[0] ALEXANDER.

[1] I. Alexandri regis et Caesaris (eius qui Pompeium euertit) 
uitas hoc libro perscripturos ipsa rerum propositarum 
magnitudo iubet nihil aliud praefari, quam uti a lectore petamus, 
si non omnia hominum sermonibus celebrata facta, 
neque singula accurate, sed pleraque compendio exponemus, 
ut ne id uitio nobis det. (2) Non enim historias, sed uitas 
scribimus; neque semper clarissimis factis uirtutis aut uitii 
insunt indicia, quia imo saepe exigua quaedam res dictumue 
aut iocus plus de ingenio alicuius documenti praebet, quam 
immensa hostium strages edita, maximae pugnae, urbiumue 
oppugnationes. (3) Itaque sicuti pictores uultu et habitu externo 
faciei ex quibus potissimum natura hominis apparet 
similitudines exprimunt, minima reliquarum partium habita 
ratione; ita nobis quoque concedendum est, ut signa 
animi colligentes, iis uitam uniuscuiusque depingamus, 
aliis magnitudinem factorum et certamina relinquentes.

[2] II. Extra omnem positum est controuersiam, paternum 
genus Alexandri per Caranum ab Hercule, maternum ab 
Aeaco per Neoptolemum tractum fuisse. Philippum in 
Samothracia adolescentem adhuc sacris initiatum perhibent 
una cum Olympiade parentibus orba et amore correptum, 
a fratre eius Arymba coniugium impetrasse. 
(2) Sponsa ante eam noctem, qua thalamo coniuncti sunt, 
imaginata est edito tonitru fulmen in uentrem suum incidisse, 
eoque ex ictu copiosum ignem accensum in flammes passim 
dissipatas abiisse. Et Philippus aliquanto post nuptias tempore 
in somnis sibi uisus est uterum uxoris obsignasse annulo, 
cui leonis esset insculpta imago. 
(3) Quod insomnium quum in malam partem reliqui harioli acciperent, 
accuratiusque custodiendam Philippo coniugem dicerent, 
Aristander Telmesius concepisse eam affirmauit (nihil 
enim inane obsignari) et parituram filium animosum leonisque 
ingenio praeditum. (4) Visus quoque ei aliquanto 
est draco iuxta corpus dormientis Olympiadis porrectus, 
eoque maxime amorem Philippi et familiaritatem cum 
uxore diminutam aiunt, minusque eum posthac crebro 
cum ea concubuisse, siue ab ea fascinationes quasdam et ueneficium 
metuerit, siue eius, cum qua praestantioris quispiam 
naturae rem haberet, consuetudinem abominatus sit. 
(5) Fertur et alius hac de re sermo. Mulieres eius regionis 
Orphicis omnes Bacchicisque orgiis antiquitus obnoxim Clodonesque 
et Mimallones cognominatae, multa Edonidum et 
Thressarum (quae in Thracia apud Haemum montem agunt, 
unde uidetur ductum ut sacrificiis immodicis et superstitiosis 
uacare g-threhskeuein dicatur factis germana perpetrant.
Huiusmodi furorem prae ceteris affectans Olympias, solennibus 
hacchationibus barbaricum superaddens horrorem
magnos angues cicuratos thiasis addebat, qui saepenumero 
ex hedera et mystica uanno prorepentes hastasque mulierum 
et serta circumplicantes, uirus perterrebant.

[3] III. Philippo, quum post illud spectrum Chaeronem Megalopolitanum 
Delphos misisset, oraculum allatum tradunt, 
quo Ammoni rem sacram facere, eumque deorum omnium 
maxime colere iuberetur : ipsumque alterum oculorum 
amisisse, quem ostii commissurae applicuerat, deumque 
sub draconis forma cum muliere concumbentem uiderat. 
(2) Et Olympias, ut refert Eratosthenes, Alexandrum ad bellum 
proficiscentem prosecuta, solum de arcano suorum 
natalium certiorem reddidit dignosque origine sua spiritus 
ducere iussit. Alii solitam abominari hoc ipsam asserunt, 
et dixisse : Nunquamne me Alexander Iunoni inuisam reddere 
desinet? (3) Natus uero est sexto die Hecatombaeonis, 
quem Macedones Loum nominant, quo die templum 
Dianae Ephesi conflagrauit incendio. Cui rei ita frigidam 
acclamationem attexuit Hegesias Magnesius, ut ea ipsum 
debuerit incendium restinguere : ait enim mirum uideri non 
debere crematum esse illud templum, quod eo tempore 
Diana obstetricis munere in partu Alexandri fuerit occupata. 
Quotquot autem Magi tum Ephesi fuerunt, templi 
exitio aliam quandam calamitatem portendi rati, discurrebant 
facies suas percutientes atque uociferantes, magnam
illo die perniciem infortuniumque Asiae natum esse. 
(4) Ad Philippum uero quum primum Potidaeam cepisset, tres 
simul allati sunt nuntii, quorum primus Illyrios magna 
pugna a Parmenione superatos, secundus Olympiacis ludis
ipsum equo celete uicisse, tertius natum Alexandrum indicabat. 
Laetum, uti par fuit, uates magis etiam excitarunt,
filium cuius natalis in tres uictorias incidisset, 
inuictum fore pronuntiantes.

[4] IV. Corporis figuram statuae Lysippi, a quo etiam solo
fingi uoluit, potissimum exprimant. Multi enim admodum 
postea successorum et amicorum imitati sunt Alexandrum 
ceruicis leui in sinistram partem inflexione, oculorumque 
mollitie, quae artifex accurate effinxit. Apelles autem quum 
fulminigerum pingeret, colorem eius non est imitatus, sed 
squalidum et subfuscmn fecit. Etenim album fuisse ferunt, 
ruboremque in pectore praesertim et facie albedini admixtum 
habuisse. (2) Suauissimum odorem ab ore et uniuersa 
eius carne exhalasse, ita ut et tunicae fragrantia repletae 
inde sint, in Aristoxeni legimus commentariis. Causa fortassis 
fuit calidum et igneum corporis temperamentum.
Bonus enim odor, si Theophrasto credimus, exsistit, quum 
humores a calore coquuntur. Itaque siccae et torridae orbis 
terrarum partes plurima et optima gignunt aromata, 
quod sol humorem, qui in summis corporibus ueluti materia 
putredinis innatat, exhaurit. Et consentaneum est 
Alexandrum ob calorem corporis bihacem iracundumque 
fuisse. (3) Quum puer etiamnum esset, modestia in eo 
eluxit, quod quum ad alias res magno impetu ferretur, ad 
corporis uoluptates neque facile alliciebatur, et modice admodum 
iis utebatur. In cupiditate honorum grauitas ei 
praeter aetatem et magnanimitas aderat. Non enim quosuis, 
neque a quibusuis, honores gratos habebat; secus 
quam Philippus, qui rhetoris in morem arte dicendi se 
ostentabat, Olympicas curruum uictorias nomismati insculpebat : 
quin et familiaribus quaerentibus, uelletne 
Olympiae in stadio decurrere (erat enim pedibus uelox), 
Si quidem, respondit, reges sint mecum decertaturi. 
(4) Videturque omnino animum ab athletico genere alienum 
habuisse. Quum enim plurima certamina non tragoedorum 
modo, tibicinum citharoedorumque edidisset, sed 
rhapsodorum etiam, tum uenationes, et fustuarias pugnas, 
nunquam serio praemium pugilibus et pancratio proposuit.

[5] V. Persarum regis legatos, qui Philippo absente uenerant, 
hospitio accepit, consuetudinemque cum iis iniit,
in qua familiaritate, nihilque ex ipsis puerile aut paruum, 
sed de itinerum spatiis , et commeatus in superiorem Asiam 
modo ac ratione, ac de rege, qualem se is aduersus hostes 
praeberet, quod robur, quae potentia Persarum esset percontando, 
ita in admirationem sui pertraxit, ut nobilem istam 
Philippi uehementiam prae alacritate et magnarum rerum 
cupiditate eius pueri nihil ducerent. (2) Quoties captam a 
Philippo urbem aliquam, aut insigni proelio partam uictoriam 
renuntiabatur, non admodum hilari uultu Alexander 
audiebat et a qualibus suis dicebat, Omnia, o pueri, pater 
meus praeripiet, neque ullam rem magnan mihi uobiscum 
gerendam relinquet. Non enim uoluptatem, non diuitias, 
sed uirtutem et gloriam magni faciens, quanto plura a patre 
accepisset, tanto pauciora sibi agenda relinqui existimabat. 
Itaque crescentibus opibus materiam sibi praeclarorum facinorum 
absumi iudicans, regnum a patre, non pecunia, 
luxu et uoluptatibus, sed certaminibus, bellis et gloriae 
contentionibus locuples tradi sibi cupiebat. (3) Multis, ut 
facile apparet, cura ipsius commissa fuit altoribus, paedagogis, 
magistris; omnibus his praeerat Leonidas, uir seueris
moribus et Olympiadis propinquus; atque is nomen paedagogi, 
cuius sane honestum erat splendidumque munus, non 
detrectans, dignitatis cognationisque causa a reliquis nutricius 
appellabatur et educator Alexandri. Nomen et personam 
paedagogi Lysimachus sustinebat, Acarnan genere, cui 
nihil erat urbanitatis, nisi quod sibi Phoenicis, Alexandro 
Achillis, Philippo Pelei nomen accommodans probabatur et 
alterum locum obtinebat.

[6] VI. Quum Philonicus Thessalus Bucephalam tredecim talentis 
uenalem adduxisset ad Philippum, isque equus in campum 
explorandi causa deductus, ab omnibus pro effero et 
tractatu difficili iudicaretur, quod nec sessorem admitteret 
nec uocem ullius eorum qui cum Philippo erant, sed contra 
omnes insurgeret, indigne ferens Philippus, ut nimis ferocem 
indomitumque, abduci iussit. Alexander, ut forte aderat, 
Qualem, inquit, equum isti perdunt! quum eum prae
mollitie et imperitia tractare non possint. Philippus quum initio 
dissimulasset, saepe idem repetenti et indignanti, Tunc, 
ait, senioribus obloqueris, quasi rectius aliquid iis noueris, 
aut equum melius tractare possis? Equidem, respondit 
Alexander, rectius eo quam quisquam alius utar. Sin uero, 
inquit pater, quas tuae temeritatis poenas persolues? Alexander, 
Pretium, inquit, profecto equi pendam. (2) Risu ad 
haec coorto, et mox inter eos de soluenda pecunia facta sponsione, 
statim ad equum accurrit, fraenoque correptum aduersus 
solem obuertit; nimirum animaduertens equum umbrae 
quae agitata et tremens ei appropinquaret, conspectu 
perturbari. Deinde quum paululum palpasset manuque leniter 
ducta demulsisset, ut animo spirituque repletum 
uidit, sensim abiecta chlamyde sese in eum extulit, tutoque 
consedit, leuiterque habena frenum adducens absque uerberibus 
atque ulla equi laceratione compescuit; ut minas 
posuisse eum et iam cursus cupiditate aestuare sensit, 
laxata habena cursum urgebat atque iam asperiorem 
uocem et pedum pulsum adhibuit. Quum qui aderant 
cum Philippo primo anxii tacitique spectassent, postquam 
exsultans gaudio, rite retro acto equo, rediit, omnium 
acclamatione sublata, Philippus prae laetitia etiam illacrimasse 
commemoratur, caputque filii, quum ab equo descendisset, 
osculatus dixisse : O nate, regnum tibi par 
quaere, Macedonia enim te non capit.

[7] Vll. Porro autem cernens ingenium Alexandri tale esse, 
quod cogentibus reluctaretur, facile autem sermone ad officium 
faciendum pertraheretur, ipse etiam suadere potius 
quam mandare ei instituit, musicesque et uulgarium artium 
doctoribus haud satis institutionem et perfectionem 
eius credens, quam rem maioris negotii futuram arbitraretur, 
(ut est apud Sophoclem)
Quod fraena multa multaque gubernacula desideraret,
nobilissimum doctissimumque philosophorum Aristotelem 
ad id uocauit, eique praemia doctrinae preclara et digna 
dedit. (2) Stagira enim, patriam eius, ante a se dirutam, 
instaurauit, et ciues qui uel diffugissent uel seruirent, restituit. 
Scholam eius destinauit Nymphaeum apud Miezam, 
ubi hodieque sedilia Aristotelis saxea et ambulationes 
opacae demonstrantur. (3) Videtur autem Alexander non 
moralem tantum et ciuilem rationem didicisse, sed et occultas 
istas et altiores disciplinas, quas philosophi acroamaticas 
et epopticas nominantes nequaquam euulgabant, attigisse. 
(4) Iam enim in Asiam profectus quum audiuisset 
libros de iis rebus ab Aristotele editos, libere eum philosophiae 
nomine obiurgauit, epistola missa, cuius exemplum 
hoc est : Alexander Aristoteli S- "Quod acroamaticas edidisti 
disputationes, non recte abs te factum est. Qua 
enim adhuc nos re praestabimus alios, si ea qua nos eruditi 
sumus philosophia omnibus nunc erit communis? Ego 
sane mallem optimarum rerum peritia quam potentia 
excellere. Vale". (5) Hanc eius ambitionem ut leniret
Aristoteles, excusat se de iis disputationibus, ita editas, uti 
non editae si essent, indicans. Etenim reuera philosophiae
primae tractatio ita primum est descripta, ut nihil ad 
disciplinam conducere, ac tantum exempli loco eruditis 
proposita ab initio uideatur.

[8] VIII. Iam quod medicae rei studiosus Alexander fuit, 
eius rei auctorem prae ceteris habuisse uidetur Aristotelem. 
Non enim contemplationibus modo delectatus est, sed et 
amicis aegrotantibus medicinam fecit, curandique et uictus 
quasdam rationes praescripsit, ut ex epistolis eius colligitur. 
(2) Literarum et lectionis natura studiosus, Iliadem 
Homeri, quam rei militaris uiaticum et putabat et nominabat, 
ab Aristotele correctam accepit, cui a narthecio 
cognomen factum est, semperque eam, ut Onesicrates 
tradit, una cum pugione sub puluino habuit. In superiore 
Asia degens, quum reliquos libros desideraret, mitti sibi ab 
Harpalo iussit; isque ei misit Philisti libros, complures 
Euripidis, Sophoclis et Aeschyli tragoedias et Philoxeni dithyrambos. 
(3) Aristotelem uero quum initio admiratus 
fuisset et haud minus quam patrem suum dilcxisset (quin
et hoc dicebat, se a patre uitam, ab hoc ut bene uiueret 
accepisse), posterioribus temporibus suspectum habuit ; quae 
abalienatio etsi non eo usque processit, uti durius aliquid 
de ipso propterea statueret, consuetudine tamen minus 
quam ante amica et remissione amoris patuit. Interim 
innatum erga philosophiam et una enutritum studium ex 
animo nequaquam effluxit; id quod honor Anaxarcho habitus, 
quinquaginta Xenocrati missa talenta, inque Dandamin 
et Calanum officia demonstrauerunt.

[9] IX. Quum Philippus aduersum Byzantinos expeditionem 
fecisset, Alexander annum tum agens decimum sextum, 
rerum Macedonicarum sigillique curator relictus, Maedos, 
qui defecerant, subegit, urbemque eorum captam, barbaris
eiectis, conuenis habitandam tradidit et Alexandropolin nominauit. 
(2) Pugnae contra Graecos Chaeronensi interfuit, 
primusque perhibetur in sacram Thebanorum cohortem 
impetum fecisse; atque etiamnum antiqua quercus apud 
Cephisum ostenditur, quae Alexandri dicitur, quod ibi tum 
tetenderit, neque procul inde Macedonum sunt sepulcra. 
(3) Propter haec Philippus, uti par fuit, Alexandrum summopere 
amabat, ut ganderet etiam hunc a Macedonibus 
regem, se ducem appellari. (a) Sed domesticae ob nuptias 
et amores Philippi turbae, quum regno etiam nonnihil contagium 
gynaecei morbosi noceret, multas offensas grauiaque 
dissidia excitarunt, quae ipsa Olympias, iracunda et pellicis 
impatientissima mulier, morositate sua maiorem in modum 
auxit, Alexandrum irritando. (5) Manifestissimam iurgii 
causam in nuptiis Cleopatrae, quam puellam intempestiuo 
amore captus duxerat Philippus, Attalus sponsae auunculus 
praebuit, in conuiuio per ebrietatem Macedonas iubens a 
diis poscere, ut legitimum ex Philippo et Cleopatra regni 
heredem nasci sinerent. Eo dicto commotus Alexander, 
Ergo, ingnit, nos tibi spurii uidemur, sceleste? simulque 
scyphum in eum coniecit. Philippus stricto gladio in 
Alexandrum tendens, bona utriusque fortuna prae ira et 
uino lapsus concidit. Et Alexander insultans ei : En, inquit, 
uiri, qui ex Europa in Asiam molitur expeditionem, 
a lecto ad lectum transiturus corruit! Post hanc insolentiam 
Olympiadem in Epirum traduxit, atque ipse in Illyrico
uersatus est. (6) Sub idem tempus Demaratus Corinthius 
patria exsul, Philippum, ad quem ei liber accessus patebat, 
inuisit; quumque hic post primam salutationem quaereret, 
quaenam esset Graecorum inter sese concordia : Nimirum, 
ait, Philippe, Graeciae res te curare conuenit, qui tanto
tuam domum dissidio totque malis impleueris! Ita Philippus 
recta rem uia tandem reputans, Alexandro ut rediret, 
Demarati opera persuasit.

[10] X. Post ubi Pixodorus Cariae satrapa affinitate societatem 
Philippi captans Aristocritum in Macedoniam misit, filiae 
suae natu maximae nuptias Arridaeo Philippi filio offerens; 
iterum Alexander matris et amicorum obtrectationibus, qui 
Philippum Arridaeo splendidi coniugii, magnarumque rerum 
praesidio regnum tacite parare dicebant, conturbatus, 
Thessalum histrionem in Cariam ad Pixodorum legat, qui 
eum, spurio et uecorde Arridaeo omisso, Alexandrum 
generum praeferre hortaretur, idque multo quam priora melius
esse consilium Pixodoro uisum est. (2) Philippus 
autem quum solum esse animaduertisset Alexandrum, in 
conclaue, assumpto eius familiari Philota Parmenionis filio, 
intrans grauiter obiurgauit et acerbe conuiciatus est, degenerem 
eum, suisque indignum bonis appellans, qui Carem 
barbaroque regi seruientem socerum sibi optaret. Corinthiis 
quoque scripsit ut Thessalum compedibus uinctum sibi 
mitterent ; de reliquis Alexandri sociis Harpalum, Nearchum, 
Erigyium et Ptolemaeum Macedonia expulit, quos postea 
Alexander reduxit honoribusque cumulauit. (3) Posteaquam 
Pausanias Attali et Cleopatrae suasu turpiter habitus 
et iniuriae sibi factae nullam ultionem consecutus Philippum 
interfecit, causa facinoris omnis fore Olympiadi fuit imputata, 
quae iratum iuuenem instigasset stimulosque addidisset; 
attigit tamen et Alexandrum calumnia. (4) Quum enim 
Pausanias iniuria affectus ad ipsum accersisset, suamque 
sortem deplorasset, Medeae uersiculum ipse pronuntiasse 
dicitur, Dantemque, ducentemque una et sponsam neca. 
Verumtamen Alexander et conscios caedis paternae conquisitos 
supplicio affecit et Olympiadi succensuit, quod se
absente Cleopatram inhumanius tractasset.

