
[21,0] ACTIONIS IN C- VERREM SECVNDAE.
LIBER PRIMVS.

[21,1] I. (1) Neminem uestrum ignorare arbitror, iudices, hunc per hosce dies sermonem 
uulgi atque hanc opinionem populi Romani fuisse, C- Verrem altera actione 
responsurum non esse neque ad iudicium adfuturum. Quae fama non idcirco solum 
emanarat quod iste certe statuerat ac deliberauerat non adesse, uerum etiam quod 
nemo quemquam tam audacem, tam amentem, tam impudentem fore arbitrabatur qui tam 
nefariis criminibus, tam multis testibus conuictus ora iudicum aspicere aut os 
suum populo Romano ostendere auderet. 
(2) Est idem Verres qui fuit semper, ut ad audendum proiectus, sic paratus ad 
audiendum. Praesto est, respondet, defenditur; ne hoc quidem sibi reliqui facit 
ut, in rebus turpissimis cum manifesto teneatur, si reticeat et absit, tamen 
impudentiae suae pudentem exitum quaesisse uideatur. Patior, iudices, et non 
moleste fero me laboris mei, uos uirtutis uestrae fructum esse laturos. Nam si 
iste id fecisset quod prius statuerat, ut non adesset, minus aliquanto quam mihi 
opus esset cognosceretur quid ego in hac accusatione comparanda constituendaque 
elaborassem; uestra uero laus tenuis plane atque obscura, iudices, esset. 
(3) Neque enim hoc a uobis populus Romanus exspectat neque eo potest esse 
contentus, si condemnatus sit is qui adesse noluerit,et si fortes fueritis in eo 
quem nemo sit ausus defendere. Immo uero adsit, respondeat; summis opibus, summo 
studio potentissimorum hominum defendatur; certet mea diligentia cum illorum 
omnium cupiditate, uestra integritas cum illius pecunia, testium constantia cum 
illius patronorum minis atque potentia: tum demum illa omnia uicta uidebuntur 
cum in contentionem certamenque uenerint. 
(4) Absens si esset iste damnatus, non tam sibi consuluisse quam inuidisse 
uestrae laudi uideretur. 

[21,2] II. Neque enim salus ulla rei publicae maior hoc tempo re 
reperiri potest quam populum Romanum intellegere, diligenter reiectis ab 
accusatore iudicibus, socios, leges, rem publicam senatorio consilio maximo 
posse defendi; neque tanta fortunis omnium pernicies ulla potest accidere quam 
opinione populi Romani rationem ueritatis, integritatis, fidei, religionis ab 
hoc ordine abiudicari. 
(5) Itaque mihi uideor, iudices, magnamet maxime aegram et prope depositam rei 
publicae partem suscepisse, neque in eo magis meae quam uestrae laudi 
existimationique seruisse. Accessi enim ad inuidiam iudiciorum leuandam 
uituperationemque tollendam, ut, cum haec res pro uoluntate populi Romani esset 
iudicata, aliqua ex parte mea diligentia constituta auctoritas iudiciorum 
uideretur, postremo ut esset hoc iudicatum, ut finis aliquando iudiciariae 
controuersiae constitueretur. 
(6) Etenim sine dubio, iudices, in hac causa ea res in discrimen adducitur.Reus 
est enim nocentissimus; qui si condemnatur, desinent homines dicere his iudiciis 
pecuniam plurimum posse; sin absoluitur, desinemus nos de iudiciis transferendis 
recusare. Tametsi de absolutione istius neque ipse iam sperat nec populus 
Romanus metuit: de impudentia singulari, quod adest, quod respondet, sunt qui 
mirentur. Mihi pro cetera eius audacia atque amentia ne hoc quidem mirandum 
uidetur; multa enimet in deoset in homines impie nefarieque commisit, quorum 
scelerum poenis agitatur et a mente consilioque deducitur. 

[21,3] III. (7) Agunt eum praecipitem poenae ciuium Romanorum, quos partim securi 
percussit, partim in uinculis necauit, partim implorantis iura libertatis et ciuitatis in 
crucem sustulit. Rapiunt eum ad supplicium di patrii, quod iste inuentus est qui 
e complexu parentum abreptos filios ad necem duceret, et parentis pretium pro 
sepultura liberum posceret. Religiones uero caerimoniaeque omnium sacrorum 
fanorumque uiolatae, simulacraque deorum, quae non modo ex suis templis ablata 
sunt sed etiam iacent in tenebris ab isto retrusa atque abdita, consistere eius 
animum sine furore atque amentia non sinunt. 
(8) Neque iste mihi uidetur se ad damnationem solum offerte, neque hoc auaritiae 
supplicio communi, qui se tot sceleribus obstrinxerit, contentus esse: 
singularem quandam poenam istius immanis atque importuna natura desiderat. Non 
id solum quaeritur ut isto damnato bona restituantur iis quibus erepta sunt, sed 
et religiones deorum immortalium expiandae et ciuium Romanorum cruciatus 
multorumque innocentium sanguis istius supplicio luendus est. 
(9) Non enim furem sed ereptorem, non adulterum sed expugnatorem pudicitiae, non 
sacrilegum sed hostem sacrorum religionumque, non sicarium sed crudelissimum 
carnificem ciuium sociorumque in uestrum iudicium adduximus, ut ego hunc unum 
eis modi reum post hominum memoriam fuisse arbitrer cui damnari expediret. 

[21,4] IV. Nam quis hoc non intellegit, istum absolutum dis hominibusque inuitis tamen 
ex manibus populi Romani eripi nullo modo posse? Quis hoc non perspicit, praeclare 
nobiscum actum iri si populus Romanus istius unius supplicio contentus fuerit, 
ac non sic statuerit, non istum maius in sese scelus concepisse  - cum fana 
spoliarit, cum tot homines innocentis necarit, cum ciuis Romanos morte, 
cruciatu, cruce adfecerit, cum praedonum duces accepta pecunia dimiserit  - quam 
eos, si qui istum tot tantis tam nefariis sceleribus coopertum iurati sententia 
sua liberarint? 
(10) Non est, non est in hoc homine cuiquam peccandi locus, iudices; non is est 
reus, non id tempus, non id consilium, (metuo ne quid adrogantius apud talis 
uiros uidear dicere:) ne actor quidem est is cui reus tam nocens, tam perditus, 
tam conuictus aut occulte subripi aut impune eripi possit. His ego iudicibus non 
probabo C- Verrem contra leges pecuniam cepisse? Sustinebunt tales uiri se tot 
senatoribus, tot equitibus Romanis, tot ciuitatibus, tot hominibus honestissimis 
ex tam inlustri prouincia, tot populorum priuatorumque litteris non credidisse, 
tantae populi Romani uoluntati restitisse? 
(11) Sustineant: reperiemus, si istum uiuum ad aliud iudicium perducere 
poterimus, quibus probemus istum in quaestura pecuniam publicam Cn- Carboni 
consuli datam auertisse, quibus persuadeamus istum alieno nomine a quaestoribus 
urbanis, quod priore actione didicistis, pecuniam abstulisse; erunt qui et in eo 
quoque audaciam eius reprehendant, quod aliquot nominibus de capite quantum 
commodum fuerit frumenti decumani detraxerit; erunt etiam fortasse, iudices, qui 
illum eius peculatum uel acerrime uindicandum putent, quod iste M- Marcelli et 
P- Africani monumenta, quae nomine illorum, re uera populi Romani et erant et 
habebantur, ex fanis religiosissimis et ex urbibus sociorum atque amicorum non 
dubitarit auferre. 

[21,5] V. (12) Emerserit ex peculatus etiam iudicio: meditetur de ducibus hostium quos 
accepta pecunia liberauit, uideat quid de illis respondeat quos in eorum locum 
subditos domi suae reseruauit, quaerat non solum quem ad modum nostro crimini, 
uerum etiam quo pacto suae confessioni possit mederi, meminerit se priore 
actione, clamore populi Romani infesto atque inimico excitatum, confessum esse 
duces praedonum a se securi non esse percussos, se iam tum esse ueritum ne sibi 
crimini daretur eos ab se pecunia liberatos; fateatur, id quod negari non 
potest, se priuatum hominem praedonum duces uiuos atque incolumis domi suae, 
posteaquam Romam redierit, usque dum per me licuerit retinuisse. Hoc in illo 
maiestatis iudicio si licuisse sibi ostenderit, ego oportuisse concedam. Ex hoc 
quoque euaserit: proficiscar eo quo me iam pridem uocat populus Romanus. 
(13) De iure enim libertatis et ciuitatis suum putat esse iudicium, et recte 
putat. Confringat iste sane ui sua consilia senatoria, quaestiones omnium 
perrumpat, euolet ex uestra seueritate: mihi credite, artioribus apud populum 
Romanum Iaqueis tenebitur. Credet bis equitibus Romanis populus Romanus qui ad 
uos ante producti testes ipsis inspectantibus ab isto ciuem Romanum, qui 
cognitores homines honestos daret, sublatum esse in crucem dixerunt; 
(14) Credent omnes u et xxx tribus homini grauissimo atque ornatissimo, M- 
Annio, qui se praesente ciuem Romanum securi percussum esse dixit; audietur a 
populo Romano uir primarius, eques Romanus, L- Flauius, qui suum familiarem 
Herennium, negotiatorem ex Africa, cum eum Syracusis amplius centum ciues Romani 
cognoscerent lacrimantesque defenderent, pro testimonio dixit securi esse 
percussum; probabit fidem et auctoritatem et religionem suam L- Suettius, homo 
omnibus ornamentis praeditus, qui iuratus apud uos dixit multos ciuis Romanos in 
lautumiis istius imperio crudelissime per uim morte esse multatos. Hanc ego 
causam cum agam beneficio populi Romani de loco superiore, non uereor ne aut 
istum uis ulla ex populi Romani suffragiis eripere, aut a me ullum munus 
aedilitatis amplius aut gratius populo Romano esse possit. 

[21,6] VI. (15) Quapropter omnes in hoc iudicio conentur omnia; nihil est iam quod in hac 
causa peccare quisquam, iudices, nisi uestro periculo possit. Mea quidem ratio 
cum in praeteritis rebus est cognita, tum in reliquis explorata atque prouisa 
est. Ego meum studium in rem publicam iam illo tempore ostendi cum longo 
interuallo ueterem consuetudinem rettuli, et rogatu sociorum atque amicorum 
populi Romani, meorum autem necessariorum, nomen hominis audacissimi detuli. 
Quod meum factum lectissimi uiri atque ornatissimi, quo in numero e uobis 
complures fuerunt, ita probauerunt ut ei qui istius quaestor fuisset, et ab isto 
laesus inimicitias iustas persequeretur, non modo deferendi nominis, sed ne 
subscribendi quidem, cum id postularet, facerent potestatem. 
(16) In Siciliam sum inquirendi causa profectus; quo in negotio industriam meam 
celeritas reditionis, diligentiam multitudo litterarum et testium declarauit, 
pudorem uero ac religionem quod, cum uenissem senator ad socios populi Romani, 
qui in ea prouincia fuissem, ad hospites meos ac necessarios causae communis 
defensor deuerti potius quam ad eos qui a me auxilium petiuissent. Nemini meus 
aduentus labori aut sumptui neque publice neque priuatim fuit: uim in inquirendo 
tantam habui quantam mihi lex dabat, non quantam habere poteram istorum studio 
quos iste uexarat. 
(17) Romam ut ex Sicilia redii, cum iste atque istius amici, homines lauti et 
urbani, sermones eius modi dissipassent, quo animos testium retardarent, me 
magna pecunia a uera accusatione esse deductum, tametsi probabatur nemini, quod 
et ex Sicilia testes erant ii qui quaestorem me in prouincia cognouerant, et 
hinc homines maxime inlustres, qui, ut ipsi noti sunt, sic nostrum unum quemque 
optime norunt, tamen usque eo timui ne quis de mea fide atque integritate 
dubitaret donec ad reiciundos iudices uenimus. 

[21,7] VII. Sciebam in reiciundis iudicibus non nullos memoria nostra pactionis 
suspicionem non uitasse, cum in ipsa accusatione eorum industria ac diligentia probaretur. 
(18) Ita reieci iudices ut hoc constet, post hunc statum rei publicae quo nunc 
utimur simili splendore et dignitate consilium nullum fuisse. Quam iste laudem 
communem sibi ait esse mecum; qui cum P- Galbam iudicem reiecisset, M- Lucretium 
retinuit, et cum eius patronus ex eo quaereret cur suos familiarissimos, Sex- 
Peducaeum, Q- Considium, Q- Iunium reici passus esset, respondit "quod eos in 
iudicando nimium sui iuris sententiaeque cognosset". 
(19) Itaque iudicibus reiectis sperabam iam onus meum uobiscum esse commune; 
putabam non solum notis sed etiam ignotis probatam meam fidem esse et 
diligentiam. Quod me non fefellit; nam comitiis meis, cum iste, apud se contra 
honorem meum nihil posse debere. Quo quidem die primum, iudices, citati in hunc 
infinita largitione contra me uteretur, populus Romanus iudicauit istius 
pecuniam, quae apud me contra fidem meam nihil potuisset reum consedistis, quis 
tam iniquus huic ordini fuit, quis tam nouarum rerum iudiciorum iudicumque 
cupidus qui non aspectu consessuque uestro commoueretur? 
(20) Cum in eo uestra dignitas mihi fructum diligentiae referret, id sum 
adsecutus, ut una hora qua coepi dicere reo audaci, pecunioso, profuso, perdito 
spem iudici corrumpendi praeciderem; ut primo die testium tanto numero citato 
populus Romanus iudicaret isto absoluto rem publicam stare non posse; ut alter 
dies amicis istius ac defensoribus non modo spem uictoriae sed etiam uoluntatem 
defensionis auferret, ut tertius dies sic hominem prosterneret ut morbo simulato 
non quid responderet, sed quem ad modum non responderet, deliberaret. Deinde 
reliquis diebus his criminibus, his testibus, et urbanis et prouincialibus, sic 
obrutus atque oppressus est ut his ludorum diebus interpositis nemo istum 
comperendinatum, sed condemnatum iudicaret. 

[21,8] VIII. (21) Quapropter ego quod ad me attinet, iudices, uici; non enim spolia C- 
Verris, sed existimationem populi Romani concupiui. Meum fuit cum causa accedere 
ad accusandum: quae causa fuit honestior, quam a tam inlustri prouincia 
defensorem constitui et deligi? rei publicae consulere: quid tam e re publica 
quam in tanta inuidia iudiciorum adducere hominem cuius damnatione totus ordo 
cum populo Romano et in laude et in gratia posset esse? ostendere ac persuadere 
hominem nocentem adductum esse: quis est in populo Romano qui hoc non ex priore 
actione abstulerit, omnium ante damnatorum scelera, furta, flagitia, si unum in 
locum conferantur, uix cum huius parua parte aequari conferrique posse? 
(22) Vos quod ad uestram famam existimationem salutemque communem pertinet, 
iudices, prospicite atque consulite: splendor uester facit ut peccare sine summo 
rei publicae detrimento ac periculo non possitis. Non enim potest sperare 
populus Romanus esse alios in senatu qui recte possint iudicare, uos si non 
potueritis: necesse est, cum de toto ordine desperarit, aliud genus hominum 
atque aliam rationem iudiciorum requirat. Hoc si uobis ideo leuius uidetur quod 
putatis onus esse graue et incommodum iudicare, intellegere debetis primum 
interesse utrum id onus uosmet ipsi reieceritis, an, quod probare populo Romano 
fidem uestram et religionem non potueritis, eo uobis iudicandi potestas erepta 
sit; deinde etiam illud cogitare, quanto periculo uenturi simus ad eos iudices 
quos propter odium nostri populus Romanus de nobis uoluerit iudicare. 
(23) Verum uobis dicam id quod intellexi, iudices. Homines scitote esse quosdam 
quos tantum odium nostri ordinis teneat ut hoc palam iam dictitent, se istum, 
quem sciant esse hominem improbissimum, hoc uno nomine absolui uelle ut ab 
senatu iudicia per ignominiam turpitudinemque auferantur. Haec me pluribus 
uerbis, iudices, uobiscum agere coegit non timor meus de uestra fide, sed spes 
illorum noua, quae cum Verrem a porta subito ad iudicium retraxisset, non nulli 
suspicati sunt non sine causa illius consilium tam repente esse mutatum. 

