[0] Galbertus Brugensis, DE MULTRO, TRADITIONE ET OCCISIONE 
GLORIOSI CAROLI  COMITIS FLANDRIARUM.
PROLOGUS.
Cum inter regnorum principes quos circa nos cognouimus, summum gloriae ac laudis sibi adscribendi studium per militiae facinora enituisset: et eisdem affectus consimilis ad bene regendum inesset; minoris potentiae et famae principabatur Imperator Romanorum Henricus, qui, cum annos plures sedisset, sine haerede diem obiit. Minoris quoque famae ac uirium rex Anglorum sine liberis degebat in regno, quam comes Carolus Flandriarum marchio (02), naturalis noster dominus et princeps; qui quidem militiae fama, et generis nobilitatus regio sanguine septennis in comitatu pater et aduocatus Ecclesiarum Dei praeerat, erga pauperes largus, inter proceres suos iucundus ac honestus, aduersus hostes crudelis et cautus, qui etiam sine haerede a suis, imo nefandissimis seruis, traditus et occisus pro iustitia occubuit. Tanti quidem principis mortem descripturus, non elaboraui eloquentiae ornatum, seu diuersorum colorum distinguere modos, sed rerum ueritatem solummodo exsequi, et quamquam stilo arido, tamen memoriae fidelium scribendo commendaui peregrinum mortis ipsius euentum. Neque equidem locum et temporis opportunitatem, cum animum in hoc opere intenderem, habebam; quandoquidem noster locus eodem tempore sollicitabatur metu et angustia, adeo ut sine alicuius exceptione tam Clerus quam populus indeficienti periclitaretur occasu et rerum suarum et uitae. Igitur inter tot aduersa et angustissimos locorum fines, coepi mentem fluctuantem, et quasi in Euripo iactatam compescere, et iuxta scribendi modum cohibere. In qua animi mei exactione una charitatis scintillula, suo igne fota et exercitata, omnes uirtutes spirituales cordis funditus igniuit, et subsequenter hominem meum, quem aforis timor possederat, scribendi quadam libertate donauit.  
Super hoc igitur mentis studio, quod in tam arcto positus uestro et omnium fidelium auditui in communi commendaui, si quis quidquam obgarrire et detrahere contendat, non multum curo. Securum enim me facit quod ueritatem omnibus apertam, qui mecum eodem percellebantur periculo, loquor, et eam posteris nostris memorandam commendo. Rogo ergo et moneo, si cui huius stili ariditas, et huius opusculi exiguus manipulus ad manus uenerit, non derideat et contemnat: sed noua admiratione, quae scripta sunt et Dei ordinatione congesta, nostro solummodo tempore admiretur, et discat potestates terrenas non despicere uel morti tradere, quas credendum est Deo ordinante nobis esse praepositas; unde apostolus: « Omnis anima omni potestati subiecta sit, siue regi tanquam praecellenti, siue ducibus tamquam a Deo missis, » tamquam enim non est similatiuum, sed confirmatiuum: tamquam uero dicitur in Scriptura sancta pro eo quod uere est, sicut est ibi tanquam sponsus, hoc est uere sponsus. Non quidem promeruerant homicidae et potatores et scortatores et omnium uitiorum serui nostrae terrae ut praeesset eis bonus princeps, religiosus et petens, catholicus, post Deum pauperum sustentator, Ecclesiarum Dei aduocatus, patriae defensor, et talis in quo terreni imperii reliqua potestas bene regendi formam et Deo seruiendi materiam assumeret. Videns ergo diabolus Ecclesiae et fidei Christianae profectum, sicut subsequenter audituri estis, commouit terrae, hoc est, Ecclesiae Dei stabilitatem, et conturbauit eam dolis, traditionibus et effusione innocentium sanguinis. 

[1] CAPUT PRIMUM. Illustria in comitatu gesta B. Caroli. Imperium Romanum et regnum Hierosolymitanum oblatum. 
1. Carolus itaque filius Cnutionis regis Datiae et matre oriundus quae terrae Flandrensis comitum de sanguine processerat: ea affinitate cognationis a puero in patria nostra altus est usque ad uirile robur corporis et animi. Postquam uero militiae titulis armatus est, egregium facinus in hostes arripuit, famam bonam et gloriam sui nominis pene magnorum potentes obtinuit. Quem quidem per plures annos in principem preoptauerant proceres nostri, si forte sic euenire potuisset. Igitur comes Balduinus adolescens fortissimus moriendo nepoti suo Karolo regnum simul cum principibus contradidit, et sub fidei securitate commendauit. Cepit utique maioris consilii prudentia pius comes de pacis reformatione disponere, leges et iura regni reuocare, ita ut paulatim pacis statu undecumque correcto, in quarto sui comitatus anno, per illum omnia florerent, omnia riderent et omnia iustitiae et pacis securitate et multiplici iucunditate fruerentur. Tandem uidens gratiam pacis omnibus iucundam, indixit per terminos regni, ut sub quiete et securitate absque armorum usu communiter degerent, quicumque aut in foro aut infra castra manerent et conuersarentur: alioquin ipsis plecterentur armis, quae ferrent. Sub hac ergo obseruantia arcus et sagittae et subsequenter omnia arma post posita sunt in forincesis locis, sicut et in pacificis. Qua pacis gratia legibus et iustitiis sese regebant homines, omnia ingeniorum et studiorum argumenta ad placita componentes: ut in uirtute et eloquentia rhetorices unusquisque se defensaret, cum impetitus fuisset: uel cum hostem impeteret qua colorum uarietate oratorie fucatum deciperet. Tunc uero habuit rhetorica sua exercitia et per industriam et per naturam: erant enim multi illitterati, quibus natura ipsa eloquentiae modos et rationabiles praestiterat coniecturandi et argumentandi uias, quibus nullatenus illi, qui disciplinati erant et docti artem rhetoricam, obuiare uel auertere poterant. Sed quia iterum suis fallaciis minus cautis fideles et oues Christi in placitis illi conuenerunt, Deus, qui omnia ab alto speculatur, corripere fallaces suos non despexit; ut quibus eloquentiae bonum praestiterat ad salutem, ipsis per flagella insinuaret, quia eo bono usi sunt ad propriam perditionem.  
2. Immisit ergo Dominus flagella famis, et postmodum mortalitatis, omnibus qui in regno degebant nostro, sed prius terrore signorum reuocare dignabatur ad poenitendum, quos pronos praeuiderat ad malum. Anno ab Incarnatione Domini milleno centeno uicesimo quarto, in Augusto mense uniuersis terrarum inhabitoribus in corpore solari, circa nonam horam diei apparuit eclipsis, et luminis non naturalis defectus, ita ut solis orbis orientalis obfuscatus, paulatim reliquis partibus ingereret nebulas alienas, non simul tamen totum solem obfuscantes, sed in parte: et tamen eadem nebula totum pererrauit solis circulum, pertransiens ab oriente usque ad occidentem tantummodo in circulo solaris essentiae: unde qui statum pacis et placitorum iniurias notabant, futurae famis et mortis periculum minabantur uniuersis. Cumque, neque sic correcti sunt homines, tam Domini quam serui, uenit repentinae famis inedia, et subsequenter mortalitatis irruerunt flagella. Unde in psalmo, « et uocauit famem super terram, et omne firmamentum panis contriuit . » 
Quo tempestate non poterat solito more sese quisque cibo et potu sustentare, sed contra morem tantum panis insumpsit epulator semel in prandio, quantum ante hoc tempus famis in diuersis diebus sumere consueuerat, atque sic per insolentiam est gurgitatus, et omnes naturales receptaculorum meatus distenti nimietate repletionis cibi et potus, natura languebat. Cruditate quoque et indigestione tabescebant homines et adhuc fame laborabant, donec spiritum exhalarent ultimum. Multi quoque inflati sunt, quibus cibus et potus fastidiebat; quibus tamen utique abundabant. Quo tempore famis, in media Quadragesima, etiam homines terrae nostrae, circa Gandauum et Legionem et Scaldum fluuios commorantes, carnes comederunt, eo quod panis eis prorsus defecisset: quidam uero ipso itinere cum transitum facerent ad ciuitates et eastra, in quibus panem sibi compararent, nondum semiperfecto transitu suffocati fame perierunt: circa uillas et curtes diuitum, et castra seu munitiones, pauperes cum ad eleemosynas misero gressu deuoluti uenissent, mendicando mortui sunt. Mirabile dictu! nulli in terra nostra manserat naturalis color, sed talis pallor affinis et proprius mortis inerat uniuersis. Languebant similiter sani et aegri, quia qui sanus erat in compositione corporis, aeger effectus est, uisa miseria morientis. 
3. Neque sic quidem correcti sunt impii, qui eodem tempore, sicut aiunt, in piissimi comitis Caroli mortem conspirauerant. At comes egregius satagebat omnibus modis pauperes sustentare, eleemosynas largiri in castris et in locis suis, et praesens ipse et per ministros suos. Eadem tempestate centum pauperes in Brugis omni die sustentabat, singulis illorum unum panem admodum grandem tribuens, ab ante Quadragesimam praedictam usque in nouas eiusdem anni messes. Similiter in aliis castris suis idem disposuerat. Eodem anno edixerat dominus comes quod, quicunque duas mensuras terrae seminarent tempore sementis alteram mensuram terrae seminarent faba et pisa, eo quod hoc genus leguminis citius et tempestiuius fructum proferret, unde pauperes citius sustentari potuissent, si famis miseria atque inedia anno non cessaret. Similiter per omnem comitatum suum praeceperat, per hoc in futuro consulens pauperibus quantum poterat: illos etiam ex Gandauo turpiter redarguit, qui passi sunt ante ostium domus suae mori pauperes fame, quos pauisse poterant. Ceruisiam quoque interdixit confici, ut eo leuius et melius abundarent pauperes, si a ceruisia conficienda cessarent tempore famis ciues et incolae terrae. Nam ex auena panes fieri iussit, ut saltem in pane et aqua uitam continuarent pauperes. Vini quartam sex pro nummis uendi praecepit, et non carius, ideo ut cessarent negotiatores ab abundantia et emptione uini, et merces suas commutarent pro necessitate famis, pro uictualibus aliis, quibus leuius abundarent et facilius pauperes sustentarent. A propria mensa sibi quidem subtraxit quotidie uictum, unde centum pauperes et tredecim sustentabantur: indumenta insuper noua, scilicet camisiam, tunicam, pelles, cappam, braccas, caligas, subtulares, a principio illius Quadragesimae et deuoti ieiunii sui, in quo statim traditus in Domino obdormiuit, quotidie uni pauperum erogauit usque ad diem quem obiit in Christo atque dispensatione tali et misericordi erogatione in pauperes paracta, sic ibat ad ecclesiam, ubi in oratione decumbens psallebat Deo psalmos, ibique audito ex more sacro denarios pauperibus distribuit sic Domino prostratus. 
4. Cumque in comitatu suo Flandriarum marchio Carolus pacis et gloriae decore degeret, Henricus Imperator Romanus diem obiit, et desolatum est regnum imperii illius et sine haerede exhaeredatum. Igitur sapientiores in clero et populo regni Romanorum et Teutonicorum satagebant omnibus modis, quem sibi ad Imperium regni prouiderent, uirum nobilem tam genere quam moribus. Igitur circumspectis terrarum et regnorum principibus, considerate inierunt consilium, quatenus illi sapientiores et potentiores in regno, legatos idoneos, scilicet cancellarium archiepiscopi Coloniensis ciuitatis, et cum eo comitem Godefridum solemniter transmitterent ad consulem Flandriarum Carolum pium, ex parte totius cleri et ex parte totius populi regni et imperii Teutonicorum expostulantes et obsecrantes potentiam et pietatem ipsius, ut imperii honores et dignitates regias cum suis facultatibus pro sola charitate assumeret. Omnes enim meliores tam in clero quam in populo eligendum sibi eum iustissimo desiderio exspectabant, ut Deo donante ad ipsos dignaretur adscendere, coronatione et Imperii exaltatione unanimiter sublimarent, ac regem illum lege praedecessorum Catholicorum imperatorum constituerent. 
Cumque legationem et expostulationem audisset Carolus comes, consilium cum nobilibus et Paribus suae terrae subiit, quid super hoc ageret. At illi, qui ipsum iusto amore, et dilectionis uirtute dilexerant, et ut patrem uenerabantur, coeperunt dolere, et dicessum eius deflere, et ruinam patriae grauem fore, si forte eam desereret. Tandem illi traditores pessimi, qui uitae ipsius inimicabantur, consuluerunt ei, ut regnum et eius honores praeriperet inter Tcutonicos, persuadentes ei quantae gloriae et quantae famae sibi foret regem Romanorum esse. Laborabant miseri illi, qua astutia, quibus dolis carerent eo, quem postmodum, dum amouere non poterant, uiuentem tradiderunt, pro lege Dei et hominum cum ipsis decertantem. Remansit itaque in comitatu suo Carolus comes pro expostulatione suorum dilectorum, pacem et salutem patriae, quantum in se erat, omnibus demandans et constituens, Catholicus, bonus, religiosus, cultor Dei, hominumque rector prouidus. Qui cum saecularis militiae facinora acturus foret, non habebat hostes circa terram suam, siue in marchiis, siue in confiniis et terminis suis: quia timebant eum, aut pacis et dilectionis foedere coniuncti, potius munera et donaria in inuicem transmiserant, sed certamina militiae saecularis pro honore terrae suae, et pro exercitio militum suorum apud aliquem comitum uel principum Northmanniae uel Franciae, aliquando uero ultra regnum Franciae arripuit, illicque cum ducentis equitibus tornationes exercuit: qua in re famam suam, et comitatus sui potentiam ac gloriam sublimauit. Quidquid ergo leuitatis huius culpa deliquit, eleemosynarum multiplici redemptione apud Deum emendauit.  
5. Huius quoque uitae tempore contigit regem Hierosolymorum in captiuitatem Saracenorum cucurrisse, et desolata sedebat ciuitas Hierusalem absque rege suo: quem sicut didicimus, Christiani nominis milites, qui militiae Christianae ibidem studuerant, odio habebant, eo quod tenax et parcus fuisset rex ille captus, nec bene rexisset populum Dei. Inierunt ergo consilium et communi consensu litteras direxerunt comiti Carolo, ut ascendens Hierosolymam, regnum Iudeae assumeret, et in loco et in sancta ciuitate imperii catholici coronam dignitatemque regiam possideret. Noluit igitur, super hoc accepto fidelium suorum consilio, deserere patriam Flandriarum, quam uita comite bene recturus foret, et satis melius quam adhuc rexisset, nisi traditores illi pessimi pleni daemonio, dominum et patrem plenum spiritu pietatis et consilii et fortitudinis enecassent. Proh dolor! quod tantum uirum ab Ecclesia Dei tollerent, de quo regem Ecclesiae et populus Orientalis imperii et Hierosolymorum ciuitas sancta simul cum populo Christianorum peroptauerat et disposuerat, simul expostulauerat constituere. 

[2] CAPUT II. Odii in S. Carolum concitati occasio. 
6.  Deficiunt quidem mihi uires animae, et eius memoria simulque maior uis in anima, scilicet ratio ad laudandum bonum consulem Carolum: cuius meritis impares omnes estis uos terrarum principes, minus potentes, imperiti, indiscreti, incompositi moribus. Nam talis erat comes Carolus in fine uitae apud religiosos filios Ecclesiae, qualis in meritis suis praecellebat rectores et plures philosophos fidei Christianae: et quamuis olim peccator et criminosus fuerit, in fine uitae bonae ex poenitentiae fructu omnia cooperabantur ei in bonum et salutem animae perpetuam. Unde et ille ait: dicique beatus, "Ante obitum nemo supremaque funera debet". Et apostolus: « Scimus quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum his qui secundum propositum uocati sunt sancti. » In sacro loco igitur, et in sacris orationibus, et in sacra cordis deuotione, et in sacro Quadragenarii tempore, et in sacra eleemosynarnm largitione, et ante sacrum altare, et inter sacras reliquias S. Donatiani archiepiscopi Remorum et B. Basilii Magni et S. Maximi trium mortuorum suscitatoris, canes immundi, daemonio pleni, serui dominum suum iugulauerunt. Nemo quippe ita est absurdus, ita hebes, ita stolidus, qui non adiudicaret traditores illos poenis infimis et inauditis; qui inaudita traditione dominum suum, ipsi serui, qui obseruasse debuerant, disperdiderunt. Igitur mirandum erat et singulariter memorandum, quod et multos uiderimus imperatores, reges, duces ac consulares uiros, nullum uidimus uel audiuimus adhuc, quem ita deceret fuisse dominum ac patrem, aduocatum Ecclesiarum Dei, sicut ipsum condecuit. Sciebat enim esse dominus, pater, aduocatus, pius, mitis, exorabilis, ad honorem Dei et decorem Ecclesiae idoneus, quod uere satis probabile est, quia post mortem tanti uiri protestati sunt super ipsius meritis omnes, et amici et inimici, extranei et uicini, nobiles et ignobiles, et cuiuscunque terrae habitatores, qui saltem egregiam famam de ipso audierant, quanti meriti foret credendus apud Deum et homines, qui propter iustitiam Dei exsequendam, et propter salutem eorum quos regebat, more Christiani Rectoris occubuit. Quem homines suae pacis super illum magnificantes supplantationes tradiderunt, ut in psalmo, « Etenim homo pacis meae, qui edebat panes meos, magnificauit super me supplantationes. » 
7. Postquam ea igitur clementia Dei flagella subtraxerat, et molestiam temporis prorsus remotam frustrauerat, coepit suae dignationis copiam terris commodare, et iussit uegetabilitate frugum horrea repleri, uino et caeteris uictualiis mundum redundare, et quadam amoenitate temporum, iussu diuino tota terra refloruit. Volens itaque comes pius iterum reuocare honestatem regni, perquisiuit, qui fuissent de pertinentia sua proprii, qui serui, qui liberi in regno. Dum placitorum negotia agebantur, saepe comes praesens aderat, audiens de disceptatione libertatis saecularis et conditione seruorum, scilicet quod in magnis negotiis et generalibus causis liberi responsa non dignabuntur reddere seruis. Quos quidem comes de pertinentia sua perquirere poterat, sibi uindicare laborabat. Unus praepositus Bertulfus Brugensis, et frater eius Castellanus in Brugis, cum nepotibus suis Bordsiardo, Roberto, Alberto, et caeteris de illa cognatione praecipuis, elaborabat omni astutia et ingenio, quomodo a seruitute et pertinentia comitis sese absentaret et subterfugeret: nam et ipsi de comitis pertinentia erant conditione seruili. 
Accepto tandem consilio praepositus ille neptes suas nubiles, quas educauerat in domo sua, militibus liberis in coniugium tradidit; ut quasi occasione illa nubendi ad libertatem saecularem quodammodo accederent ipse et sui. Sed contigit quod miles, qui neptem praepositi duxerat in uxorem, ad singulare bellum alium quemdam in praesentia comitis appellaret militem qui secundum suae cognationis propagationem liber erat: at appellatus indignationis sibi repulsa uiliter respondit: scilicet se non fuisse de seruili conditione, imo liberae dignitatis, secundum lineas sui generis propagatum, et ob hoc ad bellum singulare non se fore parem appellanti congressurum. Quicunque enim secundum ius comitis ancillam liber in uxorem duxisset, postquam annuatim eam obtinuisset, non erat liber: sed eiusdem conditionis erat effectus, cuius et uxor eius. Indoluit ergo miles ille, qui propter uxorem suam libertatem amiserat, per quam liberiorem se fore crediderat, cum eam accepisset. Indoluit ergo praepositus et sui: et ideo enitebantur omnibus modis se subtrahere a seruitute comitis. Igitur cum ueritatis indicio et seniorum regni relatu, comes intellexisset, quod sibi sine cunctatione pertinuissent, conabatur ipsos suae seruituti uindicare: et tamen quia praepositus et cognati eius a comitis praedecessoribus, usque ad hoc tempus de seruili conditione non interpellatus nec pulsatus fuit, quasi sopitum et multis temporibus neglectum foret, omnium obliuioni tradebatur, nisi in praedicta belli appellatione ad recordationis ueritatem reuocatum fuisset. 
8. Caeterum praepositus cum tota nepotum successione post comitem in regno potentior, et fama atque religione gloriosior, se liberum fuisse et cognationis tam antecessores quam successores suos confirmabat, et quadam superstitione et arrogantia sic se contendebat. A comitis igitur mancipatione et pertinentia se et suos subtrahere consilio et potentia laborabat, et ideo saepe improperabat comiti sic: Iste Carolus de Dacia nunquam ad comitatum conscendisset, si ego uoluissem. Nunc ergo, cum per me sit comes effectus, non recordatur quod bene sibi fecerim, imo laborat prorsus me cum toto genere meo retorquere in seruum, perquirens a senioribus utrum simus eius serui: sed quaerat quantum uelit, nos semper erimus et sumus liberi, et non est homo super terram qui possit nos constituere seruos. Frustra tamen iactanter loquebatur: nam consul praecautus detractationem praepositi et suorum intellexerat, et fraudem simul et traditionem audierat. Quandoquidem defensionis suae effectum habere non poterat praepositus et sui, quin libertate sibi usurpata carerent; maluit ipse cum tota nepotum successione perire quam seruitute comitis mancipari. Peruerso tandem et nefandi consilii dolo coeperunt de morte piissimi consulis seorsum tractare, et tandem locum et opportunitatem occidendi illum praetendere. 
9. Laetus ergo praepositus erat, quod lites et seditiones ortas inter nepotes suos et Thancmarum, cuius parti iustae comes fauebat, occasiones haberet tradendi comitem: nam uniuersos milites prouinciae nostrae, tum pretio, tum potentia, tum petitione acciuerat in auxilium nepotum suorum contra Thancmarum. Quem quidem obsedit circumquaque in loco quo se uallauerat, et tandem collecta manu inuasit ualidissime obsessos, et claustra portarum confringens detruncauit pomeria et sepes inimicorum suorum. Absens tamen, et quasi nihil fecisset, consilio et dolo omnia fecit, omnem beneuolentiam a foris praetendebat: et inimicis dicebat, sese dolere quod nepotes sui tot lites, tot homicidia peragerent, quos quidem ad omnia nefaria animauerat. In congressione ergo praedicta utrinque ceciderunt eo die plurimi uulnerati et mortui. Quod cum intellexisset praepositus quod iam congressio fieret, ipsemet descendit ad carpentarios qui in claustro fratrum operabantur, et iussit ferramenta eorum, scilicet secures, illuc deferri, quibus detruncarent turrem et pomeria et domos inimicorum suorum. Misit ergo per singulas domos in suburbio ad colligendas secures, quae illuc citissime delatae sunt. Cumque in nocte rediissent nepotes eius cum quingentis militibus armigeris et peditibus infinitis, induxit eos in claustrum et fratrum refectorium, in quo refecit uniuersos, diuerso ciborum et potuum apparatu, et super hoc laetus et gloriosus erat. Cumque assidue sic affligeret inimicos, et maximam in eis expensam faceret, qui nepotes suos iuuarent; coeperunt primo armigeri, postea milites depraedari rusticos, adeo ut pecudes et armenta uillicorum raperent et deuorarent. Quidquid in suum usum possederant rustici, hoc nepotes praepositi uiolenter rapiebant et suorum sumptui deputabant. Sed a principio regni nullus comitum perpessus est rapinam fieri in regno, eo quod maxima mors et pugna inde contigisset. 
10. Audierunt ergo rustici comitem uenisse apud Ipram, ad quem nocte et clanculo usque ad ducentos transierunt, pedibusque ipsius conuoluti obsecrantes paternum et consuetum ab eo auxilium, ut res ipsorum reddi iuberet, scilicet pecudes et armenta, uestes et argentum, insuper omnem caeteram supellectilem domuum suarum, quae omnia rapuissent nepotes praepositi, et illi qui in expeditionem illius obsidionis cum illis et nocte et die pugnassent. Quas proclamorum conquestiones comes grauiter ferens, conuocauit consiliatores suos et plures etiam, qui de cognatione praepositi fuere, perquirens ab eis qua uindicta et quo rigore iustitiae hoc facinus iustificaret. At illi consilium dederunt ut sine dilatione domum Borsiardi incendio destrueret, eo quod rapinam in rusticos comitis exercuisset: atque ideo maxime consiliati sunt domum praefatam destrui, quae quandiu staret, tandiu lites et rapinas Borsiardus insuper et homicidia perageret, et sic uiciniam illam prorsus uastaret. Descendit ergo super hoc consultus consul, et incendit domum et funditus mansionem eius destruxit. Tunc ille Borsiardus et praepositus et ipsorum complices ultra modum indoluerunt, tum quia comes in hoc facto uidebatur consensum et auxilium praestitisse inimicis eorum; tum quia comes quotidie ipsos de seruili conditione pulsaret, et ad sibi mancipandos omni modo laboraret.  
Sicque domo conflagrata, comes Brugas ascendit. Concessa igitur domo cum consedisset uenerunt ad eum qui familiares erant ei et praecautum reddiderunt dicentes quod nepotes praepositi eum traderent, eo quod iam occasionem aptam praetenderent a conflagratione domus praefatae, quanquam, etsi hoc non fecisset, comes, non minus tamen ab illis traderetur. Postquam uero comes coenauerat, ascenderunt coram eo intercessores ex parte praepositi et nepotem ipsius qui exorarent comitem ut indignationem suam ab eis auerteret, et sub amicitia sua miseratus eos reciperet. At consul omnia iusta secum illis acturum et misericorditer etiam respondit, si lites et rapinas postponere deinceps uoluissent, et meliorem domum insuper restituere Borsiardo se debere promisit. In loco tamen, in quo domus combusta est, iurabat, se comitatum obtinente, amplius Borsiardum nullam possessionem obtenturum, eo quod usque tunc, iuxta Thancmarum manens, nunquam nisi lites et seditiones in hostes et in ciues cum rapina et caede ageret. Qui uero intercessores fuere partim conscii traditionis, non multum super reconciliandis uexabant comitem, et quando propinatum ibant ministri, rogabant comitem ut de uino meliore afferri iuberet. Quod cum ebibissent, sicut potores solent, rogabant semel sibi propinari et abundanter adhuc, ut posteriore licentia et ultima a consule accepta, quasi dormitum abirent: et iussu comitis abundanter propinatum est omnibus illis qui aderant, donec accepta licentia ultima ipsi abiissent. 

[3] CAPUT III. Conspiratio nocturna in caedem S. Caroli. Huius enorme scelus ponderatum. 
11. Igitur Isaac et Borsiardus et Willelmus ex Werui, Ingrannus et eorum complices, accepto assensu a praeposito, quod nec necessitate diuinae ordinationis per liberam uoluntatem quidem facturi erant, accelerabant: nam statim hi, qui mediatores et intercessores erant inter comitem et nepotes praepositi, concessa domo eiusdem praepositi denuntiauerunt responsum comitis; scilicet quod nullam gratiam potuissent acquirere aut nepotibus aut eorum fautoribus praedictis, sed hoc solum cum eis ageret, quod iustitiae districtione censura primatum terrae constituisset. Tunc praepositus et sui nepotes intro cameram abeuntes; accitis quos uoluissent, custodiente ipso praeposito camerae ianuam, dederunt dexteras in inuicem ut traderent consulem, et ad hoc facinus aduocauerunt Robertum puerum, conuenientes illum ut daret dexteram, id idem simul cum ipsis peracturus, quod et ipsi peractum irent, pro quo et dexteras in inuicem contradidissent. At puer nobilis animi uirtute praecautus animaduertebat graue fore, pro quo ipsum urgerent: restitit nolens ignoranter in taxationem illorum subduci, nisi praesciret quid rerum acturos sese confirmassent, et cum adhuc cogerent illum, subtrahens se exire ianuam festinabat. Sed Isaac et Willelmus et caeteri proclamabant praeposito, qui tunc ianitor erat, ne Robertum exire permitteret, donec iussu ipsius coactus, quod ab eo postulassent, perageret. Statim praepositi blanditiis et minis iuuenis circumuentus rediit et dedit sub eorum conditione dexteram, ignarus quidem quid cum illis acturus foret et statim confirmatus cum traditoribus requisiuit quid fecisset. At illi: Comes iste Carolus laborat omnibus modis ad destructionem nostram, et ut in seruos sibi nos uindicet, festinat: cuius traditionem iam coniurauimus: et debes amodo nobiscum eamdem traditionem tam consilio quam opere peragere. 
Igitur territus puer et totus in lacrymas fusus, ait: Absit a nobis ut dominum nostrum tradamus et patriae consulem. Imo reuera, si non desistitis, ego uadam et aperte traditionem uestram comiti et uniuersis eloquar, nec super hoc pacto consilium uel auxilium, uolente Deo, unquam praestabo. At illum fugientem ab eis, uiolenter retinuerunt, dicentes: Audi, amice, quasi serio facturi essemus praefatam traditionem, iam eam intimauimus: ut per hoc probaremus, utrum in aliquo graui facto nobiscum uelis permanere. Est quidem aliud quiddam, quod adhuc tibi celauimus, causa cuius obligatus es nobis fide et taxatione, quod in futuro dicemus: et quasi in risum conuersi, dissimulabant traditionem. Descendit utique in locum suum unusquisque illorum, exeuntes a camera. Isaac cum tandem domum uenisset, quasi dormitum ibat (expectabat enim silentium noctis) et mox conscenso equo rediit in castrum, descendens in hospitium Borsiardi et euocans eum caeterosque quos uoluit, seorsum descenderunt in aliud hospitium, scilicet Walteri militis. Et cum introissent, ignem prorsus qui in domo erat exstinxerunt, ne forte per ignem accensum innotesceret expergefactis in domo, qui essent, et quid negotii contra morem illa noctis tempestate agerent. Securi igitur in tenebris consiliabantur traditionem fieri statim in mane, eligentes de familia Borsiardi animosiores et audaces ad hoc facinus, et spondebant eis diuitias multas. Militibus uero qui interficerent comitem marcas quatuor, et seruientibus qui idem agerent marcas duas obtulerunt, et confirmauerunt sese nequissima rerum taxatione. Reuersus est itaque Isaac in domum suam circa crepusculum diei, postquam suo consilio caeteros animauerat et promptos ordinauerat in tantum scelus. 
12. Igitur cum dies obuenisset obscura ualde et nebulosa, ita ut hastae longitudine nullus a se discernere posset rem aliquam, clanculo seruos aliquot misit Borsiardus in curtem comitis praecauere exitum eius ad ecclesiam. Surrexerat quidem comes multo mane, et distribuerat pauperibus, sicut consueuerat, in propria domo, et sic ad ecclesiam ibat. Sed sicut referebant capellani eius, nocte cum in lectum se composuisset ad dormiendum, quadam uigilantiae sollicitudine laborabat, mente quidem confusa et turbata, ita ut multiplici rerum meditatione pulsatus, modo in altero cubans latere, modo residens in stratu, totus languidus sibi ipsi uideretur. Cumque in itinere uersus ecclesiam B. Donatiani processisset, serui qui eius exitum praecauebant recurrentes, denuntiauerunt traditoribus consulem in solarium ecclesiae conscendisse cum paucis. Tunc ille furibundus Borsiardus et milites et seruientes eius, simul acceptis gladiis nudis sub palliis, persequebantur comitem in in eodem solario: diuidentes se in duas partes, ita ut ex utraque uia solarii nullus eorum aufugeret quos tradere uoluissent: et ecce comitem prostratum suo more iuxta altare in humili scabello uiderunt, ubi Deo psalmos decantabat et orationes deuotus, simul et pauperibus denarios erogabat. 
Et sciendum quam nobilem uirum et egregium consularem tradiderunt serui impiissimi et inhumani. Meliores et potentiores qui a principio sanctae Ecclesiae, siue in Francia, siue in Flandria, siue in Dacia, siue tandem sub Romano imperio floruissent, progenitores eius fuerunt, de quorum traduce comes pius nostro tempore concretus et in uirum perfectum a puero educatus, nunquam paternos et regios excessit nobiles mores et naturales uitae honestates. Cumque ante comitatum multa insignia et egregia fecisset, arripuit sanctae peregrinationis uiam Hierosolymorum, atque maris profunda transnauigando, tandem post multa pericula et uulnera pro amore Christi saepe perpessa, uoto peroptato et laetissimo, in Hierusalem ascendit, ubi etiam contra hostes Christianae fidei strenue dimicauit, et sic, ueneranter adorato Domini sepulchro, repatriauit. In qua peregrinationis necessitate et angustia didicit pius Domini uernaculus, sicut in comitatu sedens saepe retulit, quanta egestate pauperes laborarent, qua superbia diuites extollerentur, et tandem quota totus mundus miseria concutereturg: unde condescendere solebat egentibus, et fortis fieri in aduersis, non eleuari in prosperis, et sicut Psalmista docet: « Honor regentis iudicium diligit ; » iudicio principum et uirorum prudentium comitatum regebat. 
Cumque tam gloriosi principis martyrium uita suscepisset, terrarum uniuersi habitatores infamia traditionis ipsius perculsi, nimis indoluerunt, et mirabile dictu, occiso consule in castro Burgensi in mane unius diei scilicet feriae quartae fama impiae mortis eius in Londonia ciuitate, quae est in Anglia terra, secundo die postea circa primam diei perculit ciues, et circa uesperam eiusdem secundae diei Laudunenses turbauit, qui in Francia a nobis longe remoti sunt. Sicut didicimus per scholares nostros, qui eodem tempore Lauduni studuerunt, sic etiam per negotiatores nostros intelleximus, qui eodem die Londoniae mercaturae intenti fuere. Interualla ergo, uel temporum uel locorum praedictorum nec equo, nec nauigio quisquam transiisse tam uelociter poterat. 
13. Ad hoc quoque traditionis facinus peragendum, dispensatum est a Deo ut audaces et praesumptuosi de sanguine praedecessorum praepositi Bertulfi relinquerentur, caeteris morte praeuentis; qui potentes in patria dum uiuerent, fuerunt personae graues et diuitiis affluebant, sed praedictus praepositus in ciero seueritate grauissima degebat et non modice superbus. Nam sui moris erat cum in praesentiam eius aliquis accessisset, quem optime nouisset, ut superbia animi sui dissimulante, ex indignatione iuxta se sedentes interrogaret, quisnam esset: at tunc primum si placuisset ei, accitum salutaret. Cum uero alicui praebendulam uendidisset canonicam, nulla electione canonica, imo uiolenter iili inuestituram dedit. Non enim aliquis canonicorum suorum audebat uel tacite ipsum redarguere uel aperte. In praedicto fratrum loco ecclesiae B. Donatiani canonici ualde religiosi et perfecte litterati olim, scilicet in principio praepositurae huius arrogantissimi praelati, fuerunt, qui eius superbiam reprimentes, consilio et doctrina catholica constrictum tenebant, ne quid inhonestum in Ecclesia praesumeret. Postquam uero in Domino obdormierunt, relictus sibi ille praepositus, ad quidquid sibi uidebatur et quo eum impetus arrogantiae impulit, ferebatur. Siquidem cum esset caput sui generis, nepotes suos admodum enutritos et tandem militia praecinctos omnibus in patria praeferre studuit, et ut fama eorumdem ubicunque innotesceret, laborauit: unde ad lites et seditiones cognatos suos armauit, hostes eis quos impugnarent opposuit, ut sic fama per uniuersos uolaret, scilicet quantae potentiae ac uirium ipse et nepotes eius fuissent, cui nullus in regno resisteret uel praeualeret. Tandem de seruorum conditione pulsatus in praesentia comitis, et simul a comite ad hoc elaborante, ut probaret eum cum tota successione seruum fuisse, sugillatus, sicut praedictum est; satagebat qua fuga et qua astutia sese seruituti opponeret, et qua uirtute libertatem usurpatam conseruaret. Et cum aliter obstinatus non posset, traditionem, quam diu detractauerat, tam inter suos quam inter regni pares nefando exitu consummauit per se et per suos. 
14. Sed piissimus Deus iterum suos reuocare dignatus est per terrorem signorum: nam circa uiciniam nostram in fossatis aquae cruentae apparuerunt in signum futurae caedis, per quod a suo scelere euocari poterant, si indurato cordis zelo non conspirassent in tradendo comitem. Insuper saepius conferebant, si comitem interficerent, quis eum uindicaret; et quamuis ignorarent quid dicerent. Quis? infinitum nomen, infinitos, et qui sub certo numero non adscriberentur, notauit; quandoquidem rex Franciae cum graui exercitu et simul principes terrae nostrae cum infinita multitudine, ad uindicandam consulis piissimi mortem, conuenerunt. Sed adhuc nondum huius fati miseria deuoluta est ad finem: quin de die in diem non desinant uindicare praefatam comitis mortem, in omnes suspectos et reos et ubicunque profugos et exules. 
Nos itaque terrae Flandriarum incolae, qui consulis et magni principis mortem deflemus, uitae eius memores obsecramus, monemus et rogamus, ut audita uera et certa descriptione et uitae et mortis ipsius, quicunque audiueritis, deposcatis animae eius uitae aeternae gloriam et beatitudinem cum Sanctis perennem. In hac passionis subscriptione consequenter inueniet lector distinctiones dierum et gestorum, quae in ipsis facta sunt diebus, usque ad uindictam subnotatam in fine opusculi, quam solus Deus exercuit in principes terrae, quos ab hoc saeculo mortis districtione exterminauit, quorum consilio et auxilio traditio incepta est et ad finem usque perducta. 

