[2,1] Struebat iam fortuna in diuersa parte terrarum initia causasque imperio, 
quod uaria sorte laetum rei publicae aut atrox, ipsis principibus prosperum uel 
exitio fuit. Titus Vespasianus, e Iudaea incolumi adhuc Galba missus a patre, 
causam profectionis officium erga principem et maturam petendis honoribus 
iuuentam ferebat, sed uulgus fingendi auidum disperserat accitum in adoptionem. 
materia sermonibus senium et orbitas principis et intemperantia ciuitatis, donec 
unus eligatur, multos destinandi. augebat famam ipsius Titi ingenium 
quantaecumque fortunae capax, decor oris cum quadam maiestate, prosperae 
Vespasiani res, praesaga responsa, et inclinatis ad credendum animis loco ominum 
etiam fortuita. ubi Corinthi, Achaiae urbe, certos nuntios accepit de interitu 
Galbae et aderant qui arma Vitellii bellumque adfirmarent, anxius animo paucis 
amicorum adhibitis cuncta utrimque perlustrat: si pergeret in urbem, nullam 
officii gratiam in alterius honorem suscepti, ac se Vitellio siue Othoni obsidem 
fore: sin rediret, offensam haud dubiam uictoris, set incerta adhuc uictoria et 
concedente in partis patre filium excusatum. sin Vespasianus rem publicam 
susciperet, obliuiscendum offensarum de bello agitantibus. 
[2,2] His ac talibus inter spem metumque iactatum spes uicit. fuerunt qui accensum 
desiderio Berenices reginae uertisse iter crederent; neque abhorrebat a Berenice 
iuuenilis animus, sed gerendis rebus nullum ex eo impedimentum. laetam 
uoluptatibus adulescentiam egit, suo quam patris imperio moderatior. igitur oram 
Achaiae et Asiae ac laeua maris praeuectus, Rhodum et Cyprum insulas, inde 
Syriam audentioribus spatiis petebat. atque illum cupido incessit adeundi 
uisendique templum Paphiae Veneris, inclitum per indigenas aduenasque. haud 
fuerit longum initia religionis, templi ritum, formam deae (neque enim alibi sic 
habetur) paucis disserere. 
[2,3] Conditorem templi regem Aeriam uetus memoria, quidam ipsius deae nomen id 
perhibent. fama recentior tradit a Cinyra sacratum templum deamque ipsam 
conceptam mari huc adpulsam; sed scientiam artemque haruspicum accitam et 
Cilicem Tamiram intulisse, atque ita pactum ut familiae utriusque posteri 
caerimoniis praesiderent. mox, ne honore nullo regium genus peregrinam stirpem 
antecelleret, ipsa quam intulerant scientia hospites cessere: tantum Cinyrades 
sacerdos consulitur. hostiae, ut quisque uouit, sed mares deliguntur: certissima 
fides haedorum fibris. sanguinem arae obfundere uetitum: precibus et igne puro 
altaria adolentur, nec ullis imbribus quamquam in aperto madescunt. simulacrum 
deae non effigie humana, continuus orbis latiore initio tenuem in ambitum metae 
modo exurgens, set ratio in obscuro. 
[2,4] Titus spectata opulentia donisque regum quaeque alia laetum antiquitatibus 
Graecorum genus incertae uetustati adfingit, de nauigatione primum consuluit. 
postquam pandi uiam et mare prosperum accepit, de se per ambages interrogat 
caesis compluribus hostiis. Sostratus (sacerdotis id nomen erat) ubi laeta et 
congruentia exta magnisque consultis adnuere deam uidet, pauca in praesens et 
solita respondens, petito secreto futura aperit. Titus aucto animo ad patrem 
peruectus suspensis prouinciarum et exercituum mentibus ingens rerum fiducia 
accessit. Profligauerat bellum Iudaicum Vespasianus, obpugnatione Hierosolymorum 
reliqua, duro magis et arduo opere ob ingenium montis et peruicaciam 
superstitionis quam quo satis uirium obsessis ad tolerandas necessitates 
superesset. tres, ut supra memorauimus, ipsi Vespasiano legiones erant, 
exercitae bello: quattuor Mucianus obtinebat in pace, sed aemulatio et proximi 
exercitus gloria depulerat segnitiam, quantumque illis roboris discrimina et 
labor, tantum his uigoris addiderat integra quies et inexperti belli labor. 
auxilia utrique cohortium alarumque et classes regesque ac nomen dispari fama 
celebre. 
[2,5] Vespasianus acer militiae anteire agmen, locum castris capere, noctu diuque 
consilio ac, si res posceret, manu hostibus obniti, cibo fortuito, ueste 
habituque uix a gregario milite discrepans; prorsus, si auaritia abesset, 
antiquis ducibus par. Mucianum e contrario magnificentia et opes et cuncta 
priuatum modum supergressa extollebant; aptior sermone, dispositu prouisuque 
ciuilium rerum peritus: egregium principatus temperamentum, si demptis utriusque 
uitiis solae uirtutes miscerentur. ceterum hic Syriae, ille Iudaeae praepositus, 
uicinis prouinciarum administrationibus inuidia discordes, exitu demum Neronis 
positis odiis in medium consuluere, primum per amicos, dein praecipua concordiae 
fides Titus praua certamina communi utilitate aboleuerat, natura atque arte 
compositus adliciendis etiam Muciani moribus. tribuni centurionesque et uulgus 
militum industria licentia, per uirtutes per uoluptates, ut cuique ingenium, 
adsciscebantur. 
[2,6] Antequam Titus aduentaret sacramentum Othonis acceperat uterque exercitus, 
praecipitibus, ut adsolet, nuntiis et tarda mole ciuilis belli, quod longa 
concordia quietus Oriens tunc primum parabat. namque olim ualidissima inter se 
ciuium arma in Italia Galliaue uiribus Occidentis coepta; et Pompeio, Cassio, 
Bruto, Antonio, quos omnis trans mare secutum est ciuile bellum, haud prosperi 
exitus fuerant; auditique saepius in Syria Iudaeaque Caesares quam inspecti. 
nulla seditio legionum, tantum aduersus Parthos minae, uario euentu; et proximo 
ciuili bello turbatis aliis inconcussa ibi pax, dein fides erga Galbam. mox, ut 
Othonem ac Vitellium scelestis armis res Romanas raptum ire uulgatum est, ne 
penes ceteros imperii praemia, penes ipsos tantum seruitii necessitas esset, 
fremere miles et uiris suas circumspicere. septem legiones statim et cum 
ingentibus auxiliis Syria Iudaeaque; inde continua Aegyptus duaeque legiones, 
hinc Cappadocia Pontusque et quicquid castrorum Armeniis praetenditur. Asia et 
ceterae prouinciae nec uirorum inopes et pecunia opulentae. quantum insularum 
mari cingitur, et parando interim bello secundum tutumque ipsum mare. 
[2,7] Non fallebat duces impetus militum, sed bellantibus aliis placuit expectari. 
bello ciuili uictores uictosque numquam solida fide coalescere, nec referre 
Vitellium an Othonem superstitem fortuna faceret. rebus secundis etiam egregios 
duces insolescere: discordia militis ignauia luxurie et suismet uitiis alterum 
bello, alterum uictoria periturum. igitur arma in occasionem distulere, 
Vespasianus Mucianusque nuper, ceteri olim mixtis consiliis; optimus quisque 
amore rei publicae, multos dulcedo praedarum stimulabat, alios ambiguae domi 
res: ita boni malique causis diuersis, studio pari, bellum omnes cupiebant. 
[2,8] Sub idem tempus Achaia atque Asia falso exterritae uelut Nero aduentaret, 
uario super exitu eius rumore eoque pluribus uiuere eum fingentibus 
credentibusque. ceterorum casus conatusque in contextu operis dicemus: tunc 
seruus e Ponto siue, ut alii tradidere, libertinus ex Italia, citharae et cantus 
peritus, unde illi super similitudinem oris propior ad fallendum fides, 
adiunctis desertoribus, quos inopia uagos ingentibus promissis corruperat, mare 
ingreditur; ac ui tempestatum Cythnum insulam detrusus et militum quosdam ex 
Oriente commeantium adsciuit uel abnuentis interfici iussit, et spoliatis 
negotiatoribus mancipiorum ualentissimum quemque armauit. centurionemque 
Sisennam dextras, concordiae insignia, Syriaci exercitus nomine ad praetorianos 
ferentem uariis artibus adgressus est, donec Sisenna clam relicta insula 
trepidus et uim metuens aufugeret. inde late terror: multi ad celebritatem 
nominis erecti rerum nouarum cupidine et odio praesentium. gliscentem in dies 
famam fors discussit. 
[2,9] Galatiam ac Pamphyliam prouincias Calpurnio Asprenati regendas Galba 
permiserat. datae e classe Misenensi duae triremes ad prosequendum, cum quibus 
Cythnum insulam tenuit: nec defuere qui trierarchos nomine Neronis accirent. is 
in maestitiam compositus et fidem suorum quondam militum inuocans, ut eum in 
Syria aut Aegypto sisterent orabat. trierarchi, nutantes seu dolo, adloquendos 
sibi milites et paratis omnium animis reuersuros firmauerunt. sed Asprenati 
cuncta ex fide nuntiata, cuius cohortatione expugnata nauis et interfectus 
quisquis ille erat. corpus, insigne oculis comaque et toruitate uultus, in Asiam 
atque inde Romam peruectum est. 
[2,10] In ciuitate discordi et ob crebras principum mutationes inter libertatem ac 
licentiam incerta paruae quoque res magnis motibus agebantur. Vibius Crispus, 
pecunia potentia ingenio inter claros magis quam inter bonos, Annium Faustum 
equestris ordinis, qui temporibus Neronis delationes factitauerat, ad 
cognitionem senatus uocabat; nam recens Galbae principatu censuerant patres, ut 
accusatorum causae noscerentur. id senatus consultum uarie iactatum et, prout 
potens uel inops reus inciderat, infirmum aut ualidum, retinebat adhuc {aliquid} 
terroris. et propria ui Crispus incubuerat delatorem fratris sui peruertere, 
traxeratque magnam senatus partem, ut indefensum et inauditum dedi ad exitium 
postularent. contra apud alios nihil aeque reo proderat quam nimia potentia 
accusatoris: dari tempus, edi crimina, quamuis inuisum ac nocentem more tamen 
audiendum censebant. et ualuere primo dilataque in paucos dies cognitio: mox 
damnatus est Faustus, nequaquam eo adsensu ciuitatis quem pessimis moribus 
meruerat: quippe ipsum Crispum easdem accusationes cum praemio exercuisse 
meminerant, nec poena criminis sed ultor displicebat. 
[2,11] Laeta interim Othoni principia belli, motis ad imperium eius e Dalmatia 
Pannoniaque exercitibus. fuere quattuor legiones, e quibus bina milia praemissa; 
ipsae modicis interuallis sequebantur, septima a Galba conscripta, ueteranae 
undecima ac tertia decima et praecipui fama quartadecumani, rebellione 
Britanniae compressa. addiderat gloriam Nero eligendo ut potissimos, unde longa 
illis erga Neronem fides et erecta in Othonem studia. sed quo plus uirium ac 
roboris e fiducia tarditas inerat. agmen legionum alae cohortesque 
praeueniebant; et ex ipsa urbe haud spernenda manus, quinque praetoriae cohortes 
et equitum uexilla cum legione prima, ac deforme insuper auxilium, duo milia 
gladiatorum, sed per ciuilia arma etiam seueris ducibus usurpatum. his copiis 
rector additus Annius Gallus, cum Vestricio Spurinna ad occupandas Padi ripas 
praemissus, quoniam prima consiliorum frustra ceciderant, transgresso iam Alpis 
Caecina, quem sisti intra Gallias posse sperauerat. ipsum Othonem comitabantur 
speculatorum lecta corpora cum ceteris praetoriis cohortibus, ueterani e 
praetorio, classicorum ingens numerus. nec illi segne aut corruptum luxu iter, 
sed lorica ferrea usus est et ante signa pedes ire, horridus, incomptus famaeque 
dissimilis. 
[2,12] Blandiebatur coeptis fortuna, possessa per mare et nauis maiore Italiae 
parte penitus usque ad initium maritimarum Alpium, quibus temptandis 
adgrediendaeque prouinciae Narbonensi Suedium Clementem, Antonium Nouellum, 
Aemilium Pacensem duces dederat. sed Pacensis per licentiam militum uinctus, 
Antonio Nouello nulla auctoritas: Suedius Clemens ambitioso imperio regebat, ut 
aduersus modestiam disciplinae corruptus, ita proeliorum auidus. non Italia 
adiri nec loca sedesque patriae uidebantur: tamquam externa litora et urbes 
hostium urere, uastare, rapere eo atrocius quod nihil usquam prouisum aduersum 
metus. pleni agri, apertae domus; occursantes domini iuxta coniuges et liberos 
securitate pacis et belli malo circumueniebantur. maritimas tum Alpis tenebat 
procurator Marius Maturus. is concita gente (nec deest iuuentus) arcere 
prouinciae finibus Othonianos intendit: sed primo impetu caesi disiectique 
montani, ut quibus temere collectis, non castra, non ducem noscitantibus, neque 
in uictoria decus esset neque in fuga flagitium. 
