[3b,0] LIBER TERTIVS. 

[3b,1] I. 
Callimachi Manes et Coi sacra Philitae,
    in uestrum, quaeso, me sinite ire nemus.
primus ego ingredior puro de fonte sacerdos
    Itala per Graios orgia ferre choros.
dicite, quo pariter carmen tenuastis in antro
    quoue pede ingressi? quamue bibistis aquam?
ah ualeat, Phoebum quicumque moratur in armis!
    exactus tenui pumice uersus eat,
quo me Fama leuat terra sublimis, et a me
10   nata coronatis Musa triumphat equis,
et mecum in curru parui uectantur Amores,
    scriptorumque meas turba secuta rotas.
quid frustra immissis mecum certatis habenis?
    non datur ad Musas currere lata uia.
multi, Roma, tuas laudes annalibus addent,
    qui finem imperii Bactra futura canent.
sed, quod pace legas, opus hoc de monte Sororum
    detulit intacta pagina nostra uia.
mollia, Pegasides, date uestro serta poetae:
20   non faciet capiti dura corona meo.
at mihi quod uiuo detraxerit inuida turba,
    post obitum duplici faenore reddet Honos;
omnia post obitum fingit maiora uetustas:
    maius ab exsequiis nomen in ora uenit.
nam quis equo pulsas abiegno nosceret arces,
    fluminaque Haemonio comminus isse uiro,
Idaeum Simoenta Iouis cum prole Scamandro,
    Hectora per campos ter maculasse rotas?
Deiphobumque Helenumque et Pulydamantis in armis
30   qualemcumque Parim uix sua nosset humus.
exiguo sermone fores nunc, Ilion, et tu
    Troia bis Oetaei numine capta dei.
nec non ille tui casus memorator Homerus
    posteritate suum crescere sensit opus;
meque inter seros laudabit Roma nepotes:
    illum post cineres auguror ipse diem.
ne mea contempto lapis indicet ossa sepulcro
38   prouisum est Lycio uota probante deo. 

[3b,2] II. 
Carminis interea nostri redeamus in orbem,
    gaudeat ut solito tacta puella sono.
Orphea delenisse feras et concita dicunt
    flumina Threicia sustinuisse lyra;
saxa Cithaeronis Thebanam agitata per artem
    sponte sua in muri membra coisse ferunt;
quin etiam, Polypheme, fera Galatea sub Aetna
    ad tua rorantis carmina flexit equos:
miremur, nobis et Baccho et Apolline dextro,
10   turba puellarum si mea uerba colit?
quod non Taenariis domus est mihi fulta columnis,
    nec camera auratas inter eburna trabes,
nec mea Phaeacas aequant pomaria siluas,
     non operosa rigat Marcius antra liquor;
at Musae comites et carmina cara legenti,
    nec defessa choris Calliopea meis.
fortunata, meo si qua's celebrata libello!
    carmina erunt formae tot monumenta tuae.
nam neque pyramidum sumptus ad sidera ducti,
20   nec Iouis Elei caelum imitata domus,
nec Mausolei diues fortuna sepulcri
    mortis ab extrema condicione uacant.
aut illis flamma aut imber subducet honores,
    annorum aut tacito pondere uicta ruent.
at non ingenio quaesitum nomen ab aeuo
26   excidet: ingenio stat sine morte decus. 

[3b,3] III. 
Visus eram molli recubans Heliconis in umbra,
    Bellerophontei qua fluit umor equi,
reges, Alba, tuos et regum facta tuorum,
    tantum operis, neruis hiscere posse meis;
paruaque iam magnis admoram fontibus ora
    (unde pater sitiens Ennius ante bibit,
et cecinit Curios fratres et Horatia pila,
    regiaque Aemilia uecta tropaea rate,
uictricisque moras Fabii pugnamque sinistram
10   Cannensem et uersos ad pia uota deos,
Hannibalemque Lares Romana sede fugantis,
    anseris et tutum uoce fuisse Iouem),
cum me Castalia speculans ex arbore Phoebus
    sic ait aurata nixus ad antra lyra:
'quid tibi cum tali, demens, est flumine? quis te
    carminis heroi tangere iussit opus?
non hinc ulla tibi speranda est fama, Properti:
    mollia sunt paruis prata terenda rotis;
ut tuus in scamno iactetur saepe libellus,
20    quem legat exspectans sola puella uirum.
cur tua praescriptos euecta est pagina gyros?
    non est ingenii cumba grauanda tui.
alter remus aquas alter tibi radat harenas,
    tutus eris: medio maxima turba mari est.'
dixerat, et plectro sedem mihi monstrat eburno,
    quo noua muscoso semita facta solo est.
hic erat affixis uiridis spelunca lapillis,
    pendebantque cauis tympana pumicibus,
orgia Musarum et Sileni patris imago
30   fictilis et calami, Pan Tegeaee, tui;
et Veneris dominae uolucres, mea turba, columbae
    tingunt Gorgoneo punica rostra lacu;
diuersaeque nouem sortitae iura Puellae
    exercent teneras in sua dona manus:
haec hederas legit in thyrsos, haec carmina neruis
    aptat, at illa manu texit utraque rosam.
e quarum numero me contigit una dearum
    (ut reor a facie, Calliopea fuit):
'contentus niueis semper uectabere cycnis,
40   nec te fortis equi ducet ad arma sonus.
nil tibi sit rauco praeconia classica cornu
     flare, nec Aonium tingere Marte nemus;
aut quibus in campis Mariano proelia signo
    stent et Teutonicas Roma refringat opes,
barbarus aut Suebo perfusus sanguine Rhenus
    saucia maerenti corpora uectet aqua.
quippe coronatos alienum ad limen amantes
    nocturnaeque canes ebria signa morae,
ut per te clausas sciat excantare puellas,
50   qui uolet austeros arte ferire uiros.'
talia Calliope, lymphisque a fonte petitis
52   ora Philitea nostra rigauit aqua. 

