[7,0] Rescriptum ad ipsam de auctoritate uel dignitate ordinis sanctimonialium.

[7,1] Caritati tue, karissima soror, de origine tue professionis tam tibi quam 
spiritualibus filiabus tuis sciscitanti - unde scilicet monialium ceperit 
religio -, paucis, si potero, succincteque rescribam.
Monachorum quidem siue monialium ordo a Domino nostro Ihesu Christo religionis 
sue formam plenissime sumpsit, quamuis et ante ipsius Incarnationem nonnula 
huius propositi tam in uiris quam in feminis precesserit inchoatio. Unde et 
Ieronimus ad Eustochium scribens: "Filios, inquit, prophetarum quos monachos 
legimus in Veteri Testamento", etc. Annam quoque uiduam templo et diuino cultui 
assiduam euangelista commemorat, que pariter cum Symeone Dominum in templo 
suscipere et prophetia repleri meruerit. Finis itaque Christus iustitie et 
omnium bonorum consummatio, in plenitudine temporis ueniens ut inchoata 
perficeret bona uel exhiberet incognita, sicut utrumque sexum uocare uenerat 
atque redimere, ita utrumque sexum in uero monachatu sue congregationis dignatus 
est adunare, ut inde tam uiris quam feminis huius professionis daretur 
auctoritas, et omnibus perfectio uite proponeretur quam imitarentur. Ibi quippe 
cum apostolis ceterisque discipulis cum matre ipsius sanctarum legimus conuentum 
mulierum; que scilicet seculo abrenuntiantes omnemque proprietatem abdicantes ut 
solum possiderent Christum - sicut scriptum est: "Dominus pars hereditatis 
mee"-, deuote illud compleuerunt quo omnes secundum regulam a Domino traditam 
conuersi a seculo ad huius uite communitatem initiantur: "Nisi quis 
renuntiauerit omnibus que possidet, non potest meus esse discipulus."
Quam deuote autem Christum he beatissime mulieres ac uere moniales secute 
fuerint, quantamque gratiam et honorem deuotioni earum tam ipse Christus quam 
postmodum apostoli exhibuerint, sacre diligenter historie continent. Legimus in 
Euuangelio murmurantem Phariseum, qui hospitio Dominum susceperat, ab ipso esse 
correptum, et peccatricis mulieris obsequium hospitio eius longe esse prelatum. 
Legimus et Lazaro iam resuscitato cum ceteris discumbente, Martham sororem eius 
solam mensis ministrare, et Mariam copiosi libram unguenti pedibus dominicis 
infundere, propriisque capillis ipsos extergere, huiusque copiosi unguenti odore 
domum ipsam impletam fuisse, ac de precio ipsius quia tam inaniter consumi 
uideretur, Iudam in concupiscentiam ductum et discipulos indignatos esse. 
Satagente itaque Martha de cibis, Maria disponit de ungentis: et quem illa 
reficit interius, hec lassatum fouet exterius.
Nec nisi feminas Domino ministrasse Scriptura commemorat euuangelica, que 
proprias etiam facultates in cotidianam eius alimoniam dicarant et ei precipue 
huius uite necessaria procurabant. Ipse discipulis in mensa, ipse in ablutione 
pedum humillimum se ministrum exhibebat; a nullo uero discipulorum uel etiam 
uirorum hoc eum suscepisse nouimus obsequium, sed solas, ut diximus, feminas in 
his uel ceteris humanitatis obsequiis ministerium impendisse. Et sicut in illo 
Marthe, ita in isto nouimus obsequium Marie, que quidem in hoc exhibendo tanto 
fuit deuotior, quanto ante fuerat criminosior. Dominus, aqua in peluim missa, 
illius ablutionis peregit officium: hoc uero ipsa ei lacrimis intime 
conpunctionis, non exteriori aqua exhibuit; ablutos discipulorum pedes linteo 
Dominus extersit: hec pro linteo capillis usa est; fomenta unguentorum insuper 
addidit, que nequaquam Dominum adhibuisse legimus. Quis etiam ignoret mulierem 
in tantum de ipsius gratia presumpsisse, ut capud quoque eius superfuso 
delibuerit ungento? Quod quidem ungentum non de alabastro extractum, sed fracto 
alabastro memoratur effusum, ut nimie deuotionis uehemens exprimeretur 
desiderium, que ad nullum ulterius usum illud reseruandum censebat, quo in tanto 
usa sit obsequio. In quo etiam ipsum iam unctionis effectum factis ipsis exhibet 
quem antea Daniel futurum predixerat, postquam uidelicet inungeretur Sanctus 
sanctorum.
Ecce enim Sanctum sanctorum mulier inungit, et eum pariter hunc esse quem credit 
et quem uerbis propheta presignauerat factis ipsa proclamat. Que est ista, 
queso. Domini benignitas, aut que mulierum dignitas, ut tam caput quam pedes 
suos ipse nonnisi feminis preberet inungendos? Que est ista, obsecro, 
infirmioris sexus prerogatiua, ut summum Christum omnibus Sancti Spiritus 
ungentis ab ipsa eius conceptione delibutum, mulier quoque inungeret, et quasi 
corporalibus sacramentis eum in regem et sacerdotem consecrans, christum - id 
est: unctum - corporaliter ipsum efficeret?
Scimus primum a patriarcha Iacob in typum Domini lapidem unctum fuisse, et 
postmodum regum siue sacerdotum unctiones, seu quelibet unctionum sacramenta, 
nonnisi uiris celebrare permissum est, - licet baptizare nonnumquam mulieres 
presumant. Lapidem olim patriarcha, templum nunc et altare pontifex oleo 
sanctificat. Viri itaque sacramenta figuris imprimunt; mulier uero in ipsa 
operata est ueritate, sicut et ipsa protestatur Veritas, dicens: "Opus bonum 
operata est in me." Christus ipse a muliere, Christiani a uiris inunguntur; 
capud ipsum scilicet a femina, membra a uiris.
Bene autem effudisse unguentum, non stillasse super capud eius, mulier 
memoratur, secundum quod de ipso sponsa in Canticis precinit, dicens: "Ungentum 
effusum nomen tuum." Huius quoque ungenti copiam per illud quod a capite usque 
ad oram uestimenti defluit, Psalmista mystice prefigurat, dicens: Sicut ungentum 
in capite, quod descendit in barbam, barbam Aaron, quod descendit in oram 
uestimenti eius.
Trinam Dauid unctionem, sicut et Ieronimus In Psalmo XXVI meminit, accepisse 
legimus; trinam et Christum siue Christianos. Pedes quippe Domini siue capud 
muliebre susceperunt ungentum; mortuum uero ipsum Ioseph ab Arimathya et 
Nicodemus, sicut refert Iohannes, cum aromatibus sepelierunt. Christiani quoque 
trina sanctificantur unctione: quarum una fit in baptismo, altera in 
confirmatione, tertia uero infirmorum est.
Perpende itaque mulieris dignitatem, a qua uiuens Christus bis inunctus, tam in 
pedibus scilicet quam in capite, regis et sacerdotis suscepit sacramenta. Myrre 
uero et aloes ungentum, quod ad conseruanda corpora mortuorum adhibetur, ipsius 
dominici corporis incorruptionem futuram presignabat, quam etiam quilibet electi 
in resurrectione sunt adepturi. Priora autem mulieris ungenta singularem eius 
tam regni quam sacerdotii demonstrant dignitatem: unctio quidem capitis 
superiorem, pedum uero inferiorem. Ecce regis etiam sacramentum a muliere 
suscipit, qui tamen oblatum a uiris sibi regnum suscipere respuit, et ipsis eum 
in regem rapere uolentibus aufugit. Celestis, non terreni regis, mulier 
sacramentum peragit, - eius, inquam, qui de semetipso postmodum ait:"Regnum meum 
non est de hoc mundo."
Gloriantur episcopi, cum applaudentibus populis terrenos inungunt reges; cum 
mortales consecrant sacerdotes, splendidis et inauratis uestibus adornati: et 
sepe his benedicunt quibus Dominus maledicit. Humilis mulier, non mutato habitu, 
non preparato cultu, ipsis quoque indignantibus apostolis, hec in Christo 
sacramenta peragit non prelationis officio, sed deuotionis merito. 0 magnam 
fidei constantiam! O inestimabilem caritatis ardorem! que"omnia credit, omnia 
sperat, omnia sustinet"! Murmurat Phariseus dum a peccatrice dominici pedes 
inunguntur; indignantur patenter apostoli quod de capite quoque mulier 
presumpserit: perseuerat ubique mulieris fides immota, de benignitate Domini 
confisa, nec ei in utroque dominice commendationis desunt suffragia. Cuius 
quidem ungenta quam accepta, quam grata Dominus habuerit, ipsemet profitetur cum 
sibi hec reseruari postulans, indignanti Iude dixerit: "Sine illam ut in die 
sepulture mee seruet illud." Ac si diceret: Ne repellas hoc eius obsequium a 
uiuo, ne deuotionis eius exhibitionem in hac quoque re auferas defuncto. Certum 
quippe est sepulture quoque dominice sanctas mulieres aromata parasse, quod tunc 
ista utique minus satageret, si nunc repulsa uerecundiam sustinuisset. Qui etiam 
quasi de tanta mulieris presumptione discipulis indignantibus, et, ut Marcus 
meminit, in eam frementibus, cum eos mitissimis fregisset responsis, in tantum 
hoc extulit beneficium ut ipsum Euuangelio inserendum esse censeret, et cum ipso 
pariter ubique predicandum esse prediceret in memoriam scilicet et laudem 
mulieris, que id fecerit in quo non mediocris arguebatur presumptionis. Quod 
nequaquam de aliis quarumcumque personarum obsequiis auctoritate dominica sic 
commendatum esse legimus atque sancitum. Qui etiam uidue pauperis elemosinam 
omnibus templi preferens oblationibus, quam accepta sit ei feminarum deuotio 
diligenter ostendit.
Ausus quidem est Petrus seipsum et coapostolos suos pro Christo omnia reliquisse 
profiteri, et Zaccheus desideratum Domini aduentum suscipiens, dimidium bonorum 
suorum pauperibus largitur et in quadruplum, si quid defraudauit, restituit. Et 
multi alii maiores in Christo seu pro Christo fecerunt expensas, et longe 
preciosiora in obsequium obtulerunt diuinum uel pro Christo reliquerunt: nec ita 
tamen dominice commendationis laudem adepti sunt sicut femine, quarum quidem 
deuotio quanta semper erga eum extiterit, ipse quoque dominice uite exitus 
patenter insinuat.
He quippe, ipso apostolorum principe negante, et dilecto Domini fugiente uel 
ceteris dispersis apostolis, intrepide perstiterunt: nec eas a Christo, uel in 
passione uel in morte, formido aliqua uel desperatio separare potuit, ut eis 
specialiter illud Apostoli congruere uideatur: "Quis nos separabit a caritate 
Dei? tribulatio? an angustia?" etc. Unde Mattheus, cum de se pariter et ceteris 
retulisset: "Tunc discipuli omnes, relicto eo, fugerunt", perseuerantiam 
postmodum supposuit mulierum, que ipsi etiam crucifixo quantum permittebatur 
adsistebant: "Erant, inquit, ibi mulieres multe a longe que sequute fuerant 
Ihesum a Galilea, ministrantes ei", etc. Quas denique ipsius quoque sepulchro 
immobiliter adherentes, idem diligenter euuangelista describit, dicens: "Erant 
autem Maria Magdalene et altera Maria sedentes contra sepulchrum." De quibus 
etiam mulieribus Marchus commemorans ait: Erant autem et mulieres de longe 
aspicientes inter quas erat Magdalene, et Maria Iacobi Minoris et Ioseph mater, 
et Salome; et cum esset in Galilea, sequebantur eum, et ministrabant ei, et alie 
multe que simul cum eo ascenderant Iherosolimam.
