[10,0] LIBER DECIMVS [10,1] Inde per inmensum croceo uelatus amictu aethera digreditur Ciconumque Hymenaeus ad oras tendit et Orphea nequiquam uoce uocatur. adfuit ille quidem, sed nec sollemnia uerba 5 nec laetos uultus nec felix attulit omen. fax quoque, quam tenuit, lacrimoso stridula fumo usque fuit nullosque inuenit motibus ignes. exitus auspicio grauior: nam nupta per herbas dum noua naiadum turba comitata uagatur, [10,10] occidit in talum serpentis dente recepto. quam satis ad superas postquam Rhodopeius auras defleuit uates, ne non temptaret et umbras, ad Styga Taenaria est ausus descendere porta perque leues populos simulacraque functa sepulcro 15 Persephonen adiit inamoenaque regna tenentem umbrarum dominum pulsisque ad carmina neruis sic ait: 'o positi sub terra numina mundi, in quem reccidimus, quicquid mortale creamur, si licet et falsi positis ambagibus oris [10,20] uera loqui sinitis, non huc, ut opaca uiderem Tartara, descendi, nec uti uillosa colubris terna Medusaei uincirem guttura monstri: causa uiae est coniunx, in quam calcata uenenum uipera diffudit crescentesque abstulit annos. 25 posse pati uolui nec me temptasse negabo: uicit Amor. supera deus hic bene notus in ora est; an sit et hic, dubito: sed et hic tamen auguror esse, famaque si ueteris non est mentita rapinae, uos quoque iunxit Amor. per ego haec loca plena timoris, [10,30] per Chaos hoc ingens uastique silentia regni, Eurydices, oro, properata retexite fata. omnia debemur uobis, paulumque morati serius aut citius sedem properamus ad unam. tendimus huc omnes, haec est domus ultima, uosque 35 humani generis longissima regna tenetis. haec quoque, cum iustos matura peregerit annos, iuris erit uestri: pro munere poscimus usum; quodsi fata negant ueniam pro coniuge, certum est nolle redire mihi: leto gaudete duorum.' [10,40] Talia dicentem neruosque ad uerba mouentem exsangues flebant animae; nec Tantalus undam captauit refugam, stupuitque Ixionis orbis, nec carpsere iecur uolucres, urnisque uacarunt Belides, inque tuo sedisti, Sisyphe, saxo. 45 tunc primum lacrimis uictarum carmine fama est Eumenidum maduisse genas, nec regia coniunx sustinet oranti nec, qui regit ima, negare, Eurydicenque uocant: umbras erat illa recentes inter et incessit passu de uulnere tardo. [10,50] hanc simul et legem Rhodopeius accipit heros, ne flectat retro sua lumina, donec Auernas exierit ualles; aut inrita dona futura. carpitur adcliuis per muta silentia trames, arduus, obscurus, caligine densus opaca, 55 nec procul afuerunt telluris margine summae: hic, ne deficeret, metuens auidusque uidendi flexit amans oculos, et protinus illa relapsa est, bracchiaque intendens prendique et prendere certans nil nisi cedentes infelix arripit auras. [10,60] iamque iterum moriens non est de coniuge quicquam questa suo (quid enim nisi se quereretur amatam?) supremumque 'uale,' quod iam uix auribus ille acciperet, dixit reuolutaque rursus eodem est. Non aliter stupuit gemina nece coniugis Orpheus, 65 quam tria qui timidus, medio portante catenas, colla canis uidit, quem non pauor ante reliquit, quam natura prior saxo per corpus oborto, quique in se crimen traxit uoluitque uideri Olenos esse nocens, tuque, o confisa figurae, [10,70] infelix Lethaea, tuae, iunctissima quondam pectora, nunc lapides, quos umida sustinet Ide. orantem frustraque iterum transire uolentem portitor arcuerat: septem tamen ille diebus squalidus in ripa Cereris sine munere sedit; 75 cura dolorque animi lacrimaeque alimenta fuere. esse deos Erebi crudeles questus, in altam se recipit Rhodopen pulsumque aquilonibus Haemum. Tertius aequoreis inclusum Piscibus annum finierat Titan, omnemque refugerat Orpheus [10,80] femineam Venerem, seu quod male cesserat illi, siue fidem dederat; multas tamen ardor habebat iungere se uati, multae doluere repulsae. ille etiam Thracum populis fuit auctor amorem in teneros transferre mares citraque iuuentam 85 aetatis breue uer et primos carpere flores. Collis erat collemque super planissima campi area, quam uiridem faciebant graminis herbae: umbra loco deerat; qua postquam parte resedit dis genitus uates et fila sonantia mouit, [10,90] umbra loco uenit: non Chaonis afuit arbor, non nemus Heliadum, non frondibus aesculus altis, nec tiliae molles, nec fagus et innuba laurus, et coryli fragiles et fraxinus