[0] DE VITA ET MIRACULIS SANCTI CUTHBERTI, EPISCOPI LINDISFARNENSIS.
PRAEFATIO.
Domino sancto ac beatissimo Patri Eadfrido Episcopo, sed et omni Congregationi Fratrum, qui in Lindisfarnensi Insula Christo deseruiunt, Beda, fidelis uester conseruus, salutem.
Quia iussistis, dilectissimi, ut in libro, quem de uita beatae memoriae patris nostri Cuthberti uestro rogatu composui, praefationem aliquam, iuxta morem, in fronte praefigerem, per quam legentibus uniuersis et uestrae desiderium uoluntatis et obeditionis nostrae pariter assensio fraterna claresceret; placuit in capite praefationis et uobis qui nostis ad memoriam reuocare, et eis qui ignorant haec forte legentibus notum facere; quia nec sine certissima exquisitione rerum gestarum aliquid de tanto uiro scribere, nec tandem ea, quae scripseram, sine subtilissima examinatione testium indubiorum passim transcribenda quibusdam dare praesumsi. Quin potius primo diligenter exordium, progressum et terminum gloriosissimae conuersationis ac uitae illius ab his, qui nouerant, inuestigans, quorum etiam nomina in ipso libro, aliquoties ob indicium certum cognitae ueritatis apponenda iudicaui, sic demum ad schedulas manum mittere incipio. At digesto opusculo, sed adhuc retento in schedulis, frequenter et reuerendissimo fratri nostro Herefrido presbytero huc aduentanti, et aliis, qui diutius cum uiro Dei conuersati uitam illius optime nouerant, quae scripsi legenda atque ex tempore retractanda praestiti, ac nonnulla ad arbitrium eorum, prout uidebantur, sedulus emendaui; sicque omnibus scrupulorum ambagibus ad purum ablatis, certam ueritatis indaginem simplicibus explicitam sermonibus commendare membranulis, atque ad uestrae quoque fraternitatis praesentiam asportare curaui, quatenus uestrae auctoritatis iudicio uel emendarentur falsa, uel probarentur uera esse, quae scripta sunt. Quod cum, Domino iuuante, patrarem, et coram senioribus ac doctoribus uestrae congregationis libellus biduo legeretur, ac sollertissime per singula ad uestrum pensaretur examen; nullus omnimodis inuentus est sermo, qui mutari debuisset, sed cuncta, quae scripta erant, communi consilio decernebantur absque ulla dubietate legenda, et his, qui religionis studio uellent, ad transcribendum esse tradenda. Sed et alia multa nec minora his, quae scripsimus, praesentibus nobis, adinuicem conferentes, de uita et uirtutibus beati uiri superintulistis, quae prorsus memoriae digna uidebantur, si non deliberato ac perfecto operi noua interserere uel superadiicere, minus congruum atque indecorum esse constaret.
Dehinc admonendam uestrae almitatis coronam ratus sum, ut sicut ipse munus obedientiae meae, quod iubere estis dignati, promtus soluere non distuli, ita uos quoque ad reddendum mihi uestrae intercessionis praemium pigri non sitis; sed cum eundem libellum relegentes pia sanctissimi patris memoria uestros animos ad desideria regni coelestis ardentius attollitis, pro mea quoque paruitate memineritis Diuinam exorare clementiam, quatenus et nunc pura mente desiderare et in futuro perfecta beatitudine merear uidere bona Domini in terra uiuentium: sed, et me defuncto, pro redemptione animae meae, quasi familiaris et uernaculi uestri, orare, et missas facere, et nomen meum inter uestra scribere dignemini. Nam et tu, sanctissime antistes, hoc te mihi promisisse iam retines, in cuius etiam testimonium futurae conscriptionis religioso fratri uestro Guthfrido mansionario praecepisti, ut in albo uestrae sanctae congregationis meum nunc quoque nomen apponeret. Sciat autem sanctitas uestra, quia uitam eiusdem Deo dilecti patris nostri, quam uobis prosa editam dedi, aliquanto quidem breuius, sed eodem tamen ordine, rogantibus quibusdam e nostris fratribus, heroicis dudum uersibus edidi; quos si uos habere delectat, a nobis exemplar accipere potestis; in cuius operis praefatione promisi me alias de uita et miraculis eius latius esse scripturum, quam uidelicet promissionem in praesenti opusculo, prout Dominus dederit, adimplere satago. Orantem ergo pro nobis, beatitudinem uestram Dominus omnipotens custodire dignetur incolumem, dilectissimi fratres et domini mei. Amen.

[1] CAP. I. —
QUOMODO PUER DEI CUTHBERTUS PER INFANTEM SIT PRAEDICTO EPISCOPATUI ADMONITUS.
Principium nobis scribendi de uita beati Cuthberti Hieremias propheta consecrat, qui anachoreticae perfectionis statum glorificans ait : Bonum est uiro cum portauerit iugum ab adolescentia sua; sedebit solitarius et tacebit, quia leuabit se super se. Huius namque boni dulcedine accensus, uir Domini Cuthbertus ab ineunte adolescentia iugo monachicae institutionis collum subdidit; et ubi opportunitas iuuit, arrepta etiam conuersatione anachoretica, non pauco tempore solitarius sedere atque ob suauitatem Diuinae contemplationis ab humanis tacere delectabatur alloquiis. Sed ut haec in maiore aetate posset, superna illum gratia ad uiam ueritatis paullatim a primis iam pueritiae incitauerat annis; siquidem usque ad octauum aetatis annum, qui post infantiam pueritiae primus est, solis paruulorum ludis et lasciuiae mentem dare nouerat, ita ut illud beati Samuelis tunc de ipso posset testimonium dici. Porro Cuthbertus necdum sciebat Dominum, neque reuelatus fuerat ei sermo Domini. Quod in praeconium laudis dictum est pueritiae illius, qui aetate maior perfecte iam cogniturus erat Dominum, ac sermonem Domini reuelata cordis aure percepturus. Oblectabatur ergo, ut diximus, iocis et uagitibus, iuxta quod aetatis ordo poscebat. Paruulorum conuenticulis interesse cupiebat, ludentibus colludere desiderabat; et quia agilis natura atque acutus erat ingenio, contendentibus ludo saepius praeualere consueuerat, adeo ut, fessis nonnunquam ceteris, ille indefessus adhuc, si qui ultra secum uellent certare, quasi uictor laetabundus inquireret. Siue enim saltu, siue cursu, siue luctatu, seu quolibet alio membrorum sinuamine, se exercerent, ille omnes aequaeuos, et nonnullos etiam maiores, a se gloriabatur esse superatos. Cum enim esset paruulus, ut paruulus sapiebat, ut paruulus cogitabat; qui postmodum factus uir, plenissime ea, quae paruuli erant, deposuit.
Et quidem Diuina dispensatio primitus elationem animi puerilis digno paedagogo compescere dignata est. Nam, sicut beatae memoriae Trumwine episcopus ab ipso Cuthberto sibi dictum perhibebat, dum quadam die solito luctamini in campo quodam non modica puerorum turba insisteret, interesset et ipse, et sicut ludentium leuitas solet, contra congruum naturae statum uariis flexibus membra plerique sinuarent, repente unus de paruulis, triennis ferme, ut uidebatur, accurrit ad eum, et quasi senili constantia coepit hortari, ne iocis et otio indulgeret, sed stabilitati potius mentem simul et membra subiugaret. Quo monita spernente, luget ille corruens in terram et faciem lacrimis rigans. Accurrunt consolaturi ceteri, sed ille perstat in fletu. Interrogant quid haberet repentinum, unde tantis afficeretur lamentis. At ille tandem exclamans, consolanti se Cuthberto, ‘Quid,’ inquit, ‘haec, sanctissime antistes et presbyter Cuthberte, et naturae et gradui tuo contraria geris? Ludere te inter paruulos non decet, quem Dominus etiam maioribus natu magistrum uirtutis consecrauit.’ Audiens haec bonae indolis puer, fixa intentione suscepit, moestumque infantem piis demulcens blanditiis, relicta continuo ludendi uanitate, domum rediit, ac stabilior iam ex illo tempore animoque adolescentior exsistere coepit; illo nimirum Spiritu interius eius praecordia docente, qui per os infantis extrinsecus eius auribus insonuit. Nec mirandum cuiquam, paruuli lasciuiam per paruulum potuisse, Domino agente, cohiberi, qui ad prohibendam prophetae insipientiam in ore subiugalis muti rationabilia uerba, cum uoluit, edidit, in cuius laude ueraciter dictum est : Quia ex ore infantium et lactantium perfecisti laudem.

[2] CAP. II.—
QUOMODO GENU DOLENTE CLAUDUS EFFECTUS SIT, ET ANGELO MEDICANTE SANATUS.
Verum quia omni habenti dabitur et abundabit, id est, habenti propositum amoremque uirtutum, harum copia superno munere donabitur; quoniam puer Domini Cuthbertus, quae per hominum accepit hortamenta, sedulo corde retinebat, etiam angelico uisu et affatu confortari promeruit. Nam subito dolore genu correptum illius, acri coepit tumore grossescere, ita ut neruis in poplite contractis, pedem primo a terra suspensum claudicans portaret, dehinc ingrauescente molestia, omni priuaretur incessu. Qui die quadam deportatus foras a ministris atque sub diuo recumbens, uidit repente uenientem de longe equitem albis indutum uestimentis et honorabilem uultu, sed et equum, cui sedebat, incomparandi decoris. Qui cum adueniens mansueto illum salutaret alloquio, addit quasi per iocum inquirere, si aliquod tali hospiti praebere uellet obsequium. At ille, ‘Iam,’ inquit, ‘promtissime cuperem tuis astare deuotus obsequiis, si non, exigentibus culpis, huius languoris compede retinerer. Diu namque est quod molestia genu tumentis oppressus, nulla cuiuslibet medicorum industria possum sanari.’ Qui desiliens equo ac genu languidum diligentius considerans, ‘Coque,’ inquit, ‘triticeam in lacte farinam, et hac confectione calida tumorem superungue, et sanaberis.’ Et his dictis, ascendens equum abiit. Ille iussis obtemperans post dies paucos sanatus est, agnouitque angelum fuisse, qui haec sibi monita dedisset, mittente illo, qui quondam Raphaelem archangelum ad sanandos Tobiae uisus destinare dignatus est. Quod si cui uidetur incredibile angelum in equo apparuisse, legat historiam Machabaeorum, in qua angeli in equis, et ad Iudae Maccabaei et ad ipsius templi defensionem aduenisse memorantur.

[3] CAP. III.—
QUOMODO VENTIS ORATIONE MUTATIS, RATES OCEANO DELAPSAS REVOCAVIT AD LITTUS.
AB hoc autem tempore deuotus Domino puer, sicut ipse postea familiaribus suis attestari solebat, saepe in angustiis se uallantibus orans ad Dominum, angelica meruit opitulatione defendi, necnon etiam pro aliis in periculo constitutis, quia benigna pietate supplicabat, exaudiebatur ab illo, qui clamantem pauperem exaudire, et ex omnibus tribulationibus eius consueuit eripere. Est denique monasterium non longe ab ostio Tini fluminis ad meridiem situm, tunc quidem uirorum, nunc autem, mutato, ut solet per tempora rerum, statu, uirginum Christo seruientium, nobili examine pollens. Qui uidelicet famuli Christi, dum ligna monasterii usibus apta per memorati alueum fluminis de longe ratibus ueherent, iamque e regione eiusdem monasterii uehendo deuenirent, ac rates ad terram educere conarentur, ecce, subito uentus ab occasu tempestiuus assurgens abripuit rates, atque ab ostio fluminis trahere coepit. Quod uidentes e monasterio fratres, emissis in fluuium nauiculis, eos, qui in ratibus laborabant, adiuuare nitebantur, sed ui fluminis ac uentorum uiolentia superati, nequaquam ualebant. Unde facta desperatione humani adiutorii, fugerunt ad Diuinum. Egressi namque de monasterio, et labentibus in oceanum ratibus, collecti in proxima obice flectebant genua, supplicantes Domino pro his, quos in tantum mortis discrimen iam iamque irruere cernebant. Sed prouisione Diuina, quamuis diu precantium uota sunt dilata, ut uidelicet quanta esset in Cuthberto uirtus precandi patesceret. Stabat enim in altera amnis ripa uulgaris turba non modica, in qua stabat et ipse. Quae cum, aspectantibus cum tristitia monachis, raptas porro per mare cerneret rates, adeo ut quasi quinque aues paruulae, quinque rates undis insidentes apparerent, coepit irridere uitam conuersationis eorum, quasi merito talia paterentur, qui communia mortalium iura spernentes, noua et ignota darent statuta uiuendi. Prohibuit Cuthbertus probra deridentium, ‘Quid agitis,’ inquiens, ‘fratres, maledicentes his quos in letum iam trahi uidetis? nonne melius esset et humanius Dominum pro eorum salute precari, quam de illorum gaudere periculis?’ At illi, rustico et animo et ore stomachantes aduersus eum, ‘Nullus,’ inquiunt, ‘hominum pro eis roget, nullius eorum misereatur Deus, et qui ueteres culturas hominibus tulere, et nouae qualiter obseruari debeant nemo nouit.’ Quo accepto responso, ipse oraturus Dominum genua flexit, caput in terram declinauit, statimque retorta uis uentorum, rates cum his, qui ducebant, gaudentibus, integras ad terram eiecit, et iuxta ipsum monasterium in loco opportuno deposuit. Videntes autem rustici erubuerunt de sua infidelitate, fidem uero uenerabilis Cuthberti et tunc laude digna praedicabant, et deinceps praedicare nullatenus cessabant; adeo ut frater quidam nostri monasterii probatissimus, cuius ipse haec relatione didici, sese haec ab uno ipsorum rusticae simplicitatis uiro, et simulandi prorsus ignaro, coram multis saepe assistentibus audisse narrauerit.

[4] CAP. IV.—
quomodo cum pastoribus positus animam sancti aidani episcopi ad coelum ferri ab Angelis aspexerit.
AT ubi gubernatrix uitae fidelium gratia Christi uoluit famulum suum arctioris propositi subire uirtutem, altioris praemii gloriam promereri, contigit eum remotis in montibus commissorum sibi pecorum agere custodiam. Qui dum nocte quadam, dormientibus sociis, ipse iuxta morem peruigil in oratione duraret, uidit subito fusum de coelo lumen medias longae noctis interrupisse tenebras. In quo coelestium choros agminum terram petisse, nec mora, sumta secum anima claritatis eximiae coelestem rediisse ad patriam. Compunctus est multum hoc uisu Deo dilectus adolescens, ad subeundam gratiam exercitii spiritualis, ac promerendae inter magnificos uiros uitae felicitatisque perennis, confestimque Deo laudes, gratiarumque referens actiones, sed et socios ad laudandum Dominum fraterna exhortatione prouocans. ‘Heu miseri,’ inquit, ‘qui somno et inertiae dediti, non meremur semper uigilantium ministrorum Christi cernere lucem. En, ipse cum modico noctis tempore peruigil orarem, tanta Dei magnalia conspexi. Aperta est ianua coeli, et inductus illuc angelico comitatu spiritus cuiusdam sancti, qui nunc nobis in infirma caligine uersantibus, supernae mansionis gloriam ac Regem illius Christum perpetuo beatus intuetur. Et quidem hunc uel episcopum quemlibet sanctum, uel eximium de fidelium numero uirum fuisse existimo, quem tantae splendore lucis, tot ducentium choris angelorum, coelis allatum uidi.’ Haec dicens uir Domini Cuthbertus non parum corda pastorum ad reuerentiam Diuinae laudationis accendit. Agnouitque, mane facto, antistitem Lindisfarnensis ecclesiae Aidanum, magnae utique uirtutis uirum, per id temporis, quo uiderat raptum de corpore, coelestia regna petiisse, ac statim commendans suis pecora, quae pascebat, dominis, monasterium petere decreuit.

[5] CAP. V.—
QUOMODO ITER FACIENS CIBOS, DOMINO PROCURANTE, PERCEPIT.
CUMQUE nouum uitae continentioris ingressum sedulo iam corde meditaretur, affuit gratia superna, quae animum eius arctius suo in proposito firmaret ac manifestis edoceret indiciis, quia quaerentibus regnum Dei et iustitiam eius, et ea quae ad uictum corporis pertinent beneficio Diuinae promissionis adiiciuntur. Quadam namque die dum iter solus ageret, diuertit hora tertia in uillam, quam eminus positam forte reperit. Intrauitque domum cuiusdam religiosae matrisfamilias paululum ibidem quiescere desiderans, et iumento potius, cui sedebat, quam sibi alimentum poscere curans; erat enim tempus incipientis brumae. Suscepit ergo eum mulier benigne, rogauitque sollicite ut prandium parare atque illum reficere liceret. Negauit uir Domini, ‘Non possum,’ inquiens, ‘adhuc manducare, quia dies ieiunii est;’ erat namque sexta Sabbati, qua plerique fidelium ob reuerentiam Dominicae passionis usque ad nonam horam solent protelare ieiunium. Perstitit in rogando mulier, hospitalitatis studio deuota. ‘Ecce,’ inquit, ‘in itinere, quo uadis, nullum uiculum, nulla hominum habitacula reperies; et quidem longum restát iter, neque ante solis occubitum ualet consummari. Unde precor antequam egrediaris accipias cibos, ne tota die ieiunium sustinere, uel etiam procrastinare cogaris.’ At ille, quamuis multum rogante femina, rogantis instantiam religionis amore deuincens, ieiunus diem duxit ad uesperam.
Cumque, instante iam uespera, cerneret se iter, quod proposuerat, eodem die non posse finire, neque ulla in proximo hominum hospitia, ubi manere posset, adesse, ecce, subito iter faciens uidit iuxta pastorum tuguria, quae aestate infirmiter posita, tunc iam deserta patebant. Huc propter manendum ingrediens, equum in quo uenerat alligauit ad parietem, collectumque foeni fasciculum, quem tecto uentus abstulerat, edendum illi apposuit. Ipse orando horam ducere coepit, at subito inter psalmodiam uidit equum elato sursum capite tecta casae carpentem ore, iusumque trahentem, atque inter cadentia foena tecti inuolutum pariter decidere linteum; uolensque dignoscere certius quid esset, finita oratione, accessit et inuenit inuolutum linteo dimidium panis calidi et carnem, quae ad unam sibi refectionem sufficere possent. Laudemque decantans beneficiis coelestibus, ‘Deo,’ inquit, ‘gratias ago, qui et mihi pro amore eius ieiunanti, et meo comiti coenam praeuidere dignatus est.’ Diuisit ergo fragmen panis, quod inuenit, partemque eius dimidiam equo dedit, reliquam suo esui reseruauit, atque ex illo iam die promptior factus est ad ieiunandum, quia nimirum intellexit eius dono sibi refectionem procuratam in solitudine, qui quondam Heliam solitarium, quia nullus hominum aderat qui ministraret, eiusdemmodi cibo per uolucres non pauco tempore pauit; cuius oculi super timentes eum, sperantes autem in misericordia eius, ut eripiat a morte animas eorum, et alat eos in fame. Haec mihi religiosus nostri monasterii, quod est ad ostium Wiri fluminis, presbyter nomine Ingwaldus, qui nunc longae gratia senectutis, magis corde mundo coelestia quam terrena carnalibus contemplatur aspectibus, ab ipso Cuthberto iam tunc episcopo se audiisse perhibuit.

[6] CAP. VI.—
QUOD EI TESTIMONIUM VENIENTI AD MONASTERIUM BOISILUS VIR SANCTUS IN SPIRITU PROPHETAVERIT.
INTEREA uenerabilis Domini seruus, relictis seculi rebus, monasterialem properat subire disciplinam, utpote coelesti uisione ad appetenda perpetuae gaudia beatitudinis incitatus, ad tolerandam pro Domino esuriem sitimque temporalem epulis inuitatus coelestibus. Et quidem Lindisfarnensem ecclesiam multos habere sanctos uiros, quorum doctrina et exemplis instrui posset, nouerat, sed fama praeuentus Boisili sublimium uirtutum monachi et sacerdotis, Mailros petere maluit. Casuque contigit, ut cum illo proueniens equo desiluisset, ingressurusque ad adorandum ecclesiam, ipsum pariter equum et hastam, quam tenuerat manu, ministro dedisset, necdum enim habitum deposuerat secularem, Boisilus ipse prae foribus monasterii consistens, prior illum uideret. Praeuidens in spiritu quantus conuersatione esset futurus, quem cernebat, hoc unum dixit astantibus, ‘Ecce seruus Dei!’ imitatus illum, qui uenientem ad se Nathanael intuitus, ‘Ecce,’ inquit, ‘uir Israelita, in quo dolus non est!’ Sicut religiosus ac ueteranus Dei famulus et presbyter Sigfridus solet attestari, qui eidem Boisilo haec dicenti inter alios adstabat, tunc in ipso monasterio adolescens primis adhuc monachicae uitae rudimentis institutus, nunc in nostro, id est Giruensi, monasterio perfectum in Christo agens uirum, et inter aegra spiritus extremi suspiria laetum uitae alterius sitiens introitum. Nec plura loquens Boisilus peruenientem mox ad se Cuthbertum benigne suscepit, causamque sui itineris exponentem, quia, uidelicet, monasterium seculo praetulerit, benignus secum retinuit. Erat enim praepositus eiusdem monasterii.
Et post dies paucos, adueniente uiro beatae recordationis Eata, tunc presbytero et abbate monasterii ipsius, postea Lindisfarnensis ecclesiae, simul et eiusdem loci antistite, indicauit ei de Cuthberto, et quia boni propositi animum gereret exposuit, obtinuitque apud eum ut, accepta tonsura, fratrum consortio iungeretur. Qui ingressus monasterium confestim aequalem ceteris fratribus uitae regularis obseruantiam tenere, uel etiam arctioris disciplinae studiis supergredi curabat, legendi uidelicet, operandi, uigilandi, atque operandi solertior. Sed et iuxta exemplum Samsonis fortissimi quondam Nazarei, ab omni quod inebriare potest sedulus abstinebat; non autem tantam escarum ualebat subire continentiam, ne necessariis minus idoneus efficeretur operibus. Erat enim robustus corpore et integer uiribus, et ad quaecunque uolebat aptus exercitia laboris.

[7] CAP. VII.—
QUOMODO ANGELUM HOSPITIO SUSCIPIENS, DUM PANEM QUAERIT MINISTRARE TERRENUM, COELESTI AB EODEM REMUNERARI MERUERIT.
Cumque post aliquot annos regi Alfrido placeret pro redemptione animae suae locum quendam regni sui, qui uocatur Inrhipum, ad construendum ibidem monasterium, Eatae abbati donare, tollens idem abbas quosdam e fratribus secum, in quibus et Cuthbertum, condidit ibi quod petebatur monasterium, atque eisdem quibus antea Mailros institutis disciplinae regularis imbuit. Ubi famulus Domini Cuthbertus suscipiendorum officio praepositus hospitum, probandae suae gratia deuotionis angelum Domini suo suscepisse fertur hospitio. Exiens etenim primo mane de interioribus monasterii aedibus ad hospitum cellulam, inuenit inibi quendam sedentem iuuenem, quem hominem aestimans solito mox humanitatis more suscepit. Nam lauandis manibus aquam dedit, pedes ipse abluit, linteo extersit, fouendos humiliter manibus suo in sinu composuit, atque ut horam diei tertiam etiam cibo reficiendus exspectaret, rogauit, ne, si ieiunus iret, fame pariter et frigore lassaretur hiberno. Putabat namque hominem nocturno itinere simul et flatibus defessum niueis, illo requiescendi gratia diluculo diuertisse. Negauit ille, et se cito iturum, quia longius esset mansio ad quam properaret, respondit. At Cuthbertus diu multum rogans, tandem adiuratione addita Diuini nominis, ad manendum coegit; statimque ut, expletis horae tertiae precibus, uescendi tempus aderat, apposuit mensam, sumendas obtulit escas, et ‘Obsecro te,’ inquit, ‘frater, reficias, dum rediens panem calidum adfero, spero enim quia iam cocti sunt modo.’ At ubi rediit, non inuenit hospitem, quem edentem reliquerat, explorat uestigia quo iret, sed nulla uspiam cernit, recens autem nix terram texerat, quae facillime uiantis iter proderet, et quo declinaret, monstraret. Stupefactus ergo uir Domini, et secum quaerens de facto reposuit mensam in conclaui. Quod ingressus continuo obuiam habuit miri odoris fragrantiam. Circumspiciens autem unde esset orta tanta odoris suauitas, uidit iuxta positos tres panes calidos, insoliti candoris et gratiae. Pauensque talia secum loquitur, ‘Cerno quod angelus Dei erat quem suscepi, pascere, non pasci ueniens. En, panes attulit quales terra gignere nequit; nam et lilia candore, et rosas odore, et mella praecellunt sapore. Unde constat quia non de nostra tellure orti, sed de paradiso uoluptatis allati sunt. Nec mirum quod epulas in terris sumere respuerit humanas, qui aeterno uitae pane fruitur in coelis.’ Itaque uir Domini de ostensa miraculi uirtute compunctus, maiorem ex eo uirtutum operibus curam impendebat; crescentibus autem uirtutibus creuit et gratia coelestis. Denique saepius ex eo tempore angelos uidere et alloqui, sed et esuriens cibis specialibus sibi a Domino praeparatis meruit refici. Nam quia affabilis et iocundus moribus erat, plerumque dum ad exemplum uiuendi praesentibus patrum praecedentium gesta referret, etiam quid sibi doni spiritualis superna pietas contulerit humiliter interserere solebat; et aliquando quidem palam, aliquando autem uelate, quasi sub persona alterius, id facere curabat. Quod tamen qui audiere, quia de seipso dixerit intelligebant, iuxta exemplum magistri gentium, qui modo aperte suas uirtutes replicat, modo sub praetextu alterius personae loquitur : Scio hominem in Christo, ante annos quatuordecim, raptum usque ad tertium coelum.

[8] CAP. VIII.—
QUOD SALVATO A LANGUORE CUTHBERTO BOISILUS MORITURUS QUAE ESSENT VENTURA PRAEDIXERIT.
Interea, quia fragilis est et more freti uolubilis omnis seculi status, instante subito turbine, praefatus abbas Eata cum Cuthberto et ceteris, quos secum adduxerat, fratribus domum repulsus est, et locus monasterii, quod condiderat, aliis ad incolendum monachis datur. Nec memoratus athleta Christi mutatione locorum mutauit mentem ab arrepto semel proposito militiae coelestis; uerum diligentissime, iuxta quod et ante facere consueuerat, beati Boisili dictis pariter auscultabat et actis. Quo tempore, sicut Herefridus familiaris eius presbyter, et abbas quondam monasterii Lindisfarnensis ipsum referre solitum testatur, morbo pestilentiae, quo tunc plurimi per Britanniam longe lateque deficiebant, correptus est. At fratres monasterii illius totam pro eius uita et salute orantes noctem duxere peruigilem; omnes enim quasi hominis sancti necessariam sibi eius adhuc in carne praesentiam rebantur. Quod dum ipsi mane quidam de illis indicaret, nam nesciente eo fecerant, respondens statim, ‘Et quid iaceo?’ inquit, ‘neque enim putandum est, quia tot taliumque uirorum preces Deus despexerit. Date baculum et caligas;’—confestimque exsurgens coepit tentare incessum, baculo nitens, et crescente per dies uirtute, sanitatem quidem recepit: sed quia tumor, qui in femore eius parebat, paullatim a superficie detumescens corporis ad uiscerum interiora prolapsus est, toto paene uitae suae tempore aliquantulum interaneorum non cessabat sentire dolorem, uidelicet ut iuxta Apostolorum, ‘Virtus in infirmitate perficeretur.’
Quem cum famulus Domini Boisilus a ualetudine sanatum cerneret, ait, ‘Vides, frater, quia liberatus es a molestia, qua laborabas, et dico tibi quod ea iam ultra tangendus non es, neque hoc moriturus in tempore; simulque moneo, ut quia me mors uicina praestolatur, discere a me aliquid quamdiu docere ualeam non omittas. Non enim plusquam septem dies sunt, quibus mihi ad docendum sanitas corporis, et linguae suppetat uirtus.’ Respondit Cuthbertus, nihil haesitans de ueritate dictorum eius, ‘Et quid, rogo, optimum mihi est legere, quod tamen una ualeam consummare septimana?’ At ille, ‘Ioannem,’ inquit, ‘Euangelistam. Est autem mihi codex habens quaterniones septem, quas singulis diebus singulas possumus, Domino adiuuante, legendo, et quantum opus est inter nos, conferendo percurrere.’ Factum est ut dixerat. Quam ideo lectionem tam citissime complere ualebant, quia solam in ea fidei, quae per dilectionem operatur, simplicitatem, non autem quaestionum profunda tractabant. Completa ergo post septem dies lectione, memorato arreptus morbo uir Domini Boisilus diem peruenit ad ultimum, et hoc magna exsultatione transcenso, gaudia perpetuae lucis intrauit. Ferunt illum his septem diebus omnia Cuthberto, quae ei futura restabant, exposuisse; propheticus namque, ut dixi, et mirae sanctitatis erat homo. Denique praefatae acerbitatem pestilentiae triennio priusquam ueniret Eatae abbati suo praedixit fuisse futuram, nec se illa tollendum celauit; ipsum uero abbatem suum non ea moriturum, sed illo potius morbo, quem dysenteriam medici appellant, ueridico, ut rerum exitus docuit, sermone praemonuit. Sed et Cuthberto, inter alia, quia episcopus esset ordinandus insinuauit. Unde idem Cuthbertus postmodum in secessu anachoreseos positus, dicere quidem nulli uolebat, quia episcopum eum praedixerit futurum; sed tamen uisitantibus se aliquoties fratribus, solebat multo cum dolore protestari, ‘Quia etiam si fieri possit, ut in caute permodicam domunculam habens deliteam, ubi circumferentes me undique fluctus oceani tumescentis a cunctorum mortalium uisu pariter et cognitione recludant; nec sic quidem liberum me ab insidiis mundi fallentis aestimo, sed ibi quoque, quia qualibet ex causa philargyria me tentans abripere possit, uereor.’

[9] CAP. IX.—
QUAM SEDULUS ERGA MINISTERIUM VERBI CUTHBERTUS EXSTITERIT.
Post obitum ergo dilecti Deo sacerdotis Boisili memoratum praepositi officium Cuthbertus suscepit, et per aliquot annos spirituali, ut sanctum decebat, exercens industria, non solum ipsi monasterio regularis uitae monita, simul et exempla praeferebat, sed et uulgus circumpositum longe lateque a uita stultae consuetudinis ad coelestium gaudiorum conuertere curabat amorem. Nam et multi fidem, quam habebant, iniquis profanabant operibus; et aliqui etiam tempore mortalitatis, neglecto fidei, quo imbuti erant, sacramento, ad erratica idololatriae medicamina concurrebant, quasi missam a Deo conditore plagam per incantationes uel alligaturas, uel alia quaelibet daemoniacae artis arcana, cohibere ualerent. Ad utrorumque ergo corrigendum errorem crebro ipse de monasterio egressus, aliquoties equo sedens, sed saepius pedibus incedens, circumpositas ueniebat ad uillas, et uiam ueritatis praedicabat errantibus, quod ipsum etiam Boisilus suo tempore facere consueuerat. Erat quippe moris eo tempore populis Anglorum, ut, ueniente in uillam clerico uel presbytero, cuncti ad eius imperium uerbum audituri confluerent, libenter ea, quae dicerentur, audirent, libentiusque, quae audire et intelligere poterant, operando sequerentur. Porro Cuthberto tanta erat docendi peritia, tantus amor persuadendi quae coeperat, tale uultus angelici lumen, ut nullus praesentium latebras ei sui cordis celare praesumeret, omnes palam, quae gesserant, confitendo proferrent, quia nimirum haec eadem illum latere nullo modo putabant, et confessa dignis, ut imperabat, poenitentiae fructibus abstergerent. Solebat autem ea maxime loca peragrare, illis praedicare in uiculis, qui in arduis asperisque montibus procul positi, aliis horrori erant ad uisendum, et paupertate pariter ac rusticitate sua doctorum prohibebant accessum. Quos tamen ille pio libenter mancipatus labori tanta doctrinae excolebat industria, ut de monasterio egrediens, saepe hebdomada integra, aliquando duabus uel tribus, nonnunquam etiam mense pleno, domum non rediret, sed demoratus in montanis plebem rusticam uerbo praedicationis simul et exemplo uirtutis ad coelestia uocaret.

[10] CAP. X.—
QUOMODO ANIMALIA MARIS, IN QUO PERNOX ORAVERAT, ILLI REGRESSO PRAEBUERINT OBSEQUIUM, ET FRATER, QUI HAEC VIDEBAT, PRAE TIMORE LANGUESCENS, EIUS SIT ORATIONE RECREATUS.
Cum uero sanctus uir in eodem monasterio uirtutibus signisque succresceret, famaque operum eius circumquaque crebresceret, erat sanctimonialis femina et mater ancillarum Christi, nomine Ebbe, regens monasterium, quod situm est in loco, quem Coludi urbem nuncupant, religione pariter et nobilitate cunctis honorabilis, namque erat soror uterina regis Oswii. Haec ad uirum Dei mittens, rogauit, ut se suumque monasterium gratia exhortationis inuisere dignaretur. Nec negare potuit quod ab eo caritas ex ancillae Dei corde poposcit. Venit igitur ad locum, diesque aliquot ibi permanens uiam iustitiae, quam praedicabat, omnibus actu pariter et sermone pandebat.
Qui cum more sibi solito, quiescentibus noctu ceteris, ad orationem solus exiret, et post longas intempestae noctis uigilias tandem, instante hora communis synaxeos, domum rediret; quadam nocte unus e fratribus eiusdem monasterii, cum egredientem illum silentio cerneret, clanculo secutus eius uestigia, quo ire, quidue agere uellet, dignoscere quaerebat. At ille egressus monasterio, sequente exploratore, descendit ad mare, cuius ripae monasterium idem superpositum erat; ingrediensque altitudinem maris, donec ad collum usque ac brachia unda tumens adsurgeret, peruigiles undisonis in laudibus tenebras noctis exegit. Appropinquante autem diluculo, ascendens in terram, denuo coepit in littore flexis genibus orare. Quod dum ageret, uenere continuo duo de profundo maris quadrupedia, quae uulgo lutrae uocantur. Haec ante illum strata in arena, anhelitu suo pedes eius fouere coeperunt, ac uillo satagebant extergere; completoque ministerio, percepta ab eo benedictione, patrias sunt relapsa sub undas. Ipse domum reuersus, canonicos cum fratribus hymnos hora competente compleuit. At frater, qui eum de speculis praestolabatur, perculsus pauore ingenti, uix prae angustia premente domum nutante gressu peruenit; primoque mane accedens ad eum sese in terram strauit, ueniam de reatu stulti ausus cum lacrimis flagitauit, nil dubitans illum nosse quid ipse noctu egerit, quidue pateretur. Cui ille, ‘Quid,’ inquit, ‘habes, frater? Quid fecisti? Num nostrum iter nocturnum lustrando explorare tentasti? Sed ea solum conditione tibi hoc indulgeo commissum, si promiseris te, quae uidisti, nulli ante meum obitum esse dicturum.’ In quo nimirum praecepto eius secutus est exemplum, qui discipulis in monte suae gloriam maiestatis ostendens, ait, ‘Nemini dixeritis uisionem, donec Filius hominis a mortuis resurgat.’ Promittentem ergo quae iusserat fratrem benedixit, pariterque culpam et molestiam, quam temerarius incurrebat, abstersit; qui uirtutem, quam uiderat, ipso uiuente, silentio tegens, post obitum eius plurimis indicare curauit.

