[1,0] LIBER PRIMUS.

[1,1]
1. 1. Duae sunt res quibus nititur omnis tractatio Scripturarum, modus inueniendi quae intellegenda sunt et modus proferendi quae intellecta sunt. De inueniendo prius, de proferendo postea disseremus. Magnum opus et arduum, et si ad sustinendum difficile, uereor ne ad suscipiendum temerarium, ita sane si de nobis ipsis praesumeremus. Nunc uero cum in illo sit spes peragendi huius operis a quo nobis in cogitatione multa de hac re iam tradita tenemus, non est metuendum ne dare desinat cetera, cum ea quae data sunt coeperimus impendere. Omnis enim res quae dando non deficit, dum habetur et non datur, nondum habetur quomodo habenda est. Ille enim ait: Qui habet, dabitur ei. Dabit ergo habentibus, id est, cum benignitate utentibus eo quod acceperunt, adimplebit atque cumulabit quod dedit. Illi quinque et illi septem erant panes, antequam inciperent dari esurientibus; quod ubi fieri coepit, cophinos et sportas satiatis hominum tot millibus impleuerunt. Sicut ergo ille panis dum frangeretur accreuit, sic ea quae ad hoc opus aggrediendum iam Dominus praebuit, cum dispensari coeperint, eo ipso suggerente multiplicabuntur, ut in ipso hoc nostro ministerio, non solum nullam patiamur inopiam, sed de mirabili abundantia gaudeamus.

[1,2]
2. 2. Omnis doctrina uel rerum est uel signorum, sed res per signa discuntur. Proprie autem nunc res appellaui, quae non ad significandum aliquid adhibentur, sicuti est lignum, lapis, pecus atque huiusmodi cetera; sed non illud lignum quod in aquas amaras Moysen misisse legimus, ut amaritudine carerent  neque ille lapis quem Iacob sibi ad caput posuerat  neque illud pecus quod pro filio immolauit Abraham. Hae namque ita res sunt, ut aliarum etiam signa sint rerum. Sunt autem alia signa quorum omnis usus in significando est, sicuti sunt uerba. Nemo enim utitur uerbis nisi aliquid significandi gratia. Ex quo intellegitur quid appellem signa: res eas uidelicet quae ad significandum aliquid adhibentur. Quamobrem omne signum etiam res aliqua est; quod enim nulla res est, omnino nihil est. Non autem omnis res etiam signum est. Et ideo in hac diuisione rerum atque signorum, cum de rebus loquemur, ita loquemur ut etiamsi earum aliquae adhiberi ad significandum possint, non impediant partitionem, qua prius de rebus, postea de signis disseremus; memoriterque teneamus id nunc in rebus considerandum esse quod sunt, non quod aliud etiam praeter seipsas significant.

[1,3]
3. 3. Res ergo aliae sunt quibus fruendum est, aliae quibus utendum, aliae quae fruuntur et utuntur. Illae quibus fruendum est nos beatos faciunt; istis quibus utendum est tendentes ad beatitudinem adiuuamur et quasi adminiculamur, ut ad illas quae nos beatos faciunt, peruenire atque his inhaerere possimus. Nos uero qui fruimur et utimur, inter utrasque constituti, si eis quibus utendum est frui uoluerimus, impeditur cursus noster et aliquando etiam deflectitur, ut ab his rebus quibus fruendum est obtinendis uel retardemur uel etiam reuocemur, inferiorum amore praepediti.

[1,4]
4. 4. Frui est enim amore inhaerere alicui rei propter seipsam. Uti autem, quod in usum uenerit ad id quod amas obtinendum referre, si tamen amandum est. Nam usus illicitus abusus potius uel abusio nominandus est. Quomodo ergo, si essemus peregrini, qui beate uiuere nisi in patria non possemus, eaque peregrinatione utique miseri et miseriam finire cupientes, in patriam redire uellemus, opus esset uel terrestribus uel marinis uehiculis quibus utendum esset ut ad patriam, qua fruendum erat, peruenire ualeremus; quod si amoenitates itineris et ipsa gestatio uehiculorum nos delectaret, conuersi ad fruendum his quibus uti debuimus, nollemus cito uiam finire et peruersa suauitate implicati alienaremur a patria, cuius suauitas faceret beatos: sic in huius mortalitatis uita peregrinantes a Domino, si redire in patriam uolumus, ubi beati esse possimus, utendum est hoc mundo, non fruendum, ut inuisibilia Dei, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciantur, hoc est, ut de corporalibus temporalibusque rebus aeterna et spiritalia capiamus.

[1,5]
5. 5. Res igitur quibus fruendum est, Pater et Filius et Spiritus Sanctus, eademque Trinitas, una quaedam summa res, communisque omnibus fruentibus ea; si tamen res et non rerum omnium causa, si tamen et causa. Non enim facile nomen quod tantae excellentiae conueniat, inueniri potest, nisi quod melius ita dicitur Trinitas haec, unus Deus ex quo omnia, per quem omnia, in quo omnia. Ita Pater et Filius et Spiritus Sanctus et singulus quisque horum Deus, et simul omnes unus Deus et singulus quisque horum plena substantia, et simul omnes una substantia. Pater nec Filius est nec Spiritus Sanctus, Filius nec Pater est nec Spiritus Sanctus, Spiritus Sanctus nec Pater est nec Filius, sed Pater tantum Pater et Filius tantum Filius et Spiritus Sanctus tantum Spiritus Sanctus. Eadem tribus aeternitas, eadem incommutabilitas, eadem maiestas, eadem potestas. In Patre unitas, in Filio aequalitas, in Spiritu Sancto unitatis aequalitatisque concordia. Et tria haec unum omnia propter Patrem, aequalia omnia propter Filium, connexa omnia propter Spiritum Sanctum.