[11] XI. Annos natus uiginti regnum occepit, magnae inuidiae, 
grauibus odiis atque periculis undique obnoxium. Nam 
neque barbares et uicinae gentes iugum ferebant, sed auita 
regna expetebant, et ad cicurandam, quam armis uicerat, 
Graeciam Philippo tempus non suppetierat, affectasque 
modo et conturbatas res Graecas, ob insolentiam mutationis 
fluctuantes adhuc et instabiles reliquerat. (2) Eapropter 
Macedonibus ob temporis eius statum sollicitis et Alexandro 
suadentibus uti Graecas res plane omitteret, neque uim 
eis afferret, barbaros autem qui desciuissent placide reuocaret, 
nouarumque rerum initiis mederetur; Alexander 
contrarias secutus est rationes statuitque audacia et magnanimitate 
rebus suis salutem et securitatem parare, insurrecturos 
contra se omnes existimans, si uel minimum 
de animi sui magnitudine diminuasse sentiretur. (3) Et 
barbaricos quidem motus atque illarum regionum bella circumducto 
raptim exercitu statim sedauit omniaque ad 
Istrum usque pacauit, ubi Syrmum quoque Triballorum 
regem magna pugna uicit; Thebanos defectionem moliri 
audiens et cum Atheniensibus conspirare, illico per Pylas 
exercitum duxit, Demostheni inquiens, a quo puer esset 
dictus, quam diu in Illyrico et Triballis haesisset, adolescens 
autem quum in Thessaliam uenisset, uelle se ad muros Atheniensium 
uirum ostendere. (4) Quum ad Thebas accessisset, 
poenitentiae facti adhuc potestatem praebens, Phoenicem et 
Prothytam dedi sibi iussit impunitatemque ad se transeuntibus 
edixit. Thebanis autem contra Philotam et Antipatrum 
exposcentihus, factoque praeconio Graecos inuitantibus, 
ut qui Graeciam liberam uellent, se ipsis adiungerent, 
ita demum Macedones ad bellum conuertit. (5) Supra uires
etiam uirtute et alacritate certatum est a Thebanis, qui 
cum hoste, cuius copiae multitudine aliquantum eos superabant, 
acie congressi sunt ; circumuenti tandem Macedonibus 
qui in praesidio Cadmiae positi fuerant, a tergo irruentibus, 
plerique ipso in proelio ceciderunt. Urbs capta direpta soloque 
est aequata, potissimum Alexandro sperante fore ut 
hoc Thebanorum exitio perterriti Graeci quiescerent, nonnihil 
tamen gratificari sociis suis Phocensibus et Plataeensibus, 
qui Thebanos accusabant, gestiens. (6) Exemptis 
sacerdotibus uniuersisque Macedonum hospitibus, Pindari 
etiam posteris et iis qui decreto de facienda defectione 
repugnauerant, reliquos omnes ad triginta hominum millia 
uendidit; occubuerunt supra sex millia.

[12] XII. In tanta Thebanae urbis calamitate Thraces quidam
Timocleae, nobilis et honestae mulieris, in domum irruperunt, 
et reliquis bona diripientibus, dux feminam interim 
quum ui constuprasset, percontatus est ecquid auri argentiue 
absconditi haberet. Illa se habere fassa, solum in hortum 
abduxit et puteo commonstrato, eo se capta urbe quae 
pretiosissima habuisset deiecisse dixit, Thracem intro despicientem 
inclinato corpore, a tergo astans ipsa, deorsum in 
puteum impulit, multisque iniectis lapidibus necauit. (2) 
Ea quum uincta a Thracibus ad Alexandrum adduceretur, 
ipso statim aspectu incessuque maiestatem dignitatemque 
prae se tulit; deinde interrogata a rege, quaenam esset, 
Theagenis sororem se confessa est, eius qui dux apud Chaeroneam 
pro libertate aduersus Philippum commissa pugna 
ceciderat. Itaque Alexander et responsum et factum miratus, 
liberam una cum natis dimisit.

[13] XIIl. Cum Atheniensibus uero in gratiam rediit, tametsi 
ii grauiter Thebanorum tulerant cladem. Nam et mysteriorum 
sollemne imminens prae luctu omiserant, et quotquot 
Thebanorum Athenas perfugissent, summa humanitate 
acceperant. Verum siue quod iam exsaturauerat animum 
leonis instar, siue ut clemens facinus crudelissimo coniungeret, 
non modo offensas iis omnes condonauit, sed etiam 
attentam ad res esse ciuitatem iussit, ueluti Graeciae imperaturam, 
si quid ipsi humanitus accidisset. (2) Saepe quidem 
postea Thebanorum uicem doluisse multisque ideo se 
benigniorem praebuisse fertur. Quin et Cliti caedem a se
per ebrietatem perpetratam et apud Indos Macedonum 
timiditatem, qua expeditionem ipsius gloriamque uelut imperfectam 
destituerunt, Bacchi irae indignationique imputauit; 
neque quisquam eorum qui patriae superstites fuerunt Thebanorum 
frustra ab eo postea temporis quicquam petit. 
Hactenus de rebus Thebanis.

[14] XIV. Proinde Graeci, in Isthmo conuentu instituto, bellum 
cum Alexandro aduersus Persas gerere decreuerunt, eiusque 
ducem ipsum constituerunt. (2) Hic quum multi primarii 
in ciuitatibus uiri multique ad ipsum philosophi, gratulandi 
causa, accessissent, sperabat idem Diogenem quoque Sinopensem 
facturum, qui tum apud Corinthum degebat. Sed 
quum is nihil admodum curans Alexandrum otiosus in Cranio 
degeret, ipse ad eum profectus est. Iacebat tunc forte in 
dolio suo Diogenes, soli obuersus et tot hominum aduentu 
paululum leuato corpore aduersus Alexandrum prospexit. 
Qui ut dicta salute eum interrogauit, alicuiusne rei egeret, 
Paulisper, inquit, a sole recedas. Hunc fastum Diogenis 
magnanimitatemque ita admiratus fertur Alexander, ut suis 
in digressu ridentibus illum atque subsannantibus dixerit, 
se, nisi Alexander esset, Diogenem esse uelle. (3) Inde 
numinis de Bello consulendi causa Delphos adiit. Forte 
tum dies erant nefasti, quibus responsa dari uetitum est. 
Itaque uates, Alexandro per nuntios oraculum postulante, 
abnuit, legem praetendens; post quum ipse ascendens ui eam 
ad templum pertraheret, ueluti uicta ipsius importunitate, 
Inuictus es, inquit, fili. Hoc audito, Alexander nullo praeterea 
sibi opus oraculo esse dixit, habere iam quod ab ipsa 
requisiuisset uaticinium. (4) Aggredienti iam ad expeditionem 
quum alia diuinitus signa sunt facta, tum apud Libethra 
simulacrum Orphei cupressinum per istos ipsos dies 
multo sudore fluxit. Eo signo omnibus territis, Aristander 
bono esse animo iussit : celebria enim et nobilia facinora 
editurum Alexandrum, quibus cantandis multum sudoris 
ac laboris essent poetae musicique impensuri.

[15] XV. Qui minimam copiarum eius summam ponunt, triginta 
millia peditum, quattuor equitum recensent; qui 
maximam, quadraginta et tria illorum, horum quinque 
millia computant. Ad hunc exercitum alendum ei non 
plus septuaginta talenta fuisse scribit Aristobulus, Duris 
triginta modo dierum commeatum, Onesicritus praeterea 
debuisse eum ducenta talenta perhibet. (2) Enimuero tametsi 
re ita tenui ad bellum iret, haud prius tamen conscendit 
nauim, quam rebus sociorum inspectis, huic pagum, 
illi agrum, reditum huic uici, illi portus tribueret. Iam 
regiis bonis omnibus prope distributis et transcriptis, Perdiccas, 
Tibi uero, ait, o rex, quid reseruas? quumque 
Alexander spes sibi retinere sese responderet, Ergo, inquit, 
nos etiam tui commilitones eas habituri sumus tecum 
communes. Perdicca autem possessionem sibi assignatam 
recusante, nonnulli ceterorum quoque amicorum idem fecerunt. 
Qui maluissent accipere, iis benigne rex gratificatus 
est, atque hoc modo plerasque Macedoniae possessiones 
diuisit. (3) Tali animo et conatu Alexander traiecto Hellesponto 
Ilium ascendit. Mineruae ibi sacrificauit et heroibus 
libauit; ipse oleo unctus cum sociis circum Achillis statuam 
uti moris est, decurrit nudus, eamque coronans, fortunam 
Achillis laudauit, cui et uiuenti amicus fidelis et mortuo insignis 
praeco obtigisset. (4) Inter circumeundum et res 
urbis perlustrandum interrogatus, uelletne lyram Paridis 
uidere, nihil se ilium curare dixit, sed Achillis citharam
quaerere, qua is gloriam praeclarorum uirorum et facta cecinisset.

[16] XVI. Interim Darii duces magnas contraxerant copias et 
ad traiectum Granici fluminis instruxerant, uidebaturque 
utique in foribus Asiae de aditu et principio rei gerendae pugna 
decernendum, sed et altitudinem fluminis et inaequalitatem 
asperitatemque ulterioris ripae, in quam erat facto 
proelio exeundum, plerique metuebant, nonnulli consuetudinem 
etiam obseruandam putabant, qua receptum erat, ne 
Daesio mense exercitum rex Macedonum educeret. Hoc 
quidem ita correxit Alexander, ut Artemisium mensem denuo 
agi iuberet. Parmenioni pugnam dissuadenti, quod 
iam in exitu esset aestas, respondit : pudere se Hellesponti, 
si eo traiecto Granicum metueret. Itaque cum tredecim 
equitum turmis Granicum intrat, perque rapidum et circumfluctuantem 
amnem contra aduersa tela et praerupta 
loca armaturae grauis militibus et equis enitens, insania 
magis et desperatione quam consilio rem gerere uidebatur. 
(2) Quum magno labore euasisset per fluuium in uda et ob 
coenum lubrica loca, coactus est, priusquam ordines suorum 
instruxisset, tumultuario proelio ac uiritim hostes subsistere, 
qui magno cum clamore irruebant, equosque equis 
adhibentes, pastis, et sicubi eas fregissent, gladiis pugnabant. 
(3) Ibi multis in ipsum, ut erat parma et iuba galeae, 
cui utrimque alae candoris magnitudinisque mirae affixae 
erant, conspicuus, conuersis, iaculo ictus est, qua thoracis 
est commissura, sed sine uulnere. Roesace autem et
Spithridate ducibus una ingruentibus, hoc declinato, in 
Roesacem loricatum prius incidit fractaque hasta gladium 
strinxit. (4) Interim his manus conserentibus Spithridates
equum a latere inhibens, omnique conatu assurgens, copide 
barbarica tantum ictum galeae Alexandri intulit, ut et cristam 
cum altera ala amputarit et plagam uix galea sustinuerit, 
sed summos etiam capitis crines acies copidis perstrinxerit. 
Alterum ictum intentantem Clitus Niger conto 
medium transfixit. Simul et Roesaces gladio ab Alexandro
ictus cecidit. (5) Hoc in discrimine dura equestris pugna 
uersatur, iam et Macedonica phalanx transiuerat et pedestres 
copiae pugnam inibant. Sed eam Darii peditatus neque 
fortiter neque diu sustinuit, statimque fugam uniuersi 
fecerunt, exceptis Graecis qui apud Persas stipendia merebant. 
Hi ad tumulum quendam globo facto, Alexandri fidem 
implorabant. (6) In quos quum ipse irae magis quam rationi 
obsecutus primus omnium impetum faceret, et equum amisit 
gladio per latera confossum (alias fuit hic, non Bucephalus), 
et plerique eorum qui de Alexandri exercitu caesi 
aut uulnerati sunt, ibi in maximum adducti discrimen ceciderunt 
cum hominibus bellicosis et salute desperata feris 
congressi. (7) Occubuisse de Darianis traduntur millia 
peditum uiginti, equites bis mille quingenti. De Alexandri 
exercitu non nisi triginta quattuor homines amissos Aristobulus 
scribit, quorum nouem pedites fuerint. His statuas 
aereas poni iussit, quas Lysippus finxit. (8) Victoriam autem 
cum Graecis communicans, priuatim Atheniensibus misit 
trecenta scuta capta, reliquis uero spoliis communi nomine 
inscribi iussit magnificum plane titulum : "Alexander Philippi 
filius et Graeci, exceptis Lacedaemoniis, de barbarls 
Asiam habitantibus". Pocula, purpuras aliaque id genus 
Persica instrumenta quae cepisset, paucis demptis omnia
matri misit.

[17] XVII. Haec uero pugna ingentem statim rerum ad Alexandrum 
inclinationem effecit, adeo ut Sardes etiam, barbarici 
in Asia maritima imperii decus, et aliae urbes se ei tradiderint. 
Solae Halicarnassus et Miletus restiterunt, quas quum 
ui expugnasset omnemque circum regionem subegisset, dubius 
animi de reliquis fuit, quum saepe cum Dario confligere 
et de summa rerum dimicare studeret, saepe rebus maritimis 
opibusque prius sese confirmare et quasi exercere, 
atque ita demum aduersus eum pergere statueret. (2) Fons 
est Lyciae prope Xanthum, quo tunc sponte sua subuerso et 
exundante, narrant ex fundo eius aeream tabulam elatam, in 
qua litteris antiquis inscriptum fuerit, regnum Persarum a 
Graecis euersum cessare. Hoc uaticinio confirmatus, oram 
maritimam ad Phoenicen usque et Ciliciam expugnare contendit. 
(3) Qua celeritate oram Pamphyliae peragrarit, id 
multis historicis materiam portentosius et inflatius scribendi
praebuit, qui diuina quadam fortuna id mare Alexandro 
cessisse autumant, quod alioqui semper ab alto asperum
continenti allidatur, raroque admodum infra praecipitia et 
abruptos montium processus teneras quasdam et proiectas 
cautes detegat. (4) Sane incredibilem eam rem etiam Menander 
in Comoedia notauit :
Quam simile hoc Alexandri iam est : siue quaero quempiam, 
ultro is offeret se extemplo; siue oportet scilicet 
per maris locum transire, mihi patebit transitus.
At ipse in epistolis suis Alexander nihil prodigiosi memorans, 
iter se fecisse per Climacem ait, profectum a Phaselide. Unde 
plures in ea urbe dies commoratus, quum Theodectae (Phaselites 
is erat) mortui imaginem in foro positam uidisset, 
post coenam uino grauis eo hacchatus, multa serta ingessit; 
haud ingratum etiam in ioco honorem ei consuetudini reddens, 
quae sibi propter Aristotelem et philosophiam cum eo uiro fuerat.

[18] XVIII. Secundum haec Pisidas resistere ausos subegit, 
Phrygiam domuit, quumque Gordium, quod antiqui istius 
Midae fuisse domicilium traditur, cepisset, decantatum ilium 
currrum uidit corni libro illigatum, deque eo sermonem a 
barbaris pro uero habitum audiuit, ei, qui nodum istum 
soluisset, regnum orbis terrarum fato destinari. (2) Plerique 
scribunt nexuum occulta fuisse capita obliquisque ea 
inuolucris uarie inter se abdita; itaque Alexandrum, ut 
rationem explicandi nodi nullam inuenerit, gladio secuisse, 
statimque multa exstitisse ligamentorum capita. Aristobulus 
facillimum solutu fuisse affirmat, extracto temonis clauo,
quo iugum continebatur, ac deinde iugo etiam amoto. (3) 
Paphlagonas inde et Cappadoces quum in suam potestatem 
redegisset, audita Memnonis morte, qui rei maritimae praefectus 
a Dario uidebatur plurimum negotiorum molestiarum 
que et difficultatum Alexandro exhibiturus, in superiorem 
Asiam ducendi consilium firmauit. (4) Iam et a Susis mouerat 
Darius, copiarum multitudine fretus (sexcenta enim 
millia hominum secum ducebat), et insomnio animatus, 
cuius gratiorem ipsi quam ueriorem interpretationem Magi 
fecerant. Viderat enim in somnis multo igni Macedonum 
phalangem hauriri, Alexandrum autem eo amictu, quem 
ipse olim quum esset astandes regius, gestasset, sibi astare 
ministrum, eundemque in Beli templum intrantem, a nemine 
post conspici. Per haec nimirum deus indicabat fore 
Macedonum res illustres Alexandrumque Asia potiturum, 
sic ut Darius etiam eam obtinuit rex de astande factus, 
et mox cum gloria uitam dimissurum.

[19] XIX. Aucta est etiam fiducia Dario, quum Alexandrum 
diu in Cilicia commorantem pro timido haberet. Morae 
autem causa Alexandro fuit morbus, quem ei alii ob defatigationem, 
alii, quum in flumine Cydno frigidissimo lauisset, 
accidisse tradunt. Quum de ceteris medicis nemo 
auxilium afferre auderet, quod morbum omni remedio superiorem 
iudicantes metuebant ne, si medicinam abs re 
adhibuissent, in calumnias Macedonum incurrerent; Philippus 
Acarnan, tametsi et ipso difficultatem rei cerneret, 
amicitiae tamen fidens indignumque ratus si rege periclitante 
non una periculum subiret nec ad extremum usque conatum 
ei opitularetur et periculo sese exponens, ausus est medicamentum 
ei temperare, idque ut biberet persuadere, cupienti 
recuperatis uiribus bello reddi. (2) Interim ex castris Parmenio 
epistolam ad regem mittit, qua monebat uti sibi a 
Philippo caueret, quem Darius maximis muneribus et filiae 
coniugio proposito ad necandum ipsum compulisset. Alexander 
lectam epistolam, nullique amicorum exhibitam, sub 
puluinari deposuit. (3) Ubi tempus offerendi medicamenti 
fuit et Philippus cum amicis ad regem intrauit, pharmacum 
in calice afferens, epistolam ei porrexit, ipse poculum alacriter, 
nihilque suspicans accepit. Mirum profecto id fuit 
spectaculum, altero legente, altero bibente, ac deinde se 
minime eodem modo aspicientibus, quum Alexander hilari 
uultu fidem suam et beneuolentiam in Philippum testaretur, 
Philippus calumnia attonitus nunc deos obtestaretur coelo 
que manus tenderet, nunc ad lectum Alexandri concideret 
eumque bono animo esse et sibi obsequi hortaretur. (4) 
Et uero medicamentum tum initio corpus adortum repulerat 
quasi et in altum depresserat uires eius, ita ut et uox 
deficeret et animi deliquio oborto uita eius obscure admodum 
sensu perciperetur. Sed mox a Philippo refectus, 
receptis uiribus sese Macedonibus ostendit, quibus non nisi 
conspecto ipso eximi moestitia poterat.

