[3,0] LIBER III [3,1] Tertia iam gelidas Tithonia soluerat umbras exueratque polum. Tiphyn placida alta uocabant. it tectis Argoa manus, simul urbe profusi Aenidae caris socium digressibus haerent. 5 dant Cererem lectumque pecus nec palmite Bacchum Bithyno Phrygioue satum, sed quem sua noto colle per angustae Lesbos freta suggerit Helles. ipse agit Aesonidae iunctos ad litora gressus 25 Cyzicus abscessu lacrimans oneratque superbis muneribus, primas coniunx Percosia uestes [3,10] quas dabat et picto Clite uariauerat auro, tum galeam et patriae telum insuperabile dextrae addidit. ipse ducis pateras et Thessala contra frena capit manibusque datis iunxere penates. Tu mihi nunc causas infandaque proelia, Clio, 15 pande uirum! tibi enim superum data, uirgo, facultas nosse animos rerumque uias. cur talia passus arma, quid hospitiis iunctas concurrere dextras Iuppiter? unde tubae nocturnaque mouit Erinys? Dindyma sanguineis famulum bacchata lacertis [3,20] dum uolucri quatit asper equo siluasque fatigat Cyzicus, ingenti praedae deceptus amore adsuetum Phrygias dominam uectare per urbes oppressit iaculo redeuntem ad frena leonem. et tunc ille iubas captiuaque postibus ora 26 imposuit, spolium infelix diuaeque pudendum. quae postquam Haemoniam tantae non immemor irae aerisono de monte ratem praefixaque regum scuta uidet, noua monstra uiro, noua funera uoluit, [3,30] ut socias in nocte manus utque impia bella conserat et saeuis erroribus implicet urbem. Nox erat et leni canebant aequora sulco et iam prona leues spargebant sidera somnos. aura uehit, religant tonsas ueloque Procneson 35 et te iam medio flauentem, Rhyndace, ponto spumosumque legunt fracta Scylaceon ab unda. ipse diem longe solisque cubilia Tiphys consulit, ipse ratem uento stellisque ministrat. atque illum non ante sopor luctamine tanto [3,40] lenit agens diuum imperiis. cadit inscia clauo dextera demittitque oculos solataque puppis turbine flectit iter portuque refertur amico. Ut notis adlapsa uadis, dant aethere longo signa tubae uox et mediis emissa tenebris: 45 'hostis habet portus, soliti rediere Pelasgi!' rupta quies, deus ancipitem lymphauerat urbem Mygdoniae Pan iussa ferens saeuissima Matris, Pan nemorum bellique potens, quem lucis ab horis antra tenent, patet ad medias per deuia noctes [3,50] setigerum latus et toruae coma sibila frontis. uox omnes super una tubas, qua conus et enses, qua trepidis auriga rotis nocturnaque muris claustra cadunt. talesque metus non Martia cassis Eumenidumque comae, non tristis ab aethere Gorgo 55 sparserit aut tantis aciem raptauerit umbris. ludus et ille deo, pauidum praesepibus aufert cum pecus et profugi sternunt dumeta iuuenci. Ilicet ad regem clamor ruit; exsilit altis somnia dira toris simulacraque pallida linquens [3,60] Cyzicus. ecce super foribus Bellona reclusis nuda latus passuque mouens orichalca sonoro adstitit et triplici pulsans fastigia crista inde ciere uirum. sequitur per moenia demens ille deam et fatis extrema in proelia tendit, 65 qualis in Alciden et Thesea Rhoecus iniqui nube meri geminam Pholoen maioraque cernens astra ruit qualisue redit uenatibus actis lustra pater Triuiamque canens umeroque Learchum aduehit, at miserae declinant lumina Thebae. [3,70] iamque adeo nec porta ducem nec pone moratur excubias sortita manus, quae prima furenti aduolat. hinc alii subeunt, ut proxima quaeque intremuit domus et motus accepit inanes. At Minyas anceps fixit pauor. aegra uirorum 75 corda labant nec quae regio aut discrimina cernunt, cur galeae clipeique micent, num peruigil armis, 78 donec et hasta uolans immani turbine transtris insonuit monuitque ratem rapere obuia caeca [3,80] arma manu. princeps galeam constringit Iason uociferans: 'primam hanc nati, pater, accipe pugnam uosque, uiri, optatos huc adfore credite Colchos.' Bistonas in medios ceu Martius exsilit astris currus, ubi ingentes animae clamorque tubaeque 85 sanguineae iuuere deum, non segnius ille occupat arua furens; sequitur uis omnis Achiuum. adglomerant latera et densis thoracibus horrens stat manus, aegisono quam nec fera pectore uirgo dispulerit nec dextra Iouis Terrorque Pauorque, [3,90] Martis equi. sic contextis umbonibus urgent caeruleo ueluti cum Iuppiter agmine nubem constituit. certant Zephyri frustraque rigentem pulsat utrimque Notus. pendent mortalia longo corda metu, quibus illa fretis, quibus incidat aruis. 