[21,9] IX. (24) Nunc ne nouo querimoniae genere uti possit Hortensius et ea dicere, 
opprimi reum de quo nihil dicat accusator, nihil esse tam periculosum fortunis 
innocentium quam tacere aduersarios; et ne aliter quam ego uelim meum laudet 
ingenium, cum dicat me, si multa dixissem, subleuaturum fuisse eum quem contra 
dicerem, quia non dixerim, perdidisse: morem illi geram, utar oratione perpetua, 
non quo iam hoc sit necesse, uerum ut experiar utrum ille ferat molestius me 
tunc tacuisse an nunc dicere. 
(25) Hic tu fortasse eris diligens ne quam ego horam de meis legitimis horis 
remittam; nisi omni tempore quod mihi lege concessum est abusus ero, querere, 
deum atque hominum fidem implorabis, circumueniri C- Verrem quod accusator nolit 
tam diu quam diu liceat dicere. Quod mihi lex mea causa dedit, eo mihi non uti 
non licebit? Nam accusandi mihi tempus mea causa datum est, ut possem oratione 
mea crimina causamque explicare: hoc si non utor, non tibi iniuriam facio, sed 
de meo iure aliquid et commodo detraho. "Causam enim", inquit, "cognosci 
oportet": ea re quidem quod aliter condemnari reus, quamuis sit nocens, non 
potest. Id igitur tu moleste tulisti, a me aliquid factum esse quo minus iste 
condemnari posset? nam causa cognita possunt multi absolui, incognita quidem 
condemnari nemo potest. 
(26) "Adimo enim comperendinatum": quod habet lex in se molestissimum, bis ut 
causa dicatur  - quod aut mea causa potius est constitutum quam tua, aut nihilo 
tua potius quam mea. Nam si bis dicere est commodum, certe utriusque commune 
est; si eum qui posterius dixit opus est redargui, accusatoris causa, ut bis 
ageretur, constitutum est. Verum, ut opinor, Glaucia primus tulit ut 
comperendinaretur reus; antea uel iudicari primo poterat uel amplius 
pronuntiari. Utram igitur putas legem molliorem? Opinor, illam ueterem, qua uel 
cito absolui uel tarde condemnari licebat. Ego tibi illam Aciliam legem 
restituo, qua lege multi semel accusati, semel dicta causa, semel auditis 
testibus condemnati sunt, nequaquam tam manifestis neque tantis criminibus 
quantis tu conuinceris. Puta te non hac tam atroci, sed illa lege mitissima 
causam dicere. Accusabo; respondebis; testibus editis ita mittam in consilium 
ut, etiamsi lex ampliandi faciat potestatem, tamen isti turpe sibi existiment 
non primo iudicare. 

[21,10] X. (27) Verum si causam cognosci opus est, parumne cognita est? Dissimulamus, 
Hortensi, quod saepe experti in dicendo sumus. Quis nos magnopere attendit 
umquam in hoc quidem genere causarum, ubi aliquid ereptum aut ablatum a quopiam 
dicitur? Nonne aut in tabulis aut in testibus omnis exspectatio iudicum est? 
Dixi prima actione me planum esse facturum C- Verrem HS quadringentiens contra 
leges abstulisse. Quid? hoc planius egissem, si ita narrassem?" Dio quidam fuit 
Halaesinus, qui, cum eius filio praetore C- Sacerdote hereditas a propinquo 
permagna uenisset, nihil habuit tum neque negoti neque controuersiae. Verres 
simul ac tetigit prouinciam, statim Messana litteras dedit, Dionem euocauit, 
calumniatores ex sinu suo adposuit qui illam hereditatem Veneri Erycinae 
commissam esse dicerent; hac de re ostendit se ipsum cogniturum." 
(28) Possum deinceps totam rem explicare, deinde ad extremum id quod accidit 
dicere, Dionem HS deciens centena milia numerasse ut causam certissimam 
obtineret; praeterea greges equarum eius istum abigendos curasse, argenti, 
uestis stragulae quod fuerit curasse auferendum. Haec neque cum ego dicerem 
neque cum tu negares, magni momenti nostra esset oratio. Quo tempore igitur 
auris iudex erigeret animumque attenderet? Cum Dio ipse prodiret, cum ceteri qui 
tum in Sicilia negotiis Dionis interfuissent, cum per eos ipsos dies per quos 
causam Dio diceret reperiretur pecunias sumpsisse mutuas, nomina sua exegisse, 
praedia uendidisse; cum tabulae uirorum bonorum proferrentur; cum qui pecuniam 
Dioni dederunt dicerent se iam tum audisse eos nummos sumi ut Verri darentur; 
cum amici, hospites, patroni Dionis, homines honestissimi, haec eadem se audisse 
dicerent. 
(29) Opinor, cum haec fierent, tum uos audiretis, sicut audistis: tum causa agi 
uere uideretur. Sic a me sunt acta omnia priore actione ut in criminibus omnibus 
nullum esset in quo quisquam uestrum perpetuam accusationem requireret. Nego 
esse quicquam a testibus dictum quod aut uestrum cuipiam esset obscurum aut 
cuiusquam oratoris eloquentiam quaereret. 

[21,11] XI. Etenim sic me ipsum egisse memoria tenetis ut in testibus interrogandis 
omnia crimina proponerem et explicarem, ut, cum rem totam in medio posuissem, 
tum denique testem interrogarem. Itaque non modo uos, quibus est iudicandum, nostra 
crimina tenetis, sed etiam populus Romanus totam accusationem causamque cognouit. 
Tametsi ita de meo facto loquor quasi ego illud mea uoluntate potius quam uestra iniuria 
adductus fecerim. 
(30) Interposuistis accusatorem qui, cum ego mihi C et X dies solos in Siciliam 
postulassem, C et VIII sibi in Achaiam postularet. Mensis mihi tris cum 
eripuissetis ad agendum maxime adpositos, reliquum omne tempus huius anni me 
uobis remissurum putastis, ut, cum horis nostris nos essemus usi, tu binis ludis 
interpositis quadragesimo post die responderes, deinde ita tempus duceretur ut a 
M'. Glabrione praetore et a magna parte horum iudicum ad praetorem alium 
iudicesque alios ueniremus. 
(31) Hoc si ego non uidissem, si me non omnes noti ignotique monuissent id agi, 
id cogitari, in eo elaborari ut res in illud tempus reiceretur, credo, si meis 
horis in accusando uti uoluissem, uererer ne mihi crimina non suppeterent, ne 
oratio deesset, ne uox uiresque deficerent, ne, quem nemo prima actione 
defendere ausus esset, eum ego bis accusare non possem. Ego meum consilium cum 
iudicibus tum populo Romano probaui: nemo est qui alia ratione istorum iniuriae 
atque impudentiae potuisse obsisti arbitretur. Etenim qua stultitia fuissem, si, 
quam diem qui istum eripiendum redemerunt in cautione uiderunt -cum ita 
cauerent, "si post Kalendas Ianuarias in consilium iretur" -, in eam diem ego, 
cum potuissem uitare, incidissem? 
(32) Nunc mihi temporis eius quod mihi ad dicendum datur, quoniam in animo est 
causam omnem exponere, habenda ratio est diligenter. 

[21,12] XII. Itaque primum illum actum istius uitae turpissimum et flagitiosissimum praetermittam. 
Nihil a me de pueritiae suae flagitiis peccatisque audiet, nihil ex illa impura adulescentia 
sua; quae qualis fuerit aut meministis, aut ex eo quem sui simillimum produxit 
recognoscere potestis. Omnia praeteribo quae mihi turpia dictu uidebuntur, neque 
solum quid istum audire, uerum etiam quid me deceat dicere considerabo. Vos, 
quaeso, date hoc et concedite pudori meo ut aliquam partem de istius impudentia 
reticere possim. 
(33) Omne illud tempus quod fuit antequam iste ad magistratus remque publicam 
accessit, habeat per me solutum ac liberum. Sileatur de nocturnis eius 
bacchationibus ac uigiliis; lenonum, aleatorum, perductorum nulla mentio fiat; 
damna, dedecora, quae res patris eius, aetas ipsius pertulit, praetereantur; 
lucretur indicia ueteris infamiae; patiatur eius uita reliqua me hanc tantam 
iacturam criminum facere. 
(34) Quaestor Cn- Papirio consuli fuisti abhinc annos quattuordecim. Ex ea die 
ad hanc diem quae fecisti in iudicium uoco: hora nulla uacua a furto, scelere, 
crudelitate, flagitio reperietur. Hi sunt anni consumpti in quaestura et 
legatione Asiatica et praetura urbana et praetura Siciliensi; quare haec eadem 
erit quadripertita distributio totius accusationis meae. 

[21,13] XIII. Quaestor ex senatus consulto prouinciam sortitus es: obtigit tibi consularis, 
ut cum consule Cn- Carbone esses eamque prouinciam obtineres. Etat tum dissensio ciuium, 
de qua nihil sum dicturus quid sentire debueris: unum hoc dico, in eius modi tempore ac 
sorte statuere te debuisse utrum malles sentire atque defendere. Carbo grauiter 
ferebat sibi quaestorem obtigisse hominem singulari luxuria atque inertia; uerum 
tamen ornabat eum beneficiis officiisque omnibus. Ne diutius teneam, pecunia 
attributa, numerata est: profectus est quaestor in prouinciam: uenit exspectatus 
in Galliam ad exercitum consularem cum pecunia. Simul ac primum ei occasio uisa 
est  - cognoscite hominis principium magistratuum gerendorum et rei publicae 
administrandae -, auersa pecunia publica quaestor consulem, exercitum, sortem, 
prouinciamque deseruit. 
(35) Video quid egerim: erigit se, sperat sibi auram posse aliquam adflari in 
hoc crimine uoluntatis adsensionisque eorum quibus Cn- Carbonis mortui nomen 
odio sit, quibus illam relictionem proditionemque consulis sui gratam sperat 
fore. Quasi uero id cupiditate defendendae nobilitatis aut studio partium 
fecerit, ac non apertissime consulem, exercitum, prouinciamque compilarit et 
propter impudentissimum furtum aufugerit! est enim obscurum et eius modi factum 
eius ut possit aliquis suspicari C- Verrem, quod ferre nouos homines non 
potuerit, ad nobilitatem, hoc est ad suos, transisse, nihil fecisse propter 
pecuniam! 
(36) Videamus rationes quem ad modum rettulerit: iam ipse ostendet quam ob rem 
Cn- Carbonem reliquerit, iam se ipse indicabit. 

[21,14] XIV. Primum breuitatem cognoscite: accepi inquit, uiciens ducenta triginta quinque 
milia quadringentos decem et septem nummos. dedi stipendio, frumento, legatis, pro quaestore, 
cohorti praetoriae hs mille sescenta triginta quinque milia quadringentos decem et 
septem nummos. reliqui arimini hs sescenta milia. Hoc est rationes referre? hoc 
modo aut ego aut tu, Hortensi, aut quisquam omnium rettulit? Quid hoc est? quae 
impudentia, quae audacia? quod exemplum ex tot hominum rationibus relatis 
huiusce modi est? Illa tamen HS sescenta milia, quae ne falso quidem potuit 
quibus data essent describere, quae se Arimini scribit reliquisse, quae ipsa HS 
sescenta milia reliqua facta sunt, neque Carbo attigit neque Sulla uidit neque 
in aerarium relata sunt. Oppidum sibi elegit Ariminum, quod tum, cum iste 
rationes referebat, oppressum direptumque erat: non suspicabatur, id quod nunc 
sentiet, satis multos ex illa calamitate Ariminensium testis nobis in hanc rem 
reliquos esse. 
(37) Recita denuo. P- Lentulo L- Triario quaestoribus urbanis res rationum 
relatarum. recita. ex senatus consulto. Ut hoc pacto rationem referre liceret, 
eo Sullanus repente factus est, non ut honos et dignitas nobilitati 
restitueretur. Quodsi illinc inanis profugisses, tamen ista tua fuga nefaria 
proditio consulis tui conscelerata iudicaretur. "Malus ciuis, improbus consul, 
seditiosus homo Cn- Carbo fuit. " Fuerit aliis: tibi quando esse coepit? 
Posteaquam tibi pecuniam, rem frumentariam, rationes omnis suas exercitumque 
commisit. Nam si tibi antea displicuisset, idem fecisses quod anno post M- Piso. 
Quaestor cum L- Scipioni consuli obtigisset, non attigit pecuniam, non ad 
exercitum profectus est; quod de re publica sensit, ita sensit ut nec fidem suam 
nec morem maiorum nec necessitudinem sortis laederet. 

[21,15] XV. (38) Etenim si haec perturbare omnia ac permiscere uolumus, totam uitam 
periculosam, inuidiosam, infestamque reddemus  - si nullam religionem sors 
habebit, nullam societatem coniunctio secundae dubiaeque fortunae, nullam 
auctoritatem mores atque instituta maiorum. Omnium est communis inimicus qui 
fuit hostis suorum. Nemo umquam sapiens proditori credendum putauit. Ipse Sulla, 
cui aduentus istius gratissimus esse debuit, ab se hominem atque ab exercitu suo 
remouit: Beneuenti esse iussit apud eos quos suis partibus amicissimos esse 
intellegebat, ubi iste summae rei causaeque nocere nihil posset. Ei postea 
praemia tamen liberaliter tribuit, bona quaedam proscriptorum in agro 
Beneuentano diripienda concessit, habuit honorem ut proditori, non ut amico fidem. 
(39) Nunc quamuis sint homines qui mortuum Cn- Carbonem oderint, tamen hi debent 
non quid illi accidere uoluerint, sed quid ipsis in tali re metuendum sit 
cogitare. Commune est hoc malum, communis metus, commune periculum. Nullae sunt 
occultiores insidiae quam eae quae latent in simulatione offici aut in aliquo 
necessitudinis nomine. Nam eum qui palam est aduersarius facile cauendo uitare 
possis; hoc uero occultum intestinum ac domesticum malum non modo non exsistit, 
uerum etiam opprimit antequam prospicere atque explorare potueris. Itane uero? 
(40) Tu cum quaestor ad exercitum missus sis, custos non solum pecuniae sed 
etiam consulis, particeps omnium rerum consiliorumque fueris, habitus sis in 
liberum loco, sicut mos maiorum ferebat, repente relinquas, deseras, ad 
aduersarios transeas? O scelus, o portentum in ultimas terras exportandum! Non 
enim potest ea natura quae tantum facinus commiserit hoc uno scelere esse 
contenta: necesse est semper aliquid eius modi moliatur, necesse est in simili 
audacia perfidiaque uersetur. 
(41) Itaque idem iste, quem Cn- Dolabella postea C- Malleolo occiso pro 
quaestore habuit  - haud scio an maior etiam haec necessitudo fuerit quam illa 
Carbonis, ac plus iudicium uoluntatis ualere quam sortis debeat -, idem in Cn- 
Dolabellam qui in Cn- Carbonem fuit. Nam quae in ipsum ualebant crimina contulit 
in illum, causamque illius omnem ad inimicos accusatoresque detulit; ipse in eum 
cui legatus, cui pro quaestore fuerat, inimicissimum atque improbissimum 
testimonium dixit. Ille miser cum esset Cn- Dolabella, cum proditione istius 
nefaria, tum improbo ac falso eiusdem testimonio, tum multo ex maxima parte 
istius furtorum ac flagitiorum inuidia conflagrauit. 

