[0] IORDANIS DE ORIGINE ACTIBUSQUE GETARUM.
Volentem me paruo subuectum nauigio, oram tranquilli litoris attringere, 
et minutos de priscorum, ut quidam ait, stagnis pisciculos legere, in 
altum, frater Castali, laxare uela compellis; relictoque opusculo, quod 
intra manus habeo, id est, De adbreuiatione chronicorum, suades, ut 
nostris uerbis duodecim Senatoris uolumina De origine actusque Getarum, ab 
olim et usque nunc per generationes regesque descendente, in unum et hoc 
paruo libello choartem. Dura satis imperia, et tamquam ab eo, qui pondus 
huius operis scire nollit, imposita. Nec illud aspicis, quod tenuis mihi 
est spiritus ad implendam eius tam magnificam dicendi tubam. Superat nos 
hoc pondus, quod nec facultas eorundem librorum nobis datur; quatenus eius 
sensui inseruiamus. Sed, ut non mentiar, ad triduanam lectionem 
dispensatoris eius beneficio libros ipsos antehac relegi. Quorum, quamuis 
uerba non recolo, sensus tamen, et res actas credo me integre retinere. Ad 
quos et ex nonnullis historiis graecis, ac Latinis addedi conuenientia : 
initium, finemque, et plura in medio mea dictione permiscens. Quare sine 
contumelia quod exigisti, suscipe libens, libentissime lege: et si quid 
parum dictum est, et tu, ut uicinus genti, commemoras, adde. Ora pro me, 
frater carissime.  

[1] I. 
Maiores nostri, ut refert Orosius, totius terrae circulum Oceani limbo 
circumseptum, triquadrum statuere, eiusque tres partes, Asiam, Eoropam et 
Africam uocauere. De quo tripartito orbis terrarum spatio innumerabiles 
pene scriptores existunt, qui non solum urbium, locorumue positiones 
explanant; uerum etiam, quod est liquidius, passuum miliariumque dimetiunt 
quantitatem. Insulas quoque marinis fluctibus intermixtas, tam maiores 
quam etiam minores, quas Cycladas, uel Sporadas cognominant, in immenso 
maris magni pelagu sitas determinant. Oceani uero intransmeabiles 
ulteriores fines non solum describere quis adgressus est, uerum etiam nec 
cuiquam licuit transfretare : quia resistente ulua, et uentorum spiramine 
quiescente, impermeabilis esse senttantur, et nulli cogniti, nisi soli ei, 
qui eos constituit. Citerior uero eius pelagi ripa, quam diximus, totius 
mundi circulum in modum coronae ambiens, fines suos, curiosis hominibus, 
et qui de hac re scribere uoluerunt, perquam innotuit : quia et terrae 
circulum ab incolis possidetur. Et nonnullae insulae in eodem mari 
habitabiles sunt, ut in Orientali plaga, et Indico oceano, Hippodes, 
Iamnesiam, sole perustae, quamuis inhabitabilem, tamen omnino sui spatio 
in longum latumque extensae: Taprobane quoque, in qua exceptis oppidis, 
uel possessionibus, dicunt munitissimas urbes, decoram Sedaliam, omnino 
gratissimam Silestantinam, nec non Etheron, licet non ab aliquo scriptore 
dilucidas, tamen suis possessoribus affatim refertas. Habet in parte 
occidua idem Oceanus aliquantas insulas, et pene cunctas ob frequentiam 
euntium et redeuntium notas. Et sunt iuxta fretum Gaditanum haut procul; 
una Beata, et alia quae dicitur Fortunata, quamuis nonnulli et illa gemina 
Galliciae, et Lusitaniae promuntoria in Oceani insulis ponant.  In quorum 
uno templum Herculis, in alio monumentum adhuc conspicitur Scipionis : 
tamen quia extremitatem Galiciae terrae continent, ad terram magnam 
Europae potius, quam ad Oceani pertinent insulas. Habet tamen et alias 
insulas interius in suo aestu, quae dicuntur Baleares, habetque et alia 
Meuaniam : nec non et Orcadas numero XXXIV. Quamuis non omnes excultas. 
Habet et in ultimo plagae occidentalis aliam insulam nomine Thylen, de qua 
Mantuanus : "Tibi seruiat ultima Thyle". 
Habet quoque hoc ipsum immensum pelagus in parte arctoa, id est, 
septentrionali, amplam insulam nomine Scanziam, unde nobis sermo, si 
Dominus iuuerit, est assumendus : quia gens, cuius originem flagitas, ab 
huius iusulae gremio uelut examen apum erumpens, in terram Europae 
aduenit. Quomodo uero, aut qualiter, in subsequentibus, si Dominus 
donauerit, explanabimus. 

[2] II. 
Nunc autem de Brittania insula, quae in sinu Oceani inter Hispanias, 
Gallias et Germaniam sita est, ut potuero, paucis absoluam. Cuius licet 
magnitudinem olim nemo, ut refert Liuius, circumuectus est : multis tamen 
data est uaria opinio de ea loquendi. Quamdiu siquidem armis inaccensam 
Romanis, Iulius Caesar proeliis, ad gloriam tantum quaesitis, aperuit 
peruiam : deinceps mercimoniis, aliasque ob causas, multis patefacta 
mortalibus, non indiligenti, quae secuta est, aetati, certius sui prodidit 
situm, quam, ut a graecis latinisque autoribus accepimus, persequimur. 
Triquetram eam plures dixere, cono similem, inter septentrionalem 
occidentalemque plagam proiectam; uno, qui magnus est, angulo Rheni ostia 
spectantem : dehinc correpta latitudine obliqua retro abstractam in duos 
exire alios : geminoque latere longiorem Galliae praetendi, atque 
Germaniae. In duobus milibus trecentis decem stadiis latitudo eius, ubi 
patentior : longitudo non ultra septem milia centum triginta duo stadia 
fertur extendi : modo uero dumosa, modo siluestri iacere planicie, 
montibus etiam nonnullis increscere: mari tardo circumflua, quod nec remis 
facile impellentibus cedat, nec uentorum flatibus intumescat : quia 
remotae longius terrae causas motibus negant: quippe illic latius, quam 
usquam aequor extenditur. Refert autem Strabo, Grecorum nobilis scriptor, 
tantas illam exalare nebulas, madefacta humo Oceani crebris excursibus, ut 
subtectus sol per illam pene totum fediorem, qui serenus est, diem negetur 
aspectui; noctem quoque clariorem. In extrema eius parte Memma, quam 
Cornelius etiam annalium scriptor narrat, metallis plurimis cupiosam, 
herbis frequentem, et his feraciorem omnibus: quia pecora magis, quam 
homines alat. Labi uero per eam et multa quam maxima, relabique flumina, 
gemmas margaritasque uoluentia; Sylorum colorati uultus, torto plerique 
crine, et nigro nascuntur. Calydoniam uero incolentibus, rutilae cumae, 
corpora magna, sed fluida: Gallis, siue Hispanis a quibusque attenduntur 
assimiles. Unde coniectauere nonnulli, quod ea ex his accolas continuo 
uocatos acceperit : inculti aeque omnes populi, regesque populorum : 
cunctis tamen in Calidoniorum metallum concessisse nominandi, auctor est 
Dio celeberrimus scriptor annalium. Virgeas habitant casas, communia tecta 
cum pecore, siluaeque illis saepe sunt domus. Ob decorem nescio, an aliam 
ob rem, ferro pingunt corpora. Bellum inter se aut imperii cupidine, aut 
amplificandi quae possident, saepius gerunt; non tantum equitatu uel 
pedite, uerum etiam bigis, curribusque falcatis; quos more uulgari essedas 
uocant. Haec pauca de Brittaniae insulae forma dixisse sufficiat. 

[3] III. 
Ad Scanziae insulae situm, quod superius reliquimus, redeamus. De hac 
etenim in secundo sui operis libro Claudius Ptolomaeus, orbis terrae 
discriptor egregius meminit, dicens: Est in Oceani arctoo salo posita 
insula magna, nomine Scanzia, in modum folii cedri, lateribus pandis, per 
longum ducta concludens se; eius ripas influit Oceanus. Haec a fronte 
posita est Vistulae fluuii, qui Sarmaticis montibus ortus, in conspectu 
Scanziae septentrionali Oceano trisulcus illabitur, Germaniam, Scythiamque 
disterminans. Haec ergo habet ab Oriente uastissimum lacum, in orbis 
terrae gremio : unde Vagi fluuius, uelut quodam uentre generatus, in 
Oceanum undosus euoluitur. Ab occidente namque immenso pelago circumdatur 
: a Septentrione quoque innauigabili eodem uastissimo concluditur Oceano; 
ex quo quasi quodam brachio exeunte, sinu distento, Germanicum mare 
efficitur. Hic gentes, quae carnibus tantum uiuunt : ibi etiam paruae, sed 
plures perhibentur insulae esse dispositae; ad quas si congelato mari ob 
nimium frigus lupi transierint, luminibus feruntur orbari : ita non solum 
inhospitalis hominibus, uerum etiam belluis terra crudelis est. In Scanzia 
uero insula, unde nobis sermo est, licet multae, et diuersae maneant 
nationes : septem tamen eorum nomina meminit Ptolemaeus. Apium ibi turba 
mellifica ob nimium frigus nusquam repperitur. In cuius parte arctoa gens 
Adogit consistit, quae fertur in aestate media quadraginta diebus, et 
noctibus luces habere continuas : itemque brumali tempore, eodem dierum 
noctiumque numero lucem claram nescire. Ita alternato maerore cum gaudio, 
benificio aliis, damnoque impar est; et hoc quare? Quia prolixioribus 
diebus solem ad Orientem per axis marginem uident redeuntem : breuioribus 
uero non sic conspicitur apud illos, sed aliter; quia Austrina signa 
percurrit, et qui nobis uidetur sol ab imo surgere, illis per terrae 
marginem dicitur circuire, Aliae uero ibi sunt gentes Crefennae, qui 
frumentorum non queritant uictum, sed camibus ferarum atque auium uiuunt : 
ubi tanta paludibus foetura ponitur, ut et augmentum praestent generi, et 
satietatem ad copiam genti. Alia uero gens ibi moratur Suethans, quae 
uelud Thuringi equis utuntur eximiis. Hi quoque sunt, qui in usus 
Romanornm Saphrinas pelles, commercio interueniente, per alias innumeras 
gentes transmittunt, famosi pellium decora nigredine. Hi quom inopes 
uiuunt, ditissime uestiuntur. Sequitur deinde diuersarum turba nationum, 
Theustes, Vagoth, Bergio, Hallin, Liothida, quorum omnium sedes sub humo 
plana ac fertili, et propterea inibi aliarum gentium incursionibus 
infestantur. Post hos Athelnil, Finnaithae, Feruir, Gauthigoth, acre 
hominum genus, et at bella prumtissimum. Dehinc mixti Euagrae, Othingis. 
Hi omnes excisis rupibus, quasi castellis inhabitant, ritu belluino. Sunt 
et his exteriores Ostrogothae, Raumaricae, Raugnaricii, Finni mitissimi, 
Scanziae cultoribus omnibus mitiores; nec non et pares eorum Vinouiloth; 
Suethidi, Cogeni in hac gente reliquis corpore eminentiores, quamuis et 
Dani ex ipsorum stirpe progressi, Erulos propriis sedibus expulerunt : qui 
inter omnes Scanziae nationes nomen sibi ob nimiam proceritatem affectant 
praecipuum. Sunt quamquam et horum positura Grannii, Aganziae, Unixae, 
Ethelrugi, Arochiranni, quibus non ante omnes, sed ante multos annos 
Rodulf rex fuit, qui contempto proprio regno, ad Theodorici Gothorum regis 
gremio conuolauit et, ut desiderabat, inuenit. Hae itaque gentes Romanis 
corpore, et animo grandiores, infestae saeuitia pugnae. 

[4] IV. 
Ex hac igitur Scanzia insula quasi officina gentium, aut certe uelut 
uagina nationum, cum rege suo nomine Berig, Gothi quondam memorantur 
egressi: qui ut primum e nauibus exeuntes, terras attigere, ilico loco 
nomen dederunt. Nam hodie illic, ut fertur, Gothiscanzia uocatur. Unde mox 
promouentes ad sedes Ulmerugorum qui tunc Oceani ripas insidebant, 
castrametati sunt; eosque commisso proelio propriis sedibus pepulerunt, 
eorumque uicinos Vandalos iam tunc subiugantes suis applucuere uictoriis. 
Ibi uero magna populi numerositate crescente, etiam pene quinto rege 
regnante, post Berig, Filimer, filio Gadarigis, consilio sedit, ut exinde 
cum familiis Gothorum promoueret exercitus, qui aptissimas sedes, locaque 
dum quaereret congrua, peruenit ad Scythiae terras, quae lingua eorum Ouim 
uocabantur: ubi delectato magna ubertate regionum exercitu, et mediaetate 
transposita, pons dicitur, unde amnem transiecerat, miserabiliter 
corruisse, nec ulterius iam cuiquam licuit ire, aut redire. Nam is locus, 
ut fertur, tremulis paludibus uoragine circumiecta concluditur : quem 
utraque confusione natura reddidit inperuium. Verumtamen hodieque illic et 
uoces armentorum audiri, et indicia hominum deprehendi, commeantium 
adtestatione,, quamuis a longe audientium, credere licet. Haec igitur pars 
Gothorum, quae apud Filimer, dicitur in terras Ouim emenso amne 
transposita, optatum potita solum. Nec mora, ilico ad gentem Spalorum 
adueniunt, consertoque proelio, uictoriam adipiscuntur : exindeque iam 
uelut uictores ad extremam Scythiae partem, quae Pontico mari uicina est, 
properant : quemadmodum et in priscis eorum carminibus pene hostorico ritu 
in commune recolitur: quod et Ablabius descriptor Gothorum gentis egregius 
uerissima adtestatur historia. In quam sententiam et nonnulli consensere 
maiorum. Iosephus quoque annalium relator uerissimus, dum ubique ueritatis 
conseruit regulam, et origines causarum a principio reuoluit, haec uero, 
quae diximus, de gente Gothorum principia cur omiserit, ignoramus. Sed 
tamen ab hoc loco eorum stirpem comemorans, Scythas eos, et natione, et 
uocabulo asserit appellatos : cuius soli terminos, antequam aliud ad 
medium deducamus, necesse est, uti iaceant, dicere. 

[5] V. 
Scythia siquidem, Germaniae terrae confinis, eotenus ubi Hister oritur 
amnis, uel stagnum dilatatur Mysianum, tendens usque ad flumina Tyram, 
Danastrum et Vagosolam, magnumque illum Danubium, Taurumque montem, non 
illum Asiae, sed proprium, id est, Scythicum, per omnem Maeotidis ambitum, 
ultraque Maeotida per angustias Bosphori usque ad Caucasum montem, 
amnemque Araxem, ac deinde in sinistram partem reflexa, post mare Caspium, 
quae in extremis Asiae finibus ab Oceano Euroboreo in modum fungi primum 
tenuis, post haec latissima et rotunda forma exoritur, uergens ad Hunnos, 
Albanos et Seres usque digreditur. Haec, inquam, patria, id est Scythia, 
longe se tendens, lateque aperiens, habet ab oriente Seres in ipso sui 
principio ad littus Caspii maris commanentes; ab occidente Germanos, et 
flumen Vistulae; ab Arctoo, id est, Septentrionali, circumdatur Oceano, a 
meridie Perside, AIbania, Hiberia, Ponto, atque extremo alueo Histri, qui 
dicitur Danubius, ab ostio suo usque ad fontem. In eo uero loci latere, 
quo Ponticum littus attingit, oppidis haud obscuris inuoluitur, 
Boristbenide, Olbia, Callipolide, Chersone, Theodosia, Pareone, Myrmicione 
et Trapezunte, quas indomitae Scytharum nationes Graecos permiserunt 
condere, sibimet commercia prestaturos. In cuius Scythiae medio est locus, 
qui Asiam Europamque ab alterutro diuidit, Riphaei scilicet montes, qui 
Tanain uastissimum fundunt intrantem Maeotida; cuius paludis circuitus 
passuum milia CXLIV, nusquam octo ulnis altius subsidentis. In qua Scythia 
prima ab occidente gens residet Gepidarum, quae magnis opinatisque ambitur 
fluminibus. Nam Tisianus per Aquilonem eius Corumque discurrit. Ab africo 
uero magnus ipse Danubius, ab Euro fluuius Tausis secat, qui rapidus ac 
uerticosus in Histri fluenta furens diuoluitur. Introrsus illis Dacia est, 
ad coronae speciem arduis Alpibus eniunita, iuxta quorum sinistrum latus, 
qui in Aquilone uergit, et ab ortu Vistulae fluminis per immensa spatia 
uenit, Vuinidarum natio populosa consedit. Quorum nomina licet nunc per 
uarias familias et loca mutentur; principaliter tamen Sclauini et Antes 
nominantur. Sclauini a Ciuitate Noua et Sclauino Rumunnensi, et lacu qui 
appellatur Murianus, usque ad Danastrum, et in Boream Viscla tenus 
commorantur: hi paludes siluasque pro ciuitatibus habent. Antes uero, qui 
sunt eorum fortissimi, qui ad Ponticum mare curuantur, a Danastro 
extenduntur usque ad Danubium, quae flumina multis mansionibus ab inuicem 
absunt. Ad littus autem Oceani, ubi tribus fancibus fluenta Vistulae 
fluminis ebibuntur, Vidioarii resident, ex diuersis nationibus aggregati, 
post quos ripam Oceani Itemesti tenent, pacatum hominum genus omnino. 
Quibus in austrum adsidet gens Agazzirorum fortissima, frugum ignara, quae 
pecoribus et uenationibus uictitat. Ultra quos distendunt supra mare 
Ponticum Bulgarorum sedes, quos notissimos peccatorum nostrorum mala 
fecerunt. Hinc iam Hunni quasi fortissimarum gentium fecundissimus cespes, 
in bifariam populorum rabiem pullularunt. Nam alii Aulziagiri, alii Auiri 
nuncupantur, qui tamen sedes habent diuisas. Iuxta Chersonem Aulziagiri, 
quo Asiae bona auidus mercator importat, qui aestate campos peruagant 
effusos sedes habentes, prout armentorum inuitauerint pabula; hieme supra 
mare Ponticum se referentes. Hunugari autem hinc sunt noti, quia ab ipsis 
pellium murinarum uenit commercium: quos tantorum uirorum formidauit 
audacia. Quorum mansionem primam esse in Scythiae solo iuxta paludem 
Maeotidem, secundo in Maesia Thraciaque et Dacia, tertio supra mare 
Ponticum, rursus in Scythia legimus habitasse: nec eorum fabulas alicubi 
reperimus scriptas, qui eos dicunt in Britanniam uel in una qualibet 
insularum in seruitute redactos, et unius caballi praetio quondam 
redemtos. Aut certe si quis eos aliter dixerit in nostro urbe, quam quod 
nos diximus, fuisse exortos, nobis aliquid obstrepebit; nos enim potius 
lectioni credimus, quam fabulis anilibus consentimus. Ut ergo ad nostrum 
propositum redeamus, in prima sede Scythiae iuxta Maeotidem commanentes, 
praefati, unde loquimur, Filimer regem habuisse noscuntur. In secundo, id 
est, Daciae, Thraciaeque et Moesiae solo Zalmoxen, quem mirae 
philosophicae eruditionis fuisse testantur plerique scriptores annalium. 
Nam et Zeutam prius habuerunt eruditum, post etiam Dicineum, tertium 
Zalmoxen, de quo superius diximus. Nec defuerunt, qui eos sapientiam 
erudirent. Unde et pene omnibus barbaris Gothi sapientiores semper 
extiterunt, Graecisque pene consimiles, ut refert Dio, qui historias eorum 
annalesque graeco stilo composuit. Qui dicit primum Zarabos Tereos, deinde 
uocitatos Pileatos hos, qui inter eos generosi extabant : ex quibus eis et 
reges, et sacerdotes ordinabantur. Adeo ergo fuere laudati Getae, ut dudum 
Martem, quem poetarum fallacia deum belli pronuntiat, apud eos fuisse 
dicant exortum. Unde et Vergilius:
"Gradiuumque patrem Geticis, qui praesidet aruis".
Quem Martem Gothi semper asperrima placauere cultura. Nam uictimae eius 
mortes fuere captorum : opinantes bellorum praesulem aptius humani 
sanguinis effusione placandum. Huic praede primordia uouebantur, huic 
truncis suspendebantur exuuiae; eratque illis religionis praeter ceteros 
insinuatus affectus, quum parenti deuotio numinis uideretur impendi. 
Tertia uero sedes supra mare Ponticum, iam humaniores et, ut superius 
diximus, prudentiores effecti, diuisi per familias populi, Vesegothae 
familiae Balthorum, Ostrogothae praeclaris Amalis seruiebant. Quorum 
studium fuit primum, inter alias gentes uicinas, arcus intendere neruis, 
Lucano plus historico quam poeta testante: 
Armeniosque arcus Geticis intendite neruis.
Ante quos etiam cantu maiorum facta modulationibus citharisque canebant, 
Etherpamarae, Hanalae, Fridigerni, Widiculae et aliorum, quorum in hac 
gente magna opinio est, quales uix heroas fuisse miranda iactat 
antiquitas. Tunc, ut fertur, Vesosis Scythis lacrimabile sibi potius 
intulit bellum, eis uidelicet, quos Amazonarum uiros prisca tradit 
auctoritas. De queis et feminas bellatrices Orosius in primo uolumine 
professa uoce testatur. Unde cum Gothis eum tunc dimicasse euidenter 
probamus, quem cum Amazonarum uiris absolute pugnasse cognoscimus, qui 
tunc a Borysthene amne, quem accolae Danubium uocant, usque ad Tanain 
fluuium circa sinum paludis Maeotidis consedebant. Tanain uero hunc dico, 
qui ex Riphaeis montibus deiectus adeo preceps ruit, ut quum uicina 
flumina, siue Maeotis, uel Bosphorus gelu solidentur, solus amnium 
confragosis montibus uaporatus, numquam Scythico duriscit algore. Hic 
inter Asiam Europamque terminus famosus habetur. Nam alter est ille, qui 
montibus Chrinnorum oriens, in Caspium mare dilabitur. Danubius autem 
ortus grande palude, quasi ex mari profunditur. Hic usque ad medium sui 
dulcis est, et potabilis, piscesque nimii saporis gignit, ossibus 
carentes, cartilaginem tantum habentes in corporis continentiam. Sed ubi 
fit Ponto uicinior, paruum fontem suscipit, cui ex Ampheo cognomen est  
adeo amarum, ut, cum sit quadraginta dierum itinere nauigabilis, huius 
aquis exiguis immutetur, infectusque, ac dissimilis sui, inter Graeca 
oppida Callipidas, et Hypannis in mare defluat. Ad cuius ostia insula est 
in fronte, Achillis nomine. Inter hos terra uastissima, siluis consita, 
paludibus dubia.  

