[1,0] SANCTI ADAMNANI ABBATIS HIIENSIS 
DE LOCIS SANCTIS EX RELATIONE ARCULFI EPISCOPI GALLI.
Prologus Auctoris. 
In nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, texere librum de locis incipio sanctis. Arculfus sanctus episcopus, gente Gallus, diuersorum longe remotorum peritus locorum, uerax index et satis idoneus, in Hierosolymitana ciuitate per menses nouem hospitatus, et locis quotidianis uisitationibus peragratis, mihi Adamnano haec uniuersa quae infra exaranda sunt experimenta diligentius perscrutanti, et primo in tabulas describenti, fideli et indubitabili narratione dictauit, quae nunc in membranis breui textu scribuntur. 

[1,1] LIBER PRIMUS. CAPUT PRIMUM. De situ Hierusalem. 
De situ Hierusalem nunc quaedam scribenda sunt pauca ex his quae mihi sanctus dictauit Arculfus; ea uero quae in aliorum libris de eiusdem ciuitatis positione reperiuntur a nobis praetermittenda sunt. In cuius magno murorum ambitu idem Arculfus LXXXIV numerauit turres et portas bis ternas, quarum per circuitum ciuitatis ordo sic ponitur. 1. Porta Dauid ad occidentalem partem montis Sion prima numeratur. 2. Porta uillae Fullonis. 3. Porta S. Stephani. 4. Porta Beniamin. 5. Portula, hoc est paruula porta ab hac per gradus ad uallem Iosaphat descenditur. 6. Porta Tecuitis. 
Hic itaque ordo per earumdem portarum et turrium intercapedines a porta Dauid supra memorata per circuitum, septentrionem uersus exinde ad orientem dirigitur. Sed quamlibet sex portae in muris numerentur, celebriores tamen ex eis portarum introitus frequentantur, unus ab occidentali, alter a septentrionali, tertius ab orientali parte. 
Ea uero pars murorum cum interpositis turribus quae a supra descripta Dauid porta per aquilonale montis Sion supercilium, quod a meridie supereminet ciuitati, usque ad eam eiusdem montis frontem dirigitur, quae praerupta rupe orientalem respicit plagam, nullas habere portas comprobatur. 
Sed et hoc etiam non esse praetereundum uidetur quod nobis sanctus Arculfus de huius ciuitatis in Christo honorificentia praefatus narrauit, inquiens: Diuersarum gentium undique prope innumera multitudo XV die mensis Septembris anniuersario more in Hierosolymis conuenire solet ad commercia mutuis uenditionibus et emptionibus peragenda. Unde fieri necesse est ut per aliquot dies in eadem hospita ciuitate diuersorum hospitentur turbae populorum, quorum plurima camelorum et equorum asinorumque numerositas mulorum, necnon et boum masculorum diuersarum uectorum rerum, per illas politanas plateas stercorum abominationes propriorum passim sternit: quorum nidor non mediocriter ciuibus inuehit molestiam, quae et ambulandi impeditionem praebent. Mirum dictu! post diem supra memoratum recessionis cum diuersis turmarum iumentis, nocte subsequente, immensa pluuiarum copia de nubibus effusa super eamdem descendit ciuitatem: quae totas abstergens abominabiles de plateis sordes, ablutam ab immunditiis facit eam. Nam Hierosolymitanus ipse situs a supercilio aquilonali montis Sion incipiens, ita est molli a conditore Deo dispositus decliuio usque ad humiliora aquilonalium orientaliumque murorum loca, ut illa pluuialis exuberantia nullo modo in plateis, stagnantium aquarum in similitudinem, supersedere possit, sed instar fluuiorum de superioribus ad inferiora decurrit. Quae scilicet coelestium aquarum inundatio per orientales interfluens portas, et omnia secum stercoralia auferens abominamenta, uallem Iosaphat intrans, torrentem Cedron auget; et post talem Hierosolymitanam baptizationem continuatim eadem fluminalis exuberatio cessat. 
Hinc ergo non negligenter adnotandum est quanti uel qualis honoris haec electa et praedicabilis ciuitas in conspectu aeterni Genitoris habeatur, qui eam sordidatam diutius remanere non patitur, sed ob eius Unigeniti honorificentiam citius eam emundat, quae intra murorum eius ambitum sanctae crucis et resurrectionis ipsius loca habet honorifica. 
Caeterum in illo famoso loco, ubi quondam templum magnifice constructum fuerat, in uicinia muri ab oriente locatum, nunc Saraceni quadrangulam orationis domum, quam subrectis tabulis et magnis trabibus super quasdam ruinarum reliquias construentes uili fabricati sunt opere, ipsi frequentant: quae utique Domus tria hominum millia simul (ut fertur) capere potest. 
Arculfus itaque de ipsius ciuitatis habitaculis a nobis interrogatus respondens ait: Memini me et uidisse et frequentasse multa ciuitatis eiusdem aedificia, plurimasque domos grandes lapideas per totam magnam ciuitatem intra moenia circumdata, mira fabricatas arte, saepius considerasse. Quae omnia nunc a nobis sunt praetermittenda, ut aestimo, exceptis eorum aedificiorum structuris quae in locis sanctis, crucis uidelicet et resurrectionis, mirifice fabricata sunt. 