[1,6]
6. 6. Diximusne aliquid et sonuimus aliquid dignum Deo? Immo uero nihil me aliud quam dicere uoluisse sentio; si autem dixi, non hoc est quod dicere uolui. Hoc unde scio, nisi quia Deus ineffabilis est, quod autem a me dictum est, si ineffabile esset, dictum non esset? Ac per hoc ne ineffabilis quidem dicendus est Deus, quia et hoc cum dicitur, aliquid dicitur. Et fit nescio qua pugna uerborum, quoniam si illud est ineffabile quod dici non potest, non est ineffabile quod uel ineffabile dici potest. Quae pugna uerborum silentio cauenda potius quam uoce pacanda est. Et tamen Deus, cum de illo nihil digne dici possit, admisit humanae uocis obsequium, et uerbis nostris in laude sua gaudere nos uoluit. Nam inde est et quod dicitur Deus. Non enim reuera in strepitu istarum duarum syllabarum ipse cognoscitur, sed tamen omnes latinae linguae scios, cum aures eorum sonus iste tetigerit, mouet ad cogitandam excellentissimam quamdam immortalemque naturam.

[1,7]
7. 7. Nam cum ille unus cogitatur deorum Deus, ab his etiam qui alios et suspicantur et uocant et colunt deos siue in caelo siue in terra, ita cogitatur ut aliquid quo nihil sit melius atque sublimius illa cogitatio conetur attingere. Sane quoniam diuersis mouentur bonis, partim eis quae ad corporis sensum, partim eis quae ad animi intellegentiam pertinent, illi qui dediti sunt corporis sensibus, aut ipsum caelum aut quod in caelo fulgentissimum uident, aut ipsum mundum Deum deorum esse arbitrantur. Aut, si extra mundum ire contendunt, aliquid lucidum imaginantur idque uel infinitum uel ea forma quae optima uidetur, inani suspicione constituunt, aut humani corporis figuram cogitant, si eam ceteris anteponunt. Quod si unum Deum deorum esse non putant et potius multos aut innumerabiles aequalis ordinis deos, etiam eos tamen prout cuique aliquid corporis uidetur excellere, ita figuratos animo tenent. Illi autem qui per intellegentiam pergunt uidere quod Deus est, omnibus eum naturis uisibilibus et corporalibus, intellegibilibus uero et spiritalibus, omnibus mutabilibus praeferunt. Omnes tamen certatim pro excellentia Dei dimicant, nec quisquam inueniri potest qui hoc Deum credat esse quo est aliquid melius. Itaque omnes hoc Deum esse consentiunt quod ceteris rebus omnibus anteponunt.

[1,8]
8. 8. Et quoniam omnes qui de Deo cogitant, uiuum aliquid cogitant, illi soli possunt non absurda et indigna existimare de Deo qui uitam ipsam cogitant. Et quaecumque illis forma occurrerit corporis, eam uita uiuere uel non uiuere statuunt, et uiuentem non uiuenti anteponunt; eamque ipsam uiuentem corporis formam, quantalibet luce praefulgeat, quantalibet magnitudine praemineat, quantalibet pulchritudine ornetur, aliud esse ipsam, aliud uitam qua uegetatur intellegunt, eamque illi moli quae ab illa uegetatur et animatur, dignitate incomparabili praeferunt. Deinde ipsam uitam pergunt inspicere, et si eam sine sensu uegetantem inuenerint, qualis est arborum, praeponunt ei sentientem, qualis est pecorum; et huic rursus intellegentem, qualis est hominum. Quam cum adhuc mutabilem uiderint, etiam huic aliquam incommutabilem coguntur praeponere, illam scilicet uitam quae non aliquando desipit aliquando sapit, sed est potius ipsa Sapientia. Sapiens enim mens, id est, adepta sapientiam, antequam adipisceretur non erat sapiens; at uero ipsa Sapientia nec fuit umquam insipiens, nec esse umquam potest. Quam si non uiderent, nullo modo plena fiducia uitam incommutabiliter sapientem commutabili uitae anteponerent. Ipsam quippe regulam ueritatis, qua illam clamant esse meliorem, incommutabilem uident; nec uspiam nisi supra suam naturam uident, quandoquidem se mutabiles uident.

[1,9]
9. 9. Nemo est enim tam impudenter insulsus qui dicat: Unde scis incommutabiliter sapientem uitam mutabili esse praeferendam? Idipsum enim quod interrogat, unde sciam, omnibus ad contemplandum communiter atque incommutabiliter praesto est. Et hoc qui non uidet, ita est quasi caecus in sole, cui nihil prodest ipsis locis oculorum eius tam clarae ac praesentis lucis fulgor infusus. Qui autem uidet et refugit, consuetudine umbrarum carnalium inualidam mentis aciem gerit. Prauorum igitur morum quasi contrariis flatibus ab ipsa patria repercutiuntur homines, posteriora atque inferiora sectantes quam illud quod esse melius atque praestantius confitentur.

[1,10]
10. 10. Quapropter, cum illa ueritate perfruendum sit quae incommutabiliter uiuit, et in ea trinitas Deus, auctor et conditor uniuersitatis, rebus quas condidit consulat, purgandus est animus, ut et perspicere illam lucem ualeat et inherere perspectae. Quam purgationem quasi ambulationem quamdam et quasi nauigationem ad patriam esse arbitremur. Non enim ad eum qui ubique praesens est locis mouemur, sed bono studio bonisque moribus.

[1,11]
11. 11. Quod non possumus, nisi ipsa Sapientia tantae etiam nostrae infirmitati congruere dignaretur et uiuendi nobis praeberet exemplum, non aliter quam in homine, quoniam et nos homines sumus. Sed quia nos cum ad illam uenimus, sapienter facimus; ipsa cum ad nos uenit, ab hominibus superbis quasi stulte fecisse putata est. Et quoniam nos cum ad illam uenimus, conualescimus; ipsa cum ad nos uenit, quasi infirma existimata est. Sed quod stultum est Dei, sapientius est hominibus, et quod infirmum est Dei, fortius est hominibus. Cum ergo ipsa sit patria, uiam se quoque nobis fecit ad patriam.
12. 11. Et cum sano et puro interiori oculo ubique sit praesens, eorum qui oculum illum infirmum immundumque habent, oculis etiam carneis apparere dignata est. Quia enim in Sapientia Dei non poterat mundus per Sapientiam cognoscere Deum, placuit Deo per stultitiam praedicationis saluos facere credentes.

