[2,0] LIBER II. Praefatio. 1 Pandite defensum reduces Helicona sorores, 2 pandite; permissis iam licet ire choris: 3 nulla per Aonios hostilis bucina campos 4 carmina mugitu deteriore uetat. 5 tu quoque securis pulsa formidine Delphis 6 floribus ultorem, Delie, cinge tuum. 7 nullus Castalios latices et praescia fati 8 flumina polluto barbarus ore bibit. 9 Alpheus late rubuit Siculumque per aequor 10 sanguineas belli rettulit unda notas 11 agnouitque nouos absens Arethusa triumphos 12 et Geticam sensit teste cruore necem. 13 Inmensis, Stilicho, succedant otia curis 14 et nostrae patiens corda remitte lyrae, 15 nec pudeat longos interrupisse labores 16 et tenuem Musis constituisse moram. 17 fertur et indomitus tandem post proelia Mauors 18 lassa per Odrysias fundere membra niues 19 oblitusque sui posita clementior hasta 20 Pieriis aures pacificare modis. [2,1] Liber II. 1 Iam post edomitas Alpes defensaque regna 2 Hesperiae merita complexus sede parentem 3 auctior adiecto fulgebat sidere mundus, 4 iamque tuis, Stilicho, Romana potentia curis 5 et rerum commissus apex, tibi credita fratrum 6 utraque maiestas geminaeque exercitus aulae. 7 Rufinus (neque enim patiuntur saeua quietem 8 crimina pollutaeque negant arescere fauces) 9 infandis iterum terras accendere bellis 10 incohat et solito pacem uexare tumultu. 11 haec etiam secum: "quanam ratione tuebor 12 spem uitae fragilem? qua tot depellere fluctus 13 arte queam? premor hinc odiis, hinc milite cingor. 14 heu quid agam? non arma mihi, non principis ullus 15 auxiliatur amor. matura pericula surgunt 16 undique et impositi radiant ceruicibus enses. 17 quid restat, nisi cuncta nouo confundere luctu 18 insontesque meae populos miscere ruinae? 19 euerso iuuat orbe mori; solacia leto 20 exitium commune dabit nec territus ante 21 discedam: cum luce simul linquenda potestas." 22 Haec fatus, uentis ueluti si frena resoluat 23 Aeolus, abrupto gentes sic obice fudit 24 laxauitque uiam bellis et, nequa maneret 25 inmunis regio, cladem diuisit in orbem 26 disposuitque nefas. alii per terga ferocis 27 Danuuii solidata ruunt expertaque remos 28 frangunt stagna rotis; alii per Caspia claustra 29 Armeniasque niues inopino tramite ducti 30 inuadunt Orientis opes. iam pascua fumant 31 Cappadocum uolucrumque parens Argaeus equorum, 32 iam rubet altus Halys nec se defendit iniquo 33 monte Cilix. Syriae tractus uastantur amoeni 34 adsuetumque choris et laeta plebe canorum 35 signum imbellem sonipes hostilis Orontem. 36 hinc planctus Asiae; Geticis Europa cateruis 37 ludibrio praedaeque datur frondentis ad usque 38 Dalmatiae fines: omnis quae mobile Ponti 39 aequor et Adriacas tellus interiacet undas 40 squalet inops pecudum, nullis habitata colonis, 41 instar anhelantis Libyae, quae torrida semper 42 solibus humano nescit mansuescere cultu. 43 Thessalus ardet ager; reticet pastore fugato 44 Pelion; Emathias ignis populatur aristas. 45 nam plaga Pannoniae miserandaque moenia Thracum 46 aruaque Mysorum iam nulli flebile damnum, 47 sed cursus sollemnis erat campusque furori 48 expositus, sensumque malis detraxerat usus. 49 eheu quam breuibus pereunt ingentia fatis! 50 imperium tanto quaesitum sanguine, tanto 51 seruatum, quod mille ducum peperere labores, 52 quod tantis Romana manus contexuit annis, 53 proditor unus iners angusto tempore uertit. 54 Urbs etiam, magnae quae ducitur aemula Romae 55 et Calchedonias contra despectat harenas, 56 iam non finitimo Martis terrore mouetur, 57 sed propius lucere faces et rauca sonare 58 cornua uibratisque peti fastigia telis 59 adspicit. hi uigili muros statione tueri, 60 hi iunctis properant portus munire carinis. 