[6] VI. 
Hic ergo Gothis morantibus, Vesosis, Aegyptiorum rex, in bellum irruit; 
quibus tunc Tanausis rex erat. Quo proelio ad Phasim fluuium, a quo 
Phasides aues exortae, in toto mundo epulis potentum exuberant, Tanausis 
Gothorum rex Vesosi Aegyptiorum occurrit, eumque grauiter debellans, in 
Aegyptum usque persecutus est; et nisi Nili amnis intransmeabilis 
obstetisseut fluenta, uel munitiones, quas dudum sibi ob incursiones 
Aethiopum Vesosis fieri praecepisset, ibi in eius eum patria extinxisset. 
Sed dum eum ibi positum non ualuisset laedere, reuertens pene omnem Asiam 
subiugauit, et sibi tunc caro amico Somo, regi Medorum, ad persoluendum 
tributum subditos fecit. Ex cuius exercitu uictores tunc nonnulli 
prouincias subditas contuentes, et in omni fertilitate pollentes, deserto 
suorum agmine, sponte in Asiae partibus residerunt. Ex quorum nomine, uel 
genere Pompeius Trogus Parthorum dicit extitisse prosapiam. Unde etiam 
hodieque lingua Scythica fugaces, quod est Parthi, dicuntur, suoque generi 
respondentes, inter omnes pene Asiae nationes soli sagittarii sunt, et 
acerrimi bellatores. De nomine uero, quod diximus eos Parthos, id est 
fugaces, ita aliquanti ethymologiam traxerunt, ut dicerent Parthi, quia 
suos refugere parentes. Hunc ergo Thanausim regem Gothorum mortuum inter 
numina sui populi coluerut.

[7] VII. 
Post cuius decessum exercitu eius cum successores ipsius in aliis partibus 
expeditionem gerente, feminae Gothorum a quadam uicina gente tentatae,  in 
praedamque doctae a uiris, fortiter resisterunt, hostesque super se 
uenientes cum magna uerecundia abegerunt. Qua parata uictoria, fretaeque 
maioris audacia, inuicem se cohortantes, arma arripiunt, elegentesque duas 
audentiores, Lampeto et Marpesiam, principatui subrogarunt. Quae dum curam 
gerunt, ut et propria defenderent, et aliena uastarent, sortito Lampeto 
restitit, fines patrios tuendo : Marpesia uero feminarum agmine sumpto, 
nouum genus exercitui duxit in Asiam, diuersasque gentes bello superans, 
alios uero pace concilians, ad Caucasum uenit : ibique certum tempus 
demorans, loci nomen dedit, Saxum Marpesiae. Unde et Vergilius:
Ac si dura silex aut stet Marpesia cautes.
In eo loco, ubi post haec Alexander Magnus portas constituens, Pylas 
Caspias nominauit : quod nunc Lazorum gens custodit pro munitione Romana. 
Hic ergo certum temporis Amazones commanentes, confortatae sunt. Unde 
egressae et Alym fluuium, qui iuxta Garganum ciuitatem praeterfluit, 
transeuntes; Armeniam, Syriam, Ciliciamque, Galatiam, Pisidiam, omniaque 
Asiae oppida, aequa felicitate domuerunt : Ioniam, Aeoliamque conuersae, 
deditas sibi prouincias effecerunt. Ubi diutius dominantes, etiam 
ciuitates, castraque suo in nomine dicauerunt, Ephesi quoque templum 
Dianae, ob sagittandi  uenandique studium, quibus se artibus tradidissent, 
effusis opibus, mirae pulchritudinis condiderunt. Tali ergo Scythiae 
gentis feminae casu Asiae regno potitae, per centum pene annos tenuerunt; 
et sic demum ad proprias socias in cautes Marpesias, quas superius 
diximus, repedarunt, in montem scilicet Caucasi. Cuius montis quia facta 
iterum mentio est, non ab re arbitror, eius tractum, situmque describere, 
quaudo maximam partem orbis noscitur circuire iugo continuo. Is namque ab 
Indico mare surgens, qua meridiem respicit, sole uaporatus ardescit. Qua 
septentrione patet, rigentibus uentis est obnoxius, et pruinis. Mox in 
Syriam curuato angulo reflexus, licet amnium plurimos emittat, in Asianam 
tamen regionem Euphratem Tigrimque nauigeros ad opinionem maximam 
perennium fontium cupiosis fundit uberibus. Qui amplexantes terras 
Assyriorum, Mesopotamiam et appellari faciunt et uideri; in sinum Rubri 
maris fluenta deponentes. Tunc in Boream reuertens, Scythicas terras, 
iugum antefatum magnis flexibus peruagatur : atque ibidem opinatissima 
flumina in Caspium mare profundens, Araxem, Cyssum, et Cambysen, 
continuatoque iugo ad Ripheos usque montes extenditur. Indeque Scythicis 
gentibus dorso suo terminum praebens, ad Pontum usque discendit : 
consertisque collibus, Histri, quoque fluenta contingit, quo amnis scissus 
dehiscens, in Scythia quoque Taurus uocatur. Talis ergo, tantusque, et 
pene omnium montium maximus, excelsas suas erigens summitates, naturali 
constructione praestat gentibus inexpugnanda munimina. Nam locatim 
recisus, qua disrupto iugo uallis hiatu patescit, nunc Caspias portas, 
nunc Armenias, nunc Cilicas, uel secundum locum, quale fuerit, facit : uix 
tamen plaustro meabilis, lateribus in altitudinem utrinque directis, qui 
pro gentium uarietate diuerso uocabulo nuncupatur. Hunc enim Iamnium, mox 
Propanissimum Indus appellat : Parthus primum Castra, post Nifacen edicit. 
Syrus et Armenius Taurum, Scytha Caucasum ac Ripheum, iterumque in fine 
Taurum cognominant : aliaeque conplura gentes huic iugo dedere uocabula. 
Et quia de eius continuatione pauca libabimus, ad Amazones, unde 
diuertimus, redeamus.

[8] VIII. 
Veritae quae, ne earum proles raresceret, a uicinis gentibus concubitum 
petierunt : facta nundina semel in anno, ita ut futuri temporis eis deinde 
reuertentibus in idipsum, quicquid partus masculini edidisset, patri 
redderet : quicquid uero feminei sexus nasceretur, mater ad arma bellica 
erudiret. Siue, ut quibusdam placet, editis maribus, nouercali odio 
infantis miserandi fata rumpebant : ita apud illas detestabile puerperium 
erat, quod ubique constat esse uotiuum. Quae crudelitas illis terrorem 
maximum cumulabat, opinione uulgata. Nam quae, rogo, spes esset capto, ubi 
indulgi uel filio nefas habebatur? Contra has, ut fertur, pugnabat 
Hercules, et Melanes pene plus dolo, quam uirtute subegit. Theseus uero 
Hippoliten in praeda tulit, de qua et genuit Hypolitum. Hae quoque 
Amazones post haec habuere reginam nomine Penthesileam, cuius Troiano 
bello extant clarissima documenta. Nam hae feminae usque ad Alexandrum 
Magnum referuntur tenuisse regnum.

[9] IX. 
Sed ne dicas, de uiris Gothorum sermo adsumptus, cur in feminis tamdiu 
perseuet : audi et uirorum insignem, et laudabilem fortitudinem. Dio 
historicus, et antiquitatum diligentissimus inquisitor, qui operi suo 
Getica titulum dedit; quos Getas iam superiori loco Gothos esse, 
probauimus, Orosio Paulo dicente : hic Dio regem illis post tempora multa 
commemorat, nomine Telephum. Ne uero quis dicat hoc nomen a lingua Gothica 
omnino peregrinum esse: nemo est qui nesciat animaduerti usu pleraque 
nomina gentes amplecti, ut Romani Macedonum, Graeci Romanorum, Sarmatae 
Germanorum, Gothi plerumque mutuantur Hunnorum. Is ergo Telephus, Herculis 
filius, natus ex Auge sorore Priami, coniugio copulatus, procerus quidem 
corpore, sed plus uigore terribilis, paternam fortitudinem propriis 
uirtutibus aequans, Herculis genium formae quoque similitudinem referebat. 
Huius itaque regnum Moesiam appellauere maiores. Quae prouincia ab oriente 
ostia fluminis Danubii, a meridie Macedoniam, ab occasu Histriam, a 
septentrione Danubium. Is ergo antefatus habuit bellum cum Danais, in qua 
pugna Thesandrum ducem Graeciae interemit, et dum Aiacem infestus inuadit, 
Ulissemque persequitur, equo cadente, ipse corruit, Achillisque iaculo 
foemore sauciatus, diu mederi nequiuit. Graecos tamen, quamuis iam 
saucius, e suis finibus proturbauit, Thelepho uero defnncto, Euryphylus 
filius successit in regno, ex Priami Phrygum regis germana progenitus. Qui 
ob Casandrae amorem bello interesse Troiano, ac parentibus soceroque ferre 
auxilium cupiens, mox ut uenit extinctus est.

[10] X. 
Cyrus, rex Persarum, post grande interuallum, et pene post DCXXX annorum 
tempora, Pompeio Trogo testante, Getarum reginae Thamiri sibi exitiale 
intulit bellum. Qui elatus ex Asiae uictoria, Getas nititur subiugare, in 
quibus, ut diximus, regnauerat Thamiris. Quae cum ab Abraxe amne Cyri 
arcere potuisset accessus, transire tamen permisit : eligens armis eum 
uincere, quam locorum beneficio submouere. Quod et factum est; et ueniente 
Cyro, prima cessit fortuna Parthis in tantum, ut et filium Thamiris, et 
plurimum exercitum trucidarent : sed iterato Marte, Getae cum sua regina 
Parthos deuictos superant, atque prosternunt, opimamque praedam de eis 
auferunt : ibique primum Gothorum gens serica uident tentoria. Tunc 
Thamiris regina acta uictoria, tantaque praeda de inimicis potita, in 
partem Moesiae, (quae nunc ex magna Scythia nomen mutuata, minor Scythia 
appellata), transiens, ibi in Ponte Moesiae colitur, et Thamiris ciuitatem 
suo de nomine aedificauit. Dehinc Darius, rex Persarum, Hystaspis filius, 
Antyregiri regis Gothorum, filiam in matrimonium expostulauit, rogans 
pariter atque deterrens, nisi suam peragerent uoluntatem. Cuius 
affinitatem Gothi spernentes, legationem eius frustrarunt. Qui repulsus, 
furore fiammatus est, et DCC milia armatorum contra ipsos produxit 
exercitum, uerecundiam suam malo pubtico uindicare contendens; nauibusque 
pene a Chalcedonia usque ad Bizantium ad instar pontium tabulatis atque 
consertis, Thraciam petit et Moesiam; pontemque rursus in Danubio pari 
modo constructo, duobus mensibus crebris fatigatus intaphis VIII milia 
perdidit armatorum : timensque ne pons Danubii ab eius aduersariis 
occuparetur, celeri fuga in Thraciam repedauit : nec Moesiae solum sibi 
credens tutum fore aliquantulum remorandi. Post cuius decessum iterum 
Xerses filius eius paternas iniurias ulcisci se aestimans, cum suis 
ducentis et auxiliarium CCC milibus armatorum, rostratas naues mille 
septingentas, et onerarias tria milia, super Gothos ad bellum profectus; 
nec tentata  re in conflictu praeualuit, animositate constantiae 
superatus. Sic namque, ut uenerat, absque aliquo certamine suo cum robore 
recessit. Philippus quoque, pater Alexandri Magni, cum Gothis amicitias 
copulans, Medopam Gothilae regis filiam accepit uxorem; ut tali affinitate 
roboratus, Macedonum regna firmaret. Qua tempestate, Dione historico 
dicente, Philippus inopia pecuniae passus, Udisitanam Moesiae ciuitatem 
instructis copiis uastare deliberat, quae tunc propter uicinam Thamoris, 
Gothis erat subiecta. Unde et sacerdotes Gothorum aliqui, illi qui pii 
uocabantur, subito patefactis portis, cum citharis et uestibus candidis 
obuiam sunt egressi, patrernis diis, ut sibi propitii Macedones 
repellerent, uoce supplici modulantes. Quos Macedones sic fiducialiter 
sibi occurrere contuentes stupescunt et, si dici fas est, ab inermibus 
terrentur armati. Nec mora, soluta acie, quam ad bellum construxerunt, non 
tantum ab urbis excidio remouere: uerum etiam et quos foris fuerant iure 
belli adepti, reddidernut, foedusque inito ad sua reuersi sunt. Quem dolum 
post longum tempus reminiscens egregius Gothorum ductor Sitalcus, CL 
uirorum milibus congregatis, Atheniensibus intulit bellum aduersus 
Perdiccam Macedoniae regem, quem Alexander apud Babyloniam ministri 
insidiis potans interitum, Atheniensium principatui hereditario iure 
reliquerat successorem. Magno proelio cum hoc inito Gothi superiores 
inuenti sunt; et sic pro iniuria, qua illi in Moesia dudum fecissent : 
isti in Graeciam discurrentes, cunctam Macedoniam uastauere.

[11] XI. 
Dehinc regnante in Gothis Sitalco, Buruista Dicineus uenit in Gothiam, quo 
tempore Romanorum Sylla potitus est principatu, quem Dicineus suscipiens 
Boroista, dedit ei pene regiam potestatem; cuius consilio Gothi Germanorum 
terras, quas nunc Franci optinent, populati sunt. Caesar uero, qui sibi 
primus omnium Romanum uindicauit imperium, et pene omnem mundum suae 
dicioni subegit, omniaque regna perdomuit, adeo ut extra nostrum urbem 
Oceani sinu repositas insulas occuparet, et qui nec nomen Romanorum auditu 
quidem nouerant, eos Romanis tributarios faceret : Gothos tamen crebro 
tentans nequiuit subicere. Gaius Tiberius iam tertius regnat Romanis: 
Gothi tamen suo regno incolumes perseuerant, quibus hoc erat salubre, aut 
commodum, aut uotiuum, ut, quidquid Dicineus eorum consiliarius 
precepisset, hoc modis omnibus expetendum, hoc utile iudicantes, effectui 
manciparent. Qui cernens eorum animos sibi in omnibus oboedire, et 
naturale eos habere ingenium, omnem pene philosophiam eos instruxit; erat 
namque huius rei magister peritus. Nam ethicam eos erudiuit, ut barbaricos 
mores compescerent : physicam tradens, naturaliter propriis legibus uiuere 
fecit, quas usque nunc conscriptas Bellagines nuncupant : logicam 
instruens,  eos rationis supra ceteras gentes fecit expertes : practicen 
ostendens, in bonis actibus conuersari suasit : theoreticen demonstrans, 
signorum duodecim, et per ea planetarum cursus, omnemque astronomiam 
contemplari edocuit; et quomodo lunaris orbis augmentum sustinet, aut 
patitur detrimentum, edixit : solisque globus igneus quantum terrenum 
orbem in mensura excedat, ostendit : aut quibus nominibus, uel quibus 
signis in polo caeli uergentes, aut reuergentes CCCXLIIII stellae ab ortu 
in occasum praecipites ruant, exposuit. Qualis erat, rogo, uoluntas, ut 
uiri fortissimi, quando ab armis quatriduum usque uacassent, doctrinis 
philosophicis imbuerentur? Videres unum caeli positionem, alium herbarum 
frugumque explorare naturas; istum lunae commoda incommodaque, illum solis 
labores attendere, et quomodo rotatu caeli raptus, retro reduci ad partem 
occiduam, qui ad orientalem plagam ire festinarit, ratione accepta 
quiescere. Haec et alia nonnulla Dicineus Gothis sua peritia tradens, 
mirabilis apud eos inuenitur; ut non solum mediocribus, imo et regibus 
imperaret. Elegit namque ex eis tunc nobilissimos prudentioresque uiros, 
quos theologiam instruens, numina quaedam, et sacella uenerari suasit, 
fecitque sacerdotes, nomen illis Pileatorum contradens, ut reor, quia 
opertis capitibus tiaris, quos pilleos alio nomine nuncupamus, litabant: 
reliquam uero gentem Capillatos dicere iussit, quod nomen Gothi pro magno 
suscipientes, adhuc hodie suis cantionibus reminiscuntur. Decedente uero 
Dicineo, pene pari ueneratione habuere Comosicum, quia nec impar erat 
sollertiae. Hic etenim et rex illis, et pontifex ob suam peritiam 
habebatur, et in summa iustitia populos iudicabat. 

[12] XII. 
Et hoc rebus excedente humanis, Corillus rex Gothorum in regno conscendit, 
et per quadraginta annos in Dacia suis gentibus imperauit. Daciam dico 
antiquam, quam nunc Gepidarum populi possidere noscuntur. Quae patria in 
conspectu Moesiae trans Danubium corona montium cingitur : duos tantum 
habens accessus, unum per Boutas, alterum per Tabas. Hanc Gothicam, quam 
Daciam appellauere maiores (quae nunc, ut diximus, Gepidia dicitur), tunc 
ab oriente Roxolani, ab occasu Tamazites, a septentrione Sarmatae, et 
Bastemae, a meridie amnis Danubii fluenta terminabant. Tamatites ab 
Roxolanis alueo tantum fluuii segregantur. Sed quia Danubii mentio facta 
est, non ab re iudico pauca de tali amne egregia indicare. Nam hic in 
Alemannicis aruis exoriens, sexaginta a fonte suo flumina usque ad ostia 
in Pontum uergentia, per mille ducentorum passuum milia hinc inde 
suscipiens flumina in modum spinae, quae costas ut cratem intexunt ; 
omnino amplissimus est, qui in lingua Bessorum Hister uocatur, ducentis 
tantum pedibus in altum aquam alueo habet profundam. Hic etenim amnis 
inter caetera flumina immanis omnes superat, praeter Nilum. Haec de 
Danubio dixisse sufficiat. Ad propositum uero, unde nos digressi sumus, 
adiuuante Domino redeamus.

[13] XIII. 
Longum namque post interuallum, Domitiano imperatore regnante, eiusque 
auaritiam metuentes, foedus, quod dudum cum aliis principibus pepigerant 
Gothi soluentes; ripam Danubii iam longe possessam ab imperio Romano, 
deiectis militibus cum eorum ducibus uastauerunt, cui prouinciae tunc post 
Agrippam Poppaeus praeerat Sabinus, Gothis autem Dorpaneus principatum 
agebat, quando bello commisso Gothi, Romanis deuictis, Poppaei Sabini 
capite absciso, multa castella et ciuitates inuadentes de parte 
imperatoris publice depraedarunt : qua necessitate suorum Domitianus cum 
omni uirtute sua in Illyricum properauit, et totius pene reipublicae 
militibus, ductore Fusco praelato, cum electissimis uiris amnem Danubii 
confertis nauibus ad instar pontis transmeare coegit super exercitum 
Dorpanei. Tum Gothi haut segnes reperti, arma capessunt, primoque 
conflictu, mox Romanos deuincunt, Fuscoque duce extincto, diuitias de 
castris militum despoliant, magnaque potiti per loca uictoria, iam 
proceres suos, quasi qui fortuna uincebant, non puros homines, sed 
semideos, id est Anses uocauere. Quorum genealogiam ut paucis percurram, 
ut quo quis parente genitus est, aut unde origo accepta, ubi finem 
effecit, absque inuidia, qui legis uera dicentem ausculta.

