PHORMIO. DIDASCALIA INCIPIT TERENTI PHORMIO: ACTA LUDIS ROMANIS L. POSTUMIO ALBINO L. CORNELIO MERULA AED. CUR. EGERE L. AMBIVIUS TURPIO L. HATILIUS PRAENESTINUS MODOS FECIT FLACCUS CLAUDI TIBIIS IMPARIBUS TOTA GRAECA APOLLODORU EPIDICAZOMENOS FACTA III C FANNIO M. VALERIO COS. Periocha Sulpici Apollinaris. Chremetis frater aberat peregre Demipho, relicto Athenis Antiphone filio. Chremes clam habebat Lemni uxorem et filiam, Athenis aliam coniugem et amantem unice fidicinam gnatum. Mater e Lemno aduenit Athenas; moritur; uirgo sola (aberat Chremes) funus procurat. Ibi eam uisam Anthipho cum amaret, opera parasiti uxorem accipit. Pater et Chremes reuersi fremere. Dein minas triginta dant parasito, ut illam coniugem haberet ipse. Argento hoc emitur fidicina. Uxorem retinet Antipho a patruo adgnitam. Personae. DAVOS SERVOS GETA SERVOS ANTIPHO ADULESCENS DEMIPHO SENEX PHORMIO PARASITUS HEGIO ADVOCATUS CRATINUS ADVOCATUS CRITO ADVOCATUS DORIO LENO CHREMES SENEX SOPHRONA NUTRIX NAUSISTRATA MATRONA (CANTOR) PROLOGUS. Postquam poeta uetuspoetam non potest retrahere a studio et transdere hominem in otium, maledictis deterrere ne scribat parat; qui ita dictitat, quas ante hic fecit fabulas, tenui esse oratione et scriptura leui: 5 quia nusquam insanum scripsit adulescentulum ceruam uidere fugere et sectari canes, et eam plorare, orare ut subueniat sibi. Quod si intellegeret, quom stetit olim noua, actoris opera mage stetisse quam sua, 10 minus multo audacter quam nunc laedit laederet. Nunc siquis est qui hoc dicat aut sic cogitet: « Vetus si poeta non lacessisset prior, nullum inuenire prologum potuisset nouos quem diceret, nisi haberet cui malediceret. » 15 Is sibi responsum hoc habeat, in medio omnibus palmam esse positam qui artem tractent musicam. Ille ad famem hunc a studio studuit reicere: hic respondere uoluit, non lacessere. Benedictis si certasset, audisset bene: 20 quod ab illo adlatumst, [id] sibi esse rellatum putet. De illo iam finem faciam dicundi mihi, peccandi quom ipse de se finem non facit. Nunc quid uelim animum attendite; adporto nouam Epidicazomenon quam uocant comoediam 25 Graeci, Latini Phormionem nominant, quia primas partis qui aget, is erit Phormio parasitus, per quem res geretur maxume, uoluntas uostra si ad poetam accesserit. Date operam, adeste aequo animo per silentium, 30 ne simili utamur fortuna atque usi sumus quom per tumultum noster grex motus locost: quem actoris uirtus nobis restituit locum bonitasque uostra adiutans atque aequanimitas. ACTUS I. SCENA I. DAVOS. DAVOS Amicus summus meus et popularis Geta 35 heri ad me uenit. Erat ei de ratiuncula iampridem apud me relicuom pauxillulum nummorum: id ut conficerem. Confeci: adfero. nam erilem filium eius duxisse audio uxorem: ei credo munus hoc conraditur. 40 Quam inique comparatumst, i qui minus habent ut semper aliquid addant ditioribus! Quod ille unciatim uix de demenso suo, suom defrudans genium conpersit miser, id illa uniuorsum abripiet, haud existumans 45 quanto labore partum. Porro autem Geta ferietur alio munere ubi era pepererit; porro autem alio, ubi erit puero natalis dies; ubi initiabunt. omne hoc mater auferet: puer causa erit mittundi. Sed uideon Getam? 50 SCENA II. GETA, DAVOS GETA Siquis me quaeret rufus... DAVOS Praestost, desine. GETA oh, at ego obuiam conabar tibi, Daue. DAVOS Accipe, em: lectumst; conueniet numerus quantum debui. GETA Amo te, et non neglexisse habeo gratiam. DAVOS Praesertim ut nunc sunt mores. Adeo res redit: 55 si quis quid reddit, magna habendast gratia. Sed quid tu es tristis? GETA Egone? Nescis quo in metu et quanto in periclo simus. DAVOS Quid istuc est? GETA Scies, modo ut tacere possis. DAVOS Abi, sis, insciens. Quoius tu fidem in pecunia perspexeris, 60 uerere uerba ei credere, ubi quid mihi lucrist te fallere? GETA Ergo ausculta. DAVOS Hanc operam tibi dico. GETA Senis nostri, Daue, fratrem maiorem Chremem nostin? DAVOS Quidni? GETA Quid? Eius gnatum Phaedriam? DAVOS Tam quam te. GETA Euenit senibus ambobus simul 65 iter illi in Lemnum ut esset, nostro in Ciliciam ad hospitem antiquom. Is senem per epistulas pellexit, modo non montis auri pollicens. DAVOS Quoi tanta erat res et supererat? GETA Desinas: sic est ingenium. DAVOS Oh, regem me esse oportuit! 70 GETA Abeuntes ambo hic tum senes me filiis relinquont quasi magistrum. DAVOS O Geta, prouinciam cepisti duram. GETA Mi usu uenit, hoc scio: memini relinqui me deo irato meo. Coepi aduorsari primo: quid uerbis opust? 75 Seni fidelis dum sum scapulas perdidi. DAVOS Venere in mentem mi istaec: namque inscitiast aduorsus stimulum calces. GETA Cepi is omnia facere, obsequi quae uellent. DAVOS Scisti uti foro. GETA Noster mali nil quicquam primo; hic Phaedria 80 continuo quandam nactus est puellulam citharistriam, hanc ardere coepit perdite. Ea seruiebat lenoni inpurissimo, neque quod daretur quicquam; id curarant patres. Restabat aliud nil nisi oculos pascere, 85 sectari, in ludum ducere et redducere. Nos otiosi operam dabamus Phaedriae. In quo haec discebat ludo, exaduorsum ilico tonstrina erat quaedam. Hic solebamus fere plerumque eam opperiri, dum inde iret domum. 90 Interea dum sedemus illi, interuenit adulescens quidam lacrumans. Nos mirarier. Rogamus quid sit. « Numquam aeque » inquit « ac modo paupertas mihi onus uisumst et miserum et graue. Modo quandam uidi uirginem hic uiciniae 95 miseram suam matrem lamentari mortuam. Ea sita erat exaduorsum, neque illi beniuolus, neque notus neque uicinus, extra unam aniculam, quisquam aderat, qui adiutaret funus. Miseritumst. Virgo ipsa facie egregia. » Quid uerbis opust? 100 Commorat omnis nos. Ibi continuo Antipho « Voltisne eamus uisere? » Alius : « Censeo: eamus: duc nos, sodes.» Imus, uenimus, uidemus. Virgo pulchra, et quo mage diceres, nil aderat adiumenti ad pulchritudinem: 105 capillus passus, nudus pes, ipsa horrida, lacrumae, uestitus turpis: ut, ni uis boni in ipsa inesset forma, haec formam exstinguerent. Ille qui illam amabat fidicinam tantummodo; « Satis » inquit, « scitast »; noster uero... 110 DAVOS iam scio: amare coepit. GETA Scin quam? Quo euadat uide. Postridie ad anum recta pergit: obsecrat ut sibi eius faciat copiam. Illa enim se negat neque eum aequom facere ait: illam ciuem esse Atticam, bonam bonis prognatam: si uxorem uelit, 115 lege id licere facere: sin aliter, negat. Noster quid ageret nescire: et illam ducere cupiebat, et metuebat absentem patrem. DAVOS Non, si redisset, ei pater ueniam daret? GETA Ille indotatam uirginem atque ignobilem 120 daret illi? Numquam faceret. DAVOS Quid fit denique? GETA Quid fiat? Est parasitus quidam Phormio, homo confidens: qui illum di omnes perduint! DAVOS Quid is fecit? GETA Hoc consilium quod dicam dedit: « Lex est ut orbae, qui sint genere proxumi, 125 is nubant, et illos ducere eadem haec lex iubet. Ego te cognatum dicam et tibi scribam dicam; paternum amicum me adsimulabo uirginis: ad iudices ueniemus: qui fuerit pater, quae mater, qui cognata tibi sit, omnia haec 130 confingam, quod erit mihi bonum atque commodum; quom tu horum nil refelles, uincam scilicet. Pater aderit: mihi paratae lites: quid mea? Illa quidem nostra erit. » DAVOS Iocularem audaciam! GETA Persuasit homini: factumst: uentumst: uincimur: 135 duxit. DAVOS Quid narras? GETA Hoc quod audis. DAVOS O Geta, quid te futurumst? GETA Nescio hercle; unum hoc scio, quod fors feret feremus aequo animo. DAVOS Placet: em istuc uirist officium. GETA In me omnis spes mihist. DAVOS Laudo. GETA Ad precatorem adeam, credo, qui mihi 140 sic oret: « Nunc amitte quaeso hunc; ceterum posthac si quicquam, nil precor. » Tantummodo non addit: « Ubi ego hinc abiero, uel occidito. » DAVOS Quid paedagogus ille qui citharistriam ? Quid rei gerit? GETA Sic, tenuiter. DAVOS Non multum habet 145 quod det fortasse? GETA Immo nil nisi spem meram. DAVOS Pater eius rediit, an non? GETA Nondum. DAVOS quid? Senem quoad exspectatis uostrum? GETA Non certum scio, sed epistulam ab eo adlatam esse audiui modo et ad portitores esse delatam: hanc petam. 