[2,0] LIBER SECUNDUS. [2,1] Igitur post Petri Eremitae profectionem, post Waltheri Senzauehor militis egregii occisionem eiusque exercitus grauissimum casum, dehinc modico interuallo post crudelem stragem Godescalci presbyteri, et eius exercitus, post infortunium comitis Alemanniae, Emichonis, caeterorumque fortium uirorum et principum de terra Galliae, scilicet Drogonis de Nahella, Clareboldi de Vinduil, ac contritionem sui exercitus crudeliter factam in regno Hungariae ad portam Meseburg, Godefridus, dux Lotharingiae, uir nobilissimus, fraterque eius uterinus, Baldewinus, Wernerus de Greis, cognatus ipsius ducis, Baldewinus pariter de Burg, Reinardus comes de Tul, Petrusque frater eius, Dudo de Cons, Henricus de Ascha, ac frater illius Godefridus, fortissimi milites ac principes clarissimi, eodem anno medio mensis Augusti, uiam recto itinere in Ierusalem facientes, in terram Osterreich ad ciuitatem Tollenburg, ubi fluuius Lintax regnum Galliae terminat et diuidit hospitio resederunt curriculo trium hebdomadarum mensis Septembris, ut audirent et intelligerent qua occasione exorta seditione, peregrinorum exercitus paulo ante hos dies perierit, et a proposito eundi Ierusalem cum suis principibus et ductoribus auersus fuerit, iamque eis obuiam desperatus redierit. [2,2] Tandem post plurimum mali rumoris, quid primum, quid cautius et consultius agerent ad explorandam rem et crudelitatem Hungarorum, quam fecerant aduersus Christianos confratres, dum saepius tractarent, uisum est omnibus utile consilium, ut neminem ex nominatissimis et capitaneis uiris ad inquisitionem tam nefandi homicidii et sceleris praemitterent, praeter Godefridum de Ascha, eo quod notus esset Calomano, regi terrae, ante multum tempus huius uiae in legationem ducis Godefridi missus ad eumdem regem Hungarorum. Alios uero duodecim electos ex familia ipsius ducis, Baldericum, inquam, Stabelonem et quorum nomina latent, una cum illo direxerunt, ut legationem tantorum principum hoc modo aperirent: « Regi Hungarorum CALOMANO GODEFRIDUS, dux Lotharingorum, et caeteri comprimores Galliae, salutem et omne bonum in Christo. Mirantur domini et principes nostri, cum Christianae professionis sitis, cur tam crudeli martyrio exercitum Dei uiuentis interemistis, terram uero et regnum pertransire interdixistis, et uariis calumniis eos affecistis. Quapropter nunc timore et dubietate concussi, Tollenburg moram facere decreuerunt, donec ex ore regis intelligant cur tam crudele facinus a Christianis, persecutoribus Christianorum, commissum sit. » [2,3] Respondit rex, uniuerso coetu suorum audiente: « Non Christianorum persecutores sumus, sed quidquid crudelitatis ostendimus aut in illorum interitu commisimus, nimia necessitate compulsi fecimus. Cum enim primo exercitui uestro, quem Petrus Eremita contraxit, omnia accomodaremus, emendi licentia concessa in mensura et pondere aequitatis, et pacifice illis per terram Hungariae transitum constitueremus, malum pro bono nobis reddiderunt, non solum in auro et argento, equis et mulis et pecore regionis nostrae auferentes, sed et ciuitates et castella euertentes, hominesque nostros ad quatuor millia mortificantes, rebus et uestibus exspoliauerunt. Post has a comitatu Petri nobis tam innumerabiles, sed iniuste illatas iniurias, subsequens exercitus Godescalci, et nunc recenter attritus, quem in fugam conuersum obuiam habuistis, castellum ac munitionem regni nostri Meseburg obsederunt, in superbia et impotentia uirtutis suae ad nos intrare uolentes, ut nos punirent et exterminarent, de quibus Deo auxiliante uix defensi sumus. » Rex autem ut haec respondit, iussit eosdem legatos ducis honorifice in palatio suo hospitari in loco qui dicitur Pannonia, ubi per dies octo omnia illis necessaria in ipsa regis mensa affluenter ministrata sunt. Post dies uero octo rex super legationem ducis consilio primatum suorum accepto, remisit legatos cum legatis de domo sua, ut duci et primis exercitus in hunc modum responsa portarent: « Rex CALOMANUS duci GODEFRIDO et omnibus Christianis, salutem et dilectionem sine simulatione. Audiuimus de te quia uir potens et princeps tua sis in terra, et fidelis inuentus ab uniuersis qui te nouerunt. Idcirco te semper diligens ex sola bona fama, nunc te uidere et agnoscere optaui. Et exinde consilium accepi, ut descendas ad nos in castellum Cyperon sine opinione alicuius periculi, et utraque ripa paludis residentes, totum colloquium teneamus de omnibus quae a nobis requiris, et quorum nos reos arbitraris. » [2,4] Hoc regis nuntio audito, dux uniuerso coetu relicto, ex consilio maiorum trecentis tantum militibus assumptis, ad regem profectus est in loco praesignato. Et utrinque hinc et hinc omisso comitatu suorum, dux solummodo Wernero de Greis, uiro nobilissimo et propinquo eius, Reinardo de Tul et Petro euocatis, pontem qui paludi imminet ascendit, in quo regem reperiens, benignissime salutauit, et humili deuotione osculatus est eum. Dehinc inter se diuersa habuere colloquia de concordia et reconciliatione Christianorum, quousque ratio haec pacis et dilectionis adeo firmiter processit, ut se dux fidei eius credens duodecim ex trecentis susceperit; cum quibus cum rege in Pannoniam et terram Hungarorum descendit; fratrem uero Baldewinum, relictum Tollenburg populum regere et procurare, remisso exercitu trecentorum, constituit. Dux itaque Pannoniam ingressus, honorifice ab ipso rege et primatibus suis susceptus est, eique benigne et copiose omnia necessaria parata sunt de domo regis et mensa, quae tam egregium uirum decebant. Dehinc rex per dies octo plurimum conuentum suorum habens, qui etiam ad uidendum tam nominatissimum principem confluxerant, quaerebat consilium qua fide et fiducia saluo regno suo rebusque suorum tam copiosus exercitus fortiter armatus intromitteretur. Tandem repertum est consilium et duci declaratum quomodo, nisi darentur obsides uiri egregii et primores exercitus, nullus sibi suisque concederetur transitus, ne aliqua occasione assumpta, in uirtute tam innumerabilis gentis terram et regnum amitteret. His auditis, dux uoluntati regis in omnibus cessit, et obsides quos petebat dari non abnuit, hac tamen conditione ut ultra peregrinorum exercitus, tam praesens quam futurus, per terram eius transiret sine aliquo obstaculo, et pacifice mutuaret uitae necessaria. Nec mora, percussit rex foedus cum duce, percusserunt et uniuersi principes regni sui in iureiurando non ultra nocere peregrinis transituris. His ergo sic utringue in uera fide firmatis, rex ex consilio suorum requisiuit Baldewinum, fratrem ipsius ducis, obsidem fieri, uxorem quoque ac familiam eius. Quod dux sine ulla contradictione adimpleri concessit, statimque post dies octo missa legatione, dux uniuersum exercitum praecepit properare ad castellum Cyperon, ac tabernacula sua hac altera in ripa fluminis et paludis collocari. [2,5] Ad hanc ducis legationem coepit exercitus nimium hilarescere, et gauisi sunt uniuersi, qui antea ex diutina ducis absentia haesitabant, existimantes eum in falsa fide traditum et exstinctum, sed nunc, quasi de graui somno expergefacti, surrexerunt, et iuxta ducis mandatum uenientes, in ripa fluminis et paludis castrametati sunt. Collocatis itaque tentoriis, dux de regno Hungariae reductus, et suis restitutus est, referens quantam ei rex curam et honorem exhibuerit, et omnia, quae cum rege et principibus eius pactus sit, et quomodo frater eius Baldewinus a rege in obsidem cum uxore et familia requisitus sit, donec populus cum silentio et pace transeat, alio qui nullam sibi dari licentiam transeundi. Et post pauca statim admonuit fratrem suum Baldewinum, obses fieret pro populo, sicut decretum erat. Qui uehementer coepit reniti et contradicere, donec dux haesitatione illius turbatus, constituit, ut ille curam exercitus Dei gereret, et ipse pro fratribus obses fieri non dubitaret. Tandem Baldewinus omni mentis suae fluctuatione exclusa, concessit obses fieri, et exsilio pro salute fratrum suorum transferri. [2,6] Igitur tam praeclaro principe iam obside facto, et rege una cum illo in Pannoniam regresso, uniuersus exercitus ex iussu et concessu regis per pontem trans paludem intromissus est, et ad fluuium Lintax castrametatus est. Castris uero positis, et uniuersis hospitio sedatis, Godefridus dux praecones per singulas domos ac tentoria acclamare constituit sub iudicio mortis, ne quidquam contingerent, aut uiolenter in regno Hungariae raperent, et nullam seditionem mouerent, sed omnia aequo pretio mutuarentur. Similiter et rex per uniuersum regnum acclamari praecepit, ut omnem copiam rerum necessariarum reperiret exercitus in pane, uino, frumento, hordeo, in bestiis agri et uolatilibus coeli; iussumque sub iudicio uitae, ne iniusta uenditione Hungari grauarent exercitum aut conturbarent, sed potius omnia uenalia illis alleuiarent. Sic et sic per singulos dies in silentio et pace, in mensura aequa, et iusta uenditione dux et populus regnum Hungariae pertransiens, ad Drowa fluuium peruenerunt. Ubi congerie lignorum composita, et plurima uiminum copulatione facta, eumdem fluuium traiecerunt, assidue rege cum ualidissima manu equitum a sinistris gradiente una cum Baldewino et caeteris obsidibus, quousque ad locum, qui dicitur Francauilla, peruentum est. Illic per tres dies remorati, uitae