Stetisse autem iuxta crucem et crucifixo se etiam astitisse Iohannes - qui prius 
aufugerat - narrat; sed perseuerantiam premittit mulierum quasi earum exemplo 
animatus esset ac reuocatus. "Stabant, inquit, iuxta crucem Ihesu mater eius, et 
soror matris eius Maria Cleophe, et Maria Magdalene. Cum uidisset ergo Ihesus 
matrem, et discipulum stantem", etc. Hanc autem sanctarum constantiam mulierum 
et discipulorum defectum, longe ante beatus Iob in persona Domini prophetauit, 
dicens: Pelli mee, consumptibus carnibus, adhesit os meum, et derelicta sunt 
tantummodo labia circa dentes meos. In osse quippe, quod carnem et pellem 
sustentat et gestat, fortitudo est corporis. In corpore igitur Christi, quod est 
Ecclesia, os ipsius dicitur Christiane fidei stabile fundamentum, siue feruor 
ille caritatis de quo canitur: " Aque multe non poterunt extinguere caritatem", 
etc. De quo et Apostolus: "Omnia, inquit, suffert, omnia credit, omnia sperat, 
omnia sustinet." Caro autem in corpore pars inferior est, et pellis exterior. 
Apostoli ergo interiori anime cibo predicando intendentes, et mulieres corporis 
necessaria procurantes, carni comparantur et pelli. Cum itaque carnes 
consumerentur, os Christi adhesit pelli, quia scandalizatis in passione Domini 
apostolis et de morte ipsius desperatis, sanctarum deuotio feminarum perstitit 
immobilis et ab osse Christi minime recessit, quia fidei, uel spei, uel 
caritatis constantiam in tantum retinuit ut nec a mortuo mente disiungerentur 
aut corpore. Sunt et uiri naturaliter tam mente quam corpore feminis fortiores: 
unde et merito per carnem, que uicinior est ossi, uirilis natura, per pellem 
muliebris infirmitas designatur. Ipsi quoque apostoli, quorum est reprehendendo 
lapsus aliorum mordere, dentes Domini dicuntur: quibus tantummodo labia - id 
est: uerba potius quam facta - remanserant, cum iam desperati de Christo magis 
loquerentur quam pro Christo quid operarentur. Tales profecto illi erant 
discipuli, quibus in castellum Emaus euntibus et loquentibus adinuicem de his 
omnibus que acciderant ipse apparuit, et eorum desperationem correxit. Quid 
denique Petrus uel ceteri discipulorum preter uerba tunc habuerunt, cum ad 
dominicam uentum esset Passionem, et ipse Dominus futurum eis de Passione sua 
scandalum predixisset?"Et si omnes, inquit Petrus, scandalizati fuerint in te, 
ego numquam scandalizabor"; et iterum: "Etiamsi oportuerit me mori tecum, non te 
negabo. Similiter et omnes discipuli dixerunt." Dixerunt, inquam, potius quam 
fecerunt! Ille primus et maximus apostolorum qui tantam in uerbis habuerat 
constantiam ut Domino diceret: "Tecum paratus sum et in carcerem et in mortem 
ire", cui tunc et Dominus ecclesiam suam specialiter committens dixerat: "Et tu 
aliquando conuersus, confirma fratres tuos", ad unam ancille uocem ipsum negare 
non ueretur: nec semel id agit sed tercio ipsum adhuc uiuentem denegat! Et a 
uiuo pariter omnes discipuli uno temporis puncto fugiendo deuolant, a quo nec in 
morte uel mente uel corpore femine sunt disiuncte. Quarum beata illa peccatrix, 
mortuum etiam querens et Dominum suum confitens, ait: "Tulerunt Dominum de 
monumento" ; et iterum: "Si tu sustulisti eum, dicito michi ubi posuisti eum; et 
ego eum tollam." Fugiunt arietes, immo et pastores dominici gregis: remanent 
oues intrepide. Arguit hos Dominus tanquam infirmam carnem, quod in articulo 
etiam Passionis sue nec una hora cum eo potuerunt uigilare; insomnem ad 
sepulchrum illius noctem in lacrimis femine ducentes, resurgentis gloriam prime 
uidere meruerunt. Cui fideliter in mortem quantum dilexerint uiuum, non tam 
uerbis quam rebus exhibuerunt, et de ipsa etiam, quam circa eius Passionem et 
mortem habuerunt sollicitudinem, resurgentis uita prime sunt letificate. Cum 
enim, secundum Iohannem, Ioseph ab Arymathia et Nichodemus corpus Domini 
ligantes linteis cum aromatibus sepelirent, refert Marchus de earum Studio quod 
Maria Magdalene et Maria Ioseph aspiciebant ubi poneretur. De bis quoque Lucas 
commemorat, dicens: "Sequute autem mulieres, que cum Ihesu uenerant de Galilea, 
uiderunt - monumentum, et quemadmodum positum erat corpus eius. Et reuertentes 
parauerunt aromata": non satis uidelicet habentes aromata Nichodemi, nisi et 
adderent sua. Et sabbato quidem siluerunt, secundum mandatum; iuxta Marchum 
uero, cum transisset sabbatum, summo mane in ipso die resurrectionis uenerunt ad 
monumentum Maria Magdalene et Maria Iacobi et Salome.
Nunc quoniam deuotionem earum ostendimus, honorem quem meruerunt prosequamur. 
Primo angelica uisione sunt consolate de resurrectione Domini iam completa; 
demum ipsum Dominum prime uiderunt et tenuerunt. Prior quidem Maria Magdalene, 
que ceteris feruentior erat; postea ipsa simul et alie, de quibus scriptum est 
quod post angelicam uisionem, ... exierunt de monumento... currentes nuntiare 
discipulis resurrectionem Donuni. Et ecce Ihesus occurrit illis, dicens: 
"Auete." Ille autem accesserunt, et tenuerunt pedes eius, et adorauerunt eum. 
Tunc ait illis Ihesus: "... Ite, nuntiate fratribus meis ut eant in Galileam; 
ibi me uidebunt." De quo et Lucas prosequutus ait: "Erat Maria Magdalene, et 
Iohanna, et Maria Iacobi, et cetere que cum eis erant, que dicebant ad apostolos 
hec." Quas etiam ab angelo primum fuisse missas ad apostolos nuntiare hec non 
reticet Marchus, ubi angelo mulieribus loquente scriptum est: "Surrexit, non est 
hic... Sed ite, dicite discipulis eius et Petro quia precedet uos in Galileam." 
Ipse etiam Dominus primo Marie Magdalene apparens ait illi: "Vade ad fratres 
meos, et die eis: Ascendo ad Patrem meum", etc. Ex quibus colligimus has sanctas 
mulieres quasi apostolas super apostolos esse constitutas, cum ipse ad eos uel a 
Domino uel ab angelis misse, summum illud resurrectionis gaudium nuntiauerunt 
quod exspectabatur ab omnibus, ut per eas apostoli primum addiscerent quod toti 
mundo postmodum predicarent.
Quas etiam post resurrectionem, Domino occurrente, salutari ab ipso euangelista 
supra memorauit, ut tam occursu suo quam salutatione, quantam erga eas 
sollicitudinem et gratiam haberet ostenderet. Non enim aliis proprium 
salutationis uerbum - quod est "auete" - eum legimus protulisse, imo et a 
salutatione antea discipulos inhibuisse, cum eis diceret: "Et neminem per uiam 
salutaueritis", quasi hoc priuilegium nunc usque deuotis feminis reseruaret quod 
per semetipsum eis exhiberet, immortalitatis gloria iam potitus. Actus quoque 
apostolorum, cum referant statim post ascensionem Domini apostolos a monte 
Oliueti Iherusalem redisse, et illius sacrosancti conuentus religionem 
diligenter describant, non est deuotionis sanctarum mulierum perseuerantia 
pretermissa, cum dicitur: "Hi omnes erant perseuerantes unanimiter in 
orationibus cum mulieribus et Maria matre Ihesu."

[7,2] 
Ut autem de hebreis pretermittamus feminis que primo conuerse ad fidem, uiuente 
adhuc Domino in carne et predicante, formam huius religionis inchoauerunt, de 
uiduis quoque Grecorum que ab apostolis postea suscepte sunt consideremus: 
quanta scilicet diligentia, quanta cura ab apostolis et ipse tractate sint, cum 
ad ministrandum eis gloriosisimus signifer Christiane militie Stephanus 
prothomartyr, cum quibusdam aliis spiritalibus uiris, ab ipsis apostolis fuerit 
constitutus! Unde in eisdem Actibus apostolorum scriptum est: ...crescente 
numero discipulorum, factum est murmur Grecorum aduersus Hebreos, quod 
despicerentur in ministerio cotidiano uidue eorum. Conuocantes autem duodecim 
apostoli multitudinem discipulorum, dixerunt: "Non est equum derelinquere nos 
uerbum Dei, et ministrare mensis. Considerate ergo, fratres, uiros ex omnibus 
uobis boni testimonii septem, plenos Spiritu Sancto, et sapientia, quos 
constituamus super hoc opus. Nos uero orationi et ministerio uerbi instantes 
erimus." Et placuit sermo coram multitudine; et elegerunt Stephanum, plenum fide 
et Spiritu Sancto, et Philippum et Prochorum et Nicanorem, et Thimoteum, et 
Parmenam, et Nicholaum Antiochenum. Hos statuerunt ante conspectum apostolorum, 
et orantes imposuerunt eis manus. Unde et continentia Stephani admodum 
commendatur, quod ministerio atque obsequio sanctarum feminarum fuerit 
deputatus. Cuius quidem obsequii ministratio, quam excellens sit, et tam Deo 
quam ipsis apostolis accepta, ipsi tam propria oratione quam manuum impositione 
protestati sunt, quasi hos quos in hoc constituebant adiurantes ut fideliter 
agerent, et tam benedictione sua quam oratione eos adiuuantes ut possent.
Quam etiam Paulus administrationem ad apostolatus sui plenitudinem ipse sibi 
uendicans: "Numquid non habemus, inquit, potestatem sororem mulierem 
circumducendi, sicut et ceteri apostoli?" Ac si aperte diceret: Numquid etiam 
sanctarum mulierum conuentus non habere ac nobiscum in predicatione ducere 
permissum est, sicut ceteris apostolis, ut ipse uidelicet eis in predicatione de 
sua substantia necessaria ministrarent?
Unde Augustinus in libro De opere monachorum: Ad hoc (inquit) et fideles 
mulieres habentes terrenam substantiam ibant cum eis, et ministrabant eis de sua 
substantia, ut nullius indigerent horum que ad substantiam huius uite pertinent. 
Item: Quod quisquis non putat... ab apostolis fieri ut cum eis sancte 
conuersationis mulieres circuirent quocumque Euangelium predicabant..., 
Euangelium audiant, et cognoscant quemadmodum hoc ipsius Domini exemplo 
faciebant... In Euangelio enim scriptum est: "... deinceps, et ipse iter 
faciebat per ciuitates et castella... euangelizans regnum Dei; et xii cum illo, 
et mulieres alique, que erant curate a spiritibus immundis et infirmitatibus: 
Maria que uocatur Magdalene... et Iohanna, uxor Cuze procuratoris Herodis, et 
Susanna, et alie multe, que ministrabant ei de facultatibus suis", ut hinc 
quoque pateat Dominum etiam in predicatione sua proficiscentem ministratione 
mulierum corporaliter sustentari, et eas ipsi pariter cum apostolis quasi 
inseparabiles comites adherere.