61 obsessa tamen ille ferus laetatur in urbe 62 exultatque malis summaeque ex culmine turris 63 impia uicini cernit spectacula campi: 64 uinctas ire nurus, nunc in uada proxima mergi 65 seminecem, hunc subito percussum uulnere labi 66 dum fugit, hunc animam portis efflare sub ipsis; 67 nec canos prodesse seni puerique cruore 68 maternos undare sinus. inmensa uoluptas 69 et risus plerumque subit; dolor afficit unus, 70 quod feriat non ipse manu. uidet omnia late 71 exceptis incensa suis et crimine tanto 72 luxuriat carumque sibi non abnuit hostem; 73 iactabatque ultro, quod soli castra paterent 74 sermonumque foret uicibus permissa potestas. 75 egregii quotiens exisset foederis auctor, 76 stipatur sociis, circumque armata clientum 77 agmina priuatis ibant famulantia signis; 78 ipse inter medios, ne qua de parte relinquat 79 barbariem, reuocat fuluas in pectora pelles 80 frenaque et inmanes pharetras arcusque sonoros 81 adsimulat mentemque palam proclamat amictu, 82 nec pudet Ausonios currus et iura regentem 83 sumere deformes ritus uestemque Getarum; 84 insignemque habitum Latii mutare coactae 85 maerent captiuae pellito iudice leges. 86 Quis populi tum uultus erat! quae murmura furtim! 87 (nam miseris ne flere quidem aut lenire dolorem 88 colloquiis impune licet): "Quonam usque feremus 89 exitiale iugum? durae quis terminus umquam 90 sortis erit? quis nos funesto turbine rerum 91 aut tantis soluet lacrimis, quos barbarus illinc, 92 hinc Rufinus agit, quibus arua fretumque negatur? 93 magna quidem per rura lues, sed maior oberrat 94 intra tecta timor. tandem succurre ruenti 95 heu patriae, Stilicho! dilecta hic pignora certe, 96 hic domus, hic thalamis primum genialibus omen, 97 hic tibi felices erexit regia taedas. 98 uel solus sperate ueni. te proelia uiso 99 languescent auidique cadet dementia monstri." 100 Talibus urgetur discors Aurora procellis. 101 at Stilicho, Zephyris cum primum bruma remitti 102 et iuga diffusis nudari coepta pruinis, 103 partibus Italiae tuta sub pace relictis 104 utraque castra mouens Phoebi properabat ad ortus, 105 Gallica discretis Eoaque robora turmis 106 amplexus. numquam tantae dicione sub una 107 conuenere manus nec tot discrimina uocum: 108 illinc Armeniae uibratis crinibus alae 109 herbida collectae facili uelamina nodo; 110 inde truces flauo comitantur uertice Galli, 111 quos Rhodanus uelox, Araris quos tardior ambit 112 et quos nascentes explorat gurgite Rhenus 113 quosque rigat retro pernicior unda Garunnae, 114 Oceani pleno quotiens impellitur aestu. 115 mens eadem cunctis animique recentia ponunt 116 uulnera; non odit uictus uictorue superbit. 117 et quamuis praesens tumor et ciuilia nuper 118 classica bellatrixque etiamnunc ira caleret, 119 in ducis eximii conspirauere fauorem. 120 haud aliter Xerxen toto simul orbe secutus 121 narratur rapuisse uagos exercitus amnes 122 et telis umbrasse diem, cum classibus iret 123 per scopulos tectumque pedes contemneret aequor. 124 Vix Alpes egressus erat nec iam amplius errat 125 barbarus aduentumque timens se cogit in unam 126 planitiem tutoque includit pascua gyro: 127 tum duplici fossa non exuperabile uallum 128 asperat alternis sudibus murique locata 129 in speciem caesis obtendit plaustra iuuencis. 130 At procul exanguis Rufinum perculit horror; 131 infectae pallore genae; stetit ore gelato 132 incertus peteretne fugam, ueniamne subactus 133 posceret an fidos sese transferret in hostes. 134 quid nunc diuitiae, quid fului uasta metalli 135 congeries, quid purpureis effulta columnis 136 atria prolataeue iuuant ad sidera moles? 137 audit iter numeratque dies spatioque uiarum 138 metitur uitam. torquetur pace futura 139 nec recipit somnos et saepe cubilibus amens 140 excutitur poenamque luit formidine poenae. 