[0] ACTUS PRIMUS. 
HECUBA. 

[1] Quicumque regno fidit, et magna potens 
Dominatur aula, nec leues metuit deos,
Animumque rebus credulum laetis dedit, 
Me uideat, et te, Troia : non unquam tulit 
Documenta Fors maiora, quam fragili loco 
Starent superbi : columen euersum occidit 
Pollentis Asie, caelitum egregius labor. 
Ad cuius arma uenit, et qui frigidum 
Septena Tanain ora pandentem bibit;

[10] Et qui renatum primus excipiens diem,	
Tepidum rubenti Tigrin immiscet freto;
Et quae uagos uicina prospiciens Scythas 
Ripam cateruis Ponticam uiduis ferit. 
Excisa ferro est Pergamum : incubuit sibi. 
15 En, alta muri decora congesti iacent,	
Tectis adustis. Regiam flammae ambiunt;
Omnisque late fumat Assaraci domus.
Non prohibet auidas flamma uictoris manus; 
Diripitur ardens Troia, nec caelum patet 

[20] Undante fumo : nube ceu dense obsitus,	
Ater fauilla squallet Iliaca dies.
Stat auidus irae uictor, et lentum Ilium 
Metitur oculis, ac decem tandem ferus 
Ignoscit annis : horret afflictam quoque; 
25 Victamque quamuis uideat, haud credit sibi	
Potuisse uinci : spolia populator rapit
Dardania : praedam mille non capiunt rates. 
Testor deorum numen aduersum mihi, 
Patriaeque cineres, teque rectorem Phrygum, 

[30] Quem Troia toto conditum regno tegit,	
Tuosque manes, quo stetit stante Ilion,
Et uos meorum liberum magni greges, 
Umbrae minores : quidquid aduersi accidit, 
Quaecumque Phoebas ore lymphato furens, 
35 Credi deo uetante, praedixit mala,	
Prior Hecuba uidi grauida, nec tacui metus,
Et uana uates ante Cassandram fui.
Non cautus ignes Ithacus, aut Ithaci comes 
Nocturnus in uos sparsit, aut fallax Sinon. 

[40] Meus ignis iste est : facibus ardetis meis.	
Sed quid ruinas urbis euersae gemis,
Viuax senectus? respice infelix ad hos 
Luctus recentes. Troia iam uetus est malum. 
Vidi exsecrandum regiae caedis nefas,
45 Ipsasque ad aras maius admissum scelus	
Aecidae armis : quum ferox , scaeua manu
Coma reflectens regium torta caput, 
Alto nefandum uulneri ferrum abdidit; 
Quod penitus actum cum recepisset libens, 

[50] Ensis senili siccus e iugulo rediit.	
Placare quem non potuit a caede effera
Mortalis aeui cardinem extremum premens? 
Superique testes sceleris? et quondam sacrum 
Regni iacentis? Ille tot regum parens
55 Caret sepulcro Priamus, et flamma indiget,	
Ardente Troia : non tamen superis sat est.
Dominum, ecce, Priami nuribus et natis legens 
Sortitur urna : praeda quem uilis sequar?
Hic Hectoris coniugia despondet sibi;

[60] Hic optat Heleni coniugem; hic Antenoris;	
Nec deest tuos, Cassandra, qui thalamos petat.
Mea sors timetur : sola sum Danais metus. 
Lamenta cessant? turba, captiuae, mea, 
Ferite palmis pectora, et planctus date,
65 Et iusta Troiae facite : iamdudum sonet
Fatalis Ide, iudicis diri domus.

CHORUS TROADUM, HECUBA. 

(Chorus) Non rude uulgus lacrimisque nouum 
Lugere iubes : hoc continuis
Egimus annis, ex quo tetigit

[70] Phrygius Graias hospes Amyclas,	
Secuitque fretum pinus matri
Sacra Cybellae.
Decies niuibus canuit Ide, 
Ide nostris nudata rogis;
75 Et Sigeis trepidus campis	
Decumas secuit messor aristas;
Ut nulla dies moerore caret , 
Sed noua fletus causa ministrat 
Ite ad planctus,

[80] Miseramque leua, regina, manum.	
Vulgus dominam uile sequemur.	 
Non indociles lugere sumus.
(Hecuba) Fidae casus nostri comites, 
Soluite crinem : per colla fluant 
85 Moesta capilli tepido Troiae	
Puluere turpes : paret exsertos
Turba lacertos : ueste remissa 
Substringe sinus, uteroque tenus 
Pateant artus : cui coniugio

[90] Pectora uelas, captiue pudor?	
Cingat tunicas palla solutas.
Vacet ad crebri uerbera planctus 
Furibunda manus : placet hic habitus, 
Placet : agnosco Troada turbam.
95 Iterum luctus redeunt ueteres.	
Solitum flendi uincite morem.
Hectora flemus.
(Chorus) Soluimus omnes 
Lacerum multo funere crinem. 

[100] Coma demissa est libera nodo;	
Sparsitque cinis feruidus ora.
(Hecuba) Complete manus : hoc ex Troia 
Sumsisse licet. (Chorus) Cadit ex humeris 
Vestis apertis, imumque tegit
105 Suffulta latus. (Hecuba) Iam nuda uocant	
Pectora dextras : nunc, nunc uires
Exprome, dolor, tuas. 
Rhoetea sonent litora planctu. 
Habitansque cauis montibus Echo 
[110] Non, ut solita est, extrema breuis	
Verba remittal; totos reddat
Troiae gemitus : audiat omnis 
Pontus, et aether : saeuite, manus, 
Pulsu uasto tundite pectus.
115 Non sum solito contenta sono.	
Hectora flemus.
(Chorus) Tibi nostra ferit dextra lacertos, 
Humerosque ferit tibi sanguineos.
Tibi nostra caput dextera pulsat.	
[120] Tibi maternis ubera palmis	
Laniata iacent : fluit, et multo
Sanguine manat, quamcumque tuo 
Funere feci, rupta cicatrix. 
Columen patrie, mora fatorum,
125 Tu praesidium Phrygibus fessis,	
Tu murus eras; humerisque tuis 
Stetit illa decem fulta per annos 
Tecum cecidit : summusque dies 
Hectoris idem patriaeque fuit.
[130] (Hecuba)  Vertite planctus. Priamo uestros	
Fundite fletus : satis Hector habet.
(Chorus) Accipe, rector Phrygiae, planctus :
Accipe fletus, bis capte senex.
Nil Troia semel te rege tulit.
136 Bis pulsata Dardana Graio	
Moenia ferro, bisque pharetras
Passa Herculeas : post elatos 
Hecubae partus, regumque gregem, 
Postrema pater funera cludis ; 
[140] Magnoque Ioui uictima caesus	
Sigea premis litora truncus.
(Hecuba)  Alio lacrimas flectite uestras. 
Non est Priami miseranda mei 
Mors, Iliades. Felix Priamus, 
145 Dicite cunctae : liber Manes	
Vadit ad imos; nec feret unquam
Victa Graium ceruice iugum. 
Non ille duos uidit Atridas, 
Nec fallacem cernit Ulyssem. 
[150] Non Argolici praeda triumphi,	
Subiecta feret colla tropaeis.
Non assuetas ad sceptra manus 
Post terga dabit; currusque sequens 
Agamemnonios, aurea dextra 
155 Vincula gestans, laetis fiet     
Pompa Mycenis. (Chorus) Felix Priamus, 
Dicimus omnes : secum excedens
Sua regna tulit : nunc Elysii 
Nemoris tutis errat in umbris, 
[160] Interque pias felix animas	
Hectora quaerit. Felix Priamus !
Felix, quisquis bello moriens 
Omnia secum consumta uidet!

ACTUS SECUNDUS. 
TALTHYBIUS, CHORUS TROADUM. 

