[10,0] COLLOQUIUM X : Monitoria paedagogica.
Personae :  Paedagogus, Puer. 
{PAEDAGOGUS}
Tu mihi uidere non in aula natus, sed in caula, adeo moribus es agrestibus. Puerum ingenuum decent ingenui mores. Quoties alloquitur te quispiam, cui debes honorem, compone te in rectum corporis statum, aperi caput. Vultus sit nec tristis, nec toruus, nec impudens, nec proteruus, nec instabilis, sed hilari modestia temperatus: oculi uerecundi, semper intenti in eum, cui loqueris: iuncti pedes, quietae manus. Nec uacilles alternis tibiis, nec sint gesticulosae manus, nec mordeto labrum, nec scabito caput, nec fodito aures. Vestis item ad decorum componatur, ut totus cultus, uultus, gestus et habitus corporis ingenuam modestiam et uerecundam indolem prae se ferat.
{PUER}
Quid si mediter?
{PAEDAGOGUS}
Fac.
{PUER}
Siccine satis?
{PAEDAGOGUS}
Nondum.
{PUER}
Quid si sic?
{PAEDAGOGUS}
Propemodum.
{PUER}
Quid si sic?
{PAEDAGOGUS}
Hem satis est; isthuc tene, ne sis inepte loquax aut praeceps. Nec uagetur animus interim, sed sis attentus, quid ille dicat. Si quid erit respondendum, id facito paucis ac prudenter, subinde praefatus honorem, nonnunquam et addito cognomento, honoris gratia: atque identidem modice flectas alterum genu, praesertim ubi responsum absolueris. Nec abeas, nisi praefatus ueniam, aut ab ipso dimissus. Nunc age, specimen aliquod huius rei nobis praebe. Quantum temporis abfuisti a maternis aedibus?
{PUER}
Iam sex ferme menses.
{PAEDAGOGUS}
Addendum erat, domine.
{PUER}
Iam sex ferme menses, domine.
{PAEDAGOGUS}
Non tangeris desiderio matris?
{PUER}
Nonnunquam sane.
{PAEDAGOGUS}
Cupis eam reuisere?
{PUER}
Cupio, domine, si id pace liceat tua.
{PAEDAGOGUS}
Nunc flectendum erat genu. Bene habet. Sic pergito. Quum loqueris, caue ne praecipites sermonem, aut haesites lingua, aut palato immurmures, sed distincte, clare, articulate consuescito proferre uerba tua. Si quem praeteribis natu grandem, magistratum, sacerdotem, doctorem, aut alioqui uirum grauem, memento aperire caput, nec pigeat inflectere genu. Itidem facito, quum praeteribis aedem sacram, aut imaginem crucis. In conuiuio sic te praebebis hilarem, ut semper memineris, quid deceat aetatem tuam: postremus omnium admoueto manum patinae. Si quid datur lautius, recusato modeste: si instabitur, accipe, et age gratias: mox decerpta portiuncula, quod reliquum est, illi reddito, aut alicui proxime accumbenti. Si quis praebibet, hilariter illi bene precator, sed ipse bibito modice. Si non sitis, tamen admoueto cyathum labiis. Arride loquentibus: ipse ne quid loquaris, nisi rogatus. Si quid obscoeni dicetur, ne arride, sed compone uultum, quasi non intelligas. Ne cui obtrectato, ne cui temet anteponito, ne tua iactato, ne aliena despicito. Esto comis, etiam erga tenuis fortunae sodales. Neminem deferto. Ne sis lingua futili. Ita fiet, ut sine inuidia laudem inuenias, et amicos pares. Si uideris, conuiuium esse prolixius, precatus ueniam, ac salutatis conuiuis, subducito te a mensa. Vide, ut horum memineris.
{PUER}
Dabitur opera, mi praeceptor. Numquid aliud uis?
{PAEDAGOGUS}
Adito nunc libros tuos.
{PUER}
Fiet.