[1,0] ASTRONOMICON LIBER PRIMUS. [1,1] Carmine diuinas artes et conscia fati sidera, diuersos hominum uariantia casus, caelestis rationis opus, deducere mundo aggredior primusque nouis Helicona mouere cantibus et uiridi nutantis uertice siluas, hospita sacra ferens nulli memorata priorum. hunc mihi tu, Caesar, patriae princepsque paterque, qui regis augustis parentem legibus orbem concessumque patri mundum deus ipse mereris, [1,10] das animum uiresque facis ad tanta canenda. iam propiusque fauet mundus scrutantibus ipsum et cupit aetherios per carmina pandere census. hoc sub pace uacat tantum; iuuat ire per ipsum aera et immenso spatiantem uiuere caelo signaque et aduersos stellarum noscere cursus. quod solum nouisse parum est. impensius ipsa scire iuuat magni penitus praecordia mundi, quaque regat generetque suis animalia signis, cernere et in numerum Phoebe modulante referre. [1,20] bina mihi positis lucent altaria flammis, ad duo templa precor duplici circumdatus aestu carminis et rerum; certa cum lege canentem mundus et immenso uatem circumstrepit orbe uixque soluta suis immittit uerba figuris. quem primum interius licuit cognoscere terris munere caelestum. quis enim condentibus illis clepsisset furto mundum, quo cuncta reguntur? quis foret humano conatus pectore tantum, inuitis ut dis cuperet deus ipse uideri? tu princeps auctorque sacri, Cyllenie, tanti; per te iam caelum interius, iam sidera nota [1,30] sublimis aperire uias imumque sub orbem, et per inane suis parentia finibus astra nominaque et cursus signorum, pondera, uires, maior uti facies mundi foret et ueneranda non species tantum, sed et ipsa potentia rerum, sentirentque deum gentes quam maximus esset. {qui sua disposuit per tempora, cognita ut essent omnibus et mundi facies caelumque supernum.} et natura dedit uires seque ipsa reclusit, regalis animos primum dignata mouere [1,40] proxima tangentis rerum fastigia caelo, qui domuere feras gentes oriente sub ipso, quas secat Euphrates, in quas et Nilus inundat, qua mundus redit et nigras supereuolat urbes. tunc qui templa sacris coluerunt omne per aeuum delectique sacerdotes in publica uota officio uinxere deum, quibus ipsa potentis numinis accendit castam praesentia mentem, inque deum deus ipse tulit patuitque ministris. hi tantum mouere decus primique per artem [1,50] sideribus uidere uagis pendentia fata. singula nam proprio signarunt tempora casu, longa per assiduas complexi saecula curas: nascendi quae cuique dies, quae uita fuisset, in quas fortunae leges quaeque hora ualeret, quantaque quam parui facerent discrimina motus. postquam omnis caeli species redeuntibus astris percepta in proprias sedes, et reddita certis fatorum ordinibus sua cuique potentia formae, per uarios usus artem experientia fecit [1,60] exemplo monstrante uiam speculataque longe deprendit tacitis dominantia legibus astra et totum aeterna mundum ratione moueri fatorumque uices certis discernere signis. nam rudis ante illos nullo discrimine uita in speciem conuersa operum ratione carebat et stupefacta nouo pendebat lumine mundi, tum uelut amissis maerens, tum laeta renatis sideribus, uariosque dies incertaque noctis tempora nec similis umbras iam sole regresso, [1,70] iam propiore suis poterant discernere causis. necdum etiam doctas sollertia fecerat artes, terraque sub rudibus cessabat uasta colonis; tumque in desertis habitabat montibus aurum, immotusque nouos pontus subduxerat orbes; nec uitam pelago nec uentis credere uota audebant; se quisque satis nouisse putabant. sed cum longa dies acuit mortalia corda et labor ingenium miseris dedit et sua quemque aduigilare sibi iussit fortuna premendo, [1,80] seducta in uarias certarunt pectora curas, et quodcumque sagax temptando repperit usus, in commune bonum commentum laeta dederunt. tune et lingua suas accepit barbara leges, et fera diuersis exercita frugibus arua, et uagus in caecum penetrauit nauita pontum, fecit et ignotis iter in commercia terris. tum belli pacisque artes commenta uetustas; semper enim ex aliis alias proseminat usus. ne uulgata canam: linguas didicere uolucrum, [1,90] consultare fibras et rumpere uocibus angues, sollicitare umbras imumque Acheronta mouere in noctemque dies, in lucem uertere noctes. omnia conando docilis sollertia uicit. nec prius imposuit rebus finemque manumque, quam caelum ascendit ratio cepitque profundam naturam rerum causis uiditque quod usquam est; nubila cur tanto quaterentur pulsa fragore, hiberna aestiua nix grandine mollior esset, arderent terrae solidusque tremesceret orbis, [1,100] cur imbres ruerent, uentos quae causa moueret, peruidit soluitque animis miracula rerum eripuitque Ioui fulmen uiresque tonantis et sonitum uentis concessit, nubibus ignem. quae postquam in proprias deduxit singula causas, uicinam ex alto mundi cognoscere molem intendit totumque animo comprendere caelum, attribuitque suas formas, sua nomina signis, quasque uices agerent certa sub sorte notauit, omniaque ad numen mundi faciemque moueri, [1,110] sideribus uario mutantibus ordine fata. hoc mihi surgit opus non ullis ante sacratum carminibus. faueat magno fortuna labori, annosa et molli contingat uita senecta, ut possim rerum tantas emergere moles magnaque