(Talthybius) Quam longa Danais semper in portu mora,
165 Seu petere bellum, petere seu patriam uolunt!	
(Chorus) Quae causa ratibus faciat et Danais moram,
Effare : reduces quis deus cludat uias.
(Talthybius)  Pauet animus : artus horridus quassat tremor. 
Maiora ueris monstra uix capiunt fidem.
[170] Vidi ipse, uidi. Summa iam Titan iuga	
Stringebat; ortus uicerat noctem dies :
Cum subito caeco terra mugitu fremens 
Concussa, totos traxit ex imo sinus. 
Mouere siluae capita, et excelsum nemus 
175 Fragore uasto tonuit, et lucus sacer.	                
ldaea ruptis saxa ceciderunt iugis.
Nec sola tellus tremuit : et pontus suum 
Adesse Achillem sensit, ac strauit uada. 
Tum scissa uallis aperit immensos specus; 
[180] Et hiatus Erebi peruium ad superos iter	
Tellure fracta praebet, ac tumulum leuat.
Emicuit ingens umbra Thessalici ducis, 
Threicia qualis arma proludens tuis 
Iam, Troia, fatis strauit : aut Neptunium 
185 Cana nitentem perculit iuuenem coma :	
Aut cum inter acies Marte uiolento furens, 
Corporibus amnes clusit; et quaerens iter 
Tardus cruento Xanthus errauit uado :
Aut cum superbo uictor in curru stetit,
[190] Egitque habenas, Hectorem et Troiam trahens.	
Impleuit omne litus irati sonus :
« Ite, ite inertes : debitos manibus meis 
Auferte honores : soluite ingratas rates, 
Per nostra ituri maria : non paruo luit 
195 Iras Achillis Graecia : at magno luet.	 
Desponsa nostris cineribus Polyxena
Pyrrhi manu mactetur, et tumulum riget.» 
Haec fatus, alta nocte diuisit diem, 
Repetensque Ditem, mersus ingentem specum 
[200] Coeunte terra iunxit : immoti iacent	                    
Tranquilla pelagi : uentus abiecit minas,
Placidumque fluctu murmurat leni mare. 
Tritonum ab alto cecinit hymenaeum chorus. 

PYRRHUS, AGAMEMNON, CALCHAS. 

(Pyrrhus) Cum laeta pelago uela rediturus dares, 
205 Excidit Achilles : cuius unius manu	                  
Impulsa Troia, quidquid adiecit morae,
Illo remoto, dubia quo caderet, stetit. 
Velis licet, quod petitur, ac properes dare, 
Sero es daturus: iam suum cuncti duces 
[210] Tulere pretium. Quae minor merces potest	
Tantae dari uirtuti? an is meruit parum,
Qui, fugere bellum iussus, et longa sedens 
Aeuum senecta degere, ac Pylii senis
Transcendere annos, exuens matris dolos,
215 Falsasque uestes, fassus est armis uirum?	
Inhospitali Telephus regno impotens,
Dam Mysiae ferocis introitus negat, 
Rudem cruore regio dextram imbuit, 
Fortemque eamdem sensit et mitem manum. 
[220] Cecidere Thebae : uidit Eetion capi	                  
Sua regna uictus : clade subuersa est pari
Apposita celso parua Lyrnessos iugo; 
Captaque tellus nobilis Briseide,
Et, causa litis regibus, Chryse iacet;
225 Et nota fama Tenedos; et quae pascuo	
Fecunda pingui Thracios nutrit greges,
Syros, fretumque Lesbos Aegaeum secans, 
Et sacra Phoebo Cilla : quid? quas alluit 
Vernis Caycus gurgitem attollens aquis :
[230] Haec tanta clades gentium ac tantus pauor,	
Sparsae tot urbes, turbinis uasti modo,
Alterius esset gloria ac summum decus :
Iter est Achillis : sic meus uenit pater,
Et tanta gessit bella, dum bellum parat.
235 Ut alia sileam merita, non unus satis	                  
Hector fuisset? Ilium uicit pater,
Vos diruistis: inclitas laudes iuuat, 
Et clara magni facta genitoris sequi. 
Iacuit peremtus Hector ante oculos patris,
[240] Patruique Memnon, cuius ob luctum parens	
Pallente moestum protulit uultu diem,
Suique uictor operis exemplum horruit ; 
Didicitque Achilles et dea natos mori.
Tum saeua Amazon ultimus cecidit timor.
245 Debes Achilli, merita si digne a aestimas,	
Etsi Mycenis uirginem atque Argis petat.
Dubitatur etiam? placita nunc subito improbas? 
Priamique natam Pelei nato ferum
Mactare credis? at tuam natam parens
[250] Helenae immolasti : solita iam et facta expeto.	
(Agamemnon) Iuuenile uitium est, regere non posse inmpetum. 
Aetatis alios feruor hic primae rapit,
Pyrrhum paternus : spiritus quondam truces, 
Minasque tumidi lentus Aeacidae tuli.
255 Quo plura possis, plura patienter feras.	
Quid caede dira nobiles clari ducis
Adspergis umbras? noscere hoc primum decet, 
Quid facere uictor debeat, uictus pati. 
Violenta nemo imperia continuit diu :
[260] Moderata durant ; quoque Fortuna altius	
Euexit ac leuauit humanas opes,
Hoc se magis supprimere felicem decet, 
Variosque casus tremere, metuentem deos 
Nimium fauentes. Magna momento obrui 
265 Vincendo didici. Troia nos tumidos facit	
Nimium ac feroces? stamus hoc Danai loco,
Unde illa cecidit. Fateor, aliquando impotens 
Regno ac superbus, altius memet tuli ;
Sed fregit illos spiritus haec, quae dare
[270] Potuisset alii, causa, Fortunae fauor.	
Tu me superbum, Priame? tu timidum facis.
Ego esse quidquam sceptra, nisi uano putem 
Fulgore tectum nomen, et falso comam
Vinclo decentem? Casus haec rapiet breuis ;
275 Nec mille forsan ratibus, aut annis decem :	
Non omnibus Fortuna tam lenta imminet.
Equidem fatebor (pace dixisse hoc tua, 
Argiua tellus, liceat) affligi Phrygas 
Vincique uolui : ruere, et aequari solo, 
[280] Etiam arcuissem : sed regi frenis nequit	
Et ira, et ardens hostis, et uictoria
Commissa nocti : quidquid indignum aut ferum 
Cuiquam uideri potuit, hoc fecit dolor, 
Tenebraeque, per quas ipse se irritat furor, 
285 Gladiusque felix, cuius infecti semel		
Vecors libido, est. Quidquid euersae potest
Superesse Troiae, maneat ; exactum satis 
Poenarum, et ultra est : regia ut uirgo occidat, 
Tumuloque donum detur, et cineres riget,
[290] Et facinus atrox caedis ut thalamos uocent,	
Non patiar ; in me culpa cunctorum redit :
Qui non uetat peccare, quum possit, iubet. 
(Pyrrhus) Nullumne Achillis praemium manes ferent ? 
(Agamemnon) Ferent ; et illum laudibus cuncti canent ; 
295 Magnumque terrae nomen ignotae audient.	
Quod si leuatur sanguine infuso cinis,
Opima Phrygii colla caedantur gregis, 
Fluat nulli flebilis matri cruor.
Quis iste mos est, quando in inferias homo est
[300] Impensus homini ? Detrahe inuidiam tuo	
Odiumque patri, quem coli poena iubes
(Pyrrhus) O tumide, rerum dum secundarum status
Extollit animos ; timide, quum increpuit metus !
Regum tyranne, iamne flammatum geris
305 Amore subito pectus, ac ueneris nouae ?	
Solusne toties spolia de nobis feres ?
Hac dextra Achilli uictimam reddam suam :
Quam si negas retinesque, maiorem dabo, 
Dignamque quam det Pyrrhus : et nimium diu
[310] A caede nostra regia cessat manus,		
Paremque poscit Priamus. (Agamemnon) Haud equidem nego
Hoc esse Pyrrhi maximum in bello decus, 
Saeuo peremtus ense quod Priamus iacet, 
Supplex paternus. (Pyrrhus) Supplices nostri patris 
315 Hostesque eosdem nouimus. Priamus tamen	
Praesens rogauit : tu graui pauidus metu
Nec ad rogandum fortis, Aiaci preces
Ithacoque mandas, clusus, atque hostem tremens.
(Agamemnon) At non timebat tunc tuus, fateor, parens, 
[320] Interque caedes Graeciae, atque ustas rates,	
Segnis iacebat, belli et armorum immemor,
Leui canoram uerberans plectro chelym.
(Pyrrhus) Tunc magnus Hector, arma contemnens tua, 
Cantus Achillis timuit : et tanto in metu
325 Naualibus pax alta Thessalicis fuit.		
(Agamemnon) Nempe iisdem in istis Thessalis naualibus
Pax alta rursus Hectoris patri fuit. 
(Pyrrhus) Est regis alti, spiritum regi dare. 
(Agamemnon) Cur dextra regi spiritum eripuit tua ? 
[330]   (Pyrrhus) Mortem misericors saepe pro uita dabit.      
(Agamemnon) Et nunc misericors uirgines busto petis.
(Pyrrhus) Iamne immolari uirgines credis nefas ? 
(Agamemnon) Praeferre patriam liberis regem decet.
(Pyrrhus) Lex nulla capto parcit, aut poenam impedit.
335 (Agamemnon) Quod non uetat lex, hoc uetat fieri pudor.	
(Pyrrhus) Quodcumque libuit facere uictori, licet.
(Agamemnon) Minimum decet libere, cul multum licet. 
(Pyrrhus) His ista iactas, quos, decem annorum graui 
Regno subactos, Pyrrhus exsoluit iugo?
[340] (Agamemnon) Hos Scyrus animos ? (Pyrrhus) Scelere quae fratrum caret.  
(Agamemnon) Inclusa fluctu. (Pyrrhus) Nempe cognati maris.
Atrei et Thyestae nobilem noui domum. 
(Agamemnon) Ex uirginis concepte furtiuo stupro, 
Et ex Achille nate, sed nondum uiro.
345 (Pyrrhus) Illo ex Achille, genere qui mundum suo,	
Sparsus per omne caelitum regnum, tenet,
Thetide aequor, umbras Aeaco, caelum Ioue. 
(Agamemnon) Illo ex Achille, qui manu Paridis iacet. 
(Pyrrhus) Quem nec deorum cominus quisquam petiit. 
[350] (Agamemnon) Compescere equidem uerba, et audacem malo	
Poteram domare : sed meus captis quoque
Scit parcere ensis : potius interpres deum 
Calchas uocetur : tata si poscunt, dabo. 
Tu, qui Pelasgae uincla soluisti rati, 
355 Morasque bellis, arte qui reseras polum,	
Cui uiscerum secreta , cui mundi fragor,
Et stella longa semitam flamma trahens 
Dant signa fati, cuius ingenti mihi 
Mercede constant ora, quid iubeat deus, 
[360] Effare, Calcha, nosque consilio rege.	
(Calchas) "Dant fata Danais, quo solent pretio, uiam.
Mactanda uirgo est Thessali busto ducis ;
Sed quo iugari Thessalae cultu solent, 
Ionidesue, uel Mycenaeae nurus.
365 Pyrrhus parenti coniugem tradat suo.	
Sic rite dabitur : non tamen nostras tenet
Haec una puppes causa : nobilior tuo,
Polyxene, cruore debetur cruor,
Quem fata quaerunt : turre de summa cadat
[370] Priami nepos Hectoreus, et letum oppetat.	
Tum mille uelis impleat classis freta. "

