[0,0] MERCATOR.

[1,1] ACTVS I - I,1
(CHARINUS)  
Duas res simul nunc agere decretum est mihi,
et argumentum et meos amores eloquar.
Non ego item facio, ut alios in comoediis
ui uidi facere amoris, qui aut nocti, aut die,
5 aut soli, aut lunae miserias narrant suas. 
Quos, pol, ego credo humanas querimonias
non tanti facere, quid uelint quid non uelint.
Vobis narrabo potius meas nunc miserias.
Graece haec uocatur Emporos Philemonis,
10 eadem Latine Mercator Macci Titi. 
Pater ad mercatum hinc me meus misit Rhodum.
Biennium iam factum  est, postquam abii domo.
Ibi amare obcoepi forma eximia mulierem.
Sed, ea ut sim inplicitus dicam, si opera est auribus,
15 atque adaduortendum ad animum adest benignitas. 
Et hoc parum hercle more amatorum institi:
prius, ac perconatus sum uos, sumsi indicium inlico.
Nam amorem haec cuncta uitia sectari solent,
cura aegritudo, nimiaque elegantia :
20 haec non illum modo qui amat, sed quemque adtigit, 
magno atque solido multat infortunio.
Nec, pol, profecto quisquam sine grandi malo,
praequam res patitur, studuit elegantiae.
Sed amori accedunt etiam haec, quae dixi minus,
25 insomnia, aerumna, error, terror et fuga, 
ineptia, stultitiaque adeo, et temeritas,
incogitantia excors, inmodestia,
petulantia, cupiditas et maleuolentia,
inertia, auiditas, desidia, iniuria,
30 inopia, contumelia et dispendium, 
multiloquium, pauciloquium : hoc ideo fit, quia,
quae nihil attingunt ad rem, nec sunt usui,
tam amator profert saepe aduorso tempore.
Hoc pauciloquium rursum idcirco praedico,
35 quia nullus umquam amator adeo est callide 
facundus, quae in rem sint suam, ut possit loqui.
Nunc uos mi irasci ob multiloquium non decet;
eodem quo amorem Venus mihi hoc legauit die.
Illuc reuorti certum est, conata eloquar.
40 Principio ut aetas ex ephebis exiit, 
atque animus studio amotus puerili est meus,
amare ualide coepi hinc meretricem: inlico
res exulatum ad illam clam abibat patris.
Lleno importunus, dominus eius mulieris,
45 ui summa ut quicque poterat, rapiebat domum. 
Obiurigare pater haec nocteis et dies;
perfidiam, iniustitiam lenonum expromere;
lacerari ualide suam rem, illius augerier.
Summo haec clamore : interdum mussans conloqui:
50 abnuere, negitare adeo me gnatum suum : 
conclamitare tota urbe et praedicere,
omneis tenerent mutuitanti credere.
Amorem multos inlexe in dispendium.
Intemperantem, non modestum, iniurium,
55 trahere, exhaurire me quod quirem ab se domo. 
Ratione pessuma a me ea quae ipsus optuma
omneis labores inuenisset perferens,
amoris ui disfunditari ac didier.
Conuicium tot me annos iam se pascere,
60 quod nisi puderet, ne luberet uiuere. 
Sese extemplo ex ephebis postquam excesserit,
non, ut ego, amori, neque desidiae in otio
operam dedisse, neque potestatem sibi
fuisse; adeo arte cohibitum esse se a patre:
65 multo opere inmundo rustico se exercitum : 
neque nisi quinto anno quoque solitum uisere
urbem, atque extemplo inde, ut spectauisset peplum,
rus rusum confestim exigi solitum a patre.
Ibi multo primum sese familiarium
70 laborauisse, quom haec pater sibi diceret: 
tibi aras, tibi occas, tibi seris, tibi eidem metis,
tibi denique iste pariet laetitiam labos.
Postquam recesset uita patrio corpore,
agrum se uendidisse, atque ea pecunia
75 nauim, metretas quae trecentas tolleret 
parasse atque ea se merceis mercatum undique,
adeo dum, quae tum haberet, peperisset bona.
Me idem decere, si, ut deceret me, forem.
79-80 Ego me ubi inuisum meo patri esse intellego, 
81 atque esse odio me quoi placere aequom fuit, 
amens amansque ut animum offirmo meum,
dico esse iturum me mercatum, si uelit:
amorem missum facere me, dum illi obsequar.
85 Agit mihi gratias, atque ingenium adlaudat meum. 
Sed mea promissa non neglexit persequi.
Aedificat nauim cercurum et mercis emit,
parata naui, inponit; praeterea mihi
talentum argenti ipsus sua adnumerat manu;
90 seruom una mittit, qui olim puero paruolo 
mihi paedagogus fuerat, quasi uti mihi foret
custos; iisce confectis nauim soluimus;
Rhodum uenimus, ubi quas merces uexeram,
omneis, ut uolui, uendidi ex sententia;
95 lucrum ingens facto, praeterquam mihi meus pater 
dedit aestimatas merceis: ita peculium
conficio grande. Sed, dum in portu illri ambulo,
hospes me quidam agnouit, ad coenam uocat.
Venio, decumbo, abceptus hilare atque ampliter.
100 Discubitum noctu ut imus, ecce ad me aduenit 
mulier, qua mulier alia nulla est pulchrior;
ea nocte mecum illa hospitis iussu fuit.
Vosmet uidete, quam mihi ualde placuerit,
postridie hospitem adeo, oro ut uendat mihi.
105 Dico eius pro meritis gratum me et munem fore. 
Quid uerbis opus est? emi, atque aduexi heri.
Eam me aduexisse nolo resciscat pater.
Modo eam reliqui ad portum in naui, et seruolum.
sed quid currentem seruom a portu conspicor,
110 Quem naui abire uetui? Timeo quid siet. 