necessaria, et quibus indigebat exercitus, pretio mutuantes, cum omnibus Maleuillam descenderunt, in littore Sowa diebus quinque pernoctantes. Illic duci caeterisque principibus exercitus innotuit quam intolerabilis uirtus militiae imperatoris Constantinopolis adfuisset ad prohibendam peregrinis uiam per regnum Bulgariae. Quapropter dux et uniuersi consilium inierunt, ut partem exercitus in armis trans fluuium praemitterent ad reprimendos hostes milites imperatoris, quousque populus enauigaret. Non amplius enim quam tres naues illic repertae sunt, cum quibus mille equites loricati ad praeoccupandum littus transmissi sunt. Caetera multitudo, copulatione lignorum et uiminum, fluminis alueum superauerunt. [2,7] Vix enauigauit populus et eorum princeps, et ecce rex cum omni apparatu suo, et fratre ducis Baldewino, eiusque uxore et cunctis obsidibus adfuit, quos ibidem in manu ducis restituit. Ac dehinc nimia dilectione commendato duce fratreque eius in donis plurimis et osculo pacis, in terram regni sui reuersus est. Dux uero et omnis exercitus illius altera in ripa constituti, in uilla Belegraue Bulgarorum hospitio pernoctarunt, quam Petrus et illius exercitus non longe ante depraedati combusserant. Mane autem facto, dux et exercitus illius exsurgentes, siluas immensas et inauditas regni Bulgarorum ingressi sunt. Ubi legati imperatoris illis occurrerunt, in haec uerba nuntia deferentes: « ALEXIUS, imperator Constantinopolis regni Graecorum, duci GODEFRIDO suisque sequacibus, integram dilectionem. Rogo te, dux Christianissime, quatenus regnum et terras meas, quas ingressus es, gentem tuam uastare et depraedari non patiaris, sed emendi licentiam obtineas, et sic omnia sufficienter ex nostro imperio emenda et uendenda tui reperiant. » Hanc itaque imperatoris legationem dux intelligens, in omnibus se imperatoris parere pollicetur mandatis. Unde uniuersis indictum est ne deinceps quidquam aliqua iniusta ui contingant, praeter pabula equorum. Sic uero pacifice ex rogatu imperatoris pertranseuntes, peruenerunt Niczh praesidium eius. Ubi mira affluentia ciborum in frumunto, hordeo, uino et oleo plurimaque uenatione ex imperatoris dono duci oblata est, caeteris licentia uendendi et emendi concessa. Illic siquidem per dies quatuor in omni opulentia et iucunditate recreati sunt. Post haec dux cum omni exercitu Sternitz profectus est: ubi non minori pinguedine donorum imperatoris sibi satisfactum est. Dehinc post aliquot dies discedens, ad Phinopolim, ciuitatem praeclaram, descendens, illic similiter ex imperatoris dono omnem abundantiam necessariorum habuit per dies octo. Ubi nuntia illi allata sunt, quemodo imperator Hugonem Magnum, fratrem regis Franciae, Drogonem et Clareboldum, in uinculis et carcere tenuisset. [2,8] Hoc audito, dux imperatori legationem misit, quatenus hos principes terrae suae, quos tenebat captiuos, libertati restitueret, alioqui se fidem illi et amicitiam non posse seruare. Baldewinus, Hamaicorum comes, et Henricus de Ascha, intellecta ducis legatione ad imperatorem destinata, primo diluculo, duce ignorante, uiam anticipauerunt in Constantinopolim, ut legatos praeuenientes ab imperatore maiora dona consequerentur. Dux uero audiens grauiter accepit; sed tamen dissimulans iram, Adrianopolim profectus est: ubi quodam flumine natatu equorum superato, tentoriis positis pernoctauit. Pons denique, qui trans fluuium per mediam ciuitatem porrigitur, sibi et suis ab incolis interdicitur. Deinde exsurgentes, et Salabriam properantes, tentoria posuerunt per amoena loca pratorum. Ubi reuersi nuntii ducis ab imperatore, retulerunt, quomodo captiuos principes minime reddidissent. Unde dux et omnis societas in iram exarserunt, et ultra illi fidem et foedus pacis seruare noluerunt. Statimque ex praecepto ducis omnis terra illa in praedam data est peregrinis et aduenis militibus, qui per dies octo illic moram facientes, totam regionem illam depopulati sunt. [2,9] Imperator autem, intelligens regionem depopulari, Rudolfum Peel de Lan et Rotgerum, filium Dagoberti, uiros disertissimos, de terra et cognatione Francigenarum, duci misit, rogans ut a praeda regni sui et uastatione cessaret exercitus, et captiuos quos petebat sine dilatione redderet. Dux uero, inito consilio cum caeteris principibus, acquieuit legationi imperatoris, et amouens castra, praeda interdicta, secessit ad ipsam urbem Constantinopolim cum uniuerso comitatu peregrinorum. Ubi fixis tentoriis, hospitati sunt in manu robusta et intolerabili, loricis et omni bellica armatura muniti. Et ecce in occursum Hugo, Drogo, Willhelmus Carpentarius et Clareboldus, laxati ab imperatore, duci adfuerunt, gaudentes illius aduentu et suae multitudinis, et in amplexum ducis caeterorumque plurimo osculo corruentes. Similiter et praedicti legati imperatoris duci occurerunt, rogantes eum, ut intraret palatium imperatoris cum aliquibus primis de exercitu, ut audiret uerbum regis, caetera multitudo extra muros ciuitatis remaneret. Vix hanc legationem dux accepit, et ecce quidam aduenae de terra Francorum occulte in castris duci adfuerunt, qui plurimum eum monuerunt, ut caueret uersutias et uenenatas uestes ipsius imperatoris ac uerba dolosa, et nequaquam ad eum intraret aliqua blanda promissione, sed extra muros sedens omnia quae sibi offerret secure susciperet. Dux igitur, sic praemonitus ab aduenis et Graecorum deceptiones edoctus, ad imperatorem minime introiuit. Quapropter imperator indignatione uehemente motus aduersus ducem et omnem eius exercitum, uendendi et emendi licentiam illis interdixit. Baldewinus uero frater ducis, agnita hac imperatoris indignatione et uidens populi indigentiam nimiamque defectionem necessariorum, egit cum duce et magnificis exercitus quatenus rursus per regiones et terras Graecorum praedas contraherent, escas comportarent, donec imperator his cladibus coactus, rursus emendi uendendique licentiam concederet. Imperator ergo uidens terrae regni sui praedas et mala ingruere, licentiam uendendi et emendi omnibus iterauit. [2,10] Erat Natalis Domini, ideoque in tam solemni tempore et diebus pacis et gaudii, uisum est uniuersis bonum et laudabile et acceptum coram Deo, utrinque concordiam renouari, inter domum imperatoris et ducem ac uniuersos praepotentes exercitus. Et sic pace composita, continuerunt manus suas ab omni praeda et iniuria. His ergo quatuor diebus sanctis, in omni quiete et iucunditate resederunt ante urbis moenia Constantinopoli. [2,11] Post quatuor uero dies legatio imperatoris processit ad ducem, quatenus castra moueret eius causa et precibus, et intra palatia, quae in littore brachii maris sita erant, cum exercitu suo hospitaretur propter medios algores niuis et hiemis, qui pluuiali tempore imminebant, ne tentoria eorum madefacta et attrita deperirent. Cessit tandem dux et caeteri comprimores imperatoris uoluntati, et amotis tentoriis, per palatia et turritas domos, quae spatium triginta milliarium in littore maris comprehendunt, hospitati sunt cum omni exercitu Christianorum. Ab ea die et deinceps omnem plenitudinem cibariorum et rerum necessariarum ex imperatoris iussu repererunt et emerunt. Post paululum dehinc rursus imperatoris legatio duci adfuit, quae eum admonuit ad eum ingredi et eius uerba intelligere. Quod dux omnino renuit, praemonitus ab aduenis ciuibus de uersutia illius, sed uiros egregios direxit illi nuntios, Cunonem comitem de Monte acuto, Baldewinum de Burg, et Godefridum de Ascha, qui excusarent eum, et in hunc modum loquerentur: « GODEFRIDUS dux imperatori fidem et obsequium. Libenter et optato ad te ingrederer, honores et diuitias domus tuae considerarem, sed terruerunt me plurima mala, quae auribus meis de te innotuerunt. Nescio tamen si uel inuidia aut odio tui haec adinuenta et uulgata sint. » Imperator haec audiens, plurimum de omnibus se excusauit, dicens nunquam oportere ducem uel aliquem de societate, quidquam fallaciae de eo timere, sed eum suosque quasi filium et amicos seruare et honorare. Regressi autem nuntii ducis, omnia, quae bene promissa et fideliter ex ore imperatoris audierant, in bonum retulerunt. Verum dux adhuc minime mellifluis illius promissis credens, prorsus colloquium eius refutauit. Et sic inter haec nuntia hinc et hinc, quindecim dies euoluti sunt. [2,12] Imperator itaque cognoscens ducis constantiam, eumque ad suam praesentiam inuitari non posse, iterato moleste accepit, et hordeum et pisces ad uendendum subtraxit, deinde panis alimentum, ut uel sic coactus dux imperatoris praesentiam non recusaret. Sed nec sic imperatore proficiente, ut animum ducis emolliret, quadam die ex instinctu imperatoris quingenti Turcopoli nauibus inuecti per brachium maris, armati arcu et pharetra, matutinos milites ducis sagittis infixerunt, alios mortificatos, alios sauciatos a littore arcentes, ne illic emere ex solito alimenta liceret. Continuo haec crudelis fama in solio ducis allata est. Qui illico iussit cornua perstrepere, populum uniuersum armari, et ante ipsam urbem Constantinopolim redire, tentoriaque relocare. Ad hanc ducis iussionem signo dato cornicinum, eruperunt uniuersi ad arma, et palatia et turres, in quibus hospitio manserant, alia incendio uastauerunt, alia comminuerunt, damnum irrecuperabile Constantinopoli inferentes. [2,13] Exorta denique iam