I Intermissa, Venus, diu rursus bella moues? Parce precor, precor. Non sum qualis eram bonae sub regno Cinarae. Desine, dulcium 5 mater saeua Cupidinum, circa lustra decem flectere mollibus iam durum imperiis: abi, quo blandae iuuenum te reuocant preces. Tempestiuius in domum 10 Pauli purpureis ales oloribus comissabere Maximi, si torrere iecur quaeris idoneum; namque et nobilis et decens et pro sollicitis non tacitus reis 15 et centum puer artium late signa feret militiae tuae, et, quandoque potentior largi muneribus riserit aemuli, Albanos prope te lacus 20 ponet marmoream sub trabe citrea. Illic plurima naribus duces tura, lyraque et Berecyntia delectabere tibia mixtis carminibus non sine fistula; 25 illic bis pueri die numen cum teneris uirginibus tuum laudantes pede candido in morem Salium ter quatient humum. Me nec femina nec puer 30 iam nec spes animi credula mutui nec certare iuuat mero nec uincire nouis tempora floribus. Sed cur heu, Ligurine, cur manat rara meas lacrima per genas? 35 Cur facunda parum decoro inter uerba cadit lingua silentio? Nocturnis ego somniis iam captum teneo, iam uolucrem sequor te per gramina Martii 40 campi, te per aquas, dure, uolubilis. II Pindarum quisquis studet aemulari, Iulle, ceratis ope Daedalea nititur pinnis, uitreo daturus nomina ponto. 5 Monte decurrens uelut amnis, imbres quem super notas aluere ripas, feruet inmensusque ruit profundo Pindarus ore, laurea donandus Apollinari, 10 seu per audacis noua dithyrambos uerba deuoluit numerisque fertur lege solutis, seu deos regesque canit, deorum sanguinem, per quos cecidere iusta 15 morte Centauri, cecidit tremendae flamma Chimaerae, siue quos Elea domum reducit palma caelestis pugilemue equomue dicit et centum potiore signis 20 munere donat, flebili sponsae iuuenemue raptum plorat et uiris animumque moresque aureos educit in astra nigroque inuidet Orco. 25 Multa Dircaeum leuat aura cycnum, tendit, Antoni, quotiens in altos nubium tractus; ego apis Matinae more modoque grata carpentis thyma per laborem 30 plurimum circa nemus uuidique Tiburis ripas operosa paruus carmina fingo. Concines maiore poeta plectro Caesarem, quandoque trahet ferocis 35 per sacrum cliuum merita decorus fronde Sygambros; quo nihil maius meliusue terris fata donauere bonique diui nec dabunt, quamuis redeant in aurum 40 tempora priscum. Concines laetosque dies et urbis publicum ludum super impetrato fortis Augusti reditu forumque litibus orbum. 45 Tum meae, si quid loquar audiendum, uocis accedet bona pars, et: 'O sol pulcher, o laudande!' canam recepto Caesare felix; teque, dum procedis, io Triumphe! 50 non semel dicemus, io Triumphe! ciuitas omnis, dabimusque diuis tura benignis. Te decem tauri totidemque uaccae, me tener soluet uitulus, relicta 55 matre qui largis iuuenescit herbis in mea uota, fronte curuatos imitatus ignis tertius lunae referentis ortum, qua notam duxit niueus uideri, 60 cetera fuluus. III Quem tu, Melpomene, semel nascentem placido lumine uideris, illum non labor Isthmius clarabit pugilem, non equus impiger 5 curru ducet Achaico uictorem, neque res bellica Deliis ornatum foliis ducem, quod regum tumidas contuderit minas, ostendet Capitolio; 10 sed quae Tibur aquae fertile praefluunt et spissae nemorum comae fingent Aeolio carmine nobilem. Romae principis urbium dignatur suboles inter amabilis 15 uatum ponere me choros, et iam dente minus