[8,0] Liber octauus.
 
[8,1] Caput I. De positu et figura ossium totius humani corporis.
<1> Superest ea pars, quae ad OSSA pertinet; quae quo facilius accipi possit, prius positus figurasque eorum indicabo.
Igitur caluaria incipit, ex interiore parte concaua, extrinsecus gibba, utrimque leuis, et qua cerebri membranam contegit et qua cute capillum gignente contegitur; eaque simplex ab occipitio et temporibus, duplex usque in uerticem a fronte. Ossaque eius ab exterioribus partibus dura, ab interioribus, quibus inter se conectuntur, molliora sunt; interque ea uenae discurrunt, quas his alimentum subministrare credibile est. <2> Rara autem caluaria solida sine suturis est; locis tamen aestuosis facilius inuenitur; et id caput firmissimum atque a dolore tutissimum est. Ex ceteris, quo suturae pauciores sunt, eo capitis ualetudo commodior est: neque enim certus earum numerus est, sicut ne locus quidem. Fere tamen duae <in>super aures tempora a superiore capitis parte discernunt; tertia ad aures per uerticem tendens occipitium a summo capite diducit. <3> Quarta ab eodem uertice per medium caput ad frontem procedit; eaque modo sub imo capillo desinit, modo frontem ipsam secans inter supercilia finit. Ex his ceterae quidem suturae in unguem committuntur: eae uero, quae super aures trauersae sunt, totis oris paulatim extenua<n>tur atque ita inferiora ossa superioribus leniter insidunt. Crassissimum uero in capite os post aurem est, qua capillus, ut <u>erisimile est, ob id ipsum non gignitur. <4> Sub is <quo>que musculis, qui tempora conectunt, os medium in exteriorem partem inclinatum positum est. At facies suturam habet maximam, quae a tempore incipiens per medios oculos naresque transuersa peruenit ad alterum tempus. A qua breue<s> duae sub interioribus angulis deorsum spectant; et malae quoque in summa parte singulas transuersas suturas habent. A mediisque naribus <aut> superiorum dentium gingiuis per medium palatum una procedit, aliaque transuersa idem palatum secat. Et suturae quidem in plurimis hae sunt.
<5> Foramina autem intra caput maxima oculorum sunt, <deinde narium, tum quae in auribus habemus. Ex his quae oculorum sunt,> recta simplicia ad cerebrum tendunt. Narium duo foramina osse medio discernuntur: siquidem ha<e> primum <a> superciliis angulisque oculorum osse inchoantur ad tertiam fere partem; deinde in cartilaginem uersae, quo propius ori descendunt, eo magis caruncula quoque molliuntur. <6> Sed ea foramina, quae a summis ad imas nares simplicia sunt, ibi rursum in bina itinera diuiduntur; aliaque ex his ad fauces peruia spiritum et reddunt et accipiunt, alia ad cerebrum tendenti<a> ultima parte in multa et tenu<i>a foramina dissipantur, per quae sensus odoris nobis datur. In aure quoque primum rectum et simplex iter; procedendo flexuosum <fit. Quod ipsum> iuxta cerebrum in multa et tenuia foramina diducitur, per quae facultas audiendi est. <7> Iu<xt>aque ea duo paruuli quasi sinus sunt; superque eos finitur os, quod transuersum a genis tendens ab inferioribus ossibus sustinetur: iugale appellari potest, ab eadem similitudine, a qua id Graeci g-zygohdes appellant. Maxilla uero est molle os; eaque una est, cuius eadem et media et ima pars mentum est, a quo utrimque procedit ad tempora; solaque ea mouetur: nam malae cum toto osse, quod superiores dentes exigit, immobiles sunt. <8> Verum ipsius maxillae partes extremae quasi bicornes sunt. Alter processus in<f>ra latior uertice ipso tenuatur, longiusque procedens sub osse iugali subit, et <super> id temporum musculis inligatur. Alter breuior et rotundior et in eo sinu, qui iuxta foramina auris est, cardinis modo +fit; ibique huc et illuc se inclinans maxillae facultatem motus praestat.
<9> Duriores osse dentes sunt, quorum pars maxillae, pars superior<i> ossi malarum haeret. Ex his quaterni primi, quia secant, g-tomikoi  a Graecis nominantur; hi deinde quattuor caninis dentibus ex omni parte cinguntur; ultra quos utrimque fere maxillares quaterni sunt, praeterquam in is *** Sunt, quibus <IV> ultimi, qui sero gigni solent, non increuerunt. <10> Ex his priores singulis radicibus, maxillares utique binis, quidam etiam ternis quaternisue nituntur; fereque longior radix breuiorem dentem edit; rectique dentis recta etiam radix, curui flexa est. Exque eadem radice in pueris nouus dens subit, qui multo saepius priorem expelli<t>, interdum tamen supra infraue eum se ostendit.
<11> Caput autem spina excipit. Ea constat ex uertebri<s> quattuor et uiginti: septem in ceruice sunt, duodecim ad costas, reliquae quinque sunt proximae costis. Eae teretes breuesque; ab utroque latere processus duos exigunt; mediae perforatae, qua spinae medulla cerebro commissa descendit, circa quoque per duos processus tenuibus cauis peruiae, per quae membrana cerebri similes membranulae deducuntur; omnesque uertebrae exceptis tribus summis a superiore parte in ipsis processibus paulum desidentis sinus habent; ab inferiore alios deorsum uersus processus exigunt. <12> Summa igitur protinus caput sustinet, per duos sinus receptis exiguis eius processibus; quo fit, ut caput susum deorsum uersum *** Tuber<i> exasperatur secunda, superiori parte *** inferiore. Quod ad circuitum pertinet, pars summa angustiore orbe finitur; ita superior ei summae circumdata in latera quoque caput moueri sinit. Tertia eodem modo secundam excipit; ex quo facilis ceruici mobilitas est. <13> Ac ne sustineri quidem caput posset, nisi utrimque rect<i> ualentesque nerui collum continerent, quos g-tenontas Graeci appellant; siquidem horum inter omnes flexus alter semper intentus ultra prolabi superiora non patitur. Iamque uertebra tertia tubercula, quae inferiori inserantur, exigit: ceterae process<ib>us deorsum spectantibus in inferiores <in>sinuantur, ac per sinus, quos utrimque habent, superiores accipiunt, multisque neruis et multa cartilagine continentur. <14> Ac sic, uno flexu modico in promptum dato, ceteris negatis, homo e<t> rectus insistit, et aliquid ad necessaria opera curuatur.
Infra ceruicem uero summa costa contra umerum sita est; inde <VI> inferiores usque ad imum pectus perueniunt; ea<e>que primis partibus rotundae et leniter quasi capitulatae uertebrarum transuerseis processibus et i<ps>i<s> quoque paulum sinuatis inhaerent; inde <l>atescunt et in exteriorem partem recuruatae paulatim in cartilaginem degenerant; eaque parte rursus <in> interiora leniter flexa<e> committuntur cum osse pectoris. <15> Quod ualens et durum a faucibus incipit, ab utroque latere lunatum et a praecordiis iam ipsum quoque cartilagine mollitum terminatur; sub costis uero prioribus, quinque, quas g-nothas Graeci nominant, breues tenuioresque atque ipsae quoque paulatim in cartilaginem uersae extremis abdominis partibus inhaerescunt; imaque ex his maiore iam parte nihil nisi cartilago est. Rursus a ceruice duo lata ossa utrimque ad scapulas tendunt: nostri scutula operta, g-hohmoplatas Graeci nominant. <16> Ea summis uerticibus sinuata, ab his triangula, paulatimque latescentia ad spinam tendunt; et quo latiora qu<a>que parte sunt, hoc hebetiora. Atque ipsa quoque in imo cartilag<in>osa posteriore parte uelut innatant, quoniam nisi +uel in summo nulli ossi inhaerescunt, ibi uero ualidis musculis neruisque constricta sunt. At a summa costa paulo interius quam ubi <ea> media est os excrescit, ibi quidem tenue, procedens uero, quo propius lato scapularum ossi fit, eo plenius latiusque et paulum in exteriora curuatum; quod altera uerticis parte modice intumescens sustinet iugulum. <17> Id autem ipsum recuruum ac neque inter *** durissima ossa numerandum, altero capite in eo, quod posui, altero in exiguo sinu pectoralis ossis insidit, paulumque motu bracchi mouetur, et cum lato osse scapularum infra caput eius neruis et cartilagin<e> conectitur.
<18> Hinc umerus incipit, extremis utrimque capitibus tumidus, mollis, sine medulla, cartilaginosus: medius teres, durus, medullosus; leniter gibbus et in priorem et in exteriorem partem. Prior autem pars e<s>t, quae a pectore est, posterior, quae a scapulis; <interior, quae ad latus> tendit, exterior, quae ab eo recedit; quod ad omnes articulos pertinere in ulterioribus patebit. <19> Superius autem umeri caput rotundius quam cetera ossa, de quibus adhuc dixi, paruo excessu uertici lati scapularum ossis inseritur, ac maiore parte extra situm neruis deligatur.
At inferius duos processus habet, inter quos quod medium est magis etiam extremis partibus sinuatur. Quae res sedem brachio praestat, quod constat ex ossibus duobus. Radius, quam g-kerkida Graeci appellant, superior breuiorque, et primo tenuior, rotundo et leniter cauo capite exiguum umeri tuberculum recipit, atque ibi neruis et cartilagine continetur. <20> Cubitus inferior longiorque et primo plenior, in summo capite duobus quasi uerticibus extantibus in sinum umeri, quem inter duos processus eius esse proposui, se inserit. Primo uero du<o> brachii ossa uincta paulatim dirimuntur, rursusque ad manum coeunt modo crassitudinum mutato, siquidem ibi radius plenior, cubitus admodum tenuis est. Dein radius in caput cartilaginosum consurgens in uertice eius sinuatur. Cubitus rotundus in extremo parte altera paulum procedit. <21> Ac ne saepius dicendum sit, illud ignorari non oportet, plurima ossa in cartilaginem desinere, nullum articulum non sic finiri: neque enim aut moueri posset, nisi leui inniteretur, aut cum carne neruisque coniungi, nisi ea media <quaedam> materia committeret.
In manu uero prima palmae pars ex multis minutisque ossibus constat, quorum numerus incertus est, sed oblonga omnia et triangula, structura quadam inter se conectuntur, cum inuicem superior alterius angulus, alterius planities sit; eoque fit ex his unius ossis paulum in interiora concaui species. <22> Verum ex manu duo exigui processus in sinus radi coiciuntur; tum ex altera parte recta quinque ossa ad digitos tendentia palmam explent; a quibus ipsi digiti oriuntur, qui ex ossibus ternis constant; omniumque eadem ratio est. Interius <os> in uertic<e> sinuatur, recipitque exterioris exiguum tuberculum, neruique ea continent; a quibus orti ungues indurescunt, ideoque non ossi sed carni magis radicibus suis inhaerent.
<23> Ac superiores quidem partes sic ordinatae sunt. Ima uero spina in coxarum osse desidit, quod transuersum longeque ualentissimum uoluam, uesicam, rectum intestinum tuetur; idque ab exteriore parte gibbum, ad spinam resupinatum, a lateribus <id est ipsis coxis> sinus rotundos habet; a quibus oritur os, quod pectinem uocant, idque super intestina sub pube transuersum uentrem firmat; rectius in uiris, recuruatum magis in exteriora in feminis, ne partum prohibeat.
<24> Inde femina ordiuntur, quorum capita rotundiora etiam quam umerorum sunt, cum illa ex ceteris rotundissima sint: infra uero duos processus a priore et a posteriore parte habent; dein dura et medullossa et ab exteriore parte gibba, rursus inferioribus quoque capitibus intumescunt. Superiora in sinus coxae, sicut umeri in ea ossa, quae scapularum sunt, coiciuntur; tum infra introrsum leniter intendunt, quo aequalius superiora membra sustineant. At inferiora capita media sinuantur; quo facilius excipi cruribus possint. <25> Quae commissura osse paruo, molli, cartilaginoso tegitur: patellam uocant. Haec super innatans, neque ulli ossi inhaerens, sed carne et neruis deligata, pauloque magis ad femoris os tendens inter omnes crurum flexus iuncturam tuetur.
Ipsum autem crus est ex ossibus duobus: etenim per omnia femur umero, crus <uero> brachio simile est, adeo ut habitus quoque et decor alterius ex altero cognoscatur: quod ab ossibus incipiens etiam in carne respondet. <26> Verum alterum os ab exteriore parte <id est supra> positum est, quod ipsum quoque su<r>a nominatur. Id breuius supraque tenuius ad ipsos talos intumescit. Alterum a priore parte positum, cui tibiae nomen est, longius et in superiore parte plenius, solum cum femoris inferiore capite committitur, sicut <cum umero cubitus. Atque ea quoque> ossa, infra supraque coniuncta, media ut in bracchio dehiscunt. <27> Excipitur autem crus infra osse transuerso talorum; idque ipsum super os calcis situm est, quod quadam parte sinuatur, quadam excessus habet, et procedentia ex talo recipit et in sinum eius inseritur. Idque sine medulla durum magisque in posteriorem partem proiectum teretem ibi figuram repraesentat. Cetera pedis ossa ad eorum, quae in manu sunt, similitudinem structa sunt: plant<a> palmae, digiti digitis, ungues unguibus respondent.
 