utilis hastis enodisque abies curuataque glandibus ilex 95 et platanus genialis acerque coloribus inpar amnicolaeque simul salices et aquatica lotos perpetuoque uirens buxum tenuesque myricae et bicolor myrtus et bacis caerula tinus. uos quoque, flexipedes hederae, uenistis et una [10,100] pampineae uites et amictae uitibus ulmi ornique et piceae pomoque onerata rubenti arbutus et lentae, uictoris praemia, palmae et succincta comas hirsutaque uertice pinus, grata deum matri, siquidem Cybeleius Attis 105 exuit hac hominem truncoque induruit illo. Adfuit huic turbae metas imitata cupressus, nunc arbor, puer ante deo dilectus ab illo, qui citharam neruis et neruis temperat arcum. namque sacer nymphis Carthaea tenentibus arua [10,110] ingens ceruus erat, lateque patentibus altas ipse suo capiti praebebat cornibus umbras. cornua fulgebant auro, demissaque in armos pendebant tereti gemmata monilia collo. bulla super frontem paruis argentea loris 115 uincta mouebatur; parilesque ex aere nitebant auribus e geminis circum caua tempora bacae; isque metu uacuus naturalique pauore deposito celebrare domos mulcendaque colla quamlibet ignotis manibus praebere solebat. [10,120] sed tamen ante alios, Ceae pulcherrime gentis, gratus erat, Cyparisse, tibi: tu pabula ceruum ad noua, tu liquidi ducebas fontis ad undam, tu modo texebas uarios per cornua flores, nunc eques in tergo residens huc laetus et illuc 125 mollia purpureis frenabas ora capistris. Aestus erat mediusque dies, solisque uapore concaua litorei feruebant bracchia Cancri: fessus in herbosa posuit sua corpora terra ceruus et arborea frigus ducebat ab umbra. [10,130] hunc puer inprudens iaculo Cyparissus acuto fixit et, ut saeuo morientem uulnere uidit, uelle mori statuit. quae non solacia Phoebus dixit et, ut leuiter pro materiaque doleret, admonuit! gemit ille tamen munusque supremum 135 hoc petit a superis, ut tempore lugeat omni. iamque per inmensos egesto sanguine fletus in uiridem uerti coeperunt membra colorem, et, modo qui niuea pendebant fronte capilli, horrida caesaries fieri sumptoque rigore [10,140] sidereum gracili spectare cacumine caelum. ingemuit tristisque deus 'lugebere nobis lugebisque alios aderisque dolentibus' inquit. Tale nemus uates attraxerat inque ferarum concilio, medius turbae, uolucrumque sedebat. 145 ut satis inpulsas temptauit pollice chordas et sensit uarios, quamuis diuersa sonarent, concordare modos, hoc uocem carmine mouit: 'ab Ioue, Musa parens, (cedunt Iouis omnia regno) carmina nostra moue! Iouis est mihi saepe potestas [10,150] dicta prius: cecini plectro grauiore Gigantas sparsaque Phlegraeis uictricia fulmina campis. nunc opus est leuiore lyra, puerosque canamus dilectos superis inconcessisque puellas ignibus attonitas meruisse libidine poenam. 155 'Rex superum Phrygii quondam Ganymedis amore arsit, et inuentum est aliquid, quod Iuppiter esse, quam quod erat, mallet. nulla tamen alite uerti dignatur, nisi quae posset sua fulmina ferre. nec mora, percusso mendacibus aere pennis [10,160] abripit Iliaden; qui nunc quoque pocula miscet inuitaque Ioui nectar Iunone ministrat. 'Te quoque, Amyclide, posuisset in aethere Phoebus, tristia si spatium ponendi fata dedissent. qua licet, aeternus tamen es, quotiensque repellit 165 uer hiemem, Piscique Aries succedit aquoso, tu totiens oreris uiridique in caespite flores. te meus ante omnes genitor dilexit, et orbe in medio positi caruerunt praeside Delphi, dum deus Eurotan inmunitamque frequentat [10,170] Sparten, nec citharae nec sunt in honore sagittae: inmemor ipse sui non retia ferre recusat, non tenuisse canes, non per iuga montis iniqui ire comes, longaque alit adsuetudine flammas. iamque fere medius Titan uenientis et actae 175 noctis erat spatioque pari distabat utrimque, corpora ueste leuant et suco pinguis oliui splendescunt latique ineunt certamina disci. quem prius aerias libratum Phoebus in auras misit et oppositas disiecit pondere nubes; [10,180] reccidit in solidam longo post tempore terram pondus et exhibuit iunctam cum uiribus artem. protinus inprudens actusque cupidine lusus tollere Taenarides orbem properabat, at illum dura repercusso subiecit uerbere tellus 185 in uultus, Hyacinthe, tuos. expalluit aeque quam puer ipse deus conlapsosque excipit artus, et modo te refouet, modo tristia uulnera