CHORUS TROADUM. 

Verum est ? an timidos fabula decipit, 
Umbras corporibus uiuere conditis ?
Quum coniux oculis imposuit manum,
375 Supremusque dies solibus obstitit,		
Et tristis cineres urna coercuit,
Non prodest animam tradere funeri, 
Sed restat miseris uiuere longius ?
An toti morimur, nullaque pars manet
[380] Nostri, quum profugo spiritus halitu		
Immixtus nebulis cessit in aera,
Et nudum tetigit subdita fax latus ? 
Quidquid Sol oriens, quidquid et occidens 
Nouit : caeruleis Oceanus fretis
385 Quidquid uel ueniens, uel fugiens lauat,	
Aetas pegaseo corripiet gradu.
Quo bis sena uolant sidera turbine, 
Quo cursu properat secula uoluere 
Astrorum dominus, quo properat modo 
[390] Obliquis Hecate currere flexibus ;		
Hoc omnes petimus fata : nec amplius,
Iuratos superis qui tetigit lacus, 
Usquam est : ut calidis fumus ab ignibus 
Vanescit spatium per breue sordidus ;
395 Ut nubes grauidas, quas modo uidimus,	
Arctoi Boreae disiicit impetus ;
Sic hic, quo regimur, spiritus effluet.
Post mortem nihil est, ipsaque mors nihil, 
Velocis spatii meta nouissima.
[400] Spem ponant auidi ; solliciti metum.		
Quaeris quo iaceas post obitum loco ?
Quo non nata iacent. 
Tempus nos auidum deuorat, et chaos. 
Mors indiuidua est noxia corpori,
405 Nec parcens animae. Taenara, et aspero	
Regnum sub domino, limen et obsidens
Custos non facili Cerberus ostio, 
Rumores uacui, uerbaque inania, 
Et par sollicito fabula somnio.

ACTUS TERTIUS. 
ANDROMACHA, SENEX, ULYSSES. 