[1,12]
12. 12. Non igitur per locorum spatia ueniendo, sed in carne mortali mortalibus apparendo, uenisse ad nos dicitur. Illuc ergo uenit ubi erat, quia in hoc mundo erat et mundus per eam factus est. Sed quoniam cupiditate fruendi pro ipso Creatore creatura homines configurati huic mundo et mundi nomine congruentissime uocati non eam cognouerunt, propterea dixit Euangelista: Et mundus eam non cognouit. Itaque in Sapientia Dei non poterat mundus per Sapientiam cognoscere Deum. Cur ergo uenit cum hic esset, nisi quia placuit Deo per stultitiam praedicationis saluos facere credentes?

[1,13]
13. 12. Quomodo uenit, nisi quod Verbum caro factum est et habitauit in nobis? Sicuti cum loquimur, ut id quod animo gerimus in audientis animum per aures carneas illabatur, fit sonus uerbum quod corde gestamus, et locutio uocatur. Nec tamen in eumdem sonum cogitatio nostra conuertitur, sed apud se manens integra, formam uocis qua se insinuet auribus, sine aliqua labe suae mutationis assumit. Ita Verbum Dei non commutatum, caro tamen factum est ut habitaret in nobis.

[1,14]
14. 13. Sicut autem curatio uia est ad sanitatem, sic ista curatio peccatores sanandos reficiendosque suscepit. Et quemadmodum medici cum alligant uulnera, non incomposite sed apte id faciunt, ut uinculi utilitatem quaedam pulchritudo etiam consequatur, sic medicina Sapientiae per hominis susceptionem nostris est accomodata uulneribus, de quibusdam contrariis curans et de quibusdam similibus. Sicut etiam ille qui medetur uulneri corporis, adhibet quaedam contraria, sicut frigidum calido uel humidum sicco uel si quid aliud eiusmodi; adhibet etiam quaedam similia, sicut linteolum uel rotundo uulneri rotundum uel oblongum oblongo ligaturamque ipsam non eamdem membris omnibus, sed similem similibus coaptat; sic Sapientia Dei hominem curans seipsam exhibuit ad sanandum, ipsa medicus, ipsa medicina. Quia ergo per superbiam homo lapsus est, humilitatem adhibuit ad sanandum. Serpentis sapientia decepti sumus, Dei stultitia liberamur. Quemadmodum autem illa Sapientia uocabatur, erat autem stultitia contemnentibus Deum, sic ista quae uocatur stultitia, Sapientia est uincentibus diabolum. Nos immortalitate male usi sumus ut moreremur, Christus mortalitate bene usus est ut uiueremus. Corrupto animo feminae ingressus est morbus, integro corpore feminae processit salus. Ad eadem contraria pertinet, quod etiam exemplo uirtutum eius uitia nostra curantur. Iam uero similia quasi ligamenta membris et uulneribus nostris adhibita illa sunt, quod per feminam deceptos per feminam natus, homo homines, mortalis mortales, morte mortuos liberauit. Multa quoque alia diligentius considerantibus quos instituti operis peragendi necessitas non rapit, uel a contrariis uel a similibus medicinae christianae apparet instructio.

[1,15]
15. 14. Iam uero credita Domini a mortuis resurrectio et in caelum ascensio magna spe fulcit fidem nostram. Multum enim ostendit quam uoluntarie pro nobis animam posuerit, qui eam sic habuit in potestatem resumere. Quanta ergo se fiducia spes credentium consolatur, considerans quantus quanta pro nondum credentibus passus sit! Cum uero iudex uiuorum atque mortuorum exspectatur e caelo, magnum timorem incutit neglegentibus, ut se ad diligentiam conuertant, eumque magis bene agendo desiderent, quam male agendo formident. Quibus autem uerbis dici aut qua cogitatione capi potest praemium, quod ille in fine daturus est; quando ad consolationem huius itineris de Spiritu suo tantum dedit, quo in aduersis uitae huius fiduciam caritatemque tantam eius, quem nondum uidemus habeamus, et dona unicuique propria ad instructionem Ecclesiae suae, ut id quod ostendit esse faciendum, non solum sine murmure sed etiam cum delectatione faciamus!

[1,16]
16. 15. Est enim Ecclesia corpus eius, sicut apostolica doctrina commendat, quae coniunx etiam eius dicitur. Corpus ergo suum multis membris diuersa officia gerentibus, nodo unitatis et caritatis tamquam sanitatis astringit. Exercet autem hoc tempore et purgat medicinalibus quibusdam molestiis, ut erutam de hoc saeculo in aeternum sibi copulet coniugem Ecclesiam, non habentem maculam aut rugam aut aliquid huiusmodi.

[1,17]
17. 16. Porro quoniam in uia sumus, nec uia ista locorum est, sed affectuum, quam intercludebat quasi saepta quaedam spinosa, praeteritorum malitia peccatorum, quid liberalius et misericordius facere potuit, qui se ipsum nobis qua rediremus, substernere uoluit, nisi ut omnia donaret peccata conuersis et grauiter fixa interdicta reditus nostri pro nobis crucifixus euelleret?

[1,18]
18. 17. Has igitur claues dedit Ecclesiae suae, ut quae solueret in terra, soluta essent et in caelo, quae ligaret in terra, ligata essent et in caelo, scilicet ut quisquis in Ecclesia eius dimitti sibi peccata non crederet, non ei dimitterentur; quisquis autem crederet seque ab his correctus auerteret, in eiusdem Ecclesiae gremio constitutus, eadem fide atque correctione sanaretur. Quisquis enim non credit dimitti sibi posse peccata, fit deterior desperando, quasi nihil illi melius quam malum esse remaneat, ubi de fructu suae conuersionis infidus est.