150 DAVOS Numquid, Geta, aliud me uis? GETA Ut bene sit tibi. Puer, heus. Nemon hoc prodit? Cape, da hoc Dorcio. SCENA III. ANTIPHO, PHAEDRA ANTIPHO Adeon rem redisse ut qui mi consultum optume uelit esse, Phaedria, patrem ut extimescam, ubi in mentem eius aduenti uenit! Quodni fuissem incogitans, ita eum exspectarem ut par fuit. 155 PHAEDRIA Quid istuc [est]? ANTIPHO Rogitas, qui tam audacis facinoris mihi conscius sis? Quod utinam ne Phormioni id suadere in mentem incidisset, neu me cupidum eo inpulisset, quod mihi principiumst mali! Non potitus essem: fuisset tum illos mi aegre aliquot dies, at non cotidiana cura haec angeret animum... PHAEDRIA Audio. 160 ANTIPHO Dum exspecto quam mox ueniat qui adimat hanc mi consuetudinem. PHAEDRIA Aliis quia defit quod amant aegrest; tibi quia superest dolet. Amore abundas, Antipho. Nam tua quidem hercle certo uita haec expetenda optandaque est. Ita me di bene ament, ut mihi liceat tam diu quod amo frui, 165 iam depecisci morte cupio. Tu conicito cetera, quid ego ex hac inopia nunc capiam, et quid tu ex ista copia, ut ne addam quod sine sumptu ingenuam, liberalem nactus es, quod habes, ita ut uoluisti, uxorem sine mala fama palam: beatus, ni unum desit, animus qui modeste istaec ferat. 170 Quod si tibi res sit cum eo lenone quo mihist tum sentias. Ita plerique ingenio sumus omnes: nostri nosmet paenitet. ANTIPHO At tu mihi contra nunc uidere fortunatus, Phaedria, quoi de integro est potestas etiam consulendi quid uelis: retinere, amare, amittere; ego in eum incidi infelix locum ut neque mihi eius sit amittendi nec retinendi copia. 175 Sed quid hoc est? Videon ego Getam currentem huc aduenire? Is est ipsus. Ei, timeo miser quam hic mihi nunc nuntiet rem. SCENA IV. GETA, ANTIPHI, PHAEDRIA GETA Nullus es, Geta, nisi iam aliquod tibi consilium celere reperis, ita nunc inparatum subito tanta te inpendent mala, 180 quae neque uti deuitem scio, neque quo modo me inde extraham, quae si non astu prouidentur, me aut erum pessum dabunt; nam non potest celari nostra diutius iam audacia. ANTIPHO Quid illic commotus uenit? GETA Tum temporis mihi punctum ad hanc rem est: erus adest. ANTIPHO Quid illuc malist? GETA Quod quom audierit, quod eius remedium inueniam iracundiae? 185 Loquarne? incendam; taceam? instigem; purgem me? laterem lauem. Heu me miserum! quom mihi paueo, tum Antipho me excruciat animi: eius me miseret, ei nunc timeo, is nunc me retinet: nam absque eo esset, recte ego mihi uidissem et senis essem ultus iracundiam: aliquid conuasassem atque hinc me conicerem protinam in pedes. 190 ANTIPHO Quam hic fugam aut furtum parat? GETA Sed ubi Antiphonem reperiam, aut qua quaerere insistam uia? PHAEDRIA Te nominat. ANTIPHO Nescio quod magnum hoc nuntio exspecto malum. PHAEDRIA Ah ! sanus es? GETA Domum ire pergam: ibi plurimumst. PHAEDRIA Reuocemus hominem. ANTIPHO Sta ilico. GETA Hem, 195 satis pro imperio, quisquis es. ANTIPHO Geta. GETA Iipsest quem uolui obuiam. ANTIPHO Cedo quid portas, obsecro? atque id, si potes, uerbo expedi. GETA Faciam. ANTIPHO Eloquere. GETA Modo apud portum... ANTIPHO Meumne? GETA Intellexti. ANTIPHO Occidi. PHAEDRIA Hem. ANTIPHO Quid agam? PHAEDRIA Quid ais? GETA Guius patrem uidisse me, et patruom tuom. ANTIPHO Nam quod ego huic nunc subito exitio remedium inueniam miser? 200 Quod si eo meae fortunae redeunt, Phanium, abs te ut distrahar, nullast mihi uita expetenda. GETA ergo istaec quom ita sunt, Antipho, tanto mage te aduigilare aequomst: fortis fortuna adiuuat. ANTIPHO Non sum apud me. GETA Atqui opus est nunc quom maxume ut sis, Antipho; nam si senserit te timidum pater esse, arbitrabitur 205 commeruisse culpam. PHAEDRIA Hoc uerumst. ANTIPHO Non possum inmutarier. GETA Quid faceres, si aliud quid grauius tibi nunc faciundum foret? ANTIPHO Quom hoc non possum, illud minus possem. GETA Hoc nil est, Phaedria: ilicet. Quid hic conterimus operam frustra? Quin abeo? PHAEDRIA Et quidem ego? ANTIPHO Obsecro, quid si adsimulo? Satinest? GETA Garris. 210 ANTIPHO Voltum contemplamini: em, satine sic est? GETA Non. ANTIPHO Quid si sic? GETA Propemodum. ANTIPHO Quid sic? GETA Sat est: em istuc serua; et uerbum uerbo, par pari ut respondeas, ne te iratus suis saeuidicis dictis protelet. ANTIPHO Scio. GETA Vi coactum te esse inuitum. PHAEDRIA Lege, iudicio. GETA Tenes? Sed hic quis est senex quem uideo in ultima platea? Ipsus est. 215 ANTIPHO Non possum adesse. GETA Ah, quid agis? Quo abis Antipho? Mane inquam. ANTIPHO Egomet me noui et peccatum meum: uobis commendo Phanium et uitam meam.- PHAEDRIA Geta, quid nunc fiet? GETA Tu iam litis audies; ego plectar pendens, nisi quid me fefellerit. Sed quod modo hic nos Antiphonem monuimus, id nosmet ipsos facere oportet, Phaedria. PHAEDRIA Aufer mi « oportet »: quin tu quid faciam impera. GETA Meministin olim ut fuerit uostra oratio in re incipiunda ad defendendam noxiam, iustam illam causam facilem uincibilem optumam? PHAEDRIA Memini. GETA Em nunc ipsast opus ea aut, si quid potest, meliore et callidiore. PHAEDRIA Fiet sedulo. GETA Nunc prior adito tu, ego in insidiis hic ero succenturiatus, si quid deficias. PHAEDRIA Age. ACTUS II SCENA I DEMIPHO, PHAEDRIA, GETA DEMIPHO Itane tandem uxorem duxit Antipho iniussu meo? Nec meum imperium, ac mitto imperium, non simultatem meam reuereri saltem! non pudere! o facinus audax, o Geta monitor! GETA Vx tandem. DEMIPHO Quid mihi dicent aut quam causam reperient? demiror. GETA Atqui reperiam: aliud cura. DEMIPHO An hoc dicet mihi: 235 « Inuitus feci. Lex coegit »? Audio, fateor. GETA Places. DEMIPHO Verum scientem, tacitum causam tradere aduorsariis, etiamne id lex coegit? PHAEDRIA Illud durum. GETA Ego expediam: sine! DEMIPHO Incertumst quid agam, quia praeter spem atque incredibile hoc mi optigit: ita sum irritatus animum ut nequeam ad cogitandum instituere. 240 Quam ob rem omnis, quom secundae res sunt maxume, tum maxume meditari secum oportet quo pacto aduorsam aerumnam ferant, pericla damna exsilia: peregre rediens semper cogitet aut fili peccatum aut uxoris mortem aut morbum filiae, communia esse haec : fieri posse, ut ne quid animo sit nouom; 245 quidquid praeter spem eueniat, omne id deputare esse in lucro. GETA O Phaedria, incredibile[st] quantum erum ante eo sapientia, meditata mihi sunt omnia mea incommoda, erus si redierit. Molendum esse in pistrino, uapulandum; habendae compedes, opus ruri faciundum, horum nil quicquam accidet animo nouom. 250 quidquid praeter spem eueniet, omne id deputabo esse in lucro. Sed quid cessas hominem adire et blande in principio adloqui? DEMIPHO Phaedriam mei fratris uideo filium mi ire obuiam. PHAEDRIA Mi patrue, salue. DEMIPHO Salue; sed ubist Antipho? PHAEDRIA Saluom uenire... DEMIPHO Credo; hoc responde mihi. 255 PHAEDRIA Valet, hic est; sed satin omnia ex sententia? DEMIPHO Vellem quidem. PHAEDRIA Quid istuc est? DEMIPHO Rogitas, Phaedria? Bonas, me absente, hic confecistis nuptias. PHAEDRIA Eho, an id suscenses nunc illi? GETA Artificem probum! DEMIPHO Egon illi non suscenseam? Ipsum gestio 260 dari mi in conspectum, nunc sua culpa ut sciat lenem patrem illum factum me esse acerrimum. PHAEDRIA Atqui nil fecit, patrue, quod suscenseas. DEMIPHO Ecce autem similia omnia! omnes congruont: unum quom noris, omnis noris. PHAEDRIA Haud itast. 