[14] XIV. 
Horum ergo, ut ipsi suis in fabulis ferunt, primus fuit Gapt, qui genuit 
Halmal. Halmal uero genuit Augis: Augis genuit eum, qui dictus est Amala, 
a quo et origo Amalorum decurrit. Et Amala genuit Isarna: Isarna autem 
genuit Ostrogotha: Ostrogotha autem genuit Unilt: Unultl genuit Athal: 
Athal genuit Achiulf: Achiulf genuit Ansilam et Ediulf, Vuldulf et 
Hermerich: Vuldulf uero genuit Valarauans: Valarauans autem genuit 
Winitharium: Winitharius quoque genuit Theodemir et Walemir et Widemir: 
Theodimir genuit Theodericum: Theodericus genuit Amalasuentam: Amalasuenta 
genuit Athalaricum et Matesuentham, de Utherico uiro suo, cuius affinitati 
generis sic ad eam coniunctas est. Nam supradictus Hermericus, filius 
Achiulfi genuit Hunnimundum: Hunnimundus autem genuit Thorismundum: 
Thorismundus uero genuit Berimund: Berimund autem genuit Widericum: 
Widericus genuit Eutharicum, qui coniunctus Amalasuentae genuit 
Athalaricum et Mathasuentam; mortuoque in puerilibus annis Athalarico 
Mathasuenthae Witichis est sociatus de quo non suscepit liberum, 
adductique simul a Belisario Constantinopolim: et Witichis rebus excedente 
humanis Germanus patricius fratruelis Iustiniani imp. eam in conubio 
sumens patriciam ordinariam fecit; de qua et genuit filium item Germanum 
nomine, Germano uero defuncto ipsa uidua perseuerare disponit, quomodo 
autem aut qualiter regnum Amalorum distructum est, loco suo, si dominus 
iubauerit, edicimus. Nunc autem ad id, unde digressum fecimus, redeamus 
doceamusque, quomodo ordo gentis, unde agimus, cursus sui metam expleuit, 
Ablabius enim storicus refert, quia ibi super limbum Ponti, ubi eos 
diximus in Scythia commanere, ibi pars eorum, qui orientali plaga tenebat, 
eisque praeerat Ostrogotha, utrum ab ipsius nomine, an a loco, id est 
orientales, dicti sunt Ostrogothae, residui uero Vesegothae, id est a 
parte occidua. Et quidem iam superius diximus, eos transito Danubio 
aliquantum temporis apud Moesiam, Thraciamque uixisse.

[15] XV.  
Ex eorum reliquiis fuit et Maximinus imperator post Alexandrum Mamaeae, ut 
dicit Symmachus in quinto suae historiae libro. Alexandro, inquit, Caesar 
mortuo, Maximus ab exercitu factus est imperator, ex infimis parentibus in 
Thracia natus, a patre Gotho nomine Mecca, matre Alana, quae Ababa 
dicebatur. Is triennium regnans, dum in Christianos arma commoueret, 
imperium simul et uitam amisit. Nam hic, Seuero imperatore regnante, et 
natalem filii diem celebrante, post primam aetatem, et rusticanam uitam, 
de pascuis in militiam uenit. Princeps siquidem Seuerus militares dederat 
ludos; quod cernens Maximinus, qui erat semibarbarus adolescens, positis 
praemiis, barbara lingua petit ab imperatore, ut sibi luctandi cum 
expertis militibus licentiam daret. Seuerus, ammodum miratus magnitudinem 
formae (erat enim, ut fertur, statura eius procera ultra octo pedes), 
iussit eum lixis corporeo nexu contendere, ne quid a rudi homine 
militaribus uiris eueniret iniuriae. Tunc Maximinus sedecim lixas tanta 
felicitate prostrauit, ut uincendo singulos nullam sibi requiem 
intercapedine temporum daret. Hic, captis praemiis, iussus est in militiam 
mitti, primaque ei stipendia equesiria fuere. Tertiam post diem, cum 
imperator prodierat in campum, uidit eum exsultantem more barbarico, 
iussitque tribuno ut eum coercitum ad Romanam imbueret disciplinam. Ille 
uero ubi de se intellexit principem loqui, accessit ad eum, equitantemque 
praeire pedibus coepit. Tum imperator equo adacto in cursum calcaribus 
incitatum, multos orbes huc atque illuc usque ad suam fatigationem uariis 
inflexibus interpedauit, ac deinde ait illi: � Num quid uis post cursum 
Thracisce, luctari ? � Respondit: � Quantum libet, imperator. � Ita 
Seuerus, ex equo desiliens, recentissimos militum cum eodem certare 
iussit. At ille septem ualentissimos iuuenes ad terram elisit, ita ut 
antea nihil per interualla respiraret. Solusque a Caesare et argenteis 
praemiis, et aureo torque donatus est, iussus deinde inter stipatores 
degere corporis principalis. Post haec sub Antonino Caracalla ordines 
duxit, ac saepe famam factis extendens, inter plures militiae gradus, 
centuriasque strenuitatis suae praetium tulit. Macrino tamen postea in 
regnum ingresso, recusauit militiam pene triennium, tribunatusque habens 
honorem, numquam se oculis obtulit Macrini : indignum ducens eius 
imperium, quod perpetratum facinus erat quaesitum ab Heliogabalo. Dehinc 
quasi ad Antonini filium reuertens, tribunatum suum adiit, et post hunc 
sub Alexandro Mamaeae contra Parthos mirabiliter dimicauit. Eoque 
Mogontiaco militari tumultu occiso, ipse exercitus electione absque 
senatusconsulto effectus est imperator, qui cuncta bona sua in 
persecutione Christianorum malo uoto foedauit, occisusque Aquileiae a 
Pupione, regnum reliquid Philippo. Quod nos idcirco huic opusculo de 
Symmachi historia mutuauimus, quatenus gentem, unde agimus, ad regni 
Romani fastigium usque uenisse doceamus. Caeterum causa exegit, ut ad id, 
unde digressi sumus, redeamus.

[16] XVI. 
Nam gens ista mirum in modum in ea parte, qua uersabatur, id est Ponti in 
litore Scythiae soli, innotuit, sine dubio tanta spatia tenens terrarum, 
tot sinus maris, tot fluminum cursus, sub cuius saepe dextra Wandalus 
iacuit, stetit sub pretio Marcomannus, Quadorum principes in seruitutem 
redacti sunt. Philippo namque antedicto regnante Romanis, qui solus ante 
Constantinum Christianus cum Philippo,  id est filio fuit, cuius et 
secundo anno regni Roma millesimum annum expleuit, Gothi, ut assolet, 
distracta sibi stipendia sua aegre ferentes, de amicis facti sunt inimici. 
Nam quamuis remoti sub regibus uiuerent suis, reipublicae tamen Romanae 
foederati erant, et annua munera percipiebant. Quid multa ? Transiens tunc 
Ostrogotha cum suis Danubium, Moesiam, Thraciamque uastauit : ad quem 
repellendum Decius senator a Philippo dirigitur; qui ueniens dum genti 
nihil praeualet, milites proprios exemptos a militia fecit uita priuata 
degere; quasi eorum neglectu Gothi Danubium transissent, factaque, ut puta 
in suis uindicta, ad Philippum reuertitur. Milites uero uidentes, se esse 
post tot labores militia pulsos, indignati ad Ostrogothae regis Gothorum 
auxilium confugerunt. Qui excipiens eos, eorumque uerbis accensus, mox 
triginta milia uirorum armata produxit ad proelium, adhibitis sibi 
Taphilis, et Astringis nonnullis. Sed et Carporum tria milia, genus 
hominum ad bella nimis expeditum, qui saepe Romanis infesti sunt; quos 
tamen post haec, imperante Dioclitiano, et Galerius Maximinus Caesar de 
ciuitate reipublicae Romanae subegit. Is ergo habens Gothos et Peucenos, 
ab insula Peuce, quae ostio Danubii Ponto mergenti adiacet, Argaitum et 
Gunthericum nobilissimos suae gentis ductores praefecit. Qui mox Danubium 
uadati, et secundo Moesiam populati, Marcianopolim eiusdem patriae urbem 
famosam metropolim aggrediuntur, diuque obsessam, accepta pecunia ab his, 
qui inerant, reliquere. Et quia Marcianopolim nominauimus, libet aliqua de 
eius situ breuiter intimare. Nam hanc urbem Traianus imperator hac re, ut 
fertur, aedificauit, eo quod Marciae sororis suae puella, dum lauat in 
flumine illo, quod nimiae limpiditatis saporisque in media urbe oritur, 
Potami cognomento, exindeque uellet aquam haurire, casu uas aureum, quod 
ferebatur, in profundum cecidit, metalli pondere praegrauatum longeque 
post emersit; quod certe non erat usitatum, aut uacuum sorberi, aut certe 
seme uoratum undis respuentibus enatare. His Traianus sub admiratione 
compertis, fontique numinis quiddam inesse credens, conditam ciuitatem 
germanae suae in nomine Marcianopolim nomninauit.

[17] XVII. 
Abhinc ergo, ut dicebamus, post longam obsidionem accepto praemio ditatus 
Geta, recessit ad pratriam : quem cernens Gepidarum natio subito ubique 
uincentem, praedisque ditatum, inuidia ductus, arma in parentes mouet. 
Quomodo uero Getae, Gepidasque  sint parentes si quaeris, paucis absoluam. 
Meminisse debes me initio de Scanziae insulae gremio Gothos dixisse 
egressos cum Berich rege suo, tribus tantum nauibus uectos ad citerioris 
Oceani ripam; quarum trium una nauis, ut assolet, tardius uecta, nomen 
genti fertur dedisse; nam lingua eorum pigra, gepanta dicitur. Hinc factum 
est, ut paulatim et corruptae nomen eis ex conuicio nasceretur. Gepidae 
namque sine dubio ex Gothorum prosapia ducunt originem : sed quia, ut 
dixi, gepanta pigrum aliquid tardumque signat, pro gratuito conuicio 
Gepidarum nomen exortum est, quod nec ipsud credo falsissimum. Sunt enim 
tardioris ingenii, et grauiores corporum uelocitate. Hi ergo Gepidae tacti 
inuidia, dudum spreta prouincia, commanebant in insula Visclae amnis uadis 
circumacta, quam patrio sermone dicebant Gepidos. Nunc eam, ut fertur, 
insulam gens Viuidaria incolit, ipsis ad meliores terras meantibus. Qui 
Viuidarii ex diuersis nationibus ac si in unum asylum collecti sunt, et 
gentem fecisse noscuntur. Ergo, ut dicebamus, Gepidarum rex Fastida, qui 
etam gentem excitans, patrios fines per arma dilatauit, Burgundiones pene 
usque ad internicionem deleuit, aliasque nonnullas gentes perdomuit. 
Gothos quoque male prouocans, consanguinitatis foedus prius importuna 
concertatione uiolauit : superba admodum elatione iactatus, crescenti 
populo dum terras coepit addere, incolas patrios reddidit rariores. Is 
ergo missis legatis ad Ostrogotham, cuius adhuc imperio tam Ostrogothae 
utrique quam Vesegothae, id est, eiusdem gentes populi subiacebant; 
inclusum se montium queritans asperitate, siluarumque densitate 
constrictum : unum poscens e duobus, ut aut bellum sibi, aut locorum 
suorum spatia praepararet. Tunc Ostrogotha rex Gothorum, ut erat solidi 
animi, respondit legatis, bellum se quidem talem horrere, durumque fore, 
et omnino scelestum armis confligere cum propinqis, loca uero non cedere. 
Quid multa? Gepidae in bella irruunt, contra quos, ne nimii iudicarentur, 
mouit et Ostrogotha procinctum, conueniuntque ad oppidum Galtis, iuxta 
quod currit fluuius Aucha, ibique magna partium uirtute certatum est; 
quippe quos in se et armorum, et pugnaei similitudo commouerat. Sed causa 
melior, uiuaxque ingenium iuuat Gothos : inclinata denique parte 
Gepidarum, proelium nox diremit. Tunc relicta suorum strage, Fastida rex 
Gepidarum properauit ad patriam, tam pudendis opprobriis humiliatus, quam 
fuerat elatione erectus. Redeunt uictores Gothi, Gepidarum discessione 
contenti, suaque in patria nostri in pace uersantur, usque dum eorum 
praeuius existeret Ostrogotha.

[18] XVIII. 
Post cuius decessum Cniua, exercitum diuidens in duas partes, nonnullos ad 
uastandum Moesiam dirigit, sciens eam neglegentibus principibus 
defensoribus destitutam. Ipse uero cum LXX milibus ad Eustesium, id est 
Nouas conscendit : unde a Gallo duce remotus, Nicopolim accedit, quae 
iuxta latrum fluuium est constituta notissima; quoniam deuictis Sarmatis 
Traianus eam fabricauit, et appellauit Victoriae ciuitatem : ubi Decio 
superueniente imperatore, tandem Cniua in Haemoniae partes, quae non longe 
aberant, recessit : inde apparatu disposito Philippopolim ire festinans. 
Cuius secessum Decius imperator cognoscens, et ipsius urbi ferre subsidium 
gestiens, iugo montis transacto, ad Berroeam uenit. Ibique dum equos, 
exercitumque lassum refoueret, ilico Cniua cum Gothis in modum fulminis 
ruit, uastatoque Romano exercitu, imperatorem cum paucis, qui fugere 
quiuerant, ad Thusciam, rursus trans Alpes in Moesiam proturbauit : ubi 
tunc Gallus dux limitis cum plurima manu bellantium morabatur, collectoque 
tam exinde, quam de hoste exercitu, futuri belli reparat aciem. Cniua uero 
diu obsessam inuadit Philippopolim; praedaque potitus, Priscum ducem, qui 
inerat, sibi foederauit, quasi cum Decio pugnaturum. Venientesque ad 
conflictum, ilico Decii filium sagitta saucium crudeli funere confodiunt. 
Quod pater animaduertens, licet ad confortandos animos militum fertur 
dixisse: � Nemo tristetur: perditio unius militis non est rei publicae 
deminutio  � : tamen paternum affectum non ferens, hostes inuadit, aut 
mortem aut ultionem filii exposcens, ueniensque abrupto Moesiae ciuitatem, 
circumseptus a Gothis et ipse extinguitur, imperii finem uitaeque terminum 
faciens. Qui locus hodieque Decii ara dicitur, eo quod ibi ante pugnam 
mirabiliter idolis immolasset.

[19] XIX. 
Defuncto tunc Decio, Gallus et Volusianus regno potiti sunt Romanorum, 
quando et pestilens morbus pene istius necessitatis consimilis, ut nos 
ante hos nouem annos experti sumus, faciem totius orbis foedauit, supra 
modum quoque Alexandriam, totiusque Aegypti loca deuastans, Dionysio 
historico super hanc cladem lacrimabiliter exponente, quam et noster 
conscripsit uenerabilis martyr Christi episcopus Cyprianus in libro cuius 
titulus est de Mortalitate. Tunc et Aemylianus quidam, Gothis saepe ob 
principum neglegentiam Moesiam deuastantibus, ut uidit licere, nec a 
quoquam sine magno rei publicae dispendio remoueri, similiter suae 
fortunae arbitratus posse euenire, tyrannidem in Moesiam arripuit; omnique 
manu militari ascita, coepit urbes et populos deuastare. Contra quem intra 
paucos menses multitudo apparatus accrescens, non minimum incommodum rei 
publicae parturiuit; qui tamen in ipso pene nefario conatus sui initio 
extinctus, et uitam et imperium, quod inuadebat, amisit. Supra dicti uero 
Gallus et Volusianus imperatores, quamuis uix biennio in imperio 
perseuerantes, ab hac luce migrarint; tamen ipso biennio, quo affuere, 
ubique pacati, ubique regnauere gratiosi, praeterquam unum eorum fortunae 
reputatum est, id est generalis morbus : sed hoc ab imperitis et 
calumniatoribus, qui uitam solent aliorum dente maledico lacerare. Hi ergo 
mox ut imeprium adepti sunt, foedus cum gente Gothorum pepigere, et nec 
longo interuallo utriusque regibus occumbentibus Gallienus arripuit 
principatum.

[20] XX. 
Hoc in omni lasciuia resoluto, Respa, et Veduco, Thuro, Varoque duces 
Gothorum sumptis nauibus Asiam transiere, fretum Hellesponticum transuecti 
: ubi multis eius prouinciae ciuitatibus populatis, opinatissimum illud 
Ephesi Dianae templum, quod dudum dixeramus Amazonas condidisse, igne 
succendunt : partibus Bithiniae delati, Chalcedonam subuertere, quam 
postea Comelius Abitus aliqua parte reparauit. Quae hodieque quamuis 
regiae urbis ciuiitate congaudeat : signa tamen ruinarum suarum aliquanta 
ad indicia retinet posteritatis. Hac ergo felicitate Gothi, qua intrauere 
partibus, Asiae praeda spolioque potiti, Hellesponticum fretum 
retransmeant, uastantes itinere suo Troiam, Iliumque, quae uix a bello 
illo Agamemnoniaco aliquantulum respirantes, rursus hostili mucrone 
deletae sunt. Post Asiae ergo tale excidium, Thracia eorum experta est 
feritatem. Nam ibi ad radices Haemi montis mari uicinam Anchialos 
ciuitatem aggressi mox adeunt, urbem, quam dudum Sardanaphalus, rex 
Parthorum, inter limbum maris et Haemi radices locasset. Ibi enim multis 
feruntur mansisse diebus, aquarum calidarum delectati lauacris, quae ad 
quintodecimo miliario Anchialitanae ciuitatis sunt sitae, ab imo sui 
fontis igni scaturrientes, et inter reliqua totius mundi thermarum 
innumerabilium loca omnino precipue ad sanitatem infirmorum efficacissima. 
Exinde ergo ad proprias sedes regressi. 

[21] XXI.  
Post haec a Maximiano imperatore ducuntur in auxilio Romanorum contra 
Parthos rogati, ubi datis auxiliariis, fideliter decertati sunt. Sed 
postquam Caesar Maximianus pene cum eorum solatio Narsem regem Persarum 
Saporis Magni nepotem fugasset, eiusque omnes opes, simulque uxores, et 
filios depraedasset, Achillemque in Alexandria cum Dioclitiano superasset, 
et Maximianus Herculius in Africa Quinquegentianos adtriuisset, pacem rei 
publicae nancti, coepere quasi Gothos neglegere. Nam sine ipsis dudum 
contra quasuis gentes Romanus exercitus difficile decertatus est. Apparet 
namque frequenter, quomodo inuitabantur, sic ut et sub Constantino rogati 
sunt, et contra cognatum eius Licimum arma tulere, eumque deuictum, et in 
Thessalonica clausum, priuatum imperio, Constantini uictoris gladio 
trucidarunt. Nam et dum famosissimam, et Romae aemulam in suo nomine 
conderet ciuitatem, Gothorum interfuit operatio, qui foedere inito cum 
imperatore, quadraginta suorum milia illi in solatia contra gentes uarias 
obtulere; quorum et numerus, et militia usque ad praesens in re publica 
nominatur, id est, Foederati. Tunc etenim sub Ariarici, et Aorici regum 
suorum florebant imperio. Post quorum decessum successor regni extitit 
Geberich, uirtutis et nobilitatis eximiae.

[22] XXII. 
Nam hic Hilderitc patre natus, auo Ouida, proauo Cniuida, gloriam generis 
sui factis illustribus exaequauit : primitias regni sui mox in Wandalica 
gente extendere cupiens, contra Visumar eorum rege qui Asdingorum e 
stirpe, quod inter eos eminet, genusque indicat bellicosissimum, Dexippo 
historico referente, qui eos ab Oceano ad nostrum limitem uix in anni 
spatio peruenisse testatur prae nimia terrarum immensitate. Quo tempore 
erant in eo loco manentes, ubi Gepidae sedent,, iuxta flumina Marisia, 
Miliare et Gilfil, et Grissia, qui omnes supradictos excedit. Erant namque 
illis tunc ab oriente Gothi, ab occidente Marcomanni, a septentrione 
Hermunduri, a meridie Histrer, qui et Danubius dicitur. Hic ergo Wandalis 
commorantibus bellum indictum est a Geberich rege Gothorum ad littus 
praedicti amnis Marisiae, ubi tunc diu certatum est ex aequali. Sed mox 
ipse rex Wandalorum Wisimar magna cum parte gentis suae prosternitur. 
Geberich uero Gothorum ductor eximius, superatis depraedatisque Wandalis, 
ad propria loca unde exierat remeauit. Tunc perpauci Wandali qui 
euasissent, collecta imbellium suorum manu, infortunatam patriam 
relinquentes, Pannoniam sibi a Constantino principe petiere, ibique per XL 
annos plus minus sedibus locatis, imperatorum decretis ut incolae 
famularunt. Unde iam post longum ab Stilicone magistro militum, et 
exconsule, atque patricio inuitati, Gallias occupauere, ubi finitimos 
depraedantes, non adeo fixas sedes habuere.

[23] XXIII. 
Gothorum rege Greberich rebus excedente humanis, post temporis aliquod 
Ermanaricus nobilissimus Amalorum in regno successit, qui multas, et 
bellicosissimas Arctoas gentes perdomuit, suisque parere legibus fecit. 
Quem merito nonnulli Alexandro Magno conparauere maiores. Habebat siquidem 
quos domuerat, Golthos, Scythas, Thiudos in Aunxis, Vasinabroncas, Merens, 
Mordensimnis, Rocas, Tadzans, Athaul, Nauego, Bubegentas, Coldas; et cum 
tantorum seruitio clarus haberetur, non passus est nisi et gentem 
Erulorum, quibus praeerat Alaricus, magna ex parte trucidatam, reliquam 
suae subegeret dicioni. Nam praedicta gens, Ablauio historico referente, 
iuxta Maeotidas paludes habitans in locis stagnantibus, quas Graeci Ele 
uocant, Eruli nominati sunt : gens quanto uelox, eo amplius superbissima. 
Nulla siquidem erat tunc gens, quae non leuem armaturam in acie sua ex 
ipsis elegerint. Sed quamuis uelocitas eorum ab aliis saepe bellantibus 
non euacuetur : Gothorum tamen stabilitati subiacuit et tarditati; 
fecitque causa fortunae, ut et ipsi inter reliquas gentes Getarum regi 
Ermanarico seruiuerin. Post Erulorum caedem idem Ermanaricus in Venetos 
arma commouit; qui quamuis armis desperiti, sed numerositate pollentes, 
primo resistere conabantur. Sed nihil ualet multitudo in bello, praesertim 
ubi et multitudo armata aduenerit : nam hi, ut initio expositionis, uel 
catalogo gentium dicere coepimus, ab una stirpe exorti, tria nunc nomina 
reddidere, id est ,Veneti, Antes, Sclaui; qui quamuis nunc, ita 
facientibus peccatis nostris, ubique desaeuiunt; tamen tune omnes 
Ermanarici imperiis seruiere. Aestorum quoque similiter nationem, qui 
longissima ripa Oceani Germanici insident, idem ipse prudentiae uirtute 
subegit, omnibusque Scythiae, et Germaniae nationibus ac si propriis 
laboribus imperauit.

