 efferrem templo. Post haec ducimur in sacrarium. Deus bone, quae illic pompa 
 uestium holosericarum, quae uis candelabrorum aureorum! Ibidem uidimus 
 pedum diui Thomae, uidebatur arundo lamina argentea obuestita, minimum 
 erat ponderis, nihil operis, nec altius quam usque ad cingulum.
 [39,265] (MENEDEMVS) Nulla crux?
 [39,266] (OGYGIVS) Nullam uidi. Ostensum est pallium, holosericum quidem, sed crasso 
 filo, nullo auro gemmisue insigne. Aderat et sudarium sudoris ex collo contracti 
 manifestasque sanguinis notas retinens. Haec uetustae frugalitatis monumenta 
 libenter sumus exosculati.
 [39,267] (MENEDEMVS) Ista non ostenduntur quibuslibet? 
 [39,268] (OGYGIVS) Nequaquam, o bone.
 [39,269] (MENEDEMVS) Vnde tibi tantum est habitum fidei, ut nihil arcani celaretur?
 [39,270] (OGYGIVS) Erat mihi nonnihil noticiae cura R- P- Guilhelmo Vuaramo archiepiscopo. 
 Is me tribus uerbis commendauit.
 [39,271] (MENEDEMVS) Ex multis audio uirum singulari praeditum humanitate. 
 [39,272] (OGYGIVS) Quin potius dicas ipsam esse humanitatem, si noris. lam ea doctrina, 
 ea morum synceritas, ea uitae pietas, ut nullam absoluti praesulis dotem in eo
 desideres. Ab his igitur deducimur ad superiora. Nam post altare summum, 
 rursus uelut in nouum templum ascenditur. Illic in sacello quodam ostenditur 
 tota facies optimi uiri inaurata multisque gemmis insignita. Hic casus quidam 
 inopinatus pene totam illam meam felicitatem interturbauit.
 [39,273] (MENEDEMVS) Expecto quid mali dicas.
 [39,274] (OGYGIVS) Hic minimum iniit gratiae comes meus Gratianus. Is a precatiuncula 
 rogauit mystagogum assessorem: Heus, inquit, bone pater, uerumne est quod 
 audio, Thomam dum uiueret fuisse benignissimum erga pauperes ? - Verissimum, 
 inquit ille. Coepitque multa de illius erga tenues beneficentia commemorare. 
 - Tum Gratianus : Non arbitror eum affectum in illo mutatum esse, nisi forte in 
 melius. - Assensus est mystagogus. - Rursus ille: Quum igitur uir sanctissimus 
 tam liberalis fuerit in egenos, quum adhuc pauper esset et ipse praesidiis pecuniarum 
 egeret ob corpusculi necessitatem, an non putas aequo animo laturum 
 nunc, quum tam opulentus sit nec ullius egeat, si qua mulier paupercula domi 
 habens liberos famelicos aut filias ob dotis inopiam de pudicitia periclitantes aut 
 maritum morbo decumbentem omnibusque praesidiis destitutum precata 
 ueniam detrahat ex his tantis opibus aliquam particulam subleuandae familiae, 
 uelut a uolente sumens uel dono uel mutuo ? - Ad haec quum nihil responderet 
 assessor capitis aurei, Gratianus, ut est uehemens: Ego, inquit, plane confido 
 sanctissimum uirum etiam gauisurum, quod mortuus quoque suis opibus 
 subleuaret inopiam pauperum. - Ibi mystagogus corrugare frontem, porrigere 
 labra, Gorgoneis oculis nos obtueri; nec dubito quin sputo conuiciisque nos 
 eiecturus fuerit e templo, nisi cognouisset nos ab archiepiscopo commendatos. 
 Equidem utcunque placaui blandis uerbis iram hominis negans Gratianum 
 quicquam horum ex animo loqui, sed suo more ludere, simulque drachmas 
 aliquot deposui.