[20] XX. Erat quidam in castris Darii Amyntas genere Macedo 
et ex Macedonia profugus, cui ingenium Alexandri 
non erat ignotum. Is quum Darium uideret in hoc esse ut 
per angustias ad Alexandrum contenderet, precatus est ut 
maneret in locis iis, ubi aperti essent latique campi, tanti 
copiis contra multo pauciores pugnaturo. Ac respondenti 
Dario metuere se ne hostes et Alexander fuga mature facta 
sibi elaberentur, nihil eo metu opus esse dixit, ipsum enim 
ultro Alexandrum uenturum, ac fortassis iam appropinquare. 
(2) Sed Amyntae consilio spreto Darius castra in Ciliciam 
mouit et contra aduersus eum Alexander in Syriam 
processit. Per noctem factum est ut inuicem non occurrerent :
inde uterque retro iter conuerterunt, Alexander 
casu sibi oblatam occasionem gaudens et in faucibus obuiam 
uenire hosti contendens; Darius, ut locum in quo castra 
ante habuerat. reciperet, copiasque angustiis educeret. 
Etenim iam senserat se suo incommodo in lota ob mare,
montes fluuiumque interfluentem (Pinarum uocant) equitatui 
aliena passimque intercepta et paucitati hostium
opportuna exercitum induxisse. (3) Alexander, quum ei 
locum opportunum fortuna dedisset, munere hoc ad uictoriam 
eo melius parandam prudenter usus est, quum longe
admodum inferior hostili multitudine, non modo id cauit, 
uti ne ab iis circumueniretur, sed et ipse dextro cornu sinistrum 
eorum ita praeteriit, ut ex obliquo irruens in fugam 
oppositos sibi hostes pugnans ipse inter primos coniecerit. 
Ea quidem in pugna gladio femur ictus est; a Dario uulneratum 
(ipsos siquidem reges manum conseruisse) Chares 
auctor est. Alexander de ea pugna ad Antipatrum scribens, 
auctorem uulneris non indicat, pugione sibi femur 
sauciatum uulnere minime noxio scribit. (4) Victoria insigni 
potitus est, caesis centum et uiginti millibus barbarorum, 
eoque amplius. Darium non cepit, qui fuga quattuor 
aut quinque stadiis anteuerterat, sed curru arcuque eius 
capto, ad Macedonas rediit. Ibi Macedonas offendit castra 
barbarorum immensis abundantia opibus diripientes, tametsi 
expediti ad pugnam iuerant illi, relictis Damasci plerisque 
impedimentis, Darii tentorium famulitio splendido, 
apparatuque et diuitiis ingentibus refertum Alexandro 
eximium a praeda reliquerant. (5) Itaque statim armis 
positis ad lauacrum contendil, inquiens : Agedum eamus 
sudorem proelio conceptum Darii lauacro abluturi. Tum 
quidam sociorum : Nequaquam, inquit, Darii, sed Alexandri 
balneo; uictoris enim et esse et dici debent eorum qui 
succubuerunt bona. Ut uero pyxides, guttos, pelues, 
alabastros, aurea omnia et summa arte parata uidit, tum 
diuinum quendam odorem domus unguentorum et aromatum 
reddidit, deinde in scenam progressus magnitudine 
et altitudine, ad haec stragula ueste, mensis et coenae apparatu 
admirandam, oculos in socios conuertens dixit : Nimirum 
ergo hoc erat regem esse.

[21] XXI. Iam coenaturo renuntiatum est inter captiuos 
matrem uxoremque Darii et duas filias uirgines duci, eas
que, quum Darii currum arcumque conspexissent, plangere 
et lugere, peremptum eum iudicantes. Hic diu secum ipse 
meditatus, magisque earum quam sua commotus fortuna, 
Leonnatum mittit, indicare iis iubens, neque Darium periisse, 
neque ipsis ab Alexandro esse metuendum; se enim 
cum Dario de principatu belligerare, ipsis omnia quae regnante 
Dario habuissent praebiturum. (2) Benignus is et 
humanus sermo mulieribus uisus est, sed re ipsa plus etiam 
humanitatis expertae sunt. Nam et sepelire quos uellent 
Persarum permisit eis, uestibus ad hoc et ornatu de praeda 
concessis, neque quicquam iis solemnium honorum ademit, 
reditus etiam prioribus ampliores destinauit. Maximum 
autem et uere regium iis beneficium exhibebatur, 
quod generosae pudicaeque mulieres tum in captiuitatem 
redactae nihil neque audiuere, neque senserunt, neque 
exspectauerunt turpe, sed tanquam non in castris hostium, 
sed castis et sanctis in uirginum domiciliis occultam et 
ab omnium oculis remotam uitam egerunt. (3) Et quidem 
Darii uxorem ferunt longe omnibus reginis fuisse 
formosiorem, sicut et Darium inter uiros pulcherrimum 
maximumque, filias etiam parentum similes. Sed enim
Alexander se ipsum uincere quam hostes magis regium 
existimans esse, neque harum ullam, neque ullam aliam, 
ante nuptias attigit mulierem, Barsina excepta. Haec
Memnone mortuo uidua apud Damascum capta fuit, 
Graeca disciplina erudita, moribusque bonis, Artabazi, 
qui regem maternum auum habuerat, filia; eius ut notitiam 
haberet, Parmenionis, ut ait Aristobulus, monitu, 
quippe mulierem et natalibus et forma nobilem commendantis, 
factum est. (4) Reliquas captiuas forma et statura 
eximias quum uideret Alexander, per iocum dixit : 
Persides oculorum dolores esse. Formae autem earum
spectaculo suae continentiae et temperantiae pulchritudinem 
opponens, tanquam exanimes imagines praetermisit.

[22] XXII. Quum Philoxenus mari praefectus scripsisset Theodorum 
quendam Tarentinum pueros duos mirae pulchritudinis 
uenales attulisse, percontareturque an eos emeret, indigne 
ferens, saepe apud amicos uociferatus est : Cuiusnam 
tandem turpitudinis mihi Philoxenus conscius est, quod 
talia mihi opprobria commendat? Ipsumque Philoxenum 
per litteras grauissime obiurgatum amandare una cum 
mercibus suis in malam rem Theodorum istum iussit. 
Hagnonem etiam grauiter corripuit, qui ad ipsum scripsisset, 
Crobylum Corinthi celebrem uelle se ei emere atque afferre. 
(2) Audito Damonem et Timotheum Macedones 
stipendiariorum quorundam militum, qui sub Parmenione 
erant, corrupisse uxores, Parmenionem scripta epistola 
iussit eos, si quidem conuicti eius sceleris fuissent, tanquam 
bestias ad hominum perniciem natas capitali supplicio tollere. 
Et de se ipso ea in epistola haec uerba scripsit : Ego 
enim tantum abest ut uel uiderim uel uidere uoluerim 
Darii uxorem, ut ne sermones quidem de elegantia eius 
referentium admiserim. Idem ex somno et re uenerea potissimum 
se intelligere dixit, quod homo esset, sentiens
uidelicet naturae ab eadem imbecillitate et defatigationem 
et uoluptatem ingeneratam esse: (3) A gula fuisse alienissimum 
et aliis multis rebus ostendit et his quae Adae (a qua 
se adoptari passus fuerat, eamque Cariae reginam constituerat) 
respondit. Quum enim illa amoris causa multum 
ei quotidie ciborum et placentarum mitteret et ad extremum 
quos praestantissimos coquos pistoresque haberet :
nihil se istis indigere dixit; meliores enim sibi coquos a
Leonida paedagogo additos, ad prandium nocturnam ambulationem,
ad coenam frugale prandium. Idem, inquit, 
stragulorum etiam uestimentorumque arcas meas aperuit 
crebro, inquirens ne quid delicatum aut superuacaneum 
mater eo imposuisset.

[23] XXIII. Minus quoque, quam existimabatur uino fuit deditus;
uinosior enim ob tempus creditus fuit, quod non tam 
bibendo quam dicendo trahebat, singulis calicibus longum 
sermonem annectens, atque id non nisi quum abundaret otio. 
Non enim ilium, ut alios imperatores, uinum, non somnus,
non ludus, non nuptiae, non spectaculum a rebus gerendis 
detinuit; quod uita eius demonstrat, cuius breuissimo spatio 
plurimas res maximasque gessit. (2) Per otium autem 
primum assurgens rem sacram diis faciebat, inde sedens 
prandebat. A prandio reliquum diei uenando, instituendo, 
iudicandoue aliquid de re bellica, aut legendo exigebat. Si 
iter non admodum festinans faceret, inter eundum discebat 
aut iaculari, aut curram concitatum conscendere, ab 
eodemque descendere. Saepe etiam animi causa uulpes 
aut aues captabat, ut ex diariis eius intelligi potest. (3)
Quum diuertisset et lauare aut ungi instituisset, ex pistoribus 
coquisque quaerebat paratane esse coena. Coenare non nisi 
iam tenebris noctis ingruentibus coepit, mirabili autem cura 
circumspiciebat, ne quid in mensa inaequaliter negligenterue 
distribueretur. Potum, uti ostendimus, ob loquacitatem 
diutius trahebat. (4) Atque hic rex alioqui iucundissimae 
consuetudinis, nulliusque expers leporis, iactantia nimia molestus 
fuit, nimisque militari leuitati indulsit, quam et ipse 
maiori se fastu efferret, et se ipsum adulatoribus quasi 
equitandum praeberet. Quae res ciuilissimo cuique conuiuarum, 
plurimum exhibebat molestiae, quam neque certare 
cum adulatoribus, neque in laudando iis esse inferiores 
uellent, quorum alterum turpe erat, alterum periculosum. 
A potu lotus saepe ad meridiem usque dormiebat; 
est et quum totum diem somno impendit. (5) Ciborum 
quidem delicatiorum ita erat temperans, ut, quum saepe ad 
ipsum a mari rarissimi arborum fructus et pistes afferrentur, 
ita de iis plerumque ad amicos dimiserit, ut nihil sibi 
reseruaret. Coena tamen splendida semper fuit; auctoque 
cum fortuna eius sumptu, tandem ad centum minas peruenit. 
Tantum enim pendere iubebantur ii qui Alexandrum 
acciperent conuiuio, neque ultra id pretium auctum est.

[24] XXIV. Secundum Issicam pugnam Damasco afferri pecuniam 
et impedimenta et liberos uxoresque Persarum 
iussit. Maxime hinc ditati sunt Thessalici equites, quos 
ut fructum praeclarae eo in proelio exhibitae opera caperent, 
consulto eo misit. Sed et reliquus exercitus summam rerum 
copiam nactus est. Ac tum primum Macedones, auri, 
argenti, mulierum uitaeque barbaricae gustu percepto, 
ueluti canes uestigium assecuti, persequi et indagare diuitias 
Persicas auebant. (2) At Alexander maritima prius 
certo in statu collocanda sensit. Statim reges adfuerunt, 
Cyprum ei et Phoenicen dedentes, Tyro excepta. Tyrum 
quum septimo iam mense oppugnaret aggeribus machinisque 
et ducentis a mari triremibus , in soumis uidit Herculem 
sibi manum de muro porrigentem et uocantem. Multi uero 
Tyriorum per insomnium uisi sibi sunt audire Apollinem 
dicentem, sibi ea quae in urbe agerentur non probari, 
ideoque se ad Alexandrum abire. Atque hi quidem perinde 
ac si hominem ad hostes transfugere aggressum in ipso 
facto deprehendissent, colossum dei eius catenis ligauerunt, 
clauisque basi affixerunt, Alexandristam appellantes. (3) 
Aliud uisum Alexandro per quietem oblatum est. Satyrus 
ei conspectus est eminus alludere, deinde uolenti eum capere 
fuga elabi, tandem multa orantis et circumcursitantis 
in manus uenire. Coniectores nomen Satyri diuidentes, 
haud absurde pronunciarunt : g-Sa g-Turos, id est, tua Tyrus erit. 
Ostenditur etiam fons, apud quem in somnis cernere Satyrum 
imaginatus fuerat. (4) Durante Tyri obsidione, exercitum 
aduersus Arabes qui accolunt ad Antilibanum duxit. 
Ibi propter paedagogum Lysimachum graue subiit periculum, 
qui sequebatur eum, neque deteriorem se neque 
grandaeuiorem Phoenice dicens. Sed quum ad montana 
appropinquasset et relictis equis pedes incederet, procul reliquis 
progressis, quum iam aduesperasceret, Lysimachum 
defatigatum deserere non sustinens, dum eum hortatur et 
promouet, imprudens cum paucis ab exercitu diuulsus, 
coactus est iniquo loco tenebris iam et uehementi frigore 
oborto pernoctare. (5) Cernens autem procul multos ignes 
passim ab hostibus accensos, fretus agilitate corporis, 
quam suis adsidue laboribus tolerando auxerat, ut suorum 
incommodo mederetur, ad proximum ignem hostium accurrit, 
duobusque assidentibus barbaris ense caesis torrem 
abreptum ad suos tulit. Ita magno statim igne edito, barbaris 
tantum iniecerunt terrorem, uti fugam fecerint; ceteros 
inuadentes repulerunt, atque ita extra periculum eam 
noctem exegerunt. Haec est Charetis narratio.

[25] XXV. Ceterum obsidio Tyri hunc habuit finem. Quum 
Alexander maiorem exercitus partem quiete reficeret ob 
exhaustos labores, paucosque tantum muris admoueret, 
ne hostibus otium concederet, Aristander uates mactata 
hostia quum exta inspexisset, audacius affirmauit praesentibus 
fore ut eo utique mense urbs caperetur. (2) Risu
ad hoc et cauillis exsistentibus, quod ultima ea dies mensis 
erat, rex, uti semper uaticinia magni faciebat, perturbatum 
Aristandrum cernens, eum diem non trigesimum 
mensis, sed uigesimum octauum numerari iussit; simul
que tuba signum dans, maiori quam statuerat initio conatu 
muros oppugnare coepit. Facto uehementi impetu, 
quum ne ii quidem qui erant in castris sese continerent, 
sed et ipsi ad auxilia accurrerent, animos desponderunt 
Tyrii, urbsque eadem die capta est. (3) Postea Gazam ei 
oppugnanti, maximam Syriae urbem, gleba in humerum 
incidit desuper ab aue demissa. Auis autem quum in machina 
consedisset, neruorum nexibus, quorum ad attrahendos 
funes usus est, sese implicauit. Ita uero euenit, 
ut praedixerat id signum interpretans Aristander : capta 
enim urbs est, Alexandro humerus uulneratus. (4) 
Quum multa de praeda Olympiadi, Cleopatrae amicisque 
dona mitteret, Leonidae quoque paedagogo quingenta thuris, 
myrrhae centum talenta misit, puerilis spei recordatus. 
Etenim quodam in sacrificio Leonidas ipsi utraque 
manu odoramenta in ignem coniicienti dixisse fertur : Ubi 
odoriferam regionem ceperis, Alexander, tum ita liberaliter 
adole, nunc parcius. Igitur tum Alexander ei scripsit : Mittimus 
tibi thuris et myrrhae abunde, uti cesses illiberalis 
in cultu deorum esse.

[26] XXVI. Quum esset ad ipsum allatum scrinium, quo nihil 
in rebus et impedimentis Darii captis pretiosius repertum 
fuit, ex amicis quaesiuit, quidnam potissimum ex rebus 
caris ei imponeret, ac multa multis dicentibus, Iliadem 
ipse eo depositam se asseruaturum affirmauit. (2) Multos 
huius rei habeo magnae fidei auctores. Iam si uerum est 
quod Alexandrini Heraclidem secuti asserunt, non sane 
otiosum se ei neque consilii dandi negligentem militiae
comitem Homerus praebuit. Nam AEgypto, ut ipsi aiunt, 
capta Alexander, quum urbem Graecam sibi cognominem 
ibi condere uellet, magnam et hominibus frequentem, et 
iam de sententia architectorum locum quendam dimensurus 
ac definiturus esset, nocte ea mirabile uidit insomnium. 
Virum uenerabili forma, cana coma, imaginatus est sibi 
adstare et hos uersus recitare :
Praeterea undoso quaedam iacet insula ponto , 
Opposita Aegypto; Pharon iliam nomine dicunt.

(3) Itaque statim surgens, Pharum adiit, quae tum adhuc 
erat paulum supra Canobicum ostium, nunc aggere est 
annexa continenti. Contemplatus loci commodissimam 
naturam (est enim terra in longum porrecta, quae isthmo 
suo, qui sufficientem habet latitudinem paludem magnam
et mare magno portu finitum sufficienter dirimit), quum 
aliis in rebus admiratione dignum Homerum, tum sapientissimum 
esse architectum dixit. Proinde urbis figuram 
loco isti conuenientem ibi describere iussit. (4) Quum non 
esset in promptu creta, polenta in solo nigro delineauerunt 
rotundum sinum, cuius peripheriam interiorem rectae lineae, 
ex aequali distantia coeuntes, quasi ab utraque lacinia in effigiem 
chlamydis connectebant. Eam figuram quum magnopere 
probaret rex, subito aues innumerae omnis generis atque magnitudinis 
a flumine et lacu nubis instar locum eum occupauerunt, 
atque ita polentam depastae sunt, ut ne tantillum quidem 
relinquerent. (5) Alexandrum eo augurio perturbatum 
uates confirmarunt, urbem locupletissimam et quae omnigenum 
hominum alumna foret, condi ab eo dicentes. Itaque 
praefectis ei operi procuratoribus, iter ad Ammonem ipse 
suscepit longum, in quo quum difficilia sunt omnia et laboriosa, 
tum pericula duo impendent, alterum ab aquae penuria, 
ob solitudines quae sunt haud paucorum dierum, alterum
ab austro, ne is uehemens in immensa profundaque 
ambulantibus arena incidat; quippe olim quoque fertur in 
gentibus excitatis arenarum aggeribus et planitie maris 
instar exagitata, quinquaginta millia hominum de Cambysis 
exercitu obruisse atque interfecisse. Qum tametsi uniuersi 
prope reputarent, difficile tamen erat Alexandrum ab eo 
quod semel sibi proposuisset detrahere. Nam et fortuna 
conatibus eius fauendo animum confirmabat animique 
uigor ad stupenda usque facta inuictam eius ambitionem 
prouehebat, non hostes modo , sed loca etiam ac tempora ui superantis.

[27] XXVII. Ea quidem in profectione auxilia, quibus deus 
difficultates eius subleuauit, plus fidei quam reddita deinde 
oracula inuenerunt, imo ea fidem etiam oraculis quodammodo 
fecerunt. Primum imbres largi et sitis metu liberauerunt 
et siccitatem arenae nimiam abstulerunt, quum ea 
humectata in sese subsideret, eoque purior fuit et spirabilior 
aer. (2) Deinde quum ductores metas confudissent atque 
inde per ignorantiam error et diuulsio sequentium oriretur, 
subito uisi corui duces itineris se praebuerunt, modo uolatu 
praecedentes, modo tardiores exspectantes, quin etiam 
(quod maxime mirum Callisthenes commemorat) eos qui 
aberrassent per noctem crocitatione sua in uiam reuocantes. 
(3) Ut peragratis solitudinibus ad locum quem petebat 
peruenit, uates Ammonis eum dei, ueluti patris eius, 
uerbis saluere iussit; interroganti deinde aliquisne ipsum 
patris percussorum effugisset : Bona, inquit, uerba, non enim
mortali patre tu natus es; tum mutato sermone quaesiuit
Alexander, Philippine interfectores omnes ultus esset , et 
an omnibus esset dominaturus hominibus : respondit Ammon, 
et hoc se ei dare et Philippi caedem prorsus esse uindicatam. 
Tum Alexander donariis deum, pecunia homines 
donauit. (4) Haec istis de oraculis plerique tradunt. Ipso 
in epistola ad matrem arcanas sibi quasdam sortes datas 
scribit, quas solus soli sit, ubi reuertisset, expositurus. 
Quidam referunt antistitem quum Graeco sermone blandius 
alloqui Alexandrum et g-paidion, id est filium, appellare uellet, 
lapsum, ut erat barbarus, in ultimae litterae sono, g-oh g-pai g-Dios
quod est o fili Iouis, dixisse loco g-n usurpantem g-s. Pergratum 
hunc errorem Alexandro fuisse atque inde uulgatum, 
eum ab Ammone filium Iouis appellatum. (5) Fertur 
etiam in AEgypto Psammonem philosophum audiuisse, idque 
eius dictum maxime probasse, quo affirmabat omnes 
homines a deo regi ; diuinum enim esse id, quod in uno 
quolibet praesit atque imperet; ipsumque magis philosophice 
eadem de re sensisse, quum quidem deum omnibus 
hominibus communem esse patrem, sed proprios sibi filios 
eos asciscere, qui hominum essent praestantissimi, diceret.