265 DEMIPHO Hic in noxast, ille ad defendundam causam adest; quom illest, hic praestost: tradunt operas mutuas. GETA Probe horum facta inprudens depinxit senex. DEMIPHO Nam ni haec ita essent, cum illo haud stares, Phaedria. PHAEDRIA Si est, patrue, culpam ut Antipho in se admiserit, 270 ex qua re minus rei foret aut famae temperans, non causam dico, quin quod meritus sit ferat. Sed si quis forte malitia fretus sua insidias nostrae fecit adulescentiae ac uicit, nostran culpa east an iudicum, 275 qui saepe propter inuidiam adimunt diuiti aut propter misericordiam addunt pauperi? GETA Ni nossem causam, crederem uera hunc loqui. DEMIPHO An quisquam iudex est qui possit noscere tua iusta, ubi tute uerbum non respondeas, 280 ita ut ille fecit? PHAEDRIA Functus adulescentulist officium liberalis: postquam ad iudices uentumst, non potuit cogitata proloqui, ita eum tum timidum ibi obstupefecit pudor. GETA Laudo hunc, sed cesso adire quam primum senem? 285 Ere, salue: saluom te aduenisse gaudeo. DEMIPHO Oh, bone custos, salue, columen uero familiae, quoi commendaui filium hinc abiens meum. GETA Iamdudum te omnis nos accusare audio inmerito, et me omnium horunc inmeritissimo. 290 Nam quid me in hac re facere uoluisti tibi? Seruom hominem causam orare leges non sinunt, neque testimoni dictiost. DEMIPHO Mitto omnia. Do istuc : « inprudens timuit adulescens »; sino « tu seruo's »; uerum si cognata est maxume, 295 non fuit necessum habere; sed id quod lex iubet, dotem daretis, quaereret alium uirum. Qua ratione inopem potius ducebat domum? GETA Non ratio, uerum argentum deerat. DEMIPHO Sumeret alicunde. GETA Alicunde? nil est dictu facilius. 300 DEMIPHO Postremo si nullo alio pacto, fenore. GETA Hui, dixti pulchre! siquidem quisquam crederet te uiuo. DEMIPHO Non, non sic futurumst: non potest. egon illam cum illo ut patiar nuptam unum diem? Nil suaue meritumst. Hominem conmonstrarier 305 mihi istum uolo, aut ubi habitet demonstrarier. GETA Nempe Phormionem? DEMIPHO Istum patronum mulieris. GETA Iam faxo hic aderit. DEMIPHO Antipho ubi nunc est? GETA Foris. DEMIPHO Abi, Phaedria, eum require atque huc adduce. PHAEDRIA Eo: recta uia quidem illuc. GETA Nempe ad Pamphilam. 310 DEMIPHO Ego deos penatis hinc salutatum domum deuortar; inde ibo ad forum atque aliquos mihi amicos aduocabo, ad hanc rem qui adsient, ut ne inparatus sim si ueniat Phormio SCENA II PHORMIO, GETA PHORMIO Itane patris ais aduentum ueritum hinc abiisse? GETA Admodum. 315 PHORMIO Phanium relictam solam? GETA Sic. PHORMIO Et iratum senem? GETA Oppido. PHORMIO Ad te summa solum, Phormio, rerum redit: tute hoc intristi: tibi omnest exedendum. Accingere. GETA Obsecro te. PHORMIO Si rogabit... GETA In te spes est. PHORMIO Eccere, quid si reddet? GETA Tu inpulisti. PHORMIO Sic opinor. GETA Subueni. 320 PHORMIO Cedo senem: iam instructa sunt mi in corde consilia omnia. GETA Quid ages? PHORMIO Quid uis, nisi uti maneat Phanium atque ex crimine hoc Antiphonem eripiam atque in me omnem iram deriuem senis? GETA O uir fortis atque amicus. Verum hoc saepe, Phormio, uereor, ne istaec fortitudo in neruom erumpat denique. PHORMIO Ah, 325 non ita est: factumst periclum, iam pedum uisast uia. Quot me censes homines iam deuerberasse usque ad necem, hospites, tum ciuis? quo mage noui, tanto saepius. Cedo dum, enumquam iniuriarum audisti mihi scriptam dicam? GETA Qui istuc? PHORMIO Quia non rete accipitri tennitur neque miluo, 330 qui male faciunt nobis: illis qui nil faciunt tennitur, quia enim in illis fructus est, in illis opera luditur. Aliis aliundest periclum, unde aliquid abradi potest: mihi sciunt nil esse. Dices : « Ducent damnatum domum. » Alere nolunt hominem edacem et sapiunt mea sententia, 335 pro maleficio si beneficium summum nolunt reddere. GETA Non potest satis pro merito ab illo tibi referri gratia. PHORMIO Immo enim nemo satis pro merito gratiam regi refert. Ten asymbolum uenire unctum atque lautum e balineis, otiosum ab animo, quom ille et cura et sumptu absumitur! 340 Dum tibi fit quod placeat, ille ringitur: tu rideas, prior bibas, prior decumbas; cena dubia apponitur. GETA Quid istuc uerbist? PHORMIO Ubi tu dubites quid sumas potissimum. Haec quom rationem ineas quam sint suauia et quam cara sint, ea qui praebet, non tu hunc habeas plane praesentem deum? 345 GETA Senex adest: uide quid agas: prima coitiost acerrima. Si eam sustinueris, postilla iam ut lubet ludas licet. SCENA III DEMIPHO, GETA, PHORMIO DEMIPHO Enumquam quoiquam contumeliosius audistis factam iniuriam quam haec est mihi? Adeste quaeso. GETA Iratus est. PHORMIO Quin tu hoc age: 350 iam ego hunc agitabo. Pro deum inmortalium, negat Phanium esse hanc sibi cognatam Demipho? Hanc Demipho negat esse cognatam? GETA Negat. PHORMIO Neque eius patrem se scire qui fuerit? GETA Negat. DEMIPHO Ipsum esse opinor de quo agebam. Sequimini. 355 PHORMIO Nec Stilponem ipsum scire qui fuerit? GETA Negat. PHORMIO Quia egens relictast misera, ignoratur parens, neglegitur ipsa: uide auaritia quid facit. GETA Si erum insimulabis malitiae male audies. DEMIPHO O audaciam! etiam me ultro accusatum aduenit? 360 PHORMIO Nam iam adulescenti nil est quod suscenseam, si illum minusnorat; quippe homo iam grandior, pauper, quoi opera uita erat, ruri fere se continebat; ibi agrum de nostro patre colendum habebat. Saepe interea mihi senex 365 narrabat se hunc neglegere cognatum suom: at quem uirum! quem ego uiderim in uita optumum. GETA Videas te atque illum ut narras! PHORMIO I in malam crucem ! Nam ni ita eum existumassem, numquam tam grauis ob hanc inimicitias caperem in uostram familiam, 370 quam is aspernatur nunc tam inliberaliter. GETA Pergin ero absenti male loqui, inpurissime? PHORMIO Dignum autem hoc illost. GETA Ain tandem, carcer? DEMIPHO Geta. GETA Bonorum extortor, legum contortor! DEMIPHO Geta. PHORMIO Responde. GETA Quis homost? Eem. DEMIPHO Tace. GETA Absenti tibi 375 te indignas seque dignas contumelias numquam cessauit dicere hodie. DEMIPHO Desine. Adulescens, primum abs te hoc bona uenia peto, si tibi placere potis est, mi ut respondeas: quem amicum tuom ais fuisse istum, explana mihi, 380 et qui cognatum me sibi esse diceret. PHORMIO Proinde expiscare quasi non nosses. DEMIPHO Nossem? PHORMIO Ita. DEMIPHO Ego me nego: tu qui ais redige in memoriam. PHORMIO Eho tu, sobrinum tuom non noras? DEMIPHO Enicas. Dic nomen. PHORMIO Nomen? Maxume. DEMIPHO Quid nunc taces? 385 PHORMIO Perii hercle, nomen perdidi. DEMIPHO Quid ais? PHORMIO Geta, si meministi id quod olim dictumst, subice. Hem, non dico: quasi non nosses, temptatum aduenis. DEMIPHO Ego autem tempto? GETA Stilpo. PHORMIO Atque adeo quid mea? Stilpost. DEMIPHO Quem dixti? PHORMIO Stilponem inquam noueras. 390 DEMIPHO Neque ego illum noram nec mihi cognatus fuit quisquam istoc nomine. PHORMIO Itane? Non te horum pudet? At si talentum rem reliquisset decem ! DEMIPHO Di tibi malefaciant! PHORMIO Primus esses memoriter progeniem uostram usque ab auo atque atauo proferens. 395 DEMIPHO Ita ut dicis. Ego tum quom aduenissem qui mihi cognata ea esset dicerem: itidem tu face. cedo qui est cognata? GETA Eu noster, recte. Heus tu, caue. PHORMIO Dilucide expediui quibus me oportuit iudicibus. Tum id si falsum fuerat, filius 400 quor non refellit? DEMIPHO Filium narras mihi? Quoius de stultitia dici ut dignumst non potest. PHORMIO At tu qui sapiens es magistratus adi, iudicium de eadem causa iterum ut reddant tibi, quandoquidem solus regnas et soli licet 405 hic de eadem causa bis iudicium adipiscier. DEMIPHO Etsi mihi facta iniuriast, uerum tamen potius quam litis secter aut quam te audiam, itidem ut cognata si sit, id quod lex iubet dotis dare, abduce hanc, minas quinque accipe. 