[3b,4] IV. 
Arma deus Caesar dites meditatur ad Indos,
    et freta gemmiferi findere classe maris.
magna, Quiris, merces: parat ultima terra triumphos;
    Tigris et Euphrates sub tua iura fluent;
sera, sed Ausoniis ueniet prouincia uirgis;
    assuescent Latio Partha tropaea Ioui.
ite agite, expertae bello, date lintea, prorae,
    et solitum, armigeri, ducite munus, equi!
omina fausta cano. Crassos clademque piate!
10   ite et Romanae consulite historiae!
Mars pater, et sacrae fatalia lumina Vestae,
    ante meos obitus sit precor illa dies,
qua uideam spoliis oneratos Caesaris axes,
    et subter captos arma sedere duces,
tela fugacis equi et bracati militis arcus,
    ad uulgi plausus saepe resistere equos,
inque sinu carae nixus spectare puellae
    incipiam et titulis oppida capta legam!
ipsa tuam serua prolem, Venus: hoc sit in aeuum,
20   cernis ab Aenea quod superesse caput.
praeda sit haec illis, quorum meruere labores:
22   me sat erit Sacra plaudere posse Via. 

[3b,5] V. 
Pacis Amor deus est, pacem ueneramur amantes:
    sat mihi cum domina proelia dura mea.
nec mihi mille iugis Campania pinguis aratur,
    nec bibit e gemma diuite nostra sitis,
nec tamen inuiso pectus mihi carpitur auro,
    nec mixta aera paro clade, Corinthe, tua.
o prima infelix fingenti terra Prometheo!
    ille parum caute pectoris egit opus.
corpora disponens mentem non uidit in arto:
10   recta animi primum debuit esse uia.
nunc maris in tantum uento iactamur, et hostem
    quaerimus, atque armis nectimus arma noua.
haud ullas portabis opes Acherontis ad undas:
    nudus in inferna, stulte, uehere rate.
uictor cum uicto pariter miscetur in umbris:
    consule cum Mario, capte Iugurtha, sedes.
Lydus Dulichio non distat Croesus ab Iro:
    optima mors, carpta quae uenit ante die.
me iuuat in prima coluisse Helicona iuuenta
20   Musarumque choris implicuisse manus;
me iuuat et multo mentem uincire Lyaeo,
    et caput in uerna semper habere rosa.
atque ubi iam Venerem grauis interceperit aetas,
    sparserit et nigras alba senecta comas,
tum mihi naturae libeat perdiscere mores,
    quis deus hanc mundi temperet arte domum,
qua uenit exoriens, qua deficit, unde coactis
    cornibus in plenum menstrua luna redit,
unde salo superant uenti, quid flamine captet
30   Eurus, et in nubes unde perennis aqua;
sit uentura dies mundi quae subruat arces,
    purpureus pluuias cur bibit arcus aquas,
aut cur Perrhaebi tremuere cacumina Pindi,
    solis et atratis luxerit orbis equis,
cur serus uersare boues et plaustra Bootes,
    Pleiadum spisso cur coit igne chorus,
curue suos fines altum non exeat aequor,
    plenus et in partes quattuor annus eat;
sub terris sint iura deum et tormenta reorum,
40   num rota, num scopuli, num sitis inter aquas,
aut Alcmaeoniae furiae aut ieiunia Phinei,
    Tisiphones atro si furit angue caput,
num tribus infernum custodit faucibus antrum
    Cerberus, et Tityo iugera pauca nouem,
an ficta in miseras descendit fabula gentes,
    et timor haud ultra quam rogus esse potest.
exitus hic uitae superet mihi: uos, quibus arma
48   grata magis, Crassi signa referte domum. 

[3b,6] VI. 
Dic mihi de nostra quae sentis uera puella:
    sic tibi sint dominae, Lygdame, dempta iuga.
omnis enim debet sine uano nuntius esse,
    maioremque metu seruus habere fidem.
nunc mihi, si qua tenes, ab origine dicere prima
    incipe: suspensis auribus ista bibam.
num me laetitia tumefactum fallis inani,
    haec referens, quae me credere uelle putas?
sicin eram incomptis uidisti flere capillis?
10   illius ex oculis multa cadebat aqua?
nec speculum in strato uidisti, Lygdame, lecto,
    scriniaque ad lecti clausa iacere pedes,
ac maestam teneris uestem pendere lacertis?
    ornabat niueas nullane gemma manus?
tristis erat domus, et tristes sua pensa ministrae
    carpebant, medio nebat et ipsa loco,
umidaque impressa siccabat lumina lana,
    rettulit et querulo iurgia nostra sono?
'haec te teste mihi promissa est, Lygdame, merces?
20   est poena et seruo rumpere teste fidem.
ille potest nullo miseram me linquere facto,
    et qualem nolo dicere habere domi?
gaudet me uacuo solam tabescere lecto?
    si placet, insultet, Lygdame, morte mea.
non me moribus illa, sed herbis improba uicit
    staminea rhombi ducitur ille rota.
illum turgentis sanie portenta rubetae
    et lecta exsuctis anguibus ossa trahunt,
et strigis inuentae per busta iacentia plumae,
30   cinctaque funesto lanea uitta toro.
si non uana canunt mea somnia, Lygdame, testor,
    poena erit ante meos sera sed ampla pedes;
putris et in uacuo texetur aranea lecto:
    noctibus illorum dormiet ipsa Venus.'
quae tibi si ueris animis est questa puella,
    hac eadem rursus, Lygdame, curre uia,
et mea cum multis lacrimis mandata reporta,
    iram, non fraudes esse in amore meo,
me quoque consimili impositum torquerier igni:
40   iurabo bis sex integer esse dies.
quod mihi si e tanto felix concordia bello
42   exstiterit, per me, Lygdame, liber eris. 

