[3,0] DE QUARTO CONSULATU HONORII AUGUSTI PANEGYRIS. Auspiciis iterum sese regalibus annus Induit, et nota fruitur iactantior aula ; Limina nec passi circum priuata morari Exultant reduces, Augusto consule, fasces. 5 Cernis ut armorum proceres, legumque potentes, Patricios sumunt habitus, et more Gabino Discolor incedit legio, positisque parumper Bellorum signis, sequitur uexilla Quirini ? Lictori cedunt aquilae, ridetque togatus 10 Miles, et in mediis effulget Curia castris. Ipsa Palatino circumuallata Senatu, Iam trabeam Bellona gerit, parmamque remouit Et galeam, sacras humeris uectura curules. Nec te laurigeras pudeat, Gradiue, secures 15 Pacata gestare manu, Latiaque micantem Loricam mutare toga, dum ferreus haeret Currus, et Eridani ludunt per prata iugales. Haud indigna coli nec nuper cognita Marti Vlpia progenies, et quae diademata mundo 20 Sparsit Hibera domus. Nec tantam uilior unda Promeruit seriem gentis : cunabula fouit Oceanus ; terrae dominos pelagique futuros Immenso decuit rerum de principe nasci. Hinc processit auus, cui post Arctoa frementi 25 Classica Massylas adnexuit Africa lauros, Ille, Caledoniis posuit qui castra pruinis, Qui medios Libyae sub casside pertulit aestus, Terribilis Mauro, debellatorque Britanni Litoris, ac pariter Boreae uastator et Austri. 30 Quid rigor aeternus, caeli quid frigora prosunt Ignotumque fretum? Maduerunt Saxone fuso Orcades ; incaluit Pictorum sanguine Thyle ; Scottorum cumulos fleuit glacialis Hiberne. Quis calor obsistit forti ? Per uasta cucurrit 35 Aethiopum, cinxitque nouis Atlanta maniplis ; Virgineum Tritona bibit, sparsosque uenenis Gorgoneos uidit thalamos, et uile uirentes Hesperidum risit, quos ditat fabula ramos. Arx incensa Iubae, rabies Maurusia ferro 40 Cessit, et antiqui penetralia diruta Bocchi. Sed laudes genitor longe transgressus auitas Subdidit Oceanum sceptris, et margine caeli Clausit opes, quantum distant a Tigride Gades, Inter se Tanais quantum Nilusque relinquunt. 45 Hac tamen, innumeris per se quaesita trophaeis, Non generis dono, non ambitione potitus : Digna legi uirtus. Vltro se purpura supplex Obtulit, et solus meruit regnare rogatus. Nam, cum barbaries penitus commota gementem [3,50] Inrueret Rhodopen, et mixto turbine gentes Iam deserta suas in nos transfunderet Arctos, Danubii totae uomerent cum proelia ripae, Cum Geticis ingens premeretur Mysia plaustris, Flauaque Bistonios operirent agmina campos, 55 Omnibus afflictis, et uel labentibus ictu, Vel prope casuris, unus tot funera contra Restitit extinxitque faces, agrisque colonos Reddidit, et leti rapuit de faucibus urbes. Nulla relicta foret Romani nominis umbra, 60 Ni pater ille tuus iamiam ruitura subisset Pondera, turbatamque ratem, certaque leuasset Naufragium commune manu. Velut ordine rupto Cum procul insanae traherent Phaethonta quadrigae Saeuiretque dies, terramque et stagna propinqui 65 Haurirent radii, solito cum murmure toruus Sol occurrit equis ; qui postquam rursus eriles Agnouere sonos, rediit meliore magistro Machina concentusque poli, currusque recepit Imperium flammaeque modum ; sic traditur illi 70 Seruaturque Oriens. At non pars altera rerum Tradita : bis possessa manu, bis parta periclis. Per uarium gemini scelus erupere tyranni Tractibus occiduis : hunc saeua Britannia fudit, Hunc sibi Germanus famulum delegerat exsul. 