[8,2] Caput II. Ossa uitiata et corrupta quibus signis cognoscantur, et qua ratione curentur.
<1> Omne autem os, ubi iniuria accessit, aut uitiatur aut finditur aut frangitur aut foratur aut conliditur aut loco mouetur.
Id quod VITIATUM est, primo fere pingue fit, deinde uel nigrum uel cariosum; quae supernatis grauibus ulceribus aut fistulis, hisque uel longa uetustate uel etiam cancro occupatis, eueniunt. - Oportet autem ante omnia os nudare ulcere exciso, et, si latius est eius uitium quam ulcus fuit, carnem subsecare, donec undique os integrum pateat; <2> tum id, quod pingue est, semel iterumue satis est admoto ferramento adurere, ut ex eo <squama> secedat; aut radere, donec iam aliquid cruoris ostendatur, quae integri ossis nota est: nam necessum est aridum sit id, quod uitiatum est. Idem in cartilagine quoque laesa faciendum est: siquidem ea quoque scalpello radenda est, donec integrum id sit, quod relinquatur; deinde si<ue os siue> cartilago rasa est, nitro bene trito respergendum est: neque alia facienda sunt, ubi caries nigritiesue in summo osse est: siquidem id uel paulo diutius eodem ferramento adurendum, uel radendum est. <3> Qui radit haec, audacter inprimere ferramentum debet, ut et agat aliquid et maturius desinat. Finis est, cum <uel> ad album os uel ad solidum uentum est. Albo finiri ex nigritie <uitium>, soliditate quadam ex carie manifestum est; accedere etiam cruoris aliquid integro supra dictum est.
Si quando autem an altius descenderit utrumlibet, dubium est, in carie quidem expedita cognitio est. Specillum tenue in foramina demittitur, quod magis minusue intrando uel in summo cariem esse uel altius descendisse testatur. <4> Nigrities colligi quidem potest etiam ex dolore et ex febre; quae ubi mediocria sunt, illa alte descendisse non potest. Manifestior tamen adacta terebra fit: nam finis uitii est, ubi scobis nigra esse desit.
Igitur si caries alte descendit, per terebram <os p>ung<e>nd<u>m creb<r>is foraminibus est, quae altitudine uitium aequent; tum in ea foramina demittenda candentia ferramenta sunt, donec i<d> siccum os ex toto fiat. Simul enim post haec et soluetur ab inferiore osse, quodcumque uitiatum est, et is sinus carne replebitur, et umor aut nullus postea feretur aut mediocris.
<5> Sin autem nigrities <est> aut si caries ad alteram quoque partem ossis transit, oportet excidi; atque idem in +carie quoque ad alteram partem ossis penetrante fieri potest. Sed quod totum <uitiatum est, totum> eximendum est: si inferior pars integra est, eatenus, quod corruptum est, excidi debet. Item, siue capitis siue <pectoris os siue> costa cariosa e<s>t, inutilis u<s>tio est, et excidendi necessitas est. Neque audiendi sunt qui osse nudato diem tertium expectant, ut tum excidant: ante inflammationem enim tutius <omnia> tractantur. Itaque, quantum fieri potest, eodem momento et cutis incidenda est, et os detegendum et omni uitio liberandum est. Longeque pernici<oss>issimum est, quod in osse pectoris est, quia uix, etiam si recte cessit curatio, ueram sanitatem reddit.
 
[8,3] Caput III. Quomodo os excidatur; et de modiolo, et terebra, ferramentis ad id paratis.
<1> Exciditur uero os duobus modis: si paruulum est, quod laesum est, modiolo, quam g-choineikida Graeci uocant; si spatios<i>us, terebris. Utriusque rationem proponam. Modiolus ferramentum concauum, teres est, imis oris serratum, per quod medium clauus ipse quoque interiore orbe cinctus demittitur. Terebrarum autem duo genera sunt: alterum simile ei, quo fabri utuntur, alterum capituli <longioris; quod ab> acuto mucrone incipit, dein subito latius fit, atque iterum ab alio principio paulo minus quam aequaliter sursum procedit. <2> Si uitium in angusto est, quod conprehendere modiolus possit, ille potius aptatur; et, si caries subest, medius clauus in foramen demittitur; si nigrities, angulo scalpri sinus exiguus fit, qui clauom recipiat, ut eo insistente circumactus modiolus delabi non possit; deinde is habena quasi terebra conuertitur. Estque quidam premendi modus, ut et foretur <et circ>umagatur; quia si leuiter inprimitur, parum proficit; si grauiter, non mouet<ur>. <3> Neque alienum est instillare paulum rosae uel lactis, quo magis lubrico circumagatur; quod ipsum tamen, si copiosius est, aciem ferramenti hebetat. Ubi iam iter modiolo pressum est, medius clauus educitur, et ille per se agitur; dein cum sanitas inferioris partis scobe cognita est, modiolus remouetur. At si latius uitium est quam ut illo conprehendatur, terebra res agenda est. <4> Ea foramen fit in ipso fine uitiosi ossis atque integri; deinde alterum non ita longe, tertiumque; donec totus is locus, qui excidendus est, his cauis cinctu<s sit>; atque ibi quoque quatenus terebra agenda sit, scobis significat. Tum excissorius scalper ab altero foramine ad alterum malleolo adactus id, quod inter utrumque medium est, excidit; ac sic ambitus similis ei fit, qui in angustiore<m> orbe<m> modio<lo> inprimitur. <5> Utr<o> modo uero id circumductum est, idem excissorius scalper in osse corrupto planissumam quamque testam +laesit, donec integrum os relinquatur. Vix umquam nigrities, inte<rd>um caries per totum os perrumpit, maximeque ubi uitiata caluaria est. Id quoque signi specillo significatur, qu<od> depressu<m> in id foramen, quod infra solidam sedem habet, <et> ob id re<nit>ens aliquid inuenit, et madens exit. <6> Si peruium inuenit, altius descendens inter os et membranam nihil oppositum inuenit, educiturque siccu<m>: non quo non subsit aliqua uitiosa sanies, sed quo<niam> ibi ut in latiore sede diffusa sit. Siue autem nigrities, quam terebra detexit, siue caries, quam specillum ostendit, os transit, modioli quidem usus fere superuacuus est, quia latius pateat necesse est, quod <t>am alte processit. <7> Terebra uero ea, quam secundo loco posui, utendum; eaque ne nimis incalescat, subinde in aquam frigidam demittenda est. Sed tum maiore cura agendum est, cum iam aut simplex os dimidium perforatum est, aut in duplici superius: illud spatium ipsum, hoc sanguis significat. Ergo tum lentius ducenda habena suspendendaque manus sinistra est et saepius attollenda, et foraminis altitudo consideranda, ut, quandoque qui perrumpatur, sentiamus, neque periclitemur, ne mucrone cerebri membrana laedatur; ex quo graues inflammationes cum periculo mortis oriuntur. <8> Facti<s> foraminibus, eodem modo media <saepta>, sed multo circumspectius, excidenda sunt, ne forte angulus scalpri eandem membranam uiolet; donec fiat aditus, per quem membranae custos inmittatur: g-mehniggophylax Graeci uocant. Lammina aenea est, prima paulum resima, ab exteriore parte leuis; quae demissa sic, ut exterior pars <eius> cerebro propior sit, subinde ei subicitur quod scalpro discutiendum est; ac, si excipit eius angulum, ultra transire non patitur; <9> eoque et audacius et tutius scalprum malleolo medicus subinde ferit, donec undique excisum os eadem lammina leuatur, tollique sine ulla noxa cerebri potest. Ubi totum os eiectum est, circumradendae leuandaeque orae sunt, et, si quid scobis membranae insedit, colligendum. Ubi superiore parte sublata relicta inferior est, non orae tantum sed os quoque totum leuandum est, ut sine noxa postea cutis increscat, quae aspero osse nascens protinus non sanitatem, sed nouos dolores mouet. <10> Patefacto cerebro qua ratione agendum sit, dicam, cum ad fracta ossa uenero. Si bas<s>is aliqua seruata est, superinponenda sunt medicamenta non pinguia, quae recentibus uulneribus ac<c>ommodantur; supraque inponenda lana sucida oleo atque aceto madens. Ubi tempus processit, ab ipso o<ss>e caro increscit, eaque factum manu sinum complet. Si quod etiam <os> adustum est, a parte sana recedit, subi<t>que inter integram atque <e>mortuam partem caruncula, quae quod apscessit expellat; eaque fere, quia testa tenuis et angusta est, g-lepis <, id est squama,> a Graecis nominatur.
<11> Potest etiam euenire, ut ex ictu neque findatur os neque perfringatur, sed summum tamen collidatur exaspereturque; quod ubi incidit, radi et leuari satis est. Haec quamuis maxime fiunt in capite, tamen ceteris quoque ossibus communia sunt, ut ubicumque idem incidit, eodem remedio sit utendum. At quae FRACTA, fissa, forata, collisa sunt, quasdam proprias in singulis generibus, quas<dam> communes in pluribus curationes requirunt; de quibus protinus dicam, initio ab eadem caluaria accepto.
 
