[2,0] Liber II - PROOEMIUM. 
Instantis autem aduersae ualetudinis signa conplura sunt. In quibus explicandis 
non dubitabo auctoritate antiquorum uirorum uti, maximeque Hippocratis, cum 
recentiores medici, quamuis quaedam in curationibus mutarint, tamen haec illos 
optime praesagisse fateantur. 2 Sed antequam dico, quibus 
praecedentibus morborum timor subsit, non alienum uidetur exponere, quae tempora 
anni, quae tempestatum genera, quae partes aetatis, qualia 
corpora maxime tuta uel periculis oportuna sint, quod genus aduersae 
ualetudinis in quo timeri maxime possit, non quo non omni tempore, in 
omni tempestatum genere omnis aetatis, omnis habitus homines per omnia genera 
morborum et aegrotent et moriantur, sed quo minus - - - frequentius tamen 
quaedam eueniant, ideoque utile sit scire unumquemque, quid et quando maxime caueat. 

[2,1]  Igitur saluberrimum uer est, proxime deinde ab hoc hiemps; periculosior 
quam salubrior aestas, autumnus longe periculosissimus. 2 Ex tempestatibus uero 
optimae aequales sunt, siue frigidae siue calidae; pessimae, quae maxime 
uariant; quo fit, ut autumnus plurimos opprimat. Nam fere meridianis temporibus 
calor, nocturnis atque matutinis simulque etiam uespertinis frigus est. Corpus 
ergo, et aestate et subinde meridianis caloribus relaxatum, subito frigore 
excipitur. Sed ut eo tempore id maxime fit, sic, quandocumque euenit, noxium est. 
3  Ubi aequalitas autem est, tamen saluberrimi sunt sereni dies; meliores pluuii 
quam tantum nebulosi nubiliue, optimique hieme qui omni uento uacant, aestate 
quibus fauonii perflant. Si genus aliud uentorum est, salubriores 
septentrionales quam subsolani uel austri sunt, sic tamen haec, ut interdum 
regionum sorte mutentur. 4 Nam fere uentus ubique a mediterraneis regionibus 
ueniens salubris, a mari grauis est. Neque solum in bono tempestatium habitu 
certior ualetudo est, sed priores morbi quoque, si qui inciderunt, leuiores 
sunt et promptius finiuntur. Pessimum aegro caelum est, quod aegrum fecit, 
adeo ut in id quoque genus, quod natura peius est, in hoc statu salubris mutatio sit. 
5  At aetas media tutissima est, quae neque iuuentae calore, neque senectutis 
frigore infestatur. Longis morbis senectus, acutis adulescentia magis patet. 
Corpus autem habilissimum quadratum est, neque gracile neque obesum. Nam longa 
statura, ut in iuuenta decora est, sic matura senectute conficitur, gracile 
corpus infirmum, obesum hebes est. 
6  Vere tamen maxime, quae cum umoris motu nouantur, in metu esse consuerunt. 
Ergo tum lippitudines, pustulae, profusio sanguinis, abscessus corporis, quae 
g-aposthehmata Graeci nominant, bilis atra, quam g-melancholian appellant, insania, 
morbus comitialis, angina, grauidines, destillationes oriri solent. I quoque 
morbi, qui in articulis neruisque modo urguent modo quiescunt, tum maxime et 
inchoantur et repetunt. 
7  At aestas non quidem uacat plerisque his morbis sed adicit febres uel 
continuas uel ardentes uel tertianas, uomitus, alui deiectiones, auricularum 
dolores, ulcera oris, cancros et in ceteris quidem partibus, sed maxime 
obscenis, et quicquid sudore hominem resoluit. 
8  Vix quicquam ex his in autumnum non incidit: sed oriuntur quoque eo tempore 
febres incertae, lienis dolor, aqua inter cutem, tabes, quam Graeci g-phthisin 
nominant, urinae difficultas, quam g-straggurian appellant, tenuioris 
intestini morbus quem ileon nominant, leuitas intestinorum, qui lienteria 
uocatur, coxae dolores, morbi comitiales. 9 Idemque tempus et diutinis malis 
fatigatos, et ab aestate tantum proxima pressos interemit, et alios nouis morbis 
conficit; et quosdam longissimis inplicat, maximeque quartanis, quae per hiemem 
quoque exerceant. Nec aliud magis tempus pestilentiae patet, cuiuscumque ea 
generis est; quamuis uariis rationibus nocet. 
Hiemps autem capitis dolores, tussim et quicquid in faucibus in lateribus in 
uisceribus mali contrahitur, inritat. 
10  Ex tempestatibus aquilo tussim mouet, fauces exasperat, uentrem adstringit, 
urinam supprimit, horrores excitat, item dolores lateris et pectoris. Sanum 
tamen corpus spissat et mobilius atque expeditius reddit. 11 Auster aures 
hebetat, sensum tardat, capitis dolores mouet, aluum soluit, totum corpus 
efficit hebes, umidum, languidum. Ceteri uenti, quo uel huic uel illi propiores 
sunt, eo magis uicinos his illisue affectus faciunt. Denique omnis calor iecur 
et lienem inflat, mentem hebetat; ut anima deficiat, ut sanguis prorumpat, 
efficit. 12 Frigus modo neruorum distentionem, modo rigorem infert; illud 
spasmos, hoc tetanos Graece nominatur; nigritiem in ulceribus, horrores in 
febribus excitat. In siccitatibus acutae febres, lippitudines, tormina, urinae 
difficultas, articulorum dolores oriuntur; per imbres longae febres, alui 
deiectiones, angina, cancri, morbi comitiales, resolutio neruorum (g-paralysin 
Graeci nominant). 13 Neque solum interest, quales dies sint, sed etiam, quales 
ante praecesserint. Si hiemps sicca septentrionales uentos habuit, uer autem 
austros et pluuias exhibet, fere subeunt lippitudines, tormina, febres, 
maximeque in mollioribus corporibus, ideoque praecipue in muliebribus. 14 Si 
uero austri pluuiaeque hiemem occuparunt, uer autem frigidum et siccum est, 
grauidae quidem feminae, quibus tum adest partus, abortu periclitantur; eae 
uero, quae gignunt, inbecillos uixque uitales edunt. Ceteros lippitudo arida et, 
si seniores sunt, grauedines atque destillationes male habent. 15 At si a prima 
hieme austri ad ultimum uer continuarint, laterum dolores et insania 
febricitantium, quam g-phrenesin appellant, celerrime rapiunt. Ubi uero calor a 
primo uere orsus aestatem quoque similem exhibet, necesse est multum sudorem in 
febribus subsequi. At si sicca aestas aquilones habuit, autumno uero imbres 
austrique sunt, tota hieme, quae proxima est, tussis, destillatio, raucitas, in 
quibusdam etiam tabes oritur. 16 Sin autem autumnus quoque aeque siccus iisdem 
aquilonibus perflatur, omnibus quidem mollioribus corporibus, inter quae 
muliebria esse proposui, secunda ualetudo contingit: durioribus uero instare 
possunt et aridae lippitudines, et febres partim acutae partim longae, et ii 
morbii, qui ex atra bile nascuntur. 
17  Quod ad aetates uero pertinet, pueri proximique his uero optime ualent, 
et aestate prima tutissimi sunt, senes aestate et autumni prima parte, iuuenes 
hieme quique inter iuuentam senectutemque sunt. Inimicior senibus hiemps, aestas 
adulescentibus est. 18 Tum sique inbecillitas oritur, proximum est, ut infantes 
tenerosque adhuc pueros serpentia ulcera oris, quae g-aphthas Graeci nominant, 
uomitus, nocturnae uigiliae, aurium umor, circa umbilicum inflammationes 
exerceant. Propriae etiam dentientium gingiuarum exulcerationes, febriculae, 
interdum neruorum distentiones, alui deiectiones; maximeque caninis dentibus 
orientibus male habent; quae pericula plenissimi cuiusque sunt, et cui maxime 
uenter adstrictus est. 19 At ubi aetas paulum processit, glandulae, et 
uertebrarum, quae in spina sunt, aliquae inclinationes, struma, uerrucarum 
quaedam genera dolentia (g-akrochordonas Graeci appellant) et plura alia tubercula 
oriuntur. Incipiente uero iam pube, et ex iisdem multa, et longae febres, 
sanguinis ex naribus cursus. 20 Maximeque omnis pueritia, primum circa 
quadragesimum diem, deinde septimo mense, tum septimo anno, postea circa 
pubertatem periclitatur. Si qua etiam genera morborum in infantem inciderunt, ac 
neque pubertate neque primis coitibus neque in femina primis menstruis finita 
sunt, fere longa sunt: saepius tamen morbi pueriles, qui diutius manserunt, 
terminantur. 21 Adulescentia morbis acutis item comitialibus tabique maxime 
obiecta est; fereque iuuenes sunt, qui sanguinem expuunt. Post hanc aetatem 
laterum et pulmonis dolores, lethargus, cholera, insania, sanguinis per quaedam 
uelut ora uenarum (g-haimorroidias Graeci appellant) profusio. 22 In senectute 
spiritus et urinae difficultas, grauedo, articulorum et renum dolores, neruorum 
resolutiones, malus corporis habitus (g-kachexian Graeci appellant), nocturnae 
uigiliae, uitia longiora aurium, oculorum, etiam narium, praecipueque soluta 
aluus, et quae secuntur hanc, tormina uel leuitas intestinorum ceteraque uentris 
fusi mala. 23 Praeter haec graciles tabes, deiectiones, destillationes, item 
uiscerum et laterum dolores fatigant. Obesi plerumque acutis morbis et 
difficultate spirandi strangulantur, subitoque saepe moriuntur; quod in corpore 
tenuiore uix euenit. 

[2,2] Ante aduersam autem ualetudinem, ut supra dixi, quaedam notae 
oriuntur, quarum omnium commune est aliter se corpus habere atque consueuit, 
neque in peius tantum sed etiam in melius. Ergo si plenior aliquis et speciosior 
et coloratior factus est, suspecta habere bona sua debet; quae quia neque in 
eodem habitu subsistere neque ultra progredi possunt, fere retro quasi ruina 
quadam reuoluuntur. 2 Peius tamen signum est, ubi aliquis contra consuetudinem 
emacuit et colorem decoremque amisit, quoniam in iis, quae superant, est quod 
morbus demat; in iis, quae desunt, non est quod ipsum morbum ferat. Praeter haec 
protinus timeri debet, si grauiora membra sunt, si crebra ulcera oriuntur, si 
corpus supra consuetudinem incaluit; si grauior somnus pressit, si tumultuosa 
somnia fuerunt, si saepius expergiscitur aliquis quam adsueuit, deinde iterum 
soporatur; si corpus dormientis circa partes aliquas contra consuetudinem 
insudat, maximeque si circa pectus, aut ceruices, aut crura uel genua uel coxas. 
3 Item si marcet animus, si loqui et moueri piget, si corpus torpet; si dolor 
praecordiorum est aut totius pectoris aut, qui in plurimis euenit, capitis; si 
saliuae plenum os est, si oculi cum dolore uertuntur, si tempora adstricta sunt, 
si membra inhorrescunt, si spiritus grauior est; si circa frontem intentae uenae 
mouentur, si frequentes oscitationes; si genua quasi fatigata sunt, totumue 
corpus lassitudinem sentit. 4 Ex quibus saepe plura, numquam non aliqua febrem 
antecedunt. In primis tamen illud considerandum est, num cui saepius horum 
aliquid eueniat neque ideo corporis ulla difficultas subsequatur. Sunt enim 
quaedam proprietates hominum, sine quarum notitia non facile quicquam in futurum 
praesagiri potest. Facile itaque securus est in iis aliquis, quae saepe sine 
periculo euasit: ille sollicitari debet, cui haec noua sunt, aut qui ista 
numquam sine custodia sui tuta habuit. 

[2,3]  Ubi uero febris aliquem occupauit, scire licet non periclitari, si in latus 
aut dextrum aut sinistrum, ut ipsi uisum est, cubat, cruribus paulum reductis, 
qui fere sani quoque iacentis habitus est; si facile conuertitur, si noctu 
dormit, interdiu uigilat; si ex facili spirat, si non conflictatur; si circa 
umbilicum et pubem cutis plena est; si praecordia eius sine ullo sensu doloris 
aequaliter mollia in utraque parte sunt: quod si paulo tumidiora sunt, sed tamen 
digitis cedunt et non dolent, haec ualetudo, ut spatium aliquod habebit, sic 
tuta erit. Corpus quoque, quod aequaliter molle et calidum est, quodque 
aequaliter totum insudat, et cuius febricula eo sudore finitur, securitatem 
pollicetur. 3 Sternumentum etiam inter bona indicia est, et cupiditas cibi uel a 
primo seruata, uel etiam post fastidium orta. Neque terrere debet ea febris, 
quae eodem die finita est, ac ne ea quidem, quae, quamuis longiore tempore 
euanuit, tamen ante alteram accessionem ex toto quieuit, sic ut corpus integrum, 
quod g-eilikrines Graeci uocant, fieret. 4 Si quis autem incidit uomitus, mixtus 
esse et bile et pituita debet, et in urina subsidere album, leue, aequale, sic 
ut etiam, si quae quasi nubeculae innatarint, in imum deferantur. 5 At uenter 
ei, qui a periculo tutus est, reddit mollia, figurata, eodem fere tempore, quo 
secunda ualetudine adsueuit, modo conuenientia iis, quae adsumuntur. Peior cita 
aluus est: sed ne haec quidem terrere protinus debet, si matutinis temporibus 
coacta magis est, aut si procedente tempore paulatim contrahitur et rufa est 
neque foeditate odoris similem aluum sani hominis excedit. 6 Ac lumbricos quoque 
aliquos sub finem morbi descendisse nihil nocet. Si inflatio in superioribus 
partibus dolorem tumoremque fecit, bonum signum est sonus uentris inde ad 
inferiores partes euolutus, magisque etiam, si sine difficultate cum stercore 
excessit. 

