[2,0] LIBER SECVNDVS. Si Perusina tibi patriae sunt nota sepulcra, Italiae et duris funera temporibus Quum Romana suos egit discordia ciues; (Sic, mihi praecipue, puluis Etrusca, dolor,) Tu proiecta mei perpessa es membra propinqui; Tu nullo miseri contegis ossa solo; Proxima supposito contingens Umbria campo Me genuit, terris fertilis uberibus. [2,1] I. 1 QVAERITIS, unde mihi totiens scribantur amores, unde meus ueniat mollis in ore liber. non haec Calliope, non haec mihi cantat Apollo. ingenium nobis ipsa puella facit. 5 siue togis illam fulgentem incedere Cois, hoc totum e Coa ueste uolumen erit; seu uidi ad frontem sparsos errare capillos, gaudet laudatis ire superba comis; siue lyrae carmen digitis percussit eburnis, 10 miramur, facilis ut premat arte manus; seu cum poscentes somnum declinat ocellos, inuenio causas mille poeta nouas; seu nuda erepto mecum luctatur amictu, tunc uero longas condimus Iliadas; 15 seu quidquid fecit siue est quodcumque locuta, maxima de nihilo nascitur historia. quod mihi si tantum, Maecenas, fata dedissent, ut possem heroas ducere in arma manus, non ego Titanas canerem, non Ossan Olympo 20 impositam, ut caeli Pelion esset iter, nec ueteres Thebas, nec Pergama nomen Homeri, Xerxis et imperio bina coisse uada, regnaue prima Remi aut animos Carthaginis altae, Cimbrorumque minas et benefacta Mari: 25 bellaque resque tui memorarem Caesaris, et tu Caesare sub magno cura secunda fores. nam quotiens Mutinam aut ciuilia busta Philippos aut canerem Siculae classica bella fugae, euersosque focos antiquae gentis Etruscae, 30 et Ptolomaeae litora capta Phari, aut canere inciperem et Nilum, cum tractus in urbem septem captiuis debilis ibat aquis, aut regum auratis circumdata colla catenis, Actiaque in Sacra currere rostra Via; 35 te mea Musa illis semper contexeret armis, et sumpta et posita pace fidele caput: Theseus infernis, superis testatur Achilles, hic Ixioniden, ille Menoetiaden. 40 sed neque Phlegraeos Iouis Enceladique tumultus intonet angusto pectore Callimachus, nec mea conueniunt duro praecordia uersu Caesaris in Phrygios condere nomen auos. nauita de uentis, de tauris narrat arator, 45 enumerat miles uulnera, pastor oues; nos contra angusto uersantes proelia lecto: qua pote quisque, in ea conterat arte diem. laus in amore mori: laus altera, si datur uno posse frui: fruar o solus amore meo! 50 si memini, solet illa leuis culpare puellas, et totam ex Helena non probat Iliada. seu mihi sunt tangenda nouercae pocula Phaedrae, pocula priuigno non nocitura suo, seu mihi Circaeo pereundum est gramine, siue 55 Colchis Iolciacis urat ahena focis, una meos quoniam praedata est femina sensus, ex hac ducentur funera nostra domo. omnes humanos sanat medicina dolores: solus amor morbi non amat artificem. 60 tarda Philoctetae sanauit crura Machaon, Phoenicis Chiron lumina Phillyrides, et deus exstinctum Cressis Epidaurius herbis restituit patriis Androgeona focis, Mysus et Haemonia iuuenis qua cuspide uulnus 65 senserat, hac ipsa cuspide sensit opem. hoc si quis uitium poterit mihi demere, solus Tantaleae poterit tradere poma manu; dolia uirgineis idem ille repleuerit urnis, ne tenera assidua colla grauentur aqua; 70 idem Caucasia soluet de rupe Promethei bracchia et a medio pectore pellet auem. quandocumque igitur uitam mea fata reposcent, et breue in exiguo marmore nomen ero, Maecenas, nostrae spes inuidiosa iuuentae, 75 et uitae et morti gloria iusta meae, si te forte meo ducet uia proxima busto, esseda caelatis siste Britanna iugis, taliaque illacrimans mutae iace uerba fauillae: 'Huic misero fatum dura puella fuit.' [2,0] II. 1 LIBER eram et uacuo meditabar uiuere lecto; at me composita pace fefellit Amor. cur haec in terris facies humana moratur? Iuppiter, ignosco pristina furta tua. 5 fulua coma est longaeque manus, et maxima toto corpore, et incedit uel Ioue digna soror, aut cum Dulichias Pallas spatiatur ad aras, Gorgonis anguiferae pectus operta comis; qualis et Ischomache Lapithae genus heroine, 10 Centauris medio grata rapina mero; Mercurio satis fertur Boebeidos undis uirgineum Brimo composuisse latus. cedite iam, diuae, quas pastor uiderat olim Idaeis tunicas ponere uerticibus! 15 hanc utinam faciem nolit mutare senectus, etsi Cumaeae saecula uatis aget! [2,3] III. 1 'Qui nullum tibi dicebas iam posse nocere, haesisti, cecidit spiritus ille tuus! uix unum potes, infelix, requiescere mensem, et turpis de te iam liber alter erit.' 5 quaerebam, sicca si posset piscis harena nec solitus ponto uiuere toruus aper; aut ego si possem studiis uigilare seueris: differtur, numquam tollitur ullus amor. nec me tam facies, quamuis sit candida, cepit 10 (lilia non domina sint magis alba mea; ut Maeotica nix minio si certet Hibero, utque rosae puro lacte natant folia), nec de more comae per leuia colla fluentes, non oculi, geminae, sidera nostra, faces, 15 nec si qua Arabio lucet bombyce puella (non sum de nihilo blandus amator ego): quantum quod posito formose saltat Iaccho, egit ut euhantis dux Ariadna choros, et quantum, Aeolio cum temptat carmina plectro, 20 par Aganippeae ludere docta lyrae; et sua cum antiquae committit scripta Corinnae, carmina quae quiuis non putat aequa suis. num tibi nascenti primis, mea uita, diebus candidus argutum sternuit omen Amor? 25 haec tibi contulerunt caelestia munera diui, haec tibi ne matrerm forte dedisse putes. non non humani partus sunt talia dona: ista decem menses non peperere bona. gloria Romanis una es tu nata puellis: 30 Romana accumbes prima puella Ioui, nec semper nobiscum humana cubilia uises; post Helenam haec terris forma secunda redit. hac ego nunc mirer si flagret nostra iuuentus? pulchrius hac fuerat, Troia, perire tibi. 35 olim mirabar, quod tanti ad Pergama belli Europae atque Asiae causa puella fuit: nunc, Pari, tu sapiens et tu, Menelae, fuisti, tu quia poscebas, tu quia lentus eras. digna quidem facies, pro qua uel obiret Achilles; 40 uel Priamo belli causa probanda fuit. si quis uult fama tabulas anteire uetustas, hic dominam exemplo ponat in arte meam: siue illam Hesperiis, siue illam ostendet Eois, uret et Eoos, uret et Hesperios. 45 his saltem ut tenear iam finibus! aut mihi, si quis, acrior, ut moriar, uenerit alter amor! ac ueluti primo taurus detractat aratra, post uenit assueto mollis ad arua iugo, sic primo iuuenes trepidant in amore feroces, 50 dehinc domiti post haec aequa et iniqua ferunt. turpia perpessus uates est uincla Melampus, cognitus Iphicli surripuisse boues; quem non lucra, magis Pero formosa coegit, mox Amythaonia nupta futura domo. [2,4] IV. 1 MVLTA prius dominae delicta queraris oportet, saepe roges aliquid, saepe repulsus eas, et saepe immeritos corrumpas dentibus unguis, et crepitum dubio suscitet ira pede! 5 nequiquam perfusa meis unguenta capillis, ibat et expenso planta morata gradu. non hic herba ualet, non hic nocturna Cytaeis, non Perimedaeae gramina cocta manus; nam cui non ego sum fallaci praemia uati? 10 quae mea non decies somnia uersat anus? quippe ubi nec causas nec apertos cernimus ictus, unde tamen ueniant tot mala caeca uia est; non eget hic medicis, non lectis mollibus aeger, huic nullum caeli tempus et aura nocet; 15 ambulat‹et subito mirantur funus amici! sic est