75 Ausus uterque nefas, domini respersus uterque Insontis iugulo. Nouitas audere priori Suadebat, cautumque dabant exempta sequentem. Hic noua moliri praeceps ; hic quaerere tuta Prouidus ; hic fusis, collectis uiribus ille ; 80 Hic uagus excurrens ; hic inter claustra reductus ; Dissimiles, sed morte pares : euadere neutri Dedecus aut mixtis licuit procumbere telis. Amissa specie, raptis insignibus, ambo In uultus rediere suos, manibusque reuinctis 85 Oblati gladiis submittunt colla paratis, Et uitam ueniamque rogant. Pro damna pudoris ! Qui modo tam densas nutu mouere cohortes, In quos iam dubius sese librauerat orbis, Non hostes uictore cadunt, sed iudice sontes. 90 Damnat uoce reos, petiit quos Marte tyrannos. Amborum periere duces : hic sponte carina Decidit in fluctus ; illum suus abstulit ensis. Hunc Alpes, hunc pontus habet. Solacia caesis Fratribus haec ultor tribuit : necis auctor uterque 95 Labitur. Augustas par uictima mitigat umbras. Has dedit inferias tumulis, iuuenumque duorum Purpureos merito placauit sanguine Manes. Illi iustitiam confirmauere triumphi, Praesentes docuere deos. Hinc saecula discant [3,100] Indomitum nihil esse pio tutumue nocenti. Nuntius ipse sui longas incognitus egit Praeuento rumore uias, inopinus utrumque Perculit, et clausos montes, ut plana, reliquit. Extruite inmanes scopulos, attollite turres, 105 Cingite uos fluuiis, uastas opponite siluas, Garganum Alpinis Apenninumque niualem Permixtis sociate iugis, et rupibus Haemum Addite Caucaseis, inuoluite Pelion Ossae : Non dabitis murum sce1eri. Qui uindicet, ibit. 110 Omnia subsident meliori peruia causae. Nec tamen oblitus ciuem, cedentibus atrox Partibus infremuit : non insultare iacenti Malebat. Mitis precibus, pietatis abundans, Poenae parcus erat. Paci non intulit iram : 115 Post acies odiis idem, qui terminus armis. Profuit hoc uincente capi multosque subactos Aspera laturae commendauere catenae. Magnarum largitor opum, largitor honorum Pronus et in melius gaudens conuertere fata. 120 Hinc amor, hinc ualidum deuoto milite robur, Hinc natis mansura fides. Hoc nobilis ortu Nasceris aequaeua cum maiestate creatus, Nullaque priuatae passus contagia sortis. Omnibus acceptis, ultro te regia solum 125 Protulit, et patrio felix adolescis in ostro, Membraque uestitu nunquam uiolata profano In sacros cecidere sinus. Hispania patrem Auriferis eduxit aquis, te gaudet alumno Bosporus. Hesperio de limine surgit origo, 130 Sed nutrix Aurora tibi ; pro pignore tanto Certatur, geminus ciuem te uindicat axis. Herculis et Bromii sustentat gloria Thebas, Haesit Apollineo Delos Latonia partu Cretaque se iactat tenero reptata Tonanti ; 135 Sed melior Delo, Dictaeis clarior oris, Quae dedit hoc numen regio. Non litora nostro Sufficerent angusta deo, nec inhospita Cynthi Saxa tuos artus duro laesere cubili : Adclinis genetrix auro, circumflua gemmnis, 140 In Tyrios enixa toros ; ululata uerendis Aula puerperiis. Quae tunc documenta futuri ! Quae uoces auium ! Quanti per inane uolatus ! Quis uatum discursus erat ! Tibi corniger Hammon, Et dudum taciti rupere silentia Delphi. 145 Te Persae cecinere magi, te sensit Etruscus Augur et inspectis Babylonius horruit astris, Chaldaei stupuere senes, Cumanaque rursus Intonuit rupes, rabidae delubra Sibyllae. Nec te progenitum Cybeleius aere sonoro [3,150] Lustrauit Corybas : exercitus undique fulgens Astitit. Ambitur signis augustior infans ; Sensit adorantes galeas, redditque ferocem Vagitum lituis. Vitam tibi contulit idem Imperiumque dies. Inter cunabula consul 155 Proueheris, signans posito modo nomine fastos, Donaturque tibi, qui te produxerat, annus. Ipsa Quirinali paruum te cinxit amictu Mater, et ad primas docuit reptare curules. Vberibus sanctis, inmortalique dearum 160 Crescis adoratus gremio. Tibi saepe Diana Maenalios arcus uenatricesque pharetras Suspendit, puerile decus ; tu saepe Mineruae Lusisti clipeo, fuluamque inpune pererrans Aegida, tractasti blandos interritus angues ; 165 Saepe tuas etiam iam tunc gaudente