cum paruis simili percurrere cura. et quoniam caelo descendit carmen ab alto, et uenit in terras fatorum conditus ordo, ipsa mihi primum naturae forma canenda est, ponendusque sua totus sub imagine mundus. [1,120] quem siue ex nullis repetentem semina rebus natali quoque egere placet semperque fuisse et fore principio pariter fatoque carentem: seu permixta chaos rerum primordia quondam discreuit partu, mundumque enixa nitentem fugit in infernas caligo pulsa tenebras; siue indiuiduis in idem reditura soluta {principiis natura manet post saecula mille, et paene ex nihilo summa est nihilumque futurum, caecaque materies caelum, perfecit et orbem; siue ignis fabricauit opus flammaeque micantes,} quae mundi fecere oculos habitantque per omne corpus et in caelo uibrantia fulmina fingunt; seu liquor hoc peperit, sine quo riget arida rerum [1,130] materies ipsumque uorat, quo soluitur, ignem; aut neque terra patrem nouit nec flamma nec aer aut umor, faciuntque deum per quattuor artus et mundi struxere globum prohibentque requiri ultra se quicquam, cum per se cuncta creentur, frigida nec calidis desint, aut umida siccis, spiritus aut solidis, sitque haec discordia concors, quae nexus habilis et opus generabile fingit, atque omnis partus elementa capacia reddit; semper erit genus in pugna, dubiumque manebit [1,140] quod latet et tantum supra est hominemque deumque; sed facies quaecumque tamen sub origine rerum, conuenit et certo digestum est ordine corpus. ignis in aetherias uolucer se sustulit oras summaque complexus stellantis culmina caeli flammarum uallo naturae moenia fecit. proximus in tenuis descendit spiritus auras aeraque extendit medium per inania mundi; ignem flatus alit uicinis subditus astris. tertia sors undas strauit fluctusque natantis [1,150] aequora perfudit toto nascentia ponto, ut liquor exhalet tenuis atque euomat auras aeraque ex ipso ducentem semina pascat. ultima subsedit glomerato pondere tellus, conuenitque uagis permixtus limus harenis paulatim ad summum tenui fugiente liquore; quoque magis puras umor secessit in auras, et siccata magis struxerunt aequora terram, adiacuitque cauis fluidum conuallibus aequor, emersere fretis montes, orbisque per undas [1,160] exsiliit uasto clausus tamen undique ponto. imaque de cunctis mediam tenet undique sedem, idcircoque manet stabilis, quia totus ab illa tantundem refugit mundus fecitque cadendo undique ne caderet (medium totius et imum est), ictaque contractis consistunt corpora plagis et concurrendo prohibent in longius ire. quodni librato penderet pondere tellus, non ageret cursus mundi subeuntibus astris Phoebus ad occasum et numquam remearet ad ortus, lunaue submersos regeret per inania cursus, [1,170] nec matutinis fulgeret Lucifer horis, Hesperos emenso dederat qui lumen Olympo. nunc quia non imo tellus deiecta profundo, sed medio suspensa manet, sunt peruia cuncta, qua cadat et subeat caelum rursusque resurgat. nam neque fortuitos ortus surgentibus astris nec totiens possum nascentem credere mundum solisue assiduos partus et fata diurna, cum facies eadem signis per saecula constet, idem Phoebus eat caeli de partibus isdem, [1,180] lunaque per totidem luces mutetur et orbes, et natura uias seruet, quas fecerat ipsa, nec tirocinio peccet circumque feratur aeterna cum luce dies, qui tempora monstrat nunc his nunc illis eadem regionibus orbis, semper et ulterior uadentibus ortus ad ortum, occasumue obitus, caelum et cum sole perennet. nec uero natura tibi admiranda uideri pendentis terrae debet. cum pendeat ipse mundus et in nullo ponat uestigia fundo, [1,190] quod patet ex ipso motu cursuque uolantis, cum suspensus eat Phoebus currusque reflectat huc illuc agiles et seruet in aethere metas, cum luna et stellae uolitent per inania mundi, terra quoque aerias leges imitata pependit. est igitur tellus mediam sortita cauernam aeris e toto pariter sublata profundo nec patulas distenta plagas, sed condita in orbem undiquo surgentem pariter pariterque cadentem. haec est naturae facies; sic mundus et ipse [1,200] in conuexa uolans teretes facit esse figuras stellarum; solisque orbem lunaeque rotundum aspicimus, tumido quaerentis corpore lumen, quod globus obliquos totus non accipit ignes. haec aeterna manet diuisque simillima forma, cui neque principium est usquam, nec finis in ipsa, sed similis tote ore manet perque omnia par est. sic tellus glomerata manet mundique figura. idcirco terris non omnibus omnia signa conspicimus. nusquam inuenies fulgere Canopum, donec Niliacas per pontum ueneris oras; [1,210] sed quaerent Helicen, quibus ille superuenit ignis, quod laterum tractus habitant, medioque tumore eripiunt terrae caelum uisusque coercent. te testem dat, luna, sui glomeraminis orbis, quae cum mersa nigris per noctem deficis umbris, non omnis pariter confundis sidere dempto, sed prius eoae quaerunt tua lumina gentes, post, medio subiecta polo quaecumque coluntur, ultima ad hesperios infectis uolueris alis seraque in extremis quatiuntur gentibus aera. [1,220] quodsi plana foret tellus, semel orta per omnem deficeret pariter toti miserabilis orbi. sed quia per teretem deducta est terra tumorem, his modo, post illis apparet Delia terris exoriens simul atque cadens; quia