[11] CAP. XI.—
QUOMODO NAUTIS TEMPESTATE PRAECLUSIS SERENUM MARE AD CERTUM DIEM PRAEDIXERIT, ET ORANDO CIBOS IMPETRAVERIT.
COEPIT inter ista uir Dei etiam prophetiae spiritu pollere, uentura praedicere, praesentibus absentia nunciare. Quodam etenim tempore pergens de suo monasterio pro necessitatis causa accidentis, ad terram Pictorum, quae Niduari uocatur, nauigando peruenit, comitantibus eum duobus e fratribus, quorum unus postea presbyterii functus officio uirtutem miraculi, quam ibidem uir Domini monstrauit, multorum notitiae patefecit. Venerunt autem illo post natalis Dominici diem, sperantes se, quia undarum simul et aurarum arridebat temperies, citius esse redituros; ideoque nec cibaria secum tulere, tanquam ocius reuersuri. Sed longe aliter, quam putabant, euenit. Nam mox ut terram tetigere, tempestas fera suborta est, quae iter eis omne remeandi praecluderet. Cumque per dies aliquot ibidem inter famis et frigoris pericula taberent, quo tamen tempore uir Dei non marcida luxu otia gerere, nec somnis uacare uolebat inertibus, sed pernox in oratione perstare satagebat; aderat sacratissima Dominicae Apparitionis dies. Tum ille socios blando, ut iocundus atque affabilis erat, sermone alloquitur. ‘Quid, rogo, tanta ignauia torpemus, et non quacunque parte iter salutis inquirimus? En tellus niuibus, nebulis coelum horrescit, aer flatibus aduersis furit, fluctibus aequor: ipsi inopia deficimus, nec adest homo qui reficiat. Pulsemus ergo Dominum precibus, qui suo quondam populo Maris Rubri uiam aperuit, eumque in deserto mirabiliter pauit, orantes ut nostri quoque misereatur in periculis. Credo, si non nostra fides titubat, non uult nos hodierna die ieiunos permanere, quam ipse per tot ac tanta suae miracula maiestatis illustrare curauit; precorque eamus alicubi quaerentes quid nobis epularum in gaudium suae festiuitatis praestare dignetur.’ Haec dicens, eduxit eos sub ripam, quo ipse noctu peruigil orare consueuerat, ubi aduenientes inuenerunt tria frusta delphininae carnis, quasi humano ministerio secta et praeparata ad cocturam; flexisque genibus gratias egerunt Deo. Dixit autem Cuthbertus, ‘Videtis, dilectissimi, quae sit gratia Dei confidenti et speranti in Domino. Ecce et cibaria famulis suis praeparauit, et ternario quoque numero quot diebus hic residendum sit nobis ostendit. Sumite ergo munera, quae misit nobis Christus, et abeuntes reficiamus nos, maneamusque intrepidi; certissima enim nobis post triduum serenitas coeli et maris adueniet.’ Factum est, ut dixerat; manente triduo tempestate perualida, quarto demum die tranquillitas promissa secuta est, quae illos secundis flatibus in patriam referret.

[12] CAP. XII.—
QUOMODO ITER FACIENS AB AQUILA MINISTRA ET VIATICUM PERCEPTURUM SE ESSE PRAEDIXERIT, ET PERCEPERIT.
Quadam quoque die cum praedicaturus, iuxta consuetudinem suam, populis, de monasterio exiret, uno comite puero, iamque diu gradiendo fatigatis non parum adhuc restaret itineris, quousque ad uicum, quo tendebant, peruenirent, ait ad puerum, tentans eum, ‘Dic age, sodalis, ubi hodie refici disponas, an habeas aliquem in uia ad quem diuertere ualeas hospitem?’ At ille respondens, ‘Et haec ipse,’ inquit, ‘mecum tacito in corde tractaui; quia nec uiaticum ituri tulimus nobiscum, neque aliquem in itinere notum habemus, qui nos suo recipere uelit hospitio, et non parum adhuc itineris superest, quod ieiuni sine molestia complere nequimus.’ Cui uir Dei, ‘Disce,’ inquit, ‘filiole, fidem semper et spem habere in Domino, quia nunquam fame perit, qui Deo fideliter seruit.’ Et aspectans sursum, uidensque aquilam in alto uolantem, ‘Cernis,’ inquit, ‘aquilam illam porro uolantem? Etiam per huius ministerium possibile est Domino nos hodie reficere.’ Talia confabulantes agebant iter iuxta fluuium quendam, et ecce, subito uident aquilam in ripa residentem, dixitque uir Dei, ‘Vides ubi nostra, quam praedixi, ministra residet? Curre rogo, et quid nobis epularum, Domino mittente, attulerit, inspice et citius adfer.’ Qui accurrens attulit piscem non modicum, quem illa nuper de fluuio prendiderat. At uir Dei, ‘Quid,’ inquit, ‘fecisti, fili? Quare ministrae suam partem non dedisti? Seca citius medium, et illi partem, quam nobis ministrando meretur, remitte.’ Fecit ut iusserat, tulitque secum partem reliquam. Ubi tempus reficiendi aderat, diuerterunt ad proximum uicum, et dato ad assandum pisciculo, se pariter et eos, ad quos intrabant, gratissimo reficiebant conuiuio, praedicante Cuthberto uerbum Dei, atque eius beneficia collaudante; et quia beatus uir cuius est nomen Domini spes eius, et non respexit in uanitates et in insanias falsas. Ac sic resumto itinere ad docendum eos, quos proposuere, profecti sunt.

[13] CAP. XIII.—
QUOMODO PRAEDICANS POPULIS PHANTASTICUM SUBITO IGNEM DIABOLI ET PRAEVIDERIT VENTURUM, ET VENIENTEM EXSTINXERIT.
EODEM tempore dum congregatis in quadam uillula perplurimis uerbum uitae praedicaret, praeuidit subito in spiritu antiquum hostem ad retardandum opus salutis adesse, moxque eius insidias, quas futuras intellexit, docendo praeoccupare curauit. Namque inter ea, quae disputauerat, repente huiusmodi monita inseruit, ‘Oportet, carissimi, ut quoties uobis mysteria regni coelestis praedicantur, intento haec corde et sensu semper uigilantissimo audiatis, ne forte diabolus, qui mille nocendi habet artes, superuacuis uos curis ab aeternae salutis auditione praepediat.’ Et haec dicens, denuo sermonis, quem intermiserat, ordinem repetiit, statimque hostis ille nequissimus phantasticum deferens ignem, domum iuxta positam incendit, ita ut uiderentur faces ignium totam uolare per uillulam, ac, iuuante uento, fragor aera concutere. Tum exsiliens quasi ad exstinguendum ignem turba pene tota, quam docebat, nam paucos ipse manu missa retinuit, certatim aquas iactabat, nec tamen unda uera falsas potuit restinguere flammas, donec, orante uiro Dei Cuthberto, fugatus auctor fallaciarum, ficta secum incendia uacuas reportaret in auras. Quod uidens turba multum salubriter erubuit, rursusque ad uirum Dei ingressa, flexis genibus instabilis animi ueniam precabatur, confitens se intellexisse quia diabolus ab impedienda salute humana ne ad horam quidem uacaret. At ipse confirmans inconstantiam fragilium, rursus, quae coeperat, uitae monita exsequitur.

[14] CAP. XIV.—
QUOMODO FLAMMAS DOMUS CUIUSDAM VERO IGNE ARDENTIS ORATIONE RESTINXERIT.
Nec tantum ignem phantasticum, sed etiam uerum, quem multi frigidis fontium undis minime ualebant exstinguere, ipse solus feruentibus lacrimarum riuulis compressit. Siquidem dum, more apostolorum, gratia salutiferae instructionis uniuersa pertransiret, deuenit die quadam in domum cuiusdam deuotae Deo feminae, quam crebrius inuisere curabat, quia et bonis actibus intentam nouerat, et ipsa eum primis pueritiae nutriebat ab annis, unde et mater ab eo cognominari solebat. Habebat autem domum in occidentali parte uiculi, quam cum uir Domini Cuthbertus uerbum seminaturus intraret, repente in orientali plaga eiusdem uici per culpam incuriae domus incensa uehementissime coepit ardere. Nam et uentus ab eodem climate non modicus assurgens, abripiebat ignitos fenei tecti fasciculos, et totam iactabat late per uillam. Iactantes aquam qui aderant fortior flamma repulit, longiusque fugauit. Tum praefata Dei famula cucurrit concita ad domum, in qua uirum Dei receperat, obsecrans ut orando succurreret, priusquam domus ipsius et tota simul uilla periret. At ille, ‘Ne timeas,’ inquit, ‘mater, animaequior esto; non enim tibi tuisue haec quamlibet uorax flamma nocebit.’ Statimque egressus ante ostium prosternitur in terram; quo adhuc orante, mutatur flatus uentorum, spiransque ab occasu totum tanti incendii periculum ab inuasione uillulae, quam uir Domini intrauerat, reiecit.
Sicque in duobus miraculis duorum patrum est uirtutes imitatus: in phantasticis quidem praeuisis et euacuatis incendiis, uirtutem reuerendissimi et sanctissimi patris Benedicti, qui simulatum ab antiquo hoste quasi coquinae ardentis incendium ab oculis discipulorum orando pepulit; in ueris uero aeque uictis ac retortis ignium globis, uirtutem uiri uenerabilis Marcellini Anconitani antistitis, qui ardente eadem ciuitate, ipse contra ignem positus orando flammas compescuit, quas tanta ciuium manus aquam proiiciendo nequiuerat. Nec mirandum perfectos et fideliter Deo seruientes uiros tantam contra uim flammarum accipere potentiam, qui quotidiana uirtutum industria et incentiua suae carnis edomare, et omnia tela nequissimi ignea norunt exstinguere; quibus aptissime congruit illud propheticum, ‘Cum transieris in igne non combureris, et flamma non ardebit in te.’ At ego et mei similes propriae fragilitatis et inertiae conscii, certi quidem sumus quia contra ignem materialem nil tale audemus; incerti autem an ignem illum inexstinguibilem futurae castigationis immunes euadere queamus. Sed potens est et larga pietas Saluatoris nostri, quae indignis nobis et nunc ad exstinguenda uitiorum incendia, et ad euadendas in futuro poenarum flammas, gratiam suae protectionis impendat.

[15] CAP. XV.—
QUALITER DAEMONIUM AB UXORE PRAEFECTI, NECDUM ADVENIENS, EIECERIT.
Verum quia paulo superius quantum idem uenerabilis Cuthbertus aduersus simulatitias diaboli fraudes ualuerit, exposuimus, nunc etiam quid aduersus uerum apertumque eius furorem ualeat, explicemus. Erat praefectus Egfridi regis Hildemerus nomine, uir religiosis cum omni domo sua deditus operibus, ideoque a beato Cuthberto specialiter dilectus, et cum itineris propinquitas congrueret, crebro ab eo uisitatus. Cuius uxor cum eleemosynis et ceteris uirtutum fructibus esset intenta, subito correpta a daemone acerrime coepit uexari, ita ut stridendo dentibus, uoces miserabiles emittendo, brachia uel cetera sui corporis membra in diuersa raptando, non minimum cunctis intuentibus uel audientibus incuteret horrorem. Cumque iaceret explosa et iam iamque uideretur esse moritura, ascendit uir eius equum, et concitus uenit ad hominem Dei, precatusque est eum dicens, ‘Obsecro quia uxor mea male habet, et uidetur iam proxima morti, ut mittas presbyterum, qui illam priusquam moriatur uisitet, eique corporis et sanguinis Dominici sacramenta ministret; sed et corpus ipsius hic in locis sanctis sepeliri permittas.’ Erubescebat enim eam confiteri insanam, quam uir Domini sobriam semper uidere consueuerat. Qui cum parumper ab eo diuerteret, uisurus quem mitteret presbyterum cum illo, cognouit repente in spiritu quia non communi infirmitate, sed daemonis infestatione premeretur coniux, pro qua supplicabat. Reuersusque ad eum, ‘Non,’ inquit, ‘alium mittere, sed ipse ad uisitandam eam tecum pergere debeo.’
Cumque agerent iter, coepit flere homo et dolorem cordis profluentibus in maxillam lacrimis prodere; timebat enim, ne cum eam daemoniosam inueniret, arbitrari inciperet, quia non integra Domino sed ficta fide seruiisset. Quem uir Domini blande consolatus, ‘Noli,’ inquit, ‘plorare, quasi inuenturus sim coniugem tuam qualem non uelim. Scio enim ipse, quamuis te dicere pudeat, quia a daemonio uexatur; scio etiam quia priusquam illo peruenerimus, fugato daemonio, liberabitur, ac nobis aduenientibus cum gaudio occurrens, has ipsa habenas sanissima mente excipiet, nosque intrare citius obsecrans, ministerium, quod consueuerat, nobis sedulo impendet; neque enim tali tormento soli subiiciuntur mali, sed occulto Dei iudicio aliquoties etiam innocentes in hoc seculo, non tantum corpore sed et mente captiuantur a diabolo.’ Dumque haec et huiusmodi uerba in consolationem atque eruditionem illius perorante Cuthberto, appropinquarent domui, fugit repente spiritus nequam, aduentum Spiritus Sancti, quo plenus erat uir Dei, ferre non ualens. Cuius soluta uinculis mulier, quasi graui expergefacta de somno, surrexit continuo, ac uiro Dei gratulabunda occurrens, iumentum, quo sedebat, per frenum tenuit; moxque ad integrum recepto uigore mentis et corporis, eum cito descendere, atque ad benedicendam domum suam precabatur ingredi, deuotumque illi ministerium praebens testabatur palam quomodo ad primum freni tactum, omni se molestia priscae uexationis absolutam sensisset.