[1,19]
19. 18. Iam uero sicut animi quaedam mors est, uitae prioris morumque relictio, quae fit paenitendo, sic etiam corporis mors est animationis pristinae resolutio. Et quomodo animus post paenitentiam, qua priores mores perditos interemit, reformatur in melius, sic etiam corpus post istam mortem quam uinculo peccati omnes debemus, credendum et sperandum est resurrectionis tempore in melius commutari, ut non caro et sanguis regnum caelorum possideat, quod fieri non potest, sed corruptibile hoc induat incorruptionem et mortale hoc induat immortalitatem, nullamque faciens molestiam, quia nullam patietur indigentiam, a beata perfectaque anima cum summa quiete uegetetur.

[1,20]
20. 19. Cuius autem animus non moritur huic saeculo neque incipit configurari ueritati, in grauiorem mortem morte cor poris trahitur; neque ad commutationem caelestis habitudinis, sed ad luenda supplicia reuiuescit.

[1,21]
21. 19. Hoc itaque fides habet atque ita se rem habere credendum est, neque animum neque corpus humanum omnimodum interitum pati, sed impios resurgere ad poenas inaestimabiles, pios autem ad uitam aeternam.

[1,22]
22. 20. In his igitur omnibus rebus illae tantum sunt quibus fruendum est, quas aeternas atque incommutabiles commemorauimus; ceteris autem utendum est ut ad illarum perfruitionem peruenire possimus. Nos itaque qui fruimur et utimur aliis rebus, res aliquae sumus. Magna enim quaedam res est homo, factus ad imaginem et similitudinem Dei, non in quantum mortali corpore includitur, sed in quantum bestias rationalis animae honore praecedit. Itaque magna quaestio est, utrum frui se homines debeant an uti an utrumque. Praeceptum est enim nobis ut diligamus inuicem, sed quaeritur, utrum propter se homo ab homine diligendus sit an propter aliud. Si enim propter se, fruimur eo; si propter aliud, utimur eo. Videtur autem mihi propter aliud diligendus. Quod enim propter se diligendum est, in eo constituitur beata uita, cuius etiamsi nondum res, tamen spes eius nos hoc tempore consolatur. Maledictus autem qui spem suam ponit in homine.

[1,23]
22. 21. Sed nec seipso quisquam frui debet, si liquide aduertas, quia nec seipsum debet propter seipsum diligere, sed propter illum quo fruendum est. Tunc est quippe optimus homo, cum tota uita sua pergit in incommutabilem uitam et toto affectu inhaeret illi. Si autem se propter se diligit, non se refert ad Deum, sed ad seipsum conuersus non ad incommutabile aliquid conuertitur. Et propterea iam cum defectu aliquo se fruitur, quia melior est cum totus haeret atque constringitur incommutabili bono, quam cum inde uel ad seipsum relaxatur. Si ergo teipsum non propter te debes diligere, sed propter illum ubi dilectionis tuae rectissimus finis est, non succenseat alius homo, si etiam ipsum propter Deum diligis. Haec enim regula dilectionis diuinitus constituta est: Diliges, inquit, proximum tuum tamquam teipsum 28, Deum uero ex toto corde, ex tota anima, ex tota mente, ut omnes cogitationes tuas et omnem uitam et omnem intellectum in illum conferas, a quo habes ea ipsa quae confers. Cum autem ait: toto corde, tota anima, tota mente, nullam uitae nostrae partem reliquit quae uacare debeat et quasi locum dare ut alia re uelit frui, sed quidquid aliud diligendum uenerit in animum, illuc rapiatur quo totus dilectionis impetus currit. Quisquis ergo recte diligit proximum, hoc cum eo debet agere, ut etiam ipse toto corde, tota anima, tota mente diligat Deum. Sic enim eum diligens tamquam seipsum totam dilectionem sui et illius refert in illam dilectionem Dei, quae nullum a se riuulum duci extra patitur, cuius deriuatione minuatur.

[1,24]
23. 22. Non autem omnia quibus utendum est diligenda sunt, sed ea sola quae aut nobiscum societate quadam referuntur in Deum, sicut est homo uel angelus, aut ad nos relata beneficio Dei per nos indigent, sicut est corpus. Nam utique martyres non dilexerunt scelus persequentium se, quo tamen usi sunt ad promerendum Deum. Cum ergo quattuor sint diligenda, unum quod supra nos est, alterum quod nos sumus, tertium quod iuxta nos est, quartum quod infra nos est, de secundo et quarto nulla praecepta danda erant. Quantumlibet enim homo excidat a ueritate, remanet illi dilectio sui et dilectio corporis sui. Fugax enim animus ab incommutabili lumine omnium regnatore id agit, ut ipse sibi regnet et corpori suo, et ideo non potest nisi et se et corpus suum diligere.

[1,25]
23. 23. Magnum autem aliquid adeptum se putat, si etiam sociis, id est aliis hominibus, dominari potuerit. Inest enim uitioso animo id magis appetere et sibi tamquam debitum uindicare, quod uni proprie debetur Deo. Talis autem sui dilectio melius odium uocatur. Iniquum est enim, quia uult sibi seruire quod infra se est, cum ipse superiori seruire nolit, rectissimeque dictum est: Qui autem diligit iniquitatern, odit animam suam. Et ideo fit infirmus animus et de mortali corpore cruciatur. Necesse est enim ut illud diligat et eius corruptione praegrauetur. Immortalitas enim et incorruptio corporis de sanitate animi existit, sanitas autem animi est firmissime inhaerere potiori, hoc est incommutabili Deo. Cum uero etiam eis qui sibi naturaliter pares sunt, hoc est, hominibus, dominari affectat, intolerabilis omnino superbia est.