[1,2] ACTVS I - I,2
(ACANTHIO) 
Ex summis opibus uiribusque usque experire, nitere,
herus ut minor opera tua seruetur. Agedum, Acanthio,
abige abs te lassitudinem, caue pigritiae praeuorteris;
simul enicat suspiritus (uix suffero hercle anhilitum),
115 simul autem plenis sume tis, qui aduorsum eunt, abspellito, 
detrude, deturba in uiam. Haec heic disciplina pessuma est:
currenti properanti haud quisquam dignum habet decedere.
Ita tres simitu res agendae sunt, quando unam occeperis:
et currendum, et pugnandum, et autem iurigandum est in uia.
(CHARINUS) 
120 Quid illuc est, quod ille tam expedite, exquirit cursuram sibi? 
cura est, negoti quid sit aut quid nunciet. 
(ACANTHIO)  
Nugas ago;
quam restito, tam maxume res in periclo uortitur.
(CHARINUS) 
Mali nescio quid nunciat. 
(ACANTHIO)  
Genua hunc cursorem deserunt.
Perii ! seditionem facit lien, occupat praecordia.
125 Perii ! animam nequeo uortere, nimis nihili tibicen siem. 
(CHARINUS) 
At tu, edepol, sume laciniam, atque absterge sudorem tibi.
(ACANTHIO)  
Numquam, edepol, omneis balineae mi hanc lassitudinem eximent.
domin' an foris dicam esse herum Charinum? 
(CHARINUS) 
Ego animi pendeo.
quid illud sit negoti : lubet scire, ex hoc metu, ut sim certus..
(ACANTHIO)  
130 At etiam adsto? at etiam cesso foribus facere hisce assulas? 
aperite aliquis : ubi Charinus herus? domin' est, an foris?
num quisquam adire ad ostium dignum arbitratur? 
(CHARINUS) 
Ecce me,
Acanthio, quem quaeris. 
(ACANTHIO)  
Nusquam est disciplina ignauior.
(CHARINUS) 
Quae te malae res agitant? 
(ACANTHIO)  
Multae, here, te atque me.
(CHARINUS) 
Quid est negoti? 
(ACANTHIO)  
135 Periimus. 
(CHARINUS) 
Principium inimicis dato.
(ACANTHIO)  
At tibi sortito id optigit.
(CHARINUS) 
Loquere id negoti, quidquid est. 
(ACANTHIO)  
Placide; uolo adquiescere.
Tua causa rupi ramices, iamdudum sputo sanguinem.
(CHARINUS) 
Resinam ex melle aegyptiam uorato, saluom feceris.
(ACANTHIO)  
140 At edepol, tu, calidam picem bibito, aegritudo abscesserit. 
(CHARINUS) 
Hominem ego iracundiorem, quam te, gnoui neminem.
(ACANTHIO)  
At ego maledicentiorem, quam te, goui neminem.
(CHARINUS) 
Sin saluti quod tibi esse censeo, id consuadeo.
(ACANTHIO)  
Apage istiusmodi salutem, cum cruciatu quae aduenit.
(CHARINUS) 
145 Dic mihi an boni quid usquam est, quod quisquam uti possiet 
sine malo omni; aut ne laborem capias, quom illo uti uoles?
(ACANTHIO)  
Nescio ego istaec: philosophari numquam didici, neque scio.
ego bonum, malum quo adcedit, mihi dari haud desidero.
(CHARINUS) 
Cedo tuam mihi dexteram, agedum, Acanthio. 
(ACANTHIO). 
Hem, dabitur: tene.
(CHARINUS) 
Vin' tu te mihi ob esse sequentem, an neuis? 
(ACANTHIO)  
150 Opera licet 
experiri, qui me rupi causa currendo tua,
ut quae scirem, scire actutum tibi liceret. 
(CHARINUS) 
Liberum
caput tibi faciam, paucos menseis. 
(ACANTHIO)  
Palpo percutis.
(CHARINUS) 
154155 Egon' ausim tibi usquam quicquam facinus falsum proloqui? -
quin iam prius quam sum elocutus, scis si mentiri uolo. 
(ACANTHIO). 
Ah, 156
lassitudinem hercle uerba tua mihi addunt, enicas.
(CHARINUS) 
Siccine mi obsequens es? 
(ACANTHIO)  
Quid uis faciam? 
(CHARINUS) 
Tun'? id quod uolo.
(ACANTHIO)  
Quid est igitur quod uis? 
(CHARINUS) 
Dicam. 
(ACANTHIO)  
Dice. 
(CHARINUS) 
At enim placide uolo.
(ACANTHIO)  
160 Dormienteis spectatores metuis ne ex somno excites? 
(CHARINUS) 
Vae tibi. 
(ACANTHIO)  
Tibi equidem a portu adporto hoc.
(CHARINUS) 
Quid fers? dic mihi.
(ACANTHIO)  
Vim, metum, cruciatum, curam, iurgiumque atque inopiam.
(CHARINUS) 
Perii ! tu quidem thensaurum huc mihi adportauisti mali.
Nullus sum. 
(ACANTHIO)  
Imo es.
(CHARINUS) 
Scio iam, miserum dices tu. 
(ACANTHIO)  
Dixi, ego tacens.
(CHARINUS) 
Quid istuc est mali? 
(ACANTHIO)  
165 Ne rogites : maxumum infortunium est. 
(CHARINUS) 
Obsecro, dissolue iam me; nimis diu animi pendeo.
(ACANTHIO)  
Placide, multa exquirere etiam prius uolo, quam uapulem.
(CHARINUS) 
Hercle, uero uapulabis, nisi iam loquere, aut hinc abis.
(ACANTHIO)  
Hoc, sis uide, ut palpatur ! nullus est, quando obcoepit, blandior.
(CHARINUS) 
170 Obsecro, hercle, oroque ut, istuc quid sit, actutum indices, 
quandoquidem mihi supplicandum seruolo uideo meo.
(ACANTHIO)  
Tandem indignus uideor? 
(CHARINUS) 
Imo dignus. 
(ACANTHIO)  
Equidem credidi.
(CHARINUS) 
Obsecro, num nauis periit? 
(ACANTHIO)  
Salua est nauis, ne time.
(CHARINUS) 
Quid alia armamenta ! 
(ACANTHIO)  
Salua et sana sunt. 
(CHARINUS) 
Quin tu expedis,
175 quid siet, quod me per urbem currens quaerebas modo. 
(ACANTHIO)  
Tu quidem ex ore orationem mi eripis. 
(CHARINUS) Taceo. 
(ACANTHIO)  
Tace.
Credo, si boni quid ad te nunciem, instes acriter,
qui nunc, quom malum audiendum est, flagitas me ut eloquar.
(CHARINUS) 
Obsecro, hercle, te, istuc uti tu mihi malum facias palam.
(ACANTHIO)  
Eloquar, quandoquidem me oras : tuus pater - - -.
(CHARINUS) 
180 Quid meus pater? 
(ACANTHIO)  
Tuam amicam.
(CHARINUS) 
Quid eam? 
(ACANTHIO)  
Vidit. 
(CHARINUS) 
Vidit? uae misero mihi ? hoc 
quod te interrogo, responde. 
(ACANTHIO)  
Quin tu, si quid uis, roga.
(CHARINUS) 
Qui potuit uidere? 
(ACANTHIO)  
Oculis. 
(CHARINUS) 
Quo pacto? 
(ACANTHIO)  
Hiantibus.
(CHARINUS) 
In' hinc dierectus : nugare in re capitali mea.
(ACANTHIO)  
185 Qui, malum, ego nugor, si tibi, quod me rogas, respondeo? 
(CHARINUS) 
Certen' uidit? 
(ACANTHIO)  
Tam, hercle, certe, quam ego te, aut tu me uides.
(CHARINUS) 
Ubi eam uidit? 
(ACANTHIO)  
Intus intra nauim, ut prope adstitit,
et cum ea confabulatu est. 
(CHARINUS) 
Perdidisti me, pater !
eho tu, eho tu, quin cauisti ne eam uideret, uerbero?
190 quin, sceleste, abstrudebas, ne eam conspiceret pater? 
(ACANTHIO)  
Quia negotiosi eramus nos nostris negotiis:
armamentis conplicandis et componendis studuimus.
Dum haec aguntur, lembo aduehitur tuus pater pauxillulo:
neque quisquam hominem conspicatu est, donec in nauim subit.
(CHARINUS) 
195 Nequiquam mare subterfugi a tuis tempestatibus. 
Equidem me iam censebam esse in terra atque in tuto loco :
uerum uideo med ad saxa ferri saeuis fluctibus.
Loquere porro, quid sit actum. 
(ACANTHIO)  
Postquam adspexit mulierem,
rogitare obcoepit quoia esset. 
(CHARINUS) 
Quid respondit? 
(ACANTHIO)  
199-200 Inico 
201 obscucurri, atque interpello, matri te ancillam tuae 
emisse illam. 
(CHARINUS) 
Visun est tibi credere id? 
(ACANTHIO)  
Etiam rogas?
sed scelestus subigitare obcoepit. 
(CHARINUS) 
Illamne, obsecro?
(ACANTHIO)  
Mirum, quin me subigitaret. 
(CHARINUS) 
Edepol, cor miserum meum,
205 quod guttatim contabescit, quasi in aquam indideris salem. 
Perii ! 
(ACANTHIO)  
Hem istuc unum uerbum dixisti uerissumum :
stultitia istaec est. 
(CHARINUS) 
Quid faciam? credo, non credet pater,
si illam matri meae emisse dicam : post autem mihi
scelus uidetur, me parenti proloqui mendacium.
210 Neque ille credet, neque credibile est forma eximia mulierem, 
eam me emisse ancillam matri. 
(ACANTHIO)  
Non taces, stultissime?
credet, hercle : nam credebat iam mihi. 
(CHARINUS) 
Metuo miser,
ne patrem prehendat, ut sit gesta res, subspicio.
Hoc quod te rogo responde, quaeso. 
(ACANTHIO)  
Quid rogas?
(CHARINUS) 
Num esse amicam subspicari uisus est? 
(ACANTHIO)  
215 Non uisus est. 
Quin, quidque ut dicebam mihi credebat. 
(CHARINUS) Verum, ut tibi quidem
uisus est. 
(ACANTHIO)  
Non; sed credebat. 
(CHARINUS) 
Vae mihi misero, nullus sum.
Sed quid ego hic in lamentando pereo, an nauim non eo?
sequere. 
(ACANTHIO)  
Si istac ibis, commodum obuiam uenies patri.
220 Posteaquam adspiciet te timidum esse atque exanimatum, inlico 
retinebit, rogitabit unde illam emeris, quanti emeris:
timidum temptabit te. 
(CHARINUS) 
Hac ibo potius : iam censes patrem
abiisse a portu? 
(ACANTHIO)  
Quin ea ego huc praecucurri gratia,
ne te oprimeret inprudentem atque electaret. 
(CHARINUS) 
Optume. 

[2,1] ACTVS II - II,1
(DEMIPHO) 
225 Miris modis di ludos faciunt hominibus, 
mirisque exemplis somnia in somnis danunt.
Velut ego nocte hac, quae praeteriit, proxuma
in somnis egi satis, et fui homo exercitus.
Mercari uisus mihi sum formosam capram.
230 Ei ne noceret, quam domi ante habui capram, 
neu discordarent, si ambo in uno essent loco,
posterius quam mercatus fueram, uisu' sum
in custodelam etiam simiae concredere.
Ea simia adeo post haud multo ad me uenit,
235 male mihi precatur, et facit conuicium: 
ait sese illius opera atque aduentu caprae
flagitium et damnum fecisse haud mediocriter.
Dicit capram, quam dederam seruandam sibi,
suae uxoris dotem ambedisse oppido.
240 Mihi illud uideri mirum, ut una illaec capra 
uxoris simiae dotem ambedederit.
Instare factum simia, atque hoc denique
respondet, ni properem illam ab sese abducere,
ad me domum intro ad uxorem ducturum meam.
245 Atque oppido, hercle bene uelle illi uisus sum, 
ast non habere quoi commendarem capram;
quo magis, quid facerem, cura cruciabar miser.
Interea ad me haedus uisu est adgredirier,
infit mi praedicare, sese ab simia
250 capram abduxisse, et coepit inridere me. 
Ego enim lugere, atque illam abductam conqueri.
Hoc quam ad rem credam pertinere somnium,
nequeo inuenire : nisi capram illam suspicor
iam me inuenisse quae sit, aut quid uoluerit.
255 Ad portum hinc abii mane cum luci simul; 
postquam id quod uolui, transegi, atque ego conspicor
nauim ex Rhodo, qua est heri aduectus filius,
conlibitum est illuc mi, nescio qui, uisere;
inscendo in lembum, atque ad nauim aduehor.
260 atque ego illi aspicio forma eximia mulierem, 
filius quam aduexit meus matri ancillam suae.
Quam ego postquam aspexi, non ita amo ut sani solent
homines, sed eodem pacto ut insani solent.
Amaui, hercle, equidem ego olim in adulescentia;
265 uerum ad hoc exemplum numquam, ut nunc insanio. 
Unum quidem, hercle, iam scio, periisse me.
Vosmet uidete caeterum quanti siem.
Nunc hoc profecto sic est : haec illa est capra.
Sed simia illa atque haedus timeo quid uelint
270 sed conticiscam :  nam eccum it uicinus foras. 

