[6,0] SATVRA VI - MULIERES. 1 Credo Pudicitiam Saturno rege moratam in terris uisamque diu, cum frigida paruas praeberet spelunca domos ignemque laremque et pecus et dominos communi clauderet umbra, 5 siluestrem montana torum cum sterneret uxor frondibus et culmo uicinarumque ferarum pellibus, haut similis tibi, Cynthia, nec tibi, cuius turbauit nitidos extinctus passer ocellos, sed potanda ferens infantibus ubera magnis 10 et saepe horridior glandem ructante marito. quippe aliter tunc orbe nouo caeloque recenti uiuebant homines, qui rupto robore nati compositiue luto nullos habuere parentes. multa Pudicitiae ueteris uestigia forsan 15 aut aliqua exstiterint et sub Ioue, sed Ioue nondum barbato, nondum Graecis iurare paratis per caput alterius, cum furem nemo timeret caulibus ac pomis et aperto uiueret horto. paulatim deinde ad superos Astraea recessit 20 hac comite, atque duae pariter fugere sorores. anticum et uetus est alienum, Postume, lectum concutere atque sacri genium contemnere fulcri. omne aliud crimen mox ferrea protulit aetas: uiderunt primos argentea saecula moechos. 25 conuentum tamen et pactum et sponsalia nostra tempestate paras iamque a tonsore magistro pecteris et digito pignus fortasse dedisti? certe sanus eras. uxorem, Postume, ducis? dic qua Tisiphone, quibus exagitere colubris. 30 ferre potes dominam saluis tot restibus ullam, cum pateant altae caligantesque fenestrae, cum tibi uicinum se praebeat Aemilius pons? aut si de multis nullus placet exitus, illud nonne putas melius, quod tecum pusio dormit? 35 pusio, qui noctu non litigat, exigit a te nulla iacens illic munuscula, nec queritur quod et lateri parcas nec quantum iussit anheles. sed placet Vrsidio lex Iulia: tollere dulcem cogitat heredem, cariturus turture magno 40 mullorumque iubis et captatore macello. quid fieri non posse putes, si iungitur ulla Vrsidio? si moechorum notissimus olim stulta maritali iam porrigit ora capistro, quem totiens texit perituri cista Latini? 45 quid quod et antiquis uxor de moribus illi quaeritur? o medici, nimiam pertundite uenam. delicias hominis! Tarpeium limen adora pronus et auratam Iunoni caede iuuencam, si tibi contigerit capitis matrona pudici. [6,50] paucae adeo Cereris uittas contingere dignae, quarum non timeat pater oscula. necte coronam postibus et densos per limina tende corymbos. unus Hiberinae uir sufficit? ocius illud extorquebis, ut haec oculo contenta sit uno. 55 magna tamen fama est cuiusdam rure paterno uiuentis. uiuat Gabiis ut uixit in agro, uiuat Fidenis, et agello cedo paterno. quis tamen adfirmat nil actum in montibus aut in speluncis? adeo senuerunt Iuppiter et Mars? 60 porticibusne tibi monstratur femina uoto digna tuo? cuneis an habent spectacula totis quod securus ames quodque inde excerpere possis? chironomon Ledam molli saltante Bathyllo Tuccia uesicae non imperat, Apula gannit, 65 {sicut in amplexu, subito et miserabile longum.} attendit Thymele: Thymele tunc rustica discit. ast aliae, quotiens aulaea recondita cessant, et uacuo clusoque sonant fora sola theatro, atque a plebeis longe Megalesia, tristes 70 personam thyrsumque tenent et subligar Acci. Vrbicus exodio risum mouet Atellanae gestibus Autonoes, hunc diligit Aelia pauper. soluitur his magno comoedi fibula, sunt quae Chrysogonum cantare uetent, Hispulla tragoedo 75 gaudet: an expectas ut Quintilianus ametur? accipis uxorem de qua citharoedus Echion aut Glaphyrus fiat pater Ambrosiusque choraules. longa per angustos figamus pulpita uicos, ornentur postes et grandi ianua lauro, 80 ut testudineo tibi, Lentule, conopeo nobilis Euryalum murmillonem exprimat infans. nupta senatori comitata est Eppia ludum ad Pharon et Nilum famosaque moenia Lagi prodigia et mores urbis damnante Canopo. 