410 PHORMIO Hahahae, homo suauis DEMIPHO Qid est? Num iniquom postulo? An ne hoc quidem ego adipiscar, quod ius publicumst? PHORMIO Itan tandem, quaeso, itidem ut meretricem ubi abusus sis, mercedem dare lex iubet ei atque amittere? An, ut nequid turpe ciuis in se admitteret 415 propter egestatem, proxumo iussast dari, ut cum uno aetatem degeret? Quod tu uetas. DEMIPHO Ita, proxumo quidem. At nos unde? Aut quam ob rem? PHORMIO Ohe, « Actum » aiunt « ne agas ». DEMIPHO Non agam? Immo haud desinam donec perfecero hoc. PHORMIO Ineptis. DEMIPHO Sine modo. 420 PHORMIO Postremo tecum nil rei nobis, Demipho, est: tuos est damnatus gnatus, non tu; nam tua praeterierat iam ducendi aetas. DEMIPHO Omnia haec illum putato, quae ego nunc dico dicere; aut quidem cum uxore hac ipsum prohibebo domo. 425 GETA Iratus est. PHORMIO Tu te idem melius feceris. DEMIPHO Itan es paratus facere me aduorsum omnia, infelix? PHORMIO Metuit hic nos, tam etsi sedulo dissimulat. GETA Bene habent tibi principia. PHORMIO quin quod est Ferundum fers? Tuis dignum factis feceris, 430 ut amici inter nos simus? DEMIPHO Egon tuam expetam amicitiam? aut te uisum aut auditum uelim? PHORMIO Si concordabis cum illa, habebis quae tuam senectutem oblectet: respice aetatem tuam. DEMIPHO Te oblectet, tibi habe. PHORMIO Minue uero iram. DEMIPHO Hoc age: 435 satis iam uerborumst: nisi tu properas mulierem abducere, ego illam eiciam. Dixi, Phormio. PHORMIO Si tu illam attigeris secus quam dignumst liberam, dicam tibi inpingam grandem. Dixi, Demipho. Si quid opus fuerit, heus, domo me. GETA Intellego. 440 SCENA IV DEMIPHO, GETA, HEGIO, CRATINUS, CRITO DEMIPHO Quanta me cura et sollicitudine adficit gnatus, qui me et se hisce inpediuit nuptiis! Neque mi in conspectum prodit, ut saltem sciam quid de hac re dicat quidue sit sententiae. Abi, uise redieritne iam an nondum domum. 445 GETA Eo.- DEMIPHO Videtis quo in loco res haec siet. Quid ago? Dic, Hegio. HEGIO Ego? Cratinum censeo, si tibi uidetur. DEMIPHO Dic, Cratine. CRATINUS Mene uis? DEMIPHO Te. CRATINUS Ego quae in rem tuam sint, ea uelim facias. Mihi sic hoc uidetur: quod, te absente, hic filius 450 egit, restitui in integrum aequomst et bonum, et id impetrabis. Dixi. DEMIPHO Dic nunc, Hegio. HEGIO Ego sedulo hunc dixisse credo; uerum itast, quot homines tot sententiae: suos quoique mos. Mihi non uidetur quod sit factum legibus 455 rescindi posse; et turpe inceptust. DEMIPHO Dic, Crito. CRITO Ego amplius deliberandum censeo: res magnast. CRATINUS Numquid nos uis? DEMIPHO Fecistis probe: incertior sum multo quam dudum.- GETA Negant redisse. DEMIPHO Frater est exspectandus mihi: 460 is quod mihi dederit de hac re consilium, id sequar. Percontatum ibo ad portum, quoad se recipiat.- GETA At ego Antiphonem quaeram, ut quae acta hic sint sciat. Sed eccum ipsum uideo in tempore huc se recipere. ACTUS III SCENA I ANTIPHO, GETA ANTIPHO Enimuero, Antipho, multimodis cum istoc animo es uituperandus: 465 itane te hinc abisse et uitam tuam tutandam aliis dedisse ? Alios tuam rem credidisti mage quam tete animum aduorsuros? Nam, utut erant alia, illi certe quae nunc tibi domist consuleres, nequid propter tuam fidem decepta poteretur mali. Quoi nunc miserae spes opesque sunt in te uno omnes sitae. 470 GETA Et quidem, ere, nos iamdudum hic te absentem incusamus, qui abieris. ANTIPHO Te ipsum quaerebam. GETA Sed ea causa nihilo mage defecimus. ANTIPHO Loquere obsecro, quonam in loco sunt res et fortunae meae? Num quid patri subolet? GETA Nil etiam. ANTIPHO Ecquid spei porrost? GETA Nescio. ANTIPHO Ah ! GETA Nisi Phaedria haud cessauit pro te eniti. ANTIPHO Nil fecit noui. 475 GETA Tum Phormio itidem in hac re, ut in aliis strenuom hominem praebuit. ANTIPHO Quid is fecit? GETA Confutauit uerbis admodum iratum senem. ANTIPHO Eu, Phormio! GETA Ego quod potui porro. ANTIPHO Mi Geta, omnis uos amo. GETA Sic habent principia sese ut dico: adhuc tranquilla res est, mansurusque patruom pater est, dum huc adueniat. ANTIPHO Quid eum? GETA ut aibat, 480 de eius consilio sese uelle facere quod ad hanc rem attinet. ANTIPHO Quantum metus est mihi uidere huc saluom nunc patruom, Geta! nam per eius unam, ut audio, aut uiuam aut moriar sententiam. GETA Phaedria tibi adest. ANTIPHO Ubinam? GETA Eccum ab sua palaestra exit foras. SCENA II PHAEDRIA, DORIO, ANTIPHO, GETA PHAEDRIA Dorio, 485 audi obsecro. DORIO Non audio. PHAEDRIA Parumper. DORIO Quin omitte me. PHAEDRIA Audi quod dicam. DORIO At enim taedet iam audire eadem miliens. PHAEDRIA At nunc dicam quod lubenter audias. DORIO Loquere, audio. PHAEDRIA Non queo te exorare ut maneas triduom hoc? Quo nunc abis? DORIO Mirabar si tu mihi quicquam adferres noui. ANTIPHO Ei, 490 metuo lenonem ne quid suo suat capiti. GETA Idem ego uereor. PHAEDRIA Nondum mihi credis? DORIO Hariolare. PHAEDRIA Sin fidem do? DORIO Fabulae! PHAEDRIA Feneratum istuc beneficium pulchre tibi dices. DORIO Logi! PHAEDRIA Crede mi, gaudebis facto: uerum hercle hoc est. DORIO Somnium! PHAEDRIA Experire: non est longum. DORIO Cantilenam eandem canis. 495 PHAEDRIA Tu mihi cognatus, tu parens, tu amicus, tu... DORIO Garri modo. PHAEDRIA Adeon ingenio esse duro te atque inexorabili ut neque misericordia neque precibus molliri queas! DORIO Adeon te esse incogitantem atque inpudentem, Phaedria, me ut phaleratis ducas dictis et meam ductes gratiis! 500 ANTIPHO Miseritumst. PHAEDRIA Ei, ueris uincor! GETA Quam uterquest similis sui! PHAEDRIA Neque Antipho alia quom occupatus esset sollicitudine, tum hoc esse mihi obiectum malum! ANTIPHO Quid istuc est autem, Phaedria? PHAEDRIA O fortunatissime Antipho. ANTIPHO Egone? PHAEDRIA Quoi quod amas domist. neque cum huius modi umquam [tibi] usus uenit ut conflictares malo. 505 ANTIPHO Mihin domist? immo, id quod aiunt, auribus teneo lupum; nam neque quo pacto a me amittam, neque uti retineam scio. DORIO Ipsum istuc mihi in hoc est. ANTIPHO Heia, ne parum leno sies. Numquid hic confecit? PHAEDRIA Hicine? Quod homo inhumanissimus, Pamphilam meam uendidit. ANTIPHO Quid? Vendidit? GETA Ain? Vendidit? 510 PHAEDRIA Vendidit. DORIO Quam indignum facinus, ancillam aere emptam suo! PHAEDRIA Nequeo exorare ut me maneat et cum illo ut mutet fidem triduom hoc, dum id quod est promissum ab amicis argentum aufero. Si non tum dedero, unam praeterea horam ne oppertus sies. DORIO Optunde. ANTIPHO Haud longumst id quod orat: Dorio, exoret sine. 515 Idem hoc tibi, quod boni promeritus fueris, conduplicauerit. DORIO Verba istaec sunt. ANTIPHO Pamphilamne hac urbe priuari sines? Tum praeterea horunc amorem distrahi poterin pati? DORIO Neque ego neque tu. PHAEDRIA Di tibi omnes id quod es dignus duint! DORIO Ego te compluris aduorsum ingenium meum mensis tuli 520 pollicitantem et nil ferentem, flentem; nunc contra omnia haec repperi qui det neque lacrumet: da locum melioribus. ANTIPHO Certe hercle, ego si satis commemini, tibi quidem est olim dies, quam ad dares huic, praestituta. PHAEDRIA Factum. DORIO Num ego istuc nego? ANTIPHO Iam ea praeteriit? DORIO Non, uerum haec ei antecessit. ANTIPHO Non pudet 525 uanitatis? DORIO Minime, dum ob rem. GETA Sterculinum! PHAEDRIA Dorio, itane tandem facere oportet? DORIO Sic sum: si placeo, utere. ANTIPHO Sicin hunc decipis? DORIO Immo enimuero, Antipho, hic me decipit: nam hic me huius modi scibat esse, ego hunc esse aliter credidi: iste me fefellit, ego isti nihilo sum aliter ac fui. 530 Sd utut haec sunt, tamen hoc faciam: cras mane argentum mihi miles dare se dixit: si mi prior tu attuleris, Phaedria, mea lege utar, ut potior sit qui prior ad dandumst. Vale. SCENA III PHAEDRIA, ANTIPHO, GETA PHAEDRIA Quid faciam? Unde ego nunc tam subito huic argentum inueniam miser, quoi minus nihilost? Quod, hic si pote fuisset exorarier 535 triduom hoc, promissum fuerat. ANTIPHO Itane hunc patiemur, Geta, fieri miserum, qui me dudum ut dixti adiuerit comiter? Quin, quom opust, beneficium rursum ei experiemur reddere? GETA Scio equidem hoc esse aequom. ANTIPHO Age ergo, solus seruare hunc potes. GETA Quid faciam? ANTIPHO Inuenias argentum. GETA Cupio; sed id unde edoce. 