141 sed redit in rabiem scelerumque inmane resumit 142 ingenium sacrasque fores praediuitis aulae 143 intrat et Arcadium mixto terrore precatur: 144 "Per fratris regale iubar, per facta parentis 145 aetherii floremque tui te deprecor aeui, 146 eripe me gladiis; liceat Stilichonis iniquas 147 euitare minas. in nostram Gallia caedem 148 coniurata uenit. quidquid rigat ultima Tethys, 149 extremos ultra uolitat gens si qua Britannos, 150 mota mihi. tantis capiendi credimur armis? 151 tot signis unum petitur caput? unde cruoris 152 ista sitis? geminum caeli sibi uindicat axem 153 et nullum uult esse parem. succumbere poscit 154 cuncta sibi: regit Italiam Libyamque coercet; 155 Hispanis Gallisque iubet; non orbita solis, 156 non illum natura capit. quascumque parauit 157 hic Augustus opes et quas post bella recepit, 158 solus habet, possessa semel nec reddere curat. 159 scilicet ille quidem tranquilla pace fruatur; 160 nos premat obsidio? quid partem inuadere temptat? 161 deserat Illyricos fines; Eoa remittat 162 agmina; fraternas ex aequo diuidat hastas, 163 nec sceptri tantum fueris, sed militis heres. 164 quodsi dissimulas nostrae succurrere morti 165 nec prohibere paras, Manes et sidera testor: 166 haec ceruix non sola cadet; miscebitur alter 167 sanguis; nec Stygias ferar incomitatus ad undas 168 nec mea securus ridebit funera uictor!" 169 Haec ubi, dictatur facinus missusque repente 170 qui ferat extortas inuito principe uoces. 171 Interea Stilicho iam laetior hoste propinquo 172 nec multo spatii distantibus aequore uallis 173 pugnandi cupidas accendit uoce cohortes. 174 Armeniis frons laeua datur; per cornua Gallos 175 dexteriora locat. spumis ignescere frena, 176 pulueris extolli nimbos lateque uideres 177 surgere purpureis undantes anguibus hastas 178 serpentumque uago caelum saeuire uolatu. 179 implet Thessaliam ferri nitor antraque docti 180 cornipedis, teneroque amnis reptatus Achilli 181 et nemus Oetaeum radiat. clamore niualis 182 Ossa tonat pulsoque fragor geminatur Olympo. 183 intumuit uirtus et lucis prodigus arsit 184 impetus; haud illos rupes, haud alta uetarent 185 flumina: praecipiti strauissent omnia cursu. 186 Si tunc his animis acies collata fuisset, 187 prodita non tantas uidisset Graecia caedes, 188 oppida semoto Pelopeia Marte uigerent, 189 starent Arcadiae, starent Lacedaemonis arces; 190 non mare fumasset geminum flagrante Corintho 191 nec fera Cecropiae traxissent uincula matres. 192 illa dies potuit nostris imponere finem 193 cladibus et sceleris causas auferre futuri. 194 inuida pro quantum rapuit Fortuna triumphum! 195 inter equos interque tubas mandata feruntur 196 regia et armati ueniunt ductoris ad aures. 197 Obstupuit; simul ira uirum, simul obruit ingens 198 maeror et ignauo tantum licuisse nocenti 199 miratur. dubios anceps sententia uoluit 200 euentus: peragat pugnas an fortia coepta 201 deserat? Illyricis ardet succurrere damnis; 202 praeceptis obstare timet. reuerentia frangit 203 uirtutis stimulos: hinc publica commoda suadent, 204 hinc metus inuidiae. tandem indignatus ad astra 205 extollit palmas et ab imo pectore fatur: 206 "Numina Romanis necdum satiata ruinis, 207 si iuuat imperium penitus de stirpe reuelli, 208 uno si placuit deleri saecula lapsu, 209 si piget humani generis, prorumpat in arua 210 libertas effrena maris uel limite iusto 211 deuius errantes Phaethon confundat habenas. 212 cur per Rufinum geritur? procumbere mundum 213 hoc auctore pudet. mediis reuocamur ab armis 214 (pro dolor!) et strictos deponere cogimur enses. 215 uos, arsurae urbes perituraque moenia, testor: 216 cedo equidem et miserum permitto casibus orbem 217 flectite signa, duces. redeat iam miles Eous. 218 parendum est. taceant litui. prohibete sagittas. 