LIBER TERTIUS I (1) Commodum poenicantibus phaleris Aurora roseum quatiens lacertum caelum inequitabat, et me securae quieti reuulsum nox diei reddidit. (2) Aestus inuadit animum uespertini recordatione facinoris; complicitis denique pedilbus ac palmulis in alternas digitorum uicissitudines super genua conesis sic grabattum cossim insidens ubertim flebam, iam forum et iudicia, iam sententiam, ipsum denique carnificem imaginabundus. (3) "An mihi quisquam tam mitis tamque beniuolus iudex obtinget, qui me trinae caedis cruore perlitum et tot ciuium sanguine delibutum innocentem pronuntiare poterit? (4) Hanc illam mihi gloriosam peregrinationem fore Chaldaeus Diophanes obstinate praedicabat." (5) Haec identidem mecum replicans fortunas meas heiulabam. Quati fores interdum et frequenti clamore ianuae nostrae perstrepi; II. (1) nec mora, cum magna inruptione patefactis aedibus magistratibus eorumque ministris et turbae miscellaneae cuncta completa statimque lictores duo de iussu magistratuum immissa manu trahere me sane non renitentem occipiunt. (2) Ac dum primum angiportum insistimus, statim ciuitas omnis in publicum effusa mira densitate nos insequitur. (3) Et quamquam capite in terram, immo ad ipsos inferos iam deiecto maestus incederem, obliquato tamen aspectu rem admirationis maximae conspicio: (4) nam inter tot milia populi circumfluentis nemo prorsum, qui non risu dirumperetur, aderat. (5) Tandem pererratis plateis omnibus et in modum eorum, quibus lustralibus piamentis minas portentorum hostiis circumforaneis expiant, circumductus angulatim, forum eiusque tribunal adstituor. (6) Iamque sublimo suggestu magistratibus residentibus, iam praecone publico silentium clamante, repente cuncti consona uoce flagitant, propter coetus multitudinem, quae pressurae nimia densitate periclitaretur, iudicium tantum theatro redderetur. (7) Nec mora, cum passim populus procurrens caueae conseptum mira celeritate conpleuit; (8) aditus etiam et tectum omne fartim stipauerant, plerique columnis implexi, alii statuis dependuli, nonnulli per fenestras et lacunaria semiconspicui, miro tamen omnes studio uisendi pericula salutis neclegebant. (9) Tunc me per proscaenium medium uelut quandam uictimam publica ministeria producunt et orchestrae mediae sistunt. III (1) Sic rursum praeconis amplo boatu citatus accusator quidam senior exsurgit et ad dicendi spatium uasculo quoidam in uicem coli graciliter fistulato ac per hoc guttatim defluo infusa aqua populum sic adorat: (2) "Neque parua res ac praecipue pacem ciuitatis cunctae respiciens et exemplo serio profutura tractatur, Quirites sanctissimi. (3) Quare magis congruit sedulo singulos atque uniuersos uos pro dignitate publica prouidere, ne nefarius homicida tot caedium lanienam, quam cruenter exercuit, inpune commisserit. (4) Nec me putetis priuatis simultatibus instinctum odio proprio saeuire. Sum namque nocturnae custodiae praefectus nec in hodiernum credo quemquam peruigilem diligentiam meam culpare posse. (5) Rem denique ipsam et quae nocte gesta sunt cum fide proferam. Nam cum fere iam tertia uigilia scrupulosa diligentia cunctae ciuitatis ostiatim singula considerans circumirem, (6) conspicio istum crudelissimum iuuenem mucrone destricto passim caedibus operantem iamque tris numero saeuitia eius interemptos ante pedes ipsius spirantes adhuc, corporibus in multo sanguine palpitantes. (7) Et ipse quidem conscientia tanti facinoris merito permotus statim profugit et in domum quandam praesidio tenebrarum elapsus perpetem noctem delituit. (8) Sed prouidentia deum, quae nihil impunitum nocentibus permittit, priusquam iste clandestinis itineribus elaberetur, mane praestolatus ad grauissimum iudicii uestri sacramentum eum curaui perducere. (9) Habetis itaque reum tot caedibus impiatum, reum coram deprensum, reum peregrinum. Constanter itaque in hominem alienum ferte sententias