[2,4]  Contra grauis morbi periculum est, ubi supinus aeger iacet porrectis manibus 
et cruribus; ubi residere uolt in ipso acuti morbi impetu, praecipueque 
pulmonibus laborantibus; ubi nocturna uigilia premitur, etiamsi interdiu somnus 
accedit; ex quo tamen peior est, qui inter quartam horam et noctem est, quam qui 
matutino tempore ad quartam. 2 Pessimum tamen est, si somnus neque noctu neque 
interdiu accedit: id enim fere sine continuo dolore esse non potest. Neque uero 
signum bonum est etiam somno ultra debitum urgueri, peiusque, quo magis se sopor 
interdiu noctuque continuat. 3 Mali etiam morbi testimonium est uehementer et 
crebro spirare, a sexto die coepisse inhorrescere, pus expuere, uix excreare, 
dolorem habere continuum, difficulter morbum ferre, iactare bracchia et crura, 
sine uoluntate lacrimare; habere umorem glutinosum dentibus inhaerentem, cutem 
circa umbilicum et pubem macram, praecordia inflammata, dolentia, dura, tumida, 
intenta, magisque si haec dextra parte quam sinistra sunt; periculosissimum 
tamen est, si uenae quoque ibi uehementer agitantur. 4 Mali etiam morbi 
signum est nimis celeriter emacrescere; caput et pedes manusque calidas habere 
uentre et lateribus frigentibus, aut frigidas extremas partes acuto morbo 
urguente, aut post sudorem inhorrescere; aut post uomitum singultum esse uel 
rubere oculos; aut post cupiditatem cibi postue longas febres hunc fastidire; 
aut multum sudare, maximeque frigido sudore, aut habere sudores non per totum 
corpus aequales, quique febrem non finiant, et febres eas, quae cotidie tempore 
eodem reuertantur, quaeue semper pares accessiones habeant neque tertio quoque 
die leuentur quaeque continuent, ut per accessiones increscant, tantum per 
decessiones molliantur, neque umquam integrum corpus dimittant. 6 Pessimum est, 
si ne leuatur quidem febris, sed aeque concitata continuat. Periculosum etiam 
est post arcuatum morbum febrem oriri, utique si praecordia dextra parte dura 
manserunt. Ac dolentibus his nulla acuta febris leuiter terrere nos debet; neque 
umquam in acuta febre aut a somno non est terribilis neruorum distentio. 7 
Timere etiam ex somno mali morbi est, itemque in prima protinus febre mentem 
esse turbatam membrumue aliquod esse resolutum; ex quo casu quamuis uita 
redditur, tamen id fere membrum debilitatur. Vomitus etiam periculosus est si 
sincerus est nec3 ei pituita uel bilis est mixta, peiorque, si uiridis aut 
niger. 8 At mala urina est, in qua subsidunt subrubra et leuia; deterior, in qua 
quasi folia quaedam tenuia atque alba; pessima ex his, si tamquam ex furfuribus 
factas nubeculas repraesentat. Diluta quoque atque alba uitiosa est, sed in 
phreneticis maxime. 9 Aluus autem mala est ex toto suppressa; periculosa etiam, 
quae inter febres fluens conquiescere hominem in cubili non patitur, utique, si 
quod descendit est perliquidum aut albidum aut pallidum aut spumans. Praeter 
haec periculum ostendit id quod excernitur, si est exiguum, glutinosum, leue, 
album, idemque subpallidum; uel si est aut liuidum aut biliosum aut cruentum aut 
peioris odoris quam ex consuetudine. Malum est etiam, quod post longas febres 
sincerum est. 

[2,5]  Post haec indicia uotum est longum morbum fieri: sic enim necesse est, nisi 
occidit. Neque uitae alia spes in magnis malis est, quam ut impetum morbi 
trahendo aliquis effugiat porrigaturque in id tempus, quod curationi locum 
praestet. Protinus tamen signa quaedam sunt, ex quibus colligere possimus 
morbum, etsi non interemit, longius tamen tempus habiturum: 2 ubi frigidus sudor 
inter febres non acutas circa caput tantum aut ceruices oritur, aut ubi febre 
non quiescente corpus insudat, aut ubi corpus modo frigidum modo calidum est et 
color alius ex alio fit, aut ubi, quod inter febres aliqua parte abscessit, ad 
sanitatem non peruenit, aut ubi aeger pro spatio parum emacrescit; 3 item si 
urina modo pura et liquida est, modo habet quaedam subsidentia, aut si4 leuia 
atque alba rubraue sunt, quae in ea subsidunt, aut si quasdam quasi miculas 
repraesentat, aut si bullulas excitat. 

[2,6]  Sed inter haec quidem proposito metu spes tamen superest: ad ultima uero iam 
uentum esse testantur nares acutae, conlapsa tempora, oculi concaui, frigidae 
languidaeque aures et imis partibus leuiter auersae, cutis circa frontem dura et 
intenta: 2 color aut niger aut perpallidus, multoque magis, si ita haec sunt, ut 
neque uigilia praecesserit neque uentris resolutio neque inedia. Ex quibus 
causis interdum haec species oritur, sed uno die finitur: itaque diutius durans 
mortis index est. Si uero in morbo uetere iam triduo talis est, in propinquo 
mors est, magisque, si praeter haec oculi quoque lumen refugiunt et inlacrimant, 
quaeque in iis alba esse debent, rubescunt, atque in iisdem uenulae pallent, 
pituitaque in iis innatans nouissime angulis inhaerescit, alterque ex his minor 
est, iique aut uehementer subsederunt, aut facti tumidiores sunt, perque somnum 
palpebrae non committuntur, sed inter has ex albo oculorum aliquid apparet, 
neque id fluens aluus expressit; 4 eaedemque palpebrae pallent, et idem pallor 
labra et nares decolorat; eademque labra et nares oculique et palpebrae et 
supercilia aliquaue ex his peruertuntur; isque propter inbecillitatem iam non 
audit, aut non uidet. 5 Eadem mors denuntiatur, ubi aegri supini cubantis genua 
contracta sunt; ubi is deorsum ad pedes subinde delabitur; ubi brachia et crura 
nudat et inaequaliter dispergit, neque iis calor subest; ubi hiat, ubi 
adsidue dormit; ubi is, qui mentis suae non est, neque id facere sanus solet, 
dentibus stridet; ubi ulcus, quod aut ante in ipso morbo natum est, aridum et 
aut pallidum aut liuidum factum est. 6 Illa quoque mortis indicia sunt: ungues 
digitique pallidi, frigidus spiritus; aut si manibus quis in febre et acuto 
morbo uel insania pulmonisue dolore uel capitis in ueste floccos legit 
fimbriasue deducit, uel in adiuncto pariete, si qua minuta eminent, carpit. 
Dolores etiam circa coxas et inferiores partes orti, si ad uiscera transierunt, 
subitoque desierunt, mortem subesse testantur, magisque si alia quoque signa 
accesserunt. 7  Neque is seruari potest, qui sine ullo tumore febricitans subito 
strangulatur, aut deuorare saliuam suam non potest; cuiue in eodem febris 
corporisque habitu ceruix conuertitur sic, ut deuorare aeque nihil possit; aut 
cui simul et continua febris et ultima corporis infirmitas est; aut cui febre 
non quiescente exterior pars friget, interior sic calet, ut etiam sitim faciat; 
aut qui febre aeque non quiescente simul et delirio et spirandi difficultate 
uexatur; aut qui epoto ueratro exceptus distentione neruorum est; aut qui ebrius 
ommutuit: is enim fere5 neruorum distentione consumitur, nisi aut febris 
accessit, aut eo tempore, quo ebrietas solui debet, loqui coepit. Mulier quoque 
grauida acuto morbo facile consumitur; et is, cui somnus dolorem auget; et 
cui protinus in recenti morbo bilis atra uel infra uel supra se ostendit; cuiue 
alterutro modo se prompsit, cum iam longo morbo corpus eius esset extenuatum et 
adfectum. 9 Sputum etiam biliosum et purulentum, siue separatim ista siue mixta 
proueniunt, interitus periculum ostendunt. Ac si circa septimum diem tale esse 
coepit, in proximum est, ut is circa quartum decimum diem decedat, nisi alia 
signa mitiora peioraue accesserint; quae quo leuiora grauioraue subsecuta sunt, 
eo uel seriorem mortem uel maturiorem denuntiant. 10 Frigidus quoque sudor in 
acuta febre pestifer est, atque in omni morbo uomitus, qui uarius et multorum 
colorum est, praecipueque si malus in hoc odor est. Ac sanguinem quoque in febre 
uomuisse pestiferum est. 11 Urina uero rubra et tenuis in magna cruditate esse 
consueuit, et saepe, antequam spatio maturescat, hominem rapit: itaque si talis 
diutius permanet, periculum mortis ostendit. Pessima tamen est praecipueque 
mortifera nigra, crassa, mali odoris; atque in uiris quidem et mulieribus talis 
deterrima est: in pueris uero quae tenuis et diluta est. 12 Aluus quoque uaria 
pestifera est, quae strigmentum, sanguinem, bilem, uiride aliquid, modo diuersis 
temporibus, modo simul, et in mixtura quadam, discreta tamen repraesentat. Sed 
haec quidem potest paulo diutius trahere: in praecipiti uero iam esse denuntiat, 
quae liuida eademque uel nigra uel pallida uel pinguis est, utique si magna 
foeditas odoris accessit. 
13  Illud interrogari me posse ab aliquo scio: si certa futurae mortis indicia 
sunt, quomodo interdum deserti a medicis conualescant? quosdamque fama 
prodiderit in ipsis funeribus reuixisse. 14 Quin etiam uir iure magni nominis 
Democritus ne finitae quidem uitae satis certas notas esse proposuit, quibus 
medici credidissent: adeo illud non reliquit, ut certa aliqua signa futurae 
mortis essent. 15 Aduersus quos ne dicam illud quidem, quod in uicino saepe 
quaedam notae positae non bonos sed inperitos medicos decipiunt, quod 
Asclepiades funeri obuius intellexit quendam uiuere qui efferebatur; nec 
protinus crimen artis esse, si quod professoris sit. 16 Illa tamen moderatius 
subiciam, coniecturalem artem esse medicinam, rationemque coniecturae talem 
esse, ut, cum saepius aliquando responderit, interdum tamen fallat. Non si quid 
itaque uix in millensimo corpore aliquando decipit, id notam non habet, cum per 
innumerabiles homines respondeat. 17 Idque non in iis tantum, quae pestifera 
sunt, dico, sed in iis quoque, quae salutaria; siquidem etiam spes interdum 
frustratur, et moritur aliquis, de quo medicus securus primo fuit: quaeque 
medendi causa reperta sunt, nonnumquam in peius aliquid conuertunt. 18 Neque id 
euitare humana inbecillitas in tanta uarietate corporum potest. Sed tamen 
medicinae fides est, quae multo saepius perque multo plures aegros prodest. 
Neque tamen ignorare oportet in acutis morbis fallaces magis notas esse et 
salutis et mortis. 