siccat, nunc animam admotis fugientem sustinet herbis. nil prosunt artes: erat inmedicabile uulnus. [10,190] ut, siquis uiolas rigidumue papauer in horto liliaque infringat fuluis horrentia linguis, marcida demittant subito caput illa uietum nec se sustineant spectentque cacumine terram: sic uultus moriens iacet et defecta uigore 195 ipsa sibi est oneri ceruix umeroque recumbit. "laberis, Oebalide, prima fraudate iuuenta," Phoebus ait "uideoque tuum, mea crimina, uulnus. tu dolor es facinusque meum: mea dextera leto inscribenda tuo est. ego sum tibi funeris auctor. [10,200] quae mea culpa tamen, nisi si lusisse uocari culpa potest, nisi culpa potest et amasse uocari? atque utinam tecumque mori uitamque liceret reddere! quod quoniam fatali lege tenemur, semper eris mecum memorique haerebis in ore. 205 te lyra pulsa manu, te carmina nostra sonabunt, flosque nouus scripto gemitus imitabere nostros. tempus et illud erit, quo se fortissimus heros addat in hunc florem folioque legatur eodem." talia dum uero memorantur Apollinis ore, [10,210] ecce cruor, qui fusus humo signauerat herbas, desinit esse cruor, Tyrioque nitentior ostro flos oritur formamque capit, quam lilia, si non purpureus color his, argenteus esset in illis. non satis hoc Phoebo est (is enim fuit auctor honoris): 215 ipse suos gemitus foliis inscribit, et AI AI flos habet inscriptum, funestaque littera ducta est. nec genuisse pudet Sparten Hyacinthon: honorque durat in hoc aeui, celebrandaque more priorum annua praelata redeunt Hyacinthia pompa. [10,220] 'At si forte roges fecundam Amathunta metallis, an genuisse uelit Propoetidas, abnuat aeque atque illos, gemino quondam quibus aspera cornu frons erat, unde etiam nomen traxere Cerastae. ante fores horum stabat Iouis Hospitis ara; 225 ignarus sceleris quam siquis sanguine tinctam aduena uidisset, mactatos crederet illic lactantes uitulos Amathusiacasque bidentes: hospes erat caesus! sacris offensa nefandis ipsa suas urbes Ophiusiaque arua parabat [10,230] deserere alma Venus. "sed quid loca grata, quid urbes peccauere meae? quod" dixit "crimen in illis? exilio poenam potius gens inpia pendat uel nece uel siquid medium est mortisque fugaeque. idque quid esse potest, nisi uersae poena figurae?" 235 dum dubitat, quo mutet eos, ad cornua uultum flexit et admonita est haec illis posse relinqui grandiaque in toruos transformat membra iuuencos. 'Sunt tamen obscenae Venerem Propoetides ausae esse negare deam; pro quo sua numinis ira [10,240] corpora cum fama primae uulgasse feruntur, utque pudor cessit, sanguisque induruit oris, in rigidum paruo silicem discrimine uersae. 'Quas quia Pygmalion aeuum per crimen agentis uiderat, offensus uitiis, quae plurima menti 245 femineae natura dedit, sine coniuge caelebs uiuebat thalamique diu consorte carebat. interea niueum mira feliciter arte sculpsit ebur formamque dedit, qua femina nasci nulla potest, operisque sui concepit amorem. [10,250] uirginis est uerae facies, quam uiuere credas, et, si non obstet reuerentia, uelle moueri: ars adeo latet arte sua. miratur et haurit pectore Pygmalion simulati corporis ignes. saepe manus operi temptantes admouet, an sit 255 corpus an illud ebur, nec adhuc ebur esse fatetur. oscula dat reddique putat loquiturque tenetque et credit tactis digitos insidere membris et metuit, pressos ueniat ne liuor in artus, et modo blanditias adhibet, modo grata puellis [10,260] munera fert illi conchas teretesque lapillos et paruas uolucres et flores mille colorum liliaque pictasque pilas et ab arbore lapsas Heliadum lacrimas; ornat quoque uestibus artus, dat digitis gemmas, dat longa monilia collo, 265 aure leues bacae, redimicula pectore pendent: cuncta decent; nec nuda minus formosa uidetur. conlocat hanc stratis concha Sidonide tinctis adpellatque tori sociam adclinataque colla mollibus in plumis, tamquam sensura, reponit. [10,270] 'Festa dies Veneris tota celeberrima Cypro uenerat, et pandis inductae cornibus aurum conciderant ictae niuea ceruice iuuencae, turaque fumabant, cum munere functus ad aras constitit et timide "si, di, dare cuncta potestis, 275 sit coniunx, opto," non ausus "eburnea uirgo" dicere, Pygmalion "similis mea" dixit "eburnae." sensit, ut ipsa suis aderat Venus aurea festis, uota quid illa uelint et, amici numinis omen, flamma ter accensa est apicemque