marito Velauit regina comas, festinaque uoti Praesumptum diadema dedit ; tum lenibus ulnis Sustulit, et magno porrexit ad oscula patri. Nec dilatus honos : mutatus Principe Caesar, 170 Protinus aequaris fratri. Non certius unquam Hortati Superi, nullis praesentior aether Affuit ominibus. Tenebris inuoluerat atris Lumen hiems, densosque Notus collegerat imbres; Sed mox, cum solita miles te uoce leuasset, 175 Nubila dissoluit Phoebus, pariterque dabantur Sceptra tibi, mundoque dies : caligine liber Bosphorus aduersam patitur Calchedona cerni. Nec tantum uicina nitent, sed tota repulsis Nubibus exuitur Thrace, Pangaea renident, 180 Insuetosque palus radios Maeotica uibrat. Nec Boreas nimbos aut Sol ardentior egit : Imperii lux illa fuit. Praesagus obibat Cuncta nitor, risitque tuo Natura sereno. Visa etiam medio populis mirantibus audax 185 Stella die, dubitanda nihil, nec crine retuso Languida, sed quantus numeratur nocte Bootes, Emicuitque plagis alieni temporis hospes Ignis et agnosci potuit, cum luna lateret : Siue parens Augusta fuit, seu forte reluxit 190 Diuus auus, seu te claris properantibus astris Cernere Sol paliens caelum commune remisit. Apparet quid signa ferant. Ventura potestas Claruit Ascanio, subita cum luce comarum Innocuus flagraret apex, Phrygioque uolutus 195 Vertice, fatalis redimiret tempora candor. At tua caelestes illustrant omina flammae. Talis ab Idaeis primaeuus Iuppiter antris Possessi stetit arce poli, famulosque recepit, Natura tradente, deos ; lanugine nondum [3,200] Vernabant uultus, nec adhuc per colla fluebant Moturae conuexa comae ; tum scindere nubes Discebat, fulmenque rudi torquere lacerto. Laetior augurio genitor, natisque superbus Iam paribus, duplici fultus consorte redibat 205 Splendebatque pio complexus pignora curru. Haud aliter summo gemini cum patre Lacones, Progenies Ledaea, sedent : in utroque relucet Frater, utroque soror ; simili chlamys effluit auro ; Stellati pariter crines. Iuuat ipse Tonantem 210 Error, et ambiguae placet ignorantia matri ; Eurotas proprios discernere nescit alumnos. Vt domus excepit reduces, ibi talia tecum Pro rerum stabili fertur dicione locutus : « Si tibi Parthorum solium Fortuna dedisset, 215 Care puer, terrisque procul uenerandus Eois Barbarus Arsacio consurgeret ore tiaras, Sufficeret sublime genus luxuque fluentem Deside nobilitas posset te sola tueri. Altera Romanae longe rectoribus aulae 220 Condicio. Virtute decet, non sanguine niti. Maior et utilior fato coniuncta potenti, Vile latens uirtus (quid enim submersa tenebris Proderit obscuro?), ueluti sine remige puppis Vel lyra quae reticet, uel qui non tenditur arcus. 225 Hanc tamen haud quisquam, qui non agnouerit ante Semet, et incertos animi pacauerit aestus, Inueniet ; longis illuc ambagibus itur. Disce orbi quod quisque sibi. Cum conderet artus Nostros, aethereis miscens terrena, Prometheus, 230 Sinceram patri mentem furatus Olympo Continuit claustris indignantemque reuinxit Et, cum non aliter possent mortalia fingi, Adiunxit geminas. Illae cum corpore lapsae Intereunt, haec sola manet, bustoque superstes 235 Euolat. Hanc alta capitis fundauit in arce Mandatricem operum, prospecturamque labori ; Illas inferius collo praeceptaque summae Passuras dominae digna statione locauit. Quippe opifex ueritus confundere sancta profanis, 240 Distribuit partes animae, sedesque remouit. Iram sanguinei regio sub pectore cordis Protegit inbutam flammis auidamque nocendi, Praecipitemque sui. Rabie succensa tumescit, Contrahitur tupefacta metu. Cumque omnia secum 245 Duceret, et requiem membris uesana negaret, Inuenit pulmonis opem, madidumque furenti Praebuit, ut tumidae ruerent in mollia fibrae. At sibi cuncta petens, nil collatura cupido, In iecur, et tractus imos compulsa recessit, [3,250] Quae, uelut immanes reserat dum belua rictus, Expleri pascique uelit : nunc uerbere curas Torquet auaritiae, stimulis nunc flagrat amorum, Nunc gaudet, nunc maesta dolet, satiataque rursus Exoritur, caesaque redit pollentius Hydra. 