[1,2] CAPUT II. De ecclesia rotundae formulae super sepulcrum aedificata. 
De quibus diligentius sanctum interrogauimus Arculfum praecipue de sepulcro Domini et ecclesia super illud constructa, cuius mihi formam in tabula cerata ipse depinxit. Quae utique ualde grandis ecclesia tota lapidea mira rotunditate ex omni parte collocata, a fundamentis in tribus consurgens parietibus, inter unumquemque parietem et alterum latus habens spatium uiae; tria quoque altaria in tribus locis parietis medii artifice fabricatis. Hanc rotundam et summam ecclesiam supra memorata habentem altaria, unum ad meridiem respiciens, alterum ad aquilonem, tertium ad occasum uersus, XII mirae magnitudinis lapideae sustentant columnae. Haec bis quaternales portas habet, hoc est quatuor introitus per tres e regione interiectis uiarum spatiis stabilitos parietes: ex quibus quatuor exitus ad Vulturnum spectant, qui et Calcias dicitur uentus; alii uero quatuor ad Eurum respiciunt. In medio spatio huius interioris rotundae domus rotundum inest in una eademque petra excisum tegorium , in quo possunt ter terni homines stantes orare, et a uertice alicuius non breuis staturae stantis hominis usque ad illius domunculae camaram pes et semipes mensura in altum extenditur. Huius tegorioli introitus ad orientem respicit: quod totum extrinsecus electo tegitur marmore, cuius exterius summum culmen auro ornatum, auream non paruam sustentat crucem. In huius tegorii aquilonali parte sepulcrum Domini in eadem petra interius excisum habetur; sed eiusdem tegorii pauimentum humilius est loco sepulcri. Nam a pauimento eius usque ad sepulcri marginem lateris quasi trium mensura altitudinis palmorum haberi dignoscitur. Sic mihi Arculfus, qui saepe sepulcrum Domini frequentabat, indubitanter emensus pronuntiauit. Hoc in loco proprietas siue discrepantia nominum notanda inter monumentum et sepulcrum. Nam illud saepe supra notatum rotundum tegorium, alio nomine euangelistae monumentum uocant; ad cuius ostium aduolutum et ab eius ostio reuolutum lapidem resurgente Domino pronuntiant. Sepulcrum uero proprie dicitur ille locus in tegorio, hoc est in aquilonali parte monumenti, in quo Dominicum corpus linteaminibus inuolutum conditum quieuit: cuius longitudinem Arculfus in septem pedum mensura propria mensus est manu. Quod uidelicet sepulcrum non (ut quidam falso opinantur) duplex est, et quamdam de ipsa maceriola petram habens excisam, duo crura et femora, duo intercedentem et separantem, sed totum simplex a uertice usque ad plantas, lectum unius hominis capacem super dorsum iacentis praebens in modum speluncae, introitum a latere habens ad australem partem monumenti e regione respicientem, culmenque humile desuper eminens fabrefactum: in quo utique sepulcro duodenae lampades iuxta numerum XII sanctorum apostolorum semper die ac nocte ardentes lucent, ex quibus quatuor in imo illius lectuli sepulcralis loco inferius positae, aliae uero bis quaternales super marginem eius superius collocatae ad latus dexterum, oleo nutriente praefulgent. 

[1,3] CAPUT III. De ipsius sepulcri figura et eius tegurioli. 
Sed et hoc notandum esse uidetur quod mausoleum Saluatoris, hoc est saepe supra memoratum tegorium, spelcum siue spelunca recte uocitari possit, de quo uidelicet, Domino Iesu-Christo in ea sepulto, propheta uaticinatur dicens: Hic habitauit in excelsa spelunca petrae fortissimae. Et paulo post de ipsius Domini resurrectione ad apostolos laetificandos subinfertur: Regem cum gloria uidebitis. Supradictae igitur ecclesiae formulam cum rotundo tegoriolo in medio eius collocato, in cuius aquilonali parte Dominicum habetur sepulcrum, subiecta declarat pictura, necnon et trium aliarum figuras ecclesiarum, de quibus inferius intimabitur. 
 In eadem uero ecclesia quaedam habetur in petra excisa spelunca infra locum Dominicae crucis, ubi super altare pro quorumdam honoratorum animabus sacrificium offertur: quorum corpora interim in platea iacentia ponuntur ante ianuam eiusdem Golgothanae ecclesiae, usquequo finiantur illa pro ipsis defunctis sacrosancta mysteria. Has itaque quaternalium figuras ecclesiarum iuxta exemplar quod mihi (ut superius dictum est) Arculfus in paginola figurauit cerata, depinximus, non quod possit earum similitudo formari in pictura; sed ut Dominicum monumentum, licet tali uili figuratione, in medietate rotundae ecclesiae constitutum monstretur, aut quae huic propior ecclesia uel quae eminus posita declaretur. 