in palatio fama tam uehementis incendii et exterminii, dux nimium expauit, metuens ne flamma aedificiorum et strepitu moti exercitus percepto, pontem, per quem transierant a ciuitate Constantinopoli ad palatiorum mansiones, subito in manu robusta praeoccuparent milites et sagittarii imperatoris. Ideoque sine mora praemisit Baldewinum fratrem suum cum quingentis loricatis militibus ad obtinendum pontem, ne aliqua uis imperatoris praecurrens, illum corrumperet; et sic peregrinis transitus et reditus ultra negaretur. Baldewinus uix medio ponte constiterat, et ecce a dextris et sinistris Turcopoli, milites imperatoris, nauigio inuecti circumquaque in transeuntes sagittis irruunt, et fortiter impugnant. Quibus Baldewinus e ponte resistere nullam habens copiam, sagittas illorum effugere properauit; et sic superato ponte, uelociter in aliam partem pontis sicco littore se contulit, pontem obtinens et obseruans uersus moenia dominae et magistrae ciuitatis, quousque totus per pontem migraret exercitus. Dux uero a tergo cum suis custodiam agebat. Interea a portis uersus Sanctum Argenium infinita manus Turcopolorum et totius generis militum prosiluit in sagittis et uaria armatura ad expugnandum Baldewinum, et uniuersum gentis Christianae comitatum. Sed Baldewinus immobilis et insuperabilis ab omni illorum assultu in loco constituto perstitit, donec a mane usque ad uesperam populo trans pontem ante urbis moenia relato, et castris positis hospitato, eosdem Turcopolos, a portis egressos, et populum impugnantes cum quingentis loricatis fortiter incurrit; et utrinque grauiter commisso praelio, plurimi hinc et hinc ceciderunt, et plurimi equi Francorum sagittis interierunt. Sed ad ultimum Baldewinus praeualens, milites hos imperatoris grauatos ac fugitiuos in portas ire compulit, camposque et uictoriam potenter obtinuit. Verum Turcopoli et milites imperatoris indignantes se uictos, et bello fugitiuos, iterato crebrius a portis eruperunt, ad lacessendum et expugnandum exercitum: quousque dux adueniens, quia nox erat, omnia pace composuit; commonens fratrem suum cum uniuersis in castra redire, et a pugna hac in noctis umbra manus et arma continere. Similiter imperator, metuens amplius et ualidius hanc belli tempestatem ingruere, et uespere umbroso suos deficere et perire, pacem et ipse fieri imperat, laetatus ducem suos a bello pacare uoluisse. [2,14] Crastina uero luce exorta, ex praecepto ducis exsurgens populus, terram et regnum imperatoris perlustrans, curriculo dierum sex grauiter depraedatus est; ut uel sic saltem imperatoris suorumque superbia humiliari uideretur. Quo cognito, imperator tristari et dolere coepit, quod terra et regnum sic dissiparetur. Qui statim accepto consilio, duci legationem misit, quatenus praedam et incendium prohiberet, et in omnibus illi satisfaceret, in haec uerba loquens: « Cessent inter nos et uos inimicitiae, et dux ad me ingrediatur, fiduciam et obsides sine aliqua dubietate a me recipiens, quod incolumis ueniat et redeat, certus de omni honore et gloria, quam sibi suisque facere poterimus. » Quod benigne dux annuit, si tales darentur obsides, quibus credere possit de uita et salute sua; et sic procul dubio ad eum descendens, libenter sibi et uiua uoce et ore ad os loqueretur. Vix post hanc ducis responsionem legati imperatoris recesserant, et ecce quidam alii legati ad eumdem ducem uenientes ex parte Boemundi salutauerunt eum, sic loquentes: « Rogat te Boemundus, princeps ditissimus Siciliae et Calabriae, ut nequaquam cum imperatore in concordiam redeas; sed in ciuitates Bulgarorum Adrianopolim et Phinopolim secedas, et tempus hyemale illic peragas; certus quod mense Martio inchoante, idem Boemundus cum uniuersis copiis in auxilium tibi est affuturus, ad expugnandum hunc imperatorem, et illius regnum inuadendum. » Audita hac Boemundi legatione, dux omne responsum econtra fieri distulit, dum luce proxima exorta, ex consilio suorum respondit: « Se non causa quaestus, aut pro destructione Christianorum, a terra et cognatione sua exiisse, sed in Christi nomine uiam institisse Ierusalem; hancque uelle perficere et adimplere consilio imperatoris, si eius gratiam et bonam uoluntatem recuperare et obseruare possit. » Hanc autem ducis intentionem et responsionem nuntii Boemundi intelligentes, benigne a duce commendati, in terram Apuliae reuersi sunt, omnia sicut ex ore ducis didicerant, referentes. [2,15] Imperator uero Boemundi hanc nouam legationem et suggestionem intelligens, ducem ac eius amicos amplius de concordia sollicitabat, quatenus, si ei placari uellet, et terram eius pacifice pertransire, sibi uero facie ad faciem praesentari in colloquio, dilectissimum filium suum, Ioannem nomine, sibi obsidem daret; et omnia necessaria cum emendi licentia sibi suisque accommodaret. Haec imperatoris promissa decreta et firmata dux intelligens, ex consilio suorum castra mouit a muro ciuitatis, et iterum trans pontem hospitandi gratia in brachio maris in muratis aedificiis secessit, uniuersum populum admonens, ut pacifici essent, et sine seditione necessaria emerent. Crastina uero luce exorta, Cunonem comitem de Monte acuto, et Baldewinum de Burg, uiros nobilissimos, et in omni uerbo disertissimos, iussit coram adesse, quos ad suscipiendum obsidem filium imperatoris confidenter direxit: quod actum est. Abducto ergo iam obside filio imperatoris, ac in potestatem ducis suorumque fideli custodia constituto, dux sine dilatione nauigio per brachium maris Constantinopolin aduectus est. Et assumptis egregiis uiris, Wernero de Greis, Petro de * et caeteris principibus, audacter curiam imperatoris ingressus, facie ad faciem sibi astitit, ut audiret uerbum eius; et uiua uoce responderet ei super omnibus quae requireret, aut eum interpellaret. Baldewinus uero nequaquam tunc palatium imperatoris introiuit, sed in littore cum multitudine remansit. [2,16] Imperator autem, tam magnifico et honorifico duce uiso, eiusque sequacibus, in splendore et ornatu pretiosarum uestium tam ex ostro quam aurifrigio, et in niueo opere harmelino et ex mardrino grisioque et uario, quibus Gallorum principes praecipue utuntur, uehementer admirans honorem ac decorem illorum, primum ducem in osculo benigne suscepit, dehinc uniuersos primates et collaterales illius eodem pacis osculo honorare non distulit. Sedebat autem imperator more suo potenter in throno regni sui, non duci, non alicui assurgens ad porrigenda oscula, sed flexis genibus dux incuruatus est, incuruati sunt et sui ad osculandum tam gloriosissimum imperatorem et potentissimum. Osculatis denique omnibus ex ordine, duci in haec uerba locutus est: « Audiui de te, quoniam miles et princeps potentissimus tua sis in terra, et uir prudentissimus ac perfectae fidei. Quapropter te in filium adoptiuum suscipio; et uniuersa quae possideo, in potestate tua constituo, ut per te imperium meum et terra mea a facie praesentis et adfuturae multitudinis liberari ac salutari possit. » His pacificis et piis imperatoris sermonibus dux placatus, et illectus non solum se ei in filium, sicut mos est terrae, sed etiam uassallum iunctis manibus reddidit cum uniuersis primis, qui tunc aderant, et postea subsecuti sunt. Nec mora, aliqua ex aerario imperatoris allata sunt dona inaestimabilia duci, et cunctis qui conuenerant, tam in auro quam argento, et ostro diuersi generis, in mulis et equis, et in omni quod pretiosius habebat. Sic uero imperatore ac duce perfectae fidei et amicitiae uinculo insolubili innodatis, a tempore Dominicae Incarnationis, quo haec concordia contigit, usque ante paucos dies Pentecostes per singulas hebdomadas quatuor uiri, aureis Byzantiis onerati, cum decem modiis monetae tartaron, de domo imperatoris duci mittebantur, quibus milites sustentari possent! Mirabile dictu! uniuersa, quae ex dono imperatoris dux militibus distribuebat, in mutatione alimentorum ad aerarium regis protinus redibant; et non solum haec, sed etiam quae sub uniuerso orbe illuc congessit exercitus. Nec mirum, nam nullius praeter imperatoris merces tam in uino et oleo quam in frumento et hordeo, omnique esca, uendebatur in toto regno. Et ideo regis aerarium assidua pecunia abundans, nulla datione euacuari potest. [2,17] Pace et concordia inter imperatorem et ducem hac conditione firmata quam diximus, dux in hospitia aedificiorum in brachio maris relatus, hactenus obsidem filium imperatoris honorifice remisit, certus ultra de fide et amicitia ab imperatore suscepta. Altera dehinc die, acclamatum est ex iussu ducis per uniuersum exercitum, ut pax et honor imperatori et omnibus suis deinceps exhiberetur, et iustitia seruaretur in omni mensura uenditionis et emptionis. Imperator similiter interdixit in omni regno suo sub iudicio uitae, ne quis noceret aut defraudaret quemquam de exercitu, sed omnia aequo pondere et mensura peregrinis uenderentur, pretium uero alleuiaretur. Post haec quadragesimali tempore inchoante, imperator ducem admonuit suae adesse praesentiae, multum per amicitiam et fidem datam illum obtestans et deprecans, quatenus transfretaret, et in terram Cappadociae tabernacula collocaret, propter aedificia, quae populus incorrigibilis destruebat. Quod dux benigne annuit, ac traiecto flumine, alio in littore in pratis Cappadociae, ipse et uniuersus populus castris positis