[28] XXVIII. Omnino autem ita se erga barbaros superbe gerebat, 
ut qui deo parente plurimum fideret, apud Graecos 
modice et parce diuinitatem iactauit, nisi quod de Samo 
Atheniensibus scribens : Non quidem, ait, ego uobis liberam 
et nobilem urbem tradidissem, sed accepistis eam ab eo, 
qui tum dominus et pater meus nominabatur : Philippum 
ita indicans. Post sagitta ictus quum grauiter doleret : Id 
quidem, dicebat amicis, quod de uulnere effluit, sanguis est, non ichor
"Qualem felices stillant de corpore diui".
(2) Magno aliquando tonitru audito omnibusque consternatis, 
Anaxarchus sophista qui tum forte aderat : Cur, inquit, 
non tu quoque tale quid exhibes, fili Iouis? ad hoc ridens 
Alexander respondit : Quia nolo amicis esse terrori, id 
quod tu me iubes, coenam meam exagitans, quod non satraparum 
capita, sed pisces mensis impositos uides. Quippe 
memoriae proditum est, id aliquando dixisse Anaxarchum, 
quum Hephaestioni pisciculos rex misisset, ueluti contemnentem 
et irridentem eos qui magnis laboribus et periculis res 
uiles consectantur, quum aut parum aut nihilo plus deliciarum 
et uoluptatis quam alii percipiant. (3) Enimuero ex 
iis quae recensui liquet, Alexandrum opinione diuinitatis 
nihil affectum, neque superbiorem factum, reliquos tantum ea subiugasse.

[29] XXIX. In Phoenicen ex Aegypto reuersus, sacrificia diis 
pompasque instituit et chorum cyclicum scenicosque ludos, 
non apparatu modo, sed et certaminibus splendidos. Praebebant 
enim sumptus Cypriorum reges, sicuti Athenis ii 
qui de tribubus sorte ad id ducti sont, fuitque inter eos 
mirifica contentio, Nicocreontem praesertim Salaminium 
et Pasicratem Solensem. His enim sorte obtigerat, ut nobilissimos 
histriones instruerent, Athenodorum hic, ille 
Thessalum. Cui quidem quum ipse quoque Alexander cuperet, 
non ante tamen studium suum ostendit, quam Athenodorus 
uictor est pronunciatus. Tum discedens, ut aiunt, 
laudare quidem se iudices dixit, partem tamen regni sui 
libenter dimissurum fuisse, ne Thessalum uictum uidisset. 
(2) Quum uero Athenodorus ab Atheniensibus muictatus, 
quod Bacchanalibus non interfuisset, pro se litteras a rege 
peteret, non impetrauit : muletam tamen a se rex misit. 
Lycone Scarphensi cum laude in theatro agente, uersumque 
comoediae inserente, qui decem talentorum petitionem continebat, 
ridens ei dedit. (3) Darius porro missis litteris et 
amicis ab Alexandro petiit, ut acceptis pro redemptione 
captiuorum decem millibus talentum, Asia cis Euphratem 
uniuersa occupata, atque altera filiarum matrimonio copulata, 
foedus secum societatemque coiret. Ea re cum amicis 
communicata Alexander, Parmenioni conditiones accepturum 
se, si Alexander esset, dicenti : Acciperem, inquit, 
et ego, si Parmenio essem. Dario autem scripsit, eum si 
ad se ueniret, summam humanitatem experturum, si non 
ueniret, se iam ad ipsum proficisci.

[30] XXX. Mox uero poenituit facti, quum Darii uxor in partu 
periisset, neque dissimulauit dolorem, quem ex neglecta 
ostentandae clementiae haud uili occasione cepisset. lnterim 
cubicularius quidam eunuchus, ex his unus, qui cum 
reginis capti fuerant, Tireos nomine, ex castris aufugit 
equoque ad Darium uectus, mortem ei uxoris nuntiauit. 
(2) Qui quum caput feriret fortunamque Persarum deploraret, 
quae non captiuam modo duci reginam, sed et mortuam 
regii funeris expertem iacere permisisset; interpellans eum 
Tireos, Quod ad sepulturam, ait, decusque eius et honores 
attineat, o rex, nihil est quod fortunam Persarum culpes. 
Neque enim Statirae uiuenti, neque matri liberisque tuis 
quicquam eorum bonorum honorumque quibus ante fruebantur, 
defuit hactenus, nisi lumen tuum, quod iterum 
illustrabit summus Oromasdes. Tantum uero abfuit ut illa 
sepulturae ullo honore caruerit, ut lacrimis etiam hostium 
sit decorata. Ita enim clemens est uictor Alexander, ut 
acer bellator. (3) Haec audientem Darium perturbatio 
animi in sinistras adduxit suscipiones et eunuchum in penetrale 
tentorii recipiens, ita allocutus est : Nisi tu quoque 
Persarum fortunam imitatus ad Macedonas animo inclinas, 
si dominus tibi adhuc est Darius, die mihi lumen Mithrae
magnum et regis dextram reueritus, numnam ego minima 
Statirae infortunia deploro, eaque uiuente passi sumus grauiora? 
Numquid honestius miseri fuissemus si in crudelem 
incidissemus et inhumanum hostem? qui enim honestum sit 
iuueni cum hostis coniuge commercium et ad tantos usque 
honores procedens? (4) Nondum finiuerat, quum Tireos ad 
pedes eius se proiiciens obtestatus est, saniora loqueretur, 
neue iniuria Alexandrum, sororem eandemque uxorem uita 
defunctam contumelia afficere, neque se ipsum maximo aduersae 
fortunae huius solatio spoliare uellet, quod ab hoste
humana conditione praestantiori uictus esset, uerum suspiceret 
etiam Alexandrum, qui plus temperantiae captiuis 
mulieribus, quam Persis fortitudinis ostendisset. (3) Simul 
et horrendis se sacramentis obstringebat, deque reliqua 
Alexandri continentia animique magnitudine orationem 
instituebat. Darius autem ad amicos egressus, manus ad 
coelum tendens, ita precatus est : Dii natales atque regii, 
id primum uos praecor, quam mihi Persarum fortunam dedistis, 
eam restitutam ego uti posteris eodem quo accepi
splendore relinquam, uti uictor Alexandro rependam, quae
in mea calamitate carissimis meis praestitit beneficia. Sin
fatale adest tempus, itaque uisum est Nemesi et rerum uicissitudini, 
uti Persicum regnum cesset, at nemo hominum 
praeter unum Alexandrum in Cyri sedeat solio. Haec ita 
acta dictaque fuisse plerique scriptorum tradunt.

[31] XXXI. Alexander quum quantum cis Euphraten est Asiae, 
omne in suam potestatem subegisset, aduersus Darium 
contendit cum mille hominum millibus descendentem. Hic 
de re ridicula ad Alexandrum ab amicis refertur. Ministros 
in duas partes se diuisisse, utrique ducem fuisse, quorum ii
alterum Alexandrum, alterum Darium nominauerint ; incepisse 
primum glebas contra sese iaculari inuicem, mox ad 
pugnos, inde accensa contentione ad lapides quoque et fustes
a multis pertinaciter peruentum. Haec ut audiuit, iussit
ipsos duces singulari proelio decernere. Alexandrumque
ipse, Darium Philotas armauit. Duellum exercitus spectauit, 
in omen futuri eam rem trahens. Dimicatum est 
acriter, Alexanderque ille uictor duodecim pagos et amictum 
Persicum praemii loco accepit, auctore Eratosthene. 
(2) Magna uero illa Alexandri et Darii pugna non ad Arbela, 
quod plerique scribunt, sed apud Gaugamela facta est. 
Vocem "gaugamela" cameli donum significare aiunt, quod rex 
quidam priscis temporibus ex hostibus camelo cursoria 
seruatus, eam ibi collocauerit, pagosque et reditus certos 
ad curam eius destinauerit. (3) Luna tum defecit mense 
Boedromione, quo tempore Mysteria agi Athenis incipiunt. 
Undecima post id deliquium nocte quum iam in conspectu
mutuo essent exercitus, Darius praelucentibus facibus ordines 
inspectans in armis suos continuit; Alexander, Macedonibus 
quiescentibus, cum Aristandro uate ante tentorium 
sacris quibusdam arcanis operatus est et Terrori hostiam 
mactauit. (i) Amicorum uero grandiores natu, et praecipue 
Parmenio, quum quidquid campi interiacet Niphatem et 
montes Gordyaeorum, barbaricis fulgere ignibus cernerent, 
sonusque incertus uocesque confusae, strepitusque ab hostium 
castris tanquam uasto mari exaudirentur, multitudinem 
mirati atque inter se collocuti quantae molis esset futurum 
aperto Marte cum tantis hostium copiis concurrere, 
regem a sacris reuersum adiuerunt eique auctores fuerunt, 
ut noctu hostes adoriretur, et quod in pugna maximum suis 
oblaturum esset terrorem, tenebris absconderetur. (5) 
Ad haec uulgatum illud Alexander quum respondisset : Non 
soleo furari uictoriam, quibusdam uisus est iuuenili dicto
futiliter in tanto periculo lusisse, quidam et recte in praesentia 
animo constitisse eum et de futuro ueram fecisse 
coniecturam senserunt, qui Dario nollet occasionem relinquere 
ut is iterum uictus, bellum denuo repararet nocti et 
tenebris hanc cladem, ut priorem montibus, angustiis marique, 
imputans. Non enim armorum aut militum penuria 
Darium, tantae ditionis totque terrarum dominum, a bello 
destiturum, sed ubi aperto proelio et ui superatus inferiorem 
se agnoscens spiritus spesque suas posuisset.

[32] XXXII. Digressis amicis quum se in tentorio quieti dedisset, 
praeter morem suum fertur reliquum noctis alto somno 
exegisse, ita quidem ut mirati sint duces quum sub auroram 
accessissent, atque ipsi a se primum militibus prandendi 
mandatum dederint. Deinde rebus ita postulantibus, Parmenionem 
ingressum lecto astitisse ac bis terue nominatim 
eum uocasse, itaque expergefactum interrogasse, quidnam 
ei accidisset, ut quasi uictoria parta, non grauissimo instante 
certamine ita dormiret. Tum Alexandrum subridentem dixisse : 
Non tibi ergo iam uictoriam adepti uidemur, erroribus
et insecutione pugnam subterfugientis Darii peruastam et 
populationibus perditam regionem liberati ? (2) Neque ante 
pugnam tantum, sed in ipso etiam conflictu magnam suam 
prudentiam confidentiamque ostendit. Siquidem laeuum 
cornu, cui Parmenio praeerat, fluctuauit atque pedem retulit, 
quum equites Bactriani magna ui atque impetu in Macedones 
impressionem facerent, Mazaeus autem extra phalangem 
circummissos equites impedimentorum custodes 
inuadere inssisset : itaque utrinque turbatus Parmenion 
Alexandro per nuntios indicauit, actum esse de castris et 
impedimentis, nisi celeriter a fronte auxilium posterioribus
submitteretur. (3) Forte tum suis conflictus signum Alexander 
dabat, auditoque Parmenionis nuntio, sanis consiliis 
excidisse eum dixit oblitumque inter tumultum, quod uictores 
hostium quoque bonis sint potituri, uictis non de 
facultatibus aut mancipiis, sed de morte honeste fortiterque 
pugnando obeunda cogitandum fore. (4) Haec Parmenioni 
renuntiari iussit, ipso galeam imposuit capiti ; cetera enim 
arma in tentorio induerat, tunicam superiorem cinctam Siculi 
operis, super hac thoracem lineum duplicem, ex spoliis 
Issicis. Galea ferrea erat, argenti puri instar coruscans, 
opus Theophili; ei consertum erat monile, ferreum et ipsum 
gemmisque baccatum. Ensem mira tinctura ac leuitate ex 
dono regis Citieorum gestabat, solitus in pugna plerumque 
rem gladio gerere. Sagum etiam quam caeterae armaturae
conueniret pretiosius (fecerat antiquus Helicon, donauerat 
eo Alexandrum Rhodiorum ciuitas) erat, gestabat autem 
id quoque ad pugnam. Dum ordines instruens, milites adhortans, 
docens inspiciensue obequitaret, alio utebatur 
equo Alexander, Bucephalo parcens, iam grauiori aetate; ad
pugnam accedenti is adducebatur, eoque conscenso statim 
proelium inibat.

[33] XXXIII. Tunc autem Thessalos multis cohortatus reliquosque 
Graecos, quum bono eum esse animo iussissent sublatoque 
clamore duci se aduersus barbaros peterent, conto 
in laeuam manum translato, dextram intendens deos (ut est 
a Callisthene scriptum) precatus est, uti si uere genus sibi 
ab Ioue esset, Graecos ulcisci ac roborare sibi durent. (2) 
Vates autem Aristander album indutus chlamydem auream 
que gestans coronam iuxta equitabat, aquilam supra caput 
Alexandri in aere se librantem uolatuque suo eum recta in 
hostes dirigentem ostentans; quod uisum multos audacia 
impleuit mutuoque se cohortati, quum equites admissis equis 
in hostem impetum facerent, fluctuans etiam phalanx irruit. 
(3) Barbari antequam primi manum conseruissent, 
gradum retulerunt summoque conatu Alexander uictos urgens 
in medium compellebat, ubi Darius erat. Procul enim 
hunc conspexerat per primam aciem in medio regiae turmae, 
magnum uirum pulchrumque in curru sublimi, quem multi 
splendidique equites egregie composito agmine stipabant, 
parati ad excipiendum hostem. Sed in propinquo uisus 
Alexander fugientesque in stantium adhuc ordines impellens, 
tantum incussit terroris, ut plerique diffugerint. 
Optimi et nobilissimi dum pro rege propugnant, occisi, 
atque in sese corruentes, insecutionem remorati sunt inter 
se conuoluti et calcitrantes cum ipsis equis. - (4) Darius 
autem quum undique obiectum oculis exitium uideret, ac copiae 
quas ante se obiecerat retro ad ipsum ruerent, quod
circumacto curru effugere, non dabatur et rotis cadauerum
cumulis detentis et equis inter mortuorum aceruos modo 
decidentibus et occultatis, modo exsilientibus aurigamque 
perturbantibus, armis curruque omisso, equam, ut ferunt, 
quae nuper pepererat, conscendit et fugae se commisit. (5) 
Non fuisse euasurum existimant, nisi denuo missi a Parmenione 
equites in istam partem auocassent Alexandrum, 
magnas adhuc ibi hostium copias consistere, neque dum
de uictoria concedere nuntiantes. Atque omnino segnem fuisse 
eo in proelio Parmenionem et ignauum asserunt, siue languescente 
iam ob senectutem audacia, siue magnitudini 
potentiae Alexandri infensum atque inuidentem, quod Callisthenes tradit. 
Rex auocari se dolens, causam apud milites 
dissimulauit ac tanquam finem caedendi facere uespera 
ingruente, receptui canere iussit; conuersus autem cum 
suis aduersus eam partem, quam laborare acceperat, in uia 
audiuit uictos protinus hostes fugam facere.

[34] XXXIV. Hunc finem ea pugna habuit regnumque Persarum 
sublatum credebatur, et Alexander rex Asiae salutatus, 
magnifice diis sacrificauit; amicis quoque opes, domos 
et principatus largitus est, ad Graecos etiam gloriose scripsit, 
omnes se aboliturum tyrannidas ac lihertatem omnibus 
restituturum. Priuatim autem Plataeensibus pollicitus 
est, se urbem eorum instauraturum, quod maiores ipsorum 
agrum suum Graecis tradidissent, ut in eo pro libertate 
pugnare possent. Partem etiam spoliorum Crotoniatis in 
Italiam misit, uirtutem studiumque Phaylli athletae honorans, 
qui bello Medico, quum reliqui Itali de rebus Graecorum 
desperassent, priuata naui ad Salaminem uenerat, uti 
pugnam adiuuaret. Adeo benignus omni uirtuti obseruatorque 
et amator honestorum facinorum erat.

[35] XXXV. Porro Babyloniam peragrans, quae statim se ei 
tota dediderat, summae ei fuit admirationi hiatus ignis, continenter 
tanquam de fonte sese efferentis, stagnumque copiosae 
naphthae haud procul eo hiatu. Naphtha bitumini similis 
est, ita igni obnoxia, ut priusquam flammam contingat, 
ab ipso saepe splendore qui circa lumen accensum fulget 
ignem concipiat mediumque aerem inflammet. (2) Eius 
uim et naturam barbari ut demonstrarent, angiportum quod 
ad regis diuersorium ducit paucis modo naphthae guttis irrorauerunt, 
inde in extremo stantes faces imbutis naphtha 
particulis admouerunt. Iam nox oborta erat. Primis itaque 
partibus accensis flamma subito et momento temporis ita 
omnia corripuit, ut totus angiportus in alteram usque partem 
ignis continuus esse uideretur. (3) Erat quidam Athenophanes, 
Atheniensis, unus de iis qui ungere et lauare 
Alexandrum solebant animumque eius ad hilaritatem a curis auocare. 
Is tum in balneo quum forte puer facie ridicula,
sed qui scite caneret, nomine Stephanus, Alexandro astaret, 
Visne, inquit, rex, medicamenti istius periculum in Stephano 
hoc, faciamus? Si enim hunc quoque tangat, neque 
corpore eius restinguatur, uehementissimam omnino uim 
eius esse fatebor. Quum ipse puer prompte eos periclitari 
in se id passus sit, simul naphtha inunctus est et ignis admotus, 
tantum flammarum illico edidit corpus et prorsus 
igne correptum est, ut Alexander ad summum sollicitudinis 
metusque peruenerit. Quod nisi commodum adfuissent multi
uasa aquae plena lauacri causa manu tenentes, nullum profecto 
auxilium depascentem ignem inhibuisset. Sic quoque et
tunc uix corpus pueri totum ardens exstinctum est maleque 
is postea habuit. (4) Itaque non absurde quidam fabulam
ueritati asserunt, id dicentes uenenum Medeae fuisse quo 
coronam et peplum (de quibus in tragoediis multus sermo) 
inunxerit. Neque enim ex his ipsis, neque ultro emicuisse 
ignem, sed flammam prope appositam ab his tanta celeritate, 
ut omnem sensum falleret, correptam propagatamque fuisse. 
Ignis enim radii et fluxus eminus incidentes, aliis corporibus 
lumen tantum et calorem afferunt, aliis quibus sicci 
spiritus humorque pinguis et igni alendo sufficiens inest, ea 
tum collecta atque furioso igne urentia, celerem materiae
mutationem afferunt. (5) Iam quomodo generetur naphtha, 
in quaestionem uenit, utrum  an humor potius is quasi 
ignis alimentum effluat ex terra, cuius natura pinguis est 
ignisque ferax. Est enim admodum feruida Babylonia, ita 
ut hordei grana humi proiecta saepe subsultent et moueantur, 
quod ea loca quasi pulsum quendam prae caloris uehementia 
obtinent, et incolae aestus tempore super utribus 
aquae plenis dormiunt. (6) Et Harpalus gubernator eius regionis 
relictus, quum elegantiae studens Graecis plantis regias 
et ambulationes exornare laboraret, solam hederam serere 
non potuit, quin eam perpetuo tellus perderet ob diuersitatem 
temperamenti; ipsi enim ignea est natura, hederae 
frigida amant loca. Huiusmodi autem digressiones, si quidem 
modus eis adsit, minus fortassis a morosis reprehendentur.

