[18,0] XVIII. DE PERBGRINATIONE IN PARTES EXTERAS.

[18,1] PEREGRINATIO in partes exteras, in iunioribus pars 
institutionis est ; in senioribus, pars experientiae. Qui proficiscitur 
in partes exteras antequam in lingua gentis, quam 
uadit, aliquos fecerit progressus, ad ludum grammaticum 
uadit, non ad peregrinandum. Ut adolescentes peregrinentur 
sub tutore, aut seruo aliquo experto, probo ; modo talis 
sit, qui linguam calleat, quique regionem illam ante adiuerit; 
unde possit eos instruere, quae in illa regione, ubi 
peregrinantur, digna spectatu et cognitu sint; quae amicitiae 
et familiaritates contrahendae ; quae denique studia et disciplinae 
ibi uigeant. Aliter enim adolescentes peregrinabuntur 
cucullati, et foras prospicient parum. 

[18,2] Mirabile certe est, in nauigationibus, ubi nihil aspici datur 
praeter coelum et pontum, conficere consuesse homines diaria; 
uerum in peregrinationibus per terram, in quibus tot res 
occurrunt obseruandae, plerunque hoc omitti; ac si fortuita 
magis in codicillos mererentur referri, quam quae de 
industria obseruantur. Diaria igitur in usu sint. Res 
spectandae et obseruandae sunt istae : Aulae principum ; 
praesertim cum legatos exteros admittunt : iudicia et 
curiae, cum causae perorantur ; et similiter consistoria 
ecclesiastica : templa et monasteria, cum monumentis in 
illis exstantibus : moenia et munitiones urbium et oppidorum : 
portus et sinus : antiquitates et ruinae : bibliothecae, 
collegia, disputationes, et praelectiones ubi habentur : 
naues et carinae : palatia, et horti magnifici et 
amoeni prope urbes magnas : armaria : naualia : cellae et 
horrea publica : loci excambii : bursae : cellae mercium : 
exercitia equitationum, muneria gladiatorii : militum delectus 
et instructio, cum similibus : comoediae, illae scilicet 
ad quas homines melioris notae spectatum ueniunt: thesauri 
monilium et uestium : curiositates et raritates : denique 
quicquid in locis, quae transeunt, sit celebre aut 
memorabile. De his omnibus, a tutoribus, aut seruis
praedictis, diligenter inquirendum. Quantum ad triumphos, 
saltationes sub larua, conuiuia, nuptias, funera, 
supplicia capitalia, et huiusmodi spectacula, non opus est 
ut reducantur hominibus in memoriam; attamen non 
sunt certe illa prorsus negligenda. 

[18,3] Si tibi cordi sit fructum peregrinationis adolescentis in compendium 
redigere, utque breui spatio multum colligat, hoc faciendum 
praecipio. Primo (ut dictum est) in lingua aliquis profectus 
faciendus antequam proficiscatur. Tum adiungendus 
est seruus aliquis aut tutor, qui regionem pernorit, 
ut et iam dictum est. Habeat etiam praesto librum 
aliquem, aut chartam chorographicam, regionis illius, ubi 
peregrinatur; quae instar clauis erat ad inquirendum. 
Conficiat etiam diarium. Ne moretur longius in una 
urbe, aut oppido, plus certe aut minus, prout locus meretur, 
sed minime diu. Imo, dum moratur in aliqua ciuitate, 
aut oppido, mutet saepius hospitium, ex una parte 
oppidi in alteram; nam et hoc certe magnas est attrahendi 
familiaritates, et consuetudines hominum complurium. 
Secludat se ut plurimum a consortio popularium 
suorum, atque in iis locis uictitet, ubi simul conuiuantur 
hommes melioris notae ex natione ubi peregrinatur. 
Etiam cum de loco in locum itineratur, paret sibi literas 
commendatorias ad personam aliquam eminentiorem, degentem 
in loco quo se transfert, ut eius fauore et opera 
utatur in iis, quae spectare aut cognoscere desiderat. Hoc 
modo peregrinationis utilitatem accelerare poterit. 

[18,4] Quatenus ad familiaritates et amicitias, quae inter 
peregrinandum adiungendae sunt ; utilissima omnium est illa 
secretariorum, et ministrorum interiorum quibus legati 
utuntur : hoc enim pacto, in una regione peregrinando, 
etiam plurium regionum notitiam et experientiam ad se 
attrahet et suget. Visitet etiam et adeat personas in 
unoquoque genere egregias, quae magni apud exteros 
nominis sunt ; ut possit notare, quomodo os, uultus, et 
corporis lineamenta et motus, respondeant famae. Quantum 
ad rixas et simultates, cum cura et diligentia sunt 
illae uitandae. Oboriuntur saepissime circa amores, compotationes, 
praesidentiam, et uerba contumeliosa. Et 
caueat imprimis quiuis a consortio hominum iracundorum,
et qui facile inimicitias suscipiunt; illi enim eum suis immiscebunt 
contentionibus. 

[18,5] Quando peregrinator domum reuertitur, nihilominus regiones, 
in quibus peregrinatus est, non relinquat prorsus pone se : uerum conseruet, 
et colat amicitiam eorum, cum quibus familiaritatem contraxit 
(iis dico qui sunt ex dignioribus) per literas. Et 
peregrinatio sua potius manifestetur et appareat in sermonibus 
suis, quam in uestitu, aut gestu : etiam in sermonibus 
suis potius meditetur quid sobrie respondeat, 
quam ad narrationes facilis et pronus sit. Illud etiam in 
eo sit conspicuum, quod mores patrios cum moribus exteris 
non commutauerit : sed potius quod consuetudines 
patrias iis, quae peregre didicit, tanquam floribus, asperserit.