incautum, quidquid habetur amor. hostis si quis erit nobis, amet ille puellas: gaudeat in puero, si quis amicus erit. tranquillo tuta descendis flumine cumba: 20 quid tibi tam parui litoris unda nocet? alter saepe uno mutat praecordia Verbo, altera uix ipso sanguine mollis erit. [2,5] V. 1 Hoc uerum est, tota te ferri, Cynthia, Roma, et non ignota uiuere nequitia? haec merui sperare? dabis mihi, perfida, poenas; et nobis aliquo, Cynthia, uentus erit. 5 inueniam tamen e multis fallacibus unam, quae fieri nostro carmine nota uelit, nec mihi tam duris insultet moribus et te uellicet: heu sero flebis amata diu. nunc est ira recens, nunc est discedere tempus: 10 si dolor afuerit, crede, redibit amor. non ita Carpathiae uariant Aquilonibus undae, nec dubio nubes uertitur atra Noto, quam facile irati uerbo mutantur amantes: dum licet, iniusto subtrahe colla iugo. 15 nec tu non aliquid, sed prima nocte, dolebis; omne in amore malum, si patiare, leue est. at tu per dominae Iunonis dulcia iura parce tuis animis, uita, nocere tibi. non solum taurus ferit uncis cornibus hostem, 20 uerum etiam instanti laesa repugnat ouis. nec tibi periuro scindam de corpore uestis, nec mea praeclusas fregerit ira fores, nec tibi conexos iratus carpere crinis, nec duris ausim laedere pollicibus: 25 rusticus haec aliquis tam turpia proelia quaerat, cuius non hederae circuiere caput. scribam igitur, quod non umquam tua deleat aetas, 'Cynthia, forma potens; Cynthia, uerba leuis.' crede mihi, quamuis contemnas murmura famae, 30 hic tibi pallori, Cynthia, uersus erit. [2,6] VI. 1 NON ita complebant Ephyraeae Laidos aedis, ad cuius iacuit Graecia toea fores; turba Menandreae fuerat nec Thaidos olim tanta, in qua populus lusit Erichthonius; 5 nec quae deletas potuit cormponere Thebas, Phryne tam multis facta beata uiris. quin etiam falsos fingis tibi saepe propinquos, oscula nec desunt qui tibi iure ferant. me iuuenum pictae facies, me nomina laedunt, 10 me tener in cunis et sine uoce puer; me laedet, si multa tibi dabit oscula mater, me soror et cum quae dormit amica simul: omnia me laedent: timidus sum (ignosce timori) et miser in tunica suspicor esse uirum. 15 his olim, ut fama est, uitiis ad proelia uentum est, his Troiana uides funera principiis; aspera Centauros eadem dementia iussit frangere in aduersum pocula Pirithoum. cur exempla petam Graium? tu criminis auctor 20 nutritus duro, Romule, lacte lupae: tu rapere intactas docuisti impune Sabinas: per te nunc Romae quidlibet audet Amor. felix Admeti coniunx et lectus Vlixis, et quaecumque uiri femina limen amat! 25 templa Pudicitiae quid opus statuisse puellis, si cuiuis nuptae quidlibet esse licet? quae manus obscenas depinxit prima tabellas et posuit casta turpia uisa domo, illa puellarum ingenuos eorrupit ocellos 30 nequitiaeque suae noluit esse rudis. a gemat, in terris, ista qui protulit arte turpia sub tacita condita laetitia! non istis olim uariabant tecta figuris: tum paries nullo crimine pictus erat. 35 sed non immerito! uelauit aranea fanum et mala desertos occupat herba deos. quos igitur tibi custodes, quae limina ponam, quae numquam supra pes inimicus eat? nam nihil inuitae tristis custodia prodest: 40 quam peccare pudet, Cynthia, tuta sat est. nos uxor numquam, numquam seducet amica: semper amica mihi, semper et uxor eris. [2,7] VII. 1 GAVISA est certe sublatam Cynthia legem, qua quondam edicta flemus uterque diu, ni nos diuideret: quamuis diducere amantis non queat inuitos Iuppiter ipse duos. 5 'At magnus Caesar.' sed magnus Caesar in armis: deuictae gentes nil in amore ualent. nam citius paterer caput hoc discedere collo quam possem nuptae perdere more faces, aut ego transirem tua limina clausa maritus, 10 respiciens udis prodita luminibus. a mea tum qualis caneret tibi tibia somnos, tibia, funesta tristior illa tuba! unde mihi Parthis natos praebere triumphis? nullus de nostro sanguine miles erit. 15 quod si uera meae comitarent castra puellae, non mihi sat magnus Castoris iret equus. hinc etenim tantum meruit mea gloria nomen, gloria ad hibernos lata Borysthenidas. tu mihi sola places: placeam tibi, Cynthia, solus: 20 hic erit et patrio nomine pluris amor. [2,8] VIII. 1 ERIPITVR nobis iam pridem cara puella: et tu me lacrimas fundere, amice, uetas? nullae sunt inimicitiae nisi amoris acerbae: ipsum me iugula, lenior hostis ero. 5 possum ego in alterius positam spectare lacerto? nec mea dicetur, quae modo dicta mea est? omnia uertuntur: certe uertuntur amores: uinceris aut uincis, haec in amore rota est. magni saepe duces, magni cecidere tyranni, 10 et Thebae steterant altaque Troia fuit. munera quanta dedi uel qualia carmina feci! illa tamen numquam ferrea dixit 'Amo.' ergo iam multos nimium temerarius annos, improba, qui tulerim teque tuamque domum? 15 ecquandone tibi liber sum uisus? an usque in nostrum iacies uerba superba caput? sic igitur prima moriere aetate, Properti? sed morere; interitu gaudeat illa tuo! exagitet nostros Manis, sectetur et umbras, 20 insultetque rogis, calcet et ossa mea! quid? non Antigonae tumulo Boeotius Haemon corruit ipse suo saucius ense latus, et sua cum miserae permiscuit ossa puellae, qua sine Thebanam noluit ire domum? 25 sed non effugies: mecum moriaris oportet; hoc eodem ferro stillet uterque cruor. quamuis ista mihi mors est inhonesta futura: mors inhonesta quidem, tu moriere tamen. ille etiam abrepta desertus coniuge Achilles 30 cessare in tectis pertulit arma sua. uiderat ille fuga, stratos in litore Achiuos, feruere et Hectorea Dorica castra face; uiderat informem multa Patroclon harena porrectum et sparsas caede iacere comas, 35 omnia formosam propter Briseida passus: tantus in erepto saeuit amore dolor. at postquam sera captiua est reddita poena, fortem illum Haemoniis Hectora traxit equis. inferior multo cum sim uel matre uel armis, 40 mirum, si de me iure triumphat Amor? [2,9] IX. 1 ISTE quod est, ego saepe fui: sed fors et in hora hoc ipso eiecto carior alter erit. Penelope poterat bis denos salua per annos uiuere, tam multis femina digna procis; 5 coniugium falsa poterat differre Minerua, nocturno soluens texta diurna dolo; uisura et quamuis numquam speraret Vlixem, illum exspectando facta remansit anus. nec non exanimem amplectens Briseis Achillem 10 candida uesana uerberat ora manu; et dominum lauit maerens captiua cruentum, propositum flauis in Simoenta uadis, foedauitque comas, et tanti corpus Achilli maximaque in parua sustulit ossa manu; 15 cum tibi nec Peleus aderat nec caerula mater, Scyria nec uiduo Deidamia toro. tunc igitur ueris gaudebat Graecia nuptis, tunc etiam felix inter et arma pudor. at tu non una potuisti nocte uacare, 20 impia, non unum sola manere diem! quin etiam multo duxistis pocula risu: forsitan et de me uerba fuere mala. hic etiam petitur, qui te prius ante reliquit: di faciant, isto capta fruare uiro! 25 haec mihi uota tuam propter suscepta salutem, cum capite hoc Stygiae iam poterentur aquae, et lectum flentes circum staremus amici? hic ubi tum, pro di, perfida, quisue fuit? quid si longinquos retinerer miles ad Indos, 30 aut mea si staret nauis in Oceano? sed uobis facile est uerba et componere fraudes: hoc unum didicit femina semper opus. non sic incerto mutantur flamine Syrtes, nec folia hiberno tam tremefacta Noto, 35 quam cito feminea non constat foedus in ira, siue ea causa grauis siue ea causa leuis. nunc, quoniam ista tibi placuit sententia, cedam: tela, precor, pueri, promite acuta magis, figite certantes atque hanc mihi soluite uitam! 