[21,16] XVI. (42) Quid hoc homine faciatis aut ad quam spem tam perfidiosum, tam 
importunum animal reseruetis? qui in Cn- Carbone sortem, in Cn- Dolabella uoluntatem 
neglexerit ac uiolarit, eosque ambo non modo deseruerit sed etiam prodiderit 
atque oppugnarit. Nolite, quaeso, iudices, breuitate orationis meae potius quam 
rerum ipsarum magnitudine crimina ponderare; mihi enim properandum necessario 
est, ut omnia uobis quae mihi constituta sunt possim exponere. 
(43) Quam ob rem quaestura istius demonstrata primique magistratus et furto et 
scelere perspecto, reliqua attendite. In quibus illud tempus Sullanarum 
proscriptionum ac rapinarum praetermittam; neque ego istum sibi ex communi 
calamitate defensionem ullam sinam sumere, suis eum certis propriisque 
criminibus accusabo. Quam ob rem hoc omni tempore Sullano ex accusatione 
circumscripto legationem eius praeclaram cognoscite. 

[21,17] XVII. (44) Posteaquam Cn- Dolabellae prouincia Cilicia constituta est, o di 
immortales, quanta iste cupiditate, quibus adlegationibus illam sibi legationem 
expugnauit! id quod Cn- Dolabellae principium maximae calamitatis fuit. Nam ut 
est profectus, quacumque iter fecit, eius modi fuit, non ut legatus populi 
Romani, sed ut quaedam calamitas peruadere uideretur. In Achaia  - praetermittam 
minora omnia, quorum simile forsitan alius quoque aliquid aliquando fecerit; 
nihil dicam nisi singulare, nisi id quod, si in alium reum diceretur, 
incredibile uideretur  - magistratum Sicyonium nummos poposcit. Ne sit hoc crimen 
in Verrem: fecerunt alii. Cum ille non daret, animaduertit: improbum, sed non 
inauditum. 
(45) Genus animaduersionis uidete: quaeretis ex quo genere hominem istum 
iudicetis. Ignem ex lignis uiridibus atque umidis in loco angusto fieri iussit: 
ibi hominem ingenuum, domi nobilem, populi Romani socium atque amicum, fumo 
excruciatum semiuiuum reliquit. Iam quae iste signa, quas tabulas pictas ex 
Achaia sustulerit, non dicam hoc loco: est mihi alius locus ad hanc eius 
cupiditatem demonstrandam separatus. Athenis audistis ex aede Mineruae grande 
auri pondus ablatum; dictum est hoc in Cn- Dolabellae iudicio. Dictum? etiam 
aestimatum. Huius consili non participem C- Verrem, sed principem fuisse 
reperietis. 

[21,18] XVIII. (46) Delum uenit. Ibi ex fano Apollinis religiosissimo noctu clam sustulit 
signa pulcherrima atque antiquissima, eaque in onerariam nauem. suam conicienda 
curauit. Postridie cum fanum spoliatum uiderent ii qui Delum incolebant, 
grauiter ferebant; est enim tanta apud eos eius fani religio atque antiquitas ut 
in eo loco ipsum Apollinem natum esse arbitrentur. Verbum tamen facere non 
audebant, ne forte ea res ad Dolabellum ipsum pertineret. Tum subito tempestates 
coortae sunt maximae, iudices, ut non modo proficisci cum cuperet Dolabella non 
posset sed uix in oppido consisteret: im magni fluctus eiciebantur. Hic nauis 
illa praedonis istius, onusta signis religiosis, expulsa atque eiecta fluctu 
frangitur; in litore signa illa Apollinis reperiuntur; iussu Dolabellae 
reponuntur. Tempestas sedatur, Dolabella Delo proficiscitur. 
(47) Non dubito quin, tametsi nullus in te sensus humanitatis, nulla ratio 
umquam fuit religionis, nunc tamen in metu periculoque tuo tuorum tibi scelerum 
ueniat in mentem. Potestne tibi ulla spes salutis commoda ostendi, cum 
recordaris in deos immortalis quam impius, quam sceleratus, quam nefarius 
fueris? Apollinemne tu Delium spoliare ausus es? Illine tu templo tam antiquo, 
tam sancto, tam religioso manus impias ac sacrilegas adferre conatus es? Si in 
pueritia non iis artibus ac disciplinis institutus eras ut ea quae litteris 
mandata sunt disceres atque cognosceres, ne postea quidem, cum in ea ipsa loca 
uenisti, potuisti accipere id quod est proditum memoria ac litteris, Latonam ex 
longo errore et fuga grauidam et iam ad pariendum temporibus exactis confugisse 
Delum atque ibi Apollinem Dianamque peperisse? 
(48) Qua ex opinione hominum illa insula eorum deorum sacra putatur, tantaque 
eius auctoritas religionis et est et semper fuit ut ne Persae quidem, cum bellum 
toti Graeciae, dis hominibusque, indixissent, et mille numero nauium classem ad 
Delum adpulissent, quicquam conarentur aut uiolare aut attingere. Hoc tu fanum 
depopulari, homo improbissime atque amentissime, audebas? Fuit ulla cupiditas 
tanta quae tantam exstingueret religionem? Et si tum haec non cogitabas, ne nunc 
quidem recordaris nullum esse tantum malum quod non tibi pro sceleribus tuis iam 
diu debeatur? 


[21,19] XIX. (49) In Asiam uero postquam uenit, quid ego aduentus istius prandia, cenas, 
equos muneraque commemorem? Nihil cum Verre de cotidianis criminibus acturus 
sum: Chio per uim signa pulcherrima dico abstulisse, item Erythris et 
Halicarnasso. Tenedo  - praetereo pecuniam quam eripuit  - Tenem ipsum, qui apud 
Tenedios sanctissimus deus habetur, qui urbem illam dicitur condidisse, cuius ex 
nomine Tenedus nominatur, hunc ipsum, inquam, Tenem pulcherrime factum, quem 
quondam in comitio uidistis, abstulit magno cum gemitu ciuitatis. 
(50) Illa uero expugnatio fani antiquissimi et nobilissimi Iunonis Samiae quam 
luctuosa Samiis fuit, quam acerba toti Asiae, quam clara apud omnis, quam nemini 
uestrum inaudita de qua expugnatione cum legati ad C- Neronem in Asiam Samo 
uenissent, responsum tulerunt eius modi querimonias, quae ad legatos populi 
Romani pertinerent, non ad praetorem sed Romam deferri oportere. Quas iste 
tabulas illinc, quae signa sustulit! quae cognoui egomet apud istum in aedibus 
nuper, cum obsignandi gratia uenissem. 
(51) Quae signa nunc, Verres, ubi sunt? illa quaero quae apud te nuper ad omnis 
columnas, omnibus etiam intercolumniis, in silua denique disposita sub diuo 
uidimus. Cur ea, quam diu alium praetorem cum iis iudicibus quos in horum locum 
subsortitus esses de te in consilium iturum putasti, tam diu domi fuerunt: 
postea quam nostris testibus nos quam horis uti malle uidisti, nullum signum 
domi reliquisti praeter duo quae in me diis aedibus sunt, quae ipsa Samo sublata 
sunt? Non putasti me tuis familiarissimis in hanc rem testimonia de nuntiaturum, 
qui tuae domi semper fuissent, ex quibus quaererem, signa scirentne fuisse quae 
non essent? 
(52) Quid tum hos de te iudicaturos arbitratus es, cum uiderent te iam non 
contra accusatorem tuum, sed contra quaestorem sectoremque pugnare? Qua de re 
Charidemum Chium testimonium priore actione dicere audistis, sese, cum esset 
trierarchus et Verrem ex Asia decedentem prosequeretur iussu Dolabellae, fuisse 
una cum isto Sami, seseque tum scire spoliatum esse fanum Iunonis et oppidum 
Samum; posteaque se causam apud Chios ciuis suos Samiis accusantibus publice 
dixisse, eoque se esse absolutum quod planum fecisset ea quae legati Samiorum 
dicerent ad Verrem, non ad se pertinere. 

[21,20] XX. (53) Aspendum uetus oppidum et nobile in Pamphylia scitis esse, plenissimum 
signorum optimorum. Non dicam illinc hoc signum ablatum esse et illud. hoc dico, 
nullum te Aspendi signum, Verres, reliquisse, omnia ex fanis, ex locis publicis, 
palam, spectantibus omnibus, plaustris euecta exportataque esse. Atque etiam 
illum Aspendium citharistam, de quo saepe audistis id quod est Graecis hominibus 
in prouerbio, quem omnia "intus canere" dicebant, sustulit et in intimis suis 
aedibus posuit, ut etiam illum ipsum suo artificio superasse uideatur. 
(54) Pergae fanum antiquissimum et sanctissimum Dianae scimus esse: id quoque a 
te nudatum ac spoliatum esse, ex ipsa Diana quod habebat auri detractum atque 
ablatum esse dico. Quae, malum, est ista tanta audacia atque amentia! Quas enim 
sociorum atque amicorum urbis adisti legationis iure et nomine, si in eas ui cum 
exercitu imperioque inuasisses, tamen, opinor, quae signa atque ornamenta ex iis 
urbibus sustulisses, haec non in tuam domum neque in suburbana amicorum, sed 
Romam in publicum deportasses. 

[21,21] XXI. (55) Quid ego de M- Marcello loquar, qui Syracusas, urbem ornatissimam, 
cepit? quid de L- Scipione, qui bellum in Asia gessit Antiochumque, regem 
potentissimum, uicit? quid de Flaminino, qui regem Philippum et Macedoniam 
subegit? quid de L- Paulo, qui regem Persen ui ac uirtute superauit? quid de L- 
Mummio, qui urbem pulcherrimam atque ornatissimam, Corinthum, plenissimam rerum 
omnium, sustulit, urbisque Achaiae Boeotiaeque multas sub imperium populi Romani 
dicionemque subiunxit? Quorum domus, cum honore ac uirtute florerent, signis et 
tabulis pictis erant uacuae; at uero urbem totam templaque deorum omnisque 
Italiae partis illorum donis ac monumentis exornatas uidemus. 
(56) Vereor ne haec forte cuipiam nimis antiqua et iam obsoleta uideantur; ita 
enim tum aequabiliter omnes erant eius modi ut haec laus eximiae uirtutis et 
innocentiae non solum hominum, uerum etiam temporum illorum esse uideatur. P- 
Seruilius, uir clarissimus, maximis rebus gestis, adest de te sententiam 
laturus: Olympum ui, copiis, consilio, uirtute cepit, urbem antiquam et omnibus 
rebus auctam et ornatam. Recens exemplum fortissimi uiri profero; nam postea 
Seruilius imperator populi Romani Olympum urbem hostium cepit quam tu in isdem 
illis locis legatus quaestorius oppida pacata sociorum atque amicorum diripienda 
ac uexanda curasti. 
(57) Tu quae ex fanis religiosissimis per scelus et latrocinium abstulisti, ea 
nos uidere nisi in tuis amicorumque tuorum tectis non possumus: P- Seruilius 
quae signa atque ornamenta ex urbe hostium ui et uirtute capta belli lege atque 
imperatorio iure sustulit, ea populo Romano adportauit, per triumphum uexit, in 
tabula publica ad aerarium perscribenda curauit. Cognoscite ex litteris publicis 
hominis amplissimi diligentiam. Recita. rationes relatae P- Seruili. Non solum 
numerum signorum, sed etiam unius cuiusque magnitudinem, figuram, statum 
litteris definiri uides. Certe maior est uirtutis uictoriaeque iucunditas quam 
ista uoluptas quae percipitur ex libidine et cupiditate. Multo diligentius 
habere dico Seruilium praedam populi Romani quam te tua furta notata atque 
perscripta. 

[21,22] XXII. (58) Dices tua quoque signa et tabulas pictas ornamento urbi foroque populi 
Romani fuisse. Memini; uidi simul cum populo Romano forum comitiumque adornatum 
ad speciem magnifico ornatu, sed sensum cogitationemque acerbo et lugubri; uidi 
conlucere omnia furtis tuis, praeda prouinciarum, spoliis sociorum atque 
amicorum. Quo quidem tempore, iudices, iste spem maximam reliquorum quoque 
peccatorum nactus est; uidit enim eos qui iudiciorum se dominos dici uolebant 
harum cupiditatum esse seruos. 
(59) Socii uero nationesque exterae spem omnem tum primum abiecerunt rerum ac 
fortunarum suarum, propterea quod casu legati ex Asia atque Achaia plurimi Romae 
tunc fuerunt, qui deorum simulacra ex suis fanis sublata in foro uenerabantur, 
itemque cetera signa et ornamenta cum cognoscerent, alia alio in loco 
lacrimantes intuebantur. Quorum omnium hunc sermonem tum esse audiebamus, nihil 
esse quod quisquam dubitaret de exitio sociorum atque amicorum, cum quidem 
uiderent in foro populi Romani, quo in loco antea qui sociis iniurias fecerant 
accusari et condemnari solebant, ibi esse palam posita ea quae ab sociis per 
scelus ablata ereptaque essent. 

[21,23] XXIII. (60) Hic ego non arbitror illum negaturum signa se plurima, tabulas pictas 
innumerabilis habere; sed, ut opinor, solet haec quae rapuit et furatus est non 
numquam dicere se emisse, quoniam quidem in Achaiam, Asiam, Pamphyliam sumptu 
publico et legationis nomine mercator signorum tabularumque pictarum missus est. 
Habeo et ipsius et patris eius accepti tabulas omnis, quas diligentissime legi 
atque digessi, patris, quoad uixit, tuas, quoad ais te confecisse. Nam in isto, 
iudices, hoc nouum reperietis. Audimus aliquem tabulas numquam confecisse; quae 
est opinio hominum de Antonio falsa, nam fecit diligentissime; uerum sit hoc 
genus aliquod, minime probandum. Audimus alium non ab initio fecisse, sed ex 
tempore aliquo coepisse; est aliqua etiam huiusce rei ratio. Hoc uero nouum et 
ridiculum est, quod hic nobis respondit cum ab eo tabulas postularemus, usque ad 
M- Terentium et C- Cassium consules confecisse, postea destitisse. 
(61) Alio loco hoc cuius modi sit considerabimus; nunc nihil ad me attinet; 
horum enim temporum in quibus nunc uersor habeo tabulas et tuas et patris. 
Plurima signa pulcherrima, plurimas tabulas optimas deportasse te negare non 
potes. Atque utinam neges! Unum ostende in tabulis aut tuis aut patris tu emptum 
esse: uicisti. Ne haec quidem duo signa pulcherrima quae nunc ad impluuium tuum 
stant, quae multos annos ante ualuas Iunonis Samiae steterunt, habes quo modo 
emeris, haec, inquam, duo quae in aedibus tuis sola iam sunt, quae sectorem 
exspectant, relicta ac destituta a ceteris signis. 