219 parcite contiguo - Rufinus praecipit! - hosti." 220 His dictis omnes una fremuere manipli 221 quantum non Italo percussa Ceraunia fluctu, 222 quantum non madidis elisa tonitrua Cauris, 223 secernique negant ereptaque proelia poscunt, 224 insignemque ducem populus defendit uterque 225 et sibi quisque trahit. magno certatur amore, 226 alternamque fidem non inlaudata lacessit 227 seditio talique simul clamore queruntur: 228 "Quis mihi nudatos enses, quis tela lacertis 229 excutit et solui curuatos imperat arcus? 230 quisnam audet stricto leges imponere ferro? 231 inflammata semel nescit mitescere uirtus. 232 iam mihi barbaricos sitientia pila cruores 233 sponte uolant ultroque manus mucrone furenti 234 ducitur et siccum gladium uagina recusat. 235 non patiar. semperne Getis discordia nostra 236 proderit? en iterum belli ciuilis imago! 237 quid consanguineas acies, quid diuidis olim 238 concordes aquilas? non dissociabile corpus 239 coniunctumque sumus. te qua libet ire sequemur. 240 te uel Hyperboreo damnatam sidere Thylen, 241 te uel ad incensas Libyae comitabor harenas. 242 Indorum si stagna petas Rubrique recessus 243 litoris, auriferum ueniam poturus Hydaspen; 244 si calcare Notum secretaque noscere Nili 245 nascentis iubeas, mundum post terga relinquam; 246 et quocumque loco Stilicho tentoria figat, 247 haec patria est." Dux inde uetat: "desistite, quaeso, 248 atque auidam differte manum. cadat iste minacis 249 inuidiae cumulus. non est uictoria tanti, 250 ut uidear uicisse mihi. uos fida iuuentus 251 ite, mei quondam socii." nec plura locutus 252 flexit iter: uacuo qualis discedit hiatu 253 impatiens remeare leo, quem plurima cuspis 254 et pastorales pepulerunt igne cateruae, 255 inclinatque iubas demissaque lumina uelat 256 et trepidas maesto rimatur murmure siluas. 257 Ut sese legio uidit disiuncta relinqui, 258 ingentem tollit gemitum galeasque solutis 259 umectat lacrimis pressamque morantia uocem 260 thoracum ualidos pulsant suspiria nexus: 261 "tradimur, heu, tantumque sequi prohibemur amorem!" 262 exclamant. "spernisne tuas, dux optime, dextras, 263 quas tibi uictrices totiens Bellona probauit? 264 nos adeo uiles? adeo felicior axis 265 Hesperius, meruit qui te rectore teneri? 266 quid nobis patriam, quid cara reuisere tandem 267 pignora dilectosue iuuat coluisse penates? 268 te sine dulce nihil. iam formidata tyranni 269 tempestas subeunda mihi, qui forte nefandas 270 iam parat insidias, qui nos aut turpibus Hunis 271 aut impacatis famulos praebebit Alanis; 272 quamquam non adeo robur defecerit omne 273 tantaue gestandi fuerit penuria ferri. 274 tu, licet occiduo maneas sub cardine caeli, 275 tu mihi dux semper, Stilicho, nostramque uel absens 276 experiere fidem. dabitur tibi debita pridem 277 uictima: promissis longe placabere sacris." 278 Tristior Haemoniis miles digressus ab oris 279 tangebat Macetum fines murosque subibat, 280 Thessalonica, tuos. sensu dolor haeret in alto 281 abditus et tacitas uindictae praestruit iras, 282 spectaturque fauens odiis locus aptaque leto 283 tempora. nec quisquam tanta de pube repertus, 284 proderet incautis qui corda minantia uerbis. 285 quae non posteritas, quae non mirabitur aetas 286 tanti consilium uulgi potuisse taceri 287 aut facinus tam grande tegi mentisque calorem 288 non sermone uiae, non inter pocula rumpi? 289 aequalis tantam tenuit constantia turbam 290 et fuit arcanum populo. percurritur Haemus, 291 deseritur Rhodope Thracumque per ardua tendunt, 292 donec ad Herculei peruentum nominis urbem. 