85 inmemor illa domus et coniugis atque sororis nil patriae indulsit, plorantisque improba natos utque magis stupeas ludos Paridemque reliquit. sed quamquam in magnis opibus plumaque paterna et segmentatis dormisset paruula cunis, 90 contempsit pelagus; famam contempserat olim, cuius apud molles minima est iactura cathedras. Tyrrhenos igitur fluctus lateque sonantem pertulit Ionium constanti pectore, quamuis mutandum totiens esset mare. iusta pericli 95 si ratio est et honesta, timent pauidoque gelantur pectore nec tremulis possunt insistere plantis: fortem animum praestant rebus quas turpiter audent. si iubeat coniunx, durum est conscendere nauem, tunc sentina grauis, tunc summus uertitur aer: [6,100] quae moechum sequitur, stomacho ualet. illa maritum conuomit, haec inter nautas et prandet et errat per puppem et duros gaudet tractare rudentis. qua tamen exarsit forma, qua capta iuuenta Eppia? quid uidit propter quod ludia dici 105 sustinuit? nam Sergiolus iam radere guttur coeperat et secto requiem sperare lacerto; praeterea multa in facie deformia, sicut attritus galea mediisque in naribus ingens gibbus et acre malum semper stillantis ocelli. 110 sed gladiator erat. facit hoc illos Hyacinthos; hoc pueris patriaeque, hoc praetulit illa sorori atque uiro. ferrum est quod amant. hic Sergius idem accepta rude coepisset Veiiento uideri. quid priuata domus, quid fecerit Eppia, curas? 115 respice riuales diuorum, Claudius audi quae tulerit. dormire uirum cum senserat uxor, 118 sumere nocturnos meretrix Augusta cucullos 117 ausa Palatino et tegetem praeferre cubili 119 linquebat comite ancilla non amplius una. sed nigrum flauo crinem abscondente galero intrauit calidum ueteri centone lupanar et cellam uacuam atque suam; tunc nuda papillis prostitit auratis titulum mentita Lyciscae ostenditque tuum, generose Britannice, uentrem. 125 excepit blanda intrantis atque aera poposcit. {continueque iacens cunctorum absorbuit ictus.} mox lenone suas iam dimittente puellas tristis abit, et quod potuit tamen ultima cellam clausit, adhuc ardens rigidae tentigine uoluae, 130 et lassata uiris necdum satiata recessit, obscurisque genis turpis fumoque lucernae foeda lupanaris tulit ad puluinar odorem. hippomanes carmenque loquar coctumque uenenum priuignoque datum? faciunt grauiora coactae 135 imperio sexus minimumque libidine peccant. 'optima sed quare Caesennia teste marito?' bis quingena dedit. tanti uocat ille pudicam, nec pharetris Veneris macer est aut lampade feruet: inde faces ardent, ueniunt a dote sagittae. 140 libertas emitur. coram licet innuat atque rescribat: uidua est, locuples quae nupsit auaro. 'cur desiderio Bibulae Sertorius ardet?' si uerum excutias, facies non uxor amatur. tres rugae subeant et se cutis arida laxet, 145 fiant obscuri dentes oculique minores, 'collige sarcinulas' dicet libertus 'et exi. iam grauis es nobis et saepe emungeris. exi ocius et propera. sicco uenit altera naso.' interea calet et regnat poscitque maritum [6,150] pastores et ouem Canusinam ulmosque Falernas— quantulum in hoc!—pueros omnes, ergastula tota, quodque domi non est, sed habet uicinus, ematur. mense quidem brumae, cum iam mercator Iason clausus et armatis obstat casa candida nautis, 155 grandia tolluntur crystallina, maxima rursus murrina, deinde adamas notissimus et Beronices in digito factus pretiosior. hunc dedit olim barbarus incestae, dedit hunc Agrippa sorori, obseruant ubi festa mero pede sabbata reges 160 et uetus indulget senibus clementia porcis. 'nullane de tantis gregibus tibi digna uidetur?' sit formonsa, decens, diues, fecunda, uetustos porticibus disponat auos, intactior omni crinibus effusis bellum dirimente Sabina, 165 rara auis in terris nigroque simillima cycno, quis feret uxorem cui constant omnia? malo, malo Venustinam quam te, Cornelia, mater Gracchorum, si cum magnis uirtutibus adfers grande supercilium et numeras in dote triumphos. 170 tolle tuum, precor, Hannibalem uictumque Syphacem in castris et cum tota Carthagine migra. 'parce, precor, Paean, et tu, dea, pone sagittas; nil pueri faciunt, ipsam configite matrem' Amphion clamat, sed Paean contrahit arcum. 