[36] XXXVI. Alexander Susis occupatis, in regia inuenit nomismatis 
talenta quadragies mille, reliquas diuitias apparatumque 
innumerabilem ; quum quidem inuenta ibi narret 
Hermionicae purpurae quinque millia talentum, quae ante 
annos centum nonaginta reposita, recentem adhuc colorem 
retinuisset. Cuius rei causa haec refertur, quod purpureorum 
tinctura melle, candidorum oleo albo conficiatur, 
quae quum eodem tempore durent, purum rutilumque 
splendorem conseruauit. Dinon asserit, aquam etiam a 
Nilo et Istro aduectam cum aliis solitos reges in thesauro 
reponere, ut ea re testentur magnitudinem sui imperii 
omnia complectentis.

[37] XXXVII. Quum uero Persis difficulter adiri ob aspera 
possit, et tum quoque a nobilissimis custodiretur Persis, 
Dario fuga elapso, circuitionis cuiusdam haud prolixae ductor 
Alexandro obtigit homo duarum linguarum usu praeditus, 
patre Lycio, matre Persica natus, de quo et ferunt 
puero etiamnum Alexandro uaticinatam esse Pythiam fore 
ut g-Lukos, id est lupus, dux Persicae profectionis Alexandro 
contingeret. (2) Ibi multam hostium captorum caedem 
factam tradunt; ipseque scribit se hanc hostium stragem 
mandasse, quod e re esse uideretur. Tantum quantum 
Susis repertum pecuniae ibi narrant et reliquas opes decem 
millibus bigis mulorum et quinquies mille camelis exportatas esse. 
(3) Xerxis autem statuam magnam quum uideret 
a multitudine certatim ad regiam contendente deiectam, 
substitit, ac ueluti uiuum compellans : Utrum te, inquit, ob 
bellum Graeciae illatum iacentem relinquamus? an propter 
magnanimitatem tuam uirtutesque ceteras erigamus? tandem, 
quum diu tacitus secum meditatus esset, praeteriit. (4) 
Ceterum ibi reficiendorum militum causa, quum iam hiems 
appetiisset, quattuor menses substitit. Memoriae proditum 
est, quum primum sub aureo coelo in regio solio consedisset, 
Demaratum Corinthium, amicum eius paternum, seniliter 
illacrimasse ac dixisse : Quam magna uoluptate priuati sunt 
Graeci, qui mortem obierunt antequam Alexandrum in Darii 
solio sedentem conspexissent!

[38] XXXVIII. Iam profecturus ad insequendum Darium 
forte compotationi ac lusui se dedit amicis gratificatus, adeo 
ut etiam interessent meretrices ad amatores suos comessatum 
uenientes. Quorum nobilissima Thais, genere Attica, 
Ptolemaei eius, qui deinde rex fuit, meretrix, partim scite 
laudans Alexandrum, partim iocis alludens, per ebrietatem 
in ea prolapsa est uerba, quae patriae ipsius moribus 
consentanea, grauiora tamen quam pro conditione mulierculae 
fuerunt. Dicebat enim, de eorum laborum, quos 
Asiam peruagando exhausisset, praemium isto die recipere, 
quum superbae Persarum regiae insultaret; maluisse tamen 
per comessationem Xerxis, qui Athenas combussisset, domum 
inspiciente rege suapte manu incendere, uti inter 
homines sermo is diuulgaretur, grauiores a Persis poenas 
de uiolata Graecia exegisse mulierculas, quae Alexandri 
castra essent comitatae, quam isti terra marique imperatores sumpsissent. 
(2) Plausu ad hunc sermonem tumultuque 
et acclamatione assentationeque amicorum exorta, 
Alexander etiam in eandem sententiam pertractus exsiluit, 
coronatusque et facem gestans ceteros duxit; amici cum 
clamore, qualis bacchantium esse assolet, regiam circumdederunt, 
iisque se Macedones, quotquot exaudiuissent, 
addiderunt, ipsi quoque facibus correptis. Nam regiam 
cremare eius esse sperabant, qui ad reditum in patriam
animum adiunxisset, neque inter barbaros commorari 
decreuisset. Haec quidem ita , alii autem consulto acta 
scribunt; de eo constat, statim eum eius facti poenituisse, 
ignemque restingui iussisse.

[39] XXXIX. Quum autem esset natura liberalissimus, auxit
eam uirtutem splendidior fortuna, aderatque in dando 
alacritas, quae sola uere grata efficit munera. Eius rei 
pauca quaedam referam exempla. Aristo dux Paeonum quum 
hostem occidisset, caputque ei ostendisset : Hoc, inquit, 
o rex, donum apud nos poculo aureo compensatur. Ad hoc 
ridens Alexander : Nimirum, ait, uacuo, ego autem tibi 
plenum mero praebebo. (2) Quidam de uulgo Macedonum
mulum regia pecunia onustum agebat, onusque in sese, 
iumento defesso, recipiebat ; quo eum quum urgeri admodum 
uideret rex, et quid rei esset cognouisset, depositurum opus 
prohibuit, perdurare et reliquum uiae usque ad proprium 
tabernaculum perferre iubens. (3) Molestius autem omnino 
ei erat non posci quam dare. Phocioni scripsit, non usurum 
se porro eius amicitia, si dona pergeret repudiare. Serapioni 
cuidam ex collusoribus pilae iuueni nihil dederat, quod
is nihil petiisset. Quum itaque Alexander ad ludum uenisset, 
et Serapion soli ei pilam non obiecisset, ac rex percontaretur, 
cor non ipsi quoque daret : Quia non petis, respondit. 
Hunc itaque arridens splendide munere affecit. Proteas
quidam facetus lepidusque inter pocula homo in regis indignationem 
incidisse uidebatur; deprecantibus amicis, ipso
que lacrimante, quum rex placatum se homini diceret : 
Firma ergo, inquit Proteas, aliquo pignore eius rei fidem.
Quinque ei talenta dari iussit Alexander. (4) Quantas uero
amicis et satellitibus diuitias elargitus sit, Olympiadis ad 
eum scripta epistola demonstrat : Alia, inquit, ratione amicis 
tuis benefac, eosque in honore habe; nunc quidem 
omnes regis aequales facis, multosque illis amicos, tibi solitudinem 
paras. Huiusmodi saepenumero ab Olympiade scripta 
cum nemine communicauit; semel tantum Hephaestionem 
apertas literas una pro more legentem non uetuit, annulo
tamen suo os eius obsignauit. (5) Mazaei, qui apud Darium 
summo fuerat loco, filio, satrapiam obtinenti, aliam insuper 
addere uoluit. Quam ille recusans : Ante, inquit, o rex, unicus 
fuit Darius, tu nunc multos effecisti Alexandros. Parmenionem 
domo Bagoae quae Susis erat donauit, in qua 
dicuntur uestium mille talenta inuenta. Antipatrum scripta
epistola monuit, ut sibi corporis stipatores pararet, intendi
enim ei insidias. Multa ad matrem munera misit, curiose 
in suas res inquirere, inque rebus bellicis se ingerere eam
non est passus, reprehendentis morositatem aequo animo 
tulit, nisi quod semel quum Antipater longas contra ipsam 
scripsisset literas, lectis iis : Ignorat, dixit Antipater, 
infinitas epistolas unica matris lacrima obliterari.

[40] XL. Quum suos plane luxui deditos cerneret intolerabili
que luxuria et impendiis immensis uti, adeo ut Hagno Teius 
argenteos in crepidis clauos gestaret, Leonnatus multis camelis
puluerem in gymnasia ex Aegypto aduehi curaret, Philotae 
ad uenationes aulaea per centum stadia extenderentur, 
odorato unguento delibuti irent ad lauacrum et unctionem 
plures quam oleo, fricatores atque cubicularios secum ducerent, 
placide suos et philosophice reprehendit. Mirari se 
aiebat, quod tot tantisque certaminibus superatis, non 
meminissent suauius dormire eos qui alios defatigassent, 
quam qui defatigati essent, neque ex comparatione suae 
cum Persica uitae ratione perspicerent, nihil magis seruilo 
quam luxuriam, nihil magis regium esse, quam laborare.
Et uero (dicebat) quomodo is equum suum ipse caret, 
hastam galeamue poliat, qui desueuerit suis suum ipsius 
carissimum corpus manibus attrectare? An nescitis eum 
uictoriae finem nobis propositum esse, ne idem quod uicti 
agamus. (2) Eam ob rem magis etiam quam ante laboribus 
et periculis militiae ac uenationis se ipsum exercuit, adeo 
ut Laco quidam legatus quum ei adesset magnum leonem 
deiicienti, dixerit : Praeclare equidem, o Alexander, cum 
leone de regno decertasti. Venationis eius simulacrum Delphis 
Craterus dcdicauit, aeneas leonis, canum, ipsiusque 
regis cum leone congressi et sui ad opem ferendam accurrentis 
effigies, partim Lysippi, partim Leocharis opera, ponens.

[41] XLI. Enimuero dum Alexander exercendo aliosque ad 
uirtutem stimulando nihil periculi subterfugeret, amici eius 
propter opes iam et fastum luxuriae studiosi, errores eius 
et expeditiones grauiter tulerunt, sensimque ad obtrectandum 
ei et maledicendum delapsi sunt. Placidissime initio id 
ei latum, quod diceret, regium est male audire, quum bene 
feceris. Sane minima quoque eius in familiares officia, 
magnae fuerunt beneuolentiae uenerationisque indicia, 
quorum pauca quaedam apponam. (2) Quum Peucestam 
per litteras obiurgaret, quod is ab urso morsus ea de re ad 
alios, ad se unum nihil perscripsisset : Vel nunc, inquit, 
mihi scribe uti ualeas et an aliqui sociorum in uenatione te 
destituerint, ut ii poenas dent. Hephaestionem ob negotia 
quaedam absentem per epistolam certiorem reddidit, in 
ludicro aduersus ichneumonem certamine Perdiccae hasta 
casu sauciata Crateri femora fuisse. Peucesta ex quodam 
morbo sanitati restituto, Alexippo medico gratias scripto 
egit. (3) Cratero aegrotante quum insomnium uidisset, sacra 
pro eius salute fecit ipsumque etiam facere iussit, et Pausaniae 
medico, qui ei helleboro purgaturus erat, scribens 
partim sollicitudinem suam indicauit, partim de eo medicamento 
propinando instruxit. Ephialtem et Cissum, qui 
primi de Harpali fuga et defectione indicium attulerunt, 
tanquam falso eum deferentes in uincula condidit. (4) Infirmos 
eo et senes in patriam remissuro, Eurylochus AEgeus 
se quoque inter aegrotos ascripserat, deprehensus deinde 
nihil habere morbi, confessus est se amore Telesippae teneri, 
eamque descendentem ad mare cupere sequi. Alexander, 
cuius conditionis ea esset mulier sciscitatus, ut de liberis 
meretricibus unam esse intellexit : Habes nos, inquit, 
Euryloche, amori tuo fauentes, da autem operam ut ei uel 
uerbis uel muneribus persuadeamus uti maneat, quandoquidem 
libera nata est Telesippa.

[42] XLII. Miretur autem aliquis eum amicis etiam usque 
ad talium epistolarum scriptionem uacasse, quales fuerunt, 
qua puerum Seleuci, qui in Ciliciam aufugerat, inquiri 
iussit; qua Peucestam laudat, quod Niconem Crateri seruum 
comprehendisset : qua Megabyzo mandat de seruo, 
qui in templo consederat, ut eum, si posset, euocatum ex 
templo capiat, in templo manum ei non afferat. (2) Ferunt 
eum etiam quum primum de causis capitalibus cognosceret, 
actore dicente manum alteri aurium apposuisse, ut 
eam reo calumniarum expertem reseruaret. Verum postea 
temporis exasperauerunt eum crebrae calumniae, per 
uera aditum ad mendacia nactae; praecipue conuiciis de se 
auditis mentis impos fiebat durumque se et inexorabilem 
praebebat, quippe gloriam uita et regno antiquiorem habens. 
(3) Tum uero rursus castra aduersus Darium mouit, 
tertio proelio cum eo decertaturus: quem ut captum 
audiuit a Besso, missis domum Thessalis, praeter stipendia 
talentorum duo millia dono dedit. In persequendo autem 
Dario ob itineris difficultatem et longitudinem (etenim 
undecim dierum spatio tria millia ac trecenta stadia perequitauit) 
plerique auimos desponderunt, praecipue ob aquae 
penuriam. (4) Ibi Macedones ei quidam occurrerunt, 
aqua repletos utres a flumine mulis uehentes. Qui quum 
Alexandrum uiderent male ob sitim habentem (iam enim
meridies erat) celeriter impletam aqua galeam ad eum attulerunt, 
quaerenti quibus aquam adueherent, Filiis suis, 
responderunt, sed se incolumi rege etiam iis amissis alios 
posse generare. His auditis Alexander quum galeam in manus 
accepisset, oculisque circumlatis equites suos omnes 
capita inclinasse et ad potum respicere uidisset, non bibit, 
sed aquam iis qui dederant collaudatis reddidit : Nam si 
solus, dicebat, ego bibero, languebunt horum animi. Equites 
autem continentiam et magnanimitatem regis cernentes, 
bono eum animo esse et se ducere iusserunt, simul
que flagris equos incitarunt, neque defatigari se, neque 
omnino mortales se esse arbitrari dicentes, quamdiu hunc 
haberent regem.

[43] XLIII. Omnium quidem erat idem studium; sexaginta 
tantum una cum rege in castra hostium irruperunt. Ibi
multum argenti aurique proiectum praetereuntes, multos 
quoque currus liberis et mulieribus onustos et absque aurigis 
uagantes, primos insecuti sunt, inter eos Darium esse 
sperantes. Vix tandem inuentus est Darius in curru iacens, 
plurimis confixus iaculis, ac iam moribundus : petiit 
tamen potum, et quum bibisset aquam frigidam, ad Polystratum 
(is ei aquam praebuerat) ita est locutus : Hoc mihi 
omnium calamitatum extremum obtigit, ut pro beneficio 
gratiam referre non possim; sed Alexander tibi beneficium
compensabit, Alexandro dii humanitatem, quam matri, 
uxori liberisque meis exhibuit, cui hanc ego meam dextram 
te nuntio porrigo. Haec fatus, manu Polystrati comprehensa, 
exspirauit. (2) Alexander ut superuenit, dolorem 
eo ex casu acceptum haud clam tulit, suamque ipsius 
chlamydem exuit et cadauer Darii ea inuoluit. Bessum 
quidem postea repertum in diuersas partes discerpsit, duabus 
arboribus rectis ita incuruatis, uti earum festigia una 
essent, quarum utrique alteram corporis partem alligauit, 
libratae tum arbores, quum magna uiolentia sese erigerent, 
suam utraque partem secum rapuit. In praesentia uero
Darii corpus regio cultu ornatum matri eius remisit, Exathrem 
autem Darii fratrem in amicorum numerum recepit.

[44] XLIV. Inde cum robore exercitus in Hyrcaniam descendit; 
uidensque ibi sinum maris magnum ac Ponto non minorem, 
reliquo tamen mari dulciorem, quum nihil super eo 
certi cognosceret interrogando, maxime hanc secutus est 
coniecturam, esse Maeotidis paludis eruptionem. Quanquam 
rei ueritas naturae peritos non latuit, qui multis ante 
expeditionem Alexandri annis retulerunt, de quattuor sinubus 
qui ab Oceano in terram sunt immissi, eum esse 
Septentrionibus proximum, qui Caspium et Hyrcanum 
mare nominatur. (2) Hic barbari quidam Bucephalum 
equum Alexandri ductores eius subito adorti, rapuerunt. 
Haud mediocriter id tulit, missoque caduceatore minatus 
est se, nisi equum reddidissent, omnes cum uxoribus et 
liberis interfecturum. Adducentibus equum et urbes tradentibus 
humanum se praebuit, iisque a quibus captus fuerat 
Bucephalus, redemptionis nomine munera dedit.

[45] XLV. Inde translatis in Parthiam castris, otiosus primum 
barbaricum amictum induit, siue ut se eius regionis 
moribus accommodaret, quod plurimum facere ad subiugandos 
homines eorum consuetudinis atque morum gentilium 
adsimulationem sciret, siue ut ea re Macedonum animos 
exploraret, quo pacto ii eum adorari se uolentem 
toleraturi essent, eosque paulatim ad ferendam ipsius a 
patriis institutis digressionem et mutationem adsuefaceret. 
(2) Medicum habitum non plane asciuit, barbaricum nimis 
et a communi usu alienum, neque anaxyridas, neque
candyn, neque tiaram sumpsit, sed medium inter Persicam 
ac Medicam consuetudinem quiddam commixtis commode 
utrisque tenuit, quod et minus quam illa superbum et hac 
augustius esset. (3) Usus autem eo habitu, primum est, 
si cum barbaris domiue cum amicis colloqueretur, postea 
uulgo etiam sic incedens ac responsa dans uidebatur. Erat 
quidem id spectaculum Macedonibus molestum, reliquas 
tamen eius uirtutes admirantes, existimabant nonnihil 
etiam quod ad splendorem et uoluptatem faceret concedendum 
ei, qui praeter multa alia facinora nuper admodum
sagitta crus ita laesus, ut radii os fractum excideret, rursumque 
ictus saxo collum, ita ut caligo oculis oborta aliquandiu 
duraret, tamen se ipsum periculis obiiciendi finem 
nullum faciebat, quin etiam alui profluuio uexatus, 
Orexarten tamen fluuium (quem ipse Tanain esse iudicabat) 
traiecerat, Scythasque fugatos equo uique ad centum 
stadia insecutus erat.

[46] XLVI. Hic ad eum uenisse Amazonem illam multi auctores 
narrant, quorum de numero sunt Clitarchus, Polyclitus, 
Onesicritus, Antigenes, Ister. Aristobulus contra, 
Chares admissionalis, Ptolemaeus, Anticlides, Philo Thebanus, 
Philippus Theangelensis, Hecataeus etiam Eretriensis, 
Philippus Chalcidensis ac Duris Samius, confictam esse 
eam rem affirmant; quibus uidetur astipulari ipse Alexander, 
qui ad Antipatrum de omnibus accurate scribens, 
a Scytha quidem sibi filiae matrimonium oblatum refert, 
Amazonis non meminit. Ferturque longo post tempore 
Onesicrito Lysimachus rex quartum librum recitanti, in 
quo narratio de Amazone comprehendebatur, leniter subridens 
dixisse : Ubinam uero ipse interim fui? Sed haec neque 
pro fictis habita diminuunt, neque credita augent 
Alexandri admirationem.

