INCIPIUNT CANONES DOMNI ABBONIS ABBATIS, ET REGIS HUGONIS, ET ROBERTI FILII EJUS FRANCORUM REGIS, Excerpti de aliis canonibus.

PRAEFATIO.
Dominis meis gloriosissimis, Francorum regibus, HUGONI, filioque ROTBERTO speciem gerenti dignam imperio, humilis Floriacensium rector ABO, perpetuae salutis munus in Christo.

Postquam divina providente clementia regni fastigium suscepistis, ad probationis emolumentum multa infortunia, occulto sed non injusto Dei judicio, perpessi estis. Nec id ab externis gentibus, sed a regni primoribus  , ut vestri imperii primordia fermentarentur. Sed quia de omnibus vos eripuit omnipotens Dominus, recordamini bonitatis et pietatis Dei, recordamini praedecessorum vestrorum, bonorum regum; recordamini judiciorum justorum, ac semper habetote in animo parcere subjectis et  [0473B] debellare superbos. Certe, serenissimi domini, quia vos in nostrum ordinem benevolos comperi, capitula inferius scripta ex canonum legumve libris, partim meis, partim aliorum sententiis uno tenore digessi; et vestro nomini consecrans, postquam contra aemulos Apologetico usus sum  , uno tomo breviter collecta explicui. In quibus et vestri ministerii  [0474A] summam expressi; et quanter vobis fidem servare debeant optimates regni non tacui. Ad defensionem quoque monastici ordinis plura congessi: qui monachorum senatum semper salvum esse et volo  et volui, quorum etiam vos piissimi defensores et advocati estis.
Unde simul cum monachis vestri Abonis miseremini, ut det vobis Deus suam invenire misericordiam hic et in perpetuum cum regibus sanctis. Valete. 



CAPITULA.



I. De honore ecclesiarum vel monasteriorum.

II. De defensoribus ecclesiarum.

III. De ministerio regis.

IV. De fidelitate regis.

 [0474B] V. De privilegiis ecclesiae et possessionum ejus.

VI. De praeceptis regalibus vel imperialibus.

VII. De differentia testamentorum et precariis.

VIII. De eo quod necessitas excludat leges et canones.

IX. De differentia legis et consuetudinis.

X. De eo quod sacerdotes mandatum ad gentem extraneam non mittant.

 [0475A] XI. De clericis electis ab aedificatoribus ecclesiarum.

XII. De ordinatione vel degradatione presbyterorum.

XIII. De eo quod absque pecunia episcopi debeant ordinari.

XIV. De electione abbatis.

XV. De ordinatione abbatis, et de accessu episcopi ad monasterium.

XVI. De abbate, quod sacerdos esse debeat.

XVII. De accusato abbate quid agendum sit.

XVIII. De monachis et sanctimonialibus, ut regulariter vivant.

XIX. De abbate ad regem pertinente.

XX. De rectore Floriacensi.

 [0475B] XXI. De sacerdotio monachi.

XXII. De monachis non servantibus propositum.

XXIII. De clericis qui monachi fieri volunt, et de insolentia episcoporum in monachos.

XXIV. De clericis qui propter vanitatem efficiuntur monachi.

XXV. De possessionibus ecclesiae, in quibus clerici aedificant.

XXVI. De sanctimoniali vel monacho in jus vocato.

XXVII. De his quae offeruntur ecclesiae.


XXVIII. De episcopis invasoribus praetermissa synodo.

XXIX. De tricennali praescriptione.

XXX. De dote ecclesiarum.

 [0475C] XXXI. De episcopo, quid habere debeat de ecclesia.

XXXII. De rebus ecclesiae et de proximis fundatorum ejus.

XXXIII. De provisione suffragii episcoporum.

XXXIV. De indigentia eorum qui res suas obtulerunt ecclesiae.

XXXV. De avaritia sacerdotum.

XXXVI. De injuste excommunicatis.

XXXVII. De ecclesiis et earum presbyteriis.

XXXVIII. De eo quod episcopus tertiam partem ecclesiae potest dare cui voluerit.

XXXIX. De sanctitate vitae clericorum.

XL. De filiis sacerdotum, vel ministrorum.

XLI. De rebus ecclesiae dispensandis.

XLII. Ut nullus episcopus sibi eligat successorem.

 [0475D] XLIII. De Eucharistia.

XLIV. De accusatoribus sacerdotum.

XLV. De episcopis in judicium testimonii causa evocatis.

XLVI De his qui contra episcopum habent causam.

XLVII. De accusatis episcopis.

XLVIII. De testimoniis clericorum.

XLIX. De frequenti sacrificio.

L. De militantibus.

LI. De stipendiis militum.

LII. De militantibus clericis.

I.—De honore ecclesiarum et monasteriorum.

Ecclesia quae est templum Dei vivi, quo honore habenda sit, testatur ipse Dominus in Evangelio  [0476A] quo dicit Petro: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam  (Matth. XVI, 18) . Quia igitur ipsa est oratorium, de quo beatus Pater Benedictus dicit  (S. BENEDICT. Reg. cap. 52) : «Oratorium hoc sit quod dicitur, nec ibi quidquam aliud agatur aut condatur,» providendum est ne, cui Christus fundamentum est, in usus saecularium transferatur propter rapinas suarum rerum, quia perhibentur Christiani intus vel foris violentiam ingerere atriis domus Dei. Unde Theodosius et Valentinianus Augusti, libro nono legum, capitulo 34, Antiocho praeposito  (Cod. Theod., lib. IX, tit. 45) : «Pateant, inquiunt, summi Dei templa timentibus, nec sola altaria et oratorium templi circumjectum, quae [al., qui] ecclesias quadripartito intrinsecus parietum  [0476B] septu concludit, ad tuitionem confugientium sancimus esse proposita, sed usque ad extremas fores ecclesiae, quas oratum gestiens populus primas ingreditur, confugientibus aram salutis esse praecipimus; et aditum pariter templi, quem parietum descripsimus cinctu. Et post loca publica, januas primas ecclesiae quidquid fuerit interjacens, sive in cellulis, sive in domibus, hortulis et balneis, areis atque porticibus, confugas interioris templi vice tueatur. Nec in extrahendo eos conetur quisquam sacrilegas manus immittere, neque [al., ne qui hoc] ausus sit, cum discrimen suum videat, ad expendendam opem ipsi quoque confugiant. Hanc autem spatii latitudinem ideo indulgemus, ne in ipso Dei templo et sacrosanctis altaribus confugientium  [0476C] quemquam mane vel vespere cubare vel pernoctare liceat, ipsis hoc clericis religionis causa vetantibus.»

INTERPRETATIO. Ecclesiae sunt loca Deo dicata, et ideo reos, qui ibidem compulsi timore confugerint, ita tueantur ut nullus locis sanctis ad direptionem rerum vim aut manus afferre praesumat; sed quidquid spatii vel in porticibus, vel in areis ad ecclesiam adjacentibus pertinet, velut interiora templi praecipimus custodiri, ut reos timoris necessitas non constringat circa altaria manere, et loca venerabilia polluantur. Sane si qui ad sancta loca confugerint, arma, si qua secum portaverint, mox deponant, nec se aestiment magis armorum praesidio quam sanctorum locorum veneratione defendi. Quod si deponere arma  [0476D]  noluerint, et sacerdoti vel clericis non crediderint, sciant se armatorum viribus pertrahendos. Si vero aliquis extrahere de locis sanctis quemlibet reum quacunque ratione tentaverit, capitali supplicio esse damnandum.


II.—De defensoribus ecclesiarum vel monasteriorum.

Defensores ecclesiarum qui dicuntur hodie, contra auctoritatem legum et canonum sibi defendunt quod fuerat juris ecclesiarum, sicque violentiam clericis et monachis ingerendo, res ecclesiarum seu monasteriorum usufructuario diripiunt, colonos in paupertatem redigunt, possessiones ecclesiarum non augent, sed minuunt, et quorum defensores esse  [0477A] debuerant, eos vastant. Patet rerum copia cunctis hostibus praedae, nec parant saltem vel verbis obviant, ut resistant, qui se putant non jam advocatos, sed dominos, dum post abscessum hostium consumunt quidquid fuerit residuum, juxta illud propheticum:  Residuum erucae comedit locusta, et residuum locustae comedit bruchus, etc.  (Joel. I, 4) . Denique idcirco videmus ecclesias destructas, monasteria quaedam diruta, quaedam ad summam inopiam redacta, quae bonorum virorum eleemosyna aliquando floruerunt in magna gloria, quia multi se ultro offerentes sub advocationis obtentu, de possessionibus, de redditibus, de oblationibus maximam portionem intercipiunt, quam ecclesiastici capere debuerant. Unde ut talis praesumptio cessaret, ita cautum est  [0477B] in concilio Africano, cap. 64. «Placuit etiam ut petant ex nomine provinciarum omnium legati perrecturi, Vincentius et Fortunatius, a gloriosissimis imperatoribus, ut dent facultatem defensores constituendi scholasticos, qui in actu sunt vel in munere defensionis causarum, ut more sacerdotum provinciae id ipsi, qui defensionem ecclesiarum susceperint, habeant facultatem pro negotiis ecclesiarum, quoties necessitas flagitaverit, vel ad obsistendum obrepentibus, vel ad necessaria suggerenda ingredi judicum secretaria.»


III.—De ministerio regis.

Quale ministerium regis sit, et ipse sui officii nomine prodit, et totius regni suscepta cura innotescit; nec magis ulla sententia animum regis ad bene  [0477C] agendum subrigit quam diversorum principum clementia proposita sub exemplis, quia et Constantini imperatoris mansuetudo laudatur inter dissidentes episcopos, et Marciani pura fides inter haereticos et orthodoxos. Sed de externis quid loquor, et loquendo immoror, cum ad dispensationem reipublicae et utilitatem ecclesiarum tanta fuerit pietas ac prudentia Caroli, et filii ejus Ludovici? Certe utrique pro tempore ac ratione noverant parcere subjectis et debellare superbos. Unde ex libris, qui ex conciliis sui temporis effecti sunt cum subjectione episcoporum, quanta facile est reperiri, expressum libro II, cap. 1  (Concil. Paris. VI) , post aliqua: «Justitia regis est, neminem injuste per potentiam opprimere, sine acceptione personarum inter virum et proximum suum  [0477D] judicare, advenis et pupillis et viduis defensorem esse, furta cohibere, adulteria punire, iniquos non exaltare, impudicos et histriones non nutrire, impios de terra perdere, parricidas et pejerantes vivere non sinere, ecclesias defensare, pauperes eleemosynis alere; justos super regni negotia constituere, senes et sapientes et sobrios consiliarios habere, magorum et hariolorum pythonissarumque superstitionibus non intendere, iracundiam differre, patriam fortiter et juste contra adversarios defendere; per omnia in Dec vivere, prosperitatibus non elevare animum, cuncta adversa patienter ferre, fidem catholicam in Deum habere, filios suos non sinere impie agere,  [0478A] certis horis orationibus insistere, ante horas congruas non gustare cibum. Vae enim terrae, cujus rex est puer, et cujus principes mane comedunt  (Eccle. X, 16) . Haec regni prosperitatem in praesenti faciunt, et regem ad coelestia regna meliora perducunt.»


IV.—De fidelitate regis.