de eo crimine, quod etiam in uestrum ciuem seueriter uindicaretis." IV (1) Sic profatus accusator acerrimus immanem uocem repressit. Ac me statim praeco, si quid ad ea respondere uellem, iubebat incipere. (2) At ego nihil tunc temporis amplius quam flere poteram, non tam hercules truculentam accusationem intuens quam meam miseram conscientiam. Sed tanden oborta diuinitus audacia sic ad illa: (3) "Nec ipse ignoro, quam sit arduum trinis ciuium corporibus expositis eum, qui caedis arguatur, quamuis uera dicat et de facto confiteatur ultro, (4) tamen tantae multitudini, quod sit innocens, persuadere. (5) Set si paulisper audientiam publicam mihi tribuerit humanitas, facile uos edocebo me discrimen capitis non meo merito, sed rationabilis indignationis euentu fortuito tantam criminis inuidiam frustra sustinere. V (1) Nam cum a cena me serius aliquanto reciperem, potulentus alioquin, quod plane uerum crimen meum non diffitebor, ante ipsas fores hospitii - ad bonum autem Milonem ciuem uestrum deuorto, (2) uideo quosdam saeuissimos latrones aditum temptantes et domus ianuas cardinibus obtortis euellere gestientes claustrisque omnibus, quae accuratissime adfixa fuerant, uiolenter euulsis secum iam de inhabitantium exitio deliberantes. (3) Vunus denique et manu promptior et corpore uastior his adfatibus et ceteros incitabat: (4) "Heus pueri, quam maribus animis et uiribus alacribus dormientes adgrediamur. Omnis cunctatio ignauia omnis facessat e pectore: stricto mucrone per totam domum caedes ambulet. (5) Qui sopitus iacebit, trucidetur; qui repugnare temptauerit, feriatur. Sic salui recedemus, si saluum in domo neminem reliquerimus " (6) Fateor, Quirites, extremos latrones - boni ciuis officium arbitratus, simul et eximie metuens et hospitibus meis et mihi - (7) gladiolo, qui me propter huius modi pericula comitabatur, armatus fugare atque proterrere eos adgressus sum. (8) At illi barbari prorsus et immanes homines neque fugam capessunt et, cum me uiderent in ferro, tamen audaciter resistunt. VI (1) Dirigitur proeliaris acies. Ipse denique dux et signifer ceterorum ualidis me uiribus adgressus ilico manibus ambabus capillo adreptum ac retro reflexum effligere lapide gestit. (2) Quem dum sibi porrigi flagitat, certa manu percussum feliciter prosterno. Ac mox alium pedibus meis mordicus inhaerentem per scapulas ictu temperato tertiumque inprouide occurrentem pectore offenso peremo. (3) Sic pace uindicata domoque hospitum ac salute communi protecta non tam impunem me uerum etiam laudabilem publice credebam fore, qui ne tantillo quidem umquam crimine postulatus, sed probe spectatus apud meos semper innocentiam commodis cunctis antetuleram. (4) Nec possum repperire cur iustae ultionis, qua contra latrones deterrimos commotus sum, nunc istum reatum sustineam, (5) cum nemo possit monstrare uel proprias inter nos inimicitias praecessisse ac ne omnino mihi notos illos latrones usquam fuisse; uel certe ulla praeda monstretur, cuius cupidine tantum flagitium credatur admissum." VII (1) Haec profatus rursum lacrimis obortis porrectisque in preces manibus per publicam misericordiam, per pignorum caritatem maestus tunc hos, tunc illos deprecabar. (2) Cumque iam humanitate commotos, misericordia fletuum adfectos omnis satis crederem, Solis et Iustitiae testatus oculos casumque praesentem meum commendans deum prouidentiae, (3) paulo altius aspectu relato conspicio prorsus totum populum - risu cachinnabili diffluebant - nec secus illum bonum hospitem parentemque meum Milonem risu maximo dissolutum. (4) At tunc sic tacitus mecum: "En fides", inquam, "en conscientia; ego quidem pro hospitis salute et homicida sum et reus capitis inducor, at ille non contentus, quod mihi nec adsistendi solacium perhibuit, insuper exitium meum cachinnat." VIII (1) Inter haec quaedam mulier per medium theatrum lacrimosa et flebilis atra