95 Hinc manus infelix clamore impellere magno saxa facesque atras et tortae pondera fundae. fert sonitus immota phalanx irasque retentant, congeries dum prima fluat. stellantia Mopsus tegmina et ingentem Corythi notat Eurytus umbram. [3,100] restitit ille gradu seseque a lumine ferri sustinuit praeceps, subitum ceu pastor ad amnem spumantem nimbis fluctuque arbusta ruentem. at Tydeus 'en intentis quem uiribus' inquit 'opperiar manibusque dari quem comminus optem. 105 quo steteris moriere loco!' subit ilia cuspis Olenii, dedit ille sonum compressaque mandens aequora purpuream singultibus expulit hastam. ac uelut in medio rupes latet horrida ponto, quam super ignari numquam rexere magistri [3,110] praecipites impune rates, sic agmine caeco incurrit strictis manus ensibus. occubat Iron et Cotys et Pyrno melior genitore Bienor. At magis interea diuerso turbida motu urbs agitur. Genyso coniunx amouerat arma; 115 ast illi subitus uentis uiuoque reluxit torre focus: telis gaudes, miserande, repertis. linquit et undantes mensas infectaque pernox sacra Medon; chlamys imbelli circumuenit ostro torta manum strictoque uias praefulgurat ense. [3,120] talis in arma ruit nec uina dapesque remota statque loco torus inque omen mansere ministri. inde uagi nec tela modis nec casibus isdem conseruere manu et longe iacuere perempti. Ecce grauem nodis pinguique bitumine quassans 125 lampada turbata Phlegyas decurrit ab urbe. ille leues de more manus aciemque Pelasgum per noctem remeasse ratus pulsumque requirens saepe sibi uano Thamyrum clamore petebat arduus et late fumanti nube coruscus. [3,130] quantus ubi immenso prospexit ab aethere Typhon igne simul uentisque rubens, quem Iuppiter alte crine tenet. trepidant diro sub lumine puppes. tollitur hinc totusque ruit Tirynthius acri pectore, certa regens aduersa spicula flamma. 135 per piceos accensa globos et pectus harundo per medium contenta fugit, ruit ille comanti ore facem supra maiorque apparuit ignis. Ambrosium Peleus, ingentem Ancaeus Echeclum sternit et elatae propius succedere dextrae [3,140] Telecoonta sinit librataque ora securi disiecit ceruice tenus. simul aspera uictor cingula sublustri uibrantia detrahit umbra. 'has, precor, exuuias et opima cadauera' Nestor 'linquite!' ait. 'ferro potius mihi dextera, ferro 145 nauet opus!' prensumque manu detruncat Amastrum diuersasque simul socios inuadere turmas admonuit. pergunt rupta testudine fusi qua tenebrae campique ferunt. grauis inuenit Ochum Phlias et trepido Pollux impingitur Hebro. [3,150] ipse super uultus taboque natantia terga dux campi Martisque potens, ut caeca profundo currit hiems, Zelyn et Bronten Abarinque relinquit semineces. Glaucum sequitur Glaucumque ruentem occupat et iugulo uulnus molitur aperto. 155 ille manu contra telum tenet ultima frustra uerba ciens fixamque uidet decrescere cornum. hinc Halyn, hinc rigido transcurrens demetit ense Protin et insignem cithara cantuque fluenti Dorcea, qui dulci festis adsistere mensis [3,160] pectine Bistoniae magnum post ausus alumnum. nec pharetram aut acres ultra Tirynthius arcus exercet, socia sed disicit agmina claua. ac ueluti magna iuuenum cum densa securi silua labat cuneisque gemit graue robur adactis 165 iamque abies piceaeque ruunt, sic dura sub ictu ossa uirum malaeque sonant sparsusque cerebro albet ager. leuis ante pedes subsederat ~Hidmon~. occupat os barbamque uiri clauamque superne intonat 'occumbes' et 'nunc' ait 'Herculis armis, [3,170] donum ingens semperque tuis mirabile fatum.' horruit ille cadens nomenque agnouit amicum primus et ignaris dirum scelus attulit umbris. nec tibi Thessalicos tunc profuit, Ornyte, reges hospitiis aut mente moras fouisse benigna 175 et dapibus sacrasse diem. procul aduenit Idmon oblatumque ferit, galeam cristasque rubentes (heu tua dona) gerens. quem te qualemque uidebit attonitus, Crenaee, parens! en frigidus orbes purpureos iam somnus obit, iam candor et anni [3,180] deficiunt uitaque fugit decus omne soluta. desere nunc nemus et nympharum durus amores! at diuersa Sagen turbantem fallere neruo tum primum puer ausus Hylas (spes maxima bellis pulcher Hylas, si fata sinant, si prospera Iuno) 185 prostrauitque uirum celeri per pectora telo. Accessere (nefas) tenebris fallacibus acti