 [39,275] (MENEDEMVS) Ego sane tuam pietatem uehementer approbo. Verum mihi 
 nonnunquam serio uenit in mentem, quo colore possint excusari a crimine, qui 
 tantum opum insumunt templis extruendis, ornandis, locupletandis, ut nullus 
 omnino sit modus. Fateor in sacris uestibus, in uasis templi deberi cultui 
 solemni suam dignitatem, uolo et structuram habere maiestatem suam. Sed 
 quorsum attinent rot baptisteria, tot candelabra, tot statuae aureae, quorsum 
 organorum quae uocant immensi sumptus? nec unicis interim contenti sumus; 
 quorsum ille musicus hinnitus magno censu conducendus, quum interim fratres 
 et sorores nostrae uiuaque Christi templa situ fameque contabescant?
 [39,276] (OGYGIVS) In his quidem nemo uir pius ac prudens modum non desiderat. 
 Verum quoniam hoc uitium ex immodica quadam pietate nascitur, fauorem 
 promeretur, praesertim quoties in mentem uenit diuersus morbus istorum qui
 templa suis opibus spoliant. Ista fere donantur a potentibus ac monarchis, 
 deterius peritura in aleam aut bellum. Et si quid hinc alienes, primum habetur 
 pro sacrilegio, deinde contrahunt manus suas qui dare solent, insuper et inuitantur 
 ad rapinam. Igitur harum rerum magis illi custodes sunt quam domini. 
 Denique malim uidere templum sacra supellectile luxurians, quam ut sunt
 quaedam nuda, sordida, stabulis equorum similiora quam templis.
 [39,277] (MENEDEMVS) At legimus olim laudatos episcopos, quod uasa sacra diuendiderunt 
 eaque pecunia subuenerunt egenis. 
 [39,278] (OGYGIVS) Laudantur et hodie, sed laudantur tantum; imitari nec licet nec libet, 
 opinor.
 [39,279] (MENEDEMVS) Remoror tuam narrationem. Nunc expecto fabulae catastrophen. 
 [39,280] (OGYGIVS) Accipe : paucis expediam. Inter haec prodiit summus ille mystagogus.
 [39,281] (MENEDEMVS) Quis nam? Abbas loci?
 [39,282] (OGYGIVS) Mitram habet, census habet abbaticos, solo nomine caret et prior 
 dicitur ob id, quod archiepiscopus abbatis loco est. Nam antiquitus quisquis 
 erat eius ditionis archiepiscopus, idem erat et monachus.
 [39,283] (MENEDEMVS) Equidem uel camelus appellari sustineam, si census esset abbate 
 dignus.
 [39,284] (OGYGIVS) Mihi quidem uisus est uir pius iuxta et prudens neque Scoticae 
 theologiae rudis. Is nobis aperuit thecam, in qua reliquum sancti uiri corpus 
 quiescere dicitur.
 [39,285] (MENEDEMVS) Vidisti ossa?
 [39,286] (OGYGIVS) Id quidem fas non est, nec liceret nisi admotis scalis. Sed auream 
 thecam theca contegit lignea. Ea funibus sublata opes nudat inaestimabiles. 
 [39,287] (MENEDEMVS) Quid audio?
 [39,288] (OGYGIVS) Vilissima pars erat aurum : gemmis raris ac praegrandibus collucebant, 
 nitebant ac fulgurabant omnia; quaedam superabant oui anserini magnitudinem. 
 Ibi multa cum ueneratione circumstabant aliquot monachi. Sublato 
 tegumento adorauimus omnes. Prior candida uirga demonstrabat contactu 
 singulas gemmas, addens nomen Gallicum, pretium et autorem doni. Nam 
 praecipuas monarchae dono miserant.
 [39,289] (MENEDEMVS) Oportuit illum esse praeditum insigni memoria.
 [39,290] (OGYGIVS) Recte coniectas, quanquam iuuat et exercitatio, frequenter enim 
 hoc agit. Hinc reducit in cryptoporticum. Illic domicilium habet Virgo mater, 
 sed subobscurum, semel atque iterum ferreis cancellis circumsepta. 