[21,24] XXIV. (62) At, credo, in hisce solis rebus indomitas cupiditates atque effrenatas 
habebat: ceterae libidines eius ratione aliqua aut modo continebantur. Quam 
multis istum ingenuis, quam multis matribus familias in illa taetra atque impura 
legatione uim attulisse existimatis? Ecquo in oppido pedem posuit ubi non plura 
stuprorum flagitiorumque suorum quam aduentus sui uestigia reliquerit? Sed ego 
omnia quae negari poterunt praetermittam; etiam haec quae certissima sunt et 
clarissima relinquam; unum aliquod de nefariis istius factis eligam, quo 
facilius ad Siciliam possim aliquando, quae mihi hoc oneris negotique imposuit, 
peruenire. 
(63) Oppidum est in Hellesponto Lampsacum, iudices, in primis Asiae prouinciae 
clarum et nobile; homines autem ipsi Lampsaceni cum summe in omnis ciuis Romanos 
officiosi, tum praeterea maxime sedati et quieti, prope praeter ceteros ad 
summum Graecorum otium potius quam ad ullam uim aut tumultum adcommodati. 
Accidit, cum iste a Cn- Dolabella efflagitasset ut se ad regem Nicomedem 
regemque Sadalam mitteret, cumque iter hoc sibi magis ad quaestum suum quam ad 
rei publicae tempus adcommodatum depoposcisset, ut illo itinere ueniret 
Lampsacum cum magna calamitate et prope pernicie ciuitatis. Deducitur iste ad 
lanitorem quendam hospitem, comitesque eius item apud ceteros hospites 
conlocantur. Ut mos erat istius, atque ut eum suae libidines flagitiosae facere 
admonebant, statim negotium dat illis suis comitibus, nequissimis turpissimisque 
hominibus, uti uideant et inuestigent ecqua uirgo sit aut mulier digna quam ob 
rem ipse Lampsaci diutius commoraretur. 

[21,25] XXV. (64) Erat comes eius Rubrius quidam, homo factus ad istius libidines, qui 
miro artificio, quocumque uenerat, haec inuestigare omnia solebat. Is ad eum rem 
istam defert, Philodamum esse quendam, genere, honore, copiis, existimatione 
facile principem Lampsacenorum; eius esse filiam, quae cum patre habitaret 
propterea quod uirum non haberet, mulierem eximia pulchritudine; sed eam summa 
integritate pudicitiaque existimari. Homo, ut haec audiuit, sic exarsit ad id 
quod non modo ipse numquam uiderat, sed ne audierat quidem ab eo qui ipse 
uidisset, ut statim ad Philodamum migrare se diceret uelle. Hospes lanitor, qui 
nihil suspicaretur, ueritus ne quid in ipso se offenderetur, hominem summa ui 
retinere coepit. Iste, qui hospitis relinquendi causam reperire non posset, alia 
sibi ratione uiam munire ad stuprum coepit; Rubrium, delicias suas, in omnibus 
eius modi rebus adiutorem suum et conscium, parum laute deuersari dicit; ad 
Philodamum deduci iubet. 
(65) Quod ubi est Philodamo nuntiatum, tametsi erat ignarus quantum sibi ac 
liberis suis iam tum mali constitueretur, tamen ad istum uenit; ostendit munus 
illud suum non esse; se, cum suae partes essent hospitum recipiendorum, tum 
ipsos tamen praetores et consules, non legatorum adseculas, recipere solere. 
Iste, qui una cupiditate raperetur, totum illius postulatum causamque neglexit; 
per uim ad eum, qui recipere non debebat, Rubrium deduci imperauit. 

[21,26] XXVI. Hic Philodamus, posteaquam ius suum obtinere non potuit, ut 
humanitatem consuetudinemque suam retineret laborabat. Homo, qui semper 
hospitalissimus amicissimusque nostrorum hominum existimatus esset, noluit uideri 
ipsum illum Rubrium inuitus domum suam recepisse; magnifice et ornate, ut erat in 
primis inter suos copiosus, conuiuium comparat; rogat Rubrium ut quos ei commodum 
sit inuitet, locum sibi soli, si uideatur, relinquat; etiam filium suum, lectissimum 
adulescentem, foras ad propinquum suum quendam mittit ad cenam. 
(66) Rubrius istius comites inuitat; eos omnis Verres certiores facit quid opus 
esset. Mature ueniunt, discumbitur. Fit sermo inter eos, et inuitatio ut Graeco 
more biberetur; hortatur hospes, poscunt maioribus poculis, celebratur omnium 
sermone laetitiaque conuiuium. Posteaquam satis calere res Rubrio uisa est, 
"Quaeso", inquit, "Philodame, cur ad nos filiam tuam non intro uocari iubes?" 
Homo, qui et summa grauitate et iam id aetatis et parens esset, obstipuit 
hominis improbi dicto. Instare Rubrius. Tum ille, ut aliquid responderet, 
negauit moris esse Graecorum ut in conuiuio uirorum accumberent mulieres. Hic 
tum alius ex alia parte, "Enim uero ferendum hoc quidem non est; uocetur 
mulier!" et simul seruis suis Rubrius ut ianuam clauderent et ipsi ad foris 
adsisterent imperat. 
(67) Quod ubi ille intellexit, id agi atque id parari ut filiae suae uis 
adferretur, seruos suos ad se uocat; his imperat ut se ipsum neglegant, filiam 
defendant; excurrat aliquis qui hoc tantum domestici mali filio nuntiet. Clamor 
interea fit tota domo; pugna inter seruos Rubri atque hospitis; iactatur domi 
suae uir primarius et homo honestissimus; pro se quisque manus adfert; aqua 
denique feruenti a Rubrio ipso Philodamus perfunditur. Haec ubi filio nuntiata 
sunt, statim exanimatus ad aedis contendit, ut et uitae patris et pudicitiae 
sororis succurreret; omnes eodem animo Lampsaceni, simul ut hoc audierunt, quod 
eos cum Philodami dignitas tum iniuriae magnitudo mouebat, ad aedis noctu 
conuenerunt. Hic lictor istius Cornelius, qui cum eius seruis erat a Rubrio 
quasi in praesidio ad auferendam mulierem conlocatus, occiditur; serui non nulli 
uulnerantur; ipse Rubrius in turba sauciatur. Iste, qui sua cupiditate tantos 
tumultus concitatos uideret, cupere aliqua euolare, si posset. 

[21,27] XXVII. (68) Postridie homines mane in contionem conueniunt; quaerunt quid optimum 
factu sit; pro se quisque, ut in quoque erat auctoritatis plurimum, ad populum 
loquebatur; inuentus est nemo cuius non haec et sententia esset et oratio, non 
esse metuendum, si istius nefarium scelus Lampsaceni ulti ui manuque essent, ne 
senatus populusque Romanus in eam ciuitatem animaduertendum putaret; quodsi hoc 
iure legati populi Romani in socios nationesque exteras uterentur, ut pudicitiam 
liberorum seruare ab eorum libidine tutam non liceret, quiduis esse perpeti 
satius quam in tanta ui atque acerbitate uersari. 
(69) Haec cum omnes sentirent, et cum in eam rationem pro suo quisque sensu ac 
dolore loqueretur, omnes ad eam domum in qua iste deuersabatur profecti sunt; 
caedere ianuam saxis, instare ferro, ligna et sarmenta circumdare ignemque 
subicere coeperunt. Tunc ciues Romani, qui Lampsaci negotiabantur, concurrunt; 
orant Lampsacenos ut grauius apud eos nomen legationis quam iniuria legati 
putaretur; sese intellegere hominem illum esse impurum ac nefarium, sed quoniam 
nec perfecisset quod conatus esset, neque futurus esset Lampsaci postea, leuius 
eorum peccatum fore si homini scelerato pepercissent quam si legato non 
pepercissent. 
(70) Sic iste multo sceleratior et nequior quam ille Hadrianus aliquanto etiam 
felicior fuit. Ille, quod eius auaritiam ciues Romani ferre non potuerunt, 
Uticae domi suae uiuus exustus est, idque ita illi merito accidisse existimatum 
est ut laetarentur omnes neque ulla animaduersio constitueretur: hic sociorum 
ambustus incendio tamen ex illa flamma periculoque euolauit, neque adhuc causam 
ullam excogitare potuit quam ob rem commiserit, aut quid euenerit, ut in tantum 
periculum ueniret. Non enim potest dicere, "cum seditionem sedare uellem, cum 
frumentum imperarem, cum stipendium cogerem, cum aliquid denique rei publicae 
causa gererem, quod acrius imperaui, quod animaduerti, quod minatus sum." Quae 
si diceret, tamen ignosci non oporteret, si nimis atrociter imperando sociis in 
tantum adductus periculum uideretur. 

[21,28] XXVIII. (71) Nunc cum ipse causam illius tumultus neque ueram dicere neque 
falsam confingere audeat, homo autem ordinis sui frugalissimus, qui tum accensus C- 
Neroni fuit, P- Tettius, haec eadem se Lampsaci cognosse dixerit, uir omnibus 
rebus ornatissimus, C- Varro, qui tum in Asia militum tribunus fuit, haec eadem 
ipse se ex Philodamo audisse dicat, potestis dubitare quin istum fortuna non tam 
ex illo periculo eripere uoluerit quam ad uestrum iudicium reseruare? Nisi uero 
illud dicet, quod et in Tetti testimonio priore actione interpellauit Hortensius 
 - quo tempore quidem signi satis dedit, si quid esset quod posset dicere, se 
tacere non posse, ut, quam diu tacuit in ceteris testibus, scire omnes possemus 
nihil habuisse quod diceret: hoc tum dixit, Philodamum et filium eius a C- 
Nerone esse damnatos. 
(72) De quo ne multa disseram tantum dico, secutum id esse Neronem et eius 
consilium: quod Cornelium lictorem occisum esse constaret, putasse non oportere 
esse cuiquam ne in ulciscenda quidem iniuria hominis occidendi potestatem. In 
quo uideo Neronis iudicio non te absolutum esse improbitatis, sed illos damnatos 
esse caedis. Verum ista damnatio tamen cuius modi fuit? Audite, quaeso, iudices, 
et aliquando miseremini sociorum et ostendite aliquid iis in uestra fide 
praesidi esse oportere. 

[21,29] XXIX. Quod toti Asiae iure occisus uidebatur istius ille uerbo 
lictor, re uera minister improbissimae cupiditatis, pertimuit iste ne Philodamus 
Neronis iudicio liberaretur; rogat et orat Dolabellam ut de sua prouincia 
decedat, ad Neronem proficiscatur; se demonstrat incolumem esse non posse, si 
Philodamo uiuere atque aliquando Romam uenire licuisset. 
(73) Commotus est Dolabella: fecit id quod multi reprehenderunt, ut exercitum, 
prouinciam, bellum relinqueret, et in Asiam hominis nequissimi causa in alienam 
prouinciam proficisceretur. Posteaquam ad Neronem uenit, contendit ab eo ut 
Philodami causam cognosceret. Venerat ipse qui esset in consilio et primus 
sententiam diceret; adduxerat etiam praefectos et tribunos militaris suos, quos 
Nero omnis in consilium uocauit; erat in consilio etiam aequissimus iudex ipse 
Verres; erant non nulli togati creditores Graecorum, quibus ad exigendas 
pecunias improbissimi cuiusque legati plurimum prodest gratia. 
(74) Ille miser defensorem reperire neminem poterat; quis enim esset aut 
togatus, qui Dolabellae gratia, aut Graecus, qui eiusdem ui et imperio non 
moueretur? Accusator autem adponitur ciuis Romanus de creditoribus 
Lampsacenorum; qui si dixisset quod iste iussisset, per eiusdem istius lictores 
a populo pecuniam posset exigere. Cum haec omnia tanta contentione, tantis 
copiis agerentur; cum illum miserum multi accusarent, nemo defenderet; cumque 
Dolabella cum suis praefectis pugnaret in consilio, Verres fortunas agi suas 
diceret, idem testimonium diceret, idem esset in consilio, idem accusatorem 
parasset  - haec cum omnia fierent, et cum hominem constaret occisum, tamen tanta 
uis istius iniuriae, tanta in isto improbitas putabatur ut de Philodamo amplius 
pronuntiaretur. 

[21,30] XXX. (75) Quid ego nunc in altera actione Cn- Dolabellae spiritus, quid huius 
lacrimas et concursationes proferam, quid C- Neronis, uiri optimi atque 
innocentissimi, non nullis in rebus animum nimium timidum atque demissum? qui in 
illa re quid facere oporteret non habebat, nisi forte, id quod omnes tum 
desiderabant, ut ageret eam rem sine Verre et sine Dolabella. Quicquid esset 
sine his actum, omnes probarent; tum uero quod pronuntiatum est non per Neronem 
iudicatum, sed per Dolabellam ereptum existimabatur. Condemnatur enim perpaucis 
sententiis Philodamus et eius filius. Adest, instat, urget Dolabella ut quam 
primum securi feriantur, quo quam minime multi ex illis de istius nefario 
scelere audire possent. 
(76) Constituitur in foro Laodiceae spectaculum acerbum et miserum et graue toti 
Asiae prouinciae, grandis natu parens adductus ad supplicium, ex altera parte 
filius, ille quod pudicitiam liberorum, hic quod uitam patris famamque sororis 
defenderat. Flebat uterque non de suo supplicio, sed pater de fili morte, de 
patris filius. Quid lacrimarum ipsum Neronem putatis profudisse? quem fletum 
totius Asiae fuisse, quem luctum et gemitum Lampsacenorum? securi esse percussos 
homines innocentis nobilis, socios populi Romani atque amicos, propter hominis 
flagitiosissimi singularem nequitiam atque improbissimam cupiditatem! 
(77) Iam iam, Dolabella, neque me tui neque tuorum liberorum, quos tu miseros in 
egestate atque in solitudine reliquisti, misereri potest. Verresne tibi tanti 
fuit ut eius libidinem hominum innocentium sanguine lui uelles? Idcircone 
exercitum atque hostem relinquebas ut tua ui et crudelitate istius hominis 
improbissimi pericula subleuares? Quod enim eum tibi quaestoris in loco 
constitueras, idcirco tibi amicum in perpetuum fore putasti? nesciebas ab eo C- 
Carbonem consulem, cuius re uera quaestor fuerat, non modo relictum sed etiam 
spoliatum auxiliis, pecunia, nefarie oppugnatum et proditum? Expertus igitur es 
istius perfidiam tum cum ipse se ad inimicos tuos contulit, cum in te homo ipse 
nocens acerrimum testimonium dixit, cum rationes ad aerarium nisi damnato te 
referre noluit. 

[21,31] XXXI. (78) Tantaene tuae, Verres, libidines erunt ut eas capere ac sustinere non 
prouinciae populi Romani, non nationes exterae possint? Tune quod uideris, quod 
audieris, quod concupieris, quod cogitaris, nisi id ad nutum tuum praesto 
fuerit, nisi libidini tuae cupiditatique paruerit, immittentur homines, 
expugnabuntur domus, ciuitates non modo pacatae, uerum etiam sociorum atque 
amicorum ad uim atque ad arma confugient, ut ab se atque a liberis suis legati 
populi Romani scelus ac libidinem propulsare possint? Nam quaero abs te 
circumsessusne sis Lampsaci, coeperime domum in qua deuersabare illa multitudo 
incendere, uoluerintne legatum populi Romani comburere uiuum Lampsaceni? Negare 
non potes; habeo enim testimonium tuum quod apud Neronem dixisti, habeo quas ad 
eundem litteras misisti. Recita hunc ipsum locum de testimonio. Testimonium C- 
Verris in Artemidorum. non multo post in domum. 
(79) Bellumne populo Romano Lampsacena ciuitas facere conabatur? deficere ab 
imperio ac nomine nostro uolebat? Video enim et ex iis quae legi et audiui 
intellego, in qua ciuitate non modo legatus populi Romani circumsessus, non modo 
igni, ferro, manu, copiis oppugnatus, sed aliqua ex parte uiolatus sit, nisi 
publice satis factum sit, ei ciuitati bellum indici atque inferri solere. 
(80) Quae fuit igitur causa cur cuncta ciuitas Lampsacenorum de contione, quem 
ad modum tute scribis, domum tuam concurreret? Tu enim neque in litteris quas 
Neroni mittis, neque in testimonio causam tanti tumultus ostendis ullam. 
Obsessum te dicis, ignem adlatum, sarmenta circumdata lictorem tuum occisum esse 
dicis, prodeundi tibi in publicum potestatem factam negas-. causam huius tanti 
tertoris occultas. Nam si quam Rubrius iniuriam suo nomine ac non impulsu tuo et 
tua cupiditate fecisset, de tui comitis iniuria questum ad te potius quam te 
oppugnatum uenirent. Cum igitur quae causa illius tumultus fuerit testes a nobis 
producti dixerint, ipse celarit, nonne causam hanc quam nos proposuimus cum 
illorum testimonia tum istius taciturnitas perpetua confirmat? 