[2,13] Inritatus eo proelio Othonis miles uertit iras in municipium Albintimilium. 
quippe in acie nihil praedae, inopes agrestes et uilia arma; nec capi poterant, 
pernix genus et gnari locorum: sed calamitatibus insontium expleta auaritia. 
auxit inuidiam praeclaro exemplo femina Ligus, quae filio abdito, cum simul 
pecuniam occultari milites credidissent eoque per cruciatus interrogarent ubi 
filium occuleret, uterum ostendens latere respondit, nec ullis deinde terroribus 
aut morte constantiam uocis egregiae mutauit. 
[2,14] Imminere prouinciae Narbonensi, in uerba Vitellii adactae, classem Othonis 
trepidi nuntii Fabio Valenti attulere; aderant legati coloniarum auxilium 
orantes. duas Tungrorum cohortis, quattuor equitum turmas, uniuersam Treuirorum 
alam cum Iulio Classico praefecto misit, e quibus pars in colonia Foroiuliensi 
retenta, ne omnibus copiis in terrestre iter uersis uacuo mari classis 
adceleraret. duodecim equitum turmae et lecti e cohortibus aduersus hostem iere, 
quibus adiuncta Ligurum cohors, uetus loci auxilium, et quingenti Pannonii, 
nondum sub signis. nec mora proelio: sed acies ita instructa ut pars classicorum 
mixtis paganis in collis mari propinquos exurgeret, quantum inter collis ac 
litus aequi loci praetorianus miles expleret, in ipso mari ut adnexa classis et 
pugnae parata conuersa et minaci fronte praetenderetur: Vitelliani, quibus minor 
peditum uis, in equite robur, Alpinos proximis iugis, cohortis densis ordinibus 
post equitem locant. Treuirorum turmae obtulere se hosti incaute, cum exciperet 
contra ueteranus miles, simul a latere saxis urgeret apta ad iaciendum etiam 
paganorum manus, qui sparsi inter milites, strenui ignauique, in uictoria idem 
audebant. additus perculsis terror inuecta in terga pugnantium classe: ita 
undique clausi, deletaeque omnes copiae forent ni uictorem exercitum attinuisset 
obscurum noctis, obtentui fugientibus. 
[2,15] Nec Vitelliani quamquam uicti quieuere: accitis auxiliis securum hostem ac 
successu rerum socordius agentem inuadunt. caesi uigiles, perrupta castra, 
trepidatum apud nauis, donec sidente paulatim metu, occupato iuxta colle 
defensi, mox inrupere. atrox ibi caedes, et Tungrarum cohortium praefecti 
sustentata diu acie telis obruuntur. ne Othonianis quidem incruenta uictoria 
fuit, quorum improuide secutos conuersi equites circumuenerunt. ac uelut pactis 
indutiis, ne hinc classis inde eques subitam formidinem inferrent, Vitelliani 
retro Antipolim Narbonensis Galliae municipium, Othoniani Albingaunum interioris 
Liguriae reuertere. 
[2,16] Corsicam ac Sardiniam ceterasque proximi maris insulas fama uictricis 
classis in partibus Othonis tenuit. sed Corsicam prope adflixit Decumi Pacarii 
procuratoris temeritas, tanta mole belli nihil in summam profutura, ipsi 
exitiosa. namque Othonis odio iuuare Vitellium Corsorum uiribus statuit, inani 
auxilio etiam si prouenisset. uocatis principibus insulae consilium aperit, et 
contra dicere ausos, Claudium Pyrrichum trierarchum Liburnicarum ibi nauium, 
Quintium Certum equitem Romanum, interfici iubet: quorum morte exterriti qui 
aderant, simul ignara et alieni metus socia imperitorum turba in uerba Vitellii 
iurauere. sed ubi dilectum agere Pacarius et inconditos homines fatigare 
militiae muneribus occepit, laborem insolitum perosi infirmitatem suam 
reputabant: insulam esse quam incolerent, et longe Germaniam uirisque legionum; 
direptos uastatosque classe etiam quos cohortes alaeque protegerent. et auersi 
repente animi, nec tamen aperta ui: aptum tempus insidiis legere. digressis qui 
Pacarium frequentabant, nudus et auxilii inops balineis interficitur; trucidati 
et comites. capita ut hostium ipsi interfectores ad Othonem tulere; neque eos 
aut Otho praemio adfecit aut puniit Vitellius, in multa conluuie rerum maioribus 
flagitiis permixtos. 
[2,17] Aperuerat iam Italiam bellumque transmiserat, ut supra memorauimus, ala 
Siliana, nullo apud quemquam Othonis fauore, nec quia Vitellium mallent, sed 
longa pax ad omne seruitium fregerat facilis occupantibus et melioribus 
incuriosos. florentissimum Italiae latus, quantum inter Padum Alpisque camporum 
et urbium, armis Vitellii (namque et praemissae a Caecina cohortes aduenerant) 
tenebatur. capta Pannoniorum cohors apud Cremonam; intercepti centum equites ac 
mille classici inter Placentiam Ticinumque. quo successu Vitellianus miles non 
iam flumine aut ripis arcebatur; inritabat quin etiam Batauos transrhenanosque 
Padus ipse, quem repente contra Placentiam transgressi raptis quibusdam 
exploratoribus ita ceteros terruere ut adesse omnem Caecinae exercitum trepidi 
ac falsi nuntiarent. 
[2,18] Certum erat Spurinnae (is enim Placentiam optinebat) necdum uenisse 
Caecinam et, si propinquaret, coercere intra munimenta militem nec tris 
praetorias cohortis et mille uexillarios cum paucis equitibus ueterano exercitui 
obicere: sed indomitus miles et belli ignarus correptis signis uexillisque ruere 
et retinenti duci tela intentare, spretis centurionibus tribunisque: quin prodi 
Othonem et accitum Caecinam clamitabant. fit temeritatis alienae comes Spurinna, 
primo coactus, mox uelle simulans, quo plus auctoritatis inesset consiliis si 
seditio mitesceret. 
[2,19] Postquam in conspectu Padus et nox adpetebat uallari castra placuit. is 
labor urbano militi insolitus contundit animos. tum uetustissimus quisque 
castigare credulitatem suam, metum ac discrimen ostendere si cum exercitu 
Caecina patentibus campis tam paucas cohortis circumfudisset. iamque totis 
castris modesti sermones, et inserentibus se centurionibus tribunisque laudari 
prouidentia ducis quod coloniam uirium et opum ualidam robur ac sedem bello 
legisset. ipse postremo Spurinna, non tam culpam exprobrans quam rationem 
ostendens, relictis exploratoribus ceteros Placentiam reduxit minus turbidos et 
imperia accipientis. solidati muri, propugnacula addita, auctae turres, prouisa 
parataque non arma modo sed obsequium et parendi amor, quod solum illis partibus 
defuit, cum uirtutis haud paeniteret. 
[2,20] At Caecina, uelut relicta post Alpis saeuitia ac licentia, modesto agmine 
per Italiam incessit. ornatum ipsius municipia et coloniae in superbiam 
trahebant, quod uersicolori sagulo, bracas {barbarum tecgmen} indutus togatos 
adloqueretur. uxorem quoque eius Saloninam, quamquam in nullius iniuriam 
insignis equo ostroque ueheretur, tamquam laesi grauabantur, insita mortalibus 
natura recentem aliorum felicitatem acribus oculis introspicere modumque 
fortunae a nullis magis exigere quam quos in aequo uiderunt. Caecina Padum 
transgressus, temptata Othonianorum fide per conloquium et promissa, isdem 
petitus, postquam pax et concordia speciosis et inritis nominibus iactata sunt, 
consilia curasque in obpugnationem Placentiae magno terrore uertit, gnarus ut 
initia belli prouenissent famam in cetera fore. 
[2,21] Sed primus dies impetu magis quam ueterani exercitus artibus transactus: 
aperti incautique muros subiere, cibo uinoque praegraues. in eo certamine 
pulcherrimum amphitheatri opus, situm extra muros, conflagrauit, siue ab 
obpugnatoribus incensum, dum faces et glandis et missilem ignem in obsessos 
iaculantur, siue ab obsessis, dum regerunt. municipale uulgus, pronum ad 
suspiciones, fraude inlata ignis alimenta credidit a quibusdam ex uicinis 
coloniis inuidia et aemulatione, quod nulla in Italia moles tam capax foret. 
quocumque casu accidit, dum atrociora metuebantur, in leui habitum, reddita 
securitate, tamquam nihil grauius pati potuissent, maerebant. ceterum multo 
suorum cruore pulsus Caecina, et nox parandis operibus absumpta. Vitelliani 
pluteos cratisque et uineas subfodiendis muris protegendisque obpugnatoribus, 
Othoniani sudis et immensas lapidum ac plumbi aerisque molis perfringendis 
obruendisque hostibus expediunt. utrimque pudor, utrimque gloria et diuersae 
exhortationes hinc legionum et Germanici exercitus robur, inde urbanae militiae 
et praetoriarum cohortium decus attollentium; illi ut segnem et desidem et circo 
ac theatris corruptum militem, hi peregrinum et externum increpabant. simul 
Othonem ac Vitellium celebrantes culpantesue uberioribus inter se probris quam 
laudibus stimulabantur. 
[2,22] Vixdum orto die plena propugnatoribus moenia, fulgentes armis uirisque 
campi: densum legionum agmen, sparsa auxiliorum manus altiora murorum sagittis 
aut saxis incessere, neglecta aut aeuo fluxa comminus adgredi. ingerunt desuper 
Othoniani pila librato magis et certo ictu aduersus temere subeuntis cohortis 
Germanorum, cantu truci et more patrio nudis corporibus super umeros scuta 
quatientium. legionarius pluteis et cratibus tectus subruit muros, instruit 
aggerem, molitur portas: contra praetoriani dispositos ad id ipsum molaris 
ingenti pondere ac fragore prouoluunt. pars subeuntium obruti, pars confixi et 
exangues aut laceri: cum augeret stragem trepidatio eoque acrius e moenibus 
uulnerarentur, rediere infracta partium fama. et Caecina pudore coeptae temere 
obpugnationis, ne inrisus ac uanus isdem castris adsideret, traiecto rursus Pado 
Cremonam petere intendit. tradidere sese abeunti Turullius Cerialis cum 
compluribus classicis et Iulius Briganticus cum paucis equitum, hic praefectus 
alae in Batauis genitus, ille primipilaris et Caecinae haud alienus, quod 
ordines in Germania duxerat. 
[2,23] Spurinna comperto itinere hostium defensam Placentiam, quaeque acta et quid 
Caecina pararet, Annium Gallum per litteras docet. Gallus legionem primam in 
auxilium Placentiae ducebat, diffisus paucitati cohortium, ne longius obsidium 
et uim Germanici exercitus parum tolerarent. ubi pulsum Caecinam pergere 
Cremonam accepit, aegre coercitam legionem et pugnandi ardore usque ad 
seditionem progressam Bedriaci sistit. inter Veronam Cremonamque situs est 
uicus, duabus iam Romanis cladibus notus infaustusque. Isdem diebus a Martio 
Macro haud procul Cremona prospere pugnatum; namque promptus animi Martius 
transuectos nauibus gladiatores in aduersam Padi ripam repente effudit. turbata 
ibi Vitellianorum auxilia, et ceteris Cremonam fugientibus caesi qui 
restiterant: sed repressus uincentium impetus ne nouis subsidiis firmati hostes 
fortunam proelii mutarent. suspectum id Othonianis fuit, omnia ducum facta praue 
aestimantibus. certatim, ut quisque animo ignauus, procax ore, Annium Gallum et 
Suetonium Paulinum et Marium Celsum--nam eos quoque Otho praefecerat--uariis 
criminibus incessebant. acerrima seditionum ac discordiae incitamenta, 
interfectores Galbae scelere et metu uaecordes miscere cuncta, modo palam 
turbidis uocibus, modo occultis ad Othonem litteris; qui humillimo cuique 
credulus, bonos metuens trepidabat, rebus prosperis incertus et inter aduersa 
melior. igitur Titianum fratrem accitum bello praeposuit. 
[2,24] Interea Paulini et Celsi ductu res egregie gestae. angebant Caecinam 
nequiquam omnia coepta et senescens exercitus sui fama. pulsus Placentia, caesis 
nuper auxiliis, etiam per concursum exploratorum, crebra magis quam digna 
memoratu proelia, inferior, propinquante Fabio Valente, ne omne belli decus 
illuc concederet, reciperare gloriam auidius quam consultius properabat. ad 
duodecimum a Cremona (locus Castorum uocatur) ferocissimos auxiliarium 
imminentibus uiae lucis occultos componit: equites procedere longius iussi et 
inritato proelio sponte refugi festinationem sequentium elicere, donec insidiae 
coorerentur. proditum id Othonianis ducibus, et curam peditum Paulinus, equitum 
Celsus sumpsere. tertiae decimae legionis uexillum, quattuor auxiliorum cohortes 
et quingenti equites in sinistro locantur; aggerem uiae tres praetoriae cohortes 
altis ordinibus obtinuere; dextra fronte prima legio incessit cum duabus 
auxiliaribus cohortibus et quingentis equitibus: super hos ex praetorio 
auxiliisque mille equites, cumulus prosperis aut subsidium laborantibus, 
ducebantur. 