fertur in orbem uentris et accliuis pariter decliuia iungit atque alios superat gyros aliosque relinquit. ex quo colligitur terrarum forma rotunda. hanc circum uariae gentes hominum atque ferarum aeriaeque colunt uolucres. pars eius ad arctos eminet, austrinis pars est habitabilis oris [1,230] sub pedibusque iacet nostris supraque uidetur ipsa sibi fallente solo decliuia longa et pariter surgente uia pariterque cadente. hanc ubi ad occasus nostros sol aspicit ortus, illic orta dies sopitas excitat urbes et cum luce refert operum uadimonia terris; nos in nocte sumus somnosque in membra uocamus. pontus utrosque suis distinguit et alligat undis. hoc opus immensi constructum corpore mundi membraque naturae diuersa condita forma [1,240] aeris atque ignis terrae pelagique iacentis uis animae diuina regit, sacroque meatu conspirat deus et tacita ratione gubernat mutuaque in cunctas dispensat foedera partes, altera ut alterius uires faciatque feratque, summaque per uarias maneat cognata figuras. nunc tibi signorum lucentis undique flammas ordinibus certis referam, primumque canentur quae media obliquo praecingunt ordine mundum solemque alternis uicibus per tempora portant [1,250] atque alia aduerso luctantia sidera mundo; omnia, quae possis caelo numerare sereno; e quibus et ratio fatorum ducitur omnis, ut sit idem mundi primum quod continet arcem. aurato princeps Aries in uellere fulgens respicit admirans auersum surgere Taurum summisso uultu Geminos et fronte uocantem. quos sequitur Cancer, Cancrum Leo, Virgo Leonem. aequato tum Libra die cum tempore noctis attrahit ardenti fulgentem Scorpion astro. [1,260] in cuius caudam contentum dirigit arcum mixtus equo uolucrem missurus iamque sagittam. tum uenit angusto Capricornus sidere flexus; post hunc inflexa defundit Aquarius urna Piscibus assuetas auide subeuntibus undas, quos Aries tangit claudentis ultima signa. haec igitur texunt aequali sidera tractu ignibus in uarias caelum laqueantia formas. altius his nihil est; haec sunt fastigia mundi; publica naturae domus his contenta tenetur [1,270] finibus amplectens pontum terrasque iacentis. omnia concordi tractu ueniuntque caduntque, qua semel incubuit caelum uersumque resurgit. at qua fulgentis caelum consurgit ad Arctos, omnia quae summo despectant sidera mundo, {nec norunt obitus unoque in uertice tendunt. in diuersa sitae caelumque et sidera torquent,} aera per gelidum tenuis deducitur axis libratumque regit diuerso cardine mundum, sidereus circa medium quem uoluitur orbis [1,280] aetheriosque rotat cursus; immotus at ille in binas Arctos magni per inania mundi perque ipsum terrae directus constitit orbem. nec uero e solido stat robore corporis eius, nec graue pondus habet, quod onus ferat aetheris alti; sed cum aer omnis semper uoluatur in orbem, quoque semel coepit, totus uolet undique in ipsum, quodcumque in medio est, circa quod cuncta mouentur, usque adeo tenue, ut uerti non possit in ipsum nec iam inclinari nec se conuertere in orbem, [1,290] hoc dixere axem, quia motum non habet ullum, ipse uidet circa uolitantia cuncta moueri. summa tenent eius miseris notissima nautis signa per immensum cupidos ducentia pontum: maioremque Helice major decircinat arcum, septem illam stellae certantes lumine signant, qua duce per fluctus Graiae dant uela carinae. angusto Cynosura breuis torquetur in orbe quam spatio, tam luce minor; sed iudice uincit maiorem Tyrio. Poenis haec certior auctor, [1,300] non apparentem pelago quaerentibus oram. nec paribus positae sunt frontibus; utraque caudam uergit in alterius rostro sequiturque sequentem. has inter fusus circumque amplexus utramque diuidit et cingit stellis ardentibus Anguis, ne coeant abeantue suis a sedibus umquam. hunc inter mediumque orbem, quo sidera septem per bissena uolant contra nitentia signa mixta ex diuersis consurgunt uiribus astra hinc uicina polo Phoebique hinc proxima flammis; [1,310] quae quia dissimilis, qua pugnat, temperat aer, frugiferum sub se reddunt mortalibus orbem. proxima frigentis Arctos boreamque rigentem nixa uenit species genibus sibi conscia causae. a tergo nitet Arctophylax, idemque Bootes, quod stimulis iunctis instat de more iuuencis; Arcturumque rapit medio sub pectore secum. at parte ex alia claro uolat orbe Corona, luce micans uaria; nam stella uincitur una circulus, in media radiat quae maxima fronte [1,320] candidaque ardenti distinguit lumina flamma: Gnosia desertae fulgent monimenta puellae. at Lyra diductis per caelum cornibus inter sidera conspicitur, qua quondam ceperat Orpheus omne quod attigerat cantu manesque per ipsos fecit iter domuitque infernas carmine leges. hinc caelestis honos similisque potentia causae: tunc siluas et saxa trahens, nunc sidera ducit et rapit immensum mundi reuolubilis orbem. Serpentem magnis Ophiuchus nomine signis [1,330] diuidit, ut tote cingentem corpore corpus explicet et nodes sinuataque terga per orbes: respicit ille tamen molli ceruice reflexus et redit effusis per laxa uolumina palmis: semper erit paribus bellum, quia uiribus aequant. proxima sors Cycni, quem caelo Iuppiter ipse imposuit, formae pretium, qua cepit amantem, cum deus in niueum descendit uersus olorem tergaque fidenti subiecit plumea