[3,0] LIBER TERTIUS. 

[3,1] CAPUT PRIMUM.  
Postquam hostilis impetus abscessit, quartae imminente lucis crepusculo, Francigenae, Lotharingi, Alemanni, Bawari, Flandrenses et uniuersum genus Teutonicorum castra mouerunt cum omnibus rebus sibi necessariis et spoliis Turcorum, et in uertice Nigrorum montium castra metati, hospitio pernoctauerunt. Mane autem facto, Northmanni, Burgundiones, Britanni, Alemanni, Bawari, Teutonici, omnis uidelicet exercitus, abhinc descenderunt in ualle nomine Malabyumas, ubi propter difficultates locorum et angustarum faucium inter rupes iter per dies abbreuiabant, et ob innumerabilem multitudinem, et nimios calores mensis Augusti. Sabbati dehinc die cuiusdam instante eiusdem mensis, defectus aquae magnus accreuit in populo. Quapropter satis anxietate oppressi, utriusque sexus quamplurimi, ut dicunt, qui adfuerunt, circiter quingenti ipsa die spiritum exhalarunt. Propterea equi, asini, cameli, muli, boues, multaque animalia eodem fine grauissimae sitis exstincti sunt. 

[3,2] CAP. II.  
Comperimus etiam illic non ex auditu solum, sed ex ueridica eorum relatione qui et participes fuere eiusdem tribulationis, in eodem sitis articulo uiros et mulieres miseros cruciatus pertulisse, quod mens horrescat, auditus expauescat, et de tam miserabili infortunio in suis contremiscat. Quamplurimae namque fetae mulieres exsiccatis faucibus, arefactis uisceribus, uenisque omnibus corporis, solis et torridae plagae ardore inaestimabili exhaustis, media platea in omnium aspectu fetus suos enixae relinquebant. Aliae, miserae iuxta fetus suos in uia communi uolutabantur, omnem pudorem et secreta sua oblitae prae memoratae sitis difficillima passione. Nec ordine mensium aut hora instanti parere compellebantur; sed solis aestuatione, uiarum lassitudine, sitis collectione, aquarum longa remotione ad partum cogebantur: quarum infantes alii mortui, alii semiuiui, media platea reperiebantur. Viri autem quamplurimi sudore et calore deficientes, aperto ore et faucibus hiantes, aerem tenuissimum captabant ad medicandam sitim: quod nequaquam prodesse potuit. Nam plurima pars, ut praediximus, illic periisse hac die perhibetur. Nisi uero et accipitres, aues domitae et gratissimae procerum et nobilium, calore eodem et siti moriebantur in manibus eas ferentium. Sed et canes in uenatoria arte laudabiles inter manus magistrorum exstinguebantur. Iam sic omnibus in hac pestilentia laborantibus, optatus quaesitusque aperitur fluuius. Ad quem festinantes, prae nimio desiderio quisque alium in magna pressura praeuenire studebat, nullum modum bibendi habentes, quousque infirmati plurimi ex nimia potatione tam homines quam iumenta perierunt. 

[3,3] CAP. III.  
Post haec egressis ab angustis rupibus; decretum est communi beneuolentia, propter nimietatem populi, exercitum in partes diuidi. De quibus Tankradus et Baldewinus, frater ducis Godefridi, cum suis recedentes, per medias ualles Ozellis transibant. Sed Tankradus cum suis praecedens, ad urbes finitimas Reclei et Stancona descendit, in quibus Christiani ciues habitabant, Turcis, uiris Solymani, subiugati. Baldewinus cum suis montanis semitis perplexis incesserat, graui cibariorum defectione cum omni manu sua aggrauatus, quin equi pabulo deficiente uix sequi, nedum uiros portare poterant. Dux uero Godefridus, Boemundus, Robertus, Reymundus, regia uia a longe sequebantur, et Antiochiam minorem reclinantes, quae in latere Reclei sita est, hospitio nona diei hora moram facere decreuerunt. Vespere autem facto, Godefridus dux caeterique primores iuxta montana per amoena loca pratorum tentoria locauerunt, aptam et uoluptuosam regionem considerantes et uenationibus fecundissimam, quibus nobilitas delectari et exerceri gaudet. Illic accubantes, armis cunctisque exuuiis repositis, siluam aptissimam uenatibus reperientes, sumpto arcu et pharetra, gladiis accincti, saltus montanis contignos ingrediuntur, si forte obueniret quod configere et persequi catulorum sagacitate ualerent. 

[3,4] CAP. IV.  
Tandem diffusis per opaca nemoris singulis in sua semita ad insidias ferarum, dux Godefridus ursum immanissimum et horrendi corporis, peregrinum inopem, sarmenta congerentem, inuasisse respicit, et in circuitu arboris fugientem ad deuorandum persequi, sicut solitus erat pastores regionis aut siluam intrantes deuorare, iuxta illorum narrationem. Dux uero, sicut solitus erat et promptus ad omnia aduersa Christianis fratribus subuenire, educto raptim gladio, et equo fortiter calcaribus admonito, misello homini aduolat; eripere a dentibus et unguibus lanionis anxiatum festinat; et clamore uehementi per media fruteta accelerans, obuius crudeli hosti offertur. Ursus utaque, uiso equo eiusque sessore se celeri cursu premente, ferocitati suae fidens et rapacitati unguium suorum, non segnius facie ad faciem duci occurrens, fauces ut iugulet, aperit; totum se ad resistendum, imo ad inuadendum, erigit; ungues suos acutissimos exerit ut laniet; caput et brachia ab ictu gladii diligenter cauens subtrahit, ac saepe uolentem ferire decipit; quin murmure horrisono totam siluam et montana commouet, ita ut omnes mirarentur qui hoc audire poterant. Dux ergo, astutum et pessimum animal considerans in feritate audaci resistere, motus animo, uehementer indignatur, et uerso mucronis acumine, temerario et caeco impetu propinquat belluae ut iecur eius perforaret. Sed infelici casu ictum gladii effugiens bellua, subito curuos ungues tunicae ducis infixit, ac complexum brachiis, equo deuolutum, terrae applicans dentibus iugulare properabat. Dux itaque angustiatus, reminiscens multorum suorum insignium factorum, et de omni periculo se adhuc nobiliter ereptum, nunc uero uili morte a cruenta bestia se suffocari dolens, recuperatis uiribus in momento resurgit in pedes, gladiumque in hoc repentino lapsu ab equo, et cum insana bestia luctamine, propriis cruribus implicitum, celeriter in eiusdem ferae iugulum rapiens et capulo retinens, suras et neruos proprii cruris graui incisione truncauit. Sed tamen licet sanguis incessabili unda proflueret, uiresque ducis minueret, iniquae belluae non cessit, ad defensionem stans asperrimus, quousque audito inopis rustici, et ab urso liberati clamore ingenti, et murmure lanionis uehementi, quidam Husechinus nomine ex consociis, per siluam diffusis, uelocitate equi, duci in auxilium adfuit: qui stricto mucrone horribilem feram impetiit, et una cum duce iecur et costas illius transfixit. Sic tandem ferocissima fera exstincta, dux primum uulneris dolore, deinde nimia sanguinis effusione coepit corde deficere, uultu pallescere, ac totum exercitum impia fama conturbare. Concurrunt uniuersi ad locum ubi athleta et uir consiliorum, caput peregrinorum, laesus ferebatur. Quem principes exercitus gestatorio imponentes, ad castra cum ingenti luctu, cum planctu uirorum et ululatu mulierum detulerunt, medicos peritissimos ad sanandum ei adhibentes; feram uero inter se diuidentes, nullam illi magnitudine similem antea se uidisse fatebantur. 

[3,5] CAP. V. 
Duce uero sic graui uulnere impedito, exercitu lentiore gradu subsequente, Tankradus, qui praecesserat, et regiam uiam tenebat uersus maritima, prior Baldewino fratre ducis, per uallem Buetrenton superatis rupibus, per portam quae dicitur Iuda, ad ciuitatem quae dicitur Tarsus, uulgari nomine Tursolt, descendit, quam etiam Turci, primates Solymani, subiugatam cum turribus suis retinebant. Illic Armenius quidam, qui cum Tankrado aliquandiu moras fecerat, et eius notitiam habuerat, promisit se ciuibus urbis, graui Turcorum iugo depressis, suggerere, ut in manu eiusdem Tankradi urbem caute et Turcis nesciis redderent, si forte locum et opportunitatem reperirent. Sed timidis ciuibus, nec consiliis Armenii fratris acquiescentibus propter Turcorum praesentiam et custodiam, Tankradus, qui praecesserat, finitimas oras praedictae urbis depraedatus est, ac contractis infinitis copiis praedarum in usum obsidionis, in circuitu murorum tentoria sua extendit. Locatis ergo tentoriis. Tankradus plurimum minarum Turcis, per moenia et turres diffusis, ex aduentu Boemundi, et subsequentis exercitus uirtute intulit, nisi exeuntes, portas urbis aperirent, asserens, non prius subuenientem exercitum ab huius obsidione recedere, quam ut Nicaea cum omnibus inhabitantibus caperetur superata. Si uero uoluntati eius acquiescerent, urbem aperirent, non solum in oculis Boemundi gratiam et uitam inuenirent, sed et praemia multa accipientes, eidem ciuitati et aliis praeesse praesidiis mererentur. 

[3,6] CAP. VI.  
His blanditiis et promissis, interdum nimis magnificis, Turci molliti, Tankrado hac conditione urbem pollicentur, ne quid periculi aut seditionis ab ulla subsequenti manu ultra eis inferatur, donec Boemundi potestati cum urbis praesidio subderentur. Quod Tankradus minime recusans, foedus in hunc modum cum illis innodari instituit, quatenus uexillum ipsius Tankradi in cacumine magistrae arcis in signum erigerent, quod Boemundo praecurrens, hanc Tankradus uindicauerit ciuitatem, et sic intacta deinceps ab omni hostili impetu haberetur. 
Baldewinus uero frater ducis Godefridi, Petrus comes de Stadeneis, Reinardus comes de Tul ciuitate, uir magnae industriae, Baldewinus de Burg, iuuenis praeclarus, coniuncti per amicitiam, alio itinere diuisi, per dies tres ab exercitu errantes per loca deserta montium et ignota, graui afflicti ieiunio necessariorumque penuria, tandem per errorem perplexarum uiarum in cuiusdam montis cacumine casu constiterunt. De quo tentoria Tankradi speculantes, per camporum planitiem in obsidionem Tarsi locata, timuerunt timore magno, existimantes Turcorum hunc apparatum fore. Nec minus Tankradus uiros in montis cacumine a longe contemplatus expauit. Turcos adesse arbitratus, qui sociis urbi inclusis ad subueniendum properassent. His tandem descendentibus, uitae diffisis, fame semiuiuis, Tankradus ut miles acerrimus socios admonet ut eis res sit pro anima defendenda. 

[3,7] CAP. VII.  
Turci autem, qui in turribus et moenibus ad spectaculum et defensionem ad quingentos conuenerant, et ipsi pariter Baldewinum eiusque comitatum acies Turcorum existimantes esse, Tankrado improperantes in hunc modum minabantur: « Ecce manus auxiliari nobis properantium: nos non in tua, ut existimabas, sed tu tuique in manu nostra et uirtute hodie conterendi estis. Quapropter te hoc in foedere, quod frustra pepigimus, iam deceptum credas. Nec aliam ob causam te morari in castris fecimus, nisi quia spes auxilii in his, quas uides, aciebus in tuam tuorumque perditionem praestolabamur. » Tankradus, iuuenis imperterritus, Turcorum minas paruipendit, et breui responso improperantibus resistit: « Si hi uestri milites aut principes habentur, in Dei nomine eos paruipendimus; adire non timemus. Qui si a nobis, Deo opitulante, uicti fuerint, superbia uestra et iactantia poenas non euadet. Quod si peccato nostro aduersante stare nequiuerimus, nequaquam tamen manus Boemundi et sui exercitus subsequentis euadetis. » Hoc dicto, Tankradus cum uniuersa sua adunatione, quae secum confluxerat, insignis armis, galeis et loricis, et equis rapidissimis Baldewino in occursum properat. Turci uero tubis et cornibus horrisonis ad terrendum ipsum Tankradum a muris fortiter intonant. Sed utrinque Christianitatis signis recognitis, et uisis amicis compatriotis, prae gaudio in lacrymas defluunt, quod sic Dei gratia a poenis et periculis nunc liberati sint. Nec mora, deinceps commistis copiis, tentoria communi consensu pariter ante urbis moenia reponunt, et ex praeda, quam contraxerant ex montanis et regione in bobus et armentis, cibos mactant, et parant, ignique apponunt: quos sine sale coctos diutina fames manducare coegit, prorsus pane illic cunctis deficiente. Erat enim ciuitas ex omni parte munita, habitatoribus, riuis et pratis apta et commoda, sita in campis fertilibus: cuius moenia adeo admirantur fortissima, ut nullis uinci humanis uiribus, nisi Deo annuente, credatur. 

[3,8] CAP. VIII.  
Crastina uero luce exorta, Baldewinus exsurgens suique sequaces atque ad urbis moenia tendentes, signum Tankradi, quod erat notissimum, in eminentiore turris arce, ex consensu et foedere percusso Turcorum, positum contemplantur. Unde nimia indignatione et ira accensi, in uerba amara et seditiosa aduersus Tankradum suosque eruperunt, Tankradi et Boemundi iactantiam et principatum floccipendentes, luto et faeci aequiparantes. His et huiuscemodi uerbis amaris fere ad arma uentum est, nisi uiri pacifici et prudentes tali consilio interuenissent, ut ab ipsis ciuibus Armeniis ex amborum legatione cognosceretur, sub cuius dominio et ditione urbem magis subesse intenderent, cuiusque parti meliori optione fauerent. Continuo responsum est ab omnibus, magis uelle subiici et credere Tankrado quam alterius principis ditioni. Dicebant enim hoc non ex cordis deuotione, sed ex Boemundi, quam semper habebant, inuasionis suspicione. Nec mirum, cum longe ante hanc expeditionem in partibus Graeciae, Romaniae, Syriae, Boemundi semper fama claruit, bellum inhorruit; Godefridi uero ducis nunc primum nomen scintillabat. 

