[4,0] LIBER QVARTVS

[4,1]  Protinus aerii mellis caelestia dona
  exsequar: hanc etiam, Maecenas, adspice partem.
  Admiranda tibi leuium spectacula rerum
  magnanimosque duces totiusque ordine gentis   

  mores et studia et populos et proelia dicam.               
  In tenui labor; at tenuis non gloria, si quem
  numina laeua sinunt auditque uocatus Apollo.
  Principio sedes apibus statioque petenda,
  quo neque sit uentis aditus — nam pabula uenti

[4,10]  ferre domum prohibent — neque oues haedique petulci              
  floribus insultent aut errans bucula campo
  decutiat rorem et surgentes atterat herbas.
  Absint et picti squalentia terga lacerti
  pinguibus a stabulis meropesque aliaeque uolucres

  et manibus Procne pectus signata cruentis;            
  omnia nam late uastant ipsasque uolantes
  ore ferunt dulcem nidis immitibus escam.
  At liquidi fontes et stagna uirentia musco
  adsint et tenuis fugiens per gramina riuus,

[4,20]   palmaque uestibulum aut ingens oleaster inumbret,              
  ut, cum prima noui ducent examina reges
  uere suo ludetque fauis emissa iuuentus,
  uicina inuitet decedere ripa calori,
  obuiaque hospitiis teneat frondentibus arbos.

  In medium, seu stabit iners seu profluet umor,               
  transuersas salices et grandia conice saxa,
  pontibus ut crebris possint consistere et alas
  pandere ad aestiuum solem, si forte morantes
  sparserit aut praeceps Neptuno immerserit Eurus.

[4,30]   Haec circum casiae uirides et olentia late               
  serpylla et grauiter spirantis copia thymbrae
  floreat inriguumque bibant uiolaria fontem.
  Ipsa autem, seu corticibus tibi suta cauatis,
  seu lento fuerint aluaria uimine texta,

  angustos habeant aditus: nam frigore mella               
  cogit hiems, eademque calor liquefacta remittit.
  Utraque uis apibus pariter metuenda; neque illae
  nequiquam in tectis certatim tenuia cera
  spiramenta linunt fucoque et floribus oras

[4,40]   explent collectumque haec ipsa ad munera gluten              
  et uisco et Phrygiae seruant pice lentius Idae.
  Saepe etiam effossis, si uera est fama, latebris
  sub terra fouere larem, penitusque repertae
  pumicibusque cauis exesaeque arboris antro.

  Tu tamen et leui rimosa cubilia limo               
  ungue fouens circum et raras superinice frondes.
  Neu propius tectis taxum sine, neue rubentes
  ure foco cancros, altae neu crede paludi,
  aut ubi odor caeni grauis aut ubi concaua pulsu

[4,50]   saxa sonant uocisque offensa resultat imago.             
  Quod superest, ubi pulsam hiemem sol aureus egit
  sub terras caelumque aestiua luce reclusit,
  illae continuo saltus siluasque peragrant
  purpureosque metunt flores et flumina libant

  summa leues. Hinc nescio qua dulcedine laetae             
  progeniem nidosque fouent, hinc arte recentes
  excudunt ceras et mella tenacia fingunt.
  Hinc ubi iam emissum caueis ad sidera caeli
  nare per aestatem liquidam suspexeris agmen

[4,60]   obscuramque trahi uento mirabere nubem,             
  contemplator: aquas dulces et frondea semper
  tecta petunt. Huc tu iussos adsperge sapores,
  trita melisphylla et cerinthae ignobile gramen,
  tinnitusque cie et Matris quate cymbala circum.

  ipsae consident medicatis sedibus, ipsae              
  intima more suo sese in cunabula condent.
  Sin autem ad pugnam exierint, nam saepe duobus
  regibus incessit magno discordia motu,
  continuoque animos uulgi et trepidantia bello