[410] (Andromacha) Quid moesta, Phrygiae, turba laceratis comas,	
Miserumque tunsae pectus, effuso genas
Fletu rigatis ? leuia perpessae sumus, 
Si flenda patimur. Ilium uobis modo,
Mihi cecidit olim, quum ferus curru incito
415 Mea membra raperet, et graui gemeret sono	
Peliacus axis pondere Hectoreo tremens.
Tunc obruta atque euersa, quodcumque accidit, 
Torpens malis rigensque, sine sensu fero.
Iam erepta Danais coniugem sequerer meum,
[420] Nisi hic teneret : hic meos animos domat,	
Morique prohibet : cogit hic aliquid deos
Adhuc rogare : tempus aerumnae addidit.
Hic mihi malorum maximum fructum abstulit, 
Nihil timere : prosperis rebus locus
425 Ereptus omnis ; dira, qua ueniant, habent.	
Miserrimum est timere, quum speres nihil.
(Senex). Quis te repens commouit afflictam metus ? 
(Andromacha) Exoritur aliquod maius e magno malum. 
Nondum ruentis Ilii fatum stetit.
[430] (Senex) Et quas reperiet, ut uelit, clades deus ?	
(Andromacha) Stygis profundae claustra, et obscuri specus 
Laxantur : et, ne desit euersis metus,
Hostes ab imo conditi Dite exeunt. 
Solisne retro peruium est Danais iter ?
435 Certe aequa mors est : turbat atque agitat Phrygas	
Communis iste terror : hic proprie meum
Exterret animum noctis horrendae sopor.
(Senex) Qua uisa portent, effer in medium, metus. 
(Andromacha) Partes fere nox alma transierat duas, 
[440] Clarumque septem uerterant stellae iugum :	
Ignota tandem uenit afflictae quies,
Breuisque fessis somnus obrepsit genis ;
Si somnus ille est mentis attonitae stupor ;
Quum subito nostros Hector ante oculos stetit :
445 Non qualis ultro bella in Argiuos ferens,	
Graias pelebat facibus ldaeis rates ;
Nec caede multa qualis in Danaos furens 
Vera ex Achille spolia simulato tulit.
Non ille uultus flammeum intendens iubar,
[450] Sed fessus ac deiectus, et fletu grauis,	
Similisque nostro, squalida obtectus coma.
Iuuat tamen uidisse : tuum quassans caput :
« Dispelle somnos, inquit, et natum eripe, 
O fida coniux ! lateat : haec una est salus.
455 Omitte fletus. Troia quod cecidit, gemis ?	
Utinam iaceret tota ! Festina : amoue
Quocumque nostrae paruulam stirpem domus. » 
Mihi gelidus horror ac tremor somnum excutit, 
Oculosque nunc huc pauida, nunc illuc ferens, 
[460] Oblita nati, misera quaesiui Hectorem.	
Fallax per ipsos umbra complexus abit.
O nate, magni certa progenies patris,
Spes una Phrygibus ; unica afflictae domus, 
Veterisque soboles sanguinis nimium inclyti, 
465 Nimiumque patri similis : hos uultus meus	
Habebat Hector : talis incessu fuit,
habituque talis, sic tulit fortes manus.
Sic celsus humeris, fronte sic torua minax, 
Ceruice fusam dissipans lata comam.
[470] O nate sero Phrygibus, at matri cito,	
Eritne tempus illud , ac felix dies,
Quo Troici defensor et uindex soli, 
Recidiua ponas Pergama, et sparsos fuga
Ciues reducas ? nomen et patriae suum,
475 Phrygibusque reddas ? Sed mei fati memor,	
Tam magna timeo uota : quod captis sat est,
Viuamus. Heu me, quis locus fidus meo
Erit timori ? quaue te sede occulam ? 
Arx illa pollens opibus et muris deum, 
[480] Gentes per omnes clara, et inuidiae capax,	
Nunc puluis altus : strata sunt flamma omnia, 
Superestque uasta ex urbe ne tantum quidem,
Quo lateat infans : quem locum fraudi legam ? 
Est tumulus ingens coniugis cari sacer,
485 Verendus hosti ; mole quem immensa parens	
Opibusque magnis struxit, in luctus suos
Rex non auarus : optime credam patri. 
Sudor per artus frigidus totos cadit. 
Omen tremisco misera feralis loci.
[490] (Senex) Haec causa multos una ab interitu arcuit,	
Credi periisse. (Andromacha) Vix spei quidquam est super.
Graue pondus illum, magna nobilitas, premit. 
(Senex) Ne prodat aliquis, amoue testes doli.
(Andromacha) Si quaeret hostis ? (Senex) Urbe in euersa periit.
495 (Andromacha) Quid proderit latuisse redituro in manus?	
(Senex) Victor feroces impetus primos habet.
(Andromacha) Quid ? quod latere sine metu magna nequit ? 
(Senex) Miser occupet praesidia, securus legat. 
(Andromacha) Quis te locus, quae regio seducta, inuia,
[500] Tuto reponet ? quis feret trepidis opem ?	
Quis proteget ? Qui semper, etiam nunc tuos,
Hector, tuere; coniugis furtum piae 
Serua, et fideli cinere uicturum excipe.
Succede tumulo, nate : quid retro fugis,
505 Turpesque latebras spernis ? agnosco indolem.	
Pudet timere : spiritus magnos fuga,
Animosque ueteres : sume quos casus dedit. 
En intuere, turba quae simus super, 
Tumulus, puer, captiua : cedendum est malis. 
[510] Sanctas parentis conditi sedes, age,		
Aude subire : fata si miseros iuuant,
Habes salutem : fata si uitam negant,
Habes sepulcrum. (Senex) Claustra commissum tegunt.
Quem ne tuus producat in medium timor,
515 Procul hinc recede, teque diuersam amoue.	
(Andromacha) Leuius solet timere, qui propius timet.
Sed, si placet, referamus hinc alio pedem.
(Senex) Cohibe parumper ora, questusque opprime. 
Gressus nefandos dux Cephallenum admouet. 
[520] (Andromacha) Dehisce tellus, tuque, coniux, ultimo	
Specu reuulsam scinde tellurem, et Stygis
Sinu profundo conde depositum meum. 
Adest Ulysses ; et quidem dubio gradu 
Vultuque : nectit pectore astus callidos.
525 (Ulysses) Durae minister sortis, hoc primum peto,	
Ut, ore quamuis uerba dicantur meo,
Non esse credas nostra : Graiorum omnium 
Procerumque uox est, petere quos seras domos 
Hectorea soboles prohibet : hanc fata expetunt. 
[530] Sollicita Danaos pacis incertae fides			 
Semper tenebit, semper a tergo timor
Respicere coget, arma nec poni sinet,
Dum Phrygibus animos natus euersis dabit, .
Andromacha. (Andromacha) Vester augur hoc Calchas canit ?
535 (Ulysses) Et si taceret augur haec Calchas, tamen	
Dicebat Hector, cuius et stirpem horreo.
Generosa in ortus semina exsurgunt suos. 
Sic ille magni paruus armenti comes, 
Primisque nondum cornibus findens cutem, 
[540] Ceruice subito celsus, et fronte arduus,	
Gregem paternum ducit, ac pecori imperat.
Quae tenera caeso uirga de trunco stetit, 
Par ipsa matri tempore exiguo subit, 
Umbrasque terris reddit, et caelo nemus. 
545 Sic male relictus igne de magno cinis	
Vires resumit. Est quidem iniustus dolor 
Rerum aestimator; si tamen tecum exigas, 
Veniam dabis, quod bella post hiemes decem, 
Totidemque messes iam senex miles timet, 
[550]  Aliasque clades rursus, ac nunquam bene	
Troiam iacentem. Magna res Danaos mouet,
Futurus Hector : libera Graios metu. 
Haec una naues causa deductas tenet ; 
Hic classis haeret. Neue crudelem putes, 
555 Quod sorte iussus Hectoris natum petam :	
Petissem Orestem : patere, quod uictor tulit.
(Andromacha) Utinam quidem esses, nate, materna in manu, 
Nossemque quis te casus ereptum mihi
Teneret, aut quae regio! non hostilibus 
[560] Confossa telis pectus, aut uinclis manus	
Secantibus praestricta, non acri latus 
Utrumque flamma cincta, maternam fidem 
Unquam exuissem. Nate, quis te nunc locus,
Fortuna quae possedit ? errore auio
565 Vagus arua lustras ? uastus an patriae uapor	
Corripuit artus ? saeuus an uictor tuo
Lusit cruore ? numquid immanis ferae 
Morsu peremtus pascis Idaeas aues ?
(Ulysses) Simulata remoue uerba : non facile est tibi