Cum regis ministerium sit totius regni penitus negotia discutere, ne quid in eis lateat injustitiae, quomodo ad tanta poterit subsistere, nisi annuentibus episcopis et primoribus regni? Et cum Apostolus dicat: Deum timete, regem honorificate  (I Petr. II, 17) , qua ratione sui ministerii vices exercebit in contumacium perfidia, si ei primores regni auxilio et consilio non exhibeant debitum honorem cum  [0478B] omni reverentia? Ipse enim solus non sufficit ad omnia regni utilia. Idcirco partito in aliis onere, quos dignos credit honore, honorandus est et ipse sincera devotione, ne quis ei contradicat quomodocunque, quia qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit  (Rom. XIII, 12) . Siquidem ut melius est non vovere quam post votum non reddere, ita melius est electioni principis non subscribere quam post subscriptionem electum contemnere vel proscribere, quandoquidem in altero libertatis amor laudatur, in altero servilis contumacia probo datur. Tres namque electiones generales novimus, quarum una est regis vel imperatoris, altera pontificis, tertia abbatis. Et primam quidem facit concordia totius regni; secundam vero unanimitas civium et cleri; tertiam  [0478C] sanius consilium coenobialis congregationis. Et unaquaeque non pro saecularis amicitiae gratia vel pretio, sed ad suam professionem pro sapientia vel vitae merito. Porro ordinatus rex ab omnibus subditis fidem sibi sacramento exigit, ne in aliquibus regni sui finibus discordia generari possit. Hinc habes scriptum in concilio Toletano IV: «Post instituta quaedam ecclesiastici ordinis vel decreta, quae ad quorumdam pertinent disciplinam, postremo nobis cunctis sacerdotibus sententia est pro robore nostrorum regum et stabilitate gentis pontificale ultimum sibi Deo judice ferre decretum. Multarum quippe gentium, ut fama est, tanta exstat perfidia animorum, ut fidem sacramento promissam regibus suis servare contemnant, et ore simulent  [0478D] juramenti professionem, dum retinent mente perfidiae impietatem Jurant regibus suis, et fidem quam pollicentur, praevaricant, nec metuunt volumen illud judicii Dei, per quod inducitur maledictio multaque poenarum comminatio super eos qui jurant in nomine Domini mendaciter. Quae igitur spes talibus populis contra hostes laborantibus erit? quae fides ultra cum aliis gentibus in pace credenda? quod foedus non violandum? quae in hostibus jurata sponsio permanebit, quando nec ipsis propriis regibus juratam fidem conservant? quis enim adeo furiosus est, qui caput suum manu propria desecet? Illi, ut notum est, immemores salutis suae, propria manu seipsos  [0479A] interimunt, in semetipsos suosque reges proprias convertendo vires. Et cum Dominus dicat: Nolite tangere christos meos  (Psal. CIV, 15) ; et David: Quis, inquit, extendet manum suam in Christum Domini, et innocens erit?  (I Reg. XXVI, 9)  illis nec vitare metus est perjurium, nec regibus suis inferre exitium. Hostibus quippe fides pacti datur, nec violatur, id est, si bello fides valet, quanto magis in suis servanda est? Sacrilegium quippe est, si violetur a gentibus regum suorum promissa fides, quia non solum in eis fit pacti transgressio, sed et in Deum quidem, in cujus nomine pollicetur ipsa promissio.»


V.—De privilegiis.

Romanae et apostolicae sedis auctoritas Christo  [0479B] Domino propitiante refulget per universalem totius orbis Ecclesiam. Nec mirum, cum ejusdem sedis pontifices beati Petri, qui princeps est totius Ecclesiae, videantur vices gerere. A Christianis quoque imperatoribus hanc eamdem obtinuerunt singularitatis excellentiam ut fundatis episcopalibus ecclesiis, virorum seu sanctimonialium monasteriis, legem quam semel sub excommunicationis anathemate imposuissent, nunquam, nisi necessitas impediret, deinceps perderent. Unde ita habes scriptum in concilio Nicaeno, cap. 6. «Antiqua consuetudo servetur per Aegyptum, Lybiam et Pentapolim, ita ut Alexandrinus episcopus horum omnium habeat potestatem, quia et urbis Romae episcopo parilis mos est. Similiter autem et apud Antiochiam caeterasque provincias  [0479C] suis privilegia serventur ecclesiis.»

Item, GREGORIUS JOANNI episcopo  (GREG. lib. VII, ep. 33, ind. 1) .

«Grave nimis et contra sacerdotale constat esse propositum, cujusquam monasterii privilegia olim indulta confundere, et ad irritum, quae sunt pro quiete disposita, niti deducere. Questi itaque sunt nobis monachi tuae dioeceseos quia suo monasterio quaedam contra ea, quae a praedecessoribus vestris permissa ac longa consuetudine servata sunt, festinetis inducere et antiquam ordinationem quadam praejudicii novitate turbare. Proinde de his fraternitatem vestram hortamur affatibus, ut, si ita est, ab ejus se molestia sine aliqua excusatione contineat, et quae ei sunt diutius custodita nullius occasionis  [0479D] tentet usurpatione convellere; sed cuncta illibate et sine ulla studeat refragatione servare, et plus sibi in eodem monasterio quam praedecessoribus suis licuit, noverit non licere.» Item in legibus cap. 510. «Possessiones ad religiosas domos pertinentes nullam descriptionem agnoscant, nisi ad constructionem viarum vel pontium aedificationes, ita tamen, si habuerint possessiones intra territorium constitutas illius civitatis, in qua desideratur descriptio.  [0480A] Habeant autem immunitatem, sortitis muneribus extraordinariis et lucrativorum descriptione.»



VI.—De praeceptis regalibus vel imperialibus.

Gloriosissimorum regum potentia stabile firmumque esse voluit quidquid verbo vel opere praecipiendo constituit, maxime quod ad utilitatem Ecclesiae suorum procerum suggestionibus ratum esse judicavit. Quapropter qui praeceptis regalibus contradicit, se regem non diligere nec timere ostendit, praesertim cum priscorum virorum fulcitur assertione, quam authenticam non ignorat esse. Nam Dominus dicit: Si quis diligit me, sermones meos servabit  (Joan. XIV, 23) . Qui ergo regem odit, odit praeceptum illius; sermones etiam irreprehensibiles reprehendere quaerit. Sed unde hoc contingit, nisi  [0480B] ex nimia mansuetudine regis? Omnia enim nimia nocent. Propterea denique jubemur habere simplicitatem columbinam ac serpentinam astutiam, ne ad utramque partem sit vehementior animus, qui nescit servare modum plus aequo anxius. Siquidem non de imperiali praecepto, sed de indiculis epistolarum suarum hoc Carolus proposuit edictum in libro IV capitul. suorum. «Si quis litteras nostras despexerit, id est tractatoriam, quae propter missos recipiendos dirigitur, aut honores quos habet, amittat; aut in loco in quo praedictos missos suscipere debuit, tandiu resideat et de suis rebus legationes illuc venientes suscipiat, quo usque animo nostro satisfactum habeat: qui vero epistolam nostram quocunque modo, jussu nostro ad palatium veniat et  [0480C] ad voluntatem nostram congruam stultitiae suae castigationem accipiat. Et si homo liber, id est ministerialis comitis, hoc fecerit, honorem, qualemcunque habuerit, sive beneficium, amittat; et si servus nudus, ad palum vapulet, et caput ejus tondeatur.»


VII.—De differentia testamentorum et precariis.

Quoniam testamentorum alia fiunt dotis nomine, alia haereditatis donatione, alia de rebus ecclesiae, quas abalienari est difficile, et dicuntur precariae: exceptis his, sunt praecepta regalis, id est imperialis, jussionis auctoritate roborata, quibus consentiunt Romanorum pontificum privilegia sub excommunicationis anathemate decreta. At vero precariae, quae ex conventione fiunt, et precibus obtinentur,  [0480D] aliae sub quotlibet personis censualiter retinentur usu fructuario, aliae per commutationis emphyteosim, id est contractum: quae fit eo modo, quo habetur in libro Conciliorum tertio [(33) [0479D] In libro Conc. tertio. Id habetur in cap. 22 concilii Meldensis anno 845 habiti; quod decretum ex capitulis synodi Belvacensis desumptum est, relatum a Reginone in lib. I De ecclesiasticis disciplinis, cap. 363, a Burchardo item et Gratiano. Cum vero  [0480D] ex libro Conciliorum tertio id citet Abo, innuit fortasse concilium Meldense suo tempore in codicibus mss. habuisse rationem libri tertii inter concilia, quae a Caroli Calvi principatu ad eum annum celebrata fuerant.] , cap. 22: «Precariae a nemine de rebus ecclesiasticis fieri praesumantur, nisi quantum de qualitate conventi [al., convenienti] datur ex proprio, duplum accipiatur ex rebus ecclesiae, in suo tantum qui dederit nomine, si res proprias et ecclesiasticas  [0481A] usu fructuario tenere voluerit. Si autem res proprias ad praesens dimiserit, ex rebus ecclesiasticis fructuario usu in suo tantum quis nomine assumat, quia sic eas quemcunque tueatur oportet, ut alienarum dispensatorem, non propriarum largitorem. Et a nulla potestate quis cogatur facere precariam de rebus Deo et sanctis dicatis, cum ratio et usus obtineant neminem, qui non vult, contra utilitatem et rationem praestitum de proprio facere beneficium. Praecepta autem regalia super precariis ecclesiasticis fieri, nec ratio sinit, nec auctoritas quolibet modo permittit, quoniam praecepta in jure ecclesiastico firmare indignum judicet necesse est majestas regia, nisi ab ecclesiastico rectore petantur. Isdem autem custos ecclesiae solertissime caveat  [0481B] ne sui ordinis et ecclesiasticae communionis forte immemor contra auctoritatem praeceptum regium pro quacunque assentatione fieri petat. Qui et si fecerit, non audiatur; si autem et obtinuerit, regia discretione et episcopali judicio idem rescindatur, et petitor injustus pro principis injusta suggestione digne corripiatur.»



VIII.—De eo quod necessitas excludit leges et canones.

Ecclesiasticae regulae, quas Graeci canones vocant, a sanctis Patribus sunt inventae idcirco, ut absque ullo erroris anfractu per justitiae semitam gradiamur. Nec differt qua canonum institutione quis imbuatur ad competentem Christianae fidei professionem, dum tamen inoffenso vestigio viam veritatis  [0481C] ingressus, per ducatum Evangelii non recedat a divinis oraculis. Non enim omnis inventio necessitatem comitatur, ut alio modo fieri impossibile sit quod aliquis utiliter invenit. Sicut in concilio Africano plura tractat Osius Cordubensis ad placitum, quae libenter suscipit Ecclesia pro verissima institutione canonum. Unde considerandus est terrarum situs, qualitas temporum, infirmitas hominum, et aliae necessitates rerum, quae solent mutare regulas diversarum provinciarum. Potestate etiam multa mutata sunt pro communi utilitate ecclesiarum, quae nemo reprehendit fidelium. Et quid mirum? cum nonnunquam inveniantur canones sibi contradicentes, et quod in altero concilio praecipitur, in altero prohibetur nec enim id frustra factum existimant,  [0481D] qui pro temporalis vitae commodo nunquam cupiunt declinare a virtute ad vitia, nec a veritate ad mendacium. Nam in decretis pontificum eadem ratio existit, quorum tanta auctoritas est, ut sententiae plurimorum unius Romani pontificis exspectent judicium. Semper igitur in talibus praeponderat utilitas et honestas, non illecebrosa, quam sancti viri fugiunt, desideriorium voluptas. Sed ne incassum talia dicere videamur, exempla proponimus. Transmigratio episcoporum prohibita est in Nicaena et Chalcedonensi synodo; necessitate vel utilitate concessa est in Antiocheno concilio. Et necessitate quidem, propter frigus scilicet quod ejus debile corpus ferre non poterat, Silvanus ab Attico ex Philippopoleos  [0482A] in Trojam mutatus est. Potestate quoque Romani pontificis Perigenes in Petris ordinatus est episcopus, nec [f. nec non] receptus inthronizatus in Corinthio, defuncto ejus episcopo. Nec de his mirandum, cum odio habendam Christus docuit, quam Apostolus uxorem nos diligere praecepit. Gregorius quoque ab aliis episcopis damnatos suae auctoritatis privilegio pristinis gradibus reformabat, episcopos unibat, successores episcopis dabat  (GREG. lib. III, epist. 20) . Salonitanae civitatis episcopum, nomine Maximum, quia pecuniis ordinatus Simoniacam haeresim incurrerat, Gregorius excommunicavit. Qui excommunicatus missas celebravit; tamen post 7 annos poenitentia ductum suae sed restituit, et pallio donavit, accepto sacramento de interdictis super  [0482B] corpus sancti Apollinaris  (lib. VII, epist. 82, ind. 2) .


IX.—De differentia legis et consuetudinis.