[16] CAP. XVI.—
QUALITER IN LINDISFARNENSI MONASTERIO VIXERIT VEL DOCUERIT.
CUM ergo uenerabilis Domini famulus multos in Mailrosensi monasterio degens annos multis uirtutum spiritualium claresceret signis, transtulit eum reuerendissimus abbas ipsius Eata in monasterium, quod in Lindisfarnensium insula situm est, ut ibi quoque regulam monachicae perfectionis, et praepositi auctoritate doceret, et exemplo uirtutis ostenderet; nam et ipsum locum tunc idem reuerendissimus pater abbatis iure regebat. Neque aliquis miretur, quod in eadem insula Lindisfarnea cum permodica sit, ut supra episcopi, et nunc abbatis ac monachorum esse locum dixerimus; reuera enim ita est. Namque una eademque seruorum Dei habitatio utrosque simul tenet, imo omnes monachos tenet. Aidanus quippe, qui primus eiusdem loci episcopus fuit, monachus erat, et monachicam cum suis omnibus uitam semper agere solebat. Unde ab illo omnes loci ipsius antistites usque hodie sic episcopale exercent officium, ut regente monasterium abbate, quem ipsi cum consilio fratrum elegerint, omnes presbyteri, diaconi, cantores, lectores, ceterique gradus ecclesiastici, monachicam per omnia cum ipso episcopo regulam seruent. Quam uiuendi normam multum se diligere probauit beatus papa Gregorius, cum sciscitante per litterulas Augustino, quem primum genti Anglorum episcopum miserat, qualiter episcopi cum suis clericis conuersari debeant, respondit inter alia, ‘Sed quia tua fraternitas, monasterii regulis erudita, seorsum fieri non debet a clericis suis; in ecclesia Anglorum, quae, auctore Deo, nuper adhuc ad fidem perducta est, hanc debes conuersationem instituere, quae initio nascentis ecclesiae fuit patribus nostris, in quibus nullus eorum ex his, quae possidebant, aliquid suum esse dicebat, sed erant illis omnia communia.’ Igitur ad Lindisfarnensem ecclesiam, siue monasterium, uir Domini adueniens, mox instituta monachica fratribus uiuendo pariter et docendo tradebat; sed et circumquaque morantem uulgi multitudinem, more suo, crebra uisitatione ad coelestia quaerenda et promerenda succendebat. Nec non etiam signis clarior effectus, plurimos uariis languoribus et tormentis comprehensos orationum instantia priscae sanitati restituit; nonnullos ab immundorum spirituum uexatione, non solum praesens tangendo, orando, imperando, exorcizando, sed et absens uel tantum orando, uel certe eorum sanationem praedicendo, curauit; in quibus erat et illa praefecti uxor, de qua supra retulimus.
Erant autem quidam in monasterio fratres, qui priscae suae consuetudini, quam regulari mallent obtemperare custodiae. Quos tamen ille modesta patientiae suae uirtute superabat, et quotidiano exercitio paulatim ad melioris propositi statum conuertebat. Denique saepius in coetu fratrum de regula disputans, cum acerrimis contradicentium fatigaretur iniuriis, exsurgebat repente et placido uultu atque animo egrediens dimittebat conuentum, ac sequenti nihilominus die, quasi nil obiectionis pridie sustinuisset, eadem quae prius monita eisdem dabat auditoribus, donec illos paulatim, ut diximus, ad ea, quae uellet, conuerteret. Erat namque uir patientiae uirtute praecipuus, atque ad perferenda fortiter omnia, quae uel animo uel corpori aduersa ingerebantur, inuictissimus, nec minus inter tristia quae contigissent faciem praetendens hilarem, ita ut palam daretur intelligi, quia interna Spiritus Sancti consolatione pressuras contemneret extrinsecus.
Sed et uigiliarum atque orationis adeo studiosus exsistebat, ut aliquoties tres siue quatuor noctes continuas peruigil transegisse credatur; cum per tantum temporis neque ad lectum proprium ueniret, neque extra dormitorium fratrum locum aliquem, in quo pausare posset, haberet. Siue enim locis secretioribus solus orationi uacabat, siue inter psallendum operabatur aliquid manibus, torporemque dormitandi laborando propellebat, seu certe circuibat insulam, quomodo se singula quaeque haberent pius explorator inquirens, pariter et longitudinem sibi psalmodiae ac uigiliarum incedendo alleuians. Denique arguere solebat pusillanimitatem fratrum, qui grauiter ferrent, si qui se nocturnae uel meridianae quietis tempore, importuna forte inquietudine suscitarent, ‘Nemo,’ inquiens, ‘mihi molestiam facit me excitando de somno, sed potius laetificat me qui exsuscitat; facit enim me, discusso torpore somni, utilitatis aliquid agere uel cogitare.’ Tantum autem compunctioni erat deditus, tantum coelestibus ardebat desideriis, ut missarum solemnia celebrans, nequaquam sine profusione lacrimarum implere posset officium. Sed congruo satis ordine dum passionis Dominicae mysteria celebraret, imitaretur ipse quod ageret, seipsum uidelicet Deo in cordis contritione mactando; sed et adstantes populos sursum corda habere, et gratias agere Domino Deo nostro, magis ipse cor quam uocem exaltando, potius gemendo quam canendo admoneret. Erat zelo iustitiae feruidus ad arguendum peccantes, erat spiritu mansuetudinis modestus ad ignoscendum poenitentibus, ita ut nonnunquam confitentibus sibi peccata sua his, qui deliquerant, prior ipse miserans infirmos, lacrimas funderet, et quid peccatori agendum esset, ipse iustus suo praemonstraret exemplo. Vestimentis utebatur communibus, ita temperanter agens, ut horum neque munditiis neque sordibus esset notabilis. Unde usque hodie in eodem monasterio exemplo eius obseruatur, ne quis uarii aut pretiosi coloris habeat indumentum, sed ea maxime uestium specie sint contenti, quam naturalis ouium lana ministrat.
His et huiusmodi spiritualibus exercitiis uir uenerabilis, et bonorum quorumque ad se imitandum prouocabat affectum, et improbos quoque ac rebelles uitae regularis a pertinacia sui reuocabat erroris.

[17] CAP. XVII.—
QUALEM SIBI IN INSULA FARNE, PULSIS DAEMONIBUS, HABITATIONEM FECERIT.
Ac postquam in eodem monasterio multa annorum curricula expleuit, tandem diu concupita, quaesita, ac petita solitudinis secreta, comitante praefati abbatis sui simul et fratrum gratia, multum laetabundus adiit. Gaudebat namque quia de longa perfectione conuersationis actiuae, ad otium Diuinae speculationis iam mereretur ascendere; laetabatur ad eorum se sortem pertingere, de quibus canitur in Psalmo, ‘Ambulabunt sancti de uirtute in uirtutem, uidebitur Deus Deorum in Sion.’ Et quidem in primis uitae solitariae rudimentis secessit ad locum quendam, qui in exterioribus eius cellae partibus secretior apparet. At cum ibidem aliquandiu solitarius cum hoste inuisibili orando ac ieiunando certaret, tandem maiora praesumens, longinquiorem ac remotiorem ab hominibus locum certaminis petiit. Farne dicitur insula medio in mari posita,—quae non sicut Lindisfarnensium incolarum regio, bis quotidie accedente aestu oceani, quem rheuma uocant Graeci, fit insula, bis renudatis abeunte rheumate littoribus, contigua terrae redditur;—sed aliquot millibus passuum ab hac semiinsula ad Eurum secreta, et hinc altissimo, et inde infinito clauditur oceano. Nullus hanc facile ante famulum Domini Cuthbertum solus ualebat inhabitare colonus, propter uidelicet demorantium ibi phantasias daemonum; uerum intrante eam milite Christi armato galea salutis, scuto fidei, et gladio Spiritus, quod est Verbum Dei, et omnia tela nequissimi ignea extincta, et ipse nequissimus cum omni satellitum suorum turba porro fugatus est hostis.
Qui uidelicet miles Christi, ut deuicta tyrannorum acie monarchus terrae, quam adierat, factus est, condidit ciuitatem suo aptam imperio, et domos in hac aeque ciuitati congruas erexit. Est autem aedificium situ paene rotundum, a muro usque ad murum mensura quatuor ferme, siue quinque, perticarum distentum; murus ipse deforis altior longitudine stantis hominis: nam intrinsecus uiuam caedendo rupem multo illum fecit altiorem, quatenus ad cohibendam oculorum simul et cogitatuum lasciuiam, ad erigendam in superna desideria totam mentis intentionem, pius incola nil de sua mansione praeter coelum posset intueri. Quem uidelicet murum, non secto lapide, uel latere et caemento, sed impolitis prorsus lapidibus et cespite, quem de medio loci fodiendo tulerat, composuit. E quibus quidam tantae erant granditatis ut uix a quatuor uiris uiderentur potuisse leuari, quos tamen ipse, angelico adiutus auxilio, illuc attulisse aliunde et muro imposuisse repertus est. Duas in mansione habebat domos, oratorium scilicet, et aliud ad communes usus aptum habitaculum. Quorum parietes quidem de naturali terra multum intus forisque circumfodiendo, siue caedendo, confecit, culmina uero de lignis informibus et faeno superposuit. Porro ad portum insulae maior erat domus, in qua uisitantes eum fratres suscipi et quiescere possent, nec longe ab ea fons eorundem usibus accommodus.

[18] CAP. XVIII.—
QUOMODO PRECIBUS AQUAM DE ARIDA PRODUXERIT, VEL QUALITER IPSE IN ANACHORESI PROFECERIT.
At uero ipsa eius mansio aquae erat indiga, utpote in durissima et prope saxea rupe condita. Accitis ergo uir Domini fratribus, necdum enim se ab aduenientium secluserat aspectibus, ‘Cernitis,’ inquit, ‘quia fontis inops sit mansio quam adii; sed rogemus, obsecro, Illum, qui conuertit solidam petram in stagnum aquae et rupes in fontes aquarum, ut non nobis, sed nomini suo dans gloriam, de hac quoque rupe saxosa nobis uenam fontis aperire dignetur. Fodiamus in medio tuguriunculi mei, credo torrente uoluptatis suae potabit nos.’ Fecerunt ergo foueam, quam in crastinum emanante ab internis unda repletam inuenerunt. Unde dubium non erat, hanc orationibus uiri Dei de aridissima ac durissima prius terra elicitam fuisse aquam. Quae uidelicet aqua mirum in modum primis contenta ripis, nec foras ebulliendo pauimentum inuadere, nec hauriendo nouit deficere, ita moderante gratia largitoris, ut nec necessitati accipientis superflueret, nec sustentandae necessitati copia deesset.
Facta ergo, iuuantibus se fratribus, mansione ac domibus praefatis, incipit habitare solus uir Domini Cuthbertus. Et primo quidem uenientibus ad se fratribus, de sua cellula egredi, eisque ministrare solebat. Quorum dum pedes aqua calida deuotus lauaret, coactus est aliquoties ab eis etiam se discalceare, suosque pedes illis ad abluendum praebere. Namque in tantum a cultu sui corporis animum sustulerat, atque ad animae solius cultum contulerat, ut semel calceatus tibracis, quas pellicias habere solebat, sic menses perduraret integros. Aliquando etiam calceatus in Pascha, non nisi post annum, redeunte Paschae tempore, propter lauationem pedum, quae in Coena Domini fieri solet, se discalceasse dicatur. Unde ob crebras preces incuruationesque genuum, quas calceatus exercebat, callum oblongum nec exilem in confinio pedum et tibiarum habuisse deprehensus est. Deinde, increscente studio perfectionis, includitur in suo monasterio, atque ab hominum remotus aspectibus, solitariam in ieiuniis, orationibus, et uigiliis discit agere uitam, raro cum aduenientibus de intus habens colloquium, et hoc per fenestram; qua primitus aperta et uideri a fratribus, et fratres, quos alloquebatur, ipse uidere gaudebat: exin, procedente tempore, et ipsam occlusit, nec nisi uel dandae benedictionis, uel alterius cuiuslibet certae necessitatis gratia poscente reserabat.

[19] CAP. XIX.—
QUALITER A MESSE, QUAM SUA MANU SEVERAT, VERBO VOLUCRES ABEGERIT.
LT primo quidem permodicum ab eis panem, quo uesceretur, accipiebat, ac suo bibebat e fonte; postmodum uero proprio manuum labore, iuxta exempla patrum, uiuere magis aptum ducebat. Rogauit ergo adferri sibi instrumenta, quibus terram exerceret, et triticum quod sereret; sed seminata uerno tempore terra nullos usque ad medium aestatis reddidit fructus. Unde uisitantibus se iuxta morem fratribus, aiebat uir Dei, ‘Forsitan aut telluris huiusce natura, aut uoluntas Dei non est, ut hoc in loco mihi triticum nascatur; adferte, rogo, hordeum, si forte uel illud fructum facere possit. Quod si nec illi Deus incrementum dare uoluerit, satius est me ad coenobium reuerti, quam alieno hic labore sustentari.’ Allatumque hordeum dum ultra omne tempus serendi, ultra omnem spem fructificandi, terrae commendaret, mox abundanter exortum fecit fructum copiosum. Qui dum maturescere coepisset, uenere uolucres et huic depascendo certatim insistebant. Ad quos piissimus Christi seruus appropians, sicut post ipse referebat,—solebat enim saepe, quia laeti uultus et affabilis erat, ad confirmandam fidem audientium, aliqua etiam de eis, quae ipse credendo obtinuerit, in medium proferre;—‘Quid tangitis,’ inquit, ‘sata, quae non seruistis? An forte uos plus me his opus habetis? Si tamen a Deo licentiam accepistis, facite quod Ipse permisit; sin autem, recedite, neque ulterius aliena laedatis.’ Dixerat, et ad primam iubentis uocem, uniuersa uolucrum multitudo recessit, seque per omnia deinceps ab eiusdem messis inuasione continuit. Et hic quoque uenerabilis Christi famulus in duobus miraculis duorum patrum est facta secutus; in aqua, uidelicet, elicita de rupe, factum beati patris Benedicti, qui idem paene et eodem modo legitur fecisse miraculum; sed idcirco uberius, quia plures erant, qui aquae inopia laborarent. Porro in arcessitis a messe uolatilibus reuerendissimi et sanctissimi patris Antonii sequebatur exemplum, qui a laesione hortuli, quem ipse plantauerat, uno onagros sermone compescuit.

[20] CAP. XX.—
QUOMODO CORVI INIURIAM, QUAM VIRO DEI INTULERANT, PRECIBUS ET MUNERE PURGARINT.
Libet etiam quoddam beati Cuthberti in exemplum praefati patris Benedicti factum narrare miraculum, in quo auium obedientia et humilitate palam contumacia et superbia condemnatur humana. Erant siquidem corui multo ex tempore eiusdem insulae sedibus assueti; quos cum die quadam uir Dei nidificantes, hospitiolum fratrum, de quo praefatus sum, rostro lacerare, ablatosque culmos, quibus tectum fuerat, ad fabricam nidi ore ferre conspiceret, coercuit eos leui protensione dexterae, atque a laesura fratrum iam cessare praecepit. Spernentibusque imperium, ‘In nomine,’ inquit, ‘Iesu Christi, abite quantocius, neque in loco, quem laeditis, ultra manere praesumatis.’ Vix uerba compleuerat, et confestim tristes abiere. Peracto autem triduo, unus e duobus rediit, et fodientem reperiens famulum Christi, sparsis lamentabiliter pennis, et submisso ad pedes eius capite, atque humiliata uoce, quibus ualebat indiciis ueniam precabatur admissi; quod intelligens uenerabilis pater dedit facultatem remeandi. At ille, impetrata redeundi licentia, mox sodalem adducturus abiit. Nec mora, redeunt ambo, et secum digna munera ferunt, dimidiam uidelicet axungiam porcinam; quam uir Domini aduentantibus postea fratribus saepius ostendere atque ad unguendas caligas praebere solebat; contestans eis quanta hominibus obedientiae, quanta sit cura humilitatis habenda, cum auis superbissima iniuriam, quam homini intulerat, precibus, lamentis et muneribus festinaret abluere. Denique ad dandum hominibus exemplum correctionis, multos deinceps annos in ipsa insula manebant et nidificabant, neque aliquid molestiae cuiquam irrogare audebant. Nulli autem uideatur absurdum a uolatilibus formam discere uirtutis, cum Salomon dicat, ‘Vade ad formicam, O piger, et considera uias eius, et disce sapientiam.’

[21] CAP. XXI.—
QUALITER EIUS NECESSITATIBUS ETIAM MARE SERVIERIT.
Non solum autem aeris, sed et maris animalia, imo et ipsum mare, sicut et aer et ignis, iuxta quod in superioribus exposuimus, uiro uenerabili praebuere obsequium. Qui enim Auctori omnium creaturarum fideliter et integro corde famulatur, non est mirandum si eius imperiis ac uotis omnis creatura deseruiat. At nos plerumque idcirco subiectae nobis creaturae dominium perdimus, quia Domino et Creatori omnium ipsi seruire negligimus. Et ipsum, inquam, mare promtum famulo Christi, ubi opus habuit, impendebat officium. Disponebat namque paruulam sibi in suo monasterio, sed et quotidianis necessitatibus aptam, condere casulam, cui a parte maris, qua alluuione frequentium gurgitum excauata rupes altissimum nec breuem fecerat hiatum, basis supponenda erat, et haec iuxta latitudinem hiatus duodecim pedum longa. Rogauit ergo fratres, qui se uisitaturi aduenerant, ut cum redire uellent, lignum sibi longitudinis duodecim pedum ad faciendam domunculae basim deferrent; qui promiserunt se libentissime facturos quod petiit. Sed ubi, accepta ab eo benedictione, domum reuersi sunt, fugit mentem petitio patris; reuersique die debito ad eum, non attulere quod rogabantur. Quibus ille benignissime receptis et oratione solita Deo commendatis, ‘Ubi est,’ inquit, ‘lignum, quod uos adferre rogabam?’ Tum illi reminiscentes petitionem eius, suamque confitentes obliuionem, ueniam de admisso precabantur. At uir mitissimus blando illos sermone consolatus usque ad mane in insula manere et requiescere praecepit, dicens, ‘Credo quia Deus non obliuiscatur meae uoluntatis et necessitatis.’ Fecerunt ut dixerat, et exsurgentes mane uiderunt, quia nocturnus oceani aestus lignum memoratae longitudinis attulit, et in ipso insuper loco deposuit, ubi aedificium desuper erat imponendum. Videntes autem mox et uiri uenerabilis sanctitatem mirabantur, cui etiam elementa seruirent; et suae mentis tarditatem debito cum pudore culpabant, quos etiam insensibile elementum quam sit sanctis obtemperandum doceret.

[22] CAP. XXII.—
QUOMODO MULTIS AD SE VENIENTIBUS MONITA DANS SALUTIS, FRAGILES EXPOSUERIT ANTIQUI HOSTIS INSIDIAS.
Veniebant autem multi ad uirum Dei, non solum de proximis Lindifarnensium finibus, sed etiam de remotioribus Britanniae partibus, fama nimirum uirtutum eius acciti; qui uel sua, quae commisissent, errata, uel daemonum, quae paterentur, tentamenta profitentes, uel certe communia mortalium, quibus affligerentur, aduersa patefacientes, a tanto sanctitatis uiro se consolandos sperabant. Nec eos fefellit spes. Namque nullus ab eo sine gaudio consolationis abibat, nullum dolor animi, quem illo attulerat, redeuntem comitatus est. Nouerat quippe moestos pia exhortatione refouere, sciebat angustiatis gaudia uitae coelestis ad memoriam reuocare, fragilia seculi huius et prospera simul et aduersa monstrare; didicerat tentatis multifarias antiqui hostis pandere uersutias, quibus facile caperetur animus, qui uel fraterno uel Diuino amore nudatus exsisteret; at qui integra fide roboratus incederet, insidias aduersarii, Domino auxiliante, quasi casses transiret araneae. ‘Quoties,’ inquit, ‘meipsum de alta rupe per praeceps misere! quoties quasi ad interficiendum me lapides iactabant! Sed et aliis aliisque phantasiarum tentamentis me appetentes deterrere, ac de loco huius certaminis conabantur eliminare, nec tamen ullatenus uel corpus meum laesura aliqua, uel mentem timore, contaminare ualebant.’
Hoc quoque fratribus solebat crebrius intimare, ne conuersationem eius quasi singulariter excelsam mirarentur, quia contemtis secularibus curis, secretus uiuere mallet. ‘Sed iure,’ inquit, ‘est coenobitarum uita miranda, qui abbatis per omnia subiiciuntur imperiis, ad eius arbitrium cuncta uigilandi, orandi, ieiunandi, atque operandi tempora moderantur; quorum plurimos noui meam paruitatem longe et munditia mentis et culmine gratiae prophetalis anteire. E quibus est uenerabilis et cum omni honorificentia nominandus seruus Christi Boisilus, qui me in Mailrosensi monasterio quondam senex adolescentem nutriebat, et inter erudiendum cuncta, quae mihi erant uentura, prophetica ueritate praedixit; et unum tantummodo restat ex omnibus ab eo mihi praedictis, quod utinam nunquam impleatur.’ Hoc autem dicebat, quia praefatus Christi famulus episcopatus eum gradu significabat esse functurum, cuius perceptionem ipse non parum desiderio uitae secretioris horrebat.