[570] Decipere Ulyssem : uicimus matrum dolos,	
Etiam dearum : cassa consilia amoue.
Ubi natus est ? (Andromacha) Ubi Hector ? ubi cuncti Phryges ? 
Ubi Priamus ? unum quaeris : ego quaero omnia.
(Ulysses) Coacta dices, sponte quod fari abnuis.
575 (Andromacha) Tuta est, perire quae potest, debet, cupit.	
(Ulysses) Magnifica uerba mors prope admota excutit.
(Andromacha) Si uis, Ulysse, cogere Andromacham metu, 
Vitam minare : nam mori uotum est mihi.
(Ulysses) Verberibus, igni, morte, cruciatu, eloqui 
[580] Quodcumque celas, adiget inuitam dolor,	
Et pectore imo condita arcana eruet.
Necessitas plus posse, quam pietas, solet. 
(Andromacha) Propone flammas, uulnera, et diras mali 
Doloris artes, et famem, et saeuam sitim, 
585 Variasque pestes undique, et ferrum inditum	
Visceribus ustis, carceris caeci luem,
Et quidquid audet uictor iratus, tumens : 
Animosa nullos mater admittit metus.
(Ulysses) Stulta est fides, celare quod prodas statim
[590] Hic ipse, quo nunc contumax perstas, amor,	
Consulere paruis liberis Danaos monet.
Post arma tam longinqua, post annos decem, 
Minus timerem quos facit Calchas metus,
Si mihi timerem : bella Tetemacho paras.
595 (Andromacha) Inuita Ulyssi gaudium ac Danais dabo.	
Dandum est : fatere, quos premis luctus, dolor.
Gaudete, Atridae ; tuque laetifica, ut soles, 
Refer Pelasgis : Hectoris proles obiit !
(Ulysses) Et esse uerum hoc qua probas Danais fide ?
[600] (Andromacha) Ita quod minari maximum uictor potest,	
Contingat, et me fata maturo exitu
Facilique soluant, ac meo condant solo, 
Et patria tellus Hectorem leuiter premat ; 
Ut luce cassus inter exstinctos iacet, 
605 Datusque tumulo debita exanimis tulit.	
(Ulysses) Expleta fata, stirpe sublata Hectoris,
Solidamque pacem laetus ad Danaos feram. 
Quid agis, Ulysse ? Danaidae credent tibi ? 
Tu cui ? parenti : fingit an quisquam hoc parens,
[610] Nec abominandae mortis auspicium pauet ?	
Auspicia metuunt, qui nihil maius timent.
Fidem alligauit iureiurando suam.
Si peierat, timere quod grauius potest ?
Nunc aduoca astus, anime ; nunc fraudes, dolos,
615 Et totum Ulyssem : ueritas nunquam perit.	
Scrutare matrem : moeret, illacrimat, gemit,
Et huc et illuc anxios gressus refert, 
Missasque uoces aure sollicita excipit. 
Magis haec timet, quam moeret : ingenio est opus.
[620] Alios parentes alloqui in luctu decet :	
Tibi gratulandum est, misera, quod nato cares,
Quem mors manebat saeua, praecipitem datum 
E turre, lapsis sola quae muris manet.
(Andromacha) Me liquit animus, membra quatiuntur, labant, 
625 Torpetque uinctus frigido sanguis gelu.	
(Ulysses) Intremuit : hac, hac parte quaerenda est mihi.
Matrem timor detexit : iterabo metum. 
Ite, ite, celeres, fraude materna abditum 
Hostem Pelasgi nominis, pestem ultimam, 
[630] Ubicumque latitat, erutam in medium date.	
Bene est : tenetur : perge, festina, attrahe.
Quid respicis, trepidasque ? iam certe perit. 
(Andromacha) Utinam timerem ! solitus ex longo est metus. 
Dediscit animus sero quod didicit diu.
635 (Ulysses) Lustrale quoniam debitum muris puer	
Sacrum antecessit, nec potest uatem sequi
Meliore fato raptus, hoc Calchas ait 
Modo piari posse redituras rates,
Si placet undas Hectoris sparsi cinis,
[640] Ac tumulus imo totus aequetur solo.		
Nunc ille quoniam debitam effugit necem,
Erit admouenda sedibus sacris manus.
(Andromacha) Quid agimus ? animum distrahit geminus timor 
Hinc natus, illinc coniugis cari cinis.
645 Pars utra uincet ? testor immites deos,	
Deosque ueros, coniugis manes mei,
Non aliud, Hector, in meo nato mihi 
Placere, quam te : uiuat, ut possit tuos 
Referre uultus. Prorutus tumulo cinis 
[650] Mergetur ? ossa fluctibus spargi sinam	
Disiecta uastis ? potius hic mortem oppetat.
Poteris nefandae deditum mater neci 
Videre ? poteris celsa per fastigia
Missum rotari ? potero : perpetiar, feram,
655 Dum non meus post fata uictoris manu	
Iactetur Hector. Hic suam poenam potest
Sentire ; at illum fata iam in tuto locant.
Quid fluctuaris ? statue, quem poenae extrahas. 
Ingrata, dubitas ? Hector est illic tuus.
[660] Erras : utrinque est Hector : hic sensus potens,	
Forsan futurus ultor exstincti patris.
Utrique parci non potest : quidnam facis ? 
Serua e duobus, anime, quem Danai timent. 
(Ulysses) Responsa peragam : funditus busta eruam. 
665 (Andromacha) Quae uendidistis ? (Ulysses) Pergam, et e summo aggere 
Traham sepulcra. (Andromacha) Caelitum appello fidem, 
Fidemque Achillis : Pyrrhe, genitoris tui
Munus tuere. (Ulysses) Tumulus hic campo statim 
Toto iacebit. (Andromacha) Fuerat hoc prorsus nefas 
[670] Danais inausum : templa uiolastis, deos	
Etiam fauentes : busta transierat furor.
Resistam : inermes offeram armatis manus. 
Dabit ira uires : qualis Argolicas ferox 
Turmas Amazon strauit ; aut qualis deo 
675 Percussa Maenas, entheo siluas gradu	
Armata thyrso terret, atque expers sui
Vulnus dedit, nec sensit ; in medios ruam, 
Tumuloque cineris socia defenso cadam. 
(Ulysses) Cessatis ? et uos flebilis clamor mouet, 
[680] Furorque cassus feminae ? iussa ocius	
Peragite. (Andromacha) Me, me sternite hic ferro prius.
Repellor ? heu me! rumpe fatorum moras. . 
Molire terras, Hector, ut Ulyssem domes.
Vel umbra satis est : arma concussit manu.
685 Iaculatur ignes : cernitis, Danai, Hectorem ?	
An sola uideo ? (Ulysses) Funditus cuncta erue.
(Andromacha) Quid agis ? ruina mater et natum et uirum 
Prosternis una : forsitan Danaos prece
Placare poteris : conditum elidet statim
[690] Immane busti pondus : intereat miser	
Ubicumque potius, ne pater natum obruat,
Prematque patrem natus. Ad genua accido 
Supplex, Ulysse, quamque nullius pedes 
Nouere dextram, pedibus admoueo tuis. 
695 Miserere matris, et preces placidus pias	
Patiensque recipe; quoque te celsum altius
Superi leuarunt, mitius lapsos preme 
Misero datur quodcumque, fortunae datur. 
Sic te reuisat coniugis sanctae torus, 
[700] Annosque, dum te recipit, extendat suos	
Laerta! sic te iuuenis excipiat tuus,
Et uota uincens uestra felici indole,
Aetate auum transcendat, ingenio patrem! 
Miserere matris : unicum afflictae mihi 
705 Solamen hoc est. (Ulysses) Exhibe natum, et roga.	
(Andromacha) Huc e latebris procede tuis,
Flebile matris furtum miserae. 
Hic est, hic est, terror, Ulysse, 
Mille carinis. Submitte manus, 
[710] Dominique pedes supplice dextra	
Stratus adora : nec turpe puta,
Quidquid miseros Fortuna iubet. 
Pone ex animo reges atauos, 
Magnique senis iura per omnes 
715 Inclita terras excidat Hector.	
Gere captiuum, positoque genu,
Si tua nondum funera sentis, 
Matris fletus imitare tuae. 
Vidit pueri regis lacrimas
[720] Et Troia prior, paruusque minas	
Trucis Alcidae flexit Priamus.
Ille, ille ferox, cuius uastis 
Viribus omnes cessere ferae; 
Qui perfracto limine Ditis 
725 Caecum retro patefecit iter,	
Hostis parui uictus lacrimis :
«Suscipe, dixit, rector, habenas, 
Patrioque sede celsus solio,
Sed sceptra fide meliore tene.»
[730] Hoc fuit illo uictore capi.  	
Discite mites Herculis iras.
An sola placent Herculis arma? 
Iacet ante pedes non minor illo 
Supplice supplex, uitamque petit : 
735 Regnum Troiae, quocumque uolet,	 
Fortuna ferat.