[2,2] ACTVS II - II,2 
(LYSIMACHUS) 
Profecto ego illunc hircum castrari uolo,
ruri qui uobis exhibet negotium.
(DEMIPHO) 
Nec omen illud mi, nec auspicium placet.
275 Quasi hircum, metuo, ne uxor me castret mea, 
atque illius hic nunc simiae parteis ferat.
(LYSIMACHUS) 
I tu hinc ad uillam, atque istos rastros uillico
Pisto ipsi facito coram ut tradas in manum.
Uxori facito ut nunuies, negotium
280 mihi esse in urbe, ne me exspectet : nam mihi 
treis hodie liteis iudicandas dicito.
i, et hoc memento dicere. 
(LORARII) 
Numquid amplius?
(LYSIMACHUS) 
Tantum est. 
(DEMIPHO) 
Lysimache, salue. 
(LYSIMACHUS) 
Euge, Demipho,
salueto : quid agis? quid fit ! 
(DEMIPHO) 
Quod miserrumus.
(LYSIMACHUS) 
Di melius faxint. 
(DEMIPHO) 
Di hoc quidem faciunt. 
(LYSIMACHUS) 
285 Quid est? 
(DEMIPHO) 
Dicam, si uideam tibi esse operam aut otium.
(LYSIMACHUS) 
Quamquam negotium est, si quid uis, Demipho,
non sum obcupatus unquam amico operam dare.
(DEMIPHO) 
Benignitatem tuam mi experto praedicas.
Quid tibi ego aetatis uideor? 
(LYSIMACHUS) 
290 Acherunticus, 
senex, uetus, decrepitus. 
(DEMIPHO) 
Peruorse uides.
Puer sum, Lysimache, septuennis. 
(LYSIMACHUS) 
Sanun' es,
qui puerum te esse dicas? 
(DEMIPHO) 
Vera praedico.
(LYSIMACHUS) 
Modo, hercle, in mentem uenit, quid tu diceres.
295 Senex quom extemplo est, iam nec sentit, nec sapit, 
aiunt solere eum rusum repuerascere.
(DEMIPHO) 
Imo bis tanto ualeo, quam ualui prius.
(LYSIMACHUS) 
Bene, hercle, factum, et gaudeo. 
(DEMIPHO) 
Imo si scias;
oculis quoque etiam plus iam uideo, quam prius.
(LYSIMACHUS) 
Ben est. 
(DEMIPHO) 
Malam rem dico. 
(LYSIMACHUS) 
300 Iam istuc non ben' est. 
(DEMIPHO) 
Sed ausimne ego tibi eloqui si quid uelim?
(LYSIMACHUS) 
Audacter. 
(DEMIPHO) 
Animum aduorte. 
(LYSIMACHUS) 
Fiet sedulo.
(DEMIPHO) 
Hodie ire in ludum obcoepi litterarium,
Lysimache : ternas scio iam. 
(LYSIMACHUS) 
Quid ternas? 
(DEMIPHO) 
Amo.
(LYSIMACHUS) 
305 Tun' capite cano amas, senex nequissime? 
(DEMIPHO) 
Si canum, seu istuc rutilum, siue atrum est, amo.
(LYSIMACHUS) 
Ludificas nunc tu me heic, opinor, Demipho.
(DEMIPHO) 
Decide collum, si falsum est uti loquor :
uel, ut scias me amare, cape cultrum, seca
310 digitum uel aurem, uel tu nasum, uel labrum: 
sei mouero me, seu secari sensero,
Lysimache, auctor sum uti med amando heic enices.
(LYSIMACHUS) 
Si umquam uidistis pictum amatorem, hem illic est.
Nam meo quidem animo uetulus, decrepitus senex
315 tantidem est, quasi sit signum pictum in pariete. 
(DEMIPHO) 
Nunc tu me, credo, castigare cogitas.
(LYSIMACHUS) 
Egon' te? 
(DEMIPHO) Nihil est iam quod tu mihi suscenseas:
fecere tale ante alii spectati uiri.
319-320 Mumanum amare est, humanum autem ignoscere est. 
321 Ne, sis, me obiurga : hoc non uoluntas me ipulit. 
(LYSIMACHUS) 
Quin non obiurgo. 
(DEMIPHO) 
At ne deteriorem tamen
hoc facto ducas. 
(LYSIMACHUS) 
Egone te? ah, ne di siuerint !
(DEMIPHO) 
Vide sis modo etiam. 
(LYSIMACHUS)
Visum est. 
(DEMIPHO) 
Certen'? 
(LYSIMACHUS) 
Perdi' me.
Hic homo ex amore insanit. Numquid uis?
(DEMIPHO) 
325 Vale. 
(LYSIMACHUS) 
Ad portum propero; nam ibi mihi negotium est.
(DEMIPHO) 
Bene ambulato. 
(LYSIMACHUS) 
Bene uale. 
(DEMIPHO) 
Bene sit tibi.
Quin mihi quoque etiam est ad portum negotium.
Nunc adeo ibo illuc. Sed optume gnatum meum
330 uideo eccum; obperiar hominem : hoc nunc mihi uiso est opus, 
huic persuadere, quomodo potis siem,
ut illam uendat, neue det matri suae :
nam ei dono aduexe audiui : sed praecauto est opus,
ne ad illam me animum adiecisse aliqua sentiat.

[2,3] ACTVS II - II,3
(CHARINUS) 
335 Homo me miserior nullu est aeque, opinor, 
neque aduorsa quoi sint plura sempiterna.
Satin', quidquid est, quam rem agere obcoepi,
proprium nequit mi quod cupio euenire ?
Ita mihi mala res obiicitur aliqua,
340 bonum quae meum conprimit consilium. 
Miser amicam mihi paraui, animi causa, praetio;
ratus clam patrem meum posse habere.
Is resciuit, et uidit, et perdidit me.
Neque, is quom roget, quid loquar cogitatum est,
345 ita animi decem in pectore incerti certant ; 
nec, quid corde nunc consili capere possim,
scio, tantus cum cura meost error animo;
dum serui mei perplacet mihi consilium,
dum rursum haud placet : nec pater potis uidetur
350 induci, ut putet matri ancillam emptam esse illam. 
Nunc si dico ut res est, atque illam mihi me
emisse indico, quemadmodum existumet me !
Atque illam abstrahat, trans mare hinc uenum absportet.
354-355 Scio saeuos quam sit, domo doctus : igitur -
356 hoccine est amare? arare mauelim, quam sic amare. 
Iam hinc olim inuitum domo extrusit ab sese,
mercatum ire iussit: ibi hoc malum ego inueni.
ubi uoluptatem aegritudo uincat, quid ibi inest amoeni?
360 Nequiquam abdidi, abscondidi, abstrusam habebam. 
Musca est meus pater, nihil potest clam illum haberi.
Nec sacrum, nec tam profanum quicquam est, quin ibi inlico adsit.
Nec, qui rebus meis confidam mi ulla spes in corde certa est.
(DEMIPHO) 
Quid illuc est, quod solus secum fabulatur filius?
sollicitus mihi nescio quare uidetur.
(CHARINUS) 
365 Attate ! 
meus pater hic quidem est, quem uideo : ibo, adloquar. 
Quid fit, pater?
(DEMIPHO) 
Unde incedis, quid festinas, gnate mi?
(CHARINUS) 
Recte, pater.
(DEMIPHO) 
Ita uolo : sed istuc quid est, tibi quod commutatu est color?
numquid tibi dolet?
(CHARINUS) 
Nescio quid meo animo est aegre, pater.
370 Postea hac nocte non quieui satis mea ex sententia. 
(DEMIPHO) 
Per mare ut uectus, nunc oculi terram mirantur tui.
(CHARINUS) 
Magis opinor.
(DEMIPHO)  
Id est profecto : uerum actutum abscesserit.
Ergo, edepol, palles : si sapias, eas ac decumbas domi.
(CHARINUS) 
Otium non est, mandatis rebus praeuorti uolo.
(DEMIPHO) 
Cras agito, perendie agito.
(CHARINUS) 
375 Saepe ex te audiui, pater, 
rei mandatae omneis sapienteis primum praeuorti decet.
(DEMIPHO) 
Age igitur, nolo aduorsari tuam aduorsum sententiam.
(CHARINUS) 
Saluos sum, siquidem isti dicto solida et perpetua est fides.
(DEMIPHO) 
Quid illuc est, quod ille a me solus se in consilium seuocat?
380 iam non uereor, ne illam me amare hic potuerit resciscere. 
Quippe haud etiam quicquam inepte feci, amanteis ut solent.
(CHARINUS) 
Res adhuc quidem, hercle, in tuto est, nam hunc nescire sat scio
de illa amica : quod si sciret, esset alia oratio.
(DEMIPHO)  
Quin ego hunc adgredior de illa? 
(CHARINUS) 
Quin ego hinc me amolior?
eo ego, ut quae mandata, amicus amicis tradam. 
(DEMIPHO) 
385 Imo mane. 
Paucula etiam sciscitare prius uolo.
(CHARINUS) 
Dic quid uelis.
(DEMIPHO) 
Usquene ualuisti?
(CHARINUS) 
Perpetuo recte, dum quidem illic fui.
Verum in portum huc ut sum aduectus, nescio qui animus mi dolet.
(DEMIPHO) 
Nausea, edepol, factum credo : uerum actutum abscesserit.
390 sed quid ais ! ecquam tu aduexti tuae matri ancillam Rhodo? 
(CHARINUS) 
Aduexi. 
(DEMIPHO) 
Quid? ea ut uidetur mulier? 
(CHARINUS) 
Non, edepol, mala.
(DEMIPHO) 
Ut morata est?
(CHARINUS) 
Nullam uidi melius mea sententia.
(DEMIPHO)  
Mihi quidem, edepol, uisa est, quom illam uidi. 
(CHARINUS) 
Eho, an uidisti, pater?
(DEMIPHO) 
Vidi : uerum non ex usu nostro est, neque adeo placet.
(CHARINUS) 
Qui uero? 
(DEMIPHO)  
395 Quia non nostra formam habet dignam domo. 
Nihil opus nobis ancilla, nisi quae texat, quae molat,
lignum caedat, pensum faciat, aedis uerrat, uapulet :
quaeque habeat cottidianum familiae coctum cibum.
Horunc illa nihilum quidquam facere poterit.
(CHARINUS) 
Admodum
400 ea causa equidem illam emi, dono quam darem matri meae. 
(DEMIPHO) 
Ne duis, neu te aduexisse dixeris.
(CHARINUS) 
401-402 Di me adiuuant ! 
(DEMIPHO) 
403 Labefacto paulatim : uerum quod praeterii dicere, 
neque illa matrem satis honeste tuam sequi poterit comes,
neque sinam.
(CHARINUS) 
Qui uero? 
(DEMIPHO) 
Quia illa forma matremfamilias
flagitium sit si sequatur, quando incedat per uias :
contemplent, conspiciant omneis, nutent, nictent, sibilent,
uellicent, uocent, molesti sint; occentent ostium.
Impleantur meae foreis elegeorum carbonibus,
410 atque, ut nunc sunt maledicenteis homines, uxori meae 
mihique obiectent lenocinium facere : nam quid eo est opus?
(CHARINUS) 
Hercle, qui tu recte dicis, et tibi adsentior.
Sed quid illa nunc fiet? 
(DEMIPHO) 
Recte : ego emero matri tuae
ancillam uiraginem aliquam non malam, forma mala,
415 ut matrem addecet familias, aut Syram, aut Aegyptiam: 
ea molet, coquet, conficiet pensum, pinsetur flagro,
neque propter eam quicquam eueniet nostris foribus flagiti.
(CHARINUS) 
Quid si igitur reddatur illi unde empta est? 
(DEMIPHO) 
Minime gentium.
(CHARINUS) 
Dixit se redhibere, si non placeat. 
(DEMIPHO) Nihil istoc opu est:
420 litigari nolo ego uos, quam tuam autem adcusari fidem; 
multo, edepol, si quid faciendum est facere damni mauolo,
quam obprobramentum aut flagitium muliebre ecferri domo.
Me tibi illam posse opinor luculente uendere.
(CHARINUS) 
424-425 Dum quidem, hercle, ne minoris uendas, quam ego emi, pater. -
(DEMIPHO) 
426 Tace modo : senex est quidam, qui illam mandauit mihi 
ut emerem ad istanc faciem.
(CHARINUS) 
At mihi quidam adulescens, pater,
mandauit ad illam faciem, ita ut illaec est, emerem sibi.
(DEMIPHO) 
Viginti minis, opinor, posse me illam uendere.
(CHARINUS) 
430 At ego, si uelim, iam dantur septem et uiginti minae. 
(DEMIPHO) 
At ego - - -.
(CHARINUS) 
Quin ego, inquam.
(DEMIPHO) 
At nescis quid dicturus sum, tace.
Treis minas adcudere etiam possum, ut triginta sient.
(CHARINUS) 
Quo uortisti? 
(DEMIPHO)  
Ad illum, qui emit. 
(CHARINUS) 
Ubinam est is homo gentium?
(DEMIPHO) 
434-435 Eccillum uideo, iubet quinque me addere etiam nunc minas.
(CHARINUS) 
Hercle, illunc di infelicent, quisquis est. 
(DEMIPHO) 
436 Ibidem mihi 
etiam nunc adnutat, addam sex minas.
(CHARINUS) 
Septem mihi.
Numquam, edepol, me uincet hodie : commodis poscit, pater.
(DEMIPHO) 
Nequiquam poscit : ego habeo.
(CHARINUS) 
At illic, pol, licitu est prior.
(DEMIPHO) 
Nihili facio.
(CHARINUS) 
Quinquaginta poscit. 
(DEMIPHO) 
440 Non centum datur. 
Potin' ut ne licitere aduorsum animi mei sententiam?
Maxumam, hercle, habebis praedam: ita ille est, quoi emitur, senex;
sanus non est ex amore illius : quod posces feres.
(CHARINUS) 
Certe, edepol, adulescens ille, quoi ego emo, ecflictim perit
eius amore. 
(DEMIPHO) 
445 Multo, hercle, ille magis senex, si tu scias. 
(CHARINUS) 
Nunquam, edepol, fuit, neque fiet ille senex insanior
ex amore, quam ille adulescens, quoi ego do hanc operam, pater.
(DEMIPHO)  
Quiesce, inquam. Istanc rem ego recte uidero. 
(CHARINUS) 
Quid agis? 
(DEMIPHO)  
Quid est?
(CHARINUS) 
Non ego illam mancupio abcepi. 
(DEMIPHO)  
Sed ille illam abcepit : sine.
(CHARINUS) 
Non potes tu lege uendere illam. 
(DEMIPHO) 
450 Ego aliquid uidero. 
(CHARINUS) 
Post autem communeis est illa mihi cum alio : qui scio
quid sit ei animi, uaenirene eam uelit, an non uelit?
(DEMIPHO) 
Ego scio uelle.
(CHARINUS) 
At pol, ego esse credo aliquem qui non uelit.
(DEMIPHO)  
Quid id mea refert ! 
(CHARINUS) 
Quia illi suam rem esse aequom est in manu.
(DEMIPHO)  
Quid ais? 
(CHARINUS) 
455 Communis mihi illa est cum alio; is nunc hic non adest. 
(DEMIPHO) 
Prius respondes, quam rogo.
(CHARINUS) 
Prius, tu emis, quam uendo, pater.
Nescio, inquam, uelit ille illam, necne abalienarier.
(DEMIPHO) 
Sed ille qui mandauit, si emitur tibi, tum uolet,
si ego emo illi qui mandauit, tum ille nolet? nihil agis.
460 Numquam, edepol, quisquam illam habebit potius quam ille quem ego uolo. 
Certum est? 
(CHARINUS) 
Censen' certum esse? 
(DEMIPHO) 
Quin ad nauim iam hinc eo,
ibi uaenibit.
(CHARINUS) 
Vin' me tecum illo ire? 
(DEMIPHO) 
Nolo.
(CHARINUS) 
Non placet.
(DEMIPHO) 
Meliu est te, quae sunt mandatae res tibi, praeuortier.
(CHARINUS) 
Tu prohibes. 
(DEMIPHO) 
At me excusato, te fecisse sedulo.
Ad portum ne bitas, dico iam tibi.
(CHARINUS) 
465 Auscultabitur. 
(DEMIPHO) 
Ibo ad portum, et ne hic resciscat, cauto opu est: non ipse emam,
sed Lysimacho amico mandabo : is se ad portum dixerat
ire dudum : me moror quom heic asto.
(CHARINUS) 
Nullus sum, obcidi.