293 Ut cessisse ducem, propius uenisse cohortes 294 cognita Rufino, magna ceruice triumphat 295 omnia tuta ratus sceptrumque capessere feruet 296 et coniuratos hortatur uoce clientes: 297 "uicimus, expulimus, facilis iam copia regni. 298 nullus ab hoste timor. quis enim, quem poscere solum 299 horruit, hunc tanto munitum milite uincat? 300 quis ferat armatum, quem non superauit inermem? 301 i nunc, exitium nobis meditare remotus 302 incassum, Stilicho, dum nos longissima tellus 303 diuidat et mediis Nereus interstrepat undis. 304 Alpinas transire tibi me sospite rupes 305 haud dabitur. iaculis illinc me figere tempta. 306 quaere ferox ensem, qui nostra ad moenia tendi 307 possit ab Italia. non te documenta priorum, 308 non exempla uetant? quisnam conatus adire 309 has iactat uitasse manus? detrusimus orbe 310 te medio tantisque simul spoliauimus armis. 311 nunc epulis tempus, socii, nunc larga parare 312 munera donandumque nouis legionibus aurum! 313 opportuna meis oritur lux crastina uotis. 314 quod nolit rex ipse uelit iubeatque coactus 315 in partem mihi regna dari. contingat in uno 316 priuati fugisse modum crimenque tyranni." 317 Talibus adclamat dictis infame nocentum 318 concilium, qui perpetuis creuere rapinis 319 et quos una facit Rufino causa sodales, 320 inlicitum duxisse nihil; funesta tacere 321 nexus amicitiae. iamiam conubia laeti 322 despondent aliena sibi frustraque uicissim 323 promittunt, quae quisque petat, quas deuoret urbes. 324 Coeperat humanos alto sopire labores 325 nox gremio, nigrasque sopor diffuderat alas. 326 ille diu curis animum stimulantibus aegre 327 labitur in somnos. toto uix corde quierat, 328 ecce uidet diras adludere protinus umbras, 329 quas dedit ipse neci; quarum quae clarior una 330 uisa loqui: "pro! surge toro. quid plurima uoluis 331 anxius? haec requiem rebus finemque labori 332 adlatura dies: omni iam plebe redibis 333 altior et laeti manibus portabere uulgi. 334 has canit ambages. occulto fallitur ille 335 omine nec capitis sentit praesagia fixi. 336 Iam summum radiis stringebat Lucifer Haemum 337 festinamque rotam solito properantior urget 338 tandem Rufini uisurus funera Titan: 339 desiluit stratis densaeque capacia turbae 340 atria regifico iussit splendere paratu 341 exceptura dapes et, quod post uota daretur, 342 insculpi propriis aurum fatale figuris. 343 ipse salutatum reduces post proelia turmas 344 iam regale tumens et principe celsior ibat 345 collaque femineo soluebat mollia gestu 346 imperii certus, tegeret ceu purpura dudum 347 corpus et ardentes ambirent tempora gemmae. 348 Urbis ab angusto tractu, qua uergit in austrum, 349 planities uicina patet: nam cetera pontus 350 circuit exiguo dirimi se limite passus. 351 hic ultrix acies ornatu lucida Martis 352 explicuit cuneos. pedites in parte sinistra 353 consistunt. equites illinc poscentia cursum 354 ora reluctantur pressis sedare lupatis; 355 hinc alii saeuum cristato uertice nutant 356 et tremulos umeris gaudent uibrare colores, 357 quos operit formatque chalybs; coniuncta per artem 358 flexilis inductis animatur lamina membris; 359 horribiles uisu: credas simulacra moueri 360 ferrea cognatoque uiros spirare metallo. 361 par uestitus equis: ferrata fronte minantur 362 ferratosque leuant securi uulneris armos. 363 diuiso stat quisque loco, metuenda uoluptas 364 cernenti pulcherque timor, spirisque remissis 365 mansuescunt uarii uento cessante dracones. 366 Augustus ueneranda prior uexilla salutat. 