[8,2a] CAPVT II.
Partitio Doctrinae de Negotiis in Doctrinam de Occasionibus
Sparsis, et Doctrinam de Ambitu Vitae. Exemplum Doctrinae
de Occasionibus Sparsis, ex Parabolis aliquibus Salomonis.
Pracepta de Ambitu Vitae.
DOCTRINAM de Negotiis partiemur in Doctrinam de Occasionibus 
Sparsis, et Doctrinam de Ambitu Vitae ; quarum altera 
uniuersam negotiorum uarietatem complectitur, et uitae communis 
tanquam amanuensis est; altera ea tantum quae ad propriam 
cuiusque fortunam amplificandam spectant excerpit et 
suggerit, quae singulis pro intimis quibusdam rerum suarum 
tabellis aut codicillis esse possint. Verum antequam ad species 
descendamus, aliquid circa Doctrinam de Negotiis in genere 
praefabimur. Doctrinam de Negotiis pro rei momento tractauit 
adhuc nemo, cum magna tam literarum quam literatorum 
existimationis iactura. Ab hac enim radice pullulat illud 
malum, quod notam eruditis inussit ; nimirum, eruditionem et 
prudentiam ciuilem raro admodum coniungi. Etenim si quis 
recte aduertat ex Prudentiis illis tribus quas modo diximus 
ad uitam ciuilem spectare, illa Conuersationis ab eruditis fere 
contemnitur, tanquam seruile quiddam, atque insuper meditationibus 
inimicum. Quod uero ad illam de Republica Administranda, 
sane si quando rerum gubernaculis admoueantur 
eruditi, munus suum non incommode sustinent ; uerum ea 
promotio contingit paucis. De Prudentia autem Negotiandi 
(qua de nunc loquimur) in qua uita humana plurimum uersatur, 
nulli omnino libri conscripti habentur; praeter pauca 
quaedam Monita Ciuilis in fasciculum unum aut alterum collecta, 
quae amplitudini huius subiecti nullo modo respondent. 
Etenim si libri aliqui extarent de hoc argumento, sicut de 
caeteris, minime dubitauerim quin uiri eruditi, aliquo experientiae 
manipulo instructi, ineruditos, licet diutina experientia 
edoctos, longe superarent, et proprio illorum (quod dicitur) 
arcu usi magis e longinquo ferirent.
Neque uero est cur uereamur ne Scientiae huius tam uaria 
sit materia, ut sub praeceptionibus non cadat : multo siquidem 
angustior est quam illa Reipublicae Administrandae scientia, 
quam tamen apprime uidemus excultam. Huius generis Prudentiae 
apud Romanos, optimis temporibus, extitisse uidentur 
nonnulli professores. Testatur enim Cicero moris fuisse, 
paulo ante sua saecula, ut Senatores prudentia et rerum usu 
maxime celebres (Coruncanii, Curii, Laelii, et alii) statis horis 
"in foro deambularent, ubi ciuibus copiam sui facerent, et consulerentur, 
non de iure, sed de negotiis omnigenis ; ueluti de 
filia elocanda, siue de filio educando, siue de praedio coemendo, 
de contractu, accusatione, defensione, aut alia quacunque re 
quae in uita communi interueniat". 
Ex quo liquet, prudentiam quandam esse consilium dandi, etiam in 
negotiis priuatis, ex uniuersali rerum ciuilium cognitione et experientia 
promanantem ; quae exerceatur quidem in casibus particularibus, 
extrahatur autem ex generali casuum consimilium obseruatione. 
Sic enim uidemus in eo libro quem ad fratrem conscripsit 
Q. Cicero de Petitione Consulatus (quem unicum a ueteribus 
habemus, quantum memini, tractatum de Negotio aliquo Particulari) 
quanquam ad consilium dandum de re tum praesenti 
potissimum spectaret, plurima tamen contineri axiomata politica, 
quae non usum solum temporarium, aed normam quandam 
perpetuam circa electiones populares praescribant. In hoc 
genere autem nihil inuenitur quod ullo modo comparandum 
sit cum Aphorismis illis quos edidit rex Salomon, de quo
testatur Scriptura, "Cor illi fuisse instar arenae maris"; 
sicut enim arenae maris uniuersas orbis oras circundant, ita et 
sapientia eius omnia humana non minus quam diuina complexa 
est. In Aphorismis uero illis, praeter alia magis theologica, 
reperies liquido haud pauca praecepta et monita ciuilia praestantissima ; 
ex profundis quidem sapientiae penetralibus scaturientia, 
atque in amplissimum uarietatis campum excurrentia. 
Quoniam uero Doctrinam de Occasionibus Sparsis (quae Doctrinae 
de Negotiis portio est prior) inter Desiderata reponemus, ex 
more nostro paulisper in illa immorabimur ; atque exemplum
eiusdem ex Aphorismis siue Parabolis illis Salomonis desumptum 
proponemus. Neque uero quis ut arbitramur nos merito 
sugillare possit, quod ex scriptoribus Sacrae Scripturae aliquem 
ad sensum politicum trahamus. Equidem existimo, si extarent 
commentarii illi Salomonis eiusdem de Natura Rerum (in
quibus de omni uegetabili, a musco super murum ad cedrum 
Liban, itemque de animalibus, conscripsit)
{1 Rois, IV, 33}
non illicitum esse eos secundum sensum naturalem interpretari ; quod 
idem nobis liceat in Politicis.