[10,0] X. COELUM, SIVE ORIGINES.

[10,1] TRADUNT poetae Coelum antiquissimum deorum extitisse ; 
huius partes generationis a filio Saturno falce demessas fuisse. 
Saturnum autem sobolem numerosam generasse : 
sed filios continuo deuorasse, tandem uero Iouem 
exitium effugisse, et adultum patrem Saturnum in Tartarum 
detrusisse, et regnum accepisse ; quinetiam patris 
genitalia eadem falce, qua ille Coelum exsecuerat, abscidisse, 
atque in mare proiecisse, inde Venerem natam esse. 
Postea uero Iouis regnum uix confirmatum, duo memorabilia 
bella excepisse. Primum, Titanum, in quibus debellandis 
Solis operam (qui solus ex Titanibus Iouis rebus 
fauebat) egregiam fuisse : secundum, Gigantum, qui 
et ipsi fulmine et Iouis armis disiecti sunt ; quibus domitis, 
Iouem securum regnasse.

[10,2] Fabula uidetur aenigma de origine rerum, non multum 
discrepans ab ea philosophia, quam postea Democritus 
amplexus est, qui apertissime omnium aeternitatem materiae 
asseruit, aeternitatem mundi negauit ; in quo aliquanto 
propius ad ueritatem uerbi diuini accessit, cuius 
narratio materiam informem ante opera dierum statuit. 
Sententia fabulae huiusmodi est. Coelum esse concauum 
illud, siue ambitum, quod materiam complectitur. Saturnum 
autem materiam ipsam, quae omnem generandi uim parenti 
praescidit. Summam enim materiae perpetuo eandem 
esse; neque ipsum quantum naturae crescere aut minui. 
Agitationes autem et motus materiae, primo imperfectas 
et male cohaerentes rerum compages produxisse, et ueluti 
tentamenta mundorum : dein aeui processu fabricam ortam 
esse, quae formam suam tueri et conseruare posset. Itaque 
priorem aeui distributionem per regnum Saturni significari, 
qui ob frequentes rerum dissolutiones, et breues 
durationes, filiorum suorum deuorator habitus est : secundam 
autem per regnum Iouis, qui continuas istas et 
transitorias mutationes in Tartarum detrusit ; qui locus 
perturbationem significat. Is locus uidetur esse spatium 
inter ima coeli et interiora terrae medium ; quo interuallo 
perturbatio et fragilitas et mortalitas siue corruptio maxime 
uersatur. Atque durante priore illa generatione rerum, 
quae sub regno Saturni tenuit, Venerem natam non 
fuisse. Donec enim in uniuersitate materiae discordia esset 
concordia potior et ualentior, mutatio per totum necessario 
facta est, atque in ipsa fabrica integrali. Tales 
uero generationes rerum extiterunt, antequam Saturnus 
exsectus esset. Hunc uero generationis modum cessantem 
alter ille modus continuo excepit, qui per Venerem 
fit, adulta et praeualida rerum concordia : ut mutatio tantum 
per partes procedat, integra et inconcussa fabrica 
uniuersali. Saturnum tamen detrusum et deturbatum, 
non peremptum et exstinctum narrant, quia mundum in 
antiquam confusionem, et interregna relabi posse, opinio 
Democriti erat : quod Lucretius ne suis temporibus eueniret 
deprecatus est :
"Quod procul a nobis flectat forums gubernans,
Et ratio potius, quam res, persuadeat ipsa".
Postquam autem mundus mole et ui sua consisteret, tamen 
otium ab initio non fuisse. Nam secutos primum in 
coelestibus regionibus motus notabiles, qui uirtute, solis in 
coelestibus praedominante, ita sopiti sunt, ut mundi status 
conseruaretur : postea similiter in inferioribus ; per inundationes, 
tempestates, uentos, terrae motus magis uniuersales, 
quibus etiam oppressis et dissipatis, magis pacata ac 
durabilis rerum conspiratio et tranquillitas accreuit. Verum 
dé ista fabula utrumque pronunciari potest, et fabulam 
philosophiam continere, et philosophiam rursus fabulam. 
Nouimus enim (ex fide) haec omnia nil aliud esse, 
quam sensus iampridem cessantia et deficientia oracula : 
cum mundi et materia et fabrica ad creatorem uerissime referatur.