[2,25] Antequam miscerentur acies, terga uertentibus Vitellianis, Celsus doli 
prudens repressit suos: Vitelliani temere exurgentes cedente sensim Celso 
longius secuti ultro in insidias praecipitantur; nam a lateribus cohortes, 
legionum aduersa frons, et subito discursu terga cinxerant equites. signum 
pugnae non statim a Suetonio Paulino pediti datum: cunctator natura et cui cauta 
potius consilia cum ratione quam prospera ex casu placerent, compleri fossas, 
aperiri campum, pandi aciem iubebat, satis cito incipi uictoriam ratus ubi 
prouisum foret ne uincerentur. ea cunctatione spatium Vitellianis datum in 
uineas nexu traducum impeditas refugiendi; et modica silua adhaerebat, unde 
rursus ausi promptissimos praetorianorum equitum interfecere. uulneratur rex 
Epiphanes, impigre pro Othone pugnam ciens. 
[2,26] Tum Othonianus pedes erupit; protrita hostium acie uersi in fugam etiam qui 
subueniebant; nam Caecina non simul cohortis sed singulas acciuerat, quae res in 
proelio trepidationem auxit, cum dispersos nec usquam ualidos pauor fugientium 
abriperet. orta et in castris seditio quod non uniuersi ducerentur: uinctus 
praefectus castrorum Iulius Gratus, tamquam fratri apud Othonem militanti 
proditionem ageret, cum fratrem eius, Iulium Frontonem tribunum, Othoniani sub 
eodem crimine uinxissent. ceterum ea ubique formido fuit apud fugientis 
occursantis, in acie pro uallo, ut deleri cum uniuerso exercitu Caecinam 
potuisse, ni Suetonius Paulinus receptui cecinisset, utrisque in partibus 
percrebruerit. timuisse se Paulinus ferebat tantum insuper laboris atque 
itineris, ne Vitellianus miles recens e castris fessos adgrederetur et perculsis 
nullum retro subsidium foret. apud paucos ea ducis ratio probata, in uulgus 
aduerso rumore fuit. 
[2,27] Haud proinde id damnum Vitellianos in metum compulit quam ad modestiam 
composuit: nec solum apud Caecinam, qui culpam in militem conferebat seditioni 
magis quam proelio paratum: Fabii quoque Valentis copiae (iam enim Ticinum 
uenerat) posito hostium contemptu et reciperandi decoris cupidine reuerentius et 
aequalius duci parebant. grauis alioquin seditio exarserat, quam altiore initio 
(neque enim rerum a Caecina gestarum ordinem interrumpi oportuerat) repetam. 
cohortes Batauorum, quas bello Neronis a quarta decima legione digressas, cum 
Britanniam peterent, audito Vitellii motu in ciuitate Lingonum Fabio Valenti 
adiunctas rettulimus, superbe agebant, ut cuiusque legionis tentoria 
accessissent, coercitos a se quartadecimanos, ablatam Neroni Italiam atque omnem 
belli fortunam in ipsorum manu sitam iactantes. contumeliosum id militibus, 
acerbum duci; corrupta iurgiis aut rixis disciplina; ad postremum Valens e 
petulantia etiam perfidiam suspectabat. 
[2,28] Igitur nuntio adlato pulsam Treuirorum alam Tungrosque a classe Othonis et 
Narbonensem Galliam circumiri, simul cura socios tuendi et militari astu 
cohortis turbidas ac, si una forent, praeualidas dispergendi, partem Batauorum 
ire in subsidium iubet. quod ubi auditum uulgatumque, maerere socii, fremere 
legiones. orbari se fortissimorum uirorum auxilio; ueteres illos et tot bellorum 
uictores, postquam in conspectu sit hostis, uelut ex acie abduci. si prouincia 
urbe et salute imperii potior sit, omnes illuc sequerentur; sin uictoriae 
{sanitas sustentaculum} columen in Italia uerteretur, non abrumpendos ut corpori 
ualidissimos artus. 
[2,29] Haec ferociter iactando, postquam immissis lictoribus Valens coercere 
seditionem coeptabat, ipsum inuadunt, saxa iaciunt, fugientem sequuntur. spolia 
Galliarum et Viennensium aurum, pretia laborum suorum, occultare clamitantes, 
direptis sarcinis tabernacula ducis ipsamque humum pilis et lanceis rimabantur; 
nam Valens seruili ueste apud decurionem equitum tegebatur. tum Alfenus Varus 
praefectus castrorum, deflagrante paulatim seditione, addit consilium, uetitis 
obire uigilias centurionibus, omisso tubae sono, quo miles ad belli munia 
cietur. igitur torpere cuncti, circumspectare inter se attoniti et id ipsum quod 
nemo regeret pauentes; silentio, patientia, postremo precibus ac lacrimis ueniam 
quaerebant. ut uero deformis et flens et praeter spem incolumis Valens 
processit, gaudium miseratio fauor: uersi in laetitiam, ut est uulgus utroque 
immodicum, laudantes gratantesque circumdatum aquilis signisque in tribunal 
ferunt. ille utili moderatione non supplicium cuiusquam poposcit, ac ne 
dissimulans suspectior foret, paucos incusauit, gnarus ciuilibus bellis plus 
militibus quam ducibus licere. 
[2,30] Munientibus castra apud Ticinum de aduersa Caecinae pugna adlatum, et prope 
renouata seditio tamquam fraude et cunctationibus Valentis proelio defuissent: 
nolle requiem, non expectare ducem, anteire signa, urgere signiferos; rapido 
agmine Caecinae iunguntur. improspera Valentis fama apud exercitum Caecinae 
erat: expositos se tanto pauciores integris hostium uiribus querebantur, simul 
in suam excusationem et aduentantium robur per adulationem attollentes, ne ut 
uicti et ignaui despectarentur. et quamquam plus uirium, prope duplicatus 
legionum auxiliorumque numerus erat Valenti, studia tamen militum in Caecinam 
inclinabant, super benignitatem animi, qua promptior habebatur, etiam uigore 
aetatis, proceritate corporis et quodam inani fauore. hinc aemulatio ducibus: 
Caecina ut foedum ac maculosum, ille ut tumidum ac uanum inridebant. sed condito 
odio eandem utilitatem fouere, crebris epistulis sine respectu ueniae probra 
Othoni obiectantes, cum duces partium Othonis quamuis uberrima conuiciorum in 
Vitellium materia abstinerent. 
[2,31] Sane ante utriusque exitum, quo egregiam Otho famam, Vitellius 
flagitiosissimam meruere, minus Vitellii ignauae uoluptates quam Othonis 
flagrantissimae libidines timebantur: addiderat huic terrorem atque odium caedes 
Galbae, contra illi initium belli nemo imputabat. Vitellius uentre et gula sibi 
inhonestus, Otho luxu saeuitia audacia rei publicae exitiosior ducebatur. 
Coniunctis Caecinae ac Valentis copiis nulla ultra penes Vitellianos mora quin 
totis uiribus certarent: Otho consultauit trahi bellum an fortunam experiri 
placeret. 
[2,32] Tunc Suetonius Paulinus dignum fama sua ratus, qua nemo illa tempestate 
militaris rei callidior habebatur, de toto genere belli censere, festinationem 
hostibus, moram ipsis utilem disseruit: exercitum Vitellii uniuersum aduenisse, 
nec multum uirium a tergo, quoniam Galliae tumeant et deserere Rheni ripam 
inrupturis tam infestis nationibus non conducat; Britannicum militem hoste et 
mari distineri: Hispanias armis non ita redundare; prouinciam Narbonensem 
incursu classis et aduerso proelio contremuisse; clausam Alpibus et nullo maris 
subsidio transpadanam Italiam atque ipso transitu exercitus uastam; non 
frumentum usquam exercitui, nec exercitum sine copiis retineri posse: iam 
Germanos, quod genus militum apud hostis atrocissimum sit, tracto in aestatem 
bello, fluxis corporibus, mutationem soli caelique haud toleraturos. multa bella 
impetu ualida per taedia et moras euanuisse. contra ipsis omnia opulenta et 
fida, Pannoniam Moesiam Dalmatiam Orientem cum integris exercitibus, Italiam et 
caput rerum urbem senatumque et populum, numquam obscura nomina, etiam si 
aliquando obumbrentur; publicas priuatasque opes et immensam pecuniam, inter 
ciuilis discordias ferro ualidiorem; corpora militum aut Italiae sueta aut 
aestibus; obiacere flumen Padum, tutas uiris murisque urbis, e quibus nullam 
hosti cessuram Placentiae defensione exploratum: proinde duceret bellum. paucis 
diebus quartam decimam legionem, magna ipsam fama, cum Moesicis copiis adfore: 
tum rursus deliberaturum et, si proelium placuisset, auctis uiribus certaturos. 
[2,33] Accedebat sententiae Paulini Marius Celsus; idem placere Annio Gallo, 
paucos ante dies lapsu equi adflicto, missi qui consilium eius sciscitarentur 
rettulerant. Otho pronus ad decertandum; frater eius Titianus et praefectus 
praetorii Proculus, imperitia properantes, fortunam et deos et numen Othonis 
adesse consiliis, adfore conatibus testabantur, neu quis obuiam ire sententiae 
auderet, in adulationem concesserant. postquam pugnari placitum, interesse 
pugnae imperatorem an seponi melius foret dubitauere. Paulino et Celso iam non 
aduersantibus, ne principem obiectare periculis uiderentur idem illi deterioris 
consilii auctores perpulere ut Brixellum concederet ac dubiis proeliorum 
exemptus summae rerum et imperii se ipsum reseruaret. is primus dies Othonianas 
partis adflixit; namque et cum ipso praetoriarum cohortium et speculatorum 
equitumque ualida manus discessit, et remanentium fractus animus, quando 
suspecti duces et Otho, cui uni apud militem fides, dum et ipse non nisi 
militibus credit, imperia ducum in incerto reliquerat. 
[2,34] Nihil eorum Vitellianos fallebat, crebris, ut in ciuili bello, transfugiis; 
et exploratores cura diuersa sciscitandi sua non occultabant. quieti intentique 
Caecina ac Valens, quando hostis imprudentia rueret, quod loco sapientiae est, 
alienam stultitiam opperiebantur, inchoato ponte transitum Padi simulantes 
aduersus obpositam gladiatorum manum, ac ne ipsorum miles segne otium tereret. 
naues pari inter se spatio, ualidis utrimque trabibus conexae, aduersum in 
flumen dirigebantur, iactis super ancoris quae firmitatem pontis continerent, 
sed ancorarum funes non extenti fluitabant, ut augescente flumine inoffensus 
ordo nauium attolleretur. claudebat pontem imposita turris et in extremam nauem 
educta, unde tormentis ac machinis hostes propulsarentur. Othoniani in ripa 
turrim struxerant saxaque et faces iaculabantur. 
[2,35] Et erat insula amne medio, in quam gladiatores nauibus molientes, Germani 
nando praelabebantur. ac forte pluris transgressos completis Liburnicis per 
promptissimos gladiatorum Macer adgreditur: sed neque ea constantia 
gladiatoribus ad proelia quae militibus, nec proinde nutantes e nauibus quam 
stabili gradu e ripa uulnera derigebant. et cum uariis trepidantium 
inclinationibus mixti remiges propugnatoresque turbarentur, desilire in uada 
ultro Germani, retentare puppis, scandere foros aut comminus mergere: quae 
cuncta in oculis utriusque exercitus quanto laetiora Vitellianis, tanto acrius 
Othoniani causam auctoremque cladis detestabantur. 
[2,36] Et proelium quidem, abruptis quae supererant nauibus, fuga diremptum: Macer 
ad exitium poscebatur, iamque uulneratum eminus lancea strictis gladiis 
inuaserant, cum intercursu tribunorum centurionumque protegitur. nec multo post 
Vestricius Spurinna iussu Othonis, relicto Placentiae modico praesidio, cum 
cohortibus subuenit. dein Flauium Sabinum consulem designatum Otho rectorem 
copiis misit, quibus Macer praefuerat, laeto milite ad mutationem ducum et 
ducibus ob crebras seditiones tam infestam militiam aspernantibus. 
[2,37] Inuenio apud quosdam auctores pauore belli seu fastidio utriusque 
principis, quorum flagitia ac dedecus apertiore in dies fama noscebantur, 
dubitasse exercitus num posito certamine uel ipsi in medium consultarent, uel 
senatui permitterent legere imperatorem, atque eo duces Othonianos spatium ac 
moras suasisse, praecipua spe Paulini, quod uetustissimus consularium et militia 
clarus gloriam nomenque Britannicis expeditionibus meruisset. ego ut concesserim 
apud paucos tacito uoto quietem pro discordia, bonum et innocentem principem pro 
pessimis ac flagitiosissimis expetitum, ita neque Paulinum, qua prudentia fuit, 
sperasse corruptissimo saeculo tantam uulgi moderationem reor ut qui pacem belli 
amore turbauerant, bellum pacis caritate deponerent, neque aut exercitus linguis 
moribusque dissonos in hunc consensum potuisse coalescere, aut legatos ac duces 
magna ex parte luxus egestatis scelerum sibi conscios nisi pollutum 
obstrictumque meritis suis principem passuros. 