[2,4] ACTVS II - II,4 
(CHARINUS) 
Pentheum diripuisse aiunt Bacchas: nugas maxumas
470 fuisse credo, praeut quo pacto ego diuorsus distrahor. 
Cur ego uiuo? cur non morior? quid mi est in uita boni?
Certum est, ibo ad medicum atque ibi me toxico morti dabo,
Quando id mihi adimitur, qua causa uitam cupio uiuere.
(EUTYCHUS) 
Mane, mane obsecro, Charine. 
(CHARINUS) 
Quis me reuocat? 
(EUTYCHUS) 
Eutychus,
475 tuus amicus et sodalis, simul uicinus proxumus. 
(CHARINUS) 
Non tu scis, quantum malarum rerum sustineam. 
(EUTYCHUS)  
Scio :
omnia ego istaec auscultaui ab ostio, omnem rem scio.
(CHARINUS) 
Quid id est, quod scis? 
(EUTYCHUS)
Tuos pater uolt uendere - - -.
(CHARINUS) 
Omnem rem tenes.
(EUTYCHUS)  
Tuam amicam. 
(CHARINUS) 
Nimium multum scis. 
(EUTYCHUS)  
Tuis ingratiis.
(CHARINUS) 
480 Plurimum tu scis; sed qui scis esse amicam illam meam? 
(EUTYCHUS)  
Tute heri ipsus mihi narrasti. 
(CHARINUS) 
Satin' ut oblitus fui,
tibi me narrauisse? 
(EUTYCHUS)  
Haud mirumst factum est. 
(CHARINUS) 
Te nunc consulo.
Responde, quo letho censes me ut peream potissimum?
(EUTYCHUS)  
Non taces? caue tu istuc dixis. 
(CHARINUS) 
Quid uis me igitur dicere?
(EUTYCHUS)  
Vin' patri sublinere pulchre me os tuo? 
485 (CHARINUS) Sane uolo. 
(EUTYCHUS)  
Visne eam ad portum ?
(CHARINUS) 
Qui potius, quam uoles? 
(EUTYCHUS)  
Atque eximam
mulierem pretio? 
(CHARINUS) 
Qui potius, quam auro expendas? 
(EUTYCHUS)  
Unde erit?
(CHARINUS) 
Achillem orabo, aurum ut mihi det, Hector qui expensus fuit.
(EUTYCHUS)  
Sanun' es? 
(CHARINUS) 
Pol, sanus si sim, non te medicum mihi expetam.
(EUTYCHUS)  
Tanti quanti poscit, uin' tanti illam emi? 
(CHARINUS) 
490 Auctarium 
adiicito, uel mille nummum plus quam poscet. 
(EUTYCHUS)  
Iam tace.
(CHARINUS) 
Sed quid ais? unde erit argentum quod des, quom poscet pater?
(EUTYCHUS)  
Inuenietur, exquiretur, aliquid fiet; 
(CHARINUS) 
Enicas.
Iam istuc, aliquid fiet, metuo. 
(EUTYCHUS)  
Quin taces? 
(CHARINUS) 
Muto imperas.
(EUTYCHUS)  
Satin' istuc mandatum est? Potin' ut aliud cures? 
(CHARINUS) 
495 Non potest. 
(EUTYCHUS)  
Bene uale. 
(CHARINUS) 
Non, edepol, possum, priusquam tu ad me redieris.
(EUTYCHUS)  
Melius sanus sis. 
(CHARINUS) 
Vale, et uince, et me serua. 
(EUTYCHUS)  
Ego fecero.
Domi maneto me. 
(CHARINUS) 
Ergo actutum face cum praeda recipias.

[3,1] ACTVS III - III,1
(LYSIMACHUS) 
Amice amico operam dedi: uicinus quod rogauit,
500 hoc emi mercimonium. Mea es tu, sequere sane. 
Ne plora: nimis stulte facis, oculos corrumpis taleis.
Quid ? tibi quidem quod rideas magis est, quam ut lamentere.
(PASICOMPSA) 
Amabo, ecastor, mi senex, eloquere.
(LYSIMACHUS) 
Exquire quiduis.
(PASICOMPSA) 
Cur emeris me ? 
(LYSIMACHUS) 
Tene ego? ut quod inperetur facias;
item quod tu mihi inperes, ego faciam. 
(PASICOMPSA) 
505 Facere certum est, 
pro copia et sapientia, quae te uelle arbitrabor.
(LYSIMACHUS) 
Laboriosi nihil tibi quidquam operis imperabo.
(PASICOMPSA) 
Namque, edepol, quidem, mi senex, non didici baiolare,
nec pecua ruri pascere, neque pueros nutricare.
(LYSIMACHUS) 
Bona si esse uis, bene erit tibi. 
(PASICOMPSA) 
510 Tum, pol, ego perii misera. 
(LYSIMACHUS) 
Qui? 
(PASICOMPSA) 
Quia illeic, unde huc aduecta sum, malis bene esse solitum est :
nec mos men est ut praedicem quod ego omnis scire credam.
(LYSIMACHUS) 
Oratio, edepol, pluris est huius quam quanti haec emta est.
Quasi dicas nullam mulierem bonam esse. 
(PASICOMPSA) 
Haud equidem dico,
(LYSIMACHUS) 
Rogare hoc unum te uolo. 
(PASICOMPSA) 
515 Roganti respondebo. 
(LYSIMACHUS) 
Quid ais tu? quid nomen tibi dicam esse? 
(PASICOMPSA) 
Pasicompsae.
(LYSIMACHUS) 
Ex forma nomen inditum est. Sed quid ais, Pasicompsa?
possin' tu, si usus uenerit, subtemen tenue nere?
(PASICOMPSA) 
Possum. 
(LYSIMACHUS) 
Si tenue scis, scio te, uberius posse nere.
(PASICOMPSA) 
520 De lanificio neminem metuo, una aetate quae sit. 
(LYSIMACHUS) 
Bonam, hercle, te et frugi arbitror, matura iam inde aetate,
quom scis facere opficium tuum, mulier. 
(PASICOMPSA) 
Pol, docta didici.
Operam adcusari non sinam meam. 
(LYSIMACHUS) 
Hem istaec, hercle, res est;
ouem tibi eccillam dabo gnatam annos sexaginta,
peculiarem. 
(PASICOMPSA) 
Mi senex, tam uetulam? 
(LYSIMACHUS) 
525 Generis graeci est. 
Eam si curabis, perbona est, tondetur nimium scite.
(PASICOMPSA) 
Honoris causa, quidquid est, quod dabitur, gratum habebo.
(LYSIMACHUS) 
Nunc, mulier, ne tu frustra sis, mea non es, ne arbitrere.
(PASICOMPSA) 
Dic igitur quaeso, quoia sum? 
(LYSIMACHUS) 
Tuo hero redempta es rursum.
Ego redemi te, ille mecum orauit. 
(PASICOMPSA) 
530 Animus rediit. 
Si mecum seruatur fides. 
(LYSIMACHUS) 
Bono animo es, liberabit
ille te homo: edepol, deperit, atque hodie primum uidit.
(PASICOMPSA) 
Ecastor, iam biennium est, quom mecum rem coepit.
Nunc, quando amicum te scio esse illius, indicabo.
(LYSIMACHUS) 
Quid ais tu? iam biennium est, quom tecum rem habet? 
(PASICOMPSA) 
535 Certo. 
Et inter nos coniurauimus, ego cum illo, et ille mecum.
536a Ego cum uiro, et ille cum muliere : nisi cum illo, aut ille mecum, 
neuter stupri causa caput limaret. 
(LYSIMACHUS) 
Di immortaleis
etiam cum uxore non cubet? 
(PASICOMPSA) 
Amabo, an maritus est?
neque est, neque erit. 
(LYSIMACHUS) 
Nolim quidem : homo, hercle, periurauit.
(PASICOMPSA) 
Nullum adulescentem plus amo. 
(LYSIMACHUS) 
540 Puer est ille quidem, stulta. 
Nam illi quidem hau sane diust quom dentes exciderunt.
(PASICOMPSA) 
Quid, denteis? 
(LYSIMACHUS) 
Nihil est : sequere sis, hunc me diem unum orauit
ut apud me praehiberem locum, ideo quia uxor ruri est. 