[3,9] CAP. IX.  
His auditis, Baidewinns feruentiore animo aduersus Tankradum in iram extollitur, et grauioribus uerbis in eius praesentia tam ciues quam Turcos per uerba interpretis sic allocutus est: « Boemundum et hunc Tankradum, quos sic ueneramini ac formidatis, nequaquam magistros maiores et potentiores Christiani exercitus credatis; nec fratri meo Godefrido, duci principique militiae totius Galliae, nullique sui generis istos esse comparandos. Princeps enim idem frater meus, dux Godefridus, regni magni et primi imperatoris Romanorum Augusti haereditario iure suorum autecessorum nobilium, ab omni honoratur exercitu, cuius uoci et consiliis ad omnia magni paruique obtemperare non desinunt, cum caput et dominus ab omnibus sit electus et constitutus. Scitote quidem uos et omnia uestra, urbem quoque ab eodem duce in ore gladii et flammis deleri et consumi; nec Boemundum, nec hunc Tankradum stare uestros propugnatores, aut defensores. Sed nec is Tankradus, ad quem intenditis, hodie manus nostras euadet, nisi uexillum, quod nobis in contumeliam, sibi ad gloriam erexit, a culmine turris iactetis, portasque nobis aperiri faciatis. Si uero nostrae uoluntati in huius uexilli eiectione et urbis redditione satisfeceritis, uos exaltabimus super omnes in terminis his considentes, et gloriosi in conspectu domini et fratris mei ducis, uosque dignis muneribus honorati, semper eritis. » Hac spe bonae et blandae promissionis ciues et Turci illecti, Tankrado penitus ignorante, foedus et amicitiam cum Baldewino firmauerunt, et sine mora uexillum Tankradi de culmine turris est amotum, et procul a moenibus in loco palustri uiliter eiectum; Baldewini uero signum in eiusdem turris apice promotum est. 

[3,10] CAP. X.  
Tankradus uiso signo Baldewini promoto, suo uero remoto, licet tristis, patienter tulit. Qui seditionem oriri inter suos et Baldewini satellites ex hac uexilli mutatione percipiens, et quia pars sua numero et armis erat inferior, ultra hac in discordia morari noluit, sed ad uicinam ciuitatem, nomine Azaram, munitam et locupletem, transiuit: cuius portas clausas reperiens, minime introire permissus est. Obtinuit enim hanc ciuitatem quidam Welfo, ortus de regno Burgundiae, miles egregius, qui, eiectis et attritis Turcis, urbem possederat, aurum et argentum, pallia pretiosa, cibaria, oues, boues, uinum, oleum, frumentum et hordeum, et omnia necessaria illic reperientes. Praecesserat enim idem Welfo cum caeteris ab exercitu sequestratis. Tankradus portas ciuitatis inueniens clausas, et principem Christianum urbem tenere intelligens, missis nuntiis fide data, intromitti hospitandi gratia, precatur, et alimenta iusta uenditione et emptione sibi impertiri. Qui petentem exaudiens, iussit urbem aperiri, uirum cum suis sociis induci, et cuncta uitae necessaria illis administrari. 

[3,11] CAP. XI.  
Post huius Tankradi abscessum, Baldewinus iterato Turcos admonet, instat et promittit honores et praemia a duce consequi ingentia, et non solum illi, sed caeteris ciuitatibus praeferri, si urbem aperiant, si se suosque datis dextris in fidei obligatione intromittant. Turci autem et Armenii uidentes Tankradi fugam et absentiam, Baldewini uero praeualere potentiam, utrinque fide data et firmata, portas urbis aperiunt, Baldewinum suosque intromittunt; sed in omnibus munitionibus turritis mansionem retinere decreuerunt, donec dux Godefridus et subsequens exercitus propinquaret, et tunc dono et gratia ipsius ducis de eadem ciuitate et caeteris rebus iuxta promissum Baldewini cum eis ageretur, siue in promissione Christiana, siue in ritu gentilium persistere delegissent. Duas tantum turres magistras Baldewino contulerunt, in quibus securus et fiducialiter manere et quiescere posset: caetera multitudo exercitus per domos et loca ciuitatis passim diffusa est. His itaque cum principe suo Baldewino intromissis, et hospitii quiete recreatis, proxima dehinc die iam uespere instante, trecenti ab exercitu peregrinorum sequestrati, ac uestigia Tankradi secuti, de familia et populo Boemundi, ante urbis moenia in armis et clypeis astiterunt, quibus ex iussu Baldewini et consilio maiorum urbs et ianua interdicta est. Hi uero longo fessi itinere, et rebus necessariis uacui et exhausti, multum precantur urbis hospitalitatem et rerum necessariarum uenalitatem: precati sunt etiam plebeii ordinis de comitatu Baldewini, eo quod confrates et Christianae essent professionis. Sed nequaquam preces eorum a Baldewino exauditae sunt, hac de causa scilicet, quod in auxilium Tankrado descendissent et propter fidei firmationem, quam cum Turcis et Armeniis fecerat, nullum praeter suos ante ducis Godefridi aduentum in urbem recipi aut intromitti. 

[3,12] CAP. XII. 
Confratres autem et peregrini societatis Baldewini, uidentes sic exclusos nullo modo posse impetrare intromissionem, miserti sunt eorum, quia fame uidebant eos periclitari: quibus in portis panes et per funes pecora ad uescendum porrigere decreuerunt. Illis ergo ita refocillatis, et noctis in silentio prae itineris lassitudine graui sopore occupatis, Turci, qui erant in praesidiis turrium sub fidei tutamine, prorsus desperati, nec Baldewino suisque conchristianis perfecte se credentes, occulto habito inter se consilio, trecenti, thesauris omnibus suis secum et caeteris rebus auectis, per uada cuiusdam fluminis, eis non incognita, quod media urbe praefluebat, Baldewino et uniuersis suis somno deditis clam egressi sunt, ducentis solummodo ex sua humili clientela et familia in praesidiis relictis, ne fugae eorum suspicio aliqua apud Christianos oriretur. Egressi autem in uiros Christianos, qui per prata ante urbem membra fessa sopori dederant, subito irruunt, alios decollantes, alios trucidantes, alios sagittis transfigentes, neminem aut paucos de omnibus uitae relinquentes. 

[3,13] CAP. XIII.  
Mane dehinc facto, Christiani, qui intra urbem erant, somno exsurgentes, et ad moenia tendentes scire et uidere, si adhuc moram in pratis Christiani fratres haberent, uiderunt uniuersos armis Turcerum detruncatos, et sanguine illorum prata foedata nimium redundare. Sicque Turcorum perfidia et iniquitas propalata est. Nec mora, per uniuersam ciuitatem tumultus in populo catholico exoritur, arma ab omnibus capiuntur, et in ultionem sanguinis confratrum, in fraude mortificatorum, turres infringere, et Turcos illic inuentos exstinguere festinant, tubis et ingenti clamore non modicam seditionem concitantes. Tam uehementi strepitu populique tumultuoso concursu Baldewinus attonitus, a turris praesidio per mediam urbem equo aduolans, turmas armatas a bello cessare, et in sua commonebat redire hospitia, ne tam subito foedus mutuo datum corrumperetur, donec caedes Christianorum illi plenius notificarentur. Sed magis ac magis tumultu ingruente, et populo necem Christianorum aegre ferente, et Baldewinum huius occisionis, tanquam mortiferi consilii, reum acclamante, talis ac tantus in eum fit concursus sagittarumque emissio, ut turrim, refugii causa et uitae suae necessitate compulsus, subire cogeretur. Qui illico ad se reuersus, animi sui ferocitate deposita, populo satisfaciendo excusat se de omnibus et crudelitatis Turcorum se nescium asserit; nec populum Dei uiui aliam ob causam exclusisse, nisi quia iureiurando Turcis et Armeniis promiserat neminem praeter suos ante ducis aduentum urbi intromitti. Sic Baldewinus excusatus, populoque suo reconciliatus, Turcos in singulis turribus, qui de humili familia et clientela remanserant, assilit et expugnat; expugnant et sui, dum in ultionem suorum ferme ducenti decollati sunt. Accusabant enim eosdem Turcos plurimae illustres feminae ciuitatis, ostendentes eis aures et nares quas sibi detruncauerant, eo quod stupri sui eas consentaneas inuenire nequiuerunt. Hac infamia et horrenda accusatione magis populus Iesu Christi in odium Turcorum exarserat, eorumque stragem eo amplius multiplicabat. 

[3,14] CAP. XIV.  
Post haec diebus paucis elapsis, uiri Baldewini per moenia diffusi, a longe nauium diuersi generis et operis multitudinem in medio maris trans tria milliaria ab urbe contemplantur, quarum mali mirae magnitudinis et altitudinis auro purissimo operti, in radiis solis refulgebant; et uiros ab iisdem nauibus in littus maris descendentes, et plurima spolia, quae longo tempore seu annis ferme octo contraxerant, inter se diuidentes. His uisis, hostiles uires accitas ab his qui noctu, caede Christianorum facta, effugerant, existimabant. Unde ad arma contendentes, equo alii, pede alii usque ad ipsum littus concurrunt, cur aduenerint uel ex qua natione processerint intrepido ore perquirentes. Illi se Christianae professionis milites esse respondent: e Flandria et ab Antuerpia et Frisia caeterisque Galliae partibus se uenisse fatentes, et piratas annis octo usque ad hanc diem se fuisse. Requirebant etiam qui aduecti fuerant, qua de causa ipsi a Romanis et Teutonicis partibus descendissent, et in longinquum exsilium inter tot barbaras nationes aduenissent. Qui causa peregrinationis, et ad adorandum in Ierusalem, uenisse se testati sunt. Et sic utrinque lingua et sermone suo recognito, foedus dextris datis inierunt pariter cundi Ierusalem. Erat in hoc nauali collegio quidam Winemarus nomine, caput et magister uniuersorum consodalium, de terra Bulonae et de domo comitis Eustachii, magnifici principis eiusdem terrae. Iam hinc et hinc fide ad inuicem firmati, cum spoliis et uniuersis sarcinis, relictis nauibus, cum Baldewino urbem Tarsum subierunt, per aliquot dies in omnibus bonis terrae ibidem iucundati et epulati. Dehinc habito inter se consilio, in custodiam et defensionem urbis trecenti ex nauali exercitu sunt electi, sicut et ex legione Baldewini ducenti attitulati. His ordinatis et constitutis, profecti sunt a Tarso Baldewinus et sui, coniunctis armis et uiribus in tubis et cornibus et potentia magna regia uia gradientes. 

[3,15] CAP. XV.  
Interea Tankradus ab Azara ciuitate et Welfone ciuitatis principe migrans, Mamistram ciuitatem, a Turcis possessam et munitam, descendit. Quam resistentem et contradicentem sibi fortiter cum loricata manu assilit; humi in breui muros illius deiecit, portas et uectes ferreos diruit; Turcorum superbiam, quae in hac dominabatur, crudeli strage attriuit. Tali modo eiectis hostibus, Tankradus turres suorum custodia muniuit, alimoniam, uestes, aurum et argentum grande in ea reperiens, Christianis consodalibus diuisit, ibidem per aliquot dies remoratus. Dumque illic secure moram faceret, et de urbis custodia sollicite ageret, Baldewinus, frater ducis, cum armis et sociis regia uia incedens, in terminos eiusdem ciuitatis descendit, et in uiridario quodam spatioso arboribus consito, quod erat iuxta urbem, tentoria ipse suique fautores et comprimores in ordine locauerunt. Haec quidam Richardus, princeps Salerni ciuitatis Italiae, de genere Northmannorum, proximus Tankradi, intuens, moleste accepit; et uerbis amarissimis super hoc Tankradum compellat, dicens: « Ah! Tankrade, hodie uilissimus omnium factus es. Baldewinum praesentem aspicis, cuius iniustitia et inuidia Tarsum amisisti. Ah! si nunc aliquid uirtutis in te haberes, iam tuos commoueres, et tibi illatam iniuriam in caput eius rependeres. » His auditis, Tankradus infremuit spiritu; et illico arma et milites requirens, sagittarios suos in uirtute magna praemisit ad lacessendos hostes in tentoriis, et ut laederent equos, per pascua et prata uagantes. Ipse quoque cum quingentis loricatis equitibus repente in eiusdem Baldowini castra et satellites ruit, ut in omnibus iniuriis quas sibi intulerat, dignam sumeret ultionem. 

[3,16] CAP. XVI.  
Baldewinus sine mora, Baldewinus quoque de Burg, aequiuocus eus, et Giselbertas de Claromonte, omnisque illius comitatus, agnito tam repentino assultu et impetu Tankradi, ferro induuntur, signa erigunt, sociisque uirili uoce admonitis, obuiam Tankrado in multa uociferatione turbarum et cornuum raptim exhibentur, utrinque praelia grauiter committentes et graui uulnere corruentes. Sed manus Tankradi, dispar numero et uiribus, terga uertit, belli pondus sustinere non ualens, ac in urbis praesidium uix trans arctum pontem aquae cum ipso Tankrado fugam faciens, a belli turbine elapsa est. In huius pontis angustia Richardus princeps Salerni, proximus Tankradi, et Robertus de Ansa ciuitate, milites acerrimi, nimirum retardati, capti ac retenti sunt; plurimi equites et pedites de societate Tankradi, alii exstincti, alii uulnerati, perierunt. Solus Giselbertus de Claromonte nimium insecutus, et in mediis hostibus inuolutus, in ipsius pontis angustia captus et abductus est: quem Baldewinus et sui peremptum existimantes planctu magno lamentabantur. 

[3,17] CAP. XVII.  
Crastina uero die orta, utrinque de absentia captiuorum uirorum nobilium dolentes, ac recordati quia ambo deliquissent, tam sacrae uiae Ierusalem deuotione uiolata, ex consilio maiorum suae legionis pacem firmam composnerunt, captos pro captiuis sibi inuicem restituentes. Hac pace composita, et uniuersis spoliis cum captiuis restitutis, Baldewinus cum suis septingentis equitibus diuisis concilio cuiusdam Armenii militis, Pancratii nomine, terram Armeniae ingressus, praesidium mirifici operis et roboris, nomine Turbaysel, obsedit. Quod Armenii ciues, uiri Christianae professionis, uidentes, consilio clam cum ipso principe Baldwino habito, Turcis expulsis, qui arci praeerant, in manus eius tradiderunt, uolentes magis sub Christiano duce seruire quam sub gentili ditione. Hac itaque ciuitate cum arce praesidii subiugata, et uiris suis in hac repositis, Rauenel praesidium humanis uiribus inexpugnabile, similiter obsedit et apprehendit. De quo Turci, captione Turbaysel exterriti, fugisse et abisse referuntur. Apprehendit et multas ciuitates cum castellis quae in circuitu erant, exterritas a facie exercitus Antiochiam tendentis: quas itidem Turci diu subiugatas custodientes, nunc formidine concussi fugitiui noctu relinquebant. Rauenel itaque apprehensum Pancratio Armenio praedicto commisit, uiro instabili et magnae perfidiae, quem a uinculis imperatoris Graecorum elapsum Nicaeae retinuit, eo quod audisset eum uirum bellicosum esse et multiformis ingenii, et quia omnis Armenia et Syria et Graecia illi notae haberentur. Pancratius, ut erat perfidus et astutus, Turcis apprime notissimus, aestimans robore commissi sibi praesidii huius Rauenel terram se posse obtinere, nullum de comitatu Baldewini intromittens, filium suum adolescentem illustrem in eo constituit: et tamen hoc fraude fieri, cum Baldewino ambulans et manens, dissimulabat. 