 [39,291] (MENEDEMVS) Quid metuit?
 [39,292] (OGYGIVS) Nihil, opinor, nisi fures. Nec enim unquam uidi quicquam diuitiis 
 onustius.
 [39,293] (MENEDEMVS) Caecas mihi diuitias narras.
 [39,294] (OGYGIVS) Admotis lucernis uidimus plusquam regale spectaculum. 
 [39,295] (MENEDEMVS) Vincit opibus Parathalassiam?
 [39,296] (OGYGIVS) Specie longe superat, abstrusa nouit ipsa. Haec non ostenditur, nisi 
 magnatibus aut praecipuis amicis. Postremo reducimur in sacrarium. Illic detractum 
 est scrinium nigro contectum corio. Depositum est in mensam. Apertum 
 est. Mox omnes flexis genibus adorarunt.
 [39,297] (MENEDEMVS) Quid inerat?	
 [39,298] (OGYGIVS) Fragmenta quaedam linteorum, lacera, pleraque mucci uestigium 
 seruantia. His, ut aiebant, uir pius extergebat sudorem a facie siue collo, pituitam 
 e naribus, aut si quid esset similium sordium, quibus non uacant humana 
 corpuscula. Ibi meus Gratianus rursum non optimum iniit gratiam. Huic et 
 Anglo et noto nec mediocris autoritatis uiro prior benignus unum e linteolis 
 obtulit dono, credens sese munus longe gratissimum offerre. Sed Gratianus hic 
 parum gratus non sine fastidii significatione digitis contrectauit unum et contemptim 
 reposuit, porrectis labiis uelut poppysmum imitans. Nam hic illi mos 
 erat, si quid offenderet, quod tamen contemnendum esse iudicaret. Meum 
 animum semel et pudor et timor discruciabant. Prior tamen, ut est homo non 
 stupidus, dissimulabat hoc factum nosque post oblatum uini poculum humaniter 
 dimisit. Quum rediremus Londinum. 
 [39,299] (MENEDEMVS) Quid oportuit, quum iam non procul abesses a littore tuo? 
 [39,300] (OGYGIVS) Sic est. Sed ego littus illud perquam lubens fugi, magis infame fraudibus 
 ac rapinis, quam ullae sunt Maleae naufragiis. Dicam quod proxima uidi 
 traiectione. Complures e littore Caletiensi deuehebamur ad nauem maiorem. 
 In his erat Gallus quidam iuuenis, pauper ac pannosus. Ab hoc exigunt dimidium 
 drachmae. Tantum enim extorquent e singulis ob breuissimam uectationem. 
 Ille excusabat paupertatem, isti per iocum explorant scilicet, ac detractis 
 calceis, inter suppactas soleas reperiunt decem aut duodecim drachmas, 
 eas eripiunt palam ridentes et conuiciis ludentes in sceleratum Gallum. 
 [39,301] (MENEDEMVS) Quid iuuenis?
 [39,302] (OGYGIVS) Quid aliud? Flebat.
 [39,303] (MENEDEMVS) Num ex autoritate faciebant ista?
 [39,304] (OGYGIVS) Prorsus eadem qua furantur sarcinas hospitum, qua tollunt crumenas, 
 si quando datur opportunitas.
 [39,305] (MENEDEMVS) Mirum est istos tantum audere facinus, tot testibus consciis. 
 [39,306] (OGYGIVS) Sic assueuerunt, ut recte fieri putent. Spectabant e maiore naui complures, 
 in cymba aderant aliquot Angli negociatores, qui frustra obmurmurabant. 
 Illi uelut in re faceta gloriabantur deprehensum sceleratum Gallum. 
 [39,307] (MENEDEMVS) Ego istos maritimos fures ludens ac iocans subigerem in crucem. 