[21,32] XXXII. (81) Huic homini parcetis igitur, iudices, cuius tanta peccata sunt ut ii 
quibus iniurias fecerit neque legitimum tempus exspectare ad ulciscendum neque uim 
tantam doloris in posterum differre potuerint? Circumsessus es. A quibus? A 
Lampsacenis. Barbaris hominibus, credo, aut iis qui populi Romani nomen 
contemnerent. Immo uero ab hominibus et natura et consuetudine et disciplina 
lenissimis, porro autem populi Romani condicione sociis, fortuna seruis, 
uoluntate supplicibus: ut perspicuum sit omnibus, nisi tanta acerbitas iniuriae, 
tanta uis sceleris fuisset ut Lampsaceni moriendum sibi potius quam perpetiendum 
putarent, numquam illos in eum locum progressuros fuisse ut uehementius odio 
libidinis tuae quam legationis metu mouerentur. 
(82) Nolite, per deos immortalis, cogere socios atque exteras nationes hoc uti 
perfugio, quo, nisi uos uindicatis, utentur necessario! Lampsacenos in istum 
numquam ulla res mitigasset nisi eum poenas Romae daturum credidissent: etsi 
talem acceperant iniuriam, quam nulla lege satis digne persequi possent, tamen 
incommoda sua nostris committere legibus et iudiciis quam dolori suo permittere 
maluerunt. Tu mihi, cum circumsessus a tam inlustri ciuitate sis propter tuum 
scelus atque flagitium, cum coegeris homines miseros et calamitosos quasi 
desperatis nostris legibus et iudiciis ad uim, ad manus, ad arma confugere, cum 
te in oppidis et ciuitatibus amicorum non legatum populi Romani, sed tyrannum 
libidinosum crudelemque praebueris, cum apud exteras nationes imperi nominisque 
nostri famam tuis probris flagitiisque uiolaris, cum te ex ferro amicorum populi 
Romani eripueris atque ex flamma sociorum euolaris, hic tibi perfugium speras 
futurum? Erras: ut huc incideres, non ut hic conquiesceres, illi te uiuum exire 
passi sunt. 

[21,33] XXXIII. (83) Et ais iudicium esse factum te iniuria circumsessum esse Lampsaci, 
quod Philodamus cum filio condemnatus sit. Quid, si doceo, si planum facio teste 
homine nequam, uerum ad hanc rem tamen idoneo  - te ipso, inquam, teste docebo te 
huius circumsessionis tuae causam et culpam in alios transtulisse, neque in eos, 
quos tu insimularas, esse animaduersum. iam nihil te iudicium Neronis adiuuat. 
Recita quas ad Neronem litteras misit. epistula C- Verris ad Neronem. 
Themistagoras et Thessalus -. Themistagoram et Thessalum scribis populum 
concitasse. Quem populum? Qui te circumsedit, qui te uiuum comburere conatus 
est. Ubi hos persequeris, ubi accusas, ubi defendis ius nomenque legati? in 
Philodami iudicio dices id actum? 
(84) Cedo mihi ipsius Verris testimonium: uideamus quid idem iste iuratus 
dixerit. Recita. Ab accusatore rogatus respondit in hoc iudicio non persequi: 
sibi in animo esse alio tempore persequi. Quid igitur te iuuat Neronis iudicium, 
quid Philodami damnatio? Legatus cum esses circumsessus, cumque, quem ad modum 
tute ad Neronem scripsisti, populo Romano communique causae legatorum facta 
esset insignis iniuria, non es persecutus: dicis tibi in animo esse alio tempore 
persequi. Quod fuit id tempus? quando es persecutus? Cur imminuisti ius 
legationis, cur causam populi Romani deseruisti ac prodidisti, cur iniurias tuas 
coniunctas cum publicis reliquisti? Non te ad senatum causam deferre, non de tam 
atrocibus iniuriis conqueri, non eos homines qui populum concitarant consulum 
litteris euocandos curare oportuit? 
(85) Nuper M- Aurelio Scauro postulante, quod is Ephesi se quaestorem ui 
prohibitum esse dicebat quo minus e fano Dianae seruum suum, qui in illud asylum 
confugisset, abduceret, Pericles Ephesius, homo nobilissimus, Romam euocatus 
est, quod auctor illius iniuriae fuisse arguebatur: tu, si te legatum ita 
Lampsaci tractatum esse senatum docuisses ut tui comites uulnerarentur, lictor 
occideretur, ipse circumsessus paene incenderere, eius autem rei duces et 
auctores et principes fuisse, quos scribis, Themistagoram et Thessalum, quis non 
commoueretur, quis non ex iniuria quae tibi esset facta sibi prouideret, quis 
non in ea re causam tuam, periculum commune agi arbitraretur? Etenim nomen 
legati eius modi esse debet quod non modo inter sociorum iura, sed etiam inter 
hostium tela incolume uersetur. 

[21,34] XXXIV. (86) Magnum hoc Lampsacenum crimen est libidinis atque improbissimae 
cupiditatis: accipite nunc auaritiae prope modum in suo genere non leuius. 
Milesios nauem poposcit, quae eum praesidi causa Myndum prosequeretur: illi 
statim myoparonem egregium de sua classe ornatum atque armatum dederunt. Hoc 
praesidio Myndum profectus est. Nam quid a Milesiis lanae publice abstulerit, 
item de sumptu in aduentum, de contumeliis et iniuriis in magistratum Milesium 
tametsi dici cum uere tum grauiter et uehementer potest, tamen dicere 
praetermittam eaque omnia testibus integra reseruabo: illud, quod neque taceri 
ullo modo neque dici pro dignitate potest, cognoscite. 
(87) Milites remigesque Miletum Myndo pedibus reuerti iubet: ipse myoparonem 
pulcherrimum de decem Milesiorum nauibus electum L- Magio et L- Fannio, qui 
Myndi habitabant, uendidit. Hi sunt homines quos nuper senatus in hostium numero 
habendos censuit: hoc illi nauigio ad omnis populi Romani hostis usque ab Dianio 
ad Sinopam nauigauerunt.O di immortales, incredibilem auaritiam singularemque 
audaciam! Nauem tu de classe populi Romani, quam tibi Milesia ciuitas ut te 
prosequeretur dedisset ausus es uendere? Si te magnitudo malefici, si hominum 
existimatio non mouebat, ne illud quidem cogitabas, huius improbissimi furti 
siue adeo nefariae praedae tam inlustrem ac tam nobilem ciuitatem testem futuram? 
(88) An quia tum Cn- Dolabella in eum, qui ei myoparoni praefuerat Milesiisque 
rem gestam renuntiarat, animaduertere tuo rogatu conatus est, renuntiationemque 
eius, quae erat in publicas litteras relata illorum legibus, tolli iusserat, 
idcirco te ex hoc crimine elapsum esse arbitrabare? 

[21,35] XXXV. Multum te ista fefellit opinio, et quidem multis in locis. Semper enim 
existimasti, et maxime in Sicilia, satis cautum tibi ad defensionem fore, si aut referri 
aliquid in litteras publicas uetuisses, aut quod relatum esset tolli coegisses. Hoc quam 
nihil sit, tametsi ex multis Siciliae ciuitatibus priore actione didicisti, 
tamen etiam in hac ipsa ciuitate cognosce. Sunt illi quidem dicto audientes, 
quam diu adsunt ii qui imperant: simul ac discesserunt, non solum illud 
perscribunt quod tum prohibiti sunt, sed etiam causam adscribunt cur non tum in 
litteras relatum sit. 
(89) Manent istae litterae Mileti, manent, et dum erit illa ciuitas manebunt. 
Decem enim nauis iussu L- Murenae populus Milesius ex pecunia uectigali populo 
Romano fecerat, sicut pro sua quaeque parte Asiae ceterae ciuitates. Quam ob rem 
unam ex decem, non praedonum repentino aduentu sed legati latrocinio, non ui 
tempestatis sed hac horribili tempestate sociorum amissam in litteras publicas 
rettulerunt. 
(90) Sunt Romae legati Milesii, homines nobilissimi ac principes ciuitatis, qui 
tametsi mensem Februarium et consulum designatorum nomen exspectant, tamen hoc 
tantum facinus non modo negare interrogati, sed ne producti quidem reticere 
poterunt: dicent, inquam, et religione adducti et domesticarum legum metu, quid 
illo myoparone factum sit, ostendent C- Verrem, in ea classe quae contra piratas 
aedificata sit, piratam ipsum consceleratum fuisse. 

[21,36] XXXVI. C- Malleolo, quaestore Cn- Dolabellae, occiso duas sibi hereditates uenisse 
arbitratus est, unam quaestoriae procurationis, nam a Dolabella statim pro quaestore iussus 
est esse; alteram tutelae, nam cum pupilli Malleoli tutor esset, in bona eius impetum fecit. 
(91) Nam Malleolus in prouinciam sic copiose profectus erat ut domi prorsus 
nihil relinqueret; praeterea pecunias occuparat apud populos et syngraphas 
fecerat, argenti optimi caelati grande pondus secum tulerat, nam ille quoque 
sodalis istius erat in hoc morbo et cupiditate; grande pondus argenti, familiam 
magnam, multos artifices, multos formosos homines reliquit. Iste quod argenti 
placuit inuasit; quae mancipia uoluit abduxit; uina ceteraque quae in Asia 
facillime comparantur, quae ille reliquerat, asportauit; reliqua uendidit, 
pecuniam exegit. 
(92) Cum ad HS uiciens quinquiens redegisse constaret, ut Romam rediit, nullam 
litteram pupillo, nullam matri eius, nullam tutoribus reddidit; seruos artifices 
pupilli cum haberet domi, circum pedes autem homines formosos et litteratos, 
suos esse dicebat, se emisse. Cum saepius mater et auia pueri postularent uti, 
si non redderet pecuniam nec rationem daret, diceret saltem quantum pecuniae 
Malleoli deportasset, a multis efflagitatus aliquando dixit HS deciens; deinde 
in codicis extrema cera nomen infimum in flagitiosa litura fecit; expensa 
Chrysogono seruo HS sescenta milia, accepta pupillo Malleolo rettulit. Quo modo 
ex deciens HS sescenta sint facta, quo modo DC eodem modo quadrarint ut illa de 
Cn- Carbonis pecunia reliqua HS sescenta facta sint, quo modo Chrysogono expensa 
lata sint, cur id nomen infimum in lituraque sit, uos existimabitis. 
(93) Tamen HS sescenta milia cum accepta rettulisset, HS quinquaginta milia 
soluta non sunt; homines, posteaquam reus factus est, redditi alii, alii etiam 
nunc retinentur; peculia omnium uicariique retinentur.

[21,37] XXXVII. Haec est istius praeclara tutela. En cui tuos liberos committas, en 
memoriam mortui sodalis, en metum uiuorum existimationis! Cum tibi se tota Asia spoliandam 
ac uexandam praebuisset, cum tibi eita esset omnis ad praedandum Pamphylia, contentus his 
tam opimis rebus non fuisti? manus a tutela, manus a pupillo, manus a sodalis 
filio abstinere non potuisti? Iam te non Siculi, non aratores, ut dictitas, 
circumueniunt, non hi qui decretis edictisque tuis in te concitati infestique 
sunt: Malleolus a me productus est et mater eius atque auia, quae miserae 
flentes euersum a te puerum patriis bonis esse dixerunt. 
(94) Quid exspectas? an dum ab inferis ipse Malleolus exsistat, atque abs te 
officia tutelae sodalitatis familiaritatisque flagitet? Ipsum putato adesse. 
Homo auarissime et spurcissime, redde bona sodalis filio, si non quae 
abstulisti, at quae confessus es! Cur cogis sodalis filium hanc primam in foro 
uocem cum dolore et querimonia emittere? cur sodalis uxorem, sodalis socrum, 
domum denique totam sodalis mortui contra te testimonium dicere? cur 
pudentissimas lectissimasque feminas in tantum uirorum conuentum insolitas 
inuitasque prodire cogis? Recita omnium testimonia. Testimonium matris et auiae. 

[21,38] XXXVIII. (95) Pro quaestore uero quo modo iste commune Milyadum uexarit, quo 
modo Lyciam, Pamphyliam, Pisidiam Phrygiamque totam frumento imperando, aestimando, 
hac sua, quam tum primum excogitauit, Siciliensi aestimatione adflixerit, non est necesse 
demonstrare uerbis: hoc scitote, cum iste ciuitatibus frumentum, coria, cilicia, 
saccos imperaret, neque ea sumeret proque iis rebus pecuniam exigeret  - his 
nominibus solis Cn- Dolabellae HS ad triciens litem esse aestimatam. Quae omnia, 
etiamsi uoluntate Dolabellae fiebant, per istum tamen omnia gerebantur. 
(96) Consistam in uno nomine; multa enim sunt ex eodem genere. Recita. De 
litibus aestimatis Cn- Dolabellae pr- pecuniae redactae. quod a communi milyadum ---.
Te haec coegisse, te aestimasse, tibi pecuniam numeratam esse dico, eademque 
ui et iniuria, cum pecunias maximas cogeres, per omnis partis prouinciae te 
tamquam aliquam calamitosam tempestatem pestemque peruasisse demonstro. 
(97) Itaque M- Scaurus, qui Cn- Dolabellam accusauit, istum in sua potestate ac 
dicione tenuit. Homo adulescens cum istius in inquirendo multa furta ac flagitia 
cognosset, fecit perite et callide; uolumen eius rerum gestarum maximum isti 
ostendit; ab homine quae uoluit in Dolabellam abstulit; istum testem produxit; 
dixit iste quae uelle accusatorem putauit. Quo ex genere mihi testium qui cum 
isto furati sunt, si uti uoluissem, magna copia fuisset; qui ut se periculo 
litium, coniunctione criminum liberarent, quo ego uellem descensuros 
pollicebantur. 
(98) Eorum ego uoluntatem omnium repudiaui; Non modo proditori, sed ne perfugae 
quidem locus in meis castris cuiquam fuit. Forsitan meliores illi accusatores 
habendi sint, qui haec omnia fecerunt. Ita est; sed ego defensorem in mea 
persona, non accusatorem maxime laudari uolo. Rationes ad aerarium, antequam 
Dolabella condemnatus est, non audet referre; impetrat a senatu ut dies sibi 
prorogaretur, quod tabulas suas ab accusatoribus bellae obsignatas diceret, 
proinde quasi exscribend testatem non haberet. Solus est hic qui numquam res ad 
aerarium referat. 