Ledae. nunc quoque diductas uolitat stellatus in alas. hinc imitata nitent cursumque habitumque Sagittae [1,340] sidera. tum magni Iouis ales fertur in altum, assueto uolitans gestet ceu fulmina mundo, digna Ioue et caelo, quod sacris instruit armis. tum quoque de ponto surgit Delphinus ad astra, oceani caelique decus, per utrumque sacratus. quem rapido conatus Equus comprendere cursu festinat pectus fulgenti sidere clarus. et finitur in Andromeda; {quam Perseus armis eripit et sociat sibi, cui} succedit iniquo diuisum spatio, quod tertia lampada dispar conspicitur paribus, Deltoton nomine sidus, [1,350] ex simili dictum; Cepheusque et Cassiepia in poenas signata suas iuxtaque relictam Andromedam uastos metuentem pristis hiatus, expositam ponto deflet scopulisque reuinctam, ni ueterem Perseus caelo quoque seruet amorem auxilioque iuuet fugiendaque Gorgonis ora sustineat spoliumque sibi pestemque uidenti. tum uicina ferens nixo uestigia Tauro Heniochus studio mundumque et nomen adeptus, quem primum curru uolitantem Iuppiter alto [1,360] quadriiugis conspexit equis caeloque sacrauit. hunc subeunt Haedi claudentes sidere pontum, nobilis et mundi nutrito rege Capella, cuius ab uberibus magnum ille ascendit Olympum. lacte fero crescens ad fulmina uimque tonandi; hanc ergo aeternis merito sacrauit in astris Iuppiter et caeli caelum mercede rependit. Pleiadesque Hyadesque feri pars utraque Tauri in boream scandunt. haec sunt aquilonia signa. aspice nunc infra solis surgentia cursus, [1,370] quae super exustas labuntur sidera terras quaeque inter gelidum Capricorni sidus et axe imo subnixum uertuntur lumina mundum, altera pars orbis sub quis iacet inuia nobis ignotaeque hominum gentes nec transita regna, commune ex uno lumen ducentia sole diuersasque umbras laeuaque cadentia signa et dextros ortus caelo spectantia uerso. nec minor est illis mundus nec lumine peior, nec numerosa minus nascuntur sidera in orbem. [1,380] cetera non cedunt; uno uincuntur in astro, Augusto, sidus nostro quod contigit orbi, Caesar nunc terris, post caelo maximus auctor. cernere uicinum Geminis licet Oriona, in magnam caeli tendentem bracchia partem nec minus extento surgentem ad sidera passu, singula fulgentis umeros cui lumina signant et tribus obliquis demissus ducitur ensis. at caput Orion excelso immersus Olympo per tria subducto signatur lumina uultu, [1,390] non quod clara minus, sed quod magis alta recedant. hoc duce per totum decurrunt sidera mundum. subsequitur rapido contenta Canicula cursu, qua nullum terris uiolentius aduenit astrum nec grauius cedit; nunc horrida frigore surgit, nunc uacuum soli fulgentem deserit orbem: sic in utrumque mouet mundum et contraria reddit. hanc qui surgentem, primo cum redditur ortu, montis ab excelso speculantur uertice Tauri, euentus frugum uarios et tempora dicunt, quaeque ualetudo ueniat, concordia quanta; bella facit pacemque refert uarieque reuertens sic mouet, ut uidit mundum, uultuque gubernat. [1,400] magna fides hoc posse color cursusque micantis in radios: uix sole minor, nisi quod procul haerens frigida caeruleo contorquet lumina uultu. cetera uincuntur specie, nec clarius astrum tinguitur oceano caelumue reuisit ab undis. tunc Procyon ueloxque Lepus, tum nobills Argo in caelum subducta mari, quod prima cucurrit, emeritum magnis mundum tenet acta periclis, seruando dea facta deos. cui proximus Anguis squamea dispositis imitatur lumina flammis. [1,410] et Phoebo sacer Ales et una gratus Iaccho Crater et duplici Centaurus imagine fulget, pars hominis, tergo pectus commissus equino. ipsius hinc mundo templum est, uictrixque solutis Ara nitet sacris, uastos cum terra gigantes in caelum furibunda tulit. tum di quoque magnos quaesiuere deos; dubitauit Iuppiter ipse, quod poterat non posse timens, cum surgere terram [1,420] cerneret, ut uerti naturam crederet omnem, montibus atque aliis aggestos crescere montes, et iam uicinas fugientia sidera moles, {arma importantis et rupta matre creatos, discordes uultum permixtaque corpora partus.} necdum hostile sibi quicquam nec numina norat si qua forent maiora suis. tunc Iuppiter Arae sidera constituit, quae nunc quoque maxima fulgent. quam propter Cetus conuoluens squamea terga orbibus insurgit tortis et fluctuat aluo, intentans morsum, similis iam iamque tenenti, qualis ad expositae fatum Cepheidos undis [1,430] expulit adueniens ultra sua litora pontum. tum notius Piscis uenti de nomine dictus exsurgit de parte noti; cui iuncta feruntur flexa per ingentis stellarum flumina gyros. alterius capiti coniungit Aquarius undas amnis, et in medium coeunt et sidera miscent. his, inter solisque uias Arctosque latentes axem quae mundi stridentem pondere torquent, orbe peregrino caelum depingitur astris, quae notia antiqui dixerunt sidera uates. [1,440] ultima quae mundo semper uoluuntur in imo, quis innixa manent caeli fulgentia templa, nusquam in conspectum redeuntia, cardine uerso sublimis speciem mundi similisque figuras astrorum referunt. et uersas frontibus Arctos uno distingui medias claudique Dracone credimus exemplo. quamuis fugientia uisus hunc orbem caeli uertentis sidera cursu cardine tam simili fultum, quam uertice, pingunt. haec igitur magno diuisas