Tyndaridae in sese. Castor prius ibat in ictus nescius, ast illos noua lux subitusque diremit frontis apex. tum Castor Ityn, qua caerulus ambit [3,190] balteus et gemini committunt ora dracones, frater Hagen Thapsumque securigerumque Nealcen transigit et Canthi pallentem uulnere Cydrum. torserat hic totis conisus uiribus hastam uenatori Erymo, breuis hanc sed fata ferentem 195 prodidit et piceo comitem miserata refulsit Luna polo. cessere iubae raptumque per auras uulnus et extrema sonuit cita cuspide cassis. Nisaeum Telamon et Ophelten uana sonantem per clipei cedentis opus artemque trilicem, [3,200] qua stomachi secreta, ferit laetusque profatur: 'di, precor, hunc regem aut aeque delegerit alta fors mihi gente satum magnusque et flebilis urbi conciderit.' super addit Aren fratremque Melanthum Phoceaque Oleniden, Lelegum qui pulsus ab oris 205 regis amicitiam et famuli propioris honores (qua patiens non arte?) tulit. nox alta cadentum ingentes resonat sonitus augetque ruinas. ut magis Inarime, magis ut mugitor anhelat Vesuius, attonitas acer cum suscitat urbes, [3,210] sic pugnae crebrescit opus neque enim ignea cedunt astra loco, lentis haeret nox conscia bigis. Perge age Tartareae mecum simul omnia noctis, Musa, sequi. trepidam Phaethon adflauit ab alto Tisiphonen grauiorque locos iam luce propinqua 215 umbra premit. non signa uirum, non funera cernunt et rabie magis ora calent. uos prodite, diuae, Eumenidum noctisque globos uatique patescat armorum fragor et tepidi singultibus agri labentem atque acti Minyis per litora manes. [3,220] Cyzicus hic aciem uanis discursibus implet fata trahens. iam pulsa sibi cessisse Pelasgum agmina, iam passim uacuos disiecta per agros credit ouans. tales habitus, ea gaudia fingit ira deum. fundo ueluti cum Coeus in imo 225 uincla Iouis fractoque trahens adamante catenas Saturnum Tityumque uocat spemque aetheris amens concipit, ast illum fluuiis et nocte remensa Eumenidum canis et sparsae iuba reppulit Hydrae. saeuit acerba fremens tardumque a moenibus agmen [3,230] increpitat: 'numquamne dolor uirtusue subibit nil ausas sine rege manus? at barbara buxus si uocet et motis ululantia Dindyma sacris, tunc ensis placeatque furor, modo tela sacerdos porrigat, et iussa sanguis exuberet ulna.' 235 talibus insultans iamdudum numine diuae deficit, infracti languescunt frigore cursus, corda pauent, audit fremitus irasque leonum cornuaque et motas uidet inter nubila turres. tunc grauis et certo tendens stridore per umbram [3,240] Aesonii uenit hasta ducis latumque sub imo pectore rumpit iter. quam nunc incognita uellet lustra sibi nullosque datos uenatibus annos! talia magnanimi diuerso turbine fundunt tela uiri sonitusque pedum suspectaque motu 245 explorant, prensant socios uocemque reposcunt. quod si tanta lues seros durasset in ortus, exstinctum genus et solas per moenia matres uidisset stratamque dies in litore gentem. Tum pater omnipotens, tempus iam rege perempto [3,250] flectere fata ratus miserasque abrumpere pugnas, supremam celerauit opem nutuque sereno intonuit, quem Nocte satae, quem turbidus horret Armipotens. tunc porta trucis coit infera belli. continuo dant terga metu uersique per agros 255 diffugiunt, quae sola salus. nec terga ruentum mens Minyis conuersa sequi, stetit anxia uirtus. ecce leui primos iam spargere lumine portus orta dies notaeque (nefas) albescere turres. 'di maris,' attonito conclamat ab agmine Tiphys [3,260] 'ut mea fatali damnastis pectora somno. heu socii quantis complerunt litora monstris!' illi autem neque adhuc gemitus neque conscia facti ora leuant. tenet exsangues rigor horridus artus ceu pauet ad crines et tristia Pentheos ora 265 Thyias, ubi impulsae iam se deus agmine matris abstulit et caesi uanescunt cornua tauri. nec minus effusi grandaeuum ad litora uulgus ut socias uidere manus dare uersa retrorsus terga metu. dextram tendens proclamat Iason: [3,270] 'quos fugitis? uellem hac equidem me strage meosque procubuisse magis. deus haec, deus asper utrisque implicuit. sumus en Minyae, sumus hospita turba!' Cur etiam flammas miserosque moramur honores? 