40 sanguis erit uobis maxima palma meus. sidera sunt testes et matutina pruina et furtim misero ianua aperta mihi, te nihil in uita nobis acceptius umquam: nunc quoque erit, quamuis sis inimica, nihil. 45 nec domina ulla meo ponet uestigia lecto: solus ero, quoniam non licet esse tuum. atque utinam, si forte pios eduximus annos, ille uir in medio fiat amore lapis! --- 50 non ob regna magis diris cecidere sub armis Thebani media non sine matre duces, quam, mihi si media liceat pugnare puella, mortem ego non fugiam morte subire tua. [2,10] X. 1 SED tempus lustrare aliis Helicona choreis, et campum Haemonio iam dare tempus equo. iam libet et fortis memorare ad proelia turmas et Romana mei dicere castra ducis. 5 quod si deficiant uires, audacia certe laus erit: in magnis et uoluisse sat est. aetas prima canat Veneres, extrema tumultus: bella canam, quando scripta puella mea est. nunc uolo subducto grauior procedere uultu, 10 nunc aliam citharam me mea Musa docet. surge, anima, ex humili; iam, carmine, sumite uires; Pierides, magni nunc erit oris opus. iam negat Euphrates equitem post terga tueri Parthorum et Crassos se tenuisse dolet: 15 India quin, Auguste, tuo dat colla triumpho, et domus intactae te tremit Arabiae; et si qua extremis tellus se subtrahit oris, sentiat illa tuas postmodo capta manus! haec ego castra sequar; uates tua castra canendo 20 magnus ero: seruent hunc mihi fata diem! at caput in magnis ubi non est tangere signis, ponitur hac imos ante corona pedes; sic nos nunc, inopes laudis conscendere carmen, pauperibus sacris uilia tura damus. 25 nondum etiam Ascraeos norunt mea carmina fontis, sed modo Permessi flumine lauit Amor. [2,11] XI. 1 SCRIBANT de te alii uel sis ignota licebit: laudet, qui sterili semina ponit humo. omnia, crede mihi, tecum uno munera lecto auferet extremi funeris atra dies; 5 et tua transibit contemnens ossa uiator, nec dicet 'Cinis hic docta puella fuit.' [2,12] XII. 1 QVICVMQVE ille fuit, puerum qui pinxit Amorem, nonne putas miras hunc habuisse manus? is primum uidit sine sensu uiuere amantis, et leuibus curis magna perire bona. 5 idem non frustra uentosas addidit alas, fecit et humano corde uolare deum: scilicet alterna quoniam iactamur in unda, nostraque non ullis permanet aura locis. et merito hamatis manus est armata sagittis, 10 et pharetra ex umero Cnosia utroque iacet: ante ferit quoniam, tuti quam cernimus hostem, nec quisquam ex illo uulnere sanus abit. in me tela manent, manet et puerilis imago: sed certe pennas perdidit ille suas; 15 euolat heu nostro quoniam de pectore nusquam, assiduusque meo sanguine bella gerit. quid tibi iucundum est siccis habitare medullis? si pudor est, alio traice tela una! intactos isto satius temptare ueneno: 20 non ego, sed tenuis uapulat umbra mea. quam si perdideris, quis erit qui talia cantet, (haec mea Musa leuis gloria magna tua est), qui caput et digitos et lumina nigra puellae, et canat ut soleant molliter ire pedes? [2,13] XIII 1 NON tot Achaemeniis armantur etrusca sagittis spicula quot nostro pectore fixit Amor. hic me tam gracilis uetuit contemnere Musas, iussit et Ascraeum sic habitare nemus, 5 non ut Pieriae quercus mea uerba sequantur, aut possim Ismaria ducere ualle feras, sed magis ut nostro stupefiat Cynthia uersu: tunc ego sim Inachio notior arte Lino. non ego sum formae tantum mirator honestae, 10 nec si qua illustris femina iactat auos: me iuuet in gremio doctae legisse puellae, auribus et puris scripta probasse mea. haec ubi contigerint, populi confusa ualeto fabula: nam domina iudice tutus ero. 15 quae si forte bonas ad pacem uerterit auris, possum inimicitias tunc ego ferre Iouis. {B} QVANDOCVMQVE igitur nostros mors claudet ocellos, accipe quae serues funeris acta mei. nec mea tunc longa spatietur imagine pompa 20 nec tuba sit fati uana querela mei; nec mihi tunc fulcro sternatur lectus eburno, nec sit in Attalico mors mea nixa toro. desit odoriferis ordo mihi lancibus, adsint plebei paruae funeris exsequiae. 25 sat mea sat magna est, si tres sint pompa libelli, quos ego Persephonae maxima dona feram. tu uero nudum pectus lacerata sequeris, nec fueris nomen lassa uocare meum, osculaque in gelidis pones suprema labellis, 30 cum dabitur Syrio munere plenus onyx. deinde, ubi suppositus cinerem me fecerit ardor accipiat Manis paruula testa meos, et sit in exiguo laurus super addita busto, quae tegat exstincti funeris umbra locum, 35 et duo sint uersus: QVI NVNC IACET HORRIDA PVLVIS, VNIVS HIC QVONDAM SERVVS AMORIS ERAT. nec minus haec nostri notescet fama sepulcri, quam fuerant Pthii busta cruenta uiri. tu quoque si quando uenies ad fata, memento, 40 hoc iter ad lapides cana ueni memores. interea caue sis nos aspernata sepultos: non nihil ad uerum conscia terra sapit. atque utinam primis animam me ponere cunis iussisset quaeuis de Tribus una Soror! 45 nam quo tam dubiae seruetur spiritus horae? Nestoris est uisus post tria saecla cinis: cui si longaeuae minuisset fata senectae Gallicus Iliacis miles in aggeribus, non ille Antilochi uidisset corpus humari, 50 diceret aut 'O mors, cur mihi sera uenis?' tu tamen amisso non numquam flebis amico: fas est praeteritos semper amare uiros. testis, qui niueum quondam percussit Adonem uenantem Idalio uertice durus aper, 55 illis formosum iacuisse paludibus; illuc diceris effusa tu, Venus, isse coma. sed frustra mutos reuocabis, Cynthia, Manis: nam mea qui poterunt ossa minuta loqui? [2,14] XIV 1 NON ita Dardanio gauisus Atrida triumpho est, cum caderent magnae Laomedontis opes; nec sic errore exacto laetatus Vlixes, cum tetigit carae litora Dulichiae; 5 nec sic Electra, saluum cum aspexit Oresten, cuius falsa tenens fleuerat ossa soror; nec sic incolumem Minois Thesea uidit, Daedalimn lino cum duce rexit iter; quanta ego praeterita collegi gaudia nocte: 10 immortalis ero, si altera talis erit. at dum demissis supplex ceruicibus ibam, dicebar sicco uilior esse lacu. nec mihi iam fastus opponere quaerit iniquos, nec mihi ploranti lenta sedere potest. 15 atque utinam non tam sero mihi nota fuisset condicio! cineri nunc medicina datur. alltc pedes caecis lucebat semita nobis: scilicet insano nemo in amore uidet. hoc sensi prodesse magis: contemnite, amantes! 20 sic hodie ueniet, si qua negauit heri. pulsabant alii frustra dominamque uocabant: mecum habuit positum lenta puella caput. haec mihi deuictis potior uictoria Parthis, haec spolia, haec reges, haec mihi currus erunt. 