[1,4] CAPUT IV. De ipso lapide qui ad ostium monumenti aduolutus est. 
Sed inter haec de illo supra memorato lapide, qui ad ostium monumenti Dominici post ipsius Domini sepultionem crucifixi multis tradentibus uiris aduolutus est, breuiter intimandum esse uidetur: quem Arculfus intercisum et in duas diuisum partes refert, cuius pars minor ferramentis dolata est, et quadratum altare in rotunda suprascripta ecclesia ante ostium saepe illius memorati tegorii, hoc est Dominici monumenti stans, constitutum cernitur: maior uero illius lapidis pars aeque circumdolata est, et in orientali eiusdem ecclesiae loco quadrangulum aliud altare sub linteaminibus stabilitum exstat. 
De illius ergo petrae coloribus, in qua illud saepe dictum tegorium dolatorum ferramentis interius caua tum Dominicumque sepulcrum in aquilonali loco ipsius habens de una eademque petra excisum qua et monumentum, hoc est ipsum tegorium, Arculfus a me interrogatus dixit: Illud Dominici monumenti tegorium nullo intrinsecus ornatu tectum usque hodie per totam eius cauaturam ferramentorum ostendit uestigia, quibus dolatores siue excisores in eodem usi sunt opere: color uero illius eiusdem petrae monumenti et sepulcri non unus, sed duo permisti uidentur, ruber utique et albus, unde et bicolor eadem ostenditur petra. Sed de his ista sufficiant. 

[1,5] CAPUT V. De ecclesia B. Mariae semper uirginis, quae rotundae ecclesiae cohaeret. 
Caeterum de sanctorum structuris, locorum pauca addenda sunt aliqua. Illi rotundae ecclesiae supra saepius memoratae, quae et Anastasis, hoc est resurrectio uocitatur, quae in loco Dominicae resurrectionis fabricata est; a dextera cohaeret parte sanctae Mariae matris Domini quadrangulata ecclesia. 

[1,6] CAPUT VI. De illa ecclesia quae in Caluariae loco constructa est. 
Alia uero pergrandis ecclesia orientem uersus in illo fabricata est loco qui Hebraice Golgotha uocitatur: cuius in superioribus grandis quaedam aerea cum lampadibus rota in funibus pendet, infra quam magna argentea crux infixa statuta est eodem in loco ubi quondam lignea crux, in qua passus est humani generis Saluator, infixa stetit. 

[1,7] CAPUT VII. De basilica Constantini uicina supradictae. 
Huic ecclesiae in loco Caluariae quadrangulata fabricatae structura, lapidea illa uicina orientali in parte cohaeret basilica, magno cultu a rege Constantino constructa, quae et Martyrium ( Al., Monasterium] appellatur, in eo (ut fertur) fabricatum loco ubi crux Domini cum aliis latronum binis crucibus sub terra abscondita, post ducentorum XXXIII annorum cyclos, ipso Domino donante, reperta est. Inter nas itaque duales ecclesias ille famosus occurrit locus in quo Abraham patriarcha altare composuit, super illud imponens lignorum struem; et ut Isaac immolaret filium suum, euaginatum arripuit gladium: ubi nunc mensa habetur lignea non parua, super quam pauperum eleemosynae a populo offeruntur. Sed et haec mihi diligentius interroganti sanctus addit Arculfus inquiens: Inter Anastasim, hoc est illam saepe supra memoratam rotundam ecclesiam et basilicam Constantini, quaedam patet plateola usque ad ecclesiam Golgothanam, in qua uidelicet plateola die ac nocte semper lampades ardent. 

[1,8] CAPUT VIII. De alia exedra intra ecclesiam Caluariae. 
Inter illam quoque Golgothanam basilicam et Martyrium quaedam inest exedra, in qua est calix Domini, quem a se benedictum propria manu in coena pridie quam pateretur, ipse conuiua apostolis tradidit conuiuantibus: qui argenteus calix sextarii Gallici mensuram habens, duasque ansulas in se ex utraque parte altrinsecus continens compositas. In quo utique calice illa inest spongia, quam aceto plenam hyssopo circumponentes Dominum crucifigentes obtulerunt ori eius. De hoc eodem calice (ut fertur) Dominus post resurrectionem cum apostolis conuiuans bibit. Quem sanctus Arculfus uidit, et per illius scrinioli, ubi reconditus habetur, operculi foramen pertusi manu tetigit propria osculatus . Quem uidelicet calicem uniuersus ciuitatis populus cum ingenti ueneratione frequentat. 

