[0] Galbertus Brugensis, DE MULTRO, TRADITIONE ET OCCISIONE 
GLORIOSI CAROLI  COMITIS FLANDRIARUM.
PROLOGUS.
Cum inter regnorum principes quos circa nos cognouimus, summum gloriae ac laudis sibi adscribendi studium per militiae facinora enituisset: et eisdem affectus consimilis ad bene regendum inesset; minoris potentiae et famae principabatur Imperator Romanorum Henricus, qui, cum annos plures sedisset, sine haerede diem obiit. Minoris quoque famae ac uirium rex Anglorum sine liberis degebat in regno, quam comes Carolus Flandriarum marchio (02), naturalis noster dominus et princeps; qui quidem militiae fama, et generis nobilitatus regio sanguine septennis in comitatu pater et aduocatus Ecclesiarum Dei praeerat, erga pauperes largus, inter proceres suos iucundus ac honestus, aduersus hostes crudelis et cautus, qui etiam sine haerede a suis, imo nefandissimis seruis, traditus et occisus pro iustitia occubuit. Tanti quidem principis mortem descripturus, non elaboraui eloquentiae ornatum, seu diuersorum colorum distinguere modos, sed rerum ueritatem solummodo exsequi, et quamquam stilo arido, tamen memoriae fidelium scribendo commendaui peregrinum mortis ipsius euentum. Neque equidem locum et temporis opportunitatem, cum animum in hoc opere intenderem, habebam; quandoquidem noster locus eodem tempore sollicitabatur metu et angustia, adeo ut sine alicuius exceptione tam Clerus quam populus indeficienti periclitaretur occasu et rerum suarum et uitae. Igitur inter tot aduersa et angustissimos locorum fines, coepi mentem fluctuantem, et quasi in Euripo iactatam compescere, et iuxta scribendi modum cohibere. In qua animi mei exactione una charitatis scintillula, suo igne fota et exercitata, omnes uirtutes spirituales cordis funditus igniuit, et subsequenter hominem meum, quem aforis timor possederat, scribendi quadam libertate donauit.  
Super hoc igitur mentis studio, quod in tam arcto positus uestro et omnium fidelium auditui in communi commendaui, si quis quidquam obgarrire et detrahere contendat, non multum curo. Securum enim me facit quod ueritatem omnibus apertam, qui mecum eodem percellebantur periculo, loquor, et eam posteris nostris memorandam commendo. Rogo ergo et moneo, si cui huius stili ariditas, et huius opusculi exiguus manipulus ad manus uenerit, non derideat et contemnat: sed noua admiratione, quae scripta sunt et Dei ordinatione congesta, nostro solummodo tempore admiretur, et discat potestates terrenas non despicere uel morti tradere, quas credendum est Deo ordinante nobis esse praepositas; unde apostolus: « Omnis anima omni potestati subiecta sit, siue regi tanquam praecellenti, siue ducibus tamquam a Deo missis, » tamquam enim non est similatiuum, sed confirmatiuum: tamquam uero dicitur in Scriptura sancta pro eo quod uere est, sicut est ibi tanquam sponsus, hoc est uere sponsus. Non quidem promeruerant homicidae et potatores et scortatores et omnium uitiorum serui nostrae terrae ut praeesset eis bonus princeps, religiosus et petens, catholicus, post Deum pauperum sustentator, Ecclesiarum Dei aduocatus, patriae defensor, et talis in quo terreni imperii reliqua potestas bene regendi formam et Deo seruiendi materiam assumeret. Videns ergo diabolus Ecclesiae et fidei Christianae profectum, sicut subsequenter audituri estis, commouit terrae, hoc est, Ecclesiae Dei stabilitatem, et conturbauit eam dolis, traditionibus et effusione innocentium sanguinis. 

[1] CAPUT PRIMUM. Illustria in comitatu gesta B. Caroli. Imperium Romanum et regnum Hierosolymitanum oblatum. 
1. Carolus itaque filius Cnutionis regis Datiae et matre oriundus quae terrae Flandrensis comitum de sanguine processerat: ea affinitate cognationis a puero in patria nostra altus est usque ad uirile robur corporis et animi. Postquam uero militiae titulis armatus est, egregium facinus in hostes arripuit, famam bonam et gloriam sui nominis pene magnorum potentes obtinuit. Quem quidem per plures annos in principem preoptauerant proceres nostri, si forte sic euenire potuisset. Igitur comes Balduinus adolescens fortissimus moriendo nepoti suo Karolo regnum simul cum principibus contradidit, et sub fidei securitate commendauit. Cepit utique maioris consilii prudentia pius comes de pacis reformatione disponere, leges et iura regni reuocare, ita ut paulatim pacis statu undecumque correcto, in quarto sui comitatus anno, per illum omnia florerent, omnia riderent et omnia iustitiae et pacis securitate et multiplici iucunditate fruerentur. Tandem uidens gratiam pacis omnibus iucundam, indixit per terminos regni, ut sub quiete et securitate absque armorum usu communiter degerent, quicumque aut in foro aut infra castra manerent et conuersarentur: alioquin ipsis plecterentur armis, quae ferrent. Sub hac ergo obseruantia arcus et sagittae et subsequenter omnia arma post posita sunt in forincesis locis, sicut et in pacificis. Qua pacis gratia legibus et iustitiis sese regebant homines, omnia ingeniorum et studiorum argumenta ad placita componentes: ut in uirtute et eloquentia rhetorices unusquisque se defensaret, cum impetitus fuisset: uel cum hostem impeteret qua colorum uarietate oratorie fucatum deciperet. Tunc uero habuit rhetorica sua exercitia et per industriam et per naturam: erant enim multi illitterati, quibus natura ipsa eloquentiae modos et rationabiles praestiterat coniecturandi et argumentandi uias, quibus nullatenus illi, qui disciplinati erant et docti artem rhetoricam, obuiare uel auertere poterant. Sed quia iterum suis fallaciis minus cautis fideles et oues Christi in placitis illi conuenerunt, Deus, qui omnia ab alto speculatur, corripere fallaces suos non despexit; ut quibus eloquentiae bonum praestiterat ad salutem, ipsis per flagella insinuaret, quia eo bono usi sunt ad propriam perditionem.  