commorati sunt. Ab hinc et deinceps, paulatim peregrinis chare omnia uendebantur, sed tamen munera imperatoris nequaquam duci imminuta sunt; metuebat enim eum ualde. Dux uero, uenditionis penuriam rerum necessariarum intuens et populi clamorem moleste accipiens, imperatorem saepius nauigio conueniebat, et de grauitate uenditionis eum arguebat. Sed imperator, quasi inscius et id fieri nolens, rursus peregrinis omnia alleuiabat. [2,18] Interea dum ad haec ducem cum imperatore agerentur, et sancta Pascha, iam tribus septimanis euolutis, processisset, Boemundus decem millia habens equitum, et plurimas copias peditum, per Valonam et Durax et caeteras ciuitates regni Bulgarorum descendens, in uirtute magna ante muros ciuitatis Constantinopolis astitit. Cui dux ex rogatu imperatoris cum uiginti primoribus de suo assumpto exercitu occurrit, ut eum ad imperatoris praesentiam sub firma fide introduceret, priusquam arma reponerent, aut tentoria collocarent. Tandem uero cum se inuicem salutassent, et dux diu cum ipso Boemundo ageret, plurimisque blanditiis ei persuaderet, ut uerbum imperatoris auditurus curiam intraret, Boemundus uero prorsus negaret, ac referret, nimium se imperatorem pertimescere, eo quod uir callidus et subdolus haberetur, ad extremum uictus bona promissione ducis et allocutione, fiducialiter palatium imperatoris introiuit, in osculo pacis, et in omni gratia et honore susceptus. Deinde diuersis colloquiis et consiliis inter se habitis, Boemundus homo imperatoris factus est, cum iuramento et fide data pactus cum eo quod nihil de regno eius sibi retineret, nisi ex eius gratia et consensu. Statimque allata sunt Boemundo sicut Godefrido munera, miri et inauditi thesauri in auro et argento, uasa quoque pretiosa opere et decore, multoque ampliora quam ab aliquo possit aestimari. [2,19] Cum haec concordia et foedus inter imperatorem et Boemundum fieret, Tankradus, sororis filius Boemundi, brachium maris cum uniuerso comitatu et apparatu tam suo quam Boemundi transfretauit, clam imperatore, duce ac Boemundo, ne et ipse subditus illi fieret. Hac igitur Tankradi praesumptione imperator audita, moleste accepit, eo quod eius colloquium uitauerit. Sed tamen prudenter dissimulans, Boemundum atque ducem cum amore et immenso honore munerumque largitione commendatos, trans fluuium ad exercitum remisit. Breui dehinc interuallo adfuit Robertus Flandrensis cum immensis copiis, qui et ipse audita concordia ducis et Boemundi cum imperatore, foedus iniit, homo illius factus. Unde ipse quoque sicut et illi, ingentia munera de manu imperatoris meruit accipere. Dehinc post aliquot dies ab imperatore benigne commendatus est, et flumine praedicti maris emenso, in regione et pratis Cappadociae sociis et Christianis principibus admistus, armis et copiis associatus est. [2,20] Non multo dehinc tempore tam egregiis uiris in unum collatis, placuit, ex communi consilio, quatenus iam congruum tempus expeditionis operti, sicut deuouerant, deinceps uiam continuarent uersus ciuitatem Nicaeam, quam gentilis uirtus Turcorum, imperatori iniuste ereptam, suo subiugauit dominio. Eadem siquidem die, qua castra mouerunt, Rufinel applicuerunt. Et ecce legatio Reymundi, comitis Sancti Aegidii adfuit, quomodo et ipse in ciuitatem Constantinopolim ingressus cum imperatore foedus percussisset, rogans et obtestans, quatenus eum et episcopum de Podio, Reymerum nomine, praestolari uellent. Hi uero se minime eum praestolari, aut longius his partibus immorari astruxerunt, sed paulatim se praecedere, ipsum uero comitem recto et non nimium maturato calle posse subsequi, rebus suis caute et diligenter cum imperatore ordinatis. Ibidem Rufinel, Petrus Eremita, praestolatus principes, cum paucis reliquis suae attritae multitudiuis adiunctus est. Comitis uero Reymundi legati, accepto ducis responso, Constantinopolim reuersi sunt. Dux siquidem et Boemundus et Robertus Flandrensis, donis a rege pretiosis donati et nimium commendati, iter suum continuant. Reymundus gratiosus et dilectus factus imperatori, diebus quindecim Constantinopoli moram fecit, plurimum honoris et doni ab imperatore consecutus, sub fide et sacramento homo illius factus. [2,21] In his itaque diebus Robertus, Nortmanorum comes, Stephanus Blesensis, Eustachius, frater praedicti ducis cum ingenti manu equitum et peditum similiter adfuerunt: qui et ipsi cum imperatore foedus et amicitiam ineuntes, hominesque illius in fidei iuramento facti, nimiis donis ab eo honestati sunt. Dux uero et qui cum eo erant, interea Nicaeam urbem adierunt, quo ipse dux primum obsidionem, ante maiorem portam urbis positis castris, constituit fieri. Subsecutis uero principibus, paucissima requies in terminis Cappadociae fuit trans praedictum brachium maris S. Georgii, sed festinato itinere et ipsi castrametati, circa Nicaeam urbem consederunt; quae moenibus, muris, munitionibus turrium insuperabilis uidebatur. In hac urbe antiqua et robustissima, Solymanus, unus ex principibus Turcorum, uir nobilissimus, sed gentilis, dominio praeerat. Qui, audito Christianorum intentionis aduentu, omni armatura fortium uirorum ciuitatem muniuit, quin et alimenta copiosa, undecunque collecta, intulit, portas uere undique seris firmissimis obstruxerunt. Ut enim circa Nicaeam et eius moenia in equis uelocissimis praedicti principes conuenerunt, alii in assultibus et discursibus equorum delectabantur, turres et fortissima moenia admirantes, murosque duplices. Sed neque his circumspectis, aliqua formidine concuti potuerunt; uerum omni uirtute et militari habitu animati, urbem assiliunt et oppugnant; alii uero pedestri aggressu, non minus arcu et sagittis defensores urbi bello lacessunt, sed plures grauissimis ictibus et iaculis desuper repugnantium attriti sunt, qui incaute et caeco impetu ac fragore subito praelia iuxta muros tentare ausi sunt. [2,22] Principes uero exercitus, uidentes sic frustra et inutiliter bello populum perire; nec quidquam inclusis huic praesidio posse nocere, nil melius senserunt quam ut, obsidione circumquaque posita, urbem cogerent et custodes murorum. Unde in prima obsidione Godefridus, dux Lotharingiae, princeps ac dominus de castello Bullionis, cum uniuerso comitatu Lotharingorum constitutus est; Boemundus princeps Siciliae et Calabriae, natione Northmannus, uir alti cordis et miri ingenii, ac omni militari uirtute in rebus bellicis aptissimus, et opibus ditissimus, uicinus sedem collocauit; Tankradus, tiro illustris, iuxta eumdem Boemundum, auunculum suum, cum suis sodalibus considere decernitur; Tatinus quidam truncati nasi, familiaris imperatoris Constantinopolis, et eius secretorum conscius, ductor Christiani exercitus, eo quod loca regionis nota sibi essent, cum auxiliari manu militum eiusdem imperatoris, urbem in decreta sibi parte premebat. Robertus, comes Flandrensis, nulli illorum dispar in armis, diuitiis et uiribus, et comes Robertus, princeps Northmanniae, filius regis Anglorum ferocissimus, armis rebusque militaribus ditissimus, iuxta praedictos in obsidione eiusdem urbis in ordine locati sunt. Wernerus de Greis castro, miles irreprehensibilis in arte bellica, Eustachius, frater praedicti ducis Godefridi, cum Baldewino fratre eorum, uiro clarissimo, et bello inuictissimo, pariter in ordine consederunt. Baldewinus de Montecastello, Hamaicorum comes et princeps, uir illustrissimus in omni militari actione, Thomas de Feria castro, Francigena, miles acerrimus, una cum Baldewino de Burg, Drogo de Nahella, Gerhardus de Keresicastello, Anselmus de Riburgismonte, Hugo comes de S. Paulo, Engilradus eiusdem Hugonis filius, miles egregius, Wido de castro Porsessa, tiro in armis fortissimus, Baldewinus de castello Gant, Baldewinus quoque uir bello nominatissimus, cognomine Calderim comes, una Willhelmus de Foreis castello, omni uirtute et potentia bellica praeclarus, ad obseruandam urbem, uix humanis uiribus superabilem, omnes uiri fortissimi, in decreta sibi parte consederunt. [2,23] Episcopus uero de Podio, Reymerus nomine, omni bonitate repletus, non modica manu et apparatu circa urbem uires augebat. Stephanus, comes Blesensis, et caput et primus consilio in omni exercitu, in multitudine graui uno in latere urbem tuebatur. Hugo, cognomine Magnus, frater regis Franciae, illustrissimus socius, ad custodiendam urbem suo sedit in ordine. Robertus, filius Gerardi, Reymundus cognomine Pellez, Bonwankerus de Capis castello, Milo quoque cognomine Louer miles fortissimus, Stephanus de Albemarla, filius Udonis comitis de Campania, Waltherus de Dromedart, et eius filius Bernardus dilectissimus, in omni facto et forma delectabilis; Gerardus de Gorna, Gothardus, filius Godefridi, iuuenis clarissimus, Rudolfus, ditissimus copiarum, dominus Alenus, cognomine Ferrans, Conanus quoque, ambo principes Britannorum, Reinoldus de ciuitate Beluaciae, Walo de Calmont, Willhelmus de Montpelir, uiri imperterriti, fixis papilionibus cum caeteris praefatis in circuitu urbis consederunt. Castus quoque de Berdeiz ciuitate, Gebardus de Roselon ciuitate, Giselbertus de Treua, unus de principibus Burgundiae, Oliuerus de castro Iussi, miles audax et pugnax, Achar de Motinerla, candidus capite, Reimboldus, comes de Oringis ciuitate, quo non alter ualentior, Lodowicus de Monzons, mirabilis in opere militari, filius comitis