25 magna ego dona tua figam, Cytherea, columna, taleque sub nostro nomine carmen erit: HAS PONO ANTE TVAS TIBI, DIVA, PROPERTIVS AEDIS EXVVIAS, TOTA NOCTE RECEPTVS AMANS. nunc a te, mea lux, ueniet mea litore nauis 30 seruato, an mediis sidat onusta uadis. quod si forte aliqua nobis mutabere culpa, uestibulum iaceam mortuus ante tuum! [2,15] XV. 1 O me felicem! o nox mihi candida! et o tu lectule deliciis facte beate meis! quam multa apposita narramus uerba lucerna, quantaque sublato lumine rixa fuit! 5 nam modo nudatis mecum est luctata papillis, interdum tunica duxit operta moram. illa meos somno lapsos patefecit ocellos ore suo et dixit 'Sicine, lente, iaces?' quam uario amplexu mutamus bracchia! quantum 10 oscula sunt labris nostra morata tuis! non iuuat in caeco Venerem corrumpere motu: si nescis, oculi sunt in amore duces. ipse Paris nuda fertur periisse Lacaena, cum Menelaeo surgeret e thalamo; 15 nudus et Endymion Phoebi cepisse sororem dicitur et nudae concubuisse deae. quod si pertendens animo uestita cubaris, scissa ueste meas experiere manus: quin etiam, si me ulterius prouexerit ira, 20 ostendes matri bracchia laesa tuae. necdum inclinatae prohibent te ludere mammae: uiderit haec, si quam iam peperisse pudet. dum nos fata sinunt, oculos satiemus amore: nox tibi longa uenit, nec reditura dies. 25 atque utinam haerentis sic nos uincire catena uelles, ut numquam solueret ulla dies! exemplo iunctae tibi sint in amore columbae, masculus et totum femina coniugium. errat, qui finem uesani quaerit amoris: 30 uerus amor nullum nouit habere modum. terra prius falso partu deludet arantis, et citius nigros Sol agitabit equos, fluminaque ad caput incipient reuocare liquores, aridus et sicco gurgite piscis erit, 35 quam possim nostros alio transferre dolores: huius ero uiuus, mortuus huius ero. quod mihi secum talis concedere noctes illa uelit, uitae longus et annus erit. si dabit haec multas, fiam immortalis in illis: 40 nocte una quiuis uel deus esse potest. qualem si cuncti cuperent decurrere uitam et pressi multo membra iacerc mero, non ferrum crudele ncque esset bellica nauis, nec nostra Actiacum uerteret ossa mare, 45 nec totiens propriis circum oppugnata triumphis lassa foret crinis solere Roma suos. haec certe merito poterunt laudare minores: laeserunt nullos pocula nostra deos. tu modo, dum lucet, fructum ne desere uitae! 50 omnia si dederis oscula, pauca dabis. ac ueluti folia arentis liquere corollas, quae passim calathis strata natare uides, sic nobis, qui nunc magnum spiramus amantes, forsitan includet crastina fata dies. [2,16] XVI. 1 PRAETOR ab Illyricis uenit modo, Cynthia, terris, maxima praeda tibi, maxima cura mihi. non potuit saxo uitam posuisse Cerauno? a, Neptune, tibi qualia dona darem! 5 nunc sine me plena fiunt conuiuia mensa, nunc sine me tota ianua nocte patet. quare, si sapis, oblatas ne desere messis et stolidum pleno uellere carpe pecus; deinde, ubi consumpto restabit munere pauper, 10 dic alias iterum nauiget Illyrias! Cynthia non sequitur fascis nec curat honores, semper amatorum ponderat una sinus. at tu nunc nostro, Venus, o succurre dolori, rumpat ut assiduis membra libidinibus! 15 ergo muneribus quiuis mercatur amorem? Iuppiter, indigna merce puella perit. semper in Oceanum mittit me quaerere gemmas, et iubet ex ipsa tollere dona Tyro. atque utinam Romae nemo esset diues, et ipse 20 straminea posset dux habitare casa! numquam Venales essent ad munus amicae, atque una fieret cana puella domo; numquam septenas noctes seiuncta cubares, candida tam foedo bracchia fusa uiro, 25 non quia peccarim (testor te), sed quia uulgo formosis leuitas semper amica fuit. barbarus exclusis agitat uestigia lumbis‹ et subito felix nunc mea regna tenet! aspice quid donis Eriphyla inuenit amaris, 30 arserit et quantis nupta Creusa malis. nullane sedabit nostros iniuria fletus? an dolor hic uitiis nescit abesse tuis? tot iam abiere dies, cum me nec cura theatri nec tetigit Campi, nec mea mensa iuuat. 35 at pudeat certe, pudeat!‹nisi forte, quod aiunt, turpis amor surdis auribus esse solet. cerne ducem, modo qui fremitu compleuit inani Actia damnatis aequora militibus: hunc infamis arnor uersis dare terga carinis 40 iussit et extremo quaerere in orbe fugam. Caesaris haec uirtus et gloria Caesaris haec est: illa, qua uicit, condidit arma manu. sed quascumque tibi uestis, quoscumque smaragdos, quosue dedit flauo lumine chrysolithos, 45 haec uideam rapidas in uanum ferre procellas: quae tibi terra, uelim, quae tibi fiat aqua. non semper placidus periuros ridet amantis Iuppiter et surda neglegit aure preces. uidistis toto sonitus percurrere caelo, 50 fulminaque aetheria desiluisse domo: non haec Pleiades faciunt neque aquosus Orion, nec sic de nihilo fulminis ira cadit; periuras tunc ille solet punire puellas, deceptus quoniam fleuit et ipse deus. 55 quare ne tibi sit tanti Sidonia uestis, ut timeas, quotiens nubilus Auster erit. [2,17] XVII. 1 MENTIRI noctem, promissis ducere amantem, hoc erit infectas sanguine habere manus! horum ego sum uates, quotiens desertus amaras expleui noctes, fractus utroque toro. 5 uel tu Tantalea moueare ad flumina sorte, ut liquor arenti fallat ab ore sitim; uel tu Sisyphios licet admirere labores, difficile ut toto monte uolutet onus; durius in terris nihil est quod uiuat amante, 10 nec, modo si sapias, quod minus esse uelis. quem modo felicem inuidia admirante ferebant, nunc decimo admittor uix ego quoque die. nunc iacere e duro corpus iuuat, impia, saxo, sumere et in nostras trita uenena manus; 15 nec licet in triuiis sicca requiescere luna, aut per rimosas mittere uerba fores. quod quamuis ita sit, dominam mutare cauebo: tum flebit, cum in me senserit esse fidem. [2,18] {A'} 1 ASSIDVAE multis odium peperere querelae: frangitur in tacito femina saepe uiro. si quid uidisti, semper uidisse negato! aut si quid doluit forte, dolere nega! {B) 5 quid mea si canis aetas candesceret annis, et faceret scissas languida ruga genas? at non Tithoni spernens Aurora senectam desertum Eoa passa iacere domo est: illum saepe suis decedens fouit in ulnis 10 quam prius adiunctos sedula lauit equos; illum ad uicinos cum amplexa quiesceret Indos, maturos iterum est questa redire dies; illa deos currum conscendens dixit iniquos, inuitum et terris praestitit officium. 15 cui maiora senis Tithoni gaudia uiui, quam grauis amisso Memnone luctus erat. cum sene non puduit talem dormire puellam et canae totiens oscula ferre comae. at tu etiam iuuenem odisti me, perfida, cum sis 20 ipsa anus haud longa curua futura die. quin ego deminuo curam, quod saepe Cupido huic malus esse solet, cui bonus ante fuit. {C} NUNC etiam infectos demens imitare Britannos, ludis et externo tincta nitore caput? 25 ut natura dedit, sic omnis recta figura est: turpis Romano Belgicus ore color. illi sub terris fiant mala multa puellae, quae mentita suas uertit inepta comas! deme: mihi certe poteris formosa uideri, 30 mi formosa sat es, si modo saepe uenis. an si caeruleo quaedam sua tempora fuco tinxerit, idcirco caerula forma bona est? cum tibi nec frater nec sit tibi filius ullus, frater ego et tibi sim filius unus ego. 35 ipse tuus semper tibi sit custodia lectus, nec nimis ornata fronte sedere uelis. credam ego narranti, noli committere, famae: et terram rumor transilit et maria. [2,19] XIX. 1 ETSI me inuito discedis, Cynthia, Roma, laetor quod sine me deuia rura coles. nullus erit castis iuuenis corruptor in agris, qui te blanditiis non sinat esse probam; 5 nulla neque ante tuas orietur rixa fenestras, nec tibi clamatae somnus amarus erit. sola eris et solos spectabis, Cynthia, montis et pecus et finis pauperis agricolae. illic te nulli poterunt corrumpere ludi, 10 fanaque peccatis plurima causa tuis. illic assidue tauros spectabis arantis, et uitem docta ponere falce comas; atque ibi rara feres inculto tura sacello, haedus ubi agrestis corruet ante focos; 15 protinus et nuda choreas imitabere sura; omnia ab externo sint modo tuta uiro. ipse ego uenabor: iam nunc me sacra Dianae suscipere et Veneris ponere uota iuuat. incipiam captare feras et reddere pinu 20 cornua et audaces ipse monere canis; non tamen ut uastos ausim temptare leones aut celer agrestis comminus ire sues. haec igitur mihi sit lepores audacia mollis excipere et structo figere auem calamo, 25 qua formosa suo Clitumnus flumina luco integit, et niueos abluit unda boues. tu quotiens aliquid conabere, uita, memento uenturum paucis me tibi Luciferis. hic me nec solae poterunt auertere siluae, 30 nec uaga muscosis flumina fusa iugis, quin ego in assidua mutem tua nomina lingua: absenti nemo non nocuisse uelit. [2,20] XX. 1 QVID fles abducta grauius Briseide? quid fles anxia captiua tristius Andromacha? quidue mea de fraude deos, insana, fatigas? quid quereris nostram sic cecidisse fidem? 