[23] CAP. XXIII.—
QUOMODO ELFLEDA ABBATISSA ET PUELLA EIUS PER ZONAM IPSIUS SINT AB INFIRMITATE SANATAE.
Neque uero sanitatum miracula per hominem Dei, tametsi longe ab hominibus positum, fieri cessabant. Siquidem uenerabilis ancilla Christi Elfleda, quae inter gaudia uirginitatis non paucis famularum Christi agminibus maternae pietatis curam adhibebat, ac regalis stemmata nobilitatis potiori nobilitate summae uirtutis accumulabat, multo uirum Dei semper excolebat amore. Haec eo tempore, sicut ipsa postea reuerendissimo Lindisfarnensis ecclesiae presbytero Herefrido, et ille mihi referebat, graui percussa languore ac diu uexata, paene uisa est peruenisse ad mortem. Cui cum nil curationis ualuissent adhibere medici, subito Diuina intrinsecus gratia curante, paulatim morti subtracta est, nec tamen plene sanata. Nam dolor quidem interaneorum abscessit, membrorum uigor rediit, sed facultas standi uel ambulandi prorsus abfuit; quia nec ad standum erigi, nec nisi quadrupes ualebat ingredi. Coepit ergo tristis aeternam timere debilitatem, nam et de medicorum auxilio iam pridem fuerat facta desperatio. Cui cum die quadam inter angustias tristium cogitationum ueniret in mentem beata et quieta conuersatio reuerendissimi patris Cuthberti, ‘Utinam,’ inquit, ‘haberem aliquid de rebus Cuthberti mei, scio certe et confido in Domino quia cito sanarer.’ At non multo post aduenit qui ei zonam lineam ab eo missam deferret; quae multum gauisa de munere, et desiderium suum uiro sancto iam coelitus patefactum intelligens, succinxit se illa, et mane mox erecta ad standum, tertia uero die plene est reddita sanitati.
Post dies autem paucos coepit aegrotare quaedam de uirginibus monasterii ipsius dolore capitis intolerabili. Quae cum, ingrauescente morbo, per dies uideretur esse moritura, intrauit ad uisitandam eam uenerabilis eius abbatissa. Cumque eam grauiter afflictam conspiceret, tulit memoratam uiri Dei zonam, et hac illi caput circumligare curauit; quae eodem mox die, abeunte dolore, sanata est, tollensque zonam sua condidit in capsa. Quam cum post dies aliquot abbatissa requireret, neque in capsa eadem, neque uspiam prorsus potuit inueniri. Quod Diuina dispensatione factum intelligitur, uidelicet, ut per duo sanitatis miracula Deo dilecti patris sanctitas appareret credentibus, et deinceps dubitandi de sanctitate illius occasio tolleretur incredulis. Si enim eadem zona semper adesset, semper ad hanc concurrere uoluissent aegroti; et dum aliquis ex his forte non meruisset a sua infirmitate curari, derogaret impotentiae non saluantis, cum ipse potius esset salutis indignus. Unde prouida, ut dictum est, dispensatione supernae pietatis, postquam fides credentium confirmata est, mox inuidiae perfidorum materia detrahendi est prorsus ablata.

[24] CAP. XXIV.—
QUID SCISCITANTI EIDEM ELFLEDAE DE VITA EGFRIDI REGIS ET EPISCOPATU SUO PRAEDIXERIT.
Alio tempore misit eadem reuerendissima uirgo et mater uirginum Christi Elfleda, rogauitque uirum Dei, adiurans in nomine Domini, ut eum uidere et de necessariis mereretur adloqui. Qui, ascensa cum fratribus naui, uenit ad insulam, quae Coquedi fluminis ostio praeiacens, ab eodem accepit cognomen, et ipsa monachorum coetibus insignis. Nam praefata abbatissa illo eum sibi occurrere rogabat; cuius potita colloquiis, cum multa ab eo quae sciscitabatur audiret, ecce, repente in medio sermone aduoluta pedibus eius, adiurauit eum per nomen illud terribile ac uenerabile superni Regis et angelorum eius, ut diceret illi quam longo tempore uicturus esset Egfridus frater illius, et regnum gubernaturus Anglorum; ‘Scio enim,’ inquit, ‘quia prophetiae spiritu quo abundas, etiam hoc dicere potes, si uis.’ At ille expauens adiuramentum, nec tamen aperte uolens quod petebatur reuelare secretum, ‘Mirum,’ inquit, ‘quare sapiens femina et in sanctis erudita Scripturis, longa uocare uelis tempora uitae humanae, dicente Psalmista, ‘quia anni nostri sicut aranea meditabuntur;’ et cum moneat Salomon, ‘Si annis multis uixerit homo, et in his omnibus laetus fuerit, meminisse debet tenebrosi temporis et dierum multorum;’ qui cum uenerint, uanitatis arguuntur praeterita: quanto magis is, cui unius solum anni uita superest, breui uidetur tempore uixisse, ubi mors adstiterit in ianuis!’
Haec audiens illa fusis lacrimis praesagia dira deflebat; extersaque facie, rursus audacia feminea adiurauit per maiestatem summae Diuinitatis, ut diceret, quem habiturus esset heredem regni, cum filiis careret et fratribus. Qui parum silens, ‘Ne,’ inquit, ‘dicas quia caret; habebit enim successorem, quem germana ut ipsum Egfridum dilectione complectaris.’ At illa, ‘Obsecro,’ inquit, ‘dicas quibus in locis sit ille.’ Qui ait, ‘Cernis hoc mare magnum et spatiosum, quot abundet insulis. Facile est Deo de aliqua harum sibi prouidere, quem regno praeficiat Anglorum.’ Intellexit ergo quia de Alfrido diceret, qui ferebatur filius fuisse patris illius, et tunc in insulis Scotorum ob studium literarum exsulabat. Sciebat autem quia proponeret Egfridus eum constituere episcopum, uolensque dignoscere si propositum sequeretur effectus, ita quaerendo exorsa est, ‘O quam uaria intentione diuiduntur corda mortalium! Quidam adeptis gaudent diuitiis, alii amantes diuitias semper egent; tu gloriam mundi quamuis offeratur respuis; etiamsi ad episcopatum pertingere possis, quo sublimius apud mortales aliquid non est, tui claustra deserti huic gradui praefers.’ At ille, ‘Scio me,’ inquit, ‘tanto gradu dignum non esse, nec tamen iudicium superni Gubernatoris uspiam effugere queo; qui si tanto oneri me subiiciendum disposuit, credo quia post modicum liberum reddat, et fortasse non amplius quam duobus annis exactis, solitam me meae solitudinis remittat ad quietem. Praecipio autem tibi in nomine Domini et Saluatoris nostri, ne cui ante meum obitum, quae a me audisti, referas.’ Cumque illi haec et multa alia, quae quaerebat, exponeret, atque eam de quibus opus habebat instrueret, reuersus ad insulam et monasterium suum, solitariam, ut coeperat, agebat sedulus uitam.
Nec multo post, congregata synodo non parua, sub praesentia piissimi ac Deo dilecti regis Egfridi, cui beatae memoriae Theodorus archiepiscopus praesidebat, unanimo omnium consensu ad episcopatum ecclesiae Lindisfarnensis electus est. Qui cum, multis legatariis ac literis ad se praemissis, nequaquam suo loco posset erui, tandem rex ipse praefatus, una cum sanctissimo antistite Trumwine, nec non et aliis quamplurimis religiosis ac potentibus uiris, ad insulam nauigauit; genu flectunt omnes, adiurant per Dominum, lacrimas fundunt, obsecrant, donec ipsum quoque lacrimis plenum dulcibus extrahunt latebris, atque ad synodum pertrahunt. Quo dum perueniret, quamuis multum renitens, unanima omnium uoluntate superatur, atque ad suscipiendum episcopatus officium collum submittere compellitur; nec tamen statim ordinatio, sed peracta hieme, quae imminebat, expleta est. Atque ut uerbis eius propheticis per omnia satisfieret, Egfridus post annum Pictorum gladio trucidatur, et Alfridus in regnum frater eius nothus substituitur, qui non paucis antea temporibus in regionibus Scotorum lectioni operam dabat, ipse ob amorem sapientiae spontaneum passus exsilium.

[25] CAP. XXV.—
QUOD ELECTUS AD EPISCOPATUM SERVUM COMITIS LANGUENTEM AQUA BENEDICTA CURAVERIT.
CUM ergo electus ad episcopatum uir Domini Cuthbertus suam remeasset ad insulam, atque aliquantulum temporis secretus Domino solita deuotione militaret, euocauit eum uenerabilis episcopus eius Eata, atque ad suum colloquium Mailros uenire praecepit. Quo expleto colloquio, dum domum redire coepisset, occurrit illi comes quidam Egfridi regis, rogauitque obnixe, ut ad benedictionem dandam in uillulam suam domumque diuerteret. Quo cum peruenisset, et gratifico omnium susceptus esset officio, indicauit ei uir de infirmitate famuli sui, ‘Deo,’ inquiens, ‘gratias ago, sanctissime pater, quod nos uidere nostramque domum intrare dignatus es, et uere credimus quia maximum nobis lucrum et mentis et corporis tuus praestet aduentus. Est autem nobis famulus pessima diutius infirmitate cruciatus, et in tantum doloris hodie perductus, ut morienti similior quam languenti appareat. Extrema namque corporis parte praemortua, permodicum ore et naribus flatum trahere uidetur.’ Qui confestim benedixit aquam, et dedit ministro comitis nomine Baldhelmo, qui nunc usque superest, et in ecclesia Lindisfarnensi presbyterii gradum officio tenens moribus implet, uirtutesque uiri Dei cunctis scire uolentibus referre melle dulcius habet, qui et mihi hoc ipsum, quod refero, miraculum narrauit. Huic ergo dans aquam benedictam uir Dei, ‘Vade,’ inquit, ‘et gustandam praebe languenti.’ Qui dictis parens adtulit aquam aegrotanti; quam dum tertio ori eius infunderet, continuo contra morem se quietum dimisit in soporem; erat enim iam uespertina hora. Qui etiam silentio transegit noctem, et uisitanti se domino suo saluus mane apparuit.

[26] CAP. XXVI.—
QUALITER IN EPISCOPATU VIXERIT.
SUSCEPTUM autem episcopatus ordinem uenerabilis uir Domini Cuthbertus iuxta praecepta et exempla apostolica uirtutum ornabat operibus. Commissam namque sibi plebem et orationibus protegebat assiduis, et admonitionibus saluberrimis ad coelestia uocabat, et, quod maxime doctores iuuat, ea, quae agenda docebat, ipse prius agendo praemonstrabat. Eripiebat inopem de manu fortioris eius, egenum et pauperem a rapientibus cum. Tristes ac pusillanimes consolari, male autem gaudentes ad tristitiam, quae secundum Deum est, reuocare curabat. Solitam sibi parsimoniam sedulus exercere, et inter frequentiam turbarum monachicae uitae rigorem sollicitus obseruare gaudebat. Esurientibus alimenta, indumenta praebebat algentibus, ceterisque uitae pontificalis insignibus rite decoratus incedebat. Cuius internis, id est, animae uirtutibus, ea quoque, quibus foras effulgebat, miraculorum signa testimonium dabant. Ex quibus aliqua breuiter memoriae commendare curauimus.

[27] CAP. XXVII.—
QUOMODO INTERITUM EGFRIDI REGIS, ET MILITIAE IPSIUS, QUEM PRAEDIXERAT FUTURUM, IN SPIRITU VIDERIT ABSENS.
IGITUR dum Egfridus rex ausu temerario exercitum in Pictos duceret, eorumque regna atroci saeuitia deuastarat, sciens uir Domini Cuthbertus adesse tempus de quo anno praeterito interroganti eius sorori praedixerat, non eum amplius quam uno solum anno esse uicturum, uenit ad Lugubaliam ciuitatem (quae a populis Anglorum corrupte Luel uocatur), ut alloqueretur reginam, quae ibidem in monasterio suae sororis euentum belli exspectare disposuit. Postera autem die deducentibus eum ciuibus, ut uideret moenia ciuitatis, fontemque in ea miro quondam Romanorum opere exstructum, repente turbatus spiritu, ut stabat super baculum, moestam faciem deflexit ad terram, rursumque erigens se atque ad coelum oculos adtollens, ingemuit grauiter, et non grandi uoce ait, ‘Forte modo discrimen factum est certaminis.’ At presbyter qui adstabat, intelligens de quo diceret, incauta uelocitate ductus respondit, et dixit, ‘Unde scis?’ Nolens autem ille amplius de his, quae sibi erant reuelata, patefacere, ‘Nonne uidetis,’ inquit, ‘quam mire mutatus ac turbatus sit aer? Et quis mortalium sufficit inuestigare iudicia Dei?’ Attamen confestim intrauit ad reginam, et secreto eam alloquens, erat autem dies Sabbati, ‘Vide,’ inquit, ‘mature illucescente secunda Sabbati, ascendas currum, quia die Dominico curru ire non licet, uadasque ad Regiam Ciuitatem et citissime introeas, ne forte occisus sit rex. Ego autem, quia crastina die ad uicinum monasterium, ob dedicandam ibi ecclesiam, uenire rogatus sum, expleta dedicatione, te continuo subsequor.’
Veniente autem die Dominico, praedicans Verbum Dei fratribus eiusdem monasterii, finito sermone et fauentibus cunctis qui aderant, rursus ita coepit, ‘Obsecro, dilectissimi, iuxta Apostoli monita uigiletis, stetis in fide, uiriliter agatis, et confortemini, ne forte superueniens aliqua tentatio uos imparatos inueniat; sed memores potius semper illius Dominici praecepti, Vigilate et orate, ne intretis in tentationem.’ Putabant autem, quia non multo ante pestilentiae clades et eos et multos circumquaque lata caede strauerat, eum de huiusmodi plaga iam reditura fuisse locutum. At ille rursus adsumto sermone, ‘Quondam,’ inquit, ‘cum adhuc in mea demorarer insula solitarius, uenerunt ad me quidam de fratribus die sancto Dominicae natiuitatis, rogabantque ut de mea casula et mansione egrediens solennem cum eis et laetum diem tantae uenerationis transigerem, quorum precibus deuotis acquiescens egrediebar, et consedimus ad epulas. At in media forte refectione dixi ad eos, “Obsecro, fratres, caute agamus nos et uigilanter, ne per incuriam forte et securitatem inducamur in tentationem.” At illi responderunt, “Obsecramus, hodie laetum agamus diem, quia natale est Domini nostri Iesu Christi.” Et ego, “Sic,” inquam, “faciamus.” Cumque post haec aliquandiu epulis, exsultationi, ac fabulis indulgeremus, rursus admonere coepi, ut solliciti exsisteremus in orationibus et uigiliis, atque ad omnes tentationum incursus parati. Et illi, “Bene,” inquiunt, “et optime doces; sed tamen, quia abundant dies ieiuniorum, orationis, et uigiliarum, hodie gaudeamus in Domino. Nam et angelus, nascente Domino, euangelizabat pastoribus gaudium magnum, quod esset omni populo celebrandum.” Et ego, “Bene,” inquam, “faciamus sic.” Sed cum epulantibus nobis et diem laetum ducentibus, tertio eiusdem admonitionis uerba repeterem, intellexere illi, quia non frustra haec tam studiose suggererem, et expauescentes dicebant, “Faciamus ut doces, quia necessitas magna nobis incumbit, ut contra insidias diaboli et omnia tentamenta semper accincti spiritualiter uigilemus.” Haec dicens ego nesciebam, sicut nec illi, aliquid nobis occursurum nouae tentationis; sed tantum instinctu mentis admonitus sum aduersus subitas tentationum procellas statum cordis semper esse muniendum. At ubi reuersi a me, mane ad suum, id est, Lindisfarnense monasterium, redierunt, ecce, quendam de suis morbo pestilentiae obiisse repererunt; et crescente ac saeuiente per dies, imo etiam per menses et annum paene totum, eadem clade, nobilissimus ille patrum fratrumque coetus spiritualium paene uniuersus migrauit ad Dominum. Et nunc ergo, fratres, uigilate et uos in orationibus, ut si quid uobis tribulationis ingruerit, uos iam paratos inueniat.’
Haec dicente uenerabili antistite Cuthberto, rebantur, ut praefatus sum, quia de reditu pestilentiae diceret. Sed post unum diem adueniens qui fugerat e bello, occulta uiri Dei uaticinia miseris exponebat eloquiis. Probatumque est ipsa die eademque hora, qua uiro Dei iuxta puteum stanti reuelatum est, caesis circumtutoribus, regem hostili gladio fuisse prostratum.