2. Immisit ergo Dominus flagella famis, et postmodum mortalitatis, omnibus qui in regno degebant nostro, sed prius terrore signorum reuocare dignabatur ad poenitendum, quos pronos praeuiderat ad malum. Anno ab Incarnatione Domini milleno centeno uicesimo quarto, in Augusto mense uniuersis terrarum inhabitoribus in corpore solari, circa nonam horam diei apparuit eclipsis, et luminis non naturalis defectus, ita ut solis orbis orientalis obfuscatus, paulatim reliquis partibus ingereret nebulas alienas, non simul tamen totum solem obfuscantes, sed in parte: et tamen eadem nebula totum pererrauit solis circulum, pertransiens ab oriente usque ad occidentem tantummodo in circulo solaris essentiae: unde qui statum pacis et placitorum iniurias notabant, futurae famis et mortis periculum minabantur uniuersis. Cumque, neque sic correcti sunt homines, tam Domini quam serui, uenit repentinae famis inedia, et subsequenter mortalitatis irruerunt flagella. Unde in psalmo, « et uocauit famem super terram, et omne firmamentum panis contriuit . » 
Quo tempestate non poterat solito more sese quisque cibo et potu sustentare, sed contra morem tantum panis insumpsit epulator semel in prandio, quantum ante hoc tempus famis in diuersis diebus sumere consueuerat, atque sic per insolentiam est gurgitatus, et omnes naturales receptaculorum meatus distenti nimietate repletionis cibi et potus, natura languebat. Cruditate quoque et indigestione tabescebant homines et adhuc fame laborabant, donec spiritum exhalarent ultimum. Multi quoque inflati sunt, quibus cibus et potus fastidiebat; quibus tamen utique abundabant. Quo tempore famis, in media Quadragesima, etiam homines terrae nostrae, circa Gandauum et Legionem et Scaldum fluuios commorantes, carnes comederunt, eo quod panis eis prorsus defecisset: quidam uero ipso itinere cum transitum facerent ad ciuitates et eastra, in quibus panem sibi compararent, nondum semiperfecto transitu suffocati fame perierunt: circa uillas et curtes diuitum, et castra seu munitiones, pauperes cum ad eleemosynas misero gressu deuoluti uenissent, mendicando mortui sunt. Mirabile dictu! nulli in terra nostra manserat naturalis color, sed talis pallor affinis et proprius mortis inerat uniuersis. Languebant similiter sani et aegri, quia qui sanus erat in compositione corporis, aeger effectus est, uisa miseria morientis. 
3. Neque sic quidem correcti sunt impii, qui eodem tempore, sicut aiunt, in piissimi comitis Caroli mortem conspirauerant. At comes egregius satagebat omnibus modis pauperes sustentare, eleemosynas largiri in castris et in locis suis, et praesens ipse et per ministros suos. Eadem tempestate centum pauperes in Brugis omni die sustentabat, singulis illorum unum panem admodum grandem tribuens, ab ante Quadragesimam praedictam usque in nouas eiusdem anni messes. Similiter in aliis castris suis idem disposuerat. Eodem anno edixerat dominus comes quod, quicunque duas mensuras terrae seminarent tempore sementis alteram mensuram terrae seminarent faba et pisa, eo quod hoc genus leguminis citius et tempestiuius fructum proferret, unde pauperes citius sustentari potuissent, si famis miseria atque inedia anno non cessaret. Similiter per omnem comitatum suum praeceperat, per hoc in futuro consulens pauperibus quantum poterat: illos etiam ex Gandauo turpiter redarguit, qui passi sunt ante ostium domus suae mori pauperes fame, quos pauisse poterant. Ceruisiam quoque interdixit confici, ut eo leuius et melius abundarent pauperes, si a ceruisia conficienda cessarent tempore famis ciues et incolae terrae. Nam ex auena panes fieri iussit, ut saltem in pane et aqua uitam continuarent pauperes. Vini quartam sex pro nummis uendi praecepit, et non carius, ideo ut cessarent negotiatores ab abundantia et emptione uini, et merces suas commutarent pro necessitate famis, pro uictualibus aliis, quibus leuius abundarent et facilius pauperes sustentarent. A propria mensa sibi quidem subtraxit quotidie uictum, unde centum pauperes et tredecim sustentabantur: indumenta insuper noua, scilicet camisiam, tunicam, pelles, cappam, braccas, caligas, subtulares, a principio illius Quadragesimae et deuoti ieiunii sui, in quo statim traditus in Domino obdormiuit, quotidie uni pauperum erogauit usque ad diem quem obiit in Christo atque dispensatione tali et misericordi erogatione in pauperes paracta, sic ibat ad ecclesiam, ubi in oratione decumbens psallebat Deo psalmos, ibique audito ex more sacro denarios pauperibus distribuit sic Domino prostratus. 
4. Cumque in comitatu suo Flandriarum marchio Carolus pacis et gloriae decore degeret, Henricus Imperator Romanus diem obiit, et desolatum est regnum imperii illius et sine haerede exhaeredatum. Igitur sapientiores in clero et populo regni Romanorum et Teutonicorum satagebant omnibus modis, quem sibi ad Imperium regni prouiderent, uirum nobilem tam genere quam moribus. Igitur circumspectis terrarum et regnorum principibus, considerate inierunt consilium, quatenus illi sapientiores et potentiores in regno, legatos idoneos, scilicet cancellarium archiepiscopi Coloniensis ciuitatis, et cum eo comitem Godefridum solemniter transmitterent ad consulem Flandriarum Carolum pium, ex parte totius cleri et ex parte totius populi regni et imperii Teutonicorum expostulantes et obsecrantes potentiam et pietatem ipsius, ut imperii honores et dignitates regias cum suis facultatibus pro sola charitate assumeret. Omnes enim meliores tam in clero quam in populo eligendum sibi eum iustissimo desiderio exspectabant, ut Deo donante ad ipsos dignaretur adscendere, coronatione et Imperii exaltatione unanimiter sublimarent, ac regem illum lege praedecessorum Catholicorum imperatorum constituerent. 
Cumque legationem et expostulationem audisset Carolus comes, consilium cum nobilibus et Paribus suae terrae subiit, quid super hoc ageret. At illi, qui ipsum iusto amore, et dilectionis uirtute dilexerant, et ut patrem uenerabantur, coeperunt dolere, et dicessum eius deflere, et ruinam patriae grauem fore, si forte eam desereret. Tandem illi traditores pessimi, qui uitae ipsius inimicabantur, consuluerunt ei, ut regnum et eius honores praeriperet inter Tcutonicos, persuadentes ei quantae gloriae et quantae famae sibi foret regem Romanorum esse. Laborabant miseri illi, qua astutia, quibus dolis carerent eo, quem postmodum, dum amouere non poterant, uiuentem tradiderunt, pro lege Dei et hominum cum ipsis decertantem. Remansit itaque in comitatu suo Carolus comes pro expostulatione suorum dilectorum, pacem et salutem patriae, quantum in se erat, omnibus demandans et constituens, Catholicus, bonus, religiosus, cultor Dei, hominumque rector prouidus. Qui cum saecularis militiae facinora acturus foret, non habebat hostes circa terram suam, siue in marchiis, siue in confiniis et terminis suis: quia timebant eum, aut pacis et dilectionis foedere coniuncti, potius munera et donaria in inuicem transmiserant, sed certamina militiae saecularis pro honore terrae suae, et pro exercitio militum suorum apud aliquem comitum uel principum Northmanniae uel Franciae, aliquando uero ultra regnum Franciae arripuit, illicque cum ducentis equitibus tornationes exercuit: qua in re famam suam, et comitatus sui potentiam ac gloriam sublimauit. Quidquid ergo leuitatis huius culpa deliquit, eleemosynarum multiplici redemptione apud Deum emendauit.  