5 non tam nocturna uolucris funesta querela Attica Cecropiis obstrepit in foliis, nec tantum Niobe, bis sex ad busta superba, sollicito lacrimans defluit a Sipylo. me licet aeratis astringant bracchia nodis, 10 sint tua uel Danaes condita membra domo, in te ego et aeratas rumpam, mea uita, catenas, ferratam Danaes transiliamque domum. de te quodcumque, ad surdas mihi dicitur auris: tu modo ne dubita de grauitate mea. 15 ossa tibi iuro per matris et ossa parentis (si fallo, cinis heu sit mihi uterque grauis!) me tibi ad extremas mansurum, uita, tenebras: ambos una fides auferet, una dies. quod si nec nomen nec me tua forma teneret, 20 posset seruitium mite tenere tuum. septima iam plenae deducitur orbita lunae, cum de me et de te compita nulla tacent: interea nobis non numquam ianua mollis, non numquam lecti copia facta tui. 25 nec mihi muneribus nox ulla est empta beatis: quidquid eram, hoc animi gratia magna tui. cum te tam multi peterent, tu me una petisti: possum ego naturae non meminisse tuae? tum me uel tragicae uexetis Erinyes, et me 30 inferno damnes, Aeace, iudicio, atque inter Tityi uolucris mea poena uagetur, tumque ego Sisyphio saxa labore geram! nec tu supplicibus me sis uenerata tabellis: ultima talis erit quae mea prima fides. 35 hoc mihi perpetuo ius est, quod solus amator nec cito desisto nec temere incipio. [2,21] XXI. 1 A QVANTVM de me Panthi tibi pagina finxit, tantum illi Pantho ne sit amica Venus! sed tibi iam uideor Dodona uerior augur. uxorem ille tuus pulcher amator habet! 5 tot noctes periere: nihil pudet? aspice, cantat liber: tu nimium credula, sola iaces. et nunc inter eos tu sermo es, te ille superbus dicit se inuito saepe fuisse domi. dispeream, si quicquam aliud quam gloria de te 10 quaeritur: has laudes ille maritus habet. Colchida sic hospes quondam decepit Iason: eiecta est (tenuit namque Creusa) domo. sic a Dulichio iuuene est elusa Calypso: uidit amatorem pandere uela suum. 15 a nimium faciles aurem praebere puellae, discite desertae non temere esse bonae! huic quoque, qui restat, iam pridem quaeritur alter experta in primo, stulta, cauere potes. nos quocumque loco, nos omni tempore tecum 20 siue aegra pariter siue ualente sumus. [2,22] {A} 1 Scis here mi multas pariter placuisse puellas; scis mihi, Demophoon, multa uenire mala. nulla meis frustra lustrantur compita plantis; o nimis exitio nata theatra meo, 5 siue aliquis molli diducit candida gestu bracchia, seu uarios incinit ore modos! interea nostri quaerunt sibi uulnus ocelli, candida non tecto pectore si qua sedet, siue uagi crines puris in frontibus errant, 10 Indica quos medio uertice gemma tenet. quae si forte aliquid uultu mihi dura negarat, frigida de tota fronte cadebat aqua. quaeris, Demophoon, cur sim tam mollis in omnis? quod quaeris, 'quare' non habet ullus amor. 15 cur aliquis sacris laniat sua bracchia cultris et Phrygis insanos caeditur ad numeros? uni cuique dedit uitium natura creato: mi fortuna aliquid semper amare dedit. me licet et Thamyrae cantoris fata sequantur, 20 numquam ad formosas, inuide, caecus ero. sed tibi si exilis uideor tenuatus in artus, falleris: haud umquam est culta labore Venus. percontere licet: saepe est experta puella officium tota nocte ualere meum. 25 Iuppiter Alcmenae geminas requieuerat Arctos, et caelum noctu bis sine rege fuit; nec tamen idcirco languens ad fulmina uenit: nullus amor uires eripit ipse suas. quid? cum e complexu Briseidos iret Achilles, 30 num fugere minus Thessala tela Phryges? quid? ferus Andromachae lecto cum surgeret Hector? bella Mycenaeae non timuere rates? ille uel hic classis poterant uel perdere muros: hic ego Pelides, hic ferus Hector ego. 35 aspice uti caelo modo sol modo luna ministret: sic etiam nobis una puella parum est. altera me cupidis teneat foueatque lacertis, altera si quando non sinit esse locum; aut si forte irata meo sit facta ministro, 40 ut sciat esse aliam, quae uelit esse mea! nam melius duo defendunt retinacula nauim, tutius et geminos anxia mater alit. {B} AVT si es dura, nega: sin es non dura, uenito! quid iuuat haec nullo ponere uerba loco? 45 hic unus dolor est ex omnibus acer amanti, speranti subito si qua uenire negat. quanta illum toto uersant suspiria lecto, cum recipi, quae non uenerit, ipsa uetat? et rursus puerum quaerendo audita fatigat, 50 quem, quae scire timet, quaerere fata iubet. [2,23] XXIII. 1 CVI fugienda fuit indocti semita uulgi, ipsa petita lacu nunc mihi dulcis aqua est. ingenuus quisquam alterius dat munera seruo, ut promissa suae uerba ferat dominae? 5 et quaerit totiens 'Quaenam nunc porticus illam integit?' et 'Campo quomouet illa pedes?' deinde, ubi pertuleris, quos dicit fama labores Herculis, ut scribat 'Muneris ecquid habes?' cernere uti possis uultum custodis amari, 10 captus et immunda saepe latere casa? quam care semel in toto nox uertitur anno! a pereant, si quos ianua clausa iuuat! contra, reiecto quae libera uadit amictu, custodum et nullo saepta timore, placet? 15 cui saepe immundo Sacra conteritur Via socco, nec sinit esse moram, si quis adire uelit; differet haec numquam, nec poscet garrula, quod astrictus ploret saepe dedisse pater, nec dicet ' Timeo, propera iam surgere, quaeso: 20 infelix, hodie uir mihi rure uenit.' et quas Euphrates et quas mihi misit Orontes, me iuerint: nolim furta pudica tori; libertas quoniam nulli iam restat amanti: nullus liber erit, si quis amare uolet. [2,24] {A} 1 'TV loqueris, cum sis iam noto fabula libro et tua sit toto Cynthia lecta foro?' cui non his uerbis aspergat tempora sudor? aut pudor ingenuus, aut reticendus amor 5 quod si tam facilis spiraret Cynthia nobis, non ego nequitiae dicerer esse caput, nec sic per totam infamis traducerer urbem, urerer et quamuis, nomine uerba darem. quare ne tibi sit mirum me quaerere uilis: 10 parcius infamant: num tibi causa leuis? --- et modo pauonis caudae flabella superbae et manibus dura frigus habere pila, et cupit iratum talos me poscere eburnos, 15 quaeque nitent Sacra uilia dona Via. 'peream, si me ista mouent dispendia, sed me fallaci dominae iam pudet esse iocum! {B} HOC erat in primis quod me gaudere iubebas? tam te formosam non pudet esse leuem? 