ueste contecta paruulum quendam sinu tolerans decurrit ac pons eam anus alia pannis horridis obsita paribusque maesta fletibus, ramos oleagineos utraeque quatientes, (2) quae circumfusae lectulum, quo peremptorum cadauera contecta fuerant, plangore sublato se lugubriter eiulantes: (3) "Per publicam misericordiam, per commune ius humanitatis", aiunt, "miseremini indigne caesorum iuuenum nostraeque uiduitati ac solitudini de uindicta solacium date. (4) Certe paruuli huius in primis annis destituti fortunis succurrite et de latronis huius sanguine legibus uestris et disciplinae publicae litate." (5) Post haec magistratus, qui natu maior, adsurgit et ad populum talia: "De scelere quidem, quod serio uindicandum est, nec ipse, qui commisit, potest diffiteri; sed una tantum subsiciua sollicitudo nobis relicta est, ut ceteros socios tanti facinoris requiramus. (6) Nec enim ueri simile ost hominem solitarium tres tam ualidos euitasse iuuenes. Prohinc tormentis ueritas eruenda. (7) Nam et qui comitabatur eum puer clanculo profugit et res ad hoc deducta est, ut per quaestionem sceleris sui participes indicet, ut tam dirae factionis funditus formido perematur." IX (1) Nec mora, cum ritu Graeciensi ignis et rota, cum omne flagrorum genus inferuntur. (2) Augetur oppido, immo duplicatur mihi maestitia, quod integro saltim mori non licuerit. (3) Sed anus illa, quae fletibus cuncta turbauerat: "Prius", inquit, "optimi ciues, quam latronem istum miserorum pignorum meorum peremptorem cruci adfigatis, permittite corpora necatorum reuelari, (4) ut et formae simul et aetatis contemplatione magis magisque ad iustam indignationem arrecti pro modo facinoris saeuiatis." (5) His dictis adplauditur et ilico me magistratus ipsum iubet corpora, quae lectulo fuerant posita, mea manu detegere. (6) Reluctantem me ac diu rennuentem praecedens facinus instaurare noua ostensione lictores iussu magistratuum quam instantissime compellunt, manum denique ipsam e regione lateris trudentes in exitium suum super ipsa cadauera porrigunt. (7) Euictus tandem necessitate succumbo et, ingratis licet, abrepto pallio retexi corpora. Dii boni, quae facies rei? Quod monstrum? Quae fortunarum mearum repentina mutatio? (8) Quamquam enim iam in peculio Proserpinae et Orci familia numeratus, subito in contrariam faciem obstupefactus haesi, nec possum nouae illius imaginis rationem idoneis uerbis expedire. (9) Nam cadauera illa iugulatorum hominum erant tres utres inflati uariisque secti foraminibus et, ut uespertinum proelium meum recordabar, his locis hiantes, quibus latrones illos uulneraueram X (1) Tunc ille quorundam astu paulisper cohibitus risus libere iam exarsit in plebem. Hi gaudii nimietate graculari, illi dolorem uentris manuum compressione sedare. Et certe laetitia delibuti meque respectantes cuncti theatro facessunt. (2) At ego ut primum illam laciniam prenderam, fixus in lapidem steti gelidus nihil secus quam una de ceteris theatri statuis uel columnis. (3) Nec prius ab inferis emersi, quam Milon hospes accessit et iniecta manu me renitentem lacrimisque rursum promicantibus crebra singultientem clementi uiolentia secum adtraxit, (4) et obseruatis uiae solitudinibus per quosdam amfractus domum suam perduxit, maestumque me atque etiam tunc trepidum uariis solatur affatibus. (5) Nec tamen indignationem iniuriae, quae inhaeserat altius meo pectori, ullo modo permulcere quiuit. XI (1) Ecce ilico etiam ipsi magistratus cum suis insignibus domum nostram ingressi talibus me monitis delenire gestiunt: "Neque tuae dignitatis uel etiam prosapiae tuorum ignari sumus, Luci domine; nam et prouinciam totam inclitae uestrae familiae nobilitas conplectitur. (2) Ac ne istud, quod uehementer ingemescis, contumeliae causa perpessus es. Omnem itaque de tuo pectore praesentem tristitudinem mitte et angorem animi depelle. (3) Nam lusus iste, quem publice