274 Tum super exsangues confertae caedis aceruos praecipiti plangore ruunt, agnoscit in alta strage uirum sua texta parens, sua munera coniunx. it gemitus toto sinuosa per aequora caelo. pars tenues flatus et adhuc stridentia prensat uulnera, pars sera componunt lumina dextra. [3,280] at uero in mediis exsangui rege reperto aggeribus, tristi sileant ceu cetera planctu, sic famulum matrumque dolor, sic omnis ad unum uersa manus. circa lacrimis ac mentibus aegri stant Minyae deflentque nefas et cuspidis ictus 285 Aesoniae sortemque ducis solantur acerbam. ille ubi concretos pingui iam sanguine crines pallentesque genas infractaque pectore caro tela neque hesternos agnouit in hospite uultus, ingemit atque artus fatur complexus amicos: [3,290] 'te tamen ignarum tanti, miserande, furoris nox habet et nullo testantem foedera questu, at mihi luctificum uenit iubar. heu quibus adsum conloquiis, cui me hospitio fortuna reuexit! exstinguine mea (fatis id defuit unum) 295 speraui te posse manu talisue reliqui has ego, amice, domos? quod si iam bella manebant et placitum hoc superis, nonne haec mea iustius essent funera meque tuus nunc plangeret error nec Clarii nunc antra dei quercusque Tonantis [3,300] arguerem? talesne acies, talesne triumphos sorte dabant? tantumque nefas mens conscia uatum conticuit patriae exitium crudele senectae et tot acerba canens? heu diuis uisa sinistris regna mihi! quinam reditus, quae me hospita tellus 305 accipiet, quae non primis prohibebit harenis? inuidere dei ne Phasidis arua remoti et Scythicas populatus opes haec rursus adirem litora neue tuos irem tunc ultor in hostes. fas tamen est conferre genas, fas iungere tecum [3,310] pectora et exsangues miscere amplexibus artus. 273 cur etiam flammas miserosque moramur honores? 311 uos age funereas ad litora uoluite siluas et socios lustrate rogos, date debita caesis munera, quae nostro misisset Cyzicus igni.' Parte alia Clite laceras super ora mariti 315 fusa comas misera in planctus uocat agmina matrum fatur et haec: 'primis coniunx ereptus in annis cuncta trahis. necdum suboles nec gaudia de te ulla mihi, quis maesta tuos nunc, optime, casus perpeterer tenui luctum solamine fallens. [3,320] Mygdonis arma patrem funestaque proelia nuper natales rapuere domos Triuiaeque potentis occidit arcana genetrix absumpta sagitta: tu, mihi qui coniunx pariter fraterque parensque solus et a prima fueras spes una iuuenta, 325 deseris heu totamque deus simul impulit urbem. ast ego non media te saltem, Cyzice, uidi tendentem mihi morte manus aut ulla monentis uerba tuli; quin te thalamis modo questa morari heu talem tantique metus secura recepi.' [3,330] illam uix gemino maerens cum Castore Pollux erigit haerentem compressaque colla trahentem. Interea innumeras nudatis montibus urgent certatim decorantque pyras et corpora maesti summa locant. uadit sonipes ceruice remissa 335 uenatrix nec turba canum pecudumque morantur funereae, quae cuique manus, quae cura suorum, quae fortuna fuit. medio rex aggere longe eminet, hunc crebris quatiens singultibus ora adleuat Aesonides celsoque reponit in ostro. [3,340] dat pictas auro atque ardentes murice uestes quas rapuit telis festina uocantibus Austris Hypsipyle. galeam dilectaque cingula regi inicit. ille suam uultus conuersus ad urbem sceptra manu ueterum retinet gestamen auorum. 345 nam quia nec proles alius nec denique sanguis, ipse decus regnique refert insigne parenti. inde ter armatos Minyis referentibus orbes concussi tremuere rogi, ter inhorruit aether luctificum clangente tuba. iecere supremo [3,350] tum clamore faces, rerum labor omnis in auras soluitur et celsis conlucent aequora flammis. scilicet haec illo iuuenem populosque manebant tempore, Peliacis caderet cum montibus arbor: hoc uolucrumque minae praesagaque fulmina longo 355 acta mari tulerant. sed quis non prima refellat monstra deum longosque sibi non auguret annos? iamque solutus honos cineri, iam passibus aegris dilapsae cum prole nurus tandemque quiescunt dissona peruigili planctu uada, qualiter Arctos [3,360] ad patrias auibus medio iam uere reuectis Memphis et aprici statio silet annua Nili. At non inde dies nec quae magis aspera curis nox Minyas tanta caesorum ab imagine soluit. bis Zephyri iam uela uocant. fiducia maestis 365 nulla uiris, aegro adsidue mens carpitur aestu necdum omnes lacrimas atque omnia reddita caesis iusta putant. patria ex oculis acerque laborum pulsus amor segnique iuuat frigescere luctu. ipse etiam Aesonides, quamquam tristissima rerum [3,370] castiganda duci uultuque premenda sereno, dulcibus indulget lacrimis aperitque dolorem. tum secreta trahens Phoebeum ad litora Mopsum 'quaenam' ait 'ista lues aut quae sententia diuum? decretusne uenit fato pauor an sibi nectunt 375 corda moras? cur immemores famaeque larisque angimur aut pariet quemnam haec ignauia finem?' 