[3,18] CAP. XVIII.  
Tandem quidam principes qui, audita Baldewini industria et nobilitate, foedus cum eo pepigerant, uiri Armenii, quorum alter Fer, praepositus Turbaysel, alter Nicusus nomine dictus est, cuius castra et praesidia spatiosa Turbaysel adiacebant, intellecta perfidia Pancratii, quam cum Turcis moliebatur, scientes eum uirum noxium et facilem, Baldewino retulerunt, asserentes si tali uiro et tam facinoroso, imperatoris periuro, longius praesidium Rauenel crederet, in breui terram quam subdiderat posse amittere. Baldewinus hoc audito ab his uiris credulis et fidelibus, saepius uersu ias illius ipse expertus, praesidium illi commissum requisiuit: quod Pancratius obstinato animo in manu uel custodia Gallorum reddere recusauit. Postremo Baldewinus post plurimam requisitionem praesidii indignatus, quadam die sibi assistentem et contradicentem teneri iussit, uinculis astringi, tormentis affligi, quousque praesidium coactus redderet. Sed nec sic adhuc reddere ullius tormenti labore aut uitae necessitate compulsus est. Baldewinus taedio tormentorum illius uictus, ad ultimum iussit ut uiuus membratim discerperetur, nisi praesidii de redditione sibi satisfaceret. Qui hanc atrocem membrorum et neruorum discerptionem metuens, in manu Fer litteras direxit filio, ut praesidium festinato pro uitae suae et membrorum suorum liberatione Baldewino redderet. Quod actum est; et Pancratius a uinculis absolutus, et deinde a collegio Baldewini dissociatus. Baldewinus ergo susceptum praesidium custodiae ac fidei suorum contulit Gallorum, et Turbaysel, quod dicitur Bersabee, discessit, terram et regionem undique expugnans suaeque potestati subiiciens. 

[3,19] CAP. XIX.  
Post haec diebus aliquot euolutis, et fama Baldewini longe lateque crebescente, et bellorum suorum uirtute super omnes hostes suos diuulgata, dux ciuitatis Rohas, quae dicitur Edessa, sita in regione Mesopotamiae, episcopum eiusdem urbis cum duodecim maioribus ciuitatis, quorum consilio omnis status regionis fiebat, ad ipsum Baldewinum misit, quatenus cum Gallis militibus ad urbem descenderet, terram aduersus Turcorum infestationes defenderet, et cum duce communi potentia et dominio uniuersos reditus et tributa obtineret. Qui tandem consilio accepto acquieuit, et descendit solum cum quingentis equitibus; caetera multitudine dimissa ac relicta Turbaysel ac Rauenel, et multis in locis quae, Turcis expulsis, nunc suae suberant potestati. Dum autem uia maturata usque ad Euphratem fluuium magnum transfretare parauissent, Pancratii consilio et instinctu, quem soluerat auinculis, Turci et caeteri hostiles copiae eductae, et undique conglobatae, ad uiginti millia adfuerunt obuiam transire uolentibus. Sed uim et equitatum eorum comperiens, et minime nunc tot millia sufferre ualens et debellare, uia, qua uenerat, Turbaysel reuersus est. Dehinc Turcis dispersis, ac in sua tutamina reuersis, Baldewinus iterato ducentis equitibus assumptis, Rohas profectus est conductu uirorum fidelium, sine impedimento et hostili incursu itinere suo peracto, et Euphrate flumine cum omni prosperitate enauigato. 

[3,20] CAP. XX.  
Huius tam egregii et nominatissimi principis aduentus fama, ut aures senatorum urbis penetrarat, gaudium et iucunditas facta est in uniuersis qui audierant, ac in tubis et omni genere musicorum tam maiores quam minores in occursum eius conuenerunt omni honore et gaudio, sicut tantum decebat uirum, urbi introducentes. Inducto tam honorifice uiro, et gloriose portis ciuitatis et hospitio cum suis constituto, dux, qui cum consilio duodecim senatorum ad resistendum aduersariis ciuitatis eum acciuerat, indignatus super laudibus et honoribus, quos illi populus et senatus exhibuerat, sub arcano cordis sui grauiter coepit ei inuidere; sed et eum penitus ciuitati et regioni praeesse interdixit, nec parem sibi ad aliquos fore reditus uel tributa. Dicebat enim, illi plurimum auri, argenti, ostri, mulorum et equorum armorumque copiam se daturum, si sibi et ciuibus ac regioni contra Turcorum insidias et assultus propugnator et auxiliator in locis sibi constitutis esse non negaret. Qui omnino ducis haec munera sub tam uili conuentione suscipienda refutauit, rogans ut tantum conductus sui fiducia sine periculo et iniquo machinamento ad ducem Godefridum et confratrem suum sanus et incolumis redire possit. Hoc duodecim proceres senatores et primi ciuitatis caeteraque multitudo audientes, quia non auro uel argento uel ullis pretiosis muneribus possit retineri, ducem adierunt, omnibus modis et precibus instantes ut uirum tam nobilem et propugnatorem fortissimum recedere non pateretur, nec a se alienaret; sed de regno et ciuitate socium sibi faceret, cuius protectione et militari ope ciuitas et terra semper posset defendi, et nequaquam de promisso uirum molestaret. 

[3,21] CAP. XXI.  
Dux quidem duodecim praefectorum et omnium conciuium constantiam et beneuolentiam erga Baldewinum uidens, eorum nolens petitioni satisfecit, ac Baldewinum sibi filium adoptiuum fecit, sicut mos regionis illius et gentis habetur, nudo pectori suo illum astringens, et sub proximo carnis suae indumento semel hunc inuestiens, fide utrinque data et accepta. Sic utrisque firmatis paternitate et filiatione, dux Baldewinum die quadam loco filii admonuit, ut omni militia et solidorum conuentione conuocatis suis, pariterque ciuibus Rohas assumptis, ad munitionem Samusart, quae erat iuxta Euphratem, proficiscens, expugnaret Balduc, principem Turcorum, qui eamdem arcem ad Rohas pertinentem inuaserat iniuste, et obtinebat. Intulerat enim idem Balduc ciuibus intolerabile malum: nam filios maiorum ciuitatis non paucos obsides sibi dari minis extorserat, propter annuos reditus et tributa byzantiorum, quae illi ad redimendas uineas et sata dare conuenerant. Baldewinus primam petitionem hanc ducis et maiorum ciuitatis non refutans, assumptis ducentis sociis et omni ciuitatis pedestri et equestri comitatu, castrum Samusart est aggressus, multam uim in uirtute suorum hostibus inferens. Sed Balduc et suis occurentibus in grandine sagittarum et tubarum stridore grauiter repressi sunt. Nam illic infinita manus ciuium Armeniorum effeminatorum, incaute et segniter dimicantium, corruit, sex tantum strenui et probi milites Baldewini sagittis confixi perierunt: quorum exsequiis Christiano more completis, planctus et dolor magnus per uniuersam ciuitatem factus est. Baldewinus uidens arcem praesidii Samusart insuperabilem, et in ea Turcos bello fortissimos et indefessos, apud S. Ioannem, quod erat in praesidio non longe ab arce, suos in lorica, galea et equo reliquit, qui semper Turcis ad resistendum occurrerent, et belli assiduitate uexarent: ipse solus cum duodecim Gallis Rohas reuersus est. 

[3,22] CAP. XXII.  
Post haec paucis diebus euolutis, omnis senatus et uniuersi ciues considerantes Baldewini prudentiam et constantiam aduersus Turcorum insidias, multumque sub manu eius ciuitatem et eius munitiones posse saluari ac defendi, in unum conuenerunt, Constantino de montanis accito ad commune consilium, uiro potentissimo, quatenus ducem suum interimerent, et Baldewinum loco eius ducem et dominum exaltarent. Erat enim idem dux ualde eis contrarius: nam multis eos calumniis affecerat, aurum et argentum incomparabiliter cunctis abstulerat: si quis uero resistebat, Turcorum inimicitas et odium non solum in periculum uitae suae, uerum etiam in uineis et in satis suis succidendis, et in praeda gregum suorum suscitabat. Hoc audito consilio, die quadam uniuersi parui et magni ciuitatis ad arma conuolant; armati et loricati Baldewinum conueniunt, ut cum eis ad interitum ducis sui contendant, asserentes eum loco suo dominum et ducem communi consilio fieri se decreuisse. Qui tale facinus praesumere omnino contradixit, cum uice filii sibi sit constitutus, et nihil causae uel mali adhuc in eo repererit, unde perditionis eius consectaneus et socius fiat. Ait enim: « Inaestimabile coram Deo peccatum esset, ut in hunc uirum manum sine causa mitterem, quem in patrem assumpsi, cui etiam fidem contuli. Sed precor uos, ne sanguine et morte eius pollui me sinatis, et nomen meum inter principes Christiani exercitus uilescere faciatis. Peto etiam uos, ut sibi ore ad os loqui mihi liceat in solio turris, super quam usque in praesens habitare uestro dono exaltatus consueuit. » Quod mox ei annuerunt. Et ecce turrim ascendens, sic ei locutus est: « Omnes ciues et praefecti ciuitatis huius in necem tuam conspirati, in omni genere armorum ad turrim hanc in furore et impetu animi properant: quod doleo et moleste fero. Sed ut aliqua ratione liberari possis, uel rerum tuarum datione praeuenire non neglexi. » Vix dux colloquentem sibi audiuit, et ecce in circuitu turris multitudo ciuium in obsidione et impugnatione confluxit, incessabili mangenarum et sagittarum iactu muros et turris ostia quatientes. 

[3,23] CAP. XXIII.  
Dux uidens animae suae angustias, thesauros suos incomparabiles in ostro, in uasis aureis et argenteis, in bysantiis copiosis Baldewino aperuit, rogans ut suscipiat, quatenus apud ciues pro uita et salute sua interueniat, et nudum ac uacuum a turri exire et abire patiantur. Baldewinus preces illius exaudiens, misericordia motus super desperato, praefectos populi obnixa suasione adhortatur et instat ut duci suo parcentes non occidant, et thesauros innumerabiles, quos uiderat, inter se partiri non refutent. Senatus et uniuersi ciues ad Baldewini et promissionem thesaurorum minime auscultant, non uiuum, non sanum pro ulla rerum commutatione aut datione illum euadere unanimiter exclamantes, iniurias et calumnias sibi obiicientes, quas sub eo et a Turcis eius instinctu saepe sustinuerant. Dux itaque uitae suae diffisus, nec precibus suis aut ullis pretiosis donis uidens se quidquam proficere, Baldewinum a turri remisit, se per fenestram funiculo a solio laxans exiuit: quem mille sagittis in momento confixum mortificantes, media platea proiecerunt caputque eius amputantes, ad ludibrium omnibus hastae praefixum per omnes uicos ciuitatis detulerunt. 

[3,24] CAP. XXIV.  
Crastina uero die Baldewinum, plurimum renitentem et contradicentem, ducem ac principem ciuitatis statuerunt; turrim insuperabilem cum uniuersis thesauris exstincti ducis in ea repertis illi contulerunt, iureiurando subiecti illi facti et fideles, Balduc hac Baldewini noua promotione audita, timore magno percussus est, ne in uirtute Gallorum, uirorum belligerorum, obsidione facta praesidium Samusart amitteret. Unde legatione ad Baldewinum facta, arcem illi uenalem pro numero decem millium byzantiorum obtulit, et quia abhinc et deinceps illi pro solidorum conuentione fideliter militaret. Qui ad eius uerba nequaquam attendit, eo quod iniuste Christianis hanc arcem abstulisset, quondam ad ciuitatem Rohas non longe ante hoc tempus pertinentem. Balduc, uidens feritatem et constantiam ducis Baldewini, dixit se arcem incendio consumere, obsides ciuium et praefectorum, quos plurimos tenebat, decollare, et semper insidias aduersus Baldewinum nocte ac die moliri. Tandem, ut plerumque temporis processit, Baldewinus audito consilio suorum, Balduc talentum auri et argenti et ostra pretiosa cum purpura, equos et mulos non modico pretio dignos contulit, et sic praesidium Samusart ab hostili manu et potestate redemit. Ab ea denique die et deinceps Balduc Baldewino subditus factus est, in domo eius condomesticus et familiares inter Gallos constitutus. Baldewinus arcem susceptam fideli suorum custodia muniuit, obsides illic repertos primoribus quibusque et ciuibus restituit. Post haec, quia aeque gentilibus et Christianis non conuenit, et inuicem sibi semper sunt suspecti, Baldewinus uxorem Balduc et filios pro fidei stabilitate requisiuit: qui benigne annuit; sed de die in diem occasione adinuenta, obsides hos dare differebat. 

[3,25] CAP. XXV.  
Baldewino duce sic exaltato et militari actione diuulgato, Balas, qui et ipse princeps et inuasoc praesidii ciuitatis Sororgiae erat, duci Baldewino legationem misit, quatenus exercitu adunato, ad ciuitatem, quae a praesidio et montanis distabat et rebellis adhuc resistebat, descenderet, et praesidium in eius manu, ciuibus et urbe superatis, absque dilatione reponeret: erant enim ciues Sarraceni, qui sibi resistebant, et tributa dare contemnebant. Baldewinus promissis illius credens, foedere ad inuicem percusso, cum omni apparatu suo urbem obsidere et expugnare disposuit, donec ciues uicti cederent, et deinceps tributarii fierent. Verum ciues Baldewini aduentum et indignationem ex Balas suggestione intelligentes, Balduc conuentione solidorum caeterosque Turcorum milites multis praemiis sibi asciuerunt, sperantes sub eorum tutamine moenia urbis posse retineri ac defendi. Balduc miles, et unus de principibus Turcorum, auaritia byzantiorum iam corruptus, cum suis ad urbem accessit, sperans eidem urbi adhuc praeesse et dominari. Baldewinus, hoc comperto, in manu forti die statuto ad obsidionem urbis Sororgiae proficisci disposuit cum mangenis et omni apparatu armorum, quibus urbs scindi aut expugnari posset. Ciues uero et Sarraceni milites apparatum intolerabilem audientes, formidine concussi, nuntia illi miserunt ut pacifice ad illos descenderet, urbem sine contradictione reciperet, reditusque singulis annis suae ditioni non negarent. Baldewinus precibus eorum cessit; diem statuit, qua omnia haec cum pace et fide rata et credula componerentur. Balduc uidens quia ciues a defensione defecerant, et timore perterriti resistere tanto principi nequiuerant, urbem cum suis egressus, Rohas ad ipsum Baldewinum simulata fide in his uerbis, descendit: « Nequaquam credas, ut arbitreris me ideo urbem Sororgiae intrasse, ut ciuibus auxilium aduersus te ferrem, sed ueni, ut eos quolibet consilio ab incoepto rebellionis suae reuocarem, tibique subditos facerem ac tributarios. » Quod Baldewinus patienter accipiens, Balduc in excusatione hac manere secum ab illo die concessit; sed tamen minime fidei illius se credebat. Nec mora in manus eius urbs est reddita, ciues tributarii facti; praesidium Balas, quod in montanis praeeminebat, in manum eius et suorum custodiam reposuit. Baldewinus ciuitate cum praesidio suscepta, Folkerum Carnutensem, uirum militarem et belli peritissimum, ad procuranda et tuenda moenia in eis reliquit; ipse Rohas in magna gloria reuersus est. 