[8,4] Caput IV : De caluaria fracta.
<1> Igitur ubi ea percussa, protinus requirendum est, num bilem homo is uomuerit, num oculi eius occaecati sint, num obmutuerit, num per nares auresue sanguis ei fluxerit, num conciderit, num sine sensu quasi dormiens iacuerit: haec enim non nisi osse fracto eueniunt; atque ubi inciderunt, scire licet necessariam sed difficilem curationem esse. Si uero etiam torpor accessit, si mens non constat, si neruorum uel resolutio uel distentio secuta est, uerisimile est etiam cerebri membranam esse uiolatam; eoque in angusto magis spes est. <2> At si nihil horum secutum est, potest etiam dubitari, an os fractum sit; et protinus considerandum est, lapide an ligno an ferro an alio telo percussus sit, et hoc ipso le<u>i an aspero, mediocri an uastiore, uehementer an leuiter, quia quo mitior ictus f<u>it, eo facilius os ei restitisse credibile est. Sed nihil tamen melius est quam certiore id nota explorare. Ergo qua plaga est, demitti specillum oportet, neque nimis tenue neque acutum, ne, cum in quosdam naturales sinus inciderit, opinionem fracti ossis frustra faciat; neque nimis plenum, ne paruolae rim<ul>ae fallant. <3> Ubi specillum ad os uenit, si nihil nisi leue et lubricum occurrit, integrum id uideri potest; si quid asperi est utique qua suturae non sunt, fractum os esse testatur. A suturis se deceptum esse Hippocrates memoriae prodidit, more scilicet magnorum uirorum et fiducia<m> magnar<um> rer<um> habentium. <4> Nam leuia ingenia, quia nihil habent, nihil sibi detrahunt: magno ingenio, multaque nihilo minus habituro, conuenit etiam simplex ueri <erroris> confessio praecipueque in eo ministerio, quod utilitatis causa posteris traditur, ne qui decipiantur eadem ratione, qua quis ante deceptus est. Sed haec quidem alioqui memoria magni professoris ut interponeremus effecit. <5> Potest autem sutura eo nomine fallere, qu<ia> aeque aspera est; ut aliquis hanc esse, etiamsi rima est, existimet eo loco, quo subesse hanc uerisimile est. Ergo eo nomine decipi non oportet, sed os deoperire tutissimum. Nam neque utique certa sedes, ut supra posui, suturarum est, et potest idem et naturaliter commissum et ictu fissum esse iuxtaue aliquid fissum habere. <6> Quin aliqu<ando> etiam, ubi ictus fuit uehementior, quamuis specillo nihil inuenitur, tamen aperire commodius est. Ac si ne tum quidem rima manifesta est, inducendum super os atramentum scriptorium est, deinde scalpro id deradendum: nigritiem enim continet, si quid fissum est. Solet etiam euenire, ut altera parte fuerit ictus, et os altera fiderit. Itaque si grauiter aliquis percussus est, si mala indicia subsecuta sunt, neque ea parte, qua cutis discussa est, rima reperitur, non incommodum est parte altera considerare, num qui locus mollior sit et tumeat, eumque aperire, siquidem ibi fissum os reperietur. <7> Nec tamen magno negotio cutis sanescit, etiamsi frustra secta est. Os fractum, nisi si succursum est, grauibus inflammationibus adficit, difficiliusque postea tractatur. Raro sed aliquando tamen euenit, ut os quidem totum integrum maneat, intus uero ex ictu uena aliqua in cerebri membrana rupta aliquid sanguinis mittat, isque ibi concretus magnos dolores moueat, *** oculos quibus<dam> obcaecet. Sed fere contra id dolor est et eo loco cute incisa pallidum os reperitur; ideoque id quoque os excidendum est.
<8> Quacumque autem de causa <cu>ratio haec necessaria est, si nondum satis cutis patefacta est, latius aperienda est, donec quicquid laesum est in conspectu sit. In quo ipso uidendum est, ne qui<d> ex ima membranula, quae sub cute caluariam cingit, super os relinquatur, siquidem ea scalpro terebrisue lacerata uehementes febres cum inflammationibus excitat; itaque eam commodius est ex toto ab osse deduci. <9> Plagam, si ex uulnere est, talem necesse est habeamus, qualem acceperimus: si manu facienda est, ea fere commodissima est, quae duabus transuersis lineis litterae X figuram accipit; tum deinde a singulis procedentibus lingulis cutis subsecatur. Inter quae si sanguis fertur, spongia subinde in aceto tincta cohibendus est, occupandusque est obiectis linamentis et caput altius excitandum. Neque id ullum metum, nisi inter musculos qui tempora continent, adfert: sed ibi quoque nihil tutius fit.
<10> In omni uero fisso fractoue osse protinus antiquiores medici ad ferramenta ueniebant, quibus id exciderent: sed multo melius est ante emplastra experiri, quae caluariae causa conponuntur. Eorumque aliquod oportet ex aceto mollitum per se super fissum fractumue os inponere; deinde super id aliquanto latius quam uulnus est eodem medicamento inlitum linteolum, et praeterea sucidam lanam aceto tinctam; tum uulnus deligare et cotidie resoluere, similiterque <curare usque> ad diem quintum, a sexto die etiam uapore aquae calidae per spongiam fouere, cetera <ex> eadem facere. <11> Quod si caruncula increscere coeperit et febricula aut soluta erit aut breuior et cupiditas cibi reuerterit, satisque <s>omni accedet, in eodem medicamento erit perseuerandum. Procedente deinde tempore, emolliendum id emplastrum adiecto cerato ex rosa facto, quo facilius carnem producat: nam per se reprimendi uim habet. <12> Hac ratione saepe rimae callo quodam inplentur estque ea ossis uelut cicatrix; et latius f<r>acta ossa, si qua inter se non cohaerebant, eodem callo glutinantur estque id aliquanto melius uelamentum cerebro quam caro, quae exciso osse increscit. Si uero sub prima curatione febris intenditur breuesque somni et idem per somnia tumultuosi sunt, ulcus madet neque alitur, et in ceruicibus glandulae oriuntur, magni dolores sunt, cibique super haec fastidium increscit, tum demum ad manum scalprumque ueniendum est.
<13> Duo uero sub ictu caluariae pericula sunt, ne uel findat<ur> <os> uel medium desidat. Si fissum est, possunt <o>rae esse conpressae, uel quia altera super alteram excessit, uel etiam quia uehementer se rursus commiserunt. Ex quo euenit, ut umor ad membranam quidem descendat, exitum uero non habeat ac si<c> eam inritet et graues inflammationes moueat. A<t> ubi medium desedit, eandem cerebri membranam os urget interdum etiam ex fractura quibusdam uelut aculeis pungentibus. <14> His ita succurrendum est, ut tamen quam minimum ex osse dematur. Ergo si ora alteri insed<it, satis est id quod eminet>, plano scalpro excidere; quo sublato <iam> rima hiat quantum curationi satis est. At si orae inter se conprimuntur, a latere eius interposito digiti spatio terebra foramen faciendum est; ab eoque scalper duabus lineis ad rimam agendus ad similitudinem +c litterae sic, ut ue<r>tex <eius> a foramine, basis a rima sit: quod si rima longius patet, ab altero foramine rursus similis sinus fieri debebit. <15> Et ita +nihil latens in eo osse cauum est abundeque exitus datur intus laedentibus. Ne si fractum quidem os desedit, totum excidi necesse est. Sed siue totum perfractum est et ab alio ex toto recessit siue circumpositae caluariae inhaeret exigua parte, ab eo, quod naturaliter se habet, scalpro diuidendum est. <16> Deinde in eo, quod desedit, iuxta rimam, quam fecimus, foramina addenda sunt; si in angusto noxa est, duo; si latius patet, tria; saeptaque eorum excidenda; et tum scalper utrimque ad rimam agendus sic, ut lunatum sinum faciat imaque pars eius intus ad fracturam, cornua ad os integrum spectent. Dein, si qua labant <et> ex facili remoueri possunt, forfice ad id facta colligenda sunt, maximeque ea, quae acut<a> membranam infestent. <17> Si id ex facili fieri non potest, subicienda lammina est, quam custodem eius membranae esse proposui; ut super, quicquid spinosum est et intus eminet, excidatur; eademque lammina, quicquid deorsum insedit, attollendum. Hoc genus curationis efficit, ut qua parte fracta ossa tamen inhaerent, solidentur; qua parte abrupta sunt, sine ullo tormento sub medicamento tempore excidant; spatiumque inter haec satis illa magnum ad extrahendam saniem relinquatur; plusque in osse propugnaculi cerebrum habeat, quam habiturum fuit eo exciso. <18> His factis, ea membrana acri aceto respergenda est, ut, siue aliquid sanguinis ex ea profluit, cohibeatur, siue intus concretus cruor remanet, discutiatur. Tum idem medicamentum eodem modo, qui supra positus est, mollitum ipsi membranae inponendum est; ceteraque eodem modo facienda sunt, quae ad linteolum inlitum et lanam sucidam pertinent; conlocandusque is loco <in> tepido; curandum cotidie uulnus, bis etiam aestate.
<19> Quod si membrana per inflammationem intumuerit, infundenda erit rosa tepida; si usque eo tumebit, ut super ossa quoque emineat, coercebit eam bene trita lenticula uel folia uitis contrita, et cum recenti uel buturo uel adipe anserina mixta; cerui<x>que molliri debebit liquido cerato ex irino facto. At si parum pura membrana uidebitur, par modus eius emplastro et melli miscendus erit, idque super infundendum; eiusque continendi causa unum aut alterum linamentum iniciendum, et super linteolo, cui emplastrum inlitum sit, contegendum. Ubi <<plus> pura> membrana est, eadem ratione adiciendum emplastro ceratum, ut carnem producat.
<20> Quod ad abstinentiam uero et primos ulterioresque cibos potionesque pertinet, eadem, quae in uulneribus praecepi, seruanda sunt, eo magis, quo periculosius haec pars adficitur. Quin etiam, cum iam non solum sustineri sed ali is quoque <oportebit>, tamen erunt uitanda, quaecumque mandenda sunt; item fumus et quicquid excitat sternumentum. Spem uero certam faciunt membrana mobilis ac sui coloris, caro increscens rubicunda, facilis motus maxillae atque ceruicis. <21> Mala signa sunt membrana inmobilis, nigra uel liuida uel aliter coloris corrupti; dementia, acris uomitus, neruorum uel <re>solutio uel distentio; caro liuida, maxillarum rigor atque ceruicis. Cetera, quae ad somnum, cibi desiderium, febrem, puris colorem attinent, eadem, quae in ceteris uulneribus, uel salutaria uel mortifera sunt. Ubi bene res cedit, incipit ab ipsa membrana uel si os eo loco duplex est inde quoque caro increscere; eaque <id, quod> inter ossa uacum est, replet: nonnumquam etiam super caluariam excrescit. <22> Quod si incidet, inspergenda squama aeris est, ut id reprimat cohibeatque. Ea carni superdanda, quae ad cicatricem perducant. Omnibusque ea locis commode inducitur excepta frontis ea parte, quae paulum super id <est,> quod inter supercilia est: ibi enim ui<x> fieri potest, ut non per omnem aetatem sit exulceratio; quae linteolo medicamentum habente contegendas<t>. Illa utique capite fracto seruanda sunt, ut, donec iam ualida cicatrix <sit,> uitentur sol, uen<t>us, frequens balineum, maior uini modus.
 
