[8,3c] APHORISMUS 31.
Exempla in consilium adhibentur, non utique iubent aut 
imperant. Igitur ita regantur, ut authoritas praeteriti temporis 
flectatur ad usum praesentis.
Atque de Informatione ab Exemplis, ubi Lex deficit, haec 
dicta sint. Iam dicendum de Curiis Praetoriis et Censoriis.
De Curiis Praetoriis et Censoriis. ' 
APHORISMUS 32.
Curiae sunto et iurisdictiones, quae statuant ex arbitrio boni 
uiri et discretione sana, ubi legis norma deficit. Lex enim
(ut antea dictum est) non sufficit casibus ; sed ad ea quae 
plerunque accidunt aptatur. Sapientissima autem res Tempus 
(ut ab antiquis dictum est), et nouorum casuum quotidie author 
et inuentor.
APHORISMUS 33.
Interueniunt autem noui casus, et in Criminalibus, qui poena 
indigent ; et in Ciuilibus, qui auxilio. Curias quae ad priora 
illa respiciunt, Censorias ; quae ad posteriora, Praetorias appellamus.
APHORISMUS 34.
Habento Curiae Censoriae iurisdictionem et potestatem, non 
tantum noua delicta puniendi, sed etiam poenas a legibus constitutas 
pro delictis ueteribus augendi ; si casus fuerint odiosi et 
enormes, modo non sint capitales. Enorme enim tanquam nouum est.
APHORISMUS 35.
Habeant similiter Curae Praetoriae potestatem, tam subueniendi 
contra rigorem Legis, quam supplendi defectum Legis. 
Si enim porrigi debet remedium ei quem lex praeteriit ; multo 
magis ei quem uulnerauit.
APHORISMUS 36.
Curiae istae Censoriae et Praetoriae omnino intra casus enormes 
et extraordinarios se continento ; nec iurisdictiones ordinarias 
inuadunto ; ne forte tendat res ad supplantationem legis, magis 
quam ad supplementum.
APHORISMUS 37.
Iurisdictiones istae in Supremis tantum Curiis residento, nec 
ad Inferiores communicantor. Parum enim abest a potestate 
leges condendi, potestas eas supplendi aut extendendi aut 
moderandi.
APHORISMUS 38.
At Curiae illae uni uiri ne committantur, sed ex pluribus constent. 
Nec decreta exeant cum silentio ; sed iudices sententiae 
suae rationes adducant, idque palam atque astante corona ; ut 
quod ipsa potestate sit liberum, fama tamen et existimatione sit 
circumscriptum.
APHORISMUS 39.
Rubricae Sanguinis ne sunto ; nec de capitalibus, in quibuscunque 
curiis, nisi ex lege nota et certa pronunciato. Indixit 
enim mortem Deus ipse prius ; postea inflixit. Nec uita eripienda 
nisi ei qui se in suam uitam peccare prius nosset.
APHORISMUS 40.
In Curiis Censoriis calculum tertium dato ; ut iudicibus non 
imponatur necessitas aut absoluendi aut condemnandi ; sed 
etiam ut non liquere pronunciare possint. Etiam censoria non 
tantum poena, sed et nota esto ; scilicet quae non infligat supplicium, 
sed aut in admonitionem desinat, aut reos ignominia leui 
et tanquam rubore castiget.
APHORISMUS 41.
In Curiis Censoriis, omnium magnorum criminum et scelerum 
actus inchoati et medii puniuntor ; licet non sequatur 
effectus consummatus ; isque sit earum curiarum usus uel 
maximus ; cum et seueritatis intersit, initia scelerum puniri; 
et clementiae, perpetrationem eorum (puniendo actus medios) 
intercipi.
APHORISMUS 42.
Cauendum inprimis, ne in Curiis Praetoriis praebeatur auxilium 
in casibus quos lex non tam omisit, quam pro leuibus 
contempsit, aut pro odiosis remedio indignos iudicauit.
APHORISMUS 43.
Maxime omnium interest Certitudinis Legum (de qua nunc 
agimus), ne Curiae Praetoriae intumescant et exundent in 
tantum, ut praetextu rigoris legum mitigandi, etiam robur et 
neruos iis incidant aut laxent; omnia trahendo ad arbitrium.
APHORISMUS 44.
Decernendi contra Statutum Expressum, sub ullo aequitatis 
praetextu, Curiis Praetoriis ius ne esto. Hoc enim si fieret, 
Iudex prorsus transiret in Legislatorem, atque omnia ex arbitrio 
penderent
APHORISMUS 45.
Apud nonnullos receptum est, ut iurisdictio quae decernit 
secundum aequum et bonum, atque illa altera quae procedit 
secundum ius strictum, iisdam curiis deputentur ; apud alios 
autem, ut diuersis. Omnino placet curiarum separatio. Neque 
enim seruabitur distinctio casuum, si fiat commixtio iurisdictionum ; 
sed Arbitrium Legem tandem trahet.
APHORISMUS 46.