[24] XXIV. 
Post autem non longi temporis interuallo, ut refert Orosius, Hunnorum gens 
omni ferocitate atrocior exarsit in Gothos. Nam hos, ut refert antiquitas, 
ita extitisse comperimus, Filimer rex Gothorum, et Gadarici Magni filius, 
post egressum Scanziae insulae iam quinto loco tenens principatum Getarum, 
qui et terras Scythicas cum sua gente introisse, sicut a nobis dictum est, 
reperit in populo suo quasdam magas mulieres, quas patrio sermone 
Aliorumnas is ipse cognominat; easque habens suspectas, de medio sui 
proturbat, longeque ab exercitu suo fugatas, in solitudinem coegit terrae. 
Quas spiritus inmundi per eremum uagantes dum uidissent, et earum 
complexibus in coitu miscuissent, genus hoc ferocissimum edidere; quod 
fuit primum inter paludes minutum, tetrum, atque exile, quasi hominum 
genus, nec alia uoce notum, nisi quae humani sermonis imaginem assignabat. 
Tali ergo Hunni stirpe creati, Gothorum finibus aduenere. Quorum natio 
saeua, ut Priscus historicus refert, Maeotida palude ulteriorem ripam 
insedit, uenatione tantum, nec alio labore experta, nisi quod postquam 
creuisset in populos, fraudibus et rapinis uicinam gentem conturbauit. 
Huius ergo, gentis, ut assolent, uenatores dum in interioris Maeotidis 
ripa uenationes inquirunt, animaduertunt quomodo ex improuiso cerua se 
illis obtulit, ingressaque palude nunc progrediens, nunc subsistens, 
indicem uiae se tribuit. Quam secuti uenatores, paludem Maeotidam, quam 
imperuiam ut pelagus axistimabant, pedibus transiere. Mox quoque, ut 
Scythica terra ignotis apparuit, cerua disparuit. Quod credo spiritus 
illi, unde progeniem trahunt, ad Scytharum inuidiam egere. Illi uero, qui 
praeter Maeotidam paludem alium mundum esse penitus ignorabant, 
admiratione inducti terrae Scythae et ut sunt sollertes, iter illud nulli 
ante hanc aetatem notissimum, diuinitus sibi ostensum rati, ad suos 
redeunt, rei gestum edicunt, Scythiam laudant, persuasaque gente sua, uia, 
quam cerua indice dedicere, ad Scythiam properant, et quantoscumque prius 
in ingressu Scytharum habuere, litauere Victoriae, reliquos perdomitos 
subegere. Nam mox ingentem illam paludem transiere, ilico Alipzuros, 
Alcidzuros, Itimaros, Tuncassos, et Boiscos, qui ripae istius Scythiae 
insedebant, quasi quidam turbo gentium rapuere. Alanos quoque pugna sibi 
pares, sed humanitate, uictu formaque dissimiles, frequenti certamine 
fatigantes subiugauere. Nam et quos bello forsitan minime superabant, 
uultus sui terrore nimium pauorem ingerentes; terribilitate fugabant, eo 
quod erat eis species pauenda nigredine, sed uelut quaedam, si dici fas 
est, deformis offa, non facies, habensque magis puncta, quam lumina. 
Quorum animi fiduciam toruus prodit aspectus, qui etiam in pignora sua 
primo die nata desaeuiunt. Nam maribus ferro genas secant, ut antequam 
lactis nutrimenta percipiant, uulneris cogantur subire tolerantiam. Hinc 
imberbes senescunt, et sine uenustate ephebi sunt; quia facies ferro 
sulcata, tempestiuam pilorum gratiam per cicatrices absumit. Exigui quidem 
forma, sed arguti, motibus expediti, et ad equitandum promptissimi : 
scapulis latis, et ad arcus sagittasque parati : firmis ceruicibus, et in 
superbia semper erecti. Hi uero sub hominum figura uiuunt belluina 
saeuitia. Quod genus expeditissimum, multarumque nationum grassatorem 
Getae ut uiderunt, expauescunt : suoque cum rege deliberant qualiter se a 
tali hoste subducant. Nam Ermanaricus, rex Gotborum, licet, ut superius 
retulimus, multarum gentium exstiterit triumphator : de Hunnorum tamen 
aduentu dum cogitat, Roxolanorum gens insida, quae tunc inter alias illi 
famulatum exhibebat, tali eum nanciscitur occasione decipere. Dum enim 
quandam mulierem Sanielh nomine ex gente memorata, pro mariti fraudulento 
discessu, rex furore commotus, equis ferocibus illigatam, incitatisque 
cursibus, per diuersa diuelli praecipisset : fratres eius Sarus, et 
Ammius, germanae obitum uindicantes, Ermanarici latus ferro petierunt : 
quo uulnere saucius, aegram uitam corporis imbecillitate contraxit. Quam 
aduersam eius ualitudinem captans Balamir rex Hunnorum, in Ostrogothas 
mouit procinctum : a quorum societate iam Vesegothae discessere, quam 
dudum inter se iuncti habebant. Inter haec Ermanaricus tam uulneris 
dolorem, quam etiam Hunnorum incursiones non ferens, grandaeuus et plenus 
dierum, centesimo decimo anno uitae suae defunctus est. Cuius mortis 
occasio dedit Hunnis praeualere in Gothis illis, quos dixeramus orientali 
plaga sedere, et Ostrogothas nuncupari. 

[25] XXV. 
Vesegothae, id est, illi alii eorum socii, et occidui soli cultores, metu 
parentum exterriti, quidnam de se propter gentem Hunnorum deliberarent, 
ambigebant:  diuque cogitantes, tandem communi placito legatos ad Romaniam 
direxere, ad Valentem imperatorem, fratrem Valentiniani imperatoris 
senioris, ut partem Thraciae, siue Moesiae, si illis traderet ad colendum, 
eius legibus subderentur. Et ut fides uberior illis haberetur, promittunt 
se, si doctores linguae suae donauerit, fieri Christianos. Quo Valens 
comperto, mox gratulabundus annuit, quod ultro petere uoluisset; 
susceptosque in partibus Moesiae Getas, quasi murum regni sui contra 
caeteras gentes statuit. Et quia tunc Valens imperator Arianorum perfidia 
saucius, nostrarum partium omnes ecclesias obturasset, suae partis 
fautores ad illos dirigit praedicatores, qui uenientes rudibus et ignaris 
illico perfidiae suae uirus defundunt. Sic quoque Vesegothae a Valente 
imperatore Ariani potius, quam Christiani effecti. De caetero tam 
Ostrogothis, quam Gepidis parentibus suis per affectionis gratiam 
euangelizantes, huius perfidiae culturam edocentes, omnem ubique linguae 
huius nationem ad culturam huius sectae inuitauere. Ipsi quoque, ut dictum 
est, Danubium transmeantes, Daciam Ripensen, Moesiam, Thraciamque permisso 
principis insedere.

[26] XXVI. 
Euenit his, ut adsolet gentibus necdum bene loco fundatis, penuria famis. 
Coepere autem primates eorum et duces, qui regum uice illis praeerant, id 
est Fridigernus, Alatheus et Safrach, exercitus inopiam condolere, 
negotiationemque a Lupicino, Maximoque Romanorum ducibus expetere. Verum 
quid non auri sacra fames compellit adquiescere? Coeperunt duces, auaritia 
compellente, non solum ouium, boumque carnes, uerumetiam canum, et 
immundorum animalium morticina eis pro magno contradere : adeo, ut 
quemlibet mancipium in unum panem, aut decem libras in inam camem 
mercarentur. Sed iam mancipiis, et supellectili deficientibus, filios 
eorum auarus mercator uictus necessitate exposcit. Haut enim secus 
parentes faciunt, salutem suorum pignorum prouidentes, satius deliberant 
ingenuitatem perire, quam uitam; dum misericorditer alendus quis uenditur, 
quam moriturus seruatur. Contigit etenim, illo sub tempore aerumnoso, ut 
Lupicinus ductor Romanorum Fritigemum Gothorum regulum ad conuiuium 
inuitaret, dolumque ei, ut post exitus docuit, moliretur. Sed Fridigemus 
doli nescius, cum paucorum comitatu ad conuiuium ueniens, dum intus in 
preturio aepularetur, clamorem miserorum morientium audiret, iamque alia 
in parte socios eius reclausos, dum milites ducis sui iussu trucidare 
conarentur, et uox morientium duriter emissa iam suspectis auribus 
intonaret; illico apertos ipsos dolos cognoscens Fritigernus, euaginato 
gladio e conuiuio, non sine magna temeritate, uelocitateque egreditur, 
suosque socios ab imminenti morte ereptos ad necem Romanorum instigat. 
Qui, nancta occasione uotiua, elegerunt uiri fortissimi in bello magis, 
quam in fame deficere, et illico in ducum Lupicini et Maximi armantur 
occisionem. Illa namque dies Gothorum famem, Romanorumque securitatem 
ademit : coeperuntque Gothi iam non ut aduenae et peregrini, sed ut ciues 
et domini possessoribus imperare, totasque partes septentrionales usque ad 
Danubium suo iuri tenere. Quod comperiens in Antiochia Valens imperator, 
mox armato exercitu, in Thraciarum partes digreditur; ubi lacrimabili 
bello commisso, uincentibus Gothis, in quodam praedio iuxta Adrianopolim 
saucius ipse refugiens, ignorantibusque, quod imperator in tam uili casula 
delitisceret, Gothis, igneque ut adsolet saeuiente ab inimico supposito 
cum regali pompa crematus est, haud secus quam Dei prorsus iudicio; ut ab 
ipsis igne combureretur, quos ipse ueram fidem petentes in perfidiam 
declinasset, et ignem caritatis ad gehenae ignem detorsisset. Quo tempore 
Vesegothae Thraciam, Daciamque Ripensen post tanti gloriam trophaei, 
tamquam solo genitali potiti, coeperunt incolere.

[27] XXVII. 
Sed Theodosium ab Hispania Gratianus imperator electum in orientali 
principatu loco Valentis patrui subrogat, militarique disciplina mox in 
meliori statu reposita; ignauiam priorum principum, et desidiam exclusam 
Gothus ut sensit, pertimuit. Nam imperator acri omnino ingenio, 
uirtuteque, et consilio clarus, cum praeceptorum saeueritate, et 
liberalitate, blanditieque sua remissum exercitum ad fortia prouocaret. At 
uero ubi milites principe meliore mutato fiduciam acceperunt, Gothos 
impetere tentant, eosque Thraciae finibus pellunt : sed Theodosio principe 
pene tunc usque ad disperationem aegrotante, datur iterum Gothis audacia, 
diuisoque exercitu, Fridigernus ad Thessaliam praedandam, Epiros, et 
Achaiam digressus est : Alatheus uero et Safrac cum residuis copiis 
Pannoniam petierunt. Quod quum Gratianus imperator, qui tunc Roma in 
Gallias ob incursionem Wandalorum recesserat, comperisset, quia, Theodosio 
fatali desperatione succumbente, Gothi magis saeuirent, mox ad eos 
collecto uenit exercitu; nec tamen fretus in armis, sed gratia eos 
muneribusque uicturus, pacemque et uictualia illis concedens, cum ipsis 
inito foedere fecit. Ubi uero post haec Theodosius conualuit imperator, 
reperitque Gratianum cum Gothis et Romanis pepigisse fordus, quod ipse 
optauerat, admodum grato animo ferens, et ipse in hac pace consensit. 

[28] XXVIII. 
Athanaricum quoque regem, qui tunc Frdtigerno successerat, datis sibi 
muneribus sociauit moribus suis benignissimis, et ad se eum in 
Constantinopolim accedere inuitauit. Qui omnino libenter acquiescens, 
regiam urbem ingressus est, miransque: � En, inquid, cerno, quod saepe 
incredulus audiebam, famam uidelicet tantae urbis;� et huc illuc oculos 
uoluens, nunc situm urbis, commeatuque nauium, nunc moenia clara 
prospectans mi,ratur, populosque diuersarum gentium quasi fonte in uno e 
diuersis partibus scaturiente unda, sic quoque militem ordinatum 
aspiciens: � Deus, inquit, sine dubio terrenus est imperator, et quisquis 
aduersus eum manum mouerit, ipse sui sanguinis reus existit. � In tali 
ergo admiratione, maioreque a principe honore suffultus, paucis mensibus 
interiectis ab hac luce migrauit. Quem princeps affectionis gratia pene 
plus mortuum, quam uiuum honorans, dignae tradidit sepulturae; ipse quoque 
in exequiis feretro eius praeiens. Defuncto ergo Athanarico, cunctus 
exercitus in seruitio Theodosii imperatoris perdurans, Romano se imperio 
subdens, cum milite uelut unum corpus effecit, militiaque illa dudum sub 
Constantino principe foederatorum renouata, et ipsi dicti sunt Foederati. 
E quibus imperator contra Eugenium tyrannum, qui occiso Gratiano Gallias 
occupasset, plus quam uiginti milia armatorum fideles sibi, et amicos 
intellegens secum duxit, uictoriaque de praedicto tyranno potitus, 
ultionem exegit.

[29] XXIX. 
Postquam uero Theodosius amator pacis generisque Gothorum rebus excessit 
humanis, coeperuntque eius filii utramque rempublicam luxuriose uiuentes 
adnihilare, auxiliariisque suis, id est Gothis consueta dona subtrahere. 
Mox Gothis fastidium eorum increuit, uerentesque ne longa pace eorum 
resolueretur fortitudo, ordinato super se regem Alaricum, cui erat post 
Amalos secunda nobilitas, Baltharumque ex genere origo mirifica, qui dudum 
ob audaciam uirtutis Baltha, id est audax nomen inter suos acceperat. Mox 
ut ergo antefatus Alaricus creatus est rex, cum suis deliberans suasit eos 
suo labore quaerere regna, quam alienis per otium subiacere : et sumpto 
exercitu per Pannonias, Stilicone et Aureliano consulibus, et per Firmium 
dextro latere quasi uiris uacuam intrauit Italiam. Nulloque penitus 
obsistente, ad pontem applicauit Condidiani, qui tertio miliario ab urbe 
erat regia Rauennate. Quae urbs inter paludes, et pelagus, interque Padi 
fluenta uni tantum patet accessui, cuius dudum, ut tradunt maiores, 
possessores Eneti, id est laudabiles, dicebantur. Haec in sinu regni 
Romani super mare Ionium constituta, in modum influentium aquarum 
redundatione concluditur. Habet ab oriente mare, ad quod qui recto cursu 
de Corcyra, atque Helladis partibus nauigat dextrum latus, primum Epirum, 
dehinc Dalmatiam, Liburniam, Histriamque, et sic Venetias radens palmula 
nauigat. Ab occidente uero habet paludes, per quas uno angustissimo 
introitu ut porta relicta est. A septentrionale quoque plaga ramus illi ex 
Pado est, qui Fossa uocitatur Asconis. A meridie item ipse Padus, quem 
solum fluuiorum regem dicunt, cognomento Eridanus, ab Augusto imperatore 
altissima fossa demissus, qui septima sui aluei parte per mediam influit 
ciuitatem, ad ostia sua amoenissimum portum praebens, classem ducentarum 
quinquaginta nauium, Dione referente, tutissima dudum credebatur recipere 
statione. Qui nunc, ut Fauius ait, quod aliquando portus fuerat, 
spatiosissimos hortos ostendit, arboribus plenos : uerum de quibus non 
pendeant uela, sed poma. Trino siquidem urbs ipsa uocabulo gloriatur, 
trigeminaque positione exultat, id est, prima Rauenna, ultima Classis, 
media Caesarea inter urbem et mare, plena mollitie, arenaque minuta, 
uectationibus apta.

[30] XXX. 
Verum enimuero quum in eius uicinitate Vesegotharum applicuisset 
exercitus, et ad Honorium imperatorem, qui intus residebat, legationem 
misisset quatenus si permitteret, ut Gothi pacati in Italia residerent, 
sic eos cum Romanorum populo uiuere, ut una gens utraque credere posset: 
sin autem aliter, bellando quis quem ualebat, expelleret; etiam securus 
qui uictor existeret, imperaret. Honorius imperator utraque 
pollicitationem formidans, suoque cum senatu inito consilio, quomodo eos 
fines Italos expelleret, deliberabat. Cui ad postremum sententia sedit 
quatenus prouincias longe positas, id est, Gallias, Hispaniasque, quas 
pene iam perdidisset et Gizericichias Wandalorum regis uastaret irruptio, 
si ualeret, Alaricus, sua cum gente sibi tamquam lares proprias 
uindicaret, donatione sacro oraculo confirmata. Consentiunt Gothi, hac 
ordinatione, et ad traditam sibi patriam proficiscuntur. Post quorum 
discessum nec quicquam mali in Italia perpetratum, Stilico patricius, et 
socer Honorii imperatoris (nam utramque eius filiam, id est Mariam et 
Ermantiam, quas sibi princeps unam post unam sociauit, utramque uirginem 
et intactam Deus ab hac luce migrare praecepit) hic ergo Stilico ad 
Polentiam ciuitatem in Alpibus Cottiis locatam dolose accedens, nihilque 
mali suspicantibus Gothis, ad necem totius Italiae suamque deformitatem 
ruit in bellum. Quem ex inprouiso Gothi cernentes, primo perterriti sunt : 
sed mox recollectis animis, et, ut solebant, hortatiionibus excitati, 
omnem pene exercitum Stiliconis in fugam conuersum, usque ad internicionem 
deiciunt, furibundoque animo arreptum iter deserunt, et in Liguriam post 
se, unde iam transierant, reuertuntur; eiusque praedis spoliisque potiti, 
Aemyliam pari tenore deuastant, Flamminiaeque aggerem inter Picenum et 
Thusciam, usque ad urbem Romam discurrentes, quicquid inter utrumque latus 
fuit, in praedam diripiunt, ad postremum Romam ingressi, Alarico iubente, 
spoliant tantum; non autem, ut solent gentes, ignem supponunt, nec locis 
sanctorum in aliquo penitus iniuriam inrogari patiuntur. Exindeque 
egressi, per Campaniam, et Lucaniam simili clade peracta, Bruttios 
accesserunt : ubi diu residentes, ad Siciliam, et exinde ad Africam 
transire deliberant. Bruttiorum siquidem regio in extremis Italiae finibus 
australi interiacens parti, angulus eius Appenini montis initium facit, 
Adriaeque pelagus ut lingua porrecta a Tyrreno aestu seiungens, nomen 
quondam a Bruttia sortitur regina. Ibi ergo ueniens Alaricus rex 
Vesegotharum cum opibus totius Italiae, quas in praeda diripuerat, et 
exinde, ut dictum est, per Siciliam in Africam quietam patriam transire 
disponit. Cuius, quia non est liberum quodcumque homo sine notu Dei 
disposuerit, fretum illud horribile aliquantas naues submersit, plurimas 
conturbauit. Qua aduersitate repulsus Alaricus, dum secum quid ageret 
deliberaret, subito immatura morte praeuentus rebus humanis excessit. Quem 
nimia dilectione lugentes Barentinum amnen iuxta Consentinam ciuitatem de 
alueo suo deriuant. Nam hic fluuius a pede montis iuxta urbem dilapsus 
fluit unda salutifera. Huius ergo in medio alueo, collecto captiuorum 
agmine, saepulturae locum effodiunt, in cuius foueae gremio Alaricum cum 
multis opibus obruunt, rursusque aquas in suum alueum reducentes, ne a 
quoquam quandoque locus cognosceretur, fossores omnes interemerunt. 

[31] XXXI. 
Mortuo Alarico, regnum Athaulfo, eius consanguineo, et forma et mente 
conspicuo, tradunt. Nam erat quamuis non adeo proceritate staturae 
formatus, quantum pulchritudine corporis uultuque decorus. Qui suscepto 
regno reuertens item ad Romam, si quid primum remanserat, more locustarum 
erasit : nec tantum priuatis diuitiis Italiam spolians, imo et publicis, 
imperatore Honorio nihil resistere praeualente; cuius et germanam 
Placidiam, Theodosii imperatoris ex altera uxore filiam, urbe captiuam 
abduxit. Quam tamen ob generis nobilitatem, formaeque pulchritudinem, et 
integritatem castitatis attendens, in Foroliuii Aemiliae ciuitate suo 
matrimonio copulauit; ut gentes, hac societate comperta, quasi adunata 
Gothis republica efficacius terrerentur, Honoriumque Augustum, quamuis 
opibus exhaustum, tamen quasi cognatum grato animo derelinquens, Gallias 
tendit : ubi cum aduenisset, uicinae gentes perterritae, in suis se 
finibus coeperunt continere, quae dudum crudeliter Gallias infestassent, 
tam Franci, quam Burgondiones. Nam Wandali et Alani, quos superius 
diximus, permissu principum Romanorum utramque Pannoniam resedere; nec ibi 
sibi ob metum Gothorum arbitrantes tutum fore, si reuerterentur, ad 
Gallias transiere. Sed mox a Galliis, quas ante non multum tempus 
occupassent, fugientes, Hispanias se reclusere : adhuc memores ex 
relatione maiorum suorum, quid dudum Geberich Gothorum rex genti suae 
prestitisset incommodi, uel quomodo eos uirtute sua patrio solo 
expulisset. Tali ergo casu Galliae Athaulfo patuere uenienti. onfirmato 
ergo Gothis regno in Galliis Hispanorum casu coepit dolere, eosque 
deliberans a Wandalorum incursibus eripere, suas opes Barcilonam cum 
certis fidelibus derelictis, plebeque imbelli interiores Hispanias 
introiuit : ubi saepe cum Wandalis decertans, tertio anno postquam 
Gallias, Hispaniasque domuisset, occubuit; gladio ilio perforato Veruulfi, 
de cuius solitus erat ridere statura. Post cuius mortem Regericus rex 
constituitur : sed et ipse suorum fraude peremptus, ocius regnum cum uita 
reliquit.