5. Huius quoque uitae tempore contigit regem Hierosolymorum in captiuitatem Saracenorum cucurrisse, et desolata sedebat ciuitas Hierusalem absque rege suo: quem sicut didicimus, Christiani nominis milites, qui militiae Christianae ibidem studuerant, odio habebant, eo quod tenax et parcus fuisset rex ille captus, nec bene rexisset populum Dei. Inierunt ergo consilium et communi consensu litteras direxerunt comiti Carolo, ut ascendens Hierosolymam, regnum Iudeae assumeret, et in loco et in sancta ciuitate imperii catholici coronam dignitatemque regiam possideret. Noluit igitur, super hoc accepto fidelium suorum consilio, deserere patriam Flandriarum, quam uita comite bene recturus foret, et satis melius quam adhuc rexisset, nisi traditores illi pessimi pleni daemonio, dominum et patrem plenum spiritu pietatis et consilii et fortitudinis enecassent. Proh dolor! quod tantum uirum ab Ecclesia Dei tollerent, de quo regem Ecclesiae et populus Orientalis imperii et Hierosolymorum ciuitas sancta simul cum populo Christianorum peroptauerat et disposuerat, simul expostulauerat constituere. 

[2] CAPUT II. Odii in S. Carolum concitati occasio. 
6.  Deficiunt quidem mihi uires animae, et eius memoria simulque maior uis in anima, scilicet ratio ad laudandum bonum consulem Carolum: cuius meritis impares omnes estis uos terrarum principes, minus potentes, imperiti, indiscreti, incompositi moribus. Nam talis erat comes Carolus in fine uitae apud religiosos filios Ecclesiae, qualis in meritis suis praecellebat rectores et plures philosophos fidei Christianae: et quamuis olim peccator et criminosus fuerit, in fine uitae bonae ex poenitentiae fructu omnia cooperabantur ei in bonum et salutem animae perpetuam. Unde et ille ait: dicique beatus, "Ante obitum nemo supremaque funera debet". Et apostolus: « Scimus quoniam diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum his qui secundum propositum uocati sunt sancti. » In sacro loco igitur, et in sacris orationibus, et in sacra cordis deuotione, et in sacro Quadragenarii tempore, et in sacra eleemosynarnm largitione, et ante sacrum altare, et inter sacras reliquias S. Donatiani archiepiscopi Remorum et B. Basilii Magni et S. Maximi trium mortuorum suscitatoris, canes immundi, daemonio pleni, serui dominum suum iugulauerunt. Nemo quippe ita est absurdus, ita hebes, ita stolidus, qui non adiudicaret traditores illos poenis infimis et inauditis; qui inaudita traditione dominum suum, ipsi serui, qui obseruasse debuerant, disperdiderunt. Igitur mirandum erat et singulariter memorandum, quod et multos uiderimus imperatores, reges, duces ac consulares uiros, nullum uidimus uel audiuimus adhuc, quem ita deceret fuisse dominum ac patrem, aduocatum Ecclesiarum Dei, sicut ipsum condecuit. Sciebat enim esse dominus, pater, aduocatus, pius, mitis, exorabilis, ad honorem Dei et decorem Ecclesiae idoneus, quod uere satis probabile est, quia post mortem tanti uiri protestati sunt super ipsius meritis omnes, et amici et inimici, extranei et uicini, nobiles et ignobiles, et cuiuscunque terrae habitatores, qui saltem egregiam famam de ipso audierant, quanti meriti foret credendus apud Deum et homines, qui propter iustitiam Dei exsequendam, et propter salutem eorum quos regebat, more Christiani Rectoris occubuit. Quem homines suae pacis super illum magnificantes supplantationes tradiderunt, ut in psalmo, « Etenim homo pacis meae, qui edebat panes meos, magnificauit super me supplantationes. » 
7. Postquam ea igitur clementia Dei flagella subtraxerat, et molestiam temporis prorsus remotam frustrauerat, coepit suae dignationis copiam terris commodare, et iussit uegetabilitate frugum horrea repleri, uino et caeteris uictualiis mundum redundare, et quadam amoenitate temporum, iussu diuino tota terra refloruit. Volens itaque comes pius iterum reuocare honestatem regni, perquisiuit, qui fuissent de pertinentia sua proprii, qui serui, qui liberi in regno. Dum placitorum negotia agebantur, saepe comes praesens aderat, audiens de disceptatione libertatis saecularis et conditione seruorum, scilicet quod in magnis negotiis et generalibus causis liberi responsa non dignabuntur reddere seruis. Quos quidem comes de pertinentia sua perquirere poterat, sibi uindicare laborabat. Unus praepositus Bertulfus Brugensis, et frater eius Castellanus in Brugis, cum nepotibus suis Bordsiardo, Roberto, Alberto, et caeteris de illa cognatione praecipuis, elaborabat omni astutia et ingenio, quomodo a seruitute et pertinentia comitis sese absentaret et subterfugeret: nam et ipsi de comitis pertinentia erant conditione seruili. 
Accepto tandem consilio praepositus ille neptes suas nubiles, quas educauerat in domo sua, militibus liberis in coniugium tradidit; ut quasi occasione illa nubendi ad libertatem saecularem quodammodo accederent ipse et sui. Sed contigit quod miles, qui neptem praepositi duxerat in uxorem, ad singulare bellum alium quemdam in praesentia comitis appellaret militem qui secundum suae cognationis propagationem liber erat: at appellatus indignationis sibi repulsa uiliter respondit: scilicet se non fuisse de seruili conditione, imo liberae dignitatis, secundum lineas sui generis propagatum, et ob hoc ad bellum singulare non se fore parem appellanti congressurum. Quicunque enim secundum ius comitis ancillam liber in uxorem duxisset, postquam annuatim eam obtinuisset, non erat liber: sed eiusdem conditionis erat effectus, cuius et uxor eius. Indoluit ergo miles ille, qui propter uxorem suam libertatem amiserat, per quam liberiorem se fore crediderat, cum eam accepisset. Indoluit ergo praepositus et sui: et ideo enitebantur omnibus modis se subtrahere a seruitute comitis. Igitur cum ueritatis indicio et seniorum regni relatu, comes intellexisset, quod sibi sine cunctatione pertinuissent, conabatur ipsos suae seruituti uindicare: et tamen quia praepositus et cognati eius a comitis praedecessoribus, usque ad hoc tempus de seruili conditione non interpellatus nec pulsatus fuit, quasi sopitum et multis temporibus neglectum foret, omnium obliuioni tradebatur, nisi in praedicta belli appellatione ad recordationis ueritatem reuocatum fuisset. 