[28] CAP. XXVIII.—
QUOMODO HEREBERTO ANACHORITAE OBITUM SUUM PRAEDIXERIT, COMITATUMQUE ILLIUS A DOMINO PRECIBUS OBTINUERIT.
Non multo post tempore, idem famulus Domini Cuthbertus ad eandem Lugubaliam ciuitatem rogatus aduenit, quatenus ibidem sacerdotes consecrare, sed et ipsam reginam, dato habitu sanctae conuersationis, benedicere deberet. Erat autem presbyter uitae uenerabilis nomine Herebertus iamdudum uiro Dei Cuthberto spiritualis amicitiae foedere copulatus. Qui in insula stagni illius pergrandis, de quo Derwentionis fluuii primordia erumpunt, uitam solitariam ducens, annis singulis ad eum uenire, et monita ab eo perpetuae salutis accipere, consueuerat. Hic cum audisset eum illa in ciuitate demoratum, uenit ex more, cupiens salutaribus eius exhortationibus ad superna desideria magis magisque inflammari. Qui dum sese alterutrum coelestis sapientiae poculis debriarent, dixit inter alia Cuthbertus, ‘Memento, frater Hereberte, ut modo quicquid opus habes me interroges, mecumque loquaris, quia postquam ab inuicem digressi fuerimus, non ultra nos inuicem in hoc seculo carneis oculis uidebimus. Certus sum enim quia tempus meae resolutionis instat, et uelox est depositio tabernaculi mei.’ Qui haec audiens, prouolutus eius pedibus, fusis cum gemitu lacrimis, ‘Obsecro,’ inquit, ‘per Dominum, ne me derelinquas, sed tui sodalis memineris, rogesque supernam pietatem, ut cui pariter in terris seruiuimus, ad eius uidendam claritatem pariter transeamus ad coelos. Nosti enim quia ad tui oris imperium semper uiuere studui, et quicquid ignorantia uel fragilitate deliqui, aeque ad tuae uoluntatis arbitrium castigare curaui.’ Incubuit precibus episcopus, statimque edoctus in spiritu impetrasse se quod petierat a Domino, ‘Surge,’ inquit, ‘frater mi, et noli plorare, sed gaudio gaude, quia donauit nobis superna clementia quod rogauimus eam.’ Cuius promissionem et prophetiae ueritatem, sequens rerum finis adstruxit; quia digredientes ab inuicem non amplius se corporaliter uiderunt, et unius eiusdemque momento temporis egredientes e corpore spiritus eorum mox beata inuicem uisione coniuncti sunt, atque angelico ministerio pariter ad regnum coeleste translati. Sed Herebertus diutina prius infirmitate decoquitur, illa fortassis dispensatione Dominicae pietatis, ut si quid minus haberet meriti a beato Cuthberto, suppleret dolor continuus longae aegritudinis; quatenus aequatus gratia suo intercessori, sicut uno eodemque diei tempore cum eo de corpore egredi, ita etiam una atque indissimili sede perpetuae beatitudinis mereretur recipi.

[29] CAP. XXIX.—
QUOMODO UXOREM COMITIS PER PRESBYTERUM SUUM AQUA BENEDICTA SANAVERIT.
Quadam die dum parochiam suam circuiens, monita salutis omnibus ruribus, casis, et uiculis largiretur, nec non etiam nuper baptizatis ad accipiendam Spiritus Sancti gratiam manum imponeret, deuenit ad uillulam cuiusdam comitis, cuius uxor male habens quasi morti proxima iacebat. Cui iam uenienti occurrens ipse comes, flexis genibus gratias egit Domino de aduentu illius, et introducens eum benigno recepit hospitio. Cumque lotis more hospitalitatis manibus ac pedibus, resedisset antistes, coepit referre illi uir de languore coniugis desperatae, obsecrans ut ad aspergendam eam aquam benediceret. ‘Credo,’ inquit, ‘quia mox aut sanitati, Deo donante, restituatur, aut si moritura est perpetuam de morte transeat ad uitam, citiusque moriendo compendium tam miserabilis ac diutinae uexationis accipiat.’ Annuit deprecanti uir Dei, et adlatam benedicens aquam dedit presbytero, praecipiens ut super languidam aspergeret. Qui introgressus cubiculum, in quo illa exanimi simillima iacebat, aspersit ipsam et lectulum eius, sed et os illius aperiens gustum salutiferi haustus immisit. Res mira et uehementer stupenda! mox ut eam aqua benedicta contigit languentem, et quid erga eam gereretur prorsus ignorantem, ita plenam et mentis et corporis sanitatem recepit, ut confestim resipiscens benediceret Dominum, gratiasque referret ei, qui tales tantosque hospites ad se uisitandam curandamque destinare dignatus est. Nec mora, exsurgens ipsis suae sanitatis ministris ministerium sana praebuit, pulchroque spectaculo ipsa prima de tota tanti uiri familia episcopo potum refectionis obtulit, quae per ipsius benedictionem poculum mortis euasit; secuta exemplum socrus Apostoli Petri, quae curata a febribus per Dominum, continuo surgens ministrabat Illi et discipulis eius.

[30] CAP. XXX.—
QUOMODO PUELLAM OLEO PERUNCTAM A DOLORE CAPITIS LATERISQUE CURAVERIT.
Neque huic dissimile sanitatis miraculum a uenerabili antistite Cuthberto factum, multi qui praesentes fuere testati sunt; e quibus est religiosus presbyter Ethelwaldus tunc minister uiri Dei, nunc autem abbas coenobii Mailrosensis. Dum enim more suo pertransiret uniuersos docendo, deuenit in uicum quendam, in quo erant feminae sanctimoniales non multae, quibus timore barbarici exercitus a monasterio suo profugis, ibidem manendi sedem uir Domini paulo ante donauerat. Quarum una, quae erat cognata praefati sacerdotis Ethelwaldi, grauissimo tenebatur languore depressa; per integrum namque annum intolerabili capitis et totius lateris alterius dolore uexata, funditus a medicis erat desperata. Indicantibus autem de illa uiro Dei, et pro sanatione eius obsecrantibus his qui uenerant cum eo, miseratus ille miseram unxit oleo benedicto. Quae ab illa mox hora meliorari incipiens, post dies paucos plena sospitate conualuit.

[31] CAP. XXXI.—
QUOMODO PER PANEM AB EO BENEDICTUM INFIRMUS SIT SANATUS.
Nec silentio praetereundum arbitramur miraculum quod eiusdem uiri uenerabilis uirtute, quamuis ipso absente, patratum cognouimus. Meminimus supra Hildemeri praefecti, cuius uxorem uir Dei ab immundo spiritu liberauerat. Idem autem praefectus postea decidit in infirmitatem grauissimam, adeo ut, crescente per dies molestia, sterneretur in lectum, et uideretur iam iamque esse moriturus. Aderant namque amici multi, qui ad consolandum uenerant languentem. Cumque lecto iacentis assiderent, repente unus eorum intulit, quia secum haberet panem, quem sibi nuper uir Domini Cuthbertus benedictionis gratia dederat, ‘Et credo,’ inquit, ‘quia huius gustu possit, si tamen fidei nostrae tarditas non obsistit, medelam recipere salutis.’ Erant autem laici omnes, sed religiosi. Conuersi igitur ad inuicem confitebantur singuli, quia absque ulla dubietate crederent, per eiusdem benedicti panis communionem eum posse sanari. Implentesque aqua calicem, immiserunt pauxillum panis illius, et dederunt ei bibere. Cuius statim ut uiscera gustus ille aquae per panem sanctificatus attigit, fugit dolor interaneorum omnis, fugit exteriorum tabitudo membrorum. Nec mora, expeditum a languore uirum salus subsecuta confirmauit, atque ad laudandam famuli Christi sanctitatem, et admirandam fidei non fictae uirtutem, merito et ipsum et omnes qui celeritatem tam inopinatae sanationis uidere uel audiere sustulit.

[32] CAP. XXXII.—
QUALITER OBLATUM SIBI IN ITINERE IUVENEM MORITURUM ORANDO REVOCARET AD VITAM.
Quodam quoque tempore dum sanctissimus gregis Dominici pastor sua lustrando circuiret ouilia, deuenit in montana et agrestia loca, ubi multi erant de circumpositis late uillulis congregati, quibus manus erat imponenda. Nec tamen in montibus ecclesia uel locus inueniri potuit aptus qui pontificem cum suo comitatu susciperet. Tetenderunt ergo ei tentoria in uia, et caesis de uicina silua ramusculis, sibi quique tabernacula ad manendum, qualia potuere, fixerunt. Ubi dum confluentibus ad se turbis uir Dei Verbum biduo praedicaret, ac Spiritus Sancti gratiam nuper regeneratis in Christo per manus impositionem ministraret; ecce, subito apparuerunt mulieres ferentes in grabato iuuenem, longae aegritudinis acerbitate tabefactum, ponentesque in exitu siluae, miserunt ad episcopum, rogantes, ut ad accipiendam benedictionem ad se hunc adferri permitteret. Quem cum ad se perductum acerrime uexatum conspiceret, iussit omnes secedere longius. Et ad solita orationis arma confugiens, data benedictione, pepulit pestem, quam sollicita medicorum manus pigmentorum compositione nequiuerat. Denique eadem hora surgens et accepto cibo confortatus, reddita Deo gratiarum actione, regressus est ad eas, quae se portauerant, feminas. Sicque factum est, ut quae eum illo tristes languidum aduexerant, cum eis inde gaudentibus et ipse sospes ac laetabundus domum rediret.

[33] CAP. XXXIII.—
QUOMODO TEMPORE MORTALITATIS MORIENTEM PUERUM MATRI SANUM RESTITUERIT.
Eodem tempore pestilentia subito exorta illis in partibus grauissima nece incubuit, ita ut in magnis quondam refertisque habitatoribus uillis ac possessionibus, uix paruae raraeque reliquiae et interdum nullae residerent. Unde sanctissimus pater Cuthbertus diligentissime suam lustrans parochiam, eisdem paruissimis, quae superfuere, reliquiis ministerium uerbi et necessariae consolationis opem ferre non desiit. Adueniens autem in uiculum quendam, ibidemque omnibus, quos inuenerat, auxilio exhortationis adhibito, dixit ad presbyterum suum, ‘Putasne superest quispiam his in locis cui nostra uisitatione et allocutione opus sit? an cunctis qui male habebant uisis, iam transire ad alios licet?’ Qui circumspiciens omnia, uidit mulierem eminus stantem, quae, extincto paulo ante filio, fratrem eius iam morti proximum tenebat in manibus, lacrimisque faciem rigantibus praeteritam pariter et praesentem testabatur aerumnam. Quam cum uiro Dei ostenderet, nil moratus ille accessit ad eam, et benedicens dedit osculum puero, dixitque ad eius matrem, ‘Ne timeas, nec moesta sis; sanabitur enim et uiuet infans, neque ullus ultra de domo tua hac mortalitatis peste deficiet.’ Cuius prophetiae ueritati ipsa cum filio mater multo exinde tempore uiuens testimonium dabat.

[34] CAP. XXXIV.—
QUALITER ANIMAM CUIUSDAM, QUI DE ARBORE CADENDO MORTUUS EST, AD COELUM FERRI CONSPEXERIT.
INTEREA dum praescius uicini sui obitus uir Domini Cuthbertus iam decreuisset animo, deposita cura pastoralis officii, solitariam redire ad uitam, quatenus excussa sollicitudine externa, inter libera orationum et psalmodiae studia diem mortis, uel potius uitae coelestis, praestolaretur ingressum. Voluit prius, non solum sua circuita parochia, sed et aliis circa fidelium mansionibus uisitatis, cunctos necessario exhortationis uerbo confirmare, ac sic ipse desideratae solitudinis gaudio refoueri. Quod dum ageret, rogatus a nobilissima et sanctissima uirgine Christi Elfleda abbatissa, cuius superius memoriam feci, uenit ad possessionem monasterii ipsius, quatenus ibidem et ipsam uidere atque alloqui, et ecclesiam dedicare deberet; nam et ipsa possessio non pauco famulorum Christi examine pollebat. Ubi dum hora refectionis ad mensam consedissent, subito Cuthbertus auersam a carnalibus epulis mentem ad spiritualia contemplanda sustulit. Unde lassatis ab officio suo membris corporis, mutato colore faciei, et quasi attonitis contra morem oculis, cultellus quoque, quem tenebat, decidit in mensam. Quod dum presbyter eius, qui adstabat et ministrabat, aspiceret, inclinatus ad abbatissam dixit silentio, ‘Interroga episcopum quid uiderit modo; scio enim quia non sine causa manus eius tremefacta cultellum deseruit, uultusque mutatur illius; sed uidit aliquid spirituale, quod nos ceteri uidere non quiuimus.’ At illa statim conuersa ad eum, ‘Obsecro,’ inquit, ‘domine mi episcope, dicas quid uideris modo; neque enim frustra lassata tua dextera cultellum, quem tenebat, amisit.’ Qui dissimulare conatus uidisse se quippiam secreti, iocose respondit, ‘Num tota die manducare ualebam? iam aliquando quiescere debui.’ Illa autem diligentius adiurante ac flagitante, ut exponeret uisionem, ‘Vidi,’ inquit, ‘animam cuiusdam sancti manibus angelicis ad regni coelestis gaudia ferri.’ Rursus illa, ‘De quo,’ inquit, ‘loco adsumpta est?’ Respondit, ‘De tuo monasterio.’ Adiecit nomen inquirere. Et ille, ‘Tu mihi,’ inquit, ‘die crastino missas celebranti nomen eius indicabis.’ Haec audiens illa, confestim misit ad maius suum monasterium, uidere quis nuper raptus esset e corpore. At nuncius omnes ibidem saluos incolumesque reperiens, postquam, mane facto, reuerti ad dominam coepit, obuios habuit eos, qui corpus defuncti fratris sepeliendum in carro deferrent. Interrogansque qui esset, didicit quia quidam de pastoribus, bonae actionis uir, incautius in arborem ascendens deciderat deorsum, et, contrito corpore, ipsa hora spiritum exhalauit, qua hunc uir Domini ad coelestia ductum uidebat. Quod dum rediens abbatissae referret, statim illa ingressa ad episcopum iam tunc dedicantem ecclesiam, stupore femineo, quasi nouum aliquid incertumque nunciatura, ‘Precor,’ inquit, ‘domine mi episcope, memineris ad missas Hadwaldi mei,’ (hoc enim uiro erat nomen,) ‘qui heri cadendo de arbore defunctus est.’ Tunc liquido omnibus patuit, quia multiformis prophetiae spiritus uiri sancti praecordiis inerat; qui et in praesenti occultum animae raptum uidere, et quid sibi in futuro ab aliis indicandum esset potuit praeuidere.

[35] CAP. XXXV.—
QUOMODO AQUAM GUSTANDO IN VINI SAPOREM CONVERTERIT.
Inde peragratis ex ordine superioribus locis, uenit ad monasterium uirginum, quod non longe ab ostio Tini fluminis situm supra docuimus; ubi a religiosa, et ad seculum quoque nobilissima famula Christi Verca abbatissa magnifice susceptus, postquam de meridiana quiete surrexerunt, sitire se dicens, ut biberet rogauit. Quaerebant quid bibere uellet, rogantes ut uinum, siue ceruisiam, afferri liceret. ‘Aquam,’ inquit, ‘date mihi;’ qui haustam de fonte aquam obtulerunt ei. At ille, data benedictione, ubi paullulum gustauit, dedit adstanti presbytero suo, qui reddidit ministro; et minister, accepto poculo, ‘Licet,’ inquit, ‘mihi bibere de potu, de quo bibit episcopus?’ Respondit, ‘Etiam, quare non licet?’ erat autem et ille presbyter eiusdem monasterii. Bibit ergo, et uisa est ei aqua quasi in saporem uini conuersa; tantique sibi testem uolens adhibere miraculi fratrem, qui proxime adstabat, porrexit ei poculum; qui cum et ipse biberet, eius quoque palato pro aqua uinum sapiebat. Aspectabant autem mirantes ad inuicem, et ubi uacuum tempus ad loquendum receperunt, confitebantur alterutrum, quia uiderentur sibi nunquam melius uinum bibisse; sicut unus ex ipsis postea in nostro monasterio, quod est ad ostium Wiri fluminis, non paruo tempore demoratus, ibidemque nunc placida quiete sepultus, sua mihi relatione testatus est.

