[16] Quinetiam fortasse et illud insuper scire uultis, quid de reliquis illis sentiamus, qui alienis, non propriis, scriptis nobis noti sunt ; Pythagora, Empedocle, Heraclito, Anaxagora, Democrito, Parmenide, aliis. Atque hac de re, filii, nil reticebimus, sed animi nostri sensum integrum et sincerum uobis aperiemus. Scitote itaque, nos summa cum diligentia et cura omnes uel tenuissimas auras circa horum uirorum opiniones et placita captasse : ut quicquid de illis, uel dum ab Aristotele confutantur, uel dum a Platone et Cicerone citantur, uel in Plutarchi fasciculo, uel in Laertii uitis, uel in Lucretii poemate, uel in aliquibus fragmentis, uel in quauis alia sparsa memoria et mentione, inueniri possit, euoluerimus ; neque cursim aut contemptim, sed cum fide et deliberatione examinauerimus. Atque dubium profécto non est, quin si opiniones eorum, quas nunc per internuntios quosdam minime fidos solummodo habemus, in propriis extarent operibus, ut eas ex ipsis fontibus haurire liceret, maiorem firmitudinem habiturae fuissent ; cum theoriarum uires in apta et se mutuo sustinente partium harmonia, et quadam in orbem demonstratione consistant, ideoque per partes traditae infirmae sint. [17] Neque negamus nos reperire, inter placita tam uaria, haud pauca in contemplatione naturae et causarum assignatione non indiligenter notata. Alios autem in aliis (ut fere fieri solet) constat feliciores fuisse. Quod si cum Aristotele conferantur, plane ccnsemus fuisse ex iis nonnullos, qui in multis Aristotele longe et acutius et altius in naturam penetrauerint ; quod fieri necesse fuit, cum experientiae cultores magis religiosi fuerint, praesertim Democritus, qui ob naturae peritiam etiam magus habitus est. Veruntamen nobis necesse est, si simpliciter et absque persona uobiscum agere stat decretum, nomina ista magna breui admodum sententia transmittere : esse nimirum huiusmodi philosophorum placita ac theorias ueluti diuersarum fabularum in theatro argumenta, in quandam ueri similitudinem, alia elegantius, alia negligentius aut crassius conficta ; atque habere, quod fabularum proprium est, ut ueris interdum narrationibus concinniora et commodiora uideantur, et qualia quis libentius crederet. Sane cum isti famae et opinioni, tanquam scenae, minus seruirent quam Aristoteles et Plato et reliqui e scholis, puriores fuere ab ostentatione et impostura, atque eo nomine saniores; caetera similes erant. Una enim quasi nauis philosophiae Graecorum uidetur, atque errores diuersi, causae errandi communes. [18] Quinetiam nobis minime dubium est, si penes populum et ciuitates liberas res mansissent, fieri non potuisse ut humani ingenii peregrinationes popularibus auris uelificantes, utcunque inter tam numerosa et uaria theoriarum commenta se sistere aut continere potuissent. Quemadmodum enim in astronomicis, et iis quibus terram rotari placet et iis qui ueterem constructionem tenuerunt phaenomenorum in coelis patrocinia aequa sont; quin et tabularum calculi utrisque respondent : eodem modo ac multo etiam facilius est in naturali philosophia complures theorias excogitare, inter se multum differentes, sed tamen singulas sibi constantes, et experientiam et praesertim instantias uulgares, quae in quaestionibus philosophicis (ut nunc fit) iudicia exercere solent, in diuersum trahentes, et pro testibus citantes. [19] Neque enim defuerunt etiacn nostra aetate, in nostris inquam frigidis praecordüs atque tempore quo res religionis ingenia consumpserunt; qui nouas philosophiae naturalis fabricas meditati sunt. Nam Telesius ex Consentia scenam conscendit et nouam fabulam egit, argumenta profecto magis probabilem quam plausu celebrem. Et Gilbertus ex Anglia, cum naturam magnetis laboriosissime et magna inquisitionis firmitudine et constantia, necnon experimentorum magno comitatu et fere agmine, perscrutatus esset, statim imminebat et ipse nouae philosophiae condendae ; nec Xenophanis nomen in Xenomanem per ludibrium uersum expauit, in cuius sententiam inclinabat. Quin et Fracastorius, licet sectam non condiderit, tamen libertate iudicii honeste usus est. Eadem ausus est Cardanus, sed leuior. [20] Atque existimo, filii, uos ad istam quam ex nobis auditis tam latam et generalem opinionum et authorum reiectionem obstupescere. Licet enim de nobis bene existimetis, tamen uereri uidemini ut inuidiam huiusce rei nobiscum una sustinere possitis. Quin et ipsi (credo) miramini et animi pendetis, quorsum res haec euasura sit, et quam tandem conditionem uonis afferamus. Itaque diutius suspensos uos non tenebimus : atque simul et, uos admiratione et nos inuidia, ut speramus, nisi admodum iniqua fuerit, exoluemus. Atque meministis profecto etiam ab initio nos tale quiddam significasse : antiquis non certe authoritatem et fidem (id enim pernitiosum), sed honorem ac reuerentiam intacta et imminuta fore ; tametsi possemus pro iure nostro, noue eo ipso alio quam omnium, si quid apud eos non recte inuentum aut positum sit, id reprehendere aut notare. Sed res ipsa hoc non postulat ; fato quodam, ut arbitramur, ad inuidiam et contradictionem extinguendam et depellendam meliore.