[8,5] Caput V. De naso fracto.
<1> In naribus uero et os et cartilago frangi solet, <et> quidem modo aduersa, modo a latere. Si aduersa <a>m<b>o fracta sunt alterumue ex is, nare<s> desidunt, difficulter spiritus trahitur: si a latere os fractum est, is locus cauus <est>; si cartilago, in alteram partem nares declinantur.
Quicquid in cartilagine incidit, excitand<a> ea leniter est aut subiecto specillo aut duobus digitis utrimque conpressis; deinde in longitudinem inplicata l<i>namenta et molli pellicula cincta circumsutaque intus adigenda sunt; aut eodem modo compositum aliquid ex arido penicillo; aut grandis pinna cummi uel fabrili glutine inlita et molli pellicula circumdata, quae desidere cartilaginem non sinat. <2> Sed si aduersa ea fracta est, aequaliter utraque naris inplenda est: si a latere, crassius esse debet ab ea parte, in quam nasus iacet, ab altera tenu<iu>s id quod inseritur. Extrinsecus autem circumdanda habena est mollis, media inlita mixtis inter se simil<a> et turis fuligine; eaque ultra aures ducenda et fronti duobus capitibus adglutinanda est: id enim corpori quasi gluten inhaerescit et, cum induruit, nares commode continet. <3> Sin quod intus inditum est laedit, sicut maxime fit, ubi interior cartilago perfracta est, excitatae nares eadem tantummodo habena continendae sunt; deinde post quattuordecim dies id ipsum demendum est. Resoluitur autem aqua calida, eaque tum is locus cotidie <f>ouendus.
<4> <S>in <os> fractum est, id quo<que> digitis in suam sedem reponendum est; atque ubi aduersum id ictum est, utraque naris inplenda est; ubi a latere, ea, in quam os inpulsum est; inponendumque ceratum, et paulo uehementius deligandum est, quia callus eo loco non ad sanitatem tantummodo, sed etiam ad tumorem increscit. A tertio die fouendum id aqua calida est, tantoque magis, quanto propius esse sanitati debet. Quod si plura erunt fragmenta, nihilo minus extrinsecus singula in suas sedes digitis erunt conpellenda; inponendaque extrinsecus eadem habena, et super eam ceratum; neque ultra fascia adhibenda est. <5> <At si> quod fragmentum undique resolutum cum ceteris non glutinabitur, intellegetur quidem ex umore, qui multus ex uulnere feretur, uolsella uero extrahetur; finitisque inflammationibus, inponetur aliquod medicamentum ex is, quae leniter reprimunt.
<6> Peius est, ubi aut ossi aut cartilagini fractae cutis quoque uulnus accessit. Id admodum raro fit. Si incidit, illa quidem nihilo minus eadem ratione in suas sedes excitanda sunt: cuti uero superinponendum emplastrum aliquod ex is, quae recentibus uulneribus accommodata sunt: sed insuper nullo uinculo <de>ligandum est.
 
[8,6] Caput VI. De auribus fractis.
<1> In aure quoque interdum rumpitur cartilago. Quod si incidit, antequam pus oriatur, inponendum glutinans medicamentum est: saepe enim suppurationem prohibet <et> aurem confirmat. Illud et in hac et in naribus ignorari non oportet, <non> quidem cartilaginem ipsam glutinari, circa tamen carnem increscere solidarique eum locum. - Itaque si cum cute cartilago rupta est, cutis utrimque suitur. <2> Nunc autem de ea dico, quae cute integra frangitur. In ea uero si iam pus natum est, aperienda altera parte cutis et ipsa cartilago contra lunata plaga excidenda est; deinde utendum est medicamento leniter supprimente, quale Lycium est aqua dilutum, donec sanguis fluere desinat; tum inponendum linteolum cum emplastro sic, ut pingue omne u<i>tetur, et a parte posteriore lana mollis auri subicienda est, quae quod est inter hanc et caput compleat; tum ea leniter deliganda est, et a tertio die uapore, ut in naribus posui fouenda. Atque in his quoque generibus abstinentia primi temporis necessaria est, donec inflammatio finiatur.
 
[8,7] Caput VII. De maxilla fracta, et quibusdam ad omnia ossa pertinentibus.
<1> Ab his ad maxillam uenturus indicanda quaedam puto communiter ad omnia ossa pertinentia, ne saepius eadem dicenda sint. Omne igitur os modo rectum ut li<g>num in longitudine<m> finditur, modo frangitur transuorsum, interdum oblicum; atque id ipsum nonnumquam retusa habet capita, nonnumquam acuta. Quod genus pessimum est, quia neque facile committuntur, quae nulli retuso innituntur, et carnem uulnerant, interdum neruum quoque aut musculum: quin etiam aliquando plura fragmenta fiunt. <2> Sed in aliis quidem ossibus ex toto saepe fragmentum a fragmento recedit: maxillae uero semper aliqua parte etiam uexata ossa inter se cohaerent. Igitur inprimis digitis duobus utrimque prementibus et ab ore et ab cute omnia ossa in suam sedem compellenda sunt; deinde, si transuersa maxilla fracta est (sub qu<o> casu fere dens super proximum dentem excedit), ubi ea in suam sedem conlocata est, duo proximi dentes aut, si hi labant, ulteriores inter se seta deligandi sunt. <3> <Id in alio genere fracturae superuacuum est, cetera eadem facienda sunt:> nam linteolum duplex madens uino et oleo superiniciendum cum eadem simil<a> et eadem <turis> fuligine est; deinde aut fascea aut mollis habena media in longitudinem incisa, ut utrimque mentum conplectatur et inde capita eius supra caput adducta ibi deligentur. <4> Illud quoque ad omnia ossa pertinens dictum erit, famem primum esse necessariam; deinde a die tertio umidum cibum, <sub>lata inflammatione paulo pleniorem, eumque qui carnem alat: uinum per omne tempus esse alienum; deinde tertio die resolui debere, foueri per spongia<m> uapore aquae calidae, eademque quae primo fuerunt superdari: idem die quinto fieri et donec inflammatio finiatur, quae uel nono die uel septumo fere soluitur. <5> Ea sublata, rursus ossa esse tractanda, ut, si quid fractum loco suo non est, reponatur: neque id esse soluendum, nisi duae partes eius temporis, intra quod quaeque ossa conferu<e>nt, transi<erint>. Fere uero int<er> quartum decimum et unum et uicensimum diem sanescunt maxilla, malae, iugulum, pectus, latum os scapularum, costae, spina, coxarum os, ta<li,> calx, manus, planta: inter uicensimum et tricensimum diem crura, bracchiaque: inter septimum et uicensimum et quadragensimum umeri et femina. Sed in maxilla illud quoque adiciendum est, quod umidus cibus diu adsumendus est. <6> Atque etiam cum tempus processit, in lagano similibusque aliis perseuerandum est neque quicquam edendum <duri,> donec ex toto maxillam callus firmarit; itemque utique primis diebus habendum silentium.
 
[8,8] Caput VIII. De iugulo fracto. De diuersis ossium curis.
<1a> Iugulum uero si transuersum fractum est, <non>numquam per se rursus recte coit et, nisi mouetur, sanari sine <u>inctura potest: nonnumquam uero, maxime<que> ubi motum <est,> elabitur. Fereque id, quod a pectore est, *** id, quod ab umero est, in posteriorem partem inclinatur. Cuius ea ratio est, quod per se non mouetur, sed cum umeri motu consentit *** itaque eo subsistente sub i<d> umer<o> agitatur. Raro uero admodum in priorem partem iugulum inclinatur, adeo ut magni professores numquam se uidisse memoriae mandarint. <1b> Sed locuples tamen eius rei auctor Hippocrates est. Verum ut dissimilis uterque casus est, sic quaedam dissimilia requirit. Ubi ad scapulas iugulum tendit, simul dextra manu plana propellendus in posteriorem partem umerus <est,> et illud in priore<m> adtrahendum. Ubi ad pectus conuersum est, ipsum quidem retro dandum, umerus autem in priorem partem adducendus ac si is inferior est, non id, quod a pectore est, deprimendum est, quia immobile est, sed umerus ipse adtollendus <erit:> <1c> a<t> s<i> superior est, id, quod a pectore est, inplendum lana et umerus ad pectus deligandus est. Si acuta fragmenta sunt, incidi contra cutis debet: ex ossibus ea, quae carnem uulnerant, praecidenda, tum retussa ossa committenda sunt. <1d> Si quod ab aliqua parte eminet, opponendum ei triplex linteolum est in uino et oleo tinctum. Si plura fragmenta sunt, excipienda sunt e<a> ex ferula facto ca<nal>iculo eodemque intus incerato, ne fascea diducatur; quae iugulo composito circumdanda est saepius potius quam ualentius; quod ipsum quoque in omnibus <ossibus> fractis perpetuum est. A dextro <uero> iugulo, si id fractum est, <ad> alam sinistram, a sinistro ad dextram +rursusque sub ala sua fasciari debet. Post haec si iugulum ad scapulas inclinatum est, brachium ad latus; si in partem priorem, ad ceruicem deligandu<m> est <supinusque homo conlocandus.> Cetera eadem facienda, quae supra conprehensa sunt.
<2a> Sunt uero plura ossa fere inmobilia uel dura uel cartilaginosa, quae uel franguntur uel forantur uel conliduntur uel finduntur, ut malae, pectus, latum os scapularum, costae, spina, co<x>arum os, tali, calx, manus, planta. <2b> Horum omnium eadem curatio est. Si supra uulnus est, id suis medicamentis nutriendum est; quo sanescente, rimas quoque ossis, aut si quod f<ora>men <est,> callus implet. Si cutis integra est et os laesum esse ex dolore colligimus, nihil aliud quam quiescendum, inponendumque ceratum est et leniter deligandum, donec sanitate ossis dolor finiatur.
 
