Historia Apollonii regis Tyri.
I.
1. In ciuitate Antiochia rex fuit quidam nomine Antiochus, a quo ipsa ciuitas nomen 
accepit Antiochia. Is habuit unam filiam, uirginem speciosissimam, in qua nihil 
rerum natura exerrauerat, nisi quod mortalem statuerat. 
2. Quae dum ad nubilem peruenisset aetatem et species et formositas cresceret, multi 
eam in matrimonium petebant et cum magna dotis pollicitatione currebant. Et cum 
pater deliberaret, cui potissimum filiam suam in matrimonium daret, cogente iniqua 
cupididate flamma concupiscentiae incidit in amorem filiae suae et coepit eam aliter 
diligere quam patrem oportebat. Qui cum luctatur cum furore, pugnat cum dolore, 
uincitur amore; excidit illi pietas, oblitus est se esse patrem et induit coniugem. 
3. Sed cum sui pectoris uulnus ferre non posset, quadam die prima luce uigilans 
inrumpit cubiculum filiae suae, famulos longe excedere iussit, quasi cum filia 
secretum conloquium habiturus, et stimulante furore libidinis diu repugnanti filiae 
suae nodum uirginitatis eripuit, perfectoque scelere euasit cubiculum. Puella uero 
stans dum miratur scelesti patris impietatem, fluentem sanguinem coepit celare: sed 
guttae sanguinis in pauimento ceciderunt. 
II.
1. Subito nutrix eius introiuit cubiculum. Ut uidit puellam flebili uultu, asperso 
pauimento sanguine, roseo rubore perfusam, ait: "Quid sibi uult iste turbatus 
animus?" Puella ait: "Cara nutrix, modo in hoc cubiculo duo nobilia perierunt 
nomina." Nutrix ignorans ait: "Domina, quare hoc dicis?" Puella ait: "Ante legitimam 
mearum nuptiarum diem saeuo scelere uiolatam uides". Nutrix ut haec audiuit atque 
uidit, exhorruit atque ait: "Quis tanta fretus audacia uirginis reginae maculauit 
thorum?" Puella ait: "Impietas fecit scelus." Nutrix ait: "Cur ergo non indicas patri?" 
Puella ait: "Et ubi est pater?" Et ait: "Cara nutrix, si intellegis quod factum est: periit 
in me nomen patris. Itaque ne hoc scelus genitoris mei patefaciam, mortis remedium 
mihi placet. Horreo, ne haec macula gentibus innotescat." 
2. Nutrix ut uidit puellam mortis remedium quaerere, uix eam blando sermonis 
conloquio reuocat, ut a propositae mortis immanitate excederet, et inuitam patris sui 
uoluntati satisfacere cohortatur. 
III.
1. Qui cum simulata mente ostendebat se ciuibus suis pium genitorem, intra 
domesticos uero parietes maritum se filiae gloriabatur. Et ut semper impio toro 
frueretur, ad expellendos nuptiarum petitores quaestiones proponebat dicens: 
"Quicumque uestrum quaestionis meae propositae solutionem inuenerit, accipiet 
filiam meam in matrimonium, qui autem non inuenerit, decollabitur." Et si quis forte 
prudentia litterarum quaestionis solutionem inuenisset, quasi nihil dixisset, 
decollabatur et caput eius super portae fastigium suspendebatur. Atqui plurimi 
undique reges, undique patriae principes propter incredibilem puellae speciem 
contempta morte properabant. 
 
IV.
1. Et cum has crudelitates rex Antiochus exerceret, quidam adulescens locuples 
ualde, genere Tyrius, nomine Apollonius, nauigans attingit Antiochiam, 
ingressusque ad regem ita eum salutauit: "Aue, domine rex Antioche!" Et ait: "Quod 
pater pius es, ad uota tua festinus perueni; regio genere ortus peto filiam tuam in 
matrimonium." Rex ut audiuit quod audire nolebat, irato uultu respiciens iuuenem 
sic ait ad eum: "Iuuenis, nosti nuptiarum condicionem?" At ille ait: "Noui et ad portae 
fastigium uidi." Rex ait: "Audi ergo quaestionem: scelere uehor, maternam carnem 
uescor, quaero fratrem meum, meae matris uirum, uxoris meae filium: non inuenio." 
Iuuenis accepta quaestione paululum discessit a rege; quam cum sapienter 
scrutaretur, fauente deo inuenit quaestionis solutionem; ingressusque ad regem sic 
ait: "Domine rex, proposuisti mihi quaestionem; audi ergo solutionem. Quod dixisti 
'scelere uehor', non es mentitus: te respice. Et quod dixisti 'maternam carnem uescor', 
nec et hoc mentitus es: filiam tuam intuere." 
V.
1. Rex ut uidit iuuenem quaestionis solutionem inuenisse, sic ait ad eum: "Erras, 
iuuenis, nihil uerum dicis. Decollari quidem mereberis, sed habes triginta dierum 
spatium: recogita tecum. Et dum reuersus fueris et quaestionis meae propositae 
solutionem inueneris, accipies filiam meam in matrimonium." Iuuenis conturbatum 
habebat animum, paratamque habens nauem ascendit, tendit ad patriam suam 
Tyrum. 
VI.
1. Et post discessum adulescentis Antiochus rex uocat ad se dispensatorem suum 
fidelissimum nomine Taliarchum et dicit ei: "Taliarche, secretorum meorum 
fidelissime minister, scias quia Tyrius Apollonius inuenit quaestionis meae 
solutionem. Ascende ergo nauem confestim ad persequendum iuuenem, et dum 
ueneris Tyrum in patriam eius, inquires inimicum eius, qui eum aut ferro aut ueneno 
interimat. Postquam reuersus fueris, libertatem accipies." 
2. Taliarchus uero hoc audito adsumens pecuniam simulque uenenum, nauem 
ascendens petiit patriam Apollonii. Peruenit innocens tamen Apollonius prior ad 
patriam suam et introiuit domum et aperto scrinio codicum suorum inquisiuit 
quaestiones omnium philosophorum omniumque Chaldaeorum. Et dum aliud non 
inuenisset nisi quod cogitauerat, ad semet ipsum locutus est dicens: "Quid agis, 
Apolloni? Quaestionem regis soluisti, filiam eius non accepisti, sed ideo dilatus es, ut 
neceris." 
3. Atque ita onerari praecepit naues frumento. Ipse quoque Apollonius cum paucis 
comitantibus fidelissimis seruis nauem occulte ascendit, deferens secum multum 
pondus auri atque argenti sed et uestem copiosissimam, et hora noctis silentissima 
tertia tradidit se alto pelago. 
 
VII.
1. Alia uero die in ciuitate sua quaeritur a ciuibus suis ad salutandum et non 
inuentus est. Fit tremor, sonat planctus ingens per totam ciuitatem. Tantus namque 
amor ciuium suorum erga eum erat, ut per multa tempora tonsores priuarentur a 
publico, spectacula tollerentur, balnea clauderentur. 
2. Et cum haec Tyri aguntur, superuenit ille Taliarchus, qui a rege Antiocho missus 
fuerat ad necandum iuuenem. Qui ut uidit omnia clausa, ait cuidam puero: "Indica 
mihi, si ualeas, quae est haec causa, quod ciuitas ista in luctu moratur?" Cui puer ait: 
"O hominem inprobum! Scit et interrogat! Quis est enim, qui nesciat ideo hanc 
ciuitatem in luctu esse, quia princeps huius patriae nomine Apollonius reuersus ab 
Antiochia subito nusquam conparuit?" Tunc Taliarchus dispensator regis hoc audito 
gaudio plenus rediit ad nauem et tertia nauigationis die attigit Antiochiam. 
Ingressusque ad regem ait: "Domine rex, laetare et gaude, quia iuuenis ille Tyrius 
Apollonius timens regni tui uires subito nusquam conparuit." Rex ait: "Fugere 
quidem potest, sed effugere non potest." Continuo huiusmodi edictum proposuit: 
"Quicumque mihi Tyrium Apollonium, contemptorem regni mei, uiuum exhibuerit, 
accipiet auri talenta centum, qui uero caput eius attulerit, accipiet ducenta." Hoc 
edicto proposito non tantum eius inimici, sed etiam amici eius cupiditate ducebantur 
et ad indagandum properabant. Quaeritur Apollonius per terras, per montes, per 
siluas, per uniuersas indagines, et non inueniebatur. 
VIII.
1. Tunc iussit rex classes nauium praeparari ad persequendum iuuenem. Sed moras 
facientibus his, qui classes nauium praeparabant, deuenit Apollonius ciuitatem 
Tharsiam. 
2. Et deambulans iuxta litus uisus est a quodam nomine Hellenico, ciue suo, qui 
superuenerat ipsa hora. Et accedens ad eum Hellenicus ait: "Aue, rex Apolloni!" At 
ille salutatus fecit, quod potentes facere consueuerunt: spreuit hominem plebeium. 
Tunc senex indignatus iterato salutauit eum et ait: "Aue, inquam, Apolloni, resaluta 
et noli despicere paupertatem nostram honestis moribus decoratam. Si enim scis, 
cauendum tibi est, si autem nescis, admonendus es. Audi, forsitan quod nescis, quia 
proscriptus es." Cui Apollonius ait: "Et quis patriae meae principem potuit 
proscribere?" Hellenicus ait: "Rex Antiochus." Apollonius ait: "Qua ex causa?" 
Hellenicus ait: "Quia quod pater est, tu esse uoluisti." Apollonius ait: "Et quanti me 
proscripsit?" Hellenicus respondit: "Ut quicumque te uiuum exhibuerit, centum auri 
talenta accipiat; qui uero caput tuum absciderit, accipiet ducenta. Ideoque moneo te: 
fugae praesidium manda." 
3. Haec cum dixisset Hellenicus, discessit. Tunc iussit Apollonius reuocari ad se 
senem et ait ad eum: "Rem fecisti optimam, ut me instrueres." Et iussit ei proferri 
centum talenta auri et ait: "Accipe, gratissimi exempli pauperrime, quia mereris; et 
puta te mihi caput a ceruicibus amputasse et gaudium regi pertulisse. Et ecce habes 
pretium centum talenta auri, et puras manus a sanguine innocentis." Cui Hellenicus 
ait: "Absit, domine, ut huius rei causa praemium accipiam. Apud bonos enim 
homines amicitia praemio non conparatur." Et uale dicens discessit. 
IX.
1. Post haec Apollonius dum deambularet in eodem loco supra litore, occurrit ei alius 
homo nomine Stranguillio. Cui ait Apollonius: "Aue, mi carissime Stranguillio." Et 
ille dixit: "Aue, domine Apolloni. Quid itaque in his locis turbata mente uersaris?" 
Apollonius ait: "Proscriptum uides." Et Stranguillio ait: "Et quis te proscripsit?" 
Apollonius ait: "Rex Antiochus." Stranguillio ait: "Qua ex causa?" Apollonius ait: 
"Quia filiam eius, sed ut uerius dicam, coniugem in matrimonium petiui. Sed, si fieri 
potest, in ciuitate uestra uolo latere." 
2. Stranguillio ait: "Domine Apolloni, ciuitas nostra pauper est et nobilitatem tuam 
ferre non potest: praeterea duram famem saeuamque sterilitatem patimur annonae, 
nec est ulla spes salutis ciuibus nostris, sed crudelissima mors potius ante oculos 
nostros uersatur." 
3. Apollonius autem ad Stranguillionem ait: "Age ergo deo gratias, quod me 
profugum finibus uestris applicuit. Dabo itaque ciuitati uestrae centum milia 
frumenti modiorum, si fugam meam celaueritis." 
4. Stranguillio ut audiuit, prostrauit se pedibus Apollonii dicens: "Domine rex 
Apolloni, si ciuitati esurienti subueneris, non solum fugam tuam celabunt, sed etiam, 
si necesse fuerit, pro salute tua dimicabunt." 
X.
1. Cumque haec dixisset, perrexerunt in ciuitatem, et ascendens Apollonius tribunal 
in foro cunctis ciuibus et maioribus eiusdem ciuitatis dixit: "Ciues Tharsis, quos 
annonae penuria turbat et opprimit, ego Tyrius Apollonius releuabo. Credo enim uos 
huius beneficii memores fugam meam celaturos. Scitote enim me legibus Antiochi 
regis esse fugatum; sed uestra felicitate faciente hucusque ad uos sum delatus. Dabo 
itaque uobis centum milia modiorum frumenti eo pretio, quo sum in patria mea eos 
mercatus, id est octo aereis singulos modios." 
2. Ciues uero Tharsis, qui singulos modios singulos aureos mercabantur, exhilarati 
facti adclamationibus gratias agebant certatim accipientes frumentum. Apollonius 
autem, ne deposita regia dignitate mercatoris uideretur adsumere nomen magis 
quam donatoris, pretium, quod acceperat, utilitati eiusdem ciuitatis redonauit. 
3. Ciues uero his tantis beneficiis cumulati optant ei statuam statuere ex aere et eam 
conlocauerunt in foro, in biga stantem, in dextra manu fruges tenentem, sinistro pede 
modium calcantem et in base haec scripserunt: TARSIA CIVITAS APOLLONIO 
TYRIO DONUM DEDIT EO QUOD STERILITATEM SUAM ET FAMEM SEDAVIT. 
XI.
1. Et interpositis mensibus siue diebus paucis hortante Stranguillione et Dionysiade, 
coniuge eius, et premente fortuna ad Pentapolitanas Cyrenaeorum terras 
adfirmabatur nauigare, ut ibi latere posset. Deducitur itaque Apollonius cum ingenti 
honore ad nauem et ualedicens hominibus ascendit ratem. Qui dum nauigaret, intra 
duas horas diei mutata est pelagi fides. 
Certa non certis cecidere ...
Concita tempestas rutilans inluminat orbem.
Aeolus imbrifero flatu turbata procellis
Corripit arna. Notus picea caligine tectus
Scinditque omne latus pelagique uolumina uersat.
Voluitur hinc Boreas, nec iam mare sufficit Euro,
Et freta disturbata sibi inuoluit harena.
... et cum reuocato a cardine ponto
Omnia miscentur. Pulsat mare sidera, caelum.
In sese glomeratur hiems; pariterque morantur
Nubila, grando, niues, zephyri, freta, fulgida, nimbi.
Flamma uolat uento, mugit mare conturbatum.
Hinc Notus, hinc Boreas, hinc Africus horridus instat.
Ipse tridente suo Neptunus spargit harenas.
Triton terribili cornu cantabat in undis. 
XII.
1. Tunc unusquisque sibi rapuit tabulas, morsque nuntiatur. In illa uero caligine 
tempestatis omnes perierunt. Apollonius uero unius tabulae beneficio in 
Pentapolitarum est litore pulsus. Interim stans Apollonius in litore nudus intuens 
tranquillum mare ait: "O Neptune, rector pelagi, hominum deceptor innocentium, 
propter hoc me reseruasti egenum et pauperem, quo facilius rex crudelissimus 
Antiochus persequatur! Quo itaque ibo? Quam partem petam? Vel quis ignoto uitae 
dabit auxilium?"
2. Et cum sibimet ipsi increparet, subito animaduertens uidit quendam grandaeuum 
sago sordido circumdatum. Et prosternens se illius ad pedes effusis lacrimis ait: 
"Miserere mei, quicumque es, succurre naufrago et egeno non humilibus natalibus 
genito! Et ut scias, cui miserearis, ego sum Tyrius Apollonius, patriae meae princeps. 
Audi nunc tragoediam calamitatis meae, qui modo genibus tuis prouolutus uitae 
auxilium precor. Praesta mihi ut uiuam."
3. Itaque piscator, ut uidit primam speciem iuuenis, misericordia motus erigit eum et 
tenens manum eius duxit eum intra tecta parietum domus suae et posuit epulas, 
quas potuit. Et ut plenius misericordiae suae satisfaceret, exuens se tribunarium 
suum scindit eum in duas partes aequaliter et dedit unam iuueni dicens: "Tolle hoc, 
quod habeo, et uade in ciuitatem: forsitan inuenies, qui tibi misereatur. Et si non 
inueneris, huc reuertere et mecum laborabis et piscaberis: paupertas quaecumque est, 
sufficiet nobis. Illud tamen admoneo te, ut si quando deo adnuente redditus fueris 
natalibus tuis, et tu respicias tribulationem paupertatis meae." Cui Apollonius ait: 
"Nisi meminero tui, iterum naufragium patiar nec tui similem inueniam!" 
 
XIII.
1. Et haec dicens per demonstratam sibi uiam iter carpens ingreditur portam ciuitatis. 
Et dum secum cogitaret, unde auxilium uitae peteret, uidit puerum per plateam 
currentem oleo unctum, sabano praecinctum, ferentem iuuenilem lusum ad 
gymnasium pertinentem, maxima uoce clamantem et dicentem: "Audite ciues, 
peregrini, ingenui et serui: gymnasium patet." 
2. Hoc audito Apollonius exuens se tribunarium ingreditur lauacrum, utitur liquore 
Palladio. Et dum singulos exercentes uideret, quaerit sibi parem nec inuenit. Tunc rex 
Archistrates eiusdem ciuitatis subito cum magna turba famulorum ingressus est 
gymnasium. Qui dum cum suis ad ludum luderet, deo fauente approximauit se 
Apollonius in regis turba et ludente rege sustulit pilam et subtili uelocitate remisit 
remissamque rursum uelocius repercussit nec cadere passus est.
3. Tunc rex Archistrates, cum sibi notasset iuuenis uelocitatem et, quis esset, nesciret 
et ad pilae lusum nullum haberet parem, intuens famulos suos ait: "Recedite, famuli; 
hic enim iuuenis, ut suspicor, mihi comparandus est." Et cum recessissent famuli, 
Apollonius subtili uelocitate manu docta remisit pilam, ut et regi et omnibus uel 
pueris, qui aderant, miraculum magnum uideretur. 
4. Videns autem Apollonius se a ciuibus laudari constanter appropinquauit ad 
regem. Deinde docta manu ceroma fricauit regem tanta lenitate, ut de sene iuuenem 
redderet. Iterato in solio gratissime fouit, exeunti officiose manum dedit. Post haec 
discessit. 
XIV.
1. Rex autem, ut uidit iuuenem discessisse, conuersus ad amicos suos ait: "Iuro uobis, 
amici, per communem salutem, me melius nunquam lauisse nisi hodie, beneficio 
unius adolescentis, quem nescio." Et intuens unum de famulis suis ait: "Iuuenis ille, 
qui mihi seruitium gratissime fecit, uide, quis sit." Famulus uero secutus est 
iuuenem, et ut uidit eum sordido tribunario coopertum, reuersus ad regem ait: "Bone 
rex optime, iuuenis naufragus est." Rex ait: "Et tu unde scis?" Famulus respondit: 
"Quia illo tacente habitus indicat." Rex ait: "Vade celerius et dic illi: rogat te rex, ut ad 
cenam uenias." 
2. Et cum dixisset ei, acquieuit Apollonius et eum ad domum regis secutus est. 
Famulus prior ingressus dicit regi: "Adest naufragus, sed abiecto habitu introire 
confunditur." Statim rex iussit eum dignis uestibus indui et ad cenam ingredi. Et 
ingresso Apollonio triclinium ait ad eum rex: "Discumbe, iuuenis, et epulare. Dabit 
enim tibi dominus, per quod damna naufragii obliuiscaris!"
3. Statimque assignato illi loco Apollonius contra regem discubuit. Adfertur gustatio, 
deinde cena regalis. Cunctis epulantibus ipse solus non epulabatur, sed respiciens 
aurum, argentum, mensam et ministeria, flens cum dolore omnia intuetur. 
4. Sed quidam de senioribus iuxta regem discumbens, ut uidit iuuenem singula 
quaeque curiose conspicere, respexit ad regem et ait: "Bone rex, uide, ecce, cui tu 
benignitatem animi tui ostendis, bonis tuis inuidet et fortunae!" Cui ait rex: "Amice, 
suspicaris male: nam iuuenis iste non bonis meis aut fortunae meae inuidet, sed, ut 
arbitror, plura se perdidisse testatur." Et hilari uultu respiciens iuuenem ait: "Iuuenis, 
epulare nobiscum; laetare et gaude et meliora de deo spera!" 
XV.
1. Et dum hortaretur iuuenem, subito introiuit filia regis speciosa atque auro fulgens, 
iam adulta uirgo; dedit osculum patri, post haec discumbentibus omnibus amicis. 
Quae dum oscularetur, peruenit ad naufragum. Retrorsum rediit ad patrem et ait: 
"Bone rex et pater optime, quis est hic iuuenis, qui contra te in honorato loco 
discumbit et nescio quid flebili uultu dolet?" Cui rex ait: "Hic iuuenis naufragus est et 
in gymnasio mihi seruitium gratissime fecit; propter quod ad cenam illum inuitaui. 
Quis autem sit aut unde, nescio. Sed si uis, interroga illum; decet enim te, filia 
sapientissima, omnia nosse. Et forsitan, dum cognoueris, misereberis illi." 
2. Hortante igitur patre uerecundissimo sermone interrogatur a puella Apollonius, et 
accedens ad eum ait: "Licet taciturnitas tua sit tristior, generositas autem tuam 
nobilitatem ostendit. Sed si tibi molestum non est, indica mihi nomen et casus tuos." 
Apollonius ait: "Si nomen quaeris, Apollonius sum uocatus; si de thesauro quaeris, in 
mari perdidi." Puella ait: "Apertius indica mihi, ut intelligam." 
 
XVI.
1. Apollonius uero uniuersos casus suos exposuit et finito sermone lacrimas 
effundere coepit. Quem ut uidit rex flentem, respiciens filiam suam ait: "Nata dulcis, 
peccasti, quod, dum uis nomen et casus adolescentis agnoscere, ueteres ei renouasti 
dolores. Ergo, dulcis et sapiens filia, ex quo agnouisti ueritatem, iustum est, ut ei 
liberalitatem tuam quasi regina ostendas." Puella uero respiciens Apollonium ait: 
"Iam noster es, iuuenis, depone maerorem; et quia permittit indulgentia patris mei, 
locupletabo te." Apollonius uero cum gemitu egit gratias. 
2. Rex uero uidens tantam bonitatem filiae suae ualde gauisus est et ait ad eam: "Nata 
dulcis, me saluum habeas. Iube tibi afferre lyram et aufer iuueni lacrimas et exhilara 
ad conuiuium." Puella uero iussit sibi afferri lyram. At ubi eam accepit, cum nimia 
dulcedine uocis cordarum sonos, melos cum uoce miscebat. Omnes conuiuae 
coeperunt mirari dicentes: "Non potest esse melius, non esse dulcius plus isto, quod 
audiuimus!" 
3. Inter quos solus tacebat Apollonius. Ad quem rex ait: "Apolloni, foedam rem facis. 
Omnes filiam meam in arte musica laudant, quare tu solus tacendo uituperas?" 
Apollonius ait: "Domine rex, si permittis, dicam, quod sentio: filia enim tua in artem 
musicam incidit, sed non didicit. Denique iube mihi dari lyram, et statim scies, quod 
ante nesciebas." Rex Archistrates dixit: "Apolloni, ut intelligo, in omnibus es 
locuples." 
4. Et induit statum et corona caput coronauit et accipiens lyram introiuit triclinium. 
Et ita fecit, ut discumbentes non Apollonium, sed Apollinem existimarent. Atque ita 
facto silentio 'arripuit plectrum, animumque accomodat arti.' Miscetur uox cantu 
modulata cordis. Discumbentes una cum rege in laude clamare coeperunt et dicere: 
"Non potest melius, non potest dulcius!" 
5. Post haec deponens lyram ingreditur in comico habitu et mirabili manu et saltu 
inauditas actiones expressit. Post haec induit tragicum: et nihilominus admirabiliter 
complacuit ita, ut omnes amici regis et hoc se numquam audisse testarentur nec 
uidisse. 
XVII.
1. Inter haec filia regis, ut uidit iuuenem omnium artium studiorumque esse 
cumulatum, uulneris saeuo capitur igne. Incidit in amorem infinitum. Et finito 
conuiuio sic ait puella ad patrem suum: "Permiseras mihi paulo ante, ut, si quid 
uoluissem, de tuo tamen, Apollonio darem, rex et pater optime!" Cui dixit: "Et 
permisi et permitto et opto." 
2. Permisso sibi a patre, quod ipsa ultro praestare uolebat, intuens Apollonium ait: 
"Apolloni magister, accipe indulgentia patris mei ducenta talenta auri, argenti 
pondera XL, seruos XX et uestem copiosissimam." Et intuens famulos, quos 
donauerat, dixit: "Afferte quaequae promisi, et praesentibus omnibus exponite in 
triclinio!" Laudant omnes liberalitatem puellae. Peractoque conuiuio leuauerunt se 
uniuersi; uale dicentes regi et reginae discesserunt.
3. Ipse quoque Apollonius ait: "Bone rex, miserorum misericors, et tu, regina amatrix 
studiorum, ualete." Et haec dicens respiciens famulos, quos illi puella donauerat, ait: 
"Tollite, famuli, haec quae mihi regina donauit: aurum, argentum et uestem; et 
eamus hospitalia quaerentes." Puella uero timens, ne amatum non uidens 
torqueretur, respexit patrem suum et ait: "Bone rex, pater optime, placet tibi, ut hodie 
Apollonius a nobis locupletatus abscedat, et quod illi dedisti, a malis hominibus ei 
rapiatur?" Cui rex ait: "Bene dicis, domina; iube ergo ei dari unam zaetam, ubi digne 
quiescat." Accepta igitur mansione Apollonius bene acceptus requieuit, agens deo 
gratias, qui ei non denegauit regem consolatorem. 
XVIII.
1. Sed 'regina' sui 'iam dudum saucia cura' Apolloni figit in 'pectore uultus 
uerbaque', cantusque memor credit 'genus esse deorum'. Nec somnum oculis nec 
'membris dat cura quietem'. Vigilans primo mane irrumpit cubiculum patris. Pater 
uidens filiam ait: "Filia dulcis, quid est quod tam mane praeter consuetudinem 
uigilasti?" Puella ait: "Hesterna studia me excitauerunt. Peto itaque, pater, ut me 
tradas hospiti nostro Apollonio studiorum percipiendorum gratia." Rex uero gaudio 
plenus iussit ad se iuuenem uocari. Cui sic ait: "Apolloni, studiorum tuorum 
felicitatem filia mea a te discere concupiuit. Peto itaque, ut desiderio natae meae 
parueris, et iuro tibi per regni mei uires: quidquid tibi iratum abstulit mare, ego in 
terris restituam." Apollonius hoc audito docet puellam, sicuti et ipse didicerat.
2. Interposito breui temporis spatio, cum non posset puella ulla ratione uulnus 
amoris tolerare, in multa infirmitate membra prostrauit fluxa, et coepit iacere 
imbecillis in toro. Rex ut uidit filiam suam subitaneam ualitudinem incurrisse, 
sollicitus adhibet medicos, qui temptantes uenas tangunt singulas corporis partes, 
nec omnino inueniunt aegritudinis causas. 
 
XIX.
1. Rex autem post paucos dies tenens Apollonium manu forum petit et cum eo 
deambulauit. Iuuenes scolastici III nobilissimi, qui per longum tempus filiam eius 
petebant in matrimonium, pariter omnes una uoce salutauerunt eum. Quos uidens 
rex subridens ait illis: "Quid est hoc, quod una uoce me pariter salutastis?" Unus ex 
ipsis ait: "Petentibus nobis filiam uestram in matrimonium tu saepius nos differendo 
fatigas: propter quod hodie una simul uenimus. Elige ex nobis, quem uis habere 
generum."
2. Rex ait: "Non apto tempore me interpellastis; filia enim mea studiis uacat et prae 
amore studiorum imbecillis iacet. Sed ne uidear uos diutius differre, scribite in 
codicellos nomina uestra et dotis quantitatem; et dirigo ipsos codicellos filiae meae, 
et illa sibi eligat, quem uoluerit habere maritum." Illi tres itaque iuuenes scripserunt 
nomina sua et dotis quantitatem. Rex accepit codicellos anuloque suo signauit datque 
Apollonio dicens: "Tolle, magister, praeter tui contumeliam hos codicellos et perfer 
discipulae tuae: hic enim locus te desiderat." 
XX.
1. Apollonius acceptis codicellis pergit domum regiam et introiuit cubiculum 
tradiditque codicellos. Puella patris agnouit signaculum. Quae ad amores suos sic ait: 
"Quid est, magister, quod sic singularis cubiculum introisti?" Cui Apollonius 
respondit: "Domina, es nondum mulier et male habes! Sed potius accipe codicellos 
patris tui et lege trium nomina petitorum." Puella uero reserato codicello legit, 
perlectoque nomen ibidem non legit, quem uolebat et amabat. Et respiciens 
Apollonium ait: "Magister Apolloni, ita tibi non dolet, quod ego nubam?" Apollonius 
dixit: "Immo gratulor, quod habundantia horum studiorum docta et a me patefacta, 
deo uolente et cui animus tuus desiderat, nubas." Cui puella ait: "Magister, si amares, 
utique doleres tuam doctrinam." 
2. Et scripsit codicellos et signatos suo anulo iuueni tradidit. Pertulit Apollonius in 
forum tradiditque regi. Accepto codicello rex resignauit et aperuit illum. In quibus 
rescripserat filia sua: "Bone rex et pater optime, quoniam clementiae tuae indulgentia 
permittis mihi, dicam: illum uolo coniugem naufragio patrimonio deceptum. Et si 
miraris, pater, quod tam pudica uirgo tam impudenter scripserim: per ceram 
mandaui, quae pudorem non habet." 
XXI.
1. Et perlectis codicellis rex ignorans, quem naufragum diceret, respiciens illos tres 
iuuenes, qui nomina sua scripserant uel qui dotem in illis codicellis designauerant, 
ait illis: "Quis uestrum naufragium fecit?" Unus uero ex iis Ardalio nomine dixit: 
"Ego". Alius ait: "Tace, morbus te consumit nec saluus es, cum scio te coaetaneum 
meum et mecum litteris eruditum, et portam ciuitatis numquam existi! Ubi ergo 
naufragium fecisti?" 
2. Et cum rex non inueniret, quis eorum naufragium fecisset, respiciens Apollonium 
ait: "Tolle, magister Apolloni, hos codicellos et lege. Potest enim fieri, ut, quod ego 
non inueni, tu intelligas, quia praesens fuisti."
3. Apollonius accepto codicello legit et, ut sensit se a regina amari, erubuit. Et rex 
tenens ei manum paululum secessit ab eis iuuenibus et ait: "Quid est, magister 
Apolloni, inuenisti naufragum?" Apollonius ait: "Bone rex, si permittis, inueni." Et his 
dictis uidens rex faciem eius roseo colore perfusam, intellexit dictum et ait gaudens: 
"Quod filia mea cupit, hoc est et meum uotum. Nihil enim in huiusmodi negotio sine 
deo agi potest." Et respiciens illos tres iuuenes ait: "Certe dixi uobis, quia non apto 
tempore interpellastis. Ite, et dum tempus fuerit, mittam ad uos." Et dimisit eos a se. 
 
XXII.
1. Et tenens manum iam genero, non hospiti, ingreditur domum regiam. Ipso autem 
Apollonio relicto rex solus intrat ad filiam suam dicens: "Dulcis nata, quem tibi 
elegisti coniugem?" Puella uero prostrauit se ad pedes patris sui et ait: "Pater 
carissime, quia cupis audire natae tuae desiderium: illum uolo coniugem et amo, 
patrimonio deceptum et naufragum, magistrum meum Apollonium; cui si non me 
tradideris, a praesenti perdes filiam!" Et cum rex filiae non posset ferre lacrimas, 
erexit eam et alloquitur dicens: "Nata dulcis, noli de aliqua re cogitare, quia talem 
concupisti, ad quem ego, ex quo eum uidi, tibi coniungere optaui. Sed ego tibi uere 
consentio, quia et ego amando factus sum pater." 
2. Et exiens foras respiciens Apollonium ait: "Magister Apolloni, quia scrutaui filiam 
meam, quid ei in animo resideret nuptiarum causa, lacrimis fusis multa inter alia 
mihi narrauit dicens et adiurans me ait: 'Iuraueras magistro meo Apollonio, ut, si 
desideriis meis uel doctrinis paruisset, dares illi, quidquid iratum abstulit mare. 
Modo uero, quia paruit tuis praeceptis et obsequiis ab ipso tibi factis et meae 
uoluntati in doctrinis, aurum, argentum, uestes, mancipia aut possessiones non 
quaerit, nisi solum regnum, quod putauerat perdidisse, tuo sacramento per meam 
iunctionem hoc ei tradas!' Unde, magister Apolloni, peto, ne nuptias filiae meae 
fastidio habeas!" Apollonius ait: "Quod a deo est, sit, et si tua est uoluntas, 
impleatur!" 
XXIII.
1. Rex ait: "Diem nuptiarum sine mora statuam." Postera uero die uocantur amici, 
inuocantur uicinarum urbium potestates, uiri magni atque nobiles. Quibus 
conuocatis in unum pariter rex ait: "Amici, scitis, quare uos in unum 
congregauerim?" Qui respondentes dixerunt: "Nescimus." Rex ait: "Scitote filiam 
meam uelle nubere Tyrio Apollonio. Peto, ut omnibus sit laetitia, quia filia mea 
sapientissima sociatur uiro prudentissimo." Inter haec diem nuptiarum sine mora 
indicit et, quando in unum se coniungerent, praecepit. Quid multa? Dies superuenit 
nuptiarum, omnes laeti atque alacres in unum conueniunt. Gaudet rex cum filia, 
gaudet et Tyrius Apollonius, qui talem meruit habere coniugem. Celebrantur nuptiae 
regio more, decora dignitate. Gaudet uniuersa ciuitas, exultant ciues, peregrini et 
hospites; fit magnum gaudium in citharis, lyris et canticis et organis modulatis cum 
uocibus. 
2. Peracta laetitia ingens amor fit inter coniuges, mirus affectus, incomparabilis 
dilectio, inaudita laetitia, quae perpetua caritate complectitur. 
XXIV.
1. Interpositis autem diebus atque mensibus, cum haberet puella mense iam sexto 
uentriculum deformatum, aduenit eius sponsus rex Apollonius. Cum spatiatur in 
litore, iuncta sibi puellula, uidit nauem speciosissimam, et dum utrique eam 
laudarent pariter, recognouit eam Apollonius de sua esse patria. Conuersus ait ad 
gubernatorem: "Dic mihi, si ualeas, unde uenisti?" Gubernator ait: "De Tyro". 
Apollonius ait: "Patriam meam nominasti." Ad quem gubernator ait: "Ergo tu Tyrius 
es?" Apollonius ait: "Ut dicis; sic sum." Gubernator ait: "Vere mihi dignare dicere: 
noueras aliquem patriae illius principem, Apollonium nomine?" Apollonius ait: "Ut 
me ipsum, sic illum noui." Gubernator non intellexit dictum et ait: "Sic ego rogo, ut 
ubicumque eum uideris, dic illi: Laetare et gaude, quia rex saeuissimus Antiochus 
cum filia sua concumbens dei fulmine percussus est; opes autem et regnum eius 
seruantur regi Apollonio." 
2. Apollonius autem ut audiuit, gaudio conuersus dixit ad coniugem: "Domina, quod 
aliquando mihi naufrago credideras, modo comproba! Peto itaque, coniunx 
carissima, ut me permittas proficere et regnum deuotum percipere." Coniunx uero 
eius, ut audiuit eum uelle proficere, profusis lacrimis ait: "Care coniunx, si alicubi in 
longinquo esses itinere constitutus, certe ad partum meum festinare debueras; nunc 
uero, cum sis praesens, disponis me derelinquere? Pariter nauigemus: ubicumque 
fueris seu in terris seu in mari, uita uel mors ambos nos capiat!" 
3. Et haec dicens puella uenit ad patrem suum, cui sic ait: "Care genitor, laetare et 
gaude, quia saeuissimus rex Antiochus cum filia sua concumbens a deo percussus 
est, opes autem eius cum diademate coniugi meo seruatae sunt. Propter quod rogo te 
satis animo lugenti, permittas mihi nauigare cum uiro meo. Et ut libentius mihi 
permittas: unam remittis, en duas recipies." 
 
XXV.
1. Rex uero, ut audiuit omnia, gaudens atque exhilaratus est et continuo iubet naues 
adduci in litore et omnibus bonis impleri. Praeterea nutricem eius nomine Lycoridem 
et obstetricem peritissimam propter partum eius simul nauigare iussit. Et data 
profectoria deduxit eos ad litus, osculatur filiam et generum et uentum eis optat 
prosperum. Reuersus est rex ad palatium. Apollonius uero ascendit naues cum multa 
familia multoque apparatu atque copia, et flante uento certum iter nauigant. 
2. Qui dum per aliquantos dies totidemque noctes Austri uentorum flatibus diu 
pelago detinerentur, nono mense cogente Lucina enixa est puella. Sed secundis 
rursum redeuntibus coagulato sanguine conclusoque spiritu subito defuncta est. 
3. Quod cum uideret familia cum clamore et ululatu magno, cucurrit Apollonius et 
uidit coniugem suam iacentem exanimem, scidit a pectore uestes unguibus et primas 
suae adulescentiae discerpit barbulas et lacrimis profusis iactauit se super corpus 
eius et coepit amarissime flere atque dicere: "Cara coniunx et unica regis filia, quid 
fuit de te? Quid respondebo pro te patri tuo aut quid de te proloquar, qui me 
naufragum suscepit pauperem et egenum?" 
4. Et cum haec et his similia defleret atque ploraret fortiter, introiuit gubernius, qui 
sic ait: "Domine, tu quidem pie facis, sed nauis mortuum sufferre non potest. Iube 
ergo corpus in pelagus mitti, ut possimus undarum fluctus euadere." Apollonius 
uero dictum aegre ferens ait ad eum: "Quid narras, pessime hominum? Placet tibi, ut 
eius corpus in pelagus mittam, qui me naufragum suscepit et egenum?" 
5. Erant ex seruis eius fabri, quibus conuocatis secari et conpaginari tabulas, rimas et 
foramina picari praecepit et facere loculum amplissimum et carta plumbea obturari 
iubet eum inter iuncturas tabularum. Quo perfecto loculo regalibus ornamentis ornat 
puellam, in loculo composuit, et XX sestertia auri ad caput eius posuit. Dedit 
postremo osculum funeri, effudit super eam lacrimas et iussit infantem tolli et 
diligenter nutriri, ut haberet in malis suis aliquod solatium et pro filia sua neptem 
regi ostenderet. 
XXVI.
1. Iussit loculum mitti in mare cum amarissimo fletu. Tertia die eiciunt undae 
loculum: uenit ad litus Ephesiorum, non longe a praedio cuiusdam medici, qui in illa 
die cum discipulis suis deambulans iuxta litus uidit loculum effusis fluctibus 
iacentem et ait famulis suis: "Tollite hunc loculum cum omni diligentia et ad uillam 
afferte!" Quod cum fecissent famuli, medicus libenter aperuit et uidit puellam 
regalibus ornamentis ornatam, speciosam ualde et in falsa morte iacentem et ait: 
"Quantas putamus lacrimas hanc puellam suis parentibus reliquisse!" Et uidens 
subito ad caput eius pecuniam positam et subtus codicillos scriptos ait: 
"Perquiramus, quid desiderat aut mandat dolor." 
2. Qui cum resignasset, inuenit sic scriptum 'Quicumque hunc loculum inuenerit 
habentem in eo XX sestertia auri, peto ut X sestertia habeat, X uero funeri impendat. 
Hoc enim corpus multas dereliquit lacrimas et dolores amarissimos. Quodsi aliud 
fecerit, quam dolor exposcit, ultimus suorum decidat, nec sit, qui corpus suum 
sepulturae commendet'. 
3. Perlectis codicillis ad famulos ait: "Praestetur corpori, quod imperat dolor! Iuraui 
itaque per spem uitae meae in hoc funere amplius me erogaturum, quam dolor 
exposcit." Et haec dicens iubet continuo instrui rogum. 
4. Sed dum sollicite atque studiose rogus aedificatur atque componitur, superuenit 
discipulus medici, aspectu adulescens, sed, quantum ingenio, senex. Hic cum 
uidisset speciosum corpus super rogum poni, intuens magistrum ait: "Unde hoc 
nouum nescio quod funus?" Magister ait: "Bene uenisti, haec enim hora te expectat. 
Tolle ampullam unguenti et, quod est supremum, defunctae corpori puellae 
superfunde." 
5. At uero adulescens tulit ampullam unguenti et ad lectum deuenit puellae et 
detraxit a pectore uestes, unguentum fudit et omnes artus suspiciosa manu retractat, 
sentitque a praecordiis pectoris torporis quietem. Obstupuit iuuenis, quia cognouit 
puellam in falsa morte iacere. Palpat uenarum indicia, rimatur auras narium; labia 
labiis probat: sentit gracile spirantis uitam prope luctare cum morte adultera et ait: 
"Supponite faculas per IIII partes." Quod cum fecissent, tentat lentas igne supposito 
retrahere manus, et sanguis ille, qui coagulatus fuerat, per unctionem liquefactus est. 
XXVII.
1. Quod ut uidit iuuenis, ad magistrum suum currit et ait: "Magister, puella, quam 
credis esse defunctam, uiuit. Et ut facilius mihi credas, spiritum praeclusum 
patefaciam." Adhibitis secum uiribus tulit puellam in cubiculo suo et posuit super 
lectulum, uelum diuisit, calefecit oleum, madefecit lanam et effudit super pectus 
puellae. Sanguis uero ille, qui intus a perfrictione coagulatus fuerat, accepto tepore 
liquefactus est coepitque spiritus praeclusus per medullas descendere. Venis itaque 
patefactis aperuit puella oculos et recipiens spiritum, quem iam perdiderat, leni et 
balbutienti sermone ait: "Deprecor itaque, medice, ne me contingas aliter, quam 
oportet contingere: uxor enim regis sum et regis filia." 
2. Iuuenis ut uidit, quod in arte uiderat, quod magistrum fallebat, gaudio plenus 
uadit ad magistrum suum et ait: "Veni, magister, en discipuli tui apodixin." Magister 
introiuit cubiculum et, ut uidit puellam iam uiuam, quam mortuam putabat, ait 
discipulo suo: "Probo artem, peritiam laudo, miror diligentiam. Sed audi, discipule: 
nolo te artis beneficium perdidisse; accipe mercedem. Haec enim puella secum attulit 
pecuniam." Et dedit ei decem sestertia auri; et iussit puellam salubribus cibis et 
fomentis recreari. 
3. Post paucos dies, ut cognouit eam regio genere esse ortam, adhibitis amicis in 
filiam suam sibi adoptauit. Ut rogauit cum lacrimis, ne ab aliquo contingeretur, 
exaudiuit eam et inter sacerdotes Dianae feminas seclusit et collocauit, ubi omnes 
uirgines inuiolabiliter seruabant castitatem. 
 
XXVIII.
1. Inter haec Apollonius cum nauigat ingenti luctu, gubernante deo applicuit 
Tharsos, descendit ratem et petiuit domum Stranguillionis et Dionysiadis. Qui cum 
eos salutauisset, omnes casus suos eis dolenter exposuit et ait: "Quantum in amissam 
coniugem flebam, tantum in seruatam mihi filiam consolabor. Itaque, sanctissimi 
hospites, quoniam ex amissa coniuge regnum, quod mihi seruabatur, nolo accipere 
neque reuerti ad socerum, cuius in mari perdidi filiam, sed fungar potius opera 
mercatus, commendo uobis filiam meam: cum filia uestra nutriatur et eam cum bono 
et simplici animo suscipiatis atque patriae nomine eam cognominetis Tharsiam. 
Praeterea et nutricem uxoris meae nomine Lycoridem uobis commendo pariter et 
uolo, ut filiam meam nutriat atque custodiat."  

2. His dictis tradidit infantem, dedit aurum, argentum et pecunias nec non et uestes 
pretiosissimas, et iurauit fortiter nec barbam nec capillos nec ungues dempturum, 
nisi prius filiam suam nuptui traderet. At illi stupentes, quod tam grauiter iurasset, 
cum magna fide se puellam educaturos promittunt. Apollonius uero commendata 
filia nauem ascendit altumque pelagus petens ignotas et longinquas Aegypti 
regiones deuenit. 
XXIX.
1. Itaque puella Tharsia facta quinquennis traditur studiis artium liberalibus, et filia 
eorum cum ea docebatur: et ingenio et in auditu et in sermone et in morum honestate 
docentur. 
2. Cumque Tharsia ad XIIII annorum aetatem uenisset, reuersa de auditorio inuenit 
nutricem suam subitaneam ualitudinem incurrisse, et sedens iuxta eam casus 
infirmitatis eius explorat. Nutrix uero eius eleuans se dixit ei: "Audi aniculae 
morientis uerba suprema, domina Tharsia; audi et pectori tuo manda. Interrogo 
namque te, quem tibi patrem aut matrem aut patriam esse existimas?" 
3. Puella ait: "Patriam Tharsos, patrem Stranguillionem, matrem Dionysiadem." 
Nutrix uero eius ingemuit et ait: "Audi, domina mea Tharsia, stemmata originis 
tuorum natalium, ut scias, quid post mortem meam facere debeas. Est tibi patria 
Tyrus, pater nomine Apollonius, mater uero Archistratis regis filia. Dum mater tua 
enixa est, statim redeuntibus secundis praeclusoque spiritu ultimum fati signauit 
diem. Quam pater tuus facto loculo cum ornamentis regalibus et XX sestertiis auri in 
mare demisit, ut, ubi fuisset delata, ipsa testis sibi esset. Naues quoque luctantibus 
uentis cum patre tuo lugente et te in cunabulis posita peruenerunt ad hanc ciuitatem. 
His ergo hospitibus, Stranguillioni et Dionysiadi, te commendauit pariter cum 
uestimentis regalibus et sic uotum faciens se neque capillos dempturum neque 
ungues, donec te nuptui traderet. Nunc ergo, post mortem meam, si quando tibi 
hospites tui, quos tu parentes appellas, forte aliquam iniuriam fecerint, ascende in 
forum, et inuenies statuam patris tui Apollonii: apprehende statuam et proclama: 
'Ipsius sum filia, cuius est haec statua!' Ciues uero memores beneficiorum patris tui 
Apollonii liberabunt te e necessitate." 
XXX.
1. Cui Tharsia ait: "Cara nutrix, testor deum, quod si fortasse aliqui casus mihi 
euenissent, antequam haec mihi referres, penitus ego nescissem stirpem natiuitatis 
meae!" Et cum haec adinuicem confabularentur, nutrix in gremio puellae emisit 
spiritum. Puella uero corpus nutricis suae sepulturae mandauit, lugens eam anno. Et 
deposito luctu induit priorem dignitatem et petiit scolam suam et ad studia liberalia 
reuersa non prius sumebat cibum, nisi primo monumentum intraret ferens 
ampullam uini et coronas. Et ibi manes parentum suorum inuocabat. 
 
XXXI.
1. Et dum haec aguntur, quodam die feriato Dionysias cum filia sua nomine 
Philomusia et Tharsia puella transibat per publicum. Videntes omnes ciues speciem 
Tharsiae ornatam, omnibus ciuibus et honoratis miraculum apparebat, atque omnes 
dicebant: "Felix pater, cuius filia est Tharsia, illa uero, quae adhaeret lateri eius, 
multum turpis est atque dedecus." 
2. Dionysias uero, ut audiuit laudare Tharsiam et suam uituperare filiam in insaniae 
furorem conuersa est. Et sedens sola coepit cogitare taliter: "Pater eius Apollonius, ex 
quo hinc profectus est, habet annos XIIII et nunquam uenit ad suam recipiendam 
filiam nec nobis misit litteras. Puto, quia mortuus est aut in pelago periit. Nutrix uero 
eius decessit. Neminem habeo aemulum. Non potest fieri nisi ferro aut ueneno 
tollam illam de medio; et ornamentis eius filiam meam ornabo." 
3. Et dum haec secum cogitat, nuntiatur ei uillicum uenisse nomine Theophilum. 
Quem ad se conuocans ait: "Si cupis habere libertatem cum praemio, tolle Tharsiam 
de medio." Villicus ait: "Quid enim peccauit uirgo innocens?" Scelesta mulier ait: 
"Iam mihi non pares? Tantum fac, quod iubeo. Sin alias, sentias esse contra te iratos 
dominum et dominam." Villicus ait: "Et qualiter hoc potest fieri?" Scelesta mulier ait: 
"Consuetudo sibi est, ut mox cum de scola uenerit, non prius cibum sumat, 
antequam monumentum suae nutricis intrauerit. Oportet te ibi cum pugione 
abscondere, et eam uenientem interfice et proice corpus eius in mare. Et cum 
adueneris et de hoc facto nuntiaueris, cum praemio libertatem accipies." 
4. Villicus tulit pugionem et latere suo celat et intuens caelum ait: "Deus, ego non 
merui libertatem accipere nisi per effusionem sanguinis uirginis innocentis?" Et haec 
dicens suspirans et flens ibat ad monumentum nutricis Tharsiae et ibi latuit. 
5. Puella autem rediens de scola solito more fudit ampullam uini et ingressa 
monumentum posuit coronas supra, et dum inuocat manes parentum suorum, 
uillicus impetum fecit et auersae puellae capillos apprehendit et eam iactauit in 
terram. Et cum eam uellet percutere, ait ad eum puella: "Theophile, quid peccaui, ut 
manu tua innocens uirgo moriar?" Cui uillicus ait: "Tu nihil peccasti, sed pater tuus 
peccauit Apollonius, qui te cum magna pecunia et uestimentis regalibus reliquit 
Stranguillioni et Dionysiadi. "Quod puella audiens eum cum lacrimis deprecata est: 
"Vitae meae spes aut solatium, permitte me testari dominum!" Cui uillicus ait: 
"Testare. Et deus ipse scit uoluntate me hoc scelus non facere." 
XXXII.
1. Itaque puella cum dominum deprecatur, subito aduenerunt piratae et uidentes 
hominem armata manu uelle eam percutere, exclamauerunt dicentes: "Parce, barbare, 
parce et noli occidere! Haec enim nostra praeda est et non tua uictima!" Sed ut 
audiuit uillicus uocem, eam dimittit et fugit et coepit latere post monumentum. 
Piratae applicantes ad litus tulerunt uirginem et colligantes altum petierunt pelagus. 
2. Villicus post moram rediit, et ut uidit puellam raptam a morte, deo gratias egit, 
quod non fecit scelus. Et reuersus ad dominam suam ait: "Quod praecepisti, factum 
est; comple, quod mihi promiseras." Scelesta mulier ait: "Homicidium fecisti; insuper 
et libertatem petis? Reuertere ad uillam et opus tuum facito, ne iratos dominum et 
dominam sentias!" Villicus itaque, ut audiuit, eleuans ad caelum oculos dixit: "Tu 
scis, deus, quod non feci scelus. Esto iudex inter nos." Et ad uillam suam abiit. 
3. Tunc Dionysias apud semet ipsam consiliata pro scelere quod excogitauerat, 
quomodo possit facinus illud celare, ingressa ad maritum suum Stranguillionem sic 
ait: "Care coniunx, salua coniugem, salua filiam nostram. Vituperia in grandem me 
furiam concitauerunt et insaniam, subitoque aput me excogitaui dicens: 'Ecce iam 
sunt anni plus XIIII, ex quo nobis suus pater commendauit Tharsiam, et numquam 
salutarias nobis misit litteras: forsitan aut afflictione luctus est mortuus aut certe inter 
fluctus maris et procellas periit. Nutrix uero eius defuncta est. Nullum habeo 
aemulum. Tollam Tharsiam de medio et eius ornamentis nostram ornabo filiam.' 
Quod et factum esse scias. Nunc uero propter ciuium curiositatem ad praesens indue 
uestes lugubres, sicut ego facio, et falsis lacrimis dicamus eam subito dolore stomachi 
fuisse defunctam. Hic prope in suburbio faciamus rogum maximum, ubi dicamus 
eam esse positam." 
4. Stranguillio ut audiuit, tremor et stupor in eum irruit, et ita respondit: "Equidem 
da mihi uestes lugubres, ut lugeam me, qui talem sum sortitus sceleratam coniugem. 
Heu mihi! Pro dolor!" inquit, "Quid faciam, quid agam de patre eius, quem primo 
cum suscepissem, cum ciuitatem istam a morte et periculo famis liberauit, meo suasu 
egressus est ciuitatem; propter hanc ciuitatem naufragium incidit, mortem uidit, sua 
perdidit, exitium penuriae perpessus est: a deo uero in melius restitutus malum pro 
bono quasi pius non excogitauit neque ante oculos illud habuit, sed omnia obliuioni 
ducens, insuper adhuc memor nostri in bono, fidem eligens, remunerans nos et pios 
aestimans, filiam suam nutriendam tradidit, tantam simplicitatem et amorem circa 
nos gerens, ut ciuitatis nostrae filiae suae nomen imponeret. Heu mihi, caecatus sum! 
Lugeam me et innocentem uirginem, qui iunctus sum ad pessimam uenenosamque 
serpentem et iniquam coniugem." Et in caelum leuans oculos ait: "Deus, tu scis, quia 
purus sum a sanguine Tharsiae, et requiras et uindices illam in Dionysiade!" Et 
intuens uxorem suam ait: "Quo, inimica dei, celare poteris hoc nefandum facinus?" 
5. Dionysias uero induit se et filiam suam uestes lugubres, falsasque fundit lacrimas 
et ciues ad se conuocat, quibus ait: "Carissimi ciues, ideo uos clamauimus, quia spem 
luminum et labores et exitus annorum nostrorum perdidimus: id est, Tharsia, quam 
bene nostis, nobis cruciatus et fletus reliquit amarissimos; quam digne sepelire 
fecimus." Tunc pergunt ciues, ubi figuratum fuerat sepulcrum a Dionysiade, et pro 
meritis ac beneficiis Apollonii, patris Tharsiae, fabricantes rogum ex aere conlato 
inscripserunt taliter: D. M. CIVES THARSI THARSIAE VIRGINI BENEFICIIS TYRII 
APOLLONII. 
XXXIII.
1. Igitur qui Tharsiam rapuerunt, aduenerunt in ciuitatem Mytilenam. Deponiturque 
inter cetera mancipia et uenalis in foro proponitur. Audiens autem hoc leno, uir 
infaustissimus, nec uirum nec mulierem uoluit emere nisi Tharsiam puellam, et 
coepit contendere, ut eam emeret. Sed Athenagora nomine, princeps eiusdem 
ciuitatis, intelligens nobilem et sapientem et pulcherrimam uirginem ad uenalia 
positam, obtulit decem sestertia auri. Sed leno XX dare uoluit. Athenagora obtulit 
XXX, leno XL, Athenagora L, leno LX, Athenagora LXX, leno LXXX, Athenagora 
LXXXX, leno in praesenti dat C sestertia auri et dicit: "Si quis amplius dederit, X dabo 
supra." Athenagora ait: "Ego si cum hoc lenone contendere uoluero, ut unam emam, 
plurium uenditor sum. Sed permittam eum emere, et cum ille eam in prostibulo 
posuerit, intrabo prior ad eam et eripiam nodum uirginitatis eius uili pretio, et erit 
mihi ac si eam emerim."
2. Quid plura? Addicitur uirgo lenoni, a quo introducitur in salutatorio, ubi habebat 
Priapum aureum gemmis et auro reconditum, et ait ad eam: "Adora numen 
praesentissimum meum." Puella ait: "Numquid Lampsacenus es?" Leno ait: "Ignoras, 
misera, quia in domum auari lenonis incurristi?" Puella uero, ut haec audiuit, toto 
corpore contremuit et prosternens se pedibus eius dixit: "Miserere mei, domine, 
succurre uirginitati meae! Et rogo te, ne uelis hoc corpusculum sub tam turpi titulo 
prostituere!" 
3. Cui leno ait: "Alleua te, misera: tu autem nescis, quia apud lenonem et tortorem 
nec preces nec lacrimae ualent." Et uocauit ad se uillicum puellarum et ait ad eum: 
"Cella ornetur diligenter, in qua scribatur titulus: Qui Tharsiam uirginem uiolare 
uoluerit, dimidiam auri libram dabit; postea uero singulos aureos populo patefit." 
Fecit uillicus, quod iusserat ei dominus suus leno. 
 
XXXIV.
1. Tertia die antecedente turba cum symphoniacis ducitur ad lupanar. Sed 
Athenagora princeps affuit prior et uelato capite ingreditur ad lupanar. Sed dum 
fuisset ingressus, sedit; et aduenit Tharsia et procidit ad pedes eius et ait: "Miserere 
mei! Per iuuentutem tuam te deprecor, ne uelis me uiolare sub tam turpi titulo. 
Contine impudicam libidinem et audi casus infelicitatis meae uel originem 
stemmatum considera." Cui cum uniuersos casus suos exposuisset, princeps 
confusus est et pietate ductus uehementer obstupuit et ait ad eam: "Erige te. Scimus 
fortunae casus: homines sumus. Habeo et ego filiam uirginem, ex qua similem 
possum casum metuere." Haec dicens protulit XL aureos et dedit in manu uirginis et 
dicit ei: "Domina Tharsia, ecce habes plus, quam uirginitas tua expostulat. 
Aduenientibus age similiter, quousque liberaberis." Puella uero profusis lacrimis ait: 
"Ago pietati tuae maximas gratias." 
2. Quo exeunte collega suus affuit et ait: "Athenagora, quomodo tecum nouicia?" 
Athenagora ait: "Non potest melius; usque ad lacrimas!" Et haec dicens eum 
subsecutus est. Quo introeunte insidiabatur, exitus rerum uidere. Ingresso itaque illo 
Athenagora foris stabat. Solito more puella claudit ostium. Cui iuuenis ait: "Si salua 
sis, indica mihi, quantum dedit ad te iuuenis, qui ad te modo introiuit?" Puella ait: 
"Quater denos mihi aureos dedit." Iuuenis ait: "Malum illi sit! Quid magnum illi 
fuisset, homini tam diuiti, si libram auri tibi daret integram? Ut ergo scias me esse 
meliorem, tolle libram auri integram." Athenagora uero de foris stans dicebat: 
"Quantum plus dabis, plus plorabis!" Puella autem prostrauit se ad eius pedes et 
similiter casus suos exposuit; confudit hominem et auertit a libidine. Et ait iuuenis ad 
eam: "Alleua te, domina! Et nos homines sumus, casibus subiacentes." Puella ait: 
"Ago pietati tuae maximas gratias." 
XXXV.
1. Et exiens foris inuenit Athenagoram ridentem et ait: "Magnus homo es! Non 
habuisti, cui lacrimas tuas propinares!" Et adiurantes se inuicem, ne alicui proderent, 
aliorum coeperunt expectare exitum. Quid plura? Illis expectantibus per occultum 
aspectum omnes, quicumque inibant, dantes singulos aureos plorantes abscedebant. 
2. Facta autem huius rei fine obtulit puella pecuniam lenoni dicens: "Ecce pretium 
uirginitatis meae." Et ait ad eam leno: "Quantum melius est hilarem te esse et non 
lugentem! Sic ergo age, ut cotidie mihi latiores pecunias adferas." Item ait ad eum 
altera die: "Ecce pretium uirginitatis meae, quod similiter precibus et lacrimis collegi, 
et custodio uirginitatem meam." Hoc audito iratus est leno eo, quod uirginitatem 
suam seruaret, et uocat ad se uilicum puellarum et ait ad eum: "Sic te tam 
neglegentem esse uideo, ut nescias Tharsiam uirginem esse? Si enim uirgo tantum 
adfert, quantum mulier? Duc eam ad te et tu eripe nodum uirginitatis eius!" 
3. Statim eam uilicus duxit in suum cubiculum et ait ad eam: "Verum mihi dic, 
Tharsia, adhuc uirgo es?" Tharsia puella ait: "Quamdiu uult deus, uirgo sum." Vilicus 
ait: "Unde ergo his duobus diebus tantam pecuniam obtulisti?" Puella dixit: "Lacrimis 
meis, exponens ad omnes uniuersos casus meos; et illi dolentes miserentur uirginitati 
meae." Et prostrauit se ad pedes eius et ait: "Miserere mei, domine, subueni captiuae 
regis filiae!" Cumque ei uniuersos casus suos exposuisset, motus misericordia ait ad 
eam: "Nimis auarus est iste leno; nescio, si tu possis uirgo permanere." 
XXXVI.
1. Puella respondit: "Habeo auxilium studiorum liberalium, perfecte erudita sum; 
similiter et lyrae pulsum modulanter inlido. Iube crastina die in frequenti loco poni 
scamna, et facundia sermonis mei spectaculum praebeo; deinde plectro modulabor et 
hac arte ampliabo pecunias cotidie." Quod cum fecisset uilicus, tanta populi 
adclamatio tantusque amor ciuitatis circa eam excrebuit, ut et uiri et feminae cotidie 
ei multa conferrent. 
2. Athenagora autem princeps memoratam Tharsiam integrae uirginitatis et 
generositatis ita iam custodiebat ac si unicam suam filiam, ita ut uilico multa donaret 
et commendaret eam. 
 
XXXVII.
1. Et cum haec Mutilena aguntur, uenit Apollonius post quattuordecim annos ad 
ciuitatem Tharsiam ad domum Stranguillionis et Dionysiadis. Quem uidens 
Stranguillio de longe perrexit cursu rapidissimo ad uxorem suam dicens ei: "Certe 
dixeras Apollonium perisse naufragio; et ecce uenit ad repetendam filiam suam. 
Quid dicturi sumus patri de filia, cuius nos fuimus parentes?" Scelerata mulier hoc 
audito toto corpore contremuit et ait: "Miserere, ut dixi, coniunx, tibi confiteor: dum 
nostram diligo, alienam perdidi filiam. Nunc ergo ad praesens indue uestes lugubres, 
et fictas fundamus lacrimas et dicamus eam subito dolore stomachi interisse. Qui 
cum nos tali habitu uiderit, credet." 
2. Et dum haec aguntur, intrat Apollonius domum Stranguillionis, a fronte comam 
aperit, hispidam ab ore remouit barbam. Ut uidit eos lugubri ueste ait: "Hospites 
fidelissimi, si tamen in uobis hoc nomen permanet, ut quid in aduentu meo largas 
effunditis lacrimas? Ne forte istae lacrimae non sint uestrae, sed meae propriae?" 
Scelerata mulier ait cum lacrimis: "Utinam quidem istum nuntium alius ad aures 
uestras referret, et non ego aut coniunx meus! Nam scito Tharsiam filiam tuam a 
nobis subitaneo dolore stomachi fuisse defunctam." Apollonius ut audiuit, 
tremebundus toto corpore expalluit diuque maestus constitit. Sed postquam recepit 
spiritum, intuens mulierem sic ait: "Tharsia filia mea ante paucos dies decessit: 
numquid pecunia aut ornamenta aut uestes perierunt?" 
XXXVIII.
1. Scelesta mulier haec eo dicente secundum pactum ferens atque reddens omnia sic 
ait: "Crede nobis, quia, si genesis permisisset, sicut haec omnia damus, ita et filiam 
tibi reddidissemus. Et ut scias nos non mentiri, habemus huius rei testimonium 
ciuium, qui memores beneficiorum tuorum ex aere collato filiae tuae monumentum 
fecerunt, quod potest tua pietas uidere." Apollonius uero credens eam uere esse 
defunctam ait ad famulos suos "Tollite haec omnia et ferte ad nauem, ego enim uado 
ad filiae meae monumentum." At ubi peruenit, titulum legit: D. M. CIVES THARSI 
THARSIAE VIRGINI APOLLONII REGIS FILIAE OB BENEFICIUM EIUS PIETATIS 
CAUSA EX AERE CONLATO FECERUNT.
2. Perlecto titulo stupenti mente constitit. Et dum miratur se lacrimas non posse 
fundere, maledixit oculos suos dicens: "O crudeles oculi, titulum natae meae cernitis 
et lacrimas fundere non potestis! O me miserum! Puto, filia mea uiuit." Et haec dicens 
rediit ad nauem atque ita suos allocutus est dicens: "Proicite me in subsannio nauis; 
cupio enim in undis efflare spiritum, quem in terris non licuit lumen uidere." 
XXXIX.
1. Proiciens se in subsannio nauis sublatis ancoris altum pelagus petiit iam ad Tyrum 
reuersurus. Qui dum prosperis uentis nauigat, subito mutata est pelagi fides. Per 
diuersa discrimina maris iactantur; omnibus deum rogantibus ad Mytilenam 
ciuitatem aduenerunt. Ibi Neptunalia festa celebrabantur. Quod cum cognouisset 
Apollonius, ingemuit et ait: "Ergo omnes diem festum celebrant praeter me! Sed ne 
lugens et auarus uidear! Sufficit enim seruis meis poena, quod me tam infelicem 
sortiti sunt dominum."Et uocans dispensatorem suum ait ad eum: "Dona X aureos 
pueris, et eant et emant, quod uolunt, et celebrent diem. Me autem ueto a quoquam 
uestrum appellari; quod si aliquis uestrum fecerit, crura ei frangi iubeo." 
2. Cum igitur omnes nautae Apollonii conuiuium melius ceteris nauibus celebrarent, 
contigit, ut Athenagora, princeps ciuitatis, qui Tharsiam filiam eius diligebat, 
deambulans in litore consideraret celebritatem nauium. Qui dum singulas notat 
naues, uidit hanc nauem e ceteris nauibus meliorem et ornatiorem esse. Accedens ad 
nauem Apollonii coepit stare et mirari. Nautae uero et serui Apollonii salutauerunt 
eum dicentes: "Inuitamus te, si dignaris, o princeps magnifice." At ille petitus cum V 
seruis suis nauem ascendit. Et cum uideret eos unanimes discumbere, accubuit inter 
epulantes et donauit eis X aureos et ponens eos supra mensam dixit: "Ecce, ne me 
gratis inuitaueritis." Cui omnes dixerunt: "Agimus nobilitati tuae maximas gratias." 
Athenagora autem cum uidisset omnes tam licenter discumbere nec inter eos 
maiorem esse, qui prouideret, ait ad eos: "Quod omnes licenter discumbitis, nauis 
huius dominus quis est?" Gubernator dixit: "Nauis huius dominus in luctu moratur 
et iacet intus in subsannio nauis in tenebris; flet uxorem et filiam." Quo audito dolens 
Athenagora dixit ad gubernum: "Dabo tibi duos aureos; et descende ad eum et dic 
illi: Rogat te Athenagora, princeps huius ciuitatis, ut procedas ad eum de tenebris et 
ad lucem exeas." Iuuenis ait: "Si possum de duobus aureis quattuor habere crura" et 
"Tam utilem inter nos huic muneri non elegisti nisi me? Quaere alium, qui eat, quia 
iussit, quod, quicumque eum appellauerit, crura ei frangantur." Athenagora ait: 
"Hanc legem uobis statuit, non mihi, quem ignorat. Ego autem ad eum descendo. 
Dicite mihi, quis uocatur." Famuli dixerunt: "Apollonius." 
 
XL.
1. Athenagora uero ait intra se audito nomine: "Et Tharsia Apollonium nominabat 
patrem." Et demonstrantibus pueris peruenit ad eum. Quem cum uidisset squalida 
barba, capite horrido et sordido in tenebris iacentem, submissa uoce salutauit eum: 
"Aue, Apolloni." Apollonius uero putabat se a quoquam de suis contemptum esse; 
turbido uultu respiciens, ut uidit ignotum sibi hominem honestum et decoratum, 
texit furorem silentio. 
2. Cui Athenagora princeps ciuitatis ait: "Scio enim te mirari, sic quod nomine te 
salutauerim. Disce quod princeps huius ciuitatis sum." Et cum Athenagora nullum ab 
eo audisset sermonem, item ait ad eum: "Descendi de uia in litore ad nauiculas 
contuendas et inter omnes naues uidi nauem tuam decenter ornatam, amabili 
aspectu. Et dum incedo, inuitatus sum ab amicis et nautis tuis. Ascendi et libenti 
animo discubui. Inquisiui dominum nauis. Dixerunt te in luctu esse graui; quod et 
uideo. Sed pro desiderio, quo ueni ad te, procede de tenebris ad lucem et epulare 
nobiscum paulisper. Spero autem de deo, quia dabit tibi post hunc tam ingentem 
luctum ampliorem laetitiam." 
3. Apollonius autem luctu fatigatus leuauit caput suum et sic ait: "Quicumque es, 
domine, uade, discumbe et epulare cum meis ac si cum tuis. Ego uero ualde afflictus 
sum meis calamitatibus, ut non solum epulari sed nec uiuere desiderarem."
4. Confusus Athenagora subiit de subsannio nauis rursus ad nauem et discumbens 
ait: "Non potui domino uestro persuadere, ut ad lucem procederet. Itaque quid 
faciam, ut eum a proposito mortis reuocem? Bene mihi uenit in mentem: perge, puer, 
ad lenonem illum et dic ei, ut mittat ad me Tharsiam."Cumque perrexisset puer ad 
lenonem, haec leno audiens non potuit eum contemnere, licet autem contra 
uoluntatem, nolens misit illam. 
5. Veniente autem Tharsia ad nauem uidens eam Athenagora ait ad eam: "Veni huc 
ad me, Tharsia domina; hic est enim ars studiorum tuorum necessaria, ut consoleris 
dominum nauis huius et horum omnium, sedentem in tenebris horteris 
consolationem recipere, et eum prouoces ad lucem exire lugentem coniugem et 
filiam. Haec est pietatis causa, per quam dominus hominibus fit propitius. Accede 
ergo ad eum et suade exire ad lucem: forsitan per nos deus uult eum uiuere. Si enim 
hoc potueris facere, XXX dies a lenone te redimam, ut deuotae uirginitati tuae uacare 
possis; et dabo tibi insuper decem sestertia auri."
6. Audiens haec puella constanter descendit in subsannio nauis ad Apollonium et 
submissa uoce salutauit eum dicens: "Salue, quicumque es, laetare. Non enim aliqua 
ad te consolandum ueni polluta, sed innocens uirgo, quae uirginitatem meam inter 
naufragium castitatis inuiolabiliter seruo." 
XLI.
1. His carminibus coepit modulata uoce canere: 
"Per sordes gradior, sed sordis conscia non sum,
Sicut rosa in spinis nescit compungi mucrone.
Piratae me rapuerunt gladio ferientes iniquo 
Lenoni nunc uendita numquam uiolaui pudorem.
Ni fletus et lucti et lacrimae de amissis inessent,
Nulla me melior, pater si nosset, ubi essem.
Regio sum genere et stirpe propagata piorum,
Sed contemptum habeo et iubeor adeoque laetari!
Fige modum lacrimis, curas resolue dolorum,
Redde oculos caelo et animum ad sidera tolle!
Aderit ille deus creator omnium et auctor;
Non sinit hos fletus casso dolore relinqui!" 
2. Ad haec uerba leuauit caput Apollonius et uidit puellam, et ingemuit et ait: "O me 
miserum! Quamdiu contra pietatem luctor?" Erigens se ergo adsedit et ait ad eam: 
"Ago prudentiae et nobilitati tuae maximas gratias; consolationi tuae hanc uicem 
rependo, ut merito, quandoque si laetari mihi licuerit, te regni mei uiribus releuem; 
et sic forsitan, ut dicis te regiis natalibus ortam, tuis te parentibus repraesento. Nunc 
ergo accipe aureos ducentos et ac si in lucem produxeris me, gaude. Vade; et rogo, 
ulterius non me appelles: recentem enim mihi renouasti dolorem." 
3. Et acceptis ducentis aureis abscessit de illo loco. Et ait ad eam Athenagora: "Quo 
uadis, Tharsia? Sine effectu laborasti? Num potuimus facere misericordiam et 
subuenire homini interficienti se?" Et ait ad eum Tharsia: "Omnia, quaecumque 
potui, feci, sed datis mihi CC aureis rogauit, ut abscederem, asserens renouato luctus 
dolore cruciari."
4. Et ait ad eam Athenagora: "Ego tibi modo CCCC aureos dabo, tantum descende ad 
eum; refunde ei hos CC, quos tibi dedit; prouoca eum ad lumen exire dicens ei: "Ego 
non pecuniam, salutem tuam quaero." 
5. Et descendens Tharsia ad eum ait: "Iam si in hoc squalore permanere definisti, pro 
eo quod pecunia ingenti me honorasti, permitte me tecum in his tenebris miscere 
sermonem. Si enim parabolarum mearum nodos absolueris, uadem; sin aliter, 
refundam tibi pecuniam, quam mihi dedisti, et abscedam." 
6. At ille ne uideretur pecuniam recipere, simul et cupiens a prudenti puella audire 
sermonem ait: "Licet in malis meis nulla mihi cura suppetit nisi flendi et lugendi, 
tamen, ut hortamento laetitiae caream, dic quod interrogatura es et abscede. 
Deprecor, ut fletibus meis spatium tribuas." 
XLII.
1. Et ait ad eum Tharsia: 
"Est domus in terris, clara quae uoce resultat.
Ipsa domus resonat, tacitus sed non sonat hospes.
Ambo tamen currunt, hospes simul et domus una.
Si ergo, ut adseris, rex es in patria tua - nihil enim rege prudentius esse conuenit -, 
solue mihi quaestionem." 
2. Et agitans caput Apollonius ait: "Ut scias me non esse mentitum: domus, quae in 
terris resonat, unda est; hospes huius domus tacitus piscis est, qui simul cum domo 
currit." 
3. Admiratur puella hinc in explanatione magna uere regem esse et acrioribus eum 
quaestionibus pulsat et ait: 
"Dulcis amica ripae, semper uicina profundis,
Suaue canens Musis, nigro perfusa colore
Nuntia sum linguae digitis signata magistri."
Et ait ad eam Apollonius: "Dulcis amica dei, quae cantus suos mittit ad caelum, 
canna est, ripae semper uicina, quia iuxta aquas sedes collocatas habet. Haec nigro 
perfusa colore nuntia est linguae, quod uox per eam transit." 
Item ait ad eum puella:
"Longa feror uelox, formosae filia siluae,
Innumera pariter comitum stipata caterua.
Curro uias multas, uestigia nulla relinquo."
 
XLIII.
1. Item agitans caput Apollonius ait ad eam: "O si liceret mihi longum deponere 
luctum, ostenderem tibi quae ignoras. Tamen respondeo quaestionibus tuis: miror 
enim te in tam tenera aetate talem prudentiam habere. Nam longa quae fertur arbor 
est nauis, formosae filia siluae; fertur uelox uento pellente, stipata cateruis; currit uias 
multas, sed uestigia nulla relinquit." 
2. Item puella inflammata prudentia quaestionum ait ad eum: 
"Per totas aedes innoxius introit ignis:
Circumdat flammis hinc inde uallata, nec uror.
Nuda domus est et nudus ibi conuenit hospes."
Ait ad eam Apollonius: "Ego si istum luctum possem deponere, innocens intrarem 
per istum ignem. Intrarem enim balneum, ubi hinc inde flammae per tubulos 
surgunt; ubi nuda domus est, quia nihil intus habet praeter sedilia; ubi nudus sine 
uestibus ingreditur hospes." 
Item ait ad eum puella:
"Mucro mihi geminus ferro coniungitur uno.
Cum uento lucto, cum gurgite pugno profundo.
Scrutor aquas medias, imas quoque mordeo terras."
Respondit ei Apollonius: "Quae te sedentem in hac naue continet, ancora est, quae 
mucrone gemino ferro coniungitur uno; quae cum uento luctatur et cum gurgite 
profundo; quae aquas medias scrutatur, imas quoque morsu tenens terras." 
Item ait ad eum puella: 
"Ipsa grauis non sum, lymphae mihi pondus inhaeret.
Viscera tota tument patulis diffusa cauernis.
Intus lympha latet, sed non se sponte profundit."
Respondit ei Apollonius: "Spongia cum sit leuis, aqua grauata tumet patulis diffusa 
cauernis, quae se non sponte profundit." 
Item ait ad eum puella:
"Non sum compta comis et non sum compta capillis.
Intus enim mihi crines sunt, quos non uidet ullus.
Me manibus mittunt manibusque remittor in auras."
Apollonius ait: "Hanc ego Pentapoli naufragus habui ducem, ut regi amicusefficerer. 
Nam sphaera est, quae non est uincta comis et non est nudata capillis, quia intus 
plena est; haec manibus missa manibusque remittitur." 
Item ait ad eum puella:
"Nulla mihi certa est, nulla est peregrina figura.
Fulgor inest intus radianti luce coruscus,
Qui nihil ostendit, nisi si quid uiderit ante."
Respondens Apollonius ait: "Nulla certa figura est speculo, quia mutatur aspectu; 
nulla peregrina figura, quia hoc ostendit, quod contra se habet." 
Item ait puella ad eum:
"Quattuor aequales currunt ex arte sorores
Sic quasi certantes, cum sit labor omnibus unus.
Cum prope sint pariter, non se pertingere possunt."
Et ait ad eam Apollonius: "Quattuor similes sorores forma et habitu rotae sunt, quae 
ex arte currunt quasi certantes; et cum sint sibi prope, nulla nullam potest 
contingere." 
Item ait ad eum puella:
"Nos sumus, ad caelum quae scandimus alta petentes
Concordi fabrica quas unus conserit ordo.
Quicumque alta petunt, per nos comitantur ad auras."
Et ait ad eam Apollonius: "Per deum te obtestor, ne ulterius me ad laetandum 
prouoces, ne uidear insultare mortuis meis. Nam gradus scalae alta petentes, 
aequales mansione manentes uno ordine conseruntur; et alta quicumque petunt, per 
eos comitantur ad auras." 
XLIV.
1. Et his dictis ait: "Ecce habes alios centum aureos, et recede a me, ut memoriam 
mortuorum meorum defleam." At uero puella dolens tantae prudentiae uirum mori 
uelle, refundens aureos in sinum et adprehendens lugubrem uestem eius ad lucem 
conabatur trahere. At ille impellens eam conruere fecit. Quae cum cecidisset, de 
naribus eius sanguis coepit egredi, et sedens puella coepit flere et cum magno 
maerore dicere: "O ardua potestas caelorum, quae me pateris innocentem tantis 
calamitatibus ab ipsis cunabulis fatigari! Nam statim ut nata sum in mari inter fluctus 
et procellas, parturiens me mater mea secundis ad stomachum redeuntibus coagulato 
sanguine mortua est, et sepultura ei terrae denegata est. Quae tamen ornata a patre 
meo regalibus ornamentis et deposita in loculum cum uiginti sestertiis auri Neptuno 
est tradita. Me namque in cunabulis posita, Stranguillioni impio et Dionysiadi eius 
coniugi a patre meo sum tradita cum ornamentis et uestibus regalibus, pro quibus 
usque ad necis ueni perfidiam et iussa sum puniri a seruo uno infami nomine 
Theophilo. At ille dum uoluisset me occidere, eum deprecata sum, ut permitteret me 
testari dominum. Quem cum deprecor, piratae superueniunt, qui me ui auferunt et 
ad istam deferunt prouinciam. Atque lenoni impio sum uendita." 
XLV.
1. Cumque haec et his similia puella flens diceret, in amplexu illius ruens Apollonius 
coepit flens prae gaudio ei dicere: "Tu es filia mea Tharsia, tu es spes mea unica, tu es 
lumen oculorum meorum, quo me consolatus sum, dum flens per quattuordecim 
annos matrem tuam lugeo. Iam laetus moriar, quia rediuiua spes mihi est reddita." 
Alta uoce clamabat dicens: "Currite, famuli, currite, amici, currite, omnes, et miseriae 
meae finem imponite! Inueni quam perdideram, scilicet unicam filiam meam." 
2. Audito clamore famuli currerunt, currit inter illos Athenagora princeps, et 
descendentibus illis in nauem, inuenerunt illum flentem prae gaudio super collum 
filiae suae et dicentem: "Ecce filia mea, quam lugeo, dimidium animae meae! Iam 
uolo uiuere. " Omnes prae gaudio cum eo flebant. Tunc erigens se Apollonius, 
proiectis uestibus lugubribus, indutus est uestibus mundissimis et omnes dixerunt: 
"O domine, quam similis est filia tua uobis! Si non esset aliud experimentum, 
sufficeret eius similitudo ad probandum eam esse filiam tuam!"
3. Tunc filia bis, ter, quater osculata est patrem et ait: "O pater, benedictus deus, qui 
mihi gratiam dedit, quod te uidere potero, tecum uiuere, tecum mori!" Et narrauit ei, 
quomodo a lenone comparata et in lupanari esset posita, et quomodo deus 
uirginitatem suam custodiuit. Audiens haec Athenagora, timens scilicet, ne filiam 
alteri in uxorem daret, misit se ad pedes Apollonii dicens: "Adiuro te per deum 
uiuum, qui te patrem filiae restituit, ne alteri filiam des in coniugem nisi mihi; sum 
enim princeps huius ciuitatis, meo auxilio uirgo permansit et me duce te patrem 
agnouit." 
4. Cui Apollonius ait: 'Non possum tibi esse contrarius, quia multa pro filia mea 
fecisti, et ideo opto, ut sit uxor tua. Et tunc restat, ut uindicem me a lenone.Pereat 
haec ciuitas!" At ubi auditum est ab Athenagora principe, in publico, in foro, in curia 
clamare coepit et dicere: "Currite, ciues et nobiles, ne pereat ista ciuitas!" 
 
XLVI.
1. Concursus magnus et ingens factus est, et tanta commotio fuit populi, ut nullus 
omnino domi remaneret, neque uir neque femina. Omnibus autem conuenientibus 
dixit Athenagora: "Ciues Mutilenae ciuitatis, sciatis Tyrium Apollonium huc uenisse, 
et ecce classes nauium properant cum multis armatis euersuris istam prouinciam 
causa lenonis infaustissimi, qui Tharsiam ipsius emit filiam et in prostibulo posuit. 
Ut ergo saluetur ista ciuitas, mittatur, et uindicet se de uno infami, ut non omnes 
periclitemur." 
2. His auditis populi ab auriculis eum comprehenderunt. Ducitur leno ad forum 
uinctis a tergo manibus. Fit tribunal ingens in foro, et induentes Apollonium regalem 
uestem deposito omni squalore luctus, quod habuit, atque detonso capite diadema 
imponunt ei et cum filia sua Tharsia tribunal ascendit. Et tenens eam in amplexu 
coram omni populo lacrimis impediebatur loqui.
3. Athenagora autem uix manu impetrat ad plebem, ut taceant. Quibus silentibus ait 
Athenagora: "Ciues Mutilenae, quos repentina pietas in unum congregauit: uidete 
Tharsiam a patre suo esse cognitam, quam leno cupidissimus ad nos expoliandos 
usque in hodiernum diem depressit; quae uestra pietate uirgo permansit. Ut ergo 
plenius uestrae felicitati gratias referat, eius procurate uindictam." 
4. At uero omnes una uoce clamauerunt dicentes: "Leno uiuus ardeat et bona omnia 
eius puellae addicantur!" Atque his dictis leno igni est traditus. Vilicus uero eius cum 
uniuersis puellis et facultatibus Tharsiae uirgini traditur. Cui ait Tharsia: "Redonaui 
tibi uitam, quia beneficio tuo uirgo permansi." Cui donauit pro hoc beneficio ducenta 
talenta auri et libertatem. Deinde cunctis puellis coram se praesentatis dixit: 
"Quicquid de corpore uestro illi infausto contulistis, ut habeatis uobis, illud redonaui, 
et quia mecum uerum tamen seruistis, ex hoc iam mecum liberae estote." 
XLVII.
1. Erigens ergo se Tyrius Apollonius his dictis populo alloquitur: "Gratias pietati 
uestrae refero, uenerandi et piissimi ciues, quorum longa fides pietatem praebuit et 
quietem tribuit et salutem et exhibuit gloriam. Vestrum est, quod fraudulenta mors 
cum suo luctu detecta est; uestrum est, quod uirginitas nulla bella sustinuit; uestrum 
est, quod paternis amplexibus unica restituta est filia. Pro hoc tanto munere condono 
huic ciuitati uestrae ad restauranda omnia moenia auri talenta C." Et haec dicens eis 
in praesenti dari iussit. At uero ciues accipientes aurum fuderunt ei statuam stantem 
et caput lenonis calcantem, filiam suam in dextro brachio tenentem, et in ea 
scripserunt: TYRIO APOLLONIO RESTITUTORI MOENIUM NOSTRORUM ET 
THARSIAE PUDICISSIME VIRGINITATEM SERVANTI ET CASUM VILISSIMUM 
INCURRENTI UNIVERSUS POPULUS OB NIMIUM AMOREM AETERNUM 
DECUS MEMORIAE DEDIT. 
2. Quid multa? Intra paucos dies tradidit filiam suam Athenagorae principi cum 
ingenti honore ac ciuitatis laetitia. 
XLVIII.
1. Et exinde cum suis omnibus et cum genero atque filia nauigauit, uolens per 
Tharsum proficiscens redire ad patriam suam. Vidit in somnis quendam angelico 
habitu sibi dicentem: "Apolloni, dic gubernatori tuo, ad Ephesum iter dirigat; ubi 
dum ueneris, ingredere templum Dianae cum filia et genero, et omnes casus tuos, 
quos a iuuenili aetate es passus, expone per ordinem. Post haec ueniens Tharsos 
uindica innocentem filiam tuam." 
2. Expergefactus Apollonius excitat filiam et generum et indicat somnium. At illi 
dixerunt: "Fac, domine, quod iubet." Ille uero iubet gubernatorem suum Ephesum 
petere. Perueniunt felici cursu. Descendens Apollonius cum suis templum Dianae 
petit, in quo templo coniunx eius inter sacerdotes principatum tenebat. Erat enim 
effigie satis decora et omni castitatis amore assueta, ut nulla tam grata esset Dianae 
nisi ipsa. Interueniens Apollonius in templum Dianae cum suis rogat sibi aperiri 
sacrarium, ut in conspectu Dianae omnes casus suos exponeret. Nuntiatur hoc illi 
maiori omnium sacerdotum, uenisse nescio quem regem cum genero et filia cum 
magnis donis, talia uolentem in conspectu Dianae recitare. 
3. At illa audiens regem aduenisse induit se regium habitum, ornauit caput gemmis 
et in ueste purpurea uenit, stipata cateruis famularum. Templum ingreditur. Quam 
uidens Apollonius cum filia sua et genero corruerunt ante pedes eius. Tantus enim 
splendor pulcritudinis eius emanabat, ut ipsam esse putarent deam Dianam. 
4. Interea aperto sacrario oblatisque muneribus coepit in conspectu Dianae haec effari 
atque cum fletu magno dicere: "Ego cum ab adulescentia mea rex nobilis appellarer 
et ad omnem scientiam peruenissem, quae a nobilibus et regibus exercetur, regis 
iniqui Antiochi quaestionem exsolui, ut filiam eius in matrimonio acciperem. Sed ille 
foedissima sorde sociatus ei, cuius pater a natura fuerat constitutus, per impietatem 
coniunx effectus est atque me machinabatur occidere. Quem dum fugio, naufragus 
factus sum et eo usque a Cyrenensi rege Archistrate susceptus sum, ut filiam suam 
meruissem accipere. Quae mecum ad regnum percipiendum uenire desiderans, hanc 
filiam paruulam enixa est, quam coram te, magna Diana, praesentari in somnis 
angelo admonente iussisti. Postquam in naui eam peperit, emisit spiritum. Indui eam 
honestum regium dignumque habitum sepulturae et in loculum deposui cum XX 
sestertiis auri, ut ubi inuenta fuisset, ipsa sibi testis esset, ut digne sepeliretur. 
5. Hanc uero meam filiam commendaui iniquissimis hominibus Stranguillioni et 
Dionysiadi, et luxi in Aegypto per annos XIIII uxorem flens fortiter, et postea ueni, ut 
filiam meam reciperem. Dixerunt mihi, quod esset mortua. Iterum cum rediuiuo 
inuoluerer luctu, post matris atque filiae mortem cupienti exitum uitam mihi 
reddidisti." 
 
XXXXIX.
1. Cumque haec et his similia Apollonius narrans diceret, mittit uocem magnam 
clamans uxor eius dicens "Ego sum coniunx tua Archistratis regis filia!" Et mittens se 
in amplexus eius coepit dicere: "Tu es Tyrius Apollonius meus, tu es magister, qui 
docta manu me docuisti, tu es, qui me a patre meo Archistrate accepisti, tu es, quem 
adamaui non libidinis causa, sed sapientiae ducem! Ubi est filia mea?" Et ostendit ei 
Tharsiam et dixit ei: "Ecce, haec est." 
2. Sonat in tota Epheso, Tyrium Apollonium recognouisse suam coniugem, quam ipsi 
sacerdotem habebant. Et facta est laetitia omni ciuitati maxima, coronantur plateae, 
organa disponunter, fit a ciuibus conuiuium, laetantur omnes pariter. Et constituit 
loco suo ipsa sacerdotem, quae ei secunda erat et cara. Et cum omnium Ephesiorum 
gaudio et lacrimis, cum planctu amarissimo eo, quod eos relinqueret, uale dicens 
cum marito et filia et genero nauem ascendit. 
L.
1. Et constituit in loco suo regem Athenagoram generum suum, et cum eodem et filia 
et coniuge et cum exercitu nauigans Tharsum ciuitatem uenit. Apollonius statim 
iubet comprehendere Stranguillionem et Dionysiadem, et sedens pro tribunali in foro 
adduci sibi illos praecepit. Quibus adductis coram omnibus Apollonius ait: "Ciues 
beatissimi Tharsi, numquid Tyrius Apollonius alicui uestrum in aliqua re ingratus 
extitit?" At illi una uoce clamauerunt dicentes: "Te regem, te patrem patriae et 
diximus et in perpetuum dicimus; pro te mori optauimus et optamus, cuius ope 
famis periculum uel mortem transcendimus. Hoc et statua tua a nobis posita in biga 
testatur." 
2. Apollonius ait ad eos: "Commendaui filiam meam Stranguillioni et Dionysiadi 
suae coniugi; hanc mihi reddere nolunt." Stranguillio ait: "Per regni tui clementiam, 
quia fati munus impleuit." Apollonius ait: "Videte, ciues Tharsi, non sufficit, 
quantum ad suam malignitatem, quod homicidium perpetratum fecerunt: insuper et 
per regni mei uires putauerunt periurandum. Ecce ostendam uobis; ex hoc, quod 
uisuri estis, et testimoniis uobis probabo." Et proferens filiam Apollonius coram 
omnibus populis ait: "Ecce, adest filia mea Tharsia!" Mulier mala, ut uidit eam, 
scelesta Dionysias imo corpore contremuit. Mirantur ciues. Tharsia iubet in 
conspectu suo adduci Theophilum uillicum. Quique cum adductus fuisset, ait ad 
eum Tharsia: "Theophile, si debitis tormentis et sanguini tuo cupis esse consultum et 
a me mereri indulgentiam, clara uoce dicito, quis tibi allocutus est, ut me 
interficeres!" Theophilus ait: "Domina mea Dionysias." 
3. Tunc omnes ciues, sub testificatione confessione facta et addita uera ratione 
confusi rapientes Stranguillionem et Dionysiadem tulerunt extra ciuitatem et 
lapidibus eos occiderunt et ad bestias terrae et uolucres caeli in campo iactauerunt, ut 
etiam corpora eorum terrae sepulturae negarentur. Volentes autem Theophilum 
occidere, interuentu Tharsiae non tangitur. Ait enim Tharsia: "Ciues piissimi, nisi ad 
testandum dominum horarum mihi spatia tribuisset, modo me uestra felicitas non 
defendisset." Tum a praesenti Theophilo libertatem cum praemio donauit. 
LI.
1. Itaque Apollonius pro hac re ad laetitiam populo addens munera restaurat 
uniuersa. Thermas publicas, moenia, murorum turres restituens moratur ibi cum suis 
omnibus diebus XV. Postea uero uale dicens ciuibus nauigat ad Pentapolim 
Cyrenaeam; peruenit feliciter. Ingreditur ad regem Archistratem, socerum suum. Et 
uidit Archistrates filiam cum marito et Tharsiam neptem suam cum marito; regis 
filios uenerabatur, et osculo suscipit Apollonium et filiam suam, cum quibus iugiter 
integro uno anno laetatus est perdurans. Post haec perfecta aetate moritur in eorum 
manibus, dimittens medietatem regni sui Apollonio et medietatem filiae suae.
2. In illo tempore peractis omnibus iuxta mare deambulat Apollonius. Vidit 
piscatorem illum, a quo naufragus susceptus fuerat, qui ei medium suum dedit 
tribunarium, et iubet famulis suis, ut eum comprehenderent et ad suum ducerent 
palatium. Tunc, ut uidit se piscator trahi ad palatium, se putauit ad occidendum 
praeberi. Sed ubi ingressus est palatium, Tyrius Apollonius sedens cum sua coniuge 
eum ad se praecepit adduci et ait ad coniugem: "Domina regina et coniunx pudica, 
hic est paranymphus meus, qui mihi opem tribuit et, ut ad te uenirem, iter ostendit." 
Et intuens eum Apollonius ait: "O benignissime uetule, ego sum Tyrius Apollonius, 
cui tu dedisti dimidium tuum tribunarium." Et donauit ei ducenta sestertia auri, 
seruos et ancillas, uestes et argentum secundum cor suum, et fecit eum comitem, 
usque dum uiueret. 
3. Hellenicus autem qui, quando persequebatur eum rex Antiochus, indicauerat ei 
omnia et nihil ab eo recipere uoluit, secutus est eum et procedenti Apollonio obtulit 
se et ei dixit: "Domine rex, memor esto Hellenici serui tui!" At ille adprehendens 
manum eius erexit eum et suscepit osculo; et fecit eum comitem et donauit illi multas 
diuitias. 
4. His rebus expletis genuit de coniuge sua filium, quem regem in loco aui sui 
Archistratis constituit. Ipse autem cum sua coniuge uixit annis LXXIIII et tenuit 
regnum Antiochiae et Tyri et Cyrenensium; et quietam atque felicem uitam uixit cum 
coniuge sua. Peractis annis, quot superius diximus, in pace atque senectute bona 
defuncti sunt. 
Explicit liber Apollonii.