Sicut rex a regendo dicitur, ita et lex a legendo. Quapropter legum promulgatio regum edictis extenditur, et unusquisque infra sui regni fines imperium Christianum pietate exsequitur. Cui consuetudo paret; quae si publicis utilitatibus non impeditur ipsa pro lege succedit. Nam Cicero in rhetoricis harum similitudinem ac differentiam ita definitione pandere non supersedit  (CIC. lib. II, de Invent.)  «Consuetudinis jus esse putatur id quod voluntate omnium sine lege vetustas comprobarit.» Jura vero legitima ex legibus cognosci oportebit, et a vulgari intelligentia remotiora sunt; ad similitudinem vero aliquam, aut ad rem amplificandam saepe sunt inferenda.  [0482C] Quocirca, si bene memini, lex et mos species sunt juris. Nam lex est principum constitutio scripta; mos vero consuetudo vetustate probata, nec tamen scripta. An vetustas adeo sibi consensit in malo ut morum disciplinam nullus vellet aliquando? Sed hoc nusquam gentium didicimus, omnibus hominibus bonum naturae etiam male agendo amantibus. Omnes igitur homines bonis legibus, aut bonis moribus utantur necesse est. Porro quosdam comperimus, qui nec bonis moribus per consuetudinem, nec ullis legibus se subditos arbitrentur; et qui sine lege vivunt, sine lege peribunt.



X.—De eo quod sacerdotes mandatum ad gentem extraneam non mittant.

 [0482D] Ex Toletano concilio IV, cap. 30: «Confinitimi hostium sacerdotes, praeter eos qui regia potestate licentiam acceperunt, quodlibet ad gentem extraneam mandatum occulte accipere vel dirigere non praesumant. Qui autem deprehenditur atque convincitur, denuntiatus principi apud concilium, magna animadversione et condigna multabitur.»



XI.—De clericis electis ab aedificatoribus venerabilium locorum, vel haeredibus eorum.

In legibus, cap. 456: «Si quis oratoriam domum aedificaverit, et ipse vel haeredes ejus clericos in ipsa domo consecrare maluerint, sumptus administrantes ejusdem domus audiantur, si dignos nominaverint clericos; sin autem illi tales sint, ut divinis canonibus  [0483A] non comprobentur, ad episcopum pertinebit alios clericos idoneos eligere.»



XII.—De ordinatione vel degradatione presbyterorum.

Ex Hispalensi concilio II, cap. VI. «Ecclesiae presbyterum a pontifice suo injuste olim dejectum, et innocentem exsilio condemnatum. Quem rursus per subscriptionem nostram decrevimus, ut juxta priscorum Patrum synodalem sententiam nullus virorum sine concilii examinatione dejiciendum quemlibet presbyterum vel diaconum audeat. Nam multi sunt qui indiscussos potestate tyrannica, non auctoritate canonica, damnant; et sicut nonnullos gratiae favore sublimant, ita quosdam odio invidiaque permoti humiliant, et ad levem opinionis auram condemnant  [0483B]  quorum crimina non approbant. Episcopus enim sacerdotibus ac ministris solus honorem dare potest, auferre non potest. Si enim hi, qui in saeculo a dominis suis honorem libertatis adepti sunt, in servitutis nexum non revolvuntur, nisi publice apud proceres tribunali foro fuerint accusati, quanto magis hi qui divinis altaribus consecrati honore ecclesiastico decorantur? Qui profecto nec ab uno damnari, nec uno judicante poterunt honoris sui privilegiis exui, sed praesentati synodali judicio, quod canon de illis praeceperit, definiri.»

XIII.—Ut nulla pecunia data episcopi ordinentur.


Ex libro Legum , cap. 430: «Ante omnia illud observari sancimus, ut nemo sub praestatione auri vel alterius rei episcopus consecretur. Quod si tale aliquid  [0483C] admissum fuerit, seipsos et suas animas perdunt hi qui pecunias accipiunt vel praestant, et mediatores eorum secundum divinas regulas et sacros canones condemnationi subjiciuntur. Eapropter hoc et qui dat, et qui accipit, et qui mediator factus est, sacerdotio vel clericatus honore removeatur. Quod pro ea causa datum est, ecclesiae vindicetur illi, cujus voluit sacerdotium emere. Si autem laicus erit, qui pro hac causa aliquid accepit, vel mediator rei factus est, ea quae data sunt in duplum ab eo exigantur, ab ecclesia vindicanda. Non solum autem ea quae data sunt, vindicari praecipimus; sed et omnem cautionem, et omnem aliam qualemcunque actionem cessare sancimus, ut ille qui promissionem accepit, non solum cautionem reddere, sed et aliud,  [0483D] tantum quantum cautio continet, conveniat Ecclesiae dare.»

Item ex concilio Chalcedonensi, cap. 11: «Si quis episcopus per pecuniam fecerit ordinationem, et sub pretio redegerit gratiam quae non potest vendi, ordinaveritque per pecunias episcopum, aut presbyterum, aut diaconum, vel quemlibet ex his qui connumerantur in clero, aut promoverit per pecunias dispensatorem, vel quemquam qui subjectus est regulae,  [0484A] pro suo turpissimo lucri commodo, is qui hoc attentasse probatus fuerit, proprii gradus periculo subjacebit; et qui ordinatus est, nihil ex hac ordinatione vel promotione, quae est per negotiationem facta, proficiat; sed sit alienus a dignitate vel sollicitudine, quam pecuniis quaesivit. Si quis vero mediator tam turpibus et nefandis datis, vel acceptis exstiterit, siquidem clericus fuerit, proprio gradu decidat; si vero laicus aut monachus, anathematizetur.»



XIV.—De electione abbatis.

In Legibus, cap. 480: «Restat ut de monachis dicamus. Igitur sancimus, ut abbas sive archimandrita in singulis monasteriis praeponatur, non secundum gradum monachorum, sed quem cuncti  [0484B] monachi, vel melioris opinionis constituti elegerint, propositis sanctis evangeliis, dicentes quod non propter amicitiam vel gratiam, sed scientes eum fidei rectae et vitae castae, et administratione dignum et potentem ad monachorum disciplinam et omnem monasterii statum utiliter custodire, eum elegerint. Et si sic electus fuerit, modis omnibus confirmetur ab episcopo, cui monasterium subjectum est. Quae autem de monasteriis monachorum diximus, eadem teneant et in monasteriis et archisteriis mulierum.»

XV.—De abbatis ordinatione, et de accessu episcopi ad monasterium.

GREGORIUS MARINIANO episcopo Ravennae  (Greg. lib. VII, ep. 18, indict. 1) :

«Quam sit necessarium monasteriorum quieti prospicere  [0484C] et de eorum perpetua securitate tractare, ante actum vos officium, quod in regimine monasterii exhibuistis, informat. Et ideo quia monasterium beatorum Joannis et Stephani, quod in Clasitana civitate est constitutum, cui communis filius Claudius abbas praeesse dignoscitur, multa a decessoribus vestris praejudicia atque gravamina pertulisse cognovimus, oportet ut fraternitatis vestrae provisio eorum de futura quiete salubri ordinatione disponat, quatenus conversantes illic in Dei servitio, ipsius quoque gratia suffragante, mente libera perseverent. Sed ne ex ea quae magis emendanda est, consuetudine quisquam illic quolibet tempore quidquam molestiae praesumat inferre, necesse est ut haec quae inferius enumeranda curavimus, ita fraternitatis vestrae studio debeant  [0484D] custodiri, ut ex eis non possit ulterius inferendae inquietudinis occasio reperiri. Nullus igitur ultra audeat de redditibus, rebus, vel chartis dicti monasterii, vel de loco aliquo, qui ad eum pertinet, quocunque modo, qualibet excusatione minuere, nec immissiones dolosas aliquas facere, sed si qua forte causa inter Ravennatem ecclesiam et praefatum monasterium evenerit, et pacifice non potuerit ordinari, apud electos a partibus timentes Deum, sine voluntaria  [0485A] dilatione mediis sacrosanctis Evangeliis finiatur. Defuncto vero abbate, non extraneus, nisi de eadem congregatione, quem sibi propria voluntate congregatio elegerit, et qui electus fuerit, sine dolo vel venalitate aliqua ordinetur. Neque venienti abbati quaecunque persona qualibet occasione in suo monasterio opponatur, nisi forte exstantibus criminibus (quod absit), quae sacri canones punire monstrantur. Pariter autem custodiendum est ut invito ejusdem monasterii abbate ad ordinanda alia monasteria, aut ad ordines sacros vel ad clericatus officium tolli exinde monachi non debeant, sed si abundantes fuerint, qui ad celebrandas Deo laudes, vel utilitates monasteriorum complendas suffecerint, abbas cum devotione de his qui supersunt, offerat,  [0485B] quos dignos eorum putaverit. Quod si sufficienter habens dare noluerit, tunc Ravennas episcopus ad ordinanda alia monasteria de his qui supersunt, tollat; ad ecclesiasticum tamen officium nullus exinde producatur, nisi quem abbas loci admonitus propria voluntate obtulerit. Quisquis autem ex praedicto monasterio ad ecclesiasticum ordinem pervenerit, ulterius illic nec potestatem aliquam, nec licentiam habeat habitandi. Observandum est quoque ut descriptio rerum aut chartarum ejusdem monasterii ab ecclesiasticis fieri non debeat, si quando res exigit, sed abbas loci cum abbatibus aliis rerum inventarium faciat. Quoties autem pro utilitate sui monasterii ad pontificem Romanum abbas venire vel transmittere forte voluerit, ei modis omnibus liceat.  [0485C] Praeterea cum episcoporum adventus desideranter a monasteriis debeat exspectari, quia tamen hospitandi occasione praedictum monasterium temporibus decessoris vestri nobis fuisse nuntiatum est praegravatum: oportet, ut hoc sanctitas vestra decenter debeat temperare, ut visitandi exhortandique gratia ad monasterium, quoties placuerit, ab ejusdem civitatis antistite accedatur, sed sic charitatis officium illic episcopus impleat, ut gravamen aliquod monasterium non incurrat. Vestram vero fraternitatem praedictus abbas non metuit ad monasterium frequenter accedere, sed etiam desiderabiliter concupiscit, sciens quod per vos substantia monasterii omnino gravari non possit.»

Et rursus eidem in alia epistola post aliqua  (Lib.  [0485D] VI, ep. 40) . «Hortamur ut, omni mora omnique excusatione submota, ita monasteria Ravennae a vestro vestrorumque clericorum studeatis gravamine  [0486A] relevare, quatenus nullam deinceps in eis clerici vel hi qui in sacro ordine sunt constituti, ob aliud habeant, nisi orandi tantummodo causa, accedendi licentiam, aut si forte ad peragenda sacra missarum fuerint invitati mysteria. Sed ne vel pro cujuslibet monachi aut abbatis promotione onus aliquod fortasse sustineant, studendum vobis est ut, si quispiam abbatum aut monachorum ex quocunque monasterio ad clericatus officium vel ordinem sacrum accesserit, non illic aliquam (ut diximus) habeat ulterius potestatem, ne monasteria hujus occasionis velamine ea quae prohibemus sustinere onera compellantur. Haec itaque omnia vigilanti cura emendare jam secundo commonita sanctitas vestra non differat.» [0486B] Item Gregorius Joanni episcopo de Urbevetere  (Lib. I, ep. 12) . Agapitus abbas monasterii sancti Georgii insinuavit nobis plurima se a vestra sanctitate gravamina sustinere, et non solum in his quae necessitatis tempore aliquod monasterio possint ferre subsidium, verum etiam in eodem monasterio missas prohibeatis celebrari, sepeliri etiam mortuos interdicas. Quod si ita est, a tali vos hortamur inhumanitate suspendi, et sepeliri ibidem mortuos, vel celebrari missas nulla ulterius habita contradictione permittas, ne denuo querelam de his quae dicta sunt praedictus vir venerabilis deponere compellatur.



XVI.—De eo quod abbas sacerdos esse debet.