[4,70]   corda licet longe praesciscere; namque morantes              
  Martius ille aeris rauci canor increpat et uox
  auditur fractos sonitus imitata tubarum;
  tum trepidae inter se coeunt pennisque coruscant
  spiculaque exacuunt rostris aptantque lacertos

  et circa regem atque ipsa ad praetoria densae              
  miscentur magnisque uocant clamoribus hostem.
  Ergo ubi uer nactae sudum camposque patentes,
  erumpunt portis; concurritur, aethere in alto
  fit sonitus, magnum mixtae glomerantur in orbem

[4,80]   praecipitesque cadunt; non densior aëre grando,               
  nec de concussa tantum pluit ilice glandis.
  ipsi per medias acies insignibus alis
  ingentes animos angusto in pectore uersant,
  usque adeo obnixi non cedere, dum grauis aut hos

  aut hos uersa fuga uictor dare terga subegit.              
  Hi motus animorum atque haec certamina tanta
  pulueris exigui iactu compressa quiescent.
  Verum ubi ductores acie reuocaueris ambo,
  deterior qui uisus, eum, ne prodigus obsit,

[4,90]   dede neci; melior uacua sine regnet in aula.              
  Alter erit maculis auro squalentibus ardens;
  nam duo sunt genera: hic melior, insignis et ore
  et rutilis clarus squamis, ille horridus alter
  desidia latamque trahens inglorius aluum.

  Ut binae regum facies, ita corpora plebis.               
  Namque aliae turpes horrent, ceu puluere ab alto
  cum uenit et sicco terram spuit ore uiator
  aridus; elucent aliae et fulgore coruscant
  ardentes auro et paribus lita corpora guttis.

[4,100]   Haec potior suboles, hinc caeli tempore certo            
  dulcia mella premes, nec tantum dulcia, quantum
  et liquida et durum Bacchi domitura saporem.
  At cum incerta uolant caeloque examina ludunt
  contemnuntque fauos et frigida tecta relinquunt,

  instabiles animos ludo prohibebis inani.              
  Nec magnus prohibere labor: tu regibus alas
  eripe; non illis quisquam cunctantibus altum
  ire iter aut castris audebit uellere signa.
  Inuitent croceis halantes floribus horti

[4,110] et custos furum atque auium cum falce saligna              
  Hellespontiaci seruet tutela Priapi.
  Ipse thymum pinosque ferens de montibus altis
  tecta serat late circum, cui talia curae;
  ipse labore manum duro terat, ipse feraces

  figat humo plantas et amicos inriget imbres.             
  Atque equidem, extremo ni iam sub fine laborum
  uela traham et terris festinem aduertere proram,
  forsitan et, pingues hortos quae cura colendi
  ornaret, canerem, biferique rosaria Paesti,

[4,120]   quoque modo potis gauderent intiba riuis                
  et uirides apio ripae, tortusque per herbam
  cresceret in uentrem cucumis; nec sera comantem
  narcissum aut flexi tacuissem uimen acanthi
  pallentesque hederas et amantes litora myrtos.

  Namque sub Oebaliae memini me turribus arcis,              
  qua niger umectat flauentia culta Galaesus,
  Corycium uidisse senem, cui pauca relicti
  iugera ruris erant, nec fertilis illa iuuencis
  nec pecori opportuna seges nec commoda Baccho.

[4,130]   Hic rarum tamen in dumis olus albaque circum                
  lilia uerbenasque premens uescumque papauer
  regum aequabat opes animis seraque reuertens
  nocte domum dapibus mensas onerabat inemptis.
  Primus uere rosam atque autumno carpere poma,

  et cum tristis hiems etiamnum frigore saxa             
  rumperet et glacie cursus frenaret aquarum,
  ille comam mollis iam tondebat hyacinthi
  aestatem increpitans seram Zephyrosque morantes.
  Ergo apibus fetis idem atque examine multo