aethere sedes signa tenent mundi totum deducta per orbem. tu modo corporeis similis ne quaere figuras, omnia ut aequali fulgentia membra colore deficiat nihil aut uacuum qua lumine cesset. [1,450] non poterit mundus sufferre incendia tanta, omnia si plenis ardebunt sidera membris. quicquid subduxit flammis, natura pepercit succubitura oneri, formas disiungere tantum contenta et stellis ostendere sidera certis. linea designat species, atque ignibus ignes respondent, media extremis atque ultima summis creduntur; satis est, si se non omnia celant. praecipue medio cum luna implebitur orbe, certa nitent mundo tum lumina, conditur omne [1,460] stellarum uulgus, fugiunt sine nomine turba. pura licet uacuo tum cernere sidera caelo, nec fallunt numero, paruis nec mixta feruntur. et quo clara magis possis cognoscere signa, non uarios obitus norunt uariosque recursus, certa sed in proprias oriuntur sidera luces, natalesque suos occasumque ordine seruant. nec quicquam in tanta magis est mirabile mole, quam ratio et certis quod legibus omnia parent. nusquam turba nocet, nihil ullis partibus errat, [1,470] laxius aut breuius mutatoue ordine fertur. quid tam confusum specie, quid tam uice certum est? ac mihi tam praesens ratio non ulla uidetur, qua pateat mundum diuino numine uerti atque ipsum esse deum nec forte coisse magistra, ut uoluit credi, qui primus moenia mundi seminibus struxit minimis inque illa resoluit, e quis et maria et terras et sidera caeli aetheraque immensis fabricantem finibus orbes soluentemque alios constare et cuncta reuerti [1,480] in sua principia et rerum mutare figuras. {quis credat tantas operum sine numine moles, ex minimis caecoque creatum foedere mundum?} si fors ista dedit nobis, fors ipsa gubernet; at cur dispositis uicibus consurgere signa et uelut imperio praescriptos reddere cursus cernimus ac nullis properantibus ulla relinqui? cur eadem aestiuas exornant sidera noctes semper et hibernas eadem, certamque figuram cuisque dies reddit mundo certamque relinquit? [1,490] iam tum, cum Graiae uerterunt Pergama gentes, Arctos et Orion aduersis frontibus ibant, haec contenta suos in uertice flectere gyros, ille ex diuerso uertentem surgere contra obuius et toto semper decurrere mundo. temporaque obscurae noctis deprendere signis iam poterant, caelumque suas distinxerat horas. quot post excidium Troiae sunt eruta regna! quot capti populi! quotiens fortuna per orbem seruitium imperiumque tulit uarieque reuertit! [1,500] Troianos cineres in quantum oblita refouit imperium! fatis Asiae iam Graecia pressa est. saecula dinumerare piget, quotiensque recurrens lustrarit mundum uario sol igneus orbe. omnia mortali mutantur lege creata, nec se cognoscunt terrae uertentibus annis exutas uariam faciem per saecula gentes. at manet incolumis mundus suaque omnia seruat, quae nec longa dies auget minuitque senectus, nec motus puncto curuat cursusque fatigat: idem semper erit, quoniam semper fuit idem. [1,510] non alium uidere patres aliumue nepotes aspicient: deus est, qui non mutatur in aeuo. numquam transuersas solem decurrere ad Arctos nec mutare uias et in ortum uertere cursus auroramque nouis nascentem ostendere terris, nec lunam certos excedere luminis orbes sed seruare modum, quo crescat quoue recedat, nec cadere in terram pendentia sidera caelo sed dimensa suis consumere tempora signis: non casus opus est, magni sed numinis ordo. [1,520] ipse autem quantum conuexo mundus Olympo obtineat spatium, quantis bis sena ferantur finibus astra, docet ratio, cui nulla resistunt claustra nec immensae moles, ceduntque recessus, omnia succumbunt, ipsum est penetrabile caelum. nam quantum a terris atque aequore signa recedunt, tantum bina patent. quacumque inciditur orbis per medium, pars efficitur tum tertia gyri, exiguo dirimens solidam discrimine summam. summum igitur caelum bis bina refugit ab imo [1,530] astra, e bis senis ut sit pars tertia signis. sed quia per medium est tellus suspensa profundum, binis a summo signis discedit et imo. hinc igitur quodcumque supra te suspicis ipse, qua per inane meant oculi quaque ire recusant. binis aequandum est signis, sex tanta rotundae efficiunt orbem zonae, qua signa feruntur bis sex aequali spatio texentia caelum. nec mirere uagos partus eadem esse per astra et mixtum ingenti generis discrimine fatum, [1,540] singula cum tantum teneant tantoquo ferantur tempore; sex tota surgentia sidera luce. restat ut aetherios fines tibi reddere coner filaque dispositis uicibus comitantia caelum per quae dirigitur signorum flammeus ordo. {circulus a summo nascentem uertice mundum permeat Arctophylaca petens per terga draconis} circulus ad boream fulgentem sustinet Arcton sexque fugit solidas a caeli uertice partes. alter ad extremi decurrens sidera Cancri, in quo consummat Phoebus lucemque moramque tardaque per longos circumfert lumina flexus, [1,550] aestiuum medio nomen sibi sumit ab aestu temporis et titulo potitur metamque uolantis solis et extremos designat feruidus actus et quinque in partes aquilonis distat ab orbe. tertius in media mundi regione locatus ingenti spira totum praecingit Olympum parte ab utraque uidens axem, quo limite Phoebus componit paribus numeris noctemque diemque ueris et autumni currens per tempora mixta, cum medium aequali distinguit limite caelum [1,560] quattuor et gradibus sua fila reducit ab aestu. proximus hunc ultra brumalis nomine limes ultima designat fugientis limina solis inuidaque obliqua radiorum munera flamma dat per iter minimum nobis; sed finibus illis, quos super incubuit, longa stant tempora luce, uixque dies transit candentem extenta per aestum, bisque iacet binis summotus partibus orbis. unus ab his superest extremo proximus axi circulus, austrinas qui stringit et obsidet Arctos. [1,570] hic quoque brumalem per partes quinque relinquit, et quantum a nostro sublimis cardine gyrus, distat ab aduerso tantundem proximus illi. {sic tibi per binas uertex a uertice partes diuisus duplici summa circumdat Olympum et per quinque notat signantis tempore fines.} his eadem est uia quae mundo pariterque rotantur inclines sociosque ortus occasibus aequant, quandoquidem secti, qua totus uoluitur orbis, fila trahunt alti cursum comitantia caeli [1,580] interualla pari seruantes limite semper diuisosque semel fines sortemque dicatam. sunt duo, quos recipit ductos a uertice uertex, inter se aduersi, qui cunctos ante relatos seque secant gemino coeuntes cardine mundi transuersoque polo rectum ducuntur in axem, tempora signantes anni caelumque per astra quattuor in partes diuisum mensibus aequis. alter ab excelso decurrens limes Olympo serpentis caudam siccas et diuidit Arctos, [1,590] et iuga Chelarum medio uolitantia gyro extremamque secans Hydram mediumque sub austris Centaurum aduerso concurrit rursus in axe et redit in caelum squamosaque tergora Ceti Lanigerique notat fines clarumque Trigonum Andromedaeque sinus imos, uestigia matris principiumque suum repetito cardine claudit. alter in hunc medium summumque incumbit in axem perque pedes primos ceruicem transit et Ursae, quam septem stellae primam iam sole remoto [1,600] producunt nigrae praebentem lumina nocti, et Geminis Cancrum dirimit stringitque flagrantem ore Canem clauumque Ratis, quae uicerat aequor. inde axem occultum per gyri signa prioris transuersa atque illo rursus de limite tangit te, Capricorne, tuisque Aquilam designat ab astris, perque Lyram inuersam currens spirasque Draconis: posteriora pedum Cynosurae praeterit astra transuersamque secat uicino cardine caudam. hic iterum coit ipse sibi memor, unde profectus. [1,610] atque hos aeterna fixerunt tempora sede immotis per signa modis statione perenni. hos uolucris fecere duos; namque alter ab ipsa consurgens Helice medium praecidit Olympum discernitque diem sextamque examinat horam et paribus spatiis occasus cernit et ortus. hic mutat per signa uices; seu si quis eoos seu petit hesperios, supra se circinat orbem uerticibus super astantem mediumque secantem caelum et diuiso signantem culmine mundum (quando aliis aliud medium est; uolat hora per orbem), [1,620] cumque loco terrae caelumque et tempora mutat. atque ubi se primis extollit Phoebus ab undis, illis sexta manet, quos tum premit aureus orbis. rursus ad hesperios sexta est, ubi cedit in umbras; nos primam ac summam sextam numeramus utramque et gelidum extremo lumen sentimus ab igni. alterius fines si uis cognoscere gyri, circumfer faciles oculos uultumque per orbem. quicquid erit caelique imum terraeque supremum, [1,630] qua coit ipse sibi nullo discrimine mundus redditque aut recipit fulgentia sidera ponto, praecingit tenui transuersum limite mundum. haec quoque per totum uolitabit linea caelum, non tantum ad medium uergens mediumque repente orbem, nunc septem ad stellas nec mota sub astra, sed quacumque uagae tulerint uestigia plantae has modo terrarum nunc has gradientis in oras, semper erit nouus et terris mutabitur arcus; quippe aliud caelum ostendens aliudque relinquens dimidium teget et referet uarioque notabit fine et cum uisu pariter sua fila mouente. [1,640] hic terrestris erit, quia terrae amplectitur orbem, {et medium plano praecingit limite gyrus} atque a fine trahens titulum memoratur horizon. his adice obliquos aduersaque fila trahentis inter se gyros, quorum fulgentia signa alter habet, per quae Phoebus moderatur habenas, subsequiturque suo solem uaga Delia curru, et quinque aduerso luctantia sidera mundo exercent uarias naturae lege choreas. hunc tenet a summo Cancer, Capricornus ab imo, [1,650] bis recipit, lucem qui circulus aequat et umbras, Lanigeri et Librae signo sua fila secantem. sic per tres gyros inflexus ducitur orbis rectaque deuexo fallit uestigia cliuo; nec uisus aciemque fugit tantumque notari mente potest, sicut cernuntur mente priores, sed nitet ingenti stellatus balteus orbe insignemque facit caelato lumine mundum et ter uicenas partes patet atque trecentas in longum; bis sex latescit fascia partes, [1,660] quae cohibet uario labentia sidera cursu. alter in aduersum positus succedit ad Arctos et paulum a boreae gyro sua fila reducit transitque inuersae per sidera Cassiepiae. inde per obliquum descendens tangit Olorem aestiuosque secat fines Aquilamque supinam temporaque aequantem gyrum zonamque ferentem Solis equos inter caudam, qua Scorpius ardet, extremamque Sagittari laeuam atque Sagittam. inde suos sinuat flexus crura pedesque [1,670] Centauri alterius rursusque ascendere