[1,26]
24. 24. Nemo ergo se odit. Et hinc quidem nulla cum aliqua secta quaestio fuit. Sed neque corpus suum quisquam odit. Verum est enim quod ait Apostolus: Nemo umquam carnem suam odio habuit. Et quod nonnulli dicunt, malle se omnino esse sine corpore, omnino falluntur. Non enim corpus suum, sed corruptiones eius et pondus oderunt. Non itaque nullum corpus, sed incorruptum et celerrimum corpus uolunt habere, sed putant nullum corpus esse si tale fuerit, quia tale aliquid esse animam putant. Quod autem continentia quadam et laboribus quasi persequi uidentur corpora sua; qui hoc recte faciunt, non id agunt ut non habeant corpus, set ut habeant subiugatum et paratum ad opera necessaria. Libidines enim male utentes corpore, id est consuetudines et inclinationes animae ad fruendum inferioribus, per ipsius corporis laboriosam quamdam militiam exstinguere affectant. Nam non se interimunt, sed curam suae ualetudinis gerunt.

[1,27]
24. 25. Qui autem peruerse id agunt, quasi naturaliter inimico suo corpori bellum ingerunt. In quo fallit eos quod legunt: Caro concupiscit aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem; haec enim inuicem aduersantur 33. Dictum est enim hoc propter indomitam carnalem consuetudinem, aduersus quam spiritus concupiscit; non ut interimat corpus, sed ut concupiscentia eius, id est consuetudine mala edomita faciat spiritui subiugatum, quod naturalis ordo desiderat. Quia enim hoc erit post resurrectionem, ut corpus omnimodo cum quiete summa spiritui subditum immortaliter uigeat, hoc etiam in hac uita meditandum est, ut consuetudo carnalis mutetur in melius nec inordinatis motibus resistat spiritui. Quod donec fiat, caro concupiscit aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem, non per odium resistente spiritu, sed per principatum; quia magis quod diligit uult subditum esse meliori, nec per odium resistente carne, sed per consuetudinis uinculum, quod a parentum etiam propagine inueteratum naturae lege inoleuit. Id ergo agit spiritus in domanda carne, ut soluat malae consuetudinis quasi pacta peruersa et fiat pax consuetudinis bonae. Tamen nec isti qui falsa opinione deprauati corpora sua detestantur, parati essent unum oculum uel sine sensu doloris amittere, etiamsi in altero tantus cernendi sensus remaneret, quantus erat in duobus, nisi aliqua res quae praeponenda esset urgeret. Isto atque huiusmodi documento satis ostenditur eis qui sine pertinacia uerum requirunt, quam certa sententia sit Apostoli, ubi ait: Nemo enim umquam carnem suam odio habuit. Addidit etiam: Sed nutrit et fouet eam, sicut et Christus Ecclesiam.

[1,28]
25. 26. Modus ergo diligendi praecipiendus est homini, id est quomodo se diligat ut prosit sibi quin autem se diligat et prodesse sibi uelit, dubitare dementis est praecipiendum etiam quomodo corpus suum diligat, ut ei ordinate prudenterque consulat. Nam quod diligat etiam corpus suum idque saluum habere atque integrum uelit, aeque manifestum est. Aliquid itaque amplius diligere aliquis potest, quam salutem atque integritatem corporis sui. Nam multi et dolores et amissiones nonnullorum membrorum uoluntarias suscepisse inueniuntur, sed ut alia quae amplius diligebant consequerentur. Non ergo propterea quisquam dicendus est non diligere salutem atque incolumitatem corporis sui, quia plus aliquid diligit. Nam et auarus quamuis pecuniam diligat, tamen emit sibi panem; quod cum facit dat pecuniam quam multum diligit et augere desiderat, sed quia pluris aestimat salutem corporis sui, quae illo pane fulcitur. Superuacaneum est diutius de re manifestissima disputare, quod tamen plerumque nos facere cogit error impiorum.

[1,29]
26. 27. Ergo quoniam praecepto non opus est ut se quisque et corpus suum diligat, id est, quoniam id quod sumus et id quod infra nos est, ad nos tamen pertinet, inconcussa naturae lege diligimus, quae in bestias etiam promulgata est (nam et bestiae se atque corpora sua diligunt) restabat ut et de illo quod supra nos est et de illo quod iuxta nos est, praecepta sumeremus. Diliges, inquit, Dominum Deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua et ex tota mente tua, et diliges proximum tuum tamquam teipsum. In his duobus praeceptis tota Lex pendet et omnes Prophetae. Finis itaque praecepti est dilectio 36, et ea gemina, id est Dei et proximi. Quod si te totum intellegas, id est animum et corpus tuum, et proximum totum, id est animum et corpus eius (homo enim ex animo constat et corpore), nullum rerum diligendarum genus in his duobus praeceptis praetermissum est. Cum enim praecurrat dilectio Dei eiusque dilectionis modus praescriptus appareat, ita ut cetera in illum confluant, de dilectione tua nihil dictum uidetur. Sed cum dictum est: Diliges proximum tuum tamquam teipsum, simul et tui abs te dilectio non praetermissa est.

[1,30] 
27. 28. Ille autem iuste et sancte uiuit, qui rerum integer aestimator est. Ipse est autem qui ordinatam habet dilectionem, ne aut diligat quod non est diligendum, aut non diligat quod diligendum est, aut amplius diligat quod minus diligendum est, aut aeque diligat quod uel minus uel amplius diligendum est. Omnis peccator in quantum peccator est, non est diligendus, et omnis homo in quantum homo est, diligendus est propter Deum, Deus uero propter seipsum. Et si Deus omni homine amplius diligendus est, amplius quisque Deum debet diligere quam seipsum. Item amplius alius homo diligendus est quam corpus nostrum, quia propter Deum omnia ista diligenda sunt et potest nobiscum alius homo Deo perfrui, quod non potest corpus, quia corpus per animam uiuit qua fruimur Deo.