[21,39] XXXIX. Audistis quaestoriam ratio tribus uersiculis relatam; 
legationis, non nisi condemnato et eiecto eo qui posset reprehendere; nunc 
denique praeturae, quam ex senatus consulto statim referre debuit, usque ad hoc 
tempus non rettulit. 
(99) Quaestores se in tu exspectare dixit, proinde quasi non, ut quaesto 
praetore possit rationem referre  - ut tu, Hortensi, ut omnes -, eodem modo sine 
quaestore praetor. Dixit Dolabellam impetrasse. Omen magis patribus conscriptis 
quam causa placuit: probauerunt. Verum quae quoque iam pridem uenerunt: cur non 
rettulisti? Illarum rationum ex ea faece legationis quaestori tuae procurationis 
illa sunt nomina, quae Dolabella cessario sunt aestimata. Ex litibus aestimatis 
Dolabellae pp- et pro pr-. 
(100) Quod minus Dolabella Verri acceptum rettulit quam Verres illi expensum 
tulerit quingenta triginta quinque milia, et quod plus feci labella Verrem 
accepisse quam iste in suis tabulis habuit HS ducenta triginta duo milia, et 
quod plus frumenti fecit accepisse istum, HS deciens et octingenta milia, tu 
homo castissimus aliud in tabulis habebas. Hinc extraordinariae pecuniae, quas 
nullo duce tamen a ex particula inuestigamus, redundarunt, hinc ratio Q- et Cn- 
Postumis Curtiis multis nominibus, quorum in tabulis iste habet nullum; hinc HS 
quater deciens P- Tadio numeratum Athenis testibus planum faciam; hinc empta 
apertissime praetura, nisi forte id etiam dubium est, quo modo iste praetor 
factus sit. 
(101) Homo scilicet aut industria aut opera probata aut frugalitatis 
existimatione praeclara aut denique, id quod leuissimum est, adsiduitate, qui 
ante quaesturam cum meretricibus lenonibusque uixisset, quaesturam ita gessisset 
quem ad modum cognouistis, Romae post quaesturam illam nefariam uix triduum 
constitisset, absens non in obliuione iacuisset sed in adsidua commemoratione 
omnibus omnium flagitiorum fuisset, is repente, ut Romam uenit, gratiis praetor 
factus est. Alia porro pecunia ne accusaretur data. Cui sit data, nihil ad me, 
nihil ad rem pertinere arbitror: datam quidem esse tum inter omnis recenti 
negotio facile constabat. 
(102) Homo stultissime et amentissime, tabulas cum conficeres et cum 
extraordinariae pecuniae crimen subterfugere uelles, satis te elapsurum omni 
suspicione arbitrabare si, quibus pecuniam credebas, iis expensum non ferres, 
neque in tuas tabulas ullum nomen referres, cum tot tibi nominibus acceptum 
Curtii referrent? Quid proderat tibi te expensum illis non tulisse? an tuis 
solis tabulis te causam dicturum existimasti? 


[21,40] XL. (103) Verum ad illam iam ueniamus praeclaram praeturam, criminaque ea 
quae notiora sunt his qui adsunt quam nobis qui meditati ad dicendum paratique 
uenimus; in quibus non dubito quin offensionem neglegendae uitare atque effugere 
non possim. Multi enim ita dicent, "De illo nihil dixit in quo ego interfui; 
illam iniuriam non attigit quae mihi aut quae amico meo facta est, quibus ego in 
rebus interfui." His omnibus qui istius iniurias norunt, hoc est populo Romano 
uniuerso, me uehementer excusatum uolo non neglegentia mea fore ut multa 
praeteream, sed quod alia testibus integra reseruari uelim, multa autem propter 
rationem breuitatis ac temporis praetermittenda existimem. Fatebor etiam illud 
inuitus, me prorsus, cum iste punctum temporis nullum uacuum peccato praeterire 
passus sit, omnia quae ab isto commissa sint non potuisse cognoscere. Quapropter 
ita me de praeturae criminibus auditote ut ex utroque genere, et iuris dicendi 
et sartorum tectorum exigendorum, ea postuletis quae maxime digna sint eo reo 
cui paruum ac mediocre obici nihil oporteat. 
(104) Nam ut praetor factus est, qui auspicato a Chelidone surrexisset, sortem 
nactus est urbanae prouinciae magis ex sua Chelidonisque quam ex populi Romani 
uoluntate. Qui principio qualis in edicto constituendo fuerit cognoscite. 

[21,41] XLI. P- Annius Asellus mortuus est, C- Sacerdote praetore. Is cum haberet unicam 
filiam neque census esset, quod eum natura hortabatur, lex nulla prohibebat, fecit ut 
filiam bonis suis heredem institueret. Heres erat filia. Faciebant omnia cum 
pupilla, leges, aequitas, uoluntas patris, edicta praetorum, consuetudo iuris 
eius quod erat tum cum Asellus est mortuus. 
(105) Iste praetor designatus  - utrum admonitus an temptatus an, qua est ipse 
sagacitate in bis rebus, sine duce ullo, sine indice peruenerit ad hanc 
improbitatem, nescio: uos tantum hominis audaciam amentiamque cognoscite  - 
appellat heredem L- Annium, qui erat institutus secundum filiam (non enim mihi 
persuadetur istum ab illo prius appellatum); dicit se posse ei condonare edicto 
hereditatem; docet hominem quid possit fieri. Illi bona res, huic uendibilis 
uidebatur. Iste, tametsi singulari est audacia, tamen ad pupillae matrem 
submittebat; malebat pecuniam accipere, ne quid noui ediceret, quam ut hoc 
edictum tam improbum et tam inhumanum interponeret. 
(106) Tutores pecuniam praetori si pupillae nomine dedissent, grandem 
praesertim, quem ad modum in rationem inducerent, quem ad modum sine periculo 
suo dare possent, non uidebant; simul et istum fore tam improbum non 
arbitrabantur; saepe appellati pernegauerunt. Iste ad arbitrium eius cui 
condonabat hereditatem ereptam a liberis quam aequum edictum conscripserit, 
quaeso, cognoscite. cum intellegam legem Voconiam-. Quis umquam crederet 
mulierum aduersarium Verrem futurum? an ideo aliquid contra mulieres fecit ne 
totum edictum ad Chelidonis arbitrium scriptum uideretur? Cupiditati hominum ait 
se obuiam ire. Quis potius non modo his temporibus, sed etiam apud maiores 
nostros? quis tam remotus fuit a cupiditate? Dic, quaeso, cetera; delectat enim 
me hominis grauitas, scientia iuris, praetoris auctoritas. Recita. Qui ab A- 
Postumio Q- Fuluio censoribus postue ea testamentum fecit fecerit. 
(107) Fecit fecerit"? quis umquam edixit isto modo? quis umquam eius rei fraudem 
aut periculum proposuit edicto, quae neque post edictum reprehendi neque ante 
edictum prouideri potuit? 

[21,42] XLII. Iure, legibus, auctoritate omnium qui consulebantur testamentum P- Annius 
fecerat non improbum, non inofficiosum, non inhumanum: 
quodsi ita fecisset, tamen post illius mortem nihil de testamento illius noui 
iuris constitui oporteret. Voconia lex te uidelicet delectabat. Imitatus esses 
ipsum illum C- Voconium, qui lege sua hereditatem ademit nulli neque uirgini 
neque mulieri: sanxit in posterum, qui post eos censores census esset, ne quis 
heredem uirginem neue mulierem faceret. 
(108) In lege Voconia non est "fecit fecerit", neque in ulla praeteritum tempus 
reprehenditur nisi eius rei quae sua sponte tam scelerata et nefaria est ut, 
etiamsi lex non esset, magnopere uitanda fuerit. Atque in his ipsis rebus multa 
uidemus ita sancta esse legibus ut ante facta in iudicium non uocentur; Cornelia 
testamentaria, nummaria, ceterae complures, in quibus non ius aliquod nouum 
populo constituitur, sed sancitur ut, quod semper malum facinus fuerit, eius 
quaestio ad populum pertineat ex certo tempore. 
(109) De iure uero ciuili si quis noui quid instituit, is non omnia quae ante 
acta sunt rata esse patietur? Cedo mihi leges Atinias, Furias, Fusias, ipsam, ut 
dixi, Voconiam, omnis praeterea de iure ciuili: hoc reperies in omnibus statui 
ius quo post eam legem populus utatur. Qui plurimum tribuunt edicto, praetoris 
edictum legem annuam dicunt esse: tu edicto plus amplecteris quam lege. Si finem 
edicto praetoris adferunt Kalendae Ianuariae, cur non initium quoque edicti 
nascitur a Kalendis Ianuariis? an in eum annum progredi nemo poterit edicto quo 
praetor alius futurus est, in illum quo alius praetor fuit regredietur? 

[21,43] XLIII. (110) Ac si hoc iuris, non unius hominis causa edixisses, cautius 
composuisses. Scribis, qui heredem fecit fecerit. Quid, si plus legarit quam ad heredem 
heredesue perueniat? quod per legem Voconiam ei qui census non sit licet; cur 
hoc, cum in eodem genere sit, non caues? Quia non generis, sed hominis causam 
uerbis amplecteris, ut facile appareat te pretio, non iure esse commotum. Atque 
hoc si in posterum edixisses, etsi minus esset nefarium, tamen esset improbum; 
sed tum uituperari posset, in discrimen uenire non posset; nemo enim 
committeret. Nunc est eius modi edictum ut quiuis intellegat non populo esse 
scriptum, sed P- Anni secundis heredibus. 
(111) Itaque cum abs te caput illud tam multis uerbis mercennarioque prooemio 
esset ornatum, ecquis inuentus est postea praetor quid idem illud ediceret? Non 
modo nemo edixit, sed ne metuit quidem quisquam ne quis ediceret. Nam post te 
praetorem multi in isdem causis fuerunt; in his nuper Annaea de multorum 
propinquorum sententia, pecuniosa mulier, quod censa non erat, testamento fecit 
heredem filiam. iam hoc magnum iudicium hominum de istius singulari improbitate, 
quod C- Verres sua sponte instituisset, id neminem metuisse ne quis reperiretur 
qui istius institutum sequi uellet; solus enim tu inuentus es cui satis non 
fuerit corrigere testamenta uiuorum, nisi etiam rescinderes mortuorum. 
(112) Tu ipse ex Siciliensi edicto hoc sustulisti; uoluisti, ex improuiso si 
quae res nata esset, ex urbano edicto decernere. Quam postea tu tibi defensionem 
relinquebas, in ea maxime offendisti, cum tuam auctoritatem tute ipse edicto 
prouinciali repudiabas. 

[21,44] XLIV. Atque ego non dubito quin, ut mihi, cui mea filia maxime 
cordi est, res haec acerba uidetur atque indigna, sic uni cuique uestrum, qui 
simili sensu atque indulgentia filiarum commouemini. Quid enim natura nobis 
iucundius, quid carius esse uoluit? quid est dignius in quo omnis nostra 
diligentia indulgentiaque consumatur? 
(113) Homo importunissime, cur tantam iniuriam P- Annio mortuo fecisti? cur hunc 
dolorem cineri eius atque ossibus inussisti, ut liberis eius bona patria  - 
uoluntate patris, iure, legibus tradita  - eriperes, et cui tibi esset commodum 
condonares? Quibuscum uiui bona nostra partimur, iis praetor adimere nobis 
mortuis bona fortunasque poterit? nec petitionem, inquit, nec possessionem dabo. 
Eripies igitur pupillae togam praetextam, detrahes ornamenta non solum fortunae 
sed etiam ingenuitatis? Miramur ad arma contra istum hominem Lampsacenos isse, 
miramur istum de prouincia decedentem clam Syracusis profugisse? Nos si alienam 
uicem pro nostra iniuria doleremus, uestigium istius in foro nullum esset 
relictum. 
(114) Pater dat filiae, prohibes; leges sinunt, tamen te interponis! De suis 
bonis ita dat ut ab iure non abeat; quid habes quod reprehendas? Nihil, opinor. 
At ego concedo; prohibe, si potes, si habes qui te audiat, si potest tibi dicto 
audiens esse quisquam. Eripias tu uoluntatem mortuis, bona uiuis, ius omnibus? 
Hoc populus Romanus non manu uindicasset, nisi te huic tempori atque huic 
iudicio reseruasset? Posteaquam ius praetorium constitutum est, semper hoc iure 
usi sumus: si tabulae testamenti non proferrentur, tum ut, uti quemque 
potissimum heredem esse oporteret, si is intestatus mortuus esset, ita secundum 
eum possessio daretur. Quare hoc sit aequissimum facile est dicere, sed in re 
tam usitata satis est ostendere omnis antea ius ita dixisse, et hoc uetus 
edictum translaticiumque esse. 

[21,45] XLV. (115) Cognoscite hominis aliud in re uetere edictum nouum, et simul, 
dum est unde ius ciuile discatur, adulescentis in disciplinam ei tradite: mirum est 
hominis ingenium, mira prudentia. Minucius quidam mortuus est ante istum 
praetorem; eius testamentum erat nullum; lege hereditas ad gentem Minuciam 
ueniebat. Si habuisset iste edictum, quod ante istum et postea omnes habuerunt, 
possessio Minuciae genti esset data: si quis testamento se heredem esse 
arbitraretur quod tum non exstaret, lege ageret in hereditatem, aut, pro praede 
litis uindiciarum cum satis accepisset, sponsionem faceret et ita de hereditate 
certaret. Hoc, opinor, iure et maiores nosui et nos semper usi sumus. 
(116) Videte ut hoc iste correxerit. Componit edictum his uerbis ut quiuis 
intellegere possit unius hominis causa conscriptum esse, tantum quod hominem non 
nominat; causam quidem totam perscribit, ius, consuetudinem, aequitatem, edicta 
omnium neglegit. ex edicto urbano. si de hereditate ambigitur  - si possessor 
sponsionem non faciet. iam quid id ad praetorem, uter possessor sit? nonne id 
quaeri oportet, utrum possessorem esse oporteat? Ergo, quia possessor est, non 
moues possessione: si possessor non esset, non dares? Nusquam enim scribis, 
neque tu aliud quicquam edicto amplecteris nisi eam causam pro qua pecuniam 
acceperas. 
(117) Iam hoc ridiculum est: si de hereditate ambigitur et tabulae testamenti 
obsignatae non minus multis signis quam e lege oportet ad me proferentur, 
secundum tabulas testamenti potissimum possessionem dabo. Hoc translaticium est: 
sequi illud oportet, si tabulae testamenti non proferentur. Quid ait? Se ei 
daturum qui se dicat heredem esse. Quid ergo interest proferantur necne? Si 
protulerit, uno signo ut sit minus quam ex lege oportet, non des possessionem: 
si omnino tabulas non proferet, dabis? Quid nunc dicam? neminem umquam hoc 
postea alium edixisse? ualde sit mirum neminem fuisse qui istius se similem dici 
uellet. Ipse in Siciliensi edicto hoc non habet; exegerat enim iam mercedem; 
item ut illo edicto de quo ante dixi, in Sicilia de hereditatum possessionibus 
dandis edixit idem quod omnes Romae praeter istum. Ex edicto Siciliensi. si de 
hereditate ambigitur ---. 