Eugenius papa [(36) [0485D] Eugenius papa. Nempe in synodo Romana anno 826 celebrata: cujus synodi verba adamussim non refert Abo, sed contracta, tum in hoc capite, tum in capite 37. Hinc vero patet Abonis tempore quosdam ordinis nostri abbates sacerdotii expertes fuisse, quales erant Nicolaus de Nortmannia coenobii S. Audoeni apud Rothomagum abbas sub finem saeculi XI, qui tantum diaconus erat, uti et Goffridus abbas Vindocinensis, qui nonnisi post adeptam cardinalatus dignitatem presbyter ordinatus est. Legesis observationem 33 in praefatione prima Saeculi tertii Benedictini.]  cap. 27  (EUGEN. II, in syn.  [0486C] Rom.) : «Abbates per monasteria tales ordinentur, qui sibi subjectos bene regere possint; sacerdotalem quoque sint honorem adepti.»



XVII.—De accusato abbate quid sit agendum.

GREGORIUS LUPO abbati [(37) [0485D] Greg. Lupo abbati. In editis: Luponi presbytero  [0486D] et abbati, nempe monasterii S. Martini in suburbio Augustodunensi. Eamdem epistolam laudat etiam vetus auctor, qui libellum de vita S. Hugonis ejusdem loci monachi edidit, tametsi ejus epistolae auctoritas a nonnullis impetitur, uti et duarum praecedentium; propterea quod in eis poenas quasdam regibus, episcopis et aliis auctor interminetur, quas a Gregorii mente alienas esse putant. Frodoardus tamen, uno fere saeculo Abone superior, in Historiae Remensis lib. III, cap. 27, laudat xenodochii Augustodunensis privilegium, ad cujus formam epistola, quae Luponi inscribitur, dictata est.]   (GREGOR., lib. II, epist. 12) : «Quoniam multae occasiones in deceptionem religiosarum personarum a pravis illic, ut dicitur, hominibus exquiruntur, praesbyterum praedictae Ecclesiae nullo modo privandum deponendumque censemus, nisi causa specialiter criminis exegerit. Unde necesse est, ut si qua contra eum hujusmodi querela surrexit, non solum episcopus civitatis causam examinet, sed adhibitis sibi coepiscopis subtili hoc investigatione perquirat quatenus cunctis concorditer judicantibus judicio canonicae districtionis  [0486D] censura aut reum ferire, aut innocentem possit absolvere.»



XVIII.—De monachis et sanctimonialibus, ut regulariter vivant.  [0487A] 

 (Ex conc. Vernensi I, c. 5.)   «Monasteria tam virorum quam puellarum, quae contempserint secundum ordinem regulariter vivere, ab episcopo in cujus parochia esse videntur emendentur. Quod si non potuerit episcopus emendare, metropolitano innotescat. Quod si nec ipse emendare poterit, ad synodum publicam exinde veniant; et si publicam synodum contempserint, aut honorem suum perdant, aut excommunicentur ab omnibus episcopis; et talis in loco ejus in ipsa synodo constituatur voluntate domini regis, vel consensu servorum Dei, qui regulariter ipsam congregationem regat.»



XIX.—De abbate ad regem pertinente.

 [0487B] Ex concilio Verni palatii  (Ibid., c. 20) . «In alia synodo nobis perdonastis, ut illa monasteria, ubi monachi vel monachae vivunt regulariter, eis res dimitterentur, unde vivere possent. Exinde si regalis esset locus, ad dominum regem fecisset rationes abbas vel abbatissa; si episcopalis, ad illum episcopum.»

XX.—De rectore Floriacensi.

In concilio Tullensi [(38) [0487D] In conc. Tullensi. Nempe apud Saponarias, qui locus est Tullo Leucorum suburbanus. In hujus synodi cap. 11, quod Aboni duodecimum est, hoc decretum habetur, cujus verba quaedam perimit Abo de more, nam canones de verbo plerumque non adducit.] , cap. 12: «Tandem postulavit generalis synodus se ad terram usque prosternens ante Carolum gloriosum regem et Radulfum Bituricum archiepiscopum, obsecrans et adjurans per crucem et sanguinem Christi, ut privilegium monasterii sancti Benedicti, quod annuente praefato rege firmaverat, quodque idem Radulfus  [0487C] subscripserat, ratum et inconvulsum servare studerent. Quod si abbas negligens, et sacris regulis non conveniens per directos missos inventus fuerit, ab eadem paternitate removeatur, et alius qui dignus repertus fuerit, substituatur, et privilegii auctoritas in eodem monasterio quacunque occasione non destituatur.»



XXI.—De sacerdotio monachi.

GREGORIUS LUCIO [al., Lucido] episcopo  (GREG., lib. X, ep. 54) .

«Filius noster Joannes abbas presbyterum sibi in monasterio suo ex congregatione eadem petiit ordinandum. Ideoque fraternitatem vestram praesenti auctoritate duximus adhortandam, quatenus virum, quem vobis de congregatione sua ad ordinationem  [0487D] obtulerit consecrandum, sicut est consuetudo, quaeque sunt discutienda, subtiliter perquiratis; et si nihil in eo repertum fuerit quod ei possit obviare,  [0488A]  canonice, sicut mos est, consecretur. Nihil autem aliud ei privilegii concedentes, nisi ut in congregatione sua, quoties opportunum fuerit, sacra missarum debeat tantummodo celebrare mysteria.»

Et sanctus Benedictus in regula sua, cap. 62: «Ordinatus autem caveat elationem aut superbiam, nec quidquam praesumat, nisi quod ab abbate suo ei praecipitur, sciens se multo magis disciplinae regulari subditum,» etc.



XXII.—De monachis non servantibus propositum.

In Legib. cap. 490: «Si quis monasterium suum reliquerit, aut ad aliud monasterium transierit, res ejus priori monasterio, in quo ante intraverat, competant.»

Item, cap. 16: «Si quis in monasterio se collocaverit,  [0488B] et postquam vestem religiosam vestitus est, e monasterio recesserit, omnia bona ipsius quae in monasterium introduxit, ad ipsum monasterium pertineant.» Idem est ex alia constitutione: «Etsi non introduxit. Omnes enim res cum ejus domino monasterii sunt.»

Item, cap. 18: «Si quis introierit in monasterium, et post religiosam vestem recesserit, vel militaverit, vel simpliciter laicus factus fuerit, spolietur cingulo militari, et vita libera non potiatur, sed officio praesidis provinciae servire cogatur. Substantia autem ejus in monasterio maneat.»

Item exempla Siricii papae ad Himerium episcopum Terraconensem, cap. 6: «Praeterea monachorum quosdam atque monacharum sive monialium abjecto  [0488C] proposito sanctitatis in tantam protestaris demersos esse lasciviam, ut prius clanculo, velut sub monasteriorum praetextu illicita, ac sacrilega se contagione miscuerint; postea vero in abruptum conscientiae desperatione perducti, de illicitis complexibus libere filios procrearint, quod et publicae leges, et ecclesiastica jura condemnant. Has igitur impudicas detestabilesque personas a monasteriorum coetu ecclesiarumque conventibus eliminandas esse mandamus, quatenus retrusae in suis ergastulis, tantum facinus continua lamentatione deflentes, purificatorio possint poenitudinis igne decoquere, ut eis vel ad mortem saltem solius misericordiae intuitu per communionis gratiam possit indulgentia subvenire.»


XXIII.—De clericis qui monachi volunt fieri, et de insolentia episcoporum  in monachos.  [0488D] 

Cap. 52  [l., 50]  ex Toletano concilio IV. «Clerici qui monachorum propositum  appetunt, quia  [0489A] meliorem vitam sequi cupiunt, liberos eos ab episcopo in monasteriis largiri oportet ingressus, nec interdici propositum eorum qui ad contemplationis desiderium transire nituntur.»

Item cap. 51: «Nuntiatum est praesenti concilio quod monachi episcopali imperio servili operi mancipentur, et jura monasteriorum contra statuta canonum illicita praesumptione usurpentur, ita ut pene omnis ex coenobio [t., pene ex coenobio possessio fiat], atque illustris portio Christi ad ignominiam servitutemque perveniat. Quapropter monemus eos qui ecclesiis praesunt, ut ultra talia non praesumant, sed hoc tantum sibi in monasteriis vindicent sacerdotes quod praecipiunt canones, id est, monachos ad conversationem sanctam praemonere,  [0489B] abbates ad aliqua [al., abbates, aliaque] officia instituere, atque extra regulam facta corrigere. Quod si aliquid in monachos canonibus interdictum praesumpserint, aut usurpare quidpiam de monasterii rebus tentaverint; non deerit ab illis sententia excommunicationis, qui se deinceps nequaquam sustulerint ab illicitis.»



XXIV.—De clericis qui propter vanitatem efficiuntur monachi.

Ex concilio Caesaraugustano cap. 6 (concil. Caesar., sub Damas.): «Si quis de clericis propter luxum vanitatemque praesumptam de officio sponte discesserit, ac se, velut observatorem legis, monachum videri maluerit esse quam clericum, ita de ecclesia repellendum, ut, nisi rogando et obsecrando plurimis  [0489C] temporibus satisfecerit, non recipiatur. Ab universis episcopis dictum est: Ita fiat.»


XXV.—De possessionibus ecclesiae.

Ex alio Toletano concilio cap. 4: «Si quis sane clericorum agellos vel vineolas in terris ecclesiae sibi fecisse probatur sustentandae vitae causa, usque ad diem obitus sui possideat. Post suum vero de hac vita discessum, juxta priorum canonum institutiones jus suum ecclesiae restituat, nec testamentario ac successorio jure cuiquam haeredum prohaeredumque relinquat, nisi forsitan cui episcopus pro servitiis hac praestatione ecclesiae largiri voluerit.»

GREGORIUS JOANNI EPISCOPO  (GREG. lib. VII, ep. 33, ind. 1.) 

 [0489D] «Questi sunt monachi tuae dioeceseos te quaedam de monasterio sub xenii quasi specie abstulisse. Et ideo necesse est ut, si quid indecenter recolis accepisse, sine dilatione restituas, ne avaritiae te graviter culpa redarguat, quem largum erga monasteria sacerdotalis magis debuerat munificentia demonstrare. Questi quoque sunt monachi abbatem suum terram tibi donationis concessisse sub praetextu fabricandae ecclesiae. Et ideo, praeter id quod circumdant  [0490A] parietes ecclesiae, volumus ut in jura monasterii sine aliqua difficultate revertatur, quia nec mundanarum legum nec sacrorum canonum statuta permittunt res monasterii de jure ejus quolibet titulo segregari. Quapropter donationem ejusdem terrae, quae contra rationem facta est, sine aliqua restitue contradictionem.»

Item in Legibus cap. 404: «Si quis mala fide res alienas possidens vendiderit eas, vel donaverit, vel alio modo alienaverit, is autem qui se dominum earum putat, sciens hoc, testatione denuntiaverit ei qui res cepit intra decennium inter praesentes, vel inter absentes intra vicennium; res firmiter apud emptorem, vel qui donationem excepit, vel alio modo alienationes nactus est, permaneant. Quod si,  [0490B] ignorante domino, mala fide possessor alienaverit, non aliter hoc praejudicet domino nisi triginta annorum spatium transactum sit, quamvis is qui emit vel alio modo alienationes nactus est, bonae fidei possessor fuerit.»



XXVI.—De monacho, vel sanctimoniali in jus vocata.

Ex constitutione 2, cap. 74  (Novell. 79, c. 1) : «Si quis cum monachis vel sanctimonialibus habeat litigium, non audeat eos ad civilem judicem accusare vel trahere, in archisterio vel monasterio constitutos; sed magis adeat civitatis episcopum. Ille enim aestimabit utrum repraesentari principalis persona debeat, an per defensorem, egumenum vel apocrisiarium defendi cum omni scilicet honestate, ita ut episcopus legibus  [0490C] et canonibus consentaneam sententiam proferat.» De temeratoribus, cap. 4: «Si quis hanc constitutionem violaverit, in magistratu quidem positus 10 librarum auri poena multabitur; exsecutor autem litium constitutus, in decanicis ecclesiarum recludatur competentes poenas luiturus; et postea non concedatur officium exsecutoris habere.»