[3,2] ACTVS III - III,2 
(DEMIPHO) 
Tandem inpetraui, egomet me conrumperem.
545 Emta est amica clam uxore et iam filio. 
Certum est, antiqua recolam, et seruibo mihi.
Decurso in spatio, breue quod uitae reliquom est,
uoluptate, uino et amore delectauero.
Nam hanc se bene habere aetatem nimio est aequius.
550 Adulescens quom sis, tum quom est sanguis integer, 
rei tuae quaerundae conuenit operam dare ?
Demum igitur quom senex sis, tunc in otium
te conloces, dum potestur; id iam lucruo est
quod uiuis. Hoc ut dico, factis persequar.
555 Interea tamen huc intro ad me inuisam domum. 
Uxor me exspectat iamdudum esuriens domi.
Iam iurgio enicabit, si intro rediero.
Verum, hercle, postremo, ut ut est, non ibo tamen,
sed hunc uicinum prius conueniam, quam domum
560 redeam; ut mihi aedeis aliquas conducat uolo, 
ubi habitet istaec mulier : atque eccum it foras.

[3,3] ACTVS III - III,3 
(LYSIMACHUS) 
Adducam ego illum iam ad te, si conuenero.
(DEMIPHO) 
Me dicit. 
(LYSIMACHUS) 
Quid ais, Demipho? 
(DEMIPHO) 
Est mulier domi?
(LYSIMACHUS) 
Quid censes? 
(DEMIPHO) 
Quid si uisam? 
(LYSIMACHUS) Quid properas? mane.
(DEMIPHO) 
Quid faciam? 
(LYSIMACHUS) 
565 Quod opus est facto, facito ut cogites. 
(DEMIPHO) 
Quid cogitem? equidem, hercle, opus hoc facto existimo;
ut illo intro eam. 
(LYSIMACHUS) 
Itane uero, ueruex? intro eas?
(DEMIPHO) 
Quid aliud faciam?
(LYSIMACHUS) 
Prius hoc ausculta, atque ades
prius etiam est, quod te facere ego aequom censeo.
570 Nam nunc si illo introieris, amplecti uoles, 
confabulari atque osculari. 
(DEMIPHO) Tu quidem
meum animum gestas: scis quid acturus siem.
(LYSIMACHUS) 
Peruorse facies. 
(DEMIPHO) Quodne ames ? 
(LYSIMACHUS) 
Tanto minus.
Ieiunitatis plenus, anima foetida,
575 senex hircosus, tu osculere mulierem? 
Utine adueniens uomitum excutias mulieri?
(DEMIPHO) 
Scio, pol, te amare, quom istaec praemonstras mihi.
Quid si igitur unum faciam hoc. Si censes, cocum
aliquem adripiamus, prandium qui percoquat
apud te heic usque ad uesperum. 
(LYSIMACHUS) 
580 Hem istuc censeo. 
Nunc tu sapienter loquere atque amatorie.
(DEMIPHO) 
Quid stamus? quin ergo imus, atque opsonium
curamus, pulchre ut simus? 
(LYSIMACHUS) 
Equidem, te sequor.
Atque, hercle, inuenies tu locum illi, si sapis:
585 nullum, hercle, praeter hunc diem illa apud me erit. 
Metuo ego uxorem, cras si rure redierit
ne illam heic offendat. 
(DEMIPHO) 
Res parata est, sequere me.

[3,4] ACTVS III - III,4
(CHARINUS) 
Sumne ego homo miser, qui nusquam bene queo quiescere?
si domi sum, foris est animus : sin foris sum, animus domi est.
590 Ita mihi in pectore atque in corde facit amor incendium: 
ni oculos lacrumae defendant, iam ardeat credo caput.
Spem teneo, salutem amisi; redeat an non, nescio.
Si obprimit pater, quod dixit, exsulatum abiit salus :
sin sodalis, quod promisit, fecit, non abiit salus.
595 Sed tandem si podagrosis pedibus esset Eutychus, 
iam a portu rediisse potuit. Id illi uitium maxumumest,
quod nimis tardus est, aduorsum mei animi sententiam.
Sed isne est, quem currentem uideo? ipsus est, ibo obuiam.
Nunc, quod restat ? ei disperii ! uoltus neutiquam huius placet.
600 Tristis incedit (pectus ardet, haereo), quassat caput. 
Eutyche. 
(EUTYCHUS) 
Heu, Charine. 
(CHARINUS) 
Priusquam recipias anhelitum,
uno uerbo eloquere: ubi ego sum? heicine an apud mortuos?
(EUTYCHUS)  
Neque apud mortuos neque heic es. 
(CHARINUS) 
Saluos sum, inmortalitas
mihi data est: hic emit illam; polchre os subleuit patri.
605 Impetrabilior qui uiuat nullus est; dice, obsecro: 
si neque heic, neque Acherunti sum, ubi sum? 
(EUTYCHUS)  Nusquam gentium.
(CHARINUS) 
Disperii ! illaec interemit me modo oratio.
Odiosa est oratio, quom rem agas longinquom loqui.
Quidquid est, ad capita rerum perueni. 
(EUTYCHUS)  Primum omnium,
periimus. 
(CHARINUS) 
610 Quin tu illud potius nuncias quod nescio? 
(EUTYCHUS)  
Mulier alienata est abs te. 
(CHARINUS) 
Eutyche, capital facis.
(EUTYCHUS)  
Qui? 
(CHARINUS) 
Quia aequalem et sodalem, liberum ciuem enicas.
(EUTYCHUS)  
Ne di sirint. 
(CHARINUS) 
Demisisti gladium in iugulum: iam cadam.
(EUTYCHUS)  
Quaeso, hercle, animum ne desponde. 
(CHARINUS) 
Nullu est quem despondeam.
Loquere porro aliam malam rem; quoi est empta? 
(EUTYCHUS)  
615 Nescio. 
Iam addicta, atque abducta erat, quom ad portum uenio. 
(CHARINUS) 
Vae mihi !
monteis tu quidem mali in me ardenteis iamdudum iacis.
Perge, excrucia, carnufex, quandoquidem obcoepisti semel.
(EUTYCHUS)  
Nec tibi istuc magis diuidiae est, quam mihi hodie fuit.
(CHARINUS) 
Dic, quis emit? 
(EUTYCHUS)  
Nescio hercle. 
(CHARINUS) 
620 Hem, istuccine est operam dare 
bonum sodalem?
(EUTYCHUS)  
Quid me facere uis? 
(CHARINUS) 
Idem quod me uides,
ut pereas. Quin percontatu's, hominis quae facies foret,
qui illam emisset: eo si pacto posset indagarier
mulier? 
(EUTYCHUS)  
Heu me miserum !
(CHARINUS) 
Flere omitte, istuc quod nunc agis.
(EUTYCHUS)  
Quid ego feci? 
(CHARINUS) 
625 Perdidisti me et fidem mecum tuam. 
(EUTYCHUS)  
Di sciunt culpam meam istanc non esse ullam. 
(CHARINUS) 
Euge, papae !
deos absenteis testeis memoras: qui ego istuc credam tibi?
(EUTYCHUS)  
Quin tibi in manu est, quod credas, ego quod dicam, id mihi mea in manu est.
(CHARINUS) 
De istac re argutus es, ut par pari respondeas;
630 ad mandata claudus, caecus, mutus ,mancus, debilis. 
Promittebas te os sublinere meo patri; egomet credidi
homini docto rem mandare, is lapidi mando maximo.
(EUTYCHUS)  
Quid ego facerem? 
(CHARINUS) 
Quid tu faceres? men' rogas? requireres,
rogitares, quis esset, aut unde esset, qua prosapia,
ciuisne esset, an peregrinus. 
(EUTYCHUS)  
635 Ciuem esse aibant atticum. 
(CHARINUS) 
Ubi habitaret, inuenires saltem, si nomen nequis.
(EUTYCHUS)  
Nemo aiebat scire. 
(CHARINUS) 
At saltem hominis faciem exquireres.
(EUTYCHUS)  
Feci. 
(CHARINUS) 
Qua forma esse aiebant? 
(EUTYCHUS)  Ego dicam tibi:
canum, uarum, uentriosum, bucculentum, breuiculum,
640 subnigris oculis, oblongis malis, pansam aliquantulum. 
(CHARINUS) 
Non hominem mihi, sed thesaurum nescio quem memoras mali.
Numquid est quod dicas aliud de illo? 
(EUTYCHUS)  
Tantum, quod sciam.
(CHARINUS) 
Edepol, nae ille oblongis malis dedit mihi magnum malum.
Non possum durare, certum est exulatum hinc ire me.
645 Sed quam capiam ciuitatem, cogito, potissimum; 
Megara, Eretriam, Corinthum, Chalcidem, Cretam, Cyprum,
Sicyonem, Gnidum, Zacynthum, Lesbiam, Boeotiam.
(EUTYCHUS)  
Cur istuc caeptas consilium? 
(CHARINUS) 
Quia enim me adflictat amor.
(EUTYCHUS)  
Quid tu ais? quid, quom illuc, quo nunc ire paritas, ueneris,
650 si ibi amare forte obcipias atque item eius sit inopia, 
iam inde porro aufugies ? deinde item illinc, si item euenerit?
Quis modus tibi exilio tandem eueniet ? qui finis fugae?
quae patria aut domus tibi stabilis esse poterit? dic mihi.
Cedo, si hac urbe abis, amorem te heic relicturum putas?
655 si id fore ita sat animo acceptum est, id pro certo si habes, 
quanto te satiu est rus aliquo abire, ibi esse, ibi uiuere
adeo dum illius te cupiditas atque amor missum facit?
(CHARINUS) 
Iam dixisti?
(EUTYCHUS)  
Dixi. 
(CHARINUS) Frustra dixti. hoc mihi certissumum est.
Eo domum, patrem atque matrem ut meos salutem: postea
660 clam patrem patria hac effugiam, aut aliquid capiam consili. 
(EUTYCHUS)  
Ut corripuit se repente, atque abiit ? heu misero mihi,
si ille abierit, mea factum omneis dicent esse ignauia.
Certum est praeconum iubere iam quantum est conducier,
qui illam inuestigent, qui inueniant; post ad praetorem inlico
665 ibo, orabo, ut conquaestores det mi in uicis omnibus : 
nam mi nil relicti quidquam aliud iam esse intellego.