mordeor inuido. O testudinis aureae dulcem quae strepitum, Pieri, temperas, o mutis quoque piscibus 20 donatura cycni, si libeat, sonum, totum muneris hoc tui est, quod monstror digito praetereuntium Romanae fidicen lyrae; quod spiro et placeo, si placeo, tuum est. IV Qualem ministrum fulminis alitem, cui rex deorum regnum in auis uagas permisit expertus fidelem Iuppiter in Ganymede flauo, 5 olim iuuentas et patrius uigor nido laborum protulit inscium uernique iam nimbis remotis insolitos docuere nisus uenti pauentem, mox in ouilia 10 demisit hostem uiuidus impetus, nunc in reluctantis dracones egit amor dapis atque pugnae; qualemue laetis caprea pascuis intenta fuluae matris ab ubere 15 iam lacte depulsum leonem dente nouo peritura uidit: uidere Raeti bella sub Alpibus Drusum gerentem; Vindelici quibus mos unde deductus per omne 20 tempus Amazonia securi dextras obarmet, quaerere distuli, nec scire fas est omnia sed diu lateque uictrices cateruae consiliis iuuenis reuictae 25 sensere, quid mens rite, quid indoles nutrita faustis sub penetralibus posset, quid Augusti paternus in pueros animus Nerones. Fortes creantur fortibus et bonis; 30 est in iuuencis, est in equis patrum uirtus neque inbellem feroces progenerant aquilae columbam; doctrina sed uim promouet insitam rectique cultus pectora roborant; 35 utcumque defecere mores, indecorant bene nata culpae. Quid debeas, o Roma, Neronibus, testis Metaurum flumen et Hasdrubal deuictus et pulcher fugatis 40 ille dies Latio tenebris, qui primus alma risit adorea, dirus per urbes Afer ut Italas ceu flamma per taedas uel Eurus per Siculas equitauit undas. 45 Post hoc secundis usque laboribus Romana pubes creuit et impio uastata Poenorum tumultu fana deos habuere rectos; dixitque tandem perfidus Hannibal: 50 'Cerui, luporum praeda rapacium, sectamur ultro, quos opimus fallere et effugere est triumphus. Gens, quae cremato fortis ab Ilio iactata Tuscis aequoribus sacra 55 natosque maturosque patres pertulit Ausonias ad urbes, duris ut ilex tonsa bipennibus nigrae feraci frondis in Algido, per damna, per caedes ab ipso 60 ducit opes animumque ferro. Non hydra secto corpore firmior uinci dolentem creuit in Herculem, monstrumue submisere Colchi maius Echioniaeue Thebae. 65 Merses profundo, pulchrior euenit; luctere, multa proruet integrum cum laude uictorem geretque proelia coniugibus loquenda. Carthagini iam non ego nuntios 70 mittam superbos; occidit, occidit spes omnis et fortuna nostri nominis Hasdrubale interempto. Nil Claudiae non perficient manus, quas et benigno numine Iuppiter 75 defendit et curae sagaces expediunt per acuta belli'. V Diuis orte bonis, optume Romulae custos gentis, abes iam nimium diu; maturum reditum pollicitus patrum sancto consilio redi. 5 Lucem redde tuae, dux bone, patriae; instar ueris enim uoltus ubi tuus adfulsit populo, gratior it dies et soles melius nitent. Vt mater iuuenem, quem Notus inuido 10 flatu Carpathii trans maris aequora cunctantem spatio longius annuo dulci distinet a domo, uotis omnibusque et precibus uocat, curuo nec faciem litore dimouet, 15 sic desideriis icta fedelibus quaerit patria Caesarem. Tutus bos etenim rura perambulat, nutrit rura Ceres almaque Faustitas, pacatum uolitant per mare nauitae, 20 culpari metuit fides, nullis polluitur casta domus stupris, mos et lex maculosum edomuit nefas, laudantur simili prole puerperae, culpam poena premit comes. 