caelum incipit Argiuumque Ratem per aplustria summa et medium mundi gyrum Geminosque per ima signa secat, subit Heniochum, teque, unde profectus, Cassiepia, petens super ipsum Persea transit orbemque ex illa coeptum concludit in ipsa trisque secat medios gyros et signa ferentem partibus e binis, quotiens praeciditur ipse. nec quaerendus erit: uisus incurrit in ipsos sponte sua seque ipse docet cogitque notari. [1,680] namque in caeruleo candens nitet orbita mundo ceu missura diem subito caelumque recludens. ac ueluti uirides discernit semita campos, quam terit assiduo renouans iter orbita tractu; {inter diuisas aequalibus est uia partis} ut freta canescunt sulcum ducente carina accipiuntque uiam fluctus spumantibus undis, quam tortus uerso mouit de gurgite uertex, candidus in nigro lucet sic limes Olympo caeruleum findens ingenti lumine mundum. utque suos arcus per nubila circinat Iris, [1,690] sic superincumbit signato culmine limes candidus et resupina facit mortalibus ora, dum noua per caecam mirantur lumina noctem inquiruntque sacras humano pectore causas, num se diductis conetur soluere moles segminibus, raraque labent compagine rimae admittantque nouum laxato tegmine lumen; - quid sibi non timeant, magni cum uulnera caeli conspiciant, feriatque oculos iniuria mundi? - an coeat mundus, duplicisque extrema cauernae [1,700] conueniant caelique oras et segmina iungant, perque ipsos fiat nexus manifesta cicatrix fusuram faciens mundi, stipatus et orbis aeriam in nebulam clara compagine uersus in cuneos alti cogat fundamina caeli. an melius manet illa fides, per saecula prisca illac solis equos diuersis cursibus isse atque aliam triuisse uiam, longumque per aeuum exustas sedes incoctaque sidera flammis caeruleam uerso speciem mutasse colore, [1,710] infusumque loco cinerem mundumque sepultum? fama etiam antiquis ad nos descendit ab annis Phaethontem patrio curru per signa uolantem, dum noua miratur propius spectacula mundi et puer in caelo ludit curruque superbus luxuriat mundo, cupit et maiora parente, monstratas liquisse uias orbemque rigenti imposuisse polo; nec signa insueta tulisse errantes meta flammas currumque solutum, {deflexum solito cursu curuisque quadrigis.} quid querimur flammas totum saeuisse per orbem, [1,720] terrarumque rogum cunctas arsisse per urbes, cum uaga dispersi fluitarunt lumina currus, et caelum exustum est? luit ipse incendia mundus, et noua uicinis flagrarunt sidera flammis nunc quoque praeteriti faciem referentia casus. nec mihi celanda est famae uulgata uetustas mollior: e niueo lactis fluxisse liquorem pectore reginae diuum caelumque colore infecisse suo. quapropter lacteus orbis dicitur, et nomen causa descendit ab ipsa. [1,730] an maior densa stellarum turba corona conuexit flammas et crasso lumine candet, et fulgore nitet collato clarior orbis? an fortes animae dignataque nomina caelo corporibus resoluta suis terraeque remissa huc migrant ex orbe suumque habitantia caelum aetherios uiuunt annos mundoque fruuntur? atque hic Aeacidas, hic et ueneramur Atridas Tydidemque ferum terraeque marisque triumphis naturae uictorem Ithacum Pyliumque senecta [1,740] insignem triplici Danaumque ad Pergamena reges, Assaracum, atque Ilum, totamque sub Hectore Troiam; Auroraeque nigrum partum stirpemque Tonantis rectorem Lyciae; nec te, Mauortia uirgo, praeteream regesque alios, quos Thraecia misit atque Asiae gentes et Magno maxima Pella; quique animi uires et strictae pondera mentis prudentes habuere uiri, quibus omnis in ipsis census erat, iustusque Solon fortisque Lycurgus, aetheriusque Platon et qui fabricauerat illum [1,750] damnatusque suas melius damnauit Athenas, Persidis et uictor, strarat quae classibus aequor. Romanique uiri, quorum iam maxima turba est: Tarquinioque minus reges, et Horatia proles, tota acies partus, nec non et Scaeuola trunco nobilior, maiorque uiris et Cloelia uirgo, et Romana ferens, quae texit, moenia Cocles, et commilitio uolucris Coruinus adeptus et spolia et nomen, qui gestat in alite Phoebum, et Ioue qui meruit caelum Romamque Camillus [1,760] seruando posuit, Brutusque a rege receptae conditor, et Pyrrhi per bella Papirius ultor, Fabricius Curiusque pares, et tertia palma Marcellus, Cossusque prior de rege necato, certantesque Deci uotis similesque triumphis, inuictusque mora Fabius, uictorque necantis Liuius Hasdrubalis socio per bella Nerone, Scipiadaeque duces, fatum Carthaginis unum, Pompeiusque orbis domitor per trisque triumphos ante deum princeps, et censu Tullius oris [1,770] emeritus fasces; et Claudi magna propago, Aemiliaeque domus proceres, clarique MeteIli, et Cato fortunae uictor, matrisque sub armis miles Agrippa suae. Venerisque ab origine proles Iulia descendit caelo caelumque repleuit, quod regit Augustus socio per signa Tonante, cernit et in coetu diuum magnumque Quirinum altius aetherii quam candet circulus orbis. illa deum sedes, haec illis proxima, diuum qui uirtute sua similes uestigia tangunt. [1,780] sunt alia aduerso pugnantia sidera mundo, quae terram caelumque inter uolitantia pendent. {Saturni, Iouis et Martis Solisque, sub illis Mercurius Venerem inter agit Lunamque locatus.