255 Hos igitur potuit si quis sedare tumultus, Inconcussa dabit purae sacraria menti. Tu licet extremos late dominere per Indos, Te Medus, te mollis Arabs, te Seres adorent, Si metuis, si praua cupis, si duceris ira, 260 Seruitii patiere iugum ; tolerabis iniquas Interius leges. Tunc omnia iure tenebis, Cum poteris rex esse tui. Procliuior usus In peiora datur, suadetque licentia luxum, Illecebrisque effrena fauet. Tum uiuere caste 265 Asperius, cum prompta Venus ; tum durius irae Consulimus, cum poena patet. Sed comprime motus, Nec tibi quid liceat, sed quid fecisse decebit, Occurrat, mentemque domet respectus honesti. Hoc te praeterea crebro sermone monebo, 270 Vt te totius medio telluris in orbe Viuere cognoscas, cunctis tua gentibus esse Facta palam, nec posse dari regalibus unquam Secretum uitiis ; nam lux altissima fati Occultum nil esse sinit, latebrasque per omnes 275 Intrat, et obstrusos explorat fama recessus. Sis pius in primis. Nam, cum uincamur in omni Munere, sola Deos aequat clementia nobis. Neu dubie suspectus agas, neu falsus amicis, Rumorumue auidus : qui talia curat, inanes 280 Horrebit strepitus, nulla non anxius hora. Non sic excubiae, non circumstantia pila, Quam tutatur amor. Non extorquebis amari ; Hoc alterna fides, hoc simplex gratia donat. Nonne uides, operum quod se pulcherrimus ipse 285 Mundus amore liget, nec ui conexa per aeuum Conspirent elementa sibi ? Quod limite Phoebus Contentus medio, contentus litore Pontus Et, qui perpetuo terras ambitque uehitque, Nec premat incumbens, oneri nec cesserit aer ? 290 Qui terret, plus ipse timet ; sors ista tyrannis Conuenit ; inuideant claris, fortesque trucident, Muniti gladiis uiuant, saeptique uenenis, Ancipites habeant arces, trepidique minentur : Tu ciuem patremque geras ; tu consule cunctis, 295 Non tibi, nec tua te moueant, sed publica uota. In commune iubes si quid censesque tenendum, Primus iussa subi : tunc obseruantior aequi Fit populus, nec ferre negat, cum uiderit ipsum Auctorem parere sibi. Componitur orbis [3,300] Regis ad exemptum, nec sic inflectere sensus Humanos edicta ualent quam uita regentis. Mobile mutatur semper cum principe uulgus. His tamen effectis, nec fastidire minores, Neu pete praescriptos homini transcendere fines. 305 Inquinat egregios adiuncta superbia mores. Non tibi tradidimus dociles seruire Sabaeos, Armeniae dominum non te praefecimus orae, Nec damus Assyriam, tenuit quam femina, gentem. Romani, qui cuncta diu rexere, regendi, 310 Qui nec Tarquinii fastus, nec iura tulere Caesaris. Annales ueterum delicta loquuntur : Haerebunt maculae. Quis non per saecula damnat Caesareae portenta domus ? Quem dira Neronis Funera, quem rupes Caprearum taetra latebit, 315 Incesto possessa seni ? Victura feretur Gloria Traiani, non tam quod Tigride uicto Nostra triumphati fuerint prouincia Parthi, Alta quod inuectus fractis Capitolia Dacis, Quam patriae quod mitis erat. Ne desine tales, 320 Nate, sequi. Si bella canant, prius agmina duris Exerce studiis, et saeuo praestrue Marti. Non brumae requies, non hibernacula segnes Eneruent torpore manus. Ponenda salubri Castra loco ; praebenda uigil custodia uallo. 