[3b,7] VII. 
Ergo sollicitae tu causa, pecunia, uitae!
    per te immaturum mortis adimus iter;
tu uitiis hominum crudelia pabula praebes;
    semina curarum de capite orta tuo.
tu Paetum ad Pharios tendentem lintea portus
    obruis insano terque quaterque mari.
nam dum te sequitur, primo miser excidit aeuo
    et noua longinquis piscibus esca natat.
quod si contentus patrio boue uerteret agros,
10   uerbaque duxisset pondus habere mea,
uiueret ante suos dulcis conuiua Penates,
    pauper, at in terra nil nisi fleret opes.
noluit hoc Paetus, stridorem audire procellae
    et duro teneras laedere fune manus,
sed thyio thalamo aut Oricia terebintho
    effultum pluma uersicolore caput.
hunc paruo ferri uidit nox improba ligno,
    et miser inuisam traxit hiatus aquam;
huic fluctus uiuo radicitus abstulit ungues:
20   Paetus ut occideret, tot coiere mala.
flens tamen extremis dedit haec mandata querelis
    cum moribunda niger clauderet ora liquor:
'di maris Aegaei quos sunt penes aequora, uenti,
    et quaecumque meum degrauat unda caput,
quo rapitis miseros primae lanuginis annos?
    attulimus longas in freta uestra comas.
ah miser alcyonum scopulis affligar acutis!
    in me caeruleo fuscina sumpta deo est.
at saltem Italiae regionibus euehat aestus:
30   hoc de me sat erit si modo matris erit.'
subtrahit haec fantem torta uertigine fluctus;
    ultima quae Paeto uoxque diesque fuit.
Paete, quid aetatem numeras? quid cara natanti
    mater in ore tibi est? non habet unda deos.
et mater non iusta piae dare debita terrae
    nec pote cognatos inter humare rogos,
sed tua nunc uolucres astant super ossa marinae,
    nunc tibi pro tumulo Carpathium omne mare est.
infelix Aquilo, raptae timor Orithyiae,
40   quae spolia ex illo tanta fuere tibi?
aut quidnam fracta gaudes, Neptune, carina?
    portabat sanctos alueus ille uiros.
O centum aequoreae Nereo genitore puellae,
    et tu, materno tacta dolore, Theti;
uos decuit lasso supponere bracchia mento:
    non poterat uestras ille grauare manus.
reddite corpus, aquae! posita est in gurgite uita;
    Paetum sponte tua, uilis harena, tegas;
et quotiens Paeti transibit nauta sepulcrum,
50   dicat 'et audaci tu timor esse potes.'
ite, rates curuate et leti texite causas:
    ista per humanas mors uenit acta manus.
terra parum fuerat fatis, adiecimus undas:
    fortunae miseras auximus arte uias.
ancora te teneat, quem non tenuere penates?
    quid meritum dicas, cui sua terra parum est?
uentorum est, quodcumque paras: haud ulla carina
    consenuit, fallit portus et ipse fidem.
nam tibi nocturnis ad saxa ligata procellis
60   omnia detrito uincula fune cadunt.
sunt Agamemnonias testantia litora curas,
    quae notat Argynni poena Athamantiadae.
{hoc iuuene amisso classem non soluit Atrides,
    pro qua mactata est Iphigenia mora.}
natura insidians pontum substrauit auaris:
    ut tibi succedat, uix semel esse potest.
saxa triumphalis fregere Capherea puppes,
    naufraga cum uasto Graecia tracta salo est.
paulatim socium iacturam fleuit Ulixes,
70   in mare cui soliti non ualuere doli.
at tu, saeue Aquilo, numquam mea uela uidebis:
72   ante fores dominae condar oportet iners. 

[3b,8] VIII. 
Dulcis ad hesternas fuerat mihi rixa lucernas
    uocis et insanae tot maledicta tuae.
tu uero nostros audax inuade capillos
    et mea formosis unguibus ora nota,
tu minitare oculos subiecta exurere flamma,
    fac mea rescisso pectora nuda sinu!
cum furibunda mero mensam propellis et in me
    proicis insana cymbia plena manu,
nimirum ueri dantur mihi signa caloris:
10   nam sine amore graui femina nulla dolet.
quae mulier rabida iactat conuicia lingua,
    haec Veneris magnae uoluitur ante pedes.
custodum grege seu circa se stipat euntem,
    seu sequitur medias, maenas ut icta, uias,
seu timidam crebro dementia somnia terrent,
    seu miseram in tabula picta puella mouet,
his ego tormentis animi sum uerus haruspex,
    has didici certo saepe in amore notas.
non est certa fides, quam non in iurgia uertas:
20   hostibus eueniat lenta puella meis.
in morso aequales uideant mea uulnera collo:
    me doceat liuor mecum habuisse meam.
aut in amore dolere uolo aut audire dolentem,
    siue meas lacrimas siue uidere tuas,
tecta superciliis si quando uerba remittis,
    aut tua cum digitis scripta silenda notas.
odi ego quos numquam pungunt suspiria somnos:
    semper in irata pallidus esse uelim.
dulcior ignis erat Paridi, cum Graia per arma
30   Tynaridi poterat gaudia ferre suae:
dum uincunt Danai, dum restat barbarus Hector,
    ille Helenae in gremio maxima bella gerit.
aut tecum aut pro te mihi cum riualibus arma
    semper erunt: in te pax mihi nulla placet.
gaude, quod nulla est aeque formosa: doleres,
    si qua foret: nunc sis iure superba licet.
at tibi, qui nostro nexisti retia lecto,
    sit socer aeternum nec sine matre domus!
cui nunc si qua data est furandae copia noctis,
40   offensa illa mihi, non tibi amica, dedit. 

[3b,9] IX.
Maecenas, eques Etrusco de sanguine regum,
    intra fortunam qui cupis esse tuam,
quid me scribendi tam uastum mittis in aequor?
    non sunt apta meae grandia uela rati.
turpe est, quod nequeas, capiti committere pondus
    et pressum inflexo mox dare terga genu.
omnia non pariter rerum sunt omnibus apta,
    palma nec ex aequo ducitur ulla iugo.
gloria Lysippo est animosa effingere signa;
10   exactis Calamis se mihi iactat equis;
in Veneris tabula summam sibi poscit Apelles;
    Parrhasius parua uindicat arte locum;
argumenta magis sunt Mentoris addita formae;
    at Myos exiguum flectit acanthus iter;
Phidiacus signo se Iuppiter ornat eburno;
    Praxitelen propria uendit ab urbe lapis.
est quibus Eleae concurrit palma quadrigae,
    est quibus in celeris gloria nata pedes;
hic satus ad pacem, hic castrensibus utilis armis:
20   naturae sequitur semina quisque suae.
at tua, Maecenas, uitae praecepta recepi,
    cogor et exemplis te superare tuis.
cum tibi Romano dominas in honore secures
    et liceat medio ponere iura foro;
uel tibi Medorum pugnacis ire per hastas,
    atque onerare tuam fixa per arma domum;
et tibi ad effectum uires det Caesar, et omni
    tempore tam faciles insinuentur opes;
parcis et in tenuis humilem te colligis umbras:
30   uelorum plenos subtrahis ipse sinus.
crede mihi, magnos aequabunt ista Camillos
    iudicia, et uenies tu quoque in ora uirum.
non ego uelifera tumidum mare findo carina:
    tota sub exiguo flumine nostra mora est.
non flebo in cineres arcem sedisse paternos
    Cadmi, nec semper proelia clade pari;
nec referam Scaeas et Pergama, Apollinis arces,
    et Danaum decimo uere redisse rates,
moenia cum Graio Neptunia pressit aratro
40   uictor Palladiae ligneus artis equus.
inter Callimachi sat erit placuisse libellos
    et cecinisse modis, Coe+ poeta, tuis.
haec urant pueros, haec urant scripta puellas
    meque deum clament et mihi sacra ferant!
te duce uel Iouis arma canam caeloque minantem
    Coeum et Phlegraeis Eurymedonta iugis;
eductosque pares siluestri ex ubere reges,
    ordiar et caeso moenia firma Remo,
celsaque Romanis decerpta palatia tauris,
50   crescet et ingenium sub tua iussa meum;
prosequar et currus utroque ab litore ouantis,
    Parthorum astutae tela remissa fugae,
claustraque Pelusi Romano subruta ferro,
    Antonique grauis in sua fata manus.
mollia tu coeptae fautor cape lora iuuentae,
    dexteraque immissis da mihi signa rotis.
hoc mihi, Maecenas, laudis concedis, et a te est
58   quod ferar in partis ipse fuisse tuas. 