175 extulit ergo greges natorum ipsumque parentem, dum sibi nobilior Latonae gente uidetur atque eadem scrofa Niobe fecundior alba. quae tanti grauitas, quae forma, ut se tibi semper inputet? huius enim rari summique uoluptas 180 nulla boni, quotiens animo corrupta superbo plus aloes quam mellis habet. quis deditus autem usque adeo est, ut non illam quam laudibus effert horreat inque diem septenis oderit horis? quaedam parua quidem, sed non toleranda maritis. 185 nam quid rancidius quam quod se non putat ulla formosam nisi quae de Tusca Graecula facta est, de Sulmonensi mera Cecropis? omnia Graece: {cum sit turpe magis nostris nescire Latine.} hoc sermone pauent, hoc iram, gaudia, curas, 190 hoc cuncta effundunt animi secreta. quid ultra? concumbunt Graece. dones tamen ista puellis, tune etiam, quam sextus et octogensimus annus pulsat, adhuc Graece? non est hic sermo pudicus in uetula. quotiens lasciuum interuenit illud 195 g-zoheh g-kai g-psycheh, modo sub lodice relictis uteris in turba. quod enim non excitet inguen uox blanda et nequam? digitos habet. ut tamen omnes subsidant pinnae, dicas haec mollius Haemo quamquam et Carpophoro, facies tua conputat annos. [6,200] si tibi legitimis pactam iunctamque tabellis non es amaturus, ducendi nulla uidetur causa, nec est quare cenam et mustacea perdas labente officio crudis donanda, nec illud quod prima pro nocte datur, cum lance beata 205 Dacicus et scripto radiat Germanicus auro. si tibi simplicitas uxoria, deditus uni est animus, summitte caput ceruice parata ferre iugum. nullam inuenies quae parcat amanti. ardeat ipsa licet, tormentis gaudet amantis 210 et spoliis; igitur longe minus utilis illi uxor, quisquis erit bonus optandusque maritus. nil umquam inuita donabis coniuge, uendes hac obstante nihil, nihil haec si nolet emetur. haec dabit affectus: ille excludatur amicus 215 iam senior, cuius barbam tua ianua uidit. testandi cum sit lenonibus atque lanistis libertas et iuris idem contingat harenae, non unus tibi riualis dictabitur heres. 'pone crucem seruo.' 'meruit quo crimine seruus 220 supplicium? quis testis adest? quis detulit? audi; nulla umquam de morte hominis cunctatio longa est.' 'o demens, ita seruus homo est? nil fecerit, esto: hoc uolo, sic iubeo, sit pro ratione uoluntas.' imperat ergo uiro. sed mox haec regna relinquit 225 permutatque domos et flammea conterit; inde auolat et spreti repetit uestigia lecti. ornatas paulo ante fores, pendentia linquit uela domus et adhuc uirides in limine ramos. sic crescit numerus, sic fiunt octo mariti 230 quinque per autumnos, titulo res digna sepulcri. desperanda tibi salua concordia socru. illa docet spoliis nudi gaudere mariti, illa docet missis a corruptore tabellis nil rude nec simplex rescribere, decipit illa 235 custodes aut aere domat. tum corpore sano aduocat Archigenen onerosaque pallia iactat. abditus interea latet et secretus adulter inpatiensque morae silet et praeputia ducit. scilicet expectas ut tradat mater honestos 240 atque alios mores quam quos habet? utile porro filiolam turpi uetulae producere turpem. nulla fere causa est in qua non femina litem mouerit. accusat Manilia, si rea non est. conponunt ipsae per se formantque libellos, 245 principium atque locos Celso dictare paratae. endromidas Tyrias et femineum ceroma quis nescit, uel quis non uidit uulnera pali, quem cauat adsiduis rudibus scutoque lacessit atque omnis implet numeros dignissima prorsus [6,250] Florali matrona tuba, nisi si quid in illo pectore plus agitat ueraeque paratur harenae? quem praestare potest mulier galeata pudorem, quae fugit a sexu? uires amat. haec tamen ipsa uir nollet fieri; nam quantula nostra uoluptas! 255 quale decus, rerum si coniugis auctio fiat, balteus et manicae et cristae crurisque sinistri dimidium tegimen! uel si diuersa mouebit proelia, tu felix ocreas uendente puella. hae sunt quae tenui sudant in cyclade, quarum 260 delicias et panniculus bombycinus urit. aspice quo fremitu monstratos perferat ictus et quanto galeae curuetur pondere, quanta poplitibus sedeat quam denso fascia libro, et ride positis scaphium cum sumitur armis. 