'Dicam' ait 'ac penitus causas labemque docebo.' Mopsus et astra tuens: 'non si mortalia membra sortitusque breues et parui tempora fati [3,380] perpetimur, socius superi quondam ignis Olympi, fas ideo miscere neces ferroque morantes exigere hinc animas redituraque semina caelo. quippe nec in uentos nec in ultima soluimur ossa; ira manet duratque dolor. cum deinde tremendi 385 ad solium uenere Iouis questuque nefandam edocuere necem, patet ollis ianua leti atque iterum remeare licet. comes una sororum additur et pariter terras atque aequora lustrant. quisque suos sontes inimicaque pectora poenis [3,390] implicat et uaria meritos formidine pulsant. at quibus inuito maduerunt sanguine dextrae, si fors saeua tulit miseros, sed proxima culpa, hos uariis mens ipsa modis agit et sua carpunt facta uiros: resides et iam nil amplius ausi 395 in lacrimas humilesque metus aegramque fatiscunt segnitiem, quos ecce uides. sed nostra requiret cura uiam. memori iam pridem cognita uati est procul ad Stygiae deuexa silentia noctis Cimmerium domus et superis incognita tellus [3,400] caeruleo tenebrosa situ, quo flammea numquam Sol iuga sidereos nec mittit Iuppiter annos. stant tacitae frondes immotaque silua comanti horret Auerna iugo. specus umbrarumque meatus subter et Oceani praeceps fragor aruaque nigro 405 uasta metu et subitae post longa silentia uoces. ensifer hic atraque sedens in ueste Celaeneus insontes errore luit culpamque remittens carmina turbatos uoluit placantia manes. ille mihi quae danda forent lustramina caesis [3,410] prodidit, ille uolens Erebum tenebrasque retexit. ergo ubi puniceas oriens accenderit undas, te socios adhibere sacris armentaque magnis bina deis, me iam coetus accedere uestros haud fas interea, donec lustralia pernox 415 uota fero. mouet en gelidos Latonia currus: flecte gradum, placitis sileant age litora coeptis!' Iamque sopor mediis tellurem presserat horis et circum tacito uolitabant somnia mundo, cum uigil arcani speculatus tempora sacri [3,420] Ampycides petit aduersis Aesepia siluis flumina et aequoreas pariter decurrit ad undas. hic sale purpureo uiuaque nitentia lympha membra nouat seque horrificis accommodat actis. tempora tum uittis et supplice castus oliua 425 implicat et stricto designat litora ferro, circum humiles aras ignotaque nomina diuum instituit siluaque super contristat opaca: utque metum numenque loco sacramque quietem addidit, ardenti nitidum iubar euocat alto. [3,430] Atque Argoa manus uariis insignis in armis ibat agens lectas aurata fronte bidentes. Delius hic longe candenti ueste sacerdos occurrit ramoque uocat iamque ipse recenti stat tumulo placida transmittens agmina lauro. 435 ducit et ad fluuios ac uincula soluere monstrat prima pedum glaucasque comis praetexere frondes imperat, hinc alte Phoebi surgentis ad orbem ferre manus totisque simul procumbere campis. tunc piceae mactantur oues prosectaque partim [3,440] pectora per medios, partim gerit obuius Idmon. ter tacitos egere gradus, ter tristia tangens arma simul uestesque uirum lustramina ponto pone iacit, rapidis adolentur cetera flammis. quin etiam truncas nemorum[que] effigiesque uirorum 445 rite locat quercus simulataque subligat arma. huc Stygias transire minas iramque seueri sanguinis, his orat uigiles incumbere curas atque ita lustrifico cantu uocat: 'ite, perempti, ac memores abolete animos. sint otia uobis, [3,450] sit Stygiae iam sedis amor, procul agmine nostro et procul este mari cunctisque absistite bellis. uos ego nec Graias umquam contendere ad urbes nec triuiis ululare uelim pecorique satisque nullae ideo pestes nec luctifer ingruat annus 455 nec populi nostriue luant ea facta minores.' dixerat et summas frondentibus intulit aris libauitque dapes, placidi quas protinus angues, umbrarum famuli, linguis rapuere coruscis. Continuo puppem petere et considere transtris [3,460] imperat Ampycides nec uisum uertere terrae: exciderint quae gesta manu, quae debita fatis. illi alacres pars arma locant, pars ardua insternunt tabulata toris oriturque trementum remorum sonus et laetae concordia uocis. 