XXVII.—De his quae a fidelibus in basilicis offeruntur.

Ex concilio Aureliacensi cap. 11  (conc. Aurel. I, cap. 15) : «De his quae parochiis in terris, vineis, mancipiis atque peculiis quicunque fideles obtulerint, antiquorum canonum statuta serventur, et omnia in episcopi potestate consistant. De his tamen quae in altario accesserint, tertia fideliter episcopis  [0490D] deferatur.»

XXVIII.—De episcopis invasoribus praetermissa synodo.

Ex concilio Carthaginis, cap. 66  (conc. Afric., seu Carthag., c. 87, sub Bonif. I et Coelest. I) : «Placuit ut episcopi quascunque ecclesias vel plebes, quas ad suam cathedram existimant pertinere, non ita repetierint ut causas suas episcopis judicantibus agant, sed alio retinente irruerint, sive  [0491A] volentibus, sive nolentibus plebibus, causae suae detrimentum patiantur. Et quicunque jam hoc fecerint, si nondum est inter episcopos finita contentio, sed adhuc contendunt, ille inde discedat, quem constiterit praetermissis judicibus ecclesiasticis invasisse. Nec sibi quisquam blandiatur, si a primate, ut retineat, litteras postularit [al., impetrarit]. Sed sive habeat litteras, sive non habeat, conveniat eum qui tenet et ejus litteras accipiat, ut appareat pacifice tenuisse ecclesiam ad se pertinentem. Si autem ille aliquam quaestionem retulerit, per episcopos judices causa finiatur, sive quos eis primates dederint, sive quos ipsi vicinos cum consulto primatus elegerint [al., ex consensu delegerint].»



XXIX.—De tricennali praescriptione.

 [0491B] Ex concilio Chalcedonensi cap. 17: «Singularum ecclesiarum rusticas parochias, vel in possessionibus manere debere inconcussas illis episcopis qui eas retinere noscuntur, et maxime si per tricennium eas absque vi obtinentes sub dispensatione rexerunt. Quod si intra tricennium facta fuerit de his vel fiat altercatio, licere eis qui se laesos asserunt, ad sanctam synodum provinciae certare. Quod si quis a metropolitano laeditur, apud primatem dioeceseos aut apud Constantinopolitanam sedem judicetur, sicut superius dictum est. Si qua vero civitas potestate imperiali novata est, aut si protinus innovetur, civiles dispositiones et publicas ecclesiasticarum parochiarum quoque ordinationes subsequantur.»



XXX.—De dote ecclesiarum.  [0491C] 

Ex concilio Toletano III, cap. 19: «Multi, contra canonum constituta, sic ecclesias quas aedificaverint postulant consecrari, ut dotem ejus ecclesiae censeant ad episcopi ordinationem non pertinere. Quod factum et in praeteritum displicet, et in futurum prohibetur; sed omnia, secundum constitutionem antiquam, ad episcopi ordinationem et potestatem pertineant.»



XXXI.—De episcopo. Quid debeat habere de ecclesia.

Ex concil., quo supra, cap. 2  (conc. Bracar. III, can. 2) : «Placuit ut nullus episcoporum suas dioeceses perambulans, praeter honorem cathedrae suae, id est duos solidos, aliquid aliud per ecclesias tollat, neque tertiam partem ex quacunque oblatione populi  [0491D] in ecclesiis parochialibus requirat; sed illa tertia pars pro luminaribus ecclesiae vel recuperatione servetur, et singulis annis episcopo exinde ratio fiat. Nam si tertiam partem illam episcopus tollat, lumen et sarta tecta abstulit ecclesiae. Similiter et ut parochiales clerici servili more in aliquibus operibus episcopis servire non cogantur. Quia scriptum est: Neque vi dominantes in clero  (I Petr. V, 3) .»

XXXII.—De rebus ecclesiae, et de proximis fundatorum ejus.

Ex concilii Toletani IX, cap. 1: «Omnis itaque rei ecclesiasticae quantitas, sicut remedium veniae tribuit conferenti, ita damnum rite praeparat fraudatori.  [0492A] Et ideo nullus sacerdotum vel ministrorum ex rebus ecclesiae, quae in quibuscunque locis a fidelibus largiuntur, aliquid auferat, vel juri suo aut cathedrae propriae utilitati convertat. Devotio enim uniuscujusque, sicut gratanter votum contulit Domino, ita definivit quod plenitudo votorum conservaretur in loco; in quo, velut si collata tenentur, manet gratia offerentis; ita, si frustrantur, imminet pernicies defraudantis. Verum ut rei hujus potior soliditas habeatur, condignis filiis vel nepotibus honestioribusque propinquis ejus qui construxit vel ditavit ecclesiam licitum sit hanc bonae intentionis habere solertiam, ut, si sacerdotem vel ministrum aliquid ex collatis rebus providerint defraudare, aut commonitionis honesta conventione compescant,  [0492B] aut talia episcopo vel judici corrigenda denuntient. Quod si talia episcopus agere tentet, metropolitano ejus haec insinuare procurent. Si autem metropolitanus talia gerat, regis haec auditibus intimare non differant. Ipsis tamen haeredibus in eisdem rebus non liceat quasi juris proprii potestatem praeferre, non rapinam, non fraudem ingerere, non violentiam quamcunque praesumere, sed solum in eo salutarem sollicitudinem adhibere, quod in nullam noxam operationis attingat, aut vel in multam, vel in aliquam partem salutaris merces assumat. Si quis autem deinceps haec monita temerare voluerit, et male rapta cum confusione restituat et excommunicationis annuae sustinebit sententiam.»

Item, cap. 2  (Ibid.) : «Cum saepe sit solitum  [0492C] etiam illa quae non debentur, prece supplicationis et vi quodammodo extorquere doloris, quanto magis sine obstaculo non cedi debent exquisita simul et ordine juris et dolore compassionis? Quia ergo fieri plerumque cognoscitur, ut ecclesiae parochiales vel sacra monasteria ita, quorumdam episcoporum vel insolentia vel incuria, horrendam incidant in ruinam, ut gravior exoriatur aedificantibus moeror quam in struentibus [al., construendo] gaudii exstiterat labor: unde [al., ideo] pia compassione decernimus ut, quandiu earumdem fundatores ecclesiarum in hac vita superstites exstiterint, pro eisdem locis curam permittantur habere sollicitam, et sollicitudinem ferre praecipuam, atque rectores praecipuos vel idoneos in eisdem basilicis iidem ipsi offerant  [0492D] episcopis ordinandos.»

In Legibus, cap. 456: «Si quis oratoriam domum aedificaverit, et ipse vel haeredes ejus clericos in ipsa domo consecrare maluerint, sumptus administrantes ejusdem domus, audiantur, si dignos nominaverint clericos. Sin autem illi tales sint ut divinis canonibus non comprobentur, ad episcopum pertinebit alios clericos idoneos eligere.»



XXXIII.—De provisione suffragii episcoporum.

Cap. 37  (conc. Tolet. IV) : «Quicunque episcopi suffragio cujuslibet aliquid ecclesiasticae utilitatis providerint, et pro eo quodcunque modicum in remuneratione promiserint, promissi solutionem eos exsolvere oportebit, ita ut id ad concilium comprovinciale  [0493A] deductum eorum conniventia confirmetur, quia, sicut apostolus Paulus ait, mercedem suam accipient  (I Cor. III, 8) .»


XXXIV.—De indigentia eorum qui res suas contulerunt ecclesiae.

Cap. 38.  (Ibid) : «Praebendum est a sacerdotibus vitae solatium indigentibus, et maxime his quibus restituenda vicissitudo est. Quicunque ergo fidelium de facultatibus suis ecclesiae aliquid devotione propria contulerint, si forte ipsi aut filii eorum redacti fuerint ad inopiam, de eadem ecclesia suffragium vitae pro temporis usu percipiant. Si enim clericis vel monachis, seu peregrinis aut quibuslibet necessitatem patientibus, pro solo religionis intuitu, in usum res ecclesiasticae largiuntur; quanto magis  [0493B] his consulendum est quibus retributio justa debetur?»



XXXV.—De avaritia sacerdotum.

Cap. 33  (Ibid.) : «Avaritia radix cunctorum est malorum: cujus sitis etiam sacerdotum mentes obtinet. Multi enim fidelium in amorem Christi et martyrum in parochiis episcoporum basilicas construunt, oblationesque conscribunt; sacerdotes autem auferunt, et in usus suos convertunt. Inde est quod cultores sacrorum deficiunt, dum stipendia sua perdunt. Inde labentium aedificia basilicarum non reparantur, quia avaritia sacerdotali omnia auferuntur. Pro qua re constitutum est a praesenti concilio, episcopos ita dioeceses suas regere ut nihil ex earum jure praesumant auferre, sed, juxta priorum auctoritatem  [0493C]  conciliorum, tam de oblationibus quam de tributis ac fructibus tertiam consequantur. Quod si amplius ab eis praesumptum exstiterit, per concilium restauretur, appellantibus aut ipsis conditoribus, aut certe propinquis eorum, si jam illi a saeculo decesserunt. Noverint tamen conditores basilicarum, in rebus quas eidem ecclesiae conferunt nullam potestatem habere, sed, juxta canonum instituta, sicut ecclesiam, ita et dotem ejus ad ordinationem episcopi pertinere.»

GREGORIUS LEONI episcopo  (GREG. l. VII, ep. 8, ind. 1) .

«Volumus ut quidquid ecclesiae tuae ex redditu vel quolibet alio titulo fortassis accesserit, quartam exinde portionem sine diminutione aliqua debeas  [0493D] segregare, atque eam secundum Dei timorem presbyteris, diaconibus ac clero, ut tibi visum fuerit, discrete dividere, et unicuique, ut meritum laboris exegerit.»

Quod quatuor fieri debeant portiones de rebus  [0494A] ecclesiae, Gelasius in decretalibus, cap. 27: «Quatuor autem, inquit, tam de reditu quam de oblatione fidelium, prout cujuslibet facultas ecclesiae permittit, sicut dudum est rationabiliter decretum, convenit fieri portiones: quarum sit una pontificis; altera clericorum; tertia pauperum; quarta fabricis applicanda ecclesiae.»

SIMPLICIUS episcopus FLORENTINO, EQUITIO et SEVERO episcopis  (Simpl. papae Decr. c. 2) : «De reditibus ecclesiarum vel oblationibus fidelium quid deceat, nescienti nihil licere permittat; sed sola et ex his quanta portio remittatur, duae ecclesiasticis fabricis et erogationi peregrinorum et pauperum profuturae a Bonagro presbytero sub periculo sui ordinis ministrentur. Ultima inter se clericis  [0494B] pro singulorum meritis dividatur.»

XXXVI.—De injuste excommunicatis.

Ex concilio Africano, cap. 100 [(41) [0493D] Ex conc. Africano cap. 100. Deest hoc caput in editis concilii Africani seu Carthaginensis. Quae collectio est diversorum capitulorum numero centum ex conciliis Africanae provinciae, quibus capitulis alia quinque subduntur de nonnullis episcoporum epistolis. In novissima conciliorum editione pro capitulo centesimo adducitur concluso concilii ex sententia Aurelii episcopi sic loquentis: «Juxta statuta totius concilii congregati, et meae mediocritatis sententiam, placet facere rerum omnium conclusionem,» etc. Quod nullo modo respondet  [0494D] lemmati capituli centesimi, quod initio concilii praemittitur: Ut non temere quemquam communione privet episcopus. Optime vero lemmati quadrat caput istud apud Abonem, hoc ex loco in editis supplendum.] : «Quandiu excommunicato communicaverit suus episcopus, eidem episcopo ab aliis non communicetur episcopis, ut magis caveat episcopus ne dicat in quemquam quod aliis documentis convincere non potest.»