[4,1] ACTVS IV - IV,1 
(DORIPPA) 
Quoniam a uiro ad me rus aduenit nuncius,
rus non iturum, feci ego ingenium meum,
reueni, ut illum persequar qui me fugit.
670 Sed anum non uideo consequi nostram Syram, 
atque eccam incedit tandem : quin is ocius?
(SYRA) 
Nequeo, mecastor, tantum hoc oneri est quod fero.
(DORIPPA) 
Quid oneris? 
(SYRA) 
Annos octoginta et quattuor;
et eodem adcedit seruitus, sudor, sitis:
simul haec, quae porto, deprimunt. 
(DORIPPA) 
675 Aliquid cedo 
qui hanc uicini nostri aram augeam.
(SYRA) 
Da sane hanc uirgam lauri. 
(DORIPPA) 
Abi iam tu intro. 
(SYRA) 
Eo.
(DORIPPA) 
Apollo, quaeso te, ut des pacem propitius,
salutem et sanitatem nostrae familiae,
680 meoque ut parcas gnato pace propitius. 
(SYRA) 
Disperii, perii misera, uae miserae mihi !
(DORIPPA) 
Satin' tu sana es, obsecro? quid eiulas?
(SYRA) 
Dorippa, mea Dorippa. 
(DORIPPA) 
Quid clamas, obsecro?
(SYRA) 
Nescio quae est mulier intus heic in aedibus.
(DORIPPA) 
Quid, mulier? 
(SYRA) 
Mulier meretrix. 
(DORIPPA) 
685 Veron' serio? 
(SYRA) 
Nimium scis sapere, ruri quae non manseris :
quamuis insipiens poterat persentiscere
illam esse amicam tui uiri bellissumi.
(DORIPPA) 
Credo, mecastor. 
(SYRA) 
I hac mecum, ut uideas simul
690 tuam Alcumenam paelicem, Iuno mea. 
(DORIPPA) 
Ecastor, uero istuc eo, quantum pote est. 

[4,2] ACTVS IV - IV,2 
(LYSIMACHVS) 
Parum ne est malae rei, quod amat Demipho,
ni sumptuosus insuper etiam siet?
Decem si uocasset summos ad cenam uiros,
695 nimium opsonauit : sed cocos, quasi in mari 
solet hortator remiges hortarier,
ita hortabatur : egomet conduxi cocum.
Sed eum demiror non uenire ut iusseram.
Sd quinam hinc a nobis exit? aperitur foris.

[4,3] ACTVS IV - IV,3
(DORIPPA) 
700 Miserior mulier, me nec fiet, nec fuit, 
tali uiro quae nubserim : heu miserae mihi !
Hem, quoi te, et tu quae habeas, commendes uiro !
hem, quoi decem talenta dotis detuli,
haec ut uiderem, ut ferrem has contumelias.
(LYSIMACHUS) 
705 Perii, hercle, rure iam rediit uxor mea 
uidisse credo mulierem in aedibus.
Sed quae loquatur, exaudire hinc non queo.
accedam propius. 
(DORIPPA) 
Vae miserae mihi !
(LYSIMACHUS) 
Imo mihi.
(DORIPPA) 
Disperii ! 
(LYSIMACHUS) 
Ego quidem, hercle, oppido perii miser !
710 uidit. Ut te omnes, Demipho, di perduint ! 
(DORIPPA) 
Pol, hoc est, ire quod rus meus uir noluit.
(LYSIMACHUS) 
Quid nunc ego faciam nisi uti adeam, atque adloquar
iubet saluere suos uir uxorem suam.
Urbani fiunt rustici? 
(DORIPPA) 
Pudicius
715 faciunt illi quam qui non fiunt rustici. 
(LYSIMACHUS) 
Num quid delinquunt rustici? 
(DORIPPA) 
Ecastor, minus
quam urbani, et multo minus mali quaerunt sibi.
(LYSIMACHUS) 
Quid autem urbani deliquerunt? dic mihi,
cupio, hercle, scire. 
(DORIPPA) 
721 Sed tu me temptas sciens. 
quoia illa mulier intus est? 
(LYSIMACHUS) 
719 Vidistine eam? 
(DORIPPA) 
Vidi. 
(LYSIMACHUS) 
Quoia ea sit, rogitas? 
(DORIPPA) 
Resciscam tamen.
(LYSIMACHUS) 
722 Vin' dicam quoiast? Illa - - -  edepol, uae mihi ! 
nescio quid dicam. 
(DORIPPA) 
Haeres. 
(LYSIMACHUS) 
Haud uidi magis.
(DORIPPA) 
Quin dicis? 
(LYSIMACHUS) 
Quin si liceat. 
(DORIPPA) 
Dictum oportuit.
(LYSIMACHUS) 
725 Non possum, ita instas : urges quasi pro noxio. 
(DORIPPA) 
Scio, innoxius. 
(LYSIMACHUS) 
Audacter quamuis dicito.
(DORIPPA) 
Dic igitur. 
(LYSIMACHUS) 
Ego dicam. 
(DORIPPA) 
At qui dicundum est tamen.
(LYSIMACHUS) 
Illa est - - -. Num etiam uis nomen dicam?
(DORIPPA) 
Nihil agis,
manifesto teneo, in noxia es. 
(LYSIMACHUS) 
Qua noxia?
ista quidem illa est. 
(DORIPPA) 
Quae illa est? 
(LYSIMACHUS) Illa - - -.
(DORIPPA) 
730 Iohia 
(LYSIMACHUS) 
Iam si nihil usus esset, iam non dicerem.
(DORIPPA) 
Non tu scis quae sit illa? 
(LYSIMACHUS) 
732-735 Imo iam scio: 
de istac sum iudex captus. 
(DORIPPA) 
736 Iudex ! iam scio: 
nunc tu in consilium istam aduocauisti tibi.
(LYSIMACHUS) 
Imo sic, sequestro mihi data est. 
(DORIPPA) 
Intellego.
(LYSIMACHUS) 
Nihil, hercle, istius quidquam  est. 
(DORIPPA) 
Numero purigas.
(LYSIMACHUS) 
740 Nimium negoti reperi : enim uero haereo. 

[4,4] ACTVS IV - IV,4 
(COCUS) 
Agite, ite actutum : nam mi amatori seni
coquenda est coena : atque, quom recogito,
nobis coquenda est, non quoi conducti sumus.
Nam qui amat, quod amat, si habet, id habet pro cibo:
745 uidere, amplecti, osculari, alloqui. 
Sed nos confido onustos redituros domum.
Ite hac : sed eccum qui nos conduxit senex.
(LYSIMACHUS) 
Ecce autem, perii, cocus adest. 
(COCUS) 
Aduenimus.
(LYSIMACHUS) 
Abi. 
(COCUS) 
Quid, abeam? 
(LYSIMACHUS) 
St, abi. 
(COCUS) 
Abeamne? 
(LYSIMACHUS) 
Abi.
(COCUS) 
Non estis coenaturi?
(LYSIMACHUS) 
750 Iam saturi sumus. 
(COCUS) 
Sed - - -.
(LYSIMACHUS) 
Interii ! 
(DORIPPA) 
Quid ais tu? etiamne haec illi tibi
iusserunt ferri, quos inter iudex datus?
(COCUS) 
Haecine tua est amica, quam dudum mihi
te amare dixti, quom obsonabas? 
(LYSIMACHUS) 
Non taces?
(COCUS) 
755 Satis scitum filum mulieris : uerum, hercle, anet. 
(LYSIMACHUS) 
Abin' dierectus? 
(COCUS) 
Haud mala est. 
(LYSIMACHUS) 
At tu malus.
(COCUS) 
Scitam, hercle, opinor concubinam hanc. 
(LYSIMACHUS) 
Quin abis?
non ego sum qui te dudum conduxi. 
(COCUS) 
Quid est?
imo, hercle, tu istic ipsus. 
(LYSIMACHUS) 
Vae misero mihi !
(COCUS) 
760 Nempe uxor ruri est tua, quam dudum dixeras 
te odisse aeque atque angueis.
(LYSIMACHUS) 
Egon' istuc dixi tibi?
(COCUS) 
Mihi quidem, hercle. 
(LYSIMACHUS) 
Ita me amabit Iuppiter,
uxor, ut ego illud numquam dixi. 
(DORIPPA) 
Etiam negas?
palam istaec fiunt, te me odisse. 
(LYSIMACHUS) 
Quin nego.
(COCUS) 
765 Non, non te odisse aiebat, sed uxorem suam; 
et uxorem suam ruri esse aiebat. 
(LYSIMACHUS) 
Haec ea est.
Quid mihi molestus? 
(COCUS) 
Quia nouisse me negas;
nisi metuis tu istanc. 
(LYSIMACHUS) 
Sapio, nam mihi unicast'.
(COCUS) 
Vin' me experiri? 
(LYSIMACHUS) 
Nolo. 
(COCUS) 
Mercedem cedo.
(LYSIMACHUS) 
Cras petito, dabitur : nunc abi. 
(DORIPPA) 
770 Heu miserae mihi ! 
(LYSIMACHUS) 
Nunc ego uerum illud uerbum esse experior uetus:
aliquid mali esse propter uicinum malum.
(COCUS) 
Cur heic adstamus? quin abimus? incommodi
si quid tibi euenit, id non est culpa mea.
(LYSIMACHUS) 
Quin, me eradicas miserum. 
(COCUS) 
775 Scio iam quid uelis, 
nempe me hinc abire uis. 
(LYSIMACHUS) 
Volo, inquam. 
(COCUS) 
Abibitur.
Drachmam dato. 
(LYSIMACHUS) 
Dabitur. 
(COCUS) 
Dari ergo sis iube.
Dari potest interea dum illi ponunt. 
(LYSIMACHUS) 
Quin abis?
potin' ut molestus ne sis? 
(COCUS) 
Agite, adponite
780 opsonium istuc ante pedes illi seni. 
Haec uasa aut mox aut cras iubebo abs te peti :
sequimini.
(LYSIMACHUS) 
Fortasse te illum mirari cocum,
quod uenit, atque haec adtulit : dicam quid est.
(DORIPPA) 
Non miror, si quid damni facis, aut flagiti.
785 Nec, pol, ego patiar, sic me nubtam tam male, 
measque in aedeis sic scorta obductarier.
Syra, i, rogato meum patrem uerbis meis,
ut ueniat ad me iam simul tecum.
(SYRA)
Eo.
(LYSIMACHUS) 
Nescis negoti quid sit, uxor, obsecro :
790 conceptis uerbis iam iusiurandum dabo, 
me numquam quidquam cum illa : iamne abiit Syra?
perii, hercle ! ecce autem haec abiit : uae misero mihi.
at te, uicine, di deaeque perduint,
cum tua amica cumque amationibus.
795 Suspicione impleuit me indignissume; 
conciuit hosteis. Domi uxor est acerruma.
Ibo ad forum, atque haec Demiphoni eloquar,
me istanc capillo protracturum esse in uiam,
nisi hinc abducit, quo uolt ex hisce aedibus.
800 Uxor, heus uxor, quamquam tu irata es mihi, 
iubeas, si sapias, haec intro auferrier:
eadem licebit mox coenare rectius.