per aera duxit. [10,280] ut rediit, simulacra suae petit ille puellae incumbensque toro dedit oscula: uisa tepere est; admouet os iterum, manibus quoque pectora temptat: temptatum mollescit ebur positoque rigore subsidit digitis ceditque, ut Hymettia sole 285 cera remollescit tractataque pollice multas flectitur in facies ipsoque fit utilis usu. dum stupet et dubie gaudet fallique ueretur, rursus amans rursusque manu sua uota retractat. corpus erat! saliunt temptatae pollice uenae. [10,290] tum uero Paphius plenissima concipit heros uerba, quibus Veneri grates agat, oraque tandem ore suo non falsa premit, dataque oscula uirgo sensit et erubuit timidumque ad lumina lumen attollens pariter cum caelo uidit amantem. 295 coniugio, quod fecit, adest dea, iamque coactis cornibus in plenum nouiens lunaribus orbem illa Paphon genuit, de qua tenet insula nomen. 'Editus hac ille est, qui si sine prole fuisset, inter felices Cinyras potuisset haberi. [10,300] dira canam; procul hinc natae, procul este parente aut, mea si uestras mulcebunt carmina mentes, desit in hac mihi parte fides, nec credite factum, uel, si credetis, facti quoque credite poenam. si tamen admissum sinit hoc natura uideri, 305 [gentibus Ismariis et nostro gratulor orbi,] gratulor huic terrae, quod abest regionibus illis, quae tantum genuere nefas: sit diues amomo cinnamaque costumque suum sudataque ligno tura ferat floresque alios Panchaia tellus, [10,310] dum ferat et murram: tanti noua non fuit arbor. ipse negat nocuisse tibi sua tela Cupido, Myrrha, facesque suas a crimine uindicat isto; stipite te Stygio tumidisque adflauit echidnis e tribus una soror: scelus est odisse parentem, 315 hic amor est odio maius scelus.—undique lecti te cupiunt proceres, totoque Oriente iuuentus ad thalami certamen adest: ex omnibus unum elige, Myrrha, uirum, dum ne sit in omnibus unus. illa quidem sentit foedoque repugnat amori [10,320] et secum "quo mente feror? quid molior?" inquit "di, precor, et pietas sacrataque iura parentum, hoc prohibete nefas scelerique resistite nostro, si tamen hoc scelus est. sed enim damnare negatur hanc Venerem pietas: coeunt animalia nullo 325 cetera dilectu, nec habetur turpe iuuencae ferre patrem tergo, fit equo sua filia coniunx, quasque creauit init pecudes caper, ipsaque, cuius semine concepta est, ex illo concipit ales. felices, quibus ista licent! humana malignas [10,330] cura dedit leges, et quod natura remittit, inuida iura negant. gentes tamen esse feruntur, in quibus et nato genetrix et nata parenti iungitur, et pietas geminato crescit amore. me miseram, quod non nasci mihi contigit illic, 335 fortunaque loci laedor!—quid in ista reuoluor? spes interdictae, discedite! dignus amari ille, sed ut pater, est.—ergo, si filia magni non essem Cinyrae, Cinyrae concumbere possem: nunc, quia iam meus est, non est meus, ipsaque damno [10,340] est mihi proximitas: aliena potentior essem. ire libet procul hinc patriaeque relinquere fines, dum scelus effugiam; retinet malus ardor euntem, ut praesens spectem Cinyran tangamque loquarque osculaque admoueam, si nil conceditur ultra. 345 ultra autem spectare aliquid potes, inpia uirgo? et quot confundas et iura et nomina, sentis? tune eris et matris paelex et adultera patris? tune soror nati genetrixque uocabere fratris? nec metues atro crinitas angue sorores, [10,350] quas facibus saeuis oculos atque ora petentes noxia corda uident? at tu, dum corpore non es passa nefas, animo ne concipe neue potentis concubitu uetito naturae pollue foedus! uelle puta: res ipsa uetat; pius ille memorque est 355 moris—et o uellem similis furor esset in illo!" 'Dixerat, at Cinyras, quem copia digna procorum, quid faciat, dubitare facit, scitatur ab ipsa, nominibus dictis, cuius uelit esse mariti; illa silet primo patriisque in uultibus haerens [10,360] aestuat et tepido suffundit lumina rore. uirginei Cinyras haec credens esse timoris, flere uetat siccatque genas atque oscula iungit; Myrrha datis nimium gaudet consultaque, qualem optet habere uirum, "similem tibi" dixit; at ille 365 non intellectam uocem conlaudat et "esto tam pia semper" ait. pietatis nomine dicto demisit uultus sceleris sibi conscia uirgo. 