[1,9] CAPUT IX. De lancea militis qua latus Domini ipse pupugit. 
Item Arculfus nihilominus et illam conspexit lanceam militis, qua latus Domini in cruce pendentis ipse percusserat. Haec eadem lancea in porticu illius Constantini basilicae inserta habetur in cruce lignea, cuius hastile in duas intercisum est partes: quam similiter tota Hierosolymitana frequentans osculatur et ueneratur ciuitas. 

[1,10] CAPUT X. De sudario illo quo Domini caput sepulti contectum est. 
De illo quoque sacrosancto sudario, quod in sepulcro super caput ipsius fuerat positum, sancti Arculfi relatione cognouimus, qui illud propriis conspexit obtutibus, hanc quam nunc craxamus narrationem, quam totus Hierosolymitanus ueram esse protestatur populus. Plurimorum namque testimonio fidelium Hierosolymitanorum ciuium hanc pronuntiationem sanctus Arculfus didicit, qui sic ipso intentius audiente saepius pronuntiarunt dicentes: Ante annos ferme ternos sacrosanctum linteolum, quod quidam satis idoneus credulus Iudaeus statim post eius resurrectionem de sepulcro Domini furatus, multis diebus apud se occultauit; ipso donante Domino post multorum circulos annorum repertum, in notitiam totius populi uenit. Ille igitur felix et fidelis fur illud Dominicum sudarium quod in primis furtim abstulit, in extremis constitutus duobus filiis manifestans accersitis detulit, dicens: O filii mei, nunc optio uobis datur. Dicat ergo quiuis e uobis duobus quid potius optare desiderat, ut et ego indubitanter scire possim quis ex uobis erit, cui iuxta propriam optionem, aut omnem substantiam meam quam habeo, commendare debeam; aut hoc solummodo Domini sacrum sudarium. Quibus auditis ex ore patris uerbis, unus qui genitoris diuitias accipere cupiebat uniuersas, suscipit eas a patre, iuxta promissionem a patre commendatas. Mirum dictu! ex illa die omnes eius diuitiae et patrimonium omne, propter quod sudarium Domini uendidit, decrescere coepit; et uniuersa quae habuit, diuersis casibus perdita ad nihilum redacta sunt. Alter uero supradicti furis filius beatus, qui sudarium Domini omnibus praetulit patrimoniis;ex qua die illud de morientis manu accepit genitoris, magis ac magis donante Deo, terrenis etiam opibus est ditatus, nec fraudatus coelestibus. Et ita hoc Dominicum sudarium patres filiis de eiusdem ter beati hominis progenie sati, quasi haereditario iure fideles fidelibus, secundum eorum prosapiae seriem, fideliter usque ad quintam commendabant generationem. Sed post quintae tempore generationis annorum multis processibus transactis, eiusdem cognationis deficientibus haereditariis fidelibus, sacrum linteum in manus aliquorum infidelium deuenit Iudaeorum: qui et ipsi, quamlibet indigni tali munere, tamen illud honorifice amplexi, diuina donante largitione, nimis diuersis locupletati opibus diuites facti sunt. Iudaei uero credentes, orta in populo de sudario Domini certa narratione, coeperunt cum infidelibus Iudeis de sacro illo linteamine fortiter contendere, totis uiribus illud appetentes in manus accipere. Quae subnixa contentio Hierosolymitanam plebem in duas diremit partes, hoc est fideles et credulos contra infideles et incredulos. Unde et Saracenorum rex, nomine Nauias , ab utrisque interpellatus partibus, ad eos incredulos Iudaeos, qui sudarium Domini pertinaciter retinebant, inter utrosque diiudicans dixit: Sacrum quod habetis linteolum date in mea manu. Qui regis uerbo obtemperantes, illud de scrinio proferentes, regnatoris in sinu deponunt; quod cum magna reuerentia suscipiens rex, in platea coram omni populo rogum fieri iussit. Quo nimia inflammatione ardente, surgens ipse et ad ipsum accedens rogum, cleuata uoce ad utrasque discordes dixit partes: Nunc Christus mundi Saluator passus pro humano genere, qui hoc quod nunc in sinu conteneo sudarium, in sepulcro suo super caput habuit positum, inter uos de hoc eodem linteo contendentes per flammam iudicet ignis, ut sciamus cui parti horum duum exercituum contentiosorum hoc tale donum condonare dignetur. Et haec dicens, sacrum Domini sudarium proiecit in flammas, quod nullo modo ignis tangere potuit, sed integrum et incolume de rogo surgens, quasi auis expansis alis coepit in sublime uolare, et utrasque dissidentes contra se populi partes et quasi in procinctu belli consertas sedentes acies de summis prospiciens duas, in uacuo aere per aliquorum interuallum momentorum circumuolans, proinde paulatim descendens, Deo gubernante ad partem Christianorum interim Christum iudicem exorantium declinans, in eorum sinu consedit. Qui Deo gratias leuatis ad coelum manibus agentes, cum ingenti laetatione ingeniculantes, sudarium Domini magna cum honorificentia suscipiunt ad se de coelo uenerabile missum donum, hymnificasque laudes Christo eius donatori referunt, et in scrinio ecclesiae in alio inuolutum linteamine recondunt. Quod noster frater Arculfus alio die de scrinio eleuatum uidit, et inter populi multitudinem illud osculantis et ipse osculatus est in ecclesiae conuentu, mensuram longitudinis quasi octenos habens pedes; de quo haec dicta sufficiant 