Demum uero huius professionis religione in feminis pariter ut in uiris 
multiplicata, in ipso statim Ecclesie nascentis exordio eque sicut uiri, ita et 
femine propriorum per se monasteriorum habitacula possederunt. Unde et 
Ecclesiastica hystoria laudem Phylonis disertissimi Iudei, quam non solum dixit, 
uerum etiam magnifice scripsit de alexandrina sub Marco ecclesia, ita inter 
cetera libro II, capitulo XVII, commemorat: In multis est (inquit) orbis terre 
partibus hoc genus hominum. Et post aliqua: Est autem... in singulis locis 
consecrata orationi domus que appellatur semneion uel monasterium. Item infra: 
Itaque non solum subtilium intelligunt hymnos ueterum, sed ipsi faciunt nouos in 
Deum, omnibus eos et metris et sonis honesta satis et suaui compage modulantes. 
Item, plerisque de abstinentia eorum premissis et diuini cultus officiis, 
adiecit: Cum uiris autem quos dicimus sunt et femine, in quibus plures iam 
grandeue sunt uirgines, integritatem et castitatem corporis non necessitate 
aliqua sed deuotione seruantes, dum sapientie studiis semet gestiunt, non solum 
anima sed et corpore consecrare, indignum ducentes libidini mancipare uas ad 
capiendam sapientiam preparatum et edere mortalem partum eas, a quibus diuini 
Verbi concubitus sacrosanctus et immortalis expetitur, ex quo posteritas 
relinquatur nequaquam corruptele mortalitatis obnoxia. Item ibidem de Phylone: 
Etiam de conuentibus eorum scribit ut seorsum quidem uiri, seorsum etiam in 
eisdem locis femine congregentur, et ut uigilias, sicut apud nos fieri moris 
est, peragant.
Hinc illud est in laude Christiane phylosophye - hoc est: monastice prerogatiue , 
quod et Tripartita commemorat hystoria non minus a feminis quam a uiris 
arrepte. Ait quippe sic libro I, capitulo XI: Huius elegantissime phylosophye 
princeps fuit quidem, sicuti quidam dicunt, Helyas propheta et Baptista 
Iohannes. Phylo autem Phytagorius suis temporibus refert undique egregios 
Hebreorum in quodam predio circa stagnum Mariam in colle positum phylosophatos. 
Habitaculum uero eorum et cibos et conuersationem talem introducit, qualem et 
nos nunc apud Egyptiorum monachos esse conspicimus. Scribit eos... ante solis 
occasum non gustare cibum, ... uino semper et sanguinem habentibus abstinere, 
cibum eis esse panis et salis, et ysopi, et potum aque; mulieres eis cohabitare, 
seniores uirgines propter amorem philosophye spontanea uoluntate nuptiis 
abstinentes.
Hinc et illud est Ieronimi in libro De illustribus uiris, capitulo VII, de laude 
Marci et ecclesie sic scribentis: ...primus Alexandrie Christum annuntians, 
constituit ecclesiam tante doctrine et uite continentie ut omnes sectatores 
Christi ad exemplum sui cogeret. Denique Phylo, disertissimus Iudeorum, uidens 
Alexandrie primam ecclesiam adhuc iudaizantem, quasi in laudem gentis sue librum 
super eorum conuersione scripsit; et quomodo Lucas narrat, Ierosolime credentes 
omnia habuisse communia, sic ille quod Alexandrie sub Marco doctore fieri 
cernebat memorie tradidit. Item, capitulo XI: Phylo Iudeus, natione Alexandrinus 
de genere sacerdotum, idcirco a nobis inter scriptores ecclesiasticos ponitur, 
quia librum de prima Marci euangeliste apud Alexandriam scribens ecclesia, in 
nostrorum laude uersatus est: non solum eos ibi, sed in multis quoque prouinciis 
esse commemorans, et habitacula eorum dicens monasteria. Ex quo apparet talem 
primum Christo credentium fuisse ecclesiam, quales nunc monachi esse imitantur; 
et cupiunt ut nichil cuiusquam proprium sit, nullus inter eos diues, nullus 
pauper, patrimonia egentibus diuidantur, orationi uacetur et psalmis, doctrine 
quoque et continentie: quales et Lucas refert primum Iherosolime fuisse 
credentes.

[7,3]
Quod si ueteres reuoluamus hystorias, reperiemus in ipsis feminas in his que ad 
Deum pertinent uel ad quamcumque religionis singularitatem a uiris non fuisse 
disiunctas. Quas etiam pariter ut uiros diuina cantica non solum cecinisse, 
uerum etiam composuisse sacre tradunt hystorie. Primum quippe canticum de 
liberatione israelitici populi non solum uiri, sed etiam mulieres Domino 
decantauerunt: hinc statim diuinorum officiorum in ecclesia celebrandorum 
auctoritatem ipse adepte, sic quippe scriptum est: Sumpsit ergo Maria prophetes, 
soror Aaron, tympanum in manu sua; egresseque sunt omnes mulieres post eam cum 
tympanis et choris, quibus precinebat, dicens: Cantemus Domino; gloriose enim 
magnificatus est, etc. nec ibi quidem Moyses commemoratur propheta, nec 
precinisse dicitur sicut Maria, nec tympanum aut chorum habuisse uiri referuntur 
sicut mulieres. Cum itaque Maria precinens prophetes commemoratur, uidetur ipsa 
non tam dictando uel recitando quam prophetando canticum istud protulisse; que 
etiam cum ceteris precinere describitur, quam ordinate siue concorditer 
psallerent demonstratur. Quod autem non solum uoce, uerum etiam tympanis et 
choris cecinerunt, non solum earum maximam deuotionem insinuat, uerum etiam 
mystice spiritalis cantici in congregationibus monasticis formam diligenter 
exprimit. Ad quod et Psalmista nos exhortatur, dicens: "Laudate eum in tympano 
et choro" - hoc est: in mortificatione carnis et concordia illa caritatis, de 
qua scriptum est quia"multitudinis credentium erat cor unum et anima una". 
Nec uacat etiam a mysterio quod egresse ad cantandum referuntur, in quo anime 
contemplatiue iubili figurantur: que dum ad celestia se suspendit, quasi terrene 
habitationis castra deserit, et de ipsa contemplationis sue intima dulcedine 
hymnum spiritalem summa exultatione Domino persoluit.
Habemus ibi quoque Debbore et Anne, necnon Iudith uidue cantica, sicut et in 
Euuangelio Marie matris Domini. Que uidelicet Anna Samuelem paruulum suum 
offerens tabernaculo Domini, auctoritatem suscipiendorum infantium monasteriis 
dedit. Unde Ysidorus fratribus in cenobio Honorianensi constitutis, capitulo V: 
Quicumque (inquit) a parentibus propriis in monasterio fuerit delegatus, nouerit 
se ibi perpetuo mansurum. Nam Anna Samuelem puerum Deo obtulit, qui et in 
ministerio templi quo a matre fuerat functus permansit, et ubi constitutus est 
deseruiuit. Constat etiam filias Aaron pariter cum fratribus suis ad sanctuarium 
et hereditariam sortem Leui adeo pertinere, ut hinc quoque eis Dominus alimoniam 
instituterit, sicut scriptum est in libro Numeri, ipso ad Aaron sic dicente: 
"Omnes primitias sanctuarii, quas offerunt filii Israel Domino, tibi dedi, et 
filiis ac filiabus tuis iure perpetuo." Unde nec a clericorum ordine mulierum 
religio disiuncta uidetur, quas etiam ipsis nomine coniunctas esse constat, cum 
uidelicet tam diaconissas quam diaconos appellemus, ac si in utrisque tribum 
Leui et quasi Leuitas agnoscamus.
Habemus etiam in eodem libro uotum illud maximum et consecrationem Nazareorum 
Domini eque feminis sicut et uiris esse institutum, ipso ad Moysen Domino sic 
dicente: Loquere ad filios Israel, et dices ad eos: Vir, siue mulier, cum 
fecerint uotum ut sanctificentur, et se uoluerint Domino consecrare, uino et 
omni quod inebriare potest abstinebunt. Acetum ex uino et ex qualibet alia 
potione, et quidquid de uua exprimitur, non bibent; uuas recentes siccasque non 
comedent. Cunctis diebus quibus ex uoto Domino consecrantur, quidquid ex uinea 
est, ab uua passa usque ad acinum non comedent omni tempore separationis sue... 
Huius quidem religionis illas fuisse arbitror excubantes ad ostium tabernaculi, 
de quarum speculis Moyses uas composuit in quo lauarentur Aaron et filii eius, 
sicut scriptum est: Posuit Moyses labrum eneum in quo lauarentur Aaron et filii 
eius, quod fecit de speculis mulierum que excubant ad ostium tabernaculi. 
Diligenter magne deuotionis earum feruor describitur, que clauso etiam 
tabernaculo foribus eius adherentes sanctarum uigiliarum excubias celebrabant, 
noctem etiam ipsam in orationibus ducentes et ab obsequio diuino uiris 
quiescentibus non uacantes. Quod uero clausum eis tabernaculum memoratur, uita 
penitentium congrue designatur: qui ut se durius penitentie lamentis afficiant, 
a ceteris segregantur. Que profecto uita specialiter monastice professionis esse 
perhibetur, cuius uidelicet ordo nichil aliud esse dicitur quam quedam parcioris 
penitentie forma. Tabernaculum uero ad cuius ostium excubabant, illud est 
mystice intelligendum, de quo ad Hebreos Apostolus scribit: "Habemus altare, de 
quo non habent edere hi qui tabernaculo deseruiunt" - id est: quo participare 
digni non sunt qui corpori suo, in quo hic quasi in castris ministrant, 
uoluptuosum impendunt obsequium. Ostium uero tabernaculi finis est uite 
presentis, quando hinc anima exit de corpore et futuram ingreditur uitam. Ad hoc 
ostium excubant qui de exitu huius uite et introitu future solliciti sunt, et 
sic penitendo disponunt hunc exitum ut illum mereantur introitum. De hoc quidem 
cotidiano introitu et exitu sancte Ecclesie, illa est oratio Psalmiste: "Dominus 
custodiat introitum tuum et exitum tuum." Tunc enim simul introitum et exitum 
nostrum custodit, cum nos hinc exeuntes et iam per penitentiam purgatos, illuc 
statim introducit. Bene autem prius introitum quam exitum nominauit, non tam 
uidelicet ordinem quam dignitatem attendens, cum hic exitus uite mortalis in 
dolore sit, ille uero introitus eterne summa sit exultatio. Specula uero earum 
opera sunt exteriora ex quibus anime turpitudo uel decor diiudicatur, sicut ex 
speculo corporali qualitas humane faciei. Ex istis earum speculis uas componitur 
in quo se abluant Aaron et filii eius, quando sanctarum feminarum opera et tanta 
infirmi sexus in Deo constantia pontificum et presbyterorum negligentiam 
uehementer increpant, et ad compunctionis lacrimas precipue mouent. Et si - 
prout oportet - ipsi earum sollicitudinem gerant, hec ipsarum opera peccatis 
illorum ueniam per quam abluantur preparant. Ex his profecto speculis uas sibi 
compunctionis beatus parabat Gregorius, cum sanctarum uirtutem feminarum et 
infirmi sexus in martyrio uictoriam admirans et ingemiscens querebat: Quid 
barbati dicturi sint uiri, cum tanta pro Christo delicate puelle sustineant, et 
tanto agone sexus fragilis triumphet, ut frequentius ipsum gemina uirginitatis 
et martyrii corona pollere nouerimus?
Ad has quidem, ut dictum est, ad ostium tabernaculi excubantes, et que iam quasi 
Nazaree Domini suam ei uiduitatem consecrauerant, beatam illam Annam pertinere 
non ambigo, que singularem Domini Nazareum Dominum Ihesum Christum in templo cum 
sancto Symeone pariter meruit suscipere, et ut plusquam propheta fieret, ipsum 
eadem hora qua Symeon per Spiritum agnoscere et presentem demonstrare ac publice 
predicare. Cuius quidem laudem euangelista diligentius prosequutus ait: Et erat 
Anna prophetissa, filia Phanuel, de tribu Aser; hec processerat in diebus 
multis, et uixerat cum uiro suo annis uii a uirginitate sua. Et hec uidua erat 
usque ad annos octoginta quatuor; que non discedebat de templo, ieiuniis et 
obsecrationibus seruiens nocte ac die. Et hec, ipsa hora superueniens, 
confitebatur Domino, et loquebatur omnibus, qui expectabant redemptionem 
Ierusalem. Nota singula que dicuntur, et perpende quam studiosus in huius uidue 
laude fuerit euuangelista et quantis preconiis excellentiam eius extulerit. 