Non sine causa in usum uenerat apud Romanos Album Praetoris, 
in quo praescripsit et publicauit quomodo ipse ius dicturus 
esse. Quo exemplo, iudices in Curiis Praetoriis regulas sibi 
certas (quantum fieri potest) proponere easque publice affigere 
debent. Etenim optima est lex, quae minimum relinquit arbitrio 
iudicis; optimus iudex, qui minimum sibi.
Verum de Curiis istis fusius tractabimus, cum ad locum de 
Iudiciis ueniemus; obiter tantum iam locuti de iis, quatenus 
expediant et suppleant Omissa a Lege.
De Retrospectione Legum. 
APHORISMUS 47.
Est et aliud genus Supplementi Casuum Omissorum, cum lex 
legem superuenit, atque simul casus omissos trahit. Id fit in
legibus siue statutis quae retrospiciunt, ut uulgo loquuntur ; 
cuius generis leges raro et magna cum cautione sunt adhibendae. 
Neque enim placet Ianus in Legibus.
APHORISMUS 48.
Qui uerba aut sententiam legis captione et fraude eludit et 
circumscribit, dignus est qui etiam a lege sequente innodetur. 
Igitur in casibus fraudis et euasionis dolosae, iustum est ut 
leges retrospiciant, atque alterae alteris in subsidiis sint ; ut 
qui dolos meditatur et euersionem legum praesentium, saltem 
a futuris metuat.
APHORISMUS 49.
Leges quae actorum et instrumentorum ueras intentiones 
contra formularum aut solennitatum defectus roborant et confirmant, 
rectissime praeterita complectuntur. Legis enim quae 
retrospicit, uitium uel pra:cipuum est quod perturbet. At huiusmodi 
leges confirmatoriae ad pacem et stabilimentum eorum quae 
transacta sunt spectant. Cauendum tamen est, ne conuellantur 
res iudicatae.
APHORISMUS 50.
Diligenter attendendum, ne eae leges tantum ad praeterita 
respicere putentur, quae ante-acta infirmant ; sed et eae quae 
futura prohibent et restringunt, cum praeteritis necessario connexa. 
Veluti, si quae lex artificibus aliquibus interdicat, ne 
mercimonia sua in posterum uendant ; haec sonat in posterum, 
sed operatur in praeteritum ; neque enim illis alia ratione uictum 
quaerere iam integrum est.
APHORISMUS 51.
Lex Declaratoria omnis, licet non habet uerba de praeterito, 
tamen ad praeterita, ipsa ui declarationis, omnino trahitur. Non 
enim tum incipit interpretatio cum declaratur, sed efficitur 
tanquam contemporanea ipsi legi. Itaque Leges Declaratorias 
ne ordinato, nisi in casibus ubi leges cum iustitia retrospicere possint.
Hic uero eam partem absoluimus, quae tractat de Incertitudine 
Legum ubi inuenitur lei nulla. Iam dicendum est de altera 
illa parte, ubi scilicet lex extat aliqua, sed perplexa et obscura.
De Obscuritate Legum.
APHORISMUS 52.
Obscuritas Legum a quatuor rebus originem ducit ; uel ab
accumulatione legum nimia, praesertim admixtis obsoletis ; uel a 
descriptione earum ambigua aut minus perspicua et dilucida ; uel 
a modis enucleandi iuris neglectis aut non bene institutis ; uel 
denique a contradictione et uacillatione iudiciorum.
De Accumulatione Legum nimia. 
APHORISMUS 53.
Dicit Propheta ; Pluet super eos laqueos. Non sunt autem 
peiores laquei quam laquei legum, praesertim poenalium ; si 
numero immensae, et temporis decursu inutiles, non lucernam 
pedibus praebeant, sed retia potius obiiciant.
APHORISMUS 54.
Duplex in usum uenit Statuti Noui condendi ratio. Altera 
statuta priora circa idem subiectum confirmat et roborat; dein 
nonnulla addit aut mutat. Altera abrogat et delet cuncta quae
ante ordinata sunt, et de integro legem nouam et uniformem 
substituit. Placet posterior ratio. Nam ex priore ratione 
ordinationes deueniunt complicatae et perplexae ; et quod instat 
agitur sane, sed Corpus Legum interim redditur uitiosum. In 
posteriore autem, maior certe est adhibenda diligentia, dum de 
lege ipsa deliberatur; et anteacta scilicet euoluenda et pensitanda 
antequam lex feratur ; sed optime procedit per hoc legum 
concordia in futurum.
APHORISMUS 55.
Erat in more apud Athenienses, ut contraria legum capita 
(quae Anti-Nomias uocant) quotannis a sex uiris examinarentur ; 
et quae reconciliari non poterant proponerentur populo, ut 
de illis certum aliquid statueretur. Ad quorum exemplum, ii 
qui potestatem in singulis politiis legum condendarum habent, 
per triennium, aut quinquennium, aut prout uidebitur, Anti-Nomias 
retractando. Eae autem a uiris ad hoc delegatis 
prius inspiciantur et praeparentur, et demum Comitiis exhibeantur ; 
ut quod placuerit, per suffragia stabiliatur et figatur.