[3b,10] X.
Mirabar, quidnam uisissent mane Camenae,
    ante meum stantes sole rubente torum.
natalis nostrae signum misere puellae
    et manibus faustos ter crepuere sonos.
transeat hic sine nube dies, stent aere uenti,
    ponat et in sicco molliter unda minas.
aspiciam nullos hodierna luce dolentis,
    et Niobae lacrimas supprimat ipse lapis;
alcyonum positis requiescant ora querelis;
10   increpet absumptum nec sua mater Ityn.
tuque, o cara mihi, felicibus edita pennis,
    surge et poscentis iusta precare deos.
at primum pura somnum tibi discute lympha,
    et nitidas presso pollice finge comas;
dein qua primum oculos cepisti ueste Properti
    indue, nec uacuum flore relinque caput;
et pete, qua polles, ut sit tibi forma perennis,
    inque meum semper stent tua regna caput.
inde coronatas ubi ture piaueris aras,
20   luxerit et tota flamma secunda domo,
sit mensae ratio, noxque inter pocula currat,
    et crocino nares murreus ungat onyx.
tibia continuis succumbat rauca choreis,
    et sint nequitiae libera uerba tuae,
dulciaque ingratos adimant conuiuia somnos;
    publica uicinae perstrepat aura uiae:
sit sors et nobis talorum interprete iactu,
    quem grauius pennis uerberet ille puer.
cum fuerit multis exacta trientibus hora,
30   noctis et instituet sacra ministra Venus,
annua soluamus thalamo sollemnia nostro,
32   natalisque tui sic peragamus iter. 

[3b,11] XI. 
Quid mirare, meam si uersat femina uitam
    et trahit addictum sub sua iura uirum,
criminaque ignaui capitis mihi turpia fingis,
    quod nequeam fracto rumpere uincla iugo?
uentorum melius praesagit nauita morem,
    uulneribus didicit miles habere metum.
ista ego praeterita iactaui uerba iuuenta:
    tu nunc exemplo disce timere meo.
Colchis flagrantis adamantina sub iuga tauros
10   egit et armigera proelia seuit humo,
custodisque feros clausit serpentis hiatus,
    iret ut Aesonias aurea lana domos.
ausa ferox ab equo quondam oppugnare sagittis
    Maeotis Danaum Penthesilea rates;
aurea cui postquam nudauit cassida frontem,
    uicit uictorem candida forma uirum.
Omphale in tantum formae processit honorem,
    Lydia Gygaeo tincta puella lacu,
ut, qui pacato statuisset in orbe columnas,
20   tam dura traheret mollia pensa manu.
Persarum statuit Babylona Semiramis urbem,
    ut solidum cocto tolleret aggere opus,
et duo in aduersum mitti per moenia currus
    nec possent tacto stringere ab axe latus;
duxit et Euphraten medium, quam condidit, arcis,
    iussit et imperio subdere Bactra caput.
nam quid ego heroas, quid raptem in crimina diuos?
    Iuppiter infamat seque suamque domum.
quid, modo quae nostris opprobria nexerit armis,
30   et, famulos inter femina trita suos,
coniugii obsceni pretium Romana poposcit
    moenia et addictos in sua regna Patres?
noxia Alexandria, dolis aptissima tellus,
    et totiens nostro Memphi cruenta malo,
tris ubi Pompeio detraxit harena triumphos--
    tollet nulla dies hanc tibi, Roma, notam.
issent Phlegraeo melius tibi funera campo,
    uel tua si socero colla daturus eras.
scilicet incesti meretrix regina Canopi,
40    una Philippeo sanguine adusta nota,
ausa Ioui nostro latrantem opponere Anubim,
    et Tiberim Nili cogere ferre minas,
Romanamque tubam crepitanti pellere sistro,
    baridos et contis rostra Liburna sequi,
foedaque Tarpeio conopia tendere saxo,
    iura dare et statuas inter et arma Mari!
quid nunc Tarquinii fractas iuuat esse secures,
    nomine quem simili uita superba notat,
si mulier patienda fuit? cane, Roma, triumphum
50   et longum Augusto salua precare diem!
fugisti tamen in timidi uaga flumina Nili:
    accepere tuae Romula uincla manus.
bracchia spectasti sacris admorsa colubris,
    et trahere occultum membra soporis iter.
'Non hoc, Roma, fui tanto tibi ciue uerenda!'
    dixit et assiduo lingua sepulta mero.
septem urbs alta iugis, toto quae praesidet orbi,
    non humana deicienda manu.
haec di condiderunt, haec di quoque moenia seruant:
60   uix timeat saluo Caesare Roma Iouem.
nunc ubi Scipiadae classes, ubi signa Camilli,
    aut modo Pompeia, Bospore, capta manu?
Hannibalis spolia et uicti monumenta Syphacis,
    et Pyrrhi ad nostros gloria fracta pedes?
Curtius expletis statuit monumenta lacunis,
    admisso Decius proelia rupit equo,
Coclitis abscissos testatur semita pontes,
    est cui cognomen coruus habere dedit:
Leucadius uersas acies memorabit Apollo:
70   tanti operis bellum sustulit una dies.
at tu, siue petes portus seu, nauita, linques,
73   Caesaris in toto sis memor Ionio. 