8. Caeterum praepositus cum tota nepotum successione post comitem in regno potentior, et fama atque religione gloriosior, se liberum fuisse et cognationis tam antecessores quam successores suos confirmabat, et quadam superstitione et arrogantia sic se contendebat. A comitis igitur mancipatione et pertinentia se et suos subtrahere consilio et potentia laborabat, et ideo saepe improperabat comiti sic: Iste Carolus de Dacia nunquam ad comitatum conscendisset, si ego uoluissem. Nunc ergo, cum per me sit comes effectus, non recordatur quod bene sibi fecerim, imo laborat prorsus me cum toto genere meo retorquere in seruum, perquirens a senioribus utrum simus eius serui: sed quaerat quantum uelit, nos semper erimus et sumus liberi, et non est homo super terram qui possit nos constituere seruos. Frustra tamen iactanter loquebatur: nam consul praecautus detractationem praepositi et suorum intellexerat, et fraudem simul et traditionem audierat. Quandoquidem defensionis suae effectum habere non poterat praepositus et sui, quin libertate sibi usurpata carerent; maluit ipse cum tota nepotum successione perire quam seruitute comitis mancipari. Peruerso tandem et nefandi consilii dolo coeperunt de morte piissimi consulis seorsum tractare, et tandem locum et opportunitatem occidendi illum praetendere. 
9. Laetus ergo praepositus erat, quod lites et seditiones ortas inter nepotes suos et Thancmarum, cuius parti iustae comes fauebat, occasiones haberet tradendi comitem: nam uniuersos milites prouinciae nostrae, tum pretio, tum potentia, tum petitione acciuerat in auxilium nepotum suorum contra Thancmarum. Quem quidem obsedit circumquaque in loco quo se uallauerat, et tandem collecta manu inuasit ualidissime obsessos, et claustra portarum confringens detruncauit pomeria et sepes inimicorum suorum. Absens tamen, et quasi nihil fecisset, consilio et dolo omnia fecit, omnem beneuolentiam a foris praetendebat: et inimicis dicebat, sese dolere quod nepotes sui tot lites, tot homicidia peragerent, quos quidem ad omnia nefaria animauerat. In congressione ergo praedicta utrinque ceciderunt eo die plurimi uulnerati et mortui. Quod cum intellexisset praepositus quod iam congressio fieret, ipsemet descendit ad carpentarios qui in claustro fratrum operabantur, et iussit ferramenta eorum, scilicet secures, illuc deferri, quibus detruncarent turrem et pomeria et domos inimicorum suorum. Misit ergo per singulas domos in suburbio ad colligendas secures, quae illuc citissime delatae sunt. Cumque in nocte rediissent nepotes eius cum quingentis militibus armigeris et peditibus infinitis, induxit eos in claustrum et fratrum refectorium, in quo refecit uniuersos, diuerso ciborum et potuum apparatu, et super hoc laetus et gloriosus erat. Cumque assidue sic affligeret inimicos, et maximam in eis expensam faceret, qui nepotes suos iuuarent; coeperunt primo armigeri, postea milites depraedari rusticos, adeo ut pecudes et armenta uillicorum raperent et deuorarent. Quidquid in suum usum possederant rustici, hoc nepotes praepositi uiolenter rapiebant et suorum sumptui deputabant. Sed a principio regni nullus comitum perpessus est rapinam fieri in regno, eo quod maxima mors et pugna inde contigisset. 
10. Audierunt ergo rustici comitem uenisse apud Ipram, ad quem nocte et clanculo usque ad ducentos transierunt, pedibusque ipsius conuoluti obsecrantes paternum et consuetum ab eo auxilium, ut res ipsorum reddi iuberet, scilicet pecudes et armenta, uestes et argentum, insuper omnem caeteram supellectilem domuum suarum, quae omnia rapuissent nepotes praepositi, et illi qui in expeditionem illius obsidionis cum illis et nocte et die pugnassent. Quas proclamorum conquestiones comes grauiter ferens, conuocauit consiliatores suos et plures etiam, qui de cognatione praepositi fuere, perquirens ab eis qua uindicta et quo rigore iustitiae hoc facinus iustificaret. At illi consilium dederunt ut sine dilatione domum Borsiardi incendio destrueret, eo quod rapinam in rusticos comitis exercuisset: atque ideo maxime consiliati sunt domum praefatam destrui, quae quandiu staret, tandiu lites et rapinas Borsiardus insuper et homicidia perageret, et sic uiciniam illam prorsus uastaret. Descendit ergo super hoc consultus consul, et incendit domum et funditus mansionem eius destruxit. Tunc ille Borsiardus et praepositus et ipsorum complices ultra modum indoluerunt, tum quia comes in hoc facto uidebatur consensum et auxilium praestitisse inimicis eorum; tum quia comes quotidie ipsos de seruili conditione pulsaret, et ad sibi mancipandos omni modo laboraret.  
Sicque domo conflagrata, comes Brugas ascendit. Concessa igitur domo cum consedisset uenerunt ad eum qui familiares erant ei et praecautum reddiderunt dicentes quod nepotes praepositi eum traderent, eo quod iam occasionem aptam praetenderent a conflagratione domus praefatae, quanquam, etsi hoc non fecisset, comes, non minus tamen ab illis traderetur. Postquam uero comes coenauerat, ascenderunt coram eo intercessores ex parte praepositi et nepotem ipsius qui exorarent comitem ut indignationem suam ab eis auerteret, et sub amicitia sua miseratus eos reciperet. At consul omnia iusta secum illis acturum et misericorditer etiam respondit, si lites et rapinas postponere deinceps uoluissent, et meliorem domum insuper restituere Borsiardo se debere promisit. In loco tamen, in quo domus combusta est, iurabat, se comitatum obtinente, amplius Borsiardum nullam possessionem obtenturum, eo quod usque tunc, iuxta Thancmarum manens, nunquam nisi lites et seditiones in hostes et in ciues cum rapina et caede ageret. Qui uero intercessores fuere partim conscii traditionis, non multum super reconciliandis uexabant comitem, et quando propinatum ibant ministri, rogabant comitem ut de uino meliore afferri iuberet. Quod cum ebibissent, sicut potores solent, rogabant semel sibi propinari et abundanter adhuc, ut posteriore licentia et ultima a consule accepta, quasi dormitum abirent: et iussu comitis abundanter propinatum est omnibus illis qui aderant, donec accepta licentia ultima ipsi abiissent. 