[2,38] Vetus ac iam pridem insita mortalibus potentiae cupido cum imperii 
magnitudine adoleuit erupitque; nam rebus modicis aequalitas facile habebatur. 
sed ubi subacto orbe et aemulis urbibus regibusue excisis securas opes 
concupiscere uacuum fuit, prima inter patres plebemque certamina exarsere. modo 
turbulenti tribuni, modo consules praeualidi, et in urbe ac foro temptamenta 
ciuilium bellorum; mox e plebe infima C. Marius et nobilium saeuissimus L. Sulla 
uictam armis libertatem in dominationem uerterunt. post quos Cn. Pompeius 
occultior non melior, et numquam postea nisi de principatu quaesitum. non 
discessere ab armis in Pharsalia ac Philippis ciuium legiones, nedum Othonis ac 
Vitellii exercitus sponte posituri bellum fuerint: eadem illos deum ira, eadem 
hominum rabies, eaedem scelerum causae in discordiam egere. quod singulis uelut 
ictibus transacta sunt bella, ignauia principum factum est. sed me ueterum 
nouorumque morum reputatio longius tulit: nunc ad rerum ordinem uenio. 
[2,39] Profecto Brixellum Othone honor imperii penes Titianum fratrem, uis ac 
potestas penes Proculum praefectum; Celsus et Paulinus, cum prudentia eorum nemo 
uteretur, inani nomine ducum alienae culpae praetendebantur; tribuni 
centurionesque ambigui quod spretis melioribus deterrimi ualebant; miles alacer, 
qui tamen iussa ducum interpretari quam exequi mallet. promoueri ad quartum a 
Bedriaco castra placuit, adeo imperite ut quamquam uerno tempore anni et tot 
circum amnibus penuria aquae fatigarentur. ibi de proelio dubitatum, Othone per 
litteras flagitante ut maturarent, militibus ut imperator pugnae adesset 
poscentibus: plerique copias trans Padum agentis acciri postulabant. nec proinde 
diiudicari potest quid optimum factu fuerit, quam pessimum fuisse quod factum 
est. 
[2,40] Non ut ad pugnam sed ad bellandum profecti confluentis Padi et Ardae 
fluminum, sedecim inde milium spatio distantis, petebant. Celso et Paulino 
abnuentibus militem itinere fessum, sarcinis grauem obicere hosti, non omissuro 
quo minus expeditus et uix quattuor milia passuum progressus aut incompositos in 
agmine aut dispersos et uallum molientis adgrederetur, Titianus et Proculus, ubi 
consiliis uincerentur, ad ius imperii transibant. aderat sane citus equo Numida 
cum atrocibus mandatis, quibus Otho increpita ducum segnitia rem in discrimen 
mitti iubebat, aeger mora et spei impatiens. 
[2,41] Eodem die ad Caecinam operi pontis intentum duo praetoriarum cohortium 
tribuni, conloquium eius postulantes, uenerunt: audire condiciones ac reddere 
parabat, cum praecipites exploratores adesse hostem nuntiauere. interruptus 
tribunorum sermo, eoque incertum fuit insidias an proditionem uel aliquod 
honestum consilium coeptauerint. Caecina dimissis tribunis reuectus in castra 
datum iussu Fabii Valentis pugnae signum et militem in armis inuenit. dum 
legiones de ordine agminis sortiuntur, equites prorupere; et mirum dictu, a 
paucioribus Othonianis quo minus in uallum inpingerentur, Italicae legionis 
uirtute deterriti sunt: ea strictis mucronibus redire pulsos et pugnam resumere 
coegit. disposita Vitellianarum legionum acies sine trepidatione: etenim 
quamquam uicino hoste aspectus armorum densis arbustis prohibebatur. apud 
Othonianos pauidi duces, miles ducibus infensus, mixta uehicula et lixae, et 
praeruptis utrimque fossis uia quieto quoque agmini angusta. circumsistere alii 
signa sua, quaerere alii; incertus undique clamor adcurrentium, uocantium: ut 
cuique audacia uel formido, in primam postremamue aciem prorumpebant aut 
relabebantur. 
[2,42] Attonitas subito terrore mentis falsum gaudium in languorem uertit, 
repertis qui desciuisse a Vitellio exercitum ementirentur. is rumor ab 
exploratoribus Vitellii dispersus, an in ipsa Othonis parte seu dolo seu forte 
surrexerit, parum compertum. omisso pugnae ardore Othoniani ultro salutauere; et 
hostili murmure excepti, plerisque suorum ignaris quae causa salutandi, metum 
proditionis fecere. tum incubuit hostium acies, integris ordinibus, robore et 
numero praestantior: Othoniani, quamquam dispersi, pauciores, fessi, proelium 
tamen acriter sumpsere. et per locos arboribus ac uineis impeditos non una 
pugnae facies: comminus eminus, cateruis et cuneis concurrebant. in aggere uiae 
conlato gradu corporibus et umbonibus niti, omisso pilorum iactu gladiis et 
securibus galeas loricasque perrumpere: noscentes inter se, ceteris conspicui, 
in euentum totius belli certabant. 
[2,43] Forte inter Padum uiamque patenti campo duae legiones congressae sunt, pro 
Vitellio unaetuicensima, cui cognomen Rapaci, uetere gloria insignis, e parte 
Othonis prima Adiutrix, non ante in aciem deducta, sed ferox et noui decoris 
auida. primani stratis unaetuicensimanorum principiis aquilam abstulere; quo 
dolore accensa legio et impulit rursus primanos, interfecto Orfidio Benigno 
legato, et plurima signa uexillaque ex hostibus rapuit. a parte alia propulsa 
quintanorum impetu tertia decima legio, circumuenti plurium adcursu 
quartadecimani. et ducibus Othonis iam pridem profugis Caecina ac Valens 
subsidiis suos firmabant. accessit recens auxilium, Varus Alfenus cum Batauis, 
fusa gladiatorum manu, quam nauibus transuectam obpositae cohortes in ipso 
flumine trucidauerant: ita uictores latus hostium inuecti. 
[2,44] Et media acie perrupta fugere passim Othoniani, Bedriacum petentes. 
immensum id spatium, obstructae strage corporum uiae, quo plus caedis fuit; 
neque enim ciuilibus bellis capti in praedam uertuntur. Suetonius Paulinus et 
Licinius Proculus diuersis itineribus castra uitauere. Vedium Aquilam tertiae 
decimae legionis legatum irae militum inconsultus pauor obtulit. multo adhuc die 
uallum ingressus clamore seditiosorum et fugacium circumstrepitur; non probris, 
non manibus abstinent; desertorem proditoremque increpant, nullo proprio crimine 
eius sed more uulgi suum quisque flagitium aliis obiectantes. Titianum et Celsum 
nox iuuit, dispositis iam excubiis conpressisque militibus, quos Annius Gallus 
consilio precibus auctoritate flexerat, ne super cladem aduersae pugnae suismet 
ipsi caedibus saeuirent: siue finis bello uenisset seu resumere arma mallent, 
unicum uictis in consensu leuamentum. ceteris fractus animus: praetorianus miles 
non uirtute se sed proditione uictum fremebat: ne Vitellianis quidem incruentam 
fuisse uictoriam, pulso equite, rapta legionis aquila; superesse cum ipso Othone 
militum quod trans Padum fuerit, uenire Moesicas legiones, magnam exercitus 
partem Bedriaci remansisse: hos certe nondum uictos et, si ita ferret, honestius 
in acie perituros. his cogitationibus truces aut pauidi extrema desperatione ad 
iram saepius quam in formidinem stimulabantur. 
[2,45] At Vitellianus exercitus ad quintum a Bedriaco lapidem consedit, non ausis 
ducibus eadem die obpugnationem castrorum; simul uoluntaria deditio sperabatur: 
sed expeditis et tantum ad proelium egressis munimentum fuere arma et uictoria. 
postera die haud ambigua Othoniani exercitus uoluntate et qui ferociores fuerant 
ad paenitentiam inclinantibus missa legatio; nec apud duces Vitellianos 
dubitatum quo minus pacem concederent. legati paulisper retenti: ea res 
haesitationem attulit ignaris adhuc an impetrassent. mox remissa legatione 
patuit uallum. tum uicti uictoresque in lacrimas effusi, sortem ciuilium armorum 
misera laetitia detestantes; isdem tentoriis alii fratrum, alii propinquorum 
uulnera fouebant: spes et praemia in ambiguo, certa funera et luctus, nec 
quisquam adeo mali expers ut non aliquam mortem maereret. requisitum Orfidii 
legati corpus honore solito crematur; paucos necessarii ipsorum sepeliuere, 
ceterum uulgus super humum relictum. 
[2,46] Opperiebatur Otho nuntium pugnae nequaquam trepidus et consilii certus. 
maesta primum fama, dein profugi e proelio perditas res patefaciunt. non 
expectauit militum ardor uocem imperatoris; bonum haberet animum iubebant: 
superesse adhuc nouas uiris, et ipsos extrema passuros ausurosque. neque erat 
adulatio: ire in aciem, excitare partium fortunam furore quodam et instinctu 
flagrabant. qui procul adstiterant, tendere manus, et proximi prensare genua, 
promptissimo Plotio Firmo. is praetorii praefectus identidem orabat ne 
fidissimum exercitum, ne optime meritos milites desereret: maiore animo tolerari 
aduersa quam relinqui; fortis et strenuos etiam contra fortunam insistere spei, 
timidos et ignauos ad desperationem formidine properare. quas inter uoces ut 
flexerat uultum aut indurauerat Otho, clamor et gemitus. nec praetoriani tantum, 
proprius Othonis miles, sed praemissi e Moesia eandem obstinationem aduentantis 
exercitus, legiones Aquileiam ingressas nuntiabant, ut nemo dubitet potuisse 
renouari bellum atrox, lugubre, incertum uictis et uictoribus. 
[2,47] Ipse auersus a consiliis belli 'hunc' inquit 'animum, hanc uirtutem uestram 
ultra periculis obicere nimis grande uitae meae pretium puto. quanto plus spei 
ostenditis, si uiuere placeret, tanto pulchrior mors erit. experti in uicem 
sumus ego ac fortuna. nec tempus conputaueritis: difficilius est temperare 
felicitati qua te non putes diu usurum. ciuile bellum a Vitellio coepit, et ut 
de principatu certaremus armis initium illic fuit: ne plus quam semel certemus 
penes me exemplum erit; hinc Othonem posteritas aestimet. fruetur Vitellius 
fratre, coniuge, liberis: mihi non ultione neque solaciis opus est. alii diutius 
imperium tenuerint, nemo tam fortiter reliquerit. an ego tantum Romanae pubis, 
tot egregios exercitus sterni rursus et rei publicae eripi patiar? eat hic mecum 
animus, tamquam perituri pro me fueritis, set este superstites. nec diu moremur, 
ego incolumitatem uestram, uos constantiam meam. plura de extremis loqui pars 
ignauiae est. praecipuum destinationis meae documentum habete quod de nemine 
queror; nam incusare deos uel homines eius est qui uiuere uelit.' 
[2,48] Talia locutus, ut cuique aetas aut dignitas, comiter appellatos, irent 
propere neu remanendo iram uictoris asperarent, iuuenes auctoritate, senes 
precibus mouebat, placidus ore, intrepidus uerbis, intempestiuas suorum lacrimas 
coercens. dari nauis ac uehicula abeuntibus iubet; libellos epistulasque studio 
erga se aut in Vitellium contumeliis insignis abolet; pecunias distribuit parce 
nec ut periturus. mox Saluium Cocceianum, fratris filium, prima iuuenta, 
trepidum et maerentem ultro solatus est, laudando pietatem eius, castigando 
formidinem: an Vitellium tam inmitis animi fore ut pro incolumi tota domo ne 
hanc quidem sibi gratiam redderet? mereri se festinato exitu clementiam 
uictoris; non enim ultima desperatione sed poscente proelium exercitu remisisse 
rei publicae nouissimum casum. satis sibi nominis, satis posteris suis 
nobilitatis quaesitum. post Iulios Claudios Seruios se primum in familiam nouam 
imperium intulisse: proinde erecto animo capesseret uitam, neu patruum sibi 
Othonem fuisse aut obliuisceretur umquam aut nimium meminisset. 
[2,49] Post quae dimotis omnibus paulum requieuit. atque illum supremas iam curas 
animo uolutantem repens tumultus auertit, nuntiata consternatione ac licentia 
militum; namque abeuntibus exitium minitabantur, atrocissima in Verginium ui, 
quem clausa domo obsidebant. increpitis seditionis auctoribus regressus uacauit 
abeuntium adloquiis, donec omnes inuiolati digrederentur. uesperascente die 
sitim haustu gelidae aquae sedauit. tum adlatis pugionibus duobus, cum utrumque 
pertemptasset, alterum capiti subdidit. et explorato iam profectos amicos, 
noctem quietam, utque adfirmatur, non insomnem egit: luce prima in ferrum 
pectore incubuit. ad gemitum morientis ingressi liberti seruique et Plotius 
Firmus praetorii praefectus unum uulnus inuenere. funus maturatum; ambitiosis id 
precibus petierat ne amputaretur caput ludibrio futurum. tulere corpus 
praetoriae cohortes cum laudibus et lacrimis, uulnus manusque eius exosculantes. 
quidam militum iuxta rogum interfecere se, non noxa neque ob metum, sed 
aemulatione decoris et caritate principis. ac postea promisce Bedriaci, 
Placentiae aliisque in castris celebratum id genus mortis. Othoni sepulchrum 
extructum est modicum et mansurum. hunc uitae finem habuit septimo et tricensimo 
aetatis anno. 