465 Iuppiter urgentem ceu summa Ceraunia nubem cum pepulit mouitque iugis, fulsere repente et nemora et scopuli nitidusque reducitur aether, sic animi rediere uiris iamque ipse magister nutat ab arce ratis remisque insistere tendit. [3,470] instaurant primi certamina liber amictu Eurytus et dictis Talai non territus Idas, inde alii increpitant atque aequora pectore tollunt. par gemitu pulsuque labor uersumque uicissim mittitur in puppem remo mare. laetus et ipse 475 Alcides 'quisnam hos uocat in certamina fluctus?' dixit et intortis adsurgens arduus undis percussit subito deceptum fragmine pectus atque in terga ruens Talaum fortemque Eriboten et longe tantae securum Amphiona molis [3,480] obruit inque tuo posuit caput, Iphite, transtro. Iam summas caeli Phoebus candentior arces uicerat et longas medius reuocauerat umbras. tardior hinc cessante uiro quae proxima Tiphys litora quosque dabat densa trabe Mysia montes 485 aduehitur. petit excelsas Tirynthius ornos, haeret Hylas lateri passusque moratur iniquos. Illum ubi Iuno poli summo de uertice puppem deseruisse uidet, tempus rata diua nocendi Pallada consortem curis cursusque regentem, [3,490] nequa inde inceptis fieret mora, fallere prima molitur caroque dolis auertere fratri, tum sic adloquitur: 'procerum ui pulsus iniqua germanique manu (repetis quo crimine) Perses barbaricas iam mouit opes Hyrcanaque signa. 495 Aeetes contra thalamis et uirgine pacta conciliat reges Scythicos primusque coacta aduehit Albana Styrus gener agmina porta, bellum ingens, atque ipse citis Gradiuus habenis fundit equos. uiden Arctoo de carcere quanta [3,500] tollat se nubes atque aequore pendeat atro? corripe prima uias. finem cum Phasidis alti transierit Perses aciemque admouerit urbi, coepta refer paulumque moras et foedera necte consiliis atque arte tua. sponde adfore reges 505 dis genitos, quis arma uolens, quis agmina iungat.' at uirgo, quamquam insidias aestusque nouercae sentiat et blandos quaerentem fingere uultus, obsequitur tamen et iussas petit ocius oras. Ingemuit Iuno tandemque silentia rumpit: [3,510] 'en labor, en odiis caput insuperabile nostris! quam Nemeen tot fessa minis quae bellaue Lernae experiar? Phrygiis ultro concurrere monstris nempe uirum et pulso reserantem Pergama ponto uidimus: en ego nunc regum soror? et mihi gentis 515 ullus honos? iam tum indecores iussaeque dolorum primitiae et tenero superati protinus angues. debueram nullos iuueni iam quaerere casus uicta nec ad tales forsan descendere pugnas. uerum animis insiste tuis astumque per omnem [3,520] tende, pudor; mox et Furias Ditemque mouebo.' haec ait et pariter laeui iuga pinea montis respicit ac pulchro uenantes agmine nymphas, undarum nemorumque decus. leuis omnibus arcus et manicae uirides et stricta myrtus habena, 525 summo palla genu, tenui uagus innatat unda crinis ad obscurae decurrens cingula mammae. ipsa citatarum tellus pede plausa sororum personat et teneris summittit gramina plantis. e quibus Herculeo Dryope percussa fragore, [3,530] cum fugerent iam tela ferae, processerat ultra turbatum uisura nemus fontemque petebat rursus et attonitos referebat ab Hercule uultus. hanc delapsa polo piceaeque adclinis opacae Iuno uocat prensaque manu sic blanda profatur: 535 'quem tibi coniugio tot dedignata dicaui, nympha, procos, en Haemonia puer adpulit alno, clarus Hylas, saltusque tuos fontesque pererrat. uidisti roseis haec per loca Bacchus habenis cum domitas acies et eoi fercula regni [3,540] duceret ac rursus thiasos et sacra mouentem. hunc tibi uel posito uenan pectine Phoebum crede dari. quae spes nymphis aufertur Achaeis, praereptum quanto proles Boebeia questu audiet et flaui quam tristis nata Lycormae!' 545 sic ait et celerem frondosa per auia ceruum suscitat ac iuueni sublimem cornibus offert. ille animos tardusque fugae longumque resistens sollicitat suadetque pari contendere cursu. credit Hylas praedaeque ferox ardore propinquae [3,550] insequitur, simul Alcides hortatibus urget prospiciens. iamque ex oculis aufertur uterque, cum puerum instantem quadripes fessaque minantem tela manu procul ad nitidi spiracula fontis ducit et intactas leuis ipse superfugit undas. 