20 una aut altera nox nondum est in amore peracta, et dicor lecto iam grauis esse tuo. me modo laudabas et carmina nostra legebas: ille tuus pennas tam cito uertit amor? contendat mecum ingenio, contendat et arte, 25 in primis una discat amare domo: si libitum tibi erit, Lernaeas pugnet ad hydras et tibi ab Hesperio mala dracone ferat, taetra uenena libens et naufragus ebibat undas, et numquam pro te deneget esse miser: 30 (quos utinam in nobis, uita, experiare labores!) iam tibi de timidis iste proteruus erit, qui nunc se in tumidum iactando uenit honorem: discidium uobis proximus annus erit. at me non aetas mutabit tota Sibyllae, 35 non labor Alcidae, non niger ille dies. tu mea compones et dices 'Ossa, Properti, haec tua sunt? eheu tu mihi certus eras, certus eras eheu, quamuis nec sanguine auito nobilis et quamuis non ita diues eras.' 40 nil ego non patiar, numquam me iniuria mutat: ferre ego formosam nullum onus esse puto. credo ego non paucos ista periisse figura, credo ego sed multos non habuisse fidem. paruo dilexit spatio Minoida Theseus, 45 Phyllida Demophoon, hospes uterque malus. iam tibi Iasonia nota est Medea carina et modo seruato sola relicta uiro. dura est quae multis simulatum fingit amorem, et se plus uni si qua parare potest. 50 noli nobilibus, noli conferre beatis: uix uenit, extremo qui legat ossa die. hi tibi nos erimus: sed tu potius precor ut me demissis plangas pectora nuda comis. [2,25] XXV. 1 VNICA nata meo pulcherrima cura dolori, excludit quoniam sors mea 'saepe ueni,' ista meis fiet notissima forma libellis, Calue, tua uenia, pace, Catulle, tua. 5 miles depositis annosus secubat armis, grandaeuique negant ducere aratra boues, putris et in uacua requiescit nauis harena, et uetus in templo bellica parma uacat: at me ab amore tuo deducet nulla senectus, 10 siue ego Tithonus siue ego Nestor ero. nonne fuit satius duro seruire tyranno et gemere in tauro, saeue Perille, tuo? Gorgonis et satius fuit obdurescere uultu, Caucasias etiam si pateremur auis. 15 sed tamen obsistam. teritur robigine mucro ferreus et paruo saepe liquore silex: at nullo dominae teritur sub crimine amor, qui restat et immerita sustinet aure minas. ultro contemptus rogat, et peccasse fatetur 20 laesus, et inuitis ipse redit pedibus. tu quoque, qui pleno fastus assumis amore, credule, nulla diu femina pondus habet. an quisquam in mediis persoluit uota procellis. cum saepe in portu fracta carina natet? 25 aut prius infecto deposcit praemia cursu, septima quam metam triuerit arte rota? mendaces ludunt flatus in amore secundi: si qua uenit sero, magna ruina uenit. tu tamen interea, quamuis te diligat illa, 30 in tacito cohibe gaudia clausa sinu. namque in armore suo semper sua maxima cuique nescio quo pacto uerba nocere solent. quamuis te persaepe uocet, semel ire memento: inuidiam quod habet, non solet esse diu. 35 at si saecla forent antiquis grata puellis, essem ego quod nunc tu: tempore uincor ego. non tamen ista meos mutabunt saecula mores: unus quisque sua nouerit ire uia. at, uos qui officia in multos reuocatis amores, 40 quantus sic cruciat lumina uestra dolor! uidistis pleno teneram candore puellam, uidistis fuscam, ducit uterque color; uidistis quandam Argiua prodire figura, uidistis nostras, utraque forma rapit; 45 illaque plebeio uel sit sandycis amictu: haec atque illa mali uulneris una uia est. cum satis una tuis insomnia portet ocellis, una sat est cuiuis femina multa mala. [2,26] {A} 1 VIDI te in somnis fracta, mea uita, carina Ionio lassas ducere rore manus, et quaecumque in me fueras mentita fateri, nec iam umore grauis tollere posse comas, 5 qualem purpureis agitatam fluctibus Hellen, aurea quam molli tergore uexit ouis. quam timui, ne forte tuum mare nomen haberet, atque tua labens nauita fleret aqua! quae tum ego Neptuno, quae tum cum Castore fratri, 10 quaeque tibi excepi, iam dea, Leucothoe! at tu uix primas extollens gurgite palmas saepe meum nomen iam peritura uocas. quod si forte tuos uidisset Glaucus ocellos, esses Ionii facta puella maris, 15 et tibi ob inuidiam Nereides increpitarent, candida Nesaee, caerula Cymothoe. sed tibi subsidio delphinum currere uidi, qui, puto, Arioniam uexerat ante lyram. iamque ego conabar summo me mittere saxo, 20 cum mihi discussit talia uisa metus. {B} NUNC admirentur quod tam mihi pulchra puella seruiat et tota dicar in urbe potens! non, si Cambysae redeant et flumina Croesi, dicat ' De nostro surge, poeta, toro.' 25 nam mea cum recitat, dicit se odisse beatos: carmina tam sancte nulla puella colit. multum in amore fides, multum constantia prodest: qui dare multa potest, multa et amare potest --- 30 seu mare per longum mea cogitet ire puella, hanc sequar et fidos una aget aura duos. unum litus erit sopitis unaque tecto arbor, et ex una saepe bibemus aqua; et tabula una duos poterit componere amantis, 35 prora cubile mihi seu mihi puppis erit. omnia perpetiar: saeuus licet urgeat Eurus ; uelaque in incertum frigidus Auster agat; quicumque et uenti miserum uexastis Vlixem et Danaum Euboico litore mille ratis; 40 et qui mouistis duo litora, cum ratis Argo dux erat ignoto missa columba mari. illa meis tantum non umquam desit ocellis, incendat nauem Iuppiter ipse licet. certe isdem nudi pariter iactabimur oris. 45 me licet unda ferat, te modo terra tegat. sed non Neptunus tanto crudelis amori, Neptunus fratri par in amore Ioui: testis Amymone, latices dum ferret, in aruis compressa, et Lernae pulsa tridente palus. 50 iam deus amplexu uotum persoluit, at illi aurea diuinas urna profudit aquas. crudelem et Borean rapta Orithyia negauit: hic deus et terras et maria alta domat crede mihi, nobis mitescet Scylla, nec umquam 55 alternante uacans uasta Charybdis aqua; ipsaque sidera erunt nullis obscura tenebris, purus et Orion, purus et Haedus erit. quod mihi si ponenda tuo sit corpore uita, exitus hic nobis non inhonestus erit. [2,27] XXVII 1 AT VOS incertam, mortales, funeris horam quaeritis, et qua sit mors aditura uia; quaeritis et caelo Phoenicum inuenta sereno, quae sit stella homini commoda quaeque mala! 5 seu pedibus Parthos sequimur seu classe Britannos, et maris et terrae caeca pericla uiae; rursus et obiectum flemus caput esse tumultu cum Mauors dubias miscet utrimque manus; --- 10 praeterea domibus flammam domibusque ruinas, neu subeant labris pocula nigra tuis. solus amans nouit, quando periturus et a qua morte, neque hic Boreae flabra neque arma timet. iam licet et Stygia sedeat sub harundine remex, 15 cernat et infernae tristia uela ratis: si modo clamantis reuocauerit aura puellae, concessum nulla lege redibit iter. [2,28] {A} 1 IVPPITER, affectae tandem miserere puellae: tam formosa tuum mortua crimen erit. hoc tibi uel poterit coniunx ignoscere Iuno: frangitur et Iuno, si qua puella perit. 5 uenit enim tempus, quo torridus aestuat aer, incipit et sicco feruere terra Cane. sed non tam ardoris culpa est neque crimina caeli quam totiens sanctos non habuisse deos. hoc perdit miseras, hoc perdidit ante puellas: 10 quidquid iurarunt, uentus et unda rapit. num sibi collatam doluit Venus? illa peraeque prae se formosis inuidiosa dea est. an contempta tibi Iunonis templa Pelasgae? Palladis aut oculos ausa negare bonos? 