[1,31] 
28. 29. Omnes autem aeque diligendi sunt. Sed cum omnibus prodesse non possis, his potissimum consulendum est, qui pro locorum et temporum uel quarumlibet rerum opportunitatibus constrictius tibi quasi quadam sorte iunguntur. Sicut enim si tibi abundaret aliquid, quod dare oporteret ei qui non haberet, nec duobus dari potuisset, si tibi occurrerent duo, quorum neuter alium uel indigentia uel erga te aliqua necessitudine superaret, nihil iustius faceres quam ut sorte legeres cui dandum esset quod dari utrique non posset, sic in hominibus quibus omnibus consulere nequeas, pro sorte habendum est, prout quisque tibi temporaliter colligatius adhaerere potuerit.

[1,32] 
29. 30. Omnium autem qui nobiscum frui possunt Deo, partim eos diligimus quos ipsi adiuuamus, partim eos a quibus adiuuamur, partim quorum et indigemus adiutorio et indigentiae subuenimus, partim quibus nec ipsi conferimus aliquid commodi nec ab eis ut nobis conferatur attendimus. Velle tamen debemus ut omnes nobiscum diligant Deum, et totum quod eos uel adiuuamus uel adiuuamur ab eis ad unum illum finem referendum est. Si enim in theatris nequitiae qui aliquem diligit histrionem et tamquam magno uel etiam summo bono eius arte perfruitur, omnes diligit qui eum diligunt secum, non propter illos, sed propter eum quem pariter diligunt; et quanto est in eius amore feruentior, tanto agit quibus potest modis, ut a pluribus diligatur et tanto pluribus eum cupit ostendere, et quem frigidiorem uidet, excitat eum quantum potest laudibus illius; si autem contrauenientem inuenerit, odit in illo uehementer odium dilecti sui, et quibus modis ualet, instat ut auferat: quid nos in societate dilectionis Dei agere conuenit, quo perfrui beate uiuere est; et a quo habent omnes qui eum diligunt et quod sunt et quod eum diligunt, de quo nihil metuimus ne cuiquam possit cognitus displicere; et qui se uult diligi, non ut sibi aliquid, sed ut eis qui diligunt aeternum praemium conferatur, hoc est ipse quem diligunt? Hinc efficitur ut inimicos etiam nostros diligamus. Non enim eos timemus, quia nobis quod diligimus auferre non possunt, sed miseramur potius, quia tanto magis nos oderunt, quanto ab illo quem diligimus separati sunt. Ad quem si conuersi fuerint, et illum tamquam beatificum bonum, et nos tamquam socios tanti boni necesse est ut diligant.

[1,33]  
30. 31. Oritur autem hoc loco de angelis nonnulla quaestio. Illo enim fruentes etiam ipsi beati sunt, quo et nos frui desideramus; et quantum in hac uita fruimur uel per speculum uel in aenigmate, tanto nostram peregrinationem et tolerabilius sustinemus et ardentius finire cupimus. Sed utrum ad illa duo praecepta etiam dilectio pertineat angelorum, non irrationabiliter quaeri potest. Nam quod nullum hominum exceperit qui praecepit ut proximum diligamus, et ipse in Euangelio Dominus ostendit, et apostolus Paulus. Namque ille cui duo ipsa praecepta protulerat atque in eis pendere totam Legem Prophetasque omnes dixerat, cum interrogaret eum dicens: Et quis est mihi proximus? hominem quemdam proposuit descendentem ab Hierusalem ad Iericho incidisse in latrones et ab eis grauiter uulneratum saucium et semiuiuum esse derelictum. Cui proximum esse non docuit, nisi qui erga illum recreandum atque curandum misericors exstitit, ita ut hoc qui interrogauerat interrogatus ipse fateretur. Cui Dominus ait: Vade et tu fac similiter, ut uidelicet eum proximum esse intellegamus, cui uel exhibendum est officium misericordiae, si indiget, uel exhibendum esset, si indigeret. Ex quo est iam consequens ut etiam ille a quo nobis hoc uicissim exhibendum est, proximus sit noster. Proximi enim nomen ad aliquid est, nec quisquam esse proximus nisi proximo potest. Nullum autem exceptum esse cui misericordiae denegetur officium, quis non uideat, quando usque ad inimicos etiam porrectum est, eodem Domino dicente: Diligite inimicos uestros, benefacite eis qui uos oderunt?

[1,34] 
30. 32. Ita quoque Paulus apostolus docet cum dicit: Nam non adulterabis, non homicidium facies, non furaberis, non concupisces, et si quod est aliud mandatum, in hoc sermone recapitulatur: Diliges proximum tuum tamquam te ipsum. Dilectio proximi malum non operatur. Quisquis ergo arbitratur non de omni homine Apostolum praecepisse, cogitur fateri, quod absurdissimum et sceleratissimum est, uisum fuisse Apostolo non esse peccatum si quis aut non Christiani aut inimici adulterauerit uxorem, aut eum occiderit aut eius rem concupiuerit. Quod si dementis est dicere, manifestum est omnem hominem proximum esse deputandum, quia erga neminem operandum est malum.

[1,35] 
30. 33. Iamuero si uel cui praebendum est, uel a quo nobis praebendum est officium misericordiae, recte proximus dicitur, manifestum est hoc praecepto quo iubemur diligere proximum, etiam sanctos angelos contineri, a quibus tanta nobis misericordiae impenduntur officia, quanta multis diuinarum Scripturarum locis animaduertere facile est. Ex quo et ipse Deus et Dominus noster proximum se nostrum dici uoluit. Nam et seipsum significat Dominus Iesus Christus opilatum esse semiuiuo iacenti in uia afflicto et relicto a latronibus. Et Propheta in oratione ait: Sicut proximum, sicut fratrem nostrum, ita conplacebam. Sed quoniam excellentior ac supra nostram naturam est diuina substantia, praeceptum quo diligamus Deum, a proximi dilectione distinctum est. Ille enim nobis praebet misericordiam propter suam bonitatem, nos autem nobis inuicem propter illius, id est, ille nostri miseretur ut se perfruamur, nos uero inuicem nostri miseremur ut illo perfruamur.