555 hoc pueri spes lusa modo est nec tendere certat amplius; utque artus et concita pectora sudor diluerat, gratos auidus procumbit ad amnes. stagna uaga sic luce micant ubi Cynthia caelo prospicit aut medii transit rota candida Phoebi, [3,560] tale iubar diffundit aquis: nil umbra comaeque turbauitque sonus surgentis ad oscula nymphae. illa auidas iniecta manus heu sera cientem auxilia et magni referentem nomen amici detrahit, adiutae prono nam pondere uires. 565 Iam pater umbrosis Tirynthius arcibus ornum depulerat magnoque iugi stridore reuulsam terga super fului porrexerat horrida monstri litora curua petens; alio nam calle reuersum credit Hylan captaque dapes auxisse ferina. [3,570] sed neque apud socios structasque in litore mensas unanimum uidet aeger Hylan nec longius acrem intendens aciem. uarios hinc excitat aestus nube mali percussus amor, quibus haeserit oris, quis tales impune moras casusue laborue 575 attulerit. densam interea descendere noctem iam maiore metu, tum uero et pallor et amens cum piceo sudore rigor. ceu pectora nautis congelat hiberni uultus Iouis agricolisue, cum coit umbra minax, comitis sic adficit error [3,580] Alciden saeuaeque monet meminisse nouercae. continuo, uolucri ceu pectora tactus asilo emicuit Calabris taurus per confraga saeptis obuia quaeque ruens, tali se concitat ardens in iuga senta fuga. pauet omnis conscia late 585 silua, pauent montes, luctu succensus acerbo quid struat Alcides tantaque quid apparet ira. ille, uelut refugi quem contigit improba Mauri lancea sanguineus uasto leo murmure fertur frangit et absentem uacuis sub dentibus hostem, [3,590] sic furiis accensa gerens Tirynthius ora fertur et intento decurrit montibus arcu. heu miserae quibus ille feris, quibus incidit usquam immeritis per lustra uiris! uolat ordine nullo cuncta petens, nunc ad ripas deiectaque saxis 595 flumina, nunc notas nemorum procurrit ad umbras. rursus Hylan et rursus Hylan per longa reclamat auia: responsant siluae et uaga certat imago. At sociis immota fides Austrisque secundis certa: morae nec paruus Hylas, quamquam omnibus aeque [3,600] grata rudimenta, Herculeo sub nomine pendent. illum omnes lacrimis maestisque reposcere uotis incertique metu nunc longas litore uoces spargere, nunc seris ostendere noctibus ignes. ipse uel excelsi cum densa silentia montis 605 strata uel oblatis ductor uidet aequora uentis stat lacrimans magnoque uiri cunctatur amore. illius incessus habilemque ad terga pharetram, illum inter proceres maestaeque silentia mensae quaerit inops quondam ingenti comprensa trahentem [3,610] uina manu et durae referentem monstra nouercae. Nec minus interea crudelis Iapyga Iuno adsidue mouet et primis cum solibus offert. iamque morae impatiens cunctantes increpat ausus Tiphys et oblato monet otia rumpere cursu. 615 ergo animum flexus dictis instantis Iason concedit sociosque simul sic fatur ad omnes: 'o utinam, Scythicis struerem cum funera terris, uox mihi mentitas tulerit Parnasia sortes, agmine de tanto socium qui maximus armis [3,620] adforet, hunc Iouis imperiis fatoque teneri ante procellosum scopulis errantibus aequor. necdum fama uiri nec certior exstitit auctor. uerum agite et, dubiis uariant quae pectora curis, consulite et, motis seu uos uia flatibus urget, 625 pergite et inceptos mecum reuocate labores, seu pluris tolerare moras rursusque propinquis quaesiuisse iugis, pretium haud leue temporis acti.' Dixerat. at studiis iamdudum freta iuuentus orat inire uias: unum tanto afore coetu [3,630] nec minus in sese generis dextrasque potentes esse ferunt. tali mentem pars maxima flatu erigit et uana gliscunt praecordia lingua: saltibus ut mediis tum demum laeta reducit cerua gregem, tum gestit aper reboatque superbis 635 comminus ~ursa~ lupis, cum sese Martia tigris abstulit aut curuo tacitus leo condidit antro. At pius ingenti Telamon iam fluctuat ira cum fremitu saeuisque serens fera iurgia dictis insequitur magnoque implorat numina questu. [3,640] idem orans prensatque uiros demissaque supplex haeret ad ora ducis, nil se super Hercule fari, sed socio quocumque, gemens; quamquam aspera fama iam loca iamque feras per barbara litora gentes, non alium contra Alciden, non pectora tanta 645 posse dari. rursum instimulat ducitque fauentes magnanimus Calydone satus, potioribus ille deteriora fouens semperque inuersa tueri durus et haud ullis umquam superabilis aequis rectorumue memor. 