Cuius quidem prophetie gratiam quam habere solita erat, et parentem eius, et 
tribum, et post uii annos quos cum uiro sustinuerat longeuum sancte uiduitatis 
tempus quo se Domino mancipauerat, et assiduitatem eius in templo, et ieiuniorum 
et orationum instantiam, et confessionem laudis, quas grates Domino referebat, 
et publicam eius predicationem de promisso et nato Saluatore, diligenter 
expressit. Et Symeonem quidem iam superius euuangelista de iustitia non de 
prophetia commendauerat; nec in eo tante continentie uel abstinentie uirtutem, 
nec diuini sollicitudinem obsequii fuisse memorauit, nec de eius ad alios 
predicatione quicquam adiecit.
Huius quoque professionis atque propositi ille sunt uere uidue de quibus ad 
Thymotheum scribens, Apostolus ait: "Viduas honora, que uere uidue sunt." Item: 
"Que autem uere uidua est, et desolata, speret in Deum, et instet 
obsecrationibus et orationibus nocte ac die... Et hoc precipe, ut 
irreprehensibiles sint." Et iterum: "Si quis fidelis habet uiduas, subministret 
illis, et non grauetur ecclesia, ut his que uere uidue sunt sufficiat." Veras 
quippe uiduas dicit que uiduitatem suam secundis nuptiis non dehonestauerunt, 
uel que deuotione magis quam necessitate sic perseuerantes Domino se dicarunt: 
desolatas dicit, que sic omnibus abrenuntiant ut nullum terreni solatii 
subsidium retineant, uel qui earum curam agant non habent. Quas quidem et 
honorandas esse precipit et de stipendiis Ecclesie censet sustentari, tanquam de 
propriis redditibus sponsi earum Christi.

[7,4]
Ex quibus etiam quales ad diaconatus ministerium sint eligende, diligenter 
describit dicens: Vidua eligatur non minus sexaginta annorum, que fuerit unius 
uiri uxor, in operibus bonis testimonium habens: si filios educauit, si hospitio 
suscepit, si sanctorum pedes lauit, si tribulationem patientibus subministrauit, 
si omne opus bonum consecuta est. Adolescentiores autem uiduas deuita. Quod 
quidem beatus exponens Ieronimus: "Deuita (inquit) in ministerio diaconatus 
preponere, ne malum pro bono detur exemplum." Si uidelicet iuniores ad hoc 
eligantur - que ad temptationem proniores et natura leuiores, nec per 
experientiam longeue etatis prouide -, malum exemplum bis prebeant quibus maxime 
bonum dare debuerant. Quod quidem malum exemplum in iunioribus uiduis, quia iam 
Apostolus certis didicerat experimentis, aperte profitetur et consilium insuper 
aduersum hoc probet; cum enim premisisset: "Adolescentiores autem uiduas 
deuita", causam huius rei et consilii sui medicamentum statim apposuit, dicens: 
Cum enim luxuriate fuerint in Christo, nubere uolunt, habentes damnationem, quia 
primam fidem irritam fecerunt. Simul autem et ociose discunt circumire domos; 
non solum ociose, sed et uerbose, et furiose, loquentes que non oportet. Volo 
ergo iuniores nubere, filios procreare, matres familias esse, nullam occasionem 
dare aduersario maledicti gratia. Iam enim quedam conuerse sunt retro Sathanam.
Hanc quoque Apostoli prouidentiam de diaconissis scilicet eligendis, beatus 
Gregorius sequutus, Maximo Siracusano episcopo scribit his uerbis: "Iuuenculas 
abbatissas uehementissime prohibemus. Nullum igitur episcopum Fraternitas tua 
nisi sexagenariam uirginem, cuius uita hoc atque mores exegerint, uelare 
permitat." Abbatissas quippe quas nunc dicimus antiquitus diaconissas uocabant, 
quasi ministeriales potius quam matres: diaconus quippe"minister" interpretatur, 
et diaconissas ab administratione potius quam a prelatione nuncupandas esse 
censebant, secundum quod ipse Dominus tam exemplis quam uerbis instituit, 
dicens: Qui maior est uestrum, erit minister uester. Et iterum: Numquit est 
maior, qui recumbit, an qui ministrat? ... Ego autem in medio uestrum sum, sicut 
qui ministrat. Et alibi: Sicut Filius hominis non uenit ministrari, sed 
ministrare. Unde et Ieronimus hoc ipsum nomen abbatis, quo iam gloriari multos 
nouerat, ex ipsa Domini auctoritate non mediocriter ausus est arguere. Qui 
uidelicet eum locum exponens quo scriptum est In Epistola ad Galatas: 
"Clamantem: Abba Pater", Abba (inquit) hebraicum est, hoc ipsum significans quod 
pater... Cum autem abba "pater" hebreo syroque sermone dicatur, et Dominus in 
Euangelio precipit nullum patrem uocandum esse nisi Deum, nescio qua licentia in 
monasteriis uel uocemus hoc nomine alios, uel uocari nos acquiescamus. Et certe 
ipse precepit hoc, qui dixerat non esse iurandum: si non iuramus, nec patrem 
quempiam nominemus; si de patre interpretabimur aliter, et de iurando aliter 
sentire cogemur.
Ex his profecto diaconissis Pheben illam fuisse constat quam Apostolus Romanis 
diligenter commendans, et pro ea exorans ait: Commendo autem uobis Pheben, 
sororem nostram, que est in ministerio ecclesie que est Cenchris, ut eam 
suscipiatis in Domino digne sanctis, et assistatis ei in quocunque negotio 
uestri indiguerit; etenim ipsa quoque astitit multis, et michi ipsi. Quem quidem 
locum tam Cassiodorus quam Claudius exponentes ipsam illius ecclesie diaconissam 
fuisse profitentur. Cassiodurus: Significat (inquit) diaconissam fuisse matris 
ecclesie, quod in partibus Grecorum hodie usque quasi militie causa peragitur, 
quibus et baptizandi usus in ecclesia non negatur. Claudius: hic locus (inquit) 
apostolica auctoritate docet etiam feminas in ministerio Ecclesie constitui, in 
quo officio positam Pheben apud ecclesiam que est Cenchris Apostolus magna cum 
laude et commendatione prosequitur.
Quales etiam ipse ad Tymotheum scribens, inter ipsos colligens diaconos simili 
morum instructione uitam earum instituit; ibi quippe ecclesiasticorum 
ministeriorum ordinans gradus, cum ab episcopo ad diaconos descendisset: 
Diaconos (inquit) similiter pudicos, non bilingues, non multo uino deditos, non 
turpe lucrum sectantes, habentes mysterium fidei in conscientia pura. Et hi 
autem probentur primum; et sic ministrent, nullum crimen habentes. Mulieres 
similiter pudicas esse, non detrahentes, sobrias, fideles in omnibus. Diacones 
sint unius uxoris uiri, qui filiis suis bene presint et suis domibus. Qui enim 
bene ministrauerint, gradum bonum sibi acquirent, et multam fiduciam in fide que 
est in Christo Ihesu. Quod itaque ibi de diaconibus dixit: "non bilingues", hoc 
de diaconissis dicit: "non detrahentes"; quod ibi: "non multo uino deditos", hic 
dicit: "sobrias". Cetera uero que ibi sequuntur hic breuiter comprehendit 
dicens: "fideles in omnibus". Qui etiam sicut episcopos siue diaconos esse 
prohibet digamos, ita etiam diaconissas unius uiri uxores instituit esse, ut iam 
supra meminimus. Vidua (inquit) eligatur non minus lx annorum, que fuerit unius 
uiri uxor, in operibus bonis testimonium Habens: si filios educauit, si hospitio 
recepit, si sanctorum pedes lauit, si tribulationem patientibus subministrauit, 
si omne opus bonum subsequuta est. Adolescentiores autem uiduas deuita.
In qua quidem diaconissarum descriptione uel instructione, quam diligentior 
fuerit Apostolus quam in premissis tam episcoporum quam diaconorum 
institutionibus, facile est assignare; quippe quod ait: "in operibus bonis 
testimonium habens" uel: "si hospitio recepit", nequaquam in diaconibus 
memorauit; quod uero adiecit: "si sanctorum pedes lauit, si tribulationem" etc., 
tam in episcopis quam in diaconis tacitum est. Et episcopos quidem et diaconos 
dicit: "nullum crimen habentes"; istas uero non solum irreprehensibiles esse 
precipit, uerum etiam"omne opus bonum" subsequutas dicit. Caute etiam de 
maturitate etatis earum prouidit ut in omnibus auctoritatem habeant, dicens: 
"non minus lx annorum" ; et non solum uite earum, uerum etiam etati longeue in 
multis probate reuerentia deferatur. Unde et Dominus licet Iohannem plurimum 
diligeret, Petrum tamen seniorem tam ipsi quam ceteris prefecit: minus quippe 
omnes indignantur seniorem sibi quam iuniorem preponi, et libentius seniori 
paremus quem non solum uita priorem, uerum etiam natura et ordo temporis fecit.
Hinc et Ieronimus in primo Contra Iouinianum, cum de prelatione Petri meminerit: 
...unus (inquit) eligitur ut, capite constituto, scismatis tollatur occasio. Sed 
cur non Iohannes electus est? Etati delatum est, quia Petrus senior erat, ne 
adhuc adolescens et pene puer progresse etatis hominibus preferretur, et 
Magister bonus, qui occasionem iurgii debuerat auferre discipulis..., in 
adolescentem quem dilexerat causam prebere uideretur inuidie. Hoc abbas ille 
diligenter considerabat qui, sicut in Vitis Patrum scriptum est, iuniori fratri 
qui primus ad conuersionem uenerat primatum abstulit, et maiori eum tradidit, 
hoc uno tantum quia hic illum etate precedebat. Verebatur quippe ne ipse etiam 
frater carnalis indigne ferret iuniorem sibi preponi. Meminerat ipsos quoque 
apostolos de duobus ipsorum indignatos esse, cum apud Christum, matre 
interueniente, prerogatiuam quandam affectasse uiderentur, maxime cum unus horum 
esset duorum qui ceteris iunior erat apostolis, ipse uidelicet Iohannes de quo 
modo diximus.

[7,5]
Nec solum in diaconissis instituendis apostolica plurimum inuigilauerit cura, 
uerum generaliter erga sancte professionis uiduas quam studiosus extiterit 
liquet, ut omnem amputet temptationis occasionem. Cum enim premisisset: "Viduas 
honora, que uere uidue sunt", statim adiecit: "Si qua autem uidua filios aut 
nepotes habet, discat primum domum suam regere, et mutuam uicem reddere 
parentibus." Et post aliqua: "Si quis, inquit, suorum, et maxime domesticorum 
curam non habet, fidem negauit, et est infideli deterior." In quibus quidem 
uerbis simul et debite prouidet humanitati et proposite religioni, ne uidelicet 
sub obtentu religionis paruuli deserantur inopes, et carnalis compassio erga 
indigentes sanctum uidue perturbet propositum et retro respicere cogat, et 
nonnumquam etiam usque ad sacrilegia trahat et aliquid suis porrigat quod de 
communi defraudet. Unde necessarium prebet consilium, ut que domesticorum cura 
sunt implicite, antequam ad ueram uiduitatem transeuntes diuinis se penitus 
obsequiis mancipent, hanc uicem suis parentibus reddant, ut sicut eorum cura 
fuerunt educate, ipse quoque posteris suis eadem lege prouideant.