[3b,12] XII. 
Postume, plorantem potuisti linquere Gallam,
    miles et Augusti fortia signa sequi?
tantine ulla fuit spoliati gloria Parthi,
    ne faceres Galla multa rogante tua?
si fas est, omnes pariter pereatis auari,
    et quisquis fido praetulit arma toro!
tu tamen iniecta tectus, uesane, lacerna
    potabis galea fessus Araxis aquam.
illa quidem interea fama tabescet inani,
10   haec tua ne uirtus fiat amara tibi,
neue tua Medae laetentur caede sagittae,
    ferreus armato neu cataphractus equo,
neue aliquid de te flendum referatur in urna:
    sic redeunt, illis qui cecidere locis.
ter quater in casta felix, o Postume, Galla!
    moribus his alia coniuge dignus eras.
quid faciet nullo munita puella timore,
    cum sit luxuriae Roma magistra suae?
sed securus eas: Gallam non munera uincent,
20   duritiaeque tuae non erit illa memor.
nam quocumque die saluum te fata remittent,
    pendebit collo Galla pudica tuo.
Postumus alter erit miranda coniuge Ulixes:
    non illi longae tot nocuere morae,
castra decem annorum, et Ciconum mors, Ismara capta,
    exustaeque tuae nox, Polypheme, genae,
et Circae fraudes, lotosque herbaeque tenaces,
    Scyllaque et alternas scissa Charybdis aquas,
Lampeties Ithacis ueribus mugisse iuuencos
30   (pauerat hos Phoebo filia Lampetie),
et thalamum Aeaeae flentis fugisse puellae,
    totque hiemis noctes totque natasse dies,
nigrantisque domos animarum intrasse silentum,
    Sirenum surdo remige adisse lacus,
et ueteres arcus leto renouasse procorum,
    errorisque sui sic statuisse modum.
nec frustra, quia casta domi persederat uxor.
38   uincit Penelopes Aelia Galla fidem. 

[3b,13] XIII.
Quaeritis, unde auidis nox sit pretiosa puellis,
    et Venere exhaustae damna querantur opes.
certa quidem tantis causa et manifesta ruinis:
    luxuriae nimium libera facta uia est.
Inda cauis aurum mittit formica metallis,
    et uenit e Rubro concha Erycina salo,
et Tyros ostrinos praebet Cadmea colores,
    cinnamon et multi pistor odoris Arabs.
haec etiam clausas expugnant arma pudicas
10   quaeque gerunt fastus, Icarioti, tuos.
matrona incedit census induta nepotum
    et spolia opprobrii nostra per ora trahit.
nulla est poscendi, nulla est reuerentia dandi,
    aut si qua est, pretio tollitur ipsa mora.
felix Eois lex funeris una maritis,
    quos Aurora suis rubra colorat equis!
namque ubi mortifero iacta est fax ultima lecto,
    uxorum fusis stat pia turba comis,
et certamen habent leti, quae uiua sequatur
20   coniugium: pudor est non licuisse mori.
ardent uictrices et flammae pectora praebent,
    imponuntque suis ora perusta uiris.
hoc genus infidum nuptarum, hic nulla puella
    nec fida Euadne nec pia Penelope.
felix agrestum quondam pacata iuuentus,
    diuitiae quorum messis et arbor erant!
illis munus erat decussa Cydonia ramo,
    et dare puniceis plena canistra rubis,
nunc uiolas tondere manu, nunc mixta referre
30   lilia uimineos lucida per calathos,
et portare suis uestitas frondibus uuas
    aut uariam plumae uersicoloris auem.
his tum blanditiis furtiua per antra puellae
    oscula siluicolis empta dedere uiris.
hinnulei pellis stratos operibat amantes,
    altaque natiuo creuerat herba toro,
pinus et incumbens laetas circumdabat umbras;
    nec fuerat nudas poena uidere deas.
corniger Arcadii uacuam pastoris in aulam
40   dux aries saturas ipse reduxit oues;
dique deaeque omnes, quibus est tutela per agros,
    praebebant uestri uerba benigna foci:
'et leporem, quicumque uenis, uenaberis, hospes,
    et si forte meo tramite quaeris auem:
et me Pana tibi comitem de rupe uocato,
    siue petes calamo praemia, siue cane.'
at nunc desertis cessant sacraria lucis:
    aurum omnes uicta iam pietate colunt.
auro pulsa fides, auro uenalia iura,
50   aurum lex sequitur, mox sine lege pudor.
torrida sacrilegum testantur limina Brennum,
    dum petit intonsi Pythia regna dei:
at mox laurigero concussus uertice diras
    Gallica Parnasus sparsit in arma niues.
te scelus accepto Thracis Polymestoris auro
    nutrit in hospitio non, Polydore, pio.
tu quoque ut auratos gereres, Eriphyla, lacertos,
    delapsis nusquam est Amphiaraüs equis.
proloquar (atque utinam patriae sim uerus haruspex!):
60   frangitur ipsa suis Roma superba bonis.
certa loquor, sed nulla fides; neque uilia quondam
    uerax Pergameis maenas habenda mali:
sola Parim Phrygiae fatum componere, sola
    fallacem Troiae serpere dixit equum.
ille furor patriae fuit utilis, ille parenti:
66   experta est ueros irrita lingua deos. 

[3b,14] XIV. 
Multa tuae, Sparte, miramur iura palaestrae,
    sed mage uirginei tot bona gymnasii,
quod non infamis exercet corpore ludos
    inter luctantis nuda puella uiros,
cum pila uelocis fallit per bracchia iactus,
    increpat et uersi clauis adunca trochi,
puluerulentaque ad extremas stat femina metas,
    et patitur duro uulnera pancratio:
nunc ligat ad caestum gaudentia bracchia loris,
10   missile nunc disci pondus in orbe rotat,
et modo Taygeti, crinis aspersa pruina,
    sectatur patrios per iuga longa canes:
gyrum pulsat equis, niueum latus ense reuincit,
    uirgineumque cauo protegit aere caput,
qualis Amazonidum nudatis bellica mammis
    Thermodontiacis turba lauatur aquis;
qualis et Eurotae Pollux et Castor harenis,
    hic uictor pugnis, ille futurus equis,
inter quos Helene nudis capere arma papillis
20   fertur nec fratres erubuisse deos.
lex igitur Spartana uetat secedere amantes,
    et licet in triuiis ad latus esse suae,
nec timor aut ulla est clausae tutela puellae,
    nec grauis austeri poena cauenda uiri.
nullo praemisso de rebus tute loquaris
    ipse tuis: longae nulla repulsa morae.
nec Tyriae uestes errantia lumina fallunt,
    est neque odoratae cura molesta comae.
at nostra ingenti uadit circumdata turba,
30   nec digitum angusta est inseruisse uia;
nec quae sit facies nec quae sint uerba rogandi
    inuenias: caecum uersat amator iter.
quod si iura fores pugnasque imitata Laconum,
34   carior hoc esses tu mihi, Roma, bono. 