265 dicite uos, neptes Lepidi caeciue Metelli Gurgitis aut Fabii, quae ludia sumpserit umquam hos habitus? quando ad palum gemat uxor Asyli? semper habet lites alternaque iurgia lectus in quo nupta iacet; minimum dormitur in illo. 270 tum grauis illa uiro, tunc orba tigride peior, cum simulat gemitus occulti conscia facti, aut odit pueros aut ficta paelice plorat uberibus semper lacrimis semperque paratis in statione sua atque expectantibus illam, 275 quo iubeat manare modo. tu credis amorem, tu tibi tunc, uruca, places fletumque labellis exorbes, quae scripta et quot lecture tabellas si tibi zelotypae retegantur scrinia moechae! sed iacet in serui complexibus aut equitis. dic, 280 dic aliquem sodes hic, Quintiliane, colorem. haeremus. dic ipsa. 'olim conuenerat' inquit 'ut faceres tu quod uelles, nec non ego possem indulgere mihi. clames licet et mare caelo confundas, homo sum.' nihil est audacius illis 285 deprensis: iram atque animos a crimine sumunt. unde haec monstra tamen uel quo de fonte requiris? praestabat castas humilis fortuna Latinas quondam, nec uitiis contingi parua sinebant tecta labor somnique breues et uellere Tusco 290 uexatae duraeque manus ac proximus urbi Hannibal et stantes Collina turre mariti. nunc patimur longae pacis mala, saeuior armis luxuria incubuit uictumque ulciscitur orbem. nullum crimen abest facinusque libidinis ex quo 295 paupertas Romana perit. hinc fluxit ad istos et Sybaris colles, hinc et Rhodos et Miletos atque coronatum et petulans madidumque Tarentum. prima peregrinos obscena pecunia mores intulit, et turpi fregerunt saecula luxu [6,300] diuitiae molles. quid enim uenus ebria curat? inguinis et capitis quae sint discrimina nescit grandia quae mediis iam noctibus ostrea mordet, cum perfusa mero spumant unguenta Falerno, cum bibitur concha, cum iam uertigine tectum 305 ambulat et geminis exsurgit mensa lucernis. i nunc et dubita qua sorbeat aera sanna 308 Maura, Pudicitiae ueterem cum praeterit aram, 307 Tullia quid dicat, notae collactea Maurae. 309 noctibus hic ponunt lecticas, micturiunt hic effigiemque deae longis siphonibus implent inque uices equitant ac Luna teste mouentur, inde domos abeunt: tu calcas luce reuersa coniugis urinam magnos uisurus amicos. nota bonae secreta deae, cum tibia lumbos 315 incitat et cornu pariter uinoque feruntur attonitae crinemque rotant ululantque Priapi maenades. o quantus tunc illis mentibus ardor concubitus, quae uox saltante libidine, quantus ille meri ueteris per crura madentia torrens! 320 lenonum ancillas posita Saufeia corona prouocat et tollit pendentis praemia coxae, ipsa Medullinae fluctum crisantis adorat: palma inter dominas, uirtus natalibus aequa. nil ibi per ludum simulabitur, omnia fient 325 ad uerum, quibus incendi iam frigidus aeuo Laomedontiades et Nestoris hirnea possit. tunc prurigo morae inpatiens, tum femina simplex, ac pariter toto repetitus clamor ab antro 'iam fas est, admitte uiros.' dormitat adulter, 330 illa iubet sumpto iuuenem properare cucullo; si nihil est, seruis incurritur; abstuleris spem seruorum, uenit et conductus aquarius; hic si quaeritur et desunt homines, mora nulla per ipsam quo minus inposito clunem summittat asello. 335 atque utinam ritus ueteres et publica saltem his intacta malis agerentur sacra; sed omnes nouerunt Mauri atque Indi quae psaltria penem maiorem quam sunt duo Caesaris Anticatones illuc, testiculi sibi conscius unde fugit mus, 340 intulerit, ubi uelari pictura iubetur quaecumque alterius sexus imitata figuras. et quis tunc hominum contemptor numinis, aut quis simpuuium ridere Numae nigrumque catinum et Vaticano fragiles de monte patellas 345 ausus erat? sed nunc ad quas non Clodius aras? {audio quid ueteres olim moneatis amici, 'pone seram, cohibe.' sed quis custodiet ipsos custodes? cauta est et ab illis incipit uxor.