[4] CAPUT IV. Caedes S. Caroli et quatuor aliorum. Aliquorum fuga aut captiuitas. 
15. Anno milleno centeno uicesimo septimo, sexto Nonas Martii, secundo die scilicet post introitum mensis eiusdem, praeteritis duobus diebus de secunda hebdomade Quadragesimae, feria quarta subsequenter lucescente, Concurrente quinto, epacta sexta, circa mane; dum pius comes Brugis in ecclesia B. Donatiani, Remorum quondam archipraesulis, in oratione decumberet, ut matutinalem missam audiret; ex pia consuetudine eleemosynarum suarum largitiones pauperibus erogabat, fixis oculis ad legendos psalmos et manu dextra porrecta ad largitiones eleemosynarum: plures enim denarios capellanus suus, qui hoc procurabat officium, comiti apposuerat, quos in orationis actione pauperibus distribuebat. Primae horae quoque obsequium finitum erat, et de Tertia hora responsum finitum, quando Pater noster oratum est, quando comes more suo officiose et aperte legendo orabat, tunc tandem post tot consilia et iuramenta et securitates inter se factas, primum in corde homicidae et traditores pessimi comitem deuote orantem et eleemosynas dantem, diuinae maiestati suppliciter prostratum, gladiis confossum et saepius transuerberatum, mortuum dimisere: sic sui sanguinis riuulis a peccatis abluto, et in operibus bonis uitae cursu terminato, martyrum palma Deus comitem donauit. In supremo ergo articulo uitae et mortis accessu uultum dignissime atque regales ad coelum manus inter tot uerbera, ictus gladiatorum, quantum potuit, conuerterat, sicque suum Domino uniuersorum spiritum tradidit, et seipsum Deo obtulit sacrificium matutinum. Iacebat quidem corpus cruentum tanti uiri et principis solum, sine ueneratione suorum et debita reuerentia seruorum. Unde quicumque euentum eius mortis audierunt, miserandum funus lacrymis exsecuti, tantum principem illo martyrii fine functum Deo commendauerunt defletum. 
16. Occiderunt quoque castellanum ex Brudburch, prius ad mortem uulneratum, postea per pedes a solario, in quod conscenderat comes et ipse, uiliter detractum, in ianuis ecclesiae foras gladiis dismembrabant. Hic tamen castellanus confessionem peccatorum suorum presbyteris ecclesiae ipsius confessus, corpori et sanguini Christi communicatus est more christiano. Nam statim occiso comite, gladiatores illi, relicta comitis gleba, et ad mortem castellano isto reducto in solario, excursum fecerunt in hostes illos qui erant praesentes de curia comitis, ut eos uagantes in castro interficerent, sicut uellent. Henricum militem quemdam, quem suspectum habebat Borsiardus de morte fratris sui nomine Roberti fugabant in domum comitis. Qui prostratus est pedibus castellani Haket, qui et ipse in eamdem domum cum suis conscenderat ad eam obtinendam, suscepitque Henricum et simul cum eo fratrem Walteri ex Locris, et ab inuadentibus illos uitae conseruauit.  
Ipso momento proditi sunt eisdem gladiatoribus duo filii castellani ex Brudburch, interim in solario ecclesiae peccata sua sacerdotibus confitentes: quorum scilicet filiorum militia bene apud omnes et simul eorum conuersatio commendabatur. Walterus et Giselbertus dicti sunt, fratres genere, militia pares, elegantioris formae nobilitate digni ut ab omnibus amarentur qui eos agnouissent. Qui mox audita caede in comitem et patrem, suffugere satagebant: sed illos apud Harenas in exitu suburbii persequebantur equo excurrentes post illos traditores pessimi. Quorum alterum fratrem, Eric nomine, nefarius miles, unus quidem illorum qui comitem tradiderant, ab equo, quo insidens fugeret, deiecit, et deiectum simul cum persecutoribus interfecit. Alterum quoque fratrem, in ostio hospitii sui in fugam prosilientem, ex opposito et occursitantes gladiis traiecerunt. Quem unus ciuium nostrorum, nomine Lambertus Berakin, cadentem securi sua quasi lignum aliquod detruncauit: sicque illos fratres occisos beatitudini sanctae, quae in supercoelesti uita est, transmiserunt.  
Caeterum Riquardum ex Woldman illius oppidi uirum potentem (cuius filiam nepos duxerat Thancmari, contra quem lites et seditiones hactenus praepositus et nepotes eius exercitauerant) per leugam unam persequebantur fugientem, qui cum suis militibus ad comitis curiam ascenderat, sicut plures principum qui eodem die sese praeparabant ad curiam ituros. In qua persecutione frustrati proditores, redierunt usque in castrum, in quod clerus et populus loci nostri confluxerant, et attoniti quidem pro euentu rerum uagabantur. Qui uero in comitis amicitia prius, scilicet dum uiueret, constiterant, timebant procul dubio et ad horam latitantes ab aspectu illorum traditorum declinabant. Qui uero de curia comitis ab amicitia eius pendebant, in fugam celeriter conuersi, interim dum tumultuabat populus, fugerunt. Geruasius camerarius comitis, quem priorem ad uindicandum domini sui mortem dextera Dei armauit, interim uersus Flandrenses cognatos suos equo aufugit. Ioannes quidam seruiens comitis, qui cameram obseruare consueuerat, et quem prae seruis dilexerat comes, fugit a mane equo currendo per deuia usque in meridiem, et eo tempore meridiei peruenit in Ipram, diuulgans ibidem mortem comitis et suorum. Quo tempore negotiatores omnium circa Flandriam regnorum ad Ipram confluxerant in Cathedra S. Petri, ubi forum et nundinae uniuersales feriabantur: qui sub pace et tutela piissimi comitis securi negotiabantur. Eodem tempore ex Longobardorum regno mercatores descenderant ad idem forum, apud quos comes argenteam kannam emerat marcis uiginti una, quae miro opere fabricata, suis spectatoribus potum, quem in se continebat, furabatur; in cuius fori confluxu, cum fama uniuersos de diuersis locis percelleret, accinctis rebus suis, et die et nocte fugerunt, secum infamiam nostrae terrae ferentes et ubicunque diuulgantes. 
17. Planxit ergo illum consulem pacis et honoris omnis homo, quicunque uel famam eius audierat. Sed in castro nostro, in quo occisus iacebat dominus noster et pater piissimus Carolus, nullus audebat aperte deflere euentum mortis eius: quasi ignotum, suum inspicientes dominum, et quasi peregrinum, suum uidentes patrem, dolores et suspiria sine lacrymis reprimebant: quos tamen dolores tanto grauius intus tolerabant, quanto sibi per lacrymas et eiulatus mederi non audebant. Nam nepotes praepositi et ille sceleratissimus hominum Borsiardus cum complicibus suis, statim post fugam inimicorum suorum in castrum reuersus, Walterum ex Locris requirebant sui milites et ipse, quem maxime oderant. Nam de consilio comitis fuit, et nociuus eis in omnibus, qui instigauerat ad hoc comitem ut in seruos sibi subiugaret totam illam cognationem praepositi. At idem Walterus quoque permotus angustia, se in organistro, scilicet in domicilio quodam organorum ecclesiae in eodem solario, quo occisus iacebat consul, occultauerat ab eo tempore, quo interficiebatur comes, usque ad reuersionem nefandorum illorum in castrum, scilicet quando post fugatos hostes suos circa meridiem redierunt. Irruerunt igitur per ianuas intra templum, et discursitantes nudis gladiis et adhuc cruentis, clamore maximo et armorum fragore circa scrinia et subsellia (03) fratrum ecclesiae requirebant, Walterum ex nomine uociferantes, et inuenerunt castellanum ex Brudburch, quem in solario uulnerauerant ad mortem, adhuc spirantem. Hunc per pedes abstractum, tunc tandem in ianuis ecclesiae occiderunt. Cuius annulum Abbatissa ex Auriniaco ab eo in solario dum spiraret eo dante susceperat, quatenus deferret uxori suae in signum suae mortis et in signum omnium eorum, quae per Abbatissam demandasset uxori et liberis, quorum mortem ipse nisi post mortem suam ignorabat.  
Interea per loca et intra et extra ecclesiam requirebatur Walterus ex Locris. Unus uero ex custodibus templi occultauerat illum, cui et ipse pallium dimiserat. Sed de loco in quo latuit, dum strepitum armorum audiret, et se ex nomine uociferatum, angustia mortis confusus, putans in ecclesia melius saluari, excurrit, et deorsum ab alta testudine scholarum saltans, inter medios inimicos fugit, usque infra chorum templi, magno et miserando clamore interpellans Deum et Sanctos. Quem ad manus persecuti sunt ille miser Borsiardus et Isaac, seruus et camerarius simul et homo comitis Caroli, furentes in sacro loco extractis gladiis et horribiliter cruentatis. Erant quippe ualde furibundi et ferocissimi uultus, grandes in statura et torui et tales quos sine terrore aspicere nemo poterat. Borsiardus igitur crine capitis arreptum, et uibrato gladio se extenderat ad percutiendum, et nullo interuallo differre hoc uoluit, eo quod tam optatum hostem in manus teneret. Tamen clericorum interuentu distulit eius mortem, donec sicut ipsum arripuerat, educeret ab ecclesia. At ille captiuus et mortis securus, ibat clamitans: Miserere mei, Deus. Cui illi responderunt: Talem tibi rependere debemus misericordiam, qualem erga nos promeruisti: et a se propulso cum in curte castri eduxissent, illum seruis suis interficiendum proiecerunt. At serui quam citissime morti tradiderunt gladiis et fustibus et clauis et lapidibus obrutum. 
18. Iterum recurrentes in sanctuarium circa altare requirebant si quis latitaret, quem interficiendum praeiudicassent, et seruientes intromiserunt qui requirerent illud. Erant in priore sanctuario latitantes iuxta altare Balduinus capellanus et sacerdos, et Godebertus comitis clericus, qui solo timore angustiati, sic permanserunt confidentes ad altare. In secundo uero sanctuario subterfugerant Odgerus clericus et Fromoldus iunior notarius, et caeteris de curia familiarior comiti Carolo, et idcirco magis suspectus erat praeposito et suis nepotibus, simulque cum illis Arnoldus camerarius comitis latuit. Nam Odgerus et Arnoldus sub tapete uno sese cooperuerant, et Fromoldus subtus palmarum manipulos latibulum sibi composuerat, atque sic mortem exspectabant. Tunc serui, qui intromissi erant, perquirentes et reuoluentes omnes cortinas, pallia, libros, tapeta et palmas, quas in ramis palmarum annuatim fratres detulerant, inuenerunt primo Odgerum et Arnoldum, fratrem quoque Walteri ex Locris Eustachium clericum inuenerant prius cum Balduino et Godeberto sedentem, ignorantes quis esset. Perquirentibus seruis illis spoponderant, qui inuenti erant pecuniam se daturos postea, si per eos celarentur. 
Cumque tandem rediissent in chorum ad Borstardum et Isaac et ceteros, hi qui intromissi erant adiurauerunt illos ut accusarent si quos reperissent, et facta reuelatione, commotus est Isaac uehementissime in Fromoldum iuniorem furore repentino et graui, ita ut iuraret Deum et Sanctos, uitam eius non posse redimi auro tantae quantitatis quantae ipsum templum fuisset. Omnium quoque furorem in Fromoldum illum conuertit clamando: neminem magis praeposito et nepotibus suis apud comitem detraxisse. Tunc discussis foribus irruperat statim Isaac, et arripuit Fromoldum cominus, et educere disposuit. Quem cum uidisset, non credebat se ab Isaac capi, sed per illum a morte redimi, et ait: Amice mi Isaac, te obsecro per eamdem quae hactenus fuit inter nos amicitiam, obserua uitam meam et liberis meis, scilicet tuis nepotibus, per me conseruatum consule, ne forte me occiso, ipsi fiant sine tutore. At ille respondit: Illam habiturus es ueniam, quam detrahendo apud comitem nobis promeruisti. Interim quidam sacerdotum seorsum uenit ad Fromoldum, consulens ei, ut confessione peccatorum suorum Deo et sibi profiteretur. Quod cum fecisset, extraxit annulum aureum a digito suo, uitae desperans, et per sacerdotem mandauit eum filiae suae. Interim consiliabatur Isaac cum Borsiardo, quid melius faceret, utrum ibidem occideret, an uitae adhuc reseruaret, donec extorquerent ab eo omnem comitis thesaurum simul et ab Arnoldo camerario, quem praesentem captiuauerant.  
19. Interea canonici loci illius cucurrerunt ad Auunculum illius Fromoldi iunioris consulentes ei ut praepositum conueniret pro uita nepotis sui, quem infra mortis actionem positum uiderant, cuius mortem Isaac adiurasset. Tunc ille senior properando ad praepositum in domum ipsius conscendit cum fratribus ecclesiae, prouolutus pedibus eius rogans, et obsecrans, ut nepotis sui uitam defensaret. At ille tandem misit nuntium, qui interdiceret nepotibus suis ne Fromoldum iuniorem laederent. At illi audito nuntio remandauerunt, hoc non posse fieri, etsi praesens adesset. Quo relatu audito, interim senior ille procidit ad genua praepositi, expostulando ut ipsemet descenderet ad saluandum illum, et ibat quidem non celeri gressu, sed nimis tardo, utpote ille qui parum de illo curaret, quem ualde suspectum habebat. Tandem peruenit in sanctuarium, in quo nihil sanctum, sed omnia peruersa agebantur. Rogatu ergo elericorum in suum ducatum suscepit omnes ibidem captos; sub hac conditione tamen, ut quando Isaac et nepotes eius requirerent commendatos sibi, ipse praepositus redderet captiuos illos. 
Reuersus est ergo praepositus et in suum ducatum commendatos, in cameram domus suae induxit, obseruauitque illos cautissime, aitque Fromoldo, quem captum abduxerat: Scias, Fromolde, te in proximo pascha praeposituram meam non possessurum, sicut sperabas: neque hoc apud te promerueram, ut sic detraheres mihi, et ille se innocenter egisse iurabat. Verumtamen fuit, quod nullus de curia comiti ita familiaris esset cum uiueret, neque ita carus sicut praefatus Fromoldus. Nam domum regali aedificio funditus post combustionem sui reaedificauit meliori et decentiori compositione, quam unquam constitisset prius. Comparatione quoque illius, nulla aestimabatur in mundo melior uel utilior. Igitur cum intus clausi et obserati in captiuitatem custodirentur, habuerunt saltem locum et tempus deflendi consulem pium, non dominum, sed patrem, et in familiaritate sibi ipsis parem, misericordem, humilem, mansuetum, diuitibus et pauperibus in regno utilem. Loqui ergo ad inuicem captiui illi non poterant prae dolore, nisi suspiriis et singultibus, quos a profunda tristitia mentis trahebant. Miserandum facinus in quo non licuit seruis cum domino et patre suo mori; sed ad maiorem miseriam post ipsum uiuere, cum quo egregia et honestissima morte erga Deum et erga homines a saeculo melius transissent, quam cum dolore mortis domini sui uiuerent, et sub alio praesidente consule, quod absit, traditores florere uiderent. Et dum in hoc mentis languore consternarentur, nullus amicorum audebat uel latenter accedere illis, qui consolationis uerba faceret, imo si quis accessit, a uita desolabatur. 

[5] CAPUT V. Sepultura B. Caroli et aliorum. Miraculum claudi sanati. Direptiones bonorum.  
20. Inter haec cadauera occisorum, scilicet castellani et Walteri ex Locris, e castro efferebantur, et simul nauibus imposita sunt castellanus et dilectissimi filii eius et deuehebantur ad proprias et domus et castra. Praepositus uero in domo sua cum canonicis suis deambulabat, excusans se uerbis quantum potuit, quia nihil huius traditionis praenouisset. Eodem die excursum fecerunt traditores illi in hostes suos, scilicet contra Thangmarum et suos apud Straten, et repererunt oppida eorum uacua et curtes desertas. Nam audito scelere quod factum est in morte comitis, timuerunt sibi maxime, eo quod defensorem suum perdidissent; et si forte obsidione augustiati includerentur a traditoribus, nullus foret ipsis adiutor, cum tandem intellexissent omnes regni Pares in tradendo assensum praestitisse. Credebant enim multo grauiora pericula in futuro et sibi et toti regno imminere, nihil possessiones suas curantes, sed hoc solum reputantes, si uitam propriam conseruarent, atque ad tutiora loca fugerunt. Tunc traditores illi inuadentes tam oppidum quam curtem Thangmari, omnia arma et supellectilem intro diripientes simul cum maxima rapina pecudum et uestium rusticorum uillae illius, atque sic rapina exercitata per totum diem in uespera redierunt. Et non solummodo isti circa uiciniam nostram rapinam fecerunt, sed plures qui traditionem praesciuerant, statim praecurrentes ad transitus mercatorum, qui ad forum in Ipra feriatum ibant, ipsos simul cum oneribus suis rapuerunt. Audita quoque mortis traditione, Willelmus ex Ipra obtinere comitatum se credidit deinceps, et uniuersos negotiatores cuiuscunque loci fuissent, securitatem et fidelitatem sibi et suis iurare coegit, quos in foro capere potuisset. Alioquin a se recedere non permisit, sed tam diu captiuauit donec omnia et securitates sibi peregissent, et hoc totum fecit consilio praepositi et traditorum nepotum ipsius.  
Iam eodem decliuo ad uesperam die, ex communi consilio praepositi et nepotum eius et complicum suorum, claues de thesauro comitis a Fromoldo iuniore, quem captiuum tenebant, requirebant, et similiter claues omnes de domo, siue de scriniis et cistis, quae in domo erant, uiolenter extorserunt. Quas quidem Borsiardus et castellanus Haket et Walterus filius Lamberti ex Reddenburch in suam potestatem susceperunt. 
21. De corpore quidem comitis (animae cuius commendationem sacerdotes eo tempore fecerant, quando et castellanum eius Christo communicabant, latenter tamen) nihil interim actum est: quia corpus eius adhuc in ipsa occisionis positione cruentum et solum iacebat. Tractabant ergo fratres ecclesiae sollicite quid inde agerent, et quas sibi exsequias praepararent, cum in eadem ecclesia diuinum officium nullus auderet uel latenter agere, in qua tanta caedes et facinus factum fuisse constabat. Tandem accepta licentia a praeposito, ex consensu fratrum, Fromoldus senior, linteo corpus nobile inuolutum, in medio chori in feretro positum, debita ueneratione composuit, appositisque cereis quatuor, sicut mos noster est, accurate de cetero sollicibatur. Quod funus mulieres solae circumsedentes pia lamentatione per illum diem et subsecutam noctem uigilanter obseruabant. Interea traditores illi inierunt consilium cum praeposito et castellano suo, qua astutia corpus comitis asportaretur, ne opprobrium ipsis moueret sempiternum corpus, quod in praesentia eorum fuisset humatum: et habito callide consilio, miserunt propter Abbatem in Gandauum, qui comitis corpus a loco nostro auferret, et in Gandauum translatum humaret: et sic clausus est ille dies plenus doloris et miseriarum, in quo materia totius mali et perturbationis regnorum circa nos factae et maximae futurae emerserat. 
Nocte uero subsequente iussit praepositus ecclesiam undique armis et uigiliis praemuniri, solarium et turrim templi; in quae loca si forte a ciuibus insultus fieret, sese reciperent ipse et sui. Et introierunt illa nocte milites ex praecepto praepositi in solarium ecclesiae armati, praemunientes turrim et exitus eius continuis uigiliis, timentes impetum et incursum ciuium fore contra se die sequenti et deinceps. Dominica post mortem consulis praepositus transmisit episcopo nostro Simoni Nouiomensis sedis salutem. Lator ergo litterarum Radulfus monachus S. Trudonis erat, in quibus obsecrabat episcopum illum ut Deo reconciliaret ecclesiam, in qua comes traditus eo ignorante iaceret. Obtulit quoque excusationis suae argumenta, quibus canonice innocentiam suam coram uniuerso clero et populo probaret. Igitur lator ille captus et ab iumento iactatus, non peruenit ad episcopum. Quod audiens praepositus ualde timuit sibi. Feria quarta, et quinta praepositus mandauit per quemdam garcionem Waltero ex Frorerdesto, ut per fidem quam sibi et nepotibus suis dederat adiuratus, in auxilium sibi cum potentia sua festinaret: et transmisit ei quadringentas marcas argenti. At ille accepta pecunia simulabat se uenturum, et nunquam uenit, nisi ut ei et suis nepotibus noceret. Episcopus uero Simon qui frater erat uxoris comitis Caroli, persequebatur ecclesiam Brugensis castelli, gladioque anathematis sacrilegos et traditores illos percussit; et ne quis fidelium in eorum conspirationem et auxilium declinaret prorsus prohibuit: sin uero, sub anathemate omnes adiutores eorum in malo praefato damnauit. 
22. Quinto Nonas Martii feria quinta abbas, ille, pro quo transmiserant in Gandauo, tota nocte equitando summo mane uenit in castrum ad praepositum et nepotes suos, exspostulans comitis corpus, sicut ei spoponderant. Exiuerat ergo praepositus, et conuocatis castellano et nepotibus ipsius, qui comitem tradiderant, consilium habebat cum eis, qua astutia sine tumultu abbas auferret corpus. Statim uero pauperes, qui eleemosynas exspectabant pro anima comitis distribuendas a praeposito (qui citius consilium intellexerant, eo quod praeter pauperes nullus ciuium cum eis uellet ire, uel eos amplius frequentare) coeperunt diffamare quod idcirco abbas uenisset subdole et consilio traditorum, ut asportaret funus. Fecerat is parari feretrum, in quod ponendum erat corpus, et equis transferendum. Interea pauperes insequebantur praepositum, quocunque ibat clamantes: Domine, ne fiat unquam, ut patris nostri, et tam gloriosi martyris gleba a loco nostro auferatur: quia si hoc fuerit, locus et aedificio eius sine miseratione posthac destruentur. Aliquid enim pietatis et miserationis habebunt hostes et persecutores, qui superuenient huic castro, ne prorsus destruant ecclesiam, in qua fuerit corpus beati consulis uenerabiliter sepultum. Et exiuit rumor maximus inter ciues de auferendo corpore. Festinabat quidem praepositus et abbas ille, antequam rumor excitaretur in urbe, et fecit feretrum nouum et nuperrime factum ad ablationem funeris usque ad ostium ecclesiae afferri. Introierant quidem milites, qui illud feretrum, quod in medio chori stabat, cum consule subleuarent, et in alterum feretrum, quod ad ostium stabat, transponerent. 
Tunc canonici loci eius accurrentes, uiolenter reposuerunt feretrum chori, dicentes se prius audire a praeposito qua de causa hoc iussisset. Et exierunt in castrum ubi stabat praepositus et nepotes sui, et simul maxima ciuium turba cum eis, qui audierant rumorem tollendi corporis, et loquebatur unus seniorum coram omni populo. Domine praeposite, si iuste uolebatis egisse, non sine fratrum consensu et consilio dedissetis tam pretiosum martyrem, tantum regni rectorem, tantum ecclesiae nostrae thesaurum, quem nobis diuina misericordia et dispensatio concessit martyrem. Nulla ergo ratio est quare debeat a nobis auferri, inter quos maxime et nutritus et conuersatus est, et inter quos Deo ordinante pro iustitia traditus est, imo si auferatur timemus destructionem et loci et ecclesiae. Ipso enim interueniente parcet Deus nobis et miserebitur nostri; ne forte ablato eo a nobis, sine omni miseratione Deus uindicet traditionem inter nos factam. At praepositus et traditores in indignationem conuersi iusserant tolli corpus. Igitur clamore magno irruerunt fratres ecclesiae ad fores templi, uociferantes non se dimissuros corpus piissimi Caroli consulis et martyris, quamdiu uiuerent; quin potius ibidem morerentur, quam permitterent auferri. Tunc quidem poteras uidisse clericos armatos tabulis et scabellis et candelabris et omnibus utensilibus ecclesiae, quibus repugnare poterant. Loco ergo tubae campanas pulsabant, et sic euocauerant omnes ciues loci: qui cum rem intellexissent, armati accurrentes, extractis gladiis circumierunt feretrum comitis, parati ad resistendum, si quis auferre moliretur. 
Cumque tumultus fieret et infra et extra ecclesiam, uoluit diuina misericordia sedare filios suos ab insania et strepitu armorum. Nam cum subtus feretrum debiles et claudi iacerent, in ipso tumultu claudus, cui pes ad nates cohaeserat, coepit clamare et benedicere Deum, qui naturalem eundi motum pro meritis pii comitis reddiderat sibi in conspectu omnium astantium. Igitur fama illius miraculi sedauit uniuersos. At praepositus et castellanus et traditores illi conscenderant in domum comitis timentes tumultum, et mandabant ciuibus, quod contra uelle eorum nihil agerent de tollendo corpore. Reuersus est ergo abbas ille, laetus quod euasisset. Praepositus uero ibat et redibat consulens cum traditoribus et disponens quid acturi essent secundum rei euentum. Et continuo fratres ecclesiae requirebant artifices et operarios, qui scirent pro articulo temporisque necessitate speluncam sepeliendi comitem construere in loco illo, quo martyrii palmam assumpserat. Et ad hoc faciendum festinabant modis super hoc exsquisitis, ne forte per aliquem dolum subriperetur eis corpus adhuc inhumatum et adhuc magis habile ad tollendum. Clausus est ergo ille dies plenus turbationum et dolositatis pro auferenda gleba miserandi funeris. 
23. Quarto Nonas eiusdem mensis, sexta feria, canonici et praepositus ad explendas de more funeris exsequias, et sepulcro iam praeparato, in ecclesia S. Petri extra muros conuenerunt, ubi missa fidelium defunctorum pro anima pii comitis est celebrata; ubi admodum pauci praeter canonicos offerebant. nam de curia nullus obtulit, nisi Balduinus capellanus, Odgerus iunior et Godebertus clerici comitis. Redierunt postea et praepositus et fratres in ecclesiam. B. Donatiani ubi funus aderat, et intromissis pauperibus in ecclesiam Fromoldus senior dispersit denarios, per manus tamen praepositi, omnibus, qui uolebant recipere, egentibus pro salute animae Caroli pii consulis. Quod quidem non sine lacrymis ille senior Fromoldus fecit: imo plures impendit pietatis lacrymas quam denarios. Quippe maximus pauperum erat conuentus, qui eleemosynas susceperunt. Distributione uero eleemosynarum consummata, corpus nobile in solario transportatum est, et praesens iuxta monumentum consistens praepositus, deflebat tunc tandem consulem, quem rationis ductu recognouit patrem fuisse uniuersae regionis Flandrlarum, et talem illum planxit, qualem quidem recognoscere obstinato animo indignabatur: et clausus est in sepulcro pro necessitate illius temporis constructo; et si non sicut decebat, tamen consequente opere et artificio infra positus claudebatur. Nimirum anima eius, martyrii purgata poenis, suorum meritorum praemia possidet penes ipsum, qui sibi hoc ordine seculo mori dispensauit, et uiuere in Comitatu superno cum ipso Deo ac Domino, cui imperium, laus, honor, et gloria per infinita saecula saeculorum. Amen.  

[6] CAPUT VI. Insolentia proditorum accrescens, coepta reprimi a Geruasio Camerario comitis.  
24. Tertio Nonas Martii sabbato dimissus est Fromoldus iunior a captiuitate, circa diei illius uesperam. Atque hoc factum est maximo labore intercessorum pro eo apud praepositum eiusque nepotes. Dimiserunt tandem sub conditione tali, quatenus iufra octo dies post exitum a captione proximos, aut eis reconciliaretur nefariis, in quorum manus inciderat, aut patriam abiuraturus deinceps exsularet. Descendit quidem in domum suam cum amicis et familia sua: quae super quam dici possit dolore et timore mortis fatigata erat pro illo et pro seipsa. Nam priusquam captus est, seruientes eius nusquam prodire ausi sunt, quin se statim persequendos fore crederent, quia de eius familia erant. Epulabatur igitur cum amicis suis et familia, reputans pro certo se patriam abiuraturum, priusquam in captiuitatem traditorum reuersurum, qui Dominum suum prae ceteris se diligentem, et quem ipse prae seipso fere diligebat, tradiderant. In eorum ergo amicitia antequam se unquam componeret, exsilium perpetuum sibi delegisset. Grauissimum enim est uiro cum inimico concordem esse, et contra naturam, cum omnis creatura sibi inimica, si possit, effugiat. Cum utique coenasset, disposuit domui et rebus suis, et licentia a singulis accepta, frumentum, caseos et carnes seruientibus distribuit ad se sustentandos per tempus, in spe habens, quod adhuc omnia, quae modo prae necessitate relinqueret et prae dilectione piissimi consulis, dispensante Deo gaudens et securus possideret. Et abscessit cum socero suo extra castrum et extra suburbium, in quo hactenus habitauerat: quem quidem amici eius et planctu et lacrymis Deo commendatum, quantum liceret, persequebantur. Eadem tempestate illi praefati traditores obstinatissimi in omne nefas, excursum agebant in hostes Thancmarum et suos, ubi uilissimam repulsam passi, cum timore et uerecundia in castrum redierunt. 
25. Priore die ante Nonas primi mensis Dominica, Godescale Thaihals ab Ipra internuntius ad praepositum Brugas uenit in haec uerba: « Dominus meus et intimus amicus uester Willelmus ex Ipra salutem et amicitiam, atque in omnibus promptissimum auxilium, quantum in se est, uobis et uestris aperte demandat. » Caetera uero, quae pudor erat palam referre, postquam omnes ei applausissent, introductus in cameram denudauit praeposito et Willelmo ex Werui et Borsiardo et eis quos intro ad se asciuerant paucos, unde tota domus laeta deinceps fiduciam obtinebat in Willelmo, adeo ut comitem eum uocaret et assumeret. In quo mandationis occulto sapientes et qui coniecturas componebant, notabant traditionis nota Willelmum, qui traditores loci nostri in maturitate sceleris sui salutasset, et cum tota potentia sua ipsis auxilium promptissimum fide et scripto et securitate obtulisset. Cum ergo reuersus est nuntius, captiuati sunt mercatores Flandriae, de quocumque loco apud forum conuenissent in Ipra, et constricti ut in Willelmo fidem, securitatem et hominia facerent, et sic in comitem sibi assumerent. Quod quidem consilio praepositi et suorum factum erat, sperantes se sic frustra (04) tradidisse pium comitem Carolum: et quidem in consulatum sublimatus fuisset Willelmus eodem tempore, si rtatim Brugas descendisset ad faciendam uindictam domini sui et nepotis (05) traditi consulis. Sed quia non sic erat a Domino dispositum, necesse erat diuinam sequi ordinationem tam principes alios quam populum terrae, et unanimes omnes fieri ad ulciscendam mortem consulis piissimi. Adhuc suburbani nostri loci aperte introierunt ad consilia dominorum illorum, praepositi scilicet et castellani et nepotum suorum nefandorum, et secreta consiliorum suorum perquirebant, ut sic astute rescitis eorumdem dolis et machinationibus cautiores in posterum forent. Quo tempore non cessabat praepositus et sui consulere et circumuenire quoscunque, ut sibi fauerent, dando et promittendo plurima. Nam mandauit Willelmo comitatum se donaturum, et ideo hominia et securitates exhortatus est illum ab omnibus accipere Flandrensibus, quos aut ui aut pretio cogere potuisset. Transmandauit Furnensibus praepositus, qui in eius amicitia steterant, ut securos et homines sese Willelmo constituerent. 
Mandauit quoque episcopo Nouiomensi litteras, quibus excusationem suam obtulit, quod in traditione comitis nihil conscius fuisset consilio uel facto; quin et summa dilectione filiis ecclesiae sibi scilicet et canonicis suis consulendo succurreret, reconciliando ecclesiae loca, et ad celebranda diuina officia sui pontificatus auctoritate et praesentia ipse celeriter aduentaret. Sub eodem tenore litteras direxit episcopo Morinorum Ioanni. Apud Kerseca Roberto, qui neptem ipsius praepositi duxerat, mandauit, ut domum et loca sua firmissime praemuniret, donec constituisset Willelmum Iprensem in comitem. Erat autem ille Robertus miles liber, antequam uxorem accepisset neptem praepositi, sed postquam annuatim illam tenuisset, secundum legem comitum Flandriae, seruili conditione ad comitem pertinebat: unde conflictus inter comitem Carolum pium, et praepositum et suos de seruitute et libertate exortus est perniciosissimus. Mandauitque idem pro Flandrensibus illis, qui circa mare sibi uicini manerent ut cum sua potentia, sibi et nepotibus suis in auxilium uenirent, si forte in regno et comitatu aliquis ad uindicandum insurgeret.  
Praecepit potenter ciuibus nostris, ut loca suburbii circumsepirent fossatis et sepibus, quatenus contra quoscumque sese defenderent. Consepserant tempore eodem suburbium ciues quidem, sed prorsus alia intentione, quam ipsis et consultum et imperatum fuisset, sicut postmodum fuit manifestum. Igitur sepes et ligna comitis occisi et Fromoldi iunioris (qui proscriptione suarum rerum exsilium suum exspectabat) extra suburbium, et insuper uniuersa quae ad opus sepiendi utilia sibi uidebantur, castellano duce, diripiebant ciues, et fabricabantur ad defensionem communem turres et propugnacula et exitus contra hostes. In quo ergo perficiendo omnes festinabant. tam clerus quam populus. Itaque nulla fuit requies nocte in uigilando et die operando, donec consummato opere circumsepiendi suburbium, custodes ordinarent ad singulas portas et turres et propugnacula, quatenus nemo exiret nisi cognitus, et nemo intromitteretur nisi ciuis. 
26. Nonas Martii feria secunda, diuinae ultionis gladios euaginauit contra inimicos ecclesiae suae Deus, et commouit cor cuiusdam militis Geruasii in exercendam uindictam acrius et celerius, quam eo tempore aestimabatur, et sic collecta ira sua, cum tota potentiae manu miles ille saeuiebat contra sceleratos illos, qui optimum principem pium et iustum in seruitio Dei ad uenerationem sui et sanctorum suorum prostratum humiliter, in sacro tempore Quadragesimae, et in sacro loco, et in sacra oratione dominum suum pessimi serui tradiderunt morti, intra quos tutum se semper fore crediderat. Geruasius igitur, qui familiaris erat et fidelis domino suo piissimo Carolo, utpote qui camerarius eius exstiterat, et ad eius consilia et dispositiones secreto et aperte accesserat, pro morte charissimi sui domini dolens et iratus, cum peditum exercitu truculento et militum corona et armorum densitate succinctus, circumuallauit se contra hostes Dei, et accurrens obsedit oppidum, quod in defensionem traditorum stabat praemunitum ualde, nomine Rauenschot: quod quidem et ex loci difficultate et ex ipsa munitione inuincibile fuit et inaccessibile: et accepit praedam magnam in pecudibus castri illius et uicinorum. Nam eodem tempore securi degebant uniuersi, qui ad illos sceleratos pertinuissent, credentes neminem in toto mundo uel uelle uel posse insurgere contra dominos suos, eo quod tantae audaciae facinus illi miseri in dominum suum comitem peregissent. Excaecauerat enim illos Deus, ita ut nihil rationis et consilii obtinerent, sed praecipitati in omne malum, ira et furore debriati, timore et pauore errarent, tam illi qui tradiderant comitem, quam omnes qui in eorum auxilio manerent. Quandoquidem securos se crediderant, et omnes in regno uel inferiores se uel amicos putabant, non erant praecauti de incursione aliquorum contra se: et ideo cum Geruasius incursum ageret apud Rauenschot, maximam praedam exercuit. At illi, qui obsessi fuere, ex inopinato incursu intercepti ualde attoniti, eo maxime quod pauci fuissent, qui contra tot millia se defensarent, desperantes uitae suae, sese statim reddiderunt Geruasio, ea conditione ut sua uita et membris saluis abirent. Irruerunt itaque expulsis illis, equites et pedites qui obsederant oppidum, et uastabant quaecunque intro repererant. At illi qui sese reddiderant in obsidione, homines scilicet traditorum, aufugi nocte usque ad nos fugerunt, narrantes euentum rei praeposito et suis: unde deinceps timore timuerunt assidue, statum mentis mutantes ab illa superbia et tumiditate, qua usque ad hoc tempus feroces et sine modo et sine humilitate paruerant. Robertus puer, cuius oppidum destruendum igne et ferro fuerat in breui spatio, conabatur cum paucis excurrere contra obsidentes, sed cum tantam multitudinem praesciuisset, omisit incursum. Quanto ergo timore et dolore laborarent traditores illi, et econtra quanto gaudio exsultarent praeter eosdem omnes alii, supersedere longum erat, eo quod pari intentione Deum ipsum incoepisse uindictam omni ex parte intellexissent.  
27. Octauo Idus Martii feria tertia, Rauenschot oppidum conflagratum est, et destructum igne et armis, et iuxta Brugas domus Wulfrici Cnop fratris praepositi, qui mortem comitis iurauerat, combusta est. Proinde accessum fecit Geruasius cum potentia sua uersus castrum, in quo sese praemunierant traditores, circumiens excursus, et praeueniens transitus illorum circa suburbium castri. Burgenses igitur nostri, audito quod Deus uindictam tam cito incoepisset, in sola conscientia gaudebant, nunquam ausi aperte congratulari uindicantibus propter traditores, qui adhuc securi et potenter inter illos ibant et reuertebantur. Seorsim uero gratias Deo referebant, qui misericordiae suae oculis dignabatur reuisere fideles suos in loco horroris et confusionis, qui et exterminare festinabat homicidas pessimos, qui hactenus flagellauerant populum Domini rapina, incendiis, uulneribus, omnismodi perturbationibus. Submiserunt autem secretos internuntios ad Geruasium et suos, componentes de fide et amicitia et fidissima securitate in inuicem. Insuper coniurauerunt uindictam comitis sui, et ut die subsequenti intromitterent exercitum Geruasii ad se infra suburbium, et reciperent eos sicut fratres intra munitiones suas. Audita ergo legatione Geruasius et sui, quam laetiore et iustiore animo susceperunt internuntiorum uerba non potero explicare, scientes dispensatum a Deo fuisse, quidquid in uindicando agerent. Coniurauerunt equidem Geruasius et sui cum internuntiis ciuium nostrorum, et compositi sunt sub eodem sacramenta fidei et securitatis, in uindicando dominum suum et aequissimum consulem terrae nostrae. Hoc totum latebat traditores illos, et plurimos ciuium nostrorum prorsus, praeter paucos sapientiores loci, qui seorsum et nocte composuerunt huiusmodi consilium salubre uniuersis. 
 