[4,5] ACTVS IV - IV,5
(SYRA) 
Hera quo me misit, ad patrem, non est domi:
rus abiisse aibant : nunc domum renuntio.
Ecastor, lege dura uiuont mulieres,
multoque iniquiore miserae quam uiri.
Nam si uir scortum duxit clam uxorem suam,
820 id si resciuit uxor, inpune  est uiro; 
uxor uirum si clam domo egressa  est foras,
uiro fit causa, exigitur matrimonio.
Utinam lex esset eadem, quae uxori est, uiro !
nam uxor contenta est, quae bona est, uno uiro.
825 Qui minus uir una uxore contentus siet? 
ecastor, faxim, si itidem plectantur uiri,
si quis clam uxorem duxerit scortum suam,
ut illae exiguntur, quae in se culpam commerent;
plures uiri sint uidui, quam nunc mulieres.
EVTYCHUS 
805 Defessus sum urbem totam peruenarier: 
nihil inuestigo quidquam de illa muliere.
Sed mater rure rediit, nam uideo Syram
adstare ante aedeis. Syra ! 
(SYRA) 
Quis est, qui me uocat?
(EUTYCHUS)  
Herus atque alumnus tuos sum. 
(SYRA)
Salue, alumnule.
(EUTYCHUS)  
810 Iam mater rure rediit? responde mihi. 
(SYRA) 
Sua quidem salute ac familiae maxuma.
(EUTYCHUS)  
Quid istuc negoti est? 
(SYRA) 
Tuos pater bellissumus
amicam adduxit intro in aedeis. 
(EUTYCHUS)  
Quomodo?
(SYRA) 
Adueniens mater rure eam obfendit domi.
(EUTYCHUS)  
815 Pol, haud censebam istarum esse operarum patrem. 
Etiam nunc mulier intu est? 
(SYRA) 
Etiam. 
(EUTYCHUS)  
Sequere me. 

[5,1] ACTVS V- V,1
(CHARINVS) 
830 Limen superum inferumque, salue, simul autem uale. 
Huc hodie postremum extollo mea domo patria pedem.
Usus, fructus, uictus, cultus iam mihi harunc aedium
interemptu est, interfectu est, alienatu est : obcidi !
Di penates meum parentum, familiae Lar pater,
835 uobis mando, meum parentum rem bene ut tutemini. 
Ego mihi alios deos penateis persequar, alium Larem,
aliam urbem, aliam ciuitatem: ab Atticis abhorreo.
Nam ubi mores deteriores increbrescunt in dies,
ubi, qui amici, qui infideleis sint, nequeas pernoscere,
840 ubique id eripiatur, animo tuo quod placeat maxume, 
ibi quidem si regnum detur, non cupita est ciuitas.  

[5,2] ACTVS V - V,2 
(EUTYCHUS) Diuom atque hominum quae spectatrix atque era eadem es hominibus,
spem speratam quom obtulisti hanc mihi, grates ago.
Ecquisnam deus est, qui mea nunc laetus laetitia fuat?
845 Domi erat quod quaeritabam: sex sodaleis repperi, 
Vitam, Amicitiam, Ciuitatem, Laetitiam, Ludum, Iocum;
eorum inuentu res decem simitu pessumas pessumdedi,
Iram, Inimicitiam, Stultitiam, Exitium, Pertinaciam,
Maerorem, Lacrumas, Exilium, Inopiam, Solitudinem.
850 Date, di, quaeso, conueniundi mi eius celerem copiam. 
(CHARINUS) 
Apparatus sum, ut uidetis: abicio superbiam.
Egomet mihi comes, calator, equos, agaso, armiger;
egomet sum mihi imperator, idem egomet mihi oboedio :
egomet mihi fero, quod usu est : o Cupido, quantus es !
855 Nam tu quemuis confidentem facile tuis factis facis 
eundem ex confidente actutum diffidentem denuo.
(EUTYCHUS)  
Cogito, quonam ego illum curram quaeritatum. 
(CHARINUS) 
Certa re est,
me usque quaerere illam, quoquo hinc abducta est gentium.
Neque mihi ulla obsistet amnis, nec mons, neque adeo mare;
860 nec calor, nec frigus metuo, neque uentum, neque grandinem. 
Imbrem perpetiar, laborem sufferam, solem, sitim.
Non concedam, neque quiescam usquam noctu, neque dius
prius profecto, quam aut amicam aut mortem inuestigauero.
(EUTYCHUS)  
Nescio quoia uox ad aures mi aduolauit. 
(CHARINUS) 
Inuoco
uos, Lares uialeis, ut me bene tutetis. 
(EUTYCHUS)  
865 Iuppiter ! 
estne illic Charinus? 
(CHARINUS) 
Ciues, bene ualete. 
(EUTYCHUS)  
Inlico
sta, Charine. 
(CHARINUS) 
Qui me reuocat? 
(EUTYCHUS)  
Spes, Salus, Victoria.
(CHARINUS) 
Quid me uoltis? 
(EUTYCHUS)  
Ire tecum. 
(CHARINUS) 
Alium comitem quaerite.
Non admittunt hi me comites, qui tenent. 
(EUTYCHUS)  
Qui sunt ei?
(CHARINUS) 
870 Cura, Miseria, Aegritudo, Lacrumae, Lamentatio. 
(EUTYCHUS)  
Repudia istos comites, atque hoc respice, et reuortere.
(CHARINUS) 
Si quidem mecum fabulari uis, subsequere. 
(EUTYCHUS)  
Sta inlico.
(CHARINUS) 
Malefacis, properantem qui me commorare. Sol abit.
(EUTYCHUS)  
Si huc item properes, ut istuc properas, facias rectius:
875 huc secundus uentus nunc est, cape modo uorsoriam: 
hic fauonius, serenu est, isteic auster imbricus :
hic facit tranquillitatem, iste omneis fluctus conciet.
Recipe te ad terram, Charine, huc : huc ex aduorso uides
nimbus ut ater imberque instat? Aspicias nunc ad sinisteram.
880 Coelum ut est splendore plenum nonne ex aduordo uides. 
(CHARINUS) 
Religionem illic obiecit: recipiam me illuc. 
(EUTYCHUS)  Sapis,
o Charine, contra pariter fer gradum, et confer pedem,
porrige bracchium, prehende : iam tenes? 
(CHARINUS) 
Teneo. 
(EUTYCHUS)  
Tene.
Quo nunc ibas? 
(CHARINUS) 
Exulatum. 
(EUTYCHUS)  
Quid ibi faceres? 
(CHARINUS) 
Quod miser.
(EUTYCHUS) 
885 Ne paue, restituam iam ego te in gaudio, antequo ut sies. 
Maxume quod uis audire, id audies, quod gaudeas.
Sta inlico, amicus aduenio multum beneuolens.
Tuam amicam - - -.
(CHARINUS) 
Quid eam? 
(EUTYCHUS)  
Ubi sit ego scio. 
(CHARINUS) 
Tun', obsecro?
(EUTYCHUS)  
Sanam et saluam. 
(CHARINUS) 
Ubi eam saluam? 
(EUTYCHUS)  
Quo ego scio. 
(CHARINUS) 
Ego me mauelim.
(EUTYCHUS)  
Potin' ut animo sis tranquillo? 
(CHARINUS) 
890 Quid si animus fluctuat? 
(EUTYCHUS)  
Ego istum in tranquillo et tuto sistam, ne time.
(CHARINUS) 
Obsecro te, loquere ubi sit, ubi eam uideris.
Quid taces? dic : enicas me miserum tua reticentia.
(EUTYCHUS)  
Non longe hinc abest a nobis. 
(CHARINUS) 
Quin ergo coomostras, si tu uides?
(EUTYCHUS)  
Non uideo, hercle, nunc; sed uidi modo. 
(CHARINUS) 
895 Quin ego uideam facis? 
(EUTYCHUS)  
Faciam. 
(CHARINUS) 
Longum istuc amanti est. 
(EUTYCHUS)  
Etiam metuis? omnia
conmonstrabo : amicior mihi nullus uiuit, atque is est,
qui illam habet, neque est quoi magis me uelle melius aequum siet.
(CHARINUS) 
Non curo istuc, illam quaero. 
(EUTYCHUS)  
De illa ergo ego dico tibi.
900 Sane hoc non in mentem uenit dudum, ut tibi sit dicerem. 
(CHARINUS) 
Dic igitur, ubi illa est? 
(EUTYCHUS)  
In nostris aedibus. 
(CHARINUS) 
Aedeis probas,
si tu uera dicis, polchre aedificatas arbitro.
Sed qui ego istuc credam? uidistin' ? an de audito nuntias?
(EUTYCHUS)  
Egomet uidi. 
(CHARINUS) 
Quis eam adduxit ad uos, inque? 
(EUTYCHUS)  
Tu rogas ?
(CHARINUS)
Vera dicis
(EUTYCHUS)
Nihil, Charine, te quidem quidquam pudet.
Quid tua refert, quicum istaec uenerit? 
(CHARINUS) 
906 Dum isteic siet. 
(EUTYCHUS)  
Est profecto. 
(CHARINUS) 
907 Opta ergo ob istunc nuncium quid uis tibi. 
(EUTYCHUS)  
Quid si optabo ! 
(CHARINUS) 
Deos orato, ut eius faciant copiam.
(EUTYCHUS)  
Derides. 
(CHARINUS) 
Seruata res est demum, si illam uidero.
910 Sed quin ornatum hunc reicio? Heus aliquis actutum huc foras 
exite, illinc, pallium mi ecferte. 
(EUTYCHUS)  
Hem nunc tu mihi places.
(CHARINUS) 
Optume adueniens, puere, cape chlamydem atque istic sta inlico;
ut, si haec non sint uera, inceptum hoc itiner perficere exsequar.
(EUTYCHUS)  
Non mihi credis? 
(CHARINUS) 
Omnia equidem credo, quae dicis mihi.
sed quin introducis me ad eam, ut uideam? 
(EUTYCHUS)  
915 Paulisper mane. 
(CHARINUS) 
Quid, manebo?
(EUTYCHUS)  
Tempus non est intro eundi. 
(CHARINUS) 
Enicas.
(EUTYCHUS)  
Non opus est, inquam, nunc intro te ire. 
(CHARINUS) 
Responde mihi,
qua causa? 
(EUTYCHUS)  
Operae non est. 
(CHARINUS) 
Cur? 
(EUTYCHUS)  
Quia non est illi commodum.
(CHARINUS) 
Itane? commodum illi non est, quae me amat, quam ego contra amo?
920 Omnibus hic ludificatur me modis : ego stultior, 
qui isti credam : commoratur : chlamydem sumam denuo.
(EUTYCHUS)  
Mane parumper, atque haec audi. 
(CHARINUS) 
Cape sis, puere, hoc pallium.
(EUTYCHUS)  
Mater irata est patri uehementer, quia scortum sibi
ob oculos adduxerit in aedeis, dum ruri ipsa abest:
subspicatur illam amicam esse illi. 
(CHARINUS) 
925 Zonam sustuli. 
(EUTYCHUS)  
Eam rem nunc exquirit intus. 
(CHARINUS) 
Iam machaera est in manu.
(EUTYCHUS)  
Nam si eo ted intro ducam - - -. 
(CHARINUS) 
Tollo ampullam, atque hinc eo.
(EUTYCHUS)  
Mane, mane, Charine. 
(CHARINUS) Erras, me decipere haud potes.
(EUTYCHUS)  
Neque, edepol, uolo. 
(CHARINUS) 
Quin tu ergo itiner exsequi meum me sinis?
(EUTYCHUS)  
Non sino. 
(CHARINUS) 
930 Egomet me moror. Tu puere, abi hinc intro ocius. 
Iam in currum escendi, iam lora in manus cepi meas.
(EUTYCHUS)  
Sanus non es. 
(CHARINUS) 
Quin, pedes, uos in curriculum conicitis
in Cyprum recta ? quandoquidem pater mihi exilium parat?
(EUTYCHUS)  
Stultus es : noli istuc quaeso dicere. 
(CHARINUS) 
Certum exsequ'ist,
operam ut sumam ad peruestigandum, ubi sit illaec. 
(EUTYCHUS)  
935 Quin domi est. 
(CHARINUS) 
Nam hic quod dixit, id mentitu est. 
(EUTYCHUS)  
Vera dixi equidem tibi.
(CHARINUS) 
Iam Cyprum ueni. 
(EUTYCHUS)  
Quin sequere, ut illam uideas quam expetis.
(CHARINUS) 
Percontatus non inueni. 
(EUTYCHUS)  
Matris iam iram neglego.
(CHARINUS) 
Porro proficiscor quaesitum. Nunc perueni Chalcidem;
940 uideo ibi hospitem Zacyntho; dico quid eo aduenerim; 
rogito quis eam uexerit, quis habeat, si ibi indaudiuerit.
(EUTYCHUS)  
Quin tu istas omittis nugas, ac mecum huc intro ambulas?
(CHARINUS) 
Hospes respondit, Zacyntho ficos fieri non malas.
(EUTYCHUS)  
Nil mentitu est. 
(CHARINUS) 
Sed de amica se indaudiuisse autumat,
hic Athenis esse. 
(EUTYCHUS)  
945 Calchas iste quidem Zacynthiu est. 
(CHARINUS) 
Nauem conscendo, proficiscor inlico. iam sum domi,
iam redii exsilio : salue, mi sodalis Eutyche:
ut ualuisti? quid, parenteis mei? ualent mater pater?
bene uocas, benigne dicis: cras apud te, nunc domi.
sic decet, sic fieri oportet. 
(EUTYCHUS)  
950 Eho, quae mi somnias ? 
hic homo non sanus est. 
(CHARINUS) 
Medicari amicus quin properas ?
(EUTYCHUS)  
Sequere, sis. 
(CHARINUS) 
Sequor. 
(EUTYCHUS)  
Clementer, quaeso, calceis deteris.
audin' tu? 
(CHARINUS) 
Iamdudum audiui. 
(EUTYCHUS)  
Pacem componi uolo
meo patri cum matre: nam nunc est irata - - -.
(CHARINUS) 
I modo.
(EUTYCHUS)  
Propter istanc. 
(CHARINUS) 
I modo. 
(EUTYCHUS)  
Ergo cura - - -. 
(CHARINUS) 
955 Quin tu ergo i modo. 
Tam propitiam reddam, quam quom propitia est Iuno Ioui.