gratissimo deo Risui per annua reuerticula sollemniter celebramus, semper commenti nouitate florescit. (4) Iste deus auctorem et actorem suum propitius ubique comitabitur amanter nec umquam patietur, ut ex animo doleas, sed frontem tuam serena uenustate laetabit adsidue. (5) At tibi ciuitas omnis pro ista gratia honores egregios obtulit; nam et patronum scripsit et ut in aere stet imago tua decreuit." (6) Ad haec dicta sermonis uicem refero: "Tibi quidem", inquam, "splendidissima et unica Thessaliae ciuitas, honorum talium parem gratiam memini, uerum statuas et imagines dignioribus meique maioribus reseruare suadeo." XII (1) Sic pudenter allocutus et paulisper hilaro uultu renidens quantumque poteram laetiorem me refingens comiter abeuntes magistratus appello. (2) Et ecce quidam intro currens famulus: "Rogat te", ait, "tua parens Byrrrhena et conuiuii, cui te sero desponderas, iam adpropinquantis admonet." (3) Ad haec ego formidans et procul perhorrescens etiam ipsam domum eius: "Quam uellem", inquam, "parens, iussis tuis obsequium commodare, si per fidem liceret id facere. (4) Hospes enim meus Milon per hodierni diei praesentissimum numen adiurans effecit, ut eius hodiernae cenae pignerarer, nec ipse discedit nec me digredi patitur. Prohinc epulare uadimonium differamus." (5) Haec adhuc me loquente manu firmiter iniecta Milon iussis balnearibus adsequi producit ad lauacrum proximum. At ego uitans oculos omnium et, quem ipse fabricaueram, risum obuiorum declinans lateri eius adambulabam obtectus. (6) Nec qui lauerim, qui terserim, qui domum rursum reuerterim, prae rubore memini; sic omnium oculis, nutibus ac denique manibus denotatus inpos animi stupebam. XIII (1) Raptim denique paupertina Milonis cenula perfunctus, causatusque capitis acrem dolorem, quem mihi lacrimarum adsiduitas incusserat, concedo cubitum uenia facile tributa et abiectus in lectulo meo, quae gesta fuerant, singula maestus recordabar, (2) quoad tandem Photis mea dominae suae cubitu procurato sui longe dissimilis aduenit; non enin laeta facie nec sermone dicaculo, sed uultuosam frontem rugis insurgentibus adseuerabat. (3) Cunctanter ac timide denique sermone prolato: "Ego", inquit, "ipsa, confiteor ultro, ego tibi huius molestiae fui", (4) et cum dicto lorum quempiam sinu suo depromit mihique porrigens: "Cape", inquit, "oro te, et perfida muliere uindictam, immo uero licet maius quoduis supplicium sume. (5) Nec tamen me putes, oro, sponte angorem istum tibi concinnasse. Dii mihi melius, quam ut mei causa uel tantillum scrupulum patiare. (6) Ac si quid aduersi tuum caput respicit, id omne protinus meo luatur sanguine. sed quod alterius rei causa facere iussa sum, mala quadam mea sorte in tuam reccidit iniuriam." XIV (1) Tunc ego familiaris curiositatis admonitus factique o causam delitiscentem nudari gestiens suscipio: (2) "0mnium quidem nequissimus audacissimusque lorus iste, quem tibi uerberandae destinasti, prius a me concisus atque laceratus interibit ipse, quam tuam plumeam lacteamque contingat cutem. (3) Sed mihi cum fide memora: quod tuum factum scaeuitas consecuta in meum conuertit exitium? Adiuro enim tuum mihi carissimum caput nulli me prorsus ac ne tibi quidem ipsi adseueranti posse credere, quod tu quicquam in meam cogitaueris perniciem. (4) Porro meditatus innoxios casus incertus uel etiam aduersus culpae non potest addicere." (5) Cum isto fine sermonis oculos Fotidis meae udos ac tremulos et prona libidine marcidos iamiamque semiadopertulos adnixis et sorbillantibus sauiis sitienter hauriebam. XV (1) Sic illa laetitia recreata: "Patere", inquit, "oro, prius fores cubiculi diligenter obcludam, ne sermonis elapsi profana petulantia committam grande flagitium", (2) et cum dicto pessulis iniectis et uncino firmiter immisso sic ad me reuersa colloque meo manibus ambabus inplexa uoce tenui et admodum minuta: (3) "Paueo", inquit, "et formido solide domus huius operta detegere et arcana dominae meae reuelare secreta. (4) Sed melius de te doctrinaque tua praesumo, qui praeter generosam natalium dignitatem, praeter sublime ingenium sacris pluribus initiatus profecto nosti sanctam silentii fidem. (5) Quaecumque itaque commisero huius religiosi pectoris tui penetralibus, semper haec intra conseptum clausa custodias, oro, et simplicitatem relationis meae tenacitate taciturnitatis tuae remunerare. (6) Nam me, quae sola mortalium noui, amor is, quo tibi teneor, indicare compellit. Iam scies omnem domus nostra statum, (7) iam scies erae meae miranda secreta, quibus obaudiunt manes, turbantur sidera, coguntur numina, seruiunt elementa. (8) Nec umquam magis artis huius uiolentia nititur, quam cum scitulae formulae iuuenem quempiam libenter aspexit, quod quidem ei solet crebriter euenire. XVI (1) Nunc etiam adulescentem quendam Boeotium summe decorum efflictim deperit totasque artis manus, machinas omnes ardenter exercet. (2) Audiui uesperi, meis his, inquam, auribus audiui, quod non celerius sol caelo ruisset noctique ad exercendas inlecebras magiae maturius cessisset, ipsi soli nubilam caliginem et perpetuas tenebras comminantem. (3) Hunc iuuenem, cum e balneis rediret ipsa, tonstrinae residentem hesterna die forte conspexit ac me capillos eius, qui iam caede cultrorum desecti humi iacebant, clanculo praecepit auferre. (4) Quos me sedulo furtimque colligentem tonsor inuenit et quod alioquin publicitus maleficae disciplinae perinfames sumus, adreptam inclementer increpat: (5) "Tune, ultima, non cessas subinde lectorum iuuenum capillamenta surripere? Quod scelus nisi tandem desines, magistratibus te constanter obiciam." (6) Et uerbum facto secutus immissa manu scrutatus e mediis papillis meis iam capillos absconditos iratus abripit. (7) Quo gesto grauiter adfecta mecumque reputans dominae meae mores, quod huius modi repulsa satis acriter commoueri meque uerberare saeuissime consueuit, iam de fuga consilium tenebam, sed istud quidem tui contemplatione abieci statim. XVII (1) Verum cum tristis inde discederem, ne prorsus uacuis manibus redirem, conspicor quendam forficulis adtondentem caprinos utres; (2) quos cum probe constrictos inflatosque et iam pendentis cernerem, capillos eorum humi iacentes flauos ac per hoc illi Boeotio iuueni consimiles plusculos aufero eosque dominae meae dissimulata ueritate trado. (3) Sic noctis initio, priusquam cena te reciperes, Pamphile mea lam uecors animi tectum scandulare conscendit, quod altrinsecus aedium patore perflabili nudatum, ad omnes, orientales ceterosque aspectus peruium, maxime his artibus suis commodatum secreto colit. (4) Priusque apparatu solito instruit feralem officinam, omne genus aromatis et ignorabiliter lamminis litteratis et infelicium nauium durantibus damnis , (5) defletorum, sepultorum etiam, cadauerum expositis multis admodum membris; hic nares et digiti, illic carnosi claui pendentium, alibi trucidatorum seruatus cruor et extorta dentibus ferarum trunca caluaria. XVIII. (1) Tunc decantatis spirantibus fibris litat uario latice, nunc rore fontano, nunc lacte uaccino, nunc melle montano, libat et mulsa. (2) Sic illos capillos in mutuos nexus obditos atque nodatos cum multis odoribus dat uiuis carbonibus adolendos. (3) Tunc protinus inexpugnabili magicae disciplinae potestate et caeca numinum coactorum uiolentia illa corpora, quorum fumabant stridentes capilli, spiritum mutuantur humanum (4) et sentiunt et audiunt et ambulant et, qua nidor sudrum ducebat exuuiarum, ueniunt et pro illo iuuene Boeotio aditum gestientes fores insiliunt: (5) cum ecce crapula madens et inprouidae noctis deceptus caligine audacter mucrone destricto in insani modum Aiacis armatus, (6) non ut ille uiuis pecoribus infestus tota laniauit armenta, sed longe fortius qui tres inflatos caprinos