[4,140]   primus abundare et spumantia cogere pressis              
  mella fauis; illi tiliae atque uberrima pinus,
  quotque in flore nouo pomis se fertilis arbos
  induerat, totidem autumno matura tenebat.
  Ille etiam seras in uersum distulit ulmos

  eduramque pirum et spinos iam pruna ferentes              
  iamque ministrantem platanum potantibus umbras.
  Verum haec ipse equidem spatiis exclusus iniquis
  praetereo atque aliis post me memoranda relinquo.
  Nunc age, naturas apibus quas Iuppiter ipse

[4,150]   addidit, expediam, pro qua mercede canoros              
  Curetum sonitus crepitantiaque aera secutae
  Dictaeo caeli regem pauere sub antro.
  Solae communes natos, consortia tecta
  urbis habent magnisque agitant sub legibus aeuum,

  et patriam solae et certos nouere penates,               
  uenturaeque hiemis memores aestate laborem
  experiuntur et in medium quaesita reponunt.
  Namque aliae uictu inuigilant et foedere pacto
  exercentur agris; pars intra saepta domorum

[4,160]   Narcissi lacrimam et lentum de cortice gluten               
  prima fauis ponunt fundamina, deinde tenaces
  suspendunt ceras: aliae spem gentis adultos
  educunt fetus, aliae purissima mella
  stipant et liquido distendunt nectare cellas.

  Sunt quibus ad portas cecidit custodia sorti,               
  inque uicem speculantur aquas et nubila caeli
  aut onera accipiunt uenientum aut agmine facto
  ignauum fucos pecus a praesepibus arcent.
  Feruet opus, redolentque thymo fragrantia mella.

[4,170]   ac ueluti lentis Cyclopes fulmina massis               
  cum properant, alii taurinis follibus auras
  accipiunt redduntque, alii stridentia tingunt
  aera lacu; gemit impositis incudibus Aetna;
  illi inter sese magna ui bracchia tollunt

  in numerum uersantque tenaci forcipe ferrum:              
  non aliter, si parua licet componere magnis,
  Cecropias innatus apes amor urget habendi,
  munere quamque suo. Grandaeuis oppida curae
  et munire fauos et daedala fingere tecta.

[4,180]   At fessae multa referunt se nocte minores,               
  crura thymo plenae; pascuntur et arbuta passim
  et glaucas salices casiamque crocumque rubentem
  et pinguem tiliam et ferrugineos hyacinthos.
  Omnibus una quies operum, labor omnibus unus:

  mane ruunt portis; nusquam mora; rursus easdem               
  uesper ubi e pastu tandem decedere campis
  admonuit, tum tecta petunt, tum corpora curant;
  fit sonitus, mussantque oras et limina circum.
  Post, ubi iam thalamis se composuere, siletur

[4,190]   in noctem fessosque sopor suus occupat artus.              
  Nec uero a stabulis pluuia impendente recedunt
  longius aut credunt caelo aduentantibus Euris,
  sed circum tutae sub moenibus urbis aquantur,
  excursusque breues temptant et saepe lapillos,

  ut cumbae instabiles fluctu iactante saburram,              
  tollunt, his sese per inania nubila librant.
  Illum adeo placuisse apibus mirabere morem,
  quod neque concubitu indulgent nec corpora segnes
  in Venerem soluunt aut fetus nixibus edunt:

[4,200]   uerum ipsae e foliis natos, e suauibus herbis               
  ore legunt, ipsae regem paruosque Quirites
  sufficiunt aulasque et cerea regna refigunt.
  Saepe etiam duris errando in cotibus alas
  attriuere ultroque animam sub fasce dedere:

  tantus amor florum et generandi gloria mellis.              
  Ergo ipsas quamuis angusti terminus aeui
  excipiat, neque enim plus septima ducitur aestas,
  at genus immortale manet multosque per annos
  stat fortuna domus et aui numerantur auorum.

[4,210]   Praeterea regem non sic Aegyptus et ingens              
  Lydia nec populi Parthorum aut Medus Hydaspes
  obseruant. Rege incolumi mens omnibus una est;
  amisso rupere fidem constructaque mella
  diripuere ipsae et crates soluere fauorum.