[3,26] CAP. XXVI.  
Tankradus, qui a Baldewino diuisus, Mamistrae ad maritima remanserat, cum adauctis sibi uiribus de nauali exercitu, quem Baldewinus aduexerat, castrum puellarum quod uulgariter appellatur de Batesses, obsedit et expugnauit: similiter castrum pastorum expugnatum diruit; castrum quoque adolescentum, quod dicitur de Bakelers, quae in montanis erant praesidia, in manu robustorum militum, deiecit et attriuit. Alexandriam minorem portis et muris dirutis subiugatam obtinuit. Turcos in eis repertos in ore gladii percussit. Omnia autem castella et praesidia hactenus peregrinis nocentia, aut cepit aut incendit; hostes gentiles in eis inuentos alios occidit, alios captiuos tenuit. Hostes uero, qui, Christianis subiugatis, per montana dispersi Christianorum praesidia et loca iniuste inuaserant, audita illius uirtute militari, alii fugam capiebant, alii missis equis et mulis, auri argentique donis pretiosis amicitiae illius iungebantur, quatenus eum pacificum in omnibus, quae obtinebant, reperirent. Tankradus de omnibus quae offerebantur nihil refutabat; sed sicut cautus et prouidus omnia suscipiens reponebat, memor praeteritarum angustiarum, et maiorum adhuc credulus futurarum. 

[3,27] CAP. XXVII.  
Interea totus apparatus et uirtus grandis exercitus accelerabat, rectitudine itineris per mediam Romaniam, per abrupta montium et decliuia uallium incedens, quem Godefridus dux, Boemundus, Reymundus comes, Robertus Flandrensis, Reymerus episcopus de Podio, Robertus de Northmannia, communi consilio et pari conductu moderabantur. Hi ad ciuitatem, quae Maresch dicitur, in manu forti descendentes, hospitio pernoctauerunt, tabernacula in locis uirentibus ante urbis moenia extendentes, nullam uim Christianis illic ciuibus inferentes, sed pacifice ab urbe uitae necessaria uenalia suscipientes. Turci, qui aduentum tantorum ac tot principum intellexerant, ab urbis praesidio aufugerunt, quam iniqua ui et iniustis tributis ante multos hos annos oppresserunt. Hac in regione Maresch, uxor Baldewini nobilissima quam de regno Angliae eduxit, diutina corporis molestia aggrauata et duci Godefrido commendata, uitam exhalauit, sepulta catholicis obsequiis, cuius nomen erat Godwera. Adelrardus, similiter de Wizan infirmitate correptus, ibidem obiit, honorifice sepulcro illic conditus; miles irreprehensibilis et in omni bellorum consilio et actione utilis, de domo ducis Godefridi, semper secretorum illius ante omnes conscius. 

[3,28] CAP. XXVIII.  
Egressi a montanis et regione Maresch praedicti principes cum omnibus sequacibus legionibus, compererunt a quibusdam Christianis Syriae sibi occurrentibus ciuitatem Arthesiam non procul abesse rebus necessariis uitae locupletem, sed a Turcis possessam. Hoc comperto, Robertus de Flandria assumptis secum uiris cautissimis, Rotgero de Roscit, Gozelone filio comitis Cunonis de Monte acuto, cum mille loricatis ab exercitu exsurgens ad Arthesiam descendit, ciuitatem muro, moenibus et praesidio turrito munitissimam, in qua Turci manentes Armenios Christianos seruili iugo subegerant. Urbi itaque et eius moenibus appropinquantes in signis erectis cuiusque colore pulcherrimis, in galeis aeneis auro lucidissimis, totam regionem fama aduentus sui concusserunt. Turci in moenibus Arthesiae et praesidio, causa defensionis et repugnationis, repentina hac Gallorum congressione perterriti, astiterunt, portas ciuitatis obice et seris munientes. Verum ciues Armenii, quos iidem Turci longa seruitute depresserant, secum in eisdem munitionibus constituti, reminiscentes iniuriarum suarum quas ab eisdem Turcis diu pertulerant in raptu uxorum et filiarum, in actione caeterorum nefariorum, in exactione tributorum iniustorum, nunc freti auxilio et aduentu Christianorum eosdem Turcos inuadentes, in ore gladii peremerunt, et capita eorum amputantes e fenestris et moenibus eiecerunt, portasque urbis confratribus Christianis aperientes, aditum reddiderunt tutum in occisione gentilium, in eiectione exstinctorum corporum: benigne etiam et omni pia susceptione fideles fratres inducunt, armis et sarcinis familiariter exonerantes; cibis diuersis et amicis potibus recreant, equis et mulis eorum pabula sufficienter subministrantes. 

[3,29] CAP. XXIX.  
Ab hac urbis statione usque ad Antiochiam decem milliaria computantur et fama nouae caedis Turcorum ueloci pede transuolans, Turcos ab Antiochia et de cunctis finibus eius ad uiginti millia congregatos acciuit usque ad praedictam ciuitatem Arthesiae. Ex his millibus Turcorum astutiores et agiliores triginta, equis in modum uenti currentibus insidentes, in dolo praecesserunt, post terga relictis insidiis totius legionis, quatenus in arcu corneo et osseo Gallos e praesidio lacessere et protrahere ualerent. Galli equidem fraudes et latentes insidias ignorantes, pede et equo, armis muniti et loricis induti, illis mediis occurrerunt campis, ut cum hostibus committerent. Sed non aliquis successus illis ullo conflictu potuit contingere. Nam Turci, qui erant in insidiis, transuerso itinere uiam in graui multitudine anticipant, ne Galli reditum aut refugium ad urbem haberent, sed momentaneo interitu suffocarentur. Hoc uiso repentino impetu et improuiso, Robertus de Flandria et Rotgerus caeterique capitales exercitus, fortiter sociis admonitis, et in unum conglobatis, per medias densas acies Turcorum a campi planitie frenis reductis transuolantes, rigidis hastis hostes irruperunt. Irruit et omnis societas uirili audacia, quousque incolumes a manibus inimicorum intra portas et moenia illapsi sunt. Turci uero elapsos in portis grandine mille sagittarum insequuntur, portas cum eis intrare conantes. Sed retrusi a limine in manu ualida, licet exigua, portas intrare cum Gallis nequaquam permissi sunt. Multi tamen in repentinis sagittarum ictibus hinc et hinc armigeri, equites et pedites, muli quoque et equi grauati sunt. Turci ergo uidentes se nihil profecisse, et adhuc in copiis suis confidentes, obsidionem circa praedictam urbem constituerunt. Sed fideles inclusi ex sufficientia ciborum in arce reperta murali robore firma et inexpugnabili, tuti et quieti resederunt. Illic in praesidio Arthesiae Gozelo filius comitis Cunonis, languore grauissimo occupatus, post dies aliquot uita discessit, et a confratribus Christianis debitum sepulturae honorifice et catholice suscepit. 

[3,30] CAP. XXX.  
Interea non longo interuallo maturabat uiam magnus exercitus Christianorum, inter quos latenter exploratores degebant, qui ab exercitu occulte, uisa opportunitate subtracti, Turcis referebant quae audierant de aduentu et consiliis catholicae legionis. Delatores praedicti audientes quia ab Arthesia fama obsidionis suorum ad principem Godefridum, Boemundum caeterosque peruenerat, et quia ad subueniendum consilium inierant, festinato ad castra Turcorum redierunt, iam Romanos Francigenas et Teutonicos in proximo aduentare nuntiantes; nec uires eorum sustinere posse, nec a manibus eorum eripi, nisi cito, ciuitate relicta, in sua remearent tutamina. Nequaquam tamen his sinistris nuntiis admoniti expauescunt, freti nimium in suis praedictis millibus; sed per integras unius diei horas urbem impugnant, et in assultibus plurimis laborant. Sed laborem suum in cassum consumuat, Gallis ab arce et moenibus non parce resistentibus. 

[3,31] CAP. XXXI.  
Dehinc nocte relata et tenebris incumbentibus, plurimis consiliis inuicem habitis, consilium repertum est, ut, primo diluculo apparente, ad pontem fluminis Fernae reditum pararent, et Antiochiam, urbem turribus munitam et fundatam et humanis uiribus insuperabilem, securi intrarent, ne ponte praeuento et flumine ab exercitu Christianorum, periculum uitae expugnati paterentur. Vix Antiochiam praedicti Turci subierant, cum sequentis lucis crepusculo magnus exercitus Catholicorum in terminos Arthesiae castra applicuit, ibidem pernoctans in laetitia et iucunditate. Illic ex decreto maiorum mille et quingenti uiri loricati electi, ad Arthesiam sunt directi ad auxilium confratrum, qui erant in arce, ut sic sani et incolumes copiis et uiribus communi uia, minus de hostili impetu solliciti, ad exercitum repedarent. Ciuitate Arthesia fidei Christianorum tuitione munita, ad exercitum sine ulla offensione sunt reuersi. Redit et Tankradus ab Alexandria minore et maritimis regionibus; redierunt et uniuersi, quibusque locis ad subiugandam terram et castella et ciuitates praemissi et dispersi, praeter Baldewinum, fratrem ducis Godefridi. Qui ad meridianam plagam profectus in terram Armeniae, expugnaturus Turcos, Turbaysel et Rauenel et caetera praesidia suae ditioni subiecerat. Idem uero Baldewinus sic de die in diem bellis ac triumphis magis ac magis accrescens, ex consilio duodecim praefectorum ciuitatis, uxorem nobilissimam de genere Armenio magnificis et legalibus duxit nuptiis, filiam cuiusdam principis et fratris Constantini, nomine Taphnuz, qui in montanis praesidia et plurimas munitiones obtinebat, quorum uniuersorum haeredem Baldewinum constituit. Sexaginta etiam millia byzantinorum illi dare spopondit, de quibus conuentionem solidorum militibus suis soluens, terram potenter aduersus Turcorum incursus retineret. Spopondit quidem, sed tantum septem millia illi dedit: quae uero restabant, de die in diem differebat. Nuptiis Baldewini inaestimabili apparatu celebratis, decretum consilio communi et maiorum ciuitatis et regionis, ut idem Taphnuz eum genero suo de statu terrae et utilitate ciuitatis tractaret, eo quod uir esset prouectae aetatis et sanioris consilii, sicque se inuicem mutuo praeuenirent honore: quod et actum est. 

[3,32] CAP. XXXII.  
Postquam in unum conuenerunt congregati, non ultra ab hac die diuisi sunt propter copias Turcorum inaestimabiles, qui a montanis et omni Romania profugi, ad urbem Antiochiam, quae erat inaestimabilis murorum firmitate et inexpugnabilis, pro defensione properauerant. Nec mora, episcopus Podiensis Reymerus sermonem ad populum faciens, huiusmodi exhortatione uniuersos paterne admonuit et docuit, iuxta quod instans necessitas, et creberrima fama uicinae nimium Antiochiae exigebat: « O fratres et filii charissimi, Antiochiam ciuitatem nimium uicinam, ut compertum habemus, scitote fundatam murali munitione firmissimam, quae ferro uel iactu lapidis rescindi non potest, inauditi et insolubilis caementi opere, et mole magnorum lapidum constructa. In hac omnes hostes Christiani nominis, Turcos, Sarracenos, Arabes e montanis Romaniae et ex omni parte a facie nostra fugientes, conuenisse procul dubio cognouimus. Unde cauendum summopere nobis est ultra aliquos ex nostris diuisionem facere, nec temere praecurrere; sed in communi et unanimi uirtute in crastino usque ad pontem Fernae nos commeare, consilio cautissimo definiuimus. » 

[3,33] CAP. XXXIII.  
Omnis ergo populus uenerabilis sacerdotis admonitioni acquieuit; et crastino sole exorto, cum sociis ab Arthesia receptis, cum Tankrado et Welfone Buloniensi, maritimisque Gallorum sociis uniuersis relatis, cum camelis et asinis omnibusque uehiculis sarcinarum rerumque necessariarum, in uno comitatu et armorum fiducia usque ad pontem fluminis Fernae, quod dicitur Farfar, profecti sunt, relictis asperis Alpibus uallibusque grauissimae Romaniae. Hac enim die Robertus Northmannorum comes praeelectus est cum suis militibus exercitum praeire, sicut mos est in omni exercitu militari: quatenus si aliqua uis aduersariorum latuisset, nuntiaretur catholicae legionis ducibus et principibus, ut ad arma, loricas et parandos cuneos quantocius properarent. Huius inter millia Rotgerus de Barneuilla, Euerhardus de Poisat, milites in omni negotio militari laudabiles, signa praeferentes, equitatum regebant, quousque ad ipsum pontem praenotatum sine dilatione constiterunt. Pons denique iste mirabili arte et antiquo opere in modum arcus formam accepit, subter quam Farfar fluuius Damasci, Ferna uulgariter dictus, cursu rapidissimo alueum perluit. In utraque pontis fronte duae prominebant turres ferro insolubiles, et ad resistendum aptissimae, in quibus Turcorum semper erat custodia. Subsecuta est societas duum millium peditum uirorum egregiorum, qui etiam ad pontem consistentes, minime transire permissi sunt. Nam Turci, qui in turribus pontis ad centum defensionis causa constituti erant, fortiter in arcu et sagittarum grandine transire uolentibus resistebant; equos crebris uulneribus laedebant, sessores equorum trans loricarum tegmina uolatili sagitta plurimos transfigebant. 

[3,34] CAP. XXXIV.  
Orta hinc et hinc tam graui contentione, his transire uolentibus, illis econtra transitum prohibentibus, et adhuc praeualentibus, septingenti Turci, qui ab Antiochia acciti exierant, uidentes constantiam et defensionem suorum in ponte, in equis celerrimis nimium bello animati aduolantes, uada praeoccupant, ne quispiam Christianorum transeundi licentiam obtineat. Equites et pedites Christianorum uidentes copias Turcorum loricatorum in fluminis ripa ad resistendum diffusas, diffunduntur et ipsi spatiose altera in ripa; et utraque parte sagittis uirili conatu intortis et immissis, longa fit concertatio, hominesque et equi quamplures confixi in utraque ripa moribundi cadentes deficiebant. Turcis tandem plurimum praeualentibus, et sagittarum notitia et luctamine praeeuntibus et perdurantibus, exercitus fidelium armis et equis paratus, ad subueniendum praemissis sociis undique accelerabat. Sed nec Turci a ripa tunc quidem recedentes, maluerunt mori quam cedere, incessanti conatu sagittarum transmittere uolentibus obsistentes. 