[2,50] Origo illi e municipio Ferentio, pater consularis, auus praetorius; 
maternum genus impar nec tamen indecorum. pueritia ac iuuenta, qualem 
monstrauimus. duobus facinoribus, altero flagitiosissimo, altero egregio, 
tantundem apud posteros meruit bonae famae quantum malae. ut conquirere fabulosa 
et fictis oblectare legentium animos procul grauitate coepti operis crediderim, 
ita uulgatis traditisque demere fidem non ausim. die, quo Bedriaci certabatur, 
auem inuisitata specie apud Regium Lepidum celebri luco consedisse incolae 
memorant, nec deinde coetu hominum aut circumuolitantium alitum territam 
pulsamue, donec Otho se ipse interficeret; tum ablatam ex oculis: et tempora 
reputantibus initium finemque miraculi cum Othonis exitu competisse. 
[2,51] In funere eius nouata luctu ac dolore militum seditio, nec erat qui 
coerceret. ad Verginium uersi, modo ut reciperet imperium, nunc ut legatione 
apud Caecinam ac Valentem fungeretur, minitantes orabant: Verginius per auersam 
domus partem furtim digressus inrumpentis frustratus est. earum quae Brixelli 
egerant cohortium preces Rubrius Gallus tulit, et uenia statim impetrata, 
concedentibus ad uictorem per Flauium Sabinum iis copiis quibus praefuerat. 
[2,52] Posito ubique bello magna pars senatus extremum discrimen adiit, profecta 
cum Othone ab urbe, dein Mutinae relicta. illuc aduerso de proelio adlatum: sed 
milites ut falsum rumorem aspernantes, quod infensum Othoni senatum 
arbitrabantur, custodire sermones, uultum habitumque trahere in deterius; 
conuiciis postremo ac probris causam et initium caedis quaerebant, cum alius 
insuper metus senatoribus instaret, ne praeualidis iam Vitellii partibus 
cunctanter excepisse uictoriam crederentur. ita trepidi et utrimque anxii 
coeunt, nemo priuatim expedito consilio, inter multos societate culpae tutior. 
onerabat pauentium curas ordo Mutinensis arma et pecuniam offerendo, 
appellabatque patres conscriptos intempestiuo honore. 
[2,53] Notabile iurgium fuit quo Licinius Caecina Marcellum Eprium ut ambigua 
disserentem inuasit. nec ceteri sententias aperiebant: sed inuisum memoria 
delationum expositumque ad inuidiam Marcelli nomen inritauerat Caecinam, ut 
nouus adhuc et in senatum nuper adscitus magnis inimicitiis claresceret. 
moderatione meliorum dirempti. et rediere omnes Bononiam, rursus consiliaturi; 
simul medio temporis plures nuntii sperabantur. Bononiae, diuisis per itinera 
qui recentissimum quemque percontarentur, interrogatus Othonis libertus causam 
digressus habere se suprema eius mandata respondit; ipsum uiuentem quidem 
relictum, sed sola posteritatis cura et abruptis uitae blandimentis. hinc 
admiratio et plura interrogandi pudor, atque omnium animi in Vitellium 
inclinauere. 
[2,54] Intererat consiliis frater eius L. Vitellius seque iam adulantibus 
offerebat, cum repente Coenus libertus Neronis atroci mendacio uniuersos 
perculit, adfirmans superuentu quartae decimae legionis, iunctis a Brixello 
uiribus, caesos uictores; uersam partium fortunam. causa fingendi fuit ut 
diplomata Othonis, quae neglegebantur, laetiore nuntio reualescerent. et Coenus 
quidem raptim in urbem uectus paucos post dies iussu Vitellii poenas luit: 
senatorum periculum auctum credentibus Othonianis militibus uera esse quae 
adferebantur. intendebat formidinem quod publici consilii facie discessum Mutina 
desertaeque partes forent. nec ultra in commune congressi sibi quisque 
consuluere, donec missae a Fabio Valente epistulae demerent metum. et mors 
Othonis quo laudabilior eo uelocius audita. 
[2,55] At Romae nihil trepidationis; Ceriales ludi ex more spectabantur. ut 
cessisse Othonem et a Flauio Sabino praefecto urbis quod erat in urbe militum 
sacramento Vitellii adactum certi auctores in theatrum attulerunt, Vitellio 
plausere; populus cum lauru ac floribus Galbae imagines circum templa tulit, 
congestis in modum tumuli coronis iuxta lacum Curtii, quem locum Galba moriens 
sanguine infecerat. in senatu cuncta longis aliorum principatibus composita 
statim decernuntur; additae erga Germanicum exercitum laudes gratesque et missa 
legatio quae gaudio fungeretur. recitatae Fabii Valentis epistulae ad consules 
scriptae haud immoderate: gratior Caecinae modestia fuit quod non scripsisset. 
[2,56] Ceterum Italia grauius atque atrocius quam bello adflictabatur. dispersi 
per municipia et colonias Vitelliani spoliare, rapere, ui et stupris polluere: 
in omne fas nefasque auidi aut uenales non sacro, non profano abstinebant. et 
fuere qui inimicos suos specie militum interficerent. ipsique milites regionum 
gnari refertos agros, ditis dominos in praedam aut, si repugnatum foret, ad 
exitium destinabant, obnoxiis ducibus et prohibere non ausis. minus auaritiae in 
Caecina, plus ambitionis: Valens ob lucra et quaestus infamis eoque alienae 
etiam culpae dissimulator. iam pridem attritis Italiae rebus tantum peditum 
equitumque, uis damnaque et iniuriae aegre tolerabantur. 
[2,57] Interim Vitellius uictoriae suae nescius ut ad integrum bellum reliquas 
Germanici exercitus uiris trahebat. pauci ueterum militum in hibernis relicti, 
festinatis per Gallias dilectibus, ut remanentium legionum nomina supplerentur. 
cura ripae Hordeonio Flacco permissa; ipse e Britannico {exercitu} delecta octo 
milia sibi adiunxit. et paucorum dierum iter progressus prosperas apud Bedriacum 
res ac morte Othonis concidisse bellum accepit: uocata contione uirtutem militum 
laudibus cumulat. postulante exercitu ut libertum suum Asiaticum equestri 
dignitate donaret, inhonestam adulationem conpescit; dein mobilitate ingenii, 
quod palam abnuerat, inter secreta conuiuii largitur, honorauitque Asiaticum 
anulis, foedum mancipium et malis artibus ambitiosum. 
[2,58] Isdem diebus accessisse partibus utramque Mauretaniam, interfecto 
procuratore Albino, nuntii uenere. Lucceius Albinus a Nerone Mauretaniae 
Caesariensi praepositus, addita per Galbam Tingitanae prouinciae 
administratione, haud spernendis uiribus agebat. decem nouem cohortes, quinque 
alae, ingens Maurorum numerus aderat, per latrocinia et raptus apta bello manus. 
caeso Galba in Othonem pronus nec Africa contentus Hispaniae angusto freto 
diremptae imminebat. inde Cluuio Rufo metus, et decimam legionem propinquare 
litori ut transmissurus iussit; praemissi centuriones qui Maurorum animos 
Vitellio conciliarent. neque arduum fuit, magna per prouincias Germanici 
exercitus fama; spargebatur insuper spreto procuratoris uocabulo Albinum insigne 
regis et Iubae nomen usurpare. 
[2,59] Ita mutatis animis Asinius Pollio alae praefectus, e fidissimis Albino, et 
Festus ac Scipio cohortium praefecti opprimuntur: ipse Albinus dum e Tingitana 
prouincia Caesariensem Mauretaniam petit, adpulsu litoris trucidatus; uxor eius 
cum se percussoribus obtulisset, simul interfecta est, nihil eorum quae fierent 
Vitellio anquirente: breui auditu quamuis magna transibat, impar curis 
grauioribus. Exercitum itinere terrestri pergere iubet: ipse Arare flumine 
deuehitur, nullo principali paratu, sed uetere egestate conspicuus, donec Iunius 
Blaesus Lugudunensis Galliae rector, genere inlustri, largus animo et par 
opibus, circumdaret principi ministeria, comitaretur liberaliter, eo ipso 
ingratus, quamuis odium Vitellius uernilibus blanditiis uelaret. praesto fuere 
Luguduni uictricium uictarumque partium duces. Valentem et Caecinam pro contione 
laudatos curuli suae circumposuit. mox uniuersum exercitum occurrere infanti 
filio iubet, perlatumque et paludamento opertum sinu retinens Germanicum 
appellauit cinxitque cunctis fortunae principalis insignibus. nimius honos inter 
secunda rebus aduersis in solacium cessit. 
[2,60] Tum interfecti centuriones promptissimi Othonianorum, unde praecipua in 
Vitellium alienatio per Illyricos exercitus; simul ceterae legiones contactu et 
aduersus Germanicos milites inuidia bellum meditabantur. Suetonium Paulinum ac 
Licinium Proculum tristi mora squalidos tenuit, donec auditi necessariis magis 
defensionibus quam honestis uterentur. proditionem ultro imputabant, spatium 
longi ante proelium itineris, fatigationem Othonianorum, permixtum uehiculis 
agmen ac pleraque fortuita fraudi suae adsignantes. et Vitellius credidit de 
perfidia et fidem absoluit. Saluius Titianus Othonis frater nullum discrimen 
adiit, pietate et ignauia excusatus. Mario Celso consulatus seruatur: sed 
creditum fama obiectumque mox in senatu Caecilio Simplici, quod eum honorem 
pecunia mercari, nec sine exitio Celsi, uoluisset: restitit Vitellius deditque 
postea consulatum Simplici innoxium et inemptum. Trachalum aduersus criminantis 
Galeria uxor Vitellii protexit. 
[2,61] Inter magnorum uirorum discrimina, pudendum dictu, Mariccus quidam, e plebe 
Boiorum, inserere sese fortunae et prouocare arma Romana simulatione numinum 
ausus est. iamque adsertor Galliarum et deus (nam id sibi indiderat) concitis 
octo milibus hominum proximos Aeduorum pagos trahebat, cum grauissima ciuitas 
electa iuuentute, adiectis a Vitellio cohortibus, fanaticam multitudinem 
disiecit. captus in eo proelio Mariccus; ac mox feris obiectus quia non 
laniabatur, stolidum uulgus inuiolabilem credebat, donec spectante Vitellio 
interfectus est. 
[2,62] Nec ultra in defectores aut bona cuiusquam saeuitum: rata fuere eorum qui 
acie Othoniana ceciderant, testamenta aut lex intestatis: prorsus, si luxuriae 
temperaret, auaritiam non timeres. epularum foeda et inexplebilis libido: ex 
urbe atque Italia inritamenta gulae gestabantur, strepentibus ab utroque mari 
itineribus; exhausti conuiuiorum apparatibus principes ciuitatum; uastabantur 
ipsae ciuitates; degenerabat a labore ac uirtute miles adsuetudine uoluptatum et 
contemptu ducis. praemisit in urbem edictum quo uocabulum Augusti differret, 
Caesaris non reciperet, cum de potestate nihil detraheret. pulsi Italia 
mathematici; cautum seuere ne equites Romani ludo et harena polluerentur. 
priores id principes pecunia et saepius ui perpulerant, ac pleraque municipia et 
coloniae aemulabantur corruptissimum quemque adulescentium pretio inlicere. 
[2,63] Sed Vitellius aduentu fratris et inrepentibus dominationis magistris 
superbior et atrocior occidi Dolabellam iussit, quem in coloniam Aquinatem 
sepositum ab Othone rettulimus. Dolabella audita morte Othonis urbem introierat: 
id ei Plancius Varus praetura functus, ex intimis Dolabellae amicis, apud 
Flauium Sabinum praefectum urbis obiecit, tamquam rupta custodia ducem se uictis 
partibus ostentasset; addidit temptatam cohortem quae Ostiae ageret; nec ullis 
tantorum criminum probationibus in paenitentiam uersus seram ueniam post scelus 
quaerebat. cunctantem super tanta re Flauium Sabinum Triaria L. Vitellii uxor, 
ultra feminam ferox, terruit ne periculo principis famam clementiae adfectaret. 
Sabinus suopte ingenio mitis, ubi formido incessisset, facilis mutatu et in 
alieno discrimine sibi pauens, ne adleuasse uideretur, impulit ruentem. 
[2,64] Igitur Vitellius metu et odio quod Petroniam uxorem eius mox Dolabella in 
matrimonium accepisset, uocatum per epistulas uitata Flaminiae uiae celebritate 
deuertere Interamnium atque ibi interfici iussit. longum interfectori uisum: in 
itinere ac taberna proiectum humi iugulauit, magna cum inuidia noui principatus, 
cuius hoc primum specimen noscebatur. et Triariae licentiam modestum e proximo 
exemplum onerabat, Galeria imperatoris uxor non immixta tristibus; et pari 
probitate mater Vitelliorum Sextilia, antiqui moris: dixisse quin etiam ad 
primas filii sui epistulas ferebatur, non Germanicum a se sed Vitellium genitum. 
nec ullis postea fortunae inlecebris aut ambitu ciuitatis in gaudium euicta 
domus suae tantum aduersa sensit. 