[3] CAPUT III. Conspiratio nocturna in caedem S. Caroli. Huius enorme scelus ponderatum. 
11. Igitur Isaac et Borsiardus et Willelmus ex Werui, Ingrannus et eorum complices, accepto assensu a praeposito, quod nec necessitate diuinae ordinationis per liberam uoluntatem quidem facturi erant, accelerabant: nam statim hi, qui mediatores et intercessores erant inter comitem et nepotes praepositi, concessa domo eiusdem praepositi denuntiauerunt responsum comitis; scilicet quod nullam gratiam potuissent acquirere aut nepotibus aut eorum fautoribus praedictis, sed hoc solum cum eis ageret, quod iustitiae districtione censura primatum terrae constituisset. Tunc praepositus et sui nepotes intro cameram abeuntes; accitis quos uoluissent, custodiente ipso praeposito camerae ianuam, dederunt dexteras in inuicem ut traderent consulem, et ad hoc facinus aduocauerunt Robertum puerum, conuenientes illum ut daret dexteram, id idem simul cum ipsis peracturus, quod et ipsi peractum irent, pro quo et dexteras in inuicem contradidissent. At puer nobilis animi uirtute praecautus animaduertebat graue fore, pro quo ipsum urgerent: restitit nolens ignoranter in taxationem illorum subduci, nisi praesciret quid rerum acturos sese confirmassent, et cum adhuc cogerent illum, subtrahens se exire ianuam festinabat. Sed Isaac et Willelmus et caeteri proclamabant praeposito, qui tunc ianitor erat, ne Robertum exire permitteret, donec iussu ipsius coactus, quod ab eo postulassent, perageret. Statim praepositi blanditiis et minis iuuenis circumuentus rediit et dedit sub eorum conditione dexteram, ignarus quidem quid cum illis acturus foret et statim confirmatus cum traditoribus requisiuit quid fecisset. At illi: Comes iste Carolus laborat omnibus modis ad destructionem nostram, et ut in seruos sibi nos uindicet, festinat: cuius traditionem iam coniurauimus: et debes amodo nobiscum eamdem traditionem tam consilio quam opere peragere. 
Igitur territus puer et totus in lacrymas fusus, ait: Absit a nobis ut dominum nostrum tradamus et patriae consulem. Imo reuera, si non desistitis, ego uadam et aperte traditionem uestram comiti et uniuersis eloquar, nec super hoc pacto consilium uel auxilium, uolente Deo, unquam praestabo. At illum fugientem ab eis, uiolenter retinuerunt, dicentes: Audi, amice, quasi serio facturi essemus praefatam traditionem, iam eam intimauimus: ut per hoc probaremus, utrum in aliquo graui facto nobiscum uelis permanere. Est quidem aliud quiddam, quod adhuc tibi celauimus, causa cuius obligatus es nobis fide et taxatione, quod in futuro dicemus: et quasi in risum conuersi, dissimulabant traditionem. Descendit utique in locum suum unusquisque illorum, exeuntes a camera. Isaac cum tandem domum uenisset, quasi dormitum ibat (expectabat enim silentium noctis) et mox conscenso equo rediit in castrum, descendens in hospitium Borsiardi et euocans eum caeterosque quos uoluit, seorsum descenderunt in aliud hospitium, scilicet Walteri militis. Et cum introissent, ignem prorsus qui in domo erat exstinxerunt, ne forte per ignem accensum innotesceret expergefactis in domo, qui essent, et quid negotii contra morem illa noctis tempestate agerent. Securi igitur in tenebris consiliabantur traditionem fieri statim in mane, eligentes de familia Borsiardi animosiores et audaces ad hoc facinus, et spondebant eis diuitias multas. Militibus uero qui interficerent comitem marcas quatuor, et seruientibus qui idem agerent marcas duas obtulerunt, et confirmauerunt sese nequissima rerum taxatione. Reuersus est itaque Isaac in domum suam circa crepusculum diei, postquam suo consilio caeteros animauerat et promptos ordinauerat in tantum scelus. 
12. Igitur cum dies obuenisset obscura ualde et nebulosa, ita ut hastae longitudine nullus a se discernere posset rem aliquam, clanculo seruos aliquot misit Borsiardus in curtem comitis praecauere exitum eius ad ecclesiam. Surrexerat quidem comes multo mane, et distribuerat pauperibus, sicut consueuerat, in propria domo, et sic ad ecclesiam ibat. Sed sicut referebant capellani eius, nocte cum in lectum se composuisset ad dormiendum, quadam uigilantiae sollicitudine laborabat, mente quidem confusa et turbata, ita ut multiplici rerum meditatione pulsatus, modo in altero cubans latere, modo residens in stratu, totus languidus sibi ipsi uideretur. Cumque in itinere uersus ecclesiam B. Donatiani processisset, serui qui eius exitum praecauebant recurrentes, denuntiauerunt traditoribus consulem in solarium ecclesiae conscendisse cum paucis. Tunc ille furibundus Borsiardus et milites et seruientes eius, simul acceptis gladiis nudis sub palliis, persequebantur comitem in in eodem solario: diuidentes se in duas partes, ita ut ex utraque uia solarii nullus eorum aufugeret quos tradere uoluissent: et ecce comitem prostratum suo more iuxta altare in humili scabello uiderunt, ubi Deo psalmos decantabat et orationes deuotus, simul et pauperibus denarios erogabat. 
Et sciendum quam nobilem uirum et egregium consularem tradiderunt serui impiissimi et inhumani. Meliores et potentiores qui a principio sanctae Ecclesiae, siue in Francia, siue in Flandria, siue in Dacia, siue tandem sub Romano imperio floruissent, progenitores eius fuerunt, de quorum traduce comes pius nostro tempore concretus et in uirum perfectum a puero educatus, nunquam paternos et regios excessit nobiles mores et naturales uitae honestates. Cumque ante comitatum multa insignia et egregia fecisset, arripuit sanctae peregrinationis uiam Hierosolymorum, atque maris profunda transnauigando, tandem post multa pericula et uulnera pro amore Christi saepe perpessa, uoto peroptato et laetissimo, in Hierusalem ascendit, ubi etiam contra hostes Christianae fidei strenue dimicauit, et sic, ueneranter adorato Domini sepulchro, repatriauit. In qua peregrinationis necessitate et angustia didicit pius Domini uernaculus, sicut in comitatu sedens saepe retulit, quanta egestate pauperes laborarent, qua superbia diuites extollerentur, et tandem quota totus mundus miseria concutereturg: unde condescendere solebat egentibus, et fortis fieri in aduersis, non eleuari in prosperis, et sicut Psalmista docet: « Honor regentis iudicium diligit ; » iudicio principum et uirorum prudentium comitatum regebat. 