[21,46] XLVI. (118) Ac, per deos immortalis! quid est quod de hoc dici possit? Iterum 
enim iam quaero abs te, sicut modo in illo capite Anniano de mulierum hereditatibus, nunc 
in hoc de hereditatum possessionibus, cur ea capita in edictum prouinciale 
transferre nolueris. Utrum digniores homines existimasti eos qui habitant in 
prouincia quam nos qui aequo iure uteremur, an aliud Romae aequum est, aliud in 
Sicilia? Non enim hoc potest hoc loco dici, multa esse in prouinciis aliter 
edicenda; non de hereditatum quidem possessionibus, non de mulierum 
hereditatibus. Nam in in utroque genere uideo non modo ceteros, sed te ipsum 
totidem uerbis edixisse quot uerbis edici Romae solet. Quae Romae magna cum 
infamia pretio accepto edixeras, ea sola te, ne gratis in prouincia male 
audires, ex edicto Siciliensi sustulisse uideo. 
(119) Et cum edictum totum eorum arbitratu, quam diu fuit designatus, componeret 
qui ab isto ius ad utilitatem suam nundinarentur, tum uero in magistratu contra 
illud ipsum edictum suum sine ulla religione decernebat. Itaque L- Piso multos 
codices impleuit earum rerum in quibus ita intercessit, quod iste aliter atque 
ut edixerat decreuisset; quod uos oblitos esse non arbitror, quae multitudo, qui 
ordo ad Pisonis sellam isto praetore solitus sit conuenire; quem iste conlegam 
nisi habuisset, lapidibus coopertus esset in foro. Sed eo leuiores istius 
iniuriae uidebantur quod erat in aequitate prudentiaque Pisonis paratissimum 
perfugium, quo sine labore, sine molestia, sine impensa, etiam sine patrono 
homines uterentur. 
(120) Nam, quaeso, redite in memoriam, iudices, quae libido istius in iure 
dicundo fuerit, quae uarietas decretorum, quae nundinatio, quam inanes domus 
eorum omnium qui de iure ciuili consuli solent, quam plena ac referta 
Chelidonis; a qua muliere cum erat ad eum uentum et in aurem eius insusurratum, 
alias reuocabat eos inter quos iam decreuerat, decretumque mutabat, alias inter 
aliquos contrarium sine ulla religione decernebat ac proxumis paulo ante 
decreuerat. 
(121) Hinc illi homines erant qui etiam ridiculi inueniebantur ex dolore; quorum 
alii, id quod saepe audistis, negabant mirandum esse ius tam nequam esse 
Verrinum; alii etiam frigidiores erant, sed quia stomachabantur ridiculi 
uidebantur esse, cum Sacerdotem exsecrabantur qui Verrem tam nequam reliquisset. 
Quae ego non commemorarem  - neque enim perfacite dicta neque porro hac 
seueritate digna sunt -, nisi uos illud uellem recordari, istius nequitiam et 
iniquitatem tum in ore uulgi atque in communibus prouerbiis esse uersatam. 

[21,47] XLVII. (122) In plebem uero Romanam utrum superbiam prius commemorem 
an crudelitatem? Sine dubio crudelitas grauior est atque atrocior. Oblitosne igitur hos 
putatis esse quem ad modum sit iste solitus uirgis plebem Romanam concidere? Quam 
rem etiam tribunus plebis in contione egit, cum eum quem iste uirgis ceciderat in 
conspectum populi Romani produxit; cuius rei recognoscendae faciam uobis suo 
tempore potestatem. 
(123) Superbia uero quae fuerit quis ignorat? quem ad modum iste tenuissimum 
quemque contempserit, despexerit, liberum esse numquam duxerit? P- Trebonius 
uiros bonos et honestos compluris fecit heredes; in iis fecit suum libertum. Is 
A. Trebonium fratrem habuerat proscriptum. Ei cum cautum uellet, scripsit ut 
heredes iurarent se curaturos ut ex sua cuiusque parte ne minus dimidium ad A. 
Trebonium illum proscriptum perueniret. Libertus iurat; ceteri heredes adeunt ad 
Verrem, docent non oportere se id iurare facturos esse quod contra legem 
Corneliam esset, quae proscriptum iuuari uetaret; impetrant ut ne iurent; dat 
his possessionem. Id ego non reprehendo; etenim erat iniquum homini proscripto 
egenti de fraternis bonis quicquam dari. Libertus, nisi ex testamento patroni 
iurasset, scelus se facturum arbitrabatur; 
(124) Itaque ei Verres possessionem hereditatis negat se daturum, ne posset 
patronum suum proscriptum iuuare, simul ut esset poena quod alterius patroni 
testamento obtemperasset. Das possessionem ei qui non iurauit; concedo; 
praetorium est. Adimis tu ei qui iurauit; quo exemplo? Proscriptum iuuat; lex 
est, poena est. Quid ad eum qui ius dicit? utrum reprehendis quod patronum 
iuuabat eum qui tum in miseriis erat, an quod alterius patroni mortui uoluntatem 
conseruabat, a quo summum beneficium accepetat? Utrum horum reprehendis? Et hoc 
tum de sella uir optimus dixit: "Equiti Romano tam locupleti libertinus homo sit 
heres?" O modestum ordinem, quod illinc uiuus surrexerit! 
(125) Possum sescenta decreta proferre in quibus, ut ego non dicam, pecuniam 
intercessisse ipsa decretorum nouitas iniquitasque declarat; uerum ut ex uno de 
ceteris coniecturam facere possitis, id quod priore actione didicistis, audite. 

[21,48] XLVIII. C- Sulpicius Olympus fuit; is mortuus est C- Sacerdote praetore, nescio 
an antequam Verres praeturam petere coeperit; fecit heredem M- Octauium Ligurem. 
Ligus hereditatem adiit; possedit Sacerdote praetore sine ulla controuersia. 
Posteaquam Verres magistratum iniit, ex edicto istius, quod edictum Sacerdos non 
habuerat, Sulpici patroni filia sextam partem hereditatis ab Ligure petere 
coepit. Ligus non aderat. L- frater eius causam agebat; aderant amici, 
propinqui. Dicebat iste, nisi cum muliere decideretur, in possessionem se ire 
iussurum. L- Gellius causam Liguris defendebat; docebat edictum eius non 
oportere in eas hereditates ualere quae ante eum praetorem uenissent; si hoc tum 
fuisset edictum, fortasse Ligurem hereditatem aditurum non fuisse. Aequa 
postulatio, summa hominum auctoritas pretio superabatur. 
(126) Venit Romam Ligus; non dubitabat quin, si ipse Verrem conuenisset, 
aequitate causae, auctoritate sua commouere hominem posset. Domum ad eum uenit, 
rem demonstrat, quam pridem sibi hereditas uenisset docet; quod facile homini 
ingenioso in causa aequissima fuit, multa quae quemuis commouere possent dixit; 
ad extremum petere coepit ne usque eo suam auctoritatem despiceret gratiamque 
contemneret ut se tanta iniuria adficeret. Homo Ligurem accusare coepit, qui in 
re aduenticia atque hereditaria tam diligens, tam attentus esset; debere eum 
aiebat suam quoque rationem ducere; multa sibi opus esse, multa canibus suis, 
quos circa se haberet. Non possum illa planius commemorare quam ipsum Ligurem 
pro testimonio dicere audistis. 
(127) Quid est, Verres? utrum ne his quidem testibus credetur, an haec ad rem 
non pertinent? non credemus M- Octauio, non L- Liguri? quis nobis credet, cui 
nos? quid est quod planum fieri testibus possit, si hoc non fit? An id quod 
dicunt leue est? Nihil leuius quam praetorem urbanum hoc iuris in suo magistratu 
constituere, omnibus quibus hereditas uenerit coheredem praetorem esse oportere. 
An uero dubitamus quo ore iste ceteros homines inferiores loco, auctoritate, 
ordine, quo ore homines rusticanos ex municipiis, quo denique ore, quos numquam 
liberos putauit, libertinos homines solitus sit appellare, qui ob ius dicendum 
M- Octauium Ligurem, hominem ornatissimum loco, ordine, nomine, uirtute, 
ingenio, copiis, poscere pecuniam non dubitauit? 

[21,49] XLIX. (128) In sartis tectis uero quem ad modum se gesserit quid ego dicam? 
Dixerunt qui senserunt; sunt alii qui dicant; notae res ac manifestae prolatae sunt et 
proferentur. Dixit Cn- Fannius, eques Romanus, frater germanus Q- Titini, 
iudicis tui, tibi pecuniam se dedisse. Recita. Cn- Fanni testimonium. Nolite Cn- 
Fannio dicenti credere, noli, inquam, tu, Q- Titini, Cn- Fannio, fratri tuo, 
credere; dicit enim rem incredibilem; C- Verrem insimulat auaritiae et audaciae, 
quae uitia uidentur in quemuis potius quam in istum conuenire. Dixit Q- Tadius, 
homo familiarissimus patris istius, non alienus a matris eius genere et nomine; 
tabulas protulit, quibus pecuniam se dedisse ostendit. Recita. Nomina Q- Tadi. 
testimonium Q- Tadi. Ne Tadi quidem tabulis nec testimonio credemus? Quid igitur 
in iudiciis sequemur? Quid est aliud omnibus omnia peccata et maleficia 
concedere nisi hoc, hominum honestorum testimoniis et uirorum bonorum tabulis 
non credere? 
(129) Nam quid ego de cotidiano sermone querimoniaque populi Romani loquar, de 
istius impudentissimo furto seu potius nouo ac singulari latrocinio? ausum esse 
in aede Castoris, celeberrimo clarissimoque monumento  - quod templum in oculis 
cotidianoque aspectu populi Romani positum est, quo saepe numero senatus 
conuocatur, quo maximarum rerum frequentissimae cotidie aduocationes fiunt  - in 
eo loco in sermone hominum audaciae suae monumentum aeternum relinquere. 


[21,50] L. (130) Aedem Castoris, iudices, P- Iunius habuit tuendam de L- Sulla Q- Metello 
consulibus. Is mortuus est; reliquit pupillum paruum filium. Cum L- Octauius C- 
Aurelius consules aedis sacras locauissent neque potuissent omnia sarta tecta 
exigere, neque ii praetores quibus erat negotium datum, C- Sacerdos et M- 
Caesius, factum est senatus consultum, quibus de sartis tectis cognitum et 
iudicatum non esset, ut C- Verres R- Caelius praetores cognoscerent et 
iudicarent. Qua potestate iste permissa sic abusus est ut ex Cn- Fannio et ex Q- 
Tadio cognouistis, uerum tamen cum esset omnibus in rebus apertissime 
impudentissimeque praedatus, hoc uoluit clarissimum relinquere indicium 
latrociniorum suorum, de quo non audire aliquando sed uidere cotidie possemus. 
(131) Quaesiuit quis aedem Castoris sartam tectam deberet tradere. Iunium ipsum 
mortuum esse sciebat; scire uolebat ad quem illa res pertineret. Audit pupillum 
esse filium. Homo qui semper ita palam dictitasset, pupillos et pupillas 
certissimam praedam esse praetoribus, optatum negotium sibi in sinum delatum 
esse dicebat. Monumentum illa amplitudine, illo opere, quamuis sartum tectum 
integrumque esset, tamen aliquid se inuenturum in quo moliri praedarique posset 
arbitrabatur. 
(132) L- Habonio aedem Castoris tradi oportebat: is casu pupilli luni tutor erat 
testamento patris: cum eo sine ullo intertrimento conuenerat iam quem ad modum 
traderetur. Iste ad se Habonium uocat; quaerit ecquid sit quod a pupillo 
traditum non sit, quod exigi debeat. Cum ille, id quod erat, diceret facilem 
pupillo traditionem esse, signa et dona comparere omnia, ipsum templum omni 
opere esse integrum, indignum isti uideri coepit ex tanta aede tantoque opere se 
non opimum praeda, praesertim a pupillo, discedere. 

[21,51] LI. (133) Venit ipse in aedem Castoris, considerat templum; uidet undique 
tectum pulcherrime laqueatum, praeterea cetera noua atque integra. Versat se; quaerit 
quid agat. Dicit quidam ex illis canibus quos iste Liguri dixerat esse circa se 
multos, "Tu, Verres, hic quod moliare nihil habes, nisi forte uis ad 
perpendiculum columnas exigere. " Homo omnium rerum imperitus quaerit, quid sit 
"ad perpendiculum": dicunt ei fere nullam esse columnam quae ad perpendiculum 
esse possit. "Nam mehercule", inquit, "sic agamus; columnae ad perpendiculum 
exigantur." 
(134) Habonius, qui legem nosset  - qua in lege numerus tantum columnarum 
traditur, perpendiculi mentio fit nulla  - et qui non putaret sibi expedire ita 
accipere, ne eodem modo tradendum esset, negat id sibi deberi, negat oportere 
exigi. Iste Habonium quiescere iubet et simul ei non nullam spem societatis 
ostendit; hominem modestum et minime pertinacem facile coercet; columnas ita se 
exacturum esse confirmat. 
(135) Noua res atque improuisa pupilli calamitas nuntiatur statim C- Mustio, 
uitrico pupilli, qui nuper est mortuus, M- Iunio patruo, P- Titio tutori, homini 
frugalissimo; hi rem ad uirum primarium summo officio ac uirtute praeditum, M- 
Marcellum, qui erat pupilli tutor, deferunt. Venit ad Verrem M- Marcellus; petit 
ab eo pro sua fide ac diligentia pluribus uerbis ne per summam iniuriam pupillum 
lunium fortunis patriis conetur euertere. Iste, qui iam spe atque opinione 
praedam illam deuorasset, neque ulla aequitate orationis neque auctoritate M- 
Marcelli commotus est; itaque quem ad modum ostendisset se id exacturum esse 
respondit. 
(136) Cum sibi omnis ad istum adlegationes difficilis, omnis aditus arduos ac 
potius interclusos uiderent  - apud quem non ius, non aequitas, non misericordia, 
non propinqui oratio, non amici uoluntas, non cuiusquam auctoritas, non gratia 
ualeret  - statuunt id sibi esse optimum factu, quod cuiuis uenisset in mentem, 
petere auxilium a Chelidone, quae isto praetore non modo in iure ciuili 
priuatorumque omnium controuersiis populo Romano praefuit, uerum etiam in bis 
sartis tectisque dominata est. 

[21,52] LII. (137) Venit ad Chelidonem C- Mustius, eques Romanus, publicanus, homo 
cum primis honestus; uenit M- Iunius, patruus pueri, frugalissimus homo et castissimus; 
uenit homo summo pudore, summo officio, spectatissimus ordinis sui, P- Titius 
tutor. O multis acerbam, o miseram atque indignam praeturam tuam! Ut omittam 
cetera, quo tandem pudore talis uiros, quo dolore meretricis domum uenisse 
arbitramini? qui numquam ulla condicione istam turpitudinem subissent nisi 
offici necessitudinisque ratio coegisset. Veniunt, ut dico,ad Chelidonem. Domus 
erat plena; noua iura, noua decreta, noua iudicia petebantur. "Mihi det 
possessionem, mihi ne adimat, in me iudicium ne der, mihi bona addicat." Alii 
nummos numerabant, ab aliis tabellae obsignabantur; domus erat non meretricio 
conuentu sed praetoria turba referta. 
(138) Simul ac potestas primum data est, adeunt hi quos dixi. Loquitur C- 
Mustius, rem demonstrat, petit auxilium, pecuniam pollicetur. Respondit illa ut 
meretrix non inhumaniter; libenter ait se facturam, et se cum isto diligenter 
sermocinaturam; reuerti iubet. Tum discedunt: postridie reuertuntur. Negat illa 
posse hominem exorari; permagnam eum dicere ex illa re pecuniam confici posse. 