[8,9] Caput IX ; De costis fractis. De spina fracta.
<1a> <Proprie> quaedam tamen de costa dicenda sunt; quia iuxta uiscera est, grauioribusque periculis is locus expositus est. Haec quoque igitur interdum sic finditur, ut ne summum quidem os sed interior pars eius, quae rara est, laedatur, interdum sic, ut eam tota<m> is casu<s> perruperit. Si tota fracta non est, nec sanguis expuitur nec febricula sequitur, nec quicquam suppurat, nisi admodum raro, nec dolor magnus est: tactu tamen is locus leniter indolescit. <1b> Sed abunde est eadem, quae supra scripta sunt, facere, et a media fascea incipere deligare, ne in alterutram partem haec cutem inclinet. Ab uno uero et uicensimo die, quo utique os esse debet glutinatum, id agendum cibis uberioribus est, ut corpus quam plenissimum fiat, quo melius os uestiat, quod illo loco tenerum adhuc iniuriae sub tenui cute expositum est. <1c> Per omne autem tempus curationis uitandus clamor, strictior quoque ***, tumultus, ira, motus uehementior corporis, fumus, puluis, et quicquid uel tussim uel sternumentum mouet; ne spiritum quidem magnopere continere expedit. At si tota costa perfracta est, casus asperior est: nam et graues inflammationes et febris et suppuratio et saepe uitae periculum sequitur: et sanguis spuitur. <1d> Ergo, si uires patiuntur, ab eo bracchio, quod super eam costam est, sanguis mittendus est: si non patiuntur, aluus tamen sine ullo acri ducenda est, diutiusque inedia pugnandum. Panis uero ante septimum diem non adsumendus, sed una sorbitione uiuendum; inponendumque ei loco ceratum ex lino factum, cui cocta quoque resina adiecta sit; aut Polyarchi malagma, aut <p>anni ex uino et rosa et oleo; superque inponenda lana sucida mollis et duae fasceae a mediis orsae minimeque adstrictae. <1e> Mult<o> uero magis omnia uitanda, quae supra posui, adeo ut ne spiritus quidem saepius mouendus sit. Quod si tussis infestabit, potio sumenda erit uel ex trixsagine uel ex ruta uel ex <herba> sto<e>chade uel ex cumino et pipere. Grauioribus uero doloribus urguentibus cataplasma inponi quoque conueniet uel ex lolio uel ex hordeo, cui pinguis fici tertia pars sit adiecta; et id quidem interdiu superiacebit: noctu uero idem aut ceratum aut malagma aut panni, quia potest cataplasma decidere. <1f> Ergo cottidie quoque resoluetur, donec iam cerato aut malagmate possumus esse contenti. Et decem quidem diebus extenuabitur fame corpus, ab undecimo uero ali incipiet; ideoque etiam laxior quam primo fascea circumligabitur; fereque ea curatio ad quadragesimum diem perueniet. Qu<od> si me<tus> erit suppurationis, plus malagma quam ceratum ad digerendum proficiet. <1g> Si suppuratio uicerit, neque per quae supra scripta sunt discuti potuerit, omnis mora uitanda erit, ne os infra uitietur: sed qua parte maxime tumebit, demittendum erit candens ferramentum, donec ad pus perueniat; idque effundendum. Si nusquam caput se ostendet, ubi maxime pus sub<s>it, sic intellegimus: creta Cimolia totum locum inlinemus et siccari patiemur: quo loco maxime umor in ea perseuerabit, ibi <p>us proximum erit eaque uri debebit. <1h> Si latius aliquid abscedet, duobus aut tribus locis erit perforandum. Demittendum erit lin<a>mentum aut aliquid ex penicillo, quod summum lino sit deuinctum, ut facile educatur. Reliqua eadem, quae in ceteris adustis, facienda sunt. Ubi purum erit ulcus, ali corpus debebit, ne tabes perniciosa futura id malum subsequatur. Nonnumquam etiam leuius ipso osse adfecto et inter initia neclecto, non <p>us sed umor quidam muccis similis intus coit, mollescitque contra cutis; in qua simili ustione utendum est.
<2> In spina quoque est quod proprie notemus. Nam si id, quod ex uertebra excedit, aliquo modo fractum est, locus quidem concauus fit, <p>unctiones autem in eo sentiuntur, quia necesse est ea fragmenta spinosa esse; quo fit, ut homo in interiorem partem subinde nitatur. Haec noscendae rei <causa> sunt: medicamentis uero isdem opus est, quae <p>rima parte huius capitis exposita sunt.
 