[5,3] ACTVS V - V,3 
(DEMIPHO) 
Quasi tu nunquam quicquam adsimile huius facti feceris.
(LYSIMACHUS) 
Edepol, numquam.  Caui ne quid facerem. Vix uiuo miser !
Nam mea uxor propter illam tota in fermento iacet.
(DEMIPHO) 
960 At ego expurigationem habebo, ut ne suscenseat. 
(LYSIMACHUS) 
Sequere me : sed exeuntem filium uideo meum.

[5,4] ACTVS V - V,4 
(EUTYCHUS) 
Ad patrem ibo, ut matris iram sibi esse sedatam sciat.
Iam redeo. 
(LYSIMACHUS) 
Placet principium. Quid agis? quid fit, Eutyche?
(EUTYCHUS)  
Optuma opportunitate ambo aduenistis. 
(LYSIMACHUS) Quid rei est?
(EUTYCHUS)  
965 Uxor tibi placida et placata est : cette dextras nunciam. 
(LYSIMACHUS) 
Di me seruant. 
(EUTYCHUS)  
Tibi amicam esse nullam nuncio.
(DEMIPHO) 
Di te perdant : quid negoti est nam, quaeso, istuc? 
(EUTYCHUS)  
Eloquar.
Animum aduortite igitur ambo. 
(DEMIPHO) 
Quin, tibi ambo operam damus.
(EUTYCHUS)  
Qui bono sunt genere gnati, si sunt ingenio malo,
970 suopte culpam generi capiunt, genus ingenio inprobant. 
(DEMIPHO) 
Verum hic dicit. 
(LYSIMACHUS) 
Tibi ergo dicit. 
(EUTYCHUS)  
Eo illud est uerum est magis.
Nam te istac aetate haud aequom fuerat filio tuo,
adulescenti amanti amicam eripere emptam argento suo.
(DEMIPHO) 
Quid tu ais? Charini amica est illa? 
(EUTYCHUS)  
Ut dissimulat malus !
(DEMIPHO) 
975 Ille quidem illam sese ancillam matri emisse dixerat. 
(EUTYCHUS)  
Propterea igitur tu mercatus, nouos amator, uetus puer !
(LYSIMACHUS) 
Optume, hercle, perge, ego adsistam hinc altrinsecus.
Quibus est dictis dignus, usque oneremus ambo. 
(DEMIPHO)
Nullus sum.
(LYSIMACHUS) 
Filio suo qui innocenti fecit tantam iniuriam.
(EUTYCHUS)  
980 Quem quidem, hercle, ego, in exilium quom iret, redduxi domum; 
nam ibat exulatum. 
(DEMIPHO) 
An abiit? 
(LYSIMACHUS) 
Etiam loquere, larua?
temperare istac aetate istis decet ted artibus.
(DEMIPHO) 
Fateor, deliqui profecto. 
(EUTYCHUS)  
Etiam loquere, larua?
983a uacuom esse istac ted aetate iis decebat noxiis; 
itidem, ut tempus anni, aetatem aliam aliud factum conuenit.
Nam si istuc ius est, senecta aetate scortari senes,
ubi loci res summa nostra est publica? 
(DEMIPHO) 
Hei, perii miser.
(LYSIMACHUS) 
Adulescentes rei agundae isti magis solent operam dare.
(DEMIPHO) 
Iam, obsecro, uobis, hercle, habete cum porcis, cum fiscina.
(EUTYCHUS)  
Redde illi. 
(DEMIPHO) 
Sibi habeat, iam ut uolt, per me sibi habeat licet.
(EUTYCHUS)  
990 Temperi, edepol, quoniam ut aliter facias, non est copia. 
(DEMIPHO) 
Supplici sibi sumat quid uolt ipse ob hanc iniuriam,
modo pacem faciatis; oro, ut ne mihi iratus siet.
Si, hercle, sciuissem, siue adeo ioculo dixisset mihi,
se illam amare, numquam facerem, ut illam amanti abducerem.
995 Eutyche, ted oro, sodalis eius es, serua et subueni. 
Hunc senem para me clientem : memorem dices benefici.
(LYSIMACHUS) 
Ora ut ignoscat delictis eius atque adulescentiae.
(DEMIPHO) 
Pergin' tu autem? Heia ! superbe inuehere? spero ego mihi quoque
tempus tale euenturum, ut tibi gratiam referam parem.
(LYSIMACHUS) 
Missas iam ego istas arteis feci. 
1000 (DEMIPHO) Et quidem ego dehinc iam. 
(EUTYCHUS)  
Nihil.
Consuetudine animus rursus te huc inducet. 
(DEMIPHO) 
Obsecro.
Satis iam ut habeatis : quin loris caedite etiam, si lubet.
(LYSIMACHUS) 
Recte dicis : sed istuc uxor faciet, quom hoc resciuerit.
(DEMIPHO) 
Nihil opu est resciscat. 
(EUTYCHUS)  
Quid istuc? non resciscet, ne time.
1005 Eamus intro, non utibilis hic locus, factis tuis, 
dum memoramus, arbitri ut sint, qui praetereant per uias.
(DEMIPHO) 
Hercle, qui tu recte dicis: eadem breuior fabula
erit : eamus. 
(EUTYCHUS)  
Heic est intus filius apud nos tuus.
(DEMIPHO) 
Optume est : illac per hortum nos domum transibimus.
(LYSIMACHUS) 
1010 Eutyche, hanc uolo prius rem agi, quam meum intro refero pedem. 
(EUTYCHUS)  
Quid istuc est? 
(LYSIMACHUS) 
Suam quisque homo rem meminit : responde mihi:
certon' scis non subcensere mihi tuam matrem? 
(EUTYCHUS)  
Scio.
(LYSIMACHUS) 
Vide. 
(EUTYCHUS)  
Mea fide. 
(LYSIMACHUS) 
Satis habeo : sed quaeso hercle, etiam uide.
(EUTYCHUS)  
Non mihi credis? 
(LYSIMACHUS) 
Imo credo, sed tamen metuo miser.
(DEMIPHO) 
Eamus intro. 
(EUTYCHUS) 
1015 Imo dicamus senibus legem censeo, 
priusquam abeamus, qua se lege teneant, contentique sint.
Annos gnatus sexaginta qui erit, si quem scibimus,
seu maritum, seu, hercle, adeo caelibem scortarier,
cum eo nos heic lege agemus: inscitum arbitrabimur.
1020 Et per nos quidem, hercle, egebit qui suou prodegerit. 
Neu quisquam posthac prohibeto adulescentem filium
quin amet, et scortum ducat : quod bono fiat modo;
Si quis prohibuerit, plus perdet clam, quam si praehibuerit palam.
Haec adeo, ut ex hac nocte primum lex teneat senes.
1025 Bene ualete, atque, adulescenteis, haec si uobis lex placet, 
ob senum, hercle, industriam uos aequom est clare plaudere.