[32] XXXII. 
Dehinc iam quartus ab Alarico rex constituitur Valia, nimis destrictus, et 
prudens : contra quem Honorius imperator Constantium uirum industria 
militari pollentem, multisque proeliis gloriosum cum exercitu dirigit : 
ueritus ne foedus dudum cum Athaulfo initum ipse turbaret, et aliquas 
rursus in republica insidias moliretur, uicinis sibi gentes repilsis; 
simulque desiderans germanam suam Placidiam subiectionis opprobrio 
liberare : paciscens cum Constantio, ut, aut bello aut pace, uel quoquo 
modo, si eam potuisset, ad suum regnum reuocaret, eique eam in matrimonium 
sociaret. Quo placito Constantius ouans cum copia armatorum, et pene iam 
regio apparatu, Hispanias petit. Cui Valia rex Gothorum non cum minori 
procinctu ad claustra Pyrenaei occurrit : ubi ab utraque parte legatione 
directa, ita conuenit pacisci; ut Placidiam sororem principis redderet, 
suaque solatia Romanae reipublicae, ubi usus exigeret, non denegaret. Eo 
namque tempore Constantinus quidam apud Gallias inuadens imperium, filium 
suum Constantem ex monacho fecerat Caesarem; sed non diu tenens regnum 
praesumptum, mox foederatis Gothis Romanisque, ipse occiditur Arelati, 
filius uero eius Viennae. Post quos item Iouinus ac Sebastianus pari 
temeritate rempublicam occupandam existimantes, pari exitio periere. Nam 
duodecimo anno regni Valiae, quando et Hunni post pene quinquaginta annos 
inuasa Pannonia a Romanis et Gothis expulsi sunt, uidens Valia Wandalos in 
suis finibus, id est Hispaniae solo, audaci temeritate ab interioribus 
partibus Galliae, ubi eos fugauerat dudum Athaulfus, egressos cuncta in 
praedis uastare, eo tempore, quo Hierius et Ardaburius consules 
exstitissent; nec mora, mox contra eos mouit exercitum.

[33] XXXIII.  
Sed Gizericus rex Wandalorum iam a Bonifacio in Africam inuitatur, qui 
Valentiniano principi ueniens in offensam, non aliter quam se malo 
reipublicae potuit uindicare. Is ergo suis praecibus eos inuitans, per 
tractum angustum, quod dicitur fretum Gaditanum, et uix septem milibus 
Africam ab Hispaniis diuidit, ostioque maris Tyrrheni Oceani aestum 
egerit, transposuit. Erat namque Gizericus iam Romanorum clade in urbe 
notissimus, statura mediocris, et equi casu claudicans, animo profundus, 
sermone rarus, luxuriae contemptor, ira turbidus, habendi cupidus, ad 
sollicitandas gentes prouidentissimus, semina contentionum iacere, odia 
miscere paratus. Tali Africae rempublicam precibus Bonifacii, ut diximus, 
inuitatus intrauit : ubi ad diuinitatem, ut fertur, accepta auctoritate 
diu regnans, ante obitum suum filiorum agmen accitum ordinauit, ne inter 
ipsos de regni ambitione dissensio esset : sed ordine quisque et gradu 
suo, qui aliis superuiueret, id est, seniori suo fieret sequens successor, 
et rursus ei posterior eius. Quod obseruantes per annorum multorum spatia, 
regnum feliciter possedere; nec, quod in reliquis gentibus adsolet, 
intestino bello foedati sunt, suoque ordine unus post unum regnum 
suspiciens, in pace populis imperarunt. Quorum ordo iste, ac successio 
fuit. Primum Gizericus, qui pater et dominus, sequens Hunnericus, tertius 
Gundamundus, quartus Thrasamundus, quintus Hilderich. Quo, malo gentis 
suae, Gelimer, immemor ataui praeceptorum, de regno eiecto et interempto, 
tyrannidem praesumpsit : sed non ei cessit impune quod fecerat. Nam mox 
Iustiniani imperatoris ultio in eum apparuit, et cum omni genere suo, 
opibusque, quibus more praedonis incubabat, Constantinopolim delatus per 
uirum gloriosissimum Belisarium, magistrum militum orientalem,  et 
consulem ordinarium, atque patricium, magnum in Circo populo spectaculum 
fuit; seramque sui paenitudinem gerens, quum se uideret de fastigio regali 
deiectum, priuatae uitae, cui noluit famulari, redactus occubuit. Sic 
Africa, quae in diuisione orbis terrarum tertia pars mundi describitur, 
centesimo fere anno Wandalico iugo erepta, in libertatem reuocata est 
regni Romani : et quae dudum ignauis dominis, ducibus infidelibus, a rei 
publicae Romanae corpore gentilis manus abstulerat, sollerti domino et 
fideli ductore tunc reuocata, hodieque congaudet. Quamuis et post haec 
aliquantulum intestino proelio, Maurorumque infidelitate adtritam se 
lamentauerit; tamen triumphus Iustiniani imperatoris a Deo sibi donatus, 
quod inchoauerat ad finem usque perduxit. Sed nobis quid opus est, unde 
res non exigit, dicere? Ad propositum redeamus. 
Valia siquidem rex Gothorum adeo cum suis in Wandalos saeuiebat, ut 
uoluisset eos etiam in Africa persequi; nisi eum casus, qui dudum Alarico 
ad Africam tendenti contigerat, reuocasset. Nobilitatus namque intra 
Hispanias, incruentaque uictoria potitus, Tolosam reuertitur; Romano 
imperio, fugatis hostibus, aliquantas prouincias, quod promiserat 
derelinquens, sibique aduersa post longum ualitudine superueniente, rebus 
humanis excessit, eo uidelicet tempore, quo Berimundus Torismundo patre 
genitus, de quo in catalogo Amalorum familiae superius diximus, cum filio 
Witericho ab Ostrogothis, qui adhuc in Scythiae terra Hunnorum 
oppressionibus subiacebant, ad Vesegotharum regnum migrauit. Conscius enim 
uirtutis et generis nobilitate; facilius sibi credens principatum a 
parentibus deferri, quem heredem regum constabat esse multorum. Quis 
namque de Amalo dubitaret, si uacasset elegere? sed nec ipse adeo uoluit 
quis esset ostendere. Et illi iam post mortem Valiae Theodericum ei dedere 
successorem, ad quem ueniens Berimud, animi pondere, quo ualebat, eximiam 
generis sui amplitudinem commoda tacitumitate suppressit : sciens 
regnantibus semper de regali stirpe genitos esse suspectos. Passus est 
ergo ignorari, ne faceret ordinanda confundi. Susceptusque cum filio suo a 
rege Theodorido honorifice nimis, adeo ut nec consilio suo expertem, nec 
conuiuio faceret alienum, non tantum pro generis nobilitate, quam 
ignorabat, sed pro animi fortitudine et robore mentis, quam non poterat 
occultare.

[34] XXXIV. 
Defuncto Valia, ut superius quod diximus repetamus, qui parum fuerat felix 
Gallis, prosperrimus feliciorque Theodoridus successit in regno : homo 
summa moderatione compositus, animi corporisque uirilitate abundans. 
Contra quem Theodosio, et Festo consulibus, pace rupta Romani Hunnis 
auxiliaribus secum iunctis, in Galliis arma mouerunt. Turbauerat namque 
eos Gothorum foederatorum manus, qui cum Caina comite Constantinopolim se 
foederasset. Aetius ergo patricius tunc praeerat militibus, fortissimorum 
Moesiorum stirpe progenitus, in Dorostorena ciuitate, a patre Gaudentio, 
labores bellicos tolerans, reipublicae Romanae singulariter natus, qui 
superbam Sueuorum, Francorumque barbariem immensis caedibus seruire Romano 
imperio coegisset. Hunnis quoque auxiliariis Litorio ductante, contra 
Gothos Romanus exercitus mouit procinctum, diuque ex utraque parte acie 
ordinata, cum utrique fortes, et neuter infirmior esset, datis dextris, in 
pristinam concordiam redierunt; foedereque firmato, ab alterutro fida pace 
peracta, recessit uterque. Qua pacatur Attila, Hunnorum omnium dominus, et 
paene totius Scythiae gentium solus in mundo regnator, qui erat famosa 
inter omnes gentes claritate mirabilis. Ad quem in legationem remissus a 
Theodosio iuniore Priscus, tali uoce inter alia refert. Ingentia siquidem 
flumina, id est, Tysiam, Tibisiamque, et Driccam transeuntes, uenimus in 
locum illum, ubi dudum Vidicula, Gothorum fortissimus, Sarmatum dolo 
occubuit. Indeque non longe ad uicum, in quo rex Attila morabatur, 
accessimus : uicum, inquam, ad instar ciuitatis amplissimae; in quo lignea 
moenia ex tabulis nitentibus fabricata reperimus, quarum compago ita 
solidum mentiebatur, ut uix ab intento possie iunctura tabularum 
comprehendi. Videres triclinia ambitu prolixiore distenta, porticusque in 
omni decore dispositas. Area uero curtis ingenti ambitu cingebatur, ut 
amplitudo ipsa regiam aulam ostenderet. Hae sedes erant Attilae regis 
barbariam totam tenenti : haec captis ciuitatibus habitacula praeponebat.

[35] XXXV. 
Is namque Attila patre genitus Mundzucco, cuius fuere germani Octar et 
Roas, qui ante Attilam regnum tenuisse narrantur, quamuis non omnino 
cunctorum. Eorum ipse post obitum, cum Bleta germano Hunnorum successit in 
regnum; et ut ante expeditioni quam parabat, par foret, augmentum uirium 
parricidio quaerit, tendens ad discrimen omnium nece suorum. Sed librante 
iustitia detestabili remedio crescens, deformes exitus suae crudelitatis 
inuenit. Bleta enim fratre fraudibus perempto, qui magnae parti regnabat 
Hunnorum, uniuersum sibi populum subiugauit, aliarumque gentium, quas tunc 
in dicione tenebat, numerositate collecta, primas mundi gentes, Romanos, 
Vesegothasque, subdere peroptabat. Cuius exercitus quingentorum milium 
esse numerus ferebatur. Vir in concussionem gentis natus in mundo, 
terrarum omnium metus : qui, nescio qua sorte, terrebat cuncta, 
formidabili de se opinione uulgata. Erat namque superbus incessu, huc 
atque illuc circumferens oculos, ut elati potentia ipso quoque motu 
corporis appareret. Bellorum quidem amator, sed ipse manu temperans, 
consilio ualidissimus, supplicantibus exorabilis, propitius in fide semel 
receptis. Forma breuis, lato pectore, capite grandiori, minutis oculis, 
rarus barba, canis aspersus, simo naso, teter colore, originis suae signa 
restituens. Qui quamuis huius esset naturae, ut semper magna confideret, 
addebat ei tamen confidentiam gladius Martis inuentus, sacer apud 
Scytharum reges semper habitus. Quem Priscus historicus tali refert 
occasione detectum. Quum pastor, inquiens, quidam gregis unam boculam 
conspiceret claudicantem, nec causam tanti uulneris inueniret, sollicitus 
uestigia cruoris insequitur : tandemque uenit ad gladium, quem depascens 
herbas bucula incaute calcauerat, effossumque protinus ad Attilam defert. 
Quo ille munere gratulatus, ut erat magnanimus, arbitratur se mundi totius 
principem constitutum, et per Martis gladium potestatem sibi concessam 
esse bellorum.

[36] XXXVI. 
Huius ergo mentem ad uastationem orbis paratam comperiens Gizericus, rex 
Wandaiorum, quem paulo ante memorauimus, multis muneribus ad Vesegotharum 
bella praecipitat : metuens ne Theodoridus Vesegotharum rex filiae suae 
ulcisceretur iniuriam, quae Hunerico Gizerici filio iuncta, prius quidem 
tanto coniugio laetaretur : sed postea, ut erat ille et in sua pignora 
truculentus, ob suspicionem tantummodo ueneni ab ea parati, naribus 
abscissis, truncatisque auribus, spolians decore naturali, patri suo ad 
Gallias remiserat; ut turpe funus miseranda semper offerret; et 
crudelitas, qua etiam mouerentur externi, uindictam patris efficacius 
impetraret. Attila igitur dudum bella concepta Gizerici redemptione 
parturiens, legatos in Italiam ad Valentinianum principem misit, serens 
Gothorum Romanorumque discordiam; ut, quos proelio non poterat concutere, 
odiis internis elideret : adserens, se reipublicae eius amicitias in nullo 
uiolare, sed contra Theoderidum Vesegotharum regem sibi esse certamen, 
unde cum excipi libenter optaret. Caetera epistolae usitatis salutationum 
blandimentis oppleuerat, studens fidem adhibere mendacio. Pari etiam modo 
ad regem Vesegotharum Theodericum erigit scriptum, hortans ut a Romanorum 
societate discederet, recoleretque proelia, quae paulo ante contra eum 
fuerant concitata sub nimia feritate. Homo subtilis, antequam bella 
gereret, arte pugnabat. Tunc Valentinianus imperator ad Vesegothas, 
eorumque regem Theoderidum in his uerbis legationem direxit  : � 
Prudentiae uestrae est, fortissimi gentium, aduersus urbis conspirare 
tyrannum, qui optat mundi generale habere seruitium, qui causas proelii 
non requirit, sed quicquid commiserit hoc putat esse legitimum. Ambitum 
suum brachio metitur, superbia licentiam satiat; qui ius fasque 
contemnens, hostem se exhibet naturae. cunctorum. Etenim meretur hic 
odium, qui in commune omnium se approbat inimicum. Recordamini, quaeso, 
quod certe non potest obliuisci. Ab Hunnis casus est, fusus : sed quod 
grauiter agit, insidiis agit appetitum. Unde, ut de nobis taceamus, 
potestis hanc inulti ferre superbiam? Armorum potentes, fauete propriis 
doloribus, et communes iungite manus. Auxiliamini etiam reipublicae, cuius 
membrum tenetis. Quam sit autem nobis expetenda, uel amplexanda societas, 
hostes interrogate consilia �. His et similibus legati Valentiniani regem 
permouerunt Theodoridum. Quibus ille respondit: � Habetis �, inquit, 
�Romani, desiderium uestrum; fecistis Attilam et nobis hostem. Sequimur 
illum quocumque uocauerit; et quamuis infletur de diuersis superbarum 
gentium uictoriis : norunt tamen Gothi confligere cum superbis. Nullum 
bellum dixerim graue, nisi quod causa debilitat : quando nil triste pauet, 
cui maiestas arriserit �. Acclamant responso comites ducis, laetum 
sequitur uulgus. Fit omnibus ambitus pugnae, hostes iam Hunni 
desiderantur. Producitur itaque a rege Theodorido Vesegotharum 
innumerabilis multitudo : qui quattuor filiis domi dimissis, id est 
Friderico, et Turico, Rotmero, et Himnerit, secum tantum Thorismud, et 
Theodericum maiores natu participes laboris assumit. Felix procinctus, 
auxiliantium suaue collegium habere, et solacia illorum, quos delectat 
ipsa etiam simul subire discrimina. A parte uero Romanorum tanta patricii 
Aetii prouidentia fuit, cui tunc innitebatur respublica Hesperiae plagae, 
ut undique bellatoribus congregatis, aduersus ferocem et infinitam 
multitudinem non impar occurreret. His enim adfuere auxiliares Franci, 
Sarmatae, Armoriciani, Litiiani, Burgundiones, Saxones, Riparii, Ibriones, 
quondam milites Romani, tunc uero iam in numero auxiliarium exquisiti, 
aliaeque nonnullae Celticae uel Germanicae nationes. Conuenitur itaque in 
campos Catalaunicos, qui et Mauricii nominantur, centum leugas, ut Galli 
uocant, in longum tenentes, et septuaginta in latum. Leuga autem Gallica 
mille et quingentorum passuum quantitate metitur. Fit ergo area 
innumerabilium populorum pars illa terrarum. Conferuntur acies utraeque 
fortissimae; nihil subreptionibus agitur, sed aperto Marte certatur. Quae 
potest digna causa tantorum motibus inueniri? Aut quod odium in se cunctos 
animauit armari? Probatum est humanum genus regibus uiuere : quando unius 
mentis insano impetu strages sit facta populorum; et arbitrio superbi 
regis momento deiicitur, quod tot saeculis natura progenuit.

[37] XXXVII. 
Sed antequam pugnae ipsius ordinem referamus, necessarium uidetur edicere, 
quae in ipsis bellorum motibus accidere : quia sicut famosum proelium, ita 
multiplex atque perplexum. Sangibanos namque rex Alanorum metu futurorum 
perterritus, Attilae se tradere pollicetur, et Aurelianam ciuitatem 
Galliae, ubi tunc consistebat, in eius iura transducere. Quod ubi 
Theodoridus et Aetius agnouere, magnis aggeribus eamdem urbem ante 
aduentum Attilae destruunt, suspectumque custodiunt Sangibanum, et inter 
suos anxiliares medium statuunt cum propria gente. Igitur Attila, rex 
Hunnorum, tali perculsus euentu, diffidens suis copiis, metuit inire 
conflictum, intusque fugam reuoluens ipso funere tristiorem, statuit per 
haruspices futura inquirere. Qui more solito nunc pecorum fibras, nunc 
quasdam uenas in abrasis ossibus intuentes, Hunnis infausta denuntiant. 
Hoc tamen quantulum praedixere solacii, quod summus hostium ductor de 
parte aduersa occumberet, relictaque uictoria, sua morte triumphum 
foedaret. Quumque Attila necem Aetii, quod eius motibus obuiabat, uel cum 
sua perditione duceret expetendam, tali praesagio sollicitus, ut erat 
consiliorum in rebus bellicis exquisitor, circa nonam diei horam proelium 
sub trepidatione committit, ut si  non secus cederet, nox imminens 
subueniret. Conuenere partes, ut diximus, in campos Catalaunicos.

[38] XXXVIII.  
Erat autem positio loci decliui tumore, in modum collis excrescens. Quem 
uterque cupiens exercitus obtinere, quia loci oportunitas non paruum 
benificium confert : dextram partem Hunni cum suis, sinistram Romani et 
Vesegothae cum auxiliariis occuparunt. Relictoque de cacuminis eius iugo 
certamine, dextrum cornu cum Vesegothis Theodericus tenebat, sinistrum 
Aetius cum Romanis, conlocantes in medio Sanguibanum, quem superius 
rettulimus praefuisse Alanis, prouidentes cautione militari, ut eum, de 
cuius animo minus praesumebant, fidelium turba concluderent.  Facile 
namque adsumit pugnandi necessitatem, cui fugiendi imponitur difficultas. 
E diuerso uero fuit Hunnorum acies ordinata, ut in medio Attila cum suis 
fortissimis locaretur, sibi potius rex hac ordinatione prospiciens; 
quatenus inter gentis suae robor positus, ab imminenti periculo redderetur 
exceptus. Cornua uero eius multiplices populi, et diuersae nationes, quos 
dicioni suae subdiderat, ambiebant inter quos Ostrogotharum praeminebat 
exercitus, Walamire, et Theodemire, et Widemere germanis ductantibus, ipso 
etiam rege, cui tunc seruiebant, nobilioribus; quia Amalorum generis eos 
potentia inlustrabat; eratque et Gepidarum agmini innumerabili rex ille 
fortissimus et famosissimus Ardaricus, qui ob nimiam suam fidelitatem erga 
Attilam eius consiliis intererat. Nam perpendens Attila sagacitatem suam, 
eum et Walamirem Ostrogotharum regem super caeteros regulos diligebat. 
Erat namque Walamir secreti tenax, blandus alloquio, dolis gnarus. 
Ardarich fide et consilio, ut diximus, clarus. Quibus non immerito contra 
parentes Vesegothas debuit credere pugnaturis. Reliqua autem, si dici fas 
est, turba regum, diuersarumque nationum ductores, ac si satellites, 
notibus Attilae attendebant, et ubi oculo annuisset, absque aliqua 
murmuratione cum timore et tremore unusquisque adstabat, aut certe quod 
iussus fuerat exequebatur. Sed solus Attila rex omnium regum, super omnes 
et pro omnibus sollicitus erat. Fit ergo de loci, quem diximus, 
opportunitate certamen. Attila suos dirigit, qui cacumen montis 
inuaderent, sed a Thorismundo et Aetio praeuentus est, qui eluctati collis 
excelsa ut conscenderent, superiores effecti sunt, uenientesque Hunnos 
montis benificio facile turbauere.