[3b,15] XV.
Sic ego non ullos iam norim in amore tumultus
    nec ueniat sine te nox uigilanda mihi,
fabula nulla tuas de nobis concitet aures;
     te solam et lignis funeris ustus amem.
ut mihi praetexti pudor est releuatus amictus
    et data libertas noscere amoris iter,
illa rudis animos per noctes conscia primas
    imbuit, heu nullis capta Lycinna datis!
tertius (haud multo minus est) cum ducitur annus,
10   uix memini nobis uerba coisse decem.
cuncta tuus sepeliuit amor, nec femina post te
    ulla dedit collo dulcia uincla meo.
at tu non meritam parcas uexare Lycinnam:
    nescit uestra ruens ira referre pedem.
testis erit Dirce tam uano crimine saeua,
    Nycteos Antiopen accubuisse Lyco.
ah quotiens pulchros uulsit regina capillos,
    molliaque immitis fixit in ora manus!
ah quotiens famulam pensis onerauit iniquis,
20   et caput in dura ponere iussit humo!
saepe illam immundis passa est habitare tenebris,
    uilem ieiunae saepe negauit aquam.
Iuppiter, Antiopae nusquam succurris habenti
    tot mala? corrumpit dura catena manus.
si deus es, tibi turpe tuam seruire puellam:
    inuocet Antiope quem nisi uincta Iouem?
sola tamen, quaecumque aderant in corpore uires,
    regalis manicas rupit utraque manu.
inde Cithaeronis timido pede currit in arces.
30   nox erat, et sparso triste cubile gelu.
saepe uago Asopi sonitu permota fluentis
    credebat dominae pone uenire pedes.
et durum Zethum et lacrimis Amphiona mollem
    experta est stabulis mater abacta suis.
ac ueluti, magnos cum ponunt aequora motus,
    Eurus et aduersus desinit ire Noto,
litore sollicito sonitus rarescit harenae,
    sic cadit inflexo lapsa puella genu.
sera, tamen pietas: natis est cognitus error.
40   digne Iouis natos qui tueare senex,
tu reddis pueris matrem; puerique trahendam
    uinxerunt Dircen sub trucis ora bouis.
Antiope, cognosce Iouem: tibi gloria Dirce
    ducitur in multis mortem habitura locis.
prata cruentantur Zethi, uictorque canebat
46   paeana Amphion rupe, Aracynthe, tua.
At tu non meritam parcas uexare Lycinnam:
Nescit uestra ruens ira referre pedem?
Fabula nulla tuas de nobis concitet aures :
50 Te solam et lignis funeris ustus amem.
 
[3b,16] XVI. 
Nox media, et dominae mihi uenit epistula nostrae:
    Tibure me missa iussit adesse mora,
candida qua geminas ostendunt culmina turres,
    et cadit in patulos nympha Aniena lacus.
quid faciam? obductis committam mene tenebris
    ut timeam audacis in mea membra manus?
at si distulero haec nostro mandata timore,
    nocturno fletus saeuior hoste mihi.
peccaram semel, et totum sum pulsus in annum:
10   in me mansuetas non habet illa manus.
nec tamen est quisquam, sacros qui laedat amantes:
     Scironis medias his licet ire uias.
quisquis amator erit, Scythicis licet ambulet oris,
    nemo adeo ut feriat barbarus esse uolet.
sanguine tam paruo quis enim spargatur amantis
    improbus, et cuius sit comes ipsa Venus?
luna ministrat iter, demonstrant astra salebras,
    ipse Amor accensas praecutit ante faces,
saeua canum rabies morsus auertit hiantis:
20   huic generi quouis tempore tuta uia est.
quod si certa meos sequerentur funera cursus,
    tali mors pretio uel sit emenda mihi.
afferet haec unguenta mihi sertisque sepulcrum
    ornabit custos ad mea busta sedens.
di faciant, mea ne terra locet ossa frequenti
    qua facit assiduo tramite uulgus iter!
post mortem tumuli sic infamantur amantum.
    me tegat arborea deuia terra coma,
aut humer ignotae cumulis uallatus harenae:
30   non iuuat in media nomen habere uia. 

[3b,17] XVII. 
Nunc, o Bacche, tuis humiles aduoluimur aris:
    da mihi pacato uela secunda, pater.
tu potes insanae Veneris compescere fastus,
    curarumque tuo fit medicina mero.
per te iunguntur, per te soluuntur amantes:
    tu uitium ex animo dilue, Bacche, meo.
te quoque enim non esse rudem testatur in astris
    lyncibus ad caelum uecta Ariadna tuis.
hoc mihi, quod ueteres custodit in ossibus ignes,
10   funera sanabunt aut tua uina malum.
semper enim uacuos nox sobria torquet amantes;
    spesque timorque animos uersat utroque modo.
quod si, Bacche, tuis per feruida tempora donis
    accersitus erit somnus in ossa mea,
ipse seram uites pangamque ex ordine colles,
    quos carpant nullae me uigilante ferae.
dum modo purpureo spument mihi dolia musto,
    et noua pressantis inquinet uua pedes,
quod superest uitae per te et tua cornua uiuam,
20   uirtutisque tuae, Bacche, poeta ferar.
dicam ego maternos Aetnaeo fulmine partus,
    Indica Nysaeis arma fugata choris,
uesanumque noua nequiquam in uite Lycurgum,
    Pentheos in triplicis funera rapta greges,
curuaque Tyrrhenos delphinum corpora nautas
    in uada pampinea desiluisse rate,
et tibi per mediam bene olentia flumina Diam,
    unde tuum potant Naxia turba merum.
candida laxatis onerato colla corymbis
30   cinget Bassaricas Lydia mitra comas,
leuis odorato ceruix manabit oliuo,
    et feries nudos ueste fluente pedes.
mollia Dircaeae pulsabunt tympana Thebae,
    capripedes calamo Panes hiante canent,
uertice turrigero iuxta dea magna Cybebe
     tundet ad Idaeos cymbala rauca choros.
ante fores templi, cratere antistes et auro
    libatum fundens in tua sacra merum,
haec ego non humili referam memoranda coturno,
40   qualis Pindarico spiritus ore tonat:
tu modo seruitio uacuum me siste superbo,
42   atque hoc sollicitum uince sopore caput. 