Cumque tam gloriosi principis martyrium uita suscepisset, terrarum uniuersi habitatores infamia traditionis ipsius perculsi, nimis indoluerunt, et mirabile dictu, occiso consule in castro Burgensi in mane unius diei scilicet feriae quartae fama impiae mortis eius in Londonia ciuitate, quae est in Anglia terra, secundo die postea circa primam diei perculit ciues, et circa uesperam eiusdem secundae diei Laudunenses turbauit, qui in Francia a nobis longe remoti sunt. Sicut didicimus per scholares nostros, qui eodem tempore Lauduni studuerunt, sic etiam per negotiatores nostros intelleximus, qui eodem die Londoniae mercaturae intenti fuere. Interualla ergo, uel temporum uel locorum praedictorum nec equo, nec nauigio quisquam transiisse tam uelociter poterat. 
13. Ad hoc quoque traditionis facinus peragendum, dispensatum est a Deo ut audaces et praesumptuosi de sanguine praedecessorum praepositi Bertulfi relinquerentur, caeteris morte praeuentis; qui potentes in patria dum uiuerent, fuerunt personae graues et diuitiis affluebant, sed praedictus praepositus in ciero seueritate grauissima degebat et non modice superbus. Nam sui moris erat cum in praesentiam eius aliquis accessisset, quem optime nouisset, ut superbia animi sui dissimulante, ex indignatione iuxta se sedentes interrogaret, quisnam esset: at tunc primum si placuisset ei, accitum salutaret. Cum uero alicui praebendulam uendidisset canonicam, nulla electione canonica, imo uiolenter iili inuestituram dedit. Non enim aliquis canonicorum suorum audebat uel tacite ipsum redarguere uel aperte. In praedicto fratrum loco ecclesiae B. Donatiani canonici ualde religiosi et perfecte litterati olim, scilicet in principio praepositurae huius arrogantissimi praelati, fuerunt, qui eius superbiam reprimentes, consilio et doctrina catholica constrictum tenebant, ne quid inhonestum in Ecclesia praesumeret. Postquam uero in Domino obdormierunt, relictus sibi ille praepositus, ad quidquid sibi uidebatur et quo eum impetus arrogantiae impulit, ferebatur. Siquidem cum esset caput sui generis, nepotes suos admodum enutritos et tandem militia praecinctos omnibus in patria praeferre studuit, et ut fama eorumdem ubicunque innotesceret, laborauit: unde ad lites et seditiones cognatos suos armauit, hostes eis quos impugnarent opposuit, ut sic fama per uniuersos uolaret, scilicet quantae potentiae ac uirium ipse et nepotes eius fuissent, cui nullus in regno resisteret uel praeualeret. Tandem de seruorum conditione pulsatus in praesentia comitis, et simul a comite ad hoc elaborante, ut probaret eum cum tota successione seruum fuisse, sugillatus, sicut praedictum est; satagebat qua fuga et qua astutia sese seruituti opponeret, et qua uirtute libertatem usurpatam conseruaret. Et cum aliter obstinatus non posset, traditionem, quam diu detractauerat, tam inter suos quam inter regni pares nefando exitu consummauit per se et per suos. 
14. Sed piissimus Deus iterum suos reuocare dignatus est per terrorem signorum: nam circa uiciniam nostram in fossatis aquae cruentae apparuerunt in signum futurae caedis, per quod a suo scelere euocari poterant, si indurato cordis zelo non conspirassent in tradendo comitem. Insuper saepius conferebant, si comitem interficerent, quis eum uindicaret; et quamuis ignorarent quid dicerent. Quis? infinitum nomen, infinitos, et qui sub certo numero non adscriberentur, notauit; quandoquidem rex Franciae cum graui exercitu et simul principes terrae nostrae cum infinita multitudine, ad uindicandam consulis piissimi mortem, conuenerunt. Sed adhuc nondum huius fati miseria deuoluta est ad finem: quin de die in diem non desinant uindicare praefatam comitis mortem, in omnes suspectos et reos et ubicunque profugos et exules. 
Nos itaque terrae Flandriarum incolae, qui consulis et magni principis mortem deflemus, uitae eius memores obsecramus, monemus et rogamus, ut audita uera et certa descriptione et uitae et mortis ipsius, quicunque audiueritis, deposcatis animae eius uitae aeternae gloriam et beatitudinem cum Sanctis perennem. In hac passionis subscriptione consequenter inueniet lector distinctiones dierum et gestorum, quae in ipsis facta sunt diebus, usque ad uindictam subnotatam in fine opusculi, quam solus Deus exercuit in principes terrae, quos ab hoc saeculo mortis districtione exterminauit, quorum consilio et auxilio traditio incepta est et ad finem usque perducta. 

[4] CAPUT IV. Caedes S. Caroli et quatuor aliorum. Aliquorum fuga aut captiuitas. 
15. Anno milleno centeno uicesimo septimo, sexto Nonas Martii, secundo die scilicet post introitum mensis eiusdem, praeteritis duobus diebus de secunda hebdomade Quadragesimae, feria quarta subsequenter lucescente, Concurrente quinto, epacta sexta, circa mane; dum pius comes Brugis in ecclesia B. Donatiani, Remorum quondam archipraesulis, in oratione decumberet, ut matutinalem missam audiret; ex pia consuetudine eleemosynarum suarum largitiones pauperibus erogabat, fixis oculis ad legendos psalmos et manu dextra porrecta ad largitiones eleemosynarum: plures enim denarios capellanus suus, qui hoc procurabat officium, comiti apposuerat, quos in orationis actione pauperibus distribuebat. Primae horae quoque obsequium finitum erat, et de Tertia hora responsum finitum, quando Pater noster oratum est, quando comes more suo officiose et aperte legendo orabat, tunc tandem post tot consilia et iuramenta et securitates inter se factas, primum in corde homicidae et traditores pessimi comitem deuote orantem et eleemosynas dantem, diuinae maiestati suppliciter prostratum, gladiis confossum et saepius transuerberatum, mortuum dimisere: sic sui sanguinis riuulis a peccatis abluto, et in operibus bonis uitae cursu terminato, martyrum palma Deus comitem donauit. In supremo ergo articulo uitae et mortis accessu uultum dignissime atque regales ad coelum manus inter tot uerbera, ictus gladiatorum, quantum potuit, conuerterat, sicque suum Domino uniuersorum spiritum tradidit, et seipsum Deo obtulit sacrificium matutinum. Iacebat quidem corpus cruentum tanti uiri et principis solum, sine ueneratione suorum et debita reuerentia seruorum. Unde quicumque euentum eius mortis audierunt, miserandum funus lacrymis exsecuti, tantum principem illo martyrii fine functum Deo commendauerunt defletum. 