'Noctis erat medium, curasque et corpora somnus soluerat; at uirgo Cinyreia peruigil igni [10,370] carpitur indomito furiosaque uota retractat et modo desperat, modo uult temptare, pudetque et cupit, et, quid agat, non inuenit, utque securi saucia trabs ingens, ubi plaga nouissima restat, quo cadat, in dubio est omnique a parte timetur, 375 sic animus uario labefactus uulnere nutat huc leuis atque illuc momentaque sumit utroque, nec modus et requies, nisi mors, reperitur amoris. mors placet. erigitur laqueoque innectere fauces destinat et zona summo de poste reuincta [10,380] "care, uale, Cinyra, causamque intellege mortis!" dixit et aptabat pallenti uincula collo. 'Murmura uerborum fidas nutricis ad aures peruenisse ferunt limen seruantis alumnae. surgit anus reseratque fores mortisque paratae 385 instrumenta uidens spatio conclamat eodem seque ferit scinditque sinus ereptaque collo uincula dilaniat; tum denique flere uacauit, tum dare conplexus laqueique requirere causam. muta silet uirgo terramque inmota tuetur [10,390] et deprensa dolet tardae conamina mortis. instat anus canosque suos et inania nudans ubera per cunas alimentaque prima precatur, ut sibi committat, quicquid dolet. illa rogantem auersata gemit; certa est exquirere nutrix 395 nec solam spondere fidem. "dic" inquit "opemque me sine ferre tibi: non est mea pigra senectus. seu furor est, habeo, quae carmine sanet et herbis; siue aliquis nocuit, magico lustrabere ritu; ira deum siue est, sacris placabilis ira. [10,400] quid rear ulterius? certe fortuna domusque sospes et in cursu est: uiuunt genetrixque paterque." Myrrha patre audito suspiria duxit ab imo pectore; nec nutrix etiamnum concipit ullum mente nefas aliquemque tamen praesentit amorem; 405 propositique tenax, quodcumque est, orat, ut ipsi indicet, et gremio lacrimantem tollit anili atque ita conplectens infirmis membra lacertis "sensimus," inquit "amas! et in hoc mea (pone timorem) sedulitas erit apta tibi, nec sentiet umquam [10,410] hoc pater." exiluit gremio furibunda torumque ore premens "discede, precor, miseroque pudori parce!" ait; instanti "discede, aut desine" dixit "quaerere, quid doleam! scelus est, quod scire laboras." horret anus tremulasque manus annisque metuque 415 tendit et ante pedes supplex procumbit alumnae et modo blanditur, modo, si non conscia fiat, terret et indicium laquei coeptaeque minatur mortis et officium commisso spondet amori. extulit illa caput lacrimisque inpleuit obortis [10,420] pectora nutricis conataque saepe fateri saepe tenet uocem pudibundaque uestibus ora texit et "o" dixit "felicem coniuge matrem!" hactenus, et gemuit. gelidus nutricis in artus ossaque (sensit enim) penetrat tremor, albaque toto 425 uertice canities rigidis stetit hirta capillis, multaque, ut excuteret diros, si posset, amores, addidit. at uirgo scit se non falsa moneri; certa mori tamen est, si non potiatur amore. "uiue," ait haec, "potiere tuo"—et, non ausa "parente" [10,430] dicere, conticuit promissaque numine firmat. 'Festa piae Cereris celebrabant annua matres illa, quibus niuea uelatae corpora ueste primitias frugum dant spicea serta suarum perque nouem noctes uenerem tactusque uiriles 435 in uetitis numerant: turba Cenchreis in illa regis adest coniunx arcanaque sacra frequentat. ergo legitima uacuus dum coniuge lectus, nacta grauem uino Cinyran male sedula nutrix, nomine mentito ueros exponit amores [10,440] et faciem laudat; quaesitis uirginis annis "par" ait "est Myrrhae." quam postquam adducere iussa est utque domum rediit, "gaude, mea" dixit "alumna: uicimus!" infelix non toto pectore sentit laetitiam uirgo, praesagaque pectora maerent, 445 sed tamen et gaudet: tanta est discordia mentis. 'Tempus erat, quo cuncta silent, interque triones flexerat obliquo plaustrum temone Bootes: ad facinus uenit illa suum; fugit aurea caelo luna, tegunt nigrae latitantia sidera nubes; [10,450] nox caret igne suo; primus tegis, Icare, uultus, Erigoneque pio sacrata parentis amore. ter pedis offensi signo est reuocata, ter omen funereus bubo letali carmine fecit: it tamen, et tenebrae minuunt noxque atra pudorem; 455 nutricisque manum laeua tenet, altera motu caecum iter explorat. thalami iam limina tangit, iamque fores aperit, iam ducitur intus: at illi poplite succiduo genua intremuere, fugitque et color et sanguis, animusque relinquit euntem. [10,460] quoque suo propior sceleri est, magis horret, et ausi paenitet, et uellet non cognita posse reuerti. cunctantem longaeua manu deducit et alto admotam lecto cum traderet "accipe," dixit, "ista tua est, Cinyra" deuotaque corpora iunxit. 