[7] CAPUT VII. Obsidio castri Brugensis coepta. Copiae militares adiunctae. De aliquot proditoribus captis supplicium sumptum. 
28. Septimo Idus Martii die quarta quando octaua dies illius illuxerat beati consulis, qui ad ueram octauam e terris transmigrauerat; Geruasius ex condicto a ciuibus nostris infra suburbium susceptus est, apud Harenas uersus occidentem castri, quod illis traditoribus maximus occasus erat futurus. Sed ante hoc per domorum incendia terruerat eodem die Borsiardum et Robertum puerum et complices eorum, qui uisis domorum conflagrationibus undique exiuerant a castro, ut perspicerent incensores illos, si forte inuadere possent. Namque orientem uersus castri, tres domus altiores incensae uibrantibus flammas uentis ardebant, et ad spectandum ciues simul cum Borsiardo et militibus suis, ignorantes compositionem factam inter Burgenses et Geruasium, excursitabant et eorum pars plurima armata manu cum nefariis illis. Isaac quoque, qui uiuente Carolo pio consule camerarius et de consilio et familiaritate comitis exstiterat, qui caput traditionis erat, in excursu cum militibus suis ferebatur equo. Tandem cum sibi ad inuicem approximassent ex utraque parte milites, traditores uidentes se non posse continere contra tantum exercitum, eo quod paucissimi essent, conuertebantur in fugam. At persecutores illorum extentis cursibus insecuti usque in castrum profugos reddiderunt. Cum tandem in suburbium deuenissent, Borsiardus et sui ante domum Desiderii fratris Isaac restiterant paulisper, consilium perquirentes quid iam agerent. Interim Geruasius, uiolenter persequens illos, uenit occidentem uersus ad portas suburbii et ibi, fide data et accepta a ciuibus, irruit infra cum ualidissima manu. Adhuc ciues quiete solita in domibus suis substiterant. Nam circa uesperam erat et consederant ciues plurimi ad prandium, quibus non erat nota haec actio.  
Cum igitur traditores illi consulerent sibi et de fuga sua starent perturbati, minus prospiciunt irruere persecutores suos per plateas, qui hastis et lanceis, sagittis et uniuersis armis impetebant illos. Porro tumultus maximus et armorum fragor et clamorum tonitrua omnes conturbauerant ciues, qui ad arma ruentes parabant se; alii ut defenderent locum et suburbium contra Geruasium, qui prorsus ignorauerant pactum: alii quibus res fuerat nota irruerunt cum Geruasio totis uiribus et fugabant illos traditores fugientes in castrum. Cumque inter ciues res est manifestata de compositione et fide et iuramento Geruasii ad ipsos; tunc primum simul irruerunt per pontem castri super illos, qui in parte sceleratorum e castro ad pugnam resistebant. In alio quodam ponte, qui uersus domum praepositi dirigebatur, magnus conflictus pugnae fuit, in quo cominus pugnabant lanceis et gladiis. In tertio uero ponte, qui in orientali parte iacebat a castro et usque ad portas castri se tenebat, fortissimus congressus fiebat, adeo ut non tolerantes pugnae acerbitatem, illi, qui intro stabant frangerent pontem, et portas super se clauderent. Ubicunque ergo ciues accessum habuerant ad castrenses, fortissime pugnatum est, quoad usque illi non poterant sustinere, eo quod intercepti et a ciuibus traditi essent, uellent nollent quidem, agitati sunt infra castrum miseri illi, quorum magna pars uulnerata est, et simul exanimati metu et dolore, atque lassitudine pugnae defatigati. 
29. Interim Isaac in principio incursus Geruasii in suburbium fugiens a loco, in quo consiliabantur, recepit se in domum suam fortem satis. Et cum pontem transisset, qui iacebat a suburbio ad domum ipsius, disiecit pontem et fregit, ne quis persequeretur eum fugientem. Qua tempestate interceptus est Georgius miles traditorum maximus, qui et ipse simul cum Borsiardo occiderat comitem, quem Desiderius miles, frater Isaac traditoris, equo deiecit et ei utrasque manus truncauit. Hic Desiderius quamuis frater traditoris fuisset, non tamen conscius traditionis fuerat. Fugerat truncatis maribus in locum ille miserrimus Georgius, in quo se sperabat latere, sed statim accusatus cuidam Waltero militi Geruasii extrahitur. Nam sedens in equo miles ille praecepit cuidam iuueni gladiatori ferocissimo, ut occideret. At ille irruens in Georgium, percussit gladio et deiecit eum in terram: deinde per pedes in cloacarium proiectum submergi ex malo merito suo gladiator ille coegit. Interceptus erat et quidam ex curte castellani Haket, nomine Robertus, cursor et seruiens eius et occisus in medio fori in paludes trahebatur. Interceptus est quoque quidam nefandissimus seruorum Borsiardi Fromaldus nomine, qui fugiens latuerat inter duas culcitras, indutus superpellicium mulieris, quo se dissimularet. At inde retractus, ductus est in medium fori, inspectantibus uniuersis, suspensus est, fuste transfixo per suffragines et crura capite deiecto deorsum, ita ut uerecundiora aduerterentur uersus castrum ad dedecus et ignominiam illorum traditorum, qui obsessi stabant ad lobium comitis et ad propugnacula, inspectantes hoc fieri sibi ipsis in opprobrium. Non interim cessabant trahere sagittas ad inuicem et iacere lapides et contorquere iacula a muris.  
Tandem clauso die, noctis tempore metus et uigiliae utrobique agebantur et insidiabantur sibi, si quisquam se furaretur, ut fugeret ab obsessis, uel aliquis latenter per muros illaberetur ad obsessos in eorum auxilium. Proinde per omne tempus obsidionis utrobique uigiliae et insidiae agebantur. Saepissime uero inuasionem fecerunt, obsessi singulis noctibus obsidentibus fortissimo congressu, et acrius pugnatum est nocte quam die, eo quod ob turpe facinus sese in die non auderent manifestare obsessi, qui quoquo modo celari et euadere posse sperabant, ut, si forte euaderent, nemo de eis crimen traditionis suspicaretur, et ideo in nocte pugnabant tanto acrius, quanto se crediderant per principes obsidionis, qui eis assensum annuerant, forte postmodum exire et a crimine faciliter purgari. At principes non curabant quid obsessis promitterent, et quota iuramenta facerent, solummodo ut pecuniam et thesaurum boni comitis ab eis extorquerent. Et iure quidem sic fecerunt accipientes ab obsessis thesaurum comitis et insuper donaria multa, quandoquidem nulla fides et iuramenta nulla illis debebant obseruari, qui legitimum et naturalem dominum suum impiissimi serui tradiderant. Et nimirum ab inimicis suis fidem et iuramenta, quae nulla illis debebant, quaerebant sibi salubriter obseruari, qui domino suo et patri totius comitatus mortem intulerant. Iustius ergo ii, qui consulem dilexerunt, etiam in morte, quid et ad uindictam conuenerant et ibi sustinuerunt metus, uigilias, uulnera, agressus et omnia quae in obsidione perpeti solent aduersa; iustius, inquam, obtinuissent castrum et thesaurum et comitialia post domini sui mortem, quam traditores pessimi, qui utrumque et locum et diuitias loci destruxerant. Huiusmodi ratione saepe colloquebantur sibi obsidentes et obsessi. At obsessi solam in responsalibus suis excusationem traditionis praetendebant. 
31. Sexto Idus Martii, feria quinta ad obsidendum accucurrit castellanus ex Ghendt cum sua potentia et frater Baldeuini ex Alst, nomine Iwan. Nocte igitur praeterita eiusdem feriae quintae, quia Isaac se conscium sceleris sciebat et damnabat (urgebat enim eum timor mortis) cum solo armigero suo aufugit, simul et uxor eius et serui et pedissequae uniuersaque familia ipsius, et ubi contigit eos manere in tam arcto noctis aufugio latuerunt: domum quidem et curtem et maiorem supellectilem et reliquas res, quas hactenus potenter et libere possederant, desertas et sine consilio in praedam hostibus reliquerunt. Quo audito summo mane Castellanus ex Ghendt, et Iwan cum multitudine obsidionis irruerant, diripientes omnia quae usui suo ad asportan dum inuenerant. Tandem faculis igneis tectis suppositis incenderunt domus et curtes et quaecunque igne consumi poterant ibidem reperta. Quae quam citissime omnia conflatione et uentorum fomentis, et insania tempestatis ignis destructa sunt, et omnia admiratione testificatum est, scilicet nihil tanti aedificii et lignorum tam celerem passum fuisse adnihilationem.  
31. Quinto Idus Martii feria sexta, Daniel unus de paribus regni, qui ante traditionem comitis in amicitia alte fuerat cum praeposito et nepotibus eius, accelerauit ad obsidionem, simul et Riquardus ex Woldman, Theodoricus castellanus Dikasmutis oppidi, Walterus Butelgir comitis. Unusquisque itaque istorum principum cum tota sua potentia uenerat ad uindicandam mortem comitis et domini sui. Qui quidem omnes postquam conuenerant, cum ciuibus nostris, accitis quoque omnibus in obsidione primatibus, coniurauerunt, antequam permitterentur introgredi in suburbium, sese inuiolabiliter obseruare loca et possessiones suburbii ad salutem et profectum ciuium nostrorum: deinde uno animo impetuque aduersarios et homicidas impiissimos aggredi, expugnare et Deo uolente euincere, et nulli reorum parcere ad uitam, nec aliquo suo ingenio educere et saluare reos, sed disperdere et communi procerum iudicio agere ad honorem regni et ad salutem habitantium in eo, simul confirmauerunt: saluis quidem rebus ciuium et suis, et salua omnium re, qui in obsidione laborarent pro morte consulis uindicanda.  
32. Quarto Idus Martii Sabbato, edictum exiit a principibus, ut castrum ex omni parte, qua accessum haberent, inuaderent omnes, qui in obsidione consedissent: et quidem circa meridiem armauerant se milites simul cum ciuibus, et circuibant impetentes igne portas castri. In quo aggressu posticum, quod iuxta domum praepositi stabat, incenderunt. Gaeterum cum maiores portas castri inuaderent, subducta feni et stipularum arida congerie, et accito milite, qui ignem stipulis ingereret, abintus castrum lapidibus, sudibus, lanceis, sagittis obruti sunt hi qui aggrediebantur: ita ut quasi molaribus petris a propugnaculis deiecti innumeri laesi et conquassati, galeas et scuta, uix a portarum testudine, sub qua latitabant ut incendia administrarent, cum salute uitae aufugerent. Quemcunque igitur persequebatur lapis ab alto deiectus, quantaecunque fuisset uirtutis et uirium, passus est sui ruinam grauissimam, ita ut totus prostratus et confractus, moribundus et exanimis caderet. Qua infestatione armiger unus aforis sagitta traiectus cor expirauit. Tumultus et clamor utrinque grandis, et grauissimus congressus fuit, stridor quoque armorum et fragor in altiori aeris repercutiebatur concauitate. Inferebatur tandem pugna uespertino tempore: et cum nihil praeter mortem et damnum obtinuissent aforis, substraxerunt se a muris et propugnaculis castri, et collecta multitudinis suae parte, de futuro noctis periculo sollicitabantur, de quo aggressu obsessi magis et magis animati sunt, eo quod inuasores suos, tot ruinis et uulneribus infectos, a muris propulsos uidissent. 

[8] CAPUT VIII. Vires obsidentium auctae. Accessus comitissae Hollandiae. Reliquiae e templo delatae. Castrum ab obsessis munitum. 
33. Tertio Idus Martii Dominica sub specie pacis utrobique obseruabatur. Priore die ante Idus Martii feria secunda et feria tertia postea conuenerunt Burgenses ex Ghend, et auidissima turba praedonum simul cum ipsis ex circa sibi adiacentibus uillis ad obsidendum. Nam pro ipsis mandauerat Castellanus ipsorum, ut collecta uirtute et communione sua, armati et ad pugnandum insultum facerent ad castrum singulariter et per se, utpote uiri gloriosi in certamine et pugnae habentes scientiam demoliendi obsessos. Cumque sese singulariter in obsidione insultum facturos audissent, associauerunt sibi uniuersos sagittarios et ingeniosos operum artifices et audaces raptores, homicidas, latrones et quoscunque praesumptores in omne belli nefas, atque triginta plaustra onerauerunt armis; pedes et equo accurrebant, sperantes se obtenturos maximam pecuniam, si forte se sibi redderent obsessi. Erat quippe ualidus et infinitus exercitus eorum. Qui cum iuxta portas suburbii accessissent, uiolenter ingredi ausi sunt: sed in faciem restitit eis omnis obsidionis, quae intro occurrebat, multitudo, et pene pugnatum fuisset undique, nisi quod sapientiores sese composuissent in utraque acie. Nam datis dextris et acceptis, fide et sacramento iuramenti sese taxabant, quatenus eadem intentione eisdemque armis, et eodem consilio in obsidione cum ipsis iungerentur, saluo loco et rebus nostrorum ciuium, atque uernaculos et sagaces in pugna secum tantum retinerent, alios uero retrorsum remandarent. Ingressi sunt ergo cum maxima multitudine Gendenses illi et compleuerunt locum circa castrum. Deinde parauerunt operatores et artifices eorum scalas, quibus muros conscenderent. Eodem tempore reuersus est Razo Butelgir a S. Aegidio, et uenit iustissime dolens pro morte domini sui consulis cum sua potentia ad obsidionem. 
34. Septimo decimo die ante Kalendas Aprilis, feria quarta cum sanctificatus, in nocte S. Gertrudis, comitissa Hollandensis ad obsidionem accessit cum filio suo, et multa multitudine cum ipsa. Sperabat enim omnes obsidionis principes electuros filium eius in comitem, eo quod illud ei ciues nostri et plures principum suggessissent. Habebat quippe magnas gratias eis comitissa, et laborabat omnium procerum animos conuertere in amicitiam sui, dando et promittendo multa. Qua die Froolfus et Balduinus ex Somerenghem milites quasi a Willelmo Iprensi se uenisse simulabant; denuntiantes principibus obsidionis regem Franciae dedisse comitatum ipsi Willelmo Iprensi, et super hoc uniuersos sollicitos reddidit, qui filium comitissae praefatae eligendum spoponderant. Astute ergo huiusmodi mendacium et simulate milites illi pro ueritate annuntiauerunt, ut ea astucia differrent concessionem principum obsidionis de suscipiendo filio praedictae comitissae in comitem. Quo audito, principes indigne ferebant, si forte uerum fuisset. Willelmum Iprensem comitatu a rege donatum. Coniurabant ergo et fide sese taxabant nunquam, sub illo comite Flandriae manente, sese militaturos: nam omnibus suspectus erat et notatus in traditionem domini consulis. 
35. Sexto decimo Kalendas Aprilis feria quinta, canonici S. Donatiani in meridionali parte castri per scalas muros conscenderunt, in qua parte scrinia, et feretra sanctorum et reliquiarum suarum emiserunt, accepta principum super hoc licentia et consensu, transtuleruntque in ecclesiam B. Christophori, quae in medio fori consita est, cortinas et aulearia quoque tapeta, cappas palliatas et sericas, uestes sacras, et librorum aggerem et utensilia templi, et caetera quae de pertinentia ecclesiae erant, elata sunt. De redditibus comitis breuia et notationes, quae praepositus sibi et suo conseruauerat Willelmo Iprensi, quia fortunam suam prorsus mutatam uidit, interuentu Fromoldi senioris efferri perpessus est, sicut omnia sanctorum scrinia et armamenta templi inuitus permisit auferri. Stabat igitur ecclesia S. Donatiani sola et deserta tandem relicta traditoribus, qui in ea scortum haberent et cloacaria sua, et coquinas, et furnos; et omnia immunda immundi agerent. Iacebat quoque ipse piissimus et Dei seruus Carolus comes solus adhuc in loco, quo martyrium susceperat, relictus suis traditoribus. Igitur postquam elata sunt omnia, quae permissa sunt efferri, canonici flentes, et sine consueta ueneratione portabant reliquias sanctorum in dolore et suspiriis et planctu. Nullusque praeter clerum, et paucos in efferendo ea sacra permissus est ad muros ecclesiae: utrobique enim stabant armati praecauentes sibi, et inter tot arma tamen sanctos uenerati sunt, pacem et uiamen latoribus sanctorum offerendo. Extranea fuit quaedam et rara ualde talis processio, in qua Algerus camerarius praepositi cappam iuxta morem clerici indutus, crucem ferebat. Nam cum uitae desperaret, tali dissimulatione euasit. Indoluerunt ergo omnes boni et uniuersi ciuium de tali rerum euentu: laeti quidem quod reliquias sanctorum obtinuissent, qui in praedam inimicis et raptoribus loci relictae in ecclesia fuissent, si remansissent, sicut cum captione castri et inuasione ecclesiae postmodum apparuit. 
Et notandum quod in tanto tumultu rerum et tot domorum incendiis, quae per ignitas sagittas nocte tectis suburbiorum iniecerant ab intus, et etiam latrunculi exterius, ut sibi aliquid furarentur et inter tot noctium pericula et tot dierum certamina, cum locum scribendi ego Galbertus non haberem, summam rerum in tabulis notaui, donec aliqua noctis uel diei exspectata pace, ordinarem secundum rerum euentum descriptionem praesentem, et sic secundum quod uidetis et legitis, in arcto positus fidelibus transcripsi: neque quid singuli agerent prae confusione et infinitatione notaui, sed hoc solum intenta mente notaui, quod in obsidione communi edicto et facto ad pugnam et eius causam congestum est, atque ad hoc quasi me inuitum, ut scripturae commendarem, coegi. 
Scalae igitur structura talis erat. Primum latior scala cum suis clauiculis fabricata est, iuxta altitudinem murorum castri. A dextris et a sinistris uero conseptae sunt uirgae tenacissimae ad modum parietis. In fronte uero scalae consimilis paries consertus est, super quam scalam altera scala strictior et longior simili opere constructa super imposita est iacendo, ut post erectionem scalae maioris minor scala infra murum laberetur, atque parietes dextrorsum et sinistrorsum et in fronte consepti, in defensionem ascendentium undique starent. 
36. Hic non est praetereundum, quod plures inclusi fuerant intra castrum, qui in morte comitis rei non fuere opere uel consensu, sed uel intercepti erant simul cum reis, eo die quo clausi sunt infra muros primum. Itemque plures erant, qui sponte introierant simul cum sceleratis, qui licet in opere et materiali occisione non adfuissent, assentiebantur tamen reis. Itemque plures et in prima et subsequentibus obsidionis ingressi erant diebus causa pretii et lucri. Inter quos immanis et in sagittando sagax et uelox tirunculus unus, nomine Benkin, aderat. Hic circumibat muros pugnando, modo hac modo illac discurrens, quandoque solus ipse uidebatur fuisse plures, qui tot ab intro uulneribus inficeret, et nunquam cessaret. Cumque ipse ad obsidentes traheret, tractus ipsius discernebatur ab omnibus, quia uel percuteret graui uulnere nudos, uel iactata sagitta, quos persequebatur armatos sine uulnere contusos, stupefactos in fugam uertebat. Adfuit etiam cum reis illis miles Weriot, qui a tempore iuuentae suae fur et latro manserat, hic stragem maximam inter extra muros insultum facientes fecerat in obruendo et deiiciendo lapides, qui sola manu sinistra utebantur. Ad haec uero nefanda infinitus erat reorum et coadiutorum infra muros numerus, die ac nocte uigiliis, pugna, insultibus, labore quoque diuerso desudantium. Nam portas castri terrae et lapidum et fimorum comportationibus introrsum humauerant ab imo usque ad summum: ne exustione et incendio portarum facto ad eos forte ingrederentur aforis. Utique appositis ignibus in parte orientis, portae grandes pene perustae fuerant, ita ut foramen maximum patuisset, nisi praedicta materiarum mole obserassent. Tandem cum intrinsecus exitus portarum lapidibus et terrae aggeribus obruissent, aforis destruxerant utrobique pontes, tam obsessi quam obsidentes, qui ad castrum directi olim fuerant, et ita nullus aditus relictus est inimicis, uel exitus obsessis. 
37. Igitur cum securos fecissent se obsessi in exitibus suis, instabant obstruere fores templi ad meridiem et fores domus comitis, quae exibant in castrum, foresque quae a claustro se porrexerant in castrum: ut si aliquo suo infortunio curtem comitis perdidissent, sese reciperent in domum comitis et in domum praepositi, simulque in refectorium et claustrum fratrum et infra ecclesiam. Stabat autem ecclesia B. Donatiani aedificata in rotundum et altum, contecta fictitio (06) opere, ollis et lateribus cacuminata. Nam olim tegumen ecclesiae lignorum compositione astruebatur et eleuata materia campanarii in altitudinem artificiosum opus eadem susceperat basilica. Unde de honestatis suae fulgore praeeminebat, uelut regni sedes, et in medio patriae securitate et pace, iure et legibus undique terrae patribus salutem et iustitiam demandans. Quippe ignis dispendio, omnis lignorum materies consumpta est olim, et ideo contra ignis molestiam lapideum et tale opus confinxerant ex ollis et lateribus, quod elementum igneum exurere non potuisset. In parte quoque eiusdem templi occidentem uersus, turris fortissima in eadem templi essentia altiore statura eminebat, in supremis diuidens se in duas turres acutiores. Murus quidem circumcinxerat et domum praepositi et dormitorium fratrum et claustrum et pariter omne illud castrum, atque ille murus, quem tandem obtinere sibi praesumpserant, propugnaculis et circumcursu ad extra pugnandum altior et fertior stabat. Et quanquam in se murus fortis, et ascensoria (07) firma fuissent, elaborabant nocte et die sese tutiores intrinsecus reddere, qui pugnaturos se fore contra uniuersum mundum amodo intellexerant.

[9] CAPUT IX. Colloquia inter partes de compositione irrita. Interceptum castrum. Fuga obsessorum in templum. 
Tunc tandem reminisci poterant prouerbii sui: « Si interfecerimus Carolum, quis uindicaturus ueniet illum? » Et uere infiniti erant, et eorum ad uindicandum uenientium incertus hominum praeter Deum numerus erat, et ideo, quis, nomen interrogatiuum et infinitum in prouerbio eorum uim rectam et plenam obtinuit. Et sciendum quia milites illi strenui intus quidem cum reis fuere, quibus semper animus exeundi uel extra a muro cadendi et labendi erat promptior, si forte locum habuissent; eo quod communiter sub nota traditorum ascriberentur, quicunque obsessi sunt cum reis. Quo rescito principes obsidionis, collectis consiliariis et optimatibus maiori prudentiae, accesserunt ad muros, et usi sunt colloquio cum omnibus intro obsessis. Iusserunt igitur sibi ad spectaculum murorum euocari illos obsessos qui rei non fuerant, et obtulerunt eis licentiam et potestatem, si uellent, exeundi ab obsessis, salua uita et membris eorum, quorum quidem aperta foret innocentia. Caeterum praeter reos, si aliqui exire uellent et probare innocentiam suam secundum iudicium principum, eadem libertate exirent. Reis uero nulla dispensatione subueniretur, qui tantum facinus, et ante hoc inauditum perfecerant crimen, imo inaudito plecterentur exterminio, et ante hoc inaudita moriendi acerbitate. Igitur secundum edictum et pactum huiusmodi exierunt perplures, quia eorum erat aperta innocentia, aut parati fuerunt, quibus minus credebatur, probare innocentiam.  
38. Tandem praepositus uultu tristiore et omisso maiestatis suae rigore et superbia, mente consternatus accessit ad colloquium, et frater eius castellanus Haket usi sunt humili ratione in uerbis huiusmodi. Responsalis quidem praepositi et omnium obsessorum erat castellanus Haket, qui solus pro omnibus loquebatur, et respondit ita principibus: « Domini et amici nostri, qui nostri miserentur, si aliter nobis accidisset aliquo uestigio dilectionis antiquae, debent pietatis officia erga nos exhibere, quantum poterunt, saluo honore suo et facultate. Rogamus ergo uos et obsecramus, principes terrae huius, et mementote quantae dilectionis bona consecuti fueritis a nobis: miseremini nostri, qui mortem domini comitis uobiscum conquerimur, deflemus, reos damnamus, et prorsus expelleremus a nobis, nisi quod nostri sanguinis propinquitatem inuiti quidem seruamus in ipsis. Tamen obsecramus potentiam uestram, audite nos super nepotes nostros, quos reos dicitis: ut liceat eis per uos exeundi obtinere libertatem iam a castro, et deinde, instituta eis poena pro tam immani facinore ab episcopo et magistratibus, abeant in exsilium perpetuum, ut sic quoquo modo in cilicio et poenitentia Deo mereantur reconciliari, quem grauiter offenderunt. Nos uero, ego et praepositus, et Robertus puer, cum hominibus nostris parati sumus secundum uniuersi generis iudicium satisfacere omnibus, quod innocentes sumus ab opere et consensu traditionis, et super hoc innocentiam nostram probare omnimodo parati sumus, si quis sub coelo hominum dignetur suscipere probationis nostrae argumenta. Dominus meus praepositus coram uniuerso clero suae innocentiae probationem quantumcunque grauem se facturum offert, eo quod conscientiam suam mundam testetur. Requirimus iterum a uobis ut salua uita et membris suis permittatis nepotibus reis et in traditione notatis habere in exsilium eundi libertatem, et nobis uerae probationis sententia purgari, militibus secundum ius saeculare, clericis secundum scripta diuina examinari liceat. Quod si fieri abominaueritis, uolumus melius sic obsessi simul cum reis uiuere, quam ad uos exire et turpiter mori. » 
Cumque complesset orationem castellanus Haket, exorsus est quidam militum obsidionis, nomine Walterus, respondere praedictis: « Nullius beneficii memores esse uestri, nulliusque dilectionis antiquae uestigia iure obseruare deinceps debemus, qui dominum comitem traditum, a nobis sicut dignum fuit tumulandum et deflendum, uiolenter seclusistis, simulque cum reis participastis thesaurum regni, et regalem aulam ipsius iniuste possidetis, impiissimi traditores domini uestri, ad quos amodo nihil pertinet de regno et comitatu. Omnia enim tam uitam propriam quam rem extrinsecam iniuste possidetis, quoniam quidem sine fide, sine lege uos fecistis; et idcirco omnes Christiani nominis professores contra uos armastis, quoniam principem terrae huius pro iustitia Dei et hominum tradidistis in sacro Quadragenario, in sacro loco, in sacris orationibus Deo prostratum. Itaque deinceps fidem et hominia, quae hactenus uobis seruauimus, exfestucamus, damnamus, abiicimus. » Aderat huic collocutioni totius obsidionis multitudo, qui statim finita responsione ista, arreptis festucis exfestucauerunt illorum obsessorum hominium, fidem et securitatem, et separati sunt ab inuicem colloquentes sibi animo irato et obstinato, utrobique hinc ad expugnandum, illinc ad resistendum. 
39. Eodem die ab armigeris abbatissae Auriniacensis coenobii audiuimus euentum Isaac, qui eadem nocte qua fugerat, cum se credidisset uenisse Gandauum, uenerat iuxta Ipram. Fugit ergo inde usque in Steenuordam uillam Widonis generi sui, ubi accepto consilio, nocte Teruanniam descendit, et latenter et furtim monachicum habitum assumpsit. Caeterum rumor et requirentia uniuersorum persequebatur fugientem, ut nullatenus lateret, quin statim ueritatem rescirent. Igitur aduocati Teruanniae filius, cum Isaac resciret, irruit in claustrum fratrum, et reperit in cuculla latentem in ecclesia, et quasi psalmos ruminantem. Cumque captum eduxisset Isaac, uirgis et uinculis coactum et flagellatum constrinxit; et ita extorsit ab eo, ut reos in comitis traditione proderet. Et respondit confitens de se, et aliis nominatim reis, superaddens plures fuisse, qui conscii sceleris et administratores fuissent reorum, tradentium actualiter comitem, scilicet gladio materiali. Subiunxit quoque de coniuratione proditionis suae cum Bosiardo et Willelmo ex Werui, Ingranno de Esna et Roberto Puero, Wlfrico fratre praepositi et paucis simul annumeratis homicidis pessimis. Et retulerunt aliqui dixisse Isaac, in suffossione unius quercus in pomerio, domui suae adiuncto, pecuniam radicitus abscondisse, quam milites loci nostri perscrutando et circumquaque fodiendo usque in uiscera terrae ibant frustrati. 
40. Quinto decimo die ante Kalendas Aprilis, sexta feria, adductae sunt scalae aduersus muros et impetebant utrobique sese sagittis et lapidibus. Illi uero qui scalas adduxere, clypeis defensi et loricas induti progrediebantur. Multi equidem consequebantur ad spectandum, quomodo erigerentur ad muros scalae, eo quod ex uiredine et humiditate graues essent, et ponderis magni, in altitudinem habentes circa mensuras sexaginta pedum hominis, et in latitudinem pedum duodecim scala inferior, et scala superior admodum strictior, sed longior parumper exstitit. Cumque trahebantur scalae, iuuabat manus, uox et clamor trahentium, et resonabant clamores in aere altiori. Tunc Gendenses armata manu protegebant illos clypeis qui scalas traherent. Nam audito et uiso tractu, obsessi super muros ascenderunt, et ad propugnacula prodibant, obruentes lapidum infinitos iactus et sagittarum densitatem contra scalarum attrectatores. Caeterum animosi iuuenes et audaces, appositis paruulis scalis, quas decem homines solebant ferre, uolentes praeuenire insultum maiorum scalarum, ascenderunt ad murum unus post alium; sed cum aliquis in summitatem ascensum et super murum intentaret, illi qui ab intus latitabant, insidiantes ascensoribus, hastis et conto et telis deiecerunt haerentem in scala, ita ut nullus tam audax, tam uelox amplius foret, qui auderet ingredi ad obsessos per scalas minores. Interim murum perforare satagebant caementariorum malleis et uniuersis ferramentis alii, et magnam partem muri auellentes frustrati recesserunt. Sed cum trahentium multitudo prope muros conscendisset, et acrius utrinque pugnaretur in obruendo moles lapidum ab intus, densae noctis tenebrae prohibebant utrosque a pugna, et multa laesione accepta Gendenses exspectabant diem crastinum, quando uniuersa simul cum ipsis obsidio, uiolenter erectis maioribus scalis, ingrederentur ad obsessos. 
41. Quarto decimo Kalendas Aprilis, Sabbato, cum lucescente mane obsessi in diuersa uexati parte castri, post pugnas quotidianas membra dedissent quieti; et cum paulisper securiores forent, quod hesterno die egregie pugnassent contra forinsecos Gendenses (namque ea securitate uigiles murorum praeconato die introierant in domum comitis ad ignem tepefacere se propter asperitatem frigoris et uentorum, in uacuum relicta curte castri), ciues nostri in meridionali parte, qua sanctorum reliquiae elatae fuerant, intro conscenderunt per subtiles scalas et latrices, quas solus homo ferret. Intus quippe sine sonitu et clamore sese collegerunt in magnas acies et praemunitas ad pugnandum. Statimque ordinabant minores inter se ituros ad portas maiores, ut terrae et simul lapidum congeriem sustollerent a portis et introitum facerent extra consistentibus uniuersis, qui hoc factum adhuc ignorabant. Portam quoque unam castri in parte occidentis repererant clausam firmiter clauis et sera ferrea, nullaque terrae et lapidum obiectione obrutam; quam ideo liberam obseruauerant, ut per illam reciperent et emitterent quos uellent traditores illi. Quam statim ipso accessu gladiis et securibus nostri Burgenses aperuerant, et, circa concitato clamore et strepitu armorum, intrinsecus in tumultum et concursum conturbauerunt exercitum in circuitu castri. Igitur irruerat grauissima obsidionis manus intra castra; alii ut pugnarent; alii ut raperent quaecunque infra reperi rent; alii ut intra ecclesiam ingressi corpus B. comitis Caroli obtinentes Gandauum transferrent. 
Tunc traditores illi, qui in domo comitis graui sopore soluti iacebant, terrore et clamore infinito exspergefacti, ignari rerum euentus, discurrebant uisum quidnam clamorum causa foret. Et cum rerum pericula sibi imminere cognouissent, prosilientes ad arma instabant prae foribus exspectantes congressum. Quidam ex ipsis in ingressu ciuium nostrorum inter castrum intercepti sunt ad unam portarum, milites quidem plures quibus custodia earumdem portarum deputata fuerat in parte orientis, qui cum ingressis ciuibus tumultum subeuntes, cum nihil ulterius possent, sese reddiderunt misericordiae et pietati captiuantium. Quidam uero eorum diffidentes uitae suae, si a ciuibus caperentur, a muris dilapsi sunt, unus quorum in labendo praecipitatus Giselbertus miles expirauit. Quem cum mulierculae traxissent in domum, et exsequias sibi praepararent, castellanus Theodoricus et sui rescitum mortuum illum caudae equi copulatum, per omnes plateas suburbii tractum, tandem in cloacarium in medio fori proiectum deturbauit. Igitur cum ciues intellexissent illos uelle resistere prae foribus in domo comitis, conscensis gradibus, quibus itum est ad easdem fores, securibus et gladiis detruncabant ianuas, et introgressi ad obsessos, fugabant eos per mediam domum eamdem usque ad transitum, quo transire consueuerat comes de domo sua in ecclesiam B. Donatiani. In hoc ergo transitu, qui arcuatus erat et ex lapidibus constructus, congressus maximus fuit; ubi ciues cominus gladiis tantummodo pugnabant, eo quod obsessi ulterius fugere aspernarentur. Satis uires et animos suos tentantes, utrinque stabant immobiles, sicut ipse murus; donec collecta manu ciues non pugnando, sed ruendo in obsessos, in fugam conuerterent ipsos, scilicet Borsiardum, qui immanis et iracundus, ferox et imperterritus, robore corporeo ualidior, restitit ciuibus semper in faciem, multos uulnerans, sternens, et ictu malleatorio gladii sui attonitos plurimos deiiciens. Simulque fugabant Robertum Puerum, in quem nemo manum mittere uolebat, eo quod audissent de eo quod innocens traditionis diceretur; atque imo magis, quod omnibus in regno et ante traditionem et post dilectior permanserat, fugere ille nobilis neglexerat; sed rogatu amicorum secutus est fugientes, et nisi causa ipsius fuisset, ibidem Borsiardum et suos milites, simulque omnes reos traditionis comprehendissent. Cumque sese traditores infra templum recepissent, non ulterius persecuti sunt eos ciues; sed ad praedam et spolia reuersi sunt, discurrentes per domum comitis et domum praepositi et dormitorium fratrum et claustrum. Consimiliter fecerunt uniuersi qui in obsidione aderant, sperantes thesaurum comitis se forte obtenturos, et supellectilem domorum infra muros positarum. Et quidem in domo comitis culcitras plures, tapeta, linteamina, scyphos, caldaria, catenas, ferrea claustra, uincula, compedes, neruos, boias, manicas, uniuersae captiuitatis adminicula ferrea, et fores ferreas thesauri comitis et plumbeos ductus aquarum, qui a tectis aquas deduxerant, diripiebant, sine aliqua culpa credentes se rapere potuisse. In domo praepositi etiam lectos, scrinia, sedilia, uestes, uasa et uniuersam supellectilem eius rapuerunt. In cellario tam comitis quam praepositi et fratrum quoque cellario, frumentorum et carnium et uini et ceruisiorum copiam, quantam rapuerint in infinitum, relinquo. In dormitorio fratrum, quod uestibus pretiosis et charis stratum stabat, tam magnam rapinam exercuerunt, ut non cessarent a tempore ingressus in castrum usque in noctem ire et redire ad asportandum. 