16. Occiderunt quoque castellanum ex Brudburch, prius ad mortem uulneratum, postea per pedes a solario, in quod conscenderat comes et ipse, uiliter detractum, in ianuis ecclesiae foras gladiis dismembrabant. Hic tamen castellanus confessionem peccatorum suorum presbyteris ecclesiae ipsius confessus, corpori et sanguini Christi communicatus est more christiano. Nam statim occiso comite, gladiatores illi, relicta comitis gleba, et ad mortem castellano isto reducto in solario, excursum fecerunt in hostes illos qui erant praesentes de curia comitis, ut eos uagantes in castro interficerent, sicut uellent. Henricum militem quemdam, quem suspectum habebat Borsiardus de morte fratris sui nomine Roberti fugabant in domum comitis. Qui prostratus est pedibus castellani Haket, qui et ipse in eamdem domum cum suis conscenderat ad eam obtinendam, suscepitque Henricum et simul cum eo fratrem Walteri ex Locris, et ab inuadentibus illos uitae conseruauit.  
Ipso momento proditi sunt eisdem gladiatoribus duo filii castellani ex Brudburch, interim in solario ecclesiae peccata sua sacerdotibus confitentes: quorum scilicet filiorum militia bene apud omnes et simul eorum conuersatio commendabatur. Walterus et Giselbertus dicti sunt, fratres genere, militia pares, elegantioris formae nobilitate digni ut ab omnibus amarentur qui eos agnouissent. Qui mox audita caede in comitem et patrem, suffugere satagebant: sed illos apud Harenas in exitu suburbii persequebantur equo excurrentes post illos traditores pessimi. Quorum alterum fratrem, Eric nomine, nefarius miles, unus quidem illorum qui comitem tradiderant, ab equo, quo insidens fugeret, deiecit, et deiectum simul cum persecutoribus interfecit. Alterum quoque fratrem, in ostio hospitii sui in fugam prosilientem, ex opposito et occursitantes gladiis traiecerunt. Quem unus ciuium nostrorum, nomine Lambertus Berakin, cadentem securi sua quasi lignum aliquod detruncauit: sicque illos fratres occisos beatitudini sanctae, quae in supercoelesti uita est, transmiserunt.  
Caeterum Riquardum ex Woldman illius oppidi uirum potentem (cuius filiam nepos duxerat Thancmari, contra quem lites et seditiones hactenus praepositus et nepotes eius exercitauerant) per leugam unam persequebantur fugientem, qui cum suis militibus ad comitis curiam ascenderat, sicut plures principum qui eodem die sese praeparabant ad curiam ituros. In qua persecutione frustrati proditores, redierunt usque in castrum, in quod clerus et populus loci nostri confluxerant, et attoniti quidem pro euentu rerum uagabantur. Qui uero in comitis amicitia prius, scilicet dum uiueret, constiterant, timebant procul dubio et ad horam latitantes ab aspectu illorum traditorum declinabant. Qui uero de curia comitis ab amicitia eius pendebant, in fugam celeriter conuersi, interim dum tumultuabat populus, fugerunt. Geruasius camerarius comitis, quem priorem ad uindicandum domini sui mortem dextera Dei armauit, interim uersus Flandrenses cognatos suos equo aufugit. Ioannes quidam seruiens comitis, qui cameram obseruare consueuerat, et quem prae seruis dilexerat comes, fugit a mane equo currendo per deuia usque in meridiem, et eo tempore meridiei peruenit in Ipram, diuulgans ibidem mortem comitis et suorum. Quo tempore negotiatores omnium circa Flandriam regnorum ad Ipram confluxerant in Cathedra S. Petri, ubi forum et nundinae uniuersales feriabantur: qui sub pace et tutela piissimi comitis securi negotiabantur. Eodem tempore ex Longobardorum regno mercatores descenderant ad idem forum, apud quos comes argenteam kannam emerat marcis uiginti una, quae miro opere fabricata, suis spectatoribus potum, quem in se continebat, furabatur; in cuius fori confluxu, cum fama uniuersos de diuersis locis percelleret, accinctis rebus suis, et die et nocte fugerunt, secum infamiam nostrae terrae ferentes et ubicunque diuulgantes. 
17. Planxit ergo illum consulem pacis et honoris omnis homo, quicunque uel famam eius audierat. Sed in castro nostro, in quo occisus iacebat dominus noster et pater piissimus Carolus, nullus audebat aperte deflere euentum mortis eius: quasi ignotum, suum inspicientes dominum, et quasi peregrinum, suum uidentes patrem, dolores et suspiria sine lacrymis reprimebant: quos tamen dolores tanto grauius intus tolerabant, quanto sibi per lacrymas et eiulatus mederi non audebant. Nam nepotes praepositi et ille sceleratissimus hominum Borsiardus cum complicibus suis, statim post fugam inimicorum suorum in castrum reuersus, Walterum ex Locris requirebant sui milites et ipse, quem maxime oderant. Nam de consilio comitis fuit, et nociuus eis in omnibus, qui instigauerat ad hoc comitem ut in seruos sibi subiugaret totam illam cognationem praepositi. At idem Walterus quoque permotus angustia, se in organistro, scilicet in domicilio quodam organorum ecclesiae in eodem solario, quo occisus iacebat consul, occultauerat ab eo tempore, quo interficiebatur comes, usque ad reuersionem nefandorum illorum in castrum, scilicet quando post fugatos hostes suos circa meridiem redierunt. Irruerunt igitur per ianuas intra templum, et discursitantes nudis gladiis et adhuc cruentis, clamore maximo et armorum fragore circa scrinia et subsellia (03) fratrum ecclesiae requirebant, Walterum ex nomine uociferantes, et inuenerunt castellanum ex Brudburch, quem in solario uulnerauerant ad mortem, adhuc spirantem. Hunc per pedes abstractum, tunc tandem in ianuis ecclesiae occiderunt. Cuius annulum Abbatissa ex Auriniaco ab eo in solario dum spiraret eo dante susceperat, quatenus deferret uxori suae in signum suae mortis et in signum omnium eorum, quae per Abbatissam demandasset uxori et liberis, quorum mortem ipse nisi post mortem suam ignorabat.  