'non Herculis' inquit 'adempti, [3,650] sed tuus in seros haec nostra silentia questus traxit honor, dum iura dares, dum tempora fandi. septimus hic celsis descendit montibus Auster iamque ratem Scythicis forsan statuisset in oris. nos patriae immemores, maneant ceu nulla reuectos 655 gaudia, sed duro saeuae sub rege Mycenae, ad medium cunctamur iter. si finibus ullis has tolerare moras et inania tempora possem, regna hodie et dulcem sceptris Calydona tenerem laetus opum pacisque meae tutusque manerem [3,660] quis genitor materque locis. quid deside terra haeremus, uacuos cur lassant aequora uisus? tu comitem Alciden ad Phasidis amplius arua adfore, tu socias ultra tibi rere pharetras? non ea fax odiis oblitaue numine fesso 665 Iuno sui. noua Tartareo fors semine monstra at iterum Inachiis iam nuntius urget ab Argis. non datur haec magni proles Iouis, at tibi Pollux stirpe pares Castorque manent, at cetera diuum progenies nec parua mihi fiducia gentis. [3,670] en egomet quocumque uocas sequar, agmina ferro plura metam, tibi dicta manus, tibi quicquid in ipso sanguine erit iamque hinc operum quae maxima posco. scilicet in solis profugi stetit Herculis armis nostra salus. nempe ora aeque mortalia cuncti 675 ecce gerunt, ibant aequo nempe ordine remi. ille uel insano iamdudum turbidus aestu uel parta iam laude tumens consortia famae despicit ac nostris ferri comes abnuit actis. uos, quibus et uirtus et spes in limine primo, [3,680] tendite, dum rerum patiens calor et rude membris robur inest; nec enim solis dare funera Colchis sit satis et tota pelagus lustrasse iuuenta. spes mihi quae tali potuit longissima casu esse fuit: quiscumque uirum perquirere siluis 685 egit amor, loca uociferans non ulla reliqui. nunc quoque, dum uario nutat sententia motu, cernere deuexis redeuntem montibus opto. sat lacrimis comitique datum, quem sortibus aeui crede uel in mediae raptum tibi sanguine pugnae!' [3,690] Talibus Oenides urget, simul incita dictis heroum manus. ante omnes Argoa iubebat uincla rapi Calais. furias miratur ouantum Aeacides multusque uiri cunctantia corda fert dolor, an sese comitem tam tristibus actis 695 abneget et celsi maerens petat ardua montis. non tamen et gemitus et inanes desinit iras fundere. 'quis terris pro Iuppiter' inquit 'Achaeis iste dies! saeui capient quae gaudia Colchi! non hi tum flatus, non ista superbia dictis, [3,700] litore cum patrio iam uela petentibus Austris cunctus ad Alciden uersus fauor: ipse iuuaret, ipse ducis curas meritosque subiret honores. iamne animis, iam gente pares? aeque inclita uulgi dextera? nulla fides, nulli super Hercule fletus? 705 nunc Porthaonides, nunc dux mihi Thracia proles? aspera nunc pauidos contra ruit agna leones? hanc ego magnanimi spolium Didymaonis hastam, quae neque iam frondes uirides nec proferet umbras, ut semel est euulsa iugis ac matre perempta [3,710] fida ministeria et duras obit horrida pugnas, testor et hoc omni, ductor, tibi numine firmo: saepe metu, saepe in tenui discrimine rerum Herculeas iam serus opes spretique uocabis arma uiri nec nos tumida haec tum dicta iuuabunt.' 715 Talibus Aeacides socios terroribus urgens inlacrimat multaque comas deformat harena. fata trahunt raptusque uirum certamine ductor ibat et obtenta mulcebat lumina palla. hic uero ingenti repetuntur pectora luctu, [3,720] ut socii sedere locis nullaeque leonis exuuiae tantique uacant uestigia transtri. flet pius Aeacides, maerent Poeantia corda, ingemit et dulci frater cum Castore Pollux. omnis adhuc uocat Alciden fugiente carina, 725 omnis Hylan, medio pereunt iam nomina ponto. Dat procul interea toto pater aequore signum Phorcys et immanes intorto murice phocas contrahit antra petens. simul et Massylus et una Lyctius et Calabris redit armentarius aruis. [3,730] ilicet extremi nox litore Solis Hiberas condidit alta domos et sidera sustulit axis. flumina conticuere, iacet cum flatibus aequor. Amphitryoniades nec quae noua lustra requirat nec quo temptet iter comitis nec fata parenti 735 quae referat uidet aut socios qua mente reuisat. urit amor solisque negat decedere siluis. non aliter gemitu quondam lea prolis ademptae terga dedit: sedet inde uiis inclusaque longo peruigilant castella metu, dolor attrahit orbes [3,740] interea et misero manat iuba sordida luctu.