Item ex concilio Coloniae, cap. 56 [(42) [0494D] Ex conc. Coloniae, cap. 56. Non habetur hic locus in editis. Videtur autem esse decretum concilii Coloniensis, quod anno 870 in causa ecclesiasticae disciplinae celebratum est. Hinc vero colligimus multa fuisse ejus concilii decreta, cujus caput 56 Abo producit.] : «Ut nemo episcoporum quemlibet sine certa et manifesta peccati causa communione privet ecclesiastica. Anathema autem sine consensu archiepiscopi et episcoporum praelata etiam evangelica admonitione nulli imponat, nisi unde canonica doceat auctoritas, quia anathema aeternae mortis est damnatio, et nonnisi pro mortali debet imponi crimine, et illi qui  [0494C]  aliter non potuerit corrigi.»

Item in Legibus, cap. 441: «Nemo episcopus, nemo presbyter excommunicet aliquem, antequam causa probetur propter quam ecclesiastici canones hoc fieri jubent. Si quis autem adversus eum excommunicaverit aliquem, ille quidem qui excommunicatus est, majoris sacerdotis auctoritate ad gratiam sanctae communionis redeat; is autem qui non legitime excommunicavit, in tantum abstineat a sacra communione tempus, quantum majori sacerdoti visum fuerit, ut id quod injuste fecit, ipse juste patiatur.»



XXXVII.—De ecclesiis et earum presbyteris.

Ex concilio Tolet. III, cap. 20: «Multorum querela hanc constitutionem exegit, qua cognovimus episcopos  [0494D] per parochias suas non sacerdotaliter, sed crudeliter desaevire; et, dum scriptum sit: Forma estote gregis, neque vi quasi dominantes in clero  (I Petr. V, 3) , exactiones dioecesi suae vel damna infligant. Ideoque censemus, excepto quod veterum  [0495A] constitutiones a parochiis habere jubent episcopos, ut illis alia, quae huc usque praesumpta sunt, denegentur. Hoc est, neque in angariis presbyteros aut diaconos, neque in aliquibus fatigent indictionibus, ne videantur in Ecclesia Dei exactores potius quam Dei pontifices nominari. Hi vero clerici, tam locales quam dioecesani, qui se ab episcopo gravari cognoverint, querelas suas ad metropolitanum deferre non differant: qui metropolitanus non moretur ejusmodi praesumptiones coercere.»

Eugenius papa, cap. 21 (synodus Rom.): «Monasterium vel oratorium constructum canonice, a dominio constructoris [eo] invito non auferatur; liceatque illi presbytero cui voluerit, cum consensu sui  [0495B]  episcopi, ne malus sit, commendare, ita ut ad placitum episcopi sacerdos obedienter recurrat.»

Item, cap. 24: «Episcopi in propriis suis ecclesiis presbyteros ordinent. Quod si quilibet alius homo in sua basilica infra trium mensium spatium, ab episcopo monitus, presbyterum non miserit, episcopus principi suggerat ut hoc emendet.»

Item, cap. 25: «Si destructae ecclesiae de propriis rebus reaedificari non potuerint, a populo plebis auxilientur.»

Item, cap. 26: «Nullus episcopus a nullo sibi subjecto clerico donationes ultra statuta Patrum exigat, nec angariat.»

XXXVIII.—De eo quod episcopus habeat tertiam partem ecclesiae, et potest dare cui voluerit.  [0495C] 

Cap. VI (ex alio concilio): «Opportune duximus decernendum, ut episcopus tertiam, quam de rebus ecclesiae sanctione Patrum debitam sibi novit, aut ipsi ecclesiae cujus res esse patebit, aut alteri ecclesiae, cui elegit, conferre decreverit; ut licitum maneat et irrevocabile robur cujus sententia ferat.»

Item ex Toletano concil. III, cap. 3: «Nulli episcoporum liceat res alienare ecclesiae, quoniam et antiquioribus canonibus hoc prohibetur. Si quid vero, quod utilitatem non gravet ecclesiae, pro suffragio monachorum vel ecclesiarum ad suam parochiam pertinentium dederint, firmum maneat; peregrinorum vero vel clericorum et egenorum  [0495D] necessitati salvo jure ecclesiae praestare permittuntur pro tempore quae potuerint.»



XXXIX.—De sanctitate vitae clericorum.

Siricius papa in epistola cap. 7 (SIRIC., Decret.): «Plurimos sacerdotes Christi atque levitas post longa consecrationis suae tempora, tam de conjugibus propriis quam etiam de turpi coitu sobolem didicimus procreasse, et crimen suum hac praescriptione defendere quia in Veteri Testamento sacerdotibus ac ministris generandi facultas legitur attributa. Sed illi per successionem generis eligebantur de sola tribu Levi, quibus Deus dicit: Sancti estote, quia ego sanctus sum  (Lev. XIX, 2) . Unde et procul a suis domibus anno vicis suae in templo  [0496A] habitare jussi sunt, ne cum uxoribus possint carnale exercere commercium. Nos vero omnes sacerdotes atque levitae insolubili lege constringimur ut, a die ordinationis nostrae, sobrietati ac pudicitiae et corda nostra mancipemus et corpora, dummodo per omnia Deo nostro in hisquae quotidie offerimus sacrificiis placeamus. Qui ergo ignorantia lapsos se esse deflent, his hac conditione misericordiam dicimus non negandam, ut, sine ullo honoris augmento, in hoc quo detecti sunt, quandiu vixerint, officio perseverent, si tamen post haec continentes se studuerint exhibere. Qui vero, exemplo veteris sacerdotii, quasi licito conjugio utuntur, noverint se ab omni ecclesiastico honore, quo indigni usi sunt, apostolicae sedis auctoritate dejectos, nec unquam posse  [0496B] divina attrectare mysteria deinceps ulla nostra indulgentia, sive sit episcopus, sive presbyter, sive diaconus.»



XL.—De filiis presbyterorum, vel episcoporum, vel diaconorum.

Ex conc. Tolet. IX, cap. 10: «Quicunque vero clericorum ab episcopo usque ad subdiaconum deinceps vel ex ancillae, vel ex ingenuae detestando connubio, in honore constituti filios procrearint, illi quidem ex quibus geniti probantur, canonica censura damnentur; proles autem alienata [al., tali nata] pollutione non solum parentum haereditatem nunquam accipiet, sed etiam in servitutem ejus ecclesiae, de cujus sacerdotis vel ministri ignominia  [0496C] nati sunt, jure perenni permanebunt. Filii autem sacerdotum qui ante sacerdotium nati sunt, spectacula saecularia non exhibeant, sed nec spectent, licet hoc Christianis omnibus interdictum sit; et ubi blasphemiae sunt non accedant, sicut habes in concilio Carthaginensi, cap. 15.»

XLI.—De rebus ecclesiae dispensandis.

Ex concilio Orientalium episcoporum, cap. 14, de praesumptione episcopi in rebus ecclesiae: «Si quis episcopus, nulla ecclesiasticae rationis necessitate compulsus, in suo clero, aut ubi forte non est presbyter, de rebus ecclesiasticis aliquid praesumpserit vendere, res ipsas ecclesiae propriae restaurare cogatur, et in judicio episcoporum dejiciatur inauditus, et tanquam furti aut latrocinii  [0496D] reus a suo honore privetur.»

Item. cap. 16: «Episcopus habeat potestatem in rebus ecclesiae, ut dispenset necessitatem patientibus cum omni reverentia et timore Dei; participare eum oportet quae necessaria sunt, si tamen ipse aut qui cum eo sunt fratres indiguerint aliquid, aut necessitatem ullo modo patiantur, secundum sanctum Apostolum dicentem: Habentes victum et tegumentum, his contenti sumus  (I Tim. VI, 8) . Si autem res ecclesiasticas episcopus in suas voluntates usurpare voluerit, et lucra ecclesiae et fructus agrorum non cum presbyterorum vel diaconorum consilio intaminaverit, aut fratribus vel filiis vel quibuscunque propinquis suis dederit potestatem, ut per eos res  [0497A] laedantur latenter, hunc oportet obnoxium esse concilio. Similiter presbyteros et diaconos, si eadem faciant, corripi oportet.»



XLII.—Ut nullus eligat sibi episcopum successorem.

Ex concil. Antioch. cap. 25  (conc. Antioch. sub Julio P. I) : «Episcopo non licere pro se alterum successorem sibi constituere, licet ad exitum vitae perveniat. Quod si tale aliquid factum fuerit, irritum esse hujusmodi constitutum. Servetur autem jus ecclesiasticum id continens, oportere non aliter fieri, nisi cum synodo et judicio episcoporum, qui post obitum quiescentis potestatem habent eum qui dignus exstiterit, promovere.»

Item, GREGORIUS ANATOLIO Constantinopolitano  [0497B] subdiacono  (GREGOR., lib. 9, ep. 41) .

«Nusquam canones praecipiunt ut pro aegritudine  [(43) [0497D] Pro aegritudine. Plura ejus rei statuta refert Burchardus in Decretorum lib. I, cap. 88 et sequentibus. Huc spectant concilia Meldense anni 880, can. 47; Suessionense II anni 853, can. 2, et epistola Nicolai papae I ad Wenisonem Senonensem archiepiscopum de Herimanni episcopi Nivernensis infirmitate.]  episcopo succedatur. Et omnino injustum est ut, si molestia corporis irruit, honore suo privetur aegrotus, atque ideo hoc per nos fieri nullatenus potest, ne peccatum anima mea ex ejus depositione veniat. Sed suggerendum est ut, si is qui est in regimine aegrotat, dispensator illi talis requiratur qui possit ejus curam omnem agere, et locum ejus in regimine ecclesiae, ipso non deposito, ac in custodia civitatis implere; ut neque Deus omnipotens offendatur, neque civitas inveniatur esse neglecta. Si vero isdem reverentissimus Joannes fortasse pro molestia sua petierit ut ab episcopatus honore debeat vacare; eo petitionem scripto dante concedendum  [0497C] est. Aliter autem nos id facere pro omnipotentis Dei timore omnimodo non valemus. Quod si hoc petere noluerit; quod piissimo imperatori complacet, quidquid jubet facere, in ejus est potestate. Sicut novit, ipse provideat, nos tantummodo in depositione non faciat permisceri. Quod vero ipse imperator fecerit, si canonicum est, sequimur; si vero canonicum non est, in quantum sine peccato nostro possumus, portamus.»

XLIII.—De communione.

AUGUSTINUS in ecclesiasticis Regulis cap. 23 (auctor Dogmat. eccl.): «Quotidie Eucharistiae communionem percipere, nec laudo, nec vitupero. Omnibus tamen diebus Dominicis communicandum hortor, si tamen mens in affectu peccandi non sit.  [0497D] Nam habentem adhuc voluntatem peccandi gravari magis dico Eucharistiae perceptione, quam purgari. Et ideo, quamvis quis peccato mordeatur, peccandi de caetero non habeat voluntatem, et communicaturus satisfaciat lacrymis et orationibus. Haec cum fecerit, confidens de Domini miseratione, qui peccata piae confessioni donare consuevit, accedat ad  [0498A] Eucharistiam intrepidus et securus. Sed hoc de illo dico, quem capitalia peccata non gravant. Nam quem mortalia post baptismum commissa premunt, hortor primum publica poenitentia satisfacere, et ita sacerdotis judicio reconciliatum communioni sociari, si vult non ad judicium vel condemnationem Eucharistiam percipere. Sed et secreta satisfactione solvi mortalia crimina non negamus, sed mutato prius saeculari habitu, ut religionis studio per vitae correctionem, et jugem, imo perpetuum luctum, miserante Deo, veniam consequatur, ita duntaxat ut contraria pro his quae poenitet, non [al., deest non] agat, et Eucharistiam omnibus Dominicis supplex usque ad mortem percipiat.»

Gregorius  (GREG., in resp. X ad interrog. Augustini) :  [0498B] «Sanctae communionis mysterium mulier percipere menstruo tempore non debet prohiberi. Si autem ex veneratione magna non praesumit percipere, laudanda est. Sed si perceperit, non judicanda. Bonarum quippe mentium est ibi aliquo modo culpas suas agnoscere ubi culpa non est, quia saepe sine culpa agitur quod venit ex culpa. Unde etiam cum esurimus, sine culpa comedimus, quibus ex culpa primi hominis actum est ut esuriamus. Menstrua enim consuetudo mulieribus non aliqua culpa est, videlicet quae naturaliter accidit; sed tamen quod natura ipsa vitiata est, ut etiam sine voluntatis studio videatur esse polluta, ex culpa venit vitium, in quo seipsam, qualis per judicium facta sit humana natura, cognoscit, ut homo, qui culpam sponte perpetravit,  [0498C] reatum culpae portet invitus. Atque ideo feminae seipsas considerent, et si in menstrua consuetudine ad sacramentum Dominici corporis et sanguinis accedere non praesumant, de sua recta consideratione laudandae sunt; dum vero ad percipiendum ex religiosae vitae consuetudine ejusdem mysterii amore rapiuntur, reprimendae (sicut praediximus) non sunt.»