Dirici de Monthiliart, Dudo de Cons, rufus capite, bello doctissimus; Gozelo et frater eius Lambertus, bello peritissimus, cum patre suo Cunone de Monte acuto, uiro illustrissimo, iuxta praedictorum papiliones tabernacula collocauerunt. Petrus de Stadeneis, Reinardus de Tul ciuitate, Walterus de Verueis, Arnolfus de Tyr, Ioannes de Namecca, Herebrandus de Boillon, hi omnes ad omne bellorum incendium indefessi urbem cingebant. [2,24] Nec dubitandum est, cum tot capitaneis primis non paucos adfuisse sequaces et inferiores, seruos et ancillas, nuptas et innuptas, cuiusque ordinis uiros et mulieres. His omnibus, episcopi, abbates, monachi, canonici et presbyteri praeerant ad instruendos et corroborandos. Obsessa ab his copiis tota continetur ciuitas praeter locum, quem ad tuendum, et uacuum relictum, comiti Reymundo decreuerant. Victum, et omne quod necesse est corpori, nullis immitti portis tam copiosus sinebat exercitus. Sed lacus quidam mirae latitudinis et longitudinis, in modum maris altus, aptus remis et nauigio, in quodam latere murorum ciuitatis habebatur, per quem saepius ingressus et egressus uiris Solymani, necessaria inferentibus, ipsique Solymano, patere solebat. Nondum uero Reymundus, praefatus comes de terra S. Aegidii, quae dicitur Prouincia, uires et opem contulerat. Nam cum imperatore Constantinopoli cum suis cuneis moram faciebat, multum ei foederatus prae donis magnificis, quibus de die in diem de domo regis augebatur. [2,25] Solymanus audita tantorum uirorum belligeratorum adunatione, a praesidio Nicaeae egressus est propter auxilium caeterorum Turcorum et gentilium, spatio plurimorum dierum desudans, quousque quingenta millia uirorum pugnatorum et ferratorum equitum ex omni Romania contraxit. Quibus undique collectis et admonitis, fama obsidionis Nicaeae et exercitus Christianorum ad aures eius perlata est, et quia numerus tot millium supra quadringenta millia illic consedisse referatur. Fama autem hac attonitus, cum uniuersa collectione suorum iter suum per montana mouit uersus moenia Nicaeae, si forte e specula rupium posset oculis deprehendere, si tot, ut audierat, illuc millia conuenissent, et qua parte hos sanius aggredi posset. Tandem ex consilio suorum, quarta die obsidionis transacta, idem Solymanus duos ex suis sub falsa specie Christiana in morem peregrinorum ad explorandam uirtutem et actus Christiani exercitus direxit, qui custodibus arcis, et defensoribus Nicaeae urbis, in hunc modum nuntia deferrent: « Scitote quia princeps et dominus urbis nostrae, Solymanus, mittit nos ad uos, ut spem firmissimam in suo iuuamine teneatis. Nil formidinis uobis ab his circumsedentibus incutiatur, qui longinquo fatigati itinere, et huc in exsilium progressi, pro stultis computabuntur, quos simili poena et martyrio, ut Petri agmina ante hos dies, tractabit, et in proximo uobis succurrere in manu robusta et in millibus infinitis paratus est. » Hac Solymani legatione accepta, uiri duo praemissi per loca nota et deuia uersus locum quo urbs inobsessa erat, uiam insistunt, si forte enauigare occulte ad ipsos urbis defensores ualerent, et nota facere quae illis a Solymano iniuncta erant, qualiter Solymanus, factis cuneis, in breui peregrinos aggrederetur, et ut omnis uirtus Turcorum a portis erumperet, et sic in fortitudine admista populum Domini deleret. Sed ex Domini uoluntate a custodibus Christianis, circumquaque diffusis ad tuenda loca et semitas, ne qua fraus aut uis ex aduerso noceret, hi duo praemissi a Solymano, capti et retenti sunt, quorum alter in impetu occisus est, alter ad praesentiam Christianorum principum adductus est. [2,26] Virum itaque apprehensum Godefridus dux et Boemundus, et caeteri minis suppliciorum coegerunt, ut cuius rei causa missus uenerit, sola ueritate explicaret. Ille autem tot electorum principum minas expauescens, et uitam suam in articulo mortis positam agnoscens, flebili uoce, humili uultu lacrymarumque continua inundatione de uita et salute sua multum precatur, omnibus trepidans membris, et rei ueritatem pollicetur aperire, et quod utile et salubre uniuerso populo futurum esset. Fatetur enim se a Solymano missum, quem iugis montium cum innumerabili gente hospitatum, et adeo uicinum asserit, ut in crastino die circa horam tertiam eum ad pugnam credant adfuturum, et eius dolos ac repentinos incursus sua relatione posse praecauere. Rogabat enim se in custodiam usque ad praedictam horam teneri, quousque rei ueritas et Solymani probaretur aduentus; sin autem aliquando his fefellisset, nequaquam sibi uitam donari, sed collo amputato uelle perire. Instabat etiam multa et humili prece, quatenus Christianitatis professione baptismum susciperet, et Christiano iure Christianis communicaret. Sed hoc potius petebat timore susceptae mortis quam aliquo catholicae fidei amore. Tandem miserabili fletu illius et nimia Christianitatis promissione, primorum exercitus mollita sunt corda, ac illius miserti, uitam sibi donauerunt, sed tamen mittitur in custodiam quam petebat. Ab hinc et deinceps peruigili cura totus sollicitatur exercitus Christianorum, die ac nocte, armis et apparatu prouidus, usque ad hanc horam, quam ex captiui promissione Solymani copias ab Alpibus innumerabiles ebullire didicerant. Dux Godefridus, Boemundus, Robertus Flandrensis et uniuersi qui aderant, comiti Reymundo tota nocte hac legationem direxerunt, quatenus plus solito uiam maturaret, si cum Turcis bellum committere uellet, et sociis subuenire. Sciebant enim eum in proximo iam ab imperatore laxatum, et multis honoribus et diuitiis commendatum. Qui tantorum principum legatione cognita, et Solymani tam maturata aduentatione, nihil morae ultra faciens, toto huius noctis tempore accelerauit iter; ac prima hora diei, iam sole mundum replente, cum Podiensi episcopo in signis uarii coloris et decoris adfuit, in loricis et galeis, in fortitudine uehemente equestris et pedestris exercitus. [2,27] Itaque ipsius comitis uix tentoria ponebantur, cum Solymanus circa horam tertiam ab altitudine montium descendebat, et omnis comitatus eius, ut arena maris per diuersas semitas factis aciebus exundans, omnes uiri fortissimi, et bello cautissimi, loricis et galeis et clypeis aureis ualde armati, signaque plurima mirae pulchritudinis in manibus praeferentes. Horum in prima acie ad decem millia, uiri omnes sagittarii, in conuallem Nicaeae praecucurrerant, arcus corneos et osseos, ad feriendum rigidissimos manu ferentes; et uniuersi equis insidentes cursu uelocissimis et bello aptissimis. Sic Solymanus et sui descendentes, per portam urbis irrumpere in impetu nitebantur, quam Reymundus, praedictus comes, ad tuendum obsederat. Sed ab ipso comite et a Baldewino, fratre ducis, illis ex aduerso cum Baldewino Calderim occurrentibus plurima manu, grauiter retrusi et expugnati sunt. In hoc horrore crudelissimi belli inter manus festinantes, sermo episcopi sic populum consolatur: « O gens Deo dicata, omnia pro Dei amore Dei reliquistis, diuitias, agros, uineas et castella; nunc in promptu uita perpetua est ei cui contigerit hoc in praelio martyrio coronari. Indubibitanter hos inimicos, Deo uiuenti contrarios, adite, Deo donante hodie uictoriam suscipietis. » Hac admonitione Paganus de Garlanda, dapifer regis Francorum, Wido de Porsessa, Tankradus et Rotgerus de Barnauilla, Robertus Flandrensis, Robertus Northmannorum princeps, confratribus in Christo sine mora subueniunt, per medias acies fulmineis ictibus et equorum celeritate discurrentes. Dux Godefridus et Boemundus, non equo tardantes, laxis frenis per medios hostes aduolant, hos lanceis perforantes, hos ab equis deiicientes et socios saepe hortantes, ad trucidandos hostes uirili admonitione consolantur. Illic non modicus fragor hastarum, tinnitus gladiorum et galearum in hoc luctamine belli est auditus; non modica Turcorum ruina ab his egregiis uiris eorumque sociis facta est. Hac uictoria Dei gratia in populo catholico habita, Solymanus et sui in montana fuga reuersi sunt, nulla ulterius pugna in hac obsidione populum Dei aggredi audentes. Ab illo die omnem clementiam erga captiuum legatum Solymani fideles Christi exhibebant, quia eum uerum et fidelem in sua promissione experti sunt, et priuatus inter familiares summorum principum diligebatur. Occisorum uero et uulneratorum capita Christiani amputantes, secum in signum uictoriae deferenda in sellarum suarum corrigiis ad tentoria sua detulerunt, et ad societatem, partim in tabernaculis relictam circa urbem ad prohibendum exitum inclusorum, cum gaudio reuersi sunt. At huius primi belli turbine sedato circa Nicaeam, capita Turcorum amputata intra urbis moenia iactabant, ad terrendos magistros arcis et custodes murorum. Deinde mille capita Turcorum collecta, in curribus et saccis plaustrisque reposita, detulerunt usque ad portum qui Ciuitot dicitur, et sic nauigio imperatori Constantinopolim missa sunt. [2,28] Imperator, uisis tot capitibus aduersariorum suorum et militum Solymani, cuius iniusta ui urbem Nicaeam in dolo amiserat, plurimum in hoc fidelium triumpho exhilarescit, ac disponit ut pro labore bellico magnam recipiant remunerationem. Unde pecuniam non modicam, ostra diuersi generis, et omnia necessaria ad remunerandum quemque potentem in uehiculis mulorum et equorum direxit, uictus innumerabiles