25 Quis Parthum paueat, quis gelidum Scythen, quis Germania quos horrida parturit fetus incolumi Caesare? Quis ferae bellum curet Hiberiae? Condit quisque diem collibus in suis 30 et uitem uiduas ducit ad arbores; hinc ad uina redit laetus et alteris te mensis adhibet deum; te multa prece, te prosequitur mero defuso pateris et Laribus tuum 35 miscet numen, uti Graecia Castoris et magni memor Herculis. 'Longas o utinam, dux bone, ferias praestes Hesperiae!' dicimus integro sicco mane die, dicimus uuidi, 40 cum sol Oceano subest. VI Diue, quem proles Niobea magnae uindicem linguae Tityosque raptor sensit et Troiae prope uictor altae Pthius Achilles, 5 ceteris maior, tibi miles impar, filius quamuis Thetidis marinae Dardanas turris quateret tremenda cuspide pugnax. Ille mordaci uelut icta ferro 10 pinus aut inpulsa cupressus Euro procidit late posuitque collum in puluere Teucro; ille non inclusus equo Mineruae sacra mentito male feriatos 15 troas et laetam Priami choreis falletet aulam; sed palam captis grauis, heu nefas, heu! nescios fari pueros Achiuis ureret flammis, etiam latentem 20 matris in aluo, ni tuis flexus Venerisque gratae uocibus diuom pater adnuisset rebus Aeneae potiore ductos alite muros. 25 Doctor argutae fidicen Thaliae, Phoebe, qui Xantho lauis amne crinis, Dauniae defende decus Camenae, leuis Agyieu. Spiritum Phoebus mihi, Phoebus artem 30 carminis nomenque dedit poetae. Virginum primae puerique claris patribus orti, Deliae tutela deae, fugacis lyncas et ceruos cohibentis arcu, 35 Lesbium seruate pedem meique pollicis ictum, rite Latonae puerum canentes, rite crescentem face Noctilucam, prosperam frugum celeremque pronos 40 uoluere mensis. Nupta iam dices: 'Ego dis amicum, saeculo festas referente luces, reddidi carmen docilis modorum uatis Horati.' VII Diffugere niues, redeunt iam gramina campis arboribus comae; mutat terra uices et decrescentia ripas flumina praetereunt; 5 Gratia cum Nymphis geminisque sororibus audet ducere nuda chorus. Inmortalia ne speres, monet annus et almum quae rapit hora diem. Frigora mitescunt Zephyris, uer proterit aestas, 10 interitura simul pomifer autumnus fruges effuderit, et mox bruma recurrit iners. Damna tamen celeres reparant caelestia lunae: non ubi decidimus 15 quo pater Aeneas, quo diues Tullus et Ancus, puluis et umbra sumus. Quis scit an adiciant hodiernae crastina summae tempora di superi? Cuncta manus auidas fugient heredis, amico 20 quae dederis animo. Cum semel occideris et de te splendida Minos fecerit arbitria, non, Torquate, genus, non te facundia, non te restituet pietas; 25 infernis neque enim tenebris Diana pudicum liberat Hippolytum, nec Lethaea ualet Theseus abrumpere caro uincula Pirithoo. VIII Donarem pateras grataque commodus, Censorine, meis aera sodalibus, donarem tripodas, praemia fortium Graiorum neque tu pessuma munerum 5 ferres, diuite me scilicet artium quas aut Parrhasius protulit aut Scopas, hic saxo, liquidis ille coloribus sollers nunc hominem ponere, nunc deum. Sed non haec mihi uis, non tibi talium 10 res est aut animus deliciarum egens. Gaudes carminibus; carmina possumus donare et pretium dicere muneri. Non incisa notis marmora publicis, per quae spiritus et uita redit bonis 15 post mortem ducibus, non celeres fugae reiectaeque retrorsum Hannibalis minae, non incendia Carthaginis impiae eius, qui domita nomen ab Africa lucratus rediit, clarius indicant 20 laudes quam Calabrae Pierides, neque, si chartae sileant quod bene feceris, mercedem tuleris. Quid foret Iliae Mauortisque puer, si taciturnitas obstaret meritis inuida Romuli? 