[2,65] Digressum a Luguduno Vitellium Cluuius Rufus adsequitur omissa Hispania, 
laetitiam et gratulationem uultu ferens, animo anxius et petitum se 
criminationibus gnarus. Hilarus Caesaris libertus detulerat tamquam audito 
Vitellii et Othonis principatu propriam ipse potentiam et possessionem 
Hispaniarum temptasset, eoque diplomatibus nullum principem praescripsisset; 
{et} interpretabatur quaedam ex orationibus eius contumeliosa in Vitellium et 
pro se ipso popularia. auctoritas Cluuii praeualuit ut puniri ultro libertum 
suum Vitellius iuberet. Cluuius comitatui principis adiectus, non adempta 
Hispania, quam rexit absens exemplo L. {Arrunti. sed} Arruntium Tiberius Caesar 
ob metum, Vitellius Cluuium nulla formidine retinebat. non idem Trebellio Maximo 
honos: profugerat Britannia ob iracundiam militum; missus est in locum eius 
Vettius Bolanus e praesentibus. 
[2,66] Angebat Vitellium uictarum legionum haudquaquam fractus animus. sparsae per 
Italiam et uictoribus permixtae hostilia loquebantur, praecipua 
quartadecimanorum ferocia, qui se uictos abnuebant: quippe Bedriacensi acie 
uexillariis tantum pulsis uiris legionis non adfuisse. remitti eos in 
Britanniam, unde a Nerone exciti erant, placuit atque interim Batauorum cohortis 
una tendere ob ueterem aduersus quartadecimanos discordiam. nec diu in tantis 
armatorum odiis quies fuit: Augustae Taurinorum, dum opificem quendam Batauus ut 
fraudatorem insectatur, legionarius ut hospitem tuetur, sui cuique commilitones 
adgregati a conuiciis ad caedem transiere. et proelium atrox arsisset, ni duae 
praetoriae cohortes causam quartadecimanorum secutae his fiduciam et metum 
Batauis fecissent: quos Vitellius agmini suo iungi ut fidos, legionem Grais 
Alpibus traductam eo flexu itineris ire iubet quo Viennam uitarent; namque et 
Viennenses timebantur. nocte, qua proficiscebatur legio, relictis passim ignibus 
pars Taurinae coloniae ambusta, quod damnum, ut pleraque belli mala, maioribus 
aliarum urbium cladibus oblitteratum. quartadecimani postquam Alpibus degressi 
sunt, seditiosissimus quisque signa Viennam ferebant: consensu meliorum 
conpressi et legio in Britanniam transuecta. 
[2,67] Proximus Vitellio e praetoriis cohortibus metus erat. separati primum, 
deinde addito honestae missionis lenimento, arma ad tribunos suos deferebant, 
donec motum a Vespasiano bellum crebresceret: tum resumpta militia robur 
Flauianarum partium fuere. prima classicorum legio in Hispaniam missa ut pace et 
otio mitesceret, undecima ac septima suis hibernis redditae, tertiadecimani 
struere amphitheatra iussi; nam Caecina Cremonae, Valens Bononiae spectaculum 
gladiatorum edere parabant, numquam ita ad curas intento Vitellio ut uoluptatum 
obliuisceretur. 
[2,68] Et {uictas} quidem partis modeste distraxerat: apud uictores orta seditio, 
ludicro initio ni numerus caesorum inuidiam Vitellio auxisset. discubuerat 
Vitellius Ticini adhibito ad epulas Verginio. legati tribunique ex moribus 
imperatorum seueritatem aemulantur uel tempestiuis conuiuiis gaudent; proinde 
miles intentus aut licenter agit. apud Vitellium omnia indisposita, temulenta, 
peruigiliis ac bacchanalibus quam disciplinae et castris propiora. igitur duobus 
militibus, altero legionis quintae, altero e Galli auxiliaribus, per lasciuiam 
ad certamen luctandi accensis, postquam legionarius prociderat, insultante Gallo 
et iis qui ad spectandum conuenerant in studia diductis, erupere legionarii in 
perniciem auxiliorum ac duae cohortes interfectae. remedium tumultus fuit alius 
tumultus. puluis procul et arma aspiciebantur: conclamatum repente quartam 
decimam legionem uerso itinere ad proelium uenire; sed erant agminis coactores: 
agniti dempsere sollicitudinem. interim Verginii seruus forte obuius ut 
percussor Vitellii insimulatur: et ruebat ad conuiuium miles, mortem Verginii 
exposcens. ne Vitellius quidem, quamquam ad omnis suspiciones pauidus, de 
innocentia eius dubitauit: aegre tamen cohibiti qui exitium consularis et 
quondam ducis sui flagitabant. nec quemquam saepius quam Verginium omnis seditio 
infestauit: manebat admiratio uiri et fama, set oderant ut fastiditi. 
[2,69] Postero die Vitellius senatus legatione, quam ibi opperiri iusserat, audita 
transgressus in castra ultro pietatem militum conlaudauit, frementibus auxiliis 
tantum impunitatis atque adrogantiae legionariis accessisse. Batauorum cohortes, 
ne quid truculentius auderent, in Germaniam remissae, principium interno simul 
externoque bello parantibus fatis. reddita ciuitatibus Gallorum auxilia, ingens 
numerus et prima statim defectione inter inania belli adsumptus. ceterum ut 
largitionibus adfectae iam imperii opes sufficerent, amputari legionum 
auxiliorumque numeros iubet uetitis supplementis; et promiscae missiones 
offerebantur. exitiabile id rei publicae, ingratum militi, cui eadem munia inter 
paucos periculaque ac labor crebrius redibant: et uires luxu corrumpebantur, 
contra ueterem disciplinam et instituta maiorum apud quos uirtute quam pecunia 
res Romana melius stetit. 
[2,70] Inde Vitellius Cremonam flexit et spectato munere Caecinae insistere 
Bedriacensibus campis ac uestigia recentis uictoriae lustrare oculis concupiuit, 
foedum atque atrox spectaculum. intra quadragensimum pugnae diem lacera corpora, 
trunci artus, putres uirorum equorumque formae, infecta tabo humus, protritis 
arboribus ac frugibus dira uastitas. nec minus inhumana pars uiae quam 
Cremonenses lauru rosaque constrauerant, extructis altaribus caesisque uictimis 
regium in morem; quae laeta in praesens mox perniciem ipsis fecere. aderant 
Valens et Caecina, monstrabantque pugnae locos: hinc inrupisse legionum agmen, 
hinc equites coortos, inde circumfusas auxiliorum manus: iam tribuni 
praefectique, sua quisque facta extollentes, falsa uera aut maiora uero 
miscebant. uulgus quoque militum clamore et gaudio deflectere uia, spatia 
certaminum recognoscere, aggerem armorum, strues corporum intueri mirari; et 
erant quos uaria sors rerum lacrimaeque et misericordia subiret. at non 
Vitellius flexit oculos nec tot milia insepultorum ciuium exhorruit: laetus 
ultro et tam propinquae sortis ignarus instaurabat sacrum dis loci. 
[2,71] Exim Bononiae a Fabio Valente gladiatorum spectaculum editur, aduecto ex 
urbe cultu. quantoque magis propinquabat, tanto corruptius iter immixtis 
histrionibus et spadonum gregibus et cetero Neronianae aulae ingenio; namque et 
Neronem ipsum Vitellius admiratione celebrabat, sectari cantantem solitus, non 
necessitate, qua honestissimus quisque, sed luxu et saginae mancipatus 
emptusque. ut Valenti et Caecinae uacuos honoris mensis aperiret, coartati 
aliorum consulatus, dissimulatus Marci Macri tamquam Othonianarum partium ducis; 
et Valerium Marinum destinatum a Galba consulem distulit, nulla offensa, sed 
mitem et iniuriam segniter laturum. Pedanius Costa omittitur, ingratus principi 
ut aduersus Neronem ausus et Verginii extimulator, sed alias protulit causas; 
actaeque insuper Vitellio gratiae consuetudine seruitii. 
[2,72] Non ultra paucos dies quamquam acribus initiis coeptum mendacium ualuit. 
extiterat quidam Scribonianum se Camerinum ferens, Neronianorum temporum metu in 
Histria occultatum, quod illic clientelae et agri ueterum Crassorum ac nominis 
fauor manebat. igitur deterrimo quoque in argumentum fabulae adsumpto uulgus 
credulum et quidam militum, errore ueri seu turbarum studio, certatim 
adgregabantur, cum pertractus ad Vitellium interrogatusque quisnam mortalium 
esset. postquam nulla dictis fides et a domino noscebatur condicione fugitiuus, 
nomine Geta, sumptum de eo supplicium in seruilem modum. 
[2,73] Vix credibile memoratu est quantum superbiae socordiaeque Vitellio 
adoleuerit, postquam speculatores e Syria Iudaeaque adactum in uerba eius 
Orientem nuntiauere. nam etsi uagis adhuc et incertis auctoribus erat tamen in 
ore famaque Vespasianus ac plerumque ad nomen eius Vitellius excitabatur: tum 
ipse exercitusque, ut nullo aemulo, saeuitia libidine raptu in externos mores 
proruperant. 
[2,74] At Vespasianus bellum armaque et procul uel iuxta sitas uiris 
circumspectabat. miles ipsi adeo paratus ut praeeuntem sacramentum et fausta 
Vitellio omnia precantem per silentium audierint; Muciani animus nec Vespasiano 
alienus et in Titum pronior; praefectus Aegypti {T-} Alexander consilia 
sociauerat; tertiam legionem, quod e Syria in Moesiam transisset, suam 
numerabat; ceterae Illyrici legiones secuturae sperabantur; namque omnis 
exercitus flammauerat adrogantia uenientium a Vitellio militum, quod truces 
corpore, horridi sermone ceteros ut imparis inridebant. sed in tanta mole belli 
plerumque cunctatio; et Vespasianus modo in spem erectus, aliquando aduersa 
reputabat: quis ille dies foret quo sexaginta aetatis annos et duos filios 
iuuenes bello permitteret? esse priuatis cogitationibus progressum et, prout 
uelint, plus minusue sumi ex fortuna: imperium cupientibus nihil medium inter 
summa aut praecipitia. 
[2,75] Versabatur ante oculos Germanici exercitus robur, notum uiro militari: suas 
legiones ciuili bello inexpertas, Vitellii uictricis, et apud uictos plus 
querimoniarum quam uirium. fluxam per discordias militum fidem et periculum ex 
singulis: quid enim profuturas cohortis alasque, si unus alterue praesenti 
facinore paratum ex diuerso praemium petat? sic Scribonianum sub Claudio 
interfectum, sic percussorem eius Volaginium e gregario ad summa militiae 
prouectum: facilius uniuersos impelli quam singulos uitari. 
[2,76] His pauoribus nutantem et alii legati amicique firmabant et Mucianus, post 
multos secretosque sermones iam et coram ita locutus: 'omnes, qui magnarum rerum 
consilia suscipiunt, aestimare debent an quod inchoatur rei publicae utile, 
ipsis gloriosum, promptum effectu aut certe non arduum sit; simul ipse qui 
suadet considerandus est, adiciatne consilio periculum suum, et, si fortuna 
coeptis adfuerit, cui summum decus adquiratur. ego te, Vespasiane, ad imperium 
uoco, quam salutare rei publicae, quam tibi magnificum, iuxta deos in tua manu 
positum est. nec speciem adulantis expaueris: a contumelia quam a laude propius 
fuerit post Vitellium eligi. non aduersus diui Augusti acerrimam mentem nec 
aduersus cautissimam Tiberii senectutem, ne contra Gai quidem aut Claudii uel 
Neronis fundatam longo imperio domum exurgimus; cessisti etiam Galbae 
imaginibus: torpere ultra et polluendam perdendamque rem publicam relinquere 
sopor et ignauia uideretur, etiam si tibi quam inhonesta, tam tuta seruitus 
esset. abiit iam et transuectum est tempus quo posses uideri non cupisse: 
confugiendum est ad imperium. an excidit trucidatus Corbulo? splendidior origine 
quam nos sumus, fateor, sed et Nero nobilitate natalium Vitellium anteibat. 
satis clarus est apud timentem quisquis timetur. et posse ab exercitu principem 
fieri sibi ipse Vitellius documento, nullis stipendiis, nulla militari fama, 
Galbae odio prouectus. ne Othonem quidem ducis arte aut exercitus ui, sed 
praepropera ipsius desperatione uictum, iam desiderabilem et magnum principem 
fecit, cum interim spargit legiones, exarmat cohortis, noua cotidie bello semina 
ministrat. si quid ardoris ac ferociae miles habuit, popinis et comissationibus 
et principis imitatione deteritur: tibi e Iudaea et Syria et Aegypto nouem 
legiones integrae, nulla acie exhaustae, non discordia corruptae, sed firmatus 
usu miles et belli domitor externi: classium alarum cohortium robora et 
fidissimi reges et tua ante omnis experientia.' 