  Ille operum custos, illum admiruntur et omnes              
  circumstant fremitu denso stipantque frequentes
  et saepe attollunt umeris et corpora bello
  obiectant pulchramque petunt per uulnera mortem.
  His quidam signis atque haec exempla secuti

[4,220]   esse apibus partem diuinae mentis et haustus               
  aetherios dixere; deum namque ire per omnes
  terrasque tractusque maris caelumque profundum.
  Hinc pecudes, armenta, uiros, genus omne ferarum,
  quemque sibi tenues nascentem arcessere uitas;

  scilicet huc reddi deinde ac resoluta referri               
  omnia nec morti esse locum, sed uiua uolare
  sideris in numerum atque alto succedere caelo.
  Siquando sedem angustam seruataque mella
  thesauris relines, prius haustu sparsus aquarum

[4,230]   ora foue fumosque manu praetende sequaces.               
  Bis grauidos cogunt fetus, duo tempora messis,
  Taygete simul os terris ostendit honestum
  Pleas et Oceani spretos pede reppulit amnes,
  aut eadem sidus fugiens ubi Piscis aquosi

  tristior hibernas caelo descendit in undas.               
  Illis ira modum supra est, laesaeque uenenum
  morsibus inspirant et spicula caeca relinquunt
  adfixae uenis animasque in uulnere ponunt.
  Sin duram metues hiemem parcesque futuro

[4,240]   contunsosque animos et res miserabere fractas,               
  at suffire thymo cerasque recidere inanes
  quis dubitet? nam saepe fauos ignotus adedit
  stellio et lucifugis congesta cubilia blattis
  immunisque sedens aliena ad pabula fucus

  aut asper crabro imparibus se immiscuit armis,               
  aut dirum tiniae genus, aut inuisa Mineruae
  laxos in foribus suspendit aranea casses.
  Quo magis exhaustae fuerint, hoc acrius omnes
  incumbent generis lapsi sarcire ruinas

[4,250]   complebuntque foros et floribus horrea texent.               
  Si uero, quoniam casus apibus quoque nostros
  uita tulit, tristi languebunt corpora morbo—
  quod iam non dubiis poteris cognoscere signis:
  continuo est aegris alius color, horrida uultum

  deformat macies, tum corpora luce carentum               
  exportant tectis et tristia funera ducunt;
  aut illae pedibus conexae ad limina pendent,
  aut intus clausis cunctantur in aedibus, omnes
  ignauaeque fame et contracto frigore pigrae.

[4,260]   Tum sonus auditur grauior, tractimque susurrant,            
  frigidus ut quondam siluis immurmurat Auster,
  ut mare sollicitum stridit refluentibus undis,
  aestuat ut clausis rapidus fornacibus ignis:
  hic iam galbaneos suadebo incendere odores

  mellaque harundineis inferre canalibus, ultro               
  hortantem et fessas ad pabula nota uocantem.
  Proderit et tunsum gallae admiscere saporem
  Arentesque rosas aut igni pinguia multo
  defruta uel psithia passos de uite racemos

[4,270]   Cecropiumque thymum et graue olentia centaurea.               
  Est etiam flos in pratis, cui nomen amello
  fecere agricolae, facilis quaerentibus herba;
  namque uno ingentem tollit de caespite siluam,
  aureus ipse, sed in foliis, quae plurima circum

  funduntur, uiolae sublucet purpura nigrae;              
  [saepe deum nexis ornatae torquibus arae;]
  asper in ore sapor; tonsis in uallibus illum
  pastores et curua legunt prope flumina Mellae.
  Huius odorato radices incoque Baccho

[4,280]   pabulaque in foribus plenis adpone canistris.               
  Sed siquem proles subito defecerit omnis,
  nec genus unde nouae stirpis reuocetur habebit,
  tempus et Arcadii memoranda inuenta magistri
  pandere, quoque modo caesis iam saepe iuuencis

  insincerus apes tulerit cruor. Altius omnem             
  expediam prima repetens ab origine famam.
  Nam qua Pellaei gens fortunata Canopi
  accolit effuso stagnantem flumine Nilum
  et circum pictis uehitur sua rura phaselis,

[4,290]   quaque pharetratae uicinia Persidis urget,               
  [et uiridem Aegyptum nigra fecundat harena,
  et diuersa ruens septem discurrit in ora
  usque coloratis amnis deuexus ab Indis]
  omnis in hac certam regio iacit arte salutem.