pariter attribuit, uendendi et emendi undique suo in regno largissima facultas concessa est. Nautae et mercatores certabant ex imperatoria iussione nauibus plenis cibariis frumenti, carnis, uini, olei et hordei per mare discurrere, quousque ad portum Ciuitot anchoras iaciunt, ubi fidelium turmae ad refocillandum corpus, ante ieiuniis aggrauatum, omnia uenalia reperiebant. Hac frequentia escarum fruentes et gaudentes, conspirant et affirmant se non recessuros, quousque urbs superata et capta imperatoris potestati restituatur. Promiserant enim iuramento nihil de regno imperatoris, non castra, non ciuitates, nisi ex eius uoluntate aut dono, retinere. Hoc comperto et inuestigato, et uisa Christianorum uictoria et Turcorum caede cruentissima, captiuus ille, quem praediximus, diffisus uitae, et Christianitatis iugum effugere cogitans, quadam die uisa opportunitate clarissima et custodiae negligentia, facilis saltu pedis, uallum murorum urbis transuolat; Turcos per moenia praesentes, et tunc belli otio uacantes, ad subueniendum sibi incessabili uoce admonet ac precatur. Qui sine mora funiculo a moenibus dimisso inter manus fallacis et fugitiui, pereni mox in ipso pendentem et manibus haerentem, intra moenia non paruo clamore ac fragore facto interius et exterius, leuauerunt. Nullus tamen Christianorum fugientem sequi aut retinere praesumpsit, propter Turcorum iacula desuper infestantium. [2,29] Cum in decreto firmissimo obsidionis et destructionis urbis, curricula septem hebdomadarum ibidem circa moenia eius uersarentur, et principes, alii iactus et tormenta lapidum ad minuendos muros et turres aptarent, alii arietes ferratos componerent, et diuersa ingenia quaererent assultusque plurimos inferrent, Baldewinus Calderim incessanter muros impugnans, nimisque temerario et audaci conatu praecurrens, in ictu praemissi lapidis fractis ceruicibus uita exspirauit. Baldewinus de Gant dum ibidem in assultu urbis desudaret, et incaute muros appeteret, uertice transfixo in impetu sagittae, uitam exhalauit. Post haec dum ex consilio et decreto principum rursus exercitus iteraret assultum, comes de Foreis et alter de insula Flandriae, Walo nomine, in eodem assultu nimium feruentes et bello uehementes, dum hostes lacesserent, sagittis infixi interierunt. Wido de Porsessa, illustris eques ibidem infirmitate occupatus, uita decessit. Fleuit super his omnis populus Catholicorum, quoniam fortes consiliarii et auctores rerum capitalium habebantur. Tantos etenim uiros nobilissimos cum omni honore et religione episcopi et abbates sepelierunt, non modicam eleemosynarum largitionem pro salute animarum illorum diuidentes egenis et mendicis. [2,30] Dehinc quadam die, dum plurimorum principum strues, et machinae muro Nicaeae applicarentur, et quaedam non in uanum, quaedam frustra laborarent, Henricus de Ascha et Hartmanus comes, unus de maioribus Alemanniae, uulpem ex proprio sumptu quercinis trabibus composuerunt, cuius in gyro tutos intexuerunt parietes, ut grauissimos Turcorum sufferret ictus armorum, omniumque iaculorum genera, ac sic in ea manentes, tuti et illaesi urbem fortiter impugnando perforarent. Hoc tandem uulpis instrumentum dum ad unguem opere et ligaturis perduceretur, milites praedictorum principum loricati ad uiginti in eadem uulpis protectione sunt constituti. Sed magna uirorum inundatione et conamine iuxta muros applicata, non aequo subsedit aggere, non recto impulsu aut aequo conductu moderata, et sic trabes, postes, uniuersaeque ligaturae contritae, uiros in ea latentes in momento oppresserunt. Hartmanus ac Henricus dolentes, et magnum de casu suorum luctum habentes, sepultura exstinctos honorifice condiderunt, sed non parum gaudere potuerunt, quod cum suis non in hac momentanea suffocatione perierunt. [2,31] Alia post haec die, dum creberrimi assuitus plurimorum in uanum consumerentur, comes Reymundus turrim quamdam duobus tormentis lapidum, quae uulgo dicuntur Mangenae, fortiter quassatam oppugnauit. Sed minui et dissolui uel lapis unus ab hoc antiquo opere, et caemento uix solubili, robustissimo tam iactu non potuit, dum ad extremum plura adaucta sunt lapidum quassantium instrumenta, quibus tandem muri concussi rimas per loca pertulerunt, et aliqui lapides prae creberrima iactatione cum caemento minui ac labi coeperunt. Quod uidens exercitus Dei uiuentis, adunata manu, et facta testudine uiminea uallum superans, audaci transitu muros impetunt, turrim muris eminentem uncis ligonibus perrumpere et perforare moliuntur, quam Turci interius coaceruatione lapidum compleuerant, ut ualidius staret densitate lapidum, et si forte exterior murus a Gallis corrumperetur, uolentibus penetrare impedimento esset congeries infinitorum lapidum. Populus autem Dei uiui, aceensa magis ac magis ira, et strage suorum commotus, turrim percurrit acumine mordacis ferri, quousque foramen trans turrim tanta uirtute reddunt ut hiatus cauati muri duos insimul penetrare praesumentes capere uideretur, qui coaceruationem lapidum singulatim eruerent et minuerent, uiamque ad hostes patenter aperirent. Sed nec sic proficere potuerunt. [2,32] Nocte uero quadam ab hac colluctatione, et plurima stragis conamine, circa urbem populo uexato et interdum in castris relato, deprehensum est, Turcos nauigio per lacum ab urbe saepius exire, uiros coadiutores arma et omnia necessaria clam inferre, mercatores usquequaque illuc conuenire, et a Turcis omnia uenalia in eodem lacu reperire. Ex hoc denique principes plurimis usi sunt consiliis, quid agerent uel insisterent, qualiter lacus his interdicatur, et inclusis exitus et introitus ultra nauigio negetur, dicentes non aliter suos assultus uel laborem posse perficere. Tandem inter plurimas discussiones tale repertum est consilium, quia nisi nauali custodia tam spatiosus obseruaretur lacus, nequaquam hostes posse reprimi, nec urbem alimentis posse uacuari. Unde magnis et paruis in unum uocatis, decretum est communi consilio ut ad portum Ciuitot innumerabiles copiae equestris et pedestris uulgi mitterentur, qui naues a domino imperatore impetratas, eiusque dono concessas, a mari per siccum iter uehiculis, arte lignorum aptatis funibus canabinis, et loris taureis humero et collo hominum et equorum impositis, usque ad lacum Nicaeae perducere ualerent. Quod actum est, et noctis in silentio uiam septem milliarum trahentes, has naues miri ponderis et magnitudinis, quae numerum centum uirorum capere poterant, orto sole, ad praedictum locum applicuerunt, has in littore et undis reponentes. Nec mora, principes exercitus exsurgentes undique peruenerunt ad lacum, uidere et scire de nauibus, gauisi quod sui incolumes et sine hostili infestatione, et naues sine laesione receptae sunt. [2,33] Nauibus itaque receptis sanis et illaesis, fortissimi milites Gallorum in eis sunt constituti, qui ultra exitu Turcis interdicto obstarent, et nihil prorsus necessariorum eis inferri paterentur. In una autem naue de Turcopolis imperatoris uiri sagittarii habebantur, qui nauali certamine in aquis multum praeualere solebant. Turci uero, et uniuersi custodes praesidii, circa lacum tumultum populi, et principum tam matutinos conuentus intelligentes, ad moenia uersus fluuium concurrunt, multum de nouiter adductis nauibus admirati, quas procul dubio suas aestimassent, nisi quod suae adhuc altero in littore iuxta muros est moenia catenatae ferro et seris stare uidebantur. Sic lacu nauali obsidione praeoccupato, et militum illic in flumine loricata manu, in lanceis, arcu et sagittis armata, relicta, comes Reymundus et sui satellites, ac plurima manus de exercitu iterato, praedictam turrim conueniunt; assultus et lapidum iactus multiplicant, Turcos non parce uexant et impugnant, ariete ferrato muros crebra hominum uociferatione impellentes. Turci siquidem uidentes crebro ariete muros impelli et concuti, et turrim ligonibus perfodi, adipem, oleum picemque stuppis et facibus ardentissimis commistam fundebant a moenibus, quae instrumentum arietis et crates uimineas prorsus assumpserunt; alii sagittis et corneo arcu plurimos interimebant, alii saxorum laesione secus muros et turrim laborantes opprimebant. In hac Turcorum defensione et reluctatione, quidam miles illorum ferocissimi animi et cordis non parce desudabat arcu et iaculis, et (quod dictu mirabile est) in uulnere sibi illato diffisus uitae, procul abiecto clypeo, manifeste opposuit pectus telis cunctorum, et rupea saxa in medium uulgus ambabus manibus torquebat. Hic quamuis, ut aiunt pro uero qui adfuerunt, uiginti sagittis adhuc haerentibus in praecordiis premeretur, non continebat manus a iactura lapidum et percussione Gallorum, sed amplius et saeuius damnum exercebat in populo. Dux uero Godefridus, uidens tam ferocissimum et crudelissimum saeuire, nec tot sagittarum in fixione deficere, sed plures fidelium illius iaculatione perire, arrepto arcu baleari, et stans post scuta duorum sociorum eumdem Turcum trans uitalia cordis perculit, sicque mortuum ultra a caede horrenda compescit. Tandem fatigato populo Christianorum, et sole declinato, et assultu tam horribili sedato, Turci angustiati prae foramine turris, rursus saxorum aceruos comportant interius noctis in silentio, ne facilis aditus in crastino reperiretur. [2,34] Mane autem sole relato, populus Dei ad iterandum