[3,35] CAP. XXXV.  
Episcopus Podiensis, qui audita tam graui contentione magnum praecessit exercitum, uidens corda suorum metu fluxa aliquantulum deficere laesione equorum, pectorumque suorum transfixione, sermonem iterat, populumque Dei uiui nomine sic roborat ad defensionem: « Ne timueritis impetum aduersariorum; state uiriliter, insurgite contra hos canes remordaces. Iam enim hodie pro uobis pugnabit Deus. » Ad haec uerba et monita tam praeclari pontificis facta scutorum testudine, tectis galea capitibus, et indutis lorica pectoribus, fortiter pontem penetrant, hostes a ponte retrudentes in fugam conuertunt. Alii totum uidentes auxilio sibi conuenisse exercitum, nimium freti, uada intrantes equis transnatant; alii, pedibus uadis repertis, transire aquas properant ex desiderio belli committendi, et ictus percussorum et fundibularios sustinentes, caecoque aggressu Turcos impetentes, et a statione effugantes, in altero fluminis littore sicco consistunt. Wido, dapifer regis Franciae, equo et lancea Turcos incurrit; Reinoldus Beluacensis, tiro asperrimus, minime iacula sagittarum curans, in medio hostium lancea et gladio praecurrens, saeuissimas strages operatur; miscentur utrinque uehementi impetu agmina fidelium et infidelium et belli sudore feruescunt, caedes et strages operantur. Boemundus, Godefridus, Reymundus, Robertus, Rotgerus, acies et signa bellica diuersi coloris pulcherrima moderantur, donec Turci equis celerrimis fugam ineuntes Antiochiam reuersi sunt, per deuexa montium et loca sibi nota uiam accelerantes. Christiani uictores ab insecutione et plurima strage inimicorum reuertentes, neque ulterius hostem insequentes, eo quod nimium proxima moenia Antiochiae uiderentur, et omnium gentilium uires in ea confluxissent, iuxta fluuium Fernae pernoctarunt; praedas et spolia usquequaque contraxerunt, plurimos de exercitu Petri, quos Turci per Antiochiae regionem diuiserant, a uinculis excluserunt. Haec nuntia sinistra, euentumque suorum in contraria uersum, Darsianus princeps et caput ciuitatis comperiens, uultu deiecto, corde metu contrito, magnis arctatur doloribus; quid acturus sit mente inuoluens, si sibi eueniat, quod et Solymano in amissione uerbis Nicaeae euenit. Nec mora, consiliis creberrimis inuigilans, escas comportare, arma et uires sociorum congregare sine intermissione studet; portas et moenia fideli custodia munire non cessat. 

[3,36] CAP. XXXVI.  
Praeterea illucescente die, dux Godefridus, Boemundus et uniuersi capitanei exercitus exsurgentes, armis et loricis atque galeis rursus induti, iter intermissum ad urbem Antiochiam iterare uniuersos iubent cum omni necessario apparatu, et omni genere armentorum uehiculisque cibariorum, quibus tantus opus habeat exercitus. His in unum conglobatis, et uiae praeparatis, prouidus antistes in hunc modum loquitur, dicens: « Viri fratres, et filii dilectissimi, uerba, quae ad uos refero, diligenter audite, et attendere uos non pigeat. Urbs Antiochia proxima est, nobisque uicina: quatuor inter hanc et nos sunt milliaria. Haec urbs mirifica, et opus nobis inauditum regis Antiochi immanissimis saxis et turribus fundata est, quarum numerus trecentum et sexaginta computantur. In hac Sansadoniam filium regis Darsiani, principem fortissimum, dominari scimus et ammiraldos quatuor nobilissimos et potentissimos, ac si reges essent, ex imperio Darsiani accitos conuenisse comperimus, et se suosque prae timore aduentus nostri in manu forti praeuidisse et armasse. Horum nomina sunt: Adorsonius, Copatrix, Rosseleon, Carcornutus, quorum omnium rex et caput et dominus Darsianus esse refertur. Hi quatuor ammiraldi ex triginta ciuitatibus, quae in circuitu longe lateque ad Antiochiam pertinentes, regi Darsiano tributariae suberant, quatuor ditiores dono et gratia Darsiani in beneficio tenent, singuli singulas centum castellis. Qua de causa nunc admoniti ab ipso Darsiano, rege Syriae et totius Armeniae, non in modica uirtute ad resistendum, et defendendam urbem, dominam harum omnium urbium et regnorum, aduenisse perhibentur. Unde et nobis necesse est ut caute et ordinate ambulemus. Sero, ut nostis, commisimus bellum; fatigati sumus; equi exhausti uiribus sunt. Godefridus dux, Boemundus, Reinardus de Tul, Petrus de Stadeneis, Euerhardus de Poisat, Tankradus, Wernerus de Greis, Henricus de Ascha, ad conducendum exercitum in fronte praecedant, factis aciebus; Robertus Flandrensis, Robertusque comes Northmannorum, Stephanus Blesensis, Reymundus comes, Tatinus familiaris imperatoris Constantinopolitani, Adam filius Michaelis, Robertus de Barnauilla, si gratum uobis est consilium, extremas acies equitum et peditum moderantes tueantur. » 

[3,37] CAP. XXXVII. 
Hoc itaque consilio cunctis ab antistite et caeteris uiris astutis ordinatis, regia uia usque ad ipsos muros horribiles Antiochiae unanimiter in splendore clypeorum coloris aurei, uiridis, rubei, cuiusque generis, et in signis erectis auro distinctis omni opere ostreo uisu decoris, in equis bello aptissimis, in loricis et galeis splendidissimis proficiscuntur, tabernacula potenter extendentes iuxta locum, qui dicitur Altalon. Illic pomaria et arbores diuersi generis in securi et ascia succisas exstirpauerunt, terram protentis papilionibus occupantes. His locatis, certatim indulgent operi ciborum, cornibus mille et mille perstrepentes, praedis et pabulis equorum undique insistentes, quorum fragor et strepitus usque ad terminum milliaris ferme posse audiri referebatur. Nec mirum, cum numerus tanti exercitus sexcentis millibus uirorum pugnatorum ab uniuersis procul dubio computetur, absque sexu femineo et pueris sequentibus, quorum millia plurima esse uidebantur. In hoc Christianorum aduentu et obsidione recenti, illo die tanto silentio urbs conquieuit, ut nec sonus nec strepitus ab urbe audiretur et uacua ciuitas a defensoribus crederetur, cum feta nimis armis et gentilium copiis in omnibus turribus et praesidiis redundasset. 

[3,38] CAP. XXXVIII.  
Dies quartae feriae illuxit, quando ingressi sunt terram Antiochiae, et muros eius obsederunt. Hac die Tankradus primus secus Altalon sedem ponit. Iuxta hunc Rotgerus de Barnauilla socius augetur; Adam, filius Michaelis, iuxta cum suis sequacibus ordinatur, ne in hac parte Turcis aliqua necessaria inferrentur. Ad portam uero quae respicit ad Persidem plagam, ubi iuga montium deficere incipiunt, Boemundus cum robustorum manu locum occupat, ibique firmato praesidio, tutus morabatur. Tatinus uero familiaris imperatoris, aliquantulum remotus ab urbe, in campo, Combrus nomine, tentorium fixit, semper fugae intentus. Ante eumdem Tatinum Baldewinus, comes Hamaicorum, sedem posuit cum sua manu. Robertus dehinc Northmannorum comes, et Robertus Flandrensis ad obsidendos muros cum omni sua militia ordinantur. Stephanus Blesensis pariter ad cingendam urbem iuxta praedictos principes suo sedit in ordine. Hugo Magnus, regis Franciae Philippi frater, similiter cum suis sociis ad hanc obsidionem consedit. 
Urbs haec Antiochia, ut aiunt, ad plenum duo milliaria continet in longitudine, unum et semis in latitudine: quam praefluit amnis praefatus Farfar, muris et turribus occupatus, quorum quarumque munitio et opus usque in supercilium montis extenditur, ubi principalior arx et magistra urbis et omnium turrium fundata praeeminet. In circuitu huius arcis quatuor insuperabiles turres positae ob custodiam mediae arcis in medio sedentis referuntur, quarum praefati ammiraldi semper custodes et defensores regis Darsiani attitulati sunt. 

[3,39] CAP. XXXIX.  Item de eadem re. 
Adhuc ad ipsam Antiochiam obsidendam, quam tam spatiosam audistis, ad portam, quae dicitur a modernis Warfaru, quae insuperabilis est, ipse antistes assidet, sociato sibi comite Reymundo, cum quibus prouinciales et Vascones, et omnes sequaces eorum consederunt. In loco ulteriore, ubi postea pons ex nauium copulatione constructus est, Godefridus dux super ripam fluminis, portam unam ciuitatis cum uniuersis millibus Lotharingis, Saxonibus, Alemannis, Bawaris gladio saeuissimis obsidet. Cum duce eodem Reinardus de Tul, Petrus de Stadeneis, qui Mamistrae a Baldewino, fratre ducis, sequestrati, ad exercitum et ducem redierant; Cuno etiam de Monte acuto, Henricus de Ascha, fraterque eius Godefridus, milites semper hostibus infestissimi, ad prohibendum Turcis introitum et egressum pariter consederunt. His feruentior et maior incumbebat labor. 

[3,40] CAP. XL.  
Super hunc amnem praedictum, qui longissimo alueo usque in mare protenditur, praeterlabens muros, ab ipsa urbe pons porrigitur lapideus, opus antiquum, sed minime turritum, qui prorsus terminata legione, hac ex parte inobsessus remansit. Per hunc siquidem pontem saepius Turci egrediebantur, et necessaria, uidente exercitu, cum suis erumpentes et remeantes inferebant, et populum Iesu Christi per regiones et montana dispersum ad quaerendum uictum uel pabula equorum, eodem ponte emissi frequenter, illius dispersione comperta, trucidabant. Similiter ab ipsa porta Warfaru, quam praesul Reymerus Reymundusque obseruabant, pons alius etiam infestus, ingenio antiquorum fundatus, porrigitur trans paludem quamdam, satis lutulentam et profundissimam ex impetu et inundatione assidui fontis, iuxta urbem extra muros emanantis. Per hunc pontem interdum exercitui insidiarum oblito, aut in die aut in noctis obscuro egredientes Turci sagittas intorquebant, aut in impetu aliquos gladio percutiebant, subitoque recursu per eumdem pontem in urbis praesidium euadebant. Cuius pontis infestationem episcopus et omnis primatus conquerentes, inito consilio, ad eius destructionem conspirauerunt, ac die statuto cum instrumento malleorum ferreorum, cum ligonibus et securibus a castris exierunt. Sed nequaquam uis eorum in huius pontis destructione praeualuit. Erat enim opus insolubile antiquorum caementis et ingeniis fundatum. Hinc frustrato in conamine malleorum exercitu, machinam, ex strue lignorum et uimineo opere intextam, componere principes decreuerunt: cuius ligaturas ferro fabricatas et connexas, coriis equinis, taurinis, camelinis operuerunt, ne igne cum pice et sulphure iniecto, a Turcis combureretur. Hanc uero perfectam usque ad medium pontem ad portam Warfaru ui loricatorum deducentes, Reymundum comitem, custodem et magistrum machinae constituerunt. 

[3,41] CAP. XLI.  
Turci, hac uisa structura, ad moenia contendentes, sagittis et mangenarum iactu in ponte luctantes feriunt Gallos, quatenus percussos a ponte et machina arcere ualerent. Similiter ex aduerso Christiani in sagittis et baleari arcu resistentes, fortiter hostes in moenibus impugnant, quousque filium cuiusdam ammiraldi sagitta transiecur perfodiunt. Illius uero interitu et fidelium repugnatione Turci indignati, ampliore ira feruescunt; et tandem in unum collecto robore suorum, repente portam aperientes, egressi uiriliter machinam assiliunt, custodibus subito instant et expugnant; ignem piceasque faces et sulphureum fomentum fortiter machinae ingerunt, totam eam in fauillam redigentes. Custodes autem machinae periculum uitae suae metuentes, licet inuiti, exire coguntur in fugam praecipites, uix defensi et elapsi. Peregrinorum itaque milites et principes hac arte nihil se proficere uidentes, sequenti die instrumenta trium mangenarum (Franci barbicales uocant) opponunt ponti, quae portam Warfaru et turrim portae eiusque moenia crebro iactu et impetu saxorum quaterent et attererent, murosque exteriores, qui erant ante murale, in plurima frusta minuerent. Sed nec sic in contritione portae ualuerunt. Cum uero nihil proficerent, quadam die ex communi consilio robora arborea ingentia uixque mobilia, et saxa mobilia miri ponderis ac magnitudinis, in uirtute et conatu mille loricatorum trans pontem portae aduoluerunt, impedimento Turcis exire et nocere uolentibus. 

[3,42] CAP. XLII.  
Ex his ambobus pontibus cum plurima damna et incursiones exercitui Christianorum ingruerent, sed nunc porta et ponte Warfaru robore lignorum et saxis immanissimis occupato et obstructo, frequentius ex eo ponte, quem in altera parte ciuitatis trans fluuium Farfar locatum diximus, de quo Turcorum egressus erat, et qui prae urbis amplitudine inobsessus remanserat, insidiae fierent ad perdendos fideles, pontem ex nauibus componi constituerunt in funium retinaculis, per quem ad portum Simeonis eremitae liberum iter haberent: nam antea lento nauigio ex utraque ripa exspectantes singulatim et tarde transibant. Nunc uero hac de causa pons iste naualis constructus est, ut egressis Turcis per pontem lapideum Farfar in insidias Christianorum, per hunc ligneum pontem Galli festinanter occurrentes, suis subuenirent a portu maris escas afferentibus, et Turcos sine mora repellerent. A ponte lapideo praedicti fluminis usque ad pontem nauium funibus uimineis cratibus aptatum, dimidium milliare computatur. 

[3,43] CAP. XLIII.  
Ponte autem ex nauium collectione et coniunctione perfecto, Christiani tam milites quam pedites quadani die trecenti transmeant fluuium Farfar ad quaerenda pabula equorum et uictui necessaria. Quod Turci agnoscentes, et a moenibus speculantes, per pontem urbis lapideum raptim sociis collectis, armis et pharetris sumptis, in equo pariter exeuntes, ex improuiso adsunt Christianis in tergo ad pabula missis, quorum plurima corpora, amputatis capitibus, humi prostrata reliquerunt; caeteros uero, quibus fugiendi facultas erat, usque ad nouum pontem insequuntur: felices, qui tam crudeles hostes euadere potuerunt. Alii ad uada contendentes, undis inuoluti suffocantur a facie Turcorum fugientes, quibus pons nouus prae multitudine transeuntium negabatur. 