[8,10] Caput X. De humerorum, brachiorum, femorum, crurum, digitorum, fractorum uel euulsorum, 
communibus curationibus.
De humero fracto. De brachio fracto. De cubito fracto. De cruribus femoribusque fractis.
De digito fracto. Communes curationes ad humeros, brachia, crura, femina digitosque confractos pertinentes.
<1a> Similes rursus ex magna parte casus curationesque sunt umer<i> et femoris: communia etiam quaedam umeris, bracchiis, feminibus, cruribus, digitis: siquidem e<a> minime periculose media franguntur. Quo propior fractura capiti uel superiori uel inferiori est, eo peior est: nam et maiores dolores adfert et difficilius curatur. Ea maxime tolerabilis est simplex transuersa; peior, ubi multa fragmenta atque ubi obliqua; pessimum, ubi eadem acuta sunt. <1b> Nonnumquam autem fracta in his ossa in suis sedibus remanent; multo saepius excidunt aliudque super aliud effertur; idque ante omnia considerari debet et sunt notae certae. Si suis sedibus sunt, mota res<o>nan<t>, punctionisque sensum repraesentant; tactu inaequalia sunt. Si uero non aduersa sed obliqua iunguntur, quod fit ubi loco suo non sunt, membrum id altero <iam erit> breuius <et> musculi eius tument. - <1c> Ergo si hoc depre<n>sum est, protinus id membrum oportet extendere: nam nerui musculique intenti per ossa contrahuntur neque in suum locum ueniunt, nisi illos per uim aliquis intendit. Rursus, si primis diebus id omissum est, inflammatio oritur; sub qua et difficile et periculose uis neruis adhibetur: nam distentio neruorum uel cancer sequitur, uel cert<e>, ut mitissime a<g>atur, pus. Itaque si antea reposita ossa non sunt, postea reponenda sunt. <1d> Intendere autem digitum uel aliud quo<d>que membrum, si adhuc tenerum est, etiam unus homo potest, cum alteram partem dextr<a>, alteram sinistr<a> prendit: ualentius membr<um> duobus eget, qui in diuersa contendant. Si firmiores nerui sunt, ut in uiris robustis maximeque eorum feminibus et cruribus euenit, habenis quoque uel linteis fasceis utrimque capita articulorum deliganda, et per plures in diuersa ducenda sunt. <1e> Ubi paulo longius quam naturaliter esse debet membrum uis fecit, tum demum ossa manibus in suam sedem compellenda sunt, indiciumque ossi<s> repositi est dolor sublatus et membrum alteri <parti> aequatum. *** inuoluendum duplicibus triplici<busue> panni<s> et in uino et oleo tinctis, quos linteos esse commodius est. Fere uero <fasce>is sex opus est. Prima breuissima adhibenda, quae circa fractura<m> ter uoluta, sursum uersum feratur et quasi in coclea<m> serpat; satisque est eam ter hoc quoque modo circuire. <1f> Altera dimidio longio<r>, eaque, <si> qua parte os eminet, ab ea; si totum aequale est, undelibet super fracturam debet incipere priori aduersa deorsumque tendere, atque iterum de fractura reuer<s>a in superiore parte ultra priorem fasciam desinere. Super has iniciendum latiore linteo ceratum est, quod eas contineat; ac si qua parte os eminet, triplex ea pannus obiciendus eodem uino et oleo madens. <1g> Haec tertia fascia comprehendenda sunt, quartaque sic, ut semper insequens priori aduersa sit, et tertia tantum inferiore parte, tres in superiore f<in>iant<ur>. <At>qu<e> satius est saepius circuire quam adstringi: siquidem id, quod adstrictum est, alienatur et cancro oportunum est: articulum autem quam minime uincire opus est, sed si iuxta hunc os fractum est, necesse est. <1h> Deligatum uero membrum in diem tertium continendum est; eaque uinctura talis esse debet, ut primo die nihil offenderit, non tamen laxa uisa sit, secundo laxior, tertio iam paene resoluta. Ergo tum rursum id membrum deligandum, adiciendaque prioribus quinta fascia est; iterumque quinto die resoluendum est, et sex fasceis inuoluendum sic, ut tertia et quinta infra, ceterae supra finiantur. Quotienscumque autem soluitur membrum, calida aqua fouendum. <1i> Sed si iuxta articulum fractura est, +die instillandum uinum est, exigua parte olei adiecta, eademque omnia facienda, donec adeo inflammatio soluatur uel <ten>uius quoque quam ex consuetudine id membrum fiat. Quod si septimus dies non dedit, certe nonus exhibet; tum facillime ossa tractantur. Rursus ergo si parum commissa sunt, committi debent: si qua fragmenta eminent, in suas sedes reponenda sunt; <1k> deinde eodem modo membrum deligandum, ferulaeque super adcommodandae sunt, quae fi<x>ae circumpositaeque ossa in sua sede contineant; et in quam partem fractura inclinat, ab ea latior ualentiorque ferula inponenda est. Easque omnes c<on>tra articulum esse oportet resimas, ne hunc laedant, nec ultra astringi quam ut ossa contineant; et cum spatio laxentur, tertio quoque <die> paulum habenis suis coartari; <1l> ac si nulla prurigo, nullus dolor est, sic manere, donec duae partes eius temporis, qu<o> quo<d>que os conferuet, compleantur: postea leuius aqua calida fouere, quia primo digeri materiam opus est, tum euocari. Ergo cerato quoque liquido id <l>eniter est unguendum, perfricandaque summa cutis est; laxiusque id deligandum est. Tertio quoque die soluendum sic, ut remota calida aqua cetera eadem fiant: tantummodo singulae fasciae, quotiens resolutae fuerint, subtrahantur.
<2a> Haec communia sunt, illa propria: siquidem umerus fractus non sic ut membrum aliud intenditur, sed homo conlocatur alto sedili, medicus autem humiliore aduersus. Una fascia bracchium amplexa e<x> ceruice ipsius, qui laesus est, id sustineat; altera ab +altera parte super caput data ibi accipit nodum; tertia uincto imo umero deorsum demittitur, ibi quoque capitibus eius inter se uinctis. <2b> Deinde ab occipitio ipsius minister sub ea fascea, quam secundo loco posui, <p>orrecto, si dexter umerus ducendus est dextro, si sinister <sinistro> brachio demissum inter femina eius, qui curatur, baculum tenet: medicus super eam fasceam, de qua tertio loco dixi, plantam inicit dextra<m> si sinister, sinistram si dexter umerus <c>uratur; simulque alteram fasciam minister attollit, alteram premit medicus; quo fit ut leniter umerus extendatur. <2c> Fasceis uero, si medium aut imum os fractum est, breuioribus opus est; si summum, longioribus, ut ab eo sub altera quoque ala per pectus et scapulas porrigantur. Quae *** Protinus uero bracchium, cum deligatur, sic inclinandum est idque efficit, cu<m> ante fascias quoque sic figurandum sit, ne postea suspens<u>m aliter <atque> cum deligabatur, umerum inclinet. Bracchioque suspenso ipse quoque umerus ad latus leniter deligandus est; per quae fit, ut minime moueatur ideoque ossa sic se habe<a>nt, ut aliquis composuit. <2d> Cum ad ferulas uentum est, extrinsecus esse earum longissimae debent, a lacerto breuiore<s>, sub ala breuissimae. Saepiusque eae resoluendae sunt, ubi in uicinia cubiti umerus fractus est, ne ibi nerui rigescant et inutile bracchium efficiant. Quotiens solutae sunt, fractura manu continenda, cubitus aqua calida fouendus est <et> molli cerato perfricandus; ferulaeque uel omnino non inponendae contra eminentia cubiti, uel aliquanto breuiores sunt.
<3a> Ac si bracchium fractum est, in primis considerandum est, alterum os an utrumque comminutum sit; non quo alia in eiusmodi casu curatio admouenda <sit>, sed primum, ut ualentius extendatur, si utrumque os fractum est, quia necesse est minus neruos contrahi altero osse integro eosque intendente; deinde, ut curiosius omnia in continendis ossibus fia<n>t, si neutrum alteri auxilio est: nam ubi alterum integrum est, plus opis in eo quam in fasciis ferulisque est. <3b> Deligari autem bracchium debet paulum pollice ad pectus inclinato, siquidem is maxime bracchii naturalis habitus: <sit> idque inuolutum mitella commodissime excipitur, quae latitudine ipsi bracchio, perangustis capitibus collo inicitur. Atque ita commode bracchium ex ceruice suspensum est, idque paulum supra cubiti alterius regionem pendere oportet.
<4> *** Quod si ex summo cubito <qu>id f<r>actum sit, glutinare id uinciendo alienum est: fit enim bracchium inmobile. Ac si nihil aliud quam dolori occursum est, idem qui fuit eius <u>sus est.
<5a> In c<r>ure aeque ad rem pertinet alterum saltem os integrum manere. Commune uero ei femorique est quod, ubi deligatum est, in canalem coniciendum est. Is canalis et inferiore parte f<ora>mina <II> habere debet, per quae, si quis umor excesserit, descendat; et a planta moram, quae simul et sustineat eam et delabi non patiatur; et a lateribus caua, per quae loris datis morae quaedam crus femurque, ut collocatum est, detinea<n>t. <5b> Esse etiam is debet a planta, si crus fractum est; circa poplitem, si femur, usque ad coxam; si iuxta superius caput femoris, sic, ut ipsa quoque e<i> coxa <ins>it. Neque tamen ignorari oportet, si femur fractum est, fieri breuius, quia numquam in anti<c>um statum reuertitur, summisque digitis postea cruris eius insisti: sed multo tamen f<oed>ior debilitas est, ubi fortunae neglegentia quoque accessit.
<6> Digitum satis est ad unum surculum post inflammationem deligari.
<7a> His proprie ad singula membra pertinentibus, rursus illa communia sunt: primis diebus fames; deinde tum, cum iam increscere callum oportet, liberalius alimentum; longa a uino abstinentia; fomentum aquae calidae, dum inflammatio est, libera<l>e; <ubi> ea desit, modicum; tum etiam longior ulterioribus e<x> liquido cerato membris et mollis tamen unctio. Neque protinus exercendum id membrum, sed *** ad antiquos usus reducendum est.
<7b> Grauius aliquanto est, cum ossis fracturae carnis quoque uulnus accessit, maxumeque si id musculi femoris aut <ume>ri senserunt: nam et inflammationes multo grauiores et promptiores cancr<o>s habent. Ac femur quidem, si ossa inter se <re>cesserunt, fere praecidi necesse est. Umerus uero quoque in periculum uenit, s<ed> facilius conseruatur. Quibus periculis etiam magis id expositum, quod iuxta ipsos articulos ictum est. <7c> Curiosius igitur agendum est, et musculus quidem, per mediam plagam transuersus praecidendus; sanguis uero, si parum fluxit, mittendus; corpus inedia extenuandum. Ac reliqua quidem membra lentius intendenda, et lenius in is ossa in suam sedem reponenda sunt: <in> his uero neque intendi neruos neque ossa tractari satis expedit; ipsique homini permittendum est, ut sic ea collocata habeat, quemadmodum minime laedunt. <7d> Omnibus autem his uulneribus inponendum primo linamentum est uino madens, cui rosae paulum admodum adiectum sit, cetera eadem. Deligandaque fas<c>is sunt aliquanto quam uulnus latioribus, laxius scilicet quam si ea plaga non esset: quanto facilius et alienari et occupari cancro uulnus potest *** numero potius fasciarum id agendum est, ut laxae quoque aeque contineant. <7e> Quod in femore umeroque sic fiet, si ossa forte recte concurrerint: sin aliter se habebunt, eatenus circumdari fascia debebit, ut inpositum medicamentum contineat. Cetera eadem, quae supra scripsi, facienda sunt, praeterquam quod neque ferulis neque canalibus, inter quae uulnus sanescere non potest, sed pluribus tantummodo et latioribus fasceis opus est: ingerendumque subinde in eas est calidum oleum et uinum, magisque in *** primo fame utendu<m>; <7f> *** e<s>t alien<um>; uulnus calida aqua fouendum, frigusque omni ratione uitandum; et transeundum ad medicamenta, quae puri mouend<o> sunt; maiorque uulneri quam ossi cura agenda: ergo cottidie soluendum nutriendumque est. Inter quae si qu<od> paruulum fragmentum ossis eminet, id si retusum est, in suam sedem dandum; si acutum, ante acumen eius, <si> longius est, praecidendum; si breuius, limandum et utrumque scalpro l<eu>andum; tum ipsum recondendum est. <7g> Ac si id manus facere non potest, uulsella, quali fabri utuntur, inicienda est recte se haben<t>i capiti ab ea parte, qua sima est, ut ea parte, qua <g>ib<b>a est, eminens os in suam sedem compellat. Si id maius est membranulisque cing<itur>, sinere oportet ea<s> sub medicamentis resolui, idque os, ubi iam nudatum est, abscidere; quod maturius scilicet faciendum est. Potestque ea ratione et os coire et uulnus sanescere, illud suo tempore, hoc prout se habet.
<7h> Nonnumquam etiam in magno uulnere euenit, ut fragmenta quaedam uelut emoriantur neque cum ceteris coeant; quod hic quoque ex modo fluentis umor<is> colligitur. Quo magis necessarium est saepius ulcus resoluere atque nutrire. Sequitur uero, ut id os per se post aliquot dies excidat. <7i> Cum <i>am misera antea condicio uulneris sit, tamen id interdum manus *** diutiusque facies. Saepe enim integra cutis osse abrumpitur, protinusque prurigo et dolor oritur. Quae soluere, si accidit, maturius oportet, et fouere aqua per aestatem frigida, per hiemem egelida; deinde ceratum myrteum inpon<en>dum. At interdum fractur<a> quibusdam uelut aculeis carnem uexat: qu<o> <a> prurigin<e> et p<un>ctionibus cognit<o>, aperire id medicus e<o>sque aculeos praecidere necesse habet. Reliqua uero curatio in utroque hoc casu eade<m> est, quae ubi ictus protinus *** intulit.
<7k> Puro iam ulcere cibis hic quoque utendum est carnem producentibus. Si breui<us> adhuc membrum est et ossa loco suo non sunt, e<o> paxillus tenuis quam leuissimi generis inter ea demitti debet sic, ut capite paululum supra ulcus emineat; <i>sque cottidie plenior adigendus est, donec par id membrum alteri fiat; tum paxillus remouendus; uulnus sanandum est; cicatrix inducta fouenda frigida aqua est, in qua myrtus, hedera, aliaeue similes uerbenae <decoctae> sint; inlinendumque medicamentum est quod siccet; et magis etiam hic qu<ies>cundum, donec id membrum confirmetur.
<7l> Si quando uero ossa non conferuuerunt, qu<ia> saepe solut<um>, saepe motu<m>, in apert<o> deinde curatio est: possunt enim coire *** Si uetustas occupauit, membrum extendendum est, ut aliquid laedatur: ossa inter se manu diuidenda, ut concurrendo exasperentur, ut, si quid pingue est, eradatur totumque id quasi recens fiat, magna tamen cura habita, <ne> nerui musculiue laed<a>ntur. <7m> Tum uino fouendum est, in quo malicorium de<coc>tum sit; i<n>ponendumque id ipsum <corium> oui albo mixtum: tertio die resoluendum fouendumque aqua, in qua uerbenae, <de> quibus supra dixi, decoctae sint: quinto die idem faciendum, ferulaeque circumdandae. Cetera et ante et post eadem facienda, quae supra scripsi.
<7n> Solent tamen interdum transuersa inter se ossa conferuere, eoque et breuius membrum et indecorum fit; et si capita acutiora sunt, adsiduae <p>unctiones sentiuntur. Ob quam causam frangi rursus ossa et derigi debent. Id hoc modo fit. Calida aqua multa membrum id fouetur, et ex cerato liquido perfricatur intenditurque. Et inter haec medicus pertractans ossa, ut adhuc tenero callo, manibus ea d<i>ducit, compelli<t>que id, quod eminet, <in> suam sedem; et, s<i> parum ualuit, ab ea parte, in qua<m> os se inclinat, e<i> inuolutam lana regulam obicit; atque ita deligando adsuescere iterum uetustae sedi cogit. Nonnumquam autem recte quidem ossa co<i>erunt, superincreuit uero nimius callus, ide<o>que locus <is> intumuit. <7o> Quod ubi incidit, diu leuiterque id membrum perfricandum est ex oleo et sale et nitro, multumque aqua calida salsa fouendum; et inponendum malagma quod digerat, adstrictiusque alligandum; holeribusque et praeterea uomitu utendum, per quae cum carne callus quoque extenuatur. Confertque aliquid e<o> sinapi quod cum ficu in alterum par membrum inpositum *** donec id paulum erodat eoque euocet materiam. Ubi his tumor extenuatus est, rursus ad ordinem uitae reuertendum est.
 