325 Disce ubi densus erit cuneus, ubi cornua tendi Aequius, aut iterum flecti ; quae montibus aptae, Quae campis acies, quae fraudi commoda uallis, Quae uia difficilis. Fidit si moenibus hostis, Tum tibi murali libretur machina pulsu ; 330 Saxa rota ; praeceps aries protectaque portas Testudo feriat ; ruat emersura iuuentus Effossi per operta soli. Si longa moretur Obsidio, tum uota caue secura remittas, Inclusumue putes ; multis damnosa fuere 335 Gaudia ; dispersi pereunt, somnoue soluti ; Saepius incautae nocuit uictoria turbae. Neu tibi regificis tentoria larga redundent Deliciis, neue imbelles ad signa ministros Luxuries armata trabat. Neu flantibus Austris 340 Neu pluuiis cedas, neu defensura calorem Aurea submoueant rapidos umbracula soles. Inuentis utere cibis. Solabere partes Aequali sudore tuas : si collis iniquus, Primus ini ; siluam si caedere prouocat usus, 345 Sumpta ne pudeat quercum strauisse bipenni. Calcatur si pigra palus, tuus ante profundum Praetemptet sonipes. Fluuios tu protere curru Horrentes glacie, liquidos tu scinde natatu. Nunc eques in medias equitum te consere turmas ; [3,350] Nunc pedes adsistas pediti. Tunc promptius ibunt Te socio, tum conspicuus gratusque geretur Sub te teste labor. » Dicturum plura parentem Voce subit : « Equidem, faueant modo numina coeptis, Haec effecta dabo ; nec me fratrique tibique 355 Dissimilem populi commissaque regna uidebunt. Sed cur non potius, uerbis quae disseris, usu Experior? Gelidas certe nunc tendis in Alpes. Duc tecum comitem ; figant, sine, nostra tyrannum Spicula ; pallescat nostro, sine, barbarus arcu. 360 Italiamne feram furiis praedonis acerbi Subiectam ? Patiar Romam seruire clienti ? Vsque adeone puer ? Nec me polluta potestas Nec pia cognati tanget uindicta cruoris ? Per strages equitare libet. Da protinus arma. 365 Cur annos obicis ? Pugnae cur arguor impar ? Aequalis mihi Pyrrhus erat, cum Pergama solus Verteret, et patri non degeneraret Achilli. Denique si princeps castris haerere nequibo, Vel miles ueniam. » Delibat dulcia nati 370 Oscula miratusque refert : « Laudanda petisti ; Sed festinus amor. Veniet robustior aetas ; Ne propera. Necdum decimas emensus aristas Aggrederis metuenda uiris : uestigia magnae Indolis agnosco. Fertur Pellaeus, Eoum 375 Qui domuit Porum, cum prospera saepe Philippi Audiret, laetos inter fleuisse sodales, Nil sibi uincendum patris uirtute relinqui. Hos uideo motus. Fas sit promittere patri : Tantus eris. Nostro nec debes regna fauori, 380 Quae tibi iam Natura dedit. Sic mollibus olim Stridula ducturum pratis examina regem Nascentem uenerantur apes et publica mellis Iura petunt traduntque fauos ; sic pascua paruus Vindicat, et necdum firmatis cornibus audax 385 Iam regit armentum uitulus. Sed proelia differ In iuuenem, patiensque meum cum fratre tuere, Me bellante, locum. Vos inpacatus Araxes, Vos celer Euphrates timeat, sit Nilus ubique Vester, et emisso quidquid sol imbuit ortu. 390 Si pateant Alpes, habeat si causa secundos Iustior euentus, aderis partesque receptas Suscipies, animosa tuas ut Gallia leges Audiat, et nostros aequus modereris Hiberos. Tunc ego securus fati laetusque laborum 395 Discedam, uobis utrumque regentibus axem. Interea Musis animus, dum mollior, instet Et, quae mox imitere, legat ; nec desinat unquam Tecum Graia loqui, tecum Romana uetustas. Antiquos euolue duces, adsuesce futurae [3,400] Militiae, Latium retro te confer in aeuum. Libertas quaesita placet ? Mirabere Brutum. Perfidiam damnas ? Metti satiabere poenis. Triste rigor nimius ? Torquati despice mores. Mors inpensa bonum ? Decios uenerare ruentes. 405 Vel solus quid fortis agat, te ponte soluto Oppositus Cocles, Muci te flamma docebit ; Quid mora perfringat, Fabius ; quid rebus in artis Dux gerat, ostendet Gallorum strage Camillus. Discitur hinc nullos meritis obsistere casus : 410 Prorogat aeternam feritas tibi Punica famam, Regule ; successus superant aduersa Catonis. Discitur hinc quantum paupertas sobria possit : Pauper erat Curius, reges cum uinceret armis, Pauper Fabricius, Pyrrhi cum sperneret aurum. 