} iamque eadem summis pariter minimisque libido, [6,350] nec melior silicem pedibus quae conterit atrum quam quae longorum uehitur ceruice Syrorum. ut spectet ludos, conducit Ogulnia uestem, conducit comites, sellam, ceruical, amicas, nutricem et flauam cui det mandata puellam. 355 haec tamen argenti superest quodcumque paterni leuibus athletis et uasa nouissima donat. multis res angusta domi, sed nulla pudorem paupertatis habet nec se metitur ad illum quem dedit haec posuitque modum. tamen utile quid sit 360 prospiciunt aliquando uiri, frigusque famemque formica tandem quidam expauere magistra: prodiga non sentit pereuntem femina censum. ac uelut exhausta recidiuus pullulet arca nummus et e pleno tollatur semper aceruo, 365 non umquam reputant quanti sibi gaudia constent. (Ox1) in quacumque domo uiuit luditque professus obscenum, tremula promittit et omnia dextra, inuenies omnis turpes similesque cinaedis. his uiolare cibos sacraeque adsistere mensae (Ox5) permittunt, et uasa iubent frangenda lauari cum colocyntha bibit uel cum barbata chelidon. purior ergo tuis laribus meliorque lanista, in cuius numero longe migrare iubetur psyllus ab eupholio. quid quod nec retia turpi (Ox10) iunguntur tunicae, nec cella ponit eadem munimenta umeri ~pulsatamque arma~ tridentem qui nudus pugnare solet? pars ultima ludi accipit has animas aliusque in carcere neruos. sed tibi communem calicem facit uxor et illis (Ox15) cum quibus Albanum Surrentinumque recuset flaua ruinosi lupa degustare sepulchri. horum consiliis nubunt subitaeque recedunt, his languentem animum ~seruant~ et seria uitae, his clunem atque latus discunt uibrare magistris, (Ox20) quicquid praeterea scit qui docet. haud tamen illi semper habenda fides: oculos fuligine pascit distinctus croceis et reticulatus adulter. suspectus tibi sit, quanto uox mollior et quo saepius in teneris haerebit dextera lumbis. (Ox25) hic erit in lecto fortissimus; exuit illic personam docili Thais saltata Triphallo. quem rides? aliis hunc mimum! sponsio fiat: purum te contendo uirum. contendo: fateris? an uocat ancillas tortoris pergula? noui (Ox30) consilia et ueteres quaecumque monetis amici, 'pone seram, cohibe'. sed quis custodiet ipsos custodes, qui nunc lasciuae furta puellae hac mercede silent? crimen commune tacetur. (Ox34) prospicit hoc prudens et a illis incipit uxor. 366 sunt quas eunuchi inbelles ac mollia semper oscula delectent et desperatio barbae et quod abortiuo non est opus. illa uoluptas summa tamen, quom iam calida matura iuuenta 370 inguina traduntur medicis, iam pectine nigro. ergo expectatos ac iussos crescere primum testiculos, postquam coeperunt esse bilibres, tonsoris tantum damno rapit Heliodorus. 373a mangonum pueros uera ac miserabilis urit 373b debilitas, follisque pudet cicerisque relicti. conspicuus longe cunctisque notabilis intrat balnea nec dubie custodem uitis et horti prouocat a domina factus spado. dormiat ille cum domina, sed tu iam durum, Postume, iamque tondendum eunucho Bromium committere noli. si gaudet cantu, nullius fibula durat 380 uocem uendentis praetoribus. organa semper in manibus, densi radiant testudine tota sardonyches, crispo numerantur pectine chordae quo tener Hedymeles operas dedit: hunc tenet, hoc se solatur gratoque indulget basia plectro. 385 quaedam de numero Lamiarum ac nominis Appi et farre et uino Ianum Vestamque rogabat, an Capitolinam deberet Pollio quercum sperare et fidibus promittere. quid faceret plus aegrotante uiro, medicis quid tristibus erga 390 filiolum? stetit ante aram nec turpe putauit pro cithara uelare caput dictataque uerba pertulit, ut mos est, et aperta palluit agna. dic mihi nunc, quaeso, dic, antiquissime diuom, respondes his, Iane pater? magna otia caeli; 395 non est, quod uideo, non est quod agatur apud uos. haec de comoedis te consulit, illa tragoedum commendare uolet: uaricosus fiet haruspex. sed cantet potius quam totam peruolet urbem audax et coetus possit quae ferre uirorum [6,400] cumque paludatis ducibus praesente marito ipsa loqui recta