[8,11] Caput XI. De ossibus luxatis.
<1> Ac de fractis quidem ossibus hactenus dictum sit. MOVENTUR autem ea sedibus suis duobus modis: nam modo quae iuncta sunt inter se <de>hiscunt, ut cum latum scapularum os ab umero recedit, et in brachio radius a cubito, et in crure tibia a sura; interdum <a saltu> calcis os a talo, quod raro tamen fit: modo articuli suis sedibus excidunt. Ante de prioribus dicam.
<2> Quorum <ubi aliquid incidit, protinus is locus> cau<us> est, depressusque digitus sinum inuenit; deinde grauis inflammatio oritur, atque in talis praecipu<e>: siquidem febres quoque et cancros et neruorum uel distentiones uel rigores, qui caput scapulis adnectunt, mouere consueuit. Quorum uitandorum causa facienda ea<dem> sunt, quae in ossibus <omn>ibus laesis <aliquid ubi incidit, protinus is locus> proposita sunt, ut dolor tumorque per ea tollantur. Nam diducta ossa numquam <rursus> inter se iunguntur, et ut aliquid decoris eo loco, sic nihil usus amittitur.
<3> Maxilla uero et uertebra omnesque articuli, cum ualidis neruis conprendantur, excidunt <aut> ui expulsi, aut aliquo casu neruis uel ruptis <uel> infirm<a>tis, faciliusque in pueris et adulescentulis quam in robustioribus. Hique elabuntur in priorem *** in exteriorem partem, quidam omnibus modis, quidam certi<s>. Sunt<que> quaedam communia omnium signa, quaedam propria sunt <cuiusque>: siquidem semper ea parte est tumor, in qua<m> os prorumpit; ea sinus, <a> qua recessit. <4> Et haec quidem in omnibus deprenduntur, alia uero in singulis; quae, simul atque de quoque dicam, proponenda erunt. Sed ut excidere omnes articuli <non> possunt, sic non omnes reponuntur. Caput enim numquam *** compellitur, neque in spina uertebra, neque ea maxilla, quae, utraque parte prolapsa, antequam reponer<e>tur, inflammationem mouit. Rursus <si> qui neruorum uitio prolapsi sunt, conpulsi quoque in suas sedes iterum excidunt. A<c> quibus in pueritia exciderunt neque repositi sunt, minus quam ceteri crescunt. <5> Omniumque, quae loco suo non sunt, caro e<ma>cres<cit,> magi<s>que in proximo membro quam ulteriore, ut puta, si umerus loco suo non est, maior in eo ipso fit quam in brachio, maior in hoc quam in manu <m>acies. <6> Tum pro sedibus et pro casibus, qui inciderunt, aut maior aut minor usus <eius> membri relinquitur; quoque in e<o> plus usus superest, eo minus id extenuatur. Quicquid autem loco suo motum est, ante inflammationem reponendum est: <si> illa occupauit, dum conquiescat, n<on> lacessendum: ubi finitast, temptandum in is membris, quae id patiuntur. Multum autem eo confert et corporis et neruorum habitus. <7> Nam si corpus tenue, si umidum est, si nerui infirmi, expeditius os reponitur: sed ut primo facilius excidit, <i>t<a> postea minus fideliter continetur. Quae contraria his sunt, melius continent: sed id, quod expulsum est, difficulter admittunt. - Oportet autem ipsam inflammationem leuare super sucida lana ex aceto inposita: a cibo, si ualentioris articuli casus est, triduo, interdum etiam quinque diebus abstinere; bibere aquam calidam, dum sitim finiat; curiossiusque haec facere is ossibus motis, quae ualidis plenisque musculis continentur: si uero etiam febris accessit, multo magis; <8> deinde ex die quinto <fouere> aqua calida; remotaque <l>ana ceratum inponere ex cyprino factum, nitro quoque adiecto, donec omnis inflammatio finiatur. Tunc <in>frictionem ei membro adhibere; cibis uti bonis; uti uino modice; iamque ad usus quoque suos id membrum promouere, quia motus ut in dolore pestifer, sic alias saluberrimus corpor<i> est. Haec communia sunt, nunc de singulis dicam.
 
[8,12] Caput XII. De maxilla luxata.
<1> Maxilla in priorem partem propellitur, sed modo altera parte, modo utraque. Si alter<a>, in contrariam partem ipsa mentum<que> inclinatur; dentes paribus non respondent, sed sub is, qui secant, canini sunt. A<t> si utraque, totum mentum in exteriorem partem promouetur; inferioresque dentes longius quam superiores excedunt; intentique super musculi apparent. - <2> Primo quoque tempore autem homo in sedili conlocandus est sic, ut minister a posteriore parte caput eius contineat, uel sic, ut iuxta parietem is sedeat, subiecto inter parietem et caput eius scorteo puluino <duro,> eoque caput e<ius> per ministrum urgeatur, quo sit immobili<u>s. Tum medici digiti pollices linteolis uel fasceis, ne delabantur, inuoluti in os eius coiciendi, ceteri extrinsecus admouendi sunt. <3> Ubi uehementer maxilla adprehensa est, <si un>a parte procidit, concutiendum mentum <et> ad guttur adducendum est. Tum simul et caput adprehendendum, et excitato mento maxilla in suam sedem conpellenda, et os eius conprimendum est sic, ut omnia paene uno <mo>mento fiant. <4> Si<n> utraque parte prolapsa est, eadem omnia eadem facienda, sed aequaliter retro maxilla agenda est. Reposito osse, si cum dolore oculorum et ceruic<i>s ist<e> casus incidit, ex brachio sanguis mittendus est. Cum omnibus uero, quo<rum> ossa mota sunt, primo liquidior cibus conueniat, tum his praecipue, adeo ut sermo quoque frequenti motu oris per neruos laedat.
 
[8,13] Caput XIII. De capite luxato.
Caput duobus processibus in duos sinus summae uertebrae demissis super ceruicem contineri in prima parte proposui. Hi processus interdum in posteriorem partem excidunt; quo fit, ut, <qui> nerui s<unt> sub occipitio, extendantur, mentum pectori adglutinetur, neque bibere is, neque lo<qui> possit, interdum sine uoluntate semen emittat; quibus celerrime mors superuenit. Ponendum autem hoc esse credi<di,> non <quo> curatio eius rei ulla sit, sed ut res indiciis cognosc<er>etur et non putarent sibi medicum defuisse, <si qui> sic aliquem perdidisse<n>t.
 
[8,14] Caput XIV. De spina luxata.
<1> Idem casus manet <e>os, quorum in spina uertebrae excide<ru>nt: id enim non potest fieri, nisi et medulla, quae per medium, et duabus membranulis, quae per duos a lateribus processus feruntur, et neruis, qui contine<n>t, ruptis. Excidunt autem et in posteriorem partem et in priorem et supra saeptum transuersum et infra. <2> In utram<que> partem excideri<n>t, a posteriore parte uel tumor uel sinus +donec. Si super saeptum id incidit, manus resoluuntur, uomitus aut neruorum distentio insequitur, spiritus difficulter mouetur, dolor urguet et aures obtusae sunt. Si sub sae<pt>o, femina resoluuntur, urina subprimitur, interdum etiam sine uoluntate prorumpit. Ex eiusmodi casibus, ut tardius qua<m> ex capitis, sic tamen intra triduum homo moritur. <3> Nam quod Hippocrates dixit, uertebra in exteriorem partem prolapsa pronum hominem collocandum esse et extendendum, tum calce aliquem super ipsum <os> debere consistere, <et> <id> intus inpellere, in is accipiendum, quae paulum excesserunt, non is, quae toto loco mota sunt. Nonnumquam enim neruorum inbecillitas efficit, ut, quamuis non exciderit uertebra, tantum paruum tamen aut *** in priorem partem promineat. Id non iugulat: sed ab interiore parte ne contingit quidem +posse: ab exteriore si propulsum est, plerumque iterum redit, nisi, quod admodum rarum est, uis neruis restituta est.
 
[8,15] Caput XV. De humero luxato.
<1> Umerus autem modo in alam excidit, modo in partem priorem. Si in alam delapsus e<s>t, cubitus recedit <a> latere; rursum iuxta eiusdem partis aurem cum umero porrigi non potest, longius<que> altero id brachium est. <At si> in priorem partem, summ<u>m quidem brachium extenditur, minus tamen quam naturaliter; difficiliusque in priorem partem quam in posteriorem cubitus porrigitur.
<2> Igitur si in alam umerus excidit, et uel puerile adhuc est corpus uel molle, certe inbecillius neruis intentum est, satis est conlocare id in sedili; et ex duobus ministris alteri imperare, ut caput lati scapularum oss<is> leniter redducat, alteri ut brachium extendat: ipsum posteriore parte residentem +renum sub ala eius +coire; simulque et ill<a> os *** et altera manu brachium eius ad latus impellere. <3> At si uastius corpus neruiue robustiores sunt, necessaria est spatula lignea, et quae crassitudinem duorum digitorum habet, longitudin<e> ab ala usque ad digitos peruenit; in qua summa capitulum est rotundum, leniter cauum, ut recipere particulam aliquam ex capite umeri possit. In ea bina foramina tribus locis sunt inter se spatio distantibus, in quae lora mollia coiciuntur. <4> Eaque spata fascia inuoluta, quo minus tactu laedat, ad alam brachio derigitur sic, ut caput eius summae alae subiciatur; deinde loris suis ad brachium deligatur, uno loco paulum <infra umeri caput, altero paulum> supra cubitum, tertio citra manu<m;> cu<i> rei protinus interualla <IIVI> quoque foraminum aptata sunt. <5> Sic brachium deligatum super scalae gallinariae gradum traicitur, ita altae, ut consistere homo ipse non possit; simulque in alteram partem corpus demittitur, in alteram brachium intenditur; eoque fit, ut capite ligni caput umeri inpulsum in suam sedem modo cum sono, modo sine hoc compellatur. Multas alias esse rationes scire facile est uno Hippocrate lecto, sed non alia magis usu conprobata est.
<6> At si in partem priorem umerus excidit, supinus homo collocandus est; fasciaque aut habena media ala circumdanda est, capitaque eius post caput hominis ministro tradenda, brachium alteri; praecipiendumque, ut il<l>e habenam, hic brachium extendat. Deinde medicus caput quidem hominis sinistr<a> debet repellere; dextra uero cubitum cum umero attollere et os in suam sedem compellere; faciliusque id in hoc casu quam in priore reuertitur.
<7> Reposito umero lana alae subicienda est; si interiore parte os fuit, ut ei opponatur; si in priore, ut tamen commodius deligetur. Tum fascia primum sub ala obuoluta caput eius debet conprehendere; deinde per <p>ectus ad alteram alam, ab eaque ad scapulas, russusque ad eiusdem umeri caput tendere; saepiusque eadem ratione circumagi, donec bene id teneat. Vinctus hac ratione umerus <commodius> continetur, si adductus ad latus si<c> quoque fascia deligatur.
 