assultum, et ampliandum turris penetrale, animatur et armatur. Sed uisa et agnita rursus lapidum collatione opposita, in recenti foramine, memor periculi et anxietatis, quam priori luce pertulerat, coepit animo mollescere et quisque alium commonere ut praeiret. Tandem miles quidam illustris, de tabernaculis praedicti Roberti Northmannorum comitis exsiliens, galea opertus et lorica, et tectus clypeo, trans uallum muros imperterritus inuadit, ad turrim properat, et aceruos lapidum a foramine eruere nititur, et aditum saxis occupatum uacuare. Sed grandine saxorum, et assidua inundatione iaculorum incoepti obliuiscitur. Videns autem idem miles omni auxilio se destitutum et prae oppressione immensorum lapidum nihil posse proficere, cominus muro se astringit, ad deuitanda iacula Turcorum, quae sine intermissione fatigabant uirum egregium. Sed nec sic euadendi manus illorum ulla uia aut facultas illi monstratur. Tandem tot millium lapidibus a collo et capite illius scuto auulso, fractis ceruicibus iuxta muros obruitur et in ipsa lorica et galea moritur in aspectu omnium fidelium, nequaquam illi subuenientium. Turci ergo uidentes uirum immobilem iam obisse, ab ipsa nefanda turri catenam proiiciunt, ungues ferreos acutissimos et rapacissimos ex fabrili ingenio et opere habentem quasi hamos, quae annulo loricae exstincti militis infixa, eumdem arripiens ac retinens, cum cadauere mortuo intra moenia leuatur. Dehinc corpus militis apprehensum, licet exstinctum, in laqueo funis ad moenia suspenderunt, ut Christianos per hanc inhumanitatem amplius offenderent. Offensi igitur et tristes uniuersi lamentabantur confratrem tam crudeli nece et uili tractatu obiisse. Quem post hanc diutinam illusionem nudum a moenibus proiectum, honorifice susceptum cum caeteris praefatis et ibidem occisis fidelibus, in eleemosynarum distributione, sacerdotumque commendatione sepelierunt. [2,35] Hac ruina uirorum fortium, et creberrimis damnis Christianorum, quae in assultu urbis per singulos dies patiebantur, duce Godefrido et Boemundo cunctisque principibus turbatis, et quia nullo conamine machinarum et balistarum aut impetu uirium muris aliquam laesionem inferre poterant, sed omnis labor, et uirtus eorum incassum consumebatur, quidam Longobardus genere, magister et inuentor magnarum artium et operum, uidens miserias et strages Christianorum, ultro se obtulit praefatis principibus, quorum animum huiuscemodi solatione et promissione releuat dicens: « Video quia omne opus machinarum nostrarum in uanum laborat, uestrates crebra morte circa muros minuuntur, et magnis periculis uita residuorum adhuc subiacet. Nam Turci inclusi confidenter et securi a turribus et moenibus repugnant, incautos et nudos sagittis et saxis obruunt; quin murus, antiquorum astutia fundatus, non ferro aut aliquo robore potest rescindi. Unde quia omnem uirtutem uestram sic frustrari perspexi, maiestatem uestram adire et compellare disposui, quatenus, si consiliis meis acquiescatis et aliquod laboris mei praemium a uobis consequar, Deo auxiliante, turrim hanc, quae ualida et insuperabilis uidetur, humi cogam procumbere sine damno et uestrorum periculo commilitonum, per quam aditus patebit ad inimicos, uobisque contrarios. Tantum necessaria arti meae et communi sumptu et iuuamine administrentur. » Audita hac uiri promissione, cum omni beneuolentia pacti sunt ei dare quindecim libras Cartanensis monetae, praemium laboris sui, et quidquid necessarium operi requireret, indesinenter administrare, gauisi et confidentes in spe promissi artificii. Magister itaque artis, facta praedicta conuentione, ingenia sua aptat, parietes decliues connectit, et uirgeas crates assuit mirifico instrumento; sub cuius protectione ipse ac secum desudantes capita sua tuta a iaculis Turcorum, desuper resistentium, haberent. [2,36] Ad unguem uero instrumento suae protectionis perducto, uiri Christianorum loricati et clypeati circa machinam conglobantur. Quam in uirtute sua trans uallum impulerunt trahentes, et iuxta muros, inuitis et prohibentibus desuper omnibus Turcis, cominus adiunctam statuerunt. In qua magister artis cum caeteris opificibus suis tutus relinquitur, regressis sine magna laesione fidelium turmis. Turci uero, uidentes huius ingenii instrumentum in detrimento urbis posse praeualere, faculas ardentes cum pice et adipe iactant super machinam, et saxeas moles conuoluunt a moenibus, si sic aliqua arte ars muro illata destruatur, et inclusi in ea absterreantur. Sed frustra omnia iactant aut conantur, quia parietes decliues nil ingestum ignis aut lapidis retinebant. Magister uero artis fiducialiter latens in machina cum sociis secum habitis, sub fundamento turris ligonibus et acutissimo ferro cauare terram non desinit, donec trabes, postes et caetera immanissima robora lignorum in ipsa cauatione sub fundamento componeret, quibus muri, ablata terra, ne subito super adhuc fodientes ruerent, inniterentur. Iam uero cauatione permaxima facta in latitudine et longitudine, ex admonitione magistri artis, uniuersi de exercitu, parui et magni, sarmenta, stipulas, tegulas, calamosque aridos, stuppas et omnia fomenta ignis conferunt, et inter postes, et trabes et magnificas arbores coaceruant, undique his lignis cauatione occupata. Post haec ignis, a magistro operis immissus, magno spiramine suscitatur, quousque perstrepens et discurrens flamma insuperabilis magis ac magis inualuit; quae postes, trabes, et omnia ligna supposita in cinerem redegit. His ita in fauillam redactis et fundamentis sustentaculo deficiente, tam terrae quam lignorum aedificium uetustissimae turris resupinum in momento, noctis medio, corruens, tantum reddidit sonitum ut tonitrui fragor, omnibus somno excitatis, uideretur. Igitur tam intolerabile pondus collapsae turris licet repentino casu procumberet, non caementorum aut petrarum collisione, in plurimas partes dissiliit, sed quassi et corrupti per loca muri ipsius arcis iacentes rimarum laesione hiabant, aditumque, sed tamen difficilem, exhibebant. In hac itaque turris ruina et contritione, uxor nobilissima Solymani uehementer exterrita, non ultra in urbis confisa praesidio, noctis in silentio, a suis in lacus flumine immissa est, ut sic nauigio Christianos euaderet. Sed percepto eius abscessu, a militibus lacum tuentibus remigio nouiter adductarum pauium capta, et in custodiam principum cum duobus tenellis filiis reposita est. [2,37] Turci et arcis defensores pariter, turri humi procumbente perterriti, ac matronae huius captiuitate stupefacti, et lacus enauigatione amodo desperati, suorum occisorum interius graui imminutione desolati, longa obsidione fatigati, nec se euadere posse uidentes, consilio inuicem habito de uita et salute membrorum, precantur sibi parci ab exercitu Christiano, claues urbis polliciti reddere in manus imperatoris Constantinopolis, sub cuius conditione urbis primitus haereditario iure seruiens habebatur, quousque iniusta ui Solymanus sibi subiugatam inuasit. Tatinus uero truncatae naris, familiaris imperatoris, consilio maiorum exercitus satisfaciens, precibus illorum, suscepta utrinque fide et reddita, apud Christianos proceres pro eis intercessit, hac conditione ut ab urbe incolumes exeant, et in imperatoris deditionem ueniant, cum uxore Solymani nobilissima, quae nuper capta, in custodia principum Francorum habebatur cum duobus filiis suis tenellis. Sic utrinque sedato assultu, dum diuersa consilia reddendae ciuitatis agerentur, et plures captiui Christianorum redderentur, quaedam sanctimonialis femina de coenobio S. Mariae ad horrea Treuirensis Ecclesiae cum caeteris restituta et absoluta est in manus Christiani exercitus, quae se de attrito Petri agmine captam et abductam professa est, parumque intermissionis a foeda et abominabili cuiusdam Turci et caeterorum commissione habuisse conquesta est. Dum uero super his iniuriis miserabiles gemitus in audientia Christianorum proferret, inter proceres et milites Christi Henricum de Ascha castello recognouit. Quem ex nomine lacrymabili et humili uoce compellans, ad auxilium suae emendationis adesse commonuit. Qui statim hac recognita, super infortunio eius motus est, omnique industria et misericordia, qua potuit, apud ducem Godefridum obtinuit, quatenus ei a domino Reymero, uenerabili episcopo, consilium poenitentiae daretur de huiuscemodi incestu. Tandem consilio accepto a clero, facta est ei remissio illicitae copulationis cum Turco, et alleuiata poenitentia, eo quod ui et nolens ab impiis et sceleratissimis hominibus hanc foedam pertulit oppressionem. Post haec modico interuallo solius noctis, per internuntium eiusdem Turci, qui eam uiolauerat, et caeteris abstulerat, plurima suasione et blanda promissione ad illicitos et incestos thalamos reinuitatur. Exarserat enim idem Turcus in illius inaestimabilem pulchritudinem, unde nimium aegre ferebat ipsius absentiam, cui adeo praemia promiserat, quae illius animo sic insederant ut ad nefandum maritum rediret. Promittebat enim se idem Turcus in breui Christianum fieri, si forte a captiuitate et uinculis imperatoris exiret. Tandem misella, si ui ante deliquit, nunc blanditiis et uana spe decepta ad impium sponsum et adulterinas nuptias recurrit, uniuerso ignorante exercitu, quae astutia et lasciuia ab eis subtracta est. Post haec a relatoribus