} Nunc, prius incipiam stellis quam reddere uires, signorumque canam fatalia carmine iura, implenda est mundi facies, corpusque per omne quid, quod ubique nitet, uigeat quandoque, notandum est. sunt etiam raris orti natalibus ignes, aera per liquidum tractosque perire cometas [1,790] protinus et raptim subitas candescere flammas rara per ingentes uiderunt saecula motus. siue, quod ingenitum terra spirante uaporem umidior sicca superatur spiritus aura, nubila cum longo cessant dispulsa sereno, et solis radiis arescit torridus aer, apta alimenta sibi demissus corripit ignis materiamque sui deprendit flamma capacem. et quia non solidum est corpus, sed rara uagantur principia aurarum uolucrique simillima fumo, [1,800] in breue uiuit opus coeptaque incendia finem accipiunt pariterque cadunt fulgentque cometae. quod nisi uicinos agerent occasibus ortus et tam parua forent accensis tempora flammis, alter nocte dies esset caelumque rediret inuersum et somno totum deprenderet orbem. tum quia non una specie dispergitur omnis aridior terrae uapor et comprenditur igni, diuersas quoque per facies accensa feruntur lumina, quae subitis exsistunt nata tenebris. [1,810] nam modo, ceu longi fluitent de uertice crines, flamma comas imitata uolat, tenuisque capillos diffusos radiis ardentibus explicat ignis. nunc prior haec facies dispersis crinibus exit, et glomus ardentis sequitur sub imagine barbae interdum aequali laterum compagine ductus quadratamue trabem fingit teretemue columnam. quin etiam tumidis exaequat dolia flammis procere distenta uteros, paruosque catillos mentitur curuos ignis glomeratus in orbes, [1,820] {hirta figurantis tremulo sub lumine menta.} lampadas et fissas ramosos fundit in ignes. praecipites stellae passimque uolare uidentur, cum uaga per nitidum scintillant lumina mundum et tenuem longis iaculantur crinibus ignem; excurruntque procul uolucris imitata sagittas, arida cum gracili tenuatur semita filo. sunt autem cunctis permixti partibus ignes, qui grauidas habitant fabricantis fulmina nubes et penetrant terras Aetnamque minantur Olympo [1,830] et calidas reddunt ipsis in fontibus undas ac silice in dura uiridique in cortice sedem inueniunt, cum silua sibi collisa crematur: ignibus usque adeo natura est omnis abundans. ne mirere faces subitas erumpere caelo aeraque accensum flammis lucere coruscis arida complexum spirantis semina terrae, quae uolucer pascens ignis sequiturque fugitque, fulgura cum uideas tremulum uibrantia lumen, imbribus e mediis et caelum fulmine ruptum, [1,840] siue igitur ratio praebentis semina terrae in uolucres ignes potuit generare cometas, siue illas natura faces ut cuncta creauit sidera per tenues caelo lucentia flammas, (sed trahit ad semet rapido Titanius aestu inuoluitque suo flammantis igne cometas, ac modo dimittit, sicut Cyllenius orbis et Venus, accenso cum ducit uespere noctem, saepe nitent falluntque oculos rursusque reuisunt) seu deus instantis fati miseratus in orbem signa per affectus caelique incendia mittit; [1,850] numquam futilibus excanduit ignibus aether: squalidaque elusi deplorant arua coloni, et sterilis inter sulcos defessus arator ad iuga maerentis cogit frustrata iuuencos. aut grauibus morbis et lenta corpora tabe corripit exustis letalis flamma medullis labentisque rapit populos, totasque per urbes publica succensis peraguntur fata sepulcris. qualis Erechtheos pestis populata colonos [1,860] extulit antiquas per funera pacis Athenas, alter in alterius labens cum fata ruebant. nec locus artis erat medicae nec uota ualebant; cesserat officium morbis, et funera deerant mortibus et lacrimae; lassus defecerat ignis, et coaceruatis ardebant corpora membris, ac tanto quondam populo uix contigit heres. talia significant lucentes saepe cometae: funera cum facibus ueniunt terrisque minantur ardentis sine fine rogos, cum mundus et ipsa [1,870] aegrotet natura, hominum sortita sepulcrum. quin et bella canunt ignes subitosque tumultus et clandestinis surgentia fraudibus arma, externas modo per gentes, ut foedere rupto cum fera ductorem rapuit Germania Varum infecitque trium legionum sanguine campos, arserunt toto passim minitantia mundo lumina, et ipsa tulit bellum natura per ignes opposuitque suas uires finemque minata est. nec mirere graues rerumque hominumque ruinas: [1,880] saepe domi culpa est; nescimus credere caelo. ciuilis etiam motus cognataque bella significant. nec plura alias incendia mundus sustinuit, quam cum ducibus iurata cruentis arma Philippeos implerunt agmine campos. uixque etiam sicca miles Romanus harena ossa uerum lacerosque prius superastitit artus, imperiumque suis conflixit uiribus ipsum, perque patris pater Augustus uestigia uicit. necdum finis erat: restabant Actia bella [1,890] dotali commissa acie, repetitaque rerum alea, et in ponto quaesitus rector Olympi, femineum sortita iugum cum Roma pependit, atque ipsa Isiaco certarunt fulmina sistro. restabant profugo seruilia milite bella, cum patrios armis imitatus filius hostis aequora Pompeius cepit defensa parenti. sed satis hoc fatis fuerit. iam bella quiescant, atque adamanteis discordia uincta catenis aeternos habeat frenos in carcere clausa. [1,900] sit pater inuictus patriae, sit Roma sub illo, cumque deum caelo dederit, non quaerat in orbe.