25 Ereptum Stygiis fluctibus Aeacum uirtus et fauor et lingua potentium uatum diuitibus consecrat insulis. Dignum laude irum Musa uetat mori, caelo Musa beat. Sic Iouis interest 30 optatis epulis impiger Hercules, clarum Tyndaridae sidus ab infimis quassas eripiunt aequoribus rates, ornatus uiridi tempora pampino Liber uota bonos ducit ad exitus. IX Ne forte credas interitura quae longe sonantem natus ad Aufidum non ante uolgatas per artis uerba loquor socianda chordis: 5 non, si priores Maeonius tenet sedes Homerus, Pindaricae latent Ceaeque et Alcaei minaces Stesichoriue graues Camenae; nec siquid olim lusit Anacreon, 10 deleuit aetas; spirat adhuc amor uiuuntque commissi calores Aeoliae fidibus puellae. Non sola comptos arsit adulteri. crines et aurum uestibus inlitum 15 mirata regalisque cultus et comites Helene Lacaena primusue Teucer tela Cydonio direxit arcu; non semel Ilios uexata; non pugnauit ingens 20 Idomeneus Sthenelusue solus dicenda Musis proelia; non ferox Hector uel acer Deiphobus grauis excepit ictus pro pudicis coniugibus puerisque primus. 25 Vixere fortes ante Agamemnona multi; sed omnes inlacrimabiles urgentur ignotique longa nocte, carent quia uate sacro. Paulum sepultae distat inertiae 30 celata uirtus. Non ego te meis chartis inornatum silebo totue tuos patiar labores impune, Lolli, carpere liuidas obliuiones. Est animus tibi 35 rerumque prudens et secundis temporibus dubiisque rectus, uindex auarae fraudis et abstinens ducentis ad se cuncta pecuniae, consulque non unius anni, 40 sed quotiens bonus atque fidus iudex honestum praetulit utili, reiecit alto dona nocentium uoltu, per obstantis cateruas explicuit sua uictor arma. 45 Non possidentem multa uocaueris recte beatum; rectius occupat nomen beati, qui deorum muneribus sapienter uti duramque callet pauperiem pati 50 peiusque leto flagitium timet, non ille pro caris amicis aut patria timidus perire. X O crudelis adhuc et Veneris muneribus potens, insperata tuae cum ueniet pluma superbiae et, quae nunc umeris inuolitant, deciderint comae, nunc et qui color est puniceae flore prior rosae 5 mutatus Ligurinum in faciem uerterit hispidam, dices, heu, quotiens te speculo uideris alterum: 'Quae mens est hodie, cur eadem non puero fuit, uel cur his animis incolumes non redeunt genae?' XI Est mihi nonum superantis annum plenus Albani cadus, est in horto, Phylli, nectendis apium coronis, est hederae uis 5 multa, qua crinis religata fulges, ridet argento domus, ara castis uincta uerbenis auet immolato spargier agno; cuncta festinat manus, huc et illuc 10 cursitant mixtae pueris puellae, sordidum flammae trepidant rotantes uertice fumum. Vt tamen noris quibus aduoceris gaudiis, Idus tibi sunt agendae, 15 qui dies mensem Veneris marinae findit Aprilem, iure sollemnis mihi sanctiorque paene natali proprio, quod ex hac luce Maecenas meus affluentis 20 ordinat annos. Telephum, quem tu petis, occupauit non tuae sortis iuuenem puella diues et lasciua tenetque grata compede uinctum. 