15 semper, formosae, non nostis parcere uerbis. hoc tibi lingua nocens, hoc tibi forma dedit. sed tibi uexatae per multa pericula uitae extremo uenit mollior hora die. Io uersa caput primos mugiuerat annos: 20 nunc dea, quae Nili flumina uacca bibit. Ino etiam prima terris aetate uagata est: hanc miser implorat nauita Leucothoen. Andromede monstris fuerat deuota marinis: haec eadem Persei nobilis uxor erat. 25 Callisto Arcadios errauerat ursa per agros: haec nocturna suo sidere uela regit. quod si forte tibi properarint fata quietem, illa sepulturae fata beata tuae, narrabis Semelae, quo sit formosa periclo, 30 credet et illa, suo docta puella malo; et tibi Maeonias omnis heroidas inter primus erit nulla non tribuente locus. nunc, utcumque potes, fato gere saucia morem: et deus et durus uertitur ipse dies. {B} 35 DEFICIVNT magico torti sub carmine rhombi, et iacet exstincto laurus adusta foco; et iam Luna negat totiens descendere caelo, nigraque funestum concinit omen auis. una ratis fati nostros portabit amores 40 caerula ad infernos uelificata lacus. sed non unius, quaeso, miserere duorum! uiuam, si uiuet; si cadet illa, cadam. pro quibus optatis sacro me carmine damno: scribam ego 'Per magnum est salua puella Iouem'; 45 ante tuosque pedes illa ipsa operata sedebit, narrabitque sedens longa pericla sua. {C} HAEC tua, Persephone, maneat clementia, nec tu, Persephonae coniunx, saeuior esse uelis. sunt apud infernos tot milia formosarum: 50 pulchra sit in superis, si licet, una locis! uobiscum est Iope, uobiscum candida Tyro, uobiscum Europe nec proba Pasiphae, et quot Troia tulit uetus et quot Achaia formas, et Thebae et Priami diruta regna senis: 55 et quaecumque erat in numero Romana puella, occidit: has omnis ignis auarus habet. nec forma aeternum aut cuiquam est fortuna perennis: longius aut propius mors sua quemque manet. tu quoniam es, mea lux, magno dimissa periclo, 60 munera Dianae debita redde choros, redde etiam excubias diuae nunc, ante iuuencae; uotiuas noctes, ei mihi solue decem! [2,29] {A} 1 HESTERNA, mea lux, cum potus nocte uagarer, nec me seruorum duceret ulla manus, obuia nescio quot pueri mihi turba minuta uenerat (hos uetuit me numerare timor); 5 quorum alii faculas, alii retinere sagittas, pars etiam uisa est uincla parare mihi. sed nudi fuerant. quorum lasciuior unus, 'Arripite hunc,' inquit, 'iam bene nostis eum hic erat, hunc mulier nobis irata locauit.' 10 dixit, et in collo iam mihi nodus erat. --- hic alter iubet in medium propellere, at alter, 'Intereat, qui nos non putat esse deos! haec te non meritum totas exspectat in horas: 15 at tu nescio quas quaeris, inepte, fores. quae cum Sidoniae nocturna ligamina mitrae soluerit atque oculos mouerit illa grauis, afflabunt tibi non Arabum de gramine odores, sed quos ipse suis fecit Amor manibus. 20 parcite iam, fratres, iam certos spondet amores; et iam ad mandatam uenimus ecce domum.' atque ita me iniecto dixerunt rursus amictu: 'I nunc et noctes disce manere domi.' {B} MANE erat, et uolui, si sola quiesceret illa, 25 uisere: at in lecto Cynthia sola fuit. obstipui: non illa mihi formosior umquam uisa, neque ostrina cum fuit in tunica, ibat et hinc castae narratum somnia Vestae, neu sibi neue mihi quae nocitura forent: 30 talis uisa mihi somno dimissa recenti. heu quantum per se candida forma ualet! 'Quid tu matutinus,' ait 'speculator amicae, me similem uestris moribus esse putas? non ego tam facilis: sat erit mihi cognitus unus, 35 uel tu uel si quis uerior esse potest. apparent non ulla toro uestigia presso, signa uolutantis nec iacuisse duos. aspice ut in toto nullus mihi corpore surgat spiritus admisso notus adulterio.' 40 dixit, et opposita propellens sauia dextra prosilit in laxa nixa pedem solea. sic ego tarn sancti custos deludor amoris: ex illo felix nox mihi nulla fuit. [2,30] {A} 1 QVO fugis a demens? nulla est fuga: tu licet usque ad Tanain fugias, usque sequetur Amor. non si Pegaseo uecteris in aere dorso, nec tibi si Persei mouerit ala pedes; 5 uel si te sectae rapiant talaribus aurae, nil tibi Mercurii proderit alta uia instat semper Amor supra caput, instat amanti, et grauis ipse super libera colla sedet. excubat ille acer custos et tollere numquam 10 te patietur humo lumina capta semel. et iam si pecces, deus exorabilis ille est si modo praesentis uiderit esse preces. {B} ISTA senes licet accusent conuiuia duri: 15 nos modo propositum, uita, teramus iter illorum antiquis onerantur legibus aures: hic locus est in quo, tibia docta, sones, quae non iure uado Maeandri iacta natasti, turpia cum faceret Palladis ora tumor. 20 non tamen immerito! Phrygias nunc ire per undas et petere Hyrcani litora nota maris, spargere et alterna communis caede Penatis et ferre ad patrios praemia dira Lares! una contentum pudeat me uiuere amica? 25 hoc si crimen erit, crimen Amoris erit: mi nemo obiciat. libeat tibi, Cynthia, mecum rorida muscosis antra tenere iugis. illic aspicies scopulis haerere Sorores et canere antiqui dulcia furta Iouis, 30 ut Semela est combustus, ut est deperditus Io, denique ut ad Troiae tecta uolarit auis. quod si nemo exstat qui uicerit Alitis arma, communis culpae cur reus unus agor? nec tu Virginibus reuerentia moueris ora: 35 hic quoque non nescit quid sit amare chorus; si tamen Oeagri quaedam compressa figura Bistoniis olim rupibus accubuit. hic ubi me prima statuent in parte choreae, et medius docta cuspide Bacchus erit, 40 tum capiti sacros patiar pendere corymbos: nam sine te nostrum non ualet ingenium. [2,31] XXXI. 1 QVAERIS, cur ueniam tibi tardior? aurea Phoebi porticus a magno Caesare aperta fuit. tantam erat in speciem Poenis digesta columnis, inter quas Danai femina turba senis. 5 hic equidem Phoebo uisus mihi pulchrior ipso marmoreus tacita carmen hiare lyra; atque aram circum steterant armenta Myronis, quattuor artificis, uiuida signa, boues. tum medium claro surgebat marmore templum, 10 et patria Phoebo carius Ortygia: in quo Solis erat supra fastigia currus; et ualuae, Libyci nobile dentis opus, altera deiectos Parnasi uertice Gallos, altera maerebat funera Tantalidos. 15 deinde inter matrem deus ipse interque sororem Pythius in longa carmina ueste sonat. [2,32] XXXII. 1 QUI uidet, is peccat: qui te non uiderit ergo, non cupiet: facti lumina crimen habent. nam quid Praenesti dubias, o Cynthia, sortis, quid petis Aeaei moenia Telegoni? 5 cur ita te Herculeum deportant esseda Tibur? Appia cur totiens te uia Lanuuium? hoc utinam spatiere loco, quodcumque uacabis, Cynthia' sed tibi me credere turba uetat, cum uidet accensis deuotam currere taedis 10 in nemus et Triuiae lumina ferre deae. scilicet umbrosis sordet Pompeia columnis porticus, aulaeis nobilis Attalicis, et platanis creber pariter surgentibus ordo, flumina sopito quaeque Marone cadunt, 15 et leuiter nymphis tota crepitantibus urbe cum subito Triton ore recondit aquam. falleris, ista tui furtum uia monstrat amoris: non urbem, demens, lumina nostra fugis! nil agis, insidias in me componis inanis, 20 tendis iners docto retia nota mihi. sed de me minus est: famae iactura pudicae tanta tibi miserae, quanta meretur, erit. nuper enim de te nostras me laedit ad auris rumor, et in tota non bonus urbe fuit. 25 sed tu non debes inimicae credere linguae: semper formosis fabula poena fuit. non tua deprenso damnata est fama ueneno: testis eris puras, Phoebe, uidere manus. sin autem longo nox una aut altera lusu 30 consumpta est, non me crimina parua mouent. Tyndaris externo patriam mutauit amore, et sine decreto uiua reducta domum est. ipsa Venus fertur corrupta libidine Martis, nec minus in caelo semper honesta fuit. 35 quamuis Ida Parim pastorem dicat amasse atque inter pecudes accubuisse deam, hoc et Hamadryadum spectauit turba sororum Silenique senes et pater ipse chori; cum quibus Idaeo legisti poma sub antro, 40 supposita excipiens, Nai, caduca manu. an quisquam in tanto stuprorum examine quaerit 'Cur haec tam diues? quis dedit? unde dedit?' o nimium nostro felicem tempore Romam, si contra mores una puella facit! 