Qui etiam uiduarum religionem exaggerans, eas instare precipit obsecrationibus 
et orationibus nocte et die. De quarum etiam necessitudinibus admodum 
sollicitus: "Si quis fidelis, inquit, habet uiduas, subministret illis, et non 
grauetur ecclesia, ut his que uere uidue sunt sufficiat." Ac si aperte dicat: Si 
qua est uidua que tales habeat domesticos qui ei necessaria de facultatibus suis 
ualeant ministrare, ipsi super hoc ei prouideant, ut ceteris sustentandis 
publici sumptus Ecclesie possint sufficere. Que quidem sententia patenter 
ostendit, si qui erga huiusmodi uiduas suas obstinati sunt, eos ad hoc debitum 
ex apostolica auctoritate constringendos esse. Qui non solum earum 
necessitudini, uerum etiam prouidens honori: "Viduas, inquit, honora, que uere 
uidue sunt." Tales illas fuisse credimus, quarum alteram ipse matrem, alteram 
Iohannes euuangelista dominam, ex sancte professionis reuerentia uocat: 
"Salutate, inquit Paulus ad Romanos scribens, Rufum, electum in Domino; et 
matrem eius, et meam." Iohannes uero in secunda quam scribit epistola: "Senior 
(inquit) Electe domine, et natis eius", etc. A qua etiam se diligi postulans, 
inferius adiunxit: "Et nunc rogo te, domina, ... ut diligamus alterutrum."
Cuius quoque fretus auctoritate beatus Ieronimus, ad uestre professionis 
uirginem Eustochium scribens, eam appellare dominam non erubuit, immo cur etiam 
debuerit statim apposuit, dicens: "Hec idcirco 'domina mea Eustochium': dominam 
quippe debeo uocare sponsam Domini mei", etc. Qui etiam postmodum in eadem 
epistola, huius sancti propositi prerogatiuam omni terrene felicitatis glorie 
superponens, ait: Nolo habeas consortia matronarum; nolo ad nobilium accedas 
domos; nolo frequenter uideas quod contempnens uirgo esse uoluisti... Si ad 
imperatoris uxorem concurrerit ambitio salutantium, cur tu facis iniuriam Viro 
tuo? Ad hominis coniugem, sponsa Dei, quid properas? Disce in hac parte 
superbiam sanctam: scito te esse illis meliorem.
Qui etiam ad uirginem Deo dicatam scribens de consecratis Deo uirginibus, 
quantam in celo beatitudinem et in terra possideant dignitatem, ita exorsus, 
ait: Quantam in celestibus beatitudinem uirginitas sancta possideat, preter 
Scripturarum testimonia, Ecclesie etiam consuetudine docemur, qua addiscimus 
peculiare illis subsistere meritum, quarum spiritalis est consecratio. Nam cum 
unaqueque turba credentium paria gratie dona percipiant et hisdem omnes 
sacramentorum benedictionibus glorientur, iste proprium aliquid pre ceteris 
habent, dum de illo sancto et immaculato Ecclesie grege, quasi sanctiores 
purioresque hostie, pro uoluntatis sue meritis a Spiritu Sancto eliguntur, et 
per summum sacerdotem Dei offeruntur altario. Item: Possidet ergo uirginitas... 
et quod alii non habent: dum... et peculiarem obtinet gratiam et proprio, ut ita 
dixerim, consecrationis priuilegio gaudet. Virginum quippe consecrationem, nisi 
periculo mortis urgente, celebrari alio tempore non licet quam in Epyphania et 
Albis Paschalibus et in apostolorum natalitiis, nec nisi a summo sacerdote - id 
est: episcopo-, tam ipsas quam ipsarum sacris capitibus imponenda uelamina 
sancrificari. Monachis autem, quamuis eiusdem sint professionis uel ordinis, et 
dignioris sexus, etiam si sint uirgines, qualibet die benedictionem et ab abbate 
suscipere, tam ipsis quam propriis eorum indumentis - id est: cucullis -, 
permissum est. Presbyteros quoque et ceteros inferioris gradus clericos semper 
in ieiuniis Quatuor Temporum, et episcopos omni die dominico constat ordinari 
posse. Virginum autem consecratio, quanto preciosior tanto rarior, precipuarum 
exultationem solempnitatum sibi uindicauit. De quarum scilicet uirtute mirabili 
uniuersa amplius congaudet ecclesia, sicut et Psalmista predixerat his uerbis: 
Adducentur regi uirgines post eam. Et rursum: Afferentur in letitia et 
exultatione; adducentur in templum regis. Quarum etiam consecrationem Matheus 
apostolus simul et euuangelista composuisse uel dictasse refertur, sicut in eius 
Passione legitur, ubi et ipse pro earum consecratione uel uirginalis propositi 
defensione martyr occubuisse memoratur. Nullam uero benedictionem uel clericorum 
uel monachorum apostoli nobis scriptam reliquerunt.
Quarum quoque religio sola ex nomine sanctitatis est insignita, cum ipse a 
"sanctimonia" - id est: sanctitate - sanctimoniales sint dicte. Quippe quo 
infirmior est feminarum sexus, gratior est Deo atque perfectior earum uirtus, 
iuxta ipsius quoque Domini testimonium quo infirmitatem Apostoli ad certaminis 
coronam exhortans ait: "Sufficit tibi gratia mea, nam uirtus in infirmitate 
perficitur." Qui etiam de corporis sui - quod est ecclesia - membris per eundem 
loquens Apostolum, ac si precipue tam infirmorum membrorum honorem commendaret, 
in eadem subiunxit epistola, hoc est Ad Corinthios prima: Sed multo magis que 
uidentur membra corporis infirmiora esse, necessariora sunt; et que putamus 
ignobiliora membra esse corporis, his habundantiorem honorem circumdamus; et que 
inhonesta nostra sunt, habundantiorem honestatem habent. Honesta autem nostra 
nullius egent; sed Deus temperauit corpus, ei cui deerat habundantiorem 
tribuendo honorem, ut non sit scisma in corpore, sed in idipsum pro inuicem 
sollicita sint membra.
Quis autem adeo integre per diuine gratie dispensationem hec in aliquo dixerit 
adimpleri, sicut in ipsa muliebris sexus infirmitate, quem tam culpa quam natura 
contemptibilem fecerat? Circumspice singulos in hoc sexu gradus, non solum 
uirgines ac uiduas seu coniugatas, uerum etiam ipsas scortorum abhominationes, 
et in eis Christi gratiam uidebis ampliorem, ut iuxta dominicam et apostolicam 
sententiam, sint"nouissimi primi et primi nouissimi"; et: "Ubi habundauit 
delictum, superhabundet et gratia." Cuius quidem diuine gratie beneficia uel 
honorem feminis exhibita si ab ipso exordio mundi repetamus, reperiemus statim 
mmulieris creationem quadam precellere dignitate, cum ipsa scilicet in paradyso, 
uir extra creatus sit, ut hinc precipue mulieres admoneantur attendere quam sit 
earum naturalis patria paradysus, et quo amphus eas celibem paradysi uitam sequi 
conueniat. Unde Ambrosius in libro De Paradyso: "Et apprehendit (inquit) Deus 
hominem quem fecit et posuit eum in paradyso..." Vides quoniam qui erat, 
apprehenditur... In paradyso eum collocauit... Aduerte quia extra paradysum uir 
factus est, et mulier intra paradysum...; in inferiori loco, uir melior 
inuenitur; et illa que in meliore loco... facta est, inferior reperitur. Prius 
quoque Dominus Euam totius originem mali restaurauit in Maria, quam Adam in 
Christo reparauit: et sicut a muliere culpa, sic a muliere cepit gratia, et 
uirginitatis refloruit prerogatiua. Ac prius in Anna et Maria uiduis et 
uirginibus sancte professionis forma est exhibita, quam in Iohanne uel apostolis 
monastice religionis exempla uiris proposita.
Quod si post Euam Debbore, Iudith, Hesther uirtutem intueamur, profecto non 
mediocrem robori uirilis sexus inferemus erubescentiam. Debbora quippe dominici 
iudex populi uiris deficientibus dimicauit, et deuictis hostibus populoque 
Domini liberato, potenter triumphauit. Iudith inermis cum abra sua terribilem 
exercitum est aggressa, et unius Holofernis proprio ipsius gladio capud 
amputans, sola uniuersos strauit hostes, et desperatum populum suum liberauit. 
Hesther, spiritu latenter suggerente, contra ipsum etiam Legis decretum gentili 
copulata regi, impiissimi Aman consilium et crudele regis preuenit edictum, et 
constitutam regie deliberationis sententiam quasi uno temporis momento in 
contrarium conuertit. Magne ascribitur uirtuti quod Dauid in funda et lapide 
Goliam aggressus est et deuicit: Iudith uidua ad hostilem procedit exercitum 
sine funda et lapide, sine omni adminiculo armature dimicatura; Hesther solo 
uerbo populum suum liberat, et conuersa in hostes sententia, corruerunt ipsi in 
laqueum quem tetenderant. Cuius quidem insignis facti memoria singulis annis 
apud Iudeos sollempnem meruit habere letitiam, quod nequaquam aliqua uirorum 
facta quantumcumque splendida obtinuerunt. Quis incomparabilem matris uii 
filiorum constantiam non miretur, quos una cum matre apprehensos, sicut 
Machabeorum hystoria narrat, rex impiissimus Antiochus ad carnes porcinas contra 
Legem edendas nisus est frustra compellere? Que materne inmemor nature et humane 
affectionis ignara, nec nisi Deum pre oculis habens, quot sacris exhortationibus 
suis ad coronam filios premisit tot ipsa martyriis triumphauit, proprio ad 
extremum martyrio consummata.
Si totam Veteris Testamenti seriem reuoluamus, quid huius mulieris constantie 
comparare poterimus? Ille ad extremum uehemens temptator beati Iob 
imbecillitatem humane nature contra mortem considerans, "Pellem, inquit, pro 
pelle, et uniuersa dabit homo pro anima sua." In tantum enim omnes angustiam 
mortis naturaliter horremus, ut sepe ad defensionem unius membri alterum 
opponamus, et pro uita hac conseruanda, nulla uereamur incommoda. Hec uero non 
solum sua sed propriam et filiorum animas perdere sustinuit, ne unam Legis 
incurreret offensam. Que est ista, obsecro, ad quam compellabatur transgressio? 
Numquid abrenuntiare Deo uel thurificare ydolis cogebatur? Nichil, inquam, aliud 
ab eis exigebatur, nisi ut carnibus uescerentur quas Lex eis interdicebat. O 
fratres et commonachi, qui tam impudenter cotidie contra Regule institutionem ac 
uestram professionem ad carnes inhiatis, quid ad huius mulieris constantiam 
dicturi estis? Numquid tam inuerecundi estis ut cum hec auditis erubescentia non 
confundamini? Sciatis, fratres, quod de regina austri Dominus incredulis 
exprobrat, dicens: "Regina austri surget in iudicio cum generatione ista, et 
condempnabit eam", multo amplius uobis de huius mulieris constantia 
improperandum esse, que et longe maiora fecerit, et uos uestre professionis uoto 
religioni arctius astricti estis!

[7,6] 
Cuius quidem tanto agone uirtus examinata hoc in ecclesia priuilegium obtinere 
meruit ut eius martyrium solempnes lectiones atque missam habeat, quod nulli 
antiquorum Sanctorum concessum est - quicunque scilicet aduentum Domini moriendo 
preuenerunt -, quamuis in ipsa Machabeorum hystoria Eleazarus ille uenerabilis 
senex, unus de primoribus scribarum, eadem causa martyrio iam coronatus fuisse 
referatur. Sed quia, ut diximus, quo naturaliter femineus sexus est infirmior, 
eo uirtus eius est Deo acceptabilior et honore dignior, nequaquam martyrium 
illud in festiuitate memoriam meruit cui femina non interfuit, quasi pro magno 
non habeatur si fortior sexus fortiter patiatur. Unde et in laude predicte 
femine amplius Scriptura prorumpens ait: Supra modum autem mater mirabilis et 
bonorum memoria digna, que pereuntes uii filios sub unius diei tempore 
conspiciens, bono animo ferebat, propter spem quam in Deo habebat; singulos 
illorum hortabatur fortiter, repleta sapientia; et feminee cogitationi 
masculinum animum inserens.