367 Rufinus sequitur, quo fallere cuncta solebat 368 callidus adfatu, deuotaque brachia laudat; 369 nomine quemque uocat; natos patresque reuersis 370 nuntiat incolumes. illi dum plurima ficto 371 certatim sermone petunt, extendere longos 372 a tergo flexus insperatoque suprema 373 circuitu sociare parant; decrescere campus 374 incipit, et clipeis in se redeuntia iunctis 375 curuo paulatim sinuantur cornua ductu: 376 sic ligat inmensa uirides indagine saltus 377 uenator; sic attonitos ad litora pisces 378 aequoreus populator agit rarosque plagarum 379 contrahit anfractus et hiantes colligit oras. 380 excludunt alios. cingi se feruidus ille 381 nescit adhuc grauiterque adprensa ueste morantem 382 increpat Augustum: scandat sublime tribunal, 383 participem sceptri, socium declaret honoris - 384 cum subito stringunt gladios; uox desuper ingens 385 infremuit: "nobis etiam, deterrime, nobis 386 sperasti famulas imponere posse catenas? 387 unde redi nescis? patiarne audire satelles, 388 qui leges aliis libertatemque reduxi? 389 bis domitum ciuile nefas, his rupimus Alpes. 390 tot nos bella docent nulli seruire tyranno." 391 Deriguit. spes nulla fugae; seges undique ferri 392 circumfusa micat; dextra laeuaque reuinctus 393 haesit et ensiferae stupuit mucrone coronae, 394 ut fera, quae nuper montes amisit auitos 395 altorumque exul nemorum damnatur harenae 396 muneribus, commota ruit; uir murmure contra 397 hortatur nixusque genu uenabula tendit; 398 illa pauet strepitus cuneosque erecta theatri 399 respicit et tanti miratur sibila uulgi. 400 Unus per medios audendi pronior ense 401 prosilit exerto dictisque et uulnere toruus 402 impetit: "hac Stilicho, quem iactas pellere, dextra 403 te ferit; hoc absens inuadit uiscera ferro." 404 sic fatur meritoque latus transuerberat ictu. 405 Felix illa manus, talem quae prima cruorem 406 hauserit et fessi poenam libauerit orbis! 407 mox omnes laniant hastis artusque trementes 408 dilacerant; uno tot corpore tela tepescunt 409 et non infecto puduit mucrone reuerti. 410 hi uultus auidos et adhuc spirantia uellunt 411 lumina, truncatos alii rapuere lacertos. 412 amputat ille pedes, umerum quatit ille solutis 413 nexibus; hic fracti reserat curuamina dorsi; 414 hic iecur, hic cordis fibras, hic pandit anhelas 415 pulmonis latebras. spatium non inuenit ira 416 nec locus est odiis. consumpto funere uix tum 417 deseritur sparsumque perit per tela cadauer. 418 sic mons Aonius rubuit, cum Penthea ferrent 419 Maenades aut subito mutatum Actaeona cornu 420 traderet insanis Latonia uisa Molossis. 421 criminibusne tuis credis, Fortuna, mederi 422 et male donatum certas aequare fauorem 423 suppliciis? una tot milia morte rependis? 424 euersis agedum Rufinum diuide terris. 425 da caput Odrysiis, truncum mereantur Achiui. 426 quid reliquis dabitur? nec singula membra peremptis 427 sufficiunt populis. Vacuo plebs undique muro 428 iam secura fluit; senibus non obstitit aetas 429 uirginibusue pudor; uiduae, quibus ille maritos 430 abstulit, orbataeque ruunt ad gaudia matres 431 insultantque alacres. laceros iuuat ire per artus 432 pressaque calcato uestigia sanguine tingui. 433 nec minus adsiduis flagrant elidere saxis 434 prodigiale caput, quod iam de cuspide summa 435 nutabat digna rediens ad moenia pompa. 436 dextera quin etiam ludo concessa uagatur 437 aera petens poenasque animi persoluit auari 438 terribili lucro uiuosque imitata retentus 439 cogitur adductis digitos inflectere neruis. 440 Desinat elatis quisquam confidere rebus 441 instabilesque deos ac lubrica numina discat. 442 illa manus, quae sceptra sibi gestanda parabat, 443 cuius se totiens summisit ad oscula supplex 444 nobilitas, inhumata diu miseroque reuulsa 445 corpore feralem quaestum post fata reposcit. 446 adspiciat quisquis nimium sublata secundis 447 colla gerit: triuiis calcandus spargitur ecce, 448 qui sibi pyramidas, qui non cedentia templis 449 ornatura suos extruxit culmina manes, 450 et qui Sidonio uelari credidit ostro, 451 nudus pascit aues. iacet en, qui possidet orbem, 452 exiguae telluris inops et puluere raro 453 per partes tegitur nusquam totiensque sepultus. 