utres exanimasti, (7) ut ego te prostratis hostibus sine macula sanguinis non homicidam nunc, sed utricidam amplecterer." XIX (1) Adrisi lepido sermone Photidis et in uicem.cauillatus: "Ergo igitur iam et ipse possum", inquam, "mihi primam istam uirtutis adoriam ad exemplum duodeni laboris Herculei numerare (2) uel trigemino corpori Geryonis uel triplici formae Cerberi totidem peremptos utres coaequando. (3) Sed ut ex animo tibi uolens omne delictum, e quo me tantis angoribus inplicasti, remittam, praesta quod summis uotis expostulo, (4) et dominam tuam, cum aliquid huius diuinae disciplinae molitur, ostende, Cum deos inuocat, certe cum reformatur, uideam ; sum namque coram magiae noscendae ardentissimus cupitor. (5) Quamquam mihi nec ipsa tu uideare rerum rudis uel expers. Scio istud et plane sentio, cum semper alioquin spretorem matronalium amplexuum sic tuis istis micantibus oculis et rubentibus bucculis et renidentibus crinibus et hiantibus osculis et fraglantibus papillis in serluilem modum addictum atque mancipatum teneas uolentem. (6) Iam denique nec larem requiro nec domuitionem paro et nocte ista nihil antepono." XX (1) "Quam uellem," [inquit] respondit illa, "praestare tibi, Luci, quod cupis, sed praeter inuidos mores in solitudinem semper abstrusa et omnium praesentia uiduata solet huius modi secreta perficere. (2) Sed tuum postulatum praeponam periculo meo idque obseruatis opportunis temporibus sedulo perficiam, modo, ut initio praefata sum, rei tantae fidem silentiumque tribue." (3) Sic nobis garrientibus libido mutua et animos simul et membra suscitat. (4) Omnibus abiectis amiculis hactenus denique intecti atque nudati bacchamur in Venerem, cum quidem mihi iam fatigato de propria liberalitate Photis puerile obtulit corollarium; iamque luminibus nostris uigilia marcidis infusus sopor etiam in altum diem nos attinuit. XXI (1) Ad hunc modum transactis uoluptarie paucis noctibus quadam die percita Photis ac satis trepida me accurrit indicatque dominam suam, quod nihil etiam tunc in suos amores ceteris artibus promoueret, nocte proxima in auem sese plumaturam atque ad suum cupitum sic deuolaturam; (2) proin memet ad rei tantae speculam caute praepararem. (3) Iamque circa primam noctis uigiliam ad illud superius cubiculum suspenso et insono uestigio me perducit ipsa perque rimam ostiorum quampiam iubet arbitrari, quae sic gesta sunt. (4) Iam primum omnibus laciniis se deuestit Pamphile et arcula quadam reclusa pyxides plusculas inde depromit, de quis unius operculo remoto atque indidem egesta unguedine diuque palmulis suis adfricta ab imis unguibus sese totam adusque summos capillos perlinit multumque cum lucerna secreto conlocuta membra o tremulo succussu quatit. (5) Quis leniter fluctuantibus promicant molles plumulae, crescunt et fortes pinnulae, duratur nasus incuruus, coguntur ungues adunci. (6) Fit bubo Pamphile. Sic edito stridore querulo iam sui periclitabunda paulatim terra resultat, mox in altum sublimata forinsecus totis alis euolat. XXII (1) Et illa quidem magicis suis artibus uolens reformatur, at ego nullo decantatus carmine, praesentis tantum facti stupore defixus quiduis aliud magis uidebar esse quam Lucius: (2) sic exterminatus animi, attonitus in amentiam uigilans somniabar; defrictis adeo diu pupulis, an uigilarem, scire quaerebam. (3) Tandem denique reuersus ad sensum praesentium adrepta manu Photidis et admota meis luminibus: (4) "Patere, oro te", inquam, "dum dictat occasio, magno et singulari me adfectionis tuae fructu perfrui (5) et impertire nobis unctulum indidem per istas tuas papillas, mea mellitula, tuumque mancipium inremunerabili beneficio sic tibi perpetuo pignera ac iam perfice, ut meae Veneri Cupido pinnatus adsistam tibi." (6) "Ain", inquit, "Vulpinaris, amasio, meque sponte asceam cruribus meis inlidere compellis? Sic inermem uix a lupulis conseruo