25 Terret ambustus Phaethon auaras spes et exemplum graue praebet ales Pegasus terrenum equitem grauatus Bellerophontem, semper ut te digna sequare et ultra 30 quam licet sperare nefas putando disparem uites. Age iam, meorum finis amorum (non enim posthac alia calebo femina), condisce modos, amanda 35 uoce quos reddas; minuentur atrae carmine curae. XII Iam ueris comites, quae mare temperant, impellunt animae lintea Thraciae, iam nec prata rigent, nec fluuii strepunt hiberna niue turgidi. 5 Nidum ponit, Ityn flebiliter gemens, infelix auis et Cecropiae domus aeternum obprobrium, quod male barbaras regum est ulta libidines. Dicunt in tenero gramine pinguium 10 custodes ouium carmina fistula delectantque deum, cui pecus et nigri colles Arcadiae placent. Adduxere sitim tempora, Vergili; sed pressum Calibus ducere Liberum 15 si gestis, iuuenum nobilium cliens, nardo uina merebere. Nardi paruus onyx eliciet cadum, qui nunc Sulpiciis accubat horreis, spes donare nouas largus amaraque 20 curarum eluere efficax. Ad quae si properas gaudia, cum tua uelox merce ueni; non ego te meis inmunem meditor tinguere poculis, plena diues ut in domo. 25 Verum pone moras et studium lucri, nigrorumque memor, dum licet, ignium misce stultitiam consiliis breuem: dulce est desipere in loco. XIII Audiuere, Lyce, di mea uota, di audiuere, Lyce: fis anus, et tamen uis formosa uideri ludisque et bibis impudens 5 et cantu tremulo pota Cupidinem lentum sollicitas. Ille uirentis et doctae psallere Chiae pulchris excubat in genis. Importunus enim transuolat aridas 10 quercus et refugit te quia luridi dentes, te quia rugae turpant et capitis niues. Nec Coae referunt iam tibi purpurae nec cari lapides tempora, quae semel 15 notis condita fastis inclusit uolucris dies. Quo fugit Venus, heu, quoue color, decens quo motus? Quid habes illius, illius, quae spirabat amores, 20 quae me surpuerat mihi, felix post Cinaram notaque et artium gratarum facies? Sed Cinarae breuis annos fata dederunt, seruatura diu parem 25 cornicis uetulae temporibus Lycen, possent ut iuuenes uisere feruidi multo non sine risu dilapsam in cineres facem. XIV Quae cura patrum quaeue Quiritium plenis honorum muneribus tuas, Auguste, uirtutes in aeuum per titulos memoresque fastus 5 aeternet, o qua sol habitabilis inlustrat oras maxime principum? quem legis expertes Latinae Vindelici didicere nuper quid Marte posses. Milite nam tuo 10 Drusus Genaunos, inplacidum genus, Breunosque uelocis et arces Alpibus impositas tremendis deiecit acer plus uice simplici. Maior Neronum mox graue proelium 15 commisit immanisque Raetos auspiciis pepulit secundis, spectandus in certamine Martio, deuota morti pectora liberae quanti fatigaret ruinis, 20 indomitas prope qualis undas exercet Auster Pleiadum choro scindente nubes, impiger hostium uexare turmas et frementem mittere equum medios per ignis. 25 Sic tauriformis uoluitur Aufidus, qui regna Dauni praefluit Apuli, cum saeuit horrendamque cultis diluuiem meditatur agris, ut barbarorum Claudius agmina 30 ferrata uasto diruit impetu primosque et extremos metendo strauit humum sine clade uictor, te copias, te consilium et tuos praebente diuos. Nam tibi quo die 35 portus Alexandrea supplex et uacuam patefecit aulam, Fortuna lustro prospera tertio belli secundos reddidit exitus laudemque et optatum peractis 40 imperiis decus arrogauit. Te Cantaber non ante domabilis Medusque et Indus, te profugus Scythes miratur, o tutela praesens Italiae dominaeque Romae; 45 te fontium qui celat origines Nilusque et Hister, te rapidus Tigris, te