[47] XLVII. Metuens autem Alexander ne Macedones ad id 
quod reliquum erat expeditionum animos desponderent, 
relicta ibi cetera multitudine, flore exercitus secum 
accepto (uiginti peditum, tria equitum millia erant) in 
Hyrcania sic allocutus est : nunc quidem in somnis etiam 
ipsos barbaris obuersari; quodsi turbatis tantum rebus 
Asiae discederent, fore ut tanquam mulieres ii ipsos iterum 
inuaderent. Qui tamen uellent, iis abeundi potestatem 
concessit : testatusque est se, quum Macedonibus orbem 
terrarum subiecisset, cum amicis et uoluntariis militibus 
destitutum fuisse. Haec iisdem prope uerbis sunt in epistola
ad Antipatrum perscripta; quae quum dixisset, clamor 
ab uniuersis sublatus est, in quamcunque uellet mundi partem 
ipsos duceret iubentium. His feliciter tentatis, non iam 
difficile erat reliquam multitudinem mouere, sed ultro sequebantur. 
(2) Proinde uitae rationem ad indigenarum 
consuetudinem magis etiam quam hactenus accommodauit, 
eamque commiscendo et communicando Macedonicis 
moribus aptauit, quum statuisset tam procul inde profecturus 
beneuolentia potius quam ui res istic constituere. Itaque 
etiam triginta puerorum millia delegit, quae litteris 
Graecis instituerentur, interque arma Macedonica educarentur, 
multis ad id magistris constitutis. Roxanen aliquando 
in choro quodam inter pocula conspectam, pulchritudine 
eius illectus, amare coepit, sed ea res haud inconueniens
tamen eius instituto uisa est. Confisi enim sunt barbari 
in communione nuptiarum ac magnopere dilexerunt Alexandrum, 
quod modestissimum se gessisset et cuius unius 
amori succubuisset, eam nisi ut legibus est permissum, 
tangere non sustinuisset. (3) Quum amicorum suorum 
summos Hephaestionem et Craterum, hunc patrium morem 
retinere, ilium probare imitarique mutationem uideret, 
hoc apud Graecos et Macedonas, illo apud barbaros 
usus est administro; atque omnino hunc maximo honore, 
illum summo amore est prosecutus, ab Hephaestione Alexandrum, 
a Cratero regem diligi sentiens atque pronuntians. 
(4) Quae res simultatibus horum inter se offensisque 
occasionem frequentibus praebuit. Semel in India 
etiam ad manus iurgium et gladiorum strictionem res deuenit, 
amicisque utrique ad opem ferendam accurrentibus, 
equo citato aduectus Alexander, aperte conuicium Hephaestioni 
fecit, stolidum appellans et insanum, si non intelligeret 
se adempto sibi Alexandro nullius esse pretii. 
Craterum quoque priuatim acerbe obiurgauit, conducens
que eos in unum et in gratiam reponens mutuam, Ammonem 
et reliquos deos obtestatus est, neminem se hominum iis 
cariorem habere; si tamen iterum rixari sensisset, aut 
utrumque se, aut auctorem dissidii interfecturum. Itaque 
in posterum ne per iocum quidem alter alterum dicto factoue 
laesisse fertur.

[48] XLVIII. Erat Parmenionis filius Philotas magnae inter 
Macedonas existimationis ob fortitudinem, tolerantiam, liberalitatem, 
atque in amicos propensum animum, qua 
uirtute, excepto Alexandro, parem habebat neminem. 
Certe traditum est quum familiaris quidam ab eo pecuniam 
peteret et dispensator numerare iussus non esse sibi respondissct, 
dixisse eum : Quid ergo, nullumne poculum, 
nullam uestem habes? Fastu tamen, opibus, corporis 
cultu, uitaeque ratione quam priuatum hominem deceret 
insolentiori uti uidebatur, ac tum quoque maiestatem et 
sublimitatem non urbanitate, sed sine gratia inepte et insulse 
exprimens suspectum se obnoxiumque inuidiae reddebat,
ita ut Parmenio etiam aliquando ei dixerit : Deterior 
mihi, o fili, euadis. (2) Erat hic iam pridem apud 
Alexandrum delatus. Quo enim tempore Darius in Cilicia 
uictus et apud Damascum bona eius capta fuerant, 
multis in castra adductis mancipiis, mulier inter ea quaedam 
nomine Antigone, Pydnaea ortu, uenusta forma 
reperta est. Eam Philotas deinde habuit. Apud eam, ut 
solent apud amasias iuuenes, quum splendide multa ac pro 
militari arrogantia liberius iactasset, plerasque res gestas 
sibi et patri suo imputauerat, Alexandrum adolescentem
appellans, qui ipsorum opera regis titulo frueretur. Haec
quum Antigone cuidam suorum familiarium, isque alteri 
retulisset, ad Craterum usque sermo peruenit, isque mulierem 
ad Alexandrum occulte perduxit. Alexander, audita 
re, eam cum Philota consuetudinem habere, et quidquid 
tale inaudiuisset, sibi renuntiare iussit.

[49] XL1X. Has insidias non sentiens Philotas, et ira et iactantia 
multos de rege sinistros sermones apud Antigonam 
efferebat. Verum Alexander, tametsi grauia de Philota afferrentur 
crimina, tacitus tamen ea ferebat, seque continebat, 
siue Parmenionis erga se beneuolentia fretus, siue 
gloriam eius Philotaeque et potentiam metuens. (2) Isto 
autem tum tempore Macedo quidam Limnus nomine, 
Chalastra urbe oriundus, insidias struens Alexandro, Nicomachum 
quendam adolescentem amasium suum ad facinoris 
societatem ineundam hortatus est. Is, repudiata petitione, 
rem cum fratre Cebalino communicat. Cebalinus ad 
Philotam accedit, seque et fratrem ad regem, de magna 
et necessaria re eum compellaturos, introduci postulat. 
Philotas incertum qua de causa abnuit, regem maioribus 
negotiis intentum causans. Bis id fecit. Itaque insolentiam 
eius auersati, alium quendam accesserunt, cuius 
opera ad regem admissi, primum de Limno indicium detulerunt, 
deinde obiter significarunt, ut bis a Philota spreti fuissent. 
(3) Vehementer hoc Alexandrum irritauit, 
auxitque perturbationem, quod Limno ab eo qui ad ipsum 
comprehendendum missus fuerat, quum ui resistere pararet, 
occiso, indicem insidiarum periisse putabat. Grauiter 
exinde Philotae infensus, eos qui hominis antiquo odio 
laborabant, sibi asciuit, iam palam dicentes socordem 
esse regem, qui Limnum Chalastraeum hominem tantum 
facinus nemine impellente ausum fuisse opinaretur; administrum 
eum, aut uerius instrumeutum fuisse, facinoris 
maiorem auctorem quaerendum, insidiarum autem causam 
apud eos inuentum iri, quibus eas latere ex re fuisset. 
(4) His sermonibus calumniisque aures rege pandente, infinitis 
iam Philotas criminibus onerari coepit. Itaque captus 
est et in quaestionem datus, amicis regis tormentis adstantibus, 
ab Alexandro autem post aulaeum extentum auscultante, 
quum quidem miserabiles et humiles uoces atque 
deprecationes eo ad Hephaestionem emittente, dictum traditur : 
Itane mollis adeoque effeminatus quum esses, Philota, 
tantam rem aggrediebare ? (5) Occiso Philota, Parmenionem 
quoque statim in Mediam misit qui necarent, eum uirum, 
qui multis in rebus gerendis affuerat Philippo ; unus 
uero, aut maxime omnium natu grandiorum amicorum, 
Alexandrum ad Asiaticam expeditionem excitauerat, isque
de tribus filiis quos in castris habuit, duos mori iam ante 
uiderat, cum tertio ipso interfectus est. His factum est 
ut amicis suis terrori iam Alexander esset, maxime Antipatro, 
qui et missis nuntiis, occultum foedus cum Aetolis 
iniit; nam hi Alexandrum ob excidium Oeniadarum metuebant : 
quo is audito non Oeniadarum liberos, sed se ab 
Aetolis supplicium sumpturum affirmauerat.

[50] L. Haec paullo post Cliti caedes subsecuta est, quod facinus, 
si quis id nude audiat, quam Philotae interitus potest 
uideri crudelius ; qui causam etiam tempusque rei considerant, 
non sponte regis, sed infortunio quodam perpetratum, 
fatoque Cliti iram et ebrietatem Alexandri ansam praebuisse 
animaduertent. Res ita acta est. (2) Venere quidam 
Alexandro poma Graeca a mari apportantes, quorum 
maturitatem ac elegantiam miratus rex, Clitum accersi 
iussit, ostensurus ei, partemque eorum daturus. Clitus 
tum forte sacris operabatur ; iisque relictis statim ad regcm 
contendit, tribus ouibus, de quibus iam immolauerat, eum 
sequentibus. Alexander rem perceptam cum uatibus 
Aristandro et Cleomanti Lacone communicauit ; qui quum 
dirum esse signum dicerent, statim pro Clito iussit sacrificia 
expiatoria peragi. Nam et ipse nudiustertius insomnium 
uiderat horrendum, Clitum una cum Parmenionis filiis 
sedere nigris cum uestibus, omnesque eos mortuos 
esse. Non continuo tamen perfecit Clitus sacrificium 
placatorium, sed statim ad coenam uenit, quum rex Castori 
et Polluci litasset. (3) Compotatione autem alacri 
facta, Pranichi cuiusdam, aut ut nonnulli dicunt Pierionis, 
carmina recitata sunt in duces qui nuper a barbaris uicti 
fuissent, risus et ignominiae causa conscripta. Senioribus indignantibus 
atque poetam et cantorem crininantibus, Alexandro 
autem et aequalibus cum uoluptate audientibus, utque 
pergeret, iubentibus; Clitus iam uino captus, homo natura ira 
promptus et contumax, aegre id tulit, indignum esse inquiens 
quod inter barbaros et hostes exagitentur Macedones, qui 
deridentibus eos longe fuerint praestantiores, tametsi infortunium 
passi. Ad haec Alexandro Clitum sibi patrocinantem 
infortunii nomen praetexere timiditati dicente, assurgens 
Clitus : Haec quidem, inquit, timiditas te, diis nate, 
iam Spithridatis gladio tergum praebentem seruauit, Macedonunque 
sanguine tu hisque uuhneribus eo prouectus 
es, ut abdicato Philippo Ammonem tibi patrem asciscas.

[51] LI. Irritatus his Alexander : Haeccine tu, ait, sceleste, 
identidem de nobis praedicans et Macedones ad seditionem 
sollicitans, perpetuo gauisurum te putas? Imo, respondit 
Clitus, ne nunc quidem gaudemus, Alexander, hos laborum 
fructus percipientes, beatosque prae nobis eos ducimus
qui mortem prius obierunt, quam Medicis caedi fascibus
Macedonas, nosque ut ad regem adire liceat a Persis impetrare 
cernerent. (2) Haec eo libere dicente, sociisque 
Alexandri contra insurgentibus eumque conuiciis impetentibus, 
seniores compescere tumultum conati sunt. 
Alexander autem ad Xenodochum Cardianum Artemium
que Colophonium conuersus : Non uidentur, inquit, uobis 
Graeci inter Macedones, ueluti semidei inter belluas, obuerssari? 
(3) Clito autem non remittente, sed Alexandrum dicere 
in medium quae uellet iubente, aut non inuitare ad 
coenam liberos apertique oris homines, sed inter barbaros 
uiuere et mancipia, ad adorandam Persicam zonam candidumque
amiculum eius parata ; non ita amplius irae continens 
Alexander, malo, quod iuxta iacebat, correpto eum petiit 
percussitque et simul ensem quaesiuit. Quem quum mature 
subtraxisset unus de stipatoribus Aristophanes, reliqui 
autem eum retinerent ac deprecarentur, exsiliens Macedonica 
lingua regiam cohortem inuocauit (quod magni erat 
tumultus signum) classicumque canere iussit et tubicinem 
cunctantem pugnis cecidit; cuius quidem magna postea 
laus fuit, quod solus futuro in castris tumultui obstitisset. 
(3) Clitum nihil de contentione minuentem, amici magna 
labore coenaculo eiecerunt. Verum is per alias fores rursum 
intrauit, ferociter admodum contemptoque plane 
Alexandro, Euripidis hos de Andromacha tragoedia uersus recitans :
"Quam comparatum inique id est in Graecia".
Ibi demum Alexander stipatorum cuidam erepta lancea, 
Clitum sibi occurrentem obducentemque iam ostii uelum
ea traiicit; isque cum gemitu et fremitu corruit. Statim
uero ira Alexandri cecidit et ad sanam mentem reuersus, 
quum amicos astare uideret, hastam ex corpore interfecti 
Cliti rapuit, quumque eam iugulo intentaret, a stipatoribus 
prohibitus est, qui manus eius continuerunt, ipsumque 
ui in cubiculum pertraxerunt.

[52] LII. Totam eam noctem lacrimando misere exegit, postridie 
clamando et lugendo fessus, grauia ducens suspiria 
malus iacuit; itaque amici eius silentio solliciti, ui in cubiculum 
intrauerunt. Horum ille sermones non admisit, 
Aristandro uate ipsum insomnii quod de Clito habuerat, 
admonente, atque ut ita fieret in fatis iampridem fuisse affirmante, 
uisus est nonnihil moueri. (2) Itaque adductus est 
ad eum Callisthenes philosophus, Aristotelis propinquus, et 
Anaxarchus Abderita. Ille placido sermone ciuiliter conatus 
est eum a dolore abducere, uerborum ambagibus se 
insinuans offensasque declinans, Anaxarchus autem peculiarem
iam inde ab initio philosophandi rationem secutus, 
ita ut superbe fastidire sodalium suorum rationem uideretur, 
simul atque ingressus est, exclamauit : En tibi Alexandrum, 
quem uniuersus terrarum orbis suspicit! ut iacet 
mancipii in morem, flens, hominumque legem et reprehensionem 
timens, quibus ipse debebat iuris regula et finis esse, 
si quidem hoc consilium uicit et praeualuit ut imperet, non 
ut inani opinione uictus seruiat. Nescis, aiebat, Iustitiam 
et Themin assidere Ioui, ut quicquid rex facit, id iustum 
fasque sit? (3) Hoc sermone Anaxarchus dolorem quidem 
Alexandri minuit, leuiorem tamen multo iniustioremque 
redegit, seque ei mirifice gratum effecit, Callisthenis consuetudini 
propter austeritatem iam ante minus iucundae 
inuidia maiori conflata. (4) Ferunt aliquando inter coenandum
orta de temperie coeli et tempestatum uicibus disputatione, 
Callisthenem eorum opinionem probasse, qui 
Asiam Graecia frigidiorem censent et Anaxarcho contentiose 
repugnanti dixisse : Atqui necesse est te idem nobiscum 
fateri : qui quum in Graecia palliolo hiemem sustinueris, hic 
tribus tapetibus tectus iaces. Auxit hoc dictum odium 
aduersus ipsum Anaxarchi.

[53] LIII. Reliquis autem sophistis et adulatoribus inuisu 
erat Callisthenes, colebatur uero a iunioribus propter orationem, 
neque minus senioribus placebat ob modestiam grauitatemque 
uitae, quam sua contentus sorte tolerabat, ita ut 
confirmaret suae peregrinationis causam, quam proferebat, 
nimirum se ut patriam instauraret ciuesque reduceret, ad 
Alexandrum abiisse. Sed quum gloriae ipsius inuidebatur, 
tum ipse quasdam calumniandi occasiones inimicis praebuit, 
uocatus ad coenam plerumque recusans, aut si uenisset, 
grauitate uultus et silentio indicans ea quae agerentur sibi 
non probari, ita ut Alexander quoque de eo dixerit,
Sapientem ego odi, qui sibi ipsi non sapit.

(2) Traditum est litteris, quondam frequenti in conuiuio 
iussum inter pocula Macedonum laudes dicere Callisthenem, 
tanta facundia de proposita re disseruisse, ut assurrexerint, 
plausuque dato serta in eum coniecerint. Alexandrum 
uero dixisse : Recte ab Euripide pronuntiatum,
Quum disserendi pulcra datur occasio,
Non est magni laboris res, bene dicere :
quin potius ostentandae facundiae causa uituperaret Macedones, 
ut uitiorum suorum moniti, ea emendarent. Ibi 
eum retractantem, quae prius dixisset, multa libere in Macedones 
locutum, Graecorumque dissidia causam fuisse 
incrementorum et potentiae Philippi pronuntiasset, addito carmine,
Pessimus ad summos etiam conscendit honores,
Quum res dissidiis et seditione laborant.
Eo dicto ingentia Macedonum in se odia concitasse fertur, et
Alexandrum dixisse : Non facundiae Callisthenes, sed maleuolentiae 
suae documentum Macedonibus praebuit.

[54] LIV. Haec Stroebum Callisthenis anagnostam Aristoteli 
narrasse Hermippus ait , additque Callisthenem, quum animum 
regis a se abalienatum sentiret, discedentem ei bis terue dixisse,
Te quoque Patroclus praestantior occidit olim,
Quare haud ab re dictum ab Aristotele uidetur, Callisthenem 
esse quidem pereloquentem, sed mente carere. Adorationem 
autem regis summo conatu, utque philosophum 
decuit, amolitus solusque palam ea locutus, quae optimus 
quisque et maximus natu Macedonum occulta indignatione 
mussabat, magno Graecos, maiori Alexandrum dedecore 
liberauit, sibi uero ipsi perniciem conciliauit, quod ui magis 
quam persuadendo regem ab eo proposito detraxisse putabatur. 
(2) Chares Mitylenaeus Alexandrum narrat in 
conuiuio quum bibisset, pateram cuidam amicorum porrexisse, 
eum accepisse et ad focum astitisse; quumque bibisset,
primum adorasse regem, deinde osculum dedisse, atque 
ita accubuisse; hoc omnes deinceps imitatos; Callisthenem 
uero accepta patera, rege non attendente, sed cum Hephaestione 
colloquente, bibisse et ad regem osculandi causa 
accessisse, Demetrio autem cui Phidonis cognomentum 
fuit, regem monente, ne osculum ei praeberet, quod solius 
omnium non adorasset, ita Alexandrum ab osculo se retraxisse, 
Callisthenem uero magna uoce dixisse : Unius 
itaque osculi iactura facta abeo.

[55] LV. Hac animorum abalienatione orta, primum Hephaestioni 
creditum est : Callisthenem secum pactum de adorando 
rege et fefellisse fidem dicenti; deinde Lysimachi et 
Hagnones eum adorti, circumire sophistam aiebant magnos 
ducentem spiritus, ueluti tyrannidem si demolitus esset, 
concursum ad eum adolescentulorum esse, ab iis eum ueluti 
qui unus inter tot hominum millia liber esset, coli. 
(2) Quo factum est, ut Hermolai in Alexandrum detectis insidiis, 
haud absimilia ueri crimina obiicere uiderentur, qui 
Callisthenem deferebant, cuidam quaerenti quanam ratione 
celeberrimus homo fieri posset, respondisse : Si illustrissimum
interficeret; Hermolaum autem quum ad facinus adhortaretur, 
monuisse ne aureum lectum metueret, sed meminisset 
se ad morbis et uulneribus obnoxium hominem 
adire. (3) Tametsi nemo ex Hermolai sociis ne extrema 
quidem passus Callisthenem reum appellauit; quin et 
Alexander statim Cratero, Attalo et Alcetae scribens, 
pueros ait in tormentis confessos, se solos, nullo alio conscio, 
id facinus molitos. Post tamen ad Antipatrum scribens, 
Callisthenem quoque accusat, his uerbis : Pueros 
Macedones lapidibus obruerunt, sophistam ipse puniam et 
eos qui eum miserunt, et hos, qui insidiatores meos urbibus 
receperunt. Quibus uerbis palam in Aristotelem iram
suam aperuit, apud quem ob propinquitatem educatus 
fuerat Callisthenes, natus Herone Aristotelis consobrina. (4) 
Quidam suspensum ab Alexandro Callisthenem decessisse 
perhibent, quidam in compedibus morbo afflictum, Chares 
septem menses in uinculis seruatum, ut in concilio praesente 
Aristotele iudicaretur, quibus uero diebus Alexander 
apud Indos {in Mallis Oxydracis} uulneratus fuit, mortuum 
ait pediculari morbo, quum admodum esset obesus.

[56] LVI. Verum haec aliquanto post acta sunt. Ceterum 
Demaratus Corinthius ingrauescente iam aetate, studii 
tamen sui ostentandi causa ad Alexandrum profectus est, 
quumque eum uidisset, magna uoluptate priuatos esse Graecos 
dixit, qui ante mortui essent, quam sedentem in solio 
Darii Alexandrum uiderent. Neque tamen alios ille regiae 
beneuolentiae fructus tulit, quam quod propter ualetudinem 
mortuus, magnifice sepultus, tumulumque ei magno 
ambitu et octoginta cubitorum altitudine milites exstruxerunt, 
reliquiae quadrigis splendide exornatis ad mare deuectae sunt.