  Exiguus primum atque ipsos contractus in usus               
  eligitur locus; hunc angustique imbrice tecti
  parietibusque premunt artis et quattuor addunt,
  quattuor a uentis obliqua luce fenestras.
  Tum uitulus bima curuans iam cornua fronte

[4,300]   quaeritur; huic geminae nares et spiritus oris             
  multa reluctanti obstruitur, plagisque perempto
  tunsa per integram soluuntur uiscera pellem.
  Sic positum in clauso linquunt et ramea costis
  subiciunt fragmenta, thymum casiasque recentes.

  Hoc geritur Zephyris primum impellentibus undas,               
  ante nouis rubeant quam prata coloribus, ante
  garrula quam tignis nidum suspendat hirundo.
  Interea teneris tepefactus in ossibus umor
  aestuat et uisenda modis animalia miris,

[4,310]  trunca pedum primo, mox et stridentia pennis,              
  miscentur tenuemque magis magis aëra carpunt,
  donec, ut aestiuis effusus nubibus imber,
  erupere aut ut neruo pulsante sagittae,
  prima leues ineunt si quando proelia Parthi.

  Quis deus hanc, Musae, quis nobis extudit artem?               
  Unde noua ingressus hominum experientia cepit?
  Pastor Aristaeus fugiens Peneia Tempe,
  amissis, ut fama, apibus morboque fameque,
  tristis ad extremi sacrum caput adstitit amnis

[4,320]  multa querens atque hac adfatus uoce parentem:               
  'Mater, Cyrene mater, quae gurgitis huius
  ima tenes, quid me praeclara stirpe deorum,
  si modo, quem perhibes, pater est Thymbraeus Apollo,
  inuisum fatis genuisti? aut quo tibi nostri

  pulsus amor? quid me caelum sperare iubebas?              
  En etiam hunc ipsum uitae mortalis honorem,
  quem mihi uix frugum et pecudum custodia sollers
  omnia temptanti extuderat, te matre relinquo.
  Quin age et ipsa manu felices erue siluas,

[4,330]  fer stabulis inimicum ignem atque interfice messes,              
  ure sata et ualidam in uites molire bipennem,
  tanta meae si te ceperunt taedia laudis.'
  At mater sonitum thalamo sub fluminis alti
  sensit. Eam circum Milesia uellera Nymphae

  carpebant hyali saturo fucata colore,               
  drymoque Xanthoque Ligeaque Phyllodoceque,
  caesariem effusae nitidam per candida colla,
  Nesaee Spioque Thaliaque Cymodoceque,
  Cydippeque et flaua Lycorias, altera uirgo,

[4,340]  altera tum primos Lucinae experta labores,             
  Clioque et Beroe soror, Oceanitides ambae,
  ambae auro, pictis incinctae pellibus ambae,
  atque Ephyre atque Opis et Asia Deiopea
  et tandem positis uelox Arethusa sagittis.

  Inter quas curam Clymene narrabat inanem               
  Vulcani Martisque dolos et dulcia furta,
  aque Chao densos diuum numerabat amores
  carmine quo captae dum fusis mollia pensa
  deuoluunt, iterum maternas impulit aures

[4,350]  luctus Aristaei, uitreisque sedilibus omnes               
  obstipuere; sed ante alias Arethusa sorores
  prospiciens summa flauum caput extulit unda
  et procul: 'O gemitu non frustra exterrita tanto,
  Cyrene soror, ipse tibi, tua maxima cura,

  tristis Aristaeus Penei genitoris ad undam              
  stat lacrimans et te crudelem nomine dicit.'
  Huic percussa noua mentem formidine mater,
  'duc, age, duc ad nos; fas illi limina diuum
  tangere,' ait. Simul alta iubet discedere late