[3b,18] XVIII. 
Clausus ab umbroso qua tundit pontus Auerno
    fumida Baiarum stagna tepentis aquae,
qua iacet et Troiae tubicen Misenus harena,
    et sonat Herculeo structa labore uia;
hic ubi, mortalis dexter cum quaereret urbes,
    cymbala Thebano concrepuere deo--
at nunc inuisae magno cum crimine Baiae,
    quis deus in uestra constitit hostis aqua?--
Marcellus Stygias uultum demisit in undas,
10   errat et inferno spiritus ille lacu.
quid genus aut uirtus aut optima profuit illi
    mater, et amplexum Caesaris esse focos?
aut modo tam pleno fluitantia uela theatro,
    et per mirantis omina festa manus?
occidit, et misero steterat uicesimus annus:
    tot bona tam paruo clausit in orbe dies.
i nunc, tolle animos et tecum finge triumphos,
    stantiaque in plausum tota theatra iuuent;
Attalicas supera uestes, atque ostra smaragdis
20   gemmea sint Indis: ignibus ista dabis.
sed tamen huc omnes, huc primus et ultimus ordo:
    est mala, sed cunctis ista terenda uia est.
exoranda canis tria sunt latrantia colla,
    scandenda est torui publica cumba senis.
nec forma aeternum aut cuiquam est fortuna perennis:
    longius aut propius mors sua quemque manet.
ille licet ferro cautus se condat et aere,
    mors tamen inclusum protrahit inde caput.
Nirea non facies, non uis exemit Achillem,
30   Croesum aut, Pactoli quas parit umor, opes.
at tibi nauta, pias hominum quo traicit umbras,
    huc animae portet corpus inane tuae:
qua Siculae uictor telluris Claudius et qua
34   Caesar, ab humana cessit in astra uia. 

[3b,19] XIX. 
Obicitur totiens a te mihi nostra libido:
    crede mihi, uobis imperat ista magis.
uos, ubi contempti rupistis frena pudoris,
    nescitis captae mentis habere modum.
flamma per incensas citius sedetur aristas,
    fluminaque ad fontis sint reditura caput,
et placidum Syrtes portum et bona litora nautis
    praebeat hospitio saeua Malea suo,
quam possit uestros quisquam reprehendere cursus
10   et rabidae stimulos frangere nequitiae.
testis, Cretaei fastus quae passa iuuenci
    induit abiegnae cornua falsa bouis;
testis Thessalico flagrans Salmonis Enipeo,
    quae uoluit liquido tota subire deo.
crimen et illa fuit, patria succensa senecta
    arboris in frondes condita Myrrha nouae.
nam quid Medeae referam, quo tempore matris
    iram natorum caede piauit amor?
quidue Clytaemestrae, propter quam tota Mycenis
20   infamis stupro stat Pelopea domus?
tuque, o, Minoa uenumdata, Scylla, figura
    tondes purpurea regna paterna coma.
hanc igitur dotem uirgo desponderat hosti!
    Nise, tuas portas fraude reclusit amor.
at uos, innuptae, felicius urite taedas:
    pendet Cretaea tracta puella rate.
non tamen immerito Minos sedet arbiter Orci:
28   uictor erat quamuis, aequus in hoste fuit. 

[3b,20] XX. 
Credis eum iam posse tuae meminisse figurae,
    uidisti a lecto quem dare uela tuo?
durus, qui lucro potuit mutare puellam!
    tantine, ut lacrimes, Africa tota fuit?
at tu stulta, Deos, tu fingis inania uerba:
    forsitan ille alio pectus amore terit.
est tibi forma potens, sunt castae Palladis artes,
    splendidaque a docto fama refulget auo,
fortunata domus, modo sit tibi fidus amicus.
10   fidus ero: in nostros curre, puella, toros!
tu quoque, qui aestiuos spatiosius exigis ignes,
    Phoebe, moraturae contrahe lucis iter.
nox mihi prima uenit! primae da tempora nocti!
    longius in primo, Luna, morare toro.
quam multae ante meis cedent sermonibus horae
    dulcia quam nobis concitet arma Venus!
foedera sunt ponenda prius signandaque iura
    et scribenda mihi lex in amore nouo.
haec Amor ipse suo constringet pignora signo:
20   testis sidereae torta corona deae.
namque ubi non certo uincitur foedere lectus,
    non habet ultores nox uigilanda deos,
et quibus imposuit, soluit mox uincla libido:
    contineant nobis omina prima fidem.
ergo, qui tactis haec foedera ruperit aris,
    pollueritque nouo sacra marita toro,
illi sint quicumque solent in amore dolores,
    et caput argutae praebeat historiae,
nec flenti dominae patefiant nocte fenestrae:
30   semper amet, fructu semper amoris egens. 