Thessalis; hunc alitem factum ubi quaeram, uidebo quando?" XXIII (1) "At mihi scelus istud depellant caelites", inquam, "ut ego, quamuis ipsius aquilae sublimis uolatibus toto caelo peruius et supremi Iouis certus nuntius uel laetus armiger, tamen non ad meum nidulum post illam pinnarum dignitatem subinde deuolem. (2) Adiuro per dulcem istum capilli tui nodulum, quo meum uinxisti spiritum, me nullam aliam meae Photidi malle. (3) Tunc etiam istud meis cogitationibus occurrit, cum semel auem talem perunctus induero, domus omnis procul me uitare debere. Quam pulchro enim quamque festiuo matronae perfruentur amatore bubone! (4) Quid quod istas nocturnas aues, cum penetrauerint larem quempiam, sollicite prehensas foribus uidemus adfigi, ut, quod infaustis uolatibus familiae minantur exitium, suis luant cruciatibus? (5) Sed, quod sciscitari paene praeteriui, quo dicto factoue rursum exutis pinnulis illis ad meum redibo Lucium?" (6) "Bono animo es, quod ad huius rei curam pertinet", ait. "Nam mihi domina singula monstrauit, quae possunt rursus in facies hominum tales figuras reformare. (7) Nec istud factum putes ulla beniuolentia, sed ut ei redeunti medela salubri possem subsistere. (8) Specta denique, quam paruis quamque futtilibus tanta res procuretur herbusculis:anethi modicum cum lauri foliis immissum rori fontano datur lauacrum et poculum." XXIV (1) Haec identidem adseuerans summa cum trepidatione inrepit cubiculum et pyxidem depromit arcula; (2) Quam ego amplexus ac deosculatus prius utque mihi prosperis faueret uolatibus deprecatus abiectis propere laciniis totis auide manus immersi et haurito plusculo uncto corpolis mei membra perfricui. (3) Iamque alternis conatibus libratis brachiis in auem similem gestiebam: nec ullae plumulae nec usquam pinnulae, (4) sed plane pili mei crassantur in setas et cutis tenella duratur in corium et in extimis palmulis perdito numero toti digiti coguntur in singulas ungulas et de spinae meae termino grandis cauda procedit. (5) Iam facies enormis et os prolixum et nares hiantes et labiae pendulae; sic et aures inmodicis horripilant auctibus. (6) Nec ullum miserae reformationis uideo solacium, nisi quod mihi iam nequeunti tenere Photidem natura crescebat. XXV. (1) Ac dum salutis inopia cuncta corporis mei considerans non auem me sed asinum uideo, querens de facto Photidis, sed iam humano gestu simul et uoce priuatus, quod solum poteram, postrema deiecta labia, umidis tamen oculis oblicum respiciens ad illam tacitus expostulabam. (2) Quae ubi primum me talem aspexit, percussit faciem suam manibus infestis et: "Occisa sum misera" clamauit; "me trepidatio simul et festinatio fefellit et pyxidum similitudo decepit. (3) Sed bene, quod facilior reformationis huius medela suppeditat. Nam rosis tantum demorsicatis exibis asmum statimque in meum Lucium postliminio redibis. (4) Atque utinam uesperi de more nobis parassem corollas aliquas, ne moram talem patereris uel noctis unius. Sed primo diluculo remedium festinabitur tibi." XXVI (1) Sic illa maerebat, ego uero quamquam perfectus asinus et pro Lucio iumentum sensum tamen retinebam humanum. (2) Diu denique ac multum mecum ipse deliberaui, an nequissimam facinerosissimamque illam feminam spissis calcibus feriens et mordicus adpetens necare deberem. (3) Sed ab incepto temerario melior me sententia reuocauit, ne morte multata Photide salutares mihi suppetias rursus extinguerem. (4) Deiecto itaque et quassanti capite ac demussata temporali contumelia durissimo casui meo serviens ad equum illum uectorem meum probissimum in stabulum concedo, ubi alium etiam Milonis quondam hospitis mei asinum stabulantem inueni. (5) Atque ego rebar, si quod inesset mutis animalibus tacitum ac naturale sacramentum, agnitione ac miseratione quadam inductum equum illum meum hospitium ac loca lautia mihi praebiturum. (6) Sed pro Iuppiter hospitalis et