[1,36] 
31. 34. Quapropter adhuc ambiguum esse uidetur, cum dicimus ea re nos perfrui quam diligimus propter seipsam, et ea re nobis fruendum esse tantum, qua efficimur beati, ceteris uero utendum. Diligit enim nos Deus, et multum nobis dilectionem eius erga nos diuina Scriptura commendat. Quomodo ergo diligit? Ut nobis utatur an ut fruatur? Sed si fruitur, eget bono nostro, quod nemo sanus dixerit. Omne enim nostrum bonum uel ipse uel ab ipso est. Cui autem obscurum uel dubium est, non egere lucem rerum harum nitore quas ipsa illustrauerit? Dicit etiam apertissime Propheta: Dixi Domino: Dominus meus es tu, quoniam bonorum meorum non eges. Non ergo fruitur nobis, sed utitur. Nam si neque fruitur neque utitur, non inuenio quemadmodum diligat.

[1,37] 
32. 35. Sed neque sic utitur ut nos; nam nos res quibus utimur ad id referimus ut Dei bonitate perfruamur; Deus uero ad suam bonitatem usum nostrum refert. Quia enim bonus est, sumus; et in quantum sumus, boni sumus. Porro autem quia etiam iustus est, non impune mali sumus; et in quantum mali sumus, in tantum etiam minus sumus. Ille enim summe ac primitus est, qui omnino incommutabilis est, et qui plenissime dicere potuit: Ego sum qui sum, et: Dices eis: Qui est misit me ad uos 46. Ut cetera quae sunt, et nisi ab illo esse non possint, et in tantum bona sint, in quantum acceperunt ut sint. Ille igitur usus qui dicitur Dei, quo nobis utitur, non ad eius sed ad nostram utilitatem refertur, ad eius autem tantummodo bonitatem. Cuius autem nos miseremur et cui consulimus, ad eius quidem utilitatem id facimus eamque intuemur, sed nescio quomodo etiam nostra fit consequens, cum eam misericordiam quam impendimus egenti, sine mercede non relinquit Deus. Haec autem merces summa est ut ipso perfruamur, et omnes qui eo fruimur, nobis etiam inuicem in ipso perfruamur.

[1,38] 
33. 36. Nam si in nobis id facimus, remanemus in uia et spem beatitudinis nostrae in homine aut in angelo collocamus. Quod et homo superbus et angelus superbus arrogant sibi atque in se aliorum spem gaudent constitui. Sanctus autem homo et sanctus angelus etiam fessos nos atque in se adquiescere et remanere cupientes, reficiunt potius, aut eo sumptu quem propter nos, aut illo etiam quem propter se acceperunt, acceperunt tamen. Atque ita refectos in illum ire compellunt, quo fruentes pariter beati sumus. Nam et Apostolus clamat: Numquid Paulus crucifixus est pro uobis? Aut in nomine Pauli baptizati estis?  et: Neque qui plantat est aliquid neque qui rigat, sed qui incrementum dat Deus. Et angelus hominem se adorantem monet ut illum potius adoret, sub quo ei Domino etiam ipse conseruus est.

[1,39] 
33. 37. Cum autem homine in Deo frueris, Deo potius quam homine frueris. Illo enim frueris quo efficeris beatus, et ad eum te peruenisse laetaberis, in quo spem ponis ut uenias. Inde ad Philemonem Paulus: Ita, frater, inquit, ego te fruar in Domino. Quod si non addidisset in Domino, et te fruar tantum dixisset, in eo constituisset spem beatitudinis suae. Quamquam etiam uicinissime dicitur frui cum dilectione uti. Cum enim adest quod diligitur, etiam delectationem secum necesse est gerat. Per quam si transieris eamque ad illud ubi perma nendum est retuleris, uteris ea et abusiue, non proprie diceris frui. Si uero inhaeseris atque permanseris, finem in ea ponens laetitiae tuae, tunc uere et proprie frui dicendus es. Quod non faciendum est nisi in illa Trinitate, id est summo et incommutabili bono.

[1,40] 
34. 38. Vide quemadmodum, cum ipsa Veritas et Verbum per quod facta sunt omnia, caro factum esset ut habitaret in nobis, tamen ait Apostolus: Et si noueramus Christum secundum carnem, sed iam non nouimus. Ille quippe qui non solum peruenientibus possessionem, sed etiam uiam se uoluit praebere uenientibus ad principium uiarum, uoluit carnem assumere. Unde est etiam illud: Dominus creauit me in principio uiarum suarum, ut inde inciperent qui uellent uenire. Apostolus igitur quamuis adhuc ambularet in uia et ad palmam supernae uocationis sequeretur uocantem Deum, tamen ea quae retro sunt obliuiscens, et in ea quae ante sunt extentus, iam principium uiarum transierat, hoc est, eo non indigebat a quo tamen aggrediendum et exordiendum iter est omnibus qui ad ueritatem peruenire et in uita aeterna permanere desiderant. Sic enim ait: Ego sum uia et ueritas et uita , hoc est, per me uenitur, ad me peruenitur, in me permanetur. Cum enim ad ipsum peruenitur, etiam ad Patrem peruenitur, quia per aequalem ille cui est aequalis agnoscitur; uinciente et tamquam agglutinante nos Spiritu Sancto, quo in summo atque incommutabili bono permanere possimus. Ex quo intellegitur quam nulla res in uia tenere nos debeat, quando nec ipse Dominus, in quantum uia nostra esse dignatus est, tenere nos uoluerit, sed transire, ne rebus temporalibus, quamuis ab illo pro salute nostra susceptis et gestis, haereamus infirmiter, sed per eas potius curramus alacriter, ut ad eum ipsum, qui nostram naturam a temporalibus liberauit et collocauit ad dexteram Patris, prouehi atque peruehi mereamur.

[1,41]
35. 39. Omnium igitur quae dicta sunt, ex quo de rebus tractamus, haec summa est, ut intellegatur Legis et omnium diuinarum Scripturarum plenitudo et finis esse dilectio 58 rei qua fruendum est, et rei quae nobiscum ea re frui potest, quia ut se quisque diligat praecepto non opus est. Hoc ergo ut nossemus atque possemus, facta est tota pro nostra salute per diuinam prouidentiam dispensatio temporalis qua debemus uti, non quasi mansoria quadam dilectione et delectatione, sed transitoria potius tamquam uiae, tamquam uehiculorum uel aliorum quorumlibet instrumentorum, aut si quid congruentius dici potest; ut ea quibus ferimur propter illud ad quod ferimur diligamus.

