[34] Ergo apud maiores nostros iuvenis ille, qui foro et eloquentiae
parabatur, imbutus iam domestica disciplina, refertus honestis studiis
deducebatur a patre vel a propinquis ad eum oratorem, qui principem in
civitate locum obtinebat. Hunc sectari, hunc prosequi, huius omnibus
dictionibus interesse sive in iudiciis sive in contionibus adsuescebat, ita
ut altercationes quoque exciperet et iurgiis interesset utque sic dixerim,
pugnare in proelio disceret. Magnus ex hoc usus, multum constantiae,
plurimum iudicii iuvenibus statim contingebat, in media luce studentibus
atque inter ipsa discrimina, ubi nemo inpune stulte aliquid aut contrarie
dicit, quo minus et iudex respuat et adversarius exprobret, ipsi denique
advocati aspernentur. Igitur vera statim et incorrupta eloquentia
imbuebantur; et quamquam unum sequerentur, tamen omnis eiusdem aetatis
patronos in plurimis et causis et iudiciis cognoscebant; habebantque ipsius
populi diversissimarum aurium copiam, ex qua facile deprehenderent, quid in
quoque vel probaretur vel displiceret. Ita nec praeceptor deerat, optimus
quidem et electissimus, qui faciem eloquentiae, non imaginem praestaret,
nec adversarii et aemuli ferro, non rudibus dimicantes, nec auditorium
semper plenum, semper novum, ex invidis et faventibus, ut nec bene [nec
male] dicta dissimularentur. Scitis enim magnam illam et duraturam
eloquentiae famam non minus in diversis subselliis parari quam suis; inde
quin immo constantius surgere, ibi fidelius corroborari. Atque hercule sub
eius modi praeceptoribus iuvenis ille, de quo loquimur, oratorum
discipulus, fori auditor, sectator iudiciorum, eruditus et adsuefactus
alienis experimentis, cui cotidie audienti notae leges, non novi iudicum
vultus, frequens in oculis consuetudo contionum, saepe cognitae populi
aures, sive accusationem susceperat sive defensionem, solus statim et unus
cuicumque causae par erat. Nono decimo aetatis anno L. Crassus C. Carbonem,
unoetvicesimo Caesar Dolabellam, altero et vicesimo Asinius Pollio C.
Catonem, non multum aetate antecedens Calvus Vatinium iis orationibus
insecuti sunt, quas hodieque cum admiratione legimus.