[4,360]  flumina, qua iuuenis gressus inferret. At illum              
  curuata in montis faciem circumstetit unda
  accepitque sinu uasto misitque sub amnem.
  Iamque domum mirans genetricis et umida regna
  speluncisque lacus clausos lucosque sonantes

  ibat et ingenti motu stupefactus aquarum               
  omnia sub magna labentia flumina terra
  spectabat diuersa locis, Phasimque Lycumque
  et caput, unde altus primum se erumpit Enipeus
  unde pater Tiberinus et unde Aniena fluenta

[4,370]  saxosusque sonans Hypanis Mysusque Caicus,               
  et gemina auratus taurino cornua uultu
  Eridanus, quo non alius per pinguia culta
  in mare purpureum uiolentior effluit amnis.
  Postquam est in thalami pendentia pumice tecta

  peruentum et nati fletus cognouit inanes               
  Cyrene, manibus liquidos dant ordine fontes
  germanae tonsisque ferunt mantelia uillis;
  pars epulis onerant mensas et plena reponunt
  pocula, Panchaeis adolescunt ignibus arae;

[4,380]  et mater, 'Cape Maeonii carchesia Bacchi:              
  Oceano libemus,' ait. Simul ipsa precatur
  Oceanumque patrem rerum Nymphasque sorores
  centum quae siluas, centum quae flumina seruant.
  Ter liquido ardentem perfundit nectare Vestam,

  ter flamma ad summum tecti subiecta reluxit.               
  Omine quo firmans animum sic incipit ipsa:
  'Est in Carphatio Neptuni gurgite uates
  caeruleus Proteus, magnum qui piscibus aequor
  et iuncto bipedum curru metitur equorum.

[4,390]  Hic nunc Emathiae portus patriamque reuisit               
  Pallenen, hunc et Nymphae ueneramur et ipse
  grandaeuus Nereus; nouit namque omnia uates,
  quae sint, quae fuerint, quae mox uentura trahantur;
  quippe ita Neptuno uisum est, immania cuius

  armenta et turpes pascit sub gurgite phocas.               
  Hic tibi, nate, prius uinclis capiendus, ut omnem
  expediat morbi causam euentusque secundet.
  Nam sine ui non ulla dabit praecepta, neque illum
  orando flectes; uim duram et uincula capto

[4,400]  tende; doli circum haec demum frangentur inanes.              
  Ipsa ego, te, medios cum sol accenderit aestus,
  cum sitiunt herbae et pecori iam gratior umbra est,
  in secreta senis ducam, quo fessus ab undis
  se recipit, facile ut somno adgrediare iacentem.

  Verum ubi correptum manibus uinclisque tenebis,              
  tum uariae eludent species atque ora ferarum
  Fiet enim subito sus horridus atraque tigris
  squamosusque draco et fulua ceruice leaena,
  aut acrem flammae sonitum dabit atque ita uinclis

[4,410]   excidet, aut in aquas tenues dilapsus abibit.              
  Sed quanto ille magis formas se uertet in omnes,
  tanto, nate, magis contende tenacia uincla,
  donec talis erit mutato corpore, qualem
  uideris, incepto tegeret cum lumina somno.

  Haec ait et liquidum ambrosiae defundit odorem,              
  quo totum nati corpus perduxit; at illi
  dulcis compositis spirauit crinibus aura
  atque habilis membris uenit uigor. Est specus ingens
  exesi latere in montis, quo plurima uento

[4,420]   cogitur inque sinus scindit sese unda reductos,               
  deprensis olim statio tutissima nautis;
  intus se uasti Proteus tegit obice saxi.
  Hic iuuenem in latebris auersum a lumine Nympha
  collocat; ipsa procul nebulis obscura resistit.