beluosus qui remotis obstrepit Oceanus Britannis, te non pauentis funera Galliae 50 duraeque tellus audit Hiberiae, te caede gaudentes Sygambri compositis uenerantur armis. XV Phoebus uolentem proelia me loqui uictas et urbes increpuit lyra, ne parua Tyrrhenum per aequor uela darem. Tua, Caesar, aetas 5 fruges et agris rettulit uberes et signa nostro restituit Ioui derepta Parthorum superbis postibus et uacuum duellis Ianum Quirini clausit et ordinem 10 rectum euaganti frena licentiae iniecit emouitque culpas et ueteres reuocauit artes per quas Latinum nomen et Italae creuere uires famaque et imperi 15 porrecta maiestas ad ortus solis ab Hesperio cubili. Custode rerum Caesare non furor ciuilis aut uis exiget otium, non ira, quae procudit enses 20 et miseras inimicat urbes. Non qui profundum Danuuium bibunt edicta rumpent Iulia, non Getae, non Seres infidique Persae, non Tanain prope flumen orti. 25 Nosque et profestis lucibus et sacris inter iocosi munera Liberi cum prole matronisque nostris rite deos prius adprecati, uirtute functos more patrum duces 30 Lydis remixto carmine tibiis Troiamque et Anchisen et almae progeniem Veneris canemus. CARMEN SAECVLARE Phoebe siluarumque potens Diana, lucidum caeli decus, o colendi semper et culti, date quae precamur tempore sacro, 5 quo Sibyllini monuere uersus uirgines lectas puerosque castos dis, quibus septem placuere colles, dicere carmen. Alme Sol, curru nitido diem qui 10 promis et celas aliusque et idem nasceris, possis nihil urbe Roma uisere maius. Rite maturos aperire partus lenis, Ilithyia, tuere matres, 15 siue tu Lucina probas uocari seu Genitalis: diua, producas subolem patrumque prosperes decreta super iugandis feminis prolisque nouae feraci 20 lege marita, certus undenos deciens per annos orbis ut cantus referatque ludos ter die claro totiensque grata nocte frequentis. 25 Vosque ueraces cecinisse, Parcae, quod semel dictum est stabilisque rerum terminus seruet, bona iam peractis iungite fata. Fertilis frugum pecorisque Tellus 30 spicea donet Cererem corona; nutriant fetus et aquae salubres et Iouis aurae. Condito mitis placidusque telo supplices audi pueros, Apollo; 35 siderum regina bicornis, audi, Luna, puellas. Roma si uestrum est opus Iliaque litus Etruscum tenuere turmae, iussa pars mutare Lares et urbem 40 sospite cursu, cui per ardentem sine fraude Troiam castus Aeneas patriae superstes liberum muniuit iter, daturus plura relictis: 45 di, probos mores docili iuuentae, di, senectuti placidae quietem, Romulae genti date remque prolemque et decus omne; quaeque uos bobus ueneratur albis 50 clarus Anchisae Venerisque sanguis, impetret, bellante prior, iacentem lenis in hostem. Iam mari terraque manus potentis Medus Albanasque timet securis; 55 iam Scythae responsa petunt, superbi nuper et Indi; iam Fides et Pax et Honor Pudorque priscus et neglecta redire Virtus audet apparetque beata pleno 60 Copia cornu; augur et fulgente decorus arcu Phoebus acceptusque nouem Camenis, qui salutari leuat arte fessos corporis artus, 65 si Palatinas uidet aequus arces, remque Romanam Latiumque felix alterum in lustrum meliusque semper prorogat aeuum; quaeque Auentinum tenet Algidumque, 70 quidecim Diana preces uirorum curat et uotis puerorum amicas applicat auris. Haec Iouem sentire deosque cunctos spem bonam certamque domum reporto, 75 doctus et Phoebi chorus et Dianae dicere laudes.