Quis in laudem uirginum unicam illam Iepte filiam assumi non censeat? que ne 
uoti licet improuidi reus pater haberetur, et diuine gratie beneficium promissa 
fraudaretur hostia, uictorem patrem in iugulum proprium animauit. Quid hec, 
queso, in agone martyrum factura esset, si forte ab infidelibus negando Deum 
apostatare cogeretur? Numquid interrogata de Christo cum illo iam apostolorum 
Principe diceret: "Non noui illum"? Dimissa per duos menses a patre libera, his 
completis, redit ad patrem occidenda; sponte morti se ingerit, et eam magis 
prouocat quam ueretur. Stultum patris plectitur uotum et paternum redimit 
mendacium, amatrix maxima ueritatis. Quantum hunc in se lapsum abhorreret quem 
in patre non sustinet? Quantus hic est uirginis feruor, tam in carnalem quam in 
celestem Patrem, que simul morte sua et hunc a mendacio liberare et illi 
promissum decreuit conseruare! Unde merito tanta hec puellaris animi fortitudo 
prerogatiua quadam id meruit obtinere ut per annos singulos filie Israel in unum 
conuenientes quasi quibusdam solempnibus hymnis festiuas uirginis agant 
exequias, et de passione uirginis compuncte piis planctibus compatiantur.
Ut autem cetera omnia pretermittamus, quid tam necessarium nostre redemptioni et 
totius mundi saluti fuerit quam sexus femineus, qui nobis ipsum peperit 
Saluatorem? Cuius quidem honoris singularitatem, mulier illa que prima irrumpere 
ausa est ad beatum Hylarionem illi ammiranti opponebat, dicens: "Quid auertis 
oculos? Quid rogantem fugis? Noli me mulierem aspicere, sed miseram. Hic sexus 
genuit Saluatorem." Que gloria huic poterit comparari quam in Domini matre 
adeptus est sexus iste? Posset utique, si uellet, Redemptor noster de uiro 
corpus assumere, sicut primam feminam de corpore uiri uoluit formare: sed hanc 
sue humilitatis singularem gratiam ad infirmioris sexus transtulit honorem. 
Posset et alia parte muliebris corporis digniore nasci quam ceteri homines, 
eadem qua concipiuntur uilissima portione nascentes: sed ad incomparabilem 
infirmioris corporis honorem longe amplius ortu suo consecrauit eius genitale, 
quam uiri fecerat ex circumcisione.
Atque ut hunc singularem uirginum nunc omittam honorem, licet ad ceteras quoque 
feminas, sicut proposuimus, stilum conuertere. Attende itaque quantam statim 
gratiam aduentus Christi Helysabeth coniugate, quantam exhibuit Anne uidue. 
Virum Helysabeth Zachariam magnum Domini sacerdotem incredulitatis diffidentia 
mutum adhuc tenebat, dum in aduentu et salutatione Marie ipsa mox Helysabeth 
Spiritu Sancto repleta, et exsultantem in utero suo paruulum sensit, et 
prophetiam iam de ipso completo Marie conceptu prima proferens, plusquam 
propheta extitit. Presentem quippe ilico uirginis conceptum nuntiauit, et ipsam 
Domini matrem ad magnificandum super hoc ipso Dominum concitauit. Excellentius 
autem prophetie donum in Helysabeth uidetur completum conceptum, statim Dei 
Filium agnoscere, quam in Iohanne ipsum iamdudum natum ostendere. Sicut igitur 
Mariam Magdalenam apostolorum dicimus apostolam, sic nec istam prophetarum 
dicere dubitemus prophetam, siue ipsam beatam uiduam Annam, de qua supra latius 
actum est.

[7,7] 
Quod si hanc prophetie gratiam usque ad gentiles etiam extendamus, Sibilla uates 
in medium procedat, et que ei de Christo reuelata sunt proferat. Cum qua si 
uniuersos conferamus prophetas, ipsum etiam Ysaiam - qui, ut Ieronimus asserit, 
"non tam propheta quam euuangelista dicendus est"- , uidebimus in hac quoque 
gratia feminam uiris longe prestare. De qua Augustinus Contra u hereses 
testimonium proferens ait: Audiamus quid etiam Sibilla uates eorum de eodem 
dicat: "Alium, inquit, dedit Dominus hominibus fidelibus colendum." Item: "Ipse 
tuum cognosce Dominum Dei Filium esse." ... Alio loco Filium Dei "symbolum" 
appellat - id est: consiliarium uel consilium. Et propheta dicit: ... uocabunt 
nomen eius "Admirabilis", "Consiliarius". De qua rursus idem pater Augustinus in 
XVIII De ciuitate Dei: Eo (inquit) tempore nonnulli Sibillam ericteam 
uaticinatam ferunt... Quam quidam magis credunt esse cumanam... Et sunt eius xx 
et uii uersus... Qui sicut eos quidam latinis uersibus est interpretatus, hoc 
continent: Iudicii signum, tellus sudore madescet. E celo rex adueniet per secla 
futurus: Scilicet in carne presens ut iudicet orbem, etc. Quorum quidem uersuum 
prime littere in greco coniuncte id sonant: "Ihesus Christus Filius Dei 
Saluator." ... Infert etiam Lactantius... quedam de Christo uaticinia 
Sibille...: "In manus, inquit, infidelium postea ueniet: dabunt Deo alapas 
manibus incestis, et inpurato ore expuent uenenatos sputos; dabit uero ad 
uerbera suppliciter sanctum dorsum. Et colaphos accipiens tacebit, ne quis 
agnoscat quod uerbum uel unde uenit, ut inferis loquatur et spinea corona 
coronetur. Ad cibum autem fel, et ad sitim acetum dederunt: inhospitalitatis 
hanc monstrabunt mensam. Ipsa enim, insipiens gens, tuum Deum non intellexisti, 
ludentem mortalium mentibus, sed spinis coronasti, fei iniscuisti. Templi uelum 
scindetur; et in medio die nox erit tribus horis. Et morietur tribus diebus 
somno suscepto: et tunc ab inferis regressus ad lucem ueniet primus, 
resurrectionis principio... ostensus."
Hoc profecto Sibille uaticinium, ni fallor, maximus ille poetarum nostrorum 
Virgilius audierat atque attenderat, cum in IIII Egloga futurum in proximo sub 
Augusto Cesare, tempore consulatus Pollionis, mirabilem cuiusdam pueri de celo 
ad terras mittendi, qui etiam peccata mundi tolleret et quasi seculum nouum in 
mundo mirabiliter ordinaret, precineret ortum ammonitus, ut ipsemet ait, cumei 
carminis uaticinio - hoc est: Sibille que cumea dicitur. Ait quippe sic, quasi 
adhortans quoslibet ad congratulandum sibi et concinendum seu scribendum de hoc 
tanto puero nascituro, in comparatione cuius omnes alias materias quasi infimas 
et uiles reputat, dicens: Sicelides Muse, paulo maiora canamus! Non omnes 
arbusta iuuant humilesque mirice... Ultima cumei uenit iam carminis etas, Magnus 
ab integro seclorum nascitur ordo. Iam redit et Virgo, redeunt saturnia regna; 
Iam noua progenies celo demittitur alto, etc. Inspice singula Sibille dicta et 
quam integre et aperte Christiane fidei de Christo summam complectatur: que nec 
diuinitatem eius nec humanitatem, nec utrumque ipsius aduentum nec utrumque 
iudicium, prophetando uel scribendo pretermisit; primum quidem iudicium quo 
iniuste iudicatus est in Passione, et secundum quo iuste iudicaturus est mundum 
in maiestate. Que nec descensum eius ad inferos nec resurrectionis gloriam 
pretermittens, non solum prophetas uerum etiam ipsos supergressa uidetur 
euuangelistas, qui de hoc eius descensu minime scripserunt.

[7,8] 
Quis non etiam illud tam familiare prolixumque colloquium miretur, quo ipse 
solus solam illam gentilem et samaritanam mulierem tam diligenter dignatus est 
instruere, de quo et ipsi uehementer obstupuerunt apostoli? A qua etiam infideli 
et de uirorum suorum multitudine reprehensa potum ipse uoluit postulare, quem 
nichil ulterius alimenti ab aliquo nouimus requisisse. Superueniunt apostoli et 
emptos ei cibos offerunt, dicentes: "Rabi, manduca", nec oblatos suscipi uidemus 
sed hoc quasi in excusationem ipsum pretendisse: "Ego cibum habeo manducare, 
quem uos nescitis." Potum ipse a muliere postulat, a quo se illa excusans 
beneficio: "Quomodo, inquit, tu iudeus cum sis, bibere a me poscis, que sum 
mulier samaritana? Non enim coutuntur Iudei Samaritanis." Et iterum: "Neque in 
quo haurias habes, et puteus altus est." Potum itaque a muliere infideli et id 
negante desiderat, qui oblatos ab apostolis cibos non curat. Que est ista, 
queso, gratia quam exhibet infirmo sexui, ut uidelicet a muliere hac postulet 
aquam qui omnibus tribuit uitam? Que, inquam, nisi ut patenter insinuet tanto 
sibi mulierum uirtutem esse gratiorem, quanto earum natura esse constat 
infirmiorem, et se tanto amplius earum salutem desiderando sitire, quanto 
mirabiliorem earum uirtutem constat esse? Unde et cum a femina potum postulat, 
huic precipue siti sue per salutem feminarum satisfieri uelle se insinuat. Quem 
potum etiam "cibum" uocans: "Ego, inquit, cibum habeo manducare, quem uos 
nescitis." Quem postmodum exponens cibum adiungit: "Meus cibus est ut faciam 
uoluntatem Patris mei", hanc uidelicet quasi singularem sui Patris uoluntatem 
esse innuens, ubi de salute agitur infirmioris sexus.
Legimus et familiare colloquium cum Nichodemo illo Iudeorum principe Dominum 
habuisse, quo illum quoque ad se occulte uenientem de salute sua ipse 
instruxerit; sed illius colloquii non tantum hunc fructum esse consequutum. Hanc 
quippe Samaritanam et spiritu prophetie repletam esse tunc constat, quo 
uidelicet Christum et ad Iudeos iam uenisse et ad gentes uenturum esse professa 
est, cum dixerit: "Scio quia Messyas uenit (qui dicitur Christus); cum ergo 
uenerit ille, nobis annuntiabit omnia", et multos ex ciuitate illa propter 
uerbum mulieris ad Christum cucurrisse et in eum credidisse, et ipsum duobus 
diebus apud se retinuisse, qui tamen alibi discipulis ait: "In uiam gentium ne 
abieritis, et in ciuitates Samaritanorum ne intraueritis." Refert alibi idem 
Iohannes quosdam ex gentilibus, qui ascenderant Ierosolimam ut adorarent in die 
festo, per Phylippum et Andream Christo nuntiasse quod eum uellent uidere. Nec 
tamen eos esse admissos commemorat nec illis postulantibus tantam Christi copiam 
esse concessam, quantam huic Samaritane nequaquam id petenti: a qua eius in 
gentibus predicatio cepisse uidetur, quam non solum conuerterit, sed per eam, ut 
dictum est, multos acquisiuit. Illuminati statim per stellam Magi et ad Christum 
conuersi, nullos exhortatione sua uel doctrina ad eum traxisse referuntur, sed 
soli accessisse. Ex quo etiam liquet quantam a Christo gratiam in gentibus 
mulier sit adepta, que precurrens et ciuitati nuntians eius aduentum, et que 
audierat predicans, tam propere ipsa multos de populo suo est lucrata.