  Iam rapidus torrens sitientes Sirius Indos              
  ardebat, caelo et medium sol igneus orbem
  hauserat; arebant herbae et caua flumina siccis
  faucibus ad limum radii tepefacta coquebant:
  cum Proteus consueta petens e fluctibus antra

[4,430]   ibat; eum uasti circum gens umida ponti              
  exsultans rorem late dispergit amarum.
  Sternunt se somno diuersae in litore phocae.
  Ipse, uelut stabuli custos in montibus olim,
  uesper ubi e pastu uitulos ad tecta reducit,

  auditisque lupos acuunt balatibus agni,              
  considit scopulo medius numerumque recenset.
  Cuius Aristaeo quoniam est oblata facultas,
  uix defessa senem passus componere membra
  cum clamore ruit magno manicisque iacentem

[4,440]   occupat. Ille suae contra non immemor artis               
  omnia transformat sese in miracula rerum,
  ignemque horribilemque feram fluuiumque liquentem.
  Verum ubi nulla fugam reperit fallacia, uictus
  in sese redit atque hominis tandem ore locutus:

  'Nam quis te, iuuenum confidentissime, nostras              
  iussit adire domos? Quidue hinc petis?' inquit. At ille:
  'Scis, Proteu, scis ipse; neque est te fallere quicquam
  sed tu desine uelle. Deum praecepta secuti
  uenimus hinc lapsis quaesitum oracula rebus.

[4,450]   Tantum effatus. Ad haec uates ui denique multa              
  ardentes oculos intorsit lumine glauco
  et grauiter frendens sic fatis ora resoluit.
  Non te nullius exercent numinis irae;
  magna luis commissa: tibi has miserabilis Orpheus

  haudquaquam ob meritum poenas, ni fata resistant,               
  suscitat et rapta grauiter pro coniuge saeuit.
  Illa quidem, dum te fugeret per flumina praeceps,
  immanem ante pedes hydrum moritura puella
  seruantem ripas alta non uidit in herba.

[4,460]   At chorus aequalis Dryadum clamore supremos              
  implerunt montes; flerunt Rhodopeiae arces
  altaque Pangaea et Rhesi mauortia tellus
  atque Getae atque Hebrus et Actias Orithyia.
  Ipse caua solans aegrum testudine amorem

  te, dulcis coniunx, te solo in litore secum,              
  te ueniente die, te decedente canebat.
  Taenarias etiam fauces, alta ostia Ditis,
  et caligantem nigra formidine lucum
  ingressus manesque adiit regemque tremendum

[4,470]   nesciaque humanis precibus mansuescere corda.               
  At cantu commotae Erebi de sedibus imis
  umbrae ibant tenues simulacraque luce carentum,
  quam multa in foliis auium se milia condunt
  uesper ubi aut hibernus agit de montibus imber,

  matres atque uiri defunctaque corpora uita               
  magnanimum heroum, pueri innuptaeque puellae,
  impositique rogis iuuenes ante ora parentum,
  quos circum limus niger et deformis harundo
  Cocyti tardaque palus inamabilis unda

[4,480]   alligat et nouiens Styx interfusa coercet.            
  Quin ipsae stupuere domus atque intima Leti
  tartara caeruleosque implexae crinibus angues
  Eumenides, tenuitque inhians tria Cerberus ora
  atque Ixionii uento rota constitit orbis.

  Iamque pedem referens casus euaserat omnes;              
  redditaque Eurydice superas ueniebat ad auras,
  pone sequens, namque hanc dederat Proserpina legem,
  cum subita incautum dementia cepit amantem,
  ignoscenda quidem, scirent si ignoscere manes.

[4,490]   Restitit Eurydicenque suam iam luce sub ipsa               
  immemor heu! uictusque animi respexit. Ibi omnis
  effusus labor atque immitis rupta tyranni
  foedera, terque fragor stagnis auditus Auernis.
  Illa, Quis et me, inquit, miseram et te perdidit, Orpheu,

  quis tantus furor? En iterum crudelia retro               
  Fata uocant, conditque natantia lumina somnus.
  Iamque uale: feror ingenti circumdata nocte
  inualidasque tibi tendens, heu non tua, palmas!
  dixit et ex oculis subito, ceu fumus in auras

[4,500]   commixtus tenues, fugit diuersa, neque illum,               
  prensantem nequiquam umbras et multa uolentem
  dicere, praeterea uidit, nec portitor Orci
  amplius obiectam passus transire paludem.
  Quid faceret? Quo se rapta bis coniuge ferret?