415 Sordida Serranus flexit dictator aratra : Lustratae lictore casae fascesque salignis Postibus afflixi ; collecte consule messes, Et sulcata diu trabeato rura colono. » Haec genitor praecepta dabat, uelut ille carinae 420 Longaeuus rector, uariis quem saepe procellis Explorauit hiems, ponto iam fessus et annis, Aequoreas alni nato commendat habenas, Et casus artesquc docet : quo dextra regatur Sidere, quo fluctus possit moderamine falli, 425 Quae nota nimborum ; quae fraus infida sereni, Quid sol occiduus prodat, quo saucia uento Decolor iratos attollat Cynthia uultus. Aspice nunc, quacumque micas, seu circulus Austri, Magne parens, gelidi seu te meruere Triones, 430 Aspice : completur uotum. Iam natus adaequat Te meritis et, quod magis est optabile, uincit. Subnixus Stilichone tuo, quem fratribus ipse Discedens clipeum defensoremque dedisti. Pro nobis nihil ille pati, nullumque recusat 435 Discrimen temptare sui, non dura uiarum, Non incerta maris. Libyae squalentis harenas Audebit superare pedes, madidaque cadente Pleiade Gaetulas intrabit Syrtibus undas. Hunc tamen in primis populos lenire feroces 440 Et Rhenum pacare iubes. Volat ille citatis Vectus equis nullaque latus stipante caterua, Aspera nubiferas qua Raetia porrigit Alpes, Pergit, et hostiles (tanta est fiducia !) ripas Incomitatus adit. Totum properare per amnem 445 Attonitos reges humili ceruice uideres. Ante ducem nostrum flauam sparsere Sygambri Caesariem, pauidoque orantes murmure Franci Procubuere solo ; iuratur Honorius absens, Imploratque tuum supplex Alamannia nomen. [3,450] Bastarnae uenere truces, uenit accola siluae Bructerus Hercyniae, latisque paludibus exit Cimber, et ingentes Albin liquere Cherusci. Accipit ille preces uarias, tardeque rogatus Annuit, et pacem magno pro munere donat. 455 Nobilitant ueteres Germanica foedera Drusos, Marte sed ancipiti, sed multis cladibus empta. Quis uictum meminit sola formidine Rhenum ? Quod longis alii bellis potuere mereri, Hoc tibi dat Stilichonis iter. Post otia Galli 460 Limitis, hortaris Graias fulcire ruinas. Ionium tegitur uelis uentique laborant Tot curuare sinus, seruaturasque Corinthum Prosequitur facili Neptunus gurgite classes ; Et puer Isthmiaci iam pridem litoris exul, 465 Secura repetit portus cum matre Palaemon. Castra cruore natant ; metitur pellita iuuentus. Pars morbo, pars ense perit. Non lustra Lycaei, Non Erymantheae iam copia sufficit umbrae Innumeris exusta rogis, nudataque ferro 470 Sic flagrasse suas laetantur Maenala siluas. Excutiat cineres Ephyre, Spartanus et Arcas Tutior exangues pedibus proculcet aceruos, Fessaque pensatis respiret Graecia poenis. Gens, qua non Scythicos diffusior ulla Triones 475 Incoluit, cui paruus Athos angustaque Thrace, Cum transiret, erat, per te uiresque tuorum Fracta ducum, lugetque sibi iam rara superstes, Et, quorum turbae spatium uix praebuit orbis, Uno colle latent. Sitiens, inclusaque uallo 480 Ereptas quaesiuit aquas, quas hostibus ante Contiguas alio Stilicho deflexerat arcu, Mirantemque nouas ignota per auia ualles Iusserat aduerso fluuium migrare meatu. Obuia quid mirum uinci, cum Barbarus ultro 485 Iam cupiat seruire tibi ? Tua Sarmata discors Sacramenta petit ; proiecta fraude Gelonus Militat ; in Latios ritus transistis Alani. Vt fortes in Marte uiros animisque paratos, Sic iustos in pace legis, longumque tueris 490 Electos, crebris nec succedentibus urges. Iudicibus notis regimur, fruimurque quietis Militiaeque