[10] CAPUT X. Fuga praepositi. Obsidentium dissidia. Templum inferius captum. Turris ab obsessis detenta, cum solario templi. 
42. Obsessis ergo nihil praeter solum templum relictum est, et absque eis quae in templo secum comportauerant uictualibus, scilicet uino et carnibus, farina, caseis, leguminibus et caeteris necessariis uitae. Hic praetereundum non est qui erant capita inter obsessos, scilicet castellanus Haket, Borsiardus, Robertus Puer, Walterus filius Lamberti in Reddenburg, Wilfricus Cnop. Nam praepositus Bertulfus tertia nocte, id est nocte diei Iouis ante captionem castri, data pecunia Waltero butelgir usque ad quadringentas marcas de subtus lobium suum funibus appensus elapsus est solus, melius confidens illi Galtero quam ulli homini super terram, qui tamen ipsum transductum in desertum locum, scilicet Mor, solum reliquit expositum inimicis suis et derelictum fugae; cum tamen in loco illo sibi ignoto, nesciret quo fugeret, et quem fugeret. Igitur obsessi in templo conscensa turre molares lapides obruebant super uagantes in castris, et praedam uniuersae supellectilis ferentibus grauem iniecerunt casum, ubi plures obruti lethaliter perierunt. Sagittas statim direxerant contra fenestras turris uictores castri, ut non posset in turri quisquam caput per fenestras emergere, cui non iniicerentur mille sagittae, mille fundarum iactus, ita ut tota turris sagittis inhaerentibus hirsuta staret. Cumque nihil super hoc proficerent utrinque, obsessi flammas iniecerant in tectum scholarum quod templo adiacuerat; per hoc uolentes domum praepositi exurere, cui idem tectum uicinum fuit. At in illo facto frustrati, deorsum in pauimentum templi, et in choro, et in sanctuario interiore discursitantes, armati et praecauti sollicitabantur, ne auderet aliquis per fenestras introgredi ad ipsos aut per ianuas ecclesiae uiolenter irrumpere. 
43. Summo igitur mane unus ex Gendensium turba iuuenis per scalam ascendens ad capitalem sanctuarii ecclesiae fenestram, gladio et conto perfringens opus uitreum et ferreum illapsusque audaciter aperuit scrinium unum sanctuarii, ut praedam quaereret. Inclinus quoque reuoluere coeperat, et manum hac et illac deducere, cum ianua scrinii grauis, et in casum praeceps percuteret furem et praedonem illum, et reiecit a se emortuum. Sed idem mortuus plumarum congerie contectus, diu ibidem iacuerat; nam maximus plumarum cumulus in sanctuario iacebat. Interea dum diu a Gendensibus exspectaretur ille iuuenis, et non rediret, uolebant uiolenter conscendere per fenestram. Nam iuuenem illum praemiserant uelut audacissimum, per quem tentarent ingressum templi, et sic comitis corpus obtinere crediderant; contra quos nostri ciues armis occurrebant, nec unquam perpessi sunt Gendenses uel etiam loqui coram se de auferendo comitis corpore. Valde et supra quam mihi credat aliquis, indignati sunt ciues nostri, quod aliquis hominum a loco nostro corpus auferre moliretur. Contendentibus illis exerebant gladios ad inuicem, et factus est tumultus et concursus uniuersorum ad pugnam. Caeterum obsessi tunc quantum poterant, infestabant uictores, quorum sapientiores audito tumultu, et de uictoria et lite, scilicet quod Gendenses contenderent se iure corpus comitis secum apud Gandauum transferre debere, eo quod suis scalarum instrumentis perterruissent obsessos et coegissent eos fugere a castro; et quod nostri ciues econtra assererent nihil ualuisse instrumenta eorum, nihil aliud in obsidione fecisse quam furari, et sumptum grauem facere in loco nostro, dirimendo lites sedabant tumultum dicentes: Nolite contendere, sed potius simul exspectemus quoadusque Deus nobis et regno contradiderit comitem bonum et legitimum, cuius et principum regni et episcopi nostri et totius cleri consiliis de corpore fiat dispensatio. 
Atque in hunc modum pacificati, instituerunt inuasores templi uiros armatos et audaces ad inuasionem. Collecto ergo robore, impetuose introierunt et irruperunt ad ianuam templi uersus claustrum, et fugauerunt obsessos a pauimentis inferius usque in solarium, in quo impie et fraudulenter tradiderant dignissimum terrae consulem, simulque cum domino suo serui arctati sunt, quanquam sine uelle ipsorum cum domino suo consule clausi forent. Tunc tandem Gendenses in sanctuarium ingressi, requirebant iuuenem illum, quem in mane praemiserant per capitalem sanctuarii fenestram, et repererunt in plumis conquassatum et mortuum quem alii mentiebantur occisum a Borsiardo, cum illaberetur incaute in templum. Neque enim describere locus est quantus iactus fuisset lapidum a solario super uictores pauimentorum templi, et quot obruti, conquassati, telis et sagittis uulnerati; ita ut totus chorus templi plenus iaceret cumulo lapidum et nusquam pauimentum appareret. Parietes et uitreae fenestrae in circuitu, et status simul, et sedes fratrum deiectae sunt, et ita totum erat confusum et dirutum, ut nulla in templo facies sancta et integra maneret; sed turpi et informi deformitate horribilior staret quolibet carcere. Nam in solario obsessi praeparauerant sibi propugnacula ex scriniis et tabulis altarium, et formis, et scamnis et caetera suppellectile templi, et colligauerant ea funibus campanarum. Campanas quoque in frusta et plumbum, quo antiquitus contecta erat ecclesia, diuiserunt, cum eo obruentes alios. Infra enim ecclesiam, scilicet in choro, pugnabatur acerrime; sed a turri et a ianuis turris tanta strages facta est, ut non sufficiat mihi describere neque percussorum et uulneratorum multitudinem prosequi. 
44. Igitur domum comitis superiorem obtinuit Geruasius miles et camerarius atque consiliarius comitum regni cum fortitudine magna, et iussit affigi signa sua in summa arce domus. Namque ex inuidia obsessorum hoc factum est qui statim primo die obsidionis, etiam in die qua dominum suum serui impii tradiderant, signa contra inimicos ferebant. Unde Willelmus ille Iprensis signa, quasi dominus et terrae consul, ferebat contra quosdam qui sibi redditus consulares soluere denegauerant, quia illum consulem fere aspernati sunt. Traditores quidem illi die primo obsidionis nihil humiliter agentes, quia principes regni sibi conscios in scelere suo et securos in eadem fide et amicitia crediderant cum ipsis, signa sua in suprema arce camerae comitis et in summitate turris ecclesiae, et in minoribus tribus, et in lobio praepositi, simul in exitu portarum superbe praefixerant; ut per hoc appareret ipsos fuisse dominos, qui exspectarent regni proceres, amicos et conscios suos, per quorum potentiam obsidionem destruerent, et inultum maneret quod consulem tradidissent. Desiderius, frater Isaac, obtinuit inferiorem domum comitis cum ciuibus nostris, et fixerat signum suum in lobio comitis maiore. Quem cum transeuntem Robertus puer in castro uidisset a turri, improperabat taliter: « O Desideri, non es memor quod tu hactenus nobis consuluisti tradere dominum consulem; fidem super hoc et securitatem tradidisti, et nunc uiso infortunio nostro gaudes et persequeris nos. O utinam liceret mihi exire! ad singulare bellum te euocarem! Deum testor quod tu magis sis traditor quam nos, eo quod olim dominum, modo nos tradidisti! Quod improperium non sine omnium nota tulit! » 
45. In domo quoque praepositi nepotes Thancmari, quorum causa in parte traditio facta est, ut aiunt, praefixerant signa sua superbe et gloriose ac potenter. Quod ualde aegre ferebant omnes, et ciues nostri nimis indoluerant, eo quod praepositus et sui ante tempus traditionis uiri essent religiosi, amicabiliter se habentes erga eos, et cum honore omnes tractassent in loco nostro et in regno commanentes. Hi ergo praedicti postquam obtinuissent domos et signa affixerant, quidquid intus repererant, quasi proprium possidebant. Intumuit ergo cor ciuium nostrorum contra nepotes Thancmari, et quaerebant occasionem pugnandi et interficiendi illos. Igitur ad uesperam Sabbati illius, cum frumenta et uinum quod obtinuerant in domo praepositi apud rus suum emitterent nepotes Thancmari, occurrerunt eis ciues nostri in claustro et extractis gladiis uas uini truncabant, et concitatus est tumultus infinitus et clauserunt ciues portas suburbii, ut nemo aufugeret nepotum illorum. At obsessi euocauerant ciues, olim amicos suos, obsecrantes ut inimicos illos perderent, quorum causa grauissimum nefas perpetrassent. Nepotes igitur Thancmari in eadem domo praepositi resistere cum non potuissent ciuibus, quaerebant subterfugere. Thancmarus ipse fugiendo peruenerat ad exitum unius portae, et quia clausa fuit, cum quaereretur ab eo quid causae fuisset tanti tumultus, mentitus est congressum fieri inter obsessos ac obsidentes. Tandem latuit in domuncula una, quousque uideret quid de nepotibus suis ageretur. Cumque ciues per pontem Sancti Petri et per pontem castri armata manu transirent, obuiam eis occurrit Walterus butelgir et caeteri principes obsidionis, conatu graui compescentes tumultum. Tot equidem lanceati stabant in foro, ut crederet aliquis perficiem hastarum siluam fuisse densissimam. Nec mirum, cum uniuersi totius regni eodem die, tum pro praeda, tum pro uindicta, tum magis pro auferendo consulis funere, tum pro admiratione omnium, quae ibidem fiebant, in suburbium confluxerant. Clamabant itaque omnes, Thancmarum et nepotes eius iure suspendi debere, eo quod eorum causa comes occisus, et praepositus et eius nepotes obsessi, et plures de ipsorum familia interfecti et turpissima morte damnati fuissent; ideoque non posse eos perpeti, ut parcerent eis, imo turpiori et magis crudeli nece damnarent, qui dominos suos, praepositum et fratres simulque eius nepotes, potentiores et nobiliores in comitatu, fraude, seditione, coemptione facta, apud comitem deposuissent. Vix ergo turbatos ciues principes cohibebant, quia castellanus Haket et Robertus puer cum amicis et propinquis ipsorum ciuium, in turri altiore stantes, annuebant brachiis et manibus, ut insultum facerent in nepotes Thancmari, qui ita arroganter in domum praepositi conscenderant, signa uictricia affixerant, quasi suis uiribus castrum expugnassent; cum eo tempore quo ciues ingressi sunt uiolenter in castrum, nepotes Thancmari domi et in rure suo dormirent. Illa tandem conditione sedatus est tumultus, quatenus ipsa hora exirent domum, et signa quae affixerant, uerecunde tollerent et discederent. At illi cum ductu principum periculoso sibi recesserunt inde, in tantum diffidentes ciuibus ut unusquisque nepotum Thancmari equo et suo secum ductore insidente abscederet: et sic relicta est domus sub tutela militum et ciuium nostri loci, et frumentum et uinum dispertitum est inter principes obsidionis et ciues, quorum uiribus uictoria illo die consummata est.  
Et tandem clausus ille dies sollicitos nimis reddidit super noctis subsequentis temporibus obseruandis, et in curte castri et in claustro fratrum, simulque in domo praepositi et refectorio atque fratrum dormitorio. Nam illo usi sunt consilio obsessi, ut claustri et domorum tecta circa templum flammis destruerent ne accessum aliquo modo ad ipsos obsidentes haberent. Inde stupefacti custodes noctis sollicitudine et metu peruigilabant. Saepe obsessi clanculo egressi nocturnis horis incusserunt timores custodibus. Caeterum in tam arcto loco turris templi, traditores uigiles suos omni nocte obsidionis tubis et buccinis resonare iusserant et cornu canere, adhuc euadere sperantes, eo quod principes regni per litteras in turrim sagitta transiectas, amicitiam et auxilium offerrent. 
46. Praepositus uero conductorem habens fratrem Fulconis canonici Brudgensis, militem subdolum, ex praecepto Walteri butelgir, nocte praescripta diei Iouis peruectus est equo apud Kaihem uillam eiusdem Walteri et Borsiardi. Cumque parum ibi delituisset, et accusatus fuisset, cum uno comite nocte Furnas ad uxorem suam fugit, et inde iterum, quia latere non poterat in nocte sancta Parasceue, transiuit apud Warnestum, sicut audiuimus eadem nocte, et fugam institit, et nudis pedibus poenam peccatorum suorum sponte perpessus ibat, ut tanto peccatori Deus indulgeret, quod contra consulem pium deliquerat. Satisque probabile fuit quia postea statim cum captus fuisset, pedum ipsius plantae excorticatae apparuerunt, quia in itinere nocturno ad lapides in tantum offenderat pedes, ut sanguis ex eis efflueret. Et uere grauissime uir iste dolebat, qui pridem omnibus imperitabat, diuitiis et honore saeculi pollebat, et cum in uoluptate floreret, punctum pulicis ut iaculum formidaret; ecce solus, et infra terminos suos exsul solus pererrabat. Reuertamur ergo ab excursu isto ad uigilias noctis praefatae, in qua timores nocturnos cum ad inuicem incuterent sibi tam obsidentes quam obsessi, pertaesi et fatigati utrinque diem, pro nocte transposuerant ad dormitandum. 

[11] CAPUT XI. B. Carolo successor in comitatum Flandriae datus Guillelmus Northmannus: alii competitores. Eius de corpore Gandauum transportando insidiae dispositae.  
47. Tertio decimo Kalendas Aprilis Dominica in nocte Benedicti abbatis, ex Atrebato rex Franciae Lodewicus mandauit principibus et baronibus obsidionis praedictae salutem, fidem et auxilium, insuper omnem gratiam pro uindicando nepote suo et Flandriarum aequissimo consule Carolo, quem iustius decuerat fuisse regem, quam pessimorum traditorum comitem: « Non habeo quidem ad uos ad praesens transeundi opportunitatem, eo quod festinantius cum paucis huc descenderem, auditum et scitum euentum rei et obsidionis. Non enim sapienter mihi agere uisum est in manus traditorum terrae incidere; quoniam, sicut intelleximus, plures sunt adhuc qui super obsessos dolent, et eorum scelera defendunt, et ad eorum euasionem omni modo laborant. Igitur quia terra conturbata est et coniurationes iam factae sunt in personam Willelmi, ut uiolenter regnum obtineat, et contra eum omnes fere de ciuitatibus adiurauerint, se nullo modo Willelmum illum in comitem recepturos, eo quod spurius sit, natus scilicet ex nobili patre et matre ignobili, quae lanas carpere, dum uiueret ipsa, non cessaret. Volo et praecipio uobis, sine dilatione coram me conuenite et communi consilio eligite comitem utilem, quem uobis aequalem, et terrae et incolis praeesse consenseritis. Nec poterit diu terra sine consule fore, nisi cum grauiore periculo quam modo immineat. » 
Cumque perlectae sunt litterae coram uniuersis, ecce dum nondum respondissent litteris regis, utrum irent an non, superuenit alius nuntius nepotis comitis Caroli, demandans principibus obsidionis salutem et naturalem erga omnes terrae inhabitatores dilectionis affectum: « Certum est uobis omnibus meae sorti et potestati regnum Flandriae post mortem domini mei consulis iure cognationis pertinere. Idcirco considerate et caute agere uos uolo, super electionem meae personae, et praemonitos uos rogo ne me alienum a regno faciatis, qui iure et ex debito propinquitatis, si mihi remandaueritis, comes futurus, iustus, pacificus, tractabilis, et utilitatis communis atque salutis prouisor accurro. » Tunc principes simulque omnes qui audierant litteras ab Elsatan a nepote consulis transmissas, fictitias asserentes, nulla animaduersione responsionis agebantur, eo quod respublica laboraret, et rex e uicino conuentum acceleraret, neque sine longa opera pro eligendo nepote illo se tractare posse praeuiderent. 
Utillimum ergo praeanticipantes consilium, ex imperio regis praeparabant se ituros feria secunda et tertia. Postea tamen ex industria et consilio singulari, principes conuocatis ciuibus, proruerunt in eadem Dominica ad arma et inuaserunt obsessos in turri. Quodque ideo factum est ut perterritos obsessos magis exanimarent et pauidos redderent, quod in discessu subito ad regem a principibus facto, non auderent a turri exire uel aufugere. Congressus quidem grauis utrinque factus est, et adhuc obsessos latebat cur in Dominica insultum facerent in eos, cum omnes caeteras de praeterito tempore Dominicas in pace obseruassent. Exierunt igitur secunda, et tertia feria apud Atrebatum locutum regi, ordinatis illis qui turrim nocte ac die armati caute et fideliter, ne quis obsessorum subterfugeret, obseruarent. 
48. Decimo Kalendas Aprilis feria quarta, Isaac captus est et suspensus liberator meus, finitis tribus hebdomadis ab occisione comitis, ante Annuntiationem S. Mariae et ante in Ramis palmarum Lambertus Archei a turri elapsus euasit, fugiens apud Michem uillam nauicula deuectus. Hic de consilio Borsiardi fuit, et nequiter semper egit consiliando, agendo et ad omne nefas instigando dominos suos; idcirco odiosus erat omnibus qui in obsidione dolos illius audierant. Cumque a tempore obsidionis intra castrum clauderetur usque ad tempus quo fugam subiit, ad omne negotium quod intus agebatur strenuus erat, in sagittando peritissimus, in iaculando hastas et uniuersa tela fortior, qui quidem stragem mortalem fecerat in hostes. Qui cum fugeret, a ciuibus requisitus est diluculo, et per totum illum quo fugerat diem. Nam, a turri cum se furaretur, exclamabat eis qui obsederant turrim Borsiardus, quando et ad quem locum suus consiliarius et tam familiaris fugisset. Tandem ciues constipauerant uillam in qua fugitiuus ille latuit, et a latibulo extractum reduxeruut eum captiuum, et suspendio in foro nostro illum perdidissent si eo tempore adfuissent primates obsidionis, qui in Atrebato regno consuluerunt. Cuidam tandem Gerberto ciui nostro sub fidei securitate commendatus, cuius ille cognatus fuit, qui illum cautelae custodia in uinculis constrictum usque ad praesentiam primorum comitatus conseruauit, ut illorum iudicio constaret, quidquid fieri percenserent de illo. 
49. Nono Kalendas Aprilis, feria quinta, Woltra cruual retulit nostratibus, regem Anglorum cum illo Iprensi Willelmo concordiam laudasse, pecuniam infinitam simul et milites trecentos praestitisse in auxilium ad obtinendum comitatum Flandriae. Quod cum falsum foret, tamen simulata fraude quasi credibile diffamauit. Nam uere constitit illum Willelmum Iprensem suscepisse de thesauro comitis Karoli Anglicae monetae quingentas libras per manus nepotum praepositi Bertolphi, qui impiissimi traditores sibi et regno praeferre conati sunt eumdem Willelmum; qui ab eis quidem pecuniam, consilium et auxilium obtinuerat, et quotidianis litteris missis in inuicem et remissis, mutuas uoluntates et conscientiarum secreta loquebantur. A rege ergo Anglorum mentitus est miles praefatus Willelmum suscepisse donaria pecuniarum, uolens tegere traditiosam conscientiam Willelmi, qui uere a traditoribus submissam pecuniam acceperat, per quam solidarios compararet, et sic cum uirtute cum comitatum obtinuisset, traditores suas uoluntates consequenter per ipsum consummassent. Nullus uero primatum obtenturus in regno, uoluit aliquid consilii uel internuntii traditorum aperte suscipere, eo quod statim sub nota traditionis conscriberetur. Ideo ille Willelmus tegebat conscientiam suam, et pecuniam a rege mentitus est sibi fuisse transmissam, quasi nihil commune haberet uel secreti cum traditoribus, qui tamen manifeste ante tempus obsidionis salutem et auxilium litteris signatis mandauerat praeposito et suis. Qua tempestate Giselbertus, nepos traditorum, castellanus Burgensis, qui sub nota traditionis erat, ad castellanum S. Audomari subterfugerat, offerens excusationem suam et innocentiam se paratum probare coram rege et patribus regni. 
50. Octauo Kalendas Aprilis, feria sexta, Annuntiatio Domini, quo etiam die passus est Dominus, celebrata est Sabbato in Ramis palmarum, machinamento et dolis Gendensium actum est, ut per ducatum magni praeconis, et Ansboldi militis et ciuium quorumdam nostrorum assensum, simulque ex consensu traditorum, nocte huius Sabbati transacta, introirent in castrum et corpus piissimi comitis per manus traditorum a fenestris solarii eiusdem Gendensis coenobii fratres susciperent, et manticis, et saccis collectum transferrent. Exspectauerant quidem monachi duo per totum illud tempus opportunitatem furandi corpus. Cum igitur armati circa turrim deambularent illi qui monachis ducatum praestiterant, uigiles perterriti cornua circumquaque personuerunt, et euocati ciues et obseruatores turris irruerunt contra praeconem magnum, et Ansboldum militem, et suorum complices, fugantes illos et uulnerantes quosdam timore mortis nimis affectos. Pepigerant uero monachi coadiutoribus suis centum marchas argenti se daturos, si forte per illos glebam consulis obtinerent. Igitur rescito eo quod furtim et pretio aut quoquo modo alio monachi uellent corpus consulis auferre, ciues praecauti cum uigilanti turba sollicitae magis sese obseruantiae dedere. 
51. Sexto Kalendas Aprilis, Dominica in Ramis palmarum, conuenerunt Burgenses nostri in agrum quod suburbio adiacet, intra septas uillae, conuocatis undecunque Flandrensibus circa nos, coniurauerunt simul super sanctorum reliquias, sic: « Ego, Folpertus iudex, iuro me talem electurum comitem terrae huius qui utiliter recturus est regnum praedecessorum suorum comitum, iura potenter contra hostes patriae obtinere poterit: affectuosus et pius in pauperes, Deo deuotus, semitam gradiens rectitudinis, et talis fuerit qui utilitati communiter patriae uelit et possit prodesse. Consequenter ergo omnes meliores ciuium iurauerunt: ex Isandica Alardus Scabinus cum sua potentia; ex Ostburg Haiolum cum illius loci potestatibus; ex Reddenburg Hugo Berlensis, et illius loci fortioribus; ex Lapscura, Ostkerca, Utkerca, Liswega, Slipen, Gistella, Oldenburg, Lichterualda, Iadbeca, omnes fortiores et meliores simili sacramento iurauerunt. » Eratque multitudo maxima coniurantium in idipsum. 
52. Tertio Kalendas Aprilis, feria quarta in succinctione campanarum reuersi sunt ex Atrebato principes nostri, qui ad regem exiuerant pro consulendo regno et eligendo consule secundum consilium regis Ludewici Franciae imperatoris atque omnium baronum ipsius et terrae nostrae electionem, et iuxta prudentem et patriae utilitati probabilem examinationem, cum tali relatu laeti et gaudentes, salutem et fidem ex parte regis et baronum denuntiantes nobis et omnibus terrae incolis atque illis praecipue, qui ad faciendam uindictam pro morte domini Caroli consulis assidua obsidione desudauerant: « Rex Franciae Ludouicus omnibus regni filiis bonis salutem et gratiam, et cum regali potentia in uirtute Dei et fortitudine armorum, inuictissimum suae praesentiae subsidium. Quia patriae ruinam simul cum comite tradito grauem praeuidentes, indoluimus, seueritatis rigore et inaudito ante hoc tempus supplicio uindictam acturi conuenimus: et, ut deinceps terra suo consule nouiter per nos electo reconcilietur et conualeat, quidquid in subsequenti litterarum serie audieritis, obedite et facite. » Igitur Walterus butelgir litteras protulit regis signatas coram uniuersis ciuibus nostris, qui confluxerant simul in agrum praedictum, ad auscultandum regis mandatum: atque uiua uoce litteris testimonium confirmans ait: « Audite, o ciues nostri, quid consilii et negotii apud regem et eius barones actum sit et prudenti examinatum iudicio. Principes Franciae et primi terrae Flandriarum, iussu et consilio regio, elegerunt uobis et terrae huius consulem Willelmum puerum, natum ex Northmannia, nobilem quidem genere et hactenus inter uos ab infantulo educatum in puerum, et inde in iuuenem fortem. Quem iuxta omnem consuetudinem bonam consuescere liquet, et qualem uultis talem habiliter flectere poteritis ad omnes bonos mores mansuetum et docilem. Ego quidem elegi ipsum Robertus Bethuniae, Baldwinus ex Alst et Iwan frater eius, castellanus ex Insulis et caeteri barones sublimauerunt illum in comitatu, fidem, securitatem et hominia ei fecimus secundum omnem modum praedecessorum suorum comitum Flandriae. Ipse etiam nos pro merito nostri laboris donauit terris et praediis traditorum, qui secundum principum omnium iudicia proscriptione damnati sunt, nihilque ipsis rerum uel miserationis praeter grauissimam et inexcogitatam adhuc mortem relictum constat. Praecipio ergo et uolo ac consulo absque dolo uobis suburbanis simul omnibus qui assistitis, ut suscipiatis nouiter electum comitem Willelmum et a rege comitatu donatum, in dominum et consulem uobis. Caeterum et si quid est quod suae potestatis iure donari poterit, sicut teloneum et census terrae, libenter uobis condonari teloneum uolentibus simul et censum mansionum uestrarum infra suburbium, meipso denuntiante ex parte regis et comitis noui, condonabit absque dolo et malo ingenio. » Auditis ergo litteris, et uoce litterarum latoris, ciues procrastinauerunt responsum de receptione seu electione noui consulis concedenda sibi, ut accitis Flandrensibus cum quibus eligendi sacramenta constituerant simul aut concessionem facerent aut legationis regiae litteras refutarent, et quia tenuerant diem sermonum longis protractibus, reuersi sunt ciues a loco oratorio ex communi consilio mandantes pro Flandrensibus tota illa nocte, ut electionem in persona noui consulis factam concederent aut reprobarent. 

[12] CAPUT XII. Aduentus Guillielmi comitis cum rege in Flandriam et Brugas. Iuramenta utrinque facta.  
53. Pridie Kalendas Aprilis, feria quinta, postquam conuenerant ciues cum Flandrigenis, ex communi consilio consenserunt, ut in Sabbato sanctae Paschae uiginti milites, et duodecim e ciuibus seniores et prudentiores exirent obuiam nuntiis regis apud Rauenschot oppidum ad colloquium; ibique Gendenses exspectarent aduentum nostrorum. Nam ex ciuitatibus Flandriae et castris Burgenses stabant in eadem securitate et amicitia ad inuicem, ut nihil in electione, nisi communiter, consentirent aut contradicerent. Qua in re Burgenses nostri, non sine Gendensium consilio agebant, qui a latere sibi uicinius assederant. Ibant itaque sicut praeordinauerant in eodem Sabbato sancto. Rex quoque, sicut in Atrebato praeordinauerat, cum nouiter electo comite descendit apud Insulas, ubi hominia facta sunt comiti, sicut in Atrebato. Et inde descendit in uillam, nomine Dinsa, in itinere quo iturus erat in Gandauum. In eadem uero uilla exspectabat rex Gendenses, qui reciperent nouum comitem secundum praeceptum suum et electionem primorum terrae. Igitur concorditer actum est inter nostros et Gendenses de receptione noui electi, ut susciperent eum in consulem et terrae totius aduocatum.  
54. Kalendis Aprilis, feria sexta, in die Parasceue castellanus Haket a turri euasit solus, et transiuit apud Liswega, et ibi latuit cum filia sua, quam ibique duxerat olim miles magni generis et diuitiarum plenus. Exspectabat enim ille fugitiuus quid deinceps ageret. Quarto Nonas Aprilis, in Sabbato sancto Paschae, quidam ciues nostri et Gendenses, qui a colloquio reuersi sunt, elegerunt Willelmum in comitem sibi et patriae, hominia, fidem et securitatem facientes comiti secundum morem praedecessorum suorum comitum. Eodem die Geruasius constitutus est castellanus in castro nostro Brugensi a rege et comite nouo, cui suum meritum nondum per hoc meritum recompensatum est, cum tot et tanta in obsidione egisset, quae memoriae diligenter commendo lectorum. Nam in ipsa hora qua tradebatur comes Carolus, ipse flendo et crines uestesque discerpendo, complosis manibus clamabat discurrens in castro haec: « Heu! quod solus uindicare non possum dominum meum et aequissimum principem terrae nostrae; quem etiam nullus hominum defensare aut uindicare praesumit; ibique principium uindictae ipse solus Geruasius constituit, et postmodum secum Deo ipso pugnante, feliciter consummauit. » 
Tertio Nonas Aprilis, Dominica sancta Paschae in Theodosiae uirginis, littera Dominica B. in exspectationes suspensus erat et clerus et populus pro aduentu regis et comitis apud nos. Quo die illi traditores pessimi communicauerunt se corpori et sanguini Christi. Nescitur tamen per quem sacerdotem hoc factum fuerit. Eodem die sagittis infestabant in castro transeuntes obsessi et pessimi traditores, nullius fidei et reuerentiae termino, sub exspectatione turpissimae mortis sibi futurae uitam continuantes. 
55. Nonas Aprilis, feria tertia, Aqua sapientiae, in crepusculo noctis, rex simul cum nouiter electo consule Willelmo Flandriarum marchione Bruggas in suburbium nostrum uenit, cui obuiam processerant canonici S. Donatiani, reliquias sanctorum afferentes et in solemni processu, regio more regem et comitem nouum cum gaudio suscipientes. Octauo Idus Aprilis, feria quarta, conuenerunt rex et comes cum suis et nostris militibus, ciuibus, et Flandrensibus multis in agrum consuetum; in quo scrinia et reliquiae sanctorum collatae sunt. Et silentio indicto, lecta est charta libertatis ecclesiae et priuilegiorum B. Donatiani coram uniuersis in praesentia regis et comitis: ut contra ea quae priuilegiorum paginis conscripta, et a catholicis Romanis pontificibus sancita et a nemine catholicorum regum et comitum corrupta constiterant, rex in sua persona, simul et comes, nullo temerario ausu se opponeret; sed potius regiae dignitatis praerogatiua ueneraretur sancita et suae potentiae corroboraret imperio. Libertatem uero eligendi canonice, et sine simonia praepositum ex concessione domini papae, sicut priuilegii sui inscriptione contentum est, se habere protestati sunt fratres eiusdem Ecclesiae, quem quidem praepositum rex si praesens adforet canonice et sine simonia electum protestatiue officii sui ministerio et dignitate praelationis sublimaret, et in locum praelationis subrogaret: « Quod si rex non adforet, comes eiusdem potestatis officio functus, concessionem canonice electi praepositi, et in locum subrogationis, et in propria persona et suorum faceret secundum praedecessorum suorum catholicorum principum morem. » Lecta est quoque chartula conuentionis inter comites et ciues nostros factae de teloneo condonato et censu mansionum eorumdem; quatenus pro pretio electionis et susceptionis personae noui consulis, reciperent a comite libertatem huiuscemodi, ne teloneum aut censum deinceps ipsi aut successores loci nostri, comiti uel eius successori soluerent; sed perpetua illa libertate donati, sicut in charta conuentionis conscriptum erat, ad confirmandam libertatem eamdem, iuramentum a rege simul et a comite expostulatum susciperent: scilicet ne rex aut comes amplius per se uel per ministros pro soluendo teloneo et censu, ciues nostros aut ipsorum in loco nostro successores inquietaret; sed bono animo et sine malo ingenio et non subtracto, tam priuilegia canonicorum quam condonationem teloneorum et census inuiolabiliter conseruaret. Sub hac ergo conditionis compositione iurauerunt rex et comes super sanctorum reliquias in audientia cleri et populi. Subsequenter quoque ciues iurauerunt fidelitatem comiti, sicut moris erat, et hominia fecerunt ei et securitates, sicut prius praedecessoribus suis naturalibus principibus terrae et dominis. Ut igitur beneuolos sibi comes ciues nostros redderet, superaddidit eis, ut potestatiue et licenter consuetudinarias leges suas de die in diem corrigerent, et in melius commutarent, secundum qualitatem temporis et loci. 
Tandem sacramento iusiurandorum confirmatis omnibus, reuersi sunt rex et consul in hospitium; ubi delatae sunt in omnium audientia litterae huiusmodi ab iis qui obsidionem fecerant in Reddenburg, primatibus: « Nos quoque huius obsidionis exactores, electum nouum Flandriarum consulem electuri erimus ex nostra parte, sub hac conditione quidem, ut in consuetas expeditiones, insuper prauas principum exactiones et telonea noua, quae doloso consilio Lamberti in Reddenburg nouiter et praeter ius consuetudinarium terrae instituta sunt, a nobis et a nostris uiciniae incolis amplius amota, damnes et destruas; et libertatem obtineant rustici nostri exeundi et depascendi pecudes suas super terram, quae dicitur Mor sine coemptione praua instituta a Lamberto. Insuper de coemptione grauissima mansionum in Erdenburg, uolumus quoddam medium regem et comitem ponere, ut per duodecim nummos tantummodo redimatur unusquisque nummorum illorum, quos secundum positionem mansionum hactenus sedecim nummis redimebant filii post mortem patrum suorum. Nobis ipsis quidem legem statuimus, ut si expeditio ex parte comitis nostri fuerit indicta, ille qui excusationem non habuerit legitimam, emendabit comiti uiginti solidos. Super iis omnibus assensum tuum, domine rex, et concessionem et confirmationem comitis noui expostulamus, quatenus iuramento confirmet omnia quae in hac charta conscripsimus et in audientia omnium promulgata constant. Monemus et obsecramus tam regis quam comitis personam et eius omnipotentiam, ut Bertolphum praepositum et eius fratres Ulfricum Cnop, Haket castellanum, Robertum puerum, Lambertum ex Reddenburg cum filiis ipsorum, Borsiardum et reliquos traditores nunquam haeredes fore permittant deinceps in comitatu Flandriae. » Cumque perlecta fuisset charta huiusmodi in conspectu uniuersorum, iurauit comes nouus, se confirmare et concedere bono animo, et sine malo ingenio et non subtracto, omnia quae expostulauerant ab ipso. Ac deinceps per totum reliquum diei tempus, hominia fecerunt consuli illi, qui feodati fuerant prius a Carolo comite piissimo, suscipientes nunc similiter feoda sua et officia et quaecunque obtinuerant ante iure et legitime. 
56. Septimo Idus Aprilis, feria quinta, iterum hominia facta sunt comiti, qua hoc ordine, suae fidei et securitatis termino consummata sunt. Primum hominia fecerunt ita: Comes requisiuit, si integre uellet homo suus fieri; et ille respondit, « Volo, » et iunctis manibus amplexatus a manibus comitis, osculo confoederati sunt. Secundo loco fidem dedit is qui hominium fecerat prolocutori comitis in iis uerbis: « Spondeo in fide mea me fidelem fore amodo comit Willelmo, et sibi hominium integraliter contra omnes obseruaturum fide bona et sine dolo. » Idemque super reliquias sanctorum tertio loco iurauit. Deinde uirgula, quam manu consul tenebat, inuestituras donauit eis omnibus qui hoc pacto securitatem et hominium simulque iuramentum fecerant. Eodem die Eustachius ex Stenuordia, in S. Audomaro prius interemptus a ciuibus, et postea in conflagrationem illius domus, qua suffugerat iniectus, in cineres combustus est. Ipse enim sub nota traditionis talem perpeti mortem promeruit. Eadem die in Brugis comes dedit Baldwina ex Alst quadringentas libras praeter uiginti, eo quod ipsius uiribus et consilio maxime post regem in comitatu ualuerit. Sexto Idus Aprilis feria sexta, similiter hominia facta sunt comiti. 
Quinto Idus Aprilis Sabbato, rex ibat apud Winendala locutum Willelmo illi Iprensi adulterino comiti, pro concordia facienda inter ipsum et uerum nouumque comitem. At illi adulterino comiti indignum fuit supra modum inire concordiam cum uero Flandriarum consule, uel aliquam pacis compositionem se facturum, quia eum despectui habebat: « Rex igitur aegre ferens superbiam et contemptum adulterini Iprensis comitis, ipsumque dedignatus ad nos usque reuersus est. »  
Quarto Idus Aprilis Dominica, comes noster secundum consilium regis et principum iturus fuerat apud S. Audomarum, sed quia paucos habebat secum in uia in quibus confideret, nocte ad nos rediit. 