Fidei secreta numina! Praeclarus ille uector meus cum asino capita conferunt in meamque perniciem ilico consentiunt (7) et uerentes scilicet cibariis suis uix me praesepio uidere proximantem: deiectis auribus iam furentes infestis calcibus insecuntur. (8) Et abigor quam procul ab ordeo, quod adposueram uesperi meis manibus illi gratissimo famulo. XXVII (1) Sic adfectus atque in solitudinem relegatus angulo stabuli concesseram. Dumque de insolentia collegarum meorum mecum cogito atque in alterum diem auxilio rosario Lucius denuo futurus equi perfidi uindictam meditor, (2) respicio pilae mediae, quae stabuli trabes sustinebat, in ipso fere meditullio Eponae deae simulacrum residens aediculae, quod accurate corollis roseis equidem recentibus fuerat ornatum. (3) Denique adgnito salutari praesidio pronus spei, quantum extensis prioribus pedibus adniti poteram, insurgo ualide et ceruice prolixa nimiumque porrectis labiis, quanto maxime nisu poteram, corollas adpetebam. (4) Quod me pessima scilicet sorte conantem seruulus meus, cui semper equi cura mandata fuerat, repente conspiciens indignatus exurgit (5) et: "Quo usque tandem", inquit, "cantherium patiemur istum paulo ante cibariis iumentorum, nunc etiam simulacris deorum infestum? (6) Quin iam ego istum sacrilegum debilem claudumque reddam"; et statim telum aliquod quaeritans temere fascem lignorum positum offendit, (7) rimatusque frondosum fustem cunctis uastiorem non prius miserum me tundere desiit, quam sonitu uehementi et largo strepitu percussis ianuis, trepido etiam rumore uiciniae conclamatis latronibus profugit territus. XXVIII (1) Nec mora, cum ui patefactis aedibus globus latronum inuadit omnia et singula domus membra cingit armata factio et auxiliis hinc inde conuolantibus obsistit discursus hostilis. (2) Cuncti gladiis et facibus instructi noctem illuminant, coruscat in modum ortiui solis ignis et mucro. (3) Tunc horreum quoddam satis ualidis claustris obseptum obseratumque, quod mediis aedibus constitutum gazis Milonis fuerat refertum, securibus ualidis adgressi diffindunt. (4) Quo passim recluso totas opes uehunt raptimque constrictis sarcinis singuli partiuntur. (5) Sed gestaminum modus numerum gerulorum excedit. Tunc opulentiae nimiae nimio ad extremas incitas deducti nos duos asinos et equum meum productos e stabulo, (6) quantum potest, grauioribus sarcinis onerant et domo iam uacua minantes baculis exigunt unoque de sociis ad speculandum, qui de facinoris inquisitione nuntiaret, relicto nos crebra tundentes per auia montium ducunt concitos. XXIX (1) Iamque rerum tantarum pondere et montis ardui uertice et prolixo satis itinere nihil a mortuo differebam..Sed mihi sero quidem, serio tamen subuenit ad auxilium ciuile decurrere et interposito uenerabili principis nomine tot aerumnis me liberare. (2) Cum denique iam luce clarissima uicum quempiam frequentem et nundinis celebrem praeteriremus, inter ipsas turbelas Graecorum genuino sermone nomen augustum Caesaris inuocare temptaui; (3) et "O" quidem tantum disertum ac ualidum clamitaui, reliquum autem Caesaris nomen enuntiare non potui. (4) Aspernati latrones clamorem absonum meum, caedentes hinc inde miserum corium nec cribris iam idoneum relinquunt. sed tandem mihi inopinatam salutem Iuppiter ille tribuit. (5) Nam cum multas uillulas et casas amp]as praeterimus, hortulum quendam prospexi satis amoenum, in quo praeter ceteras gratas herbulas rosae uirgines matutino rore florebant. (6) His inhians et spe salutis alacer ac laetus propius accessi, dumque iam labiis undantibus adfecto, consilium me subit longe salubrius, (7) ne, si rursum asino remoto prodirem in Lucium, euidens exitium inter manus latronum offenderem uel artis magicae suspectione uel indicii futuri criminatione. (8) Tunc igitur a rosis et quidem necessario temperaui et casum praesentem tolerans in asini faciem faena rodebam.