[2,7]  Sed cum proposuerim signa, quae in omni aduersa ualetudine communia esse 
consuerunt, eo quoque transibo, ut, quas aliquis in singulis morborum generibus 
habere possit notas, indicem. Quaedam autem sunt quae ante febres, quaedam quae 
inter eas, quid aut intus sit aut uenturum sit, ostendunt. 2 Ante febres, si 
caput graue est, aut ex somno oculi caligant, aut frequentia sternumenta sunt, 
circa caput aliquis pituitae impetus timeri potest. Si sanguis aut calor 
abundat, proxumum est, ut aliqua parte profluuium sanguinis fiat. Si sine causa 
quis emacrescit, ne in malum habitum corpus eius recidat, metus est. Si 
praecordia dolent, aut inflatio grauis est, aut toto die non concocta fertur 
urina, cruditatem esse manifestum est. 3 Quibus diu color sine morbo regio malus 
est, ii uel capitis doloribus conflictantur, uel terram edunt. Qui diu habent 
faciem pallidam et tumidam, aut capite aut uisceribus aut aluo laborant. Si in 
continua febre puero uenter nihil reddidit, mutaturque ei color, neque somnus 
accedit, ploratque is adsidue, metuenda neruorum distentio est. 4 Frequens autem 
destillatio in corpore tenui longoque tabem timendam esse testatur. Ubi pluribus 
diebus non descendit aluus, docet aut subitam deiectionem aut febriculam 
instare. Ubi pedes turgent, longae deiectiones sunt; ubi dolor in imo uentre et 
coxis est, aqua inter cutem instat: sed hoc morbi genus ab ilibus oriri solet. 5 
Idem propositum periculum est iis, quibus uoluntas desidendi est, uenter nihil 
reddit nisi et aegre et durum, tumor in pedibus est, idemque modo dextra modo 
sinistra parte uentris inuicem oritur atque finitur: sed a iocinere id malum 
proficisci uidetur. 6 Eiusdem morbi nota est, ubi circa umbilicum intestina 
torquentur (g-strophous Graeci nominant), coxaeque dolores manent, eaque neque 
tempore neque remediis soluuntur. Calor autem articulorum prout in pedibus 
manibusue aut alia qualibet parte sic est ut eo loco nerui contrahantur, aut si 
id membrum ex leui causa fatigatum aeque frigido calidoque offenditur, podagram 
cheiragramue, uel eius articuli, in quo id sentitur, morbum futurum esse 
denuntiat. 7 Quibus in pueritia sanguis ex naribus fluxit, deinde fluere desiit, 
uel capitis doloribus conflictentur necesse est, uel in articulis aliquas 
exulcerationes grauis habeant, uel aliquo morbo etiam debilitentur. Quibus 
feminis menstrua non proueniunt, necesse est capitis acerbissimi dolores sint, 
uel quaelibet alia pars morbo infestetur. 8 Eademque iis pericula sunt, quibus 
articulorum uitia, dolores tumoresque, sine podagra similibusque morbis, 
oriuntur et desinunt, utique, si saepe tempora iisdem dolent noctuque corpora 
insudant. Si frons prurit, lippitudinis metus est. Si mulier a partu uehementes 
dolores habet, neque alia praeterea signa mala sunt, circa uicensimum diem aut 
sanguis per nares erumpet, aut in inferioribus partibus aliquid abscedet. 9 
Quicumque etiam dolorem ingentem circa tempora et frontem habebit, is alterutra 
ratione eum finiet, magisque si iuuenis erit, per sanguinis profusionem, si 
senior, per suppurationem. Febris autem, quae subito sine ratione, sine bonis 
signis finita est, fere reuertitur. 10 Cui sanguine fauces et interdiu et noctu 
replentur, sic ut neque capitis dolores neque praecordiorum neque tussis neque 
uomitus neque febricula praecesserit, huius aut in naribus aut in faucibus ulcus 
reperietur. Si mulieri inguen et febricula orta est, neque causa apparet, ulcus 
in uulua est. 11 Urina autem crassa, ex qua quod desidet album est, significat 
circa articulos aut circa uiscera dolorem metumque morbi esse. Eadem uiridis aut 
uiscerum dolorem tumoremque cum aliquo periculo subesse, aut certe corpus 
integrum non esse testatur. At si sanguis aut pus in urina est, uel uesica uel 
renes exulcerati sunt. 12 Si haec crassa carunculas quasdam exiguas quasi 
capillos habet, aut si bullat et male olet, et interdum quasi harenam, interdum 
quasi sanguinem trahit, dolent autem coxae et quae inter has superque pubem 
sunt, et accedunt frequentes ructus, interdum uomitus biliosus, extremaeque 
partes frigescunt, urinae crebra cupiditas sed magna difficultas est, et quod 
inde excretum est, aquae simile uel rufum uel pallidum est, paulum tamen in eo 
leuamenti est, aluus uero cum multo spiritu redditur, utique in renibus uitium 
est. 13 At si paulatim destillat, uel si sanguis per hanc editur, et in eo 
quaedam cruenta concreta sunt, idque ipsum cum difficultate redditur, et circa 
pubem inferiores partes dolent, in eadem uesica uitium est. 14 Calculosi uero 
his indiciis cognoscuntur: difficulter urina redditur paulatimque; interdum 
etiam sine uoluntate destillat; eadem harenosa est; nonnumquam sanguis aut 
cruentum aut purulentum aliquid cum ea excernitur; eamque quidam promptius 
recti, quidam resupinati, maximeque ii, qui grandes calculos habent, quidam 
etiam inclinati reddunt, colemque extendendo dolorem leuant. 15 Grauitatis 
quoque cuiusdam in ea parte sensus est; atque ea cursu omnique motu agentur. 
Quidam etiam, cum torquentur, pedes inter se, subinde mutatis uicibus, 
inplicant. Feminae uero oras naturalium suorum manibus admotis scabere coguntur: 
nonnumquam, si digitum admouerunt, ubi uesicae ceruicem is urguet, calculum 
sentiunt. 16 At qui spumantem sanguinem excreant, iis in pulmone uitium est. 
Mulieri grauidae sine modo fusa aluus excutere partum potest. Eidem si lac ex 
mammis profluit, inbecillum est quod intus gerit: durae mammae sanum illud 
esse testantur. 17 Frequens singultus et praeter consuetudinem continuus iecur 
inflammatum esse significat. Si tumores super ulcera subito esse desierunt, 
idque a tergo incidit, uel distentio neruorum uel rigor timeri potest: at si a 
priore parte id euenit, uel lateris acutus dolor uel insania expectanda est: 18 
interdum etiam eiusmodi casum, quae tutissima inter haec est, profusio alui 
sequitur. Si ora uenarum, sanguinem solita fundere, subito suppressa sunt, aut 
aqua inter cutem aut tabes sequitur. 19 Eadem tabes subit, si in lateris dolore 
orta suppuratio intra quadraginta dies purgari non potuit. At si longa tristitia 
cum longo timore et uigilia est, atrae bilis morbus subest. 20 Quibus saepe ex 
naribus fluit sanguis, iis aut lienis tumet, aut capitis dolores sunt, quos 
sequitur, ut quaedam ante oculos tamquam imagines obuersentur. At quibus magni 
lienes sunt, iis gingiuae malae sunt, et os olet, aut sanguinis aliqua parte 
prorumpit; quorum si nihil euenit, necesse est in cruribus mala ulcera, et ex 
his nigrae cicatrices fiant. Quibus causa doloris neque sensus eius est, his 
mens labat. Si in uentrem sanguis confluxit, ibi in pus uertitur. 22 Si a coxis 
et inferioribus partibus dolor in pectus transit, neque ullum signum malum 
accessit, suppurationis eo loco periculum est. Quibus sine febre aliqua parte 
dolor aut prurigo cum rubore et calore est, ibi aliquid suppurat. Urina quoque, 
quae in homine sano parum liquida est, circa aures futuram aliquam suppurationem 
esse denuntiat. 
23  Haec uero, cum sine febre quoque uel latentium uel futurarum rerum 
notas habeant, multo certiora sunt, ubi febris accessit, atque etiam aliorum 
morborum tum signa nascuntur. 24 Ergo protinus insania timenda est, ubi 
expeditior alicuius, quam sani fuit, sermo subitaque loquacitas orta est, et 
haec ipsa solito audacior; aut ubi raro quis et uehementer spirat, uenasque 
concitatas habet praecordiis duris et tumentibus. 25 Oculorum quoque frequens 
motus, et in capitis dolore offusae oculis tenebrae, uel nullo dolore substante 
somnus ereptus, continuataque nocte et die uigilia, uel prostratum contra 
consuetudinem corpus in uentrem, sic ut ipsius alui dolor id non coegerit, item 
robusto adhuc corpore insolitus dentium stridor insaniae signa sunt. Si quid 
etiam abscessit, et antequam suppuraret manente adhuc febre subsedit, periculum 
adfert primum furoris, deinde interitus. Auris quoque dolor acutus cum febre 
continua uehementique saepe mentem turbat; ex eo casu iuueniores interdum intra 
septimum diem moriuntur, seniores tardius, quoniam neque aeque magnas febres 
experiuntur, neque aeque insaniunt: ita sustinent, dum is adfectus in pus 
uertatur. 27 Suffusae quoque sanguine mulieris mammae furorem uenturum esse 
testantur. Quibus autem longae febres sunt, iis aut abscessus aliqui aut 
articulorum dolores erunt. Quorum faucibus in febre inliditur spiritus, instat 
his neruorum distentio. Si angina subito finita est, in pulmonem id malum 
transit; idque saepe intra septimum diem occidit. 28 Quod nisi incidat, 
sequitur, ut aliqua parte suppuret. Deinde post alui longam resolutionem 
tormina, post haec intestinorum leuitas oritur; post nimias destillationes 
tabes, post lateris dolorem uitia pulmonum, post haec insania; post magnos 
feruores corporis neruorum rigor aut distentio; ubi caput uulneratum est, 
delirium; ubi uigilia torsit, neruorum distentio; ubi uehementer uenae super 
ulcera mouentur, sanguinis profluuium. 29 Suppuratio uero pluribus morbis 
excitatur: nam si longae febres sine dolore, sine manifesta causa remanent, in 
aliquam partem id malum incumbit, in iuuenioribus tamen: nam senioribus ex 
eiusmodi morbo quartana fere nascitur. 30 Eadem suppuratio fit, si praecordia 
dura, dolentia ante uicensimum diem hominem non sustulerunt, neque sanguis ex 
naribus fluxit, maximeque in adulescentibus, utique si inter principia aut 
oculorum caligo aut capitis dolores fuerunt: sed tum in inferioribus partibus 
aliquid abscedit. 31 Aut si praecordia tumorem mollem habent, neque habere intra 
sexaginta dies desinunt, haeretque per omne id tempus febris; sed tum in 
superioribus partibus fit abscessus; ac si inter ipsa uiscera non fit, circa 
aures erumpit. Quomque omnis longus tumor ad suppurationem fere spectet, magis 
eo tendit is, qui in praecordiis quam is, qui in uentre est; is, qui supra 
umbilicum quam is, qui infra est. 32 Si lassitudinis etiam sensus in febre 
est, uel in maxillis uel in articulis aliquid abscedit. Interdum quoque urina 
tenuis et cruda sic diu fertur, ut alia salutaria signa sint, exque eo casu 
plerumque infra transuersum septum, quod g-Diaphragma Graeci uocant, fit abcessus.
33 Dolor etiam pulmonis, si neque etiam per sputa neque per sanguinis 
detractionem neque per uictus rationem finitus est, uomicas aliquas intus 
excitat aut circa uicesimum diem aut circa tricesimum aut circa quadragesimum, 
nonnumquam etiam circa sexagensimum. 34 Numerabimus autem ab eo die, quo primum 
febricitauit aliquis aut inhorruit aut grauitatem eius partis sensit. Sed hae 
uomicae modo a pulmone modo a contraria parte nascuntur. Quod suppurat, ab ea 
parte, quam adficit, dolorem inflammationemque concitat: ipsum calidius est et, 
si in partem sanam aliquis decubuit, onerare eam ex pondere aliquo uidetur. 35 
Omnis etiam suppuratio, quae nondum oculis patet, sic deprehendi potest: si 
febris non dimittit, eaque interdiu leuior est, noctu increscit, multus sudor 
oritur, cupiditas tussiendi est, et paene nihil in tussi excreatur, oculi caui 
sunt, malae rubent, uenae sub lingua inalbescunt, in manibus fiunt adunci 
ungues, digiti maximeque summi calent, in pedibus tumores sunt, spiritus 
difficilius trahitur, cibi fastidium est, pustulae toto corpore oriuntur. 36 
Quod si protinus initio dolor et tussis fuit et spiritus difficultas, uomica uel 
ante uel circa uicesimum diem erumpet: si serius ista coeperint, necesse est 
quidem increscant, sed quo minus cito adfecerint, eo tardius soluentur. Solent 
etiam in graui morbo pedes cum digitis unguibusque nigrescere: quod si non est 
mors consecuta et reliquum corpus inualuit, pedes tamen decidunt. 