[8,16] Caput XVI. De cubito luxato.
<1> In cubito autem tria co<i>re ossa umeri <et> radii et cubiti ipsius, ex is, quae prima parte huius uoluminis posita sunt, intellegi potuit. S<i> cubitus, qui adnexus umero est, ab hoc excidit, radius, qui adiunctus est, interdum trahitur, interdum subsistit. In omnes uero quattuor partes excidere cubitus potest: sed si in priorem prolapsus est, extentum brachium est neque recur<u>atur; si in posteriorem, brachium curuum est neque extenditur, breuiusque altero est; interdum febrem uomitum<que> bilis mouet; <2> si in exteriorem <interiorem>ue, brachium porrectum est, <sed> paulum in ea<m> parte<m,> a qua os recessit, recuruatum. - Quicquid incidit, reponendi ratio una est; neque in cubito tantum sed in omnibus quoque membris longis, <quae> per articulum *** longa testa <iungun>tur: utrumque membrum in diuersas partes extendere, donec spatium inter ossa liberum sit; tum id os, <quod> excidit, ab ea parte, in quam prolapsum est, in contrariam impellere. <3> Extendendi tamen alia atque alia genera sunt, prout aut nerui ualent, aut ossa <huc illucue se dederunt.> Ac modo manibus solis utendum est, modo quaedam alia adhibenda. Ergo si in priorem partem cubitus prolapsus est, extendi per duos manibus, interdum etiam habenis adiectis, satis est; deinde rotundum aliquid a lacerti parte ponendum est, et super <id repente> cubitus ad umerum inpellendus est. <4> At in aliis casibus commodissimum est eadem ratione brachium extendere, quae fracto cubito supra posita <est>, et tum ossa reponere. Reliqua eadem curatio est, quae in omnibus: celerius tantum <et> saepius id resoluendum est, multa magis aqua calida fouendum, diutius ex oleo et nitro ac sale perfricandum. In cubito enim celerius quam in ullo alio articulo, siue <extra remansit siue> intus reuertit, callus circumdatur; isque si per quietem increuit, flexus illius postea prohibet.
 
[8,17] Caput XVII. De manu luxata.
<1> Manus quoque in omnes quattuor partes prolabitur. Si in posteriorem partem excidit, porrigi digiti non possunt; si in priorem, non inclinantur; si in alterutrum latus, manus in contrarium <id est aut ad pollicem aut ad minimum digitum> conuertitur. Reponi non difficillime potest. Super durum locum et renitentem ex altera parte intendi manus, altera brachium debet sic, ut prona sit, si in posteriorem partem os excidit; supina, si in priorem; <si in interiorem> exterioremue, in latus. <2> Ubi <satis> nerui diducti sunt, <o>s, qu<od> in alterutrum latus procidit, manibus in contrarium repellendum est. At is, quae in priorem <posteriorem>ue partem lapsa sunt, super inponendum durum aliquid, idque supra prominens os manu urguendum est, per quod uis adiecta facilius <id> in suam sedem compellit.
 
[8,18] Caput XVIII. De palma luxata.
In palma qu<o>que ossa interdum suis sedibus pro<mo>uentur, modo in priorem partem, modo in posteriorem: in latus enim moueri paribus ossibus oppositis non possunt. Signum id solum est omniumque commune: tumo<r> ea parte, in quam os uenit; ab ea sinu<s>, a qua recessit. Sed sine intentione digito tantummodo bene pressum os in suam sedem reuertitur.
 
[8,19] Caput XIX. De digitis luxatis.
At in digitis totidem fere casus eademque signa sunt, quae in manibus. Sed in his extendendis no<n> aeque ui opus est, quo<m> et articuli breuiores et nerui minus ualidi sint. Super mensam <tan>tummodo intendi debent, qui uel in priorem <uel in posteriorem> partem exciderunt; tum i<ma> palma conpelli: at id, quod in latus elapsum est, digitis restitui.
 
[8,20] Caput XX. De femore luxato.
<1> Cum de his dixerim, de is quoque, quae in cruribus sunt, uideri possum dixisse: siquidem etiam in hoc casu quaedam similitudo est femori et umero, tibiae et cubito, pedi et manui. Quaedam tamen separatim quoque de his dicenda sunt.
<2> Femur in omnes quattuor partes promouetur, saepissime in interiorem, deinde in exteriorem, raro admodum in priorem aut posteriorem. Si <in> interiorem partem prolapsum est, crus longius altero et ua<ti>um est: extra enim pes ultimus spectat; si in <ex>teriorem, breuius uarumque fit, et <pes> intus inclinatur; calx ingressu terram non contingi<t,> sed planta i<ma>; melius<que> id crus superiusque corpus quam in priore casu fert, minusque baculo eget. <3> Si in priorem, crus extensum est, in<c>li<n>arique non potest; alteri cruri ad calcem par est: sed ima planta minus in priorem partem inclinatur; dolorque in hoc casu praecipuus est, et maxime urina supprimitur. Ubi cum dolore inflammatio quieuit, commode ingrediuntur, totusque eorum pes <inc>ed<i>t. Si in posteriorem, extendi non potest crus, breuiusque <est>; ubi constitit, calx <his> quoque terram non contingit. <4> Magnum autem femori periculum est, ne <uel> difficulter reponatur, uel repositum rursu<s> excidat. Quidam iterum semper excidere contendunt: sed Hippocrates et Diocles et Ph<y>lotimus et Nileus et Heraclides Tarentinus, clari admodum auctores, ex toto se restituisse memoriae prodiderunt: neque tot genera machinamentorum quoque ad extendendum in hoc casu femur Hippocrates, Andreas, Nileus, Nymphodorus, Protarchus, Heraclides, quidam quoque faber repperissent, si id frustra esset. <5> Sed ut haec falsa opinio est, sic illud uerum est: cum ibi ualentissimi nerui musculique sint, si suum robur habent, uix admittere; si non habent, postea non continer<e>. Temptandum igitur est: et si tenerum membrum est, satis est haben<a> alter<a> ab inguine, alter<a> a genu intendi; <si> ualidius, melius adducent, qui easdem <habenas> ad <b>acula ualida deligarint; cumque eorum fustium imas partes oppositae morae obiecerint, superiores ad se utraque manu traxerint. <6> Etiamnum ualentius intenditur membrum super scamnum, cui ab utraque parte axes sunt, ad quos habenae illae deligantur; qui, ut in torcularibus conuersi, rumpere quoque, si quis perseuerauerit, non solum extendere neruos et musculos possunt. Collocandus autem homo super id scamnum est aut pronus aut supinus aut in latus sic, ut semper ea pars superior sit, in quam os prolapsum est, et <ea> inferior, a qua recessit. <7> Neruis extensis, si in priorem partem os uenit, rotundum aliquid super inguen ponendum, subitoque super id genu adducendum est eodem modo eademque de causa, qua idem in brachio fit: protinusque, si conplicari femur potest, intus est. <8> In ceteris uero casibus, ubi ossa <per uim> paulum inter se recesserunt, medicus debet id, quod eminet, retro cogere; minister contra inde coxam propellere. <Re>posito osse, nihil aliud <noui> curatio requirit, quam ut diutius is in lecto detineatur, ne, si motum adhuc neruis laxioribus femur fu<er>it, rursus erumpat.
 
[8,21] Caput XXI. De genu luxato.
<1> Genu uero et in exteriorem <et interiorem> et in posteriorem partem excidere notissimum est. In priorem non prolabi plerique scripserunt; potestque <id> uero proximum esse, cum inde opposita patella ipsa quoque caput tibiae contineat. M<e>g<e>s tamen eum, cui in priorem partem excidi<sset>, a se curatum esse memoriae prodidit. - <2> In his casibus intendi nerui rationibus isdem, quas in femore rettuli, possunt. Et id quidem, quod in posteriorem partem excidit, eodem modo, rotundo aliquo super poplitem inposito adductoque eo crure, reconditur. Cetera uero manibus simul, dum ossa in diuersas partes *** conpellentur.
 
[8,22] Caput XXII. De talo luxato.
<1> Talus in omnes partes prolabitur. Ubi in interiorem partem excidit, <i>ma pars pedis in exteriorem partem conuertitur; ubi huic contrarius casus, contrarium etiam signum extat. Si in priorem partem erumpit, a posteriore latus neruos durus et insanus est: m<a>n<u>que his opus est: si in posteriorem, <cal>x paene conditur, pla<nt>a maior fit. <2> Reponitur autem is quoque per manus, prius in diuersa pede et crure d<i>ductis. Et in hoc quoque casu diutius in lectulo perseuerandum est, ne is talus, qui totum corpus sustinet, parum confirmatis neruis ferendo oneri, cedat rursusque prorumpat. Calciamentis quoque humilioribus primo tempore utendum, ne uinctura talum ipsum laedat.
 
[8,23] Caput XXIII. De planta luxata.
Plantae ossa isdem modis quibus in manu prodeunt, isdemque conduntur. Fascia tantummodo calcem quoque debet comprehendere, ne, cum mediam plantam imumque eius uinciri necesse est, liber <t>al<us> in medio relictus materiam pleniorem recipiat ideoque suppuret.
 
[8,24] Caput XXIV. De digitis luxatis.
In digitis nihil ultra fieri debet quam quod in is, <qui> sunt in manu, positum est. Potest tamen conditus articulus medius aut summus canaliculo aliquo contineri.
 
[8,25] Caput XXV. De iis, quae cum uulnere loco mouentur.
<1> Haec facienda sunt in is casibus, ubi sine uulnere ossa exciderunt. *** Hic quoque et ingens periculum est, et eo grauius, quo maius membrum est, quoue ualidioribus neruis aut musculis continetur. <2> Ideoque <in> umeris femoribusque metus mortis est: ac, si reposita e<i>s ossa sunt, spes nulla est; <si> non reposita, tamen nonnullum periculum est; eoque maior in utroque timor est, quo propius uulnus articulo est. Hippocrates nihil t<u>to reponi posse praeter digitos et plantas et manuus dixit, atque in his quoque diligenter esse agendum, ne praecipitarent. <3> Quidam brachia quoque et crura reposuerunt; et ne cancri distentionesque neruorum orirentur, sub quibus <in> eiusmodi casu f<e>re mors matura e<s>t, sanguinem ex brachio miserunt. Verum ne digitus quidem, in quo minimum ut malum, sic etiam periculum est, reponi debet, aut in inflammatione aut postea, cum iam uetus res est. <4> Sic quoque reposito osse nerui <ubi> distenduntur, rursus id protinus expellendum est. Omne autem membrum, quod cum uulnere loco motum neque repositum est, sic iacere conuenit, ut maxime cubantem iuuat; tantum ne moueatur neue dependeat. In omnique tali mo<rb>o magnum ex longa fame praesidium est, deinde ex curatione eadem, quae proposita est, ubi ossibus fractis uulnus accessit. <5> Si nudum os eminet, impedimento semper futurum est: id<eo> quod excedit abscidendum est, inponendaque super arida linamenta sunt et medicamenta non pinguia, donec quae sola esse in eiusmodi re sanitas potest, ueniat: nam et debilitas sequitur et tenuis cicatrix inducitur, quae necesse est facile noxae postea pateat.