[3b,21] XXI. 
Magnum iter ad doctas proficisci cogor Athenas
    ut me longa graui soluat amore uia.
crescit enim assidue spectando cura puellae:
    ipse alimenta sibi maxima praebet amor.
omnia sunt temptata mihi, quacumque fugari
    posset: at exsomnis me premit ipse deus.
uix tamen aut semel admittit, cum saepe negarit:
     seu uenit, extremo dormit amicta toro.
unum erit auxilium: mutatis Cynthia terris
10   quantum oculis, animo tam procul ibit amor.
nunc agite, o socii, propellite in aequora nauem,
    remorumque pares ducite sorte uices,
iungiteque extremo felicia lintea malo:
    iam liquidum nautis aura secundat iter.
Romanae turres et uos ualeatis, amici,
    qualiscumque mihi tuque, puella, uale!
ergo ego nunc rudis Hadriaci uehar aequoris hospes,
    cogar et undisonos nunc prece adire deos.
deinde per Ionium uectus cum fessa Lechaeo
20   sedarit placida uela phaselus aqua,
quod superest, sufferre, pedes, properate laborem,
    Isthmos qua terris arcet utrumque mare.
inde ubi Piraei capient me litora portus,
    scandam ego Theseae bracchia longa uiae.
illic uel stadiis animum emendare Platonis
    incipiam aut hortis, docte Epicure, tuis;
persequar aut studium linguae, Demosthenis arma,
    libaboque tuos, culte Menandre, sales;
aut certe tabulae capient mea lumina pictae,
30   siue ebore exactae, seu magis aere, manus.
et spatia annorum et longa interualla profundi
    lenibunt tacito uulnera nostra sinu:
seu moriar, fato, non turpi fractus amore;
34   atque erit illa mihi mortis honesta dies. 

[3b,22] XXII. 
Frigida tam multos placuit tibi Cyzicus annos,
    Tulle, Propontiaca qua fluit isthmos aqua,
Dindymis et sacra fabricata in uite Cybebe,
    raptorisque tulit quae uia Ditis equos?
si te forte iuuant Helles Athamantidos urbes,
    nec desiderio, Tulle, mouere meo,
si tibi olorigeri uisenda est ora Caystri,
    et quae serpentis temperat unda uias;
tu licet aspicias caelum omne Atlanta gerentem,
10   sectaque Persea Phorcidos ora manu,
Geryonis stabula et luctantum in puluere signa
    Herculis Antaeique, Hesperidumque choros;
tuque tuo Colchum propellas remige Phasim,
    Peliacaeque trabis totum iter ipse legas,
qua rudis Argoa natat inter saxa columba
    in faciem prorae pinus adacta nouae:
omnia Romanae cedent miracula terrae.
    natura hic posuit, quidquid ubique fuit.
armis apta magis tellus quam commoda noxae:
20   Famam, Roma, tuae non pudet historiae.
nam quantum ferro tantum pietate potentes
    stamus: uictricis temperat ira manus.
hic, Anio Tiburne, fluis, Clitumnus ab Umbro
    tramite, et aeternum Marcius umor opus,
Albanus lacus et foliis Nemorensis abundans,
    potaque Pollucis nympha salubris equo.
at non squamoso labuntur uentre cerastae,
     Itala portentis nec furit unda nouis;
non hic Andromedae resonant pro matre catenae,
30   nec tremis Ausonias, Phoebe fugate, dapes,
nec cuiquam absentes arserunt in caput ignes
    exitium nato matre mouente suo;
Penthea non saeuae uenantur in arbore Bacchae,
    nec soluit Danaas subdita cerua rates;
cornua nec ualuit curuare in paelice Iuno
36   aut faciem turpi dedecorare boue;
arboreasque cruces Sinis, et non hospita Grais
    saxa, et curtatas in fera fata trabes.
haec tibi, Tulle, parens, haec est pulcherrima sedes,
40   hic tibi pro digna gente petendus honos,
hic tibi ad eloquium ciues, hic ampla nepotum
42   spes et uenturae coniugis aptus amor. 

[3b,23] XXIII. 
Ergo tam doctae nobis periere tabellae,
    scripta quibus pariter tot periere bona!
has quondam nostris manibus detriuerat usus,
    qui non signatas iussit habere fidem.
illae iam sine me norant placare puellas,
    et quaedam sine me uerba diserta loqui.
non illas fixum caras effecerat aurum:
    uulgari buxo sordida cera fuit.
qualescumque mihi semper mansere fideles,
10   semper et effectus promeruere bonos.
forsitan haec illis fuerunt mandata tabellis:
    'irascor, quoniam's, lente, moratus heri.
an tibi nescio quae uisa est formosior? an tu
    non bona de nobis crimina ficta iacis?'
aut dixit: 'uenies hodie, cessabimus una:
    hospitium tota nocte parauit Amor,'
et quaecumque uolens reperit non stulta puella
    garrula, cum blandis dicitur hora dolis.
me miserum, his aliquis rationem scribit auarus
20   et ponit duras inter ephemeridas!
quas si quis mihi rettulerit, donabitur auro:
    quis pro diuitiis ligna retenta uelit?
I puer, et citus haec aliqua propone columna,
24   et dominum Esquiliis scribe habitare tuum. 

[3b,24] XXIV. 
Falsa est ista tuae, mulier, fiducia formae,
    olim oculis nimium facta superba meis.
noster amor talis tribuit tibi, Cynthia, laudes:
    uersibus insignem te pudet esse meis.
mixtam te uaria laudaui saepe figura,
    ut, quod non esses, esse putaret amor;
et color est totiens roseo collatus Eoo,
    cum tibi quaesitus candor in ore foret:
quod mihi non patrii poterant auertere amici,
10   eluere aut uasto Thessala saga mari,
hoc ego--non ferro, non igne coactus, at ipsa
    naufragus Aegaea (uera fatebor) aqua.
correptus saeuo Veneris torrebar aeno;
     uinctus eram uersas in mea terga manus.
ecce coronatae portum tetigere carinae,
    traiectae Syrtes, ancora iacta mihi est.
nunc demum uasto fessi resipiscimus aestu,
    uulneraque ad sanum nunc coiere mea.
Mens Bona, si qua dea's, tua me in sacraria dono!
20   exciderunt surdo tot mea uota Ioui. 

[3b,25] XXV. 
Risus eram positis inter conuiuia mensis,
    et de me poterat quilibet esse loquax.
quinque tibi potui seruire fideliter annos:
    ungue meam morso saepe querere fidem.
nil moueor lacrimis: ista sum captus ab arte;
    semper ab insidiis, Cynthia, flere soles.
flebo ego discedens, sed fletum iniuria uincit:
    tu bene conueniens non sinis ire iugum.
limina iam nostris ualeant lacrimantia uerbis,
10   nec tamen irata ianua fracta manu.
at te celatis aetas grauis urgeat annis,
    et ueniat formae ruga sinistra tuae!
uellere tum cupias albos a stirpe capillos,
    iam speculo rugas increpitante tibi,
exclusa inque uicem fastus patiare superbos,
    et quae fecisti facta queraris anus!
has tibi fatalis cecinit mea pagina diras:
18   euentum formae disce timere tuae!