bonis, ceu bellatore Quirino, Ceu placido moderante Numa. Non inminet ensis, Nullae nobilium caedes ; non crimina uulgo 495 Texuntur ; patria maestus non truditur exul ; Impia continui cessant augmenta tributi ; Non infelices tabulae ; non hasta refixas Vendit opes auidis ; emptor non uoce citatur, Nec tua priuatis crescunt aeraria damnis. [3,500] Munificus laudis, sed non et prodigus auri. Perdurat non empta fides, nec pectora merces Alligat ; ipsa suo pro pignore castra laborant ; Te miles nutritor amat. Quae denique Romae Cura tibi ! Quam fixa manet reuerentia patrum ! 505 Firmatur senium iuris, priscamque resumunt Canitiem leges, emendanturque uetustae, Acceduntque nouae. Talem sensere Solonem Res Pandioniae ; sic armipotens Lacedaemon Despexit muros rigido munita Lycurgo. 510 Quae sub te uel causa breuis, uel iudicis error Neclegitur ? Dubiis quis litibus addere finem Iustior, et mersum latebris educere uerum ? Quae pietas quantusque rigor tranquillaque magni Vis animi nulloque leuis terrore moueri 515 Nec noua mirari facilis ! Quae docta facultas Ingenii linguaeque modus ! Responsa uerentur Legati grauibusque latet sub moribus aetas. Quantus in ore pater radiat ! Quam torua uoluptas Frontis et augusti maiestas grata pudoris ! 520 Iam patrias inples galeas ; iam cornus auita Temptatur uibranda tibi ; promittitur ingens Dextra rudimentis Romanaque uota moratur. Quis decor, incedis quotiens clipeatus et auro Squameus et rutilus cristis et casside maior ! 525 Sic, cum Threicia primum sudaret in hasta, Flumina lauerunt puerum Rhodopeia Martem. Quae uires iaculis uel, cum Gortynia tendis Spicula, quam felix arcus certique petitor Vulneris et iussum mentiri nescius ictum ! 530 Scis quo more Cydon, qua dirigat arte sagittas Armenius, refugo quae sit fiducia Partho. Sic Amphioniae pulcher sudore palestrae Alcides pharetras, Dircaeaque tela solebat Praetemptare feris, olim domitura Gigantes, 535 Et pacem latura polo ; semperque cruentus Ibat, et Alcmenae praedam referebat ouanti. Caeruleus tali prostratus Apolline Python Inplicuit fractis moritura uolumina siluis. Cum uectaris equo simulacraque Martia ludis, 540 Quis molles sinuare fugas, qui tendere contum Acrior, aut subitos melior flexisse recursus ? Non te Massagetae, non gens exercita campo Thessala, non ipsi poterunt aequare bimembres ; Vix comites alae, uix te suspensa sequuntur 545 Agmina feruentesque tument post terga dracones. Vtque tuis primum sonipes calcaribus arsit, Ignescunt patulae nares, non sentit harenas Ungula discussaeque iubae sparguntur in armos. Turbantur phalerae ; spumosis morsibus aurum [3,550] Fumat, anhelantes exundant sanguine gemmae. Ipse labor puluisque decet confusaque motu Caesaries ; uestis radiato murice solem Conbibit, ingesto crispatur purpura uento. Si dominus legeretur equis, tua posceret ultro 555 Verbera Nereidum stabulis nutritus Arion Seruiretque tuis, contempto Castore, frenis Cyllarus et flauum Xanthus spreuisset Achillem. Ipse tibi famulas praeberet Pegasus alas, Portaretque libens, melioraque pondera passus 560 Bellerophonteas indignaretur habenas. Quin etiam uelox Aurorae nuntius Aethon, Qui fugat hinnitu stellas, roseoque domatur Lucifero, quoties equitem te cernit ab astris, Inuidet, inque tuis mauult spumare lupatis. 