465 accipit obsceno genitor sua uiscera lecto uirgineosque metus leuat hortaturque timentem. forsitan aetatis quoque nomine "filia" dixit, dixit et illa "pater," sceleri ne nomina desint. 'Plena patris thalamis excedit et inpia diro [10,470] semina fert utero conceptaque crimina portat. postera nox facinus geminat, nec finis in illa est, cum tandem Cinyras, auidus cognoscere amantem post tot concubitus, inlato lumine uidit et scelus et natam uerbisque dolore retentis 475 pendenti nitidum uagina deripit ensem; Myrrha fugit: tenebrisque et caecae munere noctis intercepta neci est latosque uagata per agros palmiferos Arabas Panchaeaque rura relinquit perque nouem errauit redeuntis cornua lunae, [10,480] cum tandem terra requieuit fessa Sabaea; uixque uteri portabat onus. tum nescia uoti atque inter mortisque metus et taedia uitae est tales conplexa preces: "o siqua patetis numina confessis, merui nec triste recuso 485 supplicium, sed ne uiolem uiuosque superstes mortuaque exstinctos, ambobus pellite regnis mutataeque mihi uitamque necemque negate!" numen confessis aliquod patet: ultima certe uota suos habuere deos. nam crura loquentis [10,490] terra superuenit, ruptosque obliqua per ungues porrigitur radix, longi firmamina trunci, ossaque robur agunt, mediaque manente medulla sanguis it in sucos, in magnos bracchia ramos, in paruos digiti, duratur cortice pellis. 495 iamque grauem crescens uterum perstrinxerat arbor pectoraque obruerat collumque operire parabat: non tulit illa moram uenientique obuia ligno subsedit mersitque suos in cortice uultus. quae quamquam amisit ueteres cum corpore sensus, [10,500] flet tamen, et tepidae manant ex arbore guttae. est honor et lacrimis, stillataque cortice murra nomen erile tenet nulloque tacebitur aeuo. 'At male conceptus sub robore creuerat infans quaerebatque uiam, qua se genetrice relicta 505 exsereret; media grauidus tumet arbore uenter. tendit onus matrem; neque habent sua uerba dolores, nec Lucina potest parientis uoce uocari. nitenti tamen est similis curuataque crebros dat gemitus arbor lacrimisque cadentibus umet. [10,510] constitit ad ramos mitis Lucina dolentes admouitque manus et uerba puerpera dixit: arbor agit rimas et fissa cortice uiuum reddit onus, uagitque puer; quem mollibus herbis naides inpositum lacrimis unxere parentis. 515 laudaret faciem Liuor quoque; qualia namque corpora nudorum tabula pinguntur Amorum, talis erat, sed, ne faciat discrimina cultus, aut huic adde leues, aut illis deme pharetras. 'Labitur occulte fallitque uolatilis aetas, [10,520] et nihil est annis uelocius: ille sorore natus auoque suo, qui conditus arbore nuper, nuper erat genitus, modo formosissimus infans, iam iuuenis, iam uir, iam se formosior ipso est, iam placet et Veneri matrisque ulciscitur ignes. 525 namque pharetratus dum dat puer oscula matri, inscius exstanti destrinxit harundine pectus; laesa manu natum dea reppulit: altius actum uulnus erat specie primoque fefellerat ipsam. capta uiri forma non iam Cythereia curat [10,530] litora, non alto repetit Paphon aequore cinctam piscosamque Cnidon grauidamue Amathunta metallis; abstinet et caelo: caelo praefertur Adonis. hunc tenet, huic comes est adsuetaque semper in umbra indulgere sibi formamque augere colendo 535 per iuga, per siluas dumosaque saxa uagatur fine genus uestem ritu succincta Dianae hortaturque canes tutaeque animalia praedae, aut pronos lepores aut celsum in cornua ceruum aut agitat dammas; a fortibus abstinet apris [10,540] raptoresque lupos armatosque unguibus ursos uitat et armenti saturatos caede leones. te quoque, ut hos timeas, siquid prodesse monendo possit, Adoni, monet, "fortis" que "fugacibus esto" inquit; "in audaces non est audacia tuta. 545 parce meo, iuuenis, temerarius esse periclo, neue feras, quibus arma dedit natura, lacesse, stet mihi ne magno tua gloria. non mouet aetas nec facies nec quae Venerem mouere, leones saetigerosque sues oculosque animosque ferarum. [10,550] fulmen habent acres in aduncis dentibus apri, impetus est fuluis et uasta leonibus ira, inuisumque mihi genus est." quae causa, roganti "dicam," ait "et ueteris monstrum mirabere culpae. sed labor insolitus iam me lassauit, et, ecce, 555 opportuna sua blanditur populus umbra, datque torum caespes: libet hac requiescere tecum" (et requieuit) "humo" pressitque et gramen et ipsum inque sinu iuuenis posita ceruice reclinis sic ait ac mediis interserit oscula uerbis: [10,560] '"Forsitan audieris aliquam certamine cursus ueloces superasse uiros: non fabula rumor ille fuit; superabat enim. nec dicere posses, laude pedum formaene bono praestantior esset. scitanti deus huic de coniuge 'coniuge' dixit 565 'nil opus est, Atalanta, tibi: fuge coniugis usum. nec tamen effugies teque ipsa uiua carebis.' territa sorte dei per opacas innuba siluas uiuit et instantem turbam uiolenta procorum condicione fugat, 'ne' c 'sum potiunda, nisi' inquit [10,570] 'uicta prius cursu. pedibus contendite mecum: praemia ueloci coniunx thalamique dabuntur, mors pretium tardis: ea lex certaminis esto.' illa quidem inmitis, sed (tanta potentia formae est) uenit ad hanc legem temeraria turba procorum. 575 sederat Hippomenes cursus spectator iniqui et 'petitur cuiquam per tanta pericula coniunx?' dixerat ac nimios iuuenum damnarat amores; ut faciem et posito corpus uelamine uidit, quale meum, uel quale tuum, si femina fias, [10,580] obstipuit tollensque manus 'ignoscite,' dixit 'quos modo culpaui! nondum mihi praemia nota, quae peteretis, erant.' laudando concipit ignes et, ne quis iuuenum currat uelocius, optat inuidiaque timet. 'sed cur certaminis huius 585 intemptata mihi fortuna relinquitur?' inquit 'audentes deus ipse iuuat!' dum talia secum exigit Hippomenes, passu uolat alite uirgo. quae quamquam Scythica non setius ire sagitta Aonio uisa est iuueni, tamen ille decorem [10,590] miratur magis: et cursus facit ipse decorem. aura refert ablata citis talaria plantis, tergaque iactantur crines per eburnea, quaeque poplitibus suberant picto genualia limbo; inque puellari corpus candore ruborem 595 traxerat, haud aliter, quam cum super atria uelum candida purpureum simulatas inficit umbras. dum notat haec hospes, decursa nouissima meta est, et tegitur festa uictrix Atalanta corona. dant gemitum uicti penduntque ex foedere poenas. [10,600] '"Non tamen euentu iuuenis deterritus horum constitit in medio uultuque in uirgine fixo 'quid facilem titulum superando quaeris inertes? mecum confer' ait. 'seu me fortuna potentem fecerit, a tanto non indignabere uinci: 605 namque mihi genitor Megareus Onchestius, illi est Neptunus auus, pronepos ego regis aquarum, nec uirtus citra genus est; seu uincar, habebis Hippomene uicto magnum et memorabile nomen.' talia dicentem molli Schoeneia uultu [10,610] aspicit et dubitat, superari an uincere malit, atque ita 'quis deus hunc formosis' inquit 'iniquus perdere uult caraeque iubet discrimine uitae coniugium petere hoc? non sum, me iudice, tanti. nec forma tangor, (poteram tamen hac quoque tangi) 615 sed quod adhuc puer est; non me mouet ipse, sed aetas. quid, quod inest uirtus et mens interrita leti? quid, quod ab aequorea numeratur origine quartus? quid, quod amat tantique putat conubia nostra, ut pereat, si me fors illi dura negarit? [10,620] dum licet, hospes, abi thalamosque relinque cruentos. coniugium crudele meum est, tibi nubere nulla nolet, et optari potes a sapiente puella.— cur tamen est mihi cura tui tot iam ante peremptis? uiderit! intereat, quoniam tot caede procorum 625 admonitus non est agiturque in taedia uitae.— occidet hic igitur, uoluit quia uiuere mecum, indignamque necem pretium patietur amoris? non erit inuidiae uictoria nostra ferendae. sed non culpa mea est! utinam desistere uelles, [10,630] aut, quoniam es demens, utinam uelocior esses! at quam uirgineus puerili uultus in ore est! a! miser Hippomene, nollem tibi uisa fuissem! uiuere dignus eras. quodsi felicior essem, nec mihi coniugium fata inportuna negarent, 635 unus eras, cum quo sociare cubilia uellem.' dixerat, utque rudis primoque cupidine tacta, quod facit, ignorans amat et non sentit amorem. '"Iam solitos poscunt cursus populusque paterque, cum me sollicita proles Neptunia uoce [10,640] inuocat Hippomenes 'Cytherea,' que 'conprecor, ausis adsit' ait 'nostris et quos dedit, adiuuet ignes.' detulit aura preces ad me non inuida blandas: motaque sum, fateor, nec opis mora longa dabatur. est ager, indigenae Tamasenum nomine dicunt, 645 telluris Cypriae pars optima, quem mihi prisci