[2,8]  Sequitur, ut in quoque morbi genere proprias notas explicem, quae uel spem 
uel periculum ostendant. 
Ex uesica dolenti si purulenta urina processit, inque ea leue et album subsedit, 
metum detrahit. 
2  In pulmonis morbo si sputo ipso leuatur dolor, quamuis id purulentum est 
tamen aeger facile spirat, facile excreat, morbum ipsum non difficulter fert, 
potest ei secunda ualetudo contingere. Neque inter initia terreri conuenit, si 
protinus sputum mixtum est rufo quodam et sanguine, dummodo statim edatur. 
3  Laterum dolores suppuratione facta, deinde intra quadragesimum diem purgata, 
finiuntur. 
Si in iocinere uomica est, et ex ea fertur pus purum et album, salus facilis 
est: id enim malum in tunica est. 
Ex suppurationibus uero eae tolerabiles sunt, quae in exteriorem partem feruntur 
et acuuntur. At ex iis, quae intus procedunt, eae leuiores, quae contra se cutem 
non adficiunt, eamque et sine dolore esse et eiusdem coloris, cuius reliquae 
partes sunt, sinunt esse. Pus quoque, quacumque parte erumpit, si est leue, 
album, unius coloris, sine ullo metu est, et quo effuso febris protinus 
conquieuit desieruntque urguere cibi fastidium et potionis desiderium. 5 Si 
quando etiam suppuratio descendit in crura, sputumque eiusdem factum pro 
rufo purulentum est, periculi minus est. 
6  At in tabe eius, qui saluus futurus est, sputum esse debet album, aequale 
totum, eiusdemque coloris, sine pituita; eique etiam simile esse oportet, si 
quid in nares a capite destillat. Longe optimum est febrem omnino non esse; 
secundum est tantulam esse, ut neque cibum inpendiat neque crebram sitim faciat. 
Aluus in hac ualetudine ea tuta est, quae cotidie, quae coacta, quae 
conuenientia iis, quae adsumuntur, reddit; corpus id, quod minime tenue 
maximeque lati pectoris atque saetosi est, cuiusque cartilago exigua et carnosa 
est. 7 Super tabem si mulieri suppressa quoque menstrua fuerunt, et circa pectus 
atque scapulas dolor mansit subitoque sanguis erupit, leuari morbus solet: nam 
et tussis minuitur, et sitis atque febricula desinunt. Sed iisdem fere, nisi 
redit sanguis, uomica erumpit; quae quo cruentior, eo melior est. 
8  Aqua autem inter cutem minime terribilis est, quae nullo antecedente morbo 
coepit; deinde, quae longo morbo superuenit, utique si firma uiscera sunt, si 
spiritus facilis, si nullus dolor, si sine calore corpus est, aequaliterque in 
extremis partibus macrum est, si mollis uenter, si nulla tussis, nulla sitis, si 
lingua ne super somnum quidem inarescit; 9 si cibi cupiditas est, si uenter 
medicamentis mouetur, si per se excernit mollia et figurata, si extenuatur; si 
urina et uini mutatione et epotis aliquibus medicamentis mutatur; si corpus 
sine lassitudine est et morbum facile sustinet: siquidem in quo omnia haec sunt, 
is ex toto tutus est; in quo plura ex his sunt, is in bona spe est. 
10  Articulorum uero uitia, ut podagrae cheiragraeque, si iuuenes temptarunt 
neque callum induxerunt, solui possunt; maximeque torminibus leniuntur et 
quocumque modo uenter fluit. 
11  Idem morbus comitialis ante pubertatem ortus non aegre finitur; et in quo ab 
una parte corporis uenientis accessionis sensus incipit, optimum est a manibus 
pedibusue initium fieri, deinde a lateribus; pessimum inter haec a capite. 
12  Atque in his quoque ea maxime prosunt, quae per deiectiones excernuntur. 
Ipsa autem deiectio sine ulla noxa est, quae sine febre est, si celeriter 
desinit, si contacto uentre nullus motus eius sentitur, si extremam aluum 
spiritus sequitur. 
13  Ac ne tormina quidem periculosa sunt, si sanguis et strigmenta descendunt, 
dum febris ceteraeque accessiones huius morbi absint, adeo ut etiam grauida 
mulier non solum reseruari possit, sed etiam partum reseruare; prodestque in hoc 
morbo, si iam aetate aliquis processit. 
14  Contra intestinorum leuitas facilius a teneris aetatibus depellitur, utique 
si ferri urina et ali cibo corpus incipit. 
Eadem aetas prodest et in coxae dolore et umerorum et omni resolutione neruorum; 
ex quibus coxa, si sine torpore est, si leuiter friget, quamuis magnos 
dolores habet, tamen et mature sanatur, resolutumque membrum, si nihilo minus 
alitur,7 fieri sanum potest. Oris resolutio etiam aluo cita finitur; omnisque 
deiectio lippienti prodest. 15 At uaris ortus uel per ora uenarum subita 
profusio sanguinis uel tormina insaniam tollunt. 
Umerorum dolores, qui ad scapulas uel manus tendunt, uomitu atrae bilis 
soluuntur; et quisquis dolor deorsum tendit, sanabilior est. 
Singultus sternumento finitur. 
16  Longas deiectiones supprimit uomitus. 
Mulier sanguinem uomens profusis menstruis liberatur. Quae menstruis non 
purgatur, si sanguinem ex naribus fudit, omni periculo uacat. Quae locis laborat 
aut difficulter partum edit, sternumento leuatur. 
Aestiua quartana fere breuis est. Cui calor et tremor est, saluti delirium est. 
Lienosis bono tormina sunt. 
17  Denique ipsa febris, quod maxime mirum uideri potest, saepe praesidio est. 
Nam et praecordiorum dolores, si sine inflammatione sunt, finit; et iocineris 
dolori succurrit; et neruorum distentionem rigoremque, si postea coepit, ex toto 
tollit; et ex difficultate urinae morbum tenuioris intestini ortum, si urinam 
per calorem mouet, leuat. 
18  At dolores capitis, quibus oculorum caligo et rubor cum quadam frontis 
prurigine accedunt, sanguinis profusione uel fortuita uel etiam petita 
summouentur. Si capitis ac frontis dolores ex uento uel frigore aut aestu sunt, 
grauedine et sternumentis finiuntur. 
19  Febrem autem ardentem, quam Graeci g-causoden uocant, subitus horror exsoluit. 
Si in febre aures obtunsae sunt, si sanguis naribus fluxit, aut uenter resolutus 
est, illud malum desinit ex toto. Nihil plus aduersus surditatem quam biliosa 
aluus potest. Quibus in fistula urinae ueluti minutiores abscessus, quos g-phumata 
uocant, esse coeperunt, iis, ubi pus ea parte profluxit, sanitas redditur. 
- - - Ex quibus cum pleraque per se proueniant, scire licet inter ea quoque, 
quae ars adhibet, naturam plurimum posse. 
21  Contra si uesica cum febre continenti dolet, neque uenter quicquam 
reddit, malum atque mortiferum est; maximeque id periculum est pueris a septimo 
anno ad quartum decimum. 
22  In pulmonis morbo, si sputum primis diebus non fuit, deinde a septimo die 
coepit et ultra septimum mansit, periculosum est; quantoque magis mixtos neque 
inter se diductos colores habet, tanto deterius. Et tamen nihil peius est quam 
sincerum id edi, siue rufum est siue cruentum siue album siue glutinosum 
siue pallidum siue spumans; nigrum tamen pessimum est. In eodem morbo 
periculosa sunt tussis, destillatio, etiam quod alias salutare habetur, 
sternumentum; periculosissimumque est, si haec secuta subita deiectio est. 
Fere uero quae in pulmonis, eadem in lateris dolore et mitiore signa et 
asperiora esse consuerunt. 
Ex iocinere si pus cruentum exit, mortiferum est. 
23  At ex suppurationibus eae pessimae sunt, quae intus tendunt, sic ut 
exteriorem quoque cutem decolorent: ex iis deinde, quae in exteriorem partem 
prorumpunt, eae pessimae, quae maximae quaeque planissimae sunt. Quod si, ne 
rupta quidem uomica uel pure extrinsecus emisso, febris quieuit, aut quamuis 
quierit, tamen repetit, item si sitis est, si cibi fastidium, si uenter 
liquidus, si pus est liuidum et pallidum, si nihil aeger excreat nisi pituitam 
spumantem, periculum certum est. Atque ex iis quidem suppurationibus, quas 
pulmonum morbi concitarunt, fere senes moriuntur: ex ceteris iuniores. 
24  At in tabe sputum mixtum, purulentum, febris adsidua, quae et cibi tempora 
eripit et siti adfligit, in corpore tenui subesse periculum testantur. Si quis 
etiam in eo morbo diutius traxit, ubi capilli fluunt, ubi urina quaedam araneis 
similia subsidentia ostendit, atque in iis odor foedus est, maximeque ubi post 
haec orta deiectio est, protinus moritur, utique si tempus autumni est, quo fere 
qui cetera parte anni traxerunt, resoluuntur. Item pus expuisse in hoc 
morbo, deinde ex toto spuere desisse mortiferum est. 25 Solent etiam in 
adulescentibus ex eo morbo uomicae fistulaeque oriri; quae non facile sanescunt, 
nisi si multa signa bonae ualetudinis subsecuta sunt. Ex reliquis uero minime 
facile sanantur uirgines aut eae mulieres, quibus super tabem menstrua suppressa 
sunt. Cui uero sano subitus dolor capitis ortus est, dein somnus oppressit, sic 
ut stertat neque expergiscatur, intra septimum diem pereundum est; magis si eum 
aluus cita non antecesserit, si palpebrae dormientis non coeunt, si album 
oculorum apparet. Quos tamen ita mors sequitur, si id malum non est febre 
discussum. 
26  At aqua inter cutem, si ex acuto morbo coepit, ad sanitatem raro perducitur, 
utique si contraria iis, quae supra posita sunt, subsecuntur. Aeque in 
ea quoque tussis spem tollit, item, si sanguis sursum deorsumque erupit et aqua 
medium corpus inpleuit. Quibusdam etiam in hoc morbo tumores oriuntur, deinde 
desinunt, deinde rursus adsurgunt: hi tutiores quidem sunt, quam qui supra 
conprehensi sunt, si adtendunt; sed fere fiducia secundae ualetudinis 
opprimuntur. 27 Illud iure aliquis mirabitur, quomodo quaedam simul et adfligant 
nostra corpora, et parte aliqua tueantur: nam siue aqua inter cutem quem 
impleuit, siue in magno abscessu multum puris coit, simul id omne effudisse 
aeque mortiferum est, ac si quis sani corporis uulnere factus exsanguis est. 
Articulis uero qui sic dolent, ut super eos ex callo quaedam tubercula 
innata sint, numquam liberantur: quaeque eorum uitia uel in senectute coeperunt, 
uel ad senectutem ab adulescentia peruenerunt, ut aliquando leniri possunt, sic 
numquam ex toto finiuntur. 
29  Morbus quoque comitialis post annum XXV ortus aegre curatur, multoque 
aegrius is, qui post XL annum coepit, adeo ut in ea aetate aliquid in natura 
spei, uix quicquam in medicina est. In eodem morbo si simul totum corpus 
adficitur, neque ante in partibus aliquis uenientis mali sensus est, sed homo 
inprouiso concidit, cuiuscumque is aetatis est, uix sanescit: si uero aut mens 
laesa est, aut neruorum facta resolutio, medicinae locus non est. 
30  Deiectionibus quoque si febris accessit, si inflammatio iocineris aut 
praecordiorum aut uentris, si inmodica sitis, si longius tempus, si aluus uaria, 
si cum dolore est, etiam periculum mortis subest, maximeque si inter haec 
tormina uera11 esse coeperunt; isque morbus maxime pueros absumit usque ad annum 
decimum: ceterae aetates facilius sustinent. Mulier quoque grauida eiusmodi casu 
rapi potest; atque, etiamsi ipsa conualuit, tamen partum perdit. 31 Quin etiam 
tormina ab atra bile orsa mortifera sunt, aut si sub his extenuato iam corpore 
subito nigra aluus profluxit. 
32  At intestinorum leuitas periculosior est, si frequens deiectio est, si 
uenter omnibus horis et cum sono et sine hoc profluit; si similiter noctu et 
interdiu, si, quod excernitur, aut crudum est aut nigrum et praeter id etiam 
leue et mali odoris; si sitis urget, si post potionem urina non redditur (quod 
euenit, quia tunc liquor omnis non in uesicam sed intestina descendit); 33 si os 
exulceratur, rubet facies et quasi maculis quibusdam colorum omnium 
distinguitur; si uenter est quasi fermentatus, pinguis atque rugosus, si cibi et 
- - - cupiditas non est; inter quae cum euidens mors sit, multo euidentior 
est, si iam longum quoque id uitium est, id maxime etiam, si in corpore senili est. 
34  Si uero in tenuiore intestino morbus est, uomitus, singultus, neruorum 
distentio, delirium mala sunt. 
At in morbo arquato durum fieri iecur perniciosissimum est. 
Quos lienis male habet, si tormina prenderunt, deinde inuersa sunt uel in aquam 
inter cutem uel intestinorum leuitatem, uix ulla medicina periculo subtrahit. 
35  Morbus intestini tenuioris13 nisi resolutus est, intra septimum diem occidit. 
Mulier ex partu si cum febre uehementibus etiam et adsiduis capitis 
doloribus premitur, in periculo mortis est. 
Si dolor atque inflammatio est in iis partibus, quibus uiscera continentur, 
frequenter spirare signum malum est. 
36  Si sine causa longus dolor capitis est, et in ceruices ac scapulas transit, 
rursusque in caput reuertitur, aut a capite ad ceruices scapulasque peruenit, 
perniciosus est, nisi uomicam aliquam excitauit, sic ut pus extussiretur, aut 
nisi sanguis aliqua parte prorupit, aut nisi in capite multa porrigo totoue 
corpore pustulae ortae sunt. 37 Aeque magnum malum est, ubi torpor atque prurigo 
peruagantur, modo per totum caput, modo in parte, aut sensus alicuius ibi quasi 
frigoris est, eaque ad summam quoque linguam perueniunt. Et cum in iisdem 
abscessibus auxilium sit, eo difficilior sanitas est, quo minus saepe sub his 
malis illi subsecuntur. 
38  In coxae uero doloribus si uehemens torpor est, frigescitque crus et coxa, 
aluus nisi coacta non reddit, idque quod excernitur muccosum est, iamque aetas 
eius hominis XL annum excessit, is morbus erit longissimus minimeque annuus, 
neque finiri poterit nisi aut uere aut autumno. 
39  Difficilis aeque curatio est in eadem aetate, ubi umerorum dolor uel ad 
manus peruenit uel ad scapulas tendit torporemque est dolorem creat, neque bilis 
uomitu leuatur. 
40  Quacumque uero corporis parte membrum aliquod resolutum est, si neque 
mouetur et emacrescit, in pristinum habitum non reuertitur, eoque minus, quo 
uetustius id uitium est, et quo magis in corpore senili est. Omnique resolutioni 
neruorum ad medicinam non idonea tempora sunt hiemps et autumnus: aliquid 
sperari potest uere et aestate; is morbus mediocris uix sanatur, uehemens sanari 
non potest. 
Omnis etiam dolor minus medicinae patet, qui sursum procedit. 
41  Mulieri grauidae si subito mammae emacuerunt, abortus periculum est. Quae 
neque peperit neque grauida est, si lac habet, a menstruis defecta est. 
42  Quartana aestiua breuis, autumnalis fere longa est maximeque quae coepit 
hieme adpropinquante. Si sanguis profluit, dein secuta est dementia cum 
distentio neruorum, periculum mortis est, itemque si medicamentis purgatum et 
adhuc inanem neruorum distentio oppressit, item si in magno alui14 dolore 
extremae partes frigent. 
43  Neque is ad uitam redit, qui ex suspendio spumante ore detractus. 
Aluus nigra, sanguini atro similis, repentina, siue cum febre siue etiam sine 
haec est, perniciosa est. 