45 haec eadem ante illam iam impune et Lesbia fecit: quae sequitur, certe est inuidiosa minus. qui quaerit Tatios ueteres durosque Sabinos, hic posuit nostra nuper in urbe pedem. tu prius et fluctus poteris siccare marinos, 50 altaque mortali deligere astra manu, quam facere, ut nostrae nolint peccare puellae: hic mos Saturno regna tenente fuit, et cum Deucalionis aquae fluxere per orbem, et post antiquas Deucalionis aquas. 55 dic mihi, quis potuit lectum seruare pudicum, quae dea cum solo uiuere sola deo? uxorem quondam magni Minois, ut aiunt, corrupit torui candida forma bouis; nec minus aerato Danae circumdata muro 60 non potuit magno casta negare Ioui. quod si tu Graias es tuque imitata Latinas, semper uiue meo libera iudicio! [2,33] {A} 1 TRISTIA iam redeunt iterum sollemnia nobis: Cynthia iam noctes est operata decem. atque utinam pereant, Nilo quae sacra tepente misit matronis Inachis Ausoniis! 5 quae dea tam cupidos totiens diuisit amantis, quaecumque illa fuit, semper amara fuit. tu certe Iouis occultis in amoribus, Io, sensisti multas quid sit inire uias, cum te iussit habere puellam cornua Iuno 10 et pecoris duro perdere uerba sono. a quotiens quernis laesisti frondibus ora, mandisti et stabulis arbuta pasta tuis! an, quoniam agrestem detraxit ab ore figuram Iuppiter, idcirco facta superba dea es? 15 an tibi non satis est fuscis Aegyptus alumnis? cur tibi tam longa Roma petita uia? quidue tibi prodest uiduas dormire puellas? sed tibi, crede mihi, cornua rursus erunt, aut nos e nostra te, saeua, fugabimus urbe: 20 cum Tiberi Nilo gratia nulla fuit. at tu, quae nostro nimium placata dolore es, noctibus his uacui ter faciamus iter. {B} NON audis et uerba sinis mea ludere, cum iam flectant Icarii sidera tarda boues. 25 lenta bibis: mediae nequeunt te frangere noctes. an nondum est talos mittere lassa manus? a pereat, quicumque meracas repperit uuas corrupitque bonas nectare primus aquas! Icare, Cecropiis merito iugulate colonis, 30 pampineus nosti quam sit amarus odor! tuque o Eurytion uino Centaure peristi, nec non Ismario tu, Polypheme, mero. uino forma perit, uino corrumpitur aetas, uino saepe suum nescit amica uirum. 35 me miserum, ut multo nihil est mutata Lyaeo! iam bibe: formosa es: nil tibi uina nocent, cum tua praependent demissae in pocula sertae, et mea deducta carmina uoce legis. largius effuso madeat tibi mensa Falerno, 40 spumet et aurato mollius in calice. nulla tamen lecto recipit se sola libenter: est quiddam, quod uos quaerere cogat Amor. semper in absentis felicior aestus amantis: eleuat assiduos copia longa uiros. [2,34] XXXIV. 1 CVR quisquam faciem dominae iam credat Amori? sic erepta mihi paene puella mea est. expertus dico, nemo est in amore fidelis: formosam raro non sibi quisque petit. 5 polluit ille deus cognatos, soluit amicos, et bene concordis tristia ad arma uocat. hospes in hospitium Menelao uenit adulter: Colchis et ignotum nonne secuta uirum est? Lynceu, tune meam potuisti, perfide, curam 10 tangere? nonne tuae tum cecidere manus? quid si non constans illa et tam certa fuisset? posses in tanto uiuere flagitio? tu mihi uel ferro pectus uel perde ueneno: a domina tantum te modo tolle mea. 15 te socium uitae, te corporis esse licebit, te dominum admitto rebus, amice, meis: lecto te solum, lecto te deprecor uno: riualem possum non ego ferre Iouem. ipse meas solus quod nil est, aemulor umbras, 20 stultus, quod stulto saepe timore tremo. una tamen causa est, qua crimina tanta remitto, errabant multo quod tua uerba mero. sed numquam uitae fallet me ruga seuerae: omnes iam norunt quam sit amare bonum. {B} 25 LYNCEVS ipse meus seros insanit amores! solum te nostros laetor adire deos. quid tua Socraticis tibi nunc sapientia libris proderit aut rerum dicere posse uias? aut quid Erechthei tibi prosunt carmina lecta? 30 nil iuuat in magno uester amore senex. tu satius memorem Musis imitere Philitan et non inflati somnia Callimachi. nam rursus licet Aetoli referas Acheloi, fluxerit ut magno fractus amore liquor, 35 atque etiam ut Phrygio fallax Maeandria campo errat et ipsa suas decipit unda uias, qualis et Adrasti fuerit uocalis Arion, tristis ad Archemori funera uictor equus: non Amphiareae prosint tibi fata quadrigae 40 aut Capanei magno grata ruina Ioui. desine et Aeschyleo componere uerba coturno, desine, et ad mollis membra resolue choros. incipe iam angusto uersus includere torno, inque tuos ignis, dure poeta, ueni. 45 tu non Antimacho, non tutior ibis Homero: despicit et magnos recta puella deos. sed non ante grauis taurus succumbit aratro, cornua quam ualidis haeserit in laqueis, nec tu iam duros per te patieris amores: 50 trux tamen a nobis ante domandus eris. harum nulla solet rationem quaerere mundi, nec cur fraternis Luna laboret equis, nec si post Stygias aliquid restabit erumpnas, nec si consulto fulmina missa tonent. 55 aspice me, cui parua domi fortuna relicta est nullus et antiquo Marte triumphus aui, ut regnem mixtas inter conuiua puellas hoc ego, quo tibi nunc eleuor, ingenio! me iuuet hesternis positum languere corollis, 60 quem tetigit iactu certus ad ossa deus. Actia Vergilium custodis litora Phoebi, Caesaris et fortis dicere posse ratis, qui nunc Aeneae Troiani suscitat arma iactaque Lauinis moenia litoribus. 65 cedite Romani scriptorcs, cedite Grai! nescio quid maius nascitur Iliade. tu canis umbrosi subter pineta Galaesi Thyrsin et attritis Daphnin harundinibus, utque decem possint corrumpere mala puellas 70 missus et impressis haedus ab uberibus. felix, qui uilis pomis mercaris amores! huic licet ingratae Tityrus ipse canat. felix intactum Corydon qui temptat Alexin agricolae domini carpere delicias! 75 quamuis ille sua lassus requiescat auena, laudatur facilis inter Hamadryadas. tu canis Ascraei ueteris praecepta poetae, quo seges in campo, quo uiret uua iugo. tale facis carmen docta testudine quale 80 Cynthius impositis temperat articulis. non tamen haec ulli uenient ingrata legenti, siue in amore rudis siue peritus erit. nec minor hic animis, ut sit minor ore, canorus anseris indocto carmine cessit olor. 85 haec quoque perfecto ludebat Iasone Varro, Varro Leucadiae maxima flamma suae; haec quoque lasciui cantarunt scripta Catulli, Lesbia quis ipsa notior est Helena; haec etiam docti confessa est pagina Calui, 90 cum caneret miserae funera Quintiliae. et modo formosa quam multa Lycoride Gallus mortuus inferna uulnera lauit aqua! Cynthia quin etiam uersu laudata Properti, hos inter si me ponere Fama uolet.