[57] LVII. Transiturus in Indiam Alexander quum pree multitudine 
spoliorum grauem iam uideret tardumque exercitum, 
instructis summo mane curribus, primum suis sociorumque 
impedimentis ignem iniecit, identique deinde reliquos facere 
Macedonas iussit. Apparuit autem consilium difficilius 
atque periculosius quam ipsa combustio. Nam paucis 
admodum doluit, plerique sublato clamore, ueluti furore 
quodam diuino correpti quae usibus essent necessaria petentibus 
distribuerunt, superuacanea ipsi combusserunt, 
eoque facto alacritatem Alexandri magnopere auxerunt. 
(2) Atque is iam terribilis quoque erat, et delinquentibus 
inexorabilem sese praebebat, quippe et Menandrum, unum 
de suis familiaribus, manere in castello, cui praesidio erat 
impositus, nolentem interfecit, et ex barbaris qui rebellauerant 
Orsodatem ipso sagittis confixit. (3) Quum autem 
ouis agnum peperisset, qui in capite figuram et colorem 
tiarae et ex utraque eius parte testiculos haberet, abominatus 
id prodigium, a Babyloniis, quos eius rei causa ex 
more quodam secum habebat, expiatus est, ad amicos etiam 
dixit, se non sui, uerum ipsorum causa perturbatum esse, 
ne ipso defuncto summum rerum ad ignobilem et imbellem 
aliquem hominem fatum deuolueret. (4) Sed hunc eius 
moerorem aliud laetius ostentum sustulit. Etenim Proxenus 
Macedo, stratoribus regiis praefectus, quum tentorio regis 
locum foderet iuxta Oxum fluuium, fontem liquoris pinguis 
aperuit; cuius quum summum esset haustum, purum 
deinde et perlucidum oleum scaturiit, neque odore quicquam 
neque gustu ab oleo, neque nitore etiam et pinguedine 
differens, et uero nullae sunt in ista regione oleae
Oxum autem mollissimam habere aquam memorant, adeo 
ut lauantibus cutim pinguedine quadam inungat. Equidem 
Alexandrum mirifice eo ostento delectatum ex epistola 
eius ad Antipatrum constat, in qua hoc inter diuinitus sibi 
facta indicia cum praecipuis numerat. Vates gloriosam 
quidem, sed iuxta laboriosam difficilemque expeditionem 
designari responderunt; nam oleum a deo hominibus laborum 
remedium datum esse.

[58] LVIII. Et grauia sane in proeliis pericula subiuit, et grauissima 
uulnera accepit, maximam autem perniciem 
exercitui inopia rerum necessariarum et intemperies coeli 
attulit. Verum ipse audacia fortunam, uiresque uirtute 
superare contendens, nihil audentibus inexpugnabile, nihil 
satis munitum aduersus animosos existimabat. (2) Narrant 
eum, quum Sisimithrae saxum inaccessum oppugnaret, 
militibus animis languentibus ex Oxyarte quaesiuisse, qualis 
esset ipsius Sisimithrae animus, quumque is eum timidissimum 
hominem affirmaret, Saxum, dixisse, expugnabile 
refers, quum qui id tenet, munitus non sit; territoque 
minis Sisimithra, petram eam occupasse. (3) Alteri aeque 
praerupto saxo quum ad oppugnandum iuniores Macedonum 
adhibuisset, eos exhortatus est et quendam Alexandrum nomine 
ita compellauit : Te strenuum esse uel ob nominis mecum 
communitatem conuenit; et quum iuuenis fortiter certans 
cecidisset, haud mediocriter doluit. (4) Ad oppugnandam 
Nysam aggredi cunctantibus Macedonibus, eo quod 
profundus eam fluuius allueret, fixo gressu : Cur, inquit , 
hominum ego deterrimus natare non didici? simulque 
arrepto scuto traiicere intendit. (5) Quum ad ipsum obsessarum 
urbium legati deprecatum accessissent, atque ipse 
forte tum receptui a proelio cecinisset, conspectus in armis 
absque ulla corporis cura, terrorem eis obiecit. Deinde
puluinari allato, maximum natu legatorum (Acuphis ei 
nomen erat) iussit ei insidere. Qui quum magnificentiam 
eius et humanitatem admiratus quaereret, quibusnam conditionibus 
amicos ipsos habere uellet : Si, inquit Alexander, 
tui te principem suum constituant, et ad me centum praestantissimos 
suorum uiros mittant ; ad quod ridens Acuphis, 
Atqui, ait, o rex, melius imperaturus sim, si pessimos, non 
optimos ad te mittam.

[59] LIX. Porro Taxiles Indiae sub se partem habuisse traditur 
AEgypto haud minorem et cum primis pabuli frugumque 
fertilem. Homo ipse sapiens fuit, et quum salutasset Alexandrum, 
ita allocutus est : Quid nobis, o Alexander, bello 
inuicem pugnaque opus est , si neque aquam nobis neque 
uictum necessarium ereptum uenis, quae sola hominibus 
cordatis pugnandi necessitatem imponunt ? Ceteris seu opibus 
seu diuitiis si te praesto, paratus sum tibi bene facere; 
sin iis te inferior sum, affectus beneficio gratias agere non
recuso. (2) Gratum hoc Alexandro fuit, dataque dextra :
An tu existimas, inquit, nostro hoc congressu amicitiaeque 
iunctione certamen omne exclusum? Sed nihil agis. Ego 
enim tecum beneficiis certabo, ne bonitate me uincas.
Multis inde acceptis donis, quum plura dedisset, ad extremum 
mille pecuniae talenta ei propinauit; quod factum 
grauissime amicis doluit, barbarorum autem multorum 
fauorem Alexandro conciliauit. (3) Indorum bellicosissimi 
stipendia merentes per orbes circumibant easque summa ui 
tuebantur Alexandroque plurimum incommodabant; hos 
Alexander, pacto secum inito, ex orbe quadam discedentes 
in itinere adortus uniuersos interfecit. Quod eius facinus 
ceteris rebus iuste et regi conuenienter gestis quasi maculam 
inussit. Haud pauciores ei molestias etiam philosophi 
exhibebant, reges qui se ei dedidissent culpantes, liberos
que populos ad defectionem trahentes; itaque horum multos 
suspendio affecit.

[60] LX. Rem cum Poro gestam ipse in epistolis retulit. Inter 
Alexandri et Pori castra Hydaspes fluebat. Elephantos 
Porus semper fluuio oppositos instruebat ad prohibendum 
transitu hostem. Alexander singulis noctibus strepitu et 
tumultu in castris excitato, suos, ne metuerent barbaros, 
adsuefaciebat, nactus autem noctem hibernam luna non 
fulgente, cum parte peditum et robore equitum longe ab 
hoste progressus ad insulam quandam haud magnum traiecit. 
(2) Ibi quum ingens imber effunderetur, atque crebri turbines 
et fulmina in exercitum ingruerent, quosdam suorum 
perire et conflagrare fulminibus cernens, ab insula ad ulteriorem 
ripam contendit. Asper autem Hydaspes et ob tempestatem 
turgidus alueum magnum perruperat, eoque plurimum 
aquae ferebatur, ita ut mediam terram tenere non 
constanter potuerit Alexander, lubricam quippe et undis 
cinctam. Ibi eum Onesicritus scribit dixisse : Creditisne, 
o Athenienses, quantum periculi sustineam hic, ut a uobis 
praedicer? Macedones (ita enim Alexander scriptum reliquit) 
omissis ratibus cum armis eluuiem illam superauerunt, 
ad mamillas usque madefacti. Inde cum equitatu stadia 
uiginti a peditibus processit, ratus fore ut, si hostes equitatu 
occurrerent, facile uinceret; sin phalangem mouerent, satis 
mature ipsum sui pedites assequerentur; et alterum horum 
euentus probauit. Mille enim equites ac sexaginta currus 
obuiam sibi factos fudit, curribusque est potitus omnibus, 
equites quadringentos interfecit. (3) Porus quum traiecisse 
ipsum Alexandrum sensit, uniuersas contra eum copias 
adduxit, quibusdam modo adarcendos transitu Macedones 
relictis, metuens uero Alexander elephantos et hostium
multitudinem, ipse in laeuum cornu impetum fecit, Coenum 
dextrum adoriri iussit. Utrimque autem cedente cornu, 
qui pellebantur ad elephantos subinde se receperunt, atque 
ibi agmen coegerunt, ita ut iam pugna commixta, uix 
tandem octaua hora animos Indi desponderint. Haec sunt 
quae ipse proelii auctor in epistola eo de proelio scribit. 
(4) Plerique uno ore scriptores affirmant, Porum cubitorum
quattuor et palmi longitudine fuisse, equitemque corporis 
magnitudine elephanto respondisse. Maximus is omnium 
fuit et ingenio praeditus admirabili, qui mirificam regis 
curam gereret; nam et pro incolumi eo acriter pugnauit, 
obuios quosque proruens, et quum eum iaculis uulneribusque 
confectum cerneret, ne collaberetur, in genua placide subsidens 
singulatim spicula proboscide ex corpore eius extraxit. 
(5) Porus captus, quum eum Alexander interrogasset, 
quomodo tractari se cuperet : Regaliter, respondit; 
iterumque percontanti, anne praeterea aliquid : In uoce 
Regaliter omnia inesse dixit. Itaque eum Alexander non 
modo eius quod tenuerat regni satrapam reliquit, sed et 
liberos Indos subactos ei subdidit; horum ditio quindecim 
gentes, urbium memorabilium quinque millia, pagorum 
ingentem numerum complectitur. Aliam regionem triplam 
huius Philippo cuidam ex amicis gubernandam dedit.

[61] LXI. Ex pugna contra Porum Bucephalus quoque, non 
statim, sed ut plerique ferunt, postea e uulneribus, quum 
curaretur, obiit ; Onesicritus aetate confectum exspirasse ait, 
mortuum enim tricenarium. Grauiter eius obitum Alexander 
tulit perinde ac si familiarium aliquem, aut amicorum 
amisisset; ideo et urbem eius nomine Bucephaliam iuxta 
Hydaspem condidit. Sotion se ex Potamone Lesbio audisse 
scribit, Alexandrum canis etiam Peritae, quem a se 
educatum sibique carum amisisset, nomine urbem posuisse.

[62] LXII. Ceterum proelium aduersus Porum Macedonas 
languidiores reddidit et a petendo ulteriorem Indiam auertit. 
Quum enim hunc uiginti peditum, duobus equitum millibus 
occurrentem magno cum labore superassent, Alexandro 
Gangem transire contendenti summopere repugnarunt. 
Inaudierant enim latitudinem eius triginta duorum esse stadiorum, 
altitudinem ulnarum centum, ripam ulteriorem 
armorum, equorum elephantorumque occultari copiis. 
Siquidem rumor erat Gandaritarum et Praesiorum reges ibi 
cum octoginta equitum, ducentis peditum, octo curruum, 
sex ad bellum instructorum elephantorum millibus consedisse. 
Neque inflatius haec referebantur. Nam Androcottus, 
qui paullo post regnum ibi tenuit, quingentos 
elephantos Seleuco donauit, Indiamque uniuersam circumductis 
sexcentis armatorum millibus subiugauit. (2) Initio
igitur Alexander prae moestitia et ira se ipsum in tentorio 
inclusit, ibique decubuit, ingratas omnes res hactenus gestas 
habens nisi Gangem transiisset, uictumque se palam 
fateri existimans, si ita retro abiisset. Victus tandem et 
amicorum opportunis cohortationibus et militum foribus 
assistentium et deprecantium eiulatu ac clamoribus, castra 
inde mouit, multas gloriae causa fallacias machinatus. Nam 
et arma solito maiora et equorum praesepia et fraena usitatis 
grauiora parauit, quae sparsim ibi discedens reliquit. 
Posuit etiam aras diis, quas etiamnum Praesiorum reges ubi 
transeunt, uenerantur et ibi Graeco ritu sacrificant. (3) 
Androcottus autem puer admodum Alexandrum uidit, ferturque 
saepe postmodo dixisse : Minimum abfuisse quin 
Alexander rerum potiretur, rege ob improbitatem et ignobilitatem 
suis inuiso et contempto.

[63] LXIII. Inde ad uisendum Oceanum, Alexander animum 
applicauit multisque nauibus remigio instructis, multis 
ratibus compactis, paulatim ad eum fluuiis subuectus est. 
Nauigatio autem ea non otiosa belliue expers fuit, sed 
urbes in transitu oppugnans, in terramque egrediens in 
potestatem redigebat. (2) Apud Mallos, quam gentem 
Indorum bellicosissimam tradunt, paullum abfuit quin 
occideretur. Quum enim iaculis homines de muro profligasset 
primusque admota scala in murum euasisset, scala 
fracta et barbaris apud murum subsistentibus, iaculaque 
contra eum in sublimi stantem torquentibus, ut aderant 
ipsi suorum admodum pauci, in medios hostes desiliuit, 
bonaque fortuna in pedes redus constitit. (3) Hic quum 
arma concussisset, fulgorem aliquem et spectrum ante 
corpus eius ferri existimantes, initio diffugerunt; mox 
cum duobus modo stipatoribus adesse cernentes accurrerunt, 
aliique cominus eum gladiis et hastis per arma adactis consauciarunt, 
defendentem sese, quidam modico spatio remotus 
tanta ui sagittam arcu in eum emisit, ut thorace 
perrupto ea in ossibus circum mamillam infigeretur. Quum 
uim huius ictus sustinere non posset et corpus labasceret, 
accurrit auctor uulneris cum stricto barbarico ense. Peucestas 
autem et Limnaeus ante regem constiterunt et uterque 
grauiter sauciatus est, ita ut Limnaeus perierit; barbarum 
Alexander obtruncauit. (4) Sed acceptis multis 
uulneribus ac tandem ceruicem fuste ictus, muro corpus 
acclinauit, ad hostes respiciens. Interim Macedones circumfusi, 
abreptum ad tabernaculum retulerunt, sensu iam
orbatum. Statim per castra rumor uagatus est, mortuum 
esse regem. Difficulter magnoque cum labore lignum sagittae 
abscisum thoraxque detractus est. Cuspis tres digitos 
lata, longa quattuor, sub ummm ossium hamo ita subiuerat,
ut exscindenda fuerit. Itaque tantum animi deliquium 
Alexandro, dum exsecaretur ea, obortum est, ut morti
fuerit proximus. Rediit tamen ad se, et mortis periculum 
superauit. (5) Nondum plane recuperatis uiribus (etenim 
per haud exiguum tempus diaeta curari opus habuit), 
desiderio sui uidendi tumultuari foris Macedones audiens, 
ueste sumpta ad eos exiuit, sacrisque factis rediit. Inde
auectus multas in transitu magnas urbes, multum regionis subegit.

[64] LXIV. Ex Gymnosophistis, qui Sabbae deficiendi auctores 
fuerant et plurima mala Macedonibus parauerant, decem 
quum cepisset, qui arguti in respondendo succincteque 
explicanda quaestione essent, quaestiones eis ambiguas proposuit, 
qui primus non recte dissoluisset quod interrogabatur, 
eum se et reliquos ita deinceps ordine interfecturum 
minitans, iudiciumque ea de re uni de natu maximis 
committens. (2) Primus pluresne uiuos esse an mortuos 
putaret interrogatus : uiuos respondit ; mortuos enim non 
amplius esse. Alter, marene an terra maiores aleret bestias. 
Terra, inquit; eius enim pars est mare. Tertius, 
quod animantium esset callidissimum : Id, ait, quod ab 
homine nondum est cognitum. Quartus, qua ratione 
Sabbae defectionem persuasisset : Ut, inquit, aut bene 
uiueret, aut honeste moreretur. Quintus, diemne an noctem 
prius exstitisse arbitraretur : Dies, ait, uno die prior 
fuit; et mirante responsionem rege addidit, necessario 
quaestionibus ambiguis propositis, obscuras etiam fieri responsiones. 
Sextus, qua ratione aliquis efficere posset, ut 
maxime diligeretur : Si, inquit, optimus sit, neque tamen 
terribilis. Septimus, quonam pacto aliquis ex homine fieri 
posset deus, respondit, Si quid faciat, quod homo facere 
nequeat. Octauus, morsne an uita sit robustior : uitam 
dixit, ut quae tot mala perferat. Ultimi, quum percontaretur 
Alexander quousque homini commode uiuendum 
putaret, responsio fuit : Tantisper, dum mortem non putaret 
uita potiorem. (3) Conuersus inde rex ad iudicem, 
sententiam ferre iussit; quumque is unum alio deterius respondisse 
pronuntiaret : Ergo, inquit, tibi primo moriendum 
est ita iudicanti. Nequaquam, ait ille, si quidem, 
o rex tibi constes, qui eum te interfecturum primo loco dixeris, 
qui omnium pessime respondisset.

[65] LXV. Hos quidem donatos dimisit. Onesicritum uero 
ad eos Gymnosophistas, qui celebri fama in otio uiuebant, 
misit petitum, ut ad se uenirent. Onesicritus philosophus 
erat, Diogenis Cynici aliquando sectator. Is refert Calanum 
contumeliose admodum et aspere sibi mandasse, ut uestimento 
posito nudus ipsum audiret; alioquin non esse cum 
ipso collocuturum, ne si ab ipso quidem Ioue missus fuisset. 
Dandamin autem mansuetiorem se praebuisse, et quum 
de Socrate Pythagoraque ac Diogene sermonem accepisset,
dixisse, uideri sibi istos uiros bono fuisse ingenio praeditos, 
sed nimia legum uerecundia uixisse. Alii Dandamin aliud 
nihil, nisi hoc unum dixisse tradunt : Cur tam longo itinere 
Alexander huc uenit? (2) Calano tamen Taxiles persuasit 
ut ad Alexandrum iret. Sphinge ei nomen fuit, sed quod 
congressos secum Indica uoce g-kale (id est, salue) compellaret, 
a Graecis Calanus est dictus. Hunc ferunt Alexandro 
imaginem regni proposuisse. Corium scilicet probe siccatum 
et aridum in medium proposuisse, eiusque extremum 
calcasse, eo factum ut hoc uno loco presso ceterae partes 
se erigerent. Quumque per orbem circumiens et pedibus 
stringens in omni parte hoc euenire monstrasset, medio 
tandem corio institisse, ita omnes partes subsedisse. Iudicauit 
autem hoc exemplo, medias maxime partes regni 
tenendas, neque procul aberrandum Alexandro.

[66] LXVI. Enimuero septem menses impensi sunt isti per 
flumina in Oceanum subuectioni. Hinc nauibus ingressus ad 
insulam uenit, quam ipse Scillustin, ceteri Psiltucin nominarunt. 
Hic egressus sacra diis fecit, marisque eius et orae 
quantum eius fieri potuit, naturam contemplatus, deos 
precatus est, ne quis post ipsum homo fines istius expeditionis 
excederet. (2) Inde rediens classem ita Oceanum 
iussit circumuehi, uti Indiae oram a dextra haberet, eique 
ducem Nearchum, gubernatorum principem Onesicritum 
praefecit. Ipse pedestri itinere per Oritas profectus in extremam 
difficultatem incidit, tantamque hominum multitudinem 
deperdidit, ut bellicarum copiarum ne quadrantem 
quidem ex India reduxerit. (3) Et quidem centum uiginti 
peditum, ad quindecim equitum millia secum habuerat. 
Enimuero graues morbi, uictus prauus, aestus in summa 
siccitate multos, plurimos fames perdidit, regionem incultam 
peragrantes hominum miseram uitam tolerantium et 
qui paucas tantum atque uiles habebant oues, quarum ob 
marinorum piscium esum foetida esset ciboque incommoda 
caro. Hanc quum sexaginta dierum spatio aegre transiuisset, 
simul ut in Gedrosiam peruenit, commeatum a proximis 
satrapis et regibus affatim paratum inuenit.