454 Senserunt conuexa necem tellusque nefandum 455 amolitur onus iam respirantibus astris. 456 infernos grauat umbra lacus. pater Aeacus horret 457 intrantemque etiam latratu Cerberus urget. 458 tunc animae, quas ille fero sub iure peremit, 459 circumstant nigrique trahunt ad iudicis urnam 460 infesto fremitu: ueluti pastoris in ora 461 commotae glomerantur apes, qui dulcia raptu 462 mella uehit, pennasque cient et spicula tendunt 463 et tenuis saxi per propugnacula cinctae 464 rimosam patriam dilectaque pumicis antra 465 defendunt pronoque fauos examine uelant. 466 Est locus infaustis quo conciliantur in unum 467 Cocytos Phlegethonque uadis; inamoenus uterque 468 alueus; hic uoluit lacrimas, hic igne redundat. 469 turris per geminos, flammis uicinior, amnes 470 porrigitur solidoque rigens adamante sinistrum 471 proluit igne latus; dextro Cocytia findit 472 aequora triste gemens et fletu concita plangit. 473 huc post emeritam mortalia saecula uitam 474 deueniunt. ibi nulla manent discrimina fati, 475 nullus honos uanoque exutum nomine regem 476 proturbat plebeius egens. quaesitor in alto 477 conspicuus solio pertemptat crimina Minos 478 et iustis dirimit sontes. quos nolle fateri 479 uiderit, ad rigidi transmittit uerbera fratris. 480 nam iuxta Rhadamanthys agit. cum gesta superni 481 curriculi totosque diu perspexerit actus, 482 exaequat damnum meritis et muta ferarum 483 cogi uincla pati. truculentos ingerit ursis 484 praedonesque lupis; fallaces uulpibus addit. 485 at qui desidia semper uinoque grauatus, 486 indulgens Veneri, uoluit torpescere luxu, 487 hunc suis inmundi pingues detrudit in artus. 488 qui iusto plus esse loquax arcanaque sueuit 489 prodere, piscosas fertur uicturus in undas, 490 ut nimiam pensent aeterna silentia uocem. 491 quos ubi per uarias annis ter mille figuras 492 egit, Lethaeo purgatos flumine tandem 493 rursus ad humanae reuocat primordia formae. 494 Tum quoque, dum lites Stygiique negotia soluit 495 dura fori ueteresque reos ex ordine quaerit, 496 Rufinum procul ecce notat uisuque seuero 497 lustrat et ex imo concussa sede profatur: 498 Huc superum labes, huc insatiabilis auri 499 proluuies pretioque nihil non ause parato, 500 quodque mihi summum scelus est, huc improbe legum 501 uenditor, Arctoi stimulator perfide Martis! 502 cuius ob innumeras strages angustus Auerni 503 iam sinus et plena lassatur portitor alno. 504 quid demens manifesta negas? en pectus inustae 505 deformant maculae uitiisque inoleuit imago 506 nec sese commissa tegunt. genus omne dolorum 507 in te ferre libet: dubio tibi pendula rupes 508 inmineat lapsu, uolucer te torqueat axis, 509 te refugi fallant latices atque ore natanti 510 arescat decepta sitis, dapibusque relictis 511 in tua mansurus migret praecordia uultur. 512 quamquam omnes alii, quos haec tormenta fatigant, 513 pars quota sunt, Rufine, tui! quid tale uel audax 514 fulmine Salmoneus uel lingua Tantalus egit 515 aut inconsulto Tityos deliquit amore? 516 cunctorum si facta simul iungantur in unum, 517 praecedes numero. cui tanta piacula quisquam 518 supplicio conferre ualet? quid denique dignum 519 omnibus inueniam, uincant cum singula poenas? 520 tollite de mediis animarum dedecus umbris. 521 adspexisse sat est. oculis iam parcite nostris 522 et Ditis purgate domos. agitate flagellis 523 trans Styga, trans Erebum, uacuo mandate barathro 524 infra Titanum tenebras infraque recessus 525 Tartareos ipsumque Chaos, qua noctis opacae 526 fundamenta latent; praeceps ibi mersus anhelet, 527 dum rotat astra polus, feriunt dum litora uenti."