540 ANTIPHO Pater adest hic. GETA Scio; sed quid tum? ANTIPHO Ah, dictum sapienti sat est. GETA Itane? ANTIPHO Ita. GETA Sane hercle pulchre suades: etiam tu hinc abis? Non triumpho, ex nuptiis tuis si nil nanciscor mali, ni etiamnunc me huius causa quaerere in malo iubeas crucem? ANTIPHO Verum hic dicit. PHAEDRIA Quid? Ego uobis, Geta, alienus sum? GETA Haud puto; 545 sed parumne est quod omnibus nunc nobis suscenset senex, ni instigemus etiam ut nullus locus relinquatur preci? PHAEDRIA Alius ab oculis meis illam in ignotum abducet locum? Hem ! tum igitur, dum licet dumque adsum, loquimini mecum, Antipho, contemplamini me. ANTIPHO Quam ob rem? aut quidnam facturu's? Cedo. 550 PHAEDRIA Quoquo hinc asportabitur terrarum, certumst persequi aut perire. GETA Di bene uortant quod agas! pedetemptim tamen. ANTIPHO Vide si quid opis potes adferre huic. GETA « Si quid »? Quid? ANTIPHO Quaere, obsecro, ne quid plus minusue faxit quod nos post pigeat, Geta. GETA Quaero. Saluos est, ut opinor; uerum enim metuo malum. 555 ANTIPHO Noli metuere: una tecum bona mala tolerabimus. GETA Quantum opus est tibi argenti, loquere. PHAEDRIA Solae triginta minae. GETA Triginta? Hui, percarast, Phaedria. PHAEDRIA Istaec uero uilis est. GETA Age age, inuentas reddam. PHAEDRIA O lepidum! GETA Aufer te hinc. PHAEDRIA Iam opust. GETA Iam feres: sed opus est mihi Phormionem ad hanc rem adiutorem dari. 560 PHAEDRIA Praestost: audacissime oneris quiduis inpone, ecferet; solus est homo amico amicus. GETA Eeamus ergo ad eum ocius. ANTIPHO Num quid est quod opera mea uobis opus sit? GETA Nil; uerum abi domum, et illam miseram, quam ego nunc intus scio esse exanimatam metu, consolare. Cessas? ANTIPHO Nil est aeque quod faciam lubens.- 565 PHAEDRIA Qua uia istuc facies? GETA Dicam in itinere: modo te hinc amoue. ACTUS IV SCENA I DEMIPHO, CHREMES DEMIPHO Quid? Qua profectus causa hinc es Lemnum, Chreme, adduxtin tecum filiam? CHREMES Non. DEMIPHO Quid ita non? CHREMES Postquam uidet me eius mater esse hic diutius, simul autem non manebat aetas uirginis 570 meam neglegentiam, ipsam cum omni familia ad me profectam esse aibant. DEMIPHO Quid illi tam diu, quaeso, igitur commorabare, ubi id audiueras? CHREMES Ool me detinuit morbus. DEMIPHO Unde? aut qui? CHREMES Rogas? Senectus ipsast morbus. Sed uenisse eas 575 saluas audiui ex nauta qui illas uexerat. DEMIPHO Quid gnato optigerit, me absente, audistin, Chreme? CHREMES Quod quidem me factum consili incertum facit. Nam hanc condicionem siquoi tulero extrario, quo pacto aut unde mihi sit dicundum ordinest. 580 Te mihi fidelem esse aeque atque egomet sum mihi scibam. Ille, si me alienus adfinem uolet, tacebit dum intercedet familiaritas; sin spreuerit me, plus quam opus est scito sciet. Vereorque ne uxor aliqua hoc resciscat mea: 585 quod si fit, ut me excutiam atque egrediar domo, id restat; nam ego meorum solu' sum meus. DEMIPHO Scio ita esse, et istaec mihi res sollicitudinist, neque defetiscar usque adeo experirier, donec tibi id quod pollicitus sum effecero. 590 SCENA II GETA, DEMOPHO, CHREMES GETA Ego hominem callidiorem uidi neminem quam Phormionem. Venio ad hominem, ut dicerem argentum opus esse, et id quo pacto fieret. Vixdum dimidium dixeram, intellexerat: gaudebat, me laudabat, quaerebat senem, 595 dis gratias agebat tempus sibi dari, ubi Phaedriae esse ostenderet nihilo minus amicum sese quam Antiphoni. Hominem ad forum iussi opperiri: eo me esse adducturum senem. Sed eccum ipsum. Quis est ulterior? Attat Phaedriae 600 pater uenit. Sed quid pertimui autem belua? An quia, quos fallam, pro uno duo sunt mihi dati? Commodius esse opinor duplici spe utier. Petam hinc unde a primo institi: is si dat, sat est; si ab eo nil fiet, tum hunc adoriar hospitem. 605 SCENA III ANTIPHO, GETA, CHREMES, DEMIPHO ANTIPHO Exspecto quam mox recipiat sese Geta. Sed patruom uideo cum patre astantem. Ei mihi, quam timeo aduentus huius quo inpellat patrem ! GETA Adibo hosce. O noster Chreme... CHREMES Salue, Geta. GETA Venire saluom uolup est. CHREMES Credo. GETA Quid agitur? 610 Multa aduenienti, ut fit, noua hic? CHREMES Compluria. GETA Ita. De Antiphone audistin quae facta? CHREMES Omnia. GETA Tun dixeras huic? Facinus indignum, Chreme, sic circumiri! CHREMES Id cum hoc agebam commodum. GETA Nam hercle ego quoque id quidem agitans mecum sedulo 615 inueni, opinor, remedium huic rei. CHREMES Quid, Geta? DEMIPHO Quod remedium? GETA Ut abii abs te, fit forte obuiam mihi Phormio. CHREMES Qui Phormio? DEMIPHO Is qui istanc... CHREMES Scio. GETA Visumst mihi ut eius temptarem sententiam. Prendo hominem solum: « Quor non, » inquam, « Phormio, 620 uides inter nos sic haec potius cum bona ut componamus gratia quam cum mala? Erus liberalis est et fugitans litium; nam ceteri quidem hercle amici omnes modo uno ore auctores fuere ut praecipitem hanc daret. » 625 ANTIPHO Quid hic coeptat aut quo euadet hodie? GETA « An legibus daturum poenas dices si illam eiecerit? Iam id exploratumst. Heia sudabis satis, si cum illo inceptas homine: ea eloquentiast. Verum pone esse uictum eum; at tandem tamen 630 non capitis eius res agitur sed pecuniae. » Postquam hominem his uerbis sentio mollirier : « Soli sumus nunc hic » inquam: « eho [dic] quid uis dari tibi in manum, ut erus his desistat litibus, haec hinc facessat, tu molestus ne sies? » 635 ANTIPHO satin illi di sunt propitii? GETA « Nam sat scio, si tu aliquam partem aequi bonique dixeris, ut est ille bonus uir, tria non commutabitis uerba hodie inter uos. » DEMIPHO Quis te istaec iussit loqui? CHREMES Immo non potuit melius peruenirier 640 eo quo nos uolumus. ANTIPHO Occidi! DEMIPHO Perge eloqui. GETA A primo homo insanibat. CHREMES Cedo quid postulat? GETA Quid? nimium; quantum libuit. CHREMES Dic. GETA « Si quis daret talentum magnum. » DEMIPHO Immo malum hercle: ut nil pudet! GETA Quod dixi adeo ei: « Quaeso, quid si filiam 645 suam unicam locaret? Parui retulit non suscepisse: inuentast quae dotem petat. » Ut ad pauca redeam ac mittam illius ineptias, haec denique eius fui> postrema oratio: « Ego » inquit « a principio amici filiam, 650 ita ut aequom fuerat, uolui uxorem ducere; nam mihi ueniebat in mentem eius incommodum, in seruitutem pauperem ad ditem dari. Sed mi opus erat, ut aperte tibi nunc fabuler, aliquantulum quae adferret qui dissoluerem 655 quae debeo: et etiamnunc si uolt Demipho dare quantum ab hac accipio quae sponsast mihi, nullam mihi malim quam istanc uxorem dari. » ANTIPHO Utrum stultitia facere ego hunc an malitia dicam, scientem an inprudentem, incertus sum. 660 DEMIPHO Quid si animam debet? GETA « Ager oppositust pignori ob decem minas est. » DEMIPHO Age, age, iam ducat: dabo. GETA « Aediculae item sunt ob decem alias. » DEMIPHO Oiei, nimiumst. CHREMES Ne clama: petito hasce a me decem. GETA « Uxori emunda ancillulast; tum pluscula 665 supellectile opus est; opus est sumptu ad nuptias: his rebus pone sane », inquit « decem minas. » DEMIPHO Sescentas perinde scribito iam mihi dicas: nil do. Inpuratus me ille ut etiam inrideat? CHREMES Quaeso, ego dabo, quiesce: tu modo filium 670 fac ut illam ducat nos quam uolumus. ANTIPHO Ei mihi ! Geta, occidisti me tuis fallaciis. CHREMES Mea causa eicitur: me hoc est aequom amittere. GETA « Quantum potest me certiorem », inquit « face, si illam dant, hanc ut mittam, ne incertus siem; 675 nam illi mihi dotem iam constituerunt dare. » CHREMES Iam accipiat: illis repudium renuntiet; hanc ducat. DEMIPHO Quae quidem illi res uortat male! CHREMES Opportune