[28,0] XXVIII. SPHINX, SIVE SCIENTIA.

[28,1] TRADITUR Sphinx fuisse monstrum specie multiforme;
facie et uoce uirginis ; pennis uolucris, unguibus gryphi : 
iugum autem montis in agro Thebano tenebat et uias 
obsidebat : mos autem ei erat uiatores ex insidiis inuadere 
ac comprehendere : quibus in potestatem redactis, aenigmata 
quaedam obscura et perplexa proponebat, quae a 
Musis praebita et accepta putabantur. Ea si soluere et 
interpretari miseri captiui non possent ; haesitantes, et 
confusos in illis; magna saeuitia dilaniabat. Haec calamitas 
cum diu grassaretur, praemium propositum est a Thebanis 
(ipsum Thebarum imperium) uiro qui Sphingis aenigmata 
explicare possit (neque enim alia superandae illius ratio 
erat). Tanto pretio excitatus Oedipus, uir acer et prudens, 
sed pedibus laesis et perforatis, conditionem accepit, 
et experiri statuit. Postquam autem fidens animi et alacer 
se coram Sphinge stitisset ; illa ab eo quaesiuit, quale 
tandem illud animal esset, quod primo quadrupes natum, 
postes bipes factum esset, deinde tripes, ad extremum 
rursus quadrupes. Ille praesenti animo respondit, illud 
in hominem competere, qui sub ipsum partum et infantiam 
quadrupes prouoluitur et uix repere tentat, nec ita 
multo post erectus et bipes incedit ; in senectute autem 
baculo innititur et se sustentat, ut tanquam tripes uideatur ; 
extrema autem aetate decrepitus senex labantibus 
neruis, quadrupes decumbit, et lecto affigitur. Itaque uero 
responso uictoriam adeptus, Sphingem interemit ; cuius 
corpus asello impositum, ueluti in triumpho ducebatur ; 
ipse autem ex pactis rex Thebanorum creatus est.

[28,2] Fabula elegans, nec minus prudens est ; atque uidetur 
conficta de scientia, praesertim coniuncta practicae. 
Siquidem scientia non absurde monstrum dici possit, cum 
ignorantibus et imperitis prorsus admirationi sit. Figura 
autem et specie multiformis est, ob immensam uarietatem 
subiecti, in qua scientia uersatur : uultus et uox affingitur 
muliebris ob gratiam et loquacitatem : adduntur alae, 
quia scientiae et earum inuenta momento discurrunt et 
uolant, cum communicatio scientiae sit instar luminis de 
lumine, quod affatim incenditur. Elegantissime autem 
attribuuntur ungues acuti et adunci ; quia scientiae axiomata 
et argumenta penetrant mentem, eamque prehendunt 
et tenent ut mouere et elabi non possit : quod et 
sanctus philosophus notauit : "Verba sapientum", inquit, 
"sunt tanquam aculei, et ueluti claui in altum defixi". 
Omnis autem scientia collocata uidetur in arduis et editis montium. 
Nam res sublimis merito putatur et excelsa, et 
ignorantiam tanquam ex superiore loco despiciens, atque 
etiam late et undequaque speculatur et prospicit, ut in 
uerticibus montium fieri solet. Vias autem obsidere fingitur 
scientia, quia ubique in itinere isto, siue peregrinatione 
uitae humanae, materia et occasio contemplationis se 
ingerit et occurrit. Proponit autem Sphinx quaestiones 
et aenigmata mortalibus uaria et difficilia, quae accepit a 
Musis. Ea tamen quamdiu apud Musas manent, saeuitia 
fortasse curent ; donec enim nullus alius finis meditationis 
et disquisitionis sit praeter ipsum scire, intellectus non 
premitur, nec in arcto ponitur, sed uagatur et exspatiatur, 
atque in ipsa dubitatione et uarietate nonnullam iucunditatem 
et delectationem sentit : sed postquam a Musis 
huiusmodi aenigmata ad Sphingem transmissa sunt, id est, 
ad practicam, ut instet et urgeat actio, et electio, et decretum : 
tum demum aenigmata molesta et saeua esse incipiunt, 
et, nisi soluantur et expediantur animos hominum 
miris modis torquent et uexant, et in omnes partes distrahunt 
et plane lacerant. Proinde in aenigmatibus Sphingis duplex semper 
proponitur conditio ; non soluenti mentis laceratio; soluenti imperium. 
Qui enim rem callet, in fine suo potitur, atque omnis artifex operi 
suo imperat. 

[28,3] AEnigmatum autem Sphingis duo in uniuersum sunt genera : 
aenigmata de natura rerum, atque aenigmata de 
natura hominis ; atque similiter in praemium solutionis 
sequuntur duo imperia : imperium in naturam, et imperium 
in homines ; uerae enim philosophiae naturalis finis 
proprius et ultimus est, imperiurn in res naturales, corpora, 
medicinas, mechanica, alia infinita ; licet schola, oblatis 
contenta, et sermonibus tumefacta, res et opera negligat 
et fere proiiciat. Verum aenigma illud Oedipodi 
propositum, ex quo ille imperium Thebanum adeptus est, 
pertinebat ad naturam hominis : quisquis enim naturam 
hominis prorsus introspexit, ille faber fere fortunae suae 
esse potest, et ad imperandum natus est. Id quod de 
Romanis artibus bene pronunciatum est : 
"Tu regere imperio populos, Romane, memento ;
Hae tibi erunt artes".

[28,4] Itaque apposite illud, quod Augustus Caesar signo Sphingis, 
siue de industria, siue fortuito usus est. Ille enim 
(si quis unquam) in politica excelluit, et in uitae suae curriculo 
plurima noua aenigmata de natura hominis felicissime 
soluit, quae nisi dexter et paratus soluisset, multoties 
non procul ab imminente pernicie et exitio abfuisset. 
Atque additur in fabula Sphingis deuictae corpus in asellum 
impositum fuisse. Elegantissime certe, cum nihil sit 
tam acutum et abstrusum, quin postquam plane intellectum 
et deinceps peruulgatum sit, etiam tardo imponi
possit. 

[28,5] Neque illud praetermittendum debellatum esse 
Sphingem a uiro pedibus clauato : etenim nimis cito pede 
et celeri gradu ad aenigmata Sphingis homines properare 
solent : unde fit, ut (praeualente Sphinge) potius per 
disputationes ingenia et animos lacerent, quam per opera 
et effectus imperent.