Quod si Veteris Testamenti uel Euuangelice Scripture paginas reuoluamus, summa 
illa de resuscitatis mortuis beneficia diuinam gratiam feminis precipue 
uidebimus impendisse, nec nisi ipsis uel de ipsis hec miracula facta fuisse. 
Primo quippe per Helyam et Helyseum ad intercessionem matrum filios ipsarum 
resuscitatos et eis redditos esse legimus; et Dominus ipse uidue cuiusdam filium 
suum, et Archisinagogi filiam et rogatu sororum Lazarum resuscitans, hoc immensi 
miraculi beneficium maxime feminis impendit. Unde illud est Apostoli ad Hebreos 
scribentis: "Acceperunt mulieres de resurrectione mortuos suos." Nam et puella 
suscitata mortuum recepit corpus, et cetere femine in consolationem sui quos 
plangebant mortuos receperunt suscitatos. Ex quo etiam liquet quantam semper 
feminis exhibuerit gratiam, quas tam sua quam suorum resuscitatione primo 
letificans, nouissime quoque ipse propria Resurrectione eas plurimum extulit, 
quibus, ut dictum est, primum apparuit. Quod etiam hic sexus in populo 
persequente, quodam erga Dominum naturali compassionis affectu uisus est 
promereri: ut enim Lucas meminit, cum eum uiri ad crucifigendum ducerent, femine 
ipsorum sequebantur, plangentes ipsum atque lamentantes. Quibus ipse conuersus 
et quasi pietatis huius uicem in ipso statim Passionis articulo misericorditer 
eis referens, futurum, ut cauere queant, predicit exitum: "Filie, inquid, 
Ierusalem, nolite flere super me, sed super uos ipsas flete, et super filios 
uestros. Quia ecce uenient dies, in quibus dicent: Beate steriles, et uentres 
qui non genuerunt", etc.
Ad cuius etiam liberationem iniquissimi iudicis uxorem antea fideliter laborasse 
Matheus commemorat, dicens: "Sedente autem illo pro tribunali, misit ad illum 
uxor eius, dicens: Nichil tibi et iusto illi; multa enim passa sum hodie per 
uisum propter eum." Quo etiam predicante, solam feminam de tota turba in tantam 
eius laudem legimus extulisse uocem, ut beatum exclamaret uterum qui eum 
portauerit, et ubera que sugserit. A quo et statim piam confessionis sue, licet 
uerissime, correctionem meruit audire, ipso confestim ei respondente: "Quin immo 
beati qui audiunt uerbum Dei, et custodiunt illud."
Solus Iohannes inter apostolos Christi hoc priuilegium amoris obtinuit ut 
dilectus Domini uocaretur: de Martha autem et Maria ipse scribit Iohannes: "Quia 
diligebat Ihesus Martham et sororem eius Mariam et Lazarum." Ipse idem 
apostolus, qui ex priuilegio, ut dictum est, amoris se unum a Domino dilectum 
esse commemorat, hoc ipso priuilegio, quod nulli aliorum ascripsit apostolorum, 
feminas insigniuit. In quo etiam honore cum fratrem earum ipsis aggregaret, eas 
tamen illi preposuit, quas in amore precellere credidit.
Libet denique, ut ad fideles seu christianas redeamus feminas, et diuine 
respectum misericordie in ipsa etiam publicorum abiectione scortorum, et 
stupendo predicare et predicando stupere. Quid enim abiectius quam Maria 
Magdalene uel Maria Egyptiaca secundum uite statum pristine? Quas uero postmodum 
uel honore uel merito diuina amplius gratia sublimauit: illam quidem quasi in 
apostolico permanentem cenobio, ut iam supra commemorauimus; hanc uero, ut 
scriptum est, supra humanam uirtutem anachoretarum agone dimicantem, ut in 
utrorumque monachorum proposito sanctarum uirtus femmarum premineat, et illud 
quod incredulis ait Dominus: "Meretrices precedent uos in regnum Dei", ipsis 
etiam fidelibus uiris improperandum uideatur, et secundum sexuum seu uite 
differentiam, "fiant nouissimi primi et primi nouissimi". Quis denique ignoret 
feminas exhortationem Christi et consilium Apostoli tanto castimonie zelo esse 
complexas, ut pro conseruanda carnis pariter ac mentis integritate, Deo se per 
martyriuni offerrent holocaustum, et gemina triumphantes corona "Agnum sponsum 
uirginum quocumque ierit sequi studerent"? Quam quidem uirtutis perfectionem 
raram in uiris, crebram in feminis esse cognouimus. Quarum etiam nonnullas 
tantum in hac carnis prerogatiua zelum habuisse legimus ut non sibi manum 
inferre dubitarent, ne quam Deo uouerant incorruptionem amitterent, et ad 
Sponsum uirginem uirgines peruenirent. Qui etiam sanctarum deuotionem uirginum 
in tantum sibi gratam esse monstrauit, ut gentilis populi multitudinem ad beate 
Agathe suffragium concurrentem, uelo eius contra estuantis Ethne terribilem 
ignem opposito, tam a corporis quam anime liberaret incendio. Nullam nouimus 
monachi cucullam beneficii tanti gratiam esse adeptam. Legimus quidem ad tactum 
pallii Helye Iordanem esse diuisum, et ipsi pariter et Helyseo uiam per terram 
prebuisse; uelo autem uirginis immensam adhuc infidelis populi multitudinem tam 
mente saluari quam corpore, et sic eis conuersis ad celestia uiam patuisse. 
Illud quoque non modicum sanctarum dignitatem commendat feminarum, quod in suis 
ipse uerbis consecrantur, dicentes: "Anulo suo subarrauit me", etc; "Ipsi sum 
desponsata", etc. Hec quippe uerba sunt beate Agnetis, in quibus uirgines suam 
professionem facientes Christo desponsantur.

[7,9] 
Si quis etiam uestre religionis formam ac dignitatem apud gentiles cognoscere 
curet atque nonnulla inde quoque exempla ad exhortationem uestram inducere, 
facile deprehendet in ipsis etiam nonnullam huius propositi institutionem 
precessisse - excepto quod ad fidei pertinet tenorem -, et multa in illis sicut 
et in Iudeis precessisse; que ex utrisque congregata ecclesia retinuit, sed in 
melius commutauit. Quis enim nesciat uniuersos clericorum ordines ab hostiario 
usque ad episcopum, ipsumque tonsure usum ecclesiastice qua clerici fiunt, et 
ieiunia IIIIor Temporum, et azimorum sacrificium, nec non ipsa sacerdotalium 
indumentorum ornamenta, et nonnulla dedicationis uel alia sacramenta, a Synagoga 
ecclesiam assumpsisse? Quis etiam ignoret ipsam utillissima dispensatione, non 
solum secularium dignitatum gradus in regibus ceterisque principibus et nonnulla 
legum decreta uel philosophice discipline documenta in conuersis gentibus 
retinuisse, uerum etiam quosdam ecclesiasticarum dignitatum gradus uel 
continentie formam et corporalis munditie religionem, ab eis accepisse? Constat 
quippe nunc episcopos uel archiepiscopos presidere, ubi tunc flamines uel 
archiflamines habebantur, et que tunc templa demonibus sunt instituta, postea 
Domino fuisse consecrata et Sanctorum memoriis insignita.
Scimus et in gentibus precipue prerogatiuam uirginitatis enituisse, cum 
maledictum Legis ad nuptias Iudeos coherceret; et in tantum gentibus hanc 
uirtutem seu munditiam carnis acceptam exstitisse, ut in templis earum magni 
feminarum conuentus celibi se uite dicarent. Unde Ieronimus, In Epistolam ad 
Galathas, libro IIIo: "Quid nos, inquit, oportet facere, in quorum 
condempnationem habet et Iuno uniuiras, et Vesta uirgines, et alia ydola 
continentes?" Uniuiras autem et uirgines dicit, quasi monachas que uiros 
nouerant et monachas uirgines. Monos enim, unde monachus - id est: solitarius - 
dicitur, "unum" sonat.
Qui etiam libro I-o Contra Iouinianum, multis de castitate uel continentia 
gentilium feminarum inductis exemplis, "Scio, inquit, in cathalogo feminarum me 
plura dixisse..., ut que Christiane pudicitie despiciunt fidem, discant saltem 
ab ethnicis castitatem." Qui in eodem supra illam quoque continentie uirtutem 
adeo commendauit ut hanc precipue munditiam carnis in omni gente Dominus 
approbasse uideatur, et nonnullis eam infidelibus quoque uel collatione 
meritorum uel exhibitione miraculorum extulisse: Quid referam (inquit) Sibillam 
erithream atque cumanam et uiii reliquas - nam Varro decem fuisse autumnat -, quarum 
insigne uirginitas est et uirginitatis premium diuinatio. Item: Claudia uirgo 
uestalis, cum in suspicionem uenisset stupri..., fertur cingulo duxisse ratem 
quam hominum milia trahere nequiuerant. Et Sydonius Claremontensis episcopus in 
Propenticon ad libellum suum ita loquitur: Qualis nec Tanaquil fuit nec illa, 
Quam tu, Trecipitine, procreasti, Qualis nec phrigie dicata Veste Que contra 
satis Albulam tumentem Duxit uirgineo ratem capillo. Augustinus, De ciuitate 
Dei, libro XXII: Iam si ad eorum miracula ueniamus, que facta a diis suis 
martyribus opponunt nostris, nonne etiam ipsa pro nobis facere et nobis 
reperientur omnino proficere? Nam inter magna miracula deorum suorum, profecto 
magnum illud est quod Varro commemorat, uestalem uirginem, cum periclitaretur 
falsa suspicione de stupro, cribrum implesse aqua de Tyberi et ad suos iudices 
nulla eius parte stillante portasse. Quis aque pondus tenuit tot cauernis 
patentibus...? Itane Deus omnipotens... terreno corpori graue pondus auferre non 
poterit, ut in eodem elemento habitet uiuificatum corpus, in quo uoluerit 
uiuificans Spiritus?
Nec mirum si his uel aliis Deus miraculis infidelium quoque castitatem 
extulerit, uel officio demonum extolli permiserit, ut tanto amplius nunc fideles 
ad ipsam animarentur, quanto hanc in infidelibus quoque amplius exaltari 
cognouerint. Scimus et Cayphe prelationi, non persone, prophetie gratiam esse 
collatam; et pseudo quoque apostolos miraculis nonnumquam choruscasse, et hec 
non personis eorum, sed officio, esse concessa. Quid igitur mirum si Dominus, 
non personis infidelium feminarum, sed uirtuti continentie ipsarum, hoc 
concesserit ad innocentiam uirginis saltem liberandam et false accusationis 
improbitatem conterendam? Constat quippe amorem continentie bonum esse etiam in 
infidelibus, sicut et coniugalis pactionis obseruantiam donum Dei apud omnes 
esse. Ideoque mirabile non uideri si sua dona, non errorem infidelitatis, per 
signa que infidelibus fiunt non fidelibus Deus honoret, - maxime quando per hec, 
ut dictum est, et innocentia liberatur et peruersorum hominum malitia 
reprimitur; et ad hoc quod ita magnificatur bonum homines amplius cohortantur, 
per quod tanto minus ab infidelibus quoque peccatur, quanto amplius a 
uoluptatibus carnis receditur.
Quod nunc etiam cum plerisque aliis aduersus predictum incontinentem hereticum 
beatus non inconuenienter induxit Ieronimus, ut que non miratur in Christianis, 
erubescat in ethnicis. Quis etiam dona Dei esse deneget potestatem etiam 
infidelium principum - etsi peruerse ipsa utantur - uel amorem iustitie uel 
mansuetudinem quam habent lege instructi naturali, uel cetera que decent 
principes? Quis bona esse contradicat quia malis sunt permixta, presertim cum, 
ut beatus astruit Augustinus et manifesta ratio testatur, mala esse nequeant 
nisi in natura bona? Quis non illud approbet quod poetica perhibet sententia: 
Oderunt peccare boni uirtutis amore. Quis Vespasiani nondum imperatoris 
miraculum quod Suetonius refert, de ceco uidelicet et claudo per eum curatis, 
non magis approbet quam neget, ut eius uirtutem amplius emulari uelint 
principes, aut quod de anima Traiani beatus egisse Gregorius refertur?