[2,9]  Cognitis indiciis, quae nos uel spe consolentur uel metu terreant, ad 
curationes morborum transeundum est. Ex his quaedam communes sunt, quaedam 
propriae. Communes, quae pluribus opitulantur morbis; propriae, quae singulis. 
Ante de communibus dicam (X-XXXIII): ex quibus tamen quaedam non aegros solum 
sed sanos quoque sustinent, quaedam in aduersa tantum ualetudine adhibentur. 
2  Omne uero auxilium corporis aut demit aliquam materiam aut adicit, aut euocat 
aut reprimit, aut refrigerat aut calefacit, simulque aut durat aut mollit: 
quaedam non uno modo tantum sed etiam duobus inter se non contrariis adiuuant. 
Demitur materia sanguinis detractione, cucurbitula, deiectione, uomitu, 
frictione, gestatione omnique exercitatione corporis, abstinentia, sudore; de 
quibus protinus dicam. (X-XVII.) 

[2,10]  Sanguinem incisa uena mitti nouum non est: sed nul paene esse morbum, in quo 
non mittatur, nouum est. Item mitti iunioribus feminis uterum non gerentibus 
uetus est: in pueris uero idem experiri et in senioribus et in grauidis quoque 
mulieribus uetus non est: siquidem antiqui primam ultimamque aetatem sustinere 
non posse hoc auxilii genus iudicabant, persuaserantque sibi mulierem grauidam, 
quae ita curata esset, abortum esse facturam. 2 Postea uero usus ostendit nihil 
in his esse perpetuum, aliasque potius obseruationes adhibendas esse, ad quas 
derigi curantis consilium debeat. Interest enim, non quae aetas sit, neque 
quid in corpore intus geratur, sed quae uires sint. Ergo si iuuenis inbecillus 
est, aut si mulier, quae grauida non est, parum ualet, male sanguis emittitur: 
emoritur enim uis, si qua supererat, hoc modo erepta. 3 At firmus puer et 
robustus senex et grauida mulier ualens tutuo curatur. Maxime tamen in his 
medicus inperitus falli potest, quia fere minus roboris illis aetatibus subest; 
mulierique praegnati, post curationem quoque, uiribus opus est, non tantum ad 
se, sed etiam ad partum sustinendum. 4 Non quicquid autem intentionem animi et 
prudentiam exigit protinus faciendum est, cum praecipua in hoc ars sit, quae 
non annos numeret, neque conceptionem solam uideat, sed uires aestimet, et eo 
colligat, possit necne superesse, quod uel puerum uel senem uel in una muliere 
duo corpora simul sustineat. 5 Interest etiam inter ualens corpus et obesum, 
inter tenue et infirmum: tenuioribus magis sanguis, plenioribus magis caro 
abundat. Facilius itaque illi detractionem eiusmodi sustinent: celeriusque ea, 
si nimium est pinguis, aliquis adfligitur; ideoque uis corporis melius ex uenis 
quam ex ipsa specie aestimatur. Neque solum haec consideranda sunt, sed etiam 
morbi genus quod sit, utrum superans an deficiens materia laeserit, corruptum 
corpus sit an integrum. 6 Nam si materia uel deest uel integra est, istud 
alienum est: at si uel copia sui male habet, uel corrupta est, nullo modo melius 
succurritur. Ergo uehemens febris, ubi rubet corpus, uenaeque plenae tument, 
sanguinis detractionem requirit; item uiscerum morbi, neruorum et resolutio et 
rigor et distentio, quicquid denique fauces difficultate spiritus strangulat, 
quicquid supprimit subito uocem, quisquis intolerabilis dolor est, et quacumque 
de causa ruptum aliquid intus atque collisum est; 7 item malus corporis habitus 
omnesque acuti morbi, qui modo, ut supra dixi, non infirmitate sed onere nocent. 
Fieri tamen potest, ut morbus quidem id desideret, corpus autem uix pati posse 
uideatur: sed si nullum tamen appareat aliud auxilium, periturusque sit qui 
laborat, nisi temeraria quoque uia fuerit adiutus, in hoc statu boni medici est 
ostendere, quam nulla spes sit sine sanguinis detractione, faterique, quantus in 
hac ipsa metus sit, et tum demum, si exigetur, sanguinem mittere. 8 De quo 
dubitari in eiusmodi re non oportet: satius est enim anceps auxilium ubi 
experiri quam nullum; idque maxime fieri debet, ubi nerui resoluti sunt; ubi 
subito aliquis ommutuit; ubi angina strangulatur; ubi prioris febris accessio 
paene conecit, paremque subsequi uerisimile est neque eam uidentur sustinere 
aegri uires posse. 9 Cum sit autem minime crudo sanguinis mittendus, tamen 
ne id quidem perpetuum est: neque enim semper concoctionem res expectat. Ergo si 
ex superiore parte aliquis decidit, si contusus est, si ex aliquo subito casu 
sanguinem uomit, quamuis paulo ante sumpsit cibum, tamen protinus ei demenda 
materia est, ne, si subsederit, corpus adfligat; idemque etiam in aliis casibus 
repentinis, qui strangulabunt, dictum erit. 10 At si morbi ratio patietur, tum 
demum nulla cruditatis suspicione remanente id fiet; ideoque ei rei uidetur 
aptissimus aduersae ualetudinis dies secundus aut tertius. Sed ut aliquando 
etiam primo die sanguinem mittere necesse est, sic numquam utile post diem 
quartum est, cum iam spatio ipsa16 materia et exhausta est et corpus conrupit, 
ut detractio inbecillum id facere possit, non possit integrum. 11 Quod si 
uehemens febris urget, in ipso impetu eius sanguinem mittere hominem iugulare 
est; expectanda ergo remissio est: si non decrescit, sed crescere desiit, neque 
speratur remissio, tum quoque, quamuis peior, sola tamen occasio non omittenda 
est. 12 Fere etiam ista medicina, ubi necessaria est, in biduum diuidenda est: 
satius est enim in primo leuare aegrum, deinde perpurgare, quam simul omni ui 
effusa fortasse praecipitare. Quod si in pure quoque aquaque, quae inter cutem 
est, ita respondet, quanto magis necesse est in sanguine respondeat. Mitti uero 
is debet, si totius corporis causa fit, ex brachio; si partis alicuius, ex 
ea ipsa parte aut certe quam proxima, quia non ubique mitti potest, sed in 
temporibus, in brachiis, iuxta talos. 13 Neque ignoro quosdam dicere quam 
longissime sanguinem inde, ubi laedit, esse mittendum: sic enim auerti materiae 
cursum: at illo modo in id ipsum, quod grauat, euocari. Sed id falsum est: 
proximum enim locum primum exhaurit, ex ulterioribus autem eatenus sanguis 
sequitur, quatenus emittitur; ubi is suppressus est, quia non trahitur, ne uenit 
quidem. 14 Videtur tamen usus ipse docuisse, si caput fractum est, ex brachio 
potius sanguinem esse mittendum; si quod in umero uitium est, ex altero brachio: 
credo quia, si quod parum cesserit, opportuniores hic eae partes iniuriae sunt, 
quae iam male habent. Auertitur quoque interdum sanguis, ubi alia parte 
prorumpens alia emittitur. Desinit enim fluere qua nolumus, inde obiectis quae 
prohibeant, alia dato itinere. 15 Mittere autem sanguinem cum sit expeditissimum 
usum habenti, tum ignaro difficillimum est: iuncta enim est uenae arteria, his 
nerui. Ita, si neruum scalpellus attingit, sequitur neruorum distentio, eaque 
hominem crudeliter consumit. At arteria incisa neque coit neque sanescit; 
interdum etiam, ut sanguis uehementer erumpat, efficit. 16 Ipsius quoque uenae, 
si forte praecisa est, capita comprimuntur, neque sanguinem emittunt. At si 
timide scalpellus demittitur, summam cutem lacerat neque uenam incidit: 
nonnumquam etiam ea latet neque facile reperitur. Ita multae res id difficile 
inscio faciunt, quod perito facillimum est. Incidenda ad medium uena est. Ex qua 
cum sanguis erumpit, colorem eius habitumque oportet attendere. 17 Nam si is 
crassus et niger est, uitiosus est, ideoque utiliter effunditur: si rubet et 
perlucet, integer est; eaque missio sanguinis adeo non prodest, ut etiam noceat; 
protinusque is supprimendus est. Sed id euenire non potest sub eo medico, qui 
scit, ex quali corpore sanguis mittendus sit. 18 Illud magis fieri solet, ut 
aeque niger adsidue ac primo die profluat; quod quamuis ita est, tamen si iam 
satis fluxit, supprimendus est, semperque ante finis faciendus est, quam anima 
deficiat, deligandumque brachium superinposisto expresso ex aqua frigida 
penicillo, et postero die auerso medio digito uena ferienda, ut recens coitus 
eius resoluatur iterumque sanguinem fundat. 19 Siue autem primo siue secundo die 
sanguis, qui crassus et niger initio fluxerat, et rubere et perlucere coepit, 
satis materiae detractum est, atque quod superest sincerum est; ideoque protinus 
brachium deligandum habendumque ita est, donec ualens cicatricula sit; quae 
celerrime in uena confirmatur. 

[2,11]  Cucurbitularum duo uero genera sunt, aeneum et corneum. Aenea altera parte 
patet, altera clausa est: altera cornea parte aeque patens altera foramen 
habet exiguum. In aeneam linamentum ardens coicitur, ac sic os eius corpori 
aptatur inprimiturque, donec inhaereat. 2 Cornea corpori per se inponitur, 
deinde, ubi ea parte, qua exiguum foramen est, ore spiritus adductus est, 
superque cera cauum id clausum est, aeque inhaerescit. Utraque non ex his tantum 
materiae generibus, sed etiam ex quolibet alio recte fit: ac si cetera 
defecerunt, caliculus quoque aut pultarius oris compressioris ei rei commode 
aptatur. 3 Ubi inhaesit, si concisa ante scalpello cutis est, sanguinem 
extrahit, si integra est, spiritum. Ergo ubi materia, quae intus est, laedit, 
illo modo, ubi inflatio, hoc inponi solet. Usus autem cucurbitulae praecipuus 
est, ubi non in toto corpore sed in parte aliqua uitium est, quam exhauriri ad 
confirmandam ualetudinem satis est. 4 Idque ipsum testimonium est etiam 
scalpello sanguinem, ubi membro succurritur, ab ea potissimum parte, quae iam 
laesa est, esse mittendum, quod nemo cucurbitulam diuersae parti inponit, nisi 
cum profusionem sanguinis eo auertit, sed ei ipsi, quae dolet quaeque liberanda 
est. Opus etiam esse cucurbitula potest in morbis longis, quamuis iam eis 
spatium aliquod accessit, siue corrupta materia siue spiritum male habente: 5 in 
acutis quoque quibusdam, si et leuari corpus debet et ex uena sanguinem mitti 
uires non patiuntur; idque auxilium ut minus uehemens, ita magis tutum neque 
umquam periculosum est, etiamsi in medio febris impetu, etiamsi in cruditate 
adhibetur. 6 Ideoque ubi sanguinem mitti opus est, si incisa uena praeceps 
periculum est, aut si in parte corporis etiamnum uitium est, huc potius 
confugiendum est, cum eo tamen, ut sciamus hic ut nullum periculum, ita leuius 
praesidium esse, nec posse uehementi malo nisi aeque uehemens auxilium 
succurrere. 