ULYYSES, ANDROMACHA, ASTYANAX. 

(Ulysses) Matris quidem me moeror attonitae mouet :
Magis Pelasgae me tamen matres mouent,
Quarum iste magnos crescit in luctus puer.
[740] (Andromacha) An has ruinas urbis in cinerem datas	
Hic excitabit? hae manus Troiam erigent?
Nullas habet spes Troia, si tales habet. 
Non sic iacemus Troes, ut cuiquam metas 
Possimus esse : spiritus genitor facit?
745 Sed nempe tractus : ipse post Troiam pater	
Posuisset animos, magna quos frangunt mala.
Si poena petitur, quae peti grauior potest?
Famulare collo nobili subeat iugum. 
Seruire liceat : aliquis hoc regi negat? 
[750] (Ulysses) Non hoc Ulysses, sed negat Calchas tibi.	
(Andromacha) O machinator fraudis, o scelerum artifex,
Virtute cuius bellica nemo occidit, 
Dolis et astu maleficae mentis iacent 
Etiam Pelasgi ; uatem et insontes deos 
755 Praetendis? hoc est pectoris facinus tui,	
Nocturne miles, fortis in pueri necem.
Iam solus audes aliquid, et claro die.
(Ulysses) Virtus Ulyssis Danaidis nota est satis, 
Nimisque Phrygibus : non uacat uanis diem 
[760] Conterere uerbis : ancoras classis legit.	
(Andromacha) Breuem moram largire, dum officium parens
Nato supremum reddo, et amplexu ultimo 
Auidos dolores satio. (Ulysses) Misereri tui 
Utinam liceret ! quod tamen solum licet, 
765 Tempus moramque dabimus : arbitrio tuo	
Implere lacrimis : fletus aerumnas leuat.
(Andromacha) O dulce pignus ! o decus lapsae domus ! 
Summumque Troiae funus ! o Danaum timor ! 
Genitricis o spes uana ! cui demens ego
[770] Laudes parentis bellicas, annos aui          	
Medios precabar : uota destituit deus.
Iliaca non tu sceptra regali potens 
Gestabis aula; iura nec populis dabis, 
Victasque gentes sub tuum mittes iugum :
775 Non Graia caedes terga : non Pyrrhum trahis ;	
Non arma tenera parua tractabis manu;
Sparsasque passim saltibus latis feras
Audax sequeris; nec stato lustri die 
Solemne referens Troici lusus sacrum, 
[780] Puer citatas nobilis turmas ages :	                  
Non inter aras, mobili uelox pede,
Reuotante flexo concitos cornu modos, 
Barbarica prisco templa saltatu coles. 
O morte dira tristius leti genus!
785 Flebilius aliquid Hectoris magni nece	                   
Muri uidebunt. (Ulysses) Rumpe iam fletus parens.
Magnus sibi ipse non facit finem dolor.
(Andromacha) Lacrimis, Ulysse (parua, quam petimus, mora est) 
Concede, paruos ut mea condam manu
[790] Viuentis oculos. Occidis paruus quidem,	
Sed iam timendus. Troia te exspectat tua :
I, uade liber; liberos Troas uide.
(Astyanax)  Miserere, mater! (Andromacha) Quid meus retines sinus, 
Manusque matris? cassa praesidia occupas.
795 Fremitu leonis qualis audito tener	                 
Timidum iuuencus applicat matri latus;
At ille saeuus, matre summota, leo, 
Praedam minorem morsibus uastis premens, 
Frangit, uehitque : talis e nostro sinu
[800] Te rapiet hostis. Oscula et fletus, puer,	
Lacerosque crines excipe, et plenus mei
Occurre patri : pauca maternae tamen 
Perfer querelae uerba : Si manes habent 
Curas priores, nec perit flammis amor, 
805 Seruire Graio pateris Andromachen iugo,	
Crudelis Hector? lentus et segnis iaces?
Rediit Achilles. Sume nunc iterum comas,
Et sume lacrimas, quidquid e misero uiri 
Funere relictum est; sume, quae reddas tuo
[810] Oscula parenti : matri hanc solatio	                  
Relinque uestem; tumulus hanc tetigit meus,
Manesque cari : quidquid hic cineris latet, 
Scrutabor ore. (Ulysses) Nullus est flendi modus. 
Abripite propere classis Argolicœ moram.

CHORUS TROADUM.

815 Quae uocat sedes habitanda captas?	
Thessali montes, et opaca Tempe?
An uiros tellus dare militares 
Aptior Phthie? meliorque fetu 
Fortis armenti lapidosa Trachin? 
[820] An maris uasti domitrix Iolcos ?	
Urbibus centum spatiosa Crete?
Parua Gortyne, sterilisque Tricce? 
An frequens ruscis leuibus Mothone? 
Quae sub Oetaeis latebrosa siluis
825 Misit infestos Troiae ruinis	
Non semel arcus?
Olenos tectis habitata raris? 
Virgini Pleuron inimica diuae? 
An maris lati sinuosa Troezen? 
[830] Pelion regnum Prothoi superbum,	
Tertius caelo gradus? hic recumbens
Montis exesi spatiosus antro,
Iam trucis Chiron pueri magister, 
Tinnulas plectro feriente chordas, 
835 Tunc quoque ingentes acuebat iras	
Bella canendo.
An ferax uarii lapidis Carystos? 
An premens litus maris inquieti 
Semper Euripo properante Chalcis? 
[840] Quolibet uento faciles Calydnae?	
An carens nunquam Gonoessa uento?
Quaeque formidat Borean Enispe? 
Attica pendens Peparethos ora? 
An sacris gaudens tacitis Eleusin? 
845 Numquid Aiacis Salamina ueram?	
Aut fera notam Calydona saeua?
Quasque perfundit subiturus aequor 
Segnibus terras Titaressos undis? 
Bessan et Scarphen? Pylon an senilem? 
[850] Pharin? an Pisam, Iouis et coronis	                  
Elida claram?
Quolibet tristis miseras procella 
Mittat, et donet cuicumque terme, 
Dum luem tantam Troiae atque Achiuis 
855 Quae tulit, Sparte procul absit : absit	
Argos, et saeui Pelopis Mycenae;
Neritos parua, breuior Zacyntho, 
Et nocens saxis Ithace dolosis. 
Quod manet fatum, dominusque quis te,
[860] Aut quibus terris, Hecube, uidendam	
Ducet? in cuius moriere regno?