[21,53] LIII. Vereor ne quis forte de populo, qui priore actione non adfuit, haec, 
quia propter insignem turpitudinem sunt incredibilia, fingi a me arbitretur. Ea uos 
antea, iudices, cognouistis. 
(139) Dixit iuratus P- Titius, tutor pupilli Iuni, dixit M- Iunius tutor et 
patruus; Mustius dixisset, si uiueret, sed recenti re de Mustio auditum 
est; dixit L- Domitius, qui cum sciret me ex Mustio uiuo audisse, quod eo sum 
usus plurimum (etenim iudicium, quod prope omnium fortunarum suarum C- Mustius 
habuit, me uno defendente uicit), cum hoc, ut dico, sciret L- Domitius, me scire 
ad eum res omnis Mustium solitum esse deferre, tamen de Chelidone reticuit quoad 
potuit, alio responsionem suam deriuauit. Tantus in adulescente clarissimo ac 
principe iuuentutis pudor fuit ut aliquam diu, cum a me premeretur, omnia potius 
responderet quam Chelidonem nominaret; primo necessarios istius ad eum adlegatos 
esse dicebat, deinde aliquando coactus Chelidonem nominauit. 
(140) Non te pudet, Verres, eius mulieris arbitratu gessisse praeturam quam L- 
Domitius ab se nominari uix sibi honestum esse arbitrabatur? 

[21,54] LIV. Reiecti a Chelidone capiunt consilium necessarium, ut suscipiant ipsi negotium. 
Cum Habonio tutore, quod erat uix HS quadraginta milium, transigunt HS ducentis milibus. 
Defert ad istum rem Habonius: ut sibi uideatur, satis grandem pecuniam et satis impudentem 
esse. Iste, qui aliquanto plus cogitasset, male accipit uerbis Habonium, negat 
eum sibi illa decisione satis facere posse; ne multa, locaturum se esse 
confirmat. 
(141) Tutores haec nesciunt; quod actum erat cum Habonio, putant id esse 
certissimum; nullam maiorem pupillo metuunt calamitatem. Iste uero non 
procrastinat; locare incipit non proscripta neque edicta die, alienissimo 
tempore, ludis ipsis Romanis, foro ornato. Itaque renuntiat Habonius illam 
decisionem tutoribus. Accurrunt tamen ad tempus tutores; digitum tollit Iunius 
patruus; isti color immutatus est, uultus, oratio, mens denique excidit. Quid 
ageret coepit cogitare; si opus pupillo redimeretur, si res abiret ab eo mancipe 
quem ipse adposuisset, sibi nullam praedam esse. Itaque excogitat  - quid? Nihil 
ingeniose, nihil ut quisquam posset dicere, "Improbe, uerum callide"-, nihil ab 
isto uafrum, nihil ueteratorium exspectaueritis; omnia aperta, omnia perspicua 
reperientur, impudentia, amentia, audacia. 
(142) "Si pupillo opus redimitur, mihi praeda de manibus eripitur. Quod est 
igitur remedium? quod? Ne liceat pupillo redimere." Ubi illa consuetudo in bonis 
praedibus praediisque uendundis omnium consulum, censorum, praetorum, quaestorum 
denique, ut optima condicione sit is cuia res sit, cuium periculum? Excludit eum 
solum cui prope dicam soli potestatem factam oportebat. Quid enim? quisquam ad 
meam pecuniam me inuito adspirat, quisquam accedit? Locatur opus id quod ex mea 
pecunia reficiatur; ego me refecturum dico; probatio futura est tua, qui locas; 
praedibus et praediis populo cautum est; et, si non putas cautum, scilicet tu, 
praetor, in mea bona quos uoles immittes, me ad meas fortunas defendendas 
accedere non sines. 

[21,55] LV. (143) Operae pretium est legem ipsam cognoscere; dicetis eundem 
conscripsisse qui illud edictum de hereditate. Recita. Lex operi faciundo. quae Pupilli 
Iunii ---. Dic, dic, quaeso, clarius. C- Verres praetor urbanus addidit. Corriguntur 
leges censoriae! Quid enim? uideo in multis ueteribus legibus, Cn- Domitius L- 
Metellus censores addiderunt, L- Cassius Cn- Seruilius censores addiderunt: uult 
aliquid eius modi C- Verres. Dic: quid addidit? Recita. qui de L- Marcio M- 
Perperna censoribus  - socium ne admittito neue partem dato neue redimito. Quid 
ita? ne uitiosum opus fieret? At erat probatio tua. Ne parum locuples esset? At 
erat et esset amplius, si uelles, populo cautum praedibus et praediis. 
(144) Hic te si res ipsa, si indignitas iniuriae tuae non commouebat, si pupilli 
calamitas, si propinquorum lacrimae, si D- Bruti, cuius praedia suberant, 
periculum, si M- Marcelli tutoris auctoritas apud te ponderis nihil habebat, ne 
illud quidem animaduertebas, eius modi fore hoc peccatum tuum quod tu neque 
negare posses  - in tabulas enim legem rettulisti  - neque cum defensione aliqua 
confiteri? Addicitur opus HS DLX millibus, cum tutores HS LXXX millibus
id opus ad illius iniquissimi hominis arbitrium se effecturos esse clamarent. 
(145) Etenim quid erat operis? Id quod uos uidistis; omnes illae columnae, quas 
dealbatas uidetis, machina adposita nulla impensa deiectae eisdemque lapidibus 
repositae sunt. Hoc tu HS DLX millibus locauisti. Atque in illis columnis dico 
esse quae a tuo redemptore commotae non sint; dico esse ex qua tantum tectorium 
uetus deiectum sit et nouum inductum. Quodsi tanta pecunia columnas dealbari 
putassem, certe numquam aedilitatem petiuissem. 

[21,56] LVI. (146) At ut uideatur tamen res agi et non eripi pupillo: Si quid operis causa 
rescideris, reficito. Quid erat quod rescinderet, cum suo quemque loco lapidem 
reponeret? qui redemerit satis det damni infecti ei qui a uetere redemptore 
accepit. Deridet, cum sibi ipsum iubet satis date Habonium. Pecunia praesens 
soluetur. - Quibus de bonis? Eius qui, quod tu HS DLX milibus locasti, se HS LXXX 
millibus effecturum esse clamauit. Quibus de bonis? Pupilli, cuius 
aetatem et solitudinem, etiamsi tutores non essent, defendere praetor debuit. 
Tutoribus defendentibus non modo patrias eius fortunas, sed etiam bona tutorum 
ademisti. 
(147) Hoc opus bonum suo cuique facito. Quid est "suo cuique"? Lapis aliqui 
caedendus et adportandus fuit machina sua; nam illo non saxum, non materies ulla 
aduecta est; tantum operis in ista locatione fuit quantum paucae operae fabrorum 
mercedis tulerunt, et manuspretium machinae. Utrum existimatis minus operis esse 
unam columnam efficere ab integro nouam nullo lapide rediuiuo an quattuor illas 
reponere? Nemo dubitat quin multo maius sit nouam facere. Ostendam in aedibus 
priuatis longa difficilique uectura columnas singulas ad impluuium HS quadraginta
millibus non minus magnas locatas. Sed ineptum est de tam perspicua eius impudentia 
pluribus uerbis disputare, praesertim cum iste aperte tota lege omnium sermonem 
atque existimationem contempserit, qui etiam ad extremum adscripserit: rediuiua 
sibi habeto; quasi quicquam rediuiui ex opere illo tolleretur ac non totum opus 
ex rediuiuis constitueretur. At enim si pupillo redimi non licebat non necesse 
erat rem ad ipsum peruenire; poterat aliquis ad id negotium de populo accedere. 
Omnes exclusi sunt non minus aperte quam pupillus. Diem praestituit operi 
faciundo Kalendas Decembris, locat circiter Idus Septembris; angustiis temporis 
excluduntur omnes. 

[21,57] LVII. (149) Quid ergo? Habonius istam diem quo modo adsequitur? Nemo Habonio 
molestus est neque Kalendis Decembribus neque Nonis neque Idibus; denique aliquanto ante 
in prouinciam iste proficiscitur quam opus effectum est. Posteaquam reus factus 
est, primo negabat se opus in acceptum referre posse; cum instaret Habonius, in 
me causam conferebat, quod eum codicem obsignassem. Petit a me Habonius et 
amicos adlegat: facile impetrat. Iste, quid ageret, nesciebat; si in acceptum 
non rettulisset, putabat se aliquid defensionis habiturum; Habonium porro 
intellegebat rem totam esse patefacturum  - tametsi quid poterat esse apertius 
quam nunc est? Ut uno minus teste ageret, Habonio opus in acceptum rettulit 
quadriennio post quam diem operi dixerat. 
(150) Hac condicione, si quis de populo redemptor accessisset, non esset usus; 
cum die ceteros redemptores exclusisset, tum in eius arbitrium ac potestatem 
uenire nolebant qui sibi ereptam praedam arbitraretur. Nunc ne argumentemur, quo 
ista pecunia peruenerit: facit ipse indicium. Primum cum uehementius cum eo D- 
Brutus contenderet, qui de sua pecunia HS DLX milia numerauit, quod iam iste 
ferre non poterat, opere addicto, praedibus acceptis de HS DLX milibus remisit 
D- Bruto HS cx milia. Hoc, si aliena res esset, certe facere non potuisset. 
Deinde nummi numerati sunt Cornificio, quem scribam suum ftiisse negare non 
potest. Postremo ipsius Haboni tabulae praedam illam istius fuisse clamant. 
Recita. nomina haboni. 

[21,58] LVIII. (151) Hic etiam priore actione Q- Hortensius pupillum Iunium praetextatum 
uenisse in uestrum conspectum et stetisse cum patruo testimonium dicente questus 
est, et me populariter agere atque inuidiam commouere, quod puerum producerem, 
clamitauit. Quid erat, Hortensi, tandem in illo puero populare, quid inuidiosum? 
Gracchi, credo, aut Saturnini aut alicuius hominis eius modi produxeram filium, 
ut nomine ipso et memoria patris animos imperitae hominis de plebe Romana, 
filius, quem pater moriens cum tutoribus et propinquis, tum legibus, tum 
aequitati magistratuum, tum iudiciis uestris commendatum putauit. 
(152) Hic istius scelerato nefarioque latrocinio bonis patriis fortunisque 
omnibus spoliatus uenit in iudicium, si nihil aliud, saltem ut eum cuius opera 
ipse multos annos esset in sordibus paulo tamen obsoletius uestitum uideret. 
Itaque tibi, Hortensi, non illius aetas, sed causa, non uestitus, sed fortuna 
popularis uidebatur, neque te tam commouebat quod ille cum toga praetexta, quam 
quod sine bulla uenerat. Vestitus enim neminem commouebat is quem illi mos et 
ius ingenuitatis dabat; quod ornamentum pueritiae pater dederat, indicium atque 
insigne fortunae, hoc ab isto praedone ereptum esse grauiter tum et acerbe 
homines ferebant. 
(153) Neque erant illae lacrimae populares magis quam nostrae, quam tuae, Q- 
Hortensi, quam horum qui sententiam laturi sunt, ideo quod communis est causa, 
commune periculum; communi praesidio talis improbitas tamquam aliquod incendium 
restinguendum est. Habemus enim liberos paruos; incertum est quam longa cuiusque 
nostrum uita futura sit; consulere uiui ac prospicere debemus ut illorum 
solitudo et pueritia quam firmissimo praesidio munita sit. Quis est enim qui 
tueri possit liberum nostrorum pueritiam contra improbitatem magistratuum? 
Mater, credo. Scilicet magno praesidio fuit Anniae pupillae mater, femina 
primaria: minus illa deos hominesque implorante iste infanti pupillae fortunas 
patrias ademit. Tutoresne defendent? Perfacile uero apud istius modi praetorem, 
a quo M- Marcelli tutoris in causa pupilli luni et oratio et uoluntas et 
auctoritas repudiata est! 

[21,59] LIX. (154) Quaerimus etiam quid iste in ultima Phrygia, quid in extremis 
Pamphyliae partibus fecerit, qualis in bello praedonum praedo ipse fuerit qui in foro 
populi Romani pirata nefarius reperiatur? Dubitamus quid iste in hostium praeda 
molitus sit, qui manubias sibi tantas ex L- Metelli manubiis fegerit, qui maiore 
pecunia quattuor columnas dealbandas quam ille omnis aedificandas locauerit? 
Exspectemus quid dicant ex Sicilia testes? Quis umquam templum illud aspexit 
quin auaritiae tuae, quin iniuriae, quin audaciae testis esset? quis a signo 
Vortumni in circum Maximum uenit quin is uno quoque gradu de auaritia tua 
commoneretur? quam tu uiam tensarum atque pompae eius modi exegisti ut tu ipse 
illa ire non audeas. Te putet quisquam, cum ab Italia freto diiunctus esses, 
sociis temperasse, qui aedem Castoris testem tuorum furtorum esse uolueris? quam 
populus Romanus cotidie, iudices etiam tum cum de te sententiam ferent, 
uidebunt. 

[21,60] LX. (155) Atque etiam iudicium in praetura publicum exercuit; non enim 
praetereundum est ne id quidem. Petita multa est apud istum praetorem a Q- Opimio; 
qui adductus est in iudicium, uerbo quod, cum esset tribunus plebis, intercessisset 
contra legem Corneliam, re uera quod in tribunatu dixisset contra alicuius 
hominis nobilis uoluntatem. De quo iudicio si uelim dicere omnia, multi 
appellandi laedendique sint, id quod mihi non est necesse; tantum dicam, paucos 
homines, ut leuissime appellem, adrogantes hoc adiutore Q- Opimium per ludum et 
iocum fortunis omnibus euertisse. 
(156) Is mihi etiam queritur quod a nobis IX solis diebus prima actio sui iudici 
transacta sit, cum apud ipsum tribus horis Q- Opimius, senator populi Romani, 
bona, fortunas, ornamenta omnia amiserit? cuius propter indignitatem iudici 
saepissime est actum in senatu ut genus hoc totum multarum atque eius modi 
iudiciorum tolleretur. iam uero in bonis Q- Opimi uendendis quas iste praedas, 
quam aperte, quam improbe fecerit, longum est dicere: hoc dico, nisi uobis id 
hominum honestissimorum tabulis planum fecero, fingi a me hoc totum temporis 
causa putatote. 
(157) Iam qui ex calamitate senatoris populi Romani, cum praetor iudicio eius 
praefuisset, spolia domum suam referre et manubias detrahere conatus sit, is 
ullam ab sese calamitatem poterit deprecari? 

[21,61] LXI. Nam de subsortitione illa Iuniana iudicum nihil dico. 
Quid enim? contra tabulas quas tu protulisti audeam dicere? 
Difficile est; non enim me tua solum et iudicum auctoritas, sed etiam anulus 
aureus scribae tui deterret. Non dicam id quod probare difficile est; hoc dicam 
quod ostendam multos ex te uiros primarios audisse, cum diceres ignosci tibi 
oportere quod falsum codicem protuleris; nam qua inuidia C- Iunius conflagrauit, 
ea, nisi prouidisses, tibi ipsi tum pereundum fuisset. 
(158) Hoc modo iste sibi et saluti suae prospicere didicit referendo in tabulas 
et priuatas et publicas quod gestum non esset, tollendo quod esset, et semper 
aliquid demendo, mutando, interpolando; eo enim usque progreditur ut ne 
defensionem quidem maleficiorum suorum sine aliis maleficiis reperire possit. 
Eius modi subsortitionem homo amentissimus suorum quoque iudicum fore putauit 
per sodalem suum Q- Curtium, iudicem quaestionis; cui ego nisi ui populi atque 
hominum clamore atque conuicio restitissein, ex hac decuria uestra, cuius mihi 
copiam quam largissime factam oportebat, quos iste adnuerat in suum consilium 
sine causa subsortiebatur ---.