[2,12]  Deiectionem autem antiqui uariis medicamentis crebraque alui ductione in 
omnibus paene morbis moliebantur; dabantque aut nigrum ueratrum aut filiculam 
aut squamam aeris, quam g-lepida g-chalkou Graeci uocant, aut lactucae marinae lac, 
cuius gutta pani adiecta abunde purgat, aut lac uel asininum aut bubulum, uel 
caprinum, eique salis paulum adiciebant, decoquebantque id et sublatis is, quae 
coierant, quod quasi serum supererat, bibere cogebant. Sed medicamenta stomachum 
fere laedunt: aluus si uehementius fluit aut saepius ducitur, hominem infirmat. 
Ergo numquam in aduersa ualetudine medicamentum eius rei causa recte datur, nisi 
ubi is morbus sine febre est, ut cum ueratrum nigrum aut atra bile uexatis aut 
cum tristitia insanientibus aut iis, quorum nerui parte aliqua resoluti sunt, 
datur. At ubi febres sunt, satius est eius rei causa cibos potionesque adsumere, 
qui simul et alant et uentrem molliant; suntque ualetudinis genera, quibus ex 
lacte purgatio conuenit. 
2  Plerumque uero aluus potius ducenda est; quod ab Asclepiade quoque sic 
temperatum, ut tamen seruatum sit, uideo plerumque saeculo nostro 
praeteriri. Est autem ea moderatio, quam is secutus uidetur, aptissima, ut neque 
saepe ea medicina temptetur, et tamen semel, summum uel bis non omittatur: si 
caput graue est; si oculi caligant; si morbus maioris intestini est, quod Graeci 
colum nominant; si in imo uentre aut si in coxa dolores sunt; si in stomachum 
quaedam biliosa concurrunt, uel etiam pituita eo se umorue aliquis aquae similis 
confert; si spiritus difficilius redditur; si nihil per se uenter excernit, 
utique si iuxta quoque stercus est et intus remanet, aut si stercoris odorem 
nihil deiciens aeger ex spiritu suo sentit, aut si corruptum est quod 
excernitur; aut si prima inedia febrem non sustulit; aut si sanguinem mitti, cum 
opus sit, uires non patiuntur tempusue eius rei praeterit, aut si multum ante 
morbum aliquis potauit; aut si is, qui saepe uel sponte uel casu purgatus est, 
subito habet aluum suppressam. Seruanda uero illa sunt, ne ante tertium diem 
ducatur; ne ulla cruditate substante; ne in corpore infirmo diuque in aduersa 
ualetudine exhausto, neue in eo, cui satis aluus cottidie reddit quiue eam 
liquidam habebit; ne in ipso accessionis impetu, quia quod tum infusum est, aluo 
continetur, regestumque in caput multo grauius periculum efficit. Pridie uero 
abstineri debet aeger, ut aptus tali curationi sit, eodem die ante aliquot horas 
aquam calidam bibere, ut superiores eius partes madescant; tum inmittenda in 
aluum est, si leui medicina contenti sumus, pura aqua, si paulo ualentiore, 
mulsa; si leni, ea, in qua faenum Graecum uel tisana uel malua decocta sit, si 
reprimendi causa, ex uerbenis acris autem est marina aqua uel alia sale 
adiecto; atque utraque decocta commodior est. Acrior fit adiecto uel oleo uel 
nitro uel melle: quoque acrior est, eo plus extrahit, sed minus facile 
sustinetur. Idque, quod infunditur, neque frigidum esse oportet neque calidum, 
ne alterutro modo laedat. Cum infusum est, quantum fieri potest, continere se in 
lecticulo debet aeger, nec primae cupiditati deiectionis protinus cedere: ubi 
necesse est, tum demum desidere. Fereque eo modo dempta materia, superioribus 
partibus leuatis, morbum ipsum mollit. Cum uero, quotiens res coegit, desidendo 
aliquis se exhausit, paulisper debet conquiescere; et ne uiris deficiant, utique 
eo die cibum adsumere; qui plenior an exiguus sit, ex ratione eius accessionis, 
quae expectabitur aut in metu non erit, aestimari oportebit. 

[2,13] At uomitus ut in secunda quoque ualetudine saepe necessarius biliosis est, 
sic etiam in iis morbis, quos bilis concitauit. Ergo omnibus, qui ante febres 
horrore et tremore uexantur, omnibus, qui cholera laborant, omnibus etiam cum 
quadam hilaritate insanientibus, et comitiali quoque morbo oppressis necessarius 
est. Sed si acutus morbus est, sicut in cholera, si febris est, ut inter 
horrores, asperioribus medicamentis opus non est, sicut in deiectionibus quoque 
supra dictum est; satisque est ea uomitus causa sumi, quae sanis 
quoque sumenda esse proposui. At ubi longi ualentesque morbi sine 
febre sunt, ut comitialis, ut insania, ueratro quoque albo utendum est. 3 Id 
neque hieme neque aestate recte datur, optime uere, tolerabiliter autumno. 
Quisquis daturus erit, id agere ante debebit, ut accepturi corpus umidius sit. 
Illud scire oportet, omne eiusmodi medicamentum, quod potui datur, non semper 
aegris prodesse, semper sanis nocere. 

[2,14]  De frictione uero adeo multa Asclepiades tamquam inuentor eius posuit in eo 
uolumine, quod communium auxiliorum inscripsit, ut, cum trium faceret tantum 
mentionem, huius et aquae et gestationis, tamen maximam partem in hac 
consumpserit. Oportet autem neque recentiores uiros in iis fraudare, quae uel 
reppererunt uel recte secuti sunt, et tamen ea, quae apud antiquiores aliquos 
posita sunt, auctoribus suis reddere. 2 Neque dubitari potest, quin latius 
quidem et dilucidius, ubi et quomodo frictione utendum esset, Asclepiades 
praeceperit, nihil tamen reppererit, quod non a uetustissimo auctore Hippocrate 
paucis uerbis comprehensum sit, qui dixit frictione, si uehemens sit, durari 
corpus, si lenis, molliri: si multa, minui, si modica, inpleri. Sequitur 
ergo, ut tum utendum sit, cum aut adstringendum corpus sit, quod hebes est, aut 
molliendum, quod induruit, aut digerendum in eo, quod copia nocet, aut alendum 
id, quod tenue et infirmum est. 3  Quas tamen species si quis curiosius aestimet 
(quod iam ad medicum non pertinet), facile intelleget omnes ex una causa 
pendere, quae demit. Nam et adstringitur aliquid eo dempto, quod interpositum, 
ut id laxaretur, effecerat, et mollitur eo detracto, quod duritiem creabat, et 
inpletur non ipsa frictione sed eo cibo, qui postea usque ad cutem digestione 
quadam relaxatam penetrat. 4 Diuersarum uero rerum in modo causa est. 
Inter unctionem autem et frictionem multum interest. Ungui enim leuiterque 
pertractari corpus etiam in acutis et recentibus morbis oportet, in remissione 
tamen et ante cibum. Longa uero frictione uti neque in acutis morbis neque 
increscentibus conuenit, praeterquam cum phreneticis somnus ea quaeritur. 5 Amat 
autem hoc auxilium ualetudo longa et iam a primo inpetu inclinata. Neque ignoro 
quosdam dicere omne auxilium necessarium esse increscentibus morbis, non cum iam 
per se finiuntur. Quod non ita se habet. Potest enim morbus, etiam qui per se 
finem habiturus est, celerius tamen adhibito auxilio pelli. 6 Quod duabus de 
causis necessarium est, et ut quam primum bona ualetudo contingat, et ne 
morbus, qui remanet, iterum, quamuis leui de causa, exasperetur. Potest morbus 
minus grauis esse quam fuerit, neque ideo tamen solui, sed reliquiis quibusdam 
inhaerere, quas admotum aliquod auxilium discutit. 7 Sed ut leuata quoque 
aduersa ualetudine recte frictio adhibetur, sic numquam adhibenda est febre 
increscente: uerum, si fieri potest, cum ex toto corpus ea uacabit; si minus, 
certe cum ea remiserit. Eadem autem modo in totis corporibus esse debet, ut cum 
infirmus aliquis implendus est, modo in partibus, aut quia ipsius eius membri 
inbecillitas id requirit aut quia alterius. 8 Nam et capitis longos dolores 
ipsius frictio leuat, non in inpetu tamen doloris, et membrum aliquod resolutum 
ipsius frictione confirmatur. Longe tamen saepius aliud perfricandum est, cum 
aliud dolet; maximeque cum a summis aut a mediis partibus corporis euocare 
materiam uolumus, ideoque extremas partes perfricamus. 9 Neque audiendi sunt qui 
numero finiunt, quotiens aliquis perfricandus sit: id enim ex uiribus hominis 
colligendum est; et si is perinfirmus est, potest satis esse quinquagies, si 
robustior, potest ducenties esse faciendum; inter utrumque deinde, prout uires 
sunt. Quo fit, ut etiam minus saepe in muliere quam in uiro, minus saepe in 
puero uel sene quam iuuene manus dimouendae sint. 10 Denique si certa membra 
perfricantur, multa ualentique frictione opus est: nam neque totum corpus 
infirmari cito per partem potest, et opus est quam plurimum materiae digeri, 
siue id ipsum membrum siue per id aliud leuamus. At ubi totius corporis 
inbecillitas hanc curationem per totum id exigit, breuior esse debet et lenior, 
ut tantummodo summam cutem emolliat, quo facilius capax ex recenti cibo nouae 
materiae fiat. 11 In malis iam aegrum esse, ubi exterior pars corporis friget, 
interior cum siti calet, supra (II. 6, 7) posui. Sed tunc quoque unicum in 
frictione praesidium est; quae si calorem in cutem euocauit, potest alicui 
medicinae locum facere. 

[2,15]  Gestatio quoque longis et iam inclinatis morbis aptissima est; utilisque est 
et iis corporibus, quae iam ex toto febre carent sed adhuc exerceri per se non 
possunt, et iis, quibus lentae morborum reliquiae remanent neque aliter 
eliduntur. Asclepiades etiam in recenti uehementique praecipueque ardente febre 
ad discutiendam eam gestatione dixit utendum. 2 Sed id periculose fit, meliusque 
quiete eiusmodi impetus sustinetur. Si quis tamen experiri uolet, sic 
experiatur: si lingua non erit aspera, si nullus tumor, nulla durities, nullus 
dolor uisceribus aut capiti aut praecordiis suberit. Et ex toto numquam gestari 
corpus dolens debet, siue id in toto siue in parte est, nisi tamen solis neruis 
dolentibus, neque umquam increscente febre sed in remissione eius. 3 Genera 
autem gestationis plura sunt adhibendaque sunt et pro uiribus cuiusque et pro 
opibus, ne aut inbecillum hominem nimis digerant, aut humili desint. Lenissima 
est naui uel in portu uel in flumine, uehementior uel in alto mari naui uel 
lectica, etiamnum acrior uehiculo: atque haec ipsa et intendi et leniri possunt. 
4 Si nihil eorum est, suspendi lectus debet et moueri: si ne id quidemst, at 
certe uni pedi subiciendum fulmentum est, atque ita lectus huc et illuc manu inpellendus. 
Et leuia quidem genera exercitationis infirmis conueniunt, ualentiora uero iis, 
qui iam pluribus diebus febre liberati sunt, aut iis, qui grauium morborum 
initia sic sentiunt, ut adhuc febre uacent (quod et in tabe et in stomachi 
uitiis, et cum aqua cutem subit, et interdum in regio fit), aut ubi quidam 
morbi, qualis comitialis, qualis insania est, sine febre quamuis diu manent. 5 
In quibus adfectibus ea quoque genera exercitationum necessaria sunt, quae 
conprendimus eo loco, quo, quemadmodum sani neque firmi homines se 
gererent, praecepimus. 