adeo argentum nunc mecum attuli, fructum quem Lemni uxoris reddunt praedia: 680 inde sumam; uxori tibi opus esse dixero. SCENA IV ANTIPHO, GETA ANTIPHO Geta. GETA Hem. ANTIPHO Quid egisti? GETA Emunxi argento senes. ANTIPHO Satin est id? GETA Nescio hercle: tantum iussus sum. ANTIPHO Eho, uerbero, aliud mihi respondes ac rogo? GETA Quid ergo narras? ANTIPHO Quid ego narrem? Opera tua 685 ad restim miquidem res redit planissume. Ut tequidem omnes di deaeque, superi, inferi, malis exemplis perdant! Em, si quid uelis, huic mandes, quod quidem recte curatum uelis. Quid minus utibile fuit quam hoc ulcus tangere 690 aut nominare uxorem? Iniectast spes patri posse illam extrudi. Cedo nunc porro: Phormio dotem si accipiet, uxor ducendast domum: quid fiet? GETA Non enim ducet. ANTIPHO Noui. Ceterum quom argentum repetent, nostra causa scilicet 695 in neruom potius ibit. GETA Nil est, Antipho, quin male narrando possit deprauarier. Tu id quod bonist excerpis, dicis quod malist. Audi nunc contra: iam si argentum acceperit, ducendast uxor, ut ais, concedo tibi: 700 spatium quidem tandem apparandi nuptias, uocandi sacruficandi dabitur paullulum. Interea amici quod polliciti sunt dabunt: inde iste reddet. ANTIPHO Quam ob rem? aut quid dicet? GETA Rogas? « Quot res postilla monstra euenerunt mihi! 705 Intro iit in aedis ater alienus canis; anguis per inpluuium decidit de tegulis; gallina cecinit; interdixit hariolus; haruspex uetuit; ante brumam autem noui negoti incipere! » Quae causast iustissima. 710 Haec fient. ANTIPHO Ut modo fiant! GETA Fient: me uide. pater exit: abi, dic esse argentum Phaedriae. SCENA V DEMIPHO, CHREMES, GETA DEMIPHO Quietus esto, inquam: ego curabo nequid uerborum duit. Hoc temere numquam amittam ego a me quin mihi testis adhibeam. Quom dem, et quam ob rem dem commemorabo. GETA Ut cautust ubi nil opust! 715 CHREMES Atque ita opus factost: et matura, dum lubido eadem haec manet; nam si altera illaec magis instabit, forsitan nos reiciat. GETA Rem ipsam putasti. DEMIPHO Duc me ad eum ergo. GETA Non moror. CHREMES Ubi hoc egeris, transito ad uxorem meam, ut conueniat hanc prius quam hinc abit. Dicat eam dare nos Phormioni nuptum, ne suscenseat; 720 et magis esse illum idoneum, qui ipsi sit familiarior; nos nostro officio nil digressos esse: quantum is uoluerit, datum esse dotis. DEMIPHO Quid tua, malum, id refert? CHREMES Magni, Demipho. Non sat[is] est tuom te officium fecisse si non id fama adprobat: uolo ipsius quoque uoluntate haec fieri, ne se eiectam praedicet. 725 DEMIPHO Idem ego istuc facere possum. CHREMES Mulier mulieri mage conuenit. DEMIPHO Rogabo. CHREMES Ubi illas nunc ego reperire possim cogito. ACTUS V SCENA I SOPHRONA, CHREMES SOPHRONA Quid agam? Quem mi amicum inueniam misera? Aut quoi consilia haec referam? Aut unde auxilium petam? Nam uereor era ne ob meum suasum indigne iniuria adficiatur: 730 ita patrem adulescentis facta haec tolerare audio uiolenter. CHREMES Nam quae haec anus est exanimata a fratre quae egressast meo? SOPHRONA Quod ut facerem egestas me inpulit, quom scirem infirmas nuptias hasce esse, ut id consulerem, interea uita ut in tuto foret. CHREMES Certe edepol, nisi me animus fallit aut parum prospiciunt oculi, 735 meae nutricem gnatae uideo. SOPHRONA Neque ille inuestigatur, CHREMES Quid ago? SOPHRONA Qui est pater eius. CHREMES Adeo, maneo dum haec quae loquitur mage cognosco? SOPHRONA Quodsi eum nunc reperire possim, nil est quod uerear. CHREMES east ipsa: conloquar. SOPHRONA Quis hic loquitur? CHREMES Sophrona. SOPHRONA Et meum nomen nominat? CHREMES Respice ad me. SOPHRONA Di obsecro uos, estne hic Stilpo? CHREMES Non. 740 SOPHRONA Negas? CHREMES Concede hinc a foribus paullum istorsum, sodes, Sophrona. Ne me istoc posthac nomine appellassis. SOPHRONA Quid? Non, obsecro, es quem semper te esse dictitasti? CHREMES St. SOPHRONA Quid has metuis fores? CHREMES Conclusam hic habeo uxorem saeuam. Verum istoc de nomine, eo perperam olim dixi ne uos forte inprudentes foris 745 effuttiretis atque id porro aliqua uxor mea rescisceret. SOPHRONA Em istoc pol nos te hic inuenire miserae numquam potuimus. CHREMES Eho dic mihi quid rei tibist cum familia hac unde exis? Ubi illae sunt? SOPHRONA Miseram me! CHREMES Hem, quid est? Viuontne? SOPHRONA Viuit gnata. Matrem ipsam ex aegritudine hac miseram mors consecutast. 750 CHREMES Male factum. SOPHRONA Ego autem, quae essem anus deserta egens ignota, ut potui, nuptum uirginem locaui huic adulescenti, harum qui est dominus aedium. CHREMES Antiphonin? SOPHRONA Em isti ipsi. CHREMES Quid? Duasne uxores habet? SOPHRONA Au, obsecro, unam illequidem hanc solam. CHREMES Quid illam alteram quae dicitur cognata? SOPHRONA Haec ergost. CHREMES Quid ais? 755 SOPHRONA Cmposito factumst quo modo hanc amans habere posset sine dote. CHREMES Di uostram fidem, quam saepe forte temere eueniunt quae non audeas optare! Offendi adueniens quicum uolebam et ut uolebam conlocatam . Quod nos ambo opere maxumo dabamus operam ut fieret, 760 sine nostra cura, maxuma sua cura solu' fecit. SOPHRONA Nunc quid opus facto sit uide. Pater adulescentis uenit, eumque animo iniquo hoc oppido ferre aiunt. CHREMES Nil periclist. Sed per deos atque homines meam esse hanc caue resciscat quisquam. SOPHRONA Nemo e me scibit. CHREMES Sequere me: intus cetera 765 SCENA II DEMIPHO, GETA DEMIPHO Nostrapte culpa facimus ut malis expediat esse, dum nimium dici nos bonos studemus et benignos. Ita fugias ne praeter casam, quod aiunt. Nonne id sat erat, accipere ab illo iniuriam? etiam argentumst ultro obiectum, ut sit qui uiuat dum aliud aliquid flagiti conficiat. 770 GETA Planissime. DEMIPHO Is nunc praemiumst qui recta praua faciunt. GETA Verissime. DEMIPHO Ut stultissime quidem illi rem gesserimus. GETA Modo ut hoc consilio possiet discedi, ut istam ducat. DEMIPHO Etiamne id dubiumst? GETA Haud scio hercle, ut homost, an mutet animum. DEMIPHO Hem mutet autem? GETA Nescio; uerum, si forte, dico. 775 DEMIPHO Ita faciam, ut frater censuit, ut uxorem eius huc adducam, cum ista ut loquatur. Tu, Geta, abi prae, nuntia hanc uenturam.- GETA Argentum inuentumst Phaedriae; de iurgio siletur; prouisumst ne in praesentia haec hinc abeat. Quid nunc porro? Quid fiet? In eodem luto haesitas; uorsuram solues, 780 Geta: praesens quod fuerat malum in diem abiit: plagae crescunt, nisi prospicis. Nunc hinc domum ibo ac Phanium edocebo, nequid uereatur Phormionem aut eius orationem. SCENA III DEMIPHO, NAUSITRATA, CHREMES DEMIPHO Agedum, ut soles, Nausistrata, fac illa ut placetur nobis, ut sua uoluntate id quod est faciundum faciat. NAUSISTRATA Faciam. 785 DEMIPHO Pariter nunc opera me adiuues ac re dudum opitulata es. NAUSISTRATA Factum uolo. Ac pol minus queo uiri culpa quam me dignumst. DEMIPHO Quid autem? NAUSISTRATA Quia pol mei patris bene parta indiligenter tutatur; nam ex is praediis talenta argenti bina statim capiebat: uir uiro quid praestat! DEMIPHO Bina quaeso? 790 NAUSISTRATA Ac rebus uilioribus multo, tamen duo talenta. DEMIPHO Hui ! NAUSISTRATA Qid haec uidentur? DEMIPHO Scilicet. NAUSISTRATA Virum me natam uellem: ego ostenderem, DEMIPHO Certo scio. NAUSISTRATA Quo pacto... DEMIPHO Parce, sodes, ut possis cum illa, ne te adulescens mulier defetiget. NAUSISTRATA Faciam ut iubes. sed meum uirum ex te exire uideo. 