[3,44] CAP. XLIV.   
Hoc tam graue infortunium ad proceres exercitus ut est perlatum, ad quinque fere millia armati, complures lorica induti, et equis insidentes e tentoriis aduolant ad reprimendos hostes temerarios. Henricus filius Fredelonis de Ascha castello, auidus hostes insequi, sicut erat bello et actis nominatissimus, trans fluuium equo natauit, licet e lorica et galea clypeoque grauatus: nam transitum naualis pontis prae longa mora exspectare nequiuerat; caput uero huius temere uada intrantis cum equo, fluctus profundissimi operuerunt. Attamen, Deo protegente, cuius gratia uitam opponebat periculo, uiuens et sospes in equo adhuc residens, cum caeteris transnatantibus siccum littus recepit, et in persecutione Turcorum nimium perdurans, usque ad ipsum pontem socies equites et pedites imperterritus insequi adhortatur. Turci itaque alii retenti, alii uix elapsi, socios qui erant ad pontem Farfar et in porta conglobati, ad auxilium sibi magno fragore uociferantes, exierunt, equosque ad frena in exitu et fremitu subuenientium reiicientes, Gallos hactenus se infestantes in fugam grauissimam retulerunt usque ad ipsum pontem, quem ex nauibus composuerunt. Hac remordatione et inundatione Turcorum grauissima, et celeri fuga et reuersione Christianorum ad pontem, plurimi pedites interierunt, a Turcis sagitta confixi. Plures post terga mortem momentaneam uidentes, sola aqua liberari sperantes, undis profundi fluminis inferuntur: quorum non modica pars ab amne submersa et suffocata periclitari et mori uisa est. Alii uero e ponte prae pressura fugientium cum ipsis equis et galeis ac loricis corruebant, qui submersi undis et exstincti, non ultra reperti sunt. 

[3,45] CAP. XLV.  
Sic Turcis saepe a ponte hoc et a porta per quam postea urbs est tradita, quae sursum in montanis sita exitum praebebat, ad nocendum populis egredientibus, principes exercitus consilium inierunt, quatenus Tankradus illic locato praesidio custodiam ageret, et ab utraque porta Turcos egredi audentes repente reprimeret; hacque pro custodia per singulos menses in conuentione quadraginta marcas argenti ab exercitu reciperet. Qui dum die quadam in praesidio in montanis locato, iuxta aras Turcorum custodiam ageret trans fluuium Farfar, eo scilicet in loco, quo longe ab urbe fere semi milliare profluit, Turcos, sicuti erant soliti, uada transeuntes fortiter incurrit, atque cum eis praelio commisso, tandem praeualens, quatuor ex Turcis gladio occidit, caeteros trans flumen in fugam conuertit usque ad locum, quo armenta illorum herbis pascebantur. His ultra flumen fugatis, praedam de armentis cum camelo uno abduxit, et ad praesidium nouum, quod firmauerat, in uictoria hac reuersus est. 

[3,46] CAP. XLVI.  
His duabus portis, una uersus montana, altera ad pontem lapideum Tankradi custodia obseruatis, et Christiano exercitu sedato, atque a rebus bellicis aliquantulum securo, aliquibus sociis interdum aleis prae otio intendentibus, contigit quodam die filium comitis Conradi de Lutzelemburg, Adelberonem nomine, clericum et archidiaconum Metensis Ecclesiae, iuuenem nobilissimum de regio sanguine, et proximum Henrici III Romanorum Augusti, alearum ludo pariter recreari et occupari cum matrona quadam, quae magnae erat ingenuitatis ac formositatis, in uiridario pomiferis arboribus et herbarum abundantia plenissimo, et silua quae iuxta sedem et eamdem portam urbis habebatur, quam dux Godefridus et Teutonicorum comitatus obsidione premebat. His, ut dictum est, otio et ludo intentis, Turci solliciti insidiarum et necis Christianorum, clam e porta procedunt; et caute se abscondentes inter altam et supereminentem herbam arborumque densitatem, archidiaconum et sibi colludentem matronam, subito clamore nescios et obstupefactos incurrunt, sagittis infigentes, sociosque, qui iudices ad ludum conuenerant, iam prae timore oblitos alearum, dispergunt et uulnerant. Et ipsius quidem archidiaconi caput amputatum per portam, raptim et in momento hoc facto, repedantes secum detulerunt; matronam uero uiuam et intactam armis rapientes traxerunt in urbem, per totam noctem immoderatae libidinis suae incesto concubitu eam uexantes, nihilque humanitatis in eam exhibentes. Tandem tam abominabili et sceleratissima plurimorum commistione abusam ad moenia deducentes, capitali sententia peremerunt; caput uero illius continuo mangenellis suis imponentes, una cum capite archidiaconi procul a muris in medios proiecerunt campos. Amborum itaque capita inuenta duci Godefrido allata sunt et monstrata, qui archidiaconi recognito capite sepulcrum corporis illius iam inhumati iussit aperiri, et caput proprio loco restitui, ne tam nobilissimi uiri membra remanerent insepulta. 

[3,47] CAP. XLVII.  
Dehinc alio die Turci successu suae fraudis gaudentes, et similem deceptionem adhuc Christianis se inferre arbitrantes, a porta egressi, et inter scirporum densitatem fragilesque calamos palustris loci clanculum accedentes, peregrinis quibusdam in praedicto pomario insurrexerunt solita feritate et uociferatione; sed a militibus subuenientibus retrusi et in fugam coacti sunt. Nullus quidem ab his percussus tunc aut uulneratus est praeter Arnolphum de Tyrs castello, qui eques semper bello feruidus fuit et prouidus; licet nunc incautus sine tegmine scuti et indumento ferri ad clamorem peregrinorum subito in pomarium contenderit. Ubi a caeco et uolatili telo sagittae cuiusdam Turci lethali uulnere transfixus, mortuus est. Dux ergo suique contubernales moleste ferentes a pomario hoc Turcos insidias Christianis moliri, et tam egregios uiros illic in dolo cecidisse, decreuerunt ut in ferramentis et securibus Christiani de exercitu conuenientes, hoc radicitus exstirparent, herbas, scirpos et calamos meterent, ne qua fraudulenta manus illic ultra latere aut nocere posset. Turci enim dolositates suas hac in porta, et ab hac porta populum Dei uiuentis praecauere uidentes, rursus per portam Farfar exeuntes, inuigilabant perditioni peregrinorum per pontem nauium transmeantium, lignorum sarmenta comportantium, herbas et pabula equorum quaerentium; et quotquot a specula montis hac et illac pro necessariis rebus uagari conspiciebant, illico insequentes gladiis et sagittis interemerunt. 

[3,48] CAP. XLVIII.  
Cum uero haec caedes, insidiae, incursiones, mane, meridie, uespere, singulis diebus fierent, et quotidiana lamenta super occisis audirentur in castris, nec Tankradus toties hostibus occurrere ualeret prae diuersis opinionibus hostilis fraudis, et eo ignorante saepe ab urbe per pontem erumperent, Hugo comes de S. Paulo ex regno Franciae, motus est pietate super hac quotidiana strage fidelium, sibi caeterisque potentibus famulantium, et res necessarias afferentium. Unde filium suum Engelradum, tironem armis agilem, paterna suggestione admonuit ut et caeteros sibi familiares, quatenus in una uoluntate secum accensi, pauperes suos atque confratres Christianos a tot Turcorum caedibus et assultibus liberare et ulcisci uelint, et absterrere toties insequentes hostes. His factis, et uoluntariis inuentis, ipse grandaeuus pater primus arma et equum requirens, ascendit, pontemque nauium in noctis umbra transiens, iuxta montana in latibulo uallis cum dilectissimo filio et secum assumptis sociis occultatus, summo mane peditem Christianum reliquit in campestri planitie, ubi Turcorum oculis manifeste pateret. Turci itaque non immemores suae crudelitatis et caedis Christianae, ab urbe per pontem fluuii Farfar rursus procedentes, in montis uertice, sicuti soliti erant, consistunt, de quo a montanis ad montana per camporum planitiem longe spectacula forme ad duo milliaria dantur. Illic solum peregrinum uagantem, et sarmenta legentem, contemplantes, ad eius interfectionem uelocitate equorum conuolant, et subito clamore exterritum usque ad montana et fruteta profugum insectantes, insidias latentium cominus Christianorum praeterierunt. Peregrino uero iam in montibus abscondito, uiam remensi sunt hi quatuor Turci iuxta Christianorum insidias, fiducialiter redire sperantes. Sed extemplo comes et sui a ualle exsurgentes, in eosdem irruerunt equorum uelocitate, duos in momento attritos solo relinquentes, equis et armis eorum abductis; alios uero duos uitae reseruantes uinctos ad exercitum perduxerunt. Concurrunt undique peregrini, nobiles et ignobiles, ad uidendos Turcos captiuos, gloriam Deo dantes super hoc prospero euentu, laudesque multiplicant comiti Hugoni et filio eius Engelrado, quorum prudentia et uirili audacia tam noxii aduersarii capti et attriti sunt. 

[3,49] CAP. XLIX.  
Primores uero Turcorum, et omnis manus eorum, audita suorum contritione, doloribus accunt iras; consilia ineunt, quibus in breui rependant crudeliora damna Christianis in ultione suorum. Unde quidam audaciores, animoque ferociores, ex millibus suis electi ad lacessendos Christianos usque ad pontem nauium, uiginti praemissi sunt in equis uento uelocitate similibus. Qui multis et propinquis discursibus in littore iuxta pontem praeludentes et sagittas intorquentes, totum post se commouere conati sunt exercitum, ut uires sociorum raptim ex urbe inundantes graui martyrio aliquos, sicut soliti erant, conturbarent. Fideles autem Christi satis et saepius experti fallacias illorum, compescuerunt ab insecutione temeraria populum. Sed ne eos taedio belli uictos assererent, Engelradum filium praedicti Hugonis cum quibusdam sociis obuiam Turcis praemiserunt, qui etiam suo more equos in discursionibus flectentes, dolosos hostes mutuo conflictu fallere tentarent. Nec mora, pontem transeuntes, equos uexant huc et illuc diuersis inter se discursibus; et hi alterna infestatione hastas dirigunt ad feriendum, hi sagittas intorquent ad configendum. Postremo post plurimam cursuum contentionem, honor et laus uictoriae Engelrado, Deo auxiliante, collata est. Nam Turcum caeteris insigniorem et saeuiorem cursu exsuperans, in conspectu patris sui et omnium, qui conuenerant ad perspiciendum rei euentum, altero in littore constituti, equo deiiciens, hasta perfodit, caeterosque illius casu et infortunio concussos, et mox in fugam uersos, cum Christianis sodalibus acriter insecutus est, sed non longe a ponte idque propter insidias saepius ab urbe occurrentes et insequentibus resistentes. Saluo abhinc filio recepto aliisque consociis, cor longaeui patris in nimiam erigitur laetitiam, omniumque fauore et plausu maiorum et minorum, gloriosus iuuenis attollitur una cum suis adiutoribus et conuictoribus. 

[3,50] CAP. L.  
Inter haec assiduitatis ludibria, et creberrimas incursiones, mora aliquanti temporis transacta, populus Dei rebus et escis attenuari coepit, prae defectione urbium et regionum, quas in circuitu tantus exhauserat exercitus. Unde quotidie fame inualescente, et exercitu prae indigentia moriente, praecipue humili populo, miserabiles gemitus et dolores piissimum antistitem et uniuersos principes legionis pulsant et sollicitant, quatenus super his miseriis consulant quomodo populus posset sustentari. Nulla tamen uia reperta, qua populo subueniretur, uisum est omnibus ut in terram Sarracenorum opulentissimam, adhuc praeda intactam, Boemundum, Tankradum et Robertum Flandrensem cum comitatu equitum et peditum mitterent ad contrahendas praedas et necessaria, quibus fames exstingui, et populus ab inopia posset releuari. Tankradus, iam tunc custodia peracta, a montanis ad exercitum reuersus fuerat. Boemundus uero et Robertus idemque Tankradus, sicut decretum erat in principio neminem magnum aut paruum contradicere debere, quaecunque imperaret exercitus, quindecim millia peditum, duo equitum electorum, in armis assumentes, regna gentilium sub spatio dierum trium ingressi, praedarum et pecorum uniuersique generis armentorum copias inauditas contraxerunt, quas sine impedimento biduo abduxerunt. Sed die tertia uespere superueniente fatigati itinere, et onere rapinarum grauata omnis societas, in campestri planitie iuxta montana quiescere decreuerunt. 

[3,51] CAP. LI.  
Interea fama et clamor omnium in circuitu regionum ad aures gentilium primatum festinans, a diuersis partibus et montanis sedibus tot millia exegit ad persequendum Boemundum, Robertum et populum eorum, et praedas excutiendas, quod dictu et auditu mirabile est. Boemundo siquidem haec ignorante, nihilque aduersitatis ad futurum existimante, sed secure cum Roberto somniante, prima diei aurora praedicta inimicorum adfuerunt millia, a quibus se suosque sic obsessos uiderunt, ac si siluam densissimam ex omni parte decreuisse mirarentur. His uisis stupefacti et uitae diffisi, subito in unum conuocatis equitibus ad latus suum, bellum se committere, et tot millium uires non posse sustinere profitentur. Unde facta scutorum testudine, et densata militum fronte, aditum et fugam explorant, quo rarior et debilior coadunatio uisa est. 
Mox districtis mucronibus et frenis impetu laxatis unanimiter irruentes, obstantes penetrant acies; ac solam fugam meditantes, celeriter ad montana contendunt, relictis desolatis peditibus cum omni collectione praedarum ac spoliorum. His per abrupta montium et deuia ereptis, plurimis tamen ex eorum sequacibus retentis et attritis, gentilium acies miseros et profugos pedites inuoluerunt, quos gladiis et sagittis consumere non pepercerunt: plures tamen captiuantes, armisque exspoliantes, praedas et omnia sibi suisque ablata reducebant. 

[3,52] CAP. LII.  
Hac miserrima contritione Boemundo disturbato, et ad exercitum et confratres in humilitate lacrymosi uultus relato, luxit populus uehementer, mulieres, iuuenes, pueri, patres, matres, fratres et sorores, qui dilectissimos amicos, filios et cognatos amiserant. Robertus quidem Flandrensis, qui cum ipso Boemundo in terram Sarracenorum descenderat ad depraedandum, et tunc Boemundo cum copiis suis attrito et in fugam misso, ab eo diuisis recesserat licet inuitus, sequenti die ducentis equitibus readunatis, Turcis Sarracenisque dispersis et secure gradientibus ex aduerso occurrit: cum quibus fortiter dimicans, uictoriam gloriose, his in fugam conuersis obtinuit, atque cum immensis copiis praedarum, quas illic Turci fugientes reliquerant, ad castra Antiochiae est reuersus, multo solamine releuans populum in hac Boemundi calamitate desperatum. Modico dehinc tempore transacto et paucis diebus praeda Roberti consumpta, nec ultra audente aliquo longe ab exercitu praedam quaerere prae crudeli occisione Boemundi sociorum, amplior et ualidior fames in populo coepit multiplicari, et inaestimabilis mortalitas humilis plebis fieri, et exercitus, attenuari. Nec mirum. Nam solus paniculus, qui antea denario Luculensis monetae poterat mutuari, nunc duobus solidis uendebatur indigentibus. Bos duabus marcis uendebatur, qui paulo ante decem solidis poterat comparari; agniculus quinque solidis appretiabatur. Sic itaque grauissima penuria cogente populum Dei uiui, plurimi uagabantur se subtrahentes in omnem regionem Antiochiae ad quaerendas escas, trecenti aut ducenti conspirati ad defensionem contra Turcorum insidias, et ad aequam diuisionem omnium rerum, quas reperire aut rapere possent. Turci, audita et intellecta populi angustia famisque miseria, et Boemundi recenti contritione quammaxima et exercitus uagatione assidua, per uicinas horas exsiliunt a porta ex ea parte urbis quae inobsessa prominebat in montanis, grandi differente interuallo a porta, quam Boemundus obseruabat, per decliuia rupium descendentes, et fideles Christi circumquaque diffusos insequentes, et atroci caede consumentes. 