[67] LXVII. Ibi refecto exercitu, septem diebus comessando 
per Carmaniam transiit. Ipsum cum sociis super machina in 
sublimi et insigni tabulato constructa noctes diesque potantem 
octo equi lento gressu portabant; sequebantur permulti 
currus, uelis alii purpureis et picturatis, alii recentibus 
subinde et uiridibus obumbrati frondibus, quibus reliqui 
socii et duces coronati et potantes uehebantur. (2) Parmam 
autem, galeam, aut sarissam nullam uidisses, sed
uniuerso itinere milites uinum ex cadis atque crateribus 
magnis haurientes pateris, scyphis ac thericleis, inuicemque 
sibi quum in itinere faciendo, tum corporibus reclinatis ad
quietem propinantes. Omnia autem fistularum, tibiarum, 
carminum et cantilenarum sonitu, mulierumque bacchationibus 
perstrepebant et incompositum uagumque iter 
facientibus {inter pocula} subibat orgia Bacchi per lasciuiam 
simulare, tanquam praesente et pompam eam ducente 
deo. (3) Postquam in regiam Gedrosiae peruenit Alexander, 
iterum festos agens dies exercitum recreauit. Ferunt 
eum tumulentum chororum certamina spectasse, Bagoam 
amasium ipsius chorus ducentem uictoria potitum, utque 
erat ornatus, medio theatro transisse et ad regem aggressum 
iuxta consedisse. Macedones quum id cernerent, plausum 
dedisse, neque uociferandi ut eum rex oscularetur finem 
ante fecisse, quam Bagoae amplexum is osculumque tulisset.

[68] LXVIII. Huc ad eum quum peruenisset Nearchus, delectatus 
nauigationis eius narratione, statuit ipse magna cum 
classe secundo Euphrate in Oceanum deuehi, atque inde 
iuxta Arabiam et Africam facta nauigatione, per columnas 
Herculis in mare Mediterraneum intrare. Itaque apud Thapsacum 
omnis generis nauigia compingi et undique nautae 
gubernatoresque conduci coepti. (2) At molestia expeditionis 
in superioribus prouinciis suscepta et uulnus in proelio 
cum Mallis acceptum ingensque quae ferebantur strages 
exercitus, ex ambigua de eius salute nunciorum fide, subditos 
ad rebellionem pellexerat, ducibusque et satrapis 
multa iniuste, insolenter atque ex cupiditatibus agendi ausam 
praebuerat, et iam undique res fluctuabant atque defectionem 
spectabant. Quando Olympias etiam et Cleopatra 
mota aduersus Antipatrum seditione, ita inter se 
imperium partitae erant, ut illa Epirum, haec Macedoniam 
teneret. Qua re ad Alexandrum perlata, rectius consuluisse 
sibi matrem dixit, quod Macedones mulieris regnum 
nequaquam essent perpessuri. (3) His motibus impulsus 
Nearchum rursus ad mare dimisit, consilio oram totam bellis 
implendi. Ipse ex superiori Asia degressus poenas de malis 
praefectis sumpsit, Oxyartemque unum de Abuleti liberis 
sarissa confodit. Abuletus nihil rerum necessariarum apparauerat; 
tria millia modo talentorum pecuniae ipsi attulerat. 
Alexander id argentum equis proponi iussit, quumque 
ii non gustarent : Quid ergo, inquit, nobis tuus apparatus 
prodest? Abuletumque in carcerem coniecit.

[69] LXIX. In Persis primum pecuniam mulieribus distribuit. 
Nam mos regibus Persarum fuit, ut quoties in eam regionem 
uenissent, aureum singulis Persarum mulieribus diuiderent; 
ideoque ferunt quosdam reges raro, Ochum ne semel quidem 
uenisse, sed ob tenacitatem uoluntarium sibi a patria 
exsilium indixisse. (2) Deinde Cyri sepulcrum effossum 
offendens, auctorem facinoris Polymachum, minime quidem 
ignobilem hominem Pellaque oriundum, necauit. Inscriptionem 
quum legisset, Graecis quoque subscribi litteris 
iussit. Eius haec fuit sententia : �Quicunque ades mortalium, 
atque undecunque ueneris, (uenturum enim te scio), 
Cyrus ego sum, qui Persicum regnum constitui. Ne igitur 
tantillum mihi telluris inuideas, qua corpus meum obtegitur.� 
Haec res animum Alexandri maiorera in modum 
perturbauit, incertam rerum uicissitudinem reputantis. (3) 
Ibidem Calanus quum ex aluo modicum tempus laborasset, 
rogum sibi exstrui postulauit. Et ad hunc equo aduectus, 
quum se certis precibus consecrasset, primitiasque crinium 
iniecisset, ascendit, ac Macedones qui tum aderant salutans, 
hortatus est ut eam diem hilarem sumerent, ac cum 
rege compotarent, quem ipse paullo post Babylone esset uisurus. 
Haec locutus se reclinauit, uestibusque uelauit, 
neque igne appropinquante se commouit, sed eo quo recubuerat 
habitu seruato, more eius regionis sophistarum 
antiquo se ipsum sacrificauit. Hoc idem multis interiectis 
annis Indus quidam Caesaris assecla Athenis fecit, cuius 
hodie etiam ostenditur monumentum atque Indi sepulcrum dicitur.

[70] LXX. Digressus a rogo Alexander, multis amicorum et 
ducum conuocatis ad coenam, certamen poculorum coronamque 
ei qui plurimum meri ebibisset, proposuit. Eius 
uictor Promachus usque ad quattuor choas processit, ac uictoriae 
praemium nactus talentum, tres dies superuixit. Reliquorum 
compotorum quadraginta unum mortuos testatur 
Chares, oborto post ebrietatem uehementi frigore. (2) 
Nuptias amicorum Susis celebrans atque ipse filiam Darii 
Statiram ducens, praestantissimas ceteris suorum praestantissimis
coniunxit, ac Macedonibus qui iam ante nuptias 
peregerant, epulum sponsale egregium praebens (quum quidem 
nouem hominum millibus ad coenam inuitatis, unicuilibet 
aurea patera ad libandum data est), quum in reliquis 
admirabili est usus magnificentia, tum aes alienum 
de suo ipse creditoribus dissoluit, cuius summa impensae 
fuerunt nouem millia talentorum et octingenta septuaginta 
talenta. (3) Antigenem uero luscum, quod is se debere 
mentitus fuisset et fictitium creditorem ad mensam adduxisset, 
cui pecuniam redderet, deprehensum imposturae 
prae ira aula et imperio amouit. Praeclarus rebus bellicis 
fuit is Antigenes, iuuenisque adhuc, Philippo Perinthum 
oppugnante, quum sagitta catapulta acta oculum ictus esset, 
non ante passus fuit sibi telum a suis extrahi, quanquam 
instantibus, quam intra muros hostem ui repulisset. Itaque 
hanc ignominiam haud mediocriter ferenti, ueritus 
ne se ipsum prae moerore interficeret, rex gratiam delicti 
fecit, pecuniamque eam habere ipsum iussit.

[71] LXXI. Quum autem triginta ista puerorum millia, quos 
exercendos Graecaque disciplina instituendos reliquerat, 
non corporum modo uiribus et specie decora, sed et agilitate 
in exercitationibus ac uelocitate admirabili uti uideret, 
non leuem cepit uoluptatem, Macedonibus autem ea res 
tristitiam attulit atque sollicitudinem, ne in minori propterea 
apud regem essent pretio. Itaque quum is imbecillos Macedonum 
et membris mutilatos ad nauigationem dimitteret, 
contumeliam esse et circumscribi se reliqui dixerunt, quod 
eos homines, quorum in omnibus negotiis abusus esset corporibus, 
ignominiose nunc deponeret, patriisque et parentibus 
non quales accepisset redderet. Quin uniuersos potius 
Macedonas, ueluti inutiles, dimitteret, ac cum iuuenibus 
istis tripudiare in armis callentibus subigere mundum pergeret. 
(2) Haec stomachum Alexandro mouerunt grauibus
que eos conuiciis increpatos repulit, custodias Persis mandauit 
atque ex iis lictores et stipatores constituit. Macedones 
quum ab iis regem deduci, se cum dedecore esse reiectos 
uiderent, animos demiserunt, collocutique mutuo senserunt 
prae ira se et aemulatione prope insanire. (3) Tandem 
ad se reuersi unanimes ad tentorium regis accesserunt, 
inermes, unicaque singuli tunica amicti, ac cum clamore et 
eiulatu se regi dediderunt, statuendique de ipsis ut malis 
ingratisque potestatem detulerunt. Alexander tametsi mitigatus, 
non admisit eos tamen, toto biduo totidemque noctibus 
continenter astantes, dominumque eum suum lugubriter inuocantes. 
Tertia die progressus, quum miserabilem 
eorum et abiectum gestum uideret, aliquamdiu illacrimauit; 
inde mediocriter uerbis castigatos humaniter compellauit, 
militiaeque inutiles magnifice donatos dimisit, Antipatro 
etiam scribens, omnibus certaminibus ac spectaculis praecipuum 
eis in theatro locum assignare, coronatosque sedere 
iussit. Defunctorum etiam pupillis stipendia decreuit.

[72] LXXII. Postquam Ecbatana Mediae peruenit, negotiis 
necessariis confectis, theatro iterum et ludis uacauit, quam 
ad rem tria artificum millia ex Graecia ei missa uenerant. 
Forte tum iisdem diebus Hephaestio quum febricitaret, accuratam 
dietam, homo scilicet iuuenis et bellis assuetus, 
non ferens, Glauco medico ad theatrum digresso, prandens 
gallum assatum deuorauit, et ingens poculum uino plenum 
exhausit ; quo facto deterius habuit, neque multo post 
decessit. (2) Hunc casum immodice tulit Alexander. Illico 
luctus causa omnium equorum mulorumque iubas 
totondit et circumiacentibus urbibus propugnacula ademit, 
miserum illum medicum in crucem sustulit, atque
in castris tantisper tibiarum usum omnemque musicam inhibuit, 
dum ab Ammone oraculum allatum Hephaestioni 
honores et sacrificia tanquam heroi fieri iussit. Bello 
etiam ad leniendum dolorem usus, ueluti ad hominum uenationem 
exiuit, Cossaeamque gentem subegit, omnemque
occidione occidit. Haec iusta Hephaestionis dicta sunt. (3) 
Porro autem decem millia talentorum in tumulum eius atque 
exsequias impendere quum animum induxisset, artificio 
autem et ornatu apparatus impendium superare, maxime 
omnium artificum Stasicratem requisiuit, cuius in magnificentia 
et nouitate insolenti tentanda audaciam cognitam 
habebat. Quippe is ante etiam cum Alexandro congressus 
affirmauerat omnium montium Athon Thraciae aptissimum 
esse, qui in statuae humane formam fingeretur; itaque si 
iuberet sibi stabilissimum et illustrissimum fabricari ex illo
monte monumentum, se ita Athon efformaturum, uti sinistra 
manu urbem populosam contineret, dextra autem 
amuis in mare decurrentis copiosam aquam funderet. Quod 
quum Alexander tunc repudiasset, isto tempore multo absurdiora 
et sumptuosiora adbibitis artificibus instituebat atque machinabatur.

[73] LXXIII. Quum ad Babylonem procederet, Nearchus (is 
enim rursus ab Oceano per Euphraten subuectus redierat) 
retulit, quosdam Chaldaeos ad se uenisse, qui regem Alexandrum 
monere iuberent, ut Babylonem uitaret. Verum 
Alexander neglecta ea admonitione quum ad muros urbis iam 
accessisset, coruorum turbam uidit mutuo concertantium, 
seque inuicem rostris ferientium, ita ut nonnulli iuxta ipsum 
deciderent. (2) Indicio etiam delato, Apollodorum Babylonis 
praefectum de ipso exta consuluisse, Pythagoram haruspicem 
uocauit. Neque is factum infitiatus est, et interrogatus 
qualia fuissent exta, iecur sine capite apparuisse 
dixit, et Alexander, Papae, inquit, graue hoc ostentum ! 
Pythagoramque illaesum dimisit. (3) Interim grauiter ferens 
quod Nearcho non obtemperasset, plerumque extra 
Babylonem se continuit et circumnauigando Euphrate tempus 
traxit, multis eum prodigiis terrentibus. Etenim leonum 
qui alebantur maximum ac pulcherrimum asinus cicur 
aggressus calce impacta occiderat. Quum ipse unguendi 
causa uestibus se nudasset et pila luderet, adolescentes qui 
una ludebant, quum iam uestes essent recipiendae, hominem 
conspiciunt in solio sedentem, tacitum, amictuque et diademate 
regio indutum. Is interrogatus, quisnam esset, 
aliquamdiu uocem nullam edidit; uix tandem animo recepto, 
Dionysium se uocari respondit, genere Messenium esse, 
mari huc aduectum criminis cuiusdam causa, diu in uinculis 
habitum fuisse; modo Serapin ei astitisse, uincula soluisse, 
huc produxisse et mandasse, ut diademate et amictu regio 
sumpto tacitus ibi sederet.

[74] LXXIV. Hoc ut audiuit Alexander, istum quidem hominem 
iussu uatum e medio sustulit; ipse animo aeger, minus 
iam diis fidere, de amicis sinistra suspicari, praecipue autem 
ab Antipatro et eius filiis sibi metuere. Ex his Iolas pincernarum 
princeps erat, Cassander recens eo aduenerat. 
Hic quum barbaros quosdam genua coram rege flectere cerneret, 
Graeco nimirum more educatus, ac qui nihil tale 
prius uidisset, liberius risit. Alexander autem iratus, crinibus 
utraque manu arrepti caput parieti allisit. (2) Iterum 
aduersus Antipatri accusatores dicere aliquid cupientem 
Cassandrum reiiciens : Quid dicis? inquit; hosne homines 
nulla affectos iniuria calumniandi modo causa tantum iter 
fecisse? Quumque Cassander hoc ipsum calumniarum indicium 
responderet esse, quod tam procul ab iis unde possent 
redargui recessissent, risu sublato Alexander : Hae, ait, 
illae Aristotelis sunt argutiae, sed plorabitis uterque, si uel 
leui quenquam affeceritis iniuria. (3) Omnino autem grauis 
Alexandri metus animo Cassandri penitusque insedit, 
adeo ut multo post tempore, quum iam Macedonibus imperaret 
Graeciamque sua in potestate haberet, Delphis ambulans 
statuasque spectans, uisa forte Alexandri imagine subito 
perculsus toto horruerit tremueritque corpore, eaque ad 
filius imaginis conspectum orta animi aestuatio uix sedari potuerit.

[75] LXXV. Ceterum Alexander postquam semel animus religione 
obstrictus fuit timore atque perturbatione discruciatus, 
etiam leuissima quaeque et a communi consuetudine 
utcunque aliena in prodigium traxit; itaque sacrificantium, 
expiantium, uaticinantium plena erat regia. Etenim ut 
perniciosa est incredulitas et contemptus signorum diuinitus 
oblatorum, ita superstitio etiam noxia est, quae tum 
aquae instar ad subsidentia delabentis, animum Alexandri 
trepidum stolida timiditate complebat. (2) Enimuero oraculis 
de Hephaestione allatis finito luctu, rursum sacrificiis 
et compotationibus se dedit. Quum autem splendido conuiuio 
Nearchum accepisset, ac pro more suo a coena lotus cubitum 
ire uellet, a Medio exoratus est, ut ad eum comessatum 
iret ; ibi quum insequentem diem totum potando exegisset, 
febricitare coepit. Quae enim de epoto Herculis 
scypho, utque repente tanto correptus sit dolore ac si 
hasta dorsum esset transuerberatus, a nonnullis scribuntur, 
ea ficta sunt ab iis, qui grandi ueluti fabulae exitum tragicum 
et miserabilem attexendum putauerunt. Aristobulus 
eum febri saeua laborantem, quum uehementer sitiret, uinum 
bibisse scribit, inde in phrenesin incidisse ac mortuum 
postrema Daesii mensis die.

[76] LXXVI. De morbo eius ita est in diariis perscriptum :
octauo decimo Daesii die dormiit in balneo propter febrim, 
postridie in cubiculum rediit et cum Medio talis ludendo 
diem consumpsit ; uesperi quum lauisset et diis sacra fecisset, 
sumpto auidius cibo nocte febricitauit. Vicesimo eius mensis 
die lauit, iterum diis solitum sacrificium peregit, inque 
balneo recumbens, Nearcho nauigationem suam et de 
Oceano narranti uacauit. Vicesimo primo die cum idem 
fecisset, aucto aestu noctem duriter egit. Postridie uehementi 
febre laborauit, transportatusque ad magnum natatorium, 
cum ducibus collocutus est de constituendis iis quae
uacarent praefectis prouinciis. Vicesimo quarto uehementer 
febricitans, ad rem sacram faciendam deportatus est, 
summosque duces in aula agere, centuriones et quingenorum 
praefectos foris pernoctare iussit. Translatus in ulteriorem 
regiam uicesimo quinto die aliquantulum dormiit, 
febri nihil remittente; quumque ad eum duces accessissent, 
uocem nullam edidit. Idem uicesimo sexto accidit. Itaque 
Macedonibus obiisse uisus fuit et ad fores aggressi, magno 
clamore ac minis ab amicis regiis obtinuerunt, ut ostiis 
apertis singuli tunicati iuxta lectum regis transirent. Eadem 
die Pytho et Seleucus ad oraculum Serapidis missi 
quaesiuerunt, eone deferendus esset Alexander; relinqui 
eum in quo esset loco deus iussit. Vicesimo octauo mensis 
die uita excessit.

[77] LXXVII. Haec fere ita ad uerbum in diariis habentur. 
Veneni suspicio tunc quidem nemini incidit. Sexto post 
anno, uti traditum est, Olympias, re per indicium comperta, 
multos occidit, Iolaeque ante defuncti reliquias dissipauit, 
quod is uenenum miscuisset. Qui Aristotelis consilio Antipatrum 
rem eam egisse aiunt, atque illius omnino opera uenenum 
allatun, Hagnothemin quendam, qui ex rege Antigono 
audiuisset, narrasse tradunt; uenenum autem fuisse aquam 
gelidissimam, ex rupe quadam Nonacridis sumptam ueluti 
rorem tenuem et in asini ungula repositam, quod nullo alio 
uase contineri posset, uerum sua frigiditate et acrimonia 
omnia perrumperet. (2) Plerique totam ueneficii narrationem 
confictam existimant. Quibus haud leue testimonium 
perhibetur eo, quod principibus per multos dies de summa 
rerum contendentibus, interim cadauer Alexandri insepultum 
iacens in aestuoso loco, nullum tamen huiusmodi corruptionis 
signum habuit, sed purum atque ueluti recens 
permansit. (3) Roxane autem uterum tunc ferebat, ideoque 
in honore a Macedonibus habebatur. Ea studio aemulationis 
incensa Statiram cum sorore fictis litteris euocauit, 
ambasque occidit et earum cadauera in puteum abiecit atque 
obruit, conscio et adiuuante Perdicca. Is enim statim magnam 
est adeptus potentiam, Arridaeum ueluti regni obtinendi 
satellitium sibi adiungens. Fuit is Arridaeus Philippo 
et ignobili scorto Philinna prognatus, mentis non plane 
compos, quod corporis morbo ei eueniebat. Verum is
morbus non naturae uitio aut casu aliquo accidisse, quinimo 
in puero eo satis bona atque ingenua indoles apparuisse dicitur, 
sed postmodo uenenis ab Olympiade corruptus, sanae mentis iacturam fecisse.