[2,16]  Abstinentiae uero duo genera sunt, alterum ubi nihil adsumit aeger, alterum 
ubi non nisi quod oportet. Initia morborum primum famem sitimque desiderant, 
ipsi deinde morbi moderationem, ut neque aliud quam expedit neque eius ipsius 
nimium sumatur: neque enim conuenit iuxta inediam protinus satietatem esse. 
Quod si sanis quoque corporibus inutile est, ubi aliqua necessitas famem fecit, 
quanto inutilius est etiam in corpore aegro? 2 Neque ulla res magis adiuuat 
laborantem quam tempestiua abstinentia. Intemperantes homines apud nos ipsi cibi 
- - - tempora curantibus dantur: rursus alii tempora medicis pro dono 
remittunt, sibi ipsi modum uindicant. Liberaliter agere se credunt, qui cetera 
illorum arbitrio relinquant, in genere cibi liberi sunt: quasi quaeratur quid 
medico liceat, non quid aegro salutare sit, cui uehementer nocet, quotiens in 
eius, quod adsumitur, uel tempore uel modo uel genere peccatur. 

[2,17]  Sudor etiam duobus modis elicitur, aut sicco calore aut balneo. Siccus calor 
est et harenae calidae et Laconici et clibani et quarundam naturalium 
sudationum, ubi terra profusus calidus uapor aedificio includitur, sicut super 
Baias in murtetis habemus. Praeter haec sole quoque et exercitatione mouetur. 
Utiliaque haec genera sunt, quotiens umor intus nocet, isque digerendus est. Ac 
neruorum quoque quaedam uitia sic optime curantur. 2 Sed cetera infirmis possunt 
conuenire: sol et exercitatio tantum robustioribus, qui tamen sine febre uel 
inter initia morborum uel etiam grauibus morbis tenentur. Cauendum autem 
est, ne quid horum uel in febre uel in cruditate temptetur. At balnei duplex 
usus est: nam modo discussis febribus initium cibi plenioris uinique firmioris 
ualetudinis facit, modo ipsam febrem tollit; fereque adhibetur, ubi summam cutem 
relaxari euocarique corruptum umorem et habitum corporis mutari expedit. 3 
Antiqui timidius eo utebantur, Asclepiades audacius. Neque terrere autem ea res, 
si tempestiua est, debet: ante tempus nocet. Quisquis febre liberatus est, 
simulatque ea uno die non accessit, eo, qui proximus est post tempus 
accessionis, tuto lauari potest. At si circumitum habere ea febris solita est, 
sic ut tertio quartoue die reuertatur, quandocumque non accessit, balneum tutum 
est. 4 Manentibus uero adhuc febribus, si eae sunt quae lentae lenesque iam diu 
male habent, recte medicina ista temptatur, cum eo tamen, ne praecordia dura 
sint neue ea tumeant, neue lingua aspera sit, neue aut in medio corpore aut in 
capite dolor ullus sit, neue tum febris increscat. Atque in iis quidem febribus, 
quae certum circuitum habent, duo balnei tempora sunt, alterum ante horrorem, 
alterum febre finita: 5 in iis uero, qui lentis febriculis diu detinentur, cum 
aut ex toto recessit accessio, aut si id non solet, certe lenita est, iamque 
corpus tam integrum est, quam maxime esse in eo genere ualetudinis solet. 
Inbecillus homo iturus in balneum uitare debet, ne ante frigus aliquod 
experiatur. 6 Ubi in balneum uenit, paulisper resistere experirique, num tempora 
adstringantur, et an sudor aliqui oriatur: si illud incidit, hoc non secutum 
est, inutile est eo die balineum perunguendusque is leniter et auferendus est, 
uitandumque omni modo frigus, et abstinentia utendum. 7 At si temporibus 
integris primum ibi, deinde alibi sudor incipit, fouendum os aqua calida; tum in 
solio descendendum est, atque ibi quoque uidendum est, num sub primo contactu 
aquae calidae summa cutis inhorrescat, quod uix fieri potest, si priora recte 
cesserunt: certum autem signum inutilis balinei est. Ante uero an postea quam in 
aquam calidam se demittat aliquis perungui debeat, ex ratione ualetudinis suae 
cognoscat. 8 Fere tamen, nisi ubi nominatim ut postea fiat praecipietur, moto 
sudore leuiter corpus perunguendum, deinde in aquam calidam demittendum est. 
Atque hic quoque habenda uirium ratio est; neque committendum, ut per aestum 
anima deficiat; sed maturius is auferendus curioseque uestimentis inuoluendus 
est, ut neque ad eum frigus adspiret, et ibi quoque, antequam aliquid adsumat, 
insudet. 9 Fomenta quoque calida sunt milium, sal, harena, quidlibet eorum 
calfactum et in linteum coniectum: si minore ui opus est, etiam solum linteum, 
at si maiore, exstincti titiones inuolutique paniculis et sic circumdati. 
Quin etiam calido oleo replenitur utriculi, et in uasa fictilia a similitudine
quas lenticulas uocant, aqua coicitur; et sal sacco linteo excipitur, 
demittiturque in aquam bene calidam, 10 tum super id membrum, quod fouendum est, 
conlocatur - - - iuxtaque ignem ferramenta duo sunt, capitibus paulo 
latioribus, alterumque ex iis demittitur in eum salem, et super aqua leuiter 
aspergitur: ubi frigere coepit, ad ignem refertur, et idem in altero fit, deinde 
inuicem in utroque: inter quae descendit salsus et calidus sucus, qui contractis 
aliquo morbo neruis opitulatur. His omnibus commune est digerere id, quod uel 
praecordia onerat, uel fauces strangulat, uel in aliquo membro nocet. Quando 
autem quoque utendum sit, in ipsis morborum generibus dicetur (III, IV). 

[2,18]  Cum de iis dictum sit, quae detrahendo iuuant, ad ea ueniendum est, quae 
alunt, id est, cibum et potionem. Haec autem non omnium tantum morborum sed 
etiam secundae ualetudinis communia praesidia sunt; pertinetque ad rem omnium 
proprietates nosse, primum ut sani sciant, quomodo his utantur, deinde ut 
exsequentibus nobis morborum curationes (III, IV) liceat species rerum, quae 
adsumendae erunt, subicere, neque necesse sit subinde singulas eas nominare. 
2  Scire igitur oportet omnia legumina, quaeque ex frumentis panificia sunt, 
generis ualentissimi esse (ualentissimum uoco, in quo plurimum alimenti 
est); item omne animal quadrupes domi natum; omnem grandem feram, quales sunt 
caprea, ceruus, aper, onager; omnem grandem auem, quales sunt anser et pauo et 
grus; omnes beluas marinas, ex quibus cetus est quaeque his pares sunt; item mel 
et caseum. Quo minus mirum est opus pistorium ualentissimum esse, quod ex 
frumento, adipe, melle, caseo constat. 
In media uero materia numerari ex holeribus debere ea, quorum radices uel bulbos 
adsumimus; ex quadrupedibus leporem; aues omnes a minimis ad phoenicopterum; 
item pisces omnes, qui salem non patiuntur solidiue saliuntur. 
Inbecillissimam uero materiam esse omnem caulem holeris et quicquid in caule 
nascitur, qualis est cucurbita et cucumis et capparis, omnia poma, oleas, 
cochleas, itemque conculia. 
4  Sed quamuis haec ita discreta sunt, tamen etiam quae sub eadem specie sunt, 
magna discrimina recipiunt, aliaque res alia uel ualentior est uel infirmior: 
siquidem plus alimenti est in pane quam in ullo alio, firmius est triticum quam 
milium, id ipsum quam hordeum; et ex tritico firmissima siligo, deinde simila, 
deinde cui nihil demptum est, quem g-autopuron Graeci uocant: infirmior est ex 
polline, infirmissimus cibarius panis. 
5  Ex leguminibus uero ualentior faba uel lenticula quam pisum. Ex holeribus 
ualentior rapa napique et omnes bulbi, in quibus cepam quoque et alium numero, 
quam pastinaca uel quae specialiter radicula appellatur. Item firmior 
brassica et beta et porrum quam lactuca uel cucurbita uel asparagus. 6 At ex 
fructibus surculorum ualentiores uuae, ficus, nuces, pamulae quam quae poma 
proprie nominantur; atque ex his ipsis firmiora quae sucosa quam quae fragilia sunt. 
Itemque ex iis auibus, quae in media specie sunt, ualentior ea, quae pedibus 
quam quae uolatu magis nititur: et ex iis, quae uolatu fidunt, firmiores quae 
grandiores aues quam quae minutae sunt, ut ficedula et turdus. Atque eae quoque, 
quae in aqua degunt, leuiorem cibum praestant, quam quae natandi scientiam non habent. 
7  Inter domesticas uero quadrupedes leuissima suilla est, grauissima bubula. 
Itemque ex feris, quo maius quodque animal, eo robustior ex eo cibus est. 
Pisciumque eorum, qui ex media materia sunt, quibus maxime utimur, tamen 
grauissimi sunt, ex quibus salsamenta quoque fieri possunt, qualis lacertus est; 
deinde ii qui, quamuis teneriores, tamen duri sunt, ut aurata, coruus, sparus, 
oculata, tunc plani, post quos etiamnum leuiores lupi mullique, et post hos 
omnes saxatiles. 
8  Neque uero in generibus rerum tantummodo discrimen est, sed etiam in ipsis; 
quod et aetate fit et membro et solo et caelo et habitu. Nam quadrupes omne 
animal, si lactens est, minus alimenti praestat, itemque quo tenerior pullus 
cohortalis est; in piscibus quoque media aetas, quae non summam magnitudinem 
inpleuit. Deinde ex eodem sue ungulae, rostrum, aures, cerebellum, ex agno 
haedoue cum petiolis totum caput aliquanto quam cetera membra leuiora sunt, adeo 
ut in media materia poni possint. 9 Ex auibus colla alaeue recte infirmis 
adnumerantur. Quod ad solum uero pertinet, frumentum quoque ualentius est 
collinum quam campestre; leuior piscis inter saxa editus quam in harena, leuior 
in harena quam in limo. Quo fit, ut ex stagno uel lacu uel flumine eadem genera 
grauiora sint, leuiorque qui in alto quam qui in uado uixit. Omne etiam ferum 
animal domestico leuius, et quodcumque umido caelo quam quod sicco natum est. 
Deinde etiam omnia pinguia quam macra, 10 recentia quam salsa, noua quam uetusta 
plus alimenti habent. Tum res eadem magis alit iurulenta quam assa, magis assa 
quam elixa. Ouum durum ualentissimae materiae est, molle uel sorbile 
inbecillissimae. Cumque panificia omnia firmissima sint, elota tamen quaedam 
genera frumenti, ut halica, oryza, tisana, uel ex isdem facta sorbitio aut 
pulticula, et aqua quoque madens panis inbecillissimis adnumerari potest. 
11  Ex potionibus uero quaecumque ex frumento facta est, itemque lac, mulsum, 
defrutum, passum, uinum aut dulce aut uehemens aut mustum aut magnae uetustatis 
ualentissimi generis est. At acetum et id uinum, quod paucorum annorum uel 
austerum uel pingue est, in media materia est; ideoque infirmis numquam generis 
alterius dari debet. Aqua omnium inbecillissima est; firmiorque ex frumento 
potio est, quo firmius est ipsum frumentum; firmior ex eo uino, quod bono solo 
quam quod tenui, quodque temperato caelo quam quod nimis aut umido aut nimis 
sicco nimiumque aut frigido aut calido natum est. 12 Mulsum, quo plus mellis 
habet, defrutum, quo magis incoctum est, passum, ex quo sicciore uua est, eo 
ualentius est. Aqua leuissima pluuialis est, deinde fontana, tum ex flumine, tum 
ex puteo, post haec ex niue aut glacie: grauior his ex lacu, grauissima ex 
palude. Facilis etiam et necessaria cognitio est naturam eius requirentibus. Nam 
leuis pondere apparet, et ex is, quae pondere pares sunt, eo melior quaeque est, 
quo celerius et calfit et frigescit, quoque celerius in ea legumina 
percoquuntur. 13 Fere uero sequitur, ut, quo ualentior quaeque materia est, eo 
minus facile concoquatur, sed, si concocta est, plus alat. Itaque utendum est 
materiae genere pro uiribus, modusque omnium pro genere sumendus. Ergo 
inbecillis hominibus rebus infirmissimis opus est: mediocriter firmos media 
materia optime sustinet, et robustis apta ualidissima est. Plus deinde aliquis 
adsumere ex leuioribus potest: magis in iis, quae ualentissima sunt, temperare sibi debet. 

[2,19]  Neque haec sola discrimina sunt; sed etiam aliae res boni suci sunt, aliae 
mali, quas g-euchulous uel g-kakochulous Graeci uocant; aliae lenes, aliae acres; 
aliae crassiorem pituitam in nobis faciunt, aliae tenuiorem; aliae idoneae 
stomacho, aliae alienae sunt; itemque aliae inflant, aliae ab hoc absunt; aliae 
calfaciunt, aliae refrigerant; 2 aliae facile in stomacho acescunt, aliae non 
facile intus corrumpuntur; aliae mouent aluum, aliae supprimunt; aliae citant 
urinam, aliae tardant; quaedam somnum mouent, quaedam sensum excitant. Quae 
omnia ideo noscenda sunt, quoniam aliud alii uel corpori uel ualetudini 
conuenit. 