Nouerunt homines in ceno margaritam legere, et a paleis grana discernere. Et 
dona sua infidelitati adiuncta Deus ignorare non potest, nec quicquam horum que 
fecit odire. Que, quo amplius signis choruscant, tanto amplius sua esse 
demonstrat, nec hominum prauitate sua inquinari posse: et qualis sit fidelibus 
sperandus, qui talem se exhibet infidelibus!
Quantam autem apud infideles dignitatem deuota illa templis pudicitia sit 
adepta, uindicta uiolationis indicat. Quam scilicet uindictam Iuuenalis 
commemorans in IIII Satira, Contra Crispinum, sic de ipso ait: Cum quo nuper 
uittata iacebat, Sanguine adhuc uiuo terram subitura sacerdos. Unde et 
Augustinus, De ciuitate Dei, libro IIIš: Nam et ipsi (inquit) Romani antiqui in 
stupro detectas Veste sacerdotes uiuas defodiebant; adulteras autem feminas, 
quamuis aliqua damnatione, nulla tamen morte plectebant: usque adeo grauius, que 
putabant abdita, diuina quam humana cubilia uindicabant. Apud nos autem 
Christianorum cura principum tanto amplius uestre prouidit castimonie, quanto 
eam sanctiorem esse non dubitatur. Unde Iustinianus Augustus: "Si quis, inquit, 
non dicam rapere, sed attemptare tantum causa iungendi matrimonium sacras 
uirgines ausus fuerit, capitali pena feriatur." Ecclestiastice quoque sanctio 
discipline - que penitentie remedia, non mortis supplicia querit -, quam seuera 
sententia lapsus uestros preueniat non est dubium. Unde illud est Innocentii 
pape Victricio episcopo Rothomagensi capitulo XIIIš: Que Christo spiritualiter 
nubunt et a sacerdote uelantur, si postea uel publice nupserint uel occulte 
corrupte fuerint, non eas admittendas esse ad agendam penitentiam, nisi is cui 
se coniunxerant de hac uita discesserit. Hee uero que necdum sacro uelamine 
tecte tamen in proposito uirginali semper se simulauerunt permanere - licet 
uelate non fuerint -, hiis agenda aliquanto tempore penitentia est, quia' 
spsponsio earum a Domino tenebatur. Si enim inter homines solet bone fidei 
contractus nulla ratione dissolui, quanto magis ista pollicitatio quam cum Deo 
pepigerunt solui sine uindicta non poterit? Nam si apostolus Paulus, que a 
proposito uiduitatis discesserant, dixit eas habere condempnationem" quia primam 
fidem irritam fecerunt", quanto magis uirgines que prioris propositionis fidem 
minime seruauerunt? Hinc et Pelagius ille notabilis ad filiam Mauritii: 
Criminosior est (inquit) Christi adultera quam mariti. Unde pulchre romana 
ecclesia, tam seueram nuper de huiusmodi statuit sententiam, ut uix uel 
penitentia dignas iudicaret, que sanctificatum Deo corpus libidinosa 
coinquinatione uiolassent.

[7,10]
Quod si perscrutari uelimus quantam curam, quantam diligentiam et caritatem 
sancti doctores, ipsius Domini et apostolorum exemplis incitati, deuotis semper 
exhibuerint feminis, reperiemus eos summo dilectionis zelo deuotionem earum 
amplexos fuisse et fouisse, et multiplici doctrine uel exhortationis studio 
earum religionem iugiter instruxisse atque auxisse. Atque ut ceteros omittam, 
precipui doctores Ecclesie producantur in medium: Origines scilicet, Ambrosius 
atque Ieronimus.
Quorum quidem primus ille, uidelicet maximus Christianorum phylosophus, 
religionem feminarum tanto amplexus est zelo ut sibi manus ipse inferret, sicut 
ecclesiastica refert historia, ne ulla eum suspicio a doctrina uel exhortatione 
mulierum abduceret. Quis etiam ignoret quantam Ecclesie diuinorum messem 
librorum, rogatu Paule et Eustochii, beatus reliquerit Ieronimus? Quibus inter 
cetera sermonem etiam de assumptione matris Domini iuxta earum petitionem 
scribens, idipsum profitetur dicens: "Sed quia negare non queo quicquid 
iniungitis, nimia uestra deuinctus dilectione experiar quod hortamini." Scimus 
autem nonnullos maximorum doctorum, tam ordinis quam uite dignitate sublimium, 
nonnumquam ad eum de longinquo scribentes, parua ab eo requisisse scripta nec 
impetrasse. Unde et illud est beati Augustini in II-o Retractationum libro: 
Scripsi et duos libros ad presbyterum Ieronimum sedentem in Bethleem: unum de 
origine anime, alium de sententia apostoli Iacobi, ubi ait: "Quicumque totam 
legem seruauerit, offendat autem in uno, factus est omnium reus", de utroque 
consulens eum. Sed in illo priore questionem quam proposui ipse non solui: in 
posteriore autem quid michi de illa soluenda uideretur non tacui, sed utrum hoc 
approbaret etiam illum consului. Respondit autem laudans eandem consultationem 
meam, sibi tamen ad respondendum otium non esse respondit. Ego uero quousque 
esset in corpore hos libros edere nolui, ne forte responderet aliquando, et cum 
ipsa responsione eius potius ederentur. Illo autem defuncto edidi. Ecce uirum 
tantum tanto tempore pauca et parua rescripta a predicto uiro expectasse, nec 
accepisse; quem quidem ad petitionem predictarum feminarum in tot et tantis 
uoluminibus uel transferendis uel dictandis sudasse cognouimus, longe eis 
maiorem quam episcopo reuerentiam in hoc exhibens. Quarum fortassis tanto 
amplius uirtutem amplectitur studio, nec contristare sustinet, quanto earum 
naturam fragiliorem considerat. Unde et nonnumquam zelus caritatis eius erga 
huiusmodi feminas tantus esse deprehenditur ut in earum laudibus aliquatenus 
ueritatis tramitem excedere uideatur, quasi in seipso illud expertus quod 
alicubi commemorans: "Caritas, inquit, mensuram non habet." Qui in ipso statim 
exordio uite sancte Paule, quasi attentum sibi lectorem preparare desiderans, 
ait: "Si cuncta mei corporis membra uerterentur in linguas, et omnes artus 
humana uoce resonarent, nichil dignum sancte ac uenerabilis Paule uirtutibus 
dicerem."
Descripsit et nonnullas sanctorum Patrum uenerabiles uitas atque miraculis 
choruscas, in quibus longe mirabiliora sunt que referuntur: nullum tamen eorum 
tanta laude uerborum extulisse uidetur quanta hanc uiduam commendauit. Qui etiam 
ad Demetriadem uirginem scribens, tanta eius laude frontem ipsius insigniuit 
epistole ut non in modicam labi uideatur adulationem: Inter omnes (inquit) 
materias quas ab infantia usque ad hanc etatem uel mea uel notariorum scripsi 
manu, nichil presenti opere difficilius: scripturus enim ad Demetriadem uirginem 
Christi, que et nobilitate et diuitiis prima est in urbe romana, si cuncta 
uirtutibus eius congrua dixero, adhulari putabor. Dulcissimum quippe uiro sancto 
fuerat quacumque arte uerborum fragilem naturam ad ardua uirtutis studia 
promouere; ut autem opera nobis quam uerba in hoc certiora prebeant argumenta, 
tanta huiusmodi feminas excoluit caritate, ut immensa eius sanctitas neuum sibi 
proprie imprimeret fame. Quod et ipse quidem ad Asellam de fictis amicis atque 
sibi detrahentibus scribens inter cetera commemorat, dicens: Et licet me 
scelaratum quidam putent et omnibus flagitiis obrutum,... tu tamen bene facis, 
quod ex tua mente etiam malos bonos putas. Periculosum quippe est de seruo 
alterius iudicare, et non facilia uenia praua dixisse de rectis... Osculabantur 
quidam michi manua, et ore uipereo detrahebant; dolebant labiis, corde 
gaudebant. Dicant quid umquam in me aliter senserint, quam quod christianum 
decebat? Nichil michi obicitur nisi sexus meus, et hoc numquam obiceretur nisi 
cum Ierosolimam Paula proficiscitur. Item: Antequam domum sancte Paule noscerem, 
totius in me urbis studia consonabant. Omnium pene iudicio dignus summo 
sacerdotio decernebar. Sed postquam eam pro suo merito sanctitatis uenerari, 
colere, suscipere cepi, omnes me illico deseruere uirtutes. Et post aliqua: 
Saluta (inquit) Paulam et Eustochium, uelint nolint, in Christo meas.
Legimus et Dominum ipsum tantam beate meretrici familiaritatem exhibuisse, ut 
qui eum inuitauerat Phariseus ob hoc iam penitus de ipso diffideret, apud se 
dicens: "hic si esset propheta, sciret utique, que, et qualis est que tangit 
eum", etc. Quid ergo mirum si pro lucro talium animarum ipsa Christi membra, 
eius incitata exemplo, proprie fame detrimentum non effugiunt? Quod quidem 
Origenes, ut dictum est, cum cuperet euitare, grauius sibi corporis detrimentum 
inferre sustinuit.
Nec solum in doctrina uel exhortatione feminarum mira sanctorum Patrum caritas 
innotuit, uerum etiam in earum consolatione ita uehemens nonnumquam extitit, ut 
ad earum dolorem leniendum nonnulla fidei aduersa promittere mira eorum 
compassio uideatur. Qualis quidem illa est beati Ambrosii consolatio quam super 
morte Valentiniani imperatoris sororibus eius scribere ausus est, et eius qui 
cathecumenus sit defunctus salutem astruere: quod longe a catholica fide atque 
euuangelica ueritate uidetur dissidere. Non enim ignorabant quam accepta Deo 
semper extiterit uirtus infirmioris sexus.
Unde et cum innumeras uideamus uirgines matrem Domini in huius excellentie 
proposito sequi, paucos agnoscimus uiros huius uirtutis gratiam adeptos, ex qua 
quocumque ierit ipsum sequi Agnum ualerent. Cuius quidem zelo uirtutis cum 
nonnulle sibi manum inferrent ut quam Deo uouerant integritatem etiam carnis 
conseruarent, non solum hoc in eis non est reprehensum, sed apud plerosque hec 
ipsarum martyria titulos ecclesiarum meruerunt. Desponsate quoque uirgines, si 
antequam uiris suis carnaliter misceantur monasterium decreuerint eligere et, 
homine reprobato, sponsum sibi Deum efficere, liberam in hoc habent facultatem: 
quam nequaquam uiris legimus indultam. Quarum etiam plereque tanto ad 
castimoniam zelo sunt accense, ut non solum contra Legis decretum pro 
custodienda castitate uirilem presumerent habitum, uerum etiam inter monachos 
tantis preminerent uirtutibus ut abbates fieri mererentur. Sicut de beata 
legimus Eugenia, que sancto etiam Heleno episcopo conscio - immo iubente! - 
uirilem habitum sumpsit et, ab eo baptizata, monachorum collegio est sociata.
Hec ad nouissimarum petitionum tuarum primam, soror in Christo carissima, me 
satis rescripsisse arbitror, de auctoritate uidelicet ordinis uestri, et insuper 
de commendatione proprie dignitatis, ut tanto studiosius uestre professionis 
propositum amplectamini, quanto eius excellentiam amplius noueritis. Nunc ut 
secundam quoque, Domino annuente, perficiam, uestris id meritis et orationibus 
obtineam.
Vale.