[2,0] II. De aequalitate ac inaequalitate Atomorum siue Seminum.

[2,1] PYTHAGORAE inuenta et placita talia ex maiore parte 
fuere, quae ad ordinem potius quendam religiosorum 
fundandum, quam ad scholam in philosophia aperiendam, 
accommodata essent ; quod et euentus comprobauit. 
Ea enim disciplina plus in haeresi Manichaeorum 
et superstitione Mahumeti quam apud philosophos 
ualuit et floruit. Opinio tamen eius, mundum ex 
numeris constare, eo sensu accipi potest, ut ad naturae 
principia penetret. Duplex enim est, atque adeo 
esse potest, opinio de atomis siue rerum seminibus : 
una Democriti, quae atomis inaequalitatem et figuram, 
et per figuram situm, attribuit; altera fortasse Pythagorae, 
quae eas omnino pares et similes esse asseruit. 
Qui enim aequalitatem atomis assignat, is omnia in 
numeris necessario ponit ; qui autem reliqua attributa 
admittit, is naturas primitiuas atomorum singularium 
praeter numeros siue rationes coitionum adhibet. Actiua 
autem quaestio quae huic speculatiuae respondet 
eamque determinare potest, ea est quam etiam Democritus 
adducit ; "utrum omnia ex omnibus fieri possint".
Quod cum ille a ratione alienum putasset,
atomorum diuersitatem tenuit. Nobis uero ea quaestio 
non bene instituta nec quaestionem priorem premere 
uidetur, si de transmutatione immediata corporum 
intelligatur. Verum utrum etiam per debitos 
circuitus et mutationes medias uniuersa non transeant, 
ea demum quaestio legitima est. Dubium enim non 
est, semina rerum, licet sint paria, postquam se in 
certas turmas et nodos coniecerint, corporum dissimilium 
naturam omnino induere, donec eadem turmae 
aut nodi dissoluantur ; adeo ut compositorum natura 
et affectus transmutationi immediatae non minori impedimento 
ac obici, quam simplicium, esse possit. 
Verum Democritus in corporum principiis inuestigandis 
acutus ; in motuum autem principiis examinandis 
sibi impar et imperitus deprehenditur ; quod etiam 
commune uitium omnium philosophorum fuit. Atque 
huius de qua loquimur inquisitionis de prima 
conditione seminum siue atomorum utilitas, nescimus 
an non sit omnino maxima ; ut quae sit actus et potentiae 
suprema regula, et spei et operum uera moderatrix. 
Etiam alia inquisitio inde fluit, cuius utilitas 
complexu minor, sed rebus et operibus propior est. 
Ea est de separatione et alteratione ; hoc est, quid 
per separationem fiat, et quid alia ratione. Familiaris 
enim est animo humano error, qui etiam a chymistarum 
philosophia magnum robur et incrementum 
accepit; ut ea separationi deputentur, quae alio spectent. 
Exempli gratia; cum aqua in uaporem transit, 
facile quis opinetur partem aquae subtiliorem emitti, 
crassiorem subsistere ; ut in ligno uidere est, ubi pars 
in fiamma et fumo euolat, pars in cinere manet. Simile 
quiddam et in aqua fieri quis putet, licet non tam 
manifesto. Quamuis enim tota aqua quandoque ebullire 
et consumi uideatur, tamen faeces quasdam eius, 
tanquam cinerem, uasi adharescere posse. Verum et 
ista ratio cogitationem fallit. Certissimum enim est, 
totum corpus aquae in aerem posse mutari, et si quid 
uasi adhaerescat, id non ex delectu et separatione partis 
crassioris, sed forte ut aliqua pars (licet pari omnino 
cum ea quae euolat substantia) situ uas tetigerit, 
euenire ; idque exemplo argenti uiui elucescit, quod 
totum fit uolatile, et rursus totum abaque diminutione 
uel tantilla consistit. Etiam in oleo lampadunr et seuo 
candelarum, totum a pingui fit uolatile, nec aliqua fit 
incineratio; nain fuligo post flammam, non ante flammam, 
gignitur; et flammae cadauer, non olei aut seui 
sedimentum est. Atque hoc aditum quendam ad Democriti 
opinionem de diuersitate seminum siue atomorum 
labefactandam praebet. Aditum, inquam, in 
natura; nam in opinione aditus ille est multo mollior 
et blandior, quod philosophia uulgaris materiam suam 
commentitiam ad omnes formas aequam et communem fingit.