facie siccisque mamillis. haec eadem nouit quid toto fiat in orbe, quid Seres, quid Thraces agant, secreta nouercae et pueri, quis amet, quis diripiatur adulter; 405 dicet quis uiduam praegnatem fecerit et quo mense, quibus uerbis concumbat quaeque, modis quot. instantem regi Armenio Parthoque cometen prima uidet, famam rumoresque illa recentis excipit ad portas, quosdam facit; isse Niphaten 410 in populos magnoque illic cuncta arua teneri diluuio, nutare urbes, subsidere terras, quocumque in triuio, cuicumque est obuia, narrat. nec tamen id uitium magis intolerabile quam quod uicinos humiles rapere et concidere loris 415 exortata solet. nam si latratibus alti rumpuntur somni, 'fustes huc ocius' inquit 'adferte' atque illis dominum iubet ante feriri, deinde canem. grauis occursu, taeterrima uultu balnea nocte subit, conchas et castra moueri 420 nocte iubet, magno gaudet sudare tumultu, cum lassata graui ceciderunt bracchia massa, callidus et cristae digitos inpressit aliptes ac summum dominae femur exclamare coegit. conuiuae miseri interea somnoque fameque 425 urguentur. tandem illa uenit rubicundula, totum oenophorum sitiens, plena quod tenditur urna admotum pedibus, de quo sextarius alter ducitur ante cibum rabidam facturus orexim, dum redit et loto terram ferit intestino. 430 marmoribus riui properant, aurata Falernum peluis olet; nam sic, tamquam alta in dolia longus deciderit serpens, bibit et uomit. ergo maritus nauseat atque oculis bilem substringit opertis. illa tamen grauior, quae cum discumbere coepit 435 laudat Vergilium, periturae ignoscit Elissae, committit uates et comparat, inde Maronem atque alia parte in trutina suspendit Homerum. cedunt grammatici, uincuntur rhetores, omnis turba tacet, nec causidicus nec praeco loquetur, 440 altera nec mulier. uerborum tanta cadit uis, tot pariter pelues ac tintinnabula dicas pulsari. iam nemo tubas, nemo aera fatiget: una laboranti poterit succurrere Lunae. inponit finem sapiens et rebus honestis; 445 nam quae docta nimis cupit et facunda uideri crure tenus medio tunicas succingere debet, caedere Siluano porcum, quadrante lauari. non habeat matrona, tibi quae iuncta recumbit, dicendi genus, aut curuum sermone rotato [6,450] torqueat enthymema, nec historias sciat omnes, sed quaedam ex libris et non intellegat. odi hanc ego quae repetit uoluitque Palaemonis artem seruata semper lege et ratione loquendi ignotosque mihi tenet antiquaria uersus 455 nec curanda uiris. opicae castiget amicae uerba: soloecismum liceat fecisse marito. nil non permittit mulier sibi, turpe putat nil, cum uiridis gemmas collo circumdedit et cum auribus extentis magnos commisit elenchos. 460 {intolerabilius nihil est quam femina diues.} interea foeda aspectu ridendaque multo pane tumet facies aut pinguia Poppaeana spirat et hinc miseri uiscantur labra mariti. ad moechum lota ueniunt cute. quando uideri 465 uult formonsa domi? moechis foliata parantur, his emitur quidquid graciles huc mittitis Indi. tandem aperit uultum et tectoria prima reponit, incipit agnosci, atque illo lacte fouetur propter quod secum comites educit asellas 470 exul Hyperboreum si dimittatur ad axem. sed quae mutatis inducitur atque fouetur tot medicaminibus coctaeque siliginis offas accipit et madidae, facies dicetur an ulcus? est pretium curae penitus cognoscere toto 475 quid faciant agitentque die. si nocte maritus auersus iacuit, periit libraria, ponunt cosmetae tunicas, tarde uenisse Liburnus dicitur et poenas alieni pendere somni cogitur, hic frangit ferulas, rubet ille flagello, 480 hic scutica; sunt quae tortoribus annua praestent. uerberat atque obiter faciem linit, audit amicas aut latum pictae uestis considerat aurum et caedit, longi relegit transuersa diurni et caedit, donec lassis caedentibus 'exi' 485 intonet horrendum iam cognitione peracta. praefectura domus Sicula non mitior aula. nam si constituit solitoque decentius optat ornari et properat iamque expectatur in hortis aut apud Isiacae potius sacraria lenae, 490 disponit crinem laceratis ipsa capillis nuda umeros Psecas infelix nudisque mamillis. 