Interea per loca et intra et extra ecclesiam requirebatur Walterus ex Locris. Unus uero ex custodibus templi occultauerat illum, cui et ipse pallium dimiserat. Sed de loco in quo latuit, dum strepitum armorum audiret, et se ex nomine uociferatum, angustia mortis confusus, putans in ecclesia melius saluari, excurrit, et deorsum ab alta testudine scholarum saltans, inter medios inimicos fugit, usque infra chorum templi, magno et miserando clamore interpellans Deum et Sanctos. Quem ad manus persecuti sunt ille miser Borsiardus et Isaac, seruus et camerarius simul et homo comitis Caroli, furentes in sacro loco extractis gladiis et horribiliter cruentatis. Erant quippe ualde furibundi et ferocissimi uultus, grandes in statura et torui et tales quos sine terrore aspicere nemo poterat. Borsiardus igitur crine capitis arreptum, et uibrato gladio se extenderat ad percutiendum, et nullo interuallo differre hoc uoluit, eo quod tam optatum hostem in manus teneret. Tamen clericorum interuentu distulit eius mortem, donec sicut ipsum arripuerat, educeret ab ecclesia. At ille captiuus et mortis securus, ibat clamitans: Miserere mei, Deus. Cui illi responderunt: Talem tibi rependere debemus misericordiam, qualem erga nos promeruisti: et a se propulso cum in curte castri eduxissent, illum seruis suis interficiendum proiecerunt. At serui quam citissime morti tradiderunt gladiis et fustibus et clauis et lapidibus obrutum. 
18. Iterum recurrentes in sanctuarium circa altare requirebant si quis latitaret, quem interficiendum praeiudicassent, et seruientes intromiserunt qui requirerent illud. Erant in priore sanctuario latitantes iuxta altare Balduinus capellanus et sacerdos, et Godebertus comitis clericus, qui solo timore angustiati, sic permanserunt confidentes ad altare. In secundo uero sanctuario subterfugerant Odgerus clericus et Fromoldus iunior notarius, et caeteris de curia familiarior comiti Carolo, et idcirco magis suspectus erat praeposito et suis nepotibus, simulque cum illis Arnoldus camerarius comitis latuit. Nam Odgerus et Arnoldus sub tapete uno sese cooperuerant, et Fromoldus subtus palmarum manipulos latibulum sibi composuerat, atque sic mortem exspectabant. Tunc serui, qui intromissi erant, perquirentes et reuoluentes omnes cortinas, pallia, libros, tapeta et palmas, quas in ramis palmarum annuatim fratres detulerant, inuenerunt primo Odgerum et Arnoldum, fratrem quoque Walteri ex Locris Eustachium clericum inuenerant prius cum Balduino et Godeberto sedentem, ignorantes quis esset. Perquirentibus seruis illis spoponderant, qui inuenti erant pecuniam se daturos postea, si per eos celarentur. 
Cumque tandem rediissent in chorum ad Borstardum et Isaac et ceteros, hi qui intromissi erant adiurauerunt illos ut accusarent si quos reperissent, et facta reuelatione, commotus est Isaac uehementissime in Fromoldum iuniorem furore repentino et graui, ita ut iuraret Deum et Sanctos, uitam eius non posse redimi auro tantae quantitatis quantae ipsum templum fuisset. Omnium quoque furorem in Fromoldum illum conuertit clamando: neminem magis praeposito et nepotibus suis apud comitem detraxisse. Tunc discussis foribus irruperat statim Isaac, et arripuit Fromoldum cominus, et educere disposuit. Quem cum uidisset, non credebat se ab Isaac capi, sed per illum a morte redimi, et ait: Amice mi Isaac, te obsecro per eamdem quae hactenus fuit inter nos amicitiam, obserua uitam meam et liberis meis, scilicet tuis nepotibus, per me conseruatum consule, ne forte me occiso, ipsi fiant sine tutore. At ille respondit: Illam habiturus es ueniam, quam detrahendo apud comitem nobis promeruisti. Interim quidam sacerdotum seorsum uenit ad Fromoldum, consulens ei, ut confessione peccatorum suorum Deo et sibi profiteretur. Quod cum fecisset, extraxit annulum aureum a digito suo, uitae desperans, et per sacerdotem mandauit eum filiae suae. Interim consiliabatur Isaac cum Borsiardo, quid melius faceret, utrum ibidem occideret, an uitae adhuc reseruaret, donec extorquerent ab eo omnem comitis thesaurum simul et ab Arnoldo camerario, quem praesentem captiuauerant.  
19. Interea canonici loci illius cucurrerunt ad Auunculum illius Fromoldi iunioris consulentes ei ut praepositum conueniret pro uita nepotis sui, quem infra mortis actionem positum uiderant, cuius mortem Isaac adiurasset. Tunc ille senior properando ad praepositum in domum ipsius conscendit cum fratribus ecclesiae, prouolutus pedibus eius rogans, et obsecrans, ut nepotis sui uitam defensaret. At ille tandem misit nuntium, qui interdiceret nepotibus suis ne Fromoldum iuniorem laederent. At illi audito nuntio remandauerunt, hoc non posse fieri, etsi praesens adesset. Quo relatu audito, interim senior ille procidit ad genua praepositi, expostulando ut ipsemet descenderet ad saluandum illum, et ibat quidem non celeri gressu, sed nimis tardo, utpote ille qui parum de illo curaret, quem ualde suspectum habebat. Tandem peruenit in sanctuarium, in quo nihil sanctum, sed omnia peruersa agebantur. Rogatu ergo elericorum in suum ducatum suscepit omnes ibidem captos; sub hac conditione tamen, ut quando Isaac et nepotes eius requirerent commendatos sibi, ipse praepositus redderet captiuos illos. 
Reuersus est ergo praepositus et in suum ducatum commendatos, in cameram domus suae induxit, obseruauitque illos cautissime, aitque Fromoldo, quem captum abduxerat: Scias, Fromolde, te in proximo pascha praeposituram meam non possessurum, sicut sperabas: neque hoc apud te promerueram, ut sic detraheres mihi, et ille se innocenter egisse iurabat. Verumtamen fuit, quod nullus de curia comiti ita familiaris esset cum uiueret, neque ita carus sicut praefatus Fromoldus. Nam domum regali aedificio funditus post combustionem sui reaedificauit meliori et decentiori compositione, quam unquam constitisset prius. Comparatione quoque illius, nulla aestimabatur in mundo melior uel utilior. Igitur cum intus clausi et obserati in captiuitatem custodirentur, habuerunt saltem locum et tempus deflendi consulem pium, non dominum, sed patrem, et in familiaritate sibi ipsis parem, misericordem, humilem, mansuetum, diuitibus et pauperibus in regno utilem. Loqui ergo ad inuicem captiui illi non poterant prae dolore, nisi suspiriis et singultibus, quos a profunda tristitia mentis trahebant. Miserandum facinus in quo non licuit seruis cum domino et patre suo mori; sed ad maiorem miseriam post ipsum uiuere, cum quo egregia et honestissima morte erga Deum et erga homines a saeculo melius transissent, quam cum dolore mortis domini sui uiuerent, et sub alio praesidente consule, quod absit, traditores florere uiderent. Et dum in hoc mentis languore consternarentur, nullus amicorum audebat uel latenter accedere illis, qui consolationis uerba faceret, imo si quis accessit, a uita desolabatur.