 [39,308] (OGYGIVS) Atqui talibus scatet utrunque littus. Hic mihi coniecta, quid domini 
 faciant, ausint quum talia fures. Proinde posthac quaslibet ambages malim quam 
 illud compendium. Ad haec, quemadmodum ad inferos facilis descensus, sed 
 reditus difficillimus, ita per hoc littus ingressus non admodum facilis, exitus 
 difficillimus est. Haerebant Londini nautae aliquot Antuuerpienses, cum illis 
 decreueram me mari committere.
 [39,309] (MENEDEMVS) Habet ea regio nautas adeo sanctos?
 [39,310] (OGYGIVS) Vt simia semper est simia, fateor, ita nauta semper est nauta; uerum 
 si ad hos conferas, qui rapto uiuere didicerunt, angeli sunt.
 [39,311] (MENEDEMVS) Meminero, si quando me quoque libido ceperit eam insulam 
 inuisendi. Sed in uiam redi, unde te deduxi.
 [39,312] (OGYGIVS) Ergo Londinum petentibus haud procul a relicta Cantuaria occurrit 
 uia uehementer caua simul et angusta, praeterea decliuis, sic utrinque abrupto 
 aggere, ut non possis effugere; nec uitari potest, quin hac facias iter. Ad eius 
 uiae laeuum latus est mendicabulum aliquot seniculorum. Ab iis procurrit aliquis, 
 simul atque sentiunt aduenientem equitem, conspergit aqua sacra; mox 
 offert calcei summam partem, obuinctam aereo circulo, in quo uitrum est 
 gemmae specie. Exosculati dant nummulum.
 [39,313] (MENEDEMVS) In eiusmodi uia malim mendicabulum seniculorum, quam gregem 
 ualentium latronum.
 [39,314] (OGYGIVS) Gratianus equitabat mihi sinister, propior mendicabulo; conspersus 
 est aqua, tulit utrunque. Vbi porrigeretur calceos, rogabat quid sibi uellet. Ait 
 calceum esse sancti Thomae. Incanduit homo et ad me uersus: Quid, inquit, 
 sibi uolant hae pecudes, ut osculemur calceos omnium bonorum uirorum? 
 Quin eadem opera porrigunt osculandum sputum aliaque corporis excrementa? 
 Miserebat me seniculi datoque nummulo consolatus sum tristem.
 [39,315] (MENEDEMVS) Mea sententia non omnino praeter causam incanduit Gratianus. 
 Si calcei soleaeque seruarentur ut argumentum frugalis uitae, non improbarem; 
 caeterum impudens est soleas, calceos et subligaria osculanda obtrudere. 
 [39,316] (OGYGIVS) Praestabat ista non fieri, ne quid dissimulem. Verum ex his rebus, 
 quae subito corrigi non possunt, soleo, si quid inest boni, decerpere. Delectabat 
 interim animum meum illa contemplatio: uirum bonum esse similem oui, 
 malum noxiae bestiae. Vipera, postea quam periit, mordere quidem non potest, 
 odore tamen sanieque inficit. Ouis quum uiuit, lacte nutrit, lana uestit, foetura
 ditat; mortua porrigit utile corium totaque esculenta est. Itidem uiri feroces et 
 huic mundo dediti, dum uiuunt, omnibus incommodi sunt, mortui strepitu 
 nolarum, ambitiosa sepultura molesti sunt uiuis, nonnunquam et successorum 
 inaugurationibus, hoc est, nouis exactionibus. Probi uero nulla non ex parte 
 magnam omnibus de se praebent utilitatem. Velut hic diuus, dum in uiuis esset, 
 exemplo, doctrina, monitis ad pietatem inuitabat, consolabatur destitutos, 
 subleuabat egenos. Ac mortui pene maior utilitas. Extruxit hoc locupletissimum 
 templum, sacerdotum ordini per uniuersam Angliam plurimum autoritatis 
 conciliauit. Hoc denique calcei fragmentum alit egenorum conuenticulum. 