'altior hic quare cincinnus?' taurea punit continuo flexi crimen facinusque capilli. quid Psecas admisit? quaenam est hic culpa puellae, 495 si tibi displicuit nasus tuus? altera laeuum extendit pectitque comas et uoluit in orbem. est in consilio materna admotaque lanis emerita quae cessat acu; sententia prima huius erit, post hanc aetate atque arte minores [6,500] censebunt, tamquam famae discrimen agatur aut animae: tanta est quaerendi cura decoris. tot premit ordinibus, tot adhuc conpagibus altum aedificat caput: Andromachen a fronte uidebis, post minor est, credas aliam. cedo si breue parui 505 sortita est lateris spatium breuiorque uidetur uirgine Pygmaea nullis adiuta coturnis et leuis erecta consurgit ad oscula planta. nulla uiri cura interea nec mentio fiet damnorum. uiuit tamquam uicina mariti, 510 hoc solo propior, quod amicos coniugis odit et seruos, grauis est rationibus. ecce furentis Bellonae matrisque deum chorus intrat et ingens semiuir, obsceno facies reuerenda minori, mollia qui rapta secuit genitalia testa 515 iam pridem, cui rauca cohors, cui tympana cedunt plebeia et Phrygia uestitur bucca tiara. grande sonat metuique iubet Septembris et austri aduentum, nisi se centum lustrauerit ouis et xerampelinas ueteres donauerit ipsi, 520 ut quidquid subiti et magni discriminis instat in tunicas eat et totum semel expiet annum. hibernum fracta glacie descendet in amnem, ter matutino Tiberi mergetur et ipsis uerticibus timidum caput abluet, inde superbi 525 totum regis agrum nuda ac tremibunda cruentis erepet genibus; si candida iusserit Io, ibit ad Aegypti finem calidaque petitas a Meroe portabit aquas, ut spargat in aede Isidis, antiquo quae proxima surgit ouili. 530 credit enim ipsius dominae se uoce moneri. en animam et mentem cum qua di nocte loquantur! ergo hic praecipuum summumque meretur honorem qui grege linigero circumdatus et grege caluo plangentis populi currit derisor Anubis. 535 ille petit ueniam, quotiens non abstinet uxor concubitu sacris obseruandisque diebus magnaque debetur uiolato poena cadurco et mouisse caput uisa est argentea serpens; illius lacrimae meditataque murmura praestant 540 ut ueniam culpae non abnuat ansere magno scilicet et tenui popano corruptus Osiris. cum dedit ille locum, cophino fenoque relicto arcanam Iudaea tremens mendicat in aurem, interpres legum Solymarum et magna sacerdos 545 arboris ac summi fida internuntia caeli. implet et illa manum, sed parcius; aere minuto qualiacumque uoles Iudaei somnia uendunt. spondet amatorem tenerum uel diuitis orbi testamentum ingens calidae pulmone columbae [6,550] tractato Armenius uel Commagenus haruspex; pectora pullorum rimabitur, exta catelli interdum et pueri; faciet quod deferat ipse. Chaldaeis sed maior erit fiducia: quidquid dixerit astrologus, credent a fonte relatum 555 Hammonis, quoniam Delphis oracula cessant et genus humanum damnat caligo futuri. praecipuus tamen est horum, qui saepius exul, cuius amicitia conducendaque tabella magnus ciuis obit et formidatus Othoni. 560 inde fides artis, sonuit si dextera ferro laeuaque, si longe castrorum in carcere mansit. nemo mathematicus genium indemnatus habebit, sed qui paene perit, cui uix in Cyclada mitti contigit et parua tandem caruisse Seripho. 565 consulit ictericae lento de funere matris, ante tamen de te Tanaquil tua, quando sororem efferat et patruos, an sit uicturus adulter post ipsam; quid enim maius dare numina possunt? haec tamen ignorat quid sidus triste minetur 570 Saturni, quo laeta Venus se proferat astro, quis mensis damnis, quae dentur tempora lucro: illius occursus etiam uitare memento, in cuius manibus ceu pinguia sucina tritas cernis ephemeridas, quae nullum consulit et iam 575 consulitur, quae castra uiro patriamque petente non ibit pariter numeris reuocata Thrasylli. ad primum lapidem uectari cum placet, hora sumitur ex libro; si prurit frictus ocelli angulus, inspecta genesi collyria poscit; 580 aegra licet iaceat, capiendo nulla uidetur aptior hora cibo nisi quam dederit Petosiris. si mediocris erit, spatium lustrabit utrimque metarum et sortes ducet frontemque manumque praebebit uati crebrum poppysma roganti. 