innotuit quod ad eumdem Turcum reuersa sit in exsilio quo erat, non alia de causa, nisi propter libidinis intolerantiam. Iam sic turbine sedato belli, et Christianis captiuis ab urbe restitutis, Turcisque in deditionem imperatoris susceptis et transmissis, exercitus Dei uiuentis hanc diem in magno gaudio et exsultatione ibidem in castris exegit, quia pro spe illis adhuc omnia contingebant. [2,38] Crastino uero die illucescente, usui sumptis necessariis, mouit omnis populus, iter faciens per mediam Romaniam securus, et nihil metuens adfuturae aduersitatis. Biduo autem communi agmine gradientes per iuga montium, et angustas fauces uiarum, decreuerunt tanti exercitus diuisionem fieri ut liberius et spatiosius in castris populus habitaret, sicque diuisus, plenius escis et pabulo equorum abundaret. Conuenerunt quidem inter duos montium apices, ubi per pontem flumine quodam superato, Boemundus prorsus cum suis sequacibus turmis a duce Godefrido dissociatur. Quem quidam magnifici primores sunt secuti, Robertus comes Northmannorum, et Stephanus Blesensium princeps, sic semper uiam ad dexteram insistentes ac moderantes ut amplius milliari a confratribus non elongarentur. Dux suique contubernales cum episcopo Podiensi et Reymundo comite semper ad dexteram tendebant. Hac ergo diuisione facta, Boemundus cum omni exercitu suo in uallem Dogorganhi, quae a modernis Ozellis nuncupatur, hospitandi gratia circumquaque sociis in gramine diffusis, circa horam nonam descendit, ut alimentis, caeterisque necessariis, in locis, aptis riuis et pratis, castra locarent. [2,39] Vix uero Boemundus et caeteri uiri fortissimi ab equis descenderant, et ecce Solymanus, qui ab eo tempore, quo in fugam ab urbe Nicaea uersus est, auxilium et uires contraxit ab Antiochia, Tarso, Alapia et caeteris ciuitatibus Romaniae, a Turcis sparsim positis, adfuit in impetu uehementi et multitudine graui. Nec mora, nec requies ulla caedendi et expugnandi exercitum, ac discurrendi per castra fuit, aliis sagittis transfixis, aliis gladio detruncatis, nonnullis a tam crudeli hoste captiuatis; ad haec undique clamor magnus et tremor in populo excitatur, mulieres nuptae et innuptae una cum uiris et infantulis detruncantur. Robertus uero Parisiensis miseris uolens succurrere, sagitta uolatili confixus et exstinctus est. Boemundus hac strage grauissima attonitus caeterique priores equos reparant, ad loricas et arma festinantes in unum conglobantur, ac plurimum se ex improuiso defendentes, diu praelia cum hostibus committebant. Willhelmus iuuenis audacissimus, et tiro pulcherrimus, frater Tankradi, dum multum in armis resisteret, Turcos hasta saepius perforaret, in conspectu ipsius Boemundi sagitta percussus corruit. Tankradus uiriliter in gladio defensus, uix uiuens euasit, sed signum decoris, quod in hasta praetulerat, ibidem cum fratre reliquit. Turci, cum principe suo Solymano magis ac magis inualescentes fortiter irrumpunt in castra, sagittis et corneo arcu ferientes et mortificantes pedites, peregrinos, puellas, mulieres, paruulos ac senes, nulli parcentes aetati. Hac crudelitate atrocissimae mortis stupefactae tenerae puellae et nobilissimae uestibus ornari festinabant, se offerentes Turcis, ut saltem amore honestarum formarum accensi et placati, discant captiuarum misereri. [2,40] Cum sic afficerentur fidelium greges, et Boemundi uirtus iam minus resistere ualeret, eo quod ex improuiso in se suosque armis exutos irruissent, iamque ad quatuor millia de exercitu Christianorum in manu hostili cecidissent, nuntius per abrupta montium sine mora equo transuolat, quousque ad castra ducis tristis et exhaustus spiritu uenit. Quem ut Godefridus dux, ab ostio tabernaculi aliquo spatio transgressus ad considerandos socios, a longe perspexit rapido cursu festinantem et moesto uultu pallentem, qua de causa uiam accelerauerit requirit ut sibi caeterisque primoribus referat et exponat. Hic amara et grauia nuntia retulit dicens: « Nostri principes cum ipso Boemundo grauissimum belli laborem sustinent, uulgusque sequens iam totum capitalem subiit sententiam, qua et domini principes nostri sunt casuri in praesens, nisi festinato manus uestra subueniat. Turci quidem castra nostra irruperunt, et per uallem, quae dicitur Ozellis uel terribilis, descendentes ad uallem Degorganhi peregrinos trucidare non cessant. Robertum Parisiensem capite deciso iam interemerunt, Willhelmum iuuenem egregium, sororis Boemundi filium, dignum planctu, percusserunt. Et idcirco uos omnis inuitat societas ad ferendum auxilium, nulla uos mora aut dilatio impediat aut retardet. » [2,41] Hac audita miseria et Turcorum audacia, dux per uniuersa agmina iussit cornua perstrepere, socios commonere uniuersos et arma capere, signa erigere, sociis sine ulla dilatione aut requie subuenire. Tanquam si ad conuiuium omnium deliciarum uocarentur, festinant arma capere, loricas induere, gladios recingere, equis frena referre, sellas tergis imponere, clypeos resumere, et ad sexaginta millia equitum e castris procedunt cum caetera manu pedestri. Iam dies clarissima illuxerat, sol radiis fulgebat lucidissimus: cuius splendor in clypeos aureos et uestes ferreas refulsit, signa et uexilla, gemmis et ostro fulgida erecta et hastis infixa, coruscabant. Caballi celeres calcatibus urgebantur, nullus socium aut fratrem exspectabat, sed quisque, quo uelocius poterat, ad auxilium et uindictam Christianorum uiam insistebat. Hos denique Turci ex improuiso ut persenserunt ad auxilium sociorum omni uelocitate et belli instantia animatos esse tam robusta manu, et in armis et ueste ferrea, et in signis luciferis ad bella erectis, fugam arripiunt, et timore concussi, a caede horrenda declinant, alii per deuia, alii per semitas notas diffugium facientes. Sed Solymanus, cum ampliori manu et densioribus cuneis in montis cacumine fuga elapsus consistens, Christianis insequentibus occurrere ibidem et in faciem resistere disposuit. [2,42] Dux autem Godefridus, qui solus cum quinquaginta sodalibus in equi uelocitate praecesserat, subsequentis populi in breui adunatis uiribus, indubitanter ad ardua mentis conscendit, cum Turcis ferire et armis committere, quos conglobatos et immobiles ad resistendum in montis uertice respiciebat. Iamque undique suis receptis et adiunctis, hostes immobiles incurrit, hastas in eos dirigit, sociosque, ut constanter eos adeant, uirili uoce adhortatur. Turci uero cum duce suo Solymano ducis Godefridi et suorum constantiam nequaquam animo ad praesens bellum deficere uidentes, a montis summitate laxis frenis equorum uelocitate fugam parant. Quos dux uia sex milliarium insecutus, alios in ore gladii percussit, nonnullos captiuos cum suis tenuit, praedas et spolia illorum non pauca cepit, puellas et iuuenes et omne quod asportare uel abducere sperabant ab hostibus excusserunt. Gerardus de Keresi, in equo laudabili residens, in eadem hostium insecutione, in supercilio montis adhuc Turcum manentem et nimium audentem uiribus respiciens, scuto tectus fortiter hasta incurrit. Quem sagitta illius emissa et clypeo excussa, trans iecur et pulmonem perforat, equumque morientis et labentis abduxit. Baldewimus comes Hamaicorum, uir et largitor magnarum eleemosynarum, cum Roberto Flandrensi Turcos fugientes sternit; hortatur socios, circumquaque concurrentes ut feriant et trucident, et ab insecutione illorum nunquam retardari aut manus continere uideantur. Baldewinus de Burg, Thomas de Feria castro, Reinoldus Beluacio, Walo de Calmont, Gothardus filius Godefridi, Gastus de Berdeiz, Rudolphus etiam, hi omnes unanimes in luctamine belli desudabant, Turcorum agmina in uirtute militari insequentes ac scindentes. Equorum illa grauis anhelitus pulsat, fumus ab ipso anhelitu per medias acies in nubem densabatur. Turci uero interdum recuperatis uiribus, in uirtute multitudinis suae freti, uiriliter resistebant in grandine sagittarum denso uolantium et cadentium. Sed huius grandinis tempestate cito transmissa, fidelium turmae, tela manu retinentes, illorum globos attenuant et mortificant, uictosque tandem cogunt in diffugium per deuia uiarum et abrupta montium, quorum semitas notas habebant. [2,43] Christiani ergo uictores, quidquid in stipendio suae expeditionis Turci conduxerant, frumentum, uinum non modicum, buflos, boues et arietes, camelos, asinos, equos et mulos, et praeterea aurum pretiosum et argentum infinitum, papiliones mirifici decoris et operis abstulerunt. In huius uictoriae prospero successu omnes unanimiter, Boemundus scilicet et caeteri principes praefati, qui erant ductores et columnae exercitus, in concordiam et consilium redeunt, et ab illo die commistis cibariis cunctisque rebus necessariis, omnia communia habere decreuerunt. Quod et actum est. In hoc conflictu belli Turcorumque diffugio, nonnulli Christianorum militum sagittis uulnerati perierunt; Turcorum autem tria millia cecidisse referuntur. Hoc tam crudeli certamine finito, circa flumen quoddam et eius carectum Christiani milites spatio trium dierum quieuerunt, curantes corpora nimis fessa ex abundantia escarum, quas Turci occisi reliquerant. Episcopi uero, presbyteri, monachi qui aderant, corpora occisorum terrae tradiderunt, animas fideles illorum in manu Iesu Christi precibus et psalmis commendantes. Solymanus iam denuo uictus, Alpes Romