[1,0] SILVAE I - STATIVS STELLAE SVO SALVTEM.
Diu multumque dubitaui, Stella iuuenis optime et in studiis nostris 
eminentissime, qua parte euoluisti, an hos libellos, qui mihi subito calore et 
quadam festinandi uoluptate fluxerunt, cum singuli de sinu meo prodiissent
congregatos ipse dimitterem. quid enim oportet quoque auctoritate 
editionis onerari, quo adhuc pro Thebaide mea, quamuis me reliquerit, timeo? sed 
et Culicem legimus et Batrachomachiam etiam agnoscimus, nec quisquam est 
inlustrium poetarum qui non aliquid operibus suis stilo remissiore praeluserit. 
quid quod haec serum erat continere, cum illa uos certe quorum honori data sunt 
haberetis? sed apud ceteros necesse est multum illis pereat ex uenia, cum 
amiserint quam solam habuerunt gratiam celeritatis. nullum enim ex illis biduo 
longius tractum, quaedam et in singulis diebus effusa. quam timeo ne uerum istuc 
uersus quoque ipsi de se probent!
Primus libellus sacrosanctum habet testem: sumendum enim erat a Ioue 
principium. centum hos uersus, quos in ecum maximum feci, indulgentissimo 
imperatori postero die quam dedicauerat opus, tradere est iussum. potuisti 
illud - dicet aliquis - et ante uidisse. respondebis illi tu, Stella carissime, 
qui epithalamium tuum, quod mihi iniunxeras, scis biduo scriptum. audacter 
mehercles, sed tantum tamen hexametros habet et fortasse tu pro collega 
mentieris. Manilius certe Vopiscus, uir eruditissmus et qui praecipue uindicat a 
situ litteras iam paene fugientes, solet ultro quoque nomine meo gloriari uillam 
Tiburtinam suam descriptam a nobis uno die. sequitur libellus Rutilio Gallico 
conualescenti dedicatus, de quo nihil dico, ne uidear defuncti testis occasione 
mentiri. nam Claudi Etrusci testimonium est, qui balneolum a me suum intra moram 
cenae recepit. in fine sunt kalendae Decembres, quibus utique creditur: noctem 
enim illam felicissimam et uoluptatibus publicis inexpertam. 

[1,1] I. EQVVS MAXIMVS DOMITIANI IMP-. 
Quae superinposito moles geminata colosso
stat Latium complexa forum? caelone peractum
fluxit opus? Siculis an conformata caminis
effigies lassum Steropem Brontemque reliquit?
5 an te Palladiae talem, Germanice, nobis 
effecere manus, qualem modo frena tenentem
Rhenus et attoniti uidit domus ardua Daci?
nunc age Fama prior notum per saecula nomen
Dardanii miretur equi cui uertice sacro
10 Dindymon et caesis decreuit frondibus Ide:
hunc neque discissis cepissent Pergama muris,
nec grege permixto pueri innuptaeque puellae
ipse nec Aeneas nec magnus duceret Hector.
adde quod ille nocens saeuosque amplexus Achiuos,
15 hunc mitis commendat eques: iuuat ora tueri
mixta notis belli placidamque gerentia pacem.
Nec ueris maiora putes: par forma decorque,
par honor. exhaustis Martem non altius armis
Bistonius portat sonipes magnoque superbit
20 pondere, nec tardo raptus prope flumina cursu
fumat et ingenti propellit Strymona flatu.
par operi sedes. hinc obuia limina pandit
qui fessus bellis adsertae munere prolis
primus iter nostris ostendit in aethera diuis;
25 discit et e uultu quantum tu mitior armis,
qui nec in externos facilis saeuire furores
das Cattis Dacisque fidem: te signa ferente
et minor in leges iret gener et Cato castris.
at laterum passus hinc Iulia tecta tuentur,
30 illinc belligeri sublimis regia Pauli,
terga pater blandoque uidet Concordia uultu.
ipse autem puro celsum caput aere saeptus
templa superfulges et prospectare uideris,
an noua contemptis surgant Palatia flammis
35 pulchrius, an tacita uigilet face Troicus ignis
atque exploratas iam laudet Vesta ministras.
Dextra uetat pugnas, laeuam Tritonia uirgo
non grauat et sectae praetendit colla Medusae.
ceu stimulis accendit equum, nec dulcior usquam
40 lecta deae sedes, nec si, Pater, ipse teneres.
pectora, quae mundi ualeant euoluere curas
et quis se totis Temese dedit hausta metallis.
it tergo demissa chlamys, latus ense quieto
securum, magnus quanto mucrone minatur
45 noctibus hibernis et sidera terret Orion.
At sonipes habitus animosque imitatus equestris
acrius attollit uultus cursumque minatur;
cui rigidis stant colla iubis uiuusque per armos
impetus, et tantis calcaribus ilia late
50 suffectura patent. uacuae pro cespite terrae
aerea captiui crinem tegit ungula Rheni.
hunc et Adrasteus uisum extimuisset Arion,
et pauet aspiciens Ledaeus ab aede propinqua
Cyllarus: hic domini numquam mutabit habenas
55 perpetuus frenis atque uni seruiet astro.
Vix sola suffieiunt insessaque pondere toto
subter anhelat humus, nec ferro aut aere: laborant
sub genio, teneat quamuis aeterna crepido,
quae superingesti portaret culmina montis
60 caeliferique attrita genu durasset Atlantis.
Nec longae traxere morae. iuuat ipsa labores
forma dei praesens, operique intenta iuuentus
miratur plus posse manus. strepit ardua pulsu
machina; continuus septem per culmina uentis
65 it fragor et magnae figit uaga murmura Romae.
Ipse loci custos, cuius sacrata uorago
famosique lacus nomen memorabile seruant,
innumeros aeris sonitus et uerbere crudo
ut sensit mugire forum, mouet horrida sancto
70 ora situ meritaque caput uenerabile quercu.
ac primum ingentes habitus lucemque coruscam
expauit maioris equi terque ardua mersit
colla lacu trepidans, laetus mox praeside uiso:
'salue, magnorum proles genitorque deorum,
75 auditum longe numen mihi! nunc mea felix,
nunc ueneranda palus, cum te prope nosse tuumque
immortale iubar uicina sede tueri
concessum. semel auctor ego inuentorque salutis
Romuleae: tu bella Iouis, tu proelia Rheni,
80 tu ciuile nefas, tu tardum in foedera montem
longo Marte domas. quod si te nostra tulissent
saecula, temptasses me non audente profundo
ire lacu, set Roma tuas tenuisset habenas.'
Cedat equus Latiae qui contra templa Diones
85 Caesarei stat sede fori quem traderis ausus
Pellaeo, Lysippe, duci; mox Caesaris ora
mirata ceruice tulit: uix lumine fesso
explores quam longus in hunc despectus ab illo.
quis rudis usque adeo qui non, ut uiderit ambos,
90 tantum dicat equos quantum distare regentes?
Non hoc imbriferas hiemes opus aut Iouis ignem
tergeminum, Aeolii non agmina carceris horret
annorumue moras: stabit, dum terra polusque,
dum Romana dies. hoc et sub nocte silenti,
95 cum superis terrena placent, tua turba relicto 
labetur caelo miscebitque oscula iuxta.
ibit in amplexus natus fraterque paterque
et soror: una locum ceruix dabit omnibus astris.
Vtere perpetuum populi magnique senatus
100 munere. Apelleae cuperent te scribere cerae,
optassetque nouo similem te ponere templo
Atticus Elei senior Iouis, et tua mitis
ora Tarans, tua sidereas imitantia flammas
lumina contempto mallet Rhodos aspera Phoebo.
105 certus ames terras et quae tibi templa dicamus.
ipse colas; nec te caeli iuuet aula, tuosque
laetus huic dono uideas dare tura nepotes. 

[1,2] II. EPITHALAMION IN STELLAM ET VIOLENTILLAM. 
Vnde sacro Latii sonuerunt carmine montes?
cui, Paean, noua plectra moues umeroque comanti
facundum suspendis ebur? procul ecce canoro
demigrant Helicone deae quatiuntque nouena
5 lampade sollemnem thalamis coeuntibus ignem
et de Pieriis uocalem fontibus undam.
quas inter uultu petulans Elegea propinquat
celsior adsueto diuasque hortatur et ambit
alternum fultura pedem, decimamque uideri
10 se cupit et medias fallit permixta sorores.
ipsa manu nuptam genetrix Aeneia duxit
lumine demissam et dulci probitate rubentem,
ipsa toros et sacra parat coetuque Latino
dissimulata deam crinem uultusque genasque
15 temperat atque noua gestit minor ire marita.
Nosco diem causasque sacri: te concinit iste
(pande fores!) te, Stella, chorus; tibi Phoebus et Euhan
et de Maenalia uolucer Tegeaticus umbra
serta ferunt. nec blandus Amor nec Gratia cessat
20 amplexum niueos optatae coniugis artus
floribus innumeris et olenti spargere nimbo.
tu modo fronte rosas, uiolis modo lilia mixta
excipis et dominae niueis a uultibus obstas.
Ergo dies aderat Parcarum conditus albo
25 uellere, quo Stellae Violentillaeque professus
clamaretur hymen. cedant curaeque metusque,
cessent mendaces obliqui carminis astus,
fama tace: subiit leges et frena momordit
ille solutus amor, consumpta est fabula uulgi
30 et narrata diu uiderunt oscula ciues.
tu tamen attonitus, quamuis data copia tantae
noctis, adhuc optas permissaque numine dextro
uota paues. pone o dulcis suspiria uates,
pone: tua est. licet expositum per limen aperto
35 ire redire gradu: iam nusquam ianitor aut lex
aut pudor. amplexu tandem satiare petito
(contigit!) et duras pariter reminiscere noctes.
digna quidem merces, et si tibi Iuno labores
Herculeos, Stygiis et si concurrere monstris
40 fata darent, si Cyaneos raperere per aestus
hanc propter: tanti Pisaea lege trementem
currere et Oenomai fremitus audire sequentis.
nec si Dardania pastor temerarius Ida
sedisses, haec dona forent, nec si alma per auras
45 te potius prensum aueheret Tithonia biga.
Sed quae causa toros inopinaque gaudia uatis
attulit, hic mecum, dum feruent agmine postes
atriaque et multa pulsantur limina uirga,
hic, Erato iucunda, doce. uacat apta mouere
50 colloquia, et docti norunt audire penates. 
Forte, serenati qua stat plaga lactea caeli,
alma Venus thalamo pulsa modo nocte iacebat
amplexu duro Getici resoluta mariti.
fulcra torosque deae tenerum premit agmen Amorum;
55 signa petunt quas ferre faces, quae pectora figi
imperet; an terris saeuire an malit in undis,
an miscere deos an adhuc uexare Tonantem.
ipsi animus nondum nec cordi fixa uoluntas:
fessa iacet stratis, ubi quondam conscia culpae
60 Lemnia deprenso repserunt uincula lecto.
hic puer e turba uolucrum, cui plurimus ignis
ore manuque leui numquam frustrata sagitta,
agmine de medio tenera sic dulce profatur
uoce (pharetrati pressere silentia fratres):
65 'scis ut, mater,' ait 'nulla mihi dextera segnis
militia: quemcumque hominum diuumque dedisti,
uritur. at quondam lacrimis et supplice dextra
et uotis precibusque uirum concede moueri,
o genetrix: duro nec enim ex adamante creati,
70 sed tua turba sumus. clarus de gente Latina
est iuuenis, quem patriciis maioribus ortum
nobilitas gauisa tulit praesagaque formae
protinus e nostro posuit cognomina caelo.
hunc egomet tota quondam (tibi dulce) pharetra
75 improbus et densa trepidantem cuspide fixi.
quamuis Ausoniis multum gener ille petitus
matribus, edomui uictum dominaeque potentis
ferre iugum et longos iussi sperare per annos.
ast illam summa leuiter (sic namque iubebas)
80 lampade parcentes et inerti strinximus arcu.
ex illo quantos iuuenis premat anxius ignes,
testis ego attonitus, quantum me nocte dieque
urgentem ferat: haud ulli uehementior umquam
incubui, genetrix, iterataque uulnera fodi.
85 uidi ego et immiti cupidum decurrere campo 
Hippomenen, nec sic meta pallebat in ipsa.
uidi et Abydeni iuuenis certantia remis
brachia laudauique manus et saepe natanti
praeluxi: minor ille calor quo saeua tepebant
90 aequora: tu ueteres, iuuenis, transgressus amores.
ipse ego te tantos stupui durasse per aestus
firmauique animos blandisque madentia plumis
lumina detersi. quotiens mihi questus Apollo
sic uatem maerere suum! iam, mater, amatos
95 indulge thalamos. noster comes ille piusque
signifer armiferos poterat memorare labores
claraque facta uirum et torrentes sanguine campos;
sic tibi plectra dedit, mitisque incedere uates
maluit et nostra laurum subtexere myrto.
100 hic iuuenuapsus suaque aut externa reuoluit
uulnera; pro! quanta est Paphii reuerentia, mater,
numinis: hic nostrae defleuit fata columbae.'
Finis erat: tenera matris ceruice pependit
blandus et admotis tepefecit pectora pennis.
105 illa refert uultum non aspernata rogari:
'grande quidem rarumque uiris, quos ipsa probaui,
Pierius uotum iuuenis cupit. hanc ego, formae
egregium mirata decus cui gloria patrum
et generis certabat honos, tellure cadentem
110 excepi fouique sinu; nec colla genasque
comere nec pingui crinem deducere amomo
cessauit mea, nate, manus. mihi dulcis imago
prosiluit. celsae procul aspice frontis honores
suggestumque comae. Latias metire quid ultra
115 emineat matres: quantum Latonia Nymphas
uirgo premit quantumque egomet Nereidas exsto.
haec et caeruleis mecum consurgere digna
fluctibus et nostra potuit considere concha,
et si flammigeras potuisset scandere sedes
120 hasque intrare domos, ipsi erraretis, Amores.
huic quamuis census dederim largita beatos,
uincit opes animo. queritor iam Seras auaros
angustum spoliare nemus Clymeneaque deesse
germina nec uirides satis inlacrimare sorores,
125 uellera Sidonio iam pauca rubescere tabo
raraque longaeuis niuibus crystalla gelari.
huic Hermum fuluoque Tagum decurrere limo,
nec satis ad cultus; huic Inda monilia Glaucum
Proteaque atque omnem Nereida quaerere iussi.
130 hanc si Thessalicos uidisses, Phoebe, per agros,
erraret secura Daphne. si in litore Naxi
Theseum iuxta foret haec conspecta cubile,
Gnosida desertam profugus liquisset et Euhan.
quod nisi me longis placasset Iuno querelis,
135 falsus huic pennas et cornua sumeret aethrae
rector, in hanc uero cecidisset Iuppiter auro.
sed dabitur iuueni cui tu, mea summa potestas,
nate, cupis, thalami quamuis iuga ferre secundi
saepe neget maerens. ipsam iam cedere sensi
140 inque uicem tepuisse uiro.' sic fata leuauit
sidereos artus thalamique egressa superbum
limen Amyclaeos ad frena citauit olores.
iungit Amor laetamque uehens per nubila matrem
gemmato temone sedet. iam Thybridis arces
145 Iliacae: pandit nitidos domus alta penates
claraque, gaudentes plauserunt limina cygni.
Digna deae sedes, nitidis nec sordet ab astris.
hic Libycus Phrygiusque silex, hic dura Laconum
saxa uirent, hic flexus onyx et concolor alto
150 uena mari, rupesque nitent quis purpura saepe
Oebalis et Tyrii moderator liuet aeni.
pendent innumeris fastigia nixa columnis,
robora Dalmatico lucent satiata metallo.
excludunt radios siluis demissa uetustis
155 frigora, perspicui uiuunt in marmore fontes.
nec seruat natura uices: hic Sirius alget,
bruma tepet, uersumque domus sibi temperat annum.
Exsultat uisu tectisque potentis alumnae
non secus alma Venus quam si Paphon aequore ab alto
160 Idaliasque domos Erycinaque templa subiret.
tunc ipsam solo reclinem adfata cubili:
'quonam hic usque sopor uacuique modestia lecti,
o mihi Laurentes inter dilecta puellas?
quis morum fideique modus? numquamne uirili
165 summittere iugo? ueniet iam tristior aetas.
exerce formam et fugientibus utere donis:
non ideo tibi tale decus uultusque superbos
meque dedi uiduos ut transmittare per annos,
ceu non cara mihi. satis o nimiumque priores
170 despexisse procos. at enim hic tibi sanguine toto
deditus unam omnes inter miratur amatque,
nec formae nec stirpis egens: nam docta per urbem
carmina qui iuuenes, quae non didicere puellae?
hunc et bissenos (sic indulgentia pergat
175 praesidis Ausonii!) cernes attollere fasces
ante diem; certe iam nunc Cybeleia mouit
limina et Euboicae carmen legit ille Sibyllae.
iamque parens Latius, cuius praenoscere mentem
fas mihi, purpureos habitus iuuenique curule
180 indulgebit ebur, Dacasque (et gloria maior)
exuuias laurosque dabit celebrare recentes.
ergo age, iunge toros atque otia deme iuuentae.
quas ego non gentes, quae non face corda iugali?
alituum pecudumque mihi durique ferarum
185 non renuere greges; ipsum in conubia terrae
aethera, cum pluuiis rarescunt nubila, soluo.
sic rerum series mundique reuertitur aetas.
unde nouum Troiae decus ardentumque deorum
raptorem, Phrygio si non ego iuncta marito?
190 Lydius unde meos iterasset Thybris Iulos?
quis septemgeminae posuisset moenia Romae
imperii Latiale caput, ni Dardana furto
cepisset Martem, nec me prohibente, sacerdos?'
His mulcet dictis tacitaeque inspirat honorem
195 conubii. redeunt animo iam dona precesque
et lacrimae uigilesque uiri prope limina questus,
Asteris et uatis totam cantata per urbem,
Asteris ante dapes, nocte Asteris, Asteris ortu,
quantum non clamatus Hylas. iamque aspera coepit
200 flectere corda libens et iam sibi dura uideri.
Macte toris, Latios inter placidissime uates,
quod durum permensus iter coeptique laboris
prendisti portus. nitidae sic transfuga Pisae
amnis in externos longe flammatus amores
205 flumina demerso trahit intemerata canali,
donec Sicanios tandem prolatus anhelo
ore bibat fontes: miratur dulcia Nais
oscula nec credit pelago uenisse maritum.
Quis tibi tunc alacri caelestum in munere claro,
210 Stella, dies? quanto salierunt pectora uoto,
dulcia cum dominae dexter conubia uultus
adnuit! ire polo nitidosque errare per axes
uisus. Amyclaeis minus exsultauit harenis
pastor ad Idaeas Helena ueniente carinas;
215 Thessala nec talem uiderunt Pelea Tempe,
cum Thetin Haemoniis Chiron accedere terris
erecto prospexit equo. quam longa morantur
sidera! quam segnis uotis Aurora mariti!
At procul ut Stellae thalamos sensere parari
220 Letous uatum pater et Semeleius Euhan,
hic mouet Ortygia, mouet hic rapida agmina Nysa.
huic Lycii montes gelidaeque umbracula Thymbrae
et Parnasus honos: illi Pangaea resultant
Ismaraque et quondam genialis litora Naxi.
225 tunc caras iniere fores comitique canoro
hic chelyn, hic flauam maculoso nebrida tergo,
hic thyrsos, hic plectra ferunt; hic enthea lauro
tempora, Minoa crinem premit ille corona.
Vixdum emissa dies, et iam socialia praesto
230 omina, iam festa feruet domus utraque pompa.
fronde uirent postes, ecfulgent compita flammis,
et pars immensae gaudet celeberrima Romae.
omnis honos, cuncti ueniunt ad limina fasces,
omnis plebeio teritur praetexta tumultu;
235 hinc eques, hinc iuuenum questus, stola mixta laborat.
felices utrosque uocant, sed in agmine plures
inuidere uiro. iamdudum poste reclinis
quaerit Hymen thalamis intactum dicere carmen
quo uatem mulcere queat. dat Iuno uerenda
240 uincula, et insigni geminat Concordia taeda.
hic fuit ille dies: noctem canat ipse maritus,
quantum nosse licet. sic uicta sopore doloso
Martia fluminea posuit latus Ilia ripa;
non talis niueos strinxit Lauinia uultus
245 cum Turno spectante rubet; non Claudia talis
respexit populos mota iam uirgo carina.
Nunc opus, Aonidum comites tripodumque ministri,
diuersis certare modis: eat enthea uittis
atque hederis redimita cohors, ut pollet ouanti
250 quisque lyra. sed praecipui qui nobile gressu
extremo fraudatis opus, date carmina festis
digna toris. hunc ipse Coo plaudente Philitas
Callimachusque senex Vmbroque Propertius antro
ambissent laudare diem, nec tristis in ipsis
255 Naso Tomis diuesque foco lucente Tibullus. 
Me certe non unus amor simplexque canendi
causa trahit: tecum similes iunctaeque Camenae,
Stella, mihi, multumque pares bacchamur ad aras
et sociam doctis haurimus ab amnibus undam.
260 at te nascentem gremio mea prima recepit
Parthenope, dulcisque solo tu gloria nostro
reptasti. nitidum consurgat ad aethera tellus
Eubois et pulchra tumeat Sebethos alumna;
nec sibi sulpureis Lucrinae Naides antris
265 nec Pompeiani placeant magis otia Sarni.
Heia age, praeclaros Latio properate nepotes,
qui leges, qui castra legant, qui carmina ludant.
acceleret partu decimum bona Cynthia mensem,
sed parcat Lucina precor; tuque ipse parenti
270 parce, puer, ne mollem uterum, ne stantia laedas
pectora; cumque tuos tacito natura recessu
formarit uultus, multum de patre decoris,
plus de matre feras. at tu, pulcherrima forma
Italidum, tandem merito possessa marito,
275 uincla diu quaesita foue: sic damna decoris
nulla tibi; longe uirides sic flore iuuentae
perdurent uultus, tardeque haec forma senescat. 

[1,3] III. VILLA TIBVRTINA MANILII VOPISCI. 
Cernere facundi Tibur glaciale Vopisci
si quis et inserto geminos Aniene penates,
aut potuit sociae commercia noscere ripae
certantisque sibi dominum defendere uillas,
5 illum nec calido latrauit Sirius astro
nec grauis aspexit Nemeae frondentis alumnus:
talis hiems tectis, frangunt sic improba solem
frigora, Pisaeumque domus non aestuat annum.
Ipsa manu tenera tecum scripsisse Voluptas
10 tunc Venus Idaliis unxit fastigia sucis
permulsitque comis blandumque reliquit honorem
sedibus et uolucres uetuit discedere natos.
O longum memoranda dies! quae mente reporto
gaudia, quam lassos per tot miracula uisus!
15 ingenium quam mite solo, quae forma beatis
ante manus artemque locis! non largius usquam
indulsit natura sibi. nemora alta citatis
incubuere uadis; fallax responsat imago
frondibus, et longas eadem fugit umbra per undas.
20 ipse Anien (miranda fides) infraque superque
saxeus hic tumidam rabiem spumosaque ponit
murmura, ceu placidi ueritus turbare Vopisci
Pieriosque dies et habentes carmina somnos.
litus utrumque domi, nec te mitissimus amnis
25 diuidit: alternas seruant praetoria ripas,
non externa sibi fluuiorum obstare queruntur.
Sestiacos nunc Fama sinus pelagusque natatum
iactet et audaci uictos delphinas ephebo:
hic aeterna quies, nullis hic iura procellis,
30 numquam feruor aquis. datur hic transmittere uisus
et uoces et paene manus. sic Chalcida fluctus
expellunt fluuii, sic dissociata profundo
Bruttia Sicanium circumspicit ora Pelorum.
Quid primum mediumue canam, quo fine quiescam?
35 auratasne trabes an Mauros undique postes
an picturata lucentia marmora uena
mirer, an emissas per cuncta cubilia nymphas?
huc oculis, huc mente trahor. uenerabile dicam
lucorum senium? te, quae uada fluminis infra
40 cernis, an ad siluas quae respicis, aula, tacentis, 
qua tibi tota quies offensaque turbine nullo
nox silet et nigros imitantia murmura somnos?
an quae graminea suscepta crepidine fumant
balnea et impositum ripis algentibus ignem,
45 quaque uaporiferis iunctus fornacibus amnis
ridet anhelantes uicino flumine nymphas?
Vidi artes ueterumque manus uariisque metalla
uiua modis. labor est auri memorare figuras
aut ebur aut dignas digitis contingere gemmas;
50 quicquid et argento primum uel in aere minori
lusit, et enormes manus est experta colossos.
dum uagor aspectu uisusque per omnia duco,
calcabam necopinus opes. nam splendor ab alto
defluus et nitidum referentes aera testae
55 monstrauere solum, uarias ubi picta per artes
gaudet humus superatque nouis asarota figuris.
expauere gradus.
Quid nunc iungentia mirer
aut quid partitis distantia tecta trichoris?
quid te, quae mediis seruata penatibus arbor
60 tecta per et postes liquidas emergis in auras,
quo non sub domino saeuas passura bipennes?
et nunc ignaro forsan uel lubrica Nais
uel non abruptos tibi demet Hamadryas annos.
quid referam alternas gemino super aggere mensas
65 albentesque lacus altosque in gurgite fontes?
teque, per obliquum penitus quae laberis amnem,
Marcia, et audaci transcurris flumina plumbo?
an solum Ioniis sub fluctibus Elidis amnem
dulcis ad Aetnaeos deducat semita portus?
70 illic ipse antris Anien et fonte relicto,
nocte sub arcana glaucos exutus amictus
huc illuc fragili prosternit pectora musco,
aut ingens in stagna cadit uitreasque natatu
plaudit aquas. illa recubat Tiburnus in umbra,
75 illic sulpureos cupit Albula mergere crines;
haec domus Egeriae nemoralem abiungere Phoeben
et Dryadum uiduare choris algentia possit
Taygeta et siluis accersere Pana Lycaeis.
quod ni templa darent alias Tirynthia sortes,
80 et Praenestinae poterant migrare sorores.
Quid bifera Alcinoi laudem pomaria uosque,
qui numquam uacui prodistis in aethera, rami?
cedant Telegoni, cedant Laurentia Turni
iugera Lucrinaeque domus litusque cruenti
85 Antiphatae; cedant uitreae iuga perfida Circes
Dulichiis ululata lupis, arcesque superbae
Anxyris et sedes Phrygio quas mitis alumno
debet anus; cedant, quae te iam solibus artis
auia nimbosa reuocabunt litora bruma.
90 Scilicet hic illi meditantur pondera mores;
hic premitur fecunda quies, uirtusque serena
fronte grauis sanusque nitor luxuque carentes
deliciae, quas ipse suis digressus Athenis
mallet deserto senior Gargettius horto;
95 haec per et Aegaeas hiemes Pliadumque niuosum
sidus et Oleniis dignum petiisse sub astris,
si Maleae credenda ratis Siculosque per aestus
sit uia: cur oculis sordet uicina uoluptas?
hic tua Tiburtes Faunos chelys et iuuat ipsum
100 Alciden dictumque lyra maiore Catillum;
seu tibi Pindaricis animus contendere plectris,
siue chelyn tollas heroa ad robora, siue
liuentem satiram nigra rubigine turbes,
seu tua non alia splendescat epistola cura.
105 Digne Midae Croesique bonis et Perside gaza,
macte bonis animi, cuius stagnantia rura
debuit et flauis Hermus transcurrere ripis
et limo splendente Tagus. sic docta frequentes
otia, sic omni detectus pectora nube
finem Nestoreae precor egrediare senectae. 

[1,4] IV. SOTERIA RVTILII GALLICI. 
Estis, io, superi, nec inexorabile Clotho
uoluit opus, uidet alma pios Astraea Iouique
conciliata redit, dubitataque sidera cernit
Gallicus. es caelo diue, es, Germanice, cordi
5 (quis neget?) : erubuit tanto spoliare ministro
imperium Fortuna tuum. stat proxima ceruix
ponderis immensi damnosaque fila senectae
exuit atque alios melior reuirescit in annos.
ergo alacres quae signa colunt urbana cohortes,
10 inque sinum quae saepe tuum fora turbida questum
confugiunt leges, urbesque ubicumque togatae
quae tua longinquis implorant iura querelis,
certent laetitia, nosterque ex ordine collis
confremat, et sileant peioris murmura famae.
15 quippe manet longumque aeuo redeunte manebit
quem penes intrepidae mitis custodia Romae,
nec tantum induerint fatis noua saecula crimen
aut instaurati peccauerit ara Tarenti.
Ast ego nec Phoebum, quamquam mihi surda sine illo
20 plectra, nec Aonias decima cum Pallade diuas
aut mitem Tegeae Dircesue hortabor alumnum;
ipse ueni uiresque nouas animumque ministra,
qui caneris; docto nec enim sine numine tantus
Ausoniae decora ampla togae centumque dedisti
25 iudicium mentemque uiris. licet enthea uatis 
excludat Piplea sitim nec conscia detur
Pirene: largos potius mihi gurges in haustus
qui rapitur de fonte tuo, seu plana solutis
quom struis orsa modis seu quom tibi dulcis in artem
30 frangitur et nostras curat facundia leges.
quare age, si Cereri sua dona merumque Lyaeo
reddimus, et diues praedae tamen accipit omni
exuuias Diana tholo captiuaque tela
Bellipotens; nec tu (quando tibi, Gallice, maius
35 eloquium fandique opibus sublimis abundas)
sperne coli tenuiore lyra. uaga cingitur astris
luna, et in Oceanum riui cecidere minores.
Quae tibi sollicitus persoluit praemia morum
urbis amor! quae tum patrumque equitumque notaui
40 lumina et ignarae plebis lugere potentes!
non labente Numa timuit sic curia felix,
Pompeio nec celsus eques nec femina Bruto.
hoc illud: tristis inuitum audire catenas;
parcere uerberibus nec qua iubet alta potestas
45 ire, set armatas multum sibi demere uires
dignarique manus humilis et uerba precantum;
reddere iura foro nec proturbare curules,
et ferrum mulcere toga. sic itur in alta
pectora, sic mixto reuerentia fidit amori.
50 Ipsa etiam cunctos grauis inclementia fati
terruit et subiti praeceps iuuenile pericli,
nil cunctante malo. non illud culpa senectae
(quippe ea bis senis uixdum orsa excedere lustris),
sed labor intendens animique in membra uigentis
55 imperium uigilesque suo pro Caesare curae,
dulce opus. hinc fessos penitus subrepsit in artus
insidiosa quies et pigra obliuio uitae.
Tunc deus, Alpini qui iuxta culmina dorsi
signat Apollineos sancto cognomine lucos,
60 respicit heu tanti pridem securus alumni. 
praegressusque moras: 'hinc mecum, Epidauria proles,
hinc' ait 'i gaudens: datur (aggredienda facultas!)
ingentem recreare uirum. teneamus adorti
(tendatis iam fila!) colos. ne fulminis atri
65 sit metus: has ultro laudarit Iuppiter artes.
nam neque plebeiam aut dextro sine numine cretam
seruo animam. atque adeo breuiter, dum tecta subimus,
expediam. genus ipse suis permissaque retro
nobilitas; nec origo latet, sed luce sequente
70 uincitur et magno gaudet cessisse nepoti.
prima togae uirtus illi quoque: clarus et ingens
eloquio; mox innumeris exercita castris
occiduas primasque domos et sole sub omni
permeruit iurata manus, nec in otia pacis
75 permissum laxare animos ferrumque recingi.
hunc Galatea uigens ausa est incessere bello
(me quoque!) perque nouem timuit Pamphylia messes
Pannoniusque ferox arcuque horrenda fugaci
Armenia et patiens Latii iam pontis Araxes.
80 quid geminos fasces magnaeque iterata reuoluam
iura Asiae? uelit illa quidem ter habere quaterque
hunc sibi, sed reuocant fasti maiorque curulis
nec permissa semel. Libyci quid mira tributi
obsequia et missum media de pace triumphum
85 laudem et opes tantas? nec qui mandauerat ausus
expectare fuit: gaudet Trasimennus et Alpes
Cannensesque animae; primusque insigne tributum
ipse palam laeta poscebat Regulus umbra.
non uacat Arctoas acies Rhenumque rebellem
90 captiuaeque preces Veledae et, quae maxima nuper
gloria, depositam Dacis pereuntibus Vrbem
pandere, cum tanti lectus rectoris habenas,
Gallice, Fortuna non admirante subisti.
hunc igitur, si digna loquor, rapiemus iniquo,
95 nate, Ioui. rogat hoc Latiae pater inclitus urbis,
et meruit; neque enim frustra mihi nuper honora
carmina patricio pueri sonuistis in ostro.
si qua salutifero gemini Chironis in antro
herba, tholo quodcumque tibi Troiana recondit
100 Pergamus aut medicis felix Epidaurus harenis
educat, Idaea profert quam Creta sub umbra
dictamni florentis opem, quoque anguis abundat
spumatu: iungam ipse manus atque omne benigne
uirus, odoriferis Arabum quod doctus in aruis
105 aut Amphrysiaco pastor de gramine carpsit.'
Dixerat. inueniunt positos iam segniter artus
pugnantemque animam; ritu se cingit uterque
Paeonio monstrantque simul parentque uolentes,
donec letiferas uario medicamine pestes
110 et suspecta mali ruperunt nubila somni.
adiuuat ipse deos morboque ualentior omni
occupat auxilium. citius non arte refectus
Telephus Haemonia, nec quae metuentis Atridae
saeua Machaonio coierunt uulnera suco.
115 Quis mihi tot coetus inter populique patrumque
sit curae uotique locus? tamen ardua testor
sidera teque, pater uatum Thymbraee, quis omni
luce mihi, quis nocte timor, dum postibus haerens
assiduus nunc aure uigil nunc lumine cuncta
120 auguror; immensae ueluti conexa carinae
cumba minor, cum saeuit hiems, pro parte furentis
parua receptat aquas et eodem uoluitur austro.
Nectite nunc laetae candentia fila, sorores,
nectite! nemo modum transmissi computet aeui:
125 hic uitae natalis erit. tu Troica dignus
saecula et Euboici transcendere pulueris annos
Nestoreosque situs! qua nunc tibi pauper acerra
digna litem? nec si uacuet Meuania ualles,
aut praestent niueos Clitumna noualia tauros,
130 sufficiam. sed saepe deis hos inter honores
caespes et exiguo placuerunt farra salino. 

[1,5] V. BALNEVM CLAVDII ETRVSCI. 
Non Helicona graui pulsat chelys enthea plectro,
nec lassata uoco totiens mihi numina, Musas;
et te, Phoebe, choris et te dimittimus, Euhan;
tu quoque muta ferae, uolucer Tegeaee, sonorae
5 terga premas: alios poscunt mea carmina coetus.
Naidas, undarum dominas, regemque corusci
ignis adhuc fessum Siculaque incude rubentem
elicuisse satis. paulum arma nocentia, Thebae,
ponite: dilecto uolo lasciuire sodali.
10 iunge, puer, cyathos et ne numerare labora
cunctantemque incende chelyn; discede Laborque
Curaque, dum nitidis canimus gemmantia saxis
balnea dumque procax uittis hederisque, soluta
fronde uerecunda, Clio mea ludit Etrusco.
15 ite, deae uirides, liquidosque aduertite uultus
et uitreum teneris crinem redimite corymbis,
ueste nihil tectae, quales emergitis altis
fontibus et uisu Satyros torquetis amantes.
non uos quae culpa decus infamastis aquarum,
20 sollicitare iuuat; procul hinc et fonte doloso 
Salmacis et uiduae Cebrenidos arida luctu
flumina et Herculei praedatrix cedat alumni.
uos mihi quae Latium septenaque culmina, Nymphae,
incolitis Thybrimque nouis attollitis undis,
25 quas praeceps Anien atque exceptura natatus
Virgo iuuat Marsasque niues et frigora ducens
Marcia, praecelsis quarum uaga molibus unda
crescit et innumero pendens transmittitur arcu:
uestrum opus aggredimur, uestra est quam carmine molli
30 pando domus. non umquam aliis habitastis in antris
ditius. ipsa manus tenuit Cytherea mariti
monstrauitque artes; neu uilis flamma caminos
ureret, ipsa faces uolucrum succendit amorum.
non huc admissae Thasos aut undosa Carystos;
35 maeret onyx longe, queriturque exclusus ophites:
sola nitet flauis Nomadum decisa metallis
purpura, sola cauo Phrygiae quam Synnados antro
ipse cruentauit maculis lucentibus Attis
quaeque Tyri niueas secat et Sidonia rupes.
40 uix locus Eurotae, uiridis cum regula longo
Synnada distinctu uariat. non limina cessant,
effulgent camerae, uario fastigia uitro
in species animoque nitent. stupet ipse beatas
circumplexus opes et parcius imperat ignis.
45 multus ubique dies, radiis ubi culmina totis
perforat atque alio sol improbus uritur aestu.
nil ibi plebeium; nusquam Temesaea notabis
aera, sed argento felix propellitur unda
argentoque cadit, labrisque nitentibus instat
50 delicias mirata suas et abire recusat.
Extra autem niueo qui margine caerulus amnis
uiuit et in summum fundo patet omnis ab imo
cui non ire lacu pigrosque exsoluere amictus
suadeat? hoc mallet nasci Cytherea profundo,
55 hic te perspicuum melius, Narcisse, uideres,
hic uelox Hecate uelit et deprensa lauari.
Quid nunc strata solo referam tabulata crepantis
auditura pilas, ubi languidus ignis inerrat
aedibus et tenuem uoluunt hypocausta uaporem?
60 nec si Baianis ueniat nouus hospes ab oris,
talia despiciet (fas sit componere magnis
parua), Neronea nec qui modo lotus in unda,
hic iterum sudare neget. macte, oro, nitenti
ingenio curaque puer! tecum ista senescant,
et tua iam melius discat fortuna renasci! 

[1,6] VI. KALENDAE DECEMBRES. 
Et Phoebus pater et seuera Pallas
et Musae procul ite feriatae:
Iani uos reuocabimus kalendis.
Saturnus mihi compede exsoluta
5 et multo grauidus mero December
et ridens Iocus et Sales proterui
adsint, dum refero diem beatum
laeti Caesaris ebriamque noctem.
Vix aurora nouos mouebat ortus,
10 iam bellaria linea pluebant:
hunc rorem ueniens profudit eurus.
quicquid nobile Ponticis nucetis,
fecundis cadit aut iugis Idymes;
quod ramis pia germinat Damascus,
15 et quod percoquit Ebosia cannis, 
largis gratuitum cadit rapinis;
molles gaioli lucuntulique
et massis Amerina non perustis
et mustaceus et latente palma
20 praegnantes caryotides cadebant.
non tantis Hyas inserena nimbis
terras obruit aut soluta Plias,
qualis per cuneos hiems Latinos
plebem grandine contudit serena.
25 ducat nubila Iuppiter per orbem
et latis pluuias minetur agris,
dum nostri Iouis hi ferantur imbres.
Ecce autem caueas subit per omnis
insignis specie decora cultu
30 plebes altera, non minor sedente.
hi panaria candidasque mappas
subuectant epulasque lautiores;
illi marcida uina largiuntur:
Idaeos totidem putes ministros.
35 Orbem, qua melior seueriorque est,
et gentes alis insemel togatas;
et cum tot populos, beate, pascas,
hunc Annona diem superba nescit.
i nunc saecula compara, Vetustas,
40 antiqui Iouis aureumque tempus:
non sic libera uina tunc fluebant
nec tardum seges occupabat annum.
una uescitur omnis ordo mensa,
parui, femina, plebs, eques, senatus:
45 libertas reuerentiam remisit.
et tu quin etiam (quis hoc uocari,
quis promittere possit hoc deorum?)
nobiscum socias dapes inisti.
iam se, quisquis is est, inops beatus
50 conuiuam ducis esse gloriatur.
Hos inter fremitus nouosque luxus
spectandi leuis effugit uoluptas:
stat sexus rudis, insciusque ferri
ut pugnas capit improbus uiriles!
55 credas ad Tanain ferumque Phasim
Thermodontiacas calere turmas.
hic audax subit ordo pumilorum,
quos natura breuis statim peracta
nodosum semel in globum ligauit.
60 edunt uulnera conseruntque dextras
et mortem sibi (qua manu!) minantur.
ridet Mars pater et cruenta Virtus,
casuraeque uagis grues rapinis
mirantur pugiles ferociores.
65 Iam noctis propioribus sub umbris
diues sparsio quos agit tumultus!
hic intrant faciles emi puellae,
hic agnoscitur omne quod theatris
aut forma placet aut probatur arte.
70 hoc plaudunt grege Lydiae tumentes,
illic cymbala tinnulaeque Gades,
illic agmina confremunt Syrorum,
hic plebs scenica quique comminutis
permutant uitreis gregale sulpur.
75 Inter quae subito cadunt uolatu
immensae uolucrum per astra nubes,
quas Nilus sacer horridusque Phasis,
quas udo Numidae legunt sub austro.
desunt qui rapiant, sinusque pleni
80 gaudent dum noua lucra comparantur.
tollunt innumeras ad astra uoces
Saturnalia principis sonantes,
et dulci dominum fauore clamant:
hoc solum uetuit licere Caesar.
85 Vixdum caerula nox subibat orbem,
descendit media nitens harena
densas flammeus orbis inter umbras
uincens Gnosiacae facem coronae.
conlucet polus ignibus nihilque
90 obscurae patitur licere nocti.
fugit pigra Quies, inersque Somnus
haec cernens alias abit in urbes.
Quis spectacula, quis iocos licentes,
quis conuiuia, quis dapes inemptas,
95 largi flumina quis canat Lyaei?
iam iam deficio tuoque Baccho
in serum trahor ebrius soporem.
Quos ibit procul hic dies per annos!
quam nullo sacer exolescet aeuo!
100 dum montes Latii paterque Thybris,
dum stabit tua Roma dumque terris
quod reddis Capitolium manebit.