[2,77] 'Nobis nihil ultra adrogabo quam ne post Valentem et Caecinam numeremur: ne 
tamen Mucianum socium spreueris, quia aemulum non experiris. me Vitellio 
antepono, te mihi. tuae domui triumphale nomen, duo iuuenes, capax iam imperii 
alter et primis militiae annis apud Germanicos quoque exercitus clarus. absurdum 
fuerit non cedere imperio ei cuius filium adoptaturus essem, si ipse imperarem. 
ceterum inter nos non idem prosperarum aduersarumque rerum ordo erit: nam si 
uincimus, honorem quem dederis habebo: discrimen ac pericula ex aequo patiemur. 
immo, ut melius est, tu tuos exercitus rege, mihi bellum et proeliorum incerta 
trade. acriore hodie disciplina uicti quam uictores agunt. hos ira, odium, 
ultionis cupiditas ad uirtutem accendit: illi per fastidium et contumacia 
hebescunt. aperiet et recludet contecta et tumescentia uictricium partium 
uulnera bellum ipsum; nec mihi maior in tua uigilantia parsimonia sapientia 
fiducia est quam in Vitellii torpore inscitia saeuitia. sed meliorem in bello 
causam quam in pace habemus; nam qui deliberant, desciuerunt.' 
[2,78] Post Muciani orationem ceteri audentius circumsistere, hortari, responsa 
uatum et siderum motus referre. nec erat intactus tali superstitione, ut qui mox 
rerum dominus Seleucum quendam mathematicum rectorem et praescium palam 
habuerit. recursabant animo uetera omina: cupressus arbor in agris eius 
conspicua altitudine repente prociderat ac postera die eodem uestigio resurgens 
procera et latior uirebat. grande id prosperumque consensu haruspicum et summa 
claritudo iuueni admodum Vespasiano promissa, sed primo triumphalia et 
consulatus et Iudaicae uictoriae decus implesse fidem ominis uidebatur: ut haec 
adeptus est, portendi sibi imperium credebat. est Iudaeam inter Syriamque 
Carmelus: ita uocant montem deumque. nec simulacrum deo aut templum--sic 
tradidere maiores--: ara tantum et reuerentia. illic sacrificanti Vespasiano, 
cum spes occultas uersaret animo, Basilides sacerdos inspectis identidem extis 
'quicquid est' inquit, 'Vespasiane, quod paras, seu domum extruereKGeu prolatare 
agros siue ampliare seruitia, datur tibi magna sedes, ingentes termini, multum 
hominum.' has ambages et statim exceperat fama et tunc aperiebat; nec quicquam 
magis in ore uulgi. crebriores apud ipsum sermones, quanto sperantibus plura 
dicuntur. haud dubia destinatione discessere Mucianus Antiochiam, Vespasianus 
Caesaream: illa Syriae, hoc Iudaeae caput est. 
[2,79] Initium ferendi ad Vespasianum imperii Alexandriae coeptum, festinante 
Tiberio Alexandro, qui kalendis Iuliis sacramento eius legiones adegit. isque 
primus principatus dies in posterum celebratus, quamuis Iudaicus exercitus 
quinto nonas Iulias apud ipsum iurasset, eo ardore ut ne Titus quidem filius 
expectaretur, Syria remeans et consiliorum inter Mucianum ac patrem nuntius. 
cuncta impetu militum acta non parata contione, non coniunctis legionibus. 
[2,80] Dum quaeritur tempus locus quodque in re tali difficillimum est, prima uox, 
dum animo spes timor, ratio casus obuersantur, egressum cubiculo Vespasianum 
pauci milites, solito adsistentes ordine ut legatum salutaturi, imperatorem 
salutauere: tum ceteri adcurrere, Caesarem et Augustum et omnia principatus 
uocabula cumulare. mens a metu ad fortunam transierat: in ipso nihil tumidum, 
adrogans aut in rebus nouis nouum fuit. ut primum tantae altitudinis obfusam 
oculis caliginem disiecit, militariter locutus laeta omnia et affluentia 
excepit; namque id ipsum opperiens Mucianus alacrem militem in uerba Vespasiani 
adegit. tum Antiochensium theatrum ingressus, ubi illis consultare mos est, 
concurrentis et in adulationem effusos adloquitur, satis decorus etiam Graeca 
facundia, omniumque quae diceret atque ageret arte quadam ostentator. nihil 
aeque prouinciam exercitumque accendit quam quod adseuerabat Mucianus statuisse 
Vitellium ut Germanicas legiones in Syriam ad militiam opulentam quietamque 
transferret, contra Syriacis legionibus Germanica hiberna caelo ac laboribus 
dura mutarentur; quippe et prouinciales sueto militum contubernio gaudebant, 
plerique necessitudinibus et propinquitatibus mixti, et militibus uetustate 
stipendiorum nota et familiaria castra in modum penatium diligebantur. 
[2,81] Ante idus Iulias Syria omnis in eodem sacramento fuit. accessere cum regno 
Sohaemus haud spernendis uiribus, Antiochus uetustis opibus ingens et 
seruientium regum ditissimus. mox per occultos suorum nuntios excitus ab urbe 
Agrippa, ignaro adhuc Vitellio, celeri nauigatione properauerat. nec minore 
animo regina Berenice partis iuuabat, florens aetate formaque et seni quoque 
Vespasiano magnificentia munerum grata. quidquid prouinciarum adluitur mari Asia 
atque Achaia tenus, quantumque introrsus in Pontum et Armenios patescit, 
iurauere; sed inermes legati regebant, nondum additis Cappadociae legionibus. 
consilium de summa rerum Beryti habitum. illuc Mucianus cum legatis tribunisque 
et splendidissimo quoque centurionum ac militum uenit, et e Iudaico exercitu 
lecta decora: tantum simul peditum equitumque et aemulantium inter se regum 
paratus speciem fortunae principalis effecerant. 
[2,82] Prima belli cura agere dilectus, reuocare ueteranos; destinantur ualidae 
ciuitates exercendis armorum officinis; apud Antiochensis aurum argentumque 
signatur, eaque cuncta per idoneos ministros suis quaeque locis festinabantur. 
ipse Vespasianus adire, hortari, bonos laude, segnis exemplo incitare saepius 
quam coercere, uitia magis amicorum quam uirtutes dissimulans. multos 
praefecturis et procurationibus, plerosque senatorii ordinis honore percoluit, 
egregios uiros et mox summa adeptos; quibusdam fortuna pro uirtutibus fuit. 
donatiuum militi neque Mucianus prima contione nisi modice ostenderat, ne 
Vespasianus quidem plus ciuili bello obtulit quam alii in pace, egregie firmus 
aduersus militarem largitionem eoque exercitu meliore. missi ad Parthum 
Armeniumque legati, prouisumque ne uersis ad ciuile bellum legionibus terga 
nudarentur. Titum instare Iudaeae, Vespasianum obtinere claustra Aegypti 
placuit: sufficere uidebantur aduersus Vitellium pars copiarum et dux Mucianus 
et Vespasiani nomen ac nihil arduum fatis. ad omnis exercitus legatosque 
scriptae epistulae praeceptumque ut praetorianos Vitellio infensos reciperandae 
militiae praemio inuitarent. 
[2,83] Mucianus cum expedita manu, socium magis imperii quam ministrum agens, non 
lento itinere, ne cunctari uideretur, neque tamen properans, gliscere famam ipso 
spatio sinebat, gnarus modicas uiris sibi et maiora credi de absentibus; sed 
legio sexta et tredecim uexillariorum milia ingenti agmine sequebantur. classem 
e Ponto Byzantium adigi iusserat, ambiguus consilii num omissa Moesia Dyrrachium 
pedite atque equite, simul longis nauibus uersum in Italiam mare clauderet, tuta 
pone tergum Achaia Asiaque, quas inermis exponi Vitellio, ni praesidiis 
firmarentur; atque ipsum Vitellium in incerto fore quam partem Italiae 
protegeret, si sibi Brundisium Tarentumque et Calabriae Lucaniaeque litora 
infestis classibus peterentur. 
[2,84] Igitur nauium militum armorum paratu strepere prouinciae, sed nihil aeque 
fatigabat quam pecuniarum conquisitio: eos esse belli ciuilis neruos dictitans 
Mucianus non ius aut uerum in cognitionibus, sed solam magnitudinem opum 
spectabat. passim delationes, et locupletissimus quisque in praedam correpti. 
quae grauia atque intoleranda, sed necessitate armorum excusata etiam in pace 
mansere, ipso Vespasiano inter initia imperii ad obtinendas iniquitates haud 
perinde obstinante, donec indulgentia fortunae et prauis magistris didicit 
aususque est. propriis quoque opibus Mucianus bellum iuuit, largus priuatim, 
quod auidius de re publica sumeret. ceteri conferendarum pecuniarum exemplum 
secuti, rarissimus quisque eandem in reciperando licentiam habuerunt. 
[2,85] Adcelerata interim Vespasiani coepta Illyrici exercitus studio transgressi 
in partis: tertia legio exemplum ceteris Moesiae legionibus praebuit; octaua 
erat ac septima Claudiana, imbutae fauore Othonis, quamuis proelio non 
interfuissent. Aquileiam progressae, proturbatis qui de Othone nuntiabant 
laceratisque uexillis nomen Vitellii praeferentibus, rapta postremo pecunia et 
inter se diuisa, hostiliter egerant. unde metus et ex metu consilium, posse 
imputari Vespasiano quae apud Vitellium excusanda erant. ita tres Moesicae 
legiones per epistulas adliciebant Pannonicum exercitum aut abnuenti uim 
parabant. in eo motu Aponius Saturninus Moesiae rector pessimum facinus audet, 
misso centurione ad interficiendum Tettium Iulianum septimae legionis legatum ob 
simultates, quibus causam partium praetendebat. Iulianus comperto discrimine et 
gnaris locorum adscitis per auia Moesiae ultra montem Haemum profugit; nec 
deinde ciuili bello interfuit, per uarias moras susceptum ad Vespasianum iter 
trahens et ex nuntiis cunctabundus aut properans. 
[2,86] At in Pannonia tertia decima legio ac septima Galbiana, dolorem iramque 
Bedriacensis pugnae retinentes, haud cunctanter Vespasiano accessere, ui 
praecipua Primi Antonii. is legibus nocens et tempore Neronis falsi damnatus 
inter alia belli mala senatorium ordinem reciperauerat. praepositus a Galba 
septimae legioni scriptitasse Othoni credebatur, ducem se partibus offerens; a 
quo neglectus in nullo Othoniani belli usu fuit. labantibus Vitellii rebus 
Vespasianum secutus grande momentum addidit, strenuus manu, sermone promptus, 
serendae in alios inuidiae artifex, discordiis et seditionibus potens, raptor, 
largitor, pace pessimus, bello non spernendus. iuncti inde Moesici ac Pannonici 
exercitus Dalmaticum militem traxere, quamquam consularibus legatis nihil 
turbantibus. Tampius Flauianus Pannoniam, Pompeius Siluanus Dalmatiam tenebant, 
diuites senes; sed procurator aderat Cornelius Fuscus, uigens aetate, claris 
natalibus. prima iuuenta quietis cupidine senatorium ordinem exuerat; idem pro 
Galba dux coloniae suae, eaque opera procurationem adeptus, susceptis Vespasiani 
partibus acerrimam bello facem praetulit: non tam praemiis periculorum quam 
ipsis periculis laetus pro certis et olim partis noua ambigua ancipitia malebat. 
igitur mouere et quatere, quidquid usquam aegrum foret, adgrediuntur. scriptae 
in Britanniam ad quartadecimanos, in Hispaniam ad primanos epistulae, quod 
utraque legio pro Othone, aduersa Vitellio fuerat; sparguntur per Gallias 
litterae; momentoque temporis flagrabat ingens bellum, Illyricis exercitibus 
palam desciscentibus, ceteris fortunam secuturis. 
[2,87] Dum haec per prouincias a Vespasiano ducibusque partium geruntur, Vitellius 
contemptior in dies segniorque, ad omnis municipiorum uillarumque amoenitates 
resistens, graui urbem agmine petebat. sexaginta milia armatorum sequebantur, 
licentia corrupta; calonum numerus amplior, procacissimis etiam inter seruos 
lixarum ingeniis; tot legatorum amicorumque comitatus inhabilis ad parendum, 
etiam si summa modestia regeretur. onerabant multitudinem obuii ex urbe 
senatores equitesque, quidam metu, multi per adulationem, ceteri ac paulatim 
omnes ne aliis proficiscentibus ipsi remanerent. adgregabantur e plebe 
flagitiosa per obsequia Vitellio cogniti, scurrae, histriones, aurigae, quibus 
ille amicitiarum dehonestamentis mire gaudebat. nec coloniae modo aut municipia 
congestu copiarum, sed ipsi cultores aruaque maturis iam frugibus ut hostile 
solum uastabantur. 
[2,88] Multae et atroces inter se militum caedes, post seditionem Ticini coeptam 
manente legionum auxiliorumque discordia; ubi aduersus paganos certandum foret, 
consensu. sed plurima strages ad septimum ab urbe lapidem. singulis ibi 
militibus Vitellius paratos cibos ut gladiatoriam saginam diuidebat; et effusa 
plebes totis se castris miscuerat. incuriosos milites--uernacula utebantur 
urbanitate--quidam spoliauere, abscisis furtim balteis an accincti forent 
rogitantes. non tulit ludibrium insolens contumeliarum animus: inermem populum 
gladiis inuasere. caesus inter alios pater militis, cum filium comitaretur; 
deinde agnitus et uulgata caede temperatum ab innoxiis. in urbe tamen trepidatum 
praecurrentibus passim militibus; forum maxime petebant, cupidine uisendi locum 
in quo Galba iacuisset. nec minus saeuum spectaculum erant ipsi, tergis ferarum 
et ingentibus telis horrentes, cum turbam populi per inscitiam parum uitarent, 
aut ubi lubrico uiae uel occursu alicuius procidissent, ad iurgium, mox ad manus 
et ferrum transirent. quin et tribuni praefectique cum terrore et armatorum 
cateruis uolitabant. 