585 diuitibus responsa dabit Phryx augur et inde conductus, dabit astrorum mundique peritus atque aliquis senior qui publica fulgura condit. plebeium in circo positum est et in aggere fatum. quae nudis longum ostendit ceruicibus aurum 590 consulit ante falas delphinorumque columnas an saga uendenti nubat caupone relicto. hae tamen et partus subeunt discrimen et omnis nutricis tolerant fortuna urguente labores, sed iacet aurato uix ulla puerpera lecto. 595 tantum artes huius, tantum medicamina possunt, quae steriles facit atque homines in uentre necandos conducit. gaude, infelix, atque ipse bibendum porrige quidquid erit; nam si distendere uellet et uexare uterum pueris salientibus, esses [6,600] Aethiopis fortasse pater, mox decolor heres impleret tabulas numquam tibi mane uidendus. transeo suppositos et gaudia uotaque saepe ad spurcos decepta lacus, saepe inde petitos pontifices, salios Scaurorum nomina falso 605 corpore laturos. stat Fortuna inproba noctu adridens nudis infantibus: hos fouet omni inuoluitque sinu, domibus tunc porrigit altis secretumque sibi mimum parat; hos amat, his se ingerit utque suos semper producit alumnos. 610 hic magicos adfert cantus, hic Thessala uendit philtra, quibus ualeat mentem uexare mariti et solea pulsare natis. quod desipis, inde est, inde animi caligo et magna obliuio rerum quas modo gessisti. tamen hoc tolerabile, si non 614a {semper aquam portes rimosa ad dolia, semper 614b istud onus subeas ipsis manantibus urnis, 614c quo rabidus nostro Phalarim de rege dedisti.} et furere incipias ut auunculus ille Neronis, cui totam tremuli frontem Caesonia pulli infudit. quae non faciet quod principis uxor? ardebant cuncta et fracta conpage ruebant non aliter quam si fecisset Iuno maritum 620 insanum. minus ergo nocens erit Agrippinae boletus, siquidem unius praecordia pressit ille senis tremulumque caput descendere iussit in caelum et longa manantia labra saliua: haec poscit ferrum atque ignes, haec potio torquet, 625 haec lacerat mixtos equitum cum sanguine patres. tanti partus equae, tanti una uenefica constat. oderunt natos de paelice; nemo repugnet, nemo uetet, iam iam priuignum occidere fas est. uos ego, pupilli, moneo, quibus amplior est res, 630 custodite animas et nulli credite mensae: liuida materno feruent adipata ueneno. mordeat ante aliquis quidquid porrexerit illa quae peperit, timidus praegustet pocula papas. fingimus haec altum satura sumente coturnum 635 scilicet, et finem egressi legemque priorum grande Sophocleo carmen bacchamur hiatu, montibus ignotum Rutulis caeloque Latino? nos utinam uani. sed clamat Pontia 'feci, confiteor, puerisque meis aconita paraui, 640 quae deprensa patent; facinus tamen ipsa peregi.' tune duos una, saeuissima uipera, cena? tune duos? 'septem, si septem forte fuissent.' credamus tragicis quidquid de Colchide torua dicitur et Procne; nil contra conor. et illae 645 grandia monstra suis audebant temporibus, sed non propter nummos. minor admiratio summis debetur monstris, quotiens facit ira nocentes hunc sexum et rabie iecur incendente feruntur praecipites, ut saxa iugis abrupta, quibus mons [6,650] subtrahitur cliuoque latus pendente recedit. illam ego non tulerim quae conputat et scelus ingens sana facit. spectant subeuntem fata mariti Alcestim et, similis si permutatio detur, morte uiri cupiant animam seruare catellae. 655 occurrent multae tibi Belides atque Eriphylae mane, Clytemestram nullus non uicus habebit. hoc tantum refert, quod Tyndaris illa bipennem insulsam et fatuam dextra laeuaque tenebat; at nunc res agitur tenui pulmone rubetae, 660 sed tamen et ferro, si praegustarit Atrides 661 Pontica ter uicti cautus medicamina regis.