[39] XXXIX. 
Tunc Attila, quum uideret exercitum causa praecedente turbatum, tali eum 
ex tempore credit alloquio confirmandum. � Post uictorias tantarum 
gentium, post orbem si consistatis, edomitum, ineptum iudicauerim, tamquam 
ignaros rei uerbis acuere. Quaerat hoc aut nouus ductor, aut inexpertus 
exercitus. Nec mihi fas est aliquid uulgare dicere, nec uos oportet 
audire. Quid autem aliud uos quam bellare consuetum? aut quid forti 
suauius, quam uindicta manu querere? Magnum munus a natura, animos ultione 
satiare. Aggrediamur igitur hostem alacres: audaciores sunt semper, qui 
inferut bellum. Adunatas despicite dissonas gentes. Indicium pauoris est, 
societate defendi. En ante impetum nostrum terroribus iam feruntur, 
excelsa quaerunt, tumulos capiunt, et sera paenitudine in campis 
monitiones efflagitant. Nota uobis sunt, quam sint leuia Romanorum arma; 
primo etiam non dico uulnere, sed ipso puluere grauantur. Dum inordinate 
coeunt, et acies testudinemque connectunt. uos confligite praestantibus 
animis, ut soletis, despicientesque eorum aciem, Alanos inuadite, in 
Vesegothas incumbite. Inde nobis est citam uictoriam quaerere, unde se 
continet bellum. Abscisa autem neruis mox membra relabuntur; nec potest 
stare corpus, cui ossa subtraxeris. Consurgant animi, furor solitus 
intumescat. Nunc consilis, Hunni, nunc arma depromite; aut uulneratus quis 
aduersarii mortem reposcat, aut illaesus hostium clade satietur. Victuros 
nulla tela conueniunt, morituros et in otio fata praecipitant. Postremo 
cur fortuna Hunnos tot gentium uictores adseret, nisi ad certaminis huius 
gaudia praeparasset? Quis denique Maeotidarum iter aperiret, maioribus 
nostris tot saeculis clausum ac secretum? Quis adhuc inermibus cedere 
faciebat armatos? Faciem Hunnorum non poterit ferre adunata collectio. Non 
fallor euentu, hic campus est, quem nobis tot prospera promiserunt. Primus 
in hoste tela coiciam. Si quis potuerit Attila pugnante otio ferre, 
sepultus est �. His uerbis accensi, in pugna cuncti praecipitantur.

[40] XL. 
Et quamuis haberent res ipse formidinem, praesentia tamen regis 
cunctationem haerentibus auferebat. Manu manibus congrediuntur; bellum 
atrox, multiplex, immane, pertinax, cui simile nulla usquam narrat 
antiquitas; ubi talia gesta referantur, ut nihil esset, quod in uita sua 
conspicere potuisset egregius, qui huius miraculi priuaretur aspectu. Nam 
si senioribus credere fas est, riuulus memorati campi humili ripa 
prolabens, peremptorum uulneribus sanguine multo prouectus, non auctus 
imbribus, ut solebat, sed liquore concitatus insolito, torrens factus est 
cruoris augmento. Et quos illic coegit in aridam sitim uulnus inflictum, 
fluenta mixta clade traxerunt: ita constricti sorte miserabili sordebant, 
putantes sanguinem quem fuderant sauciati. Hic Theodoridus rex, dum 
adhortans discurreret exercitum, equo depulsus, pedibusque suorum 
conculcatus, uitam maturae senectute conclusit. Alii uero dicunt eum 
interfectum telo Andagis de parte Ostrogotharum, qui tunc Attilanum 
sequebautur regimen. Hoc fuit quod Attilae praesagio haruspices prius 
dixerant, quandam ille de Aetio suspicaret. Tunc Vesegothae diuidentes se 
ab Alanis, inuadunt Hunnorum cateruas, et pene Attilam trucidassent; nisi 
prouidus prius fugisset, et se suosque illico intra septa castrorum, quae 
plaustris uallata habebat, reclusisset. Quamuis fragili munimentum, tamen 
quaesierunt subsidium uitae, quibus paulo ante nullus poterat muralis 
agger obsistere. Thorismud autem, regis Theodoridi filius, qui cum Aetio 
collem anticipans, hostes de superiore loco proturbauerat, credens se ad 
agmina propria peruenire, nocte caeca ad hostium carpenta ignarus 
incurrit. Quem fortiter demicante quidam capite uulnerato equo deiecit, 
suorumque prouidentia liberatus, a proeliandi intentione desiit. Aetius 
uero similiter noctis confusione diuisus, quum inter hostes medius 
uagaretur, trepidus ne quid incidisset aduersi Gothis, inquirens, 
tandemque ad socia castra perueniens, reliquum noctis sentorum defensione 
transegit. Postera die luce orta, quum cadaueribus plenos campos 
aspicerent, nec audere Hunnos erumpere; suam arbitrantur esse uictoriam, 
scientesque Attilam, non nisi magna clade confusum, bello confugisse:  
quum tamen nil ageret uel prostratus abiectum, sed strepens armis, tubis 
canebat, incursionemque minabatur : uelut leo uenabulis praessus, 
speluncae aditus obambulans, nec audet insurgere, nec desinet fremetibus 
uicina terrere: sic bellicosissimus rex uictores suos turbabat inclusus. 
Conueniunt itaque Gothi Romanique, et quid agerent is de superato Attila 
deliberant. Placet eum obsidione fatigari, quia annonae copiam non 
habebat, quando ab ipsius sagittariis, intra septa castrorum locatis, 
crebris ictibus arceretur accessus. Fertur autem desperatis rebus 
praedictum regem adhuc et supremo magnanimem, equinis sellis construxisse 
pyram, seseque, si aduersarii irrumperent, flammis inicere uoluisse; ne 
aut aliquis eius uulnere laetaretur, aut in potestatem hostium tantarum 
gentium dominus perueniret.

[41] XLI. 
Verum inter has obsidionum moras Vesegothae regem, fili patrem requirunt, 
admirantes eius absentiam, dum felicitas fuerit subsecuta. Quumque diutius 
exploratum, ut uiris fortibus mos est, inter densissima cadauera 
repperissent, cantibus honoratum, inimicis spectantibus abstulerunt. 
Videres Gothorum globos dissonis uocibus confragosos, adhuc inter bella 
furentia funeri reddidisse culturam. Fundebantur lacrimae, sed quae uiris 
fortibus impendi solent : nam mors erat, sed Hunno teste gloriosa, unde 
hostium putaretur inclinata fore superbia, quando tanti regis efferri 
cadauer cum suis insignibus conspiciebant. At Gothi Theodorito adhuc iuxta 
soluentes, armis insonantibus regiam deferunt maiestatem, fortissimusque 
Thorismud bene gloriosus, manes carissimi patris, ut decebat filium, 
exequias prosecutus. Quod postquam peractum est, orbitatis dolore 
commotus, et uirtutis impetu, qua ualebat, dum inter reliquias Hunnorum 
mortem patris uindicare contendit, Aetium patriciumn ac si senioremn 
prudentiaque maturum, de hac parte consuluit, quid sibi esset in tempore 
faciendum. Ille uero metuens, ne Hunnis funditus interemptis, a Gothis 
Romanum praemeretur imperium, praebet hac suasione consilium, ut ad sedes 
proprias remearet regnumque, quod pater reliquerat, arriperet; ne germani 
eius, opibus adsumptis paternis, Vesegotharum regnum peruaderent, 
grauiterque dehinc cum suis, et quod peius est, miseriter pugnaret.  Quo 
responso non ambigue, ut datum est, sed pro sua potius utilitate 
susceptum, relictis Hunnis, redit ad Gallias. Sic humana fragilitas, dum 
suspicionibus occurrit, magna rerum agendarum occasione intercepitur. In 
hoc etenim famosissimo, et fortissimarum gentium bello ab utrisque 
partibus CLXIII milia caesa referuntur, exceptis XC milibus Gepidarum et 
Francorum, qui ante congressionem publicam noctu sibi occurrentes, mutuis 
concidere uulneribus, Francis pro Romanorum, Gepidis pro Hunnorum parte 
pugnantibus. Attila igitur cognita discessione Gothorum, quod de 
inopinatis colligi solet, et inimicorum magis aestimans dolum, diutius se 
intra castra continuit. Sed ubi hostium absentia sunt longa silentia 
consecuta, erigitur mens ad uictoriam, gaudia praesumuntur, atque potentis 
regis animus in antiqua fata reuertitur. Thorismud ergo patre mortuo, in 
campis statim Catalaunicis, ubi et pugnauerat, regia maiestate subuectus, 
Tolosam ingreditur. Illic licet fratrum et fortium turba gauderet, ipse 
tamen sic sua initia moderatus est, ut nullius repperiret de regni 
sucessione certamen.

[42] XLII. 
Attila uero nancta occasione de recessu Vesegotharum, et quod saepe 
optauerat, cernens hostium solutionem per partes, mox iam securus ad 
oppressionem Romanorum mouit procinctum, primaque adgressione Aquileiensem 
obsidet ciuitatem, quae est metropolis Venetiarum, in mucrone uel linguas 
Adriatici posita sinus. Cuius ab oriente muros Natissa amnis fluens, a 
monte Picis elambit, ibique quum diu multoque tempore obsidens nihil 
paenitus praeualeret, fortissimis intrinsecus Romanorum militibus 
resistentibus; exercitu iam murmurante, et discedere cupiente, Attila 
deambulans circa muros, dum utrum solueret castra, an adhuc remoraretur 
deliberat; animaduertit candidas aues, id est ciconias, quae in fastigio 
domorum nidificant, de ciuitate foetus suos trahere, atque contra morem 
per rura forinsecus conportare. Et ut hoc, sicut erat sagacissimus 
inquisitor, presensit, ad suos: � Respicite aues futurarum rerum prouidas 
perituram relinquere ciuitatem, casurasque arces periculo imminente 
deserere. Non hoc uacuum, non hoc credatur incertum; rebus praesciis 
consuetudinem mutat uentura formido �. Quid plura? Animus suorum rursus ad 
oppugnandum Aquileiam inflammatur. Qui, machinis constructis, omnibusque 
generibus tormentorum adhibitis, nec mora inuadunt ciuitatem, spoliant, 
diuidunt uastantque crudeliter, ita ut uix eius uestigia, ut appareat, 
reliquerint. Exhinc iam audaciores, et necdum Romanorum sanguine satiati, 
per reliquas Venetum ciuitates Hunni bacchabantur. Mediolanum quoque 
Liguriae metropolim, et quondam regiam urbem pari tenore deuastant; nec 
non et Ticinum aequali sorte deiciunt, uicinaque loca saeuientes allidunt, 
demoliunturque pene totam Italiam. Quumque ad Romam animus fuisset eius 
attentus accedere, sui eum, ut Priscus historicus refert, remouerunt, non 
urbi, cui inimici erant, consulentes : sed Alarici quondam Vesegotharum 
regis obicientes exemplo, ueriti regis sui fortunam, quia ille post 
fractam Romam non diu superuixerat, sed protinus rebus humanis excessit. 
Igitur dum eius animus ancipiti negotio inter ire, et non ire fluctuaret, 
secumque deliberans tardaret, placida ei legatio a Roma aduenit. Nam Leo 
papa per se ad eum accedit in Acrouentu Mamboleio, ubi Mincius amnis 
commeantium frequentatione transitur. Qui mox deposito exercitus furore, 
et rediens qua uenerat, id est, ultra Danubium, promissa pace discessit; 
illud pre omnibus denuntians, atque interminando decernens, grauiora se in 
Italiam illaturum, nisi ad se Honoriam Valentiniani principis germanam, 
filiam Placidiae Augustae, cum portione sibi regalium opum debita 
mitterent. Ferebatur enim quia haec Honoria, dum propter aulae decus, ad 
castitatem teneretur nutu fratris inclusa, clandestino eunucho misso, 
Attilam inuitasse, ut contra fratris potentiam eius patrociniis uteretur; 
prorsus indignum facinus, ut licentiam libidinis malo publico conpararet. 

[43] XLIII. 
Reuersus itaque Attila in sedes suas, et quasi otii paenitens, grauiterque 
ferens a bello cessare, ad orientis principem Marcianum legatos dirigit, 
prouinciarum testans uastationem, quod sibi promissum a Theodosio quondam 
imperatore minime persolueretur, et inhumanior solito suis hostibus, 
appareret. Haec tamen agens, ut erat uersutus et callidus, alibi minatus, 
alibi arma sua commouit, et quod restabat indignationi, faciem in 
Vesegothas retorsit. Sed non eum, quem de Romanis, reportauit euentum. Nam 
per dissimiles anteriores uias recurrens, Alanorum partem trans flumen 
Ligeris considentem statuit suae redigere dicioni, quatenus mutata per 
ipsos belli facie, terribilior immineret. Igitur ab Dacia, et Pannonia 
prouinciis, in quibus tunc Hunni cum diuersis subditis nationibus 
insidebant, egrediens Attila, in Alanos mouit procinctum. Sed Thorismud 
rex Vesegotharum fraudem Attilae non impari subtilitate presentiens, ad 
AIanos tota subtilitate prius aduenit; ibique superuenientis iam Atillae 
motibus preparatus occurrit, consertoque proelio, pene simili eum tenore, 
ut prius in campos Catalaunicos, a spe remouit uictoriae, fugatumque a 
partibus suis sine triumpho remittens, in sedes proprias fugere compulit. 
Sic Attila famosus, et multarum uictoriarum dominus, dum quaerit famam 
perditoris abicere; et quod prius a Vesegothis pertulerat abolere; 
geminata sustenuit, ingloriosusque recessit. Thorismud uero repulsis ab 
AIanis Hunnorum cateruis, sine aliqua suorum laesione Tolosam migrauit, 
suorumque quieta pace composita, tertio anno regni sui aegrotans, dum 
sanguinem tollit de uena, ab Ascalcruo cliente inimicos nuntiante, armis 
subtractis, peremptus est. Una tamen manu, quam liberam habebat, scabellum 
tenens, sanguinis sui extitit ultor, aliquantos insidiantes sibi 
extinguens.

[44] XLIV. 
Post cuius decessum Theoderidus germanus eius Vesaegotharum in regno 
succedens, mox Riciarium Soeuorum regem cognatum suum repperit inimicum. 
Hic etenim Riciarius affinitatem Theoderidi praesumens, uniuersam pene 
Hispaniam sibi credidit occupandam; iudicans oportunum tempus subreptionis 
incomposita initia temptare regnantis. Quibus antea Gallicia et Lysitania 
sedes fuere, quae in dextro latere Hispaniae per ripam Oceani porriguntur, 
habentes ab oriente Austrogoniam, ab occidente in promuntorio sacrum 
Scipionis Romani ducis monumentum, a septentrione Oceanum, a meridie 
Lusitaniam, et fluuium Tagum, qui arenis suis permiscens auri metalla, 
trahit cum limi uilitate diuitias. Exinde ergo exiens Riciarius rex 
Sueuorum, nititur totam Hisaniam occupare. Cui Theodoridus cognatus suus, 
ut erat moderatus, legatos mittens, pacifice dixit, ut non solum recederet 
a finibus alienis, uerum etiam nec temptare praesumeret, odium sibi tali 
ambitione acquirens. Ille uero animo praetumido ait: � Si hic murmuras, et 
me uenire causaris : Tolosam, ubi tu sedes, ueniam; ibi, si uales, resiste 
�. His auditis, aegre tulit Theodoridus, compacatusque cum caeteris 
gentibus, arma mouit in Sueuos, Burgundionum quoque Gnudiacum, et 
Hilpericum reges auxiliares habens, sibique deuotos. Ventum est ad 
certamen iuxta flumen Urbium, quod inter Asturicam Hiberiamque 
praetermeat; consertoque proelio, Theodericus cum Vesegothis, qui ex iuxta 
parte pugnabat, uictor efficitur; Sueuorum gentes pene cunctas usque ad 
internicionem prosternens. Quorum rex Riciarius, relicta infesta uictoria, 
hostem fugiens, in nauim conscendit, aduersaque procella Tyrrheni ostii 
repercussus, Vesegotharum est manibus redditus, miserabilem non differens 
mortem, cum elementa mutauerit. Theoderidus uero uictor existens, subactis 
pepercit, nec ultra certamina saeuire permisit, praaeponens Sueuis, quos 
subiegerat, clientem Athiulfum. Qui in breui animum ad praeuaricationem ex 
Sueuorum suasionibus commutans, neglexit imperata conplere, potius 
tyrranica elatione superbiens, credensque se ea uirtute prouinciam 
obtinere, qua dudum cum domino suo ea subigisset. Is siquidem erat 
Warnorum stirpe genitus, longe a Gothici sanguinis nobilitate seiunctus; 
idcirco nec libertati studens, nec patrono fidem seruans. Quo comperto, 
Theodoridus mox contra eum, qui eum de regno peruaso deicerent, 
destinauit. Qui uenientes, sine mora in primo eum certamine superantes, 
congruam factorum eius ab eo exegerunt ultionem. Captus namque, et suorum 
solacio destitutus, capite plectitur; sensitque tandem iratum, qui 
propitium dominum crediderat contemnendum. Tunc Sueui rectoris sui 
interitum contuentes, locorum sacerdotes ad Theoderidum supplices 
direxerunt. Quos ille pontificali reuerentia suscipiens, non solum 
impunitatem Sueuorum indulsit; sed  et ut sibi de suo genere principem 
constituerent flexus pietate concessit. Quod et factum est, et Remismundum 
sibi Sueui regulum ordinauerunt. His peractis, paceque cunctis munitis, 
tertio decimo regni sui anno Theoderidus occubuit.

[45] XLV. 
Cui frater Eurichus percupida festinatione succedens, saeua suspicione 
pulsatus est. Nam dum haec circa Vesegotharum gente et alia nonnulla 
geruntur, Valentinianus imperator dolo Maximi occisus est, et ipse Maximus 
tyrrannico more regnum inuasit. Quod audiens Gyzericus rex Wandalorum, ab 
Africa armata classe in Italiam uenit, Rommque ingressus, cuncta deuastat. 
Maximus uero fugiens, a quodam Urso milite Romano interemptus est. Post 
quem, iussu Marciani imperatoris orientalis, Maioriano occidentale 
suscepit imperium gubernandum. Sed et ipse non diu regnans, dum contra 
Alanos, qui Gallias infestabant, mouisset procinctum, Dertonae iuxta 
fluuium Ira cognomento occiditur. Cuius locum Seuerus inuasit, qui tertio 
anno imperii sui Romae obiit. Quod cernens Leo imperator, qui in orientali 
regno Marciano successerat, Anthemium patricium suum ordinans, Romae 
principem distinauit. Qui ueniens ilico Ricimerem generum suum contra 
Alanos direxit, uirum egregium, et pene tunc in Italia ad exercitum 
singularem. Qui multitudinem Alanorum, et regem eorum Beorgum in primo 
statim certamine superatos, internicioni prostrauit. Euricus ergo, 
Vesegotharum rex, crebram mutationem Romanorum principum cernens, Gallias 
suo iure nisus est occupare. Quod comperiens Anthemius imperator, protinus 
Britonum solacia postulauit. Quorum rex Riothimus cum duodecim milibus 
ueniens, in Biturigas ciuitatem Oceano e nauibus egressus, susceptus est. 
Ad quos rex Vesegotharum Euricus innumerum ductans aduenit exercitum, 
diuque pugnans, Riothimum Britonum regem, antequam Romani in eius 
societate coiungerentur, superauit. Qui ampla parte exercitus amissa, cum 
quibus potuit fugiens, ad Burgundionum gentem uicinam, Romanis in eo 
tempore foederatam, aduenit. Euricus uero, rex Vesegotharum, Aruemam 
Galliae ciuitatem occupauit, Anthemio principe iam defuncto: qui cum 
Ricimere genero ano intestino bello saeuiens, Romaniam triuerat, ipseque a 
genero peremptus, regnum reliquid Olibrio. Quo tempore in Constantinopoli 
Aspar primus patriciorum, et Gothorum genere clarus, cum Ardabure et 
Patriciolo filiis, illo quidem olim patricio, hoc autem Caesare, generoque 
Leonis principis appellato, spadonum ensibus in palatio uulneratus 
interiit. Et nec dum Olibrio octauo mense in regnum ingresso obeunte, 
Glycerius apud Rauennam plus praesumptione, quam electione Caesar effectus 
est. Quem anno uix expleto, Nepus Marcellini quondam patricii sororis 
filius, a regno deiciens, in portu Romano episcopum ordinauit. Tantas 
uarietates mutationesque Euricus cernens, ut diximus superius, Aruernam 
occupans ciuitatem, ubi tunc Romanorum dux praeerat Decius, nobilissimus 
senator, et dudum Auiti imperatoris, qui ad paucos dies regnum inuaserat, 
filius. Nam hic ante Olibrium paucos dies tenens imperium, ultro recessit 
Placentiam, ibique episcopus est ordinatus. Huius ergo filius Decius diu 
certans cum Vesegothis, nec ualens antestare, relicta patria maximeque 
urbe Aruernate hosti, ad tutiora se loca collegit. Quod audiens Nepos 
imperator, praecepit Decio, relictis Galliis ad se uenire, in locum eius 
Oreste magistro militum ordinata : qui Orestes suscepto exercitu, et 
contra hostes egrediens, a Roma Rauennam peruenit, ibique remoratus, 
Augustulum filium suum imperatorem efficit. Quo comperto, Nepos fugit in 
Dalmatias, ibique defecit priuatus a regno, ubi iam Glycerius dudum 
imperator episcopatum Salonitanum habebat;  Augustulo uero a patre Oreste 
in Rauenna imperatore ordinato.