 [39,317] (MENEDEMVS) Est quidem ista pia contemplatio. Sed demiror te, quum isto sis 
 animo, nunquam inuisisse antrum sancti Patricii, de quo prodigiosa quaedam 
 uulgo iactant nec mihi satis uerisimilia.
 [39,318] (OGYGIVS) Imo nulla hic tam prodigiosa potest esse narratio, quin res ipsa 
 superet.
 [39,319] (MENEDEMVS) Ergo illuc quoque penetrasti?
 [39,320] (OGYGIVS) Enauigaui paludem uere Stygiam, descendi in fauces Auerni, uidi 
 quicquid apud inferos geritur.
 [39,321] (MENEDEMVS) Bearis me, si non grauaberis referre.
 [39,322] (OGYGIVS) Sit hoc colloquii nostri prooemium satis, ut arbitror, prolixum. Eo 
 domum, ut iubeam adornari coenam; nam adhuc impransus sum. 
 [39,323] (MENEDEMVS) Quur impransus ? num religionis gratia?
 [39,324] (OGYGIVS) Minime, sed inuidiae causa. 
 [39,325] (MENEDEMVS) Num inuides uentri tuo? 
 [39,326] (OGYGIVS) Imo rapacibus cauponibus, qui quum nolint quod aequum est apponere, 
 tamen non uerentur ab hospitibus quod iniquum est exigere. Eos sic 
 ulcisci soleo. Si spes datur coenae lautioris uel apud notum uel apud pandocheum 
 paulo minus sordidum, in prandio laborat mihi stomachus. Sin prandium obtulit 
 fortuna quale uolo, sub coenam incipit dolere stomachus.
 [39,327] (MENEDEMVS) Non pudet uideri parcum ac sordidum?
 [39,328] (OGYGIVS) Menedeme, qui talibus in rebus pudoris impendium faciunt, crede 
 mihi, male collocant sumptum. Ego meum pudorem aliis usibus seruare didici. 
 [39,329] (MENEDEMVS) Iam sitio reliquum fabulae; quare me in coena expecta conuiuam, 
 ibi narrabis commodius.
 [39,330] (OGYGIVS) Equidem habeo gratiam, quod ultro temet offers conuiuam, quum 
 multi uehementer rogati pernegent; sed haec tibi conduplicabitur gratia, si 
 hodie domi coenes. Nam mihi tempus hoc sumetur salutandae familiae. Sed
 habeo consilium utrique nostrum commodius. Cras mihi uxorique meae domi 
 tuae adornato prandium. Tum uel usque ad coenam proferentur fabulae, donec 
 te fatearis iam esse saturum. Et si uoles, ne in coena quidem te destituemus. 
 Quid scabis caput? Tu para, nos bona fide ueniemus.
 [39,331] (MENEDEMVS) Malim inemptas fabulas. Verum age, prandiolum dabitur, sed 
 insipidum, nisi tu bonis fabulis condias.
 [39,332] (OGYGIVS) Sed heus tu, nonne titillat te animus, ut has peregrinationes obeas? 
 [39,333] (MENEDEMVS) Fortasse titillabit, ubi tu peroraueris, nunc ut affectus sum, sat 
 habeo stationes obire Romanas.
 [39,334] (OGYGIVS) Romanas, qui Romam nunquam uideris?
 [39,335] (MENEDEMVS) Dicam. Sic domi obambulo, ingredior conclaue curoque ut 
 salua sit filiarum pudicitia. Rursus hinc in officinam, contemplor quid agant 
 famuli famulaeque. Inde in culinam, circunspiciens, si quid opus sit admonitu; 
 hinc alio atque alio, obseruans quid agant liberi, quid uxor, sollicitus ut omnia 
 sint in officio. Hae mihi sunt stationes Romanae.
 [39,336] (OGYGIVS) At ista pro te curaret diuus Iacobus.
 [39,337] (MENEDEMVS) Vt ipse curem ista, praecipiunt sacrae literae; ut diuis committam, 
 nunquam legi praeceptum.