[36] CAP. XXXVI.—
QUOMODO INOBEDIENTES EI QUOSDAM FRATRES TEMPESTAS MARIS OBSEDERIT.
DUOBUS igitur annis in regimine episcopali transactis, sciens in spiritu uir Domini Cuthbertus appropinquare diem sui transitus, abiecit pondus curae pastoralis, atque ad dilectum eremiticae conuersationis agonem quantocius remeare curauit, quatenus inolita sibi sollicitudinis mundanae spineta liberior priscae conpunctionis flamma consumeret. Quo tempore saepius ad uisitantes se fratres de mansione sua egredi, eosque praesens solebat alloqui. Libet autem referre quoddam tunc ab eo factum miraculum, quo clarius elucescat, quantum uiris sanctis obtemperandum sit, etiam in his, quae negligentius imperare uidentur. Quadam die dum uenissent quidam, egressusque ille exhortatorio eos sermone reficeret, post admonitionem completam subiunxit, dicens, ‘Iam hora est ut ad mansionem meam regrediar; uos autem, quia proficisci disponitis, primo sumite cibos, et aucam illam (quae pendet in pariete) coquite et comedite, et sic in nomine Domini nauem ascendite ac domum redite.’ Dixerat haec, et, data oratione ac benedictione, suam mansionem introiit. Illi autem, ut praeceperat, sumsere cibos; sed quia abundabant cibis, quos secum attulerant, aucam, de qua praeceperat, tangere non curabant.
At cum refecti nauiculam uellent ascendere, exorta subito tempestas fera omnem eis nauigandi facultatem abstulit. Factumque est ut septem diebus feruente unda conclusi tristes in insula residerent; nec tamen culpam inobedientiae, pro qua huiusmodi carcerem patiebantur, ad memoriam reuocarent. Qui cum sedulo ad patris colloquium reuersi, ac de reditus sui dispendio conquesti, patientiae ab illo monita perciperent; septima tandem die egressus ipse ad eos, uolebat moestitiam eorum gratia suae uisitationis et consolationis piae uerbo lenire. Ingressus autem domum, in qua manebant, ut uidit aucam non fuisse comestam, placido uultu et laeto potius sermone redarguit eorum inobedientiam, ‘Nonne,’ inquiens, ‘incomesta adhuc pendet auca? et quid mirum si uos mare non siuit abire? Citissime ergo mittite eam in caldariam; coquite et comedite, ut possit mare quiescere, et uos domum remittere.’
Fecerunt statim ut iusserat, contigitque miro ordine, ut cum ad praeceptum uiri Dei coctura in caldaria, foco agente, feruere coepisset, eadem hora unda in mari, cessantibus uentis, suo a feruore quiesceret. Expleta itaque refectione, uidentes mare placidum ascenderunt nauem, et secundis flatibus cum gaudio simul et pudore domum remeauerunt. Pudebat namque eos inobedientiae et sensus tardioris, quo uetabantur suum inter flagella Conditoris dignoscere et emendare reatum. Gaudebant quia intellexere tantam fuisse Deo curam de fideli suo famulo, ut contemptum eius etiam per elementa uindicaret. Gaudebant quia uidere tantam suimet curam suo fuisse Creatori, ut etiam manifesto miraculo ipsorum errata corrigeret. Hoc sane, quod retuli, miraculum, non quolibet auctore, sed uno eorum qui interfuere narrante cognoui, uitae uidelicet uenerabilis monacho et presbytero eiusdem monasterii Cynemundo, qui plurimis late fidelium longaeuitatis et uitae gratia iam notus exsistit.

[37] CAP. XXXVII.—
QUANTA AEGROTUS TENTAMENTA PERTULERIT, QUIDVE DE SUA SEPULTURA MANDAVERIT.
Repetiit autem insulam mansionemque suam uir Dei Cuthbertus mox peracta die solemni Natiuitatis Dominicae. Cumque eum nauem ascensurum caterua fratrum circumstaret, interrogauit unus ex eis, ueteranus et uenerabilis uitae monachus, fortis quidem fide, sed dysenteriae morbo corpore iam factus imbecillis, ‘Dic nobis,’ inquiens, ‘domine episcope, quando reditum tuum sperare debeamus.’ At ille simpliciter interroganti, simpliciter et ipse quod uerum nouerat pandens, ‘Quando,’ inquit, ‘meum corpus huc referetis.’ Qui cum duos ferme menses in magna repetitae suae quietis exsultatione transigeret, et multo consuetae districtionis rigore corpus mentemque constringeret, arreptus infirmitate subita, temporalis igne doloris ad perpetuae coepit beatitudinis gaudia praeparari. Cuius obitum libet uerbis illius, cuius relatione didici, describere, Herefridi uidelicet, deuotae religionis presbyteri, qui etiam tunc Lindisfarnensi monasterio abbatis iure praefuit.
‘Tribus,’ inquit, ‘hebdomadibus continuis infirmitate decoctus, sic ad extrema peruenit. Siquidem quarta feria coepit aegrotare, et rursus quarta feria, finita aegritudine, migrauit ad Dominum. At cum mane primo inchoatae infirmitatis uenirem,—nam et ante triduum cum fratribus insulam adieram,—cupiens solitae benedictionis et exhortationis ab eo solatia percipere, ut, dato iuxta morem signo, me aduenisse prodidi, processit ad fenestram, et salutanti se mihi suspirium pro responso reddidit. Cui ego, “Quid habes,” inquam, “domine mi episcope? an forte nocte hac tuus te languor tetigit?” At ille, “Etiam,” inquit, “languor me tetigit nocte hac.” Putabam quia de ueteri sua infirmitate, cuius quotidiana paene molestia consueuerat excoqui, non autem de noua et insolita diceret. Nec plura interrogans, “Da,” inquam, “benedictionem nobis, quia iam tempus nauigandi, ac domum repetendi adest.” “Facite,” inquit, “ut dicis, ascendite nauem, ac domum salui redite. Cum autem Deus susceperit animam meam, sepelite me in hac mansione iuxta oratorium meum ad meridiem, contra orientalem plagam sanctae crucis, quam ibidem erexi. Est autem ad aquilonalem eiusdem oratorii partem sarcophagum terrae cespite abditum, quod olim mihi Cudda uenerabilis abbas donauit. In hoc meum corpus reponite, inuoluentes in sindone, quam inuenietis istic. Nolui quidem ea uiuens indui, sed pro amore dilectae Deo feminae, quae hanc mihi misit, Vercae uidelicet abbatissae, ad obuoluendum corpus meum reseruare curaui.” Audiens ego haec, “Obsecro,” inquam, “pater, quia infirmantem et moriturum te audio, aliquos de fratribus hic ad ministrandum tibi remanere permittas.” At ille, “Ite,” inquit, “modo, tempore autem opportuno redite.” Cumque diligentius obsecrans, ut ministerium susciperet, nequaquam impetrare ualerem; tandem interrogaui quando deberemus reuerti. Qui ait, “Quando Deus uoluerit, et ipse uobis ostenderit.” Fecimus ut iusserat, conuocatisque mox in ecclesiam fratribus cunctis, iussi orationem fieri sine intermissione pro eo; “quia uidetur,” inquiens, “mihi ex quibusdam uerbis illius appropinquare diem quo sit exiturus ad Deum.”
‘Eram autem sollicitus de reditu propter infirmitatem eius, sed quinque diebus obstitit tempestas, ne redire possemus; quod diuinitus dispensatum fuisse rei probauit euentus. Ut enim Omnipotens Deus famulum suum ab omni labe mundanae fragilitatis ad purum castigaret, utque aduersariis eius, quam nihil contra fidei fortitudinem ualerent, ostenderet, uoluit eum tanto tempore segregatum ab hominibus, et suae carnis dolore et antiqui hostis acriori certamine probari. Ut autem, reddita tranquillitate, insulam repetiuimus, inuenimus eum suo monasterio egressum sedere in domo, in qua nos manere solebamus. Et quia necessitas quaedam poscebat fratres, qui mecum uenerant, renauigare ad proximum littus, ipse remanens in insula confestim patri ministerium praebere curaui. Siquidem calefaciens aquam abluebam pedem eius, qui gratia diutini tumoris iam tunc ulcera habebat, ac, profluente sanie, cura indigebat; sed et uinum calefaciens attuli eumque gustare rogaui; uidebam namque in facie eius, quia multum inedia simul et languore erat defessus. Completa curatione resedit quietus in stratu, resedi et ego iuxta eum.
‘Cumque sileret, dixi, “Video, domine episcope, quia multum uexatus es ab infirmitate postquam recessimus a te; et mirum quare nolueris, ut aliquos nostrum, qui tibi ministrarent, hic dimitteremus abeuntes.” At ille, “Dei,” inquit, “prouidentia et uoluntate gestum est, ut praesentia et auxilio destitutus humano, aliqua paterer aduersa. Postquam enim a me digressi estis, continuo coepit ingrauescere languor; ideoque de mea mansione egrediens huc intraui, ut quicunque uestrum mihi ministraturi aduenirent, hic me inuenire possent, nec meam mansionem necesse haberent ingredi. Ex quo autem ingrediens hac in sede membra composui, non moui me hinc, sed quinque diebus his et noctibus hic quietus permansi.” Cui ego, “Et quomodo,” inquam, “domine mi episcope, sic uiuere potuisti? Num absque cibi perceptione tanto tempore mansisti?” Tum ille, retecto lectisternio, cui supersedebat, ostendit ibi cepas quinque reconditas, et ait, “Hic mihi uictus erat his quinque diebus. Quotiescunque enim os ariditate ac siti nimia ardebat, haec gustando me refrigerare ac recreare curaui.” (Videbatur autem una de cepis minus quam dimidia parte corrosa.) “Insuper et concertatores mei nunquam per omne tempus, ex quo in hac insula conuersari coepi, tot mihi persecutiones, quot in his quinque diebus, intulere.” Non audebam interrogare, quae essent tentationes de quibus dixerat; tantum rogaui, ut ministros susciperet. Annuit ille, et quosdam nostrum secum retinuit, in quibus erat maior Beda presbyter, qui ministerio eius familiariter semper adesse consueuerat. Ideoque donationum acceptationumque eius omnium conscius erat indubius, quem ob id maxime secum manere uoluit, ut si cuiuslibet acceptis muneribus digna recompensatione non respondissent, illius admonitione recoleret et, priusquam obiret, sua cuique restitueret. Sed et alium quendam de fratribus specialiter, ut inter ministros sibi adesset, designauit; qui longo quidem uentris fluxu grauiter aegrotabat, neque a medicis poterat curari; sed merito religionis, prudentiae, et grauitatis dignus exstiterat, qui testis esset uerborum, quae uir Dei ultima diceret, uel quo ordine migraret ad Dominum.
‘Interea rediens domum narrabam fratribus, quia uenerabilis pater in sua se insula sepeliri iuberet. “Et uidetur,” inquam, “mihi iustius esse et multo dignius impetrare ab eo, quatenus huc transferri corpus suum, et iuxta honorem congruum in ecclesia condi, permittat.” Placuerunt illis quae dixeram, et uenientes ad episcopum rogabamus, dicentes, “Non ausi sumus, domine episcope, contemnere iussionem tuam, qua te hic tumulari mandasti, et tamen rogandum uidebatur nobis, ut te ad nos transferre et nobiscum mereamur habere.” At ille, “Et meae,” inquit, “uoluntatis erat hic requiescere corpore, ubi quantulumcunque pro Domino certamen certaui, ubi cursum consummare desidero, unde ad coronam iustitiae subleuandum me a pio Iudice spero. Sed et uobis quoque commodius esse arbitror, ut hic requiescam, propter incursionem profugorum uel noxiorum quorumlibet; qui cum ad corpus meum forte confugerint, quia, qualiscunque sum, fama tamen exiit de me quia famulus Christi sim, necesse habetis saepius pro talibus apud potentes seculi intercedere, atque ideo de praesentia corporis mei multum tolerare laborem.” At nobis multum diu precantibus, laboremque huiusmodi gratum nobis ac leuem fore asseuerantibus, tandem cum consilio locutus uir Domini, “Si meam,” inquit, “dispositionem superare, et meum corpus illo reducere uultis, uidetur mihi optimum, ut in interioribus basilicae uestrae illud tumuletis, quatenus et ipsi cum uultis meum sepulchrum uisitare possitis, et in potestate uestra sit an aliqui illo de aduenientibus accedant.” Gratias egimus permissioni et consilio illius, flexis in terra genibus, ac domum redeuntes frequentius illum exinde uisitare non destitimus.

[38] CAP XXXVIII.—
QUOMODO MINISTRUM SUUM A PROFLUVIO VENTRIS SANAVERIT AEGROTUS.
‘Cumque, increscente languore, uideret tempus suae resolutionis instare, praecepit se in suam mansiunculam atque oratorium referri; erat autem hora diei tertia. Portauimus ergo illum, quia prae molestia languoria ipse non ualebat ingredi. At ubi ad portam peruenimus, rogabamus, ut alicui nostrum liceret ad ministrandum ei pariter intrare; non enim per annos plurimos quispiam illuc praeter ipsum intrauerat. Qui, circumspectis omnibus, uidit fratrem, cuius supra memini, uentris fluxu languentem, et ait, “Walstod ingrediatur mecum,”—hoc enim erat nomen fratri. Qui cum ad nonam usque horam intus cum illo maneret, sic egrediens uocauit me, “Episcopus,” inquiens, “te iussit intrare ad se. Possum autem tibi rem referre nouam permirabilem, quia ex quo ingrediens illuc tetigi episcopum deducturus eum ad oratorium, continuo sensi me omni illa longae infirmitatis molestia carere.’ Non autem dubitandum supernae pietatis hoc dispensatione procuratum, ut qui multos antea sospes adhuc ualensque curauerat, hunc quoque moriturus curaret; quatenus hoc quoque indicio pateret, etiam corpore infirmatus uir sanctus quantum spiritu ualeret. In qua profecto curatione sequebatur exemplum sanctissimi et reuerendissimi patris Aurelii Augustini episcopi; qui dum pressus infirmitate, qua et mortuus est, in lecto decumberet, uenit quidam cum suo aegroto, rogans ut eidem manum imponeret, quo sanus esse posset. At ille, “Si,” inquit, “aliquid in his possem, mihi hoc utique primitus praestitissem.” Rursus is qui uenerat, “Te,” inquit, “uisitare praeceptus sum, siquidem in somnis dictum accepi, Vade ad Augustinum episcopum, ut ille tibi manum imponat et saluus eris.” Quo ille audito, mox aegrotanti manum benedicens imposuit; nec mora, sanatum ad propria remisit.

[39] CAP. XXXIX.—
QUAE ULTIMA FRATRIBUS MANDATA DEDERIT, ET UT, PERCEPTO VIATICO, INTER VERBA ORATIONIS SPIRITUM REDDIDERIT.
‘Intraui autem,’ inquit, ‘ad eum circa horam diei circiter nonam, inuenique eum recumbentem in angulo sui oratorii contra altare; assidere coepi et ipse; nec multa loquebatur, quia pondus aegritudinis facilitatem loquendi minorauerat. Verum me diligentius inquirente, quem hereditarium sermonem, quod ultimum uale, fratribus relinqueret, coepit disserere pauca, sed fortia, de pace et humilitate, cauendisque eis, qui his obluctari quam oblectari mallent. “Pacem,” inquit, “inter uos semper et caritatem custodite Diuinam, et cum de uestro statu consilium uos agere necessitas poposcerit, uidete attentius, ut unanimes exsistatis in consiliis. Sed et cum aliis Christi famulis mutuam habetote concordiam, nec uenientes ad uos hospitalitatis gratia domesticos fidei habeatis contemptui, sed familiariter ac benigne tales suscipere, tenere, ac dimittere curate; nequaquam uos meliores arbitrantes ceteris eiusdem fidei et uitae consortibus. Cum illis autem, qui ab unitate Catholicae pacis, uel Pascha non suo tempore celebrando, uel peruerse uiuendo, aberrant, uobis sit nulla communio. Sciatis quoque et memoria retineatis, quia si uos unum e duobus aduersis eligere necessitas coegerit, multo plus eligo, ut eruentes de tumulo tollentesque uobiscum mea ossa recedatis ab his locis, et ubicumque Deus prouiderit incolae maneatis, quam ut ulla ratione consentientes iniquitati schismaticorum iugo colla subdatis. Catholica Patrum statuta diligentissime discere atque obseruare contendite; ea quoque, quae per meum ministerium uobis Diuina pietas instituta uitae Regularis dare dignata est, exercete solliciti. Scio enim, quia, etsi quibusdam contemptibilis uixi, post meum tamen obitum apertius qualis fuerim, et quam mea doctrina non sit contemnenda uidebitis.”
‘Haec et his similia uir Domini per interualla locutus, quia uis, ut diximus, infirmitatis possibilitatem loquendi ademerat, quietum exspectatione futurae beatitudinis diem duxit ad uesperam, cui etiam peruigilem quietus in precibus continuauit et noctem. At ubi consuetum nocturnae orationis tempus aderat, acceptis a me sacramentis salutaribus, exitum suum, quem iam uenisse cognouit, Dominici corporis et sanguinis communione muniuit; atque eleuatis ad coelum oculis, extensisque in altum manibus, intentam supernis laudibus animam ad gaudia regni coelestis emisit.

[40] CAP. XL.—
QUOMODO IUXTA PROPHETIAM PSALMI, QUEM, EO MORIENTE, CANTAVERANT, LINDISFARNENSES SINT IMPUGNATI, SED, DOMINO IUVANTE, ITERUM PROTECTI.
‘At ego statim egressus, nunciaui obitum eius fratribus, qui et ipsi noctem uigilando atque orando transegerant, et tunc forte sub ordine nocturnae laudis dicebant Psalmum quinquagesimum nonum, cuius initium est, “Deus, repulisti nos et destruxisti nos; iratus es, et misertus es nobis.” Nec mora, currens unus ex eis accendit duas candelas; et utraque tenens manu ascendit eminentiorem locum, ad ostendendum fratribus, qui in Lindisfarnensi monasterio manebant, quia sancta illa anima iam migrasset ad Dominum; tale namque inter se signum sanctissimi eius obitus condixerant. Quod cum uideret frater, qui in specula Lindisfarnensis insulae longe de contra euentus eiusdem peruigil exspectauerat horam, cucurrit citius ad ecclesiam, ubi collectus omnis fratrum coetus nocturnae psalmodiae solemnia celebrabat; contigitque ut ipsi quoque, intrante illo, praefatum canerent Psalmum. Quod superna dispensatione procuratum, rerum exitus ostendit. Siquidem sepulto uiro Dei, tanta ecclesiam illam tentationis aura concussit, ut plures e fratribus loco magis cedere, quam talibus uellent interesse periculis.
‘Attamen post annum ordinato in episcopatum Eadberto, magnarum uirtutum uiro et in Scripturis nobiliter erudito, maximeque eleemosynarum operibus dedito, fugatis perturbationum procellis, ut Scripturae uerbis loquar, AEdificauit Hierusalem, id est, uisionem pacis, Dominus, et dispersiones Israel congregauit. Sanauit contritos corde, et alligauit contritiones eorum; ut palam daretur intelligi quid significauerit psalmus, cognita beati uiri morte, cantatus; quia, uidelicet, post eius obitum repellendi ac destruendi essent ciues eius, sed post ostensionem irae minantis coelesti protinus miseratione refouendi. Cuius sequentia quoque psalmi eidem sensui concordare, qui retractat intelligit. Impositum autem naui corpus uenerabile patris, ad insulam Lindisfarnensium retulimus; quod magno occurrentium agmine chorisque canentium susceptum est, atque in ecclesia beati Apostoli Petri in dextera parte altaris petrino in sarcophago repositum.’

