[37,0] XXXVII. De Helena Menelai regis coniuge.

Helena tam ob suam lasciuiam — ut multis uisum est — quam ob diuturnum bellum ex ea consecutum, toto orbi notissima femina, filia fuit Tyndari, Oebalie regis, et Lede, formosissime mulieris, et Menelai Lacedemonum regis coniunx. Huius — ut omnes aiunt ueteres greci latinique post eos — tam celebris pulchritudo fuit ut preponatur facile ceteris. Fatigauit enim — ut reliquos sinamdiuini ingenii uirum Homerum, ante quam illam posset secundum precepta satis conuenienter describere carmine. Preterea pictores et sculptores multiplices egregii omnes eundem sumpsere laborem ut tam eximii decoris saltem effigiem, si possent, posteritati relinquerent. Quos inter, summa conductus a Crotoniensibus pecunia, Zeusis heracleotes, illius seculi famosissimus pictor et prepositus ceteris, ad illam pinniculo formandam, ingenium omne artisque uires exposuit ; et cum, preter Homeri carmen et magnam undique famam, nullum aliud haberet exemplum, ut per hec duo de facie et cetero persone statu potuerat mente concipere, excogitauit se ex aliis plurium pulcherrimis formis diuinam illam Helene effigiem posse percipere et aliis poscentibus designatam ostendere ; et ostensis postulanti a Crotoniatibus, primo formosissimis pueris et inde sororibus, ex formosioribus quinque precipuo decore spectabiles selegit ; et collecta secum ex pulchritudine omnium forma una, totis ex ingenio celebri emunctis uiribus, uix creditum est satis plene quod optabat arte potuisse percipere. 
Nec ego miror : quis enim picture uel statue pinniculo aut celo potuerit inscribere letitiam oculorum, totius oris placidam affabilitatem, celestem risum motusque faciei uarios et decoros secundum uerborum et actuum qualitates ? Cum solius hoc nature officium sit. Fecit ergo quod potuit ; et quod pinxerat, tanquam celeste simulacri decus, posteritati reliquit. 

Hinc acutiores finxere fabulam eamque ob sydereum oculorum fulgorem, ob inuisam mortalibus lucem, ob insignem faciei candorem aureamque come uolatilis copiam, hinc inde per humeros petulantibus recidentem cincinnulis, et lepidam sonoramque uocis suauitatem nec non et gestus quosdam, tam cinnamei roseique oris quam splendide frontis et eburnei gucturis ac ex inuisis delitiis pectoris assurgentis, non nisi ex aspirantis concipiendis aspectu, Iouis in cignum uersi descripsere filiam, ut, preter quam a matre suscepisse poterat formositatem, intelligeretur ex infuso numine quod pinniculis coloribusque ingenio suo imprimere nequibant artifices. 

Ab hac tam spectanda pulcritudine in Laconas Theseus ab Athenis euocatus ante alios, uirginem et etate tenellam, in palestra patrio ludentem more, audax rapuit; et etsi preter oscula pauca eidem auferre nequiuerit, aliqualem tamen labefactate uirginitatis iniecit notam. Que fratribus ab Eletra Thesei matre, seu — ut uolunt alii — a Protheo rege egyptio, absente Theseo, repetentibus restituta; et tandem matura uiro Menelao, Lacedemonum regi, coniugio iuncta est, cui Hermionam filiam peperit unicam. 

Post hec, fluentibus annis, cum redisset Ylionem Paris, qui ob somnium pregnantis matris in Yda fuerat expositus, et in lucta Hectorem fratrem superasset non cognitus, mortem, crepundiis ostensis et a matre cognitis, euitasset, memor sponsionis spetiosissime coniugis sibi a Venere, ob latam a se apud Ydam sententiam, seu — ut alii uolunt — postulaturus Hesyonam, fabrefactis ex Yda nauibus, regio comitatu sotiatus, transfretauit in Greciam et a Menelao fuit susceptus hospitio. Ibi cum uidisset Helenam celesti decore conspicuam atque regio in cultu lasciuientem seque intueri cupientem, captus illico et ex moribus spe sumpta, captatis temporibus, scintillantibus feruore oculis, furtim impudico pectori ignem sue dilectionis ingessit. Ceptisque fortuna fauit: nam, exigente oportunitate, eo relicto, Cretam Menelaus perrexerat. Quam ob rem placet aliquibus, eis equis flammis urentibus, ex composito factum esse ut Paris ignem, per quietem uisum ab Hecuba, portaret in patriam et uaticinia adimpleret; 

maxima cum parte thesaurorum Menelai, noctu, ex laconico litore, seu — ut aliis placet — ex Citharea, ibidem uicina insula, dum <erat> in templo quodam, patrio ritu, ob sacrum conficiendum, Helenam uigilantem raperet parateque classi imponeret; et cum ea post multa pericula deueniret in Troiam: ubi cum precipuo honore a Priamo suscepta est, eo extimante potius notam iniurie abstersisse ob detentam a Thelamone Hesionam, quam postremam regni sui desolationem suscepisse in patria. Hac huius illecebra mulieris uniuersa Grecia commota est; et cum gray principes omnes Paridis potius iniuriam ponderarent quam Helene lasciuiam, ea frustra repetita sepius, in Troie excidium coniurarunt unanimes ; 

collectisque uiribus, cum mille uel amplius nauibus, armatorum honustis, litus inter Sygeum et Retheum, promontoria Frigie, occupauere et Ylionem obsederunt, frustra obsistentibus Frigiis. Helena quidem quanti foret sua formositas ex muris obsesse ciuitatis uidisse potuit, cernens litus omne completum hostibus et igne ferroque circumdesolari omnia, populos inire certamina ac per mutua uulnera in mortem iri et tam troiano quam greco sanguine Cuncta fedari. Que quidem tam pertinaci proposito repetita estatque detenta, ut, dum non redderetur, per decennium cede multorum nobilium cruenta perseueraret obsidio. Qua stante, Hectore iam mortuo et Achille, atque a Pyrro, acerrimo iuuene, trucidato Paride, quasi paruum sibi uisum sit peccasse semel, Helena secundas iniuit nuptias nupsitque Deyphebo iuniori. Tandem cum proditione tentaretur quod armis obtineri non posse uidebatur, hec, que obsidioni causam dederat, ut opus daret excidio et ad uiri primi gratiam promerendam, in eandem uolens sciensque deuenit ; et cum dolo simulassent Greci discessum, Troianis preteritis fessis laboribus et noua letitia festisque epulis uictis somnoque sepultis, Helena choream simulans accensa face in tempore ex arce reuocauit intentos. Qui redeuntes, cum tacite semisopitam urbem reseratis ianuis intrassent, ea incensa et Deyphebo fede ceso, Helenam post uigesimum a raptu annum Menelao restituere coniugi. 

Alii uero asserunt Helenam non sponte sua a Paride raptam et ob id a uiro meruisse suscipi. Qui cum ea Greciam repetens, a tempestate et aduerso uento agitatus plurimum, in Egyptum cursum uertere coactus, a Polibo rege susceptus est. Post hoc sedatis procellis in Lacedemona cum reacquisita coniuge fere post octauum annum a desolato Ylione susceptus est. Ipsa autem quam diu post hec uixerit, aut quid egerit, seu quo sub celo mortua sit, nusquam legisse recordor.