[46] XLVI. 
Non multum post Odouacer, Torcilingorum rex, habens secum Scyros, Herulos, 
diuersarumque gentium auxiliarios, Italiam occupauit, et Oreste 
interfecto, Augustulum filium eius de regno pulsum, in Lucullano Campaniae 
castello exilii poena damnauit. Sic quoque Hesperium Romanae gentis 
imperium, quod septingentesimo nono urbis conditae anno primus Angustorum 
Octauianus Augustus tenere coepit, cum hoc Augustulo periit, anno 
decessorum praedecessorumue regni quingentesimo uicesimo secundo, Gothorum 
dehinc regibus Romam, Italiamque tenentibus. Interea Odouacer rex gentium 
omni Italia subiugata, ut terrorem suum Romanis indicaret, mox initio 
regni sui Brachilam comitem apud Rauennam occidit, regnoque suo 
confortato, pene per quattuordecim annos usque ad Theodorici praesentiam, 
de quo in subsequentibus dicturi sumus, obtinuit. Interim tamen ad eum 
ordinem, unde digressi sumus, redeamus.

[47] XLVII. 
Euricus, rex Vesegotharum, Romani regni uacillationem cernens, Arelatum et 
Massiliam propriae subdidit dicioni. Gezericus etenim Wandalorum rex suis 
eum muneribus ad ad ista committenda illexit; quatenus ipse Leonis, uel 
Zenonis insidias, quas contra eum direxerant, praecaueret; egitque ut 
orientale imperium Ostrogothae, Hesperium Vesegothae uastarent, ut in 
utraque republica hostibus decementibus, ipse in Africa quietus regnaret. 
Quod Euricus grato suscipiens animo, totas Hispanias, Galliasque sibi iam 
iure proprio tenens, simul quoque et Burguniones subegit, Arelatoque 
degens, nono decimo anno regni sui uita priuatus est. Huic successit 
proprius filius Alaricus, qui nonus in numero ab illo Alarico magno regnum 
adeptus est Vesegotharum. Nam pari tenore, ut de Augustulo superius 
diximus, et in Alaricis prouenisse cognoscitur, in eis saepe regna 
deficiunt, a quorum nominibus inchoant. Quo interim nos praetermisso, 
sicut promisimus, omnem Gothorum texamus originem. Et quia dum utraeque 
gentes, tam Ostrogothae, quam etiam Vesegothae in uno essent, ut ualui, 
maiorum sequens dicta reuolui, diuisosque Vesegothas ab Ostrogothis ad 
liquidum sum prosecutus : necesse nobis est, iterum ad antiquas eorum 
Scythicas sedes redire, et Ostrogotharum genealogiam actusque pari tenore 
exponere.

[48] XLVIII.  
Ostrogothae Ermanarici regis sui decessione Vesegothis diuisi, Hunnorum 
subditi dicioni, in eadem patria remorati sunt; Winithario tamen Amalo 
principatus sui insignia retinente. Qui aui Ataulfi uirtutem imitatus, 
quamuis Ermanarici felicitate inferior, tamen moleste ferens Hunnorum 
imperio subiacere, paululum se subtrahebat ab illis, suamque dum nititur 
ostendere uirtutem, in Antarum fines mouit procinctum, eosque dum 
aggreditur, prima congressione superatus : deinde fortiter egit, regemque 
eorum Box nomine cum filiis suis et LXX primatibus in exemplo terroris 
cruci adfixit, ut dediticiis metum cadauera pendentium geminarent. Sed 
quum tali libertate uix anni spatio imperasset, non est passus Balamber, 
rex Hunnorum, sed ascito ad se Sigismundo, Hunimundi magni filio, qui 
iuramenti sui et fidei memor cum ampla parte Gothorum Hunnorum imperio 
subiacebat, renouatoque cum eo foedere, super Winitharium duxit exercitum; 
diuque certantibus, primo et secundo certamine Winitharius uincit. Nec 
ualet aliquis commemorare quantam stragem de Hunnorum Winitharius fecit 
exercitu. Tertio uero proelio subreptionis auxilio ad fluuium nomine Erac, 
dum uterque ad se uenissent, Balamber sagitta missa caput Winitharii 
saucians, interemit; neptemque eius Waladamarcam sibi in coniugio 
copulans, iam omnem in pace Gothorum populum subactum possedit : ita 
tamen, ut genti Gothorum semper unus proprius regulus, quamuis Hunnorum 
consilio, imperaret. Et mox defuncto Winithario, rexit eos Hunimundus 
filius quondam regis potentissimi Ermanarici, acer in bello, totiusque 
corporis pulchritudine pollens : qui post haec contra Sueuorum gentem 
feliciter dimicauit. Eoque defuncto, successit Thorismud, filius eius 
flore iuuentutis ornatus, qui secundo principatus sui anno contra Gepidas 
mouit exercitum; magnaque de illis potitus uictoria, casu equi dicitur 
interemptus. Quo defuncto, sic eum luxerunt Ostrogothae, ut quadraginta, 
per annos in eius locum rex alius non succederet; quatenus et illius 
memoriae semperum haberent in ore, et tempus accederet, quo Walamir 
habitum repararet uirilem, qui erat ex consobrino eius genitus Wandalario; 
quia filius eius, ut superius diximus, Berismud, iam contempta 
Ostrogotharum gente propter Hunnorum dominio, ad partes Hesperias 
Vesegotharum fuisset gentem secutus, de quo et ortus est Vedericus. 
Vederico quoque filius natus est Eutharicus, qui iunctus Amalasuentae 
filiae Theodorici, item Amalorum stirpe iam diuisam coniunxit, et genuit 
Athalaricum, et Mathesuentam. Sed quia Athalaricus in annis puerilibus 
defunctus est, Mathesuenta Constantinopolim inlata, de secundo uiro, id 
est Gemano fratruele Iustiniani imperatoris genuit postumum filium, quem 
nominauit Germanum.
Sed nobis, ut ordo, quem coepimus decurrat, ad Wandalarii sobolem, quae 
trino flore pululabat, redeundum est. Hic enim Wandalarius fratruelis 
Ermanarici, et suprascripti Thorismundi consubrinus, tribus editis 
liberis, in gente Amala gloriatus est, id est Walamir, Theodemir, Widieir. 
Ex quibus per successionem parentum Walamir in regno conscendit, adhuc 
Hunnis eos inter alias gentes generaliter optinentibus. Eratque tunc in 
tribus his germanis contemplatio grata, quando mirabilis Theodemir pro 
fratris Walamir militabat imperio. Walamir uero pro altero iubebat 
ornando, Widemir seruire pro fratribus aestimabat. Sic eis mutua 
affectione se tuentibus, nulli paenitus deerat regnum, quod utrique in sua 
pace tenebant. Ita tamen, ut saepe dictum est, imperabant, ut ipsi Attilae 
Hunnorum regis imperio deseruirent. Quibus nec contra parentes Vesegothas 
licuisset recusare certamen; sed necessitas domini etiam si parricidium 
iubet, implendum est. Nec aliter ab Hunnorum dominio diuelli potuit gens 
aliqua Scythica, nisi optata cunctis nationibus in commune, et Romanis 
mors Attilae prouenerit, quae tam fuit utilis, ut uita mirabilis. 

[49] XLIX. 
Attila, ut Priscus historicus refert, extinctionis suae tempore puellam 
Ildico nomine, decoram ualde, sibi in matrimonium post innumerabiles 
uxores, ut mos erat gentis illius, socians :  eiusque in nuptiis magna 
hilaritate resolutus, uino somnoque grauatus, resupinus iacebat, redundans 
sanguis, qui ei solite de naribus effluebat, dum consuetis meatibus 
impeditur, itinere ferali faucibus illapsus extinxit. Ita glorioso per 
bella regi temulentia pudendos exitum dedit. Sequenti uero luce, quum 
magna pars diei fuisset exempta, ministri regii triste aliquid 
suspicantes, post clamores maximos fores effringunt, inueniuntque Attilae 
sine uulnere necem sanguinis effusione peractam, puellamque demisso uultu 
sub uelamine lacrimantem. Tunc, ut gentis illius mos est, crinium parte 
truncata, informes facies cauis turpauere uulneribus, ut proeliator 
eximius non femineis lamentationibus et lacrimis, sed sanguine lugeretur 
uirile. De quo id accessit mirabile, ut Marciano principi orientis de tam 
feroci hoste sollicito in somnis diuinitas adsistens, arcum Attilae in 
eadem nocte fractum ostenderet, quasi quod gens ipsa eo telo multum 
praesumat. Hoc Priscus historicus uera se dicit adtestatione probare. Nam 
in tantum magnis imperiis Attila terribilis habitus est, ut eius mortem in 
locum muneris superna regnantibus indicarent. Cuius manes quibus modis a 
sua gente honorati sunt, pauca de multis dicere non omittamus. In mediis 
siquidem campis, et intra tenturia serica cadauere collocato, spectaculum 
admirandum et sollemniter exhibetur. Nam de tota gente Hunnorum lectissimi 
equites in eo loco, quo erat positus, in modum Circensium cursibus 
ambientes, facta eius cantu funereo tali ordine referebant. � Praecipuus 
Hunnorum rex Attila, patre genitus Mundzucco, fortissimarum gentium 
dominus, qui inaudita ante se potentia solus Scythica, et Germanica regna 
possedit, necnon utraque Romanae urbis imperia captis ciuitatibus terruit; 
et ne praedae reliqua subderent, placatus praecibus, annuum uectigal 
accepit. Quumque haec omnia prouentu felicitatis egerit, non uulnere 
hostium, non fraude suorum, sed gente incolumi inter gaudia Iaetus, sine 
sensu doloris occubuit. Quis ergo hunc dicat exitum, quem nullus aestimat 
uindicandum? � Postquam talibus lamentis est defletus, strauam super 
tumulum eius, quam appellant ipsi, ingenti commessatione concelebrant; et 
contraria inuicem sibi copulantes, luctum funereum mixto gaudio 
explicabant, noctuque secreto cadauer est terra reconditum. Cuius fercula 
primum auro, secundum argento, tertium ferri rigore communiunt : 
significantes tali argumento potentissimo regi omnia conuenisse: ferrum, 
quod gentes edomuit, aurum et argentum, quod ornatum reipublicae utriusque 
acceperit. Addunt arma hostium caedibus acquisita, faleras uario gemmarum 
fulgore praetiosas, et diuersi generis insignia, quibus colitur aulicum 
decus. Et, ut tot et tantis diuitiis humana curiositas arceretur, operi 
deputatos detestabili mercede trucidarunt, emersitque momentanea mors 
sepelientibus cum sepulto.

[50] L. 
Talibus peractis, ut solent animi iuuenum ambitu potentiae concitari, 
inter successores Attilae de regno  orta contentio est; et dum inconsulte 
imperare cupiunt cuncti, omnes simul imperium perdidere. Sic frequenter 
regna grauat copia, quam inopia successorum. Nam fili Attilae, quorum per 
licentiam libidinis pene populus fuit, gentes sibi diuidi aequa sorte 
poscebant, ut ad instar familiae bellicosi regis cum populis mitterentur 
in sortem. Quod dum Gepidarum rex comperit Ardaricus, indignatus de tot 
gentibus, uelut uilissimorum mancipiorum condicione tractari, contra 
filios Attilae primus insurgit, illatumque seruiendi pudore secuta 
felicitate detersit : nec solum suam gentem, sed et caeteras, quae pariter 
praemebantur, sua discessione absoluit : quia facile omnes appetunt, quae 
pro cunctorum utilitate temptatur. In mutuum igitur armantur exitium, 
bellumque committitur in Pannonia, iuxta flumen, cui nomen est Nedad. 
Illic concursus factus est gentium uariarum, quas Attila in sua tenuerat 
dicione. Diuiduntur regna cum populis, fiuntque ex uno corpore membra 
diuersa; nec quae unius passioni compaterentur, sed quae exciso capite in 
inuicem insanirent; quae numquam contra se pares inuenerant, nisi ipsi 
mutuis se uulneribus sauciantes, seipsas discerperent fortissimae 
nationes. Nam ibi admirandum reor fuisse spectaculum, ubi cernere erat 
cunctis, pugnantem Gothum ense furentem, Gepidam in uulnere suorum cuncta 
tela frangentem, Sueuum pede, Hunnum sagitta praesumere, Alanum graui, 
Herulum leui armatura aciem instruere. Post multos ergo grauesque 
conflictus fauit Gepidis inopinata uictoria. Nam XXX fere milia tam 
Hunnorum, quam aliarum gentium, quae Hunnis ferebant auxilium, Ardarici 
gladius conspiratiorumque peremit. In quo proelio filius Attilae maior 
natu, nomine Ellac, occiditiur : quem tantum parens super caeteros amasse 
perhibebatur, ut eum cunctis diuersisque filiis suis in regno preferret : 
sed non fuit uoto patris fortuna consentiens. Nam post multas hostium 
caedes sic uiriliter eum constat peremptum, ut tam gloriosum superstes 
pater optasset interitum. Reliqui uero germani eius eo occiso fugantur 
iuxta litus Pontici maris, ubi prius Gothos sedisse descripsimus. Cessere 
itaque Hunni, quibus cedere putabatur uniuersitas. Adeo discidium 
perniciosa res est, ut diuisi corruerint, qui adunatis uiribus 
territabant. Haec causa Ardarici regis Gepidarum felix adfuit diuersis 
nationibus, qui Hunnorum regimini inuiti famulabantur, eorumque diu 
maestissimos animos ad hilaritatem libertatis uotiuae erexit; uenientesque 
multi per legatos suos ad solum Romanorum, et a principe tunc Marciano 
gratissime suscepti, distributas sedes, quas incolerent, accepere. Nam 
Gepidae Hunnorum sibi sedes uiribus uindicantes, totius Daciae fines uelut 
uictores potiti, nihil aliud a Romano imperio, nisi pacem et annua 
sollennia, ut strenui uiri, amica pactione postulauere. Quod et libens 
tunc annuit imperator, et usque nunc consuetum donum est. Nam gens ipsa a 
Romano suscipit principe. Gothi uero cernentes Gepidas Hunnorum sedes sibi 
defendere, Hunnorumque populum suas antiquas sedes occupare, maluerunt a 
Romano regno terras petere, quam cum discrimine suo inuadere alienas, 
accipientes Pannoniam, quae in longa porrecta planitie habet ab oriente 
Moesiam superiorem, a meridie Dalmatiam, ab occasu Noricum, a septentrione 
Danubium. Ornata patria, ciuitatibus plurimis, quarum prima Sirmis, 
extrema Vindomina. Sauromatae uero, quos Sarmatas dicimus, et Cemandri, et 
quidam ex Hunnis in parte Illyrici ad Castrum Martenam sedes sibi datas 
coluere. Ex quo genere fuit Bliuila dux Pentapolitanus, eiusque germanus 
Froilas, et nostri temporis Bessa patricius. Sciri uero, et Satagarii, et 
caeteri Alanorum cum duce suo nomine Candax Scythiam minorem, 
inferioremque Moesiam accepere. Cuius Candacis Alanowamuthis patris mei 
genitor Peria, id est, meus auus, notarius; quousque Candax ipse uiueret 
fuit, eiusque germanae filius Gunthigis, qui et Baza dicebatur, magister 
militum, filius Andagis, filii Andalae, de prosapia Amalorum descendes. 
Ego item, quamuis agrammatus, Iornandes, ante conuersionem meam notarius 
fui. Rugi uero, aliaeque nationes nonnullae Biozimetas, Scandiopolim, ut 
incolerent, petiuere. Hernac quoque iunior Attilae filius cum suis in 
extremo minoris Scythiae sedes delegit. Emnetzar et Uzindur consanguinei 
eius in Dacia Ripensi. Uto et Iscalmus, qui ea potiti sunt, multique 
Hunnorum passim proruentes tunc se in Romaniam dederunt. E quibus nunc 
usque Sacromontisii, et Fosatisii dicuntur.

[51] LI.
Erant siquidem et alii Gothi, qui dicuntur Minores, populus inmensus, cum 
suo pontifice, ipsoque primate Vulfila, qui eis dicitur et litteras 
instituisse, hodieque sunt in Moesia regione incolentes Eucopolitanam. Ad 
pedes enim montis gens multa sedit pauper et imbellis, nihil abundans, 
nisi armento diuersi generis pecorum, et pascuis, siluaque lignorum, parum 
habens tritici, caeterarumque specierum est terra fecunda. Vineas uero nec 
si sunt alibi, certi eorum cognoscent, ex uicinis locis sibi uinum 
negotiantes; nam lacte aluntur.

[52] LII. 
Plerique ergo, ut ad gentem, unde agitur reuertamur, id est Ostrogotharum, 
qui in Pannonia sub rege Walemir eiusque germani Theodemir et Widemir 
morabantur, quamuis diuisa loca, consilia tamen unita. Nam Walemir inter 
Scarniungam et Aquam nigram fluuios, Theodemir iuxta lacum Pelsodis, 
Widemir inter utrosque manebat. Contigit ergo, ut Attilae fili contra 
Gothos, quasi desertores dominationis suae, uelut fugacia mancipia 
requirentes uenirent; ignarisque aliis fratribus super Walemir solum 
inruerent. Quos tamen ille, quamuis cum paucis, excepit; diuque fatigatos 
ita prostrauit, ut uix pars aliqua hostium remaneret, quae in fugam uersa, 
eas partes Scythiae peteret, quas Danubii amnis fluenta praetermeant, quae 
lingua sua Hunniuar appeIlant. Eoque tempore quum ad fratrem Theodemirem 
gaudii nuntium direxisset, eo mox die nuntius ueniens felicius in domo 
Theodemiris reperit gaudium. Ipso siquidem die Theodoricus eius filius, 
quamuis de Erelieua concubina, bonae tamen spei puerulus natus erat. Post 
tempus ergo non multum rex Walemir, eiusque germani Theodemir et Widemir, 
consueta dum traderent dona a principe Marciano, quae ad instar strenuae 
gentis acceperunt, ut pacis foedera custodirent, missa legatione ad 
imperatorem, uident Theodericum Triarii filium, et hunc genere Gothico, 
alia tamen stirpe, non Amala procreatum, omnino florentem cum suis, 
Romanorumque amicitiis iunctum, et annua sollemnia consequentem, et se 
tantum despici. Illico furore commoti arma arripiunt, et Illyricum pene 
totum discurrentes in praedam deuastant. Sed statim imperator animo mutato 
ad pristinam recurrit amicitiam, missaque legatione, tam praeterita cum 
instantibus munera tribuit, quam etiam de futuro sine aliqua controuersia 
tribuere compromittit; pacisque obsidem ab eis, quem supra rettulimus, 
Theodoricum, infantulum Theodemiris accepit. Qui iam septem annorum 
incrementa conscendens, octauum intrauerat annum. Quem dum pater cunctatur 
daret, patruus Walemir exstitit supplicator, tantum ut pax firma inter 
Romanos Gothosque maneret. Datus igitur Theodoricus obses a Gothis, 
ducitur ad urbem Constantinopolitanam Leoni principi; et quia puerulus 
elegans erat, meruit gratiam imperialem habere.

[53] LIII. 
Postquam ergo firma pax Gothorum cum Romanis effecta est, uidentes Gothi 
non sibi sufficere ea quae ab imperatore acciperent solacia, simulque 
cupientes ostentare uirtutem, coeperunt uicinas gentes circumcirca 
praedari; primum contra Satagas, qui interiorem Pannoniam possidebant, 
arma mouentes. Quod ubi rex Hunnorum Dinzio, filius Attilae, cognouisset; 
collectis secum qui adhuc uidebantur, quamuis pauci eius tamen sub imperio 
remansisse, Ulzingures, Angisciros, Bittugores, Bardores, ueniens ad 
Bassianam Pannoniae ciuitatem, eamque circumuallans, fines eius coepit 
praedari. Quod comperto Gothi, ubi erant, expeditionemque soluentes, quam 
contra Satagas collegerant, in Hunnos conuertunt; et sic eos suis a 
finibus inglorios pepulerunt, ut iam ex illo tempore, qui remanserunt 
Hunni, et usque hactenus, Gothorum arma formident. Quiescente uero tandem 
Hunnorum gente a Gothis, Hunimundus Sueuorum dux, dum ad praedandas 
Dalmatias transit, armenta Gothorum in campis errantia depraedauit : quia 
Dalmatia Sueuia uicina erat, nec a Pannoniis multum distabat, praesertim 
ubi tunc Gothi residebant. Quid plurimum? Hunimundo cum Sueuis uastatis 
Dalmatiis ad sua reuertente, Theodemir germanus Walamiris regis Gothorum, 
non tantum iacturam armentorum dolens, quantum metuens ne Sueui, si impune 
hoc lucrarentur, ad maiorem licentiam prosilirent, sic uigilauit in eorum 
transitu, ut intempesta nocte dormientes inuaderet ad lacum Pelsodis, 
consertoque inopinato proelio, ita eos oppressit, ut etiam ipsum regem 
Hunimundo capto, omnem exercitum eius, qui gladium euasissent, Gothorum 
subderet seruituti. Et dum multum esset amator misericordiae, facta 
ultione, ueniam condonauit, reconciliatusque cum Sueuis, eundem quem 
ceperat adoptans sibi filium, remisit cum suis in Sueuiam. Sed ilIe 
immemor paternae gratiae, post aliquod tempus conceptum dolum parturiens, 
Scirorumque gente incitauit, qui tunc supra Danubium consedebant, et cum 
Gothis pacifice morabantur; quatenus scissi ab eorum foedere, secumque 
iuncti, in arma prosilirent, gentemque Gothorum inuaderent. Tunc Gothis 
nihil mali sperantibus, praesertim de utrisque amicis uicinis confisis, 
bellum exurgit ex improuiso, coactique necessitate ad arma confugiunt; 
solitoque certamine arrepto; se suamque iniuriam ulciscuntur. In eo 
siquidem proelio rex eorum Walemir, dum equo insidens ad cohortandos suos 
ante aciem curreret, proturbatus equus corruit, sessoremque suum deiecit; 
qui mox inimicorum lanceis confossus, interemptus est. Gothi uero tam 
regis sui mortem, quam suam iniuriam a rebellionibus exigentes, ita sunt 
proeliati, ut pene de gente Scirorum, nisi qui nomen ipsud ferrent; et hi 
cum dedecore, non remansissent, sic omnes extinxerunt.