Et infra. «Vigilanti vero mente pensandum est quod in monte Sina Dominus locuturus populo, prius eumdem populum abstinere a mulieribus praecepit. Et si illic ubi Dominus per creaturam subditam hominibus loquebatur, tanta provisione est munditia corporis requisita, ut qui verba Dei reciperent,  [0498D] mulieribus misti non essent, quanto magis mulieres, quae corpus omnipotentis Dei accipiunt, custodire in se munditiam carnis debent, ne ipsa inaestimabilis mysterii magnitudine graventur? Hinc etiam ad David de pueris suis per sacerdotum dicitur ut, si a mulieribus mundi essent, panes propositionis acciperent; quos omnino non acciperent, nisi eos David mundos esse fateretur. Tunc autem  [0499A] vir post admistionem conjugis, si aqua lotus fuerit, etiam sacrae communionis mysterium valet accipere, cum ei, juxta praefinitam sententiam, etiam ecclesiam licuerit introire.» Item de pollutione somnii  (resp. II) . «Hunc quidem Testamentum veteris legis pollutum dicit, et, nisi lotum aqua, usque ad vesperam intrare ecclesiam non concedit. Quod tamen aliter populus spiritualis intelligens, sub eodem intellectu accipit: quia quasi per somnium illuditur qui, tentatus immunditia, vanis imaginibus in cogitatione inquinatur. Sed lavandus est aqua, ut culpas cogitationis lacrymis abluat, et, nisi prius ignis tentationis recedat, reum se quasi ad vesperam recognoscat. Sed est in eadem illusione valde necessaria discretio, quam subtiliter pensare debeas, ex qua  [0499B] re accidat menti dormientis. Aliquando enim ex crapula, aliquando ex naturae superfluitate vel infirmitate, aliquando ex cogitatione contingit. Et quidem cum ex naturae superfluitate vel infirmitate evenerit, omnino haec illusio non est timenda, quia hanc animus nesciens pertulisse magis dolendus est quam fecisse. Cum vero appetitus gulae ultra modum in sumendis alimentis rapitur, atque idcirco humorum receptácula gravantur, habet exinde animus aliquem reatum, non tamen usque ad prohibitionem percipiendi sancti mysterii, vel missarum solemnia celebrandi, cum fortasse aut festus dies exigit, aut exhiberi mysterium, pro eo quod sacerdos alius in loco deest, ipsa necessitas compellit. Nam si adsunt alii qui implere ministerium valeant, illusio per crapulam  [0499C] facta a perceptione sacri mysterii prohibere non debet, sed ab immolatione sacri mysterii abstinere, ut arbitror, humiliter debet, si tamen dormientis mentem turpis imaginatio non concusserit. Nam sunt quibus ita plerumque illusio nascitur, ut eorum animus etiam in somno corporis positus turpi imaginatione non foedetur. Qua in re unum ibi ostenditur, quod ipsa mens rea non sit tunc, sed suo judicio libera, cum se, etsi dormienti corpore, nihil  [0500A] meminit vidisse, tamen in vigiliis corporis meminit in ingluviem cecidisse. Sin vero ex turpi cogitatione vigilantis oritur illusio dormientis, patet animo reatus suus. Videt enim a qua radice inquinatio illa processerit, qui quod cogitavit sciens, hoc pertulit nesciens.

Quando monachi et alii poenitentes communicare debent, manifestat sanctus Eucherius  «Detur poenitentia saeculari, cujus adhuc cervix sub jugo dependet saeculi, et huic pro immanitate peccati sive delicti terminetur tempus, qui adhuc tempori servit. Caeterum abrenuntians saeculo et ejus militiae, spondensque se cunctis diebus serviturum Deo; cur poenitentiam moretur, quilibet effectus velut onager sectatur eremi vastitatem? sicut ait Job:  [0500B] Quis dimisit onagrum liberum in deserto? a leone fortiter caveat, et arentibus herbis poculo exiguo alatur in eremo  (Job. XXXIX, 5) . Erigat in aera caput, et sic flagrantem nimium sitis ardorem sancti Spiritus aura restringuat, ne, dum valde desiderat amoena virentia, nimiis deliciis praepeditus periculum salutis incurrat. Igitur abrenuntianti poenitentia publica non est necessaria, quia conversus ingemuit, et cum Deo aeterno pactum iniit. Ex illo igitur die non memorantur ejus delicta quae gessit in saeculo, ex quo facturum justitiam de reliquo promiserit Deo. Ergo chirographum, de quo se monachus debitum ex tota fide promiserit implere, etsi fidelis factus peccavit in saeculo, post abrenuntiationem suam iterum factam, Dominicum corpus non dubitet accipere, nec  [0500C] occasione humilitatis nimiae prolongetur a corpore ejus et sanguine, cui se junxit, ut unum corpus efficeret. Communicare ergo non desinat, qui peccare quievit: tantum, ne de reliquo peccet. Nam sicut ignis ille visibilis duas in se quasdam efficacias habet, id est comburere fragilia et illuminare tenebrosa, ita ignitum illud Dominicum corpus, quando cum metu et reverentia grandi fuerit sumptum, corporis quidem delicta consumit, animae vero sensum  [0501A] illuminat. Et idcirco communicare frequentius debet. Si vero fuerit, sicut scriptum est, lepra in pelle, immunda erit, id est peccatum in monacho, quia pellem esse monachum Scriptura significat, mortificantem membra sua super terram. Cinis ossibus adhaesit, caroque immutatur propter oleum, et jejunio infirmatur, et genua velut fenum arescunt. Ergo si in hac pelle visa fuerit lepra, immunda erit, et nisi fuerit hyacinthina, aut rubra pura, ad ornatum tabernaculi non erit apta.»

Hae sunt sanctorum Patrum sententiae, discretionis plenae, quibus monentur viri ac feminae quando vel quales debent accedere ad communionem Eucharistiae. Peccatorum enim quibus abstinere jubemur ab Eucharistia, alia nos trahunt naturae vitio  [0501B] etiam invitos, alia voluntarios. Nam invitus lege peccati ducebatur, qui ingemiscens querebatur: Video utique aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati, quae est in membris meis  (Rom. VII, 23) . Unde Gregorius, discretionis et eloquentiae singulariter magnificus, indulgendo infirmitati humanae, accessum ecclesiae et communionem Eucharistiae talibus tribuens, dolentem consolatur, quia aliquando invitus et vir polluitur nocturno somnio, et mulier suo menstruo. Cujus auctoritate discimus quod solus sibi conscius in peccati opere, solus sibi erit judex, etiam post confessionem, in percipienda corporis et sanguinis Christi communione. Qui vero peccati lege voluntarius rapitur, hunc peccatorum recordatio  [0501C] non tantum contristat quantum delectat: quia ex consensu peccare deliberat. Ac idcirco, sicut Augustinus dicit: «Communione Eucharistiae magis credendum est gravari quam purgari,» quandoquidem totus in affectu peccandi consistit. Omne enim peccatum quodcunque fecerit homo, extra corpus est; qui autem fornicatur, in corpus suum peccat  (I Cor. VI, 18) . Sciendum itaque est de eo qui vel in se vel in alterum peccat libenter, quod a communione arceri debet, ne videamur margaritas nostras ante porcos ponere, esse participes et perditionis alienae. At tamen Christi exemplum occurrit, qui Judae proditori intinctum panem porrexit, de quo scriptum est quia post buccellam introivit in eum Satanas  (Joan. XIII, 27) . Sed ille, ut secretorum non ignarus,  [0501D] ad ostensionem perditi discipuli, panem porrexit; nos vero, peccatorum nostrorum conscii, non ad ostensionem, sed ob commemorationem Christi, Eucharistiam praebeamus fratri. Unde Augustinus  (tract. 61 in Joan.) : «Quid miraris, si datus est Judae panis Christi, per quem manciparetur diabolo, cum videas e contrario datum Paulo angelum diaboli, per quem perficeretur in Christo? Ita et malo bonum obfuit, et bono malum profuit. Scriptum est: Quicunque manducaverit panem, aut biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini  (I Cor. II, 27) . Hic igitur si corripitur qui non dijudicat, hoc est non discernit a caeteris cibis Dominicum corpus, quomodo damnatur qui ad ejus  [0502A] mensam, fingens se amicum, accedit inimicus? Si reprehensione tangitur negligentia convivantis, qua poena percutitur venditor invitantis? Quid autem erat panis traditori datus, nisi demonstratio, cujus gratiae fuisset ingratus? Intravit ergo post hunc panem Satanas in Domini traditorem, ut sibi jam traditum plenius possideret, in quem prius intraverat ut deciperet.»

XLIV.—Qualiter sacerdotum accusatores examinandi sint, vel si scriptis inter partes sententia recitata est.

GREGORIUS JOANNI defensori, inter caetera  (GREG., lib. II, ep. 52) :

«Quia igitur Stephanus episcopus in odio suo quaedam ficta, et de falsis se capitulis queritur accusatum, neque aliquid ordinabiliter factum, sed injuste  [0502B] se asserit condemnatum, diligenter quaerendum est primum, si judicium ordinabiliter est habitum, aut si alii accusatores et alii testes fuerint. Deinde causarum qualitas est examinanda, si digna exsilio vel depositione fuit, aut si eo praesente jurejurando contra eum testimonium dictum est, seu scriptis actum est, vel si ipse licentiam respondendi et defendendi se habuit. Sed et de personis accusantium et testificantium subtiliter quaerendum est cujus conditionis cujusve opinionis, aut ne inopes sint, aut ne forte aliquas contra episcopum inimicitias habuissent, et utrum testimonium ex auditu dixerint, aut certe specialiter se scire testati sint, vel si scriptis judicatum est, et partibus praesentibus sententia recitata est. Quod si forte haec solemniter acta non sunt, neque causa  [0502C] probata est quae exsilio vel depositione digna sit, in ecclesiam suam modis omnibus revocetur; hi vero qui eum contra Dei timorem et statuta canonum condemnaverunt, excommunicati in monasterium ad agendam poenitentiam in sex mensibus sunt mittendi, ita sane ut, si cui eorum mortis contigerit imminere discrimen, viatici benedictio non negetur. Ipse autem qui eo vivente locum ejus temerarie ambiit, privatus sacerdotio, ab omni ministerio ecclesiastico repellatur, atque eidem dilectissimo fratri et coepiscopo nostro tradatur, ut eum ecclesiastico judicio aut ipse ad nos transmittat, aut apud se in custodiam habeat. Episcopi vero qui eum ordinare praesumpserunt, vel perversae ordinationi ipsius praebuere consensum; communione privati in sex  [0502D] mensibus ad agendam poenitentiam in monasterio deputentur. Si autem episcopi in praejudicio condemnationis vel depositionis memorati Stephani se metu judicis consensisse, ac talia fecisse non sua sponte professi fuerint, tempus eis abbreviandum est, et modus poenitentiae temperandus.»

Item, de quodam episcopo in crimine accusato, et utrum noceat si sit extorta confessio.