[13] CAPUT XIII. Supplicium sumptum de Bertulpho praeposito et Guidone de Stenfordo. Tumultus ciuium Brugensium sedatus. 
57. Tertio Idus Aprilis, feria secunda, praepositus Bertolphus traditus est in manus illius adulterini comitis, qui ideo magis studuerat et labore assiduo perquisierat, quo loco latuisset, ut captiuato eo, et diuulgato quod praepositum Burdgensem cepisset, suae potestatis famam praecipue emendaret, si de eo uindictam fecisset grauem. Nam, sicut praescripsimus, in maturitate traditionis ab Ipra mandauerat eidem praeposito apertam salutationem et suis; in quo famam suam turpissimam et traditiosam reddiderat per omnes regnorum fines. Igitur cum cepisset eum profugum et exsulem in patria et inter parentes; tamen non satis poterat excogitare quo mortis supplicio perderet, cuius conscius traditionis dicebatur. Et quamuis ille adulterinus calliditatis et astutiae taliter argumentis uideretur probare innocentiam suam; tamen Deus, cui nihil resistit, cuius auctoritate dictum est: « "Nihil occultum quod non reueletur", » hanc inhumanam turpitudinem et tanti principis sui traditores fidelibus suis manifestauit, damnauit, proscripsit, praecipitauit. Tantus erat tumultus, clamor et concursus Iprensium; et totius uiciniae circa captiuum unum hominem, ut non possimus aequiparare eum. Et, sicut aiunt, saltando, choros ducendo, diuersis applausibus praeibant et consequebantur praepositum, trahentes eum funibus longioribus a dextris eius et sinistris, ita ut ordo trahentium in longum, et ab inuicem in latum procederet, ut sic ab omnibus olim uir ille dignus et potentissimus, uerecunde et ignominiose derideretur, nudus prorsus praeter braccas, luto et lapidibus obrutus trahebatur. Praeter clerum et paucos qui dudum religiosum uirum cognouerant, nemo miseratus est illum.  
At ille tot iniuriis fatigatus, totque opprobriis et tunsionibus laesus, mortis suae supplicium eminus exspectabat, ante cuius mentis faciem poterant ad memoriam merito reduci omnia quae egerat, si aliquod uiuendi spatium turba in eius mortem corruens praestitisset. Poterat quidem reminisci, si debuit, quomodo uiolenter intrusus, et uiuenti praeposito Ledberto, uiro honesto et propter Deum omnia patienti, superpositus iniuste, et contra Deum in templo Dei praelationem usurpasset, praebendulas Simoniaca haeresi commutasset, nepotes suos stipendiis Ecclesiae in omne facinus armasset; et nunc tandem Catholicum et de regum stirpe progenitum, nobilissimum principem Carolum, suo aut assensu aut consilio morti tradiderit; qui sicut inter sui supplicii angustias profitebatur, si uoluisset, defendisse a traditione poterat. Ante mentis quidem oculos praefixisse poterat quantam in clero gratiam, quantumque honorem, famam, diuitias, uires, reuerentias, Deus ultro contulisset, cuius dispensatricis Dei gratiae, dum eam quasi propriam et naturalem possidet, penitus non est recordatus. Namque sic fuerat XXXVI annis implicitus omnibus praedictis uirtutibus et uitiis, ut nullo modo explicari posse uideretur. Si quis uelit audire multiplicitatem sui generis et magnitudinem factorum, mirabilem magis pugnam Dei et manum eius, quam contra ipsos destruendos exercuit, credere liquet. Et quanquam locum genealogiae eius describendae hic obtinere uidear, tamen uideor mihi satis operae inceptae labori sufficere, et eius descriptionibus supersedere: in qua euentum obsidionis, et non adulterinum exordium generationis praepositi et suorum proposui me exsecuturum. 
Proinde ibat uir, ille olim gloriosus nunc ignominiosus, olim uenerabilis nunc turpis, immoto uultu et oculis in coelum directis, et nisi fallor Deum miseratorem humanae conditionis, qua ipse indutus in regno mundi homines regit, inuocabat sine strepitu uocum, sed in secreto mentis sibi inuocauerat semper adiutorem. Tunc unus persecutorum percusso capite eius fuste, ait: « O superbissime hominum, cur indignaris respicere et loqui principibus et nobis, qui habent potestatem perdendi te. » At ille nec respicere curabat eos, et suspensus est in medio fori Iprensium iuxta supplicia furum et latronum in patibulo, et braccas detraxerunt ei, ut illa uerecundiora corporis apparerent. Nihil turpe uel ignominiosum erat, quod in eius supplicium non inferrent. In quo patibulo brachia in crucem extensa, et manus insertae sunt, et caput transiectum per foramen eiusdem patibuli, ita ut reliquum corpus uiri praedictis suis membris suspensum quasi alienis laqueis suffocatum moreretur. Cumque primo loco suspenderetur, et in ipso instrumento patibuli adhuc uir ille pedum articulis summatim sustentaret corpus, ut saltem sic uitae miserandae prolongaret spatium, uenit ad eum inter tot millia lapidantium et iacturam facientium ille adulterinus comes Willelmus, et indixit omnibus silentium et ait: « Dic ergo mihi, o praeposite, per salutem animae tuae, te obtestor; dic, inquam, quaeso, qui sunt praeter te et Isaac, et praeter apertos traditores adhuc latenter nocentes et culpabiles in morte domini mei Caroli comitis? » Et ille coram uniuersis respondit: « Aeque tu sicut et ego, nosti. » Tunc furore arreptus Willelmus ille praecepit lapides et lutum iacere in praepositum illum, et interfici. Et ecce qui pro piscibus emendis in foro conuenerant, uncis ferreis, fustibus et sudibus corpus uiri dissipabant; nec in eo instrumenti adminiculo, quo pedum articulis se sustentabat, sinebant diutius sustentari; sed propulso eo a sustentaculo suspendium, et uitae dispendia sub acerrimae mortis tenebris inferebant. At ille moriens conquestionem fecit pro traditione, qua ipsum Walterus, miles ex Sarran et homo suus, tradiderat in eamdem mortem qua iam emoriebatur; qui eum ducatum praestitisse debuit, decepit. Iprensium igitur turba furens in mortem praepositi, canis uiscera contorserat circa collum eius, et os canis ad os eius iam uitalem spiritum expirantis opposuerunt, aequiparantes cani ipsum et facta ipsius 
58. Eodem tempore Wido, miles famosus et fortis, qui de consilio comitum Flandriae praecipuus fuerat, in eamdem traditionem conspirauerat, eo quod neptem praepositi uxorem duxisset, scilicet sororem Isaac. Unde quidam Hermannus ferreus, miles fortis. statim occiso Carolo consule in praesentia illius Iprensis adulterini comitis ad singulare bellum Widonem euocauit, quid dominum suum nequiter tradidisset. At Wido paratum se defendere de superimposita traditione semper fore prosiliuit. Et determinatus est eis dies, quo praedictus praepositus mortis suae etiam pertulerat tormenta. Statimque mortuo praeposito, omnes qui adfuerant, reuersi sunt ad curtem, in qua bellum indictum fuit inter Hermannum ferreum et Widonem, et pugnatum est acriter ab utrisque. At Wido deiecerat equo aduersarium suum, et lancea resurgere conantem, quoties uoluit, strauit. Tunc aduersator ille propius accursitans, equum Widonis gladio traiiciens euiscerauit. De quo tandem lapsus Wido, extracto gladio impetiuerat aduersarium. Erat quidem occursus alternis ictibus mucronum continuus et acerrimus, donec fatigati pondere et sarcina armorum, uterque reiectis clypeis luctaminis uiribus pugnae uictoriam accelerarent. Et cecidit ille Hermannus ferreus in terra prostratus, cui Wido incumbebat maniculis ferreis ora et oculos contundens militis. At ille prostratus, sicut legitur de Antheo, a frigiditate terrae uires paulatim resumpsit,  et callide dum quiesceret Widonem de uictoria securum reddidit. Interim manum suauius subducens usque ad inferiores loricae oras, in qua parte non fuerat Wido praemunitus, raptum per testiculos, collectis uiribus ad puncti unius momentum, a se propulit. In quo rapticio pulsu tota de subtus natura corporis rupta, ita prostratus defecit Wido, ut uictum et mortuum se fore exclamaret. Tunc comes uolens per omnia famae suae in hoc bello consulere, iussit eumdem Widonem iuxta praepositum suspendi in eodem patibulo iam mortuum; ut, sicut pares fuerant in tradendo, ita pares morerentur in tormento.  
Post haec uero utrorumque corpora uirorum rotae plaustri superposita, in malo altissima fixae, uidenda uniuersis transeuntibus proposuerunt, brachiaque mutuis quasi amplexibus ad colla flectentes, imaginem tradendi et consulendi de morte domini et gloriosi ac piissimi consulis Caroli, illis iam per tres dies mortuis, insignibant. Venit itaque ad nos, et in praesentia regis armiger unus, qui eodem die intererat et uiderat utrosque suspensos in Ipra, praepositum et Widonem, annuntians euentum eorum. Acclamatum est statim illis qui in turri obsessi sunt, quomodo captus et mortuus fuerit dominus illorum praepositus, et quia amodo nihil restaret eis, nisi quod se redderent regi tractandos secundum quod nequiter egerant. Igitur dolor et anxietas, et luctus et suspiria uexabant miseros illos, et omni spe uitae destitutos: fortius quam principes obsidionis, obsederant eos metus et desperatio. 
59. Eodem die Geruasius iusserat carpentariis turrim ligneam disiungere, quae erecta erat ad inuadendos muros prius, et nunc inutiliter stabat. Cuius trabem fortissimam specialiter separatam ab aliis praeparari iusserat, et arietem fieri, quo pertunderetur paries templi. At obsessorum sagittarii sagittas mittendas cum ex percussione neruorum arcubus curuatis intentarent operariis, ab arce turris, in qua degebant, arcus et sagitta imposita, eo ipso tractu quo trahere festinabat, decidit a manibus trahentis. Quod factum inspicientes milites, qui citati praesentes, et oppositi in omni opere artificum astiterant, protegente illos artificiose operantes machinas rerum, sicut sunt arietes, sues, iactatoria, scalae et consimilia, quibus muros et lapideas compositiones destruere solent, euentum pessimum fore uaticinati sunt, ex casu arcus et sagittae obsessorum. 
Eodem die ad uesperum grauis tumultus obortus est inter Geruasium et suos, et ciues nostros. Nam ex imperio regis et praecepto eorum principum obsidionis, qui cito perditionem obsessorum accelerare tentabant, quique sumptus magnos omni obsidionis tempestate expenderant, uigiliis et impugnationibus assidue laborauerant, ex communi, inquam, ipsorum consilio et edicto regio uniuersale decretum confirmatum erat; ne aliquis auderet e tota obsidentium multitudine accedere ad turrim et loqui obsessis; ne forte intimaretur eis quo ingenio caperentur. Lex quoque posita est propter transgressores talis, ut si quis contra hoc decretum faceret, in captiuitatem proiiceretur, et communi principum iudicio plecteretur. Igitur unus e ciuibus, qui sororem cuiusdam militis obsessi duxerat, clanculo accessit ad turrim, requirens ab illo genero suo uasa et uestes quas sibi praestiterat; et ille quae habuit reddidit uasa. Cum in reditu ciuis ille transiret per forum, miles Geruasii unus, qui praeceptum regis et principum et domini sui susceperat, et potestatem etiam capiendi transgressores praecepti; persecutus est ciuem illum, et tantum uiolenter captiuumque reduxit secum usque ad domum comitis. Continuo tumultus infinitus factus est inter ciues, et prosilientes ad arma, inuaserunt domum comitis et familiam Geruasii, quae se ab intus fortiter defendebant. Clamauerunt enim se nunquam uelle pati dominium cuiuspiam imo in sua potestate staret, hoc malefactum corrigere. Cumque diutius tumultuassent, Geruasius in medio eorum protulit haec uerba: « Nostis, o ciues et amici mei, quod secundum uestram petitionem et rex et comes iam constituerunt me uicecomitem loci nostri, et secundum regis et principum decretum actum est, quod miles meus iam ciuem et uicinum uestrum ceperit decreti transgressorem, meamque personaliter dignitatem contempsistis in hoc facto, domum comitis et familiam meam inuasistis in ea, et tandem sine ratione, armata manu in praesentia regis prosiluistis. Nunc ergo, si uultis, uicecomitatum causa iniuriae mihi illatae omitto, fidem et securitatem inter nos firmatam dissoluo, ut pateat omnibus uobis, quia dominium super uos obtinere non quaero. Si ergo placet, coram rege sepositis armis conueniamus, ut iudicetur inter nostros et uestros. » Cumque finisset orationem, ascenderunt simul coram rege et compositi sunt iterum fide et amicitia ad inuicem sicut prius. 

[14] CAPUT XIV. Obsidio promota. Solarium templi occupatum. Veneratio sepulcri B. Caroli comitis.  
60. Secundo Idus Aprilis feria tertia, rex in dormitorium fratrum cum prudentioribus et consiliariis suis conscendit considerate praenotare in qua parte ingeniose aggressum praesignarent in templum. Erat namque dormitorii domus adiuncta templo, ita ut ingeniorum instrumenta praepararentur in illa, quibus parietem templi pertunderent et ingrederentur ad obsessos. Namque cum illi miseri inferiora templi obtinere non poterant, gradus quibus in solarium ascenderetur, lignis et lapidibus obstruxerant, ut nullus ascendere uel ipsi descendere possent, tantummodo sese a solario et turribus templi defendere conantes. Inter columnas quippe solarii specula et status suos ex scriniorum aggeribus et cumulis scamnorum prostituerant, e quibus lapides, plumbum et rerum moles deiicerent super inuasores templi. In turri quoque consequenter prae foribus fenestrarum tapeta et culcitras suspenderant, ne funda et arbalistis forsitan percuterentur intrinsecus, cum turris a foris aggrederetur. In suprema quidem turrium arce stabant fortiores iuuenes obsessorum, qui molares lapides sternerent super discurrentes in curtem castri. Atque sic inordinabiliter in templo Dei ordinatis rebus suis, exspectabant mortis suae finem, nihil reuerentiae et honoris conferendo beato funeri, quod in solario inter ipsos sepultum iacebat, praeter hoc solum quod uix dominum suum recognoscentes, quem tradiderant, eius ad caput cereum praefigerent, qui assidue in honorem boni consulis arderet a die obsidionis primo, usque ad diem quo introgressum est uiolenter ad ipsos. Nam farinam et legumina circa tumbam comitis reposuerant, quibus quotidie in usus suos assumptis uitam continuabant. 
Cumque rex et sui studiosius exquirerent et praesignarent locum pertundendi templum, Robertus puer per unam fenestrarum templi caput efferens loquebatur militibus regis, obsecrans eos, ut internuntii eius forent ad regem, humiliter inquiens omne iudicium principum terrae et baronum, domini sui regis uelle subire, ut in lege ipsorum merito suae excusationis, aut uiuere promereretur, aut supplicio damnationis, si se non excusaret, exterminari. Nec ullus hominum ausus est internuntiorum uerba in regis praesentiam proferre, tam grauiter indignatus est rex illos traditores uel etiam uidere. Caeterum ciues nostri et milites regis et uniuersi qui audierant quam humili oratione exorasset iuuenis dominum regem, in lacrymas fusi condoluerunt ei, imprecantes pro eo domini misericordiam. 
61. Idus Aprilis feria quarta, confinxerant mendacium obsessi de morte Borsiardi, quatenus exorta lite inter Robertum puerum et ipsum, gladio occubuisset traiectus, existimantes per hoc animos principum a seueritate mitigari, ne tanto furore inuaderent deinceps, sicut prius; et a turri euocabant mortem Borsiardi, quam mendose diffamabant. Alii eum euasisse asserebant. Quo audito, rex percepit obsessos illos iam diffidere sibi, timore et anxietate deficere, constantique animo edixit ut milites sui se armarent et inuaderent templum. Quod ideo factum est, ut in congressu illo deficientes et lassati, in posterum obsessi illi non ualerent toties tot assultus et inuasiones sustinere, sed magis cedere et locum uictoriae christianae catholico regi Ludowico et militibus suis dare. Erat quidem in obruendo lapides et mittendo iacula, utrinque grauis aggressus a meridie usque in uesperam. 
Quo die rex accepit claues a decano Helia de sanctuario Ecclesiae B. Christofori, eo quod accusatus ei fuerat thesaurus comitis Caroli in eodem sanctuario fuisse repositus. Et cum introisset rex, nihil praeter sanctorum reliquias inuenit. Verum quippe fuit cuppam auream cum suo operculo et cannam, scilicet argenteum uas uinarium, praepositum de rapina comitis a nepotibus suis quasi pro dono in partitione rapinae accepisse, et eadem uasa pro salute animae suae ad operam ecclesiae Deo obtulisse. Cum ergo obsidio fieret, et fratres reliquias et feretra sanctorum a castro efferrent, in quodam scrinio illa duo uasa secreto et sub simulatione reliquiarum sanctarum imposita extulerant pariter cum caeteris reliquiis sanctorum, atque custodiendum illud scrinium commendauit decanus praefatus cuidam simplici presbytero Eggardo in ecclesia Domini Saluatoris, signatum sub ueneratione dignissimarum reliquiarum. Quod quidem scrinium quam deuote ille simplex sacerdos susceperit, et posito eo in sanctuario preces effuderit, atque animae suae salutem depoposcerit, testantibus compresbyteris eiusdem ecclesiae manifestum fuit, omnique nocte candelas, cereos et luminaria et lampades accensas praeposuit, non satis se uenerari reliquias illas posse credens. Reuera satis Sacerdos ille promeruerat, ut cum nouo comiti redderentur uasa illa, semel aut plus ex eisdem uasis presbyter ille bonum uinum bibisset. Hunc igitur thesaurum rex quaerens circumquaque, miserat inuestigatores et insidiatores, qui latenter thesaurum Caroli comitis recolligerent, nihilque super hoc profecit. Unde rex etiam Robertum puerum secundo die ante discessum suum apud Franciam flagellis caesum coegit, ut si quid de thesauro meminisset, quis partem aliquam possideret, regi intimaret. Cuius accusatione eodem die comes nouus et rex obtinuerunt uasa praedicta, sicut in subsequenti dicturi sumus. Alii obsessorum euocauerunt Borsiardum aufugisse, ut sub illo mendacio parcius impugnarentur.  
62. Decimo octauo Kalendas Maii, feria quinta, aries, qui instrumentum factus est ad pertundendum parietem templi, adductus est in fratrum dormitorio in eadem septa extrinsecus, iuxta quam intrinsecus corpus boni consulis sepulturae commendatum Deo suo iacebat. Statimque artifices arietis ascensoria graditiua erexerant in altum, et, ablato pariete ligneo dormitorii, qui propinquior templo steterat, summitatem ascensoriorum ibidem subduxerant; quatenus usque ad murum et parietem templi gradatim possint armati progredi quicunque auderent. Nam fenestra in aedificio templi primo, ex ordine antiqui operis illo patuit, quo iam artifices ascensoria direxerant. Sed paulisper inferius temperabant instrumentorum aditus, ita ut subtus fenestram percussiones arietis praeordinarent, et pertuso pariete lapideo, eamdem fenestram quasi pro ostio libere ingressuri obtinerent: erantque gradus latissimi, in quorum fronte decem milites simul in latum ad pugnandum starent. Quibus praeordinatis trabem maximam funibus suspensam in eadem parte super gradus illos ad perforandum templum direxerant, et laqueos eidem innexos, et simul armatos iuxta laqueos quibus trahere retrorsum a templo in altum reductam, et in uirtute et fortitudine retractam ad parietem templi percutere callide et argumentose constituerant. Super capita quoque ascendentium tegmina ex uirgis inserta trabibus et connexa fuerant, ut, etsi tectum dormitorii aliquo ingenio ab obsessis infringeretur, sub contextura uirgarum securi agerent arietis impulsores; et parietes ligneos simul ante se proposuerant ad defensionem sui, ne iaculorum et sagittarum percussionibus ab intrinsecus laederentur. Igitur retro a muro et pariete templi reducto per laqueos ariete, quantum extensis brachiis suspensi possent, uno impetu et uno clamore arietis ruinam et casum ualde ponderosum, uirium suarum fortitudine et maximo conatu templo appulere; ex cuius singula percussione maximus lapidum cumulus in terram corruit, donec tota maceries et paries in eo loco, quo contusus est, perforaretur. In capite eius quoque arietis ferramenta solidissima trabem praemunierant, ita ut nullo ingenio offensam aliam pateretur, quam illam, quae ui molis et roboris sui sibi a se ingereretur. Longus igitur labor tundendi fuit a meridie inceptus, et post uesperam finitus. 
63. Interim obsessi illi praesentientes debilitatem parietis, et perfossionem citius futuram, quid agerent dubii et inconstantes, tandem intus ardentes composuerant carbones pice et cera et butyro delinitos, quos tecto dormitorii iniecerant. At in momento carbones adhaerentes tegulis, flammas uento flante uibrabant, ita ut maximae flammae concitatae, circumquaque tectum corriperent. A superiori itaque turri iaciebant molares lapides super tectum dormitorii, in ea parte qua aries pertundebat templum, ut utrumque et ignem iniectum tecto, ne quis exstingueret, defenderent et lapidibus obrutis et de alto praecipitatis super perfossores templi a periculo introitus sese obseruarent. Tot et tanti lapides obruti non impediebant exactores arietis. Cum igitur super capita sua ignis flammas uibrantes conspexissent milites, unus ex illis tectum ascendit, et inter tot iactus lapidum et iaculorum ignem uix exstinxerat. Patuit igitur post tot percussiones arietis foramen maximum in pariete templi, qui citius satis quam credebatur perfossus est, eo quod a tempore antiquae exarsionis templi, pluuia et inundatione imbrium totum aedificium ecclesiae quasi putridum staret, quia hactenus sine tecto ligneo nudum fuit. Tunc clamor infinitus eleuatus est extrinsecus, et uniuersi qui et in foribus impugnauerant obsessos, et in choro inferius, et undique per fenestras et in omni parte, qua accessum poterant sibi praestitisse, rescito eo quod perfossum fuisset templum, acriori animo et cupidissima uictoriae audacia decertarunt, qui quidem omnes a meridie usque in uesperam constanter utrinque aggressi sunt, pene deficientes labore pugnae et armorum ponderositate.  
Sed iam intellecta arietis perfossione, recreati et animositate confortati, quasi iam ad arma proruissent primum, infestare coeperunt obsessos et sine simulatione persequi. At miseri obsessi cum numero fuissent pauci, satis pauciores erant in pugna, qui simul in uno loco pugnandi non habuerant gratiam, sed ad omnes accessus, scilicet in foribus, fenestris, choro et in eo maxime loco quem aries iam possederat, incommoda uitae perpessi iam diuisim undique repugnantes, ab inimicis suis dispendium et perditionem deinceps suspiciebant. Illi quidem qui in templo contra arietis exactores lapides, sagittas, contos, sudes, et uniuersi generis tela contorserant, timidiores ideo fuerant, quod pauci essent et quod complices illorum diuisim et pene deficientes prae labore diutino, contra tam grauem exercitum pugnarent; insuper armorum egentes, unde se tuerentur, non haberent: quantum tamen ausi sunt, obstiterunt. At quidem illi exactores arietis et caeteri milites regis et nostri loci iuuenes armati et audaces, auidique pugnae, cum ex aduerso inspexissent obsessos, iam animos reuocauerant suos, prae oculis cordis habentes quam egregie pro patre et patria moriendum foret, et quam honesta uictoria uincentibus proposita esset, quamque scelesti et facinorosi fuissent traditores illi qui de templo Christi speluncam sibi fecissent, et quod magis uidebatur, quam auide et cupide propter thesauri et pecuniae domini consulis rapinam irruerent super obsessos ipsi, et idcirco solummodo festinabant. Sed cuiuscunque animi fuissent sine ordine, sine pugna, absque omni respectu armorum sese uno impetu per medium foramen praecipitauerunt, ita ut simul irruentes locum et tempus auferrent obsessis pugnandi uel aliquos interficiendi. Non enim cessabant ruere, donec sine interruptione quasi pontem seipsos fecissent, et quod mira Dei gratia dispensatum est, sine uitae suae periculo mortali ingressi sunt, alii ruendo, alii offendendo, alii intrusi uiolenter, alii surgere conantes a casu prosternentes, alii, sicut solet fieri in tanto tumultu, sine ordine irruentes, uocibus et clamoribus, atque cursuum et ruinae armorumque stridore et fragore, non solum templum, sed omne castrum et uiciniam eius replentes introrsum, sicut exterius Deum laudantes et benedicentes pro uictoria qua uictores suos honestauit, regem et suos sublimauit, super omnia maiestatis suae Deus nomen glorificauit, Ecclesiamque suam ab inquinatoribus in parte mundauit, et gloriosum illum martyrem suum consulemque bonorum tunc primum deflendum pia ueneratione et oratione fidelium suorum circumfultum donauit.  
64. Quod igitur prius non licuit, tunc tandem Fromoldo iuniori licuit, ex longo desiderio et ardenti animo uota Deo pro salute domini sui consulis offerre, lacrymis et cordis contritione sacrificium mactare et gaudio gaudere pro inspectatione loci in quo dominus suus humatus quiescebat; et tunc primum exsequias praeparabat domino suo, quem per tot dies sepultum, id est, quadraginta quatuor, uidere non poterat. Neque enim corpus eius, sed solum uidit aforis sepulcrum: optabat quidem, et oris et cordis oratione deprecabatur, ut Deus in die resurrectionis communis inter rectores fideles et summos suae praesentis Ecclesiae principes, concederet sibi tandem dominum suum Carolum principem duplici gloria sublimatum uidere et cum ipso manere et gloria contemplationis Trinitatis sanctae cum illo perenniter beatificari. Reputauerat igitur pro grandi dono, quod iuxta tumbam domini sui liceret sibi mortem deflere, casum totius patriae conqueri et quem uiuentem dilexerat, iam traditum a seruis summa dilectione exsequi. Non sine lacrymis quidem hoc faciebat. « O Deus! quot eo die tibi uota tuorum fidelium dignabaris suscipere: et quidquid intermissum fuerat in eadem ecclesia culturae diuinae nimirum recompensatum fuit ea hora magnitudine et multiplicitate iustorum uotorum. » Stabat itaque cereus ardens ad caput consulis, quem posuerant in honorem et uenerationem domini sui traditores illi. Postquam ergo irruerat in templum super obsessos et clamor concitatus est fugiendo, retraxerant se tam a pertusione quam a foribus et a propugnaculis suis pessimi hominum, conscensaque turre ad se defendendos in gradibus resistebant persequentibus. Igitur uictores christianissimi milites regis Franciae gradus obstruere et intercludere festinabant, lapidibus et lignis, scriniis et trabibus et caeteris supplementis, ita ut nullus obsessorum decedere posset in solarium, in quo consul iacebat. Et ascendens rex in templum, planxit mortem nepotis sui Caroli; et apposuit custodiam, quae cautius obseruaret turrim. Alternis ergo uigiliis regis milites obseruabant turrim cum obsessis. Quidquid igitur inuentum est in solario illo quod rapi potuit, omnium praeda fuit. Tandem canonici eiusdem templi per scalas a choro in solarium conscendentes, ordinauerunt quosdam de fratribus qui singulis noctibus uigilias circa sepulcrum comitis agerent. Cumque, confractis utensilibus templi, nihil in priori statu permansisset, circumspexerunt altaria et mensas altari Deo custode permansisse immota, et congaudentes congaudio fratres quidquid deinceps obtinuerunt, non iure uel merito, sed pro solo Dei dono obtinuerunt. Conclusit ergo Deus diem illum in conclusionem inimicorum suorum et in uictoriam fidelium, exaltando nomen imperii sui in omnes terrarum fines. Non tamen desistebant obsessi illi uigilias suas sibi in turre instituere, cornibus canere, et quasi adhuc aliquid hominii obtinuissent, in tam arcto imperiose agere, seipsos non recognoscentes, fuisse miserrimos. Dati enim fuerant in reprobum sensum. Quidquid ergo deinceps egerunt, nec Deo nec hominibus probabile fuit, sed reprobatum et odiosum. 
65. Decimo septimo Kalendas Maii, feria sexta, conuenerunt Burgenses coram rege proni in terram et adorauerunt eius dignitatem, quatenus pro precum et seruitiorum suorum meritis, Robertum puerum exeundi ab obsessis libertate donaret, et eius innocentiae purgationem legitimam susciperet. At ipse rex petitiones eorum se facturum assensit, saluo honore et gratia propriae personae simulque principum terrae, sine quo consilio nihil super eo acturum statuerat. Decimo sexto Kalendas Maii Sabbato, castellanus Gandensium cum Arnoldo ex Grandberga, et collectis proceribus uiciniae suae anteuenit, regem obsecrans omni modo pro liberatione Roberti pueri. Cui rex ait nihil cum honore suo posse eis consentire absque principum communi consilio; alioquin contra fidem et iuramentum suum ageret. 