[54] LIV. 
Quorum exitium Suauorum reges Hunimundus et Alaricus ueriti, in Gothos 
arma mouerunt, freti auxilio Sarmatarum, qui cum Beuga et Babai regibus 
suis auxiliariis eorum deuenissent, ipsasque Scirorum reliquias, quasi ad 
ultionem suam acrius pugnaturas accersentes cum Edica et Vulfo eorum 
primatibus, habuerunt simul secum tam Gepidas, quam ex gente Rugorum non 
parua solacia; caeterisque hinc inde collectis, ingentem multitudinem 
adgregantes, ad amnem Bolliam in Pannoniis castra metati sunt. Gothi tunc 
Walemire defuncto, ad fratrem eius Theodemir confugerunt. Qui, quamuis 
dudum cum fratribus regnans, tamen auctioris potestatis insignia sumens. 
Widimere fratre iuniore accito, et cum ipso curas belli partitus, coactus 
ad arma prosiliuit; consertoque proelio, superior pars inuenitur Gothorum, 
adeo ut campus inimicorum corruentium cruore madefactus, ut rubrum pelagus 
appareret; armaque et cadauera in modum collium cumulata, campum plus per 
decem milibus oppleuerunt. Quod Gothi cernentes, ineffabili exsultatione 
laetantur, eo quod et regis sui Walemiris sanguinem, et suam iniuriam cum 
maxima inimicorum strage ulciscerentur. De uero innumeranda uariaque 
multitudine hostium, qui ualuerunt euadere, effugati uix ad sua inglorii 
peruenerunt.

[55] LV. 
Post certum uero tempus instanti hiemali frigore, amneque Danubii solite 
congelato (nam istiusmodi fluuius ita rigecit, ut in silicis modum uelut 
uehat exercitum pedestrem, plaustraque et traculas, uel quidquid uehiculi 
fuerit, nec cymbarum indigeat lintre) : sic ergo eum gelatum Theodemir 
Gothorum rex cernens, pedestrem ducit exercitum; emensoque Danubio Suauis, 
improuisus a tergo apparuit. Nam regio illa Sueuorum ab oriente Baiobaros 
habet, ab occidente Francos, a meridie Burgundiones, a septentrione 
Thuringos. Quibus Sueuis tunc iuncti Alemanni etiam aderant, ipsique Alpes 
erectas omnino regentes : unde nonnulla fluente Danubium influunt, nimio 
cum sono uergentia. Hic ergo taliterque munito loco, rex Theodemir hiemis 
tempore Gothorum ductauit exercitum, et tam Sueuorum gentem, quam etiam 
Alamannorum utrasque ad inuicem foederatas, deuicit, uastauit, et pene 
subegit. Inde quoque uictor ad proprias sedes, id est, Pannonias 
reuertens, Theodoricum filium suum, quem Constantinopolim obsidem dederat, 
a Leone imperatore remissum cum magnis muneribus gratanter excepit. Qui 
Theodoricus iam aduliscentiae annos contingens, expleta pueritia, octauum 
decimum peragens annum, adscitis certis ex satellitibus patris, ex populo 
amatores sibi, clientesque consociauit, pene sex milia uiros; cum quibus 
inscio patre, emenso Danubio, super Babai Sarmatarum rege discurrit, qui 
tunc de Camundo duce Romanorum uictoria potitus, superbiae tumore 
regnabat, eumque superueniens Theodoricus interemit, familiamque et censum 
depraedans, ad genitorem suum cum uictoria repedauit. Singidonum dehinc 
ciuitatem, quam ipsi Sarmatae occupassent, inuadens, non Romanis reddidit, 
sed suae subdedit dicioni.

[56] LVI. 
Minuentibus deinde hinc inde uicinarum gentium spoliis coepit et Gothis 
uictus, uestitusque deesse, et hominibus, quibus dudum bella alimoniam 
prestitissent, pax coepit esse contraria; omnesque cum magno clamore ad 
regem Theodemir accedentes Gothi orant, quacumque parte uellet, et 
ductaret exercitum. Qui accito germano, missaque sorte, hortatus est, ut 
ille in partem Italiae, ubi tunc Glycerius regnabat imperator, ipse uero 
ceu fortior ad fortius regnum accederet, orientale quidem : quod et factum 
est. Et mox Widemir Italiae terras intrauit, et extremum fati munus 
reddens, rebus excessit humanis, successorem relinquens regni Widemir 
filium suum. Quem GIycerius imperator muneribus datis, de Italia ad 
Gallias transtulit, quae a diuersis circumcirca gentibus premebantur : 
adserens uicinos ibi Vesegothas eorum parentes regnare. Quid multa? 
Widemir, acceptis muneribus simulque mandata a Glycerio imperatore, 
Gallias tendit, seseque cum parentibus Vesegothis iungens, unum corpus 
efficitur, ut dudum fuerat; et sic Gallias, Hispaniasque tenentes suo iure 
defendunt, ut nullus sibi alius praeualeret. Theodemir autem frater senior 
cum suis transit Saum amnem, Sarmatis militibusque interminans bellum, si 
aliquis ei obstaret. Quod illi uerentes, quiescunt; imo nec praeualent ad 
tantam multitudinem. Videns Theodemir undique sibi prospera prouenire, 
Naissum primam urbem inuadit IIlyrici :filioque suo Theodorico consciatus 
adstat, et in uillam comites per castrum Herculis transmisit Ulpianam. Qui 
uenientes, tam eam, quam et opes mox in deditione accipiunt, nonullaque 
loca Illyrici inaccessibilia sibi primum peruia faciunt. Nam Heracliam et 
Larissam ciuitates Thessaliae primum praeda capta, iure bellico potiuntur. 
Theodemir uero rex animaduertens felicitatem suam, quam etiam filii; nec 
hac tamen contentus, egrediens Naisitanam urbem, paucis ad custodiam 
derelictis, ipse Thessalonicam petiit, in qua Clarianus patricius a 
principe directus, cum exercitu morabatur. Qui dum uideret uallo muniri 
Thessalonicam, nec se eorum conatibus posse resistere, missa legatione ad 
Theodemir regem, muneribusque oblatis, ab obsidione eum urbis retorquet. 
Initoque foedere, Romanus ductor cum Gothis loca eis iam sponte, quae 
incolerent, tradidit, id est, Ceropellas, Europam, Medianam, Petinam, 
Bereum, et alia, quae Sium uocatur. Ubi Gothi cum rege suo armis 
depositis, composita pace, quiescunt. Nec diu post haec et rex Theodemir 
in ciuitate Cerras fatali aegritudine occupatus, uocatis Gothis, 
Theodoricum filium regni sui designat heredem, et ipse mox rebus humanis 
excessit. 

[57] LVII. 
Theodoricum uero gentis suae regem audiens ordinatum imperator Zeno, 
gratum suscepit, eique euocaturia destinata, ad se in urbem uenire 
praecepit, dignoque suscipiens honore, inter proceres sui palatii 
conlocauit. Et post aliquod tempus ad ampliandum honorem eius in arma, 
sibi eum filium adoptauit, de suisque stipendiis triumphum in urbe 
donauit; factusque est consul ordinarius, quod summum bonum, primumque in 
mundo decus edicitur; nec tantum hoc, sed etiam equestrem statuam ad famam 
tanti uiri ante regiam palatii collocauit. Inter haec ergo Theodoricus 
Zenonis imperio foedere sociatus, dum ipse in urbe omnibus bonis 
frueretur, gentemque suam in Illyrico, ut diximus, residentem, non omnino 
idoneam aut refertam audiret, elegit potius solito more gentis suae labore 
quaerere uictum, quam ipse otiose frui regni Romani bona, et gentem suam 
mediocriter uictitare : secumque deliberans, ad principem ait: � Quamuis 
nihil deest nobis, imperio uestro famulantibus : tamen si dignum ducit 
pietas uestra, desiderium mei cordis libenter exaudiat �. Quumque ei, ut 
solebat, familiariter facultas fuisset loquendi concessa: � Hesperia �, 
inquit, � plaga, quae dudum decessorum prodecessorumque uestrorum regimine 
gubernata est, et urbs illa caput orbis et domina, quare nunc sub regis 
Turcilingorum Rogorumque tyrranide fluctuat? Dirige cum gente mea, si 
praecepis, ut hic expensarum pondere careas; et ibi, si adiutus a Domino 
uicero, fama uestrae pietatis irradiet. Expedit namque, ut ego, qui sum 
seruus uester et filius, si uicero, uobis donantibus regnum illud 
possideam: haud ille, quem non nostris, tyrranici iugo senatum uestrum, 
partemque reipublicae captiuitatis seruitio premat. Ego enim si uicero, 
uestro dono uestroque munere possidebo; si uictus fuero, uestra pietas 
nihil amittit; imo, ut diximus, lucratur expensas �. Quo audito, quamuis 
aegre ferret imperator discessum eius, nolens tamen eum contristare, 
annuit quae poscebat, magnisque ditatum muneribus dimisit a se, senatum 
populumque ei commendans Romanum. Igitur egressus urbe regia Theodoricus, 
et ad suos reuertens, omnem gentem Gothorum, quae tamen ei prebuerat 
consensum, Hesperiam tendit, rectoque itinere per Sirmas ascendit, uicinas 
Pannoniae. Indeque Venetiarum fines ingressus ad pontem Sontium nuncupatum 
castrametatus est. Quumque ibi ad reficienda corpora hominum iumentorumque 
aliquanto tempore resedisset, Odouacer armatum contra eum direxit 
exercitum. Quem ille, ad campos Veronenses occurrens, magna strage 
deleuit, castrisque solutis, fines Italiae cum potiore audacia intrat; 
transactoque Pado amne ad Rauennam regiam urbem castra componit, tertio 
fere miliario ab urbe, loco, qui appellatur Pineta. Quod cernens Odouacer, 
intus se in urbe communiuit; indeque subreptiue noctu frequenter cum suis 
egrediens, Gothorum exercitum inquietat; et hoc non semel, nec iterum, sed 
frequenter, et pene molitur toto triennio. Sed frustra laborat, quia 
cuncta Italia dominum iam dicebat Theodoricum, et illius ad uotum res illa 
publica obsecundabat. Tantum ille solus cum paucis satellitibus, et 
Romanis, qui aderant, et fame et bello quotidie intra Rauennam laborabat. 
Quod dum nihil proficeret, missa legatione, ueniam supplicat. Cui et 
primum concedens Theodoricus, postmodum hac luce priuauit. Tertioque, ut 
diximus, anno ingressus in Italiam, Zenonisque imperatoris consulto 
priuatum habito, suaeque gentis uestitum reponens, insigne regii amictus, 
quasi iam Gothorum Romanorumque regnator, adsumit .

[58] LVIII. 
Missa legatione ad Lodoin Francorum regem, filiam eius Audefledam sibi in 
matrimonio petit. Quam ille grate libenterque concessit, suos filios 
Cheldepertum et Thiudepertum credens hac societate cum gente Gothorum, 
inito foedere, sociari. Sed non adeo pacis ad concordiam profuit ista 
coniunctio; quin saepenumero propter Gallorum terras grauiter inter se 
decertati sunt; et numquam Gothus Francis cessit, dum uiueret Theodoricus. 
Antequam ergo de Audefleda subolem haberet, naturales ex concubina, quas 
genuisset adhuc in Moesia, filias habuit, unam nomine Theudicodo, et aliam 
Ostrogotho. Quas mox in Italiam uenit, regibus uicinis in coniugio 
copulauit, id est, unam Alarico Vesegotharum, et aliam Sigismundo 
Burgundionorum. De Alarico ergo natus est Amalaricus. Quem auus 
Theodoricus in annis puerilibus utroque parente orbatum dum fouet atque 
tuetur, comperit Eutharicum Witerichi filium, Beremundi et Thorismundi 
nepotem, Amalorum de stirpe descendentem, in Hispania degere, iuuenili 
aetate, prudentia et uirtute, corporisque integritate pollentem. Ad se eum 
facit uenire, eique Amalasuentam filiam suam in matrimonio iungit. Et ut 
in plenum suam progeniem dilataret, Amalafredam germanam suam matrem 
Theodati, qui postea rex fuit, Africae regi Wandalorumque coniuge dirigit 
Trasemundo; filiamque eius, neptem suam Amalabergam Thuringorum regi 
consociat Hermefredo. Petzamin quoque suum comitem inter primos electum ad 
obtinendam Sirmiensem dirigit ciuitatem. Quam ille expulso rege eius 
Transarico, filio Trafstile, retenta eius matre obtinuit. Inde contra 
Sabinianum Illyricum magistrum militiae, qui tunc cum Mundone parauerat 
conflictum, ad ciuitatem cognomine Margoplano, quae inter Danubium 
Martianumque flumina adiacebat, cum duobus milibus peditum, equitibus 
quingentis, in Mundonis solacia ueniens, Illyricianum exercitum demoliuit. 
Nam hic Mundo Attilanis quondam origine descendens, Gepidarum gentem 
fugiens, ultra Danubium in incultis locis, sine ullis terrae cultoribus 
debacchatur. Et plerisque abactoribus, sicariisque et latronibus 
undecumque collectis, turrem quae Herta dicitur, super Danubii ripam 
positam, occupans, ibique agresti ritu praedans uicinos, regem se suis 
grassatoribus noncupat. Hunc ergo pene desperatum, etiam de traditione sua 
deliberantem, Petza subueniens, e manibus Sabiniani eripuit, suoque regi 
Theodorico cum gratiarum actione fecit subiectum. Non minus trophaeum de 
Francis per Hibbam, suum comitem, in Galliis adquisiuit, plus triginta 
milibus Francorum in proelio caesis. Nam et Thiodem suum armigerum post 
mortem Alarici generi, tutorem in Hispaniae regno Amalarici nepotis 
constituit. Qui Amalaricus in ipsa adolescentia Francorum fraudibus 
irretitus, regnum cum uita amisit. Post quem Thiodis tutor eodem regnum 
ipse inuadens, Francorum insidiosam calumniam de Hispaniis pepulit, et 
usque dum uiueret, Vesegothas continuit. Post quem Thiodigisglossa regnum 
adeptus, non regnans, defecit, occisus a suis. Cui succedens Hactenusagil, 
continuat regnum. Contra quem Athanagildus insurgens, Romani regni 
concitat uires. Ubi et Liberius patricius cum exercitu destinatur. Nec 
fuit in parte occidua gens, quae Theodorico, dum uiueret, aut amicitia, 
aut subiectione non deseruiret.

[59] LIX. 
Sed postquam ad senium peruenisset, et se in breui ab hac luce egressurum 
cognusceret, conuocans Gothos comites, gentisque suae primates, 
Athalaricum infantulum adhuc uix decennem filium filiae suae Amalasuentae, 
qui Eutharico patre orbatus erat, regem constituit; eisque in mandatis 
dedit, ac si testamentali uoce denuntians, ut regem colerent, senatum 
populumque Romanum amarent, principemque orientalem placatum semper 
propitiumque haberent. Quod praeceptum quamdiu Athalaricus rex eiusque 
mater uiuerent, in omnibus custodientes pene per octo annos in pace 
regnarunt: quamuis Francis de regno puerili desperantibus, imo in 
contemptu habentibus; bellaque parare molientibus, quod pater et auus 
Gallias occupasset, eis concessit. Caetera in pacis tranquillitate 
possessa. Dum ergo ad spem iuuentutis Athalaricus accederet, tam suam 
aduliscentiam, quam matris uiduitatem Orientis principi commendauit : sed 
in breui infelicissimus immatura morte praeuentus, rebus humanis excessit. 
Tum mater, ne pro sexus sui fragilitate a Gothis sperneretur, secum 
deliberans, Theodatum consubrinum suum germanitatis gratia accersitum a 
Thuscis, ubi priuata uita degens, in laribus propriis erat, in regno 
collocauit. Qui immemor, consanguinitatis, post aliquantum tempus a 
palatio Rauennate abstractam, in insulam laci Bulsinensis eam exilio 
religauit. Ubi paucissimos dies in tristitia degens, ab eius satellitibus 
in balneo strangulata est.

[60] LX. 
Quod dum Iustinianus imperator Orientalis audisset, et quasi susceptorum 
suorum mors ad suam iniuriam redundaret, sic est commotus. Eodem namque 
tempore de Africa Wandalis quum per fidelissimum suum patricium Belisarium 
reportasset triumphum, nec mora, in ipso tempore madentibus adhuc armis 
cruore Wandalico, contra Gothos per eundem ducem mouit procinctum. Qui dux 
prouidentissimus haud secus arbitratus Getarum subigere populum, si prius 
nutricem eorum occupasset Siciliam; quod et factum est :Trinacriamque 
ingresso, mox Gothi qui Syracusanum oppidum insidebant, uidentes se nihil 
praeualere, cum suo duce Sinderich ultro se Belesario dediderunt. Quumque 
ergo Romanus ductor Siciliam peruasisset, Theodahadus comperiens, Euermor 
generum suum cum exercitu ad fretum, quod inter Campaniam Siciliamque 
interiacet, et de Tyrrheni maris sinu uastissimus Hadriaticus aestus 
euoluitur, custodiendum dirigit. Ubi cum Euermor accessisset, ad Rhegium 
oppidum, castra composuit. Nec mora, deterioratam causam cernens suorum, 
ad partes uictoris cum paucis et fidelissimis famulis consciis mouit, 
ultroque se Belisarii pedibus aduoluens, Romani regni optat seruire 
principibus. Quod Gothorum exercitus sentiens, suspectum Theodatum 
clamitat regno pellendum, et sibi ductorem suum Witigim, qui armiger eius 
fuerat, in regem leuandum, quod et factum est. Et mox in campis Barbaricis 
Witigis in regnum leuatus Romam ingreditur, praemissisque Rauennam 
fidelissimis sibi uiris, Theodati necem demandat. Qui uenientes, imperata 
sibi perficiunt, et occisum Theodatum regem, qui a rege missus adueniebat, 
ut adhuc in campis Barbaricis erat, Witigim populis nuntiat. Inter haec 
Romanus exercitus emenso fireto, Campaniam accedens, subuersaque Neapoli, 
Romam ingreditur; unde ante paucos dies rex Witigis egressus, Rauennam 
profectus, Mathasuentam filiam Amalasuentae, Theodorici quondam regis 
neptem, sibi in matrimonium sociarat. Quumque his nouis nuptiis 
delectatus, aulam regiam fouet Rauennae, Roma egressus imperialis 
exercitus, munita utriusque Thusciae loca inuadit. Quod cernens per 
nuntios Witigis, Cumunilam ducem Gothorum manu armis conferta mittit 
Perusiam. Ubi dum magnum comitem cum paruo exercitu residentem, obsessione 
longa euellere cupiunt; superueniente Romano exercitu, ipsi euulsi, et 
omnino extincti sunt. Quod audiens Witigis, ut leo furibundus, omnem 
Gothorum exercitum congregat, Rauennaque egressus, Romanas arces obsidione 
longa fatigat. Sed frustrata eius audacia, post quattuordecim menses ab 
obsidione Romanae urbis aufugit, et se ad Ariminensem oppressionem 
praeparat. Unde pari tenore frustratus fugatusque Rauennam se recepit: et 
obsessus, nec mora, ultro se ad partes dedit uictoris, cum Mathasuenta 
iugali, regiisque opibus. Et sic famosum regnum, fortissimamque gentem, 
diuque regnantem, tandem deinde millensimo et tricentisimo anno uictor 
gentium diuersarum Iustinianus imperator per fidelissimum consulem uicit 
Belesarium, et perductum Witigims Constantinopolim patricii honore 
donauit. Ubi plus biennio demoratus, imperatorisque in affectu coniunctus, 
rebus excessit humanis. Mathasuentam uero iugalem eius fratri suo Germano 
patricio coniunxit imperator. De quibus postumus patris Germani natus est 
filius, item Germanus. In quo coniuncta Anitiorum genus cum Amala stirpe, 
spem adhuc utriusque generis, Domino praestante, promittit. Huc usque 
Getarum origo, ac Amalorum nobilitas, et uirorum fortium facta, ac 
laudanda progenies laudabiliori principi cessit, et fortiori duci manus 
dedit : cuius fama nullis saeculis, nullis silebitur aetatibus. Sic uictor 
ac triumphator Iustinianus imperator, et consul Belesarius, Wandalici, 
Africani, Geticique dicuntur. Haec qui legis, scito me ueterum secutum 
scripta, ex eorum spatiosis pratis paucos flores collegisse, unde 
inquirenti pro captu ingenii mei coronam contexerem. Nec me quis in 
fauorem gentis praedictae, quasi ex ipsa trahentem originem, aliqua 
addidisse credat, quam quae legi, aut comperi. Nec si tamen cuncta, quae 
de ipsis scribuntur, aut referuntur, complexus sum : nec tantum ad eorum 
laudem, quantum ad laudem eius, qui uicit, exponens.