565 Nunc quoque quos habitus, quantae miracula pompae Vidimus, Ausonio cum iam succinctus amictu Per Ligurum populos solito conspectior ires Atque inter niueas alte ueherere cohortes, Obnixisque simul pubes electa lacertis 570 Sidereum gestaret onus ! Sic numina Memphis In uulgus proferre solet ; penetralibus exit Effigies, breuis illa quidem ; sed plurimus infra Liniger imposito suspirat uecte sacerdos Testatus sudore deum ; Nilotica sistris 575 Ripa sonat, Phariosque modos Aegyptia ducit Tibia ; submissis admugit cornibus Apis. Omnis nobilitas, omnis tua sacra frequentat Thybridis et Latii suboles ; conuenit in unum Quidquid in orbe fuit procerum, quibus auctor honoris 580 Vel tu uel genitor. Numeroso consule consul Cingeris, et socios gaudes admittere patres. Illustri te prole Tagus, te Gallia doctis Ciuibus, et toto stipauit Roma senatu. Portatur iuuenum ceruicibus aurea sedes, 585 Ornatuque nouo grauior deus. Asperat Indus Velamenta lapis, pretiosaque fila smaragdis Ducta uirent ; amethystus inest, et fulgor Hiberus Temperat arcanis hyacinthi caerula flammis. Nec rudis in tali suffecit gratia textu ; 590 Auget acus meritum, picturatumque metallis Viuit opus ; multaque ornatur iaspide uultus, Et uariis spirat Nereia baca figuris. Quae tantum potuit digitis mollire rigorem Ambitiosa colus ? Vel cuius pectinis arte 595 Traxerunt solidae gemmarum stamina telae ? Inuia quis calidi scrutatus stagna profundi Tethyos inuasit gremium ? Quis diuitis algae Germina flagrantes inter quaesiuit harenas ? Quis iunxit lapides ostro ? Quis miscuit ignes [3,600] Sidonii Rubrique maris ? Tribuere colorem Phoenices, Seres subtegmina, pondus Hydaspes. Hoc si Maeonias cinctu graderere per urbes, In te pampineos proferret Lydia thyrsos, In te Nysa choros ; dubitarent orgia Bacchi, 605 Cui furerent ; irent blandae sub uincula tigres. Talis Erythraeis intextus nebrida gemmis Liber agit currus et Caspia flectit eburnis Colla iugis ; Satyri circum crinemque solutae Maenades adstringunt hederis uictricibus Indos ; 610 Ebrius hostili uelatur palmite Ganges. Aspice : mox laetum sonuit clamore tribunal Te Fastos ineunte quater. Sollemnia ludit Omina Libertas ; deductum Vindice morem Lex celebrat, famulusque iugo laxatus erili 615 Ducitur, et grato remeat securior ictu. Tristis condicio pulsata fronte recedit. In ciuem rubuere genae, tergoque remouit Verbera promissi felix iniuria uoti. Prospera Romuleis sperantur tempora rebus 620 In nomen uentura tuum. Praemissa futuris Dant exempta fidem : quotiens te cursibus aeui Praefecit, totiens accessit laurea patri. Ausi Danubium quondam tranare Gruthungi In lintres fregere nemus ; ter mille ruebant 625 Per fluuium plenae cuneis immanibus alni. Dux Odotheus erat. Tantae conamina classis Incipiens aetas et primus contudit annus : Submersae cecidere rates ; fluitantia numquam Largius Arctoos pauere cadauera pisces ; 630 Corporibus premitur Peuce ; per quinque recurrens Ostia barbaricos uix egerit unda cruores, Confessusque parens Odothei regis opima Rettulit exuuiasque tibi. Ciuile secundis Conficis auspiciis bellum. Tibi debeat orbis 635 Fata Gruthungorum debellatumque tyrannum : Hister sanguineos egit te consule fluctus ; Alpinos genitor rupit te consule montes. Sed patriis olim fueras successibus auctor, Nunc eris ipse tuis. Semper uenere triumphi 640 Cum trabeis, sequiturque tuos Victoria fasces. Sis, precor, assiduus consul Mariique relinquas Et senis Augusti numerum. Quae gaudia mundi, Per tua lanugo cum serpere coeperit ora, Cum tibi prodiderit festas Nox pronuba taedas ! 645 Quae tali deuota toro, quae murice fulgens Ibit in amplexus tanti regina mariti ? Quaenam tot diuis ueniet nurus, omnibus aruis Et toto dotanda mari ? Quantusque feretur Idem per Zephyri metas hymenaeus et Euri ! [3,650] O mihi si liceat thalamis intendere carmen Conubiale tuis, si te iam dicere patrem ! Tempus erit, cum tu trans Rheni cornua uictor, Arcadius captae spoliis Babylonis onustus Communem maiore toga signabitis annum : 655 Crinitusque tuo sudabit fasce Sueuus, Vltima fraternas horrebunt Bactra secures.