[1,11] CAPUT XI. De linteo quod (ut fertur) sancta contexuit Maria uirgo. 
Aliud quoque linteum maius Arculfus in eadem Hierosolymitana ciuitate uidit, quod (ut fertur) sancta Maria contexuit, et ob id magna reuerentia in ecclesia habitum totus ueneratur populus. In quo uidelicet linteo duodecim Apostolorum formulae habentur intextae, et ipsius Domini imago figurata, cuius linteaminis una pars rubei coloris, et altera e regione in altero latere uiridis habetur. 

[1,12] CAPUT XII. De alia summa columna in illo posita loco ubi, cruce Domini superposita, mortuus reuixit iuuenis. 
De aliqua ualde summa columna quae in locis sanctis ad septentrionem in medio ciuitatis stans pergentibus obuia habetur, breuiter dicendum est. Haec eadem columna in eo statuta loco, ubi mortuus iuuenis, cruce Domini superposita, reuixit, mirum in modum in aestiuo solstitio meridiano tempore ad centrum coeli sole perueniente umbram non facit. Solstitio autem transmisso, quod est VIII Kal. Iulii, ternis diebus interiectis, paulatim decrescente die umbram primum facit breuem, deinde processu dierum longiorem. Haec itaque columna, quam solis claritas in aestiuo solstitio meridianis horis stantis in centro coeli e regione desuper circumfulgens ex omni parte circumfusa perlustrat, Hierosolymam orbis in medio terrae sitam esse protestatur. Unde et Psalmographus propter sancta passionis et resurrectionis loca, quae intra ipsam Aeliam continentur, uaticinans canit: Deus autem Rex noster ante sae ulum, operatus est salutem in medio terrae, hoc est Hierusalem, quae mediterranea et umbilicus terrae dicitur. 

[1,13] CAPUT XIII. De ecclesia S. Mariae in ualle Iosaphat fabricata, in qua monumentum eius habetur. 
Sanctorum locorum sedulus frequentator sanctus Arculfus sanctae Mariae ecclesiam in ualle Iosaphat frequentabat: cuius dupliciter fabricatae inferior pars sub lapideo tabulato mirabili rotunda structura est fabricata: in cuius orientali parte altarium habetur; ad dexteram uero eius partem, sanctae Mariae inest saxeum cauum sepulcrum, in quo aliquando sepulta pausauit . Sed de eodem sepulcro quomodo, uel quo tempore, aut a quibus personis sanctum corpusculum eius sit sublatum, uel quo loco resurrectionem exspectat, nullus (ut fertur) pro certo scire potest . Hanc inferiorem rotundam sanctae Mariae ecclesiam intrantes, illam uident petram ad dexteram parieti insertam, supra quam Dominus in agro Gethsemani , illa nocte qua tradebatur a Iuda in manus hominum peccatorum, flexis orauit genibus ante horam traditionis eius: in qua uidelicet petra duorum uestigia genuum eius quasi in cera mollissima profundius impressa cernuntur. Ita nobis noster frater Arculfus pronuntiauit, sanctorum uisitator locorum, qui haec quae nos describimus, propriis conspexit oculis. In superiore igitur aeque rotunda ecclesia sanctae Mariae, quatuor altaria inesse monstrantur. 