795 CHREMES Ehem, Demipho, iam illi datumst argentum? DEMIPHO Curaui ilico. CHREMES Nollem datum. Ei, uideo uxorem: paene plus quam sat erat. DEMIPHO Quor nolles, Chreme? CHREMES Iam recte. DEMIPHO Quid tu? Ecquid locutu's cum istac quam ob rem hanc ducimus? CHREMES Transegi. DEMIPHO Quid ait tandem? CHREMES Abduci non potest. DEMIPHO Qui non potest? CHREMES Quia uterque utrique est cordi. DEMIPHO Quid istuc nostra? CHREMES Magni. Praeterhac 800 cognatam comperi esse nobis. DEMIPHO Quid? Deliras. CHREMES Sic erit. Non temere dico: redii mecum in memoriam. DEMIPHO Satin sanus es? NAUSISTRATA Au, obsecro, uide ne in cognatam pecces. DEMIPHO Non est. CHREMES Ne nega: patris nomen aliud dictum est: hoc tu errasti. DEMIPHO Non norat patrem? CHREMES Norat. DEMIPHO Quor aliud dixit? CHREMES Numquamne hodie concedes mihi 805 neque intelleges? DEMIPHO Si tu nil narras? CHREMES Perdis. NAUSISTRATA Miror quid hoc siet. DEMIPHO Equidem hercle nescio. CHREMES Vin scire? At ita me seruet Iuppiter, ut propior illi quam ego sum ac tu homo nemost. DEMIPHO Di uostram fidem. Eamus ad ipsam: una omnis nos aut scire aut nescire hoc uolo. CHREMES Ah ! DEMIPHO Quid est? CHREMES Itan paruam mihi fidem esse apud te? DEMIPHO Vin me credere? 810 Vin satisquaesitum mi istuc esse? Age, fiat. Quid ? Illa filia amici nostri quid futurumst? CHREMES Recte. DEMIPHO Hanc igitur mittimus? CHREMES Quidni? DEMIPHO Illa maneat? CHREMES Sic. DEMIPHO Ire igitur tibi licet, Nausistrata. NAUSISTRATA Sic pol commodius esse in omnis arbitror quam ut coeperas, manere hanc; nam perliberalis uisast, quom uidi, mihi.- 815 DEMIPHO Quid istuc negotist? CHREMES Iamne operuit ostium? DEMIPHO Iam. CHREMES O Iuppiter, di nos respiciunt: gnatam inueni nuptam cum tuo filio. DEMIPHO Hem, quo pacto potuit? CHREMES Non satis tutus est ad narrandum hic locus. DEMIPHO At tu intro abi. CHREMES Heus, ne filii quidem hoc nostri resciscant uolo. SCENA IV ANTIPHO ANTIPHO Laetus sum, utut meae res sese habent, fratri optigisse quod uolt. 820 Quam scitumst eius modi in animo parare cupiditates quas, quom res aduorsae sient, paullo mederi possis ? Hic simul argentum repperit, cura sese expediuit; ego nullo possum remedio me euoluere ex his turbis, quin, si hoc celetur, in metu, sin patefit, in probro sim. 825 Neque me domum nunc reciperem, ni mi esset spes ostenta huiusce habendae. Sed ubinam Getam inuenire possim, ut rogem quod tempus conueniundi patris me capere iubeat? SCENA V PHORMIO, ANTIPHO PHORMIO Argentum accepi, tradidi lenoni, abduxi mulierem, curaui propria ut Phaedria poteretur; nam emissast manu. 830 Nunc una mihi res etiam restat quae est conficiunda, otium ab senibus ad potandum ut habeam; nam aliquot hos sumam dies. ANTIPHO Sed Phormiost. Quid ais? PHORMIO Quid? ANTIPHO Quidnam nunc facturust Phaedria? Quo pacto satietatem amoris ait se uelle absumere? PHORMIO Vicissim partis tuas acturus est. ANTIPHO Quas? PHORMIO Ut fugitet patrem. 835 Te suas rogauit rursum ut ageres, causam ut pro se diceres; nam potaturus est apud me. Ego me ire senibus Sunium dicam ad mercatum, ancillulam emptum dudum quam dixit Geta: ne quom hic non uideant me, conficere credant argentum suom. Sed ostium concrepuit abs te. ANTIPHO Vide quis egreditur. PHORMIO Getast. 840 SCENA VI GETA, ANTIPHO, PHORMIO GETA O Fortuna, o Fors Fortuna, quantis commoditatibus, quam subito meo ero Antiphoni ope uostra hunc onerastis diem! ANTIPHO Quidnam hic sibi uolt? GETA Nosque amicos eius exonerastis metu! Sed ego nunc mihi cesso, qui non umerum hunc onero pallio, atque hominem propero inuenire, ut haec quae contigerint sciat. 845 ANTIPHO Num tu intellegis quid hic narret? PHORMIO Num tu? ANTIPHO Nil. PHORMIO Tantundem ego. GETA Ad lenonem hinc ire pergam: ibi nunc sunt. ANTIPHO Heus, Geta! GETA Em tibi. Num mirum aut nouomst reuocari, cursum quom institeris? ANTIPHO Geta. GETA Pergit hercle. Numquam tu odio tuo me uinces. ANTIPHO Non manes? GETA Vapula. ANTIPHO Id quidem tibi iam fiet nisi resistis. Verbero. 850 GETA Familiariorem oportet esse hunc: minitatur malum. Sed isne est quem quaero, an non? Ipsust, congredere actutum. ANTIPHO Quid est? GETA O omnium quantumst qui uiuont, hominum homo ornatissime! Nam sine controuorsia ab dis solus diligere, Antipho. ANTIPHO Ita uelim; sed qui istuc credam ita esse mihi dici uelim. 855 GETA Satine est si te delibutum gaudio reddo? ANTIPHO Enicas. PHORMIO Quin tu hinc pollicitationes aufer et quod fers cedo. GETA Oh, tu quoque aderas, Phormio? PHORMIO Aderam. Sed tu cessas. GETA Accipe, em: ut modo argentum tibi dedimus apud forum, recta domum sumus profecti; interea mittit erus me ad uxorem tuam. 860 ANTIPHO Quam ob rem? GETA Omitto proloqui; nam nil ad hanc rem est, Antipho. Ubi in gynaeceum ire occipio, puer ad me adcurrit Mida, pone reprendit pallio, resupinat: respicio, rogo quam ob rem retineat me: Ait esse uetitum intro ad eram accedere. « Sophrona modo fratrem huc » inquit, «senis introduxit Chremem 865 eumque nunc esse intus cum illis. » Hoc ubi ego audiui, ad fores suspenso gradu placide ire perrexi accessi, astiti, animam compressi, aurem admoui: ita animum coepi attendere, hoc modo sermonem captans. PHORMIO Eu, Geta! GETA Hic pulcherrimum facinus audiui: itaque paene hercle exclamaui gaudio. 870 ANTIPHO Quod? GETA Quodnam arbitrare? ANTIPHO Nescio. GETA Atqui mirificissimum: patruos tuos est pater inuentus Phanio uxori tuae. ANTIPHO Hem, quid ais? GETA Cum eius consueuit olim matre in Lemno clanculum. PHORMIO Somnium! utine haec ignoraret suom patrem? GETA Aliquid credito, Phormio, esse causae. Sed censen me potuisse omnia 875 intellegere extra ostium intus quae inter sese ipsi egerint? ANTIPHO Atque ego quoque inaudiui illam fabulam. GETA Immo etiam dabo quo mage credas: patruos interea inde huc egreditur foras; haud multo post cum patre idem recipit se intro denuo; ait uterque tibi potestatem eius adhibendae dari : 880 denique ego sum missus, te ut requirerem atque adducerem. ANTIPHO Quin ergo rape me; quid cessas? GETA Fecero. ANTIPHO Heus, Phormio, uale. PHORMIO Vale, Antipho. GBene, ita me di ament, factum: gaudeo. SCENA VII PHORMIO PHORMIO Tantam fortunam de inprouiso esse his datam! Summa eludendi occasiost mihi nunc senes 885 et Phaedriae curam adimere argentariam, ne quoiquam suorum aequalium supplex siet. Nam idem hoc argentum, ita ut datumst, ingratiis ei datum erit: hoc qui cogam re ipsa repperi. Nunc gestus mihi uoltusque est capiundus nouos. 890 Sed hinc concedam in angiportum hoc proxumum; inde hisce ostendam me, ubi erunt egressi foras. Quo me adsimularam ire ad mercatum, non eo. SCENA VIII DEMIPHO, CHREMES, PHORMIO DEMIPHO Dis magnas merito gratias habeo atque ago, quando euenere haec nobis, frater, prospere. 895 Quantum potest, nunc conueniundust Phormio, prius quam dilapidat nostras triginta minas, ut auferamus. PHORMIO Demiphonem si domist uisam, ut quod... DEMIPHO At nos ad te ibamus, Phormio. PHORMIO De eadem hac fortasse causa? DEMIPHO Ita hercle. PHORMIO Credidi: 900 quid ad me ibatis? DEMIPHO Ridiculum. PHORMIO Verebamini ne non id facerem quod recepissem semel? Heus, quanta quanta haec mea paupertas est, tamen adhuc curaui unum hoc quidem, ut mi esset fides. CHREMES Estne ita ut dixi liberalis? DEMIPHO Oppido. 905 PHORMIO Idque ad uos uenio nuntiatum, Demipho, paratum me esse: ubi uoltis, uxorem date. Nam omnis posthabui mihi res, ita uti par fuit, postquam id tanto opere uos uelle animum aduorteram. DEMIPHO At hic dehortatus est me ne illam tibi darem: 910 « Nam qui erit rumor populi » inquit, « si id feceris? olim quom honeste potuit, tum non est data: eam nunc extrudi turpest. » Ferme eadem omnia quae tute dudum coram me incusaueras. PHORMIO Satis superbe inluditis me. DEMIPHO Qui? PHORMIO Rogas? 915 Quia ne alteram quidem illam potero ducere; nam quo redibo ore ad eam quam contempserim? CHREMES « Tum autem Antiphonem uideo ab sese amittere inuitum eam » inque. DEMIPHO Tum autem uideo filium inuitum sane mulierem ab se amittere. 