[15] CAPUT XV. Nouus comes Audomaropoli susceptus. Ius competitorum. Posteritas Balduini Insulensis comitis indicata. Familia Bertulphi praepositi adulterio et homicidio infamis. 
66. Decimo quinto Kalendas Maii, Dominica Surrexit Pastor bonus, nuntiatum est regi comitem nouum Flandriae in S. Audomaro cum honore, more praedecessorum comitum terrae, gratanter susceptum. Nam obuiam processerant pueri, arcus et sagittas ferentes, ad occursum comitis agiles et uelociores, turmatim procedentes, quasi per pugnam resistere simulantes, succincti et praeparati arcubus intensis et neruis, quibus, si expediret, sagittando inuaderent comitem et suos. Viso ergo puerorum occursu, consul et sui, quidnam sibi uoluissent, per internuntium requisiuit. Et acclamauerunt comiti, quatenus feodum quod a praedecessoribus suis semper pueri nostri obtinuerant, hoc a te obtinere iuris erat nostri, circa nemorum saltus in festis Sanctorum et aestatis tempore licenter uagari, auiculas capere, spiriolos et uulpes sagittare, et huiusmodi puerilia recreando satagere. « Haec ergo licenter egimus hactenus et uolumus eadem a te licentia ludorum nostrorum mores deinceps renouare. » Proinde succedenter ciues obuiam armata manu processerant, exspectantes puerorum suorum reditum et comitis noui aduentationem. Igitur comes Willelmus, qui aetate iuuentae pubescebat, puerilia uix tempora excedens, iucundo animo ludicra pueris morose concessit, et plausu et adiocatione cum pueris, uexillum et signum puerorum arripiens, iucundabatur. Cui laudes canere et tripudiorum uoces personare coeperant, cum ciues eminus prospicientes uiderunt a pueris solemniter comitem susceptum, et cum plausu et pacis ueneratione circumfultum ad ipsos usque descendentem. Igitur postquam simul conuenerant et comes et populus, cum processione clerus loci eius honoris ac gloriae sublimatione obuiam uenit in thure et cereis, sicut mos est in susceptione comitatum nouiter obtinentium, uocum iubilatione et melodiarum consonantiis personantes, omnibus ciuibus applaudentibus susceperunt et usque infra ecclesiam eadem melodiarum suauitate solemniter perduxerunt. Ubi debitum orationis Deo obsequium catholice electus deuote obtulit, simulque pro eo populus et clerus, ut ipso administrante comitatum, Deus ita regeret et protegeret, quatenus deinceps pace et salute, et comiti et Deo sua redderent. Post susceptionem uero, hominia et securitates fecerunt. A Terruannorum urbe quidem descenderat in S. Audomarum.  
67. Illa quoque tempestate Hugo Campus-Auenae et Walterus ex Frorersdelo cum suis apud Ariam castrum insultum fecerant, ubi Willelmus ille adulterinus comes Iprensium intus se et suos receperat, et locum et castrum praemunierat. Ipse enim comitatum arripuerat, uiolenter obtinuerat Flandriarum castra et munitiones adhuc plures, scilicet Ipram castrum, Formeselam oppidum, Casletum castellum, Furnum castrum, Ariam castrum et omnem uiciniam circa castra praedicta, et Bergas castrum, et caetera. Ipse namque de linea comitum spurius erat, atque ea affinitate cognationis comitatum obtinuisse existimauerat. Duos igitur milites praefati principis deiecerunt et equos quinque lucrati sunt. Eadem tempestate Baldewinus ex Alst et Razo cum grauissimo Gendensium exercitu obsederant castrum Oldenarda, in quo comes de Montibus se et suos introductos praemunierat, ad inuadendum regnum Flandriarum quod sibi iure cognationis iustius pertinebat. 
68. Nam, ut paulo altius retexamus comitum praedecessorum suorum originem, Baldwinus comes barbatus principium generis subsequentium comitum fuit. Hic uero cum diem obierat, in Insulis humatus est; habuit itaque duos filios post se haeredes terrae Flandrensis: Baldewinum et Robertum. Utrosque quidem pater, dum uiueret, uxores ducere praecepit; et Baldewinum in Haenau Richildem comitissam de Montibus accipere in coniugem fecit, de qua genuit filios duos uir eius; alter eorum uocatus est Baldewinus, et alter eorum Arnoldus, Robertus igitur duxit Gertrudem comitissam Holdlandensem uxorem, de qua post peractam traditionem genuit abbatissam Messinis, et Gertrudem matrem Simonis et Gerardi, quae quidem ducissa fuit in Elsatam: Theodericus dux eam duxerat. Genuit etiam matrem Caroli comitis Adalam quae a primo uiro soluta in Salerniam duci nupsit. Vir quoque eius primus rex Daciae Cnuto, a suis traditus, in ecclesia occisus, martyrium pro iustitia moriendo, cum sanctis possidet. Cumque ille primus pater Baldwinus uiueret, filios suos alterum a sinistra et alterum a dextera, quasi duas alas, quibus per omnes terras suas uolaret, expanderat. Ipse quoque medium, scilicet Flandriam, solus regebat. 
69. Cumque plenus dierum bonorum obiisset, senior filius eius Baldewinus comes de Montibus cum uxore sua Richilde comitatum obtinuit Flandriae. Igitur timens ne aliqua inquietudo uel traditio per fratrem suum Robertum sibi fieri posset et filiis, hominium et securitatem a fratre sibi fieri requisiuit et filiis suis. Cumque super hoc cum principibus consilio habito utile fore tam patriae quam sibi praenosset, arcessito fratre suo consule Aquatico Roberto, in Brudgis curiam suam conuocauit, simulque pares et barones totius sui comitatus. In quorum omnium praesentia promulgauit huiuscemodi uerba: « Ego, Flandriarum comes Baldewinus, in posterum uolens praecauere patriae huic et liberis meis, ne a fratre meo per dolos et traditiones filii mei et incolae terrae meae aliquid iniuriae et exhaeredationis patiantur: obsecro et praecipio fratri meo Roberto, comiti Aquarum, ut fidem et securitatem iuret filiis meis post mortem meam, ut neque fraude uel subtracto uim et dolum inferat filiis meis post obitum meum, sed in sua et suorum persona fidem filiis meis, scilicet nepotibus suis, iurabit et tenebit, ipso uiuente, sicut melius sciri poterit. Et dabo sibi munera et donaria multa sub eadem conditione. » Igitur in ecclesia B. Donatiani in Brudgis iuramentum factum est super sanctorum reliquias infinitas, quas afferri comes Baldewinus praeceperat, in praesentia omnium qui eo tempore tam pares quam principes erant in terra, et acceptis donariis consul rediit. 
Igitur cum Balduinus uir Richildis in Brugis obiisset, filius eius Arnoldus, cui patria pertinebat, cum mater uersus Montes et uiciniam matris rediit, circa Casletum et S. Audomarum et illas partes conuersabatur. Nondum enim iuuenis ille arma acceperat, sed militiae uirtutem arripuerat. Audierat namque Robertus comes Holdlandensis, patriam relictam nepotibus suis adhuc paruulis aetate, et matrem puerorum simul se a confinio circa Bruggas iacente subtraxisse, habuit occasionem per hoc, et principium opportunitatemque traditionis. Misit latenter et in dolo ad principes et maiores uiciniae circa mare, scilicet in Isendica, Ostburg, Reddenburg, et Brugis, et ad Flandrenses marinos, et pretio et sponsionibus confoederauit sibi eos, quatenus ipse per illos patriae comitatum obtineret, nepotesque, qui paruuli et inutiles exstitissent, propelleret. Habuit quemdam clericum in familia sua, qui internuntius huius traditionis fidelis fuit. Qui cum toties Brugas ueniret et circa confinia Flandriae, coepit rumor diffamari, quod clericus ille traditionis internuntius esset. Tunc ille subterfugiens alio tempore iterum mandata domini sui deferens principibus, simulauerat se fuisse caecum, et praeeunte duce suo, ipse subsequebatur suspensis manibus, et palpitans baculo, sicque peregit corde et oculis caecus traditionem mortis et caecitatis. Igitur cum omnium principum patriae animos, fidem et securitatem comes Holdlandiae obtinuisset, nauibus insidens, cum armata manu clanculo tantummodo uenit in Flandriam, accitisque omnibus traditoribus clanculo, nocte quadam signum dederunt complicibus suis, ut in loco qui dicitur Clipello, domum incenderent, et illic ad signum flammae conuenirent. Cumque eodem signo omnes conuenissent, fuit eorum turba multiplex et ualida, et abierunt deinceps aperte persequendo puerum Arnoldum, qui eo tempore in Casleto rem ignorans, degebat cum paucis qui etiam conscii traditionis puerum dominum suum exhortabantur, ut cum patruo suo traditore bellum iniret, et quia iuste resisteret ei, uictoriam ei promittebant a Deo concedendam. Igitur puer Arnoldus animatus ad bellum cum militibus admodum paucis occurrit, quem in ipso tumultu belli, ipsi serui sui, qui eum armauerant et armorum caelaturas praenouerant, quasi extranei et alii essent quam serui, deiecerunt puerum dominum suum et gladiis iugulauerunt : traditoque domino suo, uniuersi, qui in parte pueri pugnauerant, in fugam conuersi, alii interfecti, ibidem exspirauerunt; alii lethaliter uulnerati, mortem in paucis uitae flatibus perpessi sunt. Multi quidem mortui, multi uulnerati, multique capti sunt. Securus ab hoste comes Robertus cum exercitum suum pererraret, quidam Vulfridus Rabel, qui fidelis adhuc permanserat cum puero, quem interfectum ignorauerat, in uirtute et cum potentia sua coepit Robertum consulem traditorem illum et coniecit in captiuitatem. Sedato ergo tumultu illius diei, conuenerunt omnes pares patriae, et obsederunt undique castellanum illum Wilfricum in S. Audomaro, et coegerunt illum reddere Robertum comitem: quem cum reddidisset, in consulem patriae restituerunt. Frater igitur Arnoldi traditi pueri, qui superstes remansit, nomine Baldewinus, haeredes post se reliquit, de quorum linea iste puer de Montibus comes et miles strenuus, iure patriam obtenturus Flandriarum, nunc audita traditione consulis Caroli, pro iure hereditario requirit patriam et haereditatem suam Flandriam totam. Facit igitur quod potest, et nouo Comiti nostro suum facere parum est, et notandum id hoc facto antiquae traditionis illud propheticum: « Quoniam Deus iniquitates patrum solet uindictae seueritate corrigere in tertiam et quartam generationem. » 
70. Robertus itaque ille, qui nepotem suum tradidit primus numeretur, filius quoque ipsius, Robertus qui in Atrebato iacet, secundus et successione et comitatu. Post quem filius eius Baldewinus comes, qui in S. Audomaro iacet, tertius fuit. Post illum uero comes, optimus omnium consulum consul, terrenae dignitatis sidus et lumen praecipuum, quartus fuit, in cuius traditione et martyrio Deus antiquae traditionis terminauit uindictae correctionem, et pro iustitia patriae occisum transduxit in requiem sanctorum, in eodem loco, in quo olim iuratum est. Utrumque Deus in secunda traditione dispensauit, et antiquae traditionis uindictam exercuit, et pro iustitia morientem statim inter sanctos martyres suscepit. Igitur postquam Robertus comes ille, qui nepotem suum tradiderat, in consulatu sedisset, traditores Flandriae, qui sibi comitatum tradiderant, semper suspectos habuit et ad suum consilium nullo modo accedere permisit. Igitur uidentes se a consule suo contemni et despici, seorsum inierunt consilium, ut dolo interficerent consulem, et fratrem Arnoldi pueri traditi, nomine Baldewinum, in consulem susciperent, sicut iustum erat, quia iustior haeres Flandriarum erat; iterum sicut olim in desertum locum conuenerunt, tractantes mortem inferendam domino suo. Cumque accepta opportunitate tradendi rediissent, unus militum, qui intererat traditioni, ad pedes comitis prouolutus accusauit caeteros nefandae traditionis illius complices, qui mortem comitis iurauerant. Igitur ad bellum accusati, per consulem euocati et conuicti decollati sunt alii, et alii exsilio damnati, plures quippe proscripti. Tandem si dignum esset auditu, quod uere non est, sed admiratione sola scribendum in quarta uel tertia generis linea, Deus uindicauit consequenter in genere traditorum, scilicet antiquam traditionem nouis periculis nouo genere praecipitationis, 
71. Paullo superius igitur principium generis praepositi, et nepotum suorum recognoscere libet. Boldrannus castellanus fuit in Brudgis, cuius uxor erat nomine Dedda uel Duua. Huius Boldranni homo miles fuit Erembaldus de Furnis natus. Imperata fuit quaedam expeditio Flandrensibus, et itum est equis et nauibus pro defensione patriae usque ad locum periculi et insultus terrae. Cum uero nauibus perlaberentur Scaldim fluuium, Boldrannus castellanus et Erembaldus miles suus, cui prae caeteris confidebat, caeterique plures omnes loricas induti et ad pugnam praeparati, uenit nox, et fixerant anchoram in medio amne ut diem exspectarent. At praefatus ille Erembaldus adulterio abutebatur saepe uxore domini sui castellani. Illa quoque adultera, sicut aiunt, promiserat adultero sno uicecomitatum, si forte uir eius cito moreretur. Unde adulter semper domino suo machinabatur mortem. Facto quoque noctis silentio, dum castellanus ad mingendum in ora stetisset nauis, ille Erembaldus retro accurrens, longe a naui proiectum dominum in profundum torrentis aquosi praecipitauit. Hoc uero dormientibus caeteris factum est, et nemo praeter adulterum illum sciebat quo deuenisset castellanus ille, qui absque liberis submersus erat. Reuersus ergo Erembaldus, adulteram suam duxit uxorem, et facultatibus opum domini sui emit uicecomitatum. De qua uxore genuit praepositum Bertulfum, Haket, Wulfricum Cnop, Lambertum Nappin patrem Borsiardi, Robertum quoque castellanum post ipsum secundo loco, post ipsum Robertum filius eius Walterus castellanus tertio uicecomitatns loco haeres successit; post hunc Haket castellanus fuit, sub cuius tempore Carolus comes traditus est. In hoc ergo gradu quarto punita est in successores suos antiqua praecipitatio Boldranni noua ista praecipitatione, quae facta est a propugnaculis camerae comitis in Brudgis, et forsitan dispensante Deo punitum est in eis peccatum parentum, sicut in Exodo legitur, ubi ait Dominus ad Moysen in XXXIII capitulo eiusdem Exodi, ubi leges de uniuersis protulit Deus dicens: « Ego sum Dominus Deus tuus fortis, zelotes, uisitans iniquitatem patrum in filiis, in tertiam et quartam generationem eorum qui oderunt me. » 
72. Reuertamur igitur ad describendum in Oldenarda euentum, quia comes de Montibus cum Burgensibus eiusdem loci et militiae impetu irruit super Gendenses, et conuersos in fugam, alios interemit, alios uulneribus infecit, et multos coepit. Maior quidem fngientium pars submersa est fluctibus ipsis, qui nauibus deuecti ohsidionem praeordinauerant. Praeualuerunt enim comes et sui circa fines illos. Castrum quoque Niniue obtinuerat, et satellites suos in eo posuerat acutiores et fortiores. Eodem die in Brugis armiger unus a turre per funem elapsus est, qui statim captus trahebatur ad carcerem et in eo intrusus diem suae perditionis quamuis nolens, exspectabat.  

[16] CAPUT XVI. Deditio obsessorum in turri. Reconciliatio ecclesiae S. Donatiani, Exsequiae B. Caroli. Ipra intercepta. 
73. Decimo quarto Kalendas Maii, feria secunda, iterum ciues nostri ad genua regis deuoluti deprecabantur pro Roberti liberatione. Indignatus uero rex despexit eos, qui toties ipsum uexarent. Et iratus iussit seruos suos accelerato ire et ferramentis turrim succidere. Statimque ferramentis demoliebantur turrim inferius. Quibus succidentibus obsessos timor mortalis inuasit, ita ut sine modo stupore laborarent, cibus eis et potus fastidiret, omnes seusus hebetarent et languerent. Proinde macerati esurie et siti, cum sufficienter haberent, quo uitam continuarent, euocabant illos quos foras uiderant uagantes in curte castri, qui casum et ruinam turris succisae iam in parte exspectabant, quia uehementi sitis ariditate arescerent, simulque esurie et fame langnerent, et mira Dei dispensatione factum est, ut ipsis traditoribus uinum suum acidum et sine sapore iam haustum et potatum feteret, frumenta et panes putrida saperent, et aqua insipida eis nihil prodesset, ita ut gustu et odore putrido fastiditi, fame et siti pene defecissent. Hac igitur egestate coacti, quaerebant exeundi a turre licentiam, et abeundi in quemcunque alium locum, quo principes decernerent ipsos ituros. Succisores igitur turris iam gradus auulserant, et parumper restabat, quod in breui succisum, casum et ruinam grauissimam faceret. 
74. Decimo tertio Kalendas Maii, feria tertia cum intellexissent turris maiores partes succisas et periculum ruinae imminere. Namque ad singulas malleorum percussiones in summitate turris senserunt repercussiones et nutationes, et turrem iam quasi trepidantem et contrementem, timore infinito timentes inierunt consilium ut ante sese regis potestati redderent, quam oppressi in ruina et casu turris suffocarentur. Euocabat ergo Robertus puer se et complices suos regi reddendos, illa tamen conditione, ut ipse Robertus absque carcere teneretur quanquam et caeteri truderentur in carcerem. Habito ergo principum super hoc consilio, rex secundum expostulationem obsessorum concessit exeundi libertatem, eo quod utillimum erat illos sponte se reddere, et sine periculo mortis obsidentium et turrim succidentium. Exierunt ergo singulus et singulus usque ad XXVII uersus domum praepositi per fenestram in gradibus turris obliquatam. Caeterum qui corpulentiores erant per funes elapsi sunt a maiori fenestra eiusdem turris. Robertus puer commendatus est militibus regis custodiendus in camera comitis superiore; at caeteri omnes in carcerem detrusi sunt. Voluit tandem pro ciuibus nostris rex quasi magnum quiddam facere, et commendauit eis Robertum puerum custodiendum in compede et neruis, ea conditione, ut iudicio principum postmodum tractandum regi et comiti redderent. Ciues uero pro grandi dono sub praedicta conditione susceperunt in custodiam iuuenem adhuc ephebum.  
75. Hic uero notandum, quomodo Deus traditores illos in paucitatem redegerit et genere et loco. Ante hoc facinus quidam fortiores et meliores eiusdem sanguinis praedecessores obierant quos ex nomine retexere longum esset. Ad ultimum isti pessimi relicti sunt, per quos dispensatio Dei consummata est, traditio completa, patria desolata, rapina exercitata, manus omnium contra omnes armata. Cum igitur impune fecisse existimassent omnia, quae traditiose egerant, et nullus hominum auderet uindictam inferre, soli Deo relicta est uindicta; qui statim coarctauit eos, et timore concussit, ut non auderent extra uicum nostri loci prodire, sed magis consiliati sunt uillam et suburbium nostrum sepire et cirnmfodere, sicut supra memorauimus. Statim die octauo post mortem consulis, per obsidionem in castro clausi, deinde cum castrum fuisset inuasum a nostris, in turrim fugati, magis coarctati sunt: deinde in carcerem trusi, in tantum arctati sunt, ut non possent simul omnes sedere, nisi tres quatuor ad minus stetissent. Tenebrae, calor et fetor et sudor inficiebat illos, et desperatae uitae horror et incertae mortis futurae turpitudo. Maximae eis fuisset pietatis quidem donum indultum, si sic mori licuisset, quomodo fures aut latrones suspendio perierunt. Igitur cum in turri sese praepararent exituros, unus iuuenum per fenestram altiorem turris, gladio proiecto, prosilire praesumpserat, et sese raptim in cursu animauerat. Quem quidem reatus conscientiae condemnauerat, fortis animi sui libertatem corpore exsequi paratus erat. In ipso ergo raptu, alii eum retinuerunt, et simul cum ipsis in carcerem ire perpessus est. Multi uero ex nostris ciuibus uiso periculo iuuenis et miseria captiuorum, flebant, quia sine lacrymis dominos suos captiuatos ire in carcerem uidere non poterant. Exierunt tandem pallidi illi miseri, signa traditionis in facie portantes, liuore et inedia deformiter signati. Tunc quippe in exitu ipsorum concurrentium in turrim infinitus erat numerus, et omnia quae ibidem repererant, pro praeda abstulerant. Tumultuantibus uero et discurrentibus nostris in turri, Benkin coterellus fune a turre in terram demisso, elapsus est, et latuit qua potuit donec per noctem transfugisset apud insulam in mari, quae dicitur Wulpen. Quem quidem unanimiter requirentes etiam in cloacariis et in immundis locis latuisse illum crediderant. Spe lucri et obtinendi thesaurum comitis fere omnes, qui in obsidione tunc aderant, in turrim conscendere satagebant. Tunc Geruasius castellanus milites suos armatos intus posuit, qui tumultuantes et ascendere uolentes deinceps prohiberent. Et obtinuit uinum traditorum optimum, etiam coctum uinum quod consulis erat, bacones, caseorum pisas uiginti duas, legumina, farinam triticeam, ferramenta etiam optima quibus panes excoquerent, omnemque supellectilem et uasa quibus utebantur, optima. Tamen de thesauro comitis nihil ibidem repertum est.  
76. Duodecimo Kalendas Maii, feria quarta, rex ibat ad Reddenburg, uidere situm loci, et qualiter ille Lambertus se circumuallauerat, qui traditionis nota et crimine culpatus, obsessus erat. Quo die fulgore solis et leuiter aeris Deus mundum circa nos renouauit, quia traditores et templi et ecclesiae coinquinatores expulerat a sacro loco, concludens eos in carcerem. Huius ergo gratiae Dei donis laetificati fratres templi, omnimodis ablutionibus pauimenta et parietes et altaria templi, mundando, nihil reliquere quod non abluerent: gradus qui succisi fuerant reaedificauerunt, et quasi renouato templo, nouis utensilibus et reaedificationibus locum suum exornauerunt.  
Undecimo Kalendas Maii, feria quinta, consutum est corium ceruinum in quo corpus comitis imponeretur, et scrinium quoque fabricatum est, quo imponerent et clauderent. 
77. Decimo Kalendas Maii, feria sexta, praeteritis iam septem hebdomadis primae eius sepulturae, sepulcrum comitis destructum est in solario, et corpus ipsius inde cum thymiamate et thure, et pigmentis uenerabiliter sublatum est. Nam fratres illius ecclesiae crediderant corpus comitis iam fetere et neminem posse perpeti mortalem fetorem, eo quod per septem hebdomades a die sepulturae in solario factae, in feria sexta primo, usque in feriam sextam quae fuit succedenter in X Kalendas Maii, sepulcro commendatum esset. Igitur praeordinauerant ut in sublatione corporis a tumulo, incenso igne, iuxta positionem comitis thymiamata et thus posita in igne concremarent, et ita si quid fetoris a tumulo spiraret, uirtute odoris salutiferi reprimeretur. Cumque sublato lapide nihil fetoris sensissent, corpus in corium ceruinum inuolutum in medio chori feretro imposuerunt. Rex ergo collecta ciuium et uniuersorum multitudine in templo exspectabat, donec episcopus et cum ipso abbates tres ab ecclesia S. Christophori cum omni clero procedendo cum scriniis SS. Donatiani, Basilii, Maximi, obuiam funeri et regi in ponte castri occurrerent, et in eamdem S. Christophori ecclesiam cum lacrymis et suspiriis referrent corpus beatum. Ibique episcopus cum omni sacerdotum choro celebrauit commendationem et missam omnium fidelium defunctorum, pro salute animae boni comitis. Eodem die captus est Benkin coterellus, et in rota malo superinfixa ligatus, disperditionem uitae perpessus, omnium spectaculum fuit. Apud Harenas quidem illo tormento miserabiliter mori promeruerat. 
78. Nono Kalendas Maii, Sabbato, edictum exiit a rege et principibus, ut apud Ipram et Stathan expedirent se ciues et praepararent ad obsidendum. Octauo Kalendas Maii, Dominica, consecrata est ecclesia S. Saluatoris in Brugis. Ignis enim conflagratione exusta erat illa ecclesia, et altaria confracta. Septimo Kalendas Maii, feria secunda, quia ecclesiae B. Donatiani altaria non fuerant confracta, episcopus reconciliationem celebrauit ecclesiae summo mane. Deinde rex et populus, praecedente episcopo et abbatibus et omni clero loci eius, processit ad ecclesiam S. Christophori, et relato corpore beati consulis, domini et patris nostri Caroli ad ecclesiam B. Donatiani, in medio chori celebriter Deo suo commendatum corpus, tumba decenter clauserunt. Exsequiis igitur solemniter completis, rex et episcopus introduxerunt in statum praelationis Rodgerum praepositum in medio fratrum eiusdem ecclesiae. Eodem die rex et castellanus noster Geruasius cum magno exercitu uersus Stathan et Ipram simul cum ciuibus nostris transierunt. Eodem die festum erat Marci Euangelistae. Et notandum quod tria maxima dona contulit Deus ecclesiae S. Donatiani illo die, quoniam reconciliari sibi Deus dignatus est ecclesiam illam: corpus boni consulis in ea custodiri concessit, eidemque ecclesiae in praepositum Rodgerum accommodauit. 
79. Sexto Kalendas Maii, feria tertia, rex et comes cum graui exercitu obsedit Ipram, et facta est tornatio, et militiae utrinque acriter occursus, quando ille adulterinus comes Willelmus cum trecentis militibus ad unam portarum pugnaret contra comitem nouum. Igitur pessimi illi Iprenses, sicut seorsum pepigerant cum rege in alia parte uillae, introduxerunt regem et eius exercitum infinitum. Et introruentes concitauerunt clamores et incendia domorum ex abrupto. Rapinam quoque exercuerunt, quando ille adulterinus comes Willelmus obuiam raptoribus occurreret, ignorans traditum fuisse castrum, simulque seipsum et suos. Quem igitur comprehendit rex et comes, et captiuum apud Insulas traduxerunt custodiendum. Multi quidem post mortem Caroli consulis ascenderant ad illum, sicut capellani et ministri, et solidarii et serui de familia quotidiana comitis, eo quod isdem adulterinus comes Iprensis de linea comitum progenitus fuisset. Furnenses quoque cum ipso militabant, ea de causa, ut si forte perstitisset in consulatu, inimicos suos disperderent eius uiribus et potentia. Sed quia Deus prauorum mentes percutit, in contrarium illis accidit. Nam inimici eorum, audito eo quod Iprensis Willelmus captus fuisset, incursum fecerunt in possessiones et domos et familias hostiles, et igne et ferro demoliti sunt omnem substantiam eorum, quos oderant. Et ita non fuit miseris illis satis, quod capti sunt, quin etiam dispendia rerum suarum domi paterentur. Ergo et militiae et domi persequebatur Deus traditores illos, qui cum suo Iprensi consule in mortem domini et aduocati terrae conspirauerunt. Omnia ergo quae ille Iprensis Willelmus possederat, comes noster obtinuit, milites quoque captiuauit et plures a terra fugauit. Victoriose itaque a nostris eo die actum est, et reuersi sunt cum plausu et rabina maxima. 

[17] CAPUT XVII. Supplicium sumptum de plurimis reis. Vasa B. Caroli restituta. Noua inquisitio in complices. 
80. Kalendas Maii Dominica, relatum est nobis in Insulis Borsiardum captum fuisse, et rotae malo superinfixae alligatum, uixisse diem illum et subsecutam noctem, et tunc turpi mortis suae dispendio periisse. Qui equidem promeruerat infinite mori si toties mori potuisset, cum causa sui sceleris tot post ipsum sunt puniti, proscripti, praecipitati, suspensi et decollati, de cuius interitu omnes fideles gratias Deo obtulerunt, qui tantum homicidam ab ecclesia sua exterminare dignatus est. Et bene dispensatum est in transacta temporum molestia, cum amoenitate Maii mensis gratiam pacis et status terrae nostrae Deus restitueret, suspenso Borsiardo et captiuatis suis complicibus. Igitur diuertens se rex ibat uersus Oldenardam, ubi comes ex Montibus infestauerat terram nostram, ibatque per Gandauum. Sed et comes noster praecesserat regem, et incenderat manu uiolenta suburbium usque ad turrim lapideam. Et plures igitur qui suffugerant in ecclesiam illius loci, simul concremati sunt usque ad trecentos, ut aiunt.  
81. Quarto Nonas Maii, feria quarta, rex absque comite rediit Brudgas. Tertio Nonas Maii, feria quinta, postea circa meridiem comes rediit ad nos, quem Fratres ecclesiae S. Donatiani cum processione susceperunt primitus, ubi oratione et oblatione in altari secundum morem praedecessorum suorum Deo perlata, reuersus in domum comitis Caroli ipse comes potenter ascendit, ibique pransus est. Erat tumultus et turba maxima circa et infra castrum exspectantium quid de Roberto et captiuis fieret. Igitur rex de hospitio suo egressus peruenit usque ad comitem. Quia uero domus plena fuerat populo et ministris et militibus, descendit comes in plateam et curtem castri. Et consecuti sunt eum uniuersi, qui in aula constiterant. Cumque uidissent domum uacuam, sicut praeordinauerat, fecit fores obserari domus suae, et assumptis sibi principibus solis reascendit. Tunc disposuerunt quidem a qua parte traditores illi a turre camerae deiicerentur. Quo praeordinato, misit rex et comes spiculatores ad carcerem, qui callide euocarent primum Wlfricum Cnop, fratrem praepositi Bertulphi, et sub dissimulatione, qui missi fuerant mentiebantur carceratis, quod rex misericorditer acturus foret cum ipsis. Sub illa ergo misericordiae spe, sine dilatione, e carcere egressi sunt. At non simul egredi captiuos permiserant. Nam primo illum Wlfricum eduxerant, et per intrinsecas domus usque ad propugnacula turris suprema traductum, ligatis manibus retro dorsum, et sic mortis suae principium deorsum prospicientem, spiculatores deiecerunt. At ille miser nihil indutus praeter solam camisiam, et solas braccas, decidit in terram toto corpore fractus et destructus, parum uitae reseruans, qui statim lethaliter exspirauit: spectaculum quidem factus et opprobrium sempiternum sui generis, imo totius terrae Flandrensis, a nemine defletus periit. Secundo loco eduxerunt Walterum militem, filium Lamberti ex Reddenburg usque ad praecipitium, et ligatis manibus illius ante et non retro, ipso momento uoluerunt eum praecipitare. At ille rogabat milites regis qui iuxta stabant causa Dei, ut spatium sibi Deum orandi praeberent: et miserati illum, dimiserunt eum orare. Cumque perorasset, proiectus est iuuenis elegantioris formae, et in terram decidens suae mortis periculum insumpsit, et statim exspirauit. Subductus est quoque miles nomine Eric, et similiter praecipitatus decidit super ascensorium ligneum, et auulsit gradum ascensorii, qui quinque clauis fixus erat. Et mirabile erat quod de tam alto praecipitatus adhuc sedens in terra, signo sanctae Crucis se signauit. Quem cum mulieres uellent palpare, unus militum a domo comitis proiecit inter illas lapidem grandem, et sic prohibuit accessus earum. Non utique totus intrinsecus poterat longius uiuere, cui hoc ipsum quod uixerat post casum, non uita, sed miseria moriendi fuit. Ut igitur enumerandi omiserim ordinem, similiter omnes reliqui praecipitati sunt simul uiginti et octo. Quorum quidam sperabant euadere, quia immunes traditionis exstiterant. Sed quia fata eos trahebant, imo diuina ultio coegit, cum illis, qui traditionis rei fuerant, praecipitati sunt. 
82. Pridie Nonas Maii, feria sexta, in festo S. Ioannis, quando in dolium missus est, rex repatriare incipiens, a Brudgis discessit, duxitque secum Robertum puerum captiuum. In exitu ergo iuuenis illius, Burgenses nostri prosequebantur illum oculorum lacrymis et planctu graui, quia multum dilexerant illum. Non enim propter infamiam uiri nostri loci ausi sunt ipsum sequi. Qui respiciens fletum et miserationem ciuium, ait: « En amici mei, quia uitae meae subuenire non poteritis, tandem rogate Deum, ut animae meae dignetur misereri. » Haud longe abierat a castro, quo pedes militis copulari rex iusserat de subtus uentrem equi, in quo ascenderat captiuus. Posquam ducatum comes regi praebuerat, rediit ad nos in castrum. 
83. Nonis Maii, Sabbato. Postea decanus Helias, reddidit nouo comiti cannam argenteam et cuppam auream Caroli consulis cum operculo aureo, quae praepositus Bertulfus, cum in fugam se daret, decano commendauit. Robertus puer comiti insinuauerat thesaurum istum, antequam a Brudgis discessisset, quia, ut aiunt, per flagella rex extorsit ab eo ut insinuaret si quid de thesauro comitis repositum nouisset. Super hoc multi admirati sunt simplicitatem decani Heliae, qui cum cuiusdam quasi sanctitatis rigore hactenus degisset, per susceptionem rapinae huius nimis declinauit (cum ea auctoritate Dei interdictum sit: immundum ne tetigeris...) qua suae sanctitatis ac simplicitatis tenorem simulauerat. Namque thesaurum illum inuitus comiti reddidit, per hoc satis ostendens, quantum rapinam illam amauerat. Dicebat quoque praepositum Bertulfum uasa illa ecclesiae S. Donatiani pro salute animae suae contulisse, per hoc excusare credens innocentiam suam. In hoc quoque omnes aperte cognouimus quod praepositus ille in suum usum uasa consulis in partitione thesauri susceperat, et non ualens secum deferre, cum fugeret, reliquit illam miserrimam rapinam decano suo. 
84. Licebit subsequentur subfugere de poenitentia Borsiardi et eorum, qui cum ipso comitem tradiderant Isaac et aliis. Asserunt quod Borsiardus ille recognosceret peccatum suum, et pro eo doleret et poeniteret, ita ut obsecraret omnes inspectatores patibuli sui, quatenus manus ei truncarent, quibus Dominum suum Carolum occiderat. Et exorauit omnes, ut saltem deprecarentur et expostularent Deum pro salute animae suae, cum nullam in uita ista salutem promeruisset; et Deum omnipotentem, quantum sciuit et potuit, sibi propitium fore interpellauit. Caeterum hi qui praecipitati sunt, cum in propugnaculis proni despicerent, signo sanctae Crucis se signabant, et nomen Christi Iesu inuocando, in ipso adhuc casu ruentes, uociferabantur. Sed quia statim post facinus peractum excommunicati sunt traditores illi, propter rigorem iustitiae non sunt ante perditionem nec post ab episcopo absoluti, et ideo in triuiis et locis campestribus extra coemeterium sepulti iacent.  
Isaac ergo cum inter monachos monachali habitu lateret et praeuidisset irruentem in se turbam, ait abbati: « Domine mi, si animus mihi esset pugnandi, non sine multorum strage capi me permitterem, sed quia me reum fateor traditionis, omnia mala et ipsam mortem temporalem amplector, ut in hoc praesenti in me puniatur, quod in dominum meum grauiter peccaui. » Accessit ergo filius aduocati Teruanniae comprehendens Isaac et in uincula proiecit, donec adulterinus ille Iprensium comes adueniret et de eo iudicaret. Isaac quoque exspectabat eumdem Willelmum, credens per illum euadere se posse, eo quod traditionis conscius fuisset. At postquam uenerat comes ille, dissimulans conscientiam suam ream fuisse, praecepit Isaac suspendi, quia Carolum comitem tradiderat. Isaac uero in uia qua apud Ariam castrum trahebatur ad suspendium, profitebatur aperte quia tradiderat dominum suum. Et rogabat tumultum populi ut obruerent ipsum luto et lapidibus et fustibus, nihil satis poenae credens sibi potuisse inferri in hac uita, qui tantum facinus perpetrasset. Venerabatur ergo iacturas, ictus, lapides, et omnes punitores suos, et eis gratias egit, quia dignabantur tam grauem peccatorem disperdere. Tandem cum peruenisset ad locum suspendii, salutabat stipitem arboris, et laqueos simulque arborem osculabatur, et ipse suo innexuit collo, dicens: « In nomine Domini meae mortis supplicium amplector et precor uos omnes, ut mecum exoretis Deum, quatenus ista mortis acerbitate punitum fiat in me quidquid miser ego in dominum meum deliqui; » sicque laqueo subductus, mori turpiter promeruit. 
Bertulfus praepositus a Deo multa acceperat suae mortis signa. Nam cum Brugis custos ecclesiae in camera langueret, introiuit praepositus ut uisitaret illum, statimque confractae sunt trabes, quae tectum subrexerant super caput ipsius, ita ut uix euadere a camera se credidisset. Alio quoque tempore trabs magna domus suae in Brugis decidit, nec ab homine aut uento impulsa, recte super cathedram et sedilia iuxta posita, ubi praepositus potenter et imperiose sedere consueuerat. Ipse uero eodem tempore Furnis erat, et funditus confracta sunt omnia quaecunque in ipsa ruina comprehensa fuerant. Alio quoque tempore, cum praepositus transiret per Ipram iuxta patibulum in foro positum, in quo postmodum suspensus est, ait militibus suis: « Deus omnipotens, quid est quod hac nocte somniauerim. Vidi ego per somnium quod in hoc eodem patibulo fixus starem: » derisitque huiusmodi uisionem, et pro nihilo eam reputauit. De ipsius uero poena et non de poenitentia quidquam audiuimus. Robertus puer usque in Casletum ductus, iussu regis decollatus est; sed confessus peccata sua, percussori suo condonauit, quod eum morti daturus erat. 