[2,89] Ipse Vitellius a ponte Muluio insigni equo, paludatus accinctusque, senatum 
et populum ante se agens, quo minus ut captam urbem ingrederetur, amicorum 
consilio deterritus, sumpta praetexta et composito agmine incessit. quattuor 
legionum aquilae per frontem totidemque circa e legionibus aliis uexilla, mox 
duodecim alarum signa et post peditum ordines eques; dein quattuor et triginta 
cohortes, ut nomina gentium aut species armorum forent, discretae. ante aquilas 
praefecti castrorum tribunique et primi centurionum candida ueste, ceteri iuxta 
suam quisque centuriam, armis donisque fulgentes; et militum phalerae torquesque 
splendebant: decora facies et non Vitellio principe dignus exercitus. sic 
Capitolium ingressus atque ibi matrem complexus Augustae nomine honorauit. 
[2,90] Postera die tamquam apud alterius ciuitatis senatum populumque magnificam 
orationem de semet ipso prompsit, industriam temperantiamque suam laudibus 
attollens, consciis flagitiorum ipsis qui aderant omnique Italia, per quam somno 
et luxu pudendus incesserat. uulgus tamen uacuum curis et sine falsi uerique 
discrimine solitas adulationes edoctum clamore et uocibus adstrepebat; 
abnuentique nomen Augusti expressere ut adsumeret, tam frustra quam recusauerat. 
[2,91] Apud ciuitatem cuncta interpretantem funesti ominis loco acceptum est quod 
maximum pontificatum adeptus Vitellius de caerimoniis publicis XV kalendas 
Augustas edixisset, antiquitus infausto die Cremerensi Alliensique cladibus: 
adeo omnis humani diuinique iuris expers, pari libertorum amicorum socordia, 
uelut inter temulentos agebat. sed comitia consulum cum candidatis ciuiliter 
celebrans omnem infimae plebis rumorem in theatro ut spectator, in circo ut 
fautor adfectauit: quae grata sane et popularia, si a uirtutibus 
proficiscerentur, memoria uitae prioris indecora et uilia accipiebantur. 
uentitabat in senatum, etiam cum paruis de rebus patres consulerentur. ac forte 
Priscus Heluidius praetor designatus contra studium eius censuerat. commotus 
primo Vitellius, non tamen ultra quam tribunos plebis in auxilium spretae 
potestatis aduocauit; mox mitigantibus amicis, qui altiorem iracundiam eius 
uerebantur, nihil noui accidisse respondit quod duo senatores in re publica 
dissentirent; solitum se etiam Thraseae contra dicere. inrisere plerique 
impudentiam aemulationis; aliis id ipsum placebat quod neminem ex 
praepotentibus, sed Thraseam ad exemplar uerae gloriae legisset. 
[2,92] Praeposuerat praetorianis Publilium Sabinum a praefectura cohortis, Iulium 
Priscum tum centurionem: Priscus Valentis, Sabinus Caecinae gratia pollebant; 
inter discordis Vitellio nihil auctoritas. munia imperii Caecina ac Valens 
obibant, olim anxii odiis, quae bello et castris male dissimulata prauitas 
amicorum et fecunda gignendis inimicitiis ciuitas auxerat, dum ambitu comitatu 
et immensis salutantium agminibus contendunt comparanturque, uariis in hunc aut 
illum Vitellii inclinationibus; nec umquam satis fida potentia, ubi nimia est: 
simul ipsum Vitellium, subitis offensis aut intempestiuis blanditiis mutabilem, 
contemnebant metuebantque. nec eo segnius inuaserant domos hortos opesque 
imperii, cum flebilis et egens nobilium turba, quos ipsos liberosque patriae 
Galba reddiderat, nulla principis misericordia iuuarentur. gratum primoribus 
ciuitatis etiam plebs adprobauit, quod reuersis ab exilio iura libertorum 
concessisset, quamquam id omni modo seruilia ingenia corrumpebant, abditis 
pecuniis per occultos aut ambitiosos sinus, et quidam in domum Caesaris 
transgressi atque ipsis dominis potentiores. 
[2,93] Sed miles, plenis castris et redundante multitudine, in porticibus aut 
delubris et urbe tota uagus, non principia noscere, non seruare uigilias neque 
labore firmari: per inlecebras urbis et inhonesta dictu corpus otio, animum 
libidinibus imminuebant. postremo ne salutis quidem cura infamibus Vaticani 
locis magna pars tetendit, unde crebrae in uulgus mortes; et adiacente Tiberi 
Germanorum Gallorumque obnoxia morbis corpora fluminis auiditas et aestus 
impatientia labefecit. insuper confusus prauitate uel ambitu ordo militiae: 
sedecim praetoriae, quattuor urbanae cohortes scribebantur, quis singula milia 
inessent. plus in eo dilectu Valens audebat, tamquam ipsum Caecinam periculo 
exemisset. sane aduentu eius partes conualuerant, et sinistrum lenti itineris 
rumorem prospero proelio uerterat. omnisque inferioris Germaniae miles Valentem 
adsectabatur, unde primum creditur Caecinae fides fluitasse. 
[2,94] Ceterum non ita ducibus indulsit Vitellius ut non plus militi liceret. sibi 
quisque militiam sumpsere: quamuis indignus, si ita maluerat, urbanae militiae 
adscribebatur; rursus bonis remanere inter legionarios aut alaris uolentibus 
permissum. nec deerant qui uellent, fessi morbis et intemperiem caeli 
incusantes; robora tamen legionibus alisque subtracta, conuulsum castrorum 
decus, uiginti milibus e toto exercitu permixtis magis quam electis. Contionante 
Vitellio postulantur ad supplicium Asiaticus et Flauus et Rufinus duces 
Galliarum, quod pro Vindice bellassent. nec coercebat eius modi uoces Vitellius: 
super insitam {mortem} animo ignauiam conscius sibi instare donatiuum et deesse 
pecuniam omnia alia militi largiebatur. liberti principum conferre pro numero 
mancipiorum ut tributum iussi: ipse sola perdendi cura stabula aurigis extruere, 
circum gladiatorum ferarumque spectaculis opplere, tamquam in summa abundantia 
pecuniae inludere. 
[2,95] Quin et natalem Vitellii diem Caecina ac Valens editis tota urbe uicatim 
gladiatoribus celebrauere, ingenti paratu et ante illum diem insolito. laetum 
foedissimo cuique apud bonos inuidiae fuit quod extructis in campo Martio aris 
inferias Neroni fecisset. caesae publice uictimae cremataeque; facem Augustales 
subdidere, quod sacerdotium, ut Romulus Tatio regi, ita Caesar Tiberius Iuliae 
genti sacrauit. nondum quartus a uictoria mensis, et libertus Vitellii Asiaticus 
Polyclitos Patrobios et uetera odiorum nomina aequabat. nemo in illa aula 
probitate aut industria certauit: unum ad potentiam iter, prodigis epulis et 
sumptu ganeaque satiare inexplebilis Vitellii libidines. ipse abunde ratus si 
praesentibus frueretur, nec in longius consultans, nouiens miliens sestertium 
paucissimis mensibus interuertisse creditur. magna et misera ciuitas, eodem anno 
Othonem Vitellium passa, inter Vinios Fabios Icelos Asiaticos uaria et pudenda 
sorte agebat, donec successere Mucianus et Marcellus et magis alii homines quam 
alii mores. 
[2,96] Prima Vitellio tertiae legionis defectio nuntiatur, missis ab Aponio 
Saturnino epistulis, antequam is quoque Vespasiani partibus adgregaretur; sed 
neque Aponius cuncta, ut trepidans re subita, perscripserat, et amici adulantes 
mollius interpretabantur: unius legionis eam seditionem, ceteris exercitibus 
constare fidem. in hunc modum etiam Vitellius apud milites disseruit, 
praetorianos nuper exauctoratos insectatus, a quibus falsos rumores dispergi, 
nec ullum ciuilis belli metum adseuerabat, suppresso Vespasiani nomine et uagis 
per urbem militibus qui sermones populi coercerent. id praecipuum alimentum 
famae erat. 
[2,97] Auxilia tamen e Germania Britanniaque et Hispaniis exciuit, segniter et 
necessitatem dissimulans. perinde legati prouinciaeque cunctabantur, Hordeonius 
Flaccus suspectis iam Batauis anxius proprio bello, Vettius Bolanus numquam 
satis quieta Britannia, et uterque ambigui. neque ex Hispaniis properabatur, 
nullo tum ibi consulari: trium legionum legati, pares iure et prosperis Vitellii 
rebus certaturi ad obsequium, aduersam eius fortunam ex aequo detrectabant. in 
Africa legio cohortesque delectae a Clodio Macro, mox a Galba dimissae, rursus 
iussu Vitellii militiam cepere; simul cetera iuuentus dabat impigre nomina. 
quippe integrum illic ac fauorabilem proconsulatum Vitellius, famosum inuisumque 
Vespasianus egerat: proinde socii de imperio utriusque coniectabant, sed 
experimentum contra fuit. 
[2,98] Ac primo Valerius Festus legatus studia prouincialium cum fide iuuit; mox 
nutabat, palam epistulis edictisque Vitellium, occultis nuntiis Vespasianum 
fouens et haec illaue defensurus, prout inualuissent. deprehensi cum litteris 
edictisque Vespasiani per Raetiam et Gallias militum et centurionum quidam ad 
Vitellium missi necantur: plures fefellere, fide amicorum aut suomet astu 
occultati. ita Vitellii paratus noscebantur, Vespasiani consiliorum pleraque 
ignota, primum socordia Vitellii, dein Pannonicae Alpes praesidiis insessae 
nuntios retinebant. mare quoque etesiarum flatu in Orientem nauigantibus 
secundum, inde aduersum erat. 
[2,99] Tandem inruptione hostium atrocibus undique nuntiis exterritus Caecinam ac 
Valentem expedire ad bellum iubet. praemissus Caecina, Valentem e graui corporis 
morbo tum primum adsurgentem infirmitas tardabat. longe alia proficiscentis ex 
urbe Germanici exercitus species: non uigor corporibus, non ardor animis; lentum 
et rarum agmen, fluxa arma, segnes equi; impatiens solis pulueris tempestatum, 
quantumque hebes ad sustinendum laborem miles, tanto ad discordias promptior. 
accedebat huc Caecinae ambitio uetus, torpor recens, nimia fortunae indulgentia 
soluti in luxum, seu perfidiam meditanti infringere exercitus uirtutem inter 
artis erat. credidere plerique Flauii Sabini consiliis concussam Caecinae 
mentem, ministro sermonum Rubrio Gallo: rata apud Vespasianum fore pacta 
transitionis. simul odiorum inuidiaeque erga Fabium Valentem admonebatur ut 
impar apud Vitellium gratiam uirisque apud nouum principem pararet. 
[2,100] Caecina e complexu Vitellii multo cum honore digressus partem equitum ad 
occupandam Cremonam praemisit. mox uexilla primae, quartae, quintaedecimae, 
sextaedecimae legionum, dein quinta et duoetuicensima secutae; postremo agmine 
unaetuicensima Rapax et prima Italica incessere cum uexillariis trium 
Britannicarum legionum et electis auxiliis. profecto Caecina scripsit Fabius 
Valens exercitui, quem ipse ductauerat, ut in itinere opperiretur: sic sibi cum 
Caecina conuenisse. qui praesens eoque ualidior mutatum id consilium finxit ut 
ingruenti bello tota mole occurreretur. ita adcelerare legiones Cremonam, pars 
Hostiliam petere iussae: ipse Rauennam deuertit praetexto classem adloquendi; 
mox Patauii secretum componendae proditionis quaesitum. namque Lucilius Bassus 
post praefecturam alae Rauennati simul ac Misenensi classibus a Vitellio 
praepositus, quod non statim praefecturam praetorii adeptus foret, iniquam 
iracundiam flagitiosa perfidia ulciscebatur. nec sciri potest traxeritne 
Caecinam, an, quod euenit inter malos ut et similes sint, eadem illos prauitas 
impulerit. 
[2,101] Scriptores temporum, qui potiente rerum Flauia domo monimenta belli 
huiusce composuerunt, curam pacis et amorem rei publicae, corruptas in 
adulationem causas, tradidere: nobis super insitam leuitatem et prodito Galba 
uilem mox fidem aemulatione etiam inuidiaque, ne ab aliis apud Vitellium 
anteirentur, peruertisse ipsum Vitellium uidentur. Caecina legiones adsecutus 
centurionum militumque animos obstinatos pro Vitellio uariis artibus subruebat: 
Basso eadem molienti minor difficultas erat, lubrica ad mutandam fidem classe ob 
memoriam recentis pro Othone militiae.