GREGORIUS CONSTANTIO Mediolanensi  (lib. VIII, ep. 30) :

«Relectis epistolis quas ad nos per Marianum latorem praesentium transmisistis, gratam nobis sollicitudinem vestram fuisse rescripsimus, quod ea quae ad vos de fratre et coepiscopo nostro Pompeio,  [0503A]  qui adhuc ita nominandus est, pervenerint, dissimulare minime pertulistis. Sed si qualis fuit in requisitione cura, talis fuisset in discussione subtilitas, nihil ex eo quod de eo dictum est, fuisset ambiguum; sed utrum verum, an esset compositum, patuisset, quia jam contra ipsum dudum in Sicilia apud reverendae memoriae fratrem nostrum Maximianum talis quaestio, ut cognovimus, mota est. Sed quia causa ipsius subtili omnino investigatione quaesita est, inventus est innocens, qui fuerat accusatus in crimine. Nunc igitur, quoniam illa quae contra eum dicta sunt, non sub illa quae decuit districtione quaesita sunt; et gesta quae exinde apud fraternitatem vestram confecta sunt, neque ad condemnationem, neque ad absolutionem ejus probantur  [0503B] posse sufficere: non levis res agitur, ut incaute vel in transcursu debeat definiri. Nam grave est satis et indecens, ut in re dubia certa dicatur sententia. Et haec quidem gesta esse poterant ad definiendum idonea, si accusati ea confessio sequeretur: si tamen eamdem confessionem subtilitas examinationis ex occultis eliceret, et non afflictio vehemens extorqueret; quae frequenter hoc agit ut noxios se fateri cogantur etiam innoxii. Nam postquam praefatus episcopus, ut dicitur, cruciari custodia cremarique fame se asserit, scire debetis, si ita est, utrum noceat si sic fuerit extorta confessio. Nunquid quando sententiam tales causae suscipiunt, et ad sedem apostolicam appellatur, nonne et persona quae judicatur, praesens est; et  [0503C] districtissime atque ab omni latere veritas quaeritur, ut tunc si debeat manere sententia, decernatur? Necnon et si praedictus episcopus ad sedem apostolicam appellare voluerit, causa ipsius interius et cum omni diligentia est perscrutanda. Et ideo postquam et persona absens est, et gesta quae ad nos transmisisti, nobis, sicut praefati sumus, idonee satisfacere non videntur, temere aliquid de episcopi persona decernere non debemus, nec possumus, ne (quod absit!) reprehensibiles inveniamur in nostris, quibus aliorum jure competit retractare sententias.»

Item, de episcopo quem redarguit, quod non utiles viros in causam suam miserit, et quod sacramento praestito in gratiam rediit.GREGORIUS MAXIMO episcopo Salonitano  (lib. II, ep. 13) : «Alia quidem scripta ad fraternitatem tuam antea feceramus, sed et tempore quo homines tuos, quos ad nos misisti, relaxare voluimus, scripsisse te quibusdam nostris comperio, quod Veteranum presbyterum, atque Optatum defensorem tunc minime in causa transmiseritis; et idcirco ea quae cum ipsis acta sunt, non debere subsistere. Sed Thomas, ecclesiae tuae defensor, non hoc verbum a te dictum perhibuit. Ex qua re jam nec praesentium portitoribus judicamus esse credendum, ne de ipsis quoque post hos similiter diceretur. Quia ergo haec nos valde fecit ambigere et cautos esse debere praemonuit, si causam vultis dicere instructam de caetero,  [0504A] personam cum mandato legaliter facto tua ac presbyterorum seu diaconorum et testium subscriptionibus roborato, gestisque ex more indito transmittite, ut quidquid pro re actum fuerit, possit jure subsistere. Nam nos non solum tibi, sed etiam omnibus, quod justum legitimumque fuerit, parati sumus, Deo juvante, per omnia custodire, tantum ut tu, quod lege praecipitur, facere non omittas.»

Item, GREGORIUS CASTORIO notario et chartulario Ravennae  (lib. VII, ep. 81, ind. 2) : «Quantum credi tibi a nobis, et necessarias vides causas injungi, tanto te magis strenuum debes et sollicitum exhibere. Proinde si Maximus Salonitanus praestito sacramento firmaverit se simoniaca haeresi non teneri; atque de aliis ante corpus sancti Apollinaris,  [0504B] tantummodo requisitus, innoxium se responderit; et de inobedientia sua poenitentiam, sicut deputavimus, egerit: volumus ut, ad consolandum eum, epistolam quam ad eum scripsimus, ubi ei et gratiam nostram et communionem nos redidisse signavimus, experientia tua dare debeat; quia sicut in contumacia persistentibus severos esse nos convenit, sic iterum humiliatis et poenitentibus negare locum veniae non debemus.»

Quidam episcopus per sacramentum purgavit se crimine ante corpus beati Petri. GREGORIUS ad JUSTINIANUM [al., JUSTINUM]  (lib. II, ep. 23) : «Proprium hoc habet antiqui hostis invidia, ut quos in pravorum perpetratione Deo sibi resistente decipere non valet, opiniones eorum falsa ad praesens simulando  [0504C] dilaceret. Quoniam igitur quaedam, contra sacerdotale propositum, de Leone fratre et coepiscopo nostro sinister rumor asperserat, utrum vera essent districta diutius fecimus inquisitione perquirere; et nullam in eo, de his quae dicta fuerant, culpam invenimus. Sed ne quid videretur omissum, quod nostro potuisset cordi dubium remanere, ad beati Petri sacratissimum corpus fecimus sacramenta praebere. Quibus praestitis magna sumus exsultatione gavisi, quod hujusmodi experimento innocentia ejus evidenter enituit. Pro qua re gloria vestra praedictum virum cum omni charitate suscipiat, ac reverentiam ei, qualem sacerdoti decet, exhibeat: nec quaedam cordi remaneat de his, quae purgata sunt, dubietas; sed ita suprascripto vos episcopo devotissime  [0504D] oportet adhaerere in omnibus, ut congrue decenterque Deum in ejus persona videamini, cujus minister est, honorare.»



XLV.—De episcopis in judicium testimonii causa evocatis.

Ex constitutione cap. 9: «Nullus episcopus cogatur ad judicium venire dicendi testimonii causa, sed judex ad episcopum mittat ministros suos, ut, propositis sanctis Evangelis, quod scit episcopus dicat, secundum hoc quod sacerdotibus honestum est.»

XLVI.—De accusatis episcopis.

Cap. 10: «Nullus episcopus neque pro civili, neque pro criminali causa apud quemvis judicem. sive  [0505A] civilem sive militarem, perducatur vel exhibeatur, nisi imperialis jussio processerit. Magistratus enim qui hoc jubere ausus fuerit, amissione cinguli et XX librarum auri condemnatione plectatur, ut istae XX librae ecclesiae addicantur cujus episcopus produci vel exhiberi jussus est. Litis autem exsecutor post cinguli amissionem tormentis subjiciatur, et in exsilium mittatur.»



XLVII.—De his qui contra episcopum habent causam.

Cap. 37: «Si clericus vel si quis alius contra episcopum propter qualemcunque causam audiri maluerit, prius metropolitanus eorum secundum sanctas regulas et nostras leges discernat; et si quis judicatis contradixerit, ad patriarcham illius regionis  [0505B] res referatur, et ille secundum canones et legem finem ei praebeat. Si contra metropolitanum adire quispiam velit, regionis illius patriarcha discernat negotium. Quicunque episcopus apud quemvis judicem accusatur, omnino nullam fidejussionem neque promissionem pro litigio facere compellatur, sic tamen ut operam det intensiones et causas actoris dissolvere.»



XLVIII.—De testimoniis clericorum.

Cap. 33. «Presbyter et diaconus in causa pecuniaria si falsum testimonium dixerint, in tormentis non subjiciantur, sed per tres annos separentur a divino ministerio, et monasterio tradantur. Pro criminalibus causis si falsum testimonium dixerint, clericatus honore nudati legitimis poenis subjiciantur.  [0505C] Caeteri autem in minore gradu clerici, pro quocunque falso testimonio, ordine ecclesiastico nudati, legitimis coercitionibus subjiciantur. Si quis contra clericum, vel monachum, vel diaconissam, vel monasterium, vel archisterium habeat aliquam actionem, adeat prius religiosissimum episcopum, cui eorum unusquisque subjectus est: ille autem rem in ipsos decernat. Quod si unus ex litigatoribus contradixerit judicatis, et ex imperiali vel judiciali jussione episcopus videat, ad imperatorem vel judicem qui jussit, referatur. Si de judicio ecclesiastico idem canonica causa emerserit, non magistratus, sed religiosus episcopus secundum sacros canones imponat negotio finem.»



XLIX.—Quantum prosit frequens oblatio sacrificii.

 [0505D] Gregorius in homilia 37 Evangeliorum: «Pensate, fratres, quam benignum sit, quod is qui adventu suo valet opprimere, tardat venire. Mittamus ad hunc legationem notram flendo, tribuendo, sacras hostias offerendo. Singulariter namque ad absolutionem nostram, oblata cum lacrymis et benignitate mentis, sacri altaris hostia suffragatur, quia is qui in se surgens a mortuis jam non moritur, adhuc per hanc in suo mysterio pro nobis iterum patitur. Nam quoties ei hostiam suae passionis offerimus, toties nobis ad absolutionem nostram passionem illius reparamus.»  [0506A] Cujus rei exemplum idem doctor subintulit, cum de quodam in captivitate vincto, quoties solveretur, expressit. Ejus, inquit, uxor, putans eum esse mortuum, singulis hebdomadibus pro eo offerebat sacrificium; et, ut ipse domum reversus postmodum agnovit, toties solvebatur quoties pro ipso salutaris hostia offerebatur.»

L.—De militantibus.

Augustinus, de verbis Domini, homilia 19: «Militare non est delictum, sed proptor praedam militare, peccatum est. Nec rempublicam gerere criminosum est; sed ideo agere rempublicam ut rem familiarem potius augeas, videtur esse damnabile. Propterea autem providentia quadam militantibus sunt stipendia constituta, ne, dum sumptus quaeritur, praeda  [0506B] grassetur. Illud autem quale est, [si] cum ob errorem aliquem a senioribus arguuntur, et imputatur alicui de illis cur ebrius fuerit, cur res alienas pervaserit, caedem cur turbulentus admiserit, statim respondeat: Quid habebant facere homo saecularis et miles? Nunquid monachum sum professus aut clericum? Quasi omnis qui clericus non est aut monachus, possit ei licere quod non licet.»



LI.—De stipendiis militum.

«Dicitur secundum Evangelium: Interrogaverunt Joannem et milites: Quid faciemus et nos? ait illis Joannes: Neminem concutiatis, neque calumniam faciatis, sed contenti estote stipendiis vestris  (Luc. III, 14) . Hic jam cognoscere se debet qui militat. Non enim tantum de his militantibus Scriptura  [0506C] loquitur, qui armata militia detinentur, sed quisquis militiae suae cingulo utitur, dignitatis suae miles ascribitur. Atque haec sententia potest dici, verbi gratia, militibus, protectoribus, cunctisque rectoribus. Quicunque enim stipendia sibi publice decreta consequitur, si amplius quaerit, tanquam calumniator et concussor Joannis sententia condemnatur. Usque adeo autem hoc insolevit malum, ut jam quasi ex consuetudine vendantur leges, corrumpantur jura, sententia ipsa venalis sit, et nulla jam causa possit esse sine causa.»



LII.—De militantibus clericis, et eorum stipendiis.

«Haec sententia, quae ad milites loquitur, potest etiam ad clericos retorqueri, quia, etiamsi non militare videantur saeculo, tamen Deo militant, sicut  [0506D] ait Apostolus: Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus  (II Tim. II, 4) . Videmur, inquam, non militare, remissis ac fluentibus tunicis: sed habemus militiae nostrae cingulum, quo castimoniae interiora constringamus. De quo cingulo Dominus ait: Sint lumbi vestri praecincti, et lucernae ardentes in manibus vestris  (Luc. XII, 35) . Nam et catholicus clericus hac sententia retinetur. Si enim non contentus stipendiis fuerit quae de altario Domino jubente consequitur, sed exercet mercimonium , intercessiones ad Dominum vendit, viduarum munera  [0507A] libenter amplectitur, hic negotiator magis potest videri quam clericus. Nec dicere possumus: Nemo nos invasores arguit violentiae, nullus accusat. Quasi non interdum majorem praedam viduis blandimenta  [0508A] alliciant quam tormenta. Nec interest apud Dominum utrum vi an circumventione quis res alienas occupet, dummodo quoquo pacto teneat alienum.»