920 Sed transi, sodes, ad forum atque illud mihi argentum rursum iube rescribi, Phormio. PHORMIO Quodne ego discripsi porro illis quibus debui? DEMIPHO Quid igitur fiet? PHORMIO Si uis mi uxorem dare quam despondisti, ducam; sin est ut uelis 925 manere illam apud te, dos hic maneat, Demipho. Nam non est aequom me propter uos decipi, quom ego uostri honoris causa repudium alterae remiserim, quae dotis tantundem dabat. DEMIPHO In' in malam rem cum istac magnificentia, 930 fugitiue? Etiam nunc credis te ignorarier aut tua facta adeo? PHORMIO Irritor. DEMIPHO Tune hanc duceres, si tibi daretur? PHORMIO Fac periclum. DEMIPHO Ut filius cum illa habitet apud te, hoc uostrum consilium fuit. PHORMIO Quaeso quid narras? DEMIPHO Quin tu mi argentum cedo. 935 PHORMIO Immo uero uxorem tu cedo. DEMIPHO In ius ambula. PHORMIO Enimuero si porro esse odiosi pergitis... DEMIPHO Quid facies? PHORMIO Egone? Vos me indotatis modo patrocinari fortasse arbitramini: etiam dotatis soleo. CHREMES quid id nostra? PHORMIO Nihil. 940 Hic quandam noram quoius uir uxorem... CHREMES Hem. DEMIPHO Quid est? PHORMIO Lemni habuit aliam, CHREMES Nullus sum. PHORMIO Ex qua filiam suscepit; et eam clam educat. CHREMES Sepultus sum. PHORMIO Haec adeo ego illi iam denarrabo. CHREMES Obsecro, ne facias. PHORMIO Oh, tune is eras? DEMIPHO Ut ludos facit! 945 CHREMES Missum te facimus. PHORMIO Fabulae! CHREMES Quid uis tibi? Argentum quod habes condonamus te. PHORMIO Audio. Quid uos, malum, ergo me sic ludificamini inepti uostra puerili sententia? Nolo, uolo; uolo, nolo rursum; cape cedo; 950 quod dictum indictumst; quod modo erat ratum inritumst. CHREMES Quo pacto aut unde hic haec resciuit? DEMIPHO Nescio, nisi me dixisse nemini certo scio. CHREMES Monstri, ita me di ament, simile. PHORMIO Inieci scrupulum. DEMIPHO hem, hicine ut a nobis hoc tantum argenti auferat 955 tam aperte inridens? Emori hercle satius est. Animo uirili praesentique ut sis para. Vides peccatum tuom esse elatum foras neque iam id celare posse te uxorem tuam: Nunc quod ipsa ex aliis auditura sit, Chreme, 960 id nosmet indicare placabilius est. Tum hunc inpuratum poterimus nostro modo ulcisci. PHORMIO Attat, nisi mi prospicio, haereo. Hi gladiatorio animo ad me adfectant uiam. CHREMES At uereor ut placari possit. DEMIPHO Bono animo es: 965 ego redigam uos in gratiam, hoc fretus, Chreme, quom e medio excessit unde haec susceptast tibi. PHORMIO Itan agitis mecum? Satis astute adgredimini. Non hercle ex re istius me instigasti, Demipho. Ain tu? Ubi quae lubitum fuerit peregre feceris, 970 neque huius sis ueritus feminae primariae quin nouo modo ei faceres contumeliam, uenias nunc precibus lautum peccatum tuom? Hisce ego illam dictis ita tibi incensam dabo ut ne restinguas lacrumis si exstillaueris. 975 DEMIPHO Malum quod isti di deaeque omnes duint! Tantane adfectum quemquam esse hominem audacia! Non hoc publicitus scelus hinc asportarier in solas terras! CHREMES In id redactus sum loci ut quid agam cum illo nesciam prorsum. DEMIPHO Ego scio: 980 in ius eamus. PHORMIO In ius? Huc, si quid lubet. CHREMES Adsequere, retine, dum ego huc seruos euoco. DEMIPHO Enim nequeo solus: accurre. PHORMIO Una iniuriast tecum. DEMIPHO Lege agito ergo. PHORMIO Alterast tecum, Chreme. CHREMES Rape hunc. PHORMIO Sic agitis? Enimuero uocest opus: 985 Nausistrata, exi! CHREMES Os opprime inpurum: uide quantum ualet. PHORMIO Nausistrata! inquam. DEMIPHO Non taces? PHORMIO Taceam? DEMIPHO Nisi sequitur, pugnos in uentrem ingere. PHORMIO Vel oculum exclude: est ubi uos ulciscar probe. SCENA IX NAUSISTRATA, CHREMES, DEMIPHO, PHORMIO NAUSISTRATA Qui nominat me? Hem, quid istuc turbaest, obsecro, 990 mi uir? PHORMIO Ehem, quid nunc obstipuisti? NAUSISTRATA Quis hic homost? Non mihi respondes? PHORMIO Hicine ut tibi respondeat, qui hercle ubi sit nescit? CHREMES Caue isti quicquam credas. PHORMIO Abi, tange: si non totus friget, me enica. CHREMES Nil est. NAUSISTRATA Quid ergo? quid istic narrat? PHORMIO Iam scies: 995 ausculta. CHREMES Pergin credere? NAUSISTRATA Quid ego, obsecro, huic credam, qui nil dixit? PHORMIO Delirat miser timore. NAUSISTRATA Non pol temerest quod tu tam times. CHREMES Egon timeo? PHORMIO Recte sane: quando nil times. Et hoc nil est quod ego dico, tu narra. DEMIPHO Scelus, 1000 tibi narret? PHORMIO Ohe tu, factumst abs te sedulo pro fratre. NAUSISTRATA Mi uir, non mihi narras. CHREMES At... NAUSISTRATA Quid « at » ? CHREMES Non opus est dicto. PHORMIO Tibi quidem; at scito huic opust. in Lemno... DEMIPHO Hem quid ais? CHREMES Non taces? PHORMIO Clam te ... CHREMES Ei mihi! PHORMIO Uxorem duxit. NAUSISTRATA Mi homo, di melius duint! 1005 PHORMIO Sic factumst. NAUSISTRATA Perii misera! PHORMIO Et inde filiam suscepit iam unam, dum tu dormis. CHREMES Quid agimus? NAUSISTRATA Pro di inmortales, facinus miserandum et malum! PHORMIO Hoc actumst. NAUSISTRATA An quicquam hodiest factum indignius? Qui mi, ubi ad uxores uentumst, tum fiunt senes! 1010 Demipho, te appello: nam cum hoc ipso distaedet loqui. Haecin erant itiones crebrae et mansiones diutinae Lemni? Haecin erat ea quae nostros minuit fructus uilitas? DEMIPHO Ego, Nausistrata, esse in hac re culpam meritum non nego; sed ea qui sit ignoscenda. PHORMIO Verba fiunt mortuo. 1015 DEMIPHO Nam neque neglegentia tua neque odio id fecit tuo. Vinolentus fere abhinc annos quindecim mulierculam eam compressit unde haec natast, neque postilla umquam attigit. Ea mortem obiit, e medio abiit qui fuit in re hac scrupulus. Quam ob rem te oro, ut alia facta tua sunt, aequo animo hoc feras. 1020 NAUSISTRATA Quid ego aequo animo? Cupio misera in hac re iam defungier. Sed quid sperem? aetate porro minus peccaturum putem? Iam tum erat senex, senectus si uerecundos facit. An mea forma atque aetas nunc magis expetendast, Demipho? Quid mi hic adfers quam ob rem exspectem aut sperem porro non fore? 1025 PHORMIO Exsequias Chremeti quibus est commodum ire, em tempus est. Sic dabo: age nunc, Phormionem qui uolet lacessito: « Faxo tali sum mactatum atque hic est infortunio. » Redeat sane in gratiam iam: supplici satis est mihi. Habet haec ei quod, dum uiuat, usque ad aurem ogganniat. 1030 NAUSISTRATA At meo merito credo. Quid ego nunc commemorem, Demipho, singulatim qualis ego in hunc fuerim? DEMIPHO Noui aeque omnia tecum. NAUSISTRATA Merito[n] hoc meo uidetur factum? DEMIPHO Minime gentium. Verum iam, quando accusando fieri infectum non potest, ignosce: orat confitetur purgat: quid uis amplius? 1035 PHORMIO Enimuero prius quam haec dat ueniam, mihi prospiciam et Phaedriae. heus Nausistrata, prius quam huic respondes temere, audi. NAUSISTRATA Quid est? PHORMIO Ego minas triginta per fallaciam ab illoc abstuli: eas dedi tuo gnato: is pro sua amica lenoni dedit. CHREMES Hem, quid ais? NAUSISTRATA Adeo hoc indignum tibi uidetur, filius 1040 homo adulescens si habet unam amicam, tu uxores duas? Nil pudere! Quo ore illum obiurgabis? Responde mihi. DEMIPHO Faciet ut uoles. NAUSISTRATA Immo ut meam iam scias sententiam, neque ego ignosco, neque promitto quicquam, neque respondeo prius quam gnatum uidero: eius iudicio permitto omnia. 1045 Quod is iubebit faciam. PHORMIO Mulier sapiens es, Nausistrata. NAUSISTRATA Satis tibi est? PHORMIO Immo uero pulchre discedo et probe et praeter spem. NAUSISTRATA Tu tuom nomen dic quid est. PHORMIO Mihin? Phormio: uostrae familiae hercle amicus et tuo summus Phaedriae. NAUSISTRATA Phormio, at ego ecastor posthac tibi quod potero, quae uoles 1050 faciamque et dicam. PHORMIO Benigne dicis. NAUSISTRATA Pol meritumst tuom. PHORMIO Vin primum hodie facere quod ego gaudeam, Nausistrata, et quod tuo uiro oculi doleant? NAUSISTRATA Cupio. PHORMIO Me ad cenam uoca. NAUSISTRATA Pol uero uoco. DEMIPHO Eeamus intro hinc. NAUSISTRATA Fiat. Sed ubist Phaedria iudex noster? PHORMIO Iam hic faxo aderit. CANTOR Vos ualete et plaudite!