[1,42]
36. 40. Quisquis igitur Scripturas diuinas uel quamlibet earum partem intellexisse sibi uidetur, ita ut eo intellectu non aedificet istam geminam caritatem Dei et proximi, nondum intellexit 59. Quisquis uero talem inde sententiam duxerit, ut huic aedificandae caritati sit utilis, nec tamen hoc dixerit quod ille quem legit eo loco sensisse probabitur, non perniciose fallitur nec omnino mentitur. Inest quippe in mentiente uoluntas falsa dicendi, et ideo multos inuenimus, qui mentiri uelint; qui autem falli, neminem. Cum igitur hoc sciens homo faciat, illud nesciens patiatur, satis apparet in una eademque re illum qui fallitur, eo qui mentitur esse meliorem, quandoquidem pati melius est iniquitatem quam facere. Omnis autem qui mentitur iniquitatem facit, et si cuiquam uidetur utile aliquando esse mendacium, potest uideri utilem aliquando esse iniquitatem. Nemo enim mentiens, in eo quod mentitur, seruat fidem. Nam hoc utique uult, ut cui mentitur fidem sibi habeat, quam tamen ei mentiendo non seruat. Omnis autem fidei uiolator iniquus est. Aut igitur iniquitas aliquando utilis est, quod fieri non potest, aut mendacium semper inutile est.

[1,43]
36. 41. Sed quisquis in Scripturis aliud sentit quam ille qui scripsit, illis non mentientibus fallitur. Sed tamen, ut dicere coeperam, si ea sententia fallitur, qua aedificet caritatem, quae finis praecepti est, ita fallitur, ac si quisquam errore deserens uiam, eo tamen per agrum pergat quo etiam uia illa perducit. Corrigendus est tamen, et quam sit utilius uiam non deserere demonstrandum est, ne consuetudine deuiandi etiam in transuersum aut peruersum ire cogatur.
37. 41. Asserendo enim temere quod ille non sensit quem legit, plerumque incurrit in alia quae illi sententiae contexere nequeat. Quae si uera et certa esse consentit, illud non possit uerum esse quod senserat; fitque in eo, nescio quomodo, ut amando sententiam suam Scripturae incipiat offensior esse quam sibi. Quod malum si serpere siuerit, euertetu ex eo. Per fidem enim ambulamus, non per speciem; titubabit autem fides, si diuinarum Scripturarum uacillat auctoritas; porro fide titubante, caritas etiam ipsa languescit. Nam si a fide quisque ceciderit, a caritate etiam necesse est cadat. Non enim potest diligere quod esse non credit. Porro si et credit et diligit, bene agendo et praeceptis morum bonorum obtemperando efficit ut etiam speret se ad id quod diligit esse uenturum. Itaque tria haec sunt quibus et scientia omnis et prophetia militat: fides, spes, caritas.

[1,44]
38. 42. Sed fidei succedet species quam uidebimus, et spei succedet beatitudo ipsa ad quam peruenturi sumus, caritas autem etiam istis decedentibus augebitur potius. Si enim credendo diligimus quod nondum uidemus, quanto magis cum uidere coeperimus? Et si sperando diligimus quo nondum peruenimus, quanto magis cum peruenerimus? Inter temporalia quippe atque aeterna hoc interest, quod temporale aliquid plus diligitur antequam habeatur, uilescet autem cum aduenerit. Non enim satiat animam, cui uera est et certa sedes aeternitas. Aeternum autem ardentius diligitur adeptum quam desideratum. Nulli enim desideranti conceditur plus de illo existimare quam se habet, ut ei uilescat cum minus inuenerit, sed quantum quisque ueniens existimare potuerit, plus perueniens inuenturus est.

[1,45]
39. 43. Homo itaque fide et spe et caritate subnixus, eaque inconcusse retinens, non indiget Scripturis nisi ad alios instruendos. Itaque multi per haec tria etiam in solitudine sine codicibus uiuunt. Unde in illis arbitror iam impletum esse quod dictum est: Siue prophetiae euacuabuntur, siue linguae cessabunt, siue scientia euacuabitur. Quibus tamen quasi machinis tanta fidei et spei et caritatis in eis surrexit instructio, ut perfectum aliquid tenentes, ea quae sunt ex parte non quaerant, perfectum sane, quantum in hac uita potest. Nam in comparatione futurae uitae nullius iusti et sancti est uita ista perfecta. Ideo manent inquit, fides, spes, caritas, tria haec. Maior autem horum est caritas 66, quia et cum quisque ad aeterna peruenerit, duobus istis decedentibus caritas auctior et certior permanebit.

[1,46]
40. 44. Quapropter, cum quisque cognouerit finem praecepti esse caritatem de corde puro et conscientia bona et fide non ficta, omnem intellectum diuinarum Scripturarum ad ista tria relaturus, ad tractationem illorum Librorum securus accedat. Cum enim diceret: caritas, addidit: de corde puro, ut nihil aliud quam id quod diligendum est diligatur. Conscientiam uero bonam subiunxit bi propter spem. Ille enim se ad id quod credit et diligit peruenturum esse desperat, cui malae conscientiae scrupulus inest. Tertio et fide inquit non ficta. Si enim fides nostra mendacio caruerit, tunc et non diligimus quod non est diligendum, et recte uiuendo id speramus, ut nullo modo spes nostra fallatur. Propterea de rebus continentibus fidem, quantum pro tempore satis esse arbitratus sum, dicere uolui, quia in aliis uoluminibus siue per alios siue per nos multa iam dicta sunt. Modus itaque sit iste libri huius. Cetera de signis, quantum Dominus dederit, disseremus.