ACTUS QUARTUS. 
HELENA, ANDROMACHA, HECUBA, POLYXENA, MUTA
PERSONA.
(Helena)   Quicumque hymen funestus, illaetabilis,
Lamenta, caedes, sanguinem, gemitus habet, 
Est auspice Helena dignus. Euersis quoque 
865 Nocere cogor Phrygibus : ego Pyrrhi toros	
Narrare falsos iubeor; ego cultus dare,
Habitusque Graios : arte capietur mea, 
Meaque fraude concidet Paridis soror. 
Fallatur: ipsi leuius hoc equidem reor. 
[870] Optanda mors est, sine metu mortis mori.	
Quid iussa cessas agere? ad auctores redit
Sceleris coacti culpa. Dardaniae domus 
Generosa uirgo, melior afflictos deus 
Respicere coepit; teque felici parat 
875 Dolare thalamo : tale coniugium tibi	                   
Non ipsa sospes Troia, non Priamus daret.
Nam te Pelasgae maximum gentis decus 
Ad sancta lecti iura legitimi petit,
Cui regna campi lata Thessalici patent.
[880] Te magna Tethys, teque tot pelagi deae,	
Placidumque numen aequoris tumidi Thetis
Suam uocabunt : te datam Pyrrho socer 
Peleus nurum uocabit, et Nereus nurum. 
Depone cultus squalidos, festos cape. 
885 Dedisce captam : deprime horrentes comas,	
Crinemque docta patere distingui manu.
Hic forsitan te casus excelso magis 
Solio reponet : profuit multis capi. 
(Andromacha) Hoc deerat unum Phrygibus euersis malum, 
[890] Gaudere? flagrant strata passim Pergama :	
O coniugale tempos! an quisquam audeat
Negare? quisquam dubius ad thalamos eat,
Quos Helena suadet? Pestis, exitium, lues 
Utriusque populi! ternis hos tumulos ducum? 
895 Et nuda totis ossa quae passim iacent	
Inhumata campis? haec hymen sparsit tuus.
Tibi fluxit Asiae, fluxit Europae cruor; 
Quum dimicantes lenta prospiceres uiros, 
Incerta uoti. Perge, thalamos appara. 
[900] Taedis quid opus est? quidue solemni face?	
Quid igne? thalamis Troia praelucet nouis.
Celebrate Pyrrhi, Troades, connubia; 
Celebrate digne : planctus et gemitus sonent. 
(Helena)   Ratione quamuis careat, et flecti neget 
905 Magnus dolor, sociosque nonnunquam sui	
Moeroris ipsos oderit; causam tamen
Possum tueri iudice infesto meam,
Grauiora passa. Luget Andromacha Hectorem, 
Et Hecuba Priamum : solus occulte Paris 
[910] Lugendus Helenae est. Durum et inuisum et graue est,	
Seruitia ferre : patior hoc olim iugum,
Annis decem captiua. Prostratum Ilium est, 
Versi penates : perdere est patriam graue; 
Grauius timere. Vos leuat tanti mali
915 Comitatus : in me uictus et uictor furit.	
Quam quisque famulam traheret, incerto diu
Casu pependit : me meus traxit statim 
Sine sorte dominus. Causa bellorum fui, 
Tantaeque Teucris cladis: hoc uerum puta, 
[920] Spartana puppis uestra si secuit freta;	
Sin rapta Phrygiis praeda remigibus fui.
Deditque donum iudici uictrix dea,
Ignosce Paridi: iudicem iratum mea 
Habitura causa est; ista Menelaum manent 
925 Arbitria : nunc hanc, luctibus paulum tuis,	
Andromacha, omissis, flecte. Vix lacrimas queo
Retinere. (Andromacha) Quantum est, Helena quod lacrimat, malum!
Cur lacrimat autem? Fare, quos Ithacus dolos, 
Quae scelera nectat ; utrum ab Idaeis iugis
[930] Iactanda uirgo est? arcis an celsae edito	
Mittenda saxo? num per has uastum in mare
Voluenda rupes, latere quas scisso leuat 
Altum uadosos Sigion spectans sinus? 
Dic, fare, quidquid subdolo uultu tegis. 
935 Leuiora mala sont cuncta, quam Priami gener	
Hecubaeque Pyrrhus : fare, quam poenam pares. 
Exprome, et unum hoc deme nostris cladibus,
Falli : paratas perpeti mortem uides.
(Helena)  Utinam iuberet me quoque interpres deum
[940] Abrumpere ense lucis inuisae moras,	
Vel Achillis ante busta, furibunda manu
Occidere Pyrrhi, fata comitantem tua, 
Polyxene miseranda; quam tradi sibi, 
Cineremque Achilles ante mactari suum, 
945 Campo maritus ut sit Elysio, iubet.	                  
(Andromacha) Vide, ut animus ingens laetus audierit necem.
Cultus decoros regiae uestis petit,
Et admoueri crinibus patitur manum. 
Mortem putabat illud, hoc thalamos putat. 
[950] At misera luctu mater audito stupet,	                  
Labefacta mens succubuit. Assurge, alleua
Animum, et cadentem misera firma spiritum. 
Quam tenuis anima uinculo pendet leui ! 
Minimum est, quod Hecubam facere felicem potest.
955 Spirat ; reuixit : prima mors miseros fugit.	
(Hecuba) Adhuc Achilles uiuit in poenas Phrygum?
Adhuc rebellat? o manum Paridis leuem! 
Cinis ipse nostrum sanguinem ac tumulus silit. 
Modo turba felix latera cingebat mea.
[960] Lassabar in tot oscula, in totum gregem	
Diuidere matrem : sola nunc haec est super,
Votum, comes, leuamen, afflictae quies. 
Haec totus Hecubae fetus; hac sola uocor 
Iam uoce mater. Dura et infelix, age, 
965 Elabere anima; denique hoc unum mihi	
Remitte funus. Irrigat fletus genas,
Imberque uicto subitus e uultu cadit. 
Laetare, gaude, nata : quam uellet tuos 
Cassandra thalamos, uellet Andromache tuos! 
[970] (Andromacha) Nos, Hecuba, nos, nos, Hecuba, lugendae sumus, 
Quas mota classis huc et huc sparsas feret.	
Hanc cara tellus sedibus patriis teget.
(Helena)  Magis inuidebis, si tuam sortem scias.
(Andromacha) An aliqua poenae pars meae ignota est mihi?
975 (Helena)  Versata dominos urna captiuis dedit.	
(Andromacha) Cui famula tradar, ede : quem dominum uoco?
(Helena)  Te sorte prima Scyrius iuuenis tulit.
(Andromacha) Cassandra felix ! quam furor sorte eximit, 
Phoebusque. (Helena)  Regum hanc maximus rector tenet. 
[980] (Hecuba) Estne aliquis, Hecubam qui suum dici uelit?	
(Helena)   Ithaco obtigisti praeda nolenti breuis.
(Hecuba)  Quis tam impotens ac dirus, et iniquae ferus 
Sortitor urnae regibus reges dedit?
Quis tam sinister diuidit captas deus?
985 Quis arbiter crudelis et miseris grauis,	
Eligere dominos nescit? et saeua manu
Dat iniqua miseris fata? quis matrem Hectoris 
Armis Achillis miscet? ad Ulyssem uocor! 
Nunc uicta, nunc captiua, nunc cunctis mihi 
[990] Obsessa uideor cladibus : domini pudet,	
Non seruitutis. Hectoris spolium feret,
Qui tulit Achillis? sterilis, et saeuis fretis 
Inclusa tellus non capit tumulos meos.
Duc, duc, Ulysse : nil moror : dominum sequor.
995 Me mea sequentur fata  non pelago quies	
Tranquilla ueniet, saeuiet uentis mare,
Et bella, et ignis, et mea, et Priami mala; 
Dumque ista ueniunt, interim hoc poenae loco est :
Sortem occupaui, praemium eripui tibi.
[1000] Sed incitato Pyrrhus accurrit gradu,                 
Vultuque toruo. Pyrrhe, quid cessas? age,
Reclude ferro pectus, et Achillis tui 
Coniunge soceros : perge, mactator senum; 
Et hic decet te sanguis : abreptam trahe. 
1005 Maculate superos caede funesta deos	
Maculate Manes. Quid precer uobis? precor
His digna sacris aequora : hoc classi accidat 
Toti Pelasgae, ratibus hoc mille accidat, 
Meae precabor, quum uehar, quidquid rati. 

CHORUS TROADUM.