  Quo fletu Manis, quae numina uoce moueret?              
  Illa quidem Stygia nabat iam frigida cumba.
  Septem illum totos perhibent ex ordine menses
  rupe sub aëria deserti ad Strymonis undam
  flesse sibi et gelidis haec euoluisse sub antris

[4,510]   mulcentem tigres et agentem carmine quercus;              
  qualis populea maerens philomela sub umbra
  amissos queritur fetus, quos durus arator
  obseruans nido implumes detraxit; at illa
  flet noctem ramoque sedens miserabile carmen

  integrat et maestis late loca questibus implet.              
  Nulla Venus, non ulli animum flexere hymenaei.
  Solus Hyperboreas glacies Tanaimque niualem
  aruaque Rhipaeis numquam uiduata pruinis
  lustrabat raptam Eurydicen atque inrita Ditis

[4,520]   dona querens; spretae Ciconum quo munere matres               
  inter sacra deum nocturnique orgia Bacchi
  discerptum latos iuuenem sparsere per agros.
  Tum quoque marmorea caput a ceruice reuulsum
  gurgite cum medio portans Oeagrius Hebrus

  uolueret, Eurydicen uox ipsa et frigida lingua               
  ah miseram Eurydicen! anima fugiente uocabat:
  Eurydicen toto referebant flumine ripae.
  Haec Proteus, et se iactu dedit aequor in altum,
  quaque dedit, spumantem undam sub uertice torsit.

[4,530]   At non Cyrene; namque ultro adfata timentem:               
  'Nate, licet tristes animo deponere curas.
  Haec omnis morbi causa; hinc miserabile Nymphae,
  cum quibus illa choros lucis agitabat in altis,
  exitium misere apibus. Tu munera supplex

  tende petens pacem et faciles uenerare Napaeas;              
  namque dabunt ueniam uotis irasque remittent.
  Sed modus orandi qui sit, prius ordine dicam.
  Quattuor eximios praestanti corpore tauros,
  qui tibi nunc uiridis depascunt summa Lycaei,

[4,540]   delige et intacta totidem ceruice iuuencas.              
  Quattuor his aras alta ad delubra dearum
  constitue et sacrum iugulis demitte cruorem,
  corporaque ipsa boum frondoso desere luco.
  Post, ubi nona suos Aurora ostenderit ortus,

  inferias Orphei Lethaea papauera mittes              
  et nigram mactabis ouem lucumque reuises:
  placatam Eurydicen uitula uenerabere caesa.
  Haud mora; continuo matris praecepta facessit;
  ad delubra uenit, monstratas excitat aras,

[4,550]   quattuor eximios praestanti corpore tauros               
  ducit et intacta totidem ceruice iuuencas.
  Post, ubi nona suos Aurora induxerat ortus,
  inferias Orphei mittit lucumque reuisit.
  Hic uero subitum ac dictu mirabile monstrum

  adspiciunt, liquefacta boum per uiscera toto               
  stridere apes utero et ruptis efferuere costis,
  immensasque trahi nubes, iamque arbore summa
  confluere et lentis uuam demittere ramis.
  Haec super aruorum cultu pecorumque canebam

[4,560]   et super arboribus, Caesar dum magnus ad altum              
  fulminat Euphraten bello uictorque uolentes
  per populos dat iura uiamque adfectat Olympo.
  Illo Vergilium me tempore dulcis alebat
  Parthenope studiis florentem ignobilis oti,

  carmina qui lusi pastorum audaxque iuuenta,               
  Tityre, te patulae cecini sub tegmine fagi.