[2,20] Boni suci sunt triticum, siligo, halica, oryza, amulum, tragum, tisana, lac, 
caseus mollis, omnis uenatio, omnes aues, quae ex media materia sunt, ex 
maioribus quoque eae, quas supra nominaui; medii inter teneros durosque 
pisces, ut mullus, ut lupus; uerna lactuca, urtica, malua, cucumis, cucurbita, 
ouum sorbile, portulaca, cocleae, palmulae; 2 ex pomis quodcumque neque acerbum 
neque acidum est; uinum dulce uel lene, passum, defrutum; oleae, quae ex his 
duobus in altero utro seruatae sunt; uuluae, rostra, trunculique suum, omnis 
pinguis caro, omnis glutinosa, omne iecur. 

[2,21]  Mali uero suci sunt milium, panicium, hordeum, legumina; caro domestica 
permacra omnisque caro salsa, omne salsamentum, garum, uetus caseus; siser, 
radicula, rapa, napi, bulbi; brassica magisque etiam cyma eius, asparagus, beta, 
cucumis, porrus, eruca, nasturcium, thymum, nepeta, satureia, hysopum, ruta, 
anetum, feniculum, cuminum, anesum, lapatium, sinapi, alium, cepe; lienes, 
renes, intestina; pomum quodcumque acidum uel acerbum est; acetum, omnia acria, 
acida, acerba, oleum; pisces quoque saxatiles, omnesque, qui ex tenerrimo genere 
sunt, aut qui rursus nimium duri uirosique sunt, ut fere quos stagna, lacus 
limosique riui ferunt, quique in nimiam magnitudinem excesserunt. 

[2,22]  Lenes autem sunt sorbitio, pulticula, laganus, amylum, tisana, pinguis caro 
et quaecumque glutinosa est; quod fere quidem in omni domestica fit, praecipue 
tamen in ungulis trunculisque suum, in petiolis capitulisque haedorum et 
uitulorum et agnorum, omnibusque cerebellis; item qui proprie bulbi nominantur, 
lac, defrutum, passum, nuclei pinei. 2 Acria sunt omnia nimis austera, omnia 
acida, omnia salsa, et mel quidem, quo melius est, eo magis. Item alium, cepa, 
eruca, ruta, nasturcium, cucumis, beta, brassica, asparagus, sinapi, radicula, 
intubus, ocimum, lactuca, maximaque holerum pars. 

[2,23]  Crassiorem autem pituitam faciunt oua sorbilia, halica, oriza, amulum, 
tisana, lac, bulbi, omniaque fere glutinosa. Extenuant eandem omnia salsa, atque 
acria atque acida. 

[2,24]  Stomacho autem aptissima sunt, quaecumque austera sunt; etiam quae acida 
sunt, quaeque contacta sale modice sunt; item panis sine fermento, et elota 
halica, uel oriza uel tisana; omnis auis, omnis uenatio; atque utraque uel assa 
uel elixa: 2 ex domesticis animalibus bubula: si quid ex ceteris sumitur, macrum 
potius quam pingue; ex sue ungulae, rostra, aures, uoluae sterilesque; ex 
holeribus intubus, lactuca, pastinaca, cucurbita elixa, siser; ex pomis 
cerasium, morum, sorbum, pirum fragile, quale Crustuminum uel Meuianum est; item 
pira, quae reponuntur, Tarentina atque Signina, malum orbiculatum aut Scandianum 
uel Amerinum uel Cotoneum uel Punicum, uuae ex olla; molle ouum, palmulae, 
nuclei pinei, oleae albae ex dura muria, eaedem aceto intinctae, uel nigrae, 
quae in arbore bene permaturuerunt, uel quae in passo defrutoue seruatae sunt; 
uinum austerum, licet etiam asperum sit, item resinatum; duri ex media materia 
pisces, ostrea, pectines, murices, purpurae, cocleae, cibi potionesque uel 
frigidae uel feruentes, apsinthium. 

[2,25]  Aliena uero stomacho sunt omnia tepida, omnia salsa, omnia iurulenta, omnia 
praedulcia, omnia pinguia, sorbitio, panis fermentatus, itemque uel ex milio uel 
ex hordeo, radices holerum, et quodcumque holus ex oleo garoue estur, mel, 
mulsum, defrutum, passum, lac, omnis caseus, uua recens, ficus et uirides et 
aridae, legumina omnia, quaeque inflare consuerunt; 2 item thymum, nepeta, 
satureia, hysopum, nasturcium, lapatium, lapsanum, iuglandes. Ex his autem 
intellegi potest non, quicquid boni suci est, protinus stomacho conuenire, 
neque, quicquid stomacho conuenit, protinus boni suci esse. 

[2,26]  Inflant autem omnia fere legumina, omnia pinguia, omnia dulcia, omnia 
iurulenta, mustum, atque etiam id uinum, cui nihil adhuc aetatis accessit; 
ex holeribus alium, cepa, brassica, omnesque radices, excepto sisere et 
pastinaca; 2 bulbi, ficus etiam aridae sed magis uirides, uuae recentes, nuces 
omnes, exceptis nucleis pineis, lac, omnisque caseus; quicquid deinde subcrudum 
aliquis adsumpsit. Minima inflatio fit ex uenatione, aucupio, piscibus, pomis, 
oleis, conchyliisue, ouis uel mollibus uel sorbilibus, uino uetere. Feniculum 
uero et anetum inflationes etiam leuant. 

[2,27]  At calfaciunt piper, sal, caro omnis iurulenta, alium, cepa, ficus aridae, 
salsamentum, uinum, et quo meracius est, eo magis. Refrigerant holera, quorum 
crudi caules adsumuntur, ut intubus et lactuca, et item coriandrum, cucumis, 
elixa curcurbita, beta, mora, cerasia, mala austera, pira fragilia, caro elixa, 
praecipueque acetum, siue cibus ex eo siue potio adsumitur. 

[2,28]  Facile autem intus corrumpuntur panis fermentatus, et quisquis alius quam ex 
tritico est, lac, mel; ideoque etiam lactentia atque omne pistorium opus, teneri 
pisces, ostrea, holera, caseus et recens et uetus, crassa uel tenera caro, uinum 
dulce, mulsum, defrutum, passum; quicquid deinde uel iurulentum est uel nimis 
dulce uel nimis tenue. 2 At minime intus uitiantur panis sine fermento, aues et 
eae potius duriores, duri pisces: neque solum aurata tuta aut sparus sed etiam 
lolligo, lucusta, polypus; item bubula omnisque dura caro; eademque aptior est, 
si macra, si salsa est; omniaque salsamenta, cocleae, murices, purpurae; 
uinum austerum uel resinatum. 

[2,29] At aluum mouent panis fermentatus, magisque si cibarius uel hordiacius est, 
brassica, si subcruda est, lactuca, anteum, nasturcium, ocimum, urtica, 
portulaca, radicula, capparis, alium, cepa, malua, lapatium, beta, asparagus, 
cucurbita, cerasia, mora, uua ex olla, omnia mitia, ficus etiam arida, sed magis 
uiridis, uuae recentes; 2 pingues minutae aues, cocleae, garum, salsamentum, 
ostrea, pelorides, echini, musculi, et omnes fere conchulae, maximeque ius 
earum, saxatiles et omnes teneri pisces, sepiarum atramentum; si qua caro 
adsumitur, pinguis, eadem uel iurulenta uel elixa, aues quae natant, mel crudum, 
lac, lactentia omnia, mulsum, uinum dulce uel salsum, aqua tenera; omnia dulcia, 
tepida, pinguia, elixa, iurulenta, salsa uel diluta. 

[2,30]  Contra astringunt panis ex siligine uel ex simila, magis si sine fermento 
est, magis etiam si ustus est, intenditurque uis eius etiam, si bis coquitur, 
pulticula uel ex halica uel ex panicio uel ex milio, itemque ex isdem sorbitio, 
et magis si haec ante fricta sunt; lenticula, cui uel beta uel intubus uel 
ambubeia uel plantago adiecta est, magisque etiam si illa ante fricta est, per 
se etiam intubus uel ex plantagine uel ambubeia fricta, minuta holera, brassica 
bis decocta; 2 dura oua, magisque si assa sunt; minutae aues, merula, palumbus, 
magisque in posca si decoctus est, grues, omnes aues, quae magis currunt quam 
uolant; lepus, caprea, iecur ex eis, quae sebum habent, maximeque bubulum, 
ac sebum ipsum; caseus, qui uehementior uetustate fit uel ea mutatione, quam 
in eo transmarino uidemus, aut si recens est, ex melle mulsoue decoctus; 3 item 
mel coctum, pira inmatura, sorua, magisque ea, quae torminalia nominantur, mala 
Cotonea et Punica, oleae uel albae uel permaturae, murta, palmulae, purpurae, 
murices, uinum resinatum uel asperum, item meracum, acetum, mulsum quod 
inferuuit, item defrutum, passum, aqua uel tepida uel praefrigida, dura, id est 
ea, quae tarde putrescit, ideoque pluuia potissimum; omnia dura, macra, austera, 
aspera, tosta, et in eadem carne assa potius quam elixa. 

[2,31] Urinam autem mouent quaecumque in horto nascentia boni odoris sunt, ut 
apium, ruta, anetum, ocimum, menta, hysopum, anesum, coriandrum, nasturcium, 
eruca, feniculum; praeter haec asparagus, capparis, nepeta, thymum, satureia, 
lapsanum, pastinaca, magisque agrestis, radicula, siser, cepa; ex uenatione 
maxime lepus; uinum tenue, piper et rotundum et longum, sinapi, absinthium, 
nuclei pinei. 

[2,32]  Somno uero aptum est papauer, lactuca, maximeque aestiua, cuius coliculus 
iam lacte repletus est, morum, porrus. Sensus excitat nepeta, thymum, satureia, 
hysopum, praecipueque puleium, ruta et cepe. 

[2,33]  Euocare uero materiam multa admodum possunt, sed ea cum ex peregrinis 
medicamentis maxime constent, aliisque magis, quam quibus ratione uictus 
succuritur, opitulentur, in praesentia differam: ponam uero 
ea, quae prompta et iis morbis, de quibus protinus (III, IV) dicturus sum, apta 
corpus erodunt, et sic eo quod mali est extrahunt. Habent autem hanc facultatem 
semen erucae, nasturcii, radiculae, praecipue tamen omnium sinapi. Salis quoque 
et fici eadem uis est. 
Leniter uero simul et reprimunt et molliunt lana sucida quo cum aceto uel uino 
oleum adiectum est, contritae palmulae, furfures in salsa aqua uel aceto 
decoctae. 
At simul et reprimunt et refrigerant herba muralis (g-parthenion uel g-perdeikion 
appellant), serpullum, puleium, ocimum, herba sanguinalis, quam Graeci g-polugonon 
uocant, portulaca, papaueris folium, capriolique uitium, coriandrum, folia 
hyocimum, muscus, siser, apium, solanum (quam g-strychnon Graeci uocant), 
brassicae folia, intubus, plantago, feniculi semen; 3 contrita pira uel mala, 
praecipueque Cotonea, lenticula; aqua frigida, maximeque pluuialis, uinum, 
acetum, et horum aliquo madens uel panis uel farina uel spongia uel cinis uel 
lana sucida uel etiam linteolum; creta Cimolia, gypsum; melinum, murteum, rosa, 
acerbum oleum; uerbenarum contusa cum teneris colibus folia; 4 cuius generis 
sunt olea, cupressus, myrtus, lentiscus, tamarix, ligustrum, rosa, rubus, 
laurus, hedera, Punicum malum. 
Sine frigore autem reprimunt cocta mala Cotonea, malicorium, aqua calida, in 
qua uerbenae coctae sunt, quas supra posui, puluis uel ex faece uini 
uel ex murti foliis, amarae nuces. 
5  Calfacit uero ex qualibet farina cataplasma siue ex tritici siue farris siue 
hordei siue erui siue lolii siue milii uel panicii uel lenticulae uel fabae uel 
lupini uel lini uel feni Graeci, ubi ea deferuuit calidaque inposita est. 
Valentior tamen ad id omnis farina est ex mulso quam ex aqua cocta. Praeterea 
cyprinum, irinum, medulla, adeps ex fele, oleum, magisque si uetus est, 
iunctaque oleo sal, nitrum, git, piper, quinquefolium. 
Fereque quae uehementer reprimunt et refrigerant, durant: quae calfaciunt, 
digerunt et emolliunt, praecipueque ad emolliendum potest cataplasma ex lini uel 
feni Graeci semine. 
His autem omnibus, et simplicibus et permixtis, uarie medici utuntur, ut magis 
quid quisque persuaserit sibi appareat, quam quid euidenter compererit.