[1010] Dulce moerenti populus dolentum,	                  
Dulce lamentis resonare gentes.
Lentius luctus lacrimaeque mordent, 
Turba quas fletu simili frequentat. 
Semper, ah, semper dolor est malignus :
1015 Gaudet in multos sua fata mitti,	                  
Seque non solum placuisse poenae.
Ferre, quam sortem patiuntur omnes, 
Nemo recusat.
Nemo se credet miserum, licet sit,
[1020] Tolle felices : remoueto multo	
Diuites auro : remoueto centum	
Rura qui scindant opulenta bubus; 
Pauperi surgent animi iacentes.
Est miser nemo, nisi comparatus.
1025 Dulce in immensis posito ruinis	
Neminem laetos habuisse uultus.
Ille deplorat, queriturque fatum, 
Qui secans fluctum rate singulari 
Nudus in portus cecidit petitos :
[1030] Aequior casum tulit, et procellas,	
Mille qui ponto pariter carinas
Obrui uidit, tabulaque litus 
Naufraga spargi, mare quum coactis 
Fluctibus Corus prohibet reuerti. 
1035 Questus est Hellen cecidisse Phryxus,	
Quum gregis ductor, radiante uillo,
Aureo fratrem simul et sororem 
Sustulit tergo, medioque iactum 
Fecit in ponto. Tenuit querelas
[1040] Et uir, et Pyrrhe, mare quum uiderent,	
Et nihil praeter mare quum uiderent,
Unici terris homines relicti.
Soluet hunc coetum lacrimasque nostras
Sparget huc illuc agitata classis,
1045 Et tuba iussi dare uela nautae,	
Quum, simul uentis properante remo,
Prenderint altum, fugietque litus. 
Quis status mentis miseris, ubi omnis 
Terra decrescet, pelagusque crescet 
[1050] Celsa quum longe latitabit Ide?	
Tum puer matri, genitrixque nato,
Troia qua iaceat regione monstrans, 
Dicet, et longe digito notabit :
Ilium est illic, ubi fumus alte
1055 Serpit in caelum, nebulaeque turpes.	
Troes hoc signo patriam uidebunt.

ACTUS QUINTUS. 
NUNTIUS, ANDROMACHA, HECUBA. 

(Nuntius) O dira fata, saeua, miseranda, horrida, 
Quod tam ferum, tam triste bis quinis scelus 
Mars uidit annis? quid prius referens gemam? 
[1060] Tuosne potius, an tuos luctus, anus?	                  
(Hecuba)  Quoscumque luctus fleueris, flebis meos.
Sua quemque tantum, me omnium clades premit. 
Mihi cuncta pereunt : quisquis est, Hecubae est, miser. 
(Nuntius) Mactata uirgo est : missus e muris puer.
1065 Sed uterque letum mente generosa tulit.	
(Andromacha) Expone seriem caedis, et duplex nefas
Prosequere : gaudet magnus aerumnas dolor 
Tractare totas : ede, et enarra omnia.
(Nuntius) Est una magna turris e Troia super,
[1070] Assueta Priamo; cuius e fastigio	                  
Summisque pinnis arbiter belli sedens
Regebat acies : turre in hac blando sinu 
Fouens nepotem, quum metu uersos graui 
Danaos fugaret Hector et ferro, et face, 
1075 Paterna puero bella monstrabat senex.	
Haec nota quondam turris, et muri decus,
Nunc saeua cautes, undique affusa ducum
Plebisque turba cingitur : totum coit 
Ratibus relictis uulgus : his collis procul
[1080] Aciem patenti liberam praebet loco;	                  
His alta rupes, cuius e cacumine
Erecta summos turba librauit pedes.
Hunc pinus, illum laurus, hunc fagus gerit, 
Et tota populo silua suspenso tremit.
1085 Extrema montis ille praerupti petit,	                 
Semiusta at ille tecta, uel saxum imminens
Muri cadentis pressit : atque aliquis (nefas!) 
Tumulo ferus spectator Hectoreo sedet. 
Per spatia late plena sublimi gradu
[1090] Incedit Ithacus, paruulum dextra trahens	
Priami nepotem : nec gradu segni puer
Ad alta pergit moenia. Ut summa stetit 
Pro turre, uultus huc et huc acres tulit, 
Intrepidus animo : qualis ingentis ferae 
1095 Paruus tenerque fetus, et nondum potens	
Saeuire dente, iam tamen tollit minas,
Morsusque inanes tentat, atque animis tumet :
Sic ille dextra prensus hostili puer
Ferox, superne mouerat uulgum ac duces,	
[1100] Ipsumque Ulyssem : non flet e turba omnium,	
Qui fletur : ac dum uerba fatidici et preces 
Concipit Ulysses uatis, et saeuos ciet
Ad sacra superos, sponte desiluit sua 
In media Priami regna. 
1105 (Andromacha) Quis Colchus hoc, quis sedis incertae Scytha	
Commisit? aut quae Caspium tangens mare
Gens iuris expers ausa? Non Busiridis 
Puerilis aras sanguis aspersit feri ;
Nec parua gregibus membra Diomedes suis
[1110] Epulanda posuit. Quis tuos artus tenet,	
Tumuloque tradet? (Nuntius) Quos enim praeceps locus 
Reliquit artus? ossa disiecta et graui
Elisa casu, signa clari corporis, 
Et ora, et illas nobiles patris notas 
1115 Confudit imam pondus ad terram datum.	
Soluta ceruix : silicis impulsu caput
Ruptum, cerebro penitus expresso : iacet
Deforme corpus. (Andromacha) Sic quoque est similis patri. 
(Nuntius) Praeceps ut altis cecidit e muris puer,
[1120] Fleuitque Achiuum turba, quod fecit, nefas;	
Idem ille populus aliud ad facinus redit,
Tumulumque Achillis. Huius extremum latus 
Rhoetea leni uerberant fluctu uada.
Auersa cingit campus, et cliuo leui
1125 Erecta medium uallis includens locum	
Crescit theatri more. Concursus frequens
Impleuit omne litus. Hi classis moras
Hac morte solui rentur; hi stirpem hostium 
Gaudent recidi : magna pars uulgi leuis
[1130] Odit scelus, spectatque : nec Troes minus	
Suum frequentant funus, et pauidi metu
Partem ruentis ultimam Troiae uident.
Quum subito, thalami more, praecedunt faces. 
It pronuba illic Tyndaris, moestum caput 
1135 Demissa : tali nubat Hermione modo,	
Phryges precantur : sic uiro turpis suo
Reddatur Helene. Terror attonitos tenet 
Utrosque populos : ipsa deiectos gerit 
Vultus pudore; sed tamen fulgent genae, 
[1140] Magisque solito splendet extremus decor :	
Ut esse Phoebi dulcius lumen solet
Iam iam cadentis, astra quum repetunt uices, 
Premiturque dubius nocte uicina dies.
Stupet omne uulgus; et fere cuncti magis
1145 Peritura laudant : hos mouet formae decus,	
Hos mollis aetas, hos uagae rerum uices.
Mouet animus omnes fortis, et leto obuius. 
Pyrrhum antecedit : omnium mentes tremunt :
Mirantur, ac miserantur. Ut primum ardui 
[1150] Sublime montis tetigit, atque alte edito	
Iuuenis paterni uertice in busti stetit,
Audax uirago non tulit retro gradum , 
Conuersa ad ictum stat truci uultu ferox. 
Tam fortis animus omnium mentes ferit :
1155 Nouumque monstrum est, Pyrrhus ad caedem piger.	
Ut dextra ferrum penitus exacta abdidit,
Subitus, recepta morte, prorupit cruor
Per uulnus ingens : nec tamen, moriens, adhuc 
Deponit animos; cecidit, ut Achilli grauem
[1160] Factura terram, prona, et irato impetu.	
Uterque fleuit coetus : at timidum Phryges
Misere gemitum : clarius uictor gemit.
Hic ordo sacri : non stetit fusus cruor, 
Humoue summa fluxit : obduxit statim, 
1165 Saeuusque totum sanguinem tumulus bibit.	
(Hecuba)  Ite, ite, Danai; petite iam tuti domos,
Optata uelis maria diffusis secet
Secura classis : concidit uirgo, ac puer.
Bellum peractum est : quo meas lacrimas feram?
[1170] Ubi hanc anilis exspuam leti moram?	
Natam an nepotem, coniugem an patriam fleam?
An omnia? an me? Sola mors uotum meum. 
Infantibus uiolenta , uirginibus uenis, 
Ubicumque properas, saeua : me solam times, 
1175 Vitasque : gladios inter ac tela et faces	
Quaesita tota nocte, cupientem fugis.
Non hostis, aut ruina, non ignis meos 
Absumsit artus : quam prope a Priamo steti ? 
(Nuntius) Repetite celeri maria, captiuae, gradu.
[1180] Iam uela puppis laxat, et classis mouet.