[3,53] CAP. LIII.  
Quadam die inualescente inedia, et urgente plures nobiles et ignobiles, quidam Tullensis Ecclesiae archidiaconus, nomine Ludowicus, defectione sui stipendii compulsus, et famis gladio expugnatus, cum caeteris clericis et laicis numero trecentis, inopia coactus, ab exercitu secessit in loca ubertate alimentorum diffamata, sita in montanis Antiochiae interuallo trium milliarium, ubi secure praedari et morari arbitrabantur. Turci autem comperto illorum abscessu per delatores, qui assidue inter populos fraternitate habitabant falsa, ad sexaginta milites armatos ab eadem praedicta parte urbis et porta clam per notas semitas montium egressi, persecuti sunt Christianos ad locum quo uiam constituerant spe recuperandi alimenti. Quos ferociter inclamantes aggrediuntur, sagitta perforantes trans caput et latus et uiscera, uniuersos, ut lupi oues, laniantes et fuga dispergentes. Archidiaconum uero, nequidquam fugam ad montana conantem, quidam Turcus uelocissimo equo insecutus sagitta celeri transfixit, eductoque ense ex utraque parte colli grauissimo uulnere illius secuit scapulas; et sic sanguinis riuo in terram defluente, spiritum uitae emisit. Hanc crudelissimam famam primores exercitus ut compererunt, spiritu moeroris conturbati sunt, indignati tot caedes a Turcis per portam inobsessam singulis diebus fieri, et nunc amplius dolentes necem tam nobilissimi archidiaconi, et creberrimos ululatus in perditione quorumque amicorum audiri. 

[3,54] CAP. LIV.  
Inter haec plurima aduersa adhuc recentia, impius rumor aures totius sacrae legionis perculit, qualiter post deuictam et captam Nicaeam filius regis Danorum, Sueno nomine, nobilissimus et forma pulcherrimus, per aliquot dies retardatus, et benigne ab imperatore Constantinopolis susceptus et commendatus, per mediam Romaniam securus iter agebat, audita Christianornm uictoria: qui socios mille et quingentos uiros belligeros secum in auxilium obsidionis Antiochiae adducebat. Sed a Solymano, qui in montanis uictus, Gallos euaserat, intra Finiminis et Ferna, urbes Romaniae, hospitatus, in media densissima silua uicorum et calamorum recubans, in grandine sagittarum occisus est, totusque comitatus illius eodem martyrio ab iniquis carnificibus consumptus est. Nec mirum, si uniuersi Turcorum uiribus oppressi interierunt. Nam quorumdam iniquorum Christianorum, Graecorum scilicet, proditione propalati sunt, et improuise a Solymani manu e montanis adunata, circumuenti sunt. Attamen filius regis, Sueno, multa armorum defensione resistens, multos Turcorum gladio strauit, strauerunt et sui. Sed ad ultimum fessi et armis exuti, ineffabilem aduersariorum multitudinem sufferre non ualentes, pariter sagittis confixi, interierunt. Ibidem matrona quaedam, Florina nomine, filia ducis Burgundiae, Philippensium principi copulata, nunc uero miserabiliter uiduata, in eodem comitatu Danorum erat sperans post triumphum fidelium tam magno tantoque sociari marito. Sed hanc spem Turcorum abrupit ferocitas. Nam eamdem in mulo sedentem sex confixerunt sagittis, uersus montana fugientem. Quae, licet percussa, non tamen a mulo elapsa est, semper mortem euadere credens dum, tandem cursu superata, cum filio regis capitali sententia exstincta est. Turci ergo milites Solymani, gaudentes suo uictrici euentu et caede Christianorum immanissima, ad lacus calidorum fontium, qui ibidem iuxta Finiminis fumabant, celeriter aduolant. Qui mendicos et febricitantes peregrinos in his ad curandum debile corpus reperientes, sagittis infixerunt, totam undam sanguineam reddentes, aliosque sub unda caput ab ictu ferientes abscondentes, saeuo fine demersionis suffocari cogebant. 

[3,55] CAP. LV.  
His creberrimis Turcorum insidiis et assiduis a porta praedicta exitibus, suorumque miserrimis casibus primores exercitus conturbati, acuuntur ira ampliori, et portam praefatam, quae ex difficultate montium et inaequalitate scopulorum obsideri non poterat, hoc obstaculo impediri consulunt: uidelicet, ut munitionem quamdam in dorso cuiusdam silicis stantis ad radicem montium locarent, obstaculum, inquam, firmissimum ualle et congerie lapidum. Nam penuria illic erat lignorum. In hac ergo custodiam quisque primorum statuto tempore agebat Turcorumque exitum a porta per montana et uallium notas semitas e specula silicis et munitione contemplabatur, et per planitiem regionis descendentes extemplo persecuti, a Christianorum caede arcebant. Facta denique ipsa praedicta munitione a comite Reymundo in ordine uicis suae custodiam in ea faciente, quadam die collocatis in abscondito insidiis suorum militum, Turci equites ferme ducenti armati et loricati in prima aurora diei exsurgentes a solita porta egressi, et per deuexa montium descendentes, repento assultu ad munitionem contendunt, custodes in ea impugnantes, et murorum congeriem destruere moliuntur, quia egressioni eorum, et insidiis contraria erat. Illis tandem frustra circa nouam munitionem laborantibus, insidiae comitis Reymundi surrexerunt, in equis uelocissimis ad auxilium sociorum qui erant in praesidio contendentes et Turcos iam diem ultimum metuentes, et regredi sursum ad portam praeparantes uehementi insecutione oppresserunt, solumque iuuenem de nobili parentela procreatum retinuerunt; caeteri fuga elapsi sunt. Capto autem iuuene, caeteris fugatis, milites comitis Reymundi in castra ad exercitum regressi sunt in laetitia et uictoria. Turci quoque in tristitia ad suos remeantes aliquot diebus quieuerunt, non timere ab illo die Christianos circumuagos insequi praesumentes. 

[3,56] CAP. LVI.  
Crastina die Christiani principes hunc ortum ex nobilibus Turcotam comperientes, et plurimo dolore infligere corda suorum eumdem iuuenem carnalibus cognatis suis in una arce turrium ad defensionem a rege Darsiano constitutis praesentauerunt: si forte pietate moti in redemptionem illius, arcem, cui praeerant, redderent, et Christianos clanculum intromitterent. Illis uero omnino arcem negantibus, sed pecuniam nimiam pro redemptione et uita illius offerentibus, Christianis autem omnia contradicentibus praeter urben, et arcem, quia sciebant eum ex altis parentibus corda cognatorum molescere coeperunt, et priuata colloquia inter se et Christianos haberi: quousque res propalata ad aures Sensadoniae, filii regis Darsiani, peruenit, quod in redemptione capti iuuenis inter cognatos illius et Christianos concordia fieret, per quam urbs, nisi praecauerent, cito posset amitti. Darsianus itaque rex et filius eius Sensadonias haec praesentientes, habito eum suis primatibus consilio, uniuersos cognatos capti iuuenis fratresque illius, et uniuersos familiares, ab illa turri, cui praeerant, iussit expelli, ne per eamdem turrira pro redemptione propinqui urbs Christianis intromissis traderetur. His expulsis, consiliis eorum patefactis, Christiani nullam spem ultra reddendae turris habentes, eo quod nimium in palam omnia egerint, post longam fatigationem et diuersos illi cruciatus illatos, fere sub unius mensis spatio uexatum in aspectu omnium Turcorum ante urbis moenia trahentes misellum, uixque palpitantem prae tormentis, amputato collo peremerunt: et praecipue ex accusatione Graecorum fidelium occisus est, qui referebant hunc plus quam mille Christianorum propriis mortificasse manibus. 

[3,57] CAP. LVII.  
His finitis, et Christianorum aliquantulum persecutione ex noua munitione et istius decollatione repressa, Christiani principes aduersitates suorum Boemundique societatis attritae recolentes, ac famis pestilentiam clademque mortalitatis in populo recensentes, ex peccatorum multitudine haec fieri asserebant. Qua de causa consilio habito cum episcopis et omni clero qui aderant, decreuerunt omnem iniustitiam et foeditatem de exercitu abscindi, uidelicet, « ut nullus in pondere aut mensura, nec in auri uel argenti ambitione, nec in alicuius rei mutatione aut negotio confratrem Christianum circumueniret; nullus furtum praesumeret; nullus fornicatione siue adulterio contaminaretur. Si quis uero hoc mandatum transgrederetur, deprehensus saeuissima poena affligeretur: et sic populus Dei ab iniquitate et immunditiis sanctificaretur. » Hoc quidem decretum plurimi transgredientes seuere a iudicibus constitutis correpti sunt, alii uinculati, alii uirgis caesi, alii tonsi et cauteriati ad correctionem et emendationem totius legionis. Deprehensi ibidem in adulterio uir et femina, coram omni exercitu denudati, et post terga manibus reuinctis, a percussoribus grauiter uirgis uerberati, totum circuire exercitum coguntur, ut, saeuissimis illorum plagis uisis, a tali et tam nefario scelere caeteri absterreantur. 

[3,58] CAP. LVIII.  
Hac iustitia in populo Dei corroborata ex maiorum sententia, quatenus ira Domini placaretur, dux Godefridus iam a uulneris sui infirmitate conualuit. Quem in terram Sarracenorum et Turcorum direxit exercitus ad repetendas praedas et spolia, quae Boemundus attritus et profugus deseruit, ut gaudium ex infortunio ieiunae et attritae plebi reportaret: quod, Deo annuente, actum est; sed non multas praedarum contraxit copias. Nam Sarraceni et gentiles ab eo tempore, quo Boemundus terram eorum intrauit praedasque abduxit, prouisi, armenta sua cum uniuersis rebus et pecuniis per montana et loca inuestigabilia absconderunt. Reymundus similiter et caeteri principes ex decreto exercitus missi sunt. Sed paucas praedas contraxerunt, propter diffugium quod Sarraceni cum rebus, armentis et pecudibus per montana et longinquam regionem faciebant. 

[3,59] CAP. LIX.  
Huius autem longae obsidionis aliquo transacio curriculo, et grauissimis poenis afflicto populo in laboribus uigiliarum, famis et pestilentiae, ac frequentia incursantium Turcorum, Ammirabilis Babyloniae rex, quoniam inter se et Turcos graui diu ante expeditionem hanc Christianorum erat discordia et odium, per abbatem quemdam Christianorum legatione et intentione cognita, de pacis et regni sui ad inuicem confoederatione quindecim legatos, linguae diuersi generis peritos, ad exercitum Dei uiuentis direxit, haec ferentes nuntia: « Rex Ammirabilis Babyloniae gauisus aduentu uestro, et prospere adhuc uos egisse, salutem principibus magnis et humilibus Christianorum. 
Turci, gens externa, mihi et regno meo infesti, saepe terras nostras inuasere, urbem Ierusalem, quae nostrae ditionis est, retinentes. Sed nunc uiribus nostris hanc ante aduentum uestrum recuperauimus, Turcos eiecimus: foedus et amicitiam uobiscum inimus, genti Christianorum urbem sanctam et turrim Dauid montemque Sion restituemus; de fidei Christianae professione discutiemus, qua discussa, si placuerit, hanc apprehendere parati sumus; si autem in lege et ritu gentilitatis perstiterimus, foedus tamen, quod ad inuicem habuerimus, minime rumpetur. Precamur et monemus ne ab hac ciuitate Antiochiae recedatis, quousque in manu uestra restituatur, imperatori Graecorum et Christianis iniuste ablata. » 
Winemarus, qui Mamistrae a Baldewino et Tankrado recesserat ad maritima, iterato nauigio Laodiceam cum omni armatura naualis exercitus properauit. Quam uallatam nauali obsidione et expugnatam in uirtute suorum apprehendit, nil auxilii et respectus de omnibus quae acquisierat, Christianis confratribus, Antiochiae considentibus, conferens aut impertiens. Laodiceam denique apprehensam dum secure obtineret, suique commilitones et conspirati otio uacarent, ac bonis terrae et ciuitatis fruerentur, a Turcopolis et militibus regis Graecorum ex industria caesi sunt et exsuperati, arx ciuitatis recuperata, ipse Winemarus captus et in custodia carceris constitutus est, duce Godefrido caeterisque principibus haec Antiochiae adhuc ignorantibus. 