[41] CAP. XLI.—
QUOMODO PUER DAEMONIACUS SIT HUMO, CUI LAVACRUM CORPORIS EIUS INFUSUM EST, IN AQUAM MISSA SANCTUS.
Sed nec defuncto ac tumulato Christi famulo, signa sanitatum, quae uiuens exercuerat, cessare potuerunt. Contigit namque puerum quendam in territorio Lindisfarnensium, atrocissimo daemone uexari, ita ut sensu rationis funditus amisso clamaret, eiularet, et uel sua membra, uel quicquid attingere posset, morsibus dilaniare niteretur. Missus est ad energumenum presbyter de monasterio; qui cum solitus fuisset per exorcismi gratiam immundos fugare spiritus, huic tamen obsesso prodesse nil prorsus ualebat; unde dedit consilium patri illius, ut impositum carro puerum ad monasterium deferret, atque ad reliquias beatorum martyrum, quae ibi sunt, Dominum pro illo precaretur. Fecit, ut monuerat; sed noluere sancti Dei martyres ei petitam reddere sanitatem, ut quam celsum inter se locum Cuthbertus haberet, ostenderent. Cum ergo insanus ululando, ingemiscendo, et frendendo dentibus nimio cunctorum uisus et auditus horrore concuteret, nec esset, qui aliquod remedii genus excogitare quiuisset, tum ecce, quidam de presbyteris edoctus in spiritu per opitulationem beati patris Cuthberti illum posse sanari, uenit clanculo ad locum, ubi nouerat effusam fuisse aquam, qua corpus eius defunctum fuerat lotum, tollensque inde modicam humi particulam immisit in aquam; quam deferens ad patientem, infudit in ore eius, quo horribiliter hiante uoces diras ac flebiles emittebat. Statim autem ut attigit aquam, continuit clamores, clausit os, clausit et oculos qui sanguinei et furibundi patebant, caput et corpus totum reclinauit in requiem. Qui etiam placido sopore noctem transegit, et mane de somno simul et uesania consurgens, liberatum se a daemonio, quo premebatur, beati Cuthberti meritis et intercessione cognouit. Mirandum et bonis omnibus delectabile spectaculum, cum uideres filium cum patre sospitem loca sancta circuire, ac sanctorum auxilio gratias sanissima mente referre, qui pridie prae insania mentis nec seipsum quis esset, uel ubi esset, poterat agnoscere. Qui ubi tota fratrum caterua adstante, uidente et congratulante, ad reliquias martyrum genibus flexis dedit laudem Deo Domino et Saluatori nostro Iesu Christo, iam et ab hostis uerbere liberatus, et in fide firmior quam fuerat effectus, ad propria rediit. Ostenditur usque hodie fossa illa, cui memorabile infusum est lauacrum, quadrato schemate facta, ligno undique circumdata et lapillis intus impleta; est autem iuxta ecclesiam, in qua corpus eius requiescit, ad partem meridianam. Factumque est ex eo tempore, ut plures sanitatum operationes per eosdem lapides, uel eandem terram, Domino donante, fierent.

[42] CAP. XLII.—
QUOMODO CORPUS IPSIUS POST UNDECIM SIT ANNOS SINE CORRUPTIONE REPERTUM.
Volens autem latius monstrare Diuina dispensatio, quanta in gloria uir sanctus post mortem uiueret, cuius ante mortem uita sublimis crebris etiam miraculorum patebat indiciis, transactis sepulturae eius annis undecim, immisit in animo fratrum, ut tollerent ossa illius, quae, more mortuorum consumto iam et in puluerem redacto corpore reliquo, sicca inuenienda rebantur, atque in leui arca recondita, in eodem quidem loco, sed supra pauimentum, dignae uenerationis gratia locarent. Quod dum sibi placuisse Eadberto antistiti suo medio ferme Quadragesimae tempore referrent, annuit consilio eorum, iussitque, ut in die depositionis eius, quae est tertia decima kalendarum Aprilium, hoc facere meminissent. Fecerunt autem ita; et aperientes sepulchrum, inuenerunt corpus totum, quasi adhuc uiueret, integrum, et flexibilibus artuum compagibus multo dormienti, quam mortuo, similius. Sed et uestimenta omnia, quibus indutum erat, non solum intemerata, uerum etiam prisca nouitate et claritudine miranda parebant. Quod ubi uiderunt fratres, nimio mox timore sunt et tremore perculsi, adeo ut uix aliquid loqui, uix auderent intueri miraculum quod patebat, uix ipsi quid agerent nossent.
Extremam autem indumentorum eius partem pro ostendendo incorruptionis signo tollentes,—nam quae carni illius proxima aderant prorsus tangere timebant,—festinarunt referre antistiti quod inuenerant; qui tum forte in remotiore a monasterio loco, refluis undique maris fluctibus cincto, solitarius manebat. In hoc etenim semper Quadragesimae tempus agere, in hoc quadraginta ante Dominicum natale dies in magna continentiae, orationis, et lacrimarum deuotione ducere consueuerat. In quo etiam uenerabilis praedecessor eius Cuthbertus, priusquam Farne peteret, sicut et supra docuimus, aliquamdiu secretus Domino militabat. Attulerunt autem et partem indumentorum, quae corpus sanctum circumdederant. Quae cum ille et munera gratanter acciperet, et miracula libenter audiret, nam et ipsa indumenta quasi patris adhuc corpori circumdata miro deosculabatur affectu: “Noua,” inquit, “indumenta corpori pro his, quae tulistis, circumdate, et sic reponite in theca, quam parastis. Scio autem certissime, quia non diu uacuus remanebit locus, qui tanta coelestis miraculi uirtute consecratus est. Et beatus est multum, cui in eo sedem quiescendi Dominus uerae beatitudinis auctor atque largitor concedere dignatur.” Adiecitque mirando, quae quondam uersibus dixi, et ait,
“Quis Domini expediet coelestia munera dictis,
Vel paradisiacas quae capit auris opes?
Dum pius, infesti disrupto pondere leti,
Viuere siderea semper in arce dabit;
Mortua nunc tanto qui membra decorat honore,
Pulchraque perpetuae pignora praestat opis.
Quamque beata domus, sub tanto quae hospite fulges,
Nescia quae leti, lumine laeta micas!
Nec tibi difficile, Omnipotens, mandare sub aruo,
Ne depasta uoret funera labes edax;
Qui triduo seruas ceti sub uiscere uatem,
Lucis iter pandens mortis ab ore tuo;
Qui ignibus in mediis insontia membra tueris,
Ne Hebraeum noceat Chaldea flamma decus.
Dena quater renouas per frigora plebis amictum
Quae uariam fugiens, inuia seruat, humum.
Qui rediuiua leuem formas in membra fauillam,
Cum tremet angelicis mundus ab axe tubis.”
Haec et huiusmodi plura ubi multis cum lacrimis ac magna compunctione pontifex tremente lingua compleuit, fecerunt fratres, ut iusserat; et inuolutum nouo amictu corpus leuique in theca reconditum, super pauimentum sanctuarii composuerunt.

[43] CAP. XLIII.—
QUOMODO CORPUS EADBERTI EPISCOPI IN TUMULO VIRI DEI PONENTES, SARCOPHAGUM ILLIUS DESUPER POSUERINT.
INTEREA Deo dilectus antistes Eadbertus morbo corripitur acerbo, et crescente per dies multumque ingrauescente ardore languoris, non multo post, id est, pridie nonas Maias, etiam ipse migrauit ad Dominum; impetrato ab eo munere, quod diligentissime petierat, uidelicet, ut non repentina morte, sed longa excoctus aegritudine, transiret e corpore. Cuius corpus in sepulcro beati patris Cuthberti ponentes, apposuerunt desuper arcam, in qua incorrupta eiusdem patris membra locauerant; ubi nunc usque, si petentium fides exigat, miraculorum signa fieri non desinunt. Sed et indumenta, quae sanctissimum corpus eius, uel uiuum, uel sepultum, uestierant, a gratia curandi non uacant.

[44] CAP. XLIV.—
QUALITER AEGROTUS AD TUMBAM EIUS SIT ORANDO CURATUS.
DENIQUE adueniens transmarinis e partibus clericus quidam reuerendissimi et sanctissimi Wilbrordi Clementis Fresonum gentis episcopi, dum aliquot dies ibidem hospes moraretur, decidit in infirmitatem grauissimam, ita ut, inualescente per longum tempus molestia, iam desperatus iaceret. Qui cum uictus dolore uideretur sibi nec mori, nec uiuere, posse, inuento salubri consilio, dixit ministro suo, ‘Obsecro perducas me hodie post celebratas missas, adorare ad corpus sacratissimi uiri Dei (erat enim dies Dominica); spero per gratiam intercessionis eius his cruciatibus eripiar, ut uel sanatus ad praesentem uitam redeam, uel defunctus perueniam ad aeternam.’ Fecit ille ut rogauerat, baculoque innitentem aegrotum in ecclesiam non paruo cum labore perduxit. Qui cum ad sepulchrum sanctissimi ac Deo dilecti patris genua curuaret, caput in terram demitteret, pro sua sospitate rogaret, tantas continuo uires suum corpus de incorrupto illius corpore accepisse persensit, ut absque labore ipse ab oratione resurgeret; absque adminiculo uel ministri ducentis, uel baculi sustentantis, ad hospitium rediret. Qui post dies paucos roborata ad integrum uirtute, uiam quam disposuerat peregit.

[45] CAP. XLV.—
QUOMODO PARALYTICUS SIT PER EIUS CALCEAMENTA SANATUS.
ERAT in monasterio quodam non procul inde posito adolescens, ea, quam Graeci paralysin uocant, infirmitate detentus, omni membrorum officio destitutus. Unde abbas ipsius sciens in monasterio Lindisfarnensium medicos esse peritissimos, misit eum illo, rogans ut infirmanti, si quid possent curationis conferrent. Qui cum, suo quoque abbate et episcopo iubentibus, diligenter illi adsisterent, et quicquid nossent erga eum industriae medicinalis impenderent, nihil omnino proficere ualebant; quin potius crescebat quotidie morbus et paulatim in deteriora uergebat, adeo ut, excepto ore, nullum paene membrum posset loco mouere. Cumque a carnalibus medicis diu frustra laborantibus desperatus ac desertus iaceret, confugit ad auxilium Medici coelestis; qui in ueritate petitus, propitius fit omnibus iniquitatibus nostris, et qui sanat omnes languores nostros. Rogauit namque ministrum suum, ut aliquam sibi portionem de incorruptibilibus sacri corporis adferret exuuiis, quia crederet per huius se uirtutem ad gratiam sanitatis, Domino largiente, reuersurum. Qui, consulto abbate, attulit calceamenta, quae uiri Dei in sepulchro pedes induerant, et ea pedibus dissolutis aegroti circumdedit; siquidem primo a pedibus eum paralysis apprehenderat. Fecit autem hoc noctis initio, cum tempus requiescendi adesset; statimque ille placidum dimissus in soporem, procedente intempestae noctis silentio, coepit alternis palpitare pedibus, ut palam qui uigilabant et uidebant ministri animaduerterent, quia donata per reliquias uiri sancti uirtute medicandi, sanitas optata a planta pedum in cetera membra esset transitura: at ubi consuetum in monasterio nocturnae orationis signum insonuit, excitatus sonitu resedit ipse. Nec mora, solidatis interna uirtute neruis, artuumque compagibus uniuersis, ac dolore fugato, sanatum se esse intelligens surrexit, et in gratiarum actione Domino omne nocturnae siue matutinae psalmodiae tempus stando persoluit. Mane autem iam facto, processit ad ecclesiam, uidentibusque et congratulantibus uniuersis, circuit loca sancta orando, et suo Saluatori sacrificium laudis offerendo. Factumque est ut pulcherrima rerum conuersione, is qui dissolutus toto corpore illuc in uehiculo perlatus fuerat, inde strictis firmatisque membris omnibus, domum per se rediret incolumis. Unde meminisse iuuat, quia haec est immutatio dexterae Excelsi, cuius memoranda ab initio mirabilia mundo fulgere non cessant.

[46] CAP. XLVI.—
QUALITER ANACHORITA FELGELDUS OPERIMENTO PARIETIS EIUS SIT A VULTUS TUMORE MUNDATUS.
Nec praetereundum arbitror quid miraculi coelestis etiam per reliquias sanctissimi oratorii, in quo pater uenerabilis solitarius Domino militare consueuerat, Diuina pietas ostenderit. Quod tamen utrum meritis eiusdem beati patris Cuthberti, an successoris eius Ethelwaldi, uiri aeque Deo dediti, adscribendum sit, internus Arbiter nouerit. Neque aliqua ratio uetat utriusque merito factum credi, comitante etiam fide reuerendissimi patris Felgeldi; per quem et in quo miraculum ipsum, quod refero, sanationis completum est. Ipse est qui tertius eiusdem loci et militiae spiritualis heres, hodie maior septuagenario in magno uitae futurae desiderio terminum praesentis exspectat.
Cum ergo uiro Domini Cuthberto ad coelestia regna translato, Ethelwaldus eiusdem insulae et monasterii colonus exsistere coepisset, qui et ipse multos antea per annos in monachica conuersatione probatus, rite gradum anachoreticae sublimitatis ascendebat; reperit quia parietes praefati oratorii, qui tabulis minus diligenter coaptatis erant compositi, longa essent uetustate dissoluti, et separatis ab inuicem tabulis, facilem turbinibus praebuissent ingressum. Sed uir uenerabilis, qui coelestis aedificii magis quam terreni decorem quaerebat, sumto faeno, uel argilla, uel quicquid huiusmodi materiae reperisset, stipauerat rimulas, ne quotidianis imbrium siue uentorum iniuriis ab orandi retardaretur instantia. Cum haec igitur Ethelwaldus ingressus locum uidisset, postulauit a frequentantibus se fratribus pelliculam uituli, eamque illo in angulo, quo et ipse et praedecessor eius Cuthbertus saepius orans stare uel genuflectere solebat, clauis affixam uiolentiis procellarum opposuit.
At postquam ipse quoque, expletis ibi duodecim continuis annis, gaudium supernae beatitudinis intrauit, ac tertius locum eundem Felgeldus inhabitare coepit, placuit reuerendissimo Lindisfarnensis ecclesiae pontifici Eadfrido, dissolutum uetustate oratorium illud a fundamentis restaurare. Quod cum esset opus expletum, et multi deuota religione a beato Christi athleta Felgeldo postularent, quatenus aliquam illis particulam de reliquiis sancti ac Deo dilecti patris Cuthberti, siue successoris eius Ethelwaldi, dare debuisset; uisum est illi diuisam particulatim memoratam pelliculam petentibus dandam. Sed daturus eam aliis, prius in se ipse, quid haec uirtutis haberet, expertus est. Habebat namque uultum deformi rubore simul et tumore perfusum; cuius quidem futuri in eo languoris et prius, cum adhuc communi inter fratres uita degeret, aspicientibus in facie eius signa patebant. At cum in solitudine remotus minorem corpori cultum, maiorem adhiberet continentiam, et quasi diutino carcere inclusus, rarius uel fotu solis, uel aeris uteretur afflatu, excreuit languor in maius, faciemque totam tumenti ardore repleuit. Timens ergo, ne forte magnitudine huiusmodi infirmitatis solitariam deserere uitam, et communem necesse esset conuersationem repetere, fideli usus est praesumtione, sperauitque se illorum ope curandum, quorum se mansionem tenere et uitam gaudebat imitari. Mittens enim praefatae partem pelliculae in aquam, ipsa aqua lauit suam faciem, statimque tumor omnis, qui hanc obsederat, et scabies foeda recessit; iuxta quod mihi et primo religiosus quidam presbyter huius monasterii Giruensis indicauit, qui se uultum illius et prius tumentem ac deformem nosse, et postea mundatum per fenestram manu palpasse, referebat; et ipse postmodum Felgeldus retulit, astruens quia res ita, ut presbyter narrauerat, esset expleta, et quod ex eo tempore, cum inclusus per multa annorum curricula maneret, ut prius, immunem ab huiusmodi molestia uultum semper haberet; agente gratia Dei omnipotentis, quae et in praesenti multos et in futuro omnes cordis et corporis nostri languores sanare consueuit, satiansque in bonis desiderium nostrum, sua nos in perpetuum misericordia et miseratione coronat. Amen.