sacrauere senes templisque accedere dotem hanc iussere meis; medio nitet arbor in aruo, fulua comas, fuluo ramis crepitantibus auro: hinc tria forte mea ueniens decerpta ferebam [10,650] aurea poma manu nullique uidenda nisi ipsi Hippomenen adii docuique, quis usus in illis. signa tubae dederant, cum carcere pronus uterque emicat et summam celeri pede libat harenam: posse putes illos sicco freta radere passu 655 et segetis canae stantes percurrere aristas. adiciunt animos iuueni clamorque fauorque uerbaque dicentum 'nunc, nunc incumbere tempus! Hippomene, propera! nunc uiribus utere totis! pelle moram: uinces!' dubium, Megareius heros [10,660] gaudeat an uirgo magis his Schoeneia dictis. o quotiens, cum iam posset transire, morata est spectatosque diu uultus inuita reliquit! aridus e lasso ueniebat anhelitus ore, metaque erat longe: tum denique de tribus unum 665 fetibus arboreis proles Neptunia misit. obstipuit uirgo nitidique cupidine pomi declinat cursus aurumque uolubile tollit; praeterit Hippomenes: resonant spectacula plausu. illa moram celeri cessataque tempora cursu [10,670] corrigit atque iterum iuuenem post terga relinquit: et rursus pomi iactu remorata secundi consequitur transitque uirum. pars ultima cursus restabat; 'nunc' inquit 'ades, dea muneris auctor!' inque latus campi, quo tardius illa rediret, 675 iecit ab obliquo nitidum iuuenaliter aurum. an peteret, uirgo uisa est dubitare: coegi tollere et adieci sublato pondera malo inpediique oneris pariter grauitate moraque, neue meus sermo cursu sit tardior ipso, [10,680] praeterita est uirgo: duxit sua praemia uictor. '"Dignane, cui grates ageret, cui turis honorem ferret, Adoni, fui? nec grates inmemor egit, nec mihi tura dedit. subitam conuertor in iram, contemptuque dolens, ne sim spernenda futuris, 685 exemplo caueo meque ipsa exhortor in ambos: templa, deum Matri quae quondam clarus Echion fecerat ex uoto, nemorosis abdita siluis, transibant, et iter longum requiescere suasit; illic concubitus intempestiua cupido [10,690] occupat Hippomenen a numine concita nostro. luminis exigui fuerat prope templa recessus, speluncae similis, natiuo pumice tectus, religione sacer prisca, quo multa sacerdos lignea contulerat ueterum simulacra deorum; 695 hunc init et uetito temerat sacraria probro. sacra retorserunt oculos, turritaque Mater an Stygia sontes dubitauit mergeret unda: poena leuis uisa est; ergo modo leuia fuluae colla iubae uelant, digiti curuantur in ungues, [10,700] ex umeris armi fiunt, in pectora totum pondus abit, summae cauda uerruntur harenae; iram uultus habet, pro uerbis murmura reddunt, pro thalamis celebrant siluas aliisque timendi dente premunt domito Cybeleia frena leones. 705 hos tu, care mihi, cumque his genus omne ferarum, quod non terga fugae, sed pugnae pectora praebet, effuge, ne uirtus tua sit damnosa duobus!" 'Illa quidem monuit iunctisque per aera cycnis carpit iter, sed stat monitis contraria uirtus. [10,710] forte suem latebris uestigia certa secuti exciuere canes, siluisque exire parantem fixerat obliquo iuuenis Cinyreius ictu: protinus excussit pando uenabula rostro sanguine tincta suo trepidumque et tuta petentem 715 trux aper insequitur totosque sub inguine dentes abdidit et fulua moribundum strauit harena. uecta leui curru medias Cytherea per auras Cypron olorinis nondum peruenerat alis: agnouit longe gemitum morientis et albas [10,720] flexit aues illuc, utque aethere uidit ab alto exanimem inque suo iactantem sanguine corpus, desiluit pariterque sinum pariterque capillos rupit et indignis percussit pectora palmis questaque cum fatis "at non tamen omnia uestri 725 iuris erunt" dixit. "luctus monimenta manebunt semper, Adoni, mei, repetitaque mortis imago annua plangoris peraget simulamina nostri; at cruor in florem mutabitur. an tibi quondam femineos artus in olentes uertere mentas, [10,730] Persephone, licuit: nobis Cinyreius heros inuidiae mutatus erit?" sic fata cruorem nectare odorato sparsit, qui tinctus ab illo intumuit sic, ut fuluo perlucida caeno surgere bulla solet, nec plena longior hora 735 facta mora est, cum flos de sanguine concolor ortus, qualem, quae lento celant sub cortice granum, punica ferre solent; breuis est tamen usus in illo; namque male haerentem et nimia leuitate caducum excutiunt idem, qui praestant nomina, uenti.'