[3,60] CAP. LX.  
Interea Turci obsessi in Antiochia, opem quaerere non tardantes et amicos admonere, a montanis et finitimis regionibus magnas et copiosas uires Turcorum contraxerunt, quorum in breui triginta millia congregata sunt in unum. Disposuerant enim in animo suo et consultu obsessi, ab ipsis exterioribus primo diluculo assultum fieri in populum sanctum Dei; deinde interiores urbis ad roborandum et augendum assultum ex impetu adfore; Christianos armis et sagittarum grandine fatigare, quousque caesis collis consumerentur in ore gladii. Tam nefandorum consiliorum et sceleratae conspirationis delatio peruenit in castra catholicorum uirorum, Godefridi ducis et episcopi Podiensis, caeterorumque primatum quibus prae inopia annonae et diuturna lassatione, diuersaque clade, non amplius quam mille ualentes equi habebantur. Nunc ad hanc curam et angustiam profertur sententia episcopi, quae in hoc modo fuit: « Viri Christianissimi, et qui estis flos electus Galliae, qui modo sit utilius in consilio, uidere nescio, nisi ut spem in nomine Domini Iesu habentes, illis ex improuiso occurratis. Gentiles quamuis usquequaque adunati in tot millibus, ut audistis, superueniant, nullis aggrauati laboribus, nec longo itinere a terra sua egressi et fatigati, et iam usque Barich ciuitatem profecti, tamen non est difficile in manu Dei tot millia concludi, et a uestris paucis copiis consumi. » Ad haec uerba pontificis dux Godefridus, in officio belli semper indeficiens, in auditu et praesentia conuocatae legionis sic respondit: « Dei uiui et Domini Iesu Christi sumus cultores, cuius nomini militamus. Hi in uirtute sua, nos uero in nomine Dei uiuentis adunati sumus. In cuius gratia confidentes impios et incredulos impetere non dubitemus; quia siue uiuimus, siue morimur, Domini sumus. Sicut enim salutem et uitam diligimus, sic oportet, ne in palam uerbum istud fiat, ne hostes solliciti et prouidi de aduentu et impetu nostro, nimis exterreantur, et nobiscum praeliari non expauescant. » 

[3,61] CAP. LXI.  
Haec duce monente et exhortante, septingenti equites uiri praeliatores eliguntur, quos tamen res prorsus latebat praeter aliquos primores exercitus: defecerant enim plerisque equi, prae diuersis plagis, ut praediximus et paucissimi ualentes fuere equi: unde alii iumentis, alii mulis et asinis, prout necessitas exhibebat, insidentes, intempestae noctis silentio iter mouerunt, per pontem nauium transeuntes, Turcis his ignorantibus, qui in praesidio Antiochiae fuerunt ad defensionem. Boemundus, Tankradus, Robertus Flandrensis, Robertus de Northmannia, una cum duce Godefrido in loco decreto pariter conuenerunt. Rotgerus de Barnauilla pariter conuocatus adfuit, qui insidiis Turcorum assiduus et strages saepius exercens, apud eosdem Turcos notissimus et famosissimus laudem eam obtinuit, ut saepius inter Christianos et ipsos de omni conuentione utrinque captiuorum et cuiusque rei internuntius audiretur. Ipse pariter antistes, socius in omni admonitione sancta, sequebatur ad confortandos uiros Dei. His uero per noctem iam superata uia, et ad castra Turcorum properantibus, Boemundus quidam de genere Turcorum qui, ueritate cognita, quae Christus est, baptismi gratiam percepit, et a Boemundo principe recenter de sacro fonte leuatus, nomine eius est uocatus, et Walterus de Drommedart praemittuntur cautissime gradientes, quousque primo diluculo gentem innumerabilem, ad auxilium Antiochenorum uenientem, inspectant a silua et frutetis undique properare. Hi autem, ut hostes a longe speculantur, reditum parant, ad septingentos socios laxis frenis reuolant, rem ut erat aperientes, sed omnem terrorem bono solamine adimentes. 

[3,62] CAP. LXII.  
Antistes uero egregius, auditis uerbis Walteri et Boemundi, admonet socios metu et anxietate aliquantulum haesitantes, ne dubitarent mori pro eius amore, cuius uestigia cum signo sanctae crucis sunt secuti, et cuius gratia patriam, cognationem et omnia reliquerunt, certi quia cum Domino Deo Zebaoth, quem hodie hic mori contigerit, coelos possidebit. In hac beata admonitione roborati, decreuerunt unanimiter malle mori quam inimicis uiliter terga dare. Ad haec comes Reymundus hilari animo uibrata hasta, clypeoque pectori obducto, et Godefridus dux non minus aestuans desiderio conserendi praelia, caeterique septingenti uiri bellicosi, ex improuiso per medios aduolantes infringunt, et eorum multitudinem copiosam disturbantes, palmam Deo donante uictores accipiunt, Turcis attritis et in fugam conuersis. Dei etiam auxilio et misericordia nerui arcuum eorum, prae pluuia molliti ac defecti, nil poterant: quod illis fuit magno impedimento, et fidelibus in triumphi augmento. Victores ergo Christiani facti, uidentes se praeualuisse et paucos suorum cecidisse, ab equis descendentes, capita occisorum amputant, sellis alligant, sociis nonnullis in castris Antiochiae rei euentum exspectantibus, in magna laetitia afferunt cum mille equis ualentibus et spoliis multis, quae deuictis hostibus acceperunt. Adfuerunt in eodem praelio nuntii regis Babyloniae, qui etiam capita Turcorum amputata in sellis ad exercitum detulerunt. Contigit autem haec uictoria Christianis in manu paucorum praecedente die capitis ieiunii. Ipsis etiam fidelibus in magna gloria repedantibus ad populum suum, et tentoria in pratis Antiochiae relicta, Turci, qui obsessi auxilium attritae multitudinis operiebantur, in moenibus suis stantes, contemplabantur a longe uictrices aquilas fidelium. Quas suae exspectatae gentis aestimantes, subito fragore clamantium et cornicinum strepitu, ad arma conuolant; e portis fortiter exundant, putantes ab intus et deforis in momento omnem illam sacram consumere legionem. Sed cominus appropinquantibus Christianis, et uisis capitibus Turcorum, exuuiis quoque et caballis eorum recognitis, fragorem et tubarum sonitum compresserunt; gaudere cessauerunt, et in munitionem celeri fuga relati sunt. Christiani uero ad augendum Turcis dolorem, capita Turcorum trans moenia et muros iactauerunt, caetera ferme ducenta hastis et palis infixa in conspectu omnium astantium ad moenia contulerunt. 

[3,63] CAP. LXIII.  
Crastina autem die illucescente, principes fidelium consiliis inuigilant laeti de recenti uictoria, quatenus praesidium cuiusdam machinae locarent iuxta praefatum pontem ciuitatis, qui porrigitur trans fluuium Farfar: ut sic auferrent, locata machina, introitum et exitum ab urbe commeantibus, et escas inferentibus, et insidias per eumdem pontem Christianis molientibus. Tandem reperto consilio, Boemundum, principem Siciliae, et Euerhardum de Poisat, Reymundum comitem de Prouincia, Wernerum de Greis ad portum maris, qui dicitur Simeonis eremitae, propter emendos cibos cum plurimis peditibus dirigunt, et ut uocarent socios ad opem construendi praesidii, qui in ipso littore maris propter naues quae escas adducebant morabantur. Reduxerunt etiam in eodem comitatu legatos regis Babyloniae, quos magnificis muneribus honoratos in bona fide saluos nauigio remiserunt. Tam egregiorum uirorum consilio et discessu per delatores comperto et manifestato, Turci gauisi sunt gaudio magno. Qui assumptis quatuor millibus electorum militum, per pontem praedictum ab urbe egressi, uiros praedictos, ductores exercitus, per notas sibi semitas insecuti sunt, hoc magno exercitu ignorante, in montanis insidias ponentes inter uepres et fruteta, quousque missi principes a portu maris repedarent. Repedantibus autem sociis tam in equis quam in pedibus, ex admonitione Boemundi, caeterorumque primorum iam quatuor millia confluxerant. Turci improuisos et cibariis onustos, raptim ab insidiis exsurgentes, incurrunt sagittis trans pectus et uiscera confodientes, alios gladio trucidantes. Et quia dextris illis erat uictoria, manus suas a fidelium martyrio non ante continuerunt quam per siluas et campos, quingentos amputatis capitibus exstinxerunt. Vulneratorum quidem et captiuorum non erat numerus. Boemundus igitur, qui retro agebat custodiam cum caeteris uiris magnificis, intellecta hac caede crudelissima, uidensque suos semineces per abrupta montium per opaca loca latere, celeri fuga hac illacque tendere: et perspiciens se fugitiuis ac uictis nequaquam prodesse, sed sibi in promptu esse mori, reductis frenis cum sociis equo insidentibus, se subtraxit, et ad maritima, uia relecta, tendens cum paucis repedabat. Nec mora, quidam, qui uix uelocitate equi per deuexa collium elapsus ab armis declinauerat, Godefridum ducem, qui ab exercitu trans pontem nauium ueniens, mediis assistens campis ex pontificis monitu Turcos et armenta eorum in urbem redire coegerat, graui inquietauit fama, asserens, quomodo Boemundus caeterique comprimores in mortis articulo positi intra inimicorum insidias arctarentur, et quanta crudelitate populus a porta repedans sit attritus. 

[3,64] CAP. LXIV.  
Dux uero his auditis, nuntios per uniuersa misit tentoria nuntiare famam tam crudelem, et ut parati essent ad omnia nunc sibi aduersantia. Conturbati et exterriti uniuersi fideles, omnibus e tentoriis sine dilatione confluunt, humerisque squammosas uestes ferri ingerunt, hastis uexilla praefigunt, festinanter equos frenis et sellis reparant, ordinant acies; aditum pontis et urbis celeri uia disponunt appetere, quo inimicos ad praesidium urbis redituros sperabant. His sine ulla tordatione pontem nauium transeuntibus, et duce Godefrido mediis campis trans amnem reperto, et tristi uultu de sociorum nece mutato, adest alter nuntius, qui ex legione Boemundi, Reymundi, Werneri caeterorumque per montana fugam facientium, ducem in campo aliosque primores secum consistentes commonuit, quatenus in tentoria redirent propter insidias Turcorum et assultus, quorum uires et multitudinem intolerabiliorem arbitrabantur quam fuisset. Dux uero imperterritus et uindictam attritorum fidelium sitiens, prorsus hinc abire, aut aliqua formidine locum hunc deserere, contradixit; sed cum iuramento asseruit se aut hodie montem quo firmatum erat praesidium conscendere, aut in eodem cum suis uitam amittere. Hac in ducis responsione et affirmatione, et cunctorum ordinatione, adsunt praefati principes incolumes Boemundus, Reymundus, Wernerus, de quorum aduentu et uita uniuersi laetati et confortati, contendunt ad locum montis praedicti ante pontem urbis, decemque equites ex multitudine electos praemisere in illius montis cacumine ad uidendum si quae insidiae Turcorum altera in ualle montis iuxta montana haberentur. Vix decem in equo praemissi milites in montis arduo constiterunt, et ecce totam manum Turcorum illorum, scilicet qui a recenti caede Christianorum in circuitu per montana et notas semitas clam redierant, contemplantur. De quibus aduersus se uiginti equites praecurrere intuentur, qui decem a montis cacumine arcerent. Christianis uero decem cedentibus propter nimium uicinas Turcorum insidias, et his uiginti montis cacumen obtinentibus, subuenere triginta Christiani confratres, qui illos uiginti fortiter incursantes de montis apice usque ad ipsas Turcorum insidias in fugam reddiderunt. His uiginti fugam ad societatem maturantibus, sexaginta Turci equites ab insidiis erumpunt, uiri fortissimi et in equis doctissimi, qui mox triginta Christianos equites in arcu et sagitta amouentes, in eodem permanserunt. Visa siquidem illorum audacia et incursu, sexaginta pariter equites Christiani, sexaginta occurrere Turcis in monte, interim toto exercitu Christianorum appropiante, qui eos repente de monte fugatos, in ualle, quo Turcorum manus et uirtus iuxta montana adunata erat, celeri fuga remiserunt. Ad haec tota uis Turcorum ab insidiis consurgit, et sexaginta equites Gallorum iam prauium montis tenentes, grauissima coeperunt insecutione urgere, ac per medium montis cacumen usque ad ipsam uallem, quam appropians Christianus exercitus occupauit, retulerunt. 

[3,65] CAP. LXV.   
Turci quidem uidentes se nimium processisse, et Christianum exercitum immobilem permanere, nec aliqua formidine posse auerti a proposito, sed aduersum se festinato contendere, frustra fugam arripiunt. Galli nihilominus ad persequendum instant; qui in memento permisti, quia cominus ad inuicem confluxerant, cruenta caede in Turcos saeuiunt in ultionem suorum attritorum, et a portu Simeonis redeuntium. Hac in fuga Turcorum et proximatione Christianorum, non parce eos caedentium, plurimae copiae, quae a moenibus undique ad portam confluxerant, Turcorum caeterorumque reditum operientes, sed non uidentes fortunam illorum euersam et casus eorum miserrimos, patefaciunt ianuam, et in patulis campis armati procedunt, ut suis augerent uires et fiduciam darent urbem intrandi. Iam ex utraque parte fidelium et infidelium permisti erant equites et pedites. Dux uero Godefridus, cuius manus bello doctissima erat, plurima capita, licet galea tecta, ibidem amputasse, refertur ore illorum qui praesentes oculis perspexerunt. Dum sic plurimo belli labore desudaret, mediisque in hostibus plurimam stragem exerceret, Turcum, mirabile dictu! sibi arcu importunum acutissimo ense duas diuisit in partes lorica indutum: cuius corporis medietas a pectore sursum sabulo cecidit, altera adhuc cruribus equum complexa, in medium pontem ante urbis moenia refertur, ubi lapsa remansit. Hoc prospero euentu laetati, Robertus Flandrensis, Robertus comes Northmannorum, Cano de Monteacuto, comes Reymundus et omnis nobilitas Galliae quae aderat, hostes impetu equorum perrumpunt, multos hasta et gladio perforant, in pontem moribundos cogunt tendere. Ubi prae nimia pressura, quam pons sustinere nequiuerat (quia tot fugientibus sua latitudo non sufficiebat), plurimi e ponte cadentes undis Fernae inuoluuntur. Boemundus, qui per iuga rupium, solis ibicibus peruia elapsus cum caeteris comparibus ad societatem gratia Dei saluus redierat, in eodem sanguinis opere atrociter desudans, socios commonet et consolatur; a ponte uero labentes hostes hasta perforatos gladio trucidat. Pedites denique iucundati hoc triumpho, corruentes et densatos in pontis margine et aluei crepidine lanceis impetunt, ab occisione non ante manum continentes, donec sanguine occisorum totus immutaretur fluuius. His itaque prospere finitis Christianisque readunatis, et Turcos adhuc insequentibus in ponte, et portam cum eisdem intrare conantibus, porta ab interioribus extemplo obstruitur, sociosque misere exclusos inter percussorum manus relinquunt. Haec certamina, et Christianorum recens uictoria una die acta sancta sunt mense Martio: et uiri Turcorum, tam qui in bello ceciderunt quam qui in undis perierunt, mille et quingenti computati sunt. 

[3,66] CAP. LXVI.  
Victis in nomine Domini Iesu Christi tam ferocissimis Turcorum cuneis, et crudeli caede fugaque in portam urbis coactis, atque Christianis cum magna uictoriae gloria in tentoria relatis, ab ipsa die et deinceps gentilium animi coeperunt mollescere, et assultus eorum ante creberrimi prorsus deficere, insidiae quiescere, uirtus eorum languescere; timor quamplurimos eorum adeo inuadere, ut aliqui a ciuitate et suorum societate subtracti in noctu migrarent, et Christianos se uelle fieri confitentes Christianorum se principibus commendarent. Commendati uero et Christianorum turbis sociati, retulerunt quanta suorum pertulissent damna, et quanta de casu illorum per totam urbem exercuissent lamenta. Admirandos etiam duodecim potentissimos regis Darsiani uespere illo in eodem praelio cecidisse asserebant, de quorum nece planctus et gemitus totam conturbabat Antiochiam. Quarta dehinc orta die, dux et uniuersi principes exercitus Dei a tentoriis egressi in uirtute magna, praesidium quod decreuerant, in uertice praedicti montis ante pontem et portam urbis congerie lapidum et bitumine fragilis luti aedificantes, tutissimo uallo munierunt, comitis Reymundi custodiam in ea constituentes cum quingentis uiris militaris audaciae et industriae.