[1,14] CAPUT XIV. De turre Iosaphat in eadem constructa ualle.--De monumentis Simeon et Ioseph. 
In eadem supra memorata ualle, non longe ab ecclesia sanctae Mariae, turris Iosaphat monstratur, in qua ipsius sepulcrum cernitur: cui uidelicet turricula quaedam lapidea domus a dextera cohaeret parte, de rupe excisa et separata montis Oliueti, in qua intrinsecus ferramentis cauata duo monstrantur sepulcra sine aliquo ornatu: quorum unum illius Simeonis iusti uiri est, qui infantulum Dominum Iesum in templo ambabus amplexus manibus de ipso prophetizauit: alterum uero aeque Iusti Ioseph, sanctae Mariae sponsi, et Domini Iesu nutritoris. 

[1,15] CAPUT XV. De spelunca in rupe mentis Oliueti habita contra uallem Iosaphat, in qua quatuor mensae et putei sunt duo. 
In latere montis Oliueti quaedam inest spelunca, haud procul ab ecclesia sanctae Mariae, in eminentiore loco posita contra uallem Iosaphat, in qua duo profundissimi habentur putei, quorum unus sub monte in altum infinita profunditate productus extenditur; alter uero in speluncae pauimento, cuius uastissima (ut fertur) concauitas in profundum dimersa descendens, recto tractu dirigitur: qui duo putei semper supercluduntur. In eadem ergo spelunca quatuor insunt lapideae mensae, quarum una est iuxta introitum speluncae ab intus sita Domini Iesu, cui procul dubio mensulae sedes ipsius adhaeret, ubi cum duodenis apostolis simul ad alias mensas ibidem habitas sedentibus et ipse conuiua aliquando recumbere saepe solitus erat. Illius putei os conclusum quem in pauimento speluncae inesse supra descripsimus, apostolorum mensis propius haberi monstratur. Huius speluncae portula ligneo (ut refert Arculfus) concluditur ostio, qui eamdem Domini speluncam frequentauit saepius. 

[1,16] CAPUT XVI. De porta Dauid. 
Porta Dauid montis Sion molli cliuio ab occidentali adhaeret parte. Per eamdem de ciuitate egredientibus portam, et montem Sion proximum ad sinistram habentibus pons lapideus occurrit, eminus per uallem in austrum recto tramite directus, arcubus suffultus. 

[1,17] CAPUT XVII. De illo loco in quo Iudas Scariothes laqueo se suspendit. 
Ad cuius medietatem ab occasu ille uicinus habetur locus, ubi Iudas Scariothes, desperatione coactus, laqueo se suspendens disperiit. Ibidem et grandis hodieque monstratur ficus, de cuius (ut fertur) uertice illaqueatus pependit, ut de ipso Iuda Iuuencus presbyter uersificus cecinit: Informem rapuit ficus de uertice mortem. 

[1,18] CAPUT XVIII. De forma grandis basilicae in monte Sion fabricatae et de ipsius montis situ. 
Et quia paulo superius montis Sion mentio intercessit, de quadam pergrandi basilica in eo constructa quaedam breuiter succincteque intimanda sunt: cuius sic describitur formula. 
Hic petra monstratur super quam Stephanus lapidatus extra ciuitatem obdormiuit. Extra hanc supra descriptam grandem basilicam, quae intrinsecus talia sancta complectitur loca, alia memorabilis exstat ad occidentalem partem petra, super quam (ut fertur) flagellatus est Dominus. Haec itaque apostolica ecclesia (ut supra dictum est) in montis Sion superiore campestri planitie lapidea est fabricata structura. 

[1,19] CAPUT XIX. De agello illo qui Hebraice Acheldemach uocitatur. 
Hunc paruum agellulum ad australem montis Sion partem situm noster Arculfus saepe frequentans uisitabat, lapidum maceriam habentem, in quo diligentius plurimi humantur peregrini: alii uero ex ipsis aut pannis aut pelliculis tecti, negligentius relinquuntur inhumati, super terrae faciem putrefacti iacentes. 

[1,20] CAPUT XX. De asperis et petrosis locis ab Hierusalem usque ad ciuitatem Samuelis late patentibus, et usque ad Caesaream Palaestinae occasum uersus succedentibus. 
Ab Aelia septentrionem uersus usque ad Samuelis ciuitatem, quae Ramathas nominatur, terra petrosa et aspera per quaedam monstratur interualla. Valles quoque spinosae usque ad Tamniticam regionem patentes. Altera uero a supradicta Aelia et monte Sion qualitas regionum monstratur usque ad Caesaream Palaestinae occasum uersus. Nam quamuis aliqua reperiantur angusta et breuia aspera loca interposita, praecipue tamen latiores plani monstrantur campi interpositis oliuetis laetiores. 

[1,21] CAPUT XXI. De monte Oliuarum. 
Aliarum arborum genera, exceptis uitibus et oliuis, in monte Oliueti, ut refert Arculfus, raro reperiri possunt: segetes uero frumenti et hordei in eo ualde laete consurgunt. Non enim brucosa, sed herbosa et florida illius terrae qualitas demonstratur. Altitudo autem eius aequalis esse altitudini Sionei montis uidetur, quamuis mons Sion ad montis Oliueti comparationem in geometricae dimensionibus, latitudine uidelicet et longitudine, paruus et angustus esse uidetur. Inter hos duos montes uallis Iosaphat, de qua superius dictum est, media interiacet, a septentrionali plaga in australem porrecta partem. 

[1,22] CAPUT XXII. De loco Dominicae ascensionis et de ecclesia in eo aedificata. 
In toto monte Oliueti nullus alius locus altior esse uidetur illo, de quo Dominus ad coelos ascendisse traditur, ubi grandis ecclesia stat rotunda, ternas per circuitum cameratas habens porticus desuper tectas. Cuius uidelicet rotundae ecclesiae interior domus sine tecto et sine camara, ad coelum sub aere nudo aperta patet, in cuius orientali parte altare sub angusto protectum tecto constructum exstat. Ideo itaque interior illa domus camaram supra collocatam non habet, ut de illo loco in quo postremum diuina institerant uestigia, cum in coelum Dominus in nube subleuatus est, uia semper aperta et ad aethera coelorum directa oculis in eodem loco exorantium pateat. Nam cum haec, de qua nunc pauca commemoratur, basilica fabricaretur, idem locus uestigiorum Domini, ut alibi scriptum repertum est, continuari pauimento cum reliqua stratorum parte non potuit. Siquidem quaecunque applicabantur, insolens humana suscipere terra respueret, in ora apponentium excussis marmoribus . Quin etiam calcati Deo pulueris adeo perenne documentum est, ut uestigia cernantur impressa; et cum quotidie confluentium fides a Domino calcata diripiat, damnum tamen area non sentit, et eamdem adhuc sui speciem ueluti impressis signata uestigiis terra custodit. In eodem igitur loco, ut sanctus refert Arculfus, sedulus eiusdem frequentator, aerea grandis per circuitum rota desuper explanata collocata est, cuius altitudo usque ad uerticem haberi monstratur mensurata: in cuius medietate non parua patet pertusura , per quam desuper apertam uestigia pedum Domini plane et lucide impressa in puluere demonstrantur. Illa quoque in rota ab occidentali parte quasi quaedam semper patet porta, ut per eam intrantes facile adire locum sacrati pulueris possint, et per apertum desuper eiusdem rotae foramen de sacro puluere porrectis manibus particulas sumant. Igitur nostri Arculfi de loco uestigiorum Domini narratio cum aliorum scriptis recto concordat, quod nec culmine domus, nec aliquo speciali inferiore et uiciniore tegmine ullo quoque modo protegi potuerit, ut semper manifeste ab uniuersis eius frequentatoribus conspiciatur, et Dominicorum uestigia pedum in eiusdem loci puluere depicta clare demonstrentur. Haec enim eadem Dominica uestigia ingentis claritudine lampadis supra eamdem rotam in trochleis pendentis die et nocte flammantis illuminantur. Illius itaque supra memoratae ecclesiae rotundae in occidentali parte bis quaternales supernae fabrefactae habentur fenestrae, ualuas habentes uitreas, quibus utique fenestris eiusdem numeri uicinae lampades intrinsecus e regione positae in funibus pendentes ardent; quae uidelicet lampades sic collocatae sunt, ut unaquaeque lampas nec superius nec inferius pendeat, sed quasi adhaerens eidem fenestrae uideatur cui interius e regione propinqua specialiter cernitur. Quarum utique lampadum in tantum claritas refulget, ut earum lumine, quasi de superiore montis Oliueti loco coruscantium, per uitrum abundanter effuso, non tantum ea eiusdem montis pars, quae ad occasum uersus eidem adhaeret rotundae et lapideae basilicae, sed etiam ciuitatis Hierosolymae de ualle Iosaphat ascensus per quosdam gradus in altum sublimatus clare quamlibet in tenebrosis similiter noctibus mirabiliter illustretur, et maior eiusdem pars urbis anterior e regione positae eadem illuminetur claritate. Haec fulgida et praedicabilis octonalium magnarum coruscatio lucernarum, de monte sancto et de loco Dominicae ascensionis noctu refulgentium, maiorem (ut Arculfus refert) diuini amoris alacritatem credulorum respicientium cordibus infundit, quemdamque pauorem menti cum ingenti interna compunctione incutit. 
Sed et hoc nobis non esse tacendum uidetur, quod saepe memoratus Arculfus de hac eadem rotunda ecclesia mihi diligentius interroganti retulit dicens: In anniuersaria diei Dominicae Ascensionis solemnitate per omnes annos ualidissimi flaminis procella meridianis horis, post peracta in eadem basilica sacrosancta missarum solemnia, forti impetu irruere in tantum solet, ut nullus hominum stare uel etiam sedere in illa ecclesia et uicinis eis locis quoquo possit modo, sed omnes tandiu in terra prostratis uultibus superstrati iacent, donec illa terribilis procella pertranseat. Huius terrifici flatus causa facit ut illa pars domus habere camaram non possit supra locum impressorum Domini uestigiorum, quae intra supradictae rotae medium foramen aperte monstrantur, ad coelum semper patefacta appareat. Nam quascunque materias desuper ad camaram componendam si quando humanae manus ars aedificare conabatur, supra memorati diuinitus emissa uenti ualiditas destruebat. De hac itaque formidabili procella sanctus Arculfus taliter nobis enarrauit, qui eadem hora qua in die Dominicae ascensionis ille ualidissimus irruit flatus, et ipse praesens in eadem ecclesia Oliueti interfuit montis. Cuius uidelicet rotundae ecclesiae figura, uili quamuis pictura sic depicta, declaratur; aereae necnon in eius medietate collocatae rotae formula hac descriptiuncula demonstratur subiecta. 
Sed et hoc etiam sancti relatione Arculfi didicimus, quod in eadem rotunda ecclesia ad consuetum VIII supra memoratarum noctu intrinsecus refulgentium lucernarum prope innumerabiles in nocte festiua Dominicae ascensionis aliae adiici solent lampades: quarum terribili et admirabili coruscatione per uitreas fenestrarum ualuas, abundanter effusa mons Oliueti non solum illuminari, sed etiam ardere totus uidetur, totaque ciuitas illustrari in humiliore et uicino sita loco. 

[1,23] CAPUT XXIII. De sepulcro Lazari et ecclesia super illud constructa, et de monasterio eidem adhaerente. 
Arculfus, sanctorum supra memoratorum frequentator locorum, quemdam Bethaniae campulum magna Oliuarum silua circumdatum uisitauit: ubi grande inest monasterium, et grandis basilica super illam aedificata speluncam, de qua Dominus quatriduanum mortuum suscitauit Lazarum. 

[1,24] CAPUT XXIV. De ecclesia ad dexteram Bethaniae partem constructa. 
De alia celebriore ecclesia ad australem Bethaniae partem, et in eo montis Oliueti loco fundata in quo Dominus ad discipulos habuisse sermonem dicitur, breuiter scribendum arbitramur. Hinc non negligenter inquirendum est qualem sermonem, et quo tempore, uel ad quas speciales personas discipulorum Dominus sit locutus. Quae tria, si trium Euangelia scriptorum aperire uoluerimus, Matthaei, Marci, Lucae, nobis manifeste clarebunt, qui de sermonis qualitate concinnanter loquuntur, de loco ipsius conuentionis nemo dubitare poterit, et de sermonis forma qui Matthaei Euangelium legit, ubi de Domino ipse commemorat euangelista dicens: Sedente autem eo super montem Oliueti, accesserunt ad eum discipuli secreto, dicentes: Dic nobis quando haec erunt? et quod signum aduentus tui et consummationis saeculi?  De personis interrogantium hic Matthaeus tacuit, sed Marcus non tacet, qui ita scribens dicit: Interrogabant eum separatim Petrus, et Iacobus, et Ioannes, et Andreas. Quibus interrogantibus respondens qualitatem habiti sermonis iuxta tres superius commemoratos euangelistas ostendit ita dicendo: Videte ne quis uos seducat. Multi enim uenient in nomine meo dicentes, quia ego sum Christus, et caetera sequentia de nouissimis temporibus et saeculi consummatione, quae Matthaeus prolixo sermone prosequitur usque ad eum locum, quo et tempore huius manifeste idem euangelista ex uerbis Domini protracti sermonis ostendit ita dicens: Et factum est cum consummasset Iesus sermones hos omnes, dixit discipulis suis: Scitis quia post biduum Pascha fiet, et Filius hominis tradetur ut crucifigatur, et caetera. Aperte ergo ostenditur Dominum in die quartae feriae, biduo restante usque ad primam azymorum diem qui dicitur Pascha, supra commemoratum sermonem prolixum ad interrogantes fuisse locutum quatuor supradictos apostolos. In loco itaque habiti illius sermonis superius memorati, ob recordationem fundata ecclesia in magna habetur honorificentia. Huc usque de locis sanctis Hierosolymitanae ciuitatis et montis Sion montisque Oliueti et uallis Iosaphat interiacentis iuxta sancti Arculfi eorumdem frequentatoris locorum certam narrationem sufficiat descripsisse.