[18] CAPUT XVIII. Inquisitio in complices et adiutores traditorum et raptores pecuniae B. Caroli. Varii conscii traditionis mortui. 
85. Duodecimo Kalendas Iunii, Sabbato in uigilia Pentecostes, Eustachius nouiter in Furnis a nouo consule Flandriae castellanus constitutus, Oldgerum olim camerarium Bertulphi praepositi secum captiuum Brugas in praesentia omnium de Curia comitis adduxit, ut ille captiuus insinuaret comiti, qui de canonicis uel laicis obtinuissent a praeposito Bertulpho thesaurum et praedam Caroli consulis, siue a nepotibus eiusdem praepositi. Inculpauit ergo decanum Heliam pro trecentis marcis, Litteram canonicum pro ducentis marcis, Robertum custodem ecclesiae pro culcitris et palliis et argento, Radulphum magistrum pro sex scyphis argenteis, Robertum filium Lidgardis, pro centum marcis argenti. Huiusmodi mendacia confinxerat sibi ille Oldgerus, ut sic gratiam mereretur euasionis suae obtinere. Simile ueri tamen uidebatur multis (eo quod ille decanus Helias iam antea per accusationem Roberti pueri reddidisset cannam argenteam pensae uiginti unius marcae et cupam auream cum aureo eius operculo pensae auri septem marcarum ipsi comiti) multum argenti adhuc retinere tam decanum illum quam quosdam eius canonicos, sicut postmodum patuit. Nam custos ecclesiae Robertus introiens et libere exiens ad traditores illos in omni tempore obsidionis, accepit ab ipsis maximam pecuniam ea conditione ut si traditores illi euasissent, ille presbyter et custos eis redderet quae in custodiam acceperat. Postquam ergo damnati sunt miseri illi, uoluit custos ille astute dissimulare pecuniam. Finxit igitur se Hierosolymam iturum, et onerauit tres palefridos fortes et dimidium et abiit a castro nostro summo mane, et sic asportauit praedam Caroli comitis offerendam Christo in Hierusalem. Pro huius ergo facto, omnium suspicio retorsa est in canonicos illos. Eodem die reddidit Littera tres marcas argenti ipsi comiti, quas detinuerat ex argento praepositi.  
Undecimo Kalendas Iunii, Dominica sancta Pentecostes, comes et castellanus Geruasius et Walterus ex Frorerdesflo et milites Flandriae qui aderant, iurauerunt pacem sese pro posse suo conseruaturos per totam terram Flandriarum. 
86. Post festum S. Mariae in Natiuitate, quod est sexto Idus Septembris, Sabbato scilicet, comes noster fecit secum adduci apud Brugas Willelmum illum Iprensem, quem in inuasione Iprae captiuauerat, et clausit eum in suprema camera castri Brugensis cum fratre suo Thiebaldo Sorel ; qui cum per sex dies commorati sunt concaptiuati, Thiebaldus commendatus est Euerardo militi cuidam ex Gend ad custodiendum. Moxque prohibitum est Willelmo illi Iprensi, ne per fenestras foras prospiceret, sed intra domum tantummodo spatiaretur. Appositi sunt etiam uigiles et custodes cum illo, qui cautissime obseruabant illum. 
87. Decimo sexto Kalendas Octobris, feria sexta, in nocte S. Lamberti, ex unaquaque uicinia circa nos et ex ciuibus Brugensibus meliores et magis fideles, simulque castellanum Geruasium iurare praecepit comes pro honore terrae, ut uera assertione profiterentur, quis Carolum comitem occiderit, uel quis eos interfecerit, qui cum ipso praefato consule occisi sunt: quis rapinam comitis et secum occisorum uel hominum et familiae comitis rapuerit; quis in auxilium eorum traditorum post mortem domini totius patriae se associauerit; uel quis cum impiissimis illis ante obsidionem uel post permanserit; uel quis illos traditores et eorum complices sine licentia principum, qui castrum et ipsos infra obsederant, eduxerit, et ideo ab eis pecuniam et thesaurum comitis Caroli acceperit clanculo; quis illos postea detinuerit et auxilium praestiterit, quos rex et comes communi consilio terrae baronum reos condemnauerant, et proscriptioni decreuerant. Igitur post coniurationem consederunt simul in domo comitis, et accusauerunt apud nos centum uiginti quinque. Et in Reddenburg cum Lamberto, quem traditionis reum notauerant, triginta septem. 
88. Decimo quinto Kalendas Octobris Sabbato, in die S. Lamberti, comes iturus uersus Ipram, requisiuit a Burdgensibus nostris teloneum. At illis ingratus erat comes, ideo quod de redditibus telonei milites sui feodati fuerant a tempore omnium praedecessorum suorum comitum. Vexabant enim consulem milites sui, eo quod Burgensibus condonasset teloneum, quo ipsi hactenus feodi exstiterant. Et illud non posse confirmabant comitem iuste sine suorum militum assensu condonare, nec iuste ipsos ciues, ut eis condonaret, consulem expostulasse. Unde inuidia concitata est inter ciues et inter comitem militesque suos. Secundum legem ergo obsidionis quam principes decreuerant, comes et sui post accusationem agere studuerunt. Namque lex et decretum tale statutum fuit: Quicunque eduxerit contra assensum principum obsidionis quemquam de obsessis, quali poena erat mulctandus eductus, tali tormento damnabitur eductor. Itaque cum multi fuissent de obsessis clanculo et pro pretio educti, iam parentes illorum, qui in obsidendo traditores occisi erant, flectebant se ad genua comitis, obsecrantes ut sibi ad occidendum uel puniendum daret illos qui clanculo et furtim et traditiose obsessos eduxerant, aut illos seductores a terra eiiceret. Sicque constrictus ratione consul, accusatos ante se praecepit stare, uolens ipsos secundum legem obsidionis tractare. At illi responderunt sese non fuisse legitime accusatos, sed causa inuidiae et odii, et non causa ueritatis: summopere tamen rogabant consulem, ut secundum iudicium Scabinorum terrae ipsos tractaret, tam de nota traditionis quam de cuiusque suspicionis respectu. Plures quidem reconciliati sunt comiti de accusatis quos adhuc persequebantur nepotes et filii et cognati eorum qui in obsidione occisi fuerant. uel quia traditores subduxerant, qui dominum terrae Carolum, simulque patrem ipsorum tradiderant: sicut fuerant filii castellani ex Brudburg, qui in praesentia etiam noui comitis appellare festinabant Euerardum ex Gend; qui obsessos scilicet illos eduxerat causa pecuniae, qui patrem et fratres occiderant suos simul cum comite patriae. Audito illo, maior pars accusatorum se subtraxit, quos conscientia mordebat propria. Accepit ergo comes consilium, et conuocatis baronibus suis decreuit, quatenus illos proscriberet accusatos qui hominium Carolo comiti fecerant, et insimul auxilium praebuerant traditoribus obsessi cum ipsis, sed et alios ad satisfactionem susciperet, et alios misericorditer sine iudicio reciperet in gratia sua. 
89. Factum est ergo Dei districto et horribili examine, quod Walterus ex Frorerdeslo, unus parium terrae, in quadam militiae expeditione, ex proprio cursu suo ab equo praecipitatus, totus confractus langueret, et postmodum in paucis diem obierit. Verum quippe fuit illum conscium fuisse traditionis domini sui et patris uniuersae terrae Flandrensis. Qui etiam ut certissima securitate cum traditoribus consisteret, adoptiuum quemdam filium sutoris, quem uxor eius sibi mentita est filium fuisse, copulauit coniugio nepti praepositi Bertulfi. Crediderat enim uerum fuisse sibi filium pater, quem olim fraudulenter mater, quasi uxor Walteri praefati, peperisse dissimulabat. At infans, quem pepererat, statim in ipso partu obierat. Supposuit ergo filium sutoris, qui circa idem tempus genitus fuerat, et emortuum, quem pepererat, clanculo uxori sutoris submisit, dans ei pecuniam ut fateretur se peperisse illum emortuum, et uiro suo, quod factum erat, celaret. Cumque creuisset ille furatus et adoptiuus filius, et omnes crediderant uere filium fuisse illius Walteri, uenit praepositus et dedit neptem suam, filiam fratris sui illi furtiuo filio uxorem, ut firmiter ad omnem fortunam simul per illud coniugium consisterent, audaciores, fortiores ac potentiores forent. Igitur post mortem ipsius Walteri, profitebatur publice uxor eius puerum illum non esse uerum filium suum, sed adoptiuum, quem isdem Walterus apud Brugensem quemdam posuerat in uadimonium pro trecentis libris. Sicque arte Dei delusa est ars praepositi, qui cum uellet superbe et gloriose per illud coniugium cognationem suam extollere; filio sutoris, Dei arte deceptus, eam copulauit. Nemo uero ausus fuit manum mittere contra Walterum, quamuis traditionis conscius fuisset. Erat enim par terrae illius, alter a comite. At Deus, cui uindicta relinquebatur, morte languida a fidelium aspectu exterminauit illum. 
90. Octauo Idus Octobris, Sabbato ante festum S. Richarii, iussu comitis abductus est Willelmus ille Iprensis ad Insulas, et commendatus castellano illius castri. Timuit ciues nostros, et etiam a terra proscriptos, ne aliquo dolo eiicerent in Brugis a captiuitate Willelmum, et ui irruerent in castrum. Notandum quod occiso comite Carolo, Borsiardus et sui sceleris participes, more paganorum et incantatorum, nocte qua primo sepultus erat comes Carolus, acceperuut scyphum plenum cereuisiae et panem, considentes circa sepulcrum, posuerunt potum illum et panem in mensa sepulcri, edentes et bibentes super B. comitis corpus ea fide, ut nullo modo illum quis uindicaret. 
91. Nono Kalendas Nouembris, feria secunda, ante festum S. Amandi, Baldewinus ex Alst obiit, qui unus etiam par parium Flandriae, domini sui Caroli traditionis notatus malo, non longe post hac uita potitus exspirauit. Leuiori occasione mortis, dum scilicet cornu flaret, et iam uento arteria intrinsecus turgente, totius capitis sui uires ad flandum laborarent, ex abrupto medulla cerebri a naturali loco concussa, erupta est per uulnus antiquitus factum in fronte. Quod cum uentorum et proprii spiritus tumor disruperat, ebullierant medullae, quae in cerebro iacuerant, ita ut meatus narium, oculorum et simul gutturis suffocarent, et sic mortuus ense Dei plagas mortales sustinuit. Tandem cum suprema uita spiraret, monachilem habitum accepit, et sic more christiani militis a saeculo migrabat. Igitur isti duo praescripti principes terrae, cum e uicino et interposito interuallo obiissent, omnibus terrae incolis in ore et memoria fuerant, ita ut de subita morte eorum tractarent, quos post mortem domini Caroli, Deus tam ueloci sententia a uita priuauerat, et tam leuis causae moriendi ipsis occasionem ordinemque disposuerat. Contra morem christianum quidem in obsidione egerant cum praeposito et aliis, quos a captiuitate eduxerant. Nam accepta pecunia a praeposito et suis, postquam subductos contra regis et principum decreta per deuia diuerterant, nudos et solos in locis campestribus dimiserunt, quousque ipsi uagantes et peretrantes campos et uillas, capti sunt, et miserrimae mortis exterminio dispersi. 
92. Decimo sexto Kalendas Ianuarii, Sabbato, tertia hebdomada finita Aduentus Domini, eodem anno in Quatuor temporibus Desiderius. frater Isaac illius praedicti traditoris mortuus est; qui traditionis conscius, non promeruit ulterius uitae felicitate perfrui. A tempore ergo obsidionis nusquam ausus est prodire ad Curiam comitis, nisi latenter. Nam plures fuerant in comitatu nostro, qui illum appellassent ad bellum, et reum traditionis conuicissent, si aperte ad curiam exiisset. Insuper interdictum est a comite nouo eidem Desiderio, quanquam forte ad curiam ascenderet, ne sibi propinaret; nam in curia unus ex propinatoribus ipse constiterat. 

[19] CAPUT XIX. Occasio defectionis Flandrorum a Guillelmo Northmanno comite. 
93. Kal. Augusti retro, itaque in festo sancti Petri in Augusto, habitis nundinis in Insulis, cum comes uoluisset quemdam de seruis suis ibidem in foro capere, et iussisset capi, ciues Insulenses ad arma ruebant, comitem et suos extra suburbium fugauerunt, alios de curia uerberantes, et Northmannos in paludes praecipitantes, plures aliis et aliis affecerunt laesionibus. Statimque comes obsedit Insularum omnia loca, et coegit ciues sibi reddere marchas argenti mille et quadrigentas, si saltem illo modo repacificarentur. Unde concitata est inuidia maxima inter ciues illos et comitem, ita ut deinceps sibi suspecti utrinque starent. 
94. Tertio Nonas Februarii feria sexta post festum Purificationis matris Domini, insurrexerunt Burgenses in S. Audomaro contra comitem, eo quod iniuste uolebat comes praeferre illis castellanum loci illius, qui uiolenter res et substantiam ciuium illorum diripuerat, et adhuc rapere satagebat; obsedit quoque S. Audomarum cum graui exercitu. At ciues subintroduxerunt Arnoldum nepotem Caroli consulis et hominia ei fecerant et securitates ut, si forte perduraret comes nouus in iniusta obsidione, ad illum Arnoldum se conuerterent. Eadem tempestate nix et glacies et frigus et orientis uentus simul inhorruerant super faciem terrae, et ideo timebant insultum comitis, reddideruntque pro repacificatione sexcentas marchas argenti. Unde maxima inuidia excitata est inter ciues illos et comitem, et deinceps facti sunt sibi suspecti. 
95. Decimo quarto Kalendas Martii, feria quinta ante Septuagesimam, insurrexerunt Gendenses contra castellanum suum, eo quod iniuriose et peruerse semper egisset contra ipsos: qui transtulit se ad consulem, quem ad repacificandum se et ciues adduxit. Igitur comes uolens opprimere ciues et eisdem uiolenter anteponere castellanum praefatum, ibidem per aliquot dies exspectabat. Tunc ciues, sicut pepigerant cum Daniele principe et Iwanno fratre Baldwini, posuerunt comitem ad rationem; et, conuocatis uniuersis in Gandauo, Iuan prolocutor ciuium statutus est, et sic orsus est: « Domine comes, si ciues nostros et uestros Burgenses, et nos amicos ipsorum iure uolueratis tractasse, non aliquas exactiones prauas et infestationes debueratis nobis intulisse, imo ab hostibus defendisse et honeste tractasse. Nunc ergo contra ius et sacramenta, quae pro uobis iurauimus de condonato teloneo, de confirmanda pace et de caeteris iustitiis, quae homines huius terrae obtinuerant a praedecessoribus bonis terrae consulibus, et maxime tempore domini Caroli, et a uobis, uos in propria persona fregistis et fidem uestram et nostram, qui in idipsum uobiscum coniurauimus, uiolastis. Manifestum est quantam uiolentiam et rapinam in Insulis fecistis et quantum ciues in S. Audomaro persecuti sitis iniuste et peruerse. Nunc quoque in Gandauo ciues, si potueritis, male tractabitis. Sed cum sitis dominus noster et totius terrae Flandriae, decet uos nobiscum rationabiliter agere, non uiolenter, non peruerse. Ponatur curia uestra, si placet, in Ipra, qui locus est in medio terrae uestrae, et conueniant principes utrinque nostrique compares, ac uniuersi sapientiores in clero et populo in pace et sine armis, tranquillo animo et bene considerato, sine dolo et malo ingenio, et diiudicent. Si potueritis comitatum saluo honore terrae deinceps obtinere, uolo ut obtineatis. Sin uero tales estis, scilicet exlex, sine fide, dolosus, periurus, discedite a comitatu, et eum nobis relinquite idoneo et legitimo alicui uiro commendandum. Nos enim mediatores sumus inter regem Franciae et uos, ut sine honore terrae et nostro consilio nihil in comitatu dignum ageretis. Ecce tam nos fideiussores uestros apud praefatum regem, quam Burgenses totius pene Flandriae peruerse tractastis contra fidem et iusiurandum, tam ipsius regis quam nostri, et subsequenter nostrorum omnium principum terrae. » 
Igitur comes prosiliens exfestucasset Iwannum, si ausus esset prae tumultu ciuium illorum, et ait: « Volo ergo reiecto hominio, quod mihi fecisti, parem me tibi facere et sine dilatione bello comprobare in te, quia bene et rationabiliter adhuc per omnia in comitatu egerim. » At Iwan renuit, et determinauit diem, feria quinta in capite ieiuniorum, octauo Idus Martii, quando pacifice in Ipra conuenirent. Igitur comes descendit Brugas, et conuocatis uiciniae illius militibus, praecepit ut ad diem positum secum et ad ipsum armata manu festinarent: conuocatisque ciuibus in Brugis, conquestus est eis quam inhoneste ipsum a terra expelleret Iwan et sui, si possent, exorauitque eos ut secum fideliter starent. At illi annuerunt. Igitur ad diem ascendit comes manu armata et impleuit Ipram militibus et coterellis, praeparatis et ad pugnandum accinctis. Ascendit quoque Iwan et Daniel iuxta Ipram, scilicet in Roslara, et praemisit internuntios ad comitem dicens: « Domine comes, quia dies in sacro ieiuniorum tempore positus est, cum pace et sine dolo et armis, sed rationabiliter uenisse debueratis et non fecistis, imo contra homines nostros pugnaturus praesto estis: mandant uobis Iwan et Daniel et Gendenses, quia dolose ipsos interficere uenistis, hominia, quae inuiolabiliter hactenus uobis seruauerunt, exfestucare per nos non differunt. » Et exfestucauerunt ex parte dominorum suorum internuntii illi, et abierunt 
Ante hoc tempus Iwan et Daniel transmiserant per castra Flandriae mandantes salutem: « Obsides, et fideiussores dabimus ad inuicem, si uos uultis cum honore uiuere in terra, ut si uiolenter uelit comes irruere super uos uel nos, undique ad mutuam nostram defensionem concurramus. » Annueruntque eis id libentissime se facturos, si cum honore terrae et suo, comite isto tam peruerso carere possent qui nulli rei intenderet, nisi quo astu ciues suos persequi potuisset. Et adiunxerunt: « Ecce patet quomodo mercatores et uniuersae terrae Flandriae negotiatores obsessi sunt causa comitis istius, quem uos in comitatum dignissimi patris Caroli subrogastis; et iam per annum istum consumpsimus substantias nostras et insuper quidquid in tempore alio sumus lucrati, aut iste comes abstulit aut nos infra terram istam clausi et obsessi ab inimicis eius consumpsimus. Videte ergo qua ratione isto careamus raptore et persecutore nostro, saluo tamen honore terrae et uestro. » Interim comes in Ipra insidiabatur Danieli et Iwanno congregans sibi uniuersos terrae milites.  
96. Quinto Idus Martii, Dominica prima Quadragesimae, fama uera nos percellebat, quod iuuenis Theodoricus, nepos Caroli consulis, ex Elsatan uenisset in Gandauum, ibique exspectaret, donec propulso isto comite cum suis Northmannis, ipse in consulem susciperetur. Et ualde mirandum est, quod Flandria tot dominos susciperet, et eodem tempore puerum de Montibus, et Arnoldum quem in S. Audomaro subintroduxerant, et istum qui iam exspectat Gandaui, et istum nostrum abusiuum comitem se recepturum parata foret. Nam istum Northmannum consulem nostrum, Theodericus castellanus et ipsius cognati et amici, Arnoldum uero illi in S. Audomaro, comitem de Montibus illi de Atrebato et in confiniis; Theodoricum istum Iwan et Daniel et Gendenses in comitem assumere festinabant.  
97. Decimo septimo Kalendas Aprilis. feria sexta, ciues Burgensium corruerunt in castrum, inquirentes, si Fromoldus iunior domum comitis implesset frumento et uino et caeteris uictualibus ad opus comitis Willelmi obseruandam. Eodem die audito, eo quod comes ueniret in suburbium Brugis, obuiam ei, si forte uenisset, clauserunt portas, nolentes illum deinceps tenere pro comite.  
Sabbato in Quatuor Temporibus, iam transacta plena prima ieiuniorum hebdomada, in XVI Kalendas Aprilis, Gertrudis uirginis, castellanus Geruasius imperauit sese praeparare omnes qui in Vicecomitatum eius habitarent, ut in Toreholt expediti ad bellum conscenderent feria quarta post Sabbatum praescriptum, ibidem exspectantes donec comes noster Willelmus ipsos deduceret contra Danielem et Iwan pugnaturos. 
Duodecimo Kalendas Aprilis, in Benedicti abbatis, castellanus noster Geruasius a Toraholth in Brugas rediit cum suis, retulitque quod Arnoldus, nepos Caroli comitis iam secunda uice subinductus erat in S. Audomarum fraudulenter a quibusdam ciuium. Quo rescito, comes Flandriae Willelmus cum potentia ualida ab Ipra accurrit in S. Audomarum, ac in ecclesiam S. Bertini obsessum fugauit, uolens incendere ecclesiam; coegitque, ut Arnoldus ille abiuraret prorsus Flandriam, simulque illi qui cum ipso obsessi fuerant. 
Et hoc eodem die reuersus est comes in Ipram praeparans se, ut sequente die inuaderet Iwannum et Danielem cum expeditione imperata in Toraholt. Eodem die, scilicet feria quarta, ciues nostri et maritimi Flandrenses nostri coniurauerunt, ut simul deinceps starent pro tuendo honore loci et patriae. 
98. Decimo Kalendas Aprilis feria sexta, transmissis litteris, illi ex Gend simul Iwan et Daniel dicebant nostris Burgensibus, ut usque in diem lunae proximum praeuiderent sibi utrum deliberarent prorsus permanere cum Gendensibus, et prorsus exfestucare comitem; an prorsus persisterent cum consule Willelmo et contradicerent Gendensibus et ipsorum dominis ac amicis. Ultra praescriptum diem igitur nolebant in ambiguo suspendi cum Brugensibus.  
Nono Kalendas Aprilis Sabbato Dixit Rebecca. Audierant Brugenses quod comes ex Alstra satageret descendere Brugas, contradixerunt ei locum et castrum suum. Remandauerunt comiti per castellanum Geruasium, ut alias se diuerteret, donec inimicos suos exstirpasset a Flandria, et tunc primum redderent ei locum et castrum in Brugis. Requirebant quoque ab eodem Geruasio castellano, ut profiteretur ipsis, utrum deliberasset, an prorsus remanere in fide et securitate eadem cum ipsis, an prorsus ab ipsis cum suo consule recedere. Eodem die circa uesperam uiderunt transitum comitis apud nos uersus Maldenghem, statim ad arma prosilientes ciues nostri in exitibus portarum restitissent comiti in faciem, si ad Brugas descendisset, et portas undique clauserunt contra illum. Eodem die Cono frater Walteri mortui ex Frorerdeslo introiuit ad ciues nostros, et in medio fori coram uniuersis iurabat se cum sua potentia deinceps cum ciuibus fideliter persistere. Erantque ciuibus nostris coadiutores milites Walterus ex Liswega et sui, et illi ex Ostkerca Hugo Snaggaerd et fratres sui. 

[20] CAPUT XX. Electio Theodorici Alsatii in comitem Flandriae. Interitus Lamberti Reddenburgii.  
99. Octauo Kalendas Aprilis, in Dominica, in Annuntiationem S. Mariae, Euangelium legebatur: Omne regnum in se diuisum desolabitur: ad Burdgenses nostros, tam ad clerum quam ad populum uiciniae nostrae mandarunt Hollandiae comitissa et frater eius Theodoricus adoptiuus comes, Gendensium et nostrorum ciuium salutem. Quidquid a praedecessoribus nostris consulibus legitime possidetis et per me firmius obtinebitis, si quidem me in comitatum subrogatis. Mercatoribus uestris et totius Flandriae pacem et liberum negotiandi praebebo transitum, simulque soror mea comitissa idem praebebit eatenus tamen, ut obsides demus inuicem recipiendi me a uobis et liberam praestandi uobis negotiationem. Statim castellanus Geruasius transiuit ad comitem in Maldenghem consulens ei ut uersus Ipram ascenderet, quia in Maldenghem quasi obsessus teneretur, si Gendenses in eum excursum forte fecissent. Statimque Brugenses transmiserunt propter Danielem, ut cum sua potentia ad ipsos in Brugas descenderet, Interim cum castellano ex Brudburg Henrico, Arnoldus, quem in S. Audomaro olim susceperant in comitem, satagebat cum auxilio et consilio regis Angliae, ut comitatum Flandriae obtineret. Itaque terra Flandriae diuisa est, ut alii adhuc fidem conseruantes et hominia comiti Willelmo, cum ipso militarent; alii peroptarent Theodoricum, sicut Daniel, et Iwan, et Gendenses, ac Brugenses; alii Arnoldum, sicut illi in S. Audomaro, et uicinia illa; alii comitem ex Montibus praeferendum crederent. Igitur in tanta diuisione desolata est terra. 
100. Septimo Kalendas Aprilis, feria secunda, castellanus Geruasius noluit cum Brugensibus nostris deinceps commanere, eo quod comiti Willelmo contradixissent locum et castrum suum et portas obstruxissent contra eum, et superadoptassent Theodoricum sibi in consulem. Igitur extra castrum Brugarum Geruasius mandauit pro melioribus ciuium, et habuit cum eis huiusmodi orationem: « Quia fidem unico domino meo, comiti Willelmo, adhuc seruo, a quo separari secundum legem saeculi non potero, saluo honore meo, non potero uobiscum commanendi licentiam habere, qui tantum feceritis comiti contemptum. Sed quia uos amo, ibo ad comitem, perorabo pro uobis, quatenus usque in Dominicam proximam induciet de uobis, ne aliquam inferat molestiam uobis, ita ut si uos comiti potuero componore, faciam; sin uero, cautos uos faciam de omni molestia, quam comes inferet uobis, si eam praescire potero. Uxorem meam, filios et filias et res meas adhuc infra castrum habitantes, precor honeste conseruetis usque in determinatum diem. » Et concesserunt ei omnes ciues nostri fideliter sese obseruaturos. Eodem die Steuen ex Boulara introiuit ad nos cum circa quadraginta militibus. Excursum fecerunt milites nostri ante domum Thancmari. Eodem die Iwan et Daniel Brugas induxerunt Theodoricum ex Elsatan, ut in comitem assumeretur. Occurrerant ei ciues nostri applaudentes ei.  
101. Sexto Kalendas Aprilis, feria tertia, in mane Thancmarus et nepotes ipsius domum et mansiones proprias in Straten combusserunt, quia si hoc non fecissent, Daniel et Iwan cum suo Theodorico combussissent. Didicimus reuera quod Iwan et Daniel illi Theodorico hominium et securitatem non fecerant adhuc, sed ducendo eum per castra Flandriae populum et milites commouerent ad eligendum illum in consulem. Nam sine licentia et assensu ducis Louaniae electionem facere Iwan et Daniel non poterant. Sic enim fidem duci utrique dederant, ne Theodoricum illum in consulem eligerent sine consensu ducis. Eodem die audiuimus, quod Willelmus Iprensis a captiuatione productus, Cortracum uenisset, ut consilio et uiribus suis et suorum forte iuuaret consulem Willelmum, a Brugis et a Gandauo propulsum. Quia ergo Iwan et Daniel duo ex paribus et principibus Flandriae a rege Angliae donaria plurima susceperant et plura erant pro expulsione nepotis sui, scilicet nostri consulis Willelmi, accepturi, nihil absque consilio regis facere deliberarant, seu absque consilio ducis Louaniae, cuius filiam rex Angliae et idem dux daturus erat Arnoldo nepoti consulis piissimi Caroli, quem eodem tempore Furnenses et castellanus ex Brodburg in comitem susceperant; et hoc consilio et auxilio regis Angliae. Interrogabant tandem ciues nostri ipsos Iwanum et Danielem: « Cur ergo istum Theodoricum ad nos usque perduxistis, si fidem, securitatem et hominia ei uos priores, et nos secundo loco non fuerimus facturi? » Responderunt: « Quia cum apud Brugas ueniret, nobiscum uenit, et nos cum ipso, ut uideret situm loci, et tentaret quo animo eum susciperent Brugenses et qui cum ipsis stabant amicitia et securitate coniuncti. » Quarto Kalendas Aprilis, feria quinta, illi milites ex Ostkercka ex nomine inscriptos pergameno, sese et plures alios transmiserunt consuli Willelmo in Ipra, et exfestucauerunt fidem et hominia, quae olim fecerant ipsi eidem consuli. 
102. Tertio Kalendas Aprilis, feria sexta, exspectabant Brugenses reditum Danielis et Iwani, qui antea exiuerant suburbium clanculo cum militibus suis. Nam determinauerant ciuibus nostris hunc diem, in quo hominia et securitates facerent Theodorico ex Elsatan, simulque Gendenses et Brugenses et qui cum ipsis coniurauerant. Haec ante feriam sextam anno bissextili, in anno praeterito erat feria quarta ante diem Paschae proxima. Eodem die in uespera, reuersi sunt ad nos in Brugis Iwan et Daniel et Hugo Campus auenae. Et relatum est quod Willelmus Iprensis ille captus, libertate donatus fuerit a consule Willelmo Northmannorum. Statim postquam pransi sunt, tam principes quam populus conuenerunt in exitu castri apud Harenas omnes, ibique elegerunt Theodoricum ex Elsatan in consulem totius Flandriae; feceruntque ei hominia Iwan et Daniel in praesentia uniuersorum; lexque data est omnibus qui pro traditione comitis Caroli proscripti habebantur, reuertendi in curiam huius nouelli comitis, et, si auderent, secundum iudicia principum et feodatorum terrae, si miles erat et ad curiam comitis pertinuisset, excusationem facerent; sin uero, secundum iudicia Scabinorum terrae sese quisque notatus purgaret. Superaddita est a consule, principibus suis et populo terrae libertas de statu reipublicae et honore terrae, meliorandi omnia iura et iudicia et mores et consuetudines ipsorum terram inhabitantium. Et notandum quod in anno praeterito ista eadem feria reuersi sunt principes obsidionis ex Atrebato, qui exiuerant a nobis, pro eligendo consule terrae secundum regis Lodewici consilium ac praeceptum, Iwan et frater eius Baldeuinus ex Alst, Walterus ex Frorerdeslo, et caeteri terrae compares, redeuntes ad nos cum alacri animo denuntiauerunt nobis sese cum rege Franciae elegisse Willelmum puerum ex Nortmannia libere et legitime in comitem et dominum uniuersae terrae nostrae. Et quod consule Willelmo cum baronibus suis considente in Ipra in solario quadam, ut consilium acciperet quid facturus foret contra nouiter electum, Theodoricum, consulem Gendensium et Brugensium et complicum eorum solummodo, decidit ipsum solarium in terram, et corruerunt simul confidentes in eo, ita ut unus ipsorum pene casu ipso praefocatus exspirasset.  
103. Pridie Kalendas Aprilis Sabbato. Interim clerus et populus reuersi sunt apud Harenas, et super feretrum S. Donatiani iurauit comes, sicut praediximus et dati sunt inter consulem et clerum et populum obsides, Iwan et Daniel, illa omnia consulem adimplere et scienter non fraudare quae iurauerit. Deinde Gendenses fidelitatem iurabant, et deinde Brugenses consuli et hominia fecerunt. Eodem die Lambertus ex Reddenburg uenit Brugas, ut se a traditione excusaret. Kal. Aprilis, Dominica Laetare Ierusalem, in medio Quadragesimae, Theodoricus susceptus est in consulem, et cum processione in ecclesia S. Donatiani in Brugis, et more praedecessorum suorum comitum ascendit, et pransus est in aula et domo comitum et per totum diem Brugenses nostri elaborabant pro introducendo castellano Geruasio quem fideliter dilexerant. Erant tamen aliqui Brugensium, homines quidem eiusdem Geruasii, qui nequiter agebant contra, seorsum inito consilio cum quodam Waltero genero Haketti castellani, quem superponere Geruasio moliebantur. 
104. Quarto Nonas Aprilis, quae feria in praeterito anno erat Sabbatum sanctum Paschae, modo uero feria secunda, introiuit Geruasius castellanus in castrum Brugarum ad consulem Theodoricum in multitudine militum suorum et Burgensium, qui fideliter ipsum dilexerant, stansque coram uniuersis ait: « Domine comes Theodorice si Deus hanc gratiam contulisset nobis et patriae, ut uos statim post mortem domini nostri et nepotis uestri Caroli praesentem habuissemus, neminem in comitatum praeter uos suscepissemus. Notum ergo facio omnibus, quod a consule Willelmo prorsus discesserim; hominium et fidem et securitatem, quam hactenus sibi seruauerim, reiecerim, eo quod pares terrae et omnis populus illum condemnauerint sine lege, sine fide, sine iustitia Dei et hominum adhuc in terra errantem. Vosque haeredem naturalem et dominum terrae iustum, cum honore et dilectione susceperint. Volo ergo hominium et fidem uobis facere, sicut domino naturali terrae, et de cuius conditione nos sumus, officium et feoda, quae a praedecessoribus uestris hactenus tenui, a uobis recipere uolo. Si quis uero uicecomitatum contra me impetit, ex parte Haketti, qui ante me castellanus proxime fuit, in praesentia uestra et parium terrae satisfacturus praesto ero. » Sicque finita oratione factus est homo Theodorici consulis, deinde per reliquum diem fecerunt hominia consuli, omnes qui feodati fore debuerant in comitatu et per aliquos dies deinceps. Statim pacem ipse consul componere festinabat in omni comitatu suo inter illos qui hactenus in inuicem discordias et lites grauesque pugnas exercuerant 
105. Octauo Idus Aprilis, feria sexta, Lambertus ex Reddenburg ferro ignito purgabat se in praesentia comitis Theodorici a traditione et morte domini Caroli consulis: Daniel et Iwan non interfuerunt. 
Quinto Idus Aprilis, feria secunda, quidam Iprensium uenerant coram consule Theodorico in lobio domus suae in Brugis, denuntiantes quod idem comes in auxilium ueniret ciuibus Iprensibus, ea conditione, ut si ciues consulem Willelmum ab Ipra expellerent, statim die altero comes Theodoricus in auxilium ciuium eorumdem intraret ad ipsos. 
106. Quarto Idus Aprilis, feria tertia, consul Theodoricus cum feodatis suis et Burgensibus Brugensium excursum fecit uersus hostes suos, qui in Oldenburg et Gistella consederant, et quia undique praemuniti erant fortiter ad resistendum, comes cum ciuibus in media uia rediit. Eodem die misit rex Franciae litteras huiusmodi ciuibus nostris: « Volo, ut in Dominica Palmarum octo uiros discretos a uobis mihi in Atrebato transmittatis, de singulis quidem castris Flandriae totidem sapientiores euocabo: coram quibus et uniuersis baronibus meis retractare uelim rationabiliter, quid sit quaestionis et pugnae inter uos et comitem uestrum Willelmum, et statim laborabo pro pacis conformatione inter uos et ipsum. Si quis de ciuibus non ausit uenire ad me, conductum secure praebebo ueniendi et redeundi. » Statim ciues super remittendis litteris rationis et consilii studium inierunt, dicentes: Quia rex iurauerat ante susceptionem Willelmi comitis, nullam coemptionem uel pretium se uelle et debere accipere pro electione consulis eiusdem, et postmodum mille marcas pro pretio et coemptione aperte susceperit, periurus est. Item quidquid ciuibus in telonio condonauit et quidquid super hoc simul cum rege iurauit se inuiolabiliter conseruaturum, uiolenter fregit. Et cum obsides dedisset, ipse comes pro confirmatione omnium eorum quae ciuibus condonauerat et dederat, ipsos fefellit obsides. Igitur cum tandem apud Ipram diem nobis determinasset et paribus terrae, ut se componeret nobiscum, sicut omnes sciunt terrae incolae, armata manu praedictum castrum anticipauit, ut uiolenter nobiscum ageret, et ad quidquid uellet nos constringeret. Itaque sine ratione, sine lege Dei et hominum, nos in terra hac clausit, ne negotiari possemus; imo quidquid hactenus possedimus, sine lucro, sine negotiatione. sine acquisitione rerum consumpsimus. Unde iustam habemus rationem expellendi illum a terra. Nunc ergo iustiorem terrae haeredem in consulem nobis elegimus, filium matris consulis Caroli, uirum fidelem et prudentem, secundum morem terrae sublimatum, fide et hominio nostro stabilitum, naturam et mores et facta praedecessorum suorum digne imitantem. Notum igitur facimus uniuersis, tam regi quam ipsius principibus, simulque praesentibus et successoribus nostris, quod nihil pertinet ad regem Franciae de electione uel positione comitis Flandriae.... sine haerede aut cum haerede obiisse, terrae compares et ciues proximum comitatus haeredem eligendi habent potestatem, et in ipso comitatu sublimandi possident libertatem. Pro iure ergo terrarum, quas in feodum tenuerat a rege, cum obierit consul, pro eodem feodo dabit successor comitis armaturam tantummodo regi. Nihil ulterius debet consul terrae Flandriae regi Franciae, neque rex habet rationem aliquam ut potestatiue seu per coemptionem seu per pretium nobis superponat consulem, aut aliquem praeferat. Sed quia rex et comites Flandriae cognationis natura hactenus coniuncti stabant, eo respectu milites et proceres et ciues Flandriae assensum regi praebuerant de eligendo et ponendo illo Willelmo sibi in consulem. Sed aliud est prorsus quod ex cognatione debetur, aliud uero quod antiqua praedecessorum Flandriae consulum traditione ad iustitiae examinatur instituta. 
107. Tertio Idus Aprilis, feria quarta Leonis papae, nepotes Thancmari cucurrerunt super Brugenses apud Harenas, euocantes et allicientes ciues adhuc impransos et comitem Theodoricum et suos milites ad militias faciendas. Igitur campanas custodes templorum, et milites lituos pulsantes, fugabant eos procul a Brugis. Subsequenter uero expeditiores militum nostrorum et ciuium ascenderunt iterum aduersus hostes suos in Gistella, et coegerunt quosdam, ut laeti fuissent, si forte liceret eis hominia facere comiti nostro Theodorico, et super hoc obsides dare, ne unquam fraudem sibi facerent.  
Nono Kalendas Maii, feria secunda, post Dominicam Paschae, comes noster Theodoricus equitabat ad Insulas et uicinias illas obtinuit. Interim Lambertus ex Wingihina cum paucis militibus excursum fecit contra Brugas, et simul cum illo nepotes Thancmari, incenderunt domum Fromoldi iunioris notarii comitis, quae domus defensabiliter steterat in Berenhem. At consul Willelmus ad regem Franciae ascenderat eadem tempestate apud compendium, qui locus est in Francia, quatenus a rege acciperet consilium et auxilium, quomodo Flandriam obtineret. Episcopo nostro Simoni Nouiomensis sedis libere reddidit duodecim altaria, quae in feodum acceperat, ut aduocatus et defensor staret ecclesiarum Dei, quae in Flandria sunt, eo tenore quatenus episcopus banno et excommunicationis uerbo damnaret omnes, quicunque Flandrensibus terrae ciues suscepissent consulem Theodoricum, et ad potentiam consulatus promouerent, atque comiti Willelmo uiolenter et sine iudicio superposuissent. Hoc ergo pacto episcopus misit litteras in Gandauum, et suspendit inibi ecclesias a diuino officio. 
108. Pridie Kalendas Maii, feria secunda, Lambertus ex Reddenburg, qui sub nota traditionis fuerat, usque dum satisfecisset comiti Theodorico per igniti ferri examen, in Ostburg obsederat inimicos suos in ualidissima manu. Etenim asciuerat sibi ex insulis maris circumquaque homines et amicos cognatosque suos fere tria millia. At contra illum illi ex Reddenburg collegerant et peditum et equitum manum ualidam. Cum igitur utrinque accessissent illi ad obsidendum et isti ad liberandum obsessos, interuenit nuntius comitis Theodorici scilicet castellanus Geruasius, uolens differre bellum, quousque comitis in praesentia pacificarentur. Sed quia pertinaces fuerant Lambertus et sui ad occidendos obsessos; noluerunt aliquo modo differre, quin obsessos percuterent. Igitur dum insultum tot millia facerent, et obsessi egregie sese defensarent, ex improuiso illi milites ex Reddenburg, qui in auxilium obsessorum in alia domo euentum belli exspectauerant, armati equis et pedibus alii et alii, tamen respectu obsidentium pauci, prosiliebant. Statimque strepitum et clamores infinitos in aera mouentes illi qui prosilierant, perterritos et prorsus attonitos reddiderunt obsidionem facientes, in tantum ut fugam inirent, et clypeis et armis abiectis, ad cursitandum in fuga sese succingerent. Tunc illi prius obsessi in armorum uirtute egressi, simulque et illi ex Reddenburg a tergo persequentes eos, qui sese fugae dederant, omnium inimicorum illorum capitales et duces truncabant. Caeterum de peditibus quos uoluerunt, enecabant. Sed et uulneratorum infinitus erat numerus et occisorum liberorum uirorum numerus erat 
In hac ergo pugna notandum, quia Lambertus ille, qui nuper excusauerat se ferro ignito, non tradidisse Carolum consulem, modo occisus est. Nam quandiu erga Deum humiliter egit, Deus illi, quod in Domini sui morte egerat, indulsit. Igitur post liberationem igniti examinis, cum isdem Lambertus et sui sine aliquo respectu misericordiae superbe cum tribus millibus paucos obsedisset, et eis obstinatus quantum in se erat non parceret, nec propter Deum nec propter sacramentum iurandi, quod comiti Theodorico fecerat ut nullam in propria uel suorum persona seditionem moueret, uoluisset pugnam et stragem obsessorum differre; merebatur ipse occidi, oblitus misericordiae Dei et dispensationis, qua eum reseruauerat uitae, cum omnibus occidendus uideretur, si tamen dignos poenitentiae fructus, sicut promiserat Deo et Ecclesiae institisset. Cum enim seruus humiliter agit cum Domino pro suo reatu, Dominus indulget seruo secundum legem poenitentiae agenti. Cum uero homo iuste agens, in alium hominem peruerse egerit, et Deus iudex inter utrosque asciscitur, fidem iuste agentis Deus iuuat, iniustum hominem a causa prosternens, et in obstinatione sua confundens. Unde fit ut in bello alter iniquus prosternatur; in iudicio aquae uel ferri iniquus poenitens tamen non cadat. Notandum uero quod isti occisi in Ostburg, primitus consilio et dolis suis Theodoricum comitem in Gandauo et Brugis praestituerunt et Willelmo comiti supposuerunt. Et quamuis Theodoricus haeres sit naturalis Flandriae et iustus comes et pius, Willelmus uero comes Flandriae sit inhonestus et ciuium terrae persecutor, tamen non iuste consuluerunt ii qui nunc miserabiliter iacent occisi, nec a traditione domini sui poterunt dici innocentes, quorum consilio et uiolentia doli adhuc comes Willelmus erat in terra sua Flandrensi. 

[21] CAPUT XXI. Pugnae et irruptiones bellicae inter Guillielmum Northmannum et Theodoricum Alsatium. 
109. Sexto Nonas Maii, in nocte feriae quartae, illi, qui in Gandavo in domo comitis a civibus illis adhuc obsessi tenebantur, eo quod in parte Willelmi consulis persisterent, exierunt, et platearum domos plurimas incenderunt. Cumque cives pro ignis destructione laborarent, securibus exciderunt jactatoria ingenia, scilicet mangunellas, quibus lapideam domum et turrim, in qua degebant obsessi, prosternerent. Eodem die, scilicet quarta feria Gervasius castellanus Brugensis cum militibus obsidere voluit in Wingchina in parte comitis Willelmi agentes. At illi strenui milites occurrerunt Gervasio, et ipsum illum vulneraverunt, et de armigeris duos coeperunt, equos et palefridos lucrati sunt.  
110. Tertio igitur in Nonis Maii, Sabbato revoluto anno, instabat dies anniversarius omnium illorum qui de turri praecipitati erant pro morte Caroli comitis. Et notandum quod in hac eadem septimana occisi sunt in Ostburch Lambertus filius Ledewif et cum ipso plures, quorum consilio et traditione Theodoricus Flandriae superpositus violenter est Willelmo Northmannensi. In hac eadem hebdomade satagebat rex Franciae in pridie Nonas Maii, Dominica Misericordia Domini, convocare archiepiscopos, episcopos et omnes synodales personas in clero et abbates et discretissimos, tam in clero quam in populo, comites et barones caeterosque principes, ut ad se in Atrebatum convenirent, habiturus consilium de istis duobus consulibus, quem eorum cum regia potentia expelleret, aut quem stabiliret. Quo tempore Theodoricus in Insulis et Willelmus errabat in Ipra. Tota vero terra in periculis agitabatur, in rapinis, incendiis, traditionibus, dolis, ita ut nemo discretus viveret securus. Igitur utrobique exspectabant, quod consilium, aut quae sententia daretur in curia et conventu tot prudentum et discretorum virorum, et quae pericula in futuro timerent, cum omnia pericula sibi superventura timerent. Et notandum quod omnes fere, quibus terra Flandrensis prohibita erat propter traditionem Caroli consulis, et hoc secundum judicia principum et baronum terrae, hoc tempore reversi sunt in terram hac simulatione et dolo, ut si quis esset, qui eos auderet interpellare de traditione, ipsi interpellati responderent secundum vel quod miles erat in curia comitis, vel secundum quod inferioris conditionis coram scabinis et judicibus terrae. Igitur adhuc nullus interpellatus est nec respondit. 
Et memorandum quod cum jam primo comes Theodoricus in Insulas conscendisset, quaedam incantatrix occurrit illi descendens in aquam illam, quam comes transiturus erat per pontem juxta incarminatricem. At illa conspersit consulem aquis. Igitur, ut aiunt, comes Theodoricus languebat in corde et visceribus, ita ut comestionem et potum fastidiret. Cumque milites ejus indoluissent super eo, coeperunt incantatricem, et ligatis manibus et pedibus, stipulis et straminibus succensis impositam combusserunt. Ab illo ergo tempore usque in septimum Idus Maii, Cono ex Frorerdeslo in Winendala, et illi qui in Winchina cum Lamberto arma ferebant contra comitem Theodoricum et suos, non desistebant depraedari villas circa se et rusticos, simulque cum rebus ipsorum violenter auferre. At Brugenses fossatis novis circumdederunt se, vigiliis et insidiis suis et suorum militum sese defensabant. Quo tempestate villa Orscamp depraedata est prorsus a militibus Willelmi consulis.  
111. Pridie Idus Maii, feria secunda, Brugenses impetebant illos in Winchina, et vulnerati sunt utrinque plurimi et mortui quidam. Non tamen oppidum illorum obsessorum destructum est.  
In Idibus Maii, feria tertia, Willelmus comes, collectis militibus suis, invasit praeconem in Orscamp, et fugavit illum in ecclesiam ejusdem ruris, et clausum intus obsedit eum, appositisque ad fores templi ignibus ipsas fores conflagravit. Interim burgenses nostri occurrerunt ei armati in Orscamp, et cum perspexissent et consulem et milites ejus et flammas ignium in templo, perterriti fugerunt et plures capti sunt eodem die. Cum ergo in fugando et in persequendo cives nostros comes excurreret, praeco ex Orscamp cum paucis e templo prosiliebat, et evasit periculum ignis, et captus est unus militum, qui in evasione eadem exiverat a templo; Burgenses vero nostri fugerunt timore et pavore perterriti, simulque quia conscii erant sibi, quod eumdem comitem Willelmum injuste expulerant et tradiderant; et quidam eorum in furnos campestres latuerunt, de quibus exstracti, captivi sunt abducti. 
112. Duodecimo Kalendas Julii, feria secunda, fama retulit ex Lens, regem Franciae fugisse ab Insulis, ubi comitem nostrum Theodoricum obsederat per quator dies. Eadem tempestate Gendenses evisceraverant quamdam incantatricem, et stomachum ejus circumferebant circa villam suam. 
Quarto Kalendas Junii, feria tertia, comes Willelmus, collecta maxima manu militum et peditum, invasit Brugas, et usque in portis et cingulis et infra fossata nostra insultum impetuose et animose inferebat. Utrobique alii interfecti, alii perplures sunt vulnerati. Tandem in vespera reversus est apud Jadbeca. 
Tertio Kalendas Junii, feria quarta, comes Willelmus rapuit iterum apud Orscamp rusticos et milites cum armatis, et violenter abduxit apud Winendala et Oldenburg. 
Pridie Kalendas Junii, in die Ascensionis Domini, ex Oldenburg misit quemdam monachum, nomine Basilium, comes Willelmus praecipiens notario suo Basilio, ut ad se festinaret, eo quod in praesentiam suam berquarii et custodes curtium et reddituum suorum rationem debitorum suorum reddituri venissent. Igitur monachus ille detentus est in Brugis per Iwanum, et Gervasium castellanum et Arnoldum nepotem Caroli consulis, qui priore die a Bruburg venerat Brugas. Eodem tempore comes Willelmus Oldemburg circumsepiri et fossatis firmari praecepit, ubi se et suos recipere ordinaverat. Igitur nemo ruricola circa nos securus erat, sed cum omni supellectile sua, aut ad nemora subterfugerat et latitabat, aut infra Brugas ascendit, vix ibidem vitae suae aut rerum securus. 
113. Quarto Idus Junii, Dominica sancta Pentecostes, comes Theodoricus venit Brugas, conquisitis circumadjacentiis villarum circa Gandavum, et in maximo gaudio susceptus est a nostris.  
Tertio Idus Junii, feria secunda, milites et latrunculi quidam, qui erant in parte Willelmi consulis, ex Jadbeca prodibant, et quasi speciem pacis ferrent, cum milite quodam ex nostra parte manente, sermones et salutationes conferebant. Hujus ergo equitis nostri domus defensabilis et firmissima stabat: in quam omnes circummanentes, et plures ex civibus Brugensibus res suas comportaverant, quas ibidem tutius salvarent. Interceperunt ergo equitem illum in curte sua secure vagantem, et traditum vulneribus interfecerunt, et domum, eodem expulso equite, violenter obtinuerunt. Statim comes Theodoricus laetus cum innumera multitudine advolans obsedit eos, coegitque eos obsessos ut sese redderent. Quos tamen salvis membris abire dimisit, et equitem dominumque illius domus bene in propria domo restituit, feria tertia scilicet, pridie Idus Junii.  
Eodem pridie Idus Junii, audientes milites consulis Willelmi, qui in Oldenburg, et Jadbeca, et Straten jacuerant, ut insidias pararent nostro comiti Theodorico et nostris, quod cum tota potentia sua obsidionem Theodoricus fecisset extra in remotis villis a Brugis, accurrentes circa sexaginta praecursores, incenderunt domum vicinam castro Brugensi, allicere volentes cives nostros, quos fortassis sic caperent. Magis vero ideo nos impetebant, ut Theodoricum consulem per ignis fumum et flammas ab obsidione revocarent. Igitur castellanus Gervasius cum militibus occurrens ad insultum insidiatorum, coepit duos milites strenuos, Walterum nepotem Thancmari, per quem occasio et causa seditionis et pugnae totius originem habuit inter Borsiardum, illum traditorem comitis Caroli, et Thancmarum; coepitque alium cum Waltero militem. Sed isdem Walterus lethaliter vulneratus erat in captione illa. Cives vero Brugenses manus prae gaudio complosas conferebant, animi exhilarationem non satis sibi invicem ostendentes pro tam bono suo successu. Nam tandem post tot mala, post tot praedas et domorum incendia, et post tot homicidia in nostro perpetrata, captus est Walterus ille a nostris, qui caput et principium fuit totius mali terrae nostrae, pro cujus dolis Carolus consul traditus est; non quod ipse tradidisset, sed hostes suos Borsiardum et suos ad tradendum compulisset. Haec quoque dico secundum sensum vulgi et secundum furorem animi illorum, qui modo captivum Walterum praefatum suspenderent aut novo et inaudito mortis fine dissipassent, si comes permisisset. Nam viso igne juxta Brugas, comes Theodoricus jam ab obsidione revertens, cum tota multitudine accurrit, sed ante accursum ipsius capti sunt illi duo et caeteri insidiatores retro fugati 
Eodem die Walterus ex Somerengem et milites et pedites cum eo, qui quidem ex nostra parte militabant, apud Haltras capti sunt. Eodem die Daniel et Iwan apud Ruplemunda super ducem Lovaniae quinquaginta milites ceperunt. Eodem die miserunt Iprenses secreto litteras Brugensibus, quatenus privatim et in tuto loco aliquos sapientiores nostros et suos vellent convenire, et de honore comitatus utiliter agere.  
114. Quarto decimo et decimo tertio Kalendas Julii, comes Theodoricus ascenderat cum comite Frederico in Gandavum, et collegit sibi infinitum exercitum de Axla et Buchold et Was et confiniis illis; adduxit quoque instrumenta jactatoria, quibus dejiceret domos defensales et oppida inimicorum suorum. Applicuitque cum gravi exercitu ad Tiled, et obsedit domum Folket militis. Igitur duodecimo Kalendas Julii, feria quarta, Brugenses occurrerunt comiti cum suo castellano Gervasio et cum infinita Flandrensium multitudine, qui cum ipsis conjuraverant. Consederunt ergo foris nocte sequente circa domum praedictam. Igitur comes Willelmus juxta subsequens exercitum circumspexit, quota foret turba et exercitus qui militem suum obsederant. Nec parum indoluit de injuria illa, et grassanti arrogantia obsidentium. Elegerat namque Willelmus comes prius emori, quam tantum opprobrium sui sustinere. Igitur undecimo Kalendas Julii, feria quinta, et die quarto ante festum S. Joannis Baptistae, circa mane, in Oldenburg ab abbate illius loci, religioso et prudenti viro, poenitentiam suorum peccatorum devotus suscepit, et vovit Deo ut deinceps pauperum foret advocatus et Ecclesiarum Dei. Similiter omnes strenui milites ejus voverunt, circumcisisque crinibus et rejectis vulgaribus indumentis, camisia et lorica, caeteris armis induti sunt, humili voto apud Deum et fortissimo zelo progredientes ad bellum, veneruntque in vertices montis, qui eminebat juxta exercitum Theoderici consulis; ibique praeordinabant sese ad bellum. 
Fecit ergo Willelmus comes tres turmas equitum, et obtinuit primam suorum aciem, cujus ipse dux primum insultum facere se constituit. Ex adverso itaque Theodoricus comes similiter ordinaverat acies suas; in quarum una ipse et Gervasius castellanus capita erant, in altera comes Fredericus; curtatisque hastis utrinque paulatim sese aggressi sunt in virtute hastae et gladii, cecideruntque infiniti. Cominus pugnabant, non aliter quam morti se offerrent, in media arma inimicorum corruebant. Ante quidem sese praejudicaverant mori in bello, quam a comitatu expelli. In agressu enim primo Daniel, qui caput erat militiae Theodorici consulis, volebat se inferre cuneis Willelmi consulis, ibique dejectus est comes Fredericus, et contra illum vinctus Riquartus ex Woldman in priore junctura: plures quippe et infinitae fiebant in invicem juncturae. Tandem gladiis contendebant. 
At pars et cuneus ille, in quo Willelmus comes pugnabat, deficere incipiens, retro in fugam se convertit, quem Daniel persequebatur cum suis. Cumque utrinque laborarent, illi in fugiendo, illi in persequendo, secunda pars cuneorum Willelmi consulis, quae ad insidiandum latebat, prosiluit in adversas facies Danielis et suorum; et, quia recenti virtute et unanimi consensu exhortati fuerant et instructi ad bellum, in nullo haesitantes, hastis et gladiis persecutores illos interruperunt. Tunc comes Willelmus a fuga velociter resiliens, sese cum suis recepit, unoque cursu et animo virili ac robore corporum suorum crudelitati armorum et dispersioni inimicorum insistebat. Igitur universi qui cum consule Theodorico pericula belli sibi imminere praeviderant, in diversa armis disjectis, nudique prorsus fugerunt: adeo ut cum comite suo praeter decem milites nulli commanerent. Willelmus quidem comes et sui loricas projicientes, leviores equis insidentes, tunc tandem victoriae suae fructum consecuti, hostes alios occiderunt, alios ceperunt.  
Circa mediam noctem ad Brugas rediit comes Theodoricus: caeterum quo Willelmus comes redierit, non audivimus. Tunc nostri loci conjuges viros suos, filii patres, servi et ancillae dominos suos perditos deflebant, casum et infortunium belli perquirentes, tota nocte et deinceps fletibus et suspiriis languebant. Summo diliculo igitur cum exirent nostri ad mortuos suos, iterum a militibus Willelmi capti sunt. Tam gravis persecutio et multiplex captivitas nostrorum nunquam audita est contigisse in nostris partibus ante hoc facinus belli. Infinita vero pecunia data est pro captivatis nostris redimendis Willelmo comiti et suis, et sic quodammodo iterum terra nostra depraedata. Tandem audientes nostrates, quod Willelmus comes ante ingressum belli se Deo humiliter subjecisset, poenitentiae remedium insumpsisset, crines et superfluas vestes ipse et omnes sui truncassent post belli infortunia sua, cives nostri simul cum suo consule Theodorico crines et vestes circumciderunt, et ipsi quoque presbyteri nostri ad exemplum inimicorum tandem poenitentiam praedicaverunt, et post tot damna, spolia et captivitates in nostros peractas indixerunt jejunium universale, et ferebant cruces et scrinia sanctorum in ecclesiam B. Mariae in Brugis, ibique excommunicaverunt omnes sacerdotes Brugenses ex nomine Willelmum comitem Northmannum, Thancrannus decanus, Eggardus, Sigebodo, Heribertus, Fromoldus senior, Theodoricus presbyteri, feceruntque vovera consulem Theodoricum coram universis, quod si aliqui ex Iprensibus sese ad ipsum converterent, misericorditer eos susciperet, sive de omni comitatu, quicunque se converterent similiter ad ipsum, non exhaeredaret eos. 
115. Octavo Kalendas Julii, Dominica, in die S. Joannis Baptistae, in ecclesia B. Mariae crucifixus, qui stabat in pavimento ad adorandum fidelibus, per seipsum et Dei virtute a loco in quo firmiter fixus steterat, sursum levatus decidisset in pavimentum, nisi quidam custodum ecclesiae casum manibus praeripuisset. Qui quidem custos iterum solito loco infixit crucifixum illum, et cum abiisset, iterum sicut primitus, ab infixione levatur et ruere coeperat idem crucifixus. Tunc omnes, qui ad adorandum stabant accurrentes, iterum infixerunt, putantes casum illum evenisse ex incuria infigentis. Sed circumquaque conspectantes, incuriam nullam hoc fecisse probaverunt. 
116. Quarto Nonas Julii mensis, feria quarta, in translatione Martini episcopi Turonensis Ecclesiae, obsedit comes Willelmus Northmannensis cum gravi exercitu domum magni praeconis in villa Orscamp, adducens instrumenta jactatoria, magnellam et pyrrira, quibus dejiceret domum praefatam. Sed Theodoricus comes cum civibus Brugensibus et Flandrigenis circa Brugas et infra fossata et sepes ejusdem domus, simulque Arnoldus Wineth, sese opposuerunt, utrumque vero exercitum fluvius diviserat, qui domum illam praedictam orientem versus muniebat. At ox illa parte in qua Willelmus insultum fecit, domus illa sepibus et fossatis firma fuit. Multi igitur in aggressu belli et pugnae in invicem, utrinque mortui seu vulnerati sunt, sed domus et fossata et sepes ejus firmiter perstiterunt. Tandem turrim ex una et turrim ex altera parte oppositam erexerunt, quibus conscensis acriori modo pugnaverunt. Tunc exercitus Willelmi eo quod ventus ex occidente duriter perflaret oppositum sibi hostium cuneum, comportari jussit undecunque fenum, herbam, tecta domorum, fruteta et omnem materiam, quae subministraret impletionem fossatorum, ut sic intrarent ad hostes oppositos. At illi de intus ignem pice et uncto veteri et cera levius ardentem machinae injecerunt, et ita igne consumptum est quidquid conjectum fuit. Ejusdem quidem machinae ardentis fumus ventorum stridore agitatus, in oculos irruit eorum, qui ignem injecerant ab intrinsecus; hastis et telis et sagittis multi occubuerunt infecti. Sedit igitur Willelmus ille sex dies in obsidione illa; in quibus diebus tot militias, tot tornationes exercitabant milites utriusque exercitus. Nam cum fluvius profundus esset inter utrumque hostem, quaerebant omni tempore obsidionis milites Willelmi vada et transitus fluvii, quibus transire non differebant, avidi pugnae et belli, utpote illi, qui fortiores armis et numerosiores erant multitudine. Sexto ergo die, qui erat septimo Idus Julii, feria secunda, circa vesperam, videns Willelmus quod nihil proficeret in obsidione domus illius, transire jussit milites quadringentos per vada fluvii, et combusserunt domum Ansboldi militis et domos fratris et sororum ejus. Tunc exercitus ejus recessit; at nostri fugerunt in Brugas, et vicini, qui circa nos commanebant, cum omni supellectili sua et pecudibus fugientes, intraverunt ad nos in Brugas, tremore et pavore attoniti, noctemque illam insomnem duxerunt. Eadem die monachi S. Trudonis et eorumdem cellula juxta Orscamp sita, prorsus depraedata est, ut nec libri vel calix sacrificii ibidem remaneret.  
Notandum quidem quod nullus sapientum inter nostros Brugenses ausus erat vera profiteri de casu et infortunio et fuga nostra. Quicunque enim aliquid veritatis profitebatur, illum traditorem loci nostri et fautorem Willelmi consulis deturpabant, mortemque subito minati sunt. Nec mirum, quia Deus obstinabat corda eorum, ne omnem veritatem vellent audire. Tamen cruces et processiones per ecclesias a clero delatas subsequentes, magis Deum ad iram, quam ad placationem provocaverunt; quia in obstinatione animi, in malis et in superbia et pugna contra potestatem a Deo ipsis praelatam erexerant. Omni quidem potestati omnis anima debet esse subdita, sicut ait Apostolus (Rom. XIII, 1). Igitur si in loco illo, unde pessimae traditiones emerserant, infortunia contingerent, bella, seditiones, homicidia, opprobria sempiterna totius Flandriae, nonne jure idem locus debetur omnibus malis? Et si Ecclesia fratrum patitur, quae in Brugis est, nonne merito, quia praepositus ejusdem Ecclesiae causam malorum intulit? Et, quamvis nemo auderet annuntiare bannum, et anathema archiepiscopi nostri et episcopi caeterorumque suffraganeorum episcoporum ejus, audivimus et cognovimus quidem vere, et nos fuisse merito in banno positos, et in prohibitione divini officii, eo quod superposueramus comitem comiti, et infinitas mortes per hoc intulimus universis. Presbyteri nostri et clerus nostri loci praeparaverunt sese ad pugnam cum populo et turba, male illius memores quod starent quasi murus pro domo Israel. 
117. Quinto Idus Julii, feria quarta, in translatione Benedicti abbatis, Christianus de Gistela et fratres Walteri Pennati mendacii venerunt Brugas per conductum Danielis. Et posuit Christianus filium suum in obsidem, et fratres praefati duo remansesunt obsides, pro Waltero fratre suo compediti in domo comitis, quae est in Brugis. Ferebant igitur secum Christianus et milites ejus Walterum illum, donec viderent, si aut convaleret aut moreretur, utpote illum qui vulneratus ad mortem languebat. 

[22] CAPUT XXII. Mors Guilielmi Northmanni. Regimen pacificum Theodorici. 
118. Quarto Idus Julii, feria quinta, dux Lovaniae obsedit Alst cum gravi exercitu, et venit sibi in auxilium comes Flandriarum Willelmus cum quadringentis militibus. Interim apud Brugenses multa mendacia volitabant de negotio obsidionis praefatae.
Contigit interim quod in Brugis molendinum aquis immersum undique dilapsumque destrueretur, et aqua, quae ad plagam meridiei munierat castrum et suburbium Brugense, in loco, quo molendinum concluserat aquas, elaberetur fere tota. Inde commoti cives accurrebant, et fimo, lignis, terra aquas effluentes obstruebant. Imputabant igitur suffossionem molendini factam fuisse furtive ab inimicis suis, eo quod ita post defluxum aquarum, castrum et suburbium ipsorum ad ingressum pateret hostibus. Multi aderant divinatores et laici et sacerdotes, qui adulabantur civibus nostris, praedicentes eis, quaecunque sciebant cives voluisse audire. Si quis vero sapiens de negotio obsidionis, aut de loci et civium periculis imminentibus verum profitebatur, vilissima repulsa impetitus ab ipsis obmutuit. Adhuc vero languebant cives nostri in extorquendo pecuniam ab invicem, quam comiti Theodorico transmitterent in expeditionem obsidionis praefatae. Similiter illi ex Gend laborabant. Erantque in Alst obsessi Iwan et Daniel, et comes Theodoricus cum forti milite, satisque in bello probato. 
119. Octavo Kalendas Augusti, feria quarta, in die S. Christophori reductus est Walterus Pennatum mendacium in captivitatem in Brugis; et redditi sunt obsides, qui pro eo dati et usque ad id temporis observati fuerant. 
Sexto Kalendas Augusti, sexta feria, post transfigurationem Domini in monte Thabor, dignabatur dominus suae praevisionis et nostrae simul persecutionis ponere in hac seditione quodammodo finem, quia comes Willelmus Northmannus, dum in assultu praefatae obsidionis se praetulisset hostibus penes castrum Alst, dejectus ab equo, dum sese in pedes recepisset et manum dexteram ad oras armorum deduceret, quidam peditum ab hostibus prosiliens, lancea eamdem dexteram consulis in palma perfigens, medium brachii, quod adjunctum manui cohaeserat, perfodit et lethali vulnere infecit. Quem milites sui collegerunt, utpote dominum suum miserando occasu morientem, ac per totum illum diem mortem celando inimicis, sine planctu et ejulatu, voces et clamores dolorum compresserant tanto acriori mentis angustiati confusione. Dux igitur Lovaniae quaerere satagebat, ut se et suos componeret cum comite nostro Theodorico, et totius discordiae in invicem habitae, causas in judicio Iwan et Danielis et regis Angliae commendavit. Concessione ergo compositionis utrinque laudata, dum rogabat comitem nostrum Theodoricum, ut ducatum praeberet consuli Willelmo revertendi cum suis pacifice ab obsidione; cumque omnem comes Theodoricus duci super hoc assensum praestitisset, ait dux: « Ecce, quem in tantum virtus tua persequitur hostem, Willelmus comes e vulnere lethali exspiravit. » Igitur prosiluit unusquisque utrinque alius ad deflendum tanti et tam praecipui militis occasum, alius ad excitandum hostes in exsultandum, alius ad denuntiandum his qui domi remanserant; ut sibi praecauti rerum suarum non nisi vigilanter et praeconsiderati agerent. Volitabat enim undique rumor et fama mortis principis illius, et qui in fide et securitate ejusdem consulis decertaverant, ad tutiora loca sese conferebant. Tunc cum planctu infinito et clangore excelso corpus militis strenui feretris impositum ad S. Audomarum humandum transtulerunt.  
120. Caeterum Theodoricus comes inimicos suos persequebatur ubique, et conflagratione ignis eos vastavit, captivavit, disperdidit, nisi qui gratiam ejus ante conflagrationem ipsam, aut pecunia, aut aliter conquisierant. Ascendit igitur Theodoricus comes apud Ipram quarto Kalendas Augusti, Dominica, cum infinito militum auxilio et obtinuit Ipram. Cives vero Brugenses et milites et solidarii eorum exierunt, et depraedati sunt villam Ridevorda, et domos combusserunt. Igitur Lambertus ex Ridevorda et Lambertus ex Winchina, aliqui ex Folketh et Tileth, et plures alii de confiniis nostris, qui in auxilio consulis Willelmi certaverant, sese in oppido Winendala receperunt. Illi quoque qui in Ipra cives in parte constiterant Willelmi, cum Isaac apud Formesela sese contra comitem Theodoricum firmaverunt; ubi exercitata est militia maxima. Et notandum quod cum in tantis periculis Brugensium locus fuisset, ut cives nullo consilio sibi posse, nisi a solo Deo, mederi credidissent, et ideo cordis sacrificio Deum placassent, dispensatione solita Deus subvenit ipsis. Nam consulem Willelmum gladio sui judicii enecavit, sed illo quippe modo, ut non in propria sed in alienae pugnae causa, scilicet ducis illius, cujus in auxilio militabat, emoreretur. Proinde nos Brugenses a morte illius innoxii deputabamur; quoniam quidem nemo e nostris ipsi intulerat mortem, imo eodem tempore quo functus est a vita nos timebamus illum procul dubio ad nos obsidendos futurum. Illi etiam ex Ostkercka milites qui de consilio comitis Theodorici et nostro pendebant, eadem die qua obiit consul Willelmus, improperabant nobis, quod traditores fuissemus et recesserunt a nobis. Interea apud Brugas nuntius venit, qui mortem denuntiaret Willelmi consulis. Quo audito cives et omnes nostrates Deo referebant gratias pro tanta liberatione sua et rerum suarum.  
Igitur mirabilis dispensatio Dei, quae hoc modo principem illum mori dispensavit, ut in ducis praefati obsidentis Alst auxilio obiret extra consulatum nostrum. Et quanquam contra nostrum comitem et nostrates in parte pugnaret, non fuit quidem alicujus alterius causa illius pugnae et obsidionis quam ducis. Et licet Willelmus comes libenter quacunque occasione nostrates impugnaret et ideo in auxilium ducis maxime conscendisset, ejus pugna aut ejus mors ibidem a Deo praefixa, non imputabatur nisi duci. Ducis enim miles in hoc fuerat, nec ibidem pro comitatu primo, sed pro salute et honore ducis velut alius quislibet solidarius, mortuus est. Contendunt aliqui quod nostrates, postquam expulerant Willelmum consulem, superopposuerunt ei Theodoricum comitem et eumdem argento et consilio et omni facultate tam consilii quam pecuniae, undique confirmatum in castris et omnibus locis, in quibus praevenire poterant, Willemo illi opposuerunt ad resistendum. Illo enim modo non potuerunt innocentes a morte illius probari. Alii dicunt ducem impetisse Theodoricum quia praesciebat, si ipse Theodoricus forte regnaret et persisteret in consulatu Flandrensi, multa mala posset in posterum inferre sibi et fortassis a ducatu expelleret, aut saltem dotem illam, pro qua comes Theodoricus satagebat ducem coram imperatore appellare, violenter auferret. Comes Willelmus pro consimili causa in praedicta ducis obsidione impugnabat comitem Theodoricum, quia sciebat hunc emolliri, quo astu a consulatu expellere ipsum potuisset; attamen sibi injuste et traditiose sciebat illum Theodoricum sibi superpositum fuisse, et ideo utrique poterant rationabiliter et comes Willelmus pro causa ducis et pro propria injuria ibidem recte occubuisse, et comes Theodoricus pro dote a duce expostulata juste et pro comitatu oblique tradito, ibidem restitisse duci et Willelmo comiti. 
121.  Quaeratur ergo cum per mortem alterius Deus pacem vellet restituere patriae, cur magis dispensavit, ut moreretur Willelmus comes, qui justiorem causam regendi terram obtinuit, et quare non citius mortuus fuit Theodoricus comes, qui injuste superpositus videbatur, aut qua justitia Deus concessit ei consulatum, qui violenter arripuit dignitatem? Si igitur neuter eorum bene suscepit comitatum, jure utrique erat auferendus. Attamen quia jure haereditario Theodorico consuli pertinebat comitatus jure eum possidet. Et si injuste videatur arripuisse, tamen quia olim ante electionem illius Willelmi, qui mortuus est, per litteras directas primatibus Flandriae requisiverat, quod sibi pertinebat: quanquam et tunc non sit exauditus ab illis, non minus debebat petere et conquirere haereditatem suam, quae injuste sibi ablata est, et alii injuste a rege Franciae vendita. Igitur post tot controversias praeponimus justiorem causam Theodorico comiti, qui non injuste dicitur superpositus consuli Willelmo: imo ille comes mortuus ipsi Theodorico injustissime superpositus est, et per coemptionem ex regis potestate, potestative comes effectus. Igitur illum ex antiqua justitia Theodoricum vitae reservavit et suae haereditati restituit, illumque morte a consulatu removit, qui quantumcunque potenter viveret, totam terram vastaret, omnesque terrae incolas ad bellum civile provocaret, legesque Dei et hominum confunderet: quem lege districta Deus, viam universae carnis ingredi non sine malis meritis suis adjudicavit. Nec enim comes Willelmus de omnibus, quae in vita possedit, secum post mortem permanere fatebitur inter umbras, quas ad poenalia loca praemisit, nisi militiae, laudem: bonus enim in militia dicebatur. Igitur tantam injuriam, quia nulla potestas humana corrigere aut potuit aut noluit, secundum lineam districti examinis sui Deus correxit. Ideoque in homines Flandriae iram et flagella indignationis suae intulit, quia omnium erat in arbitrio positum ante deliberare, praevidere, et discutere, et summa diligentia perquirere; Deumque contrito corde et piae mentis sacrificio super hoc placare, quem sibi et patriae Dominum praestituerent, et electum amarent et venerarentur. Quia ergo hoc neglexerunt, eum, quem incaute Dominum susceperunt, tyrannum et vastatorem totiusque mali exactorum perpessi sunt, eumdemque post electionem et susceptionem in consulatu nullam viam vel mores honestos praedecessorum comitum, principes et bajuli aut consiliarii terrae docuerunt; sed ad praedam et argutas fallacesque causas instruxerunt, quibus pecunias infinitas super cives et burgenses terrae conquirerent, et quandoque violenter extorqueren 
122. Igitur Theodoricus Flandriarum marchio ab illo mortis Willelmi tempore regnavit, et peragratis castris, scilicet Atrebato, Tervannia, S. Audomaro, Insulis, Aria, in quibus locis more bonorum praedecessorum suorum venerabiliter susceptus est a clero et populo et fide et hominio confirmatus, tandem ad reges Franciae et Angliae ascendit, suscepturus ab ipsis feoda et donaria regalia. Complacuit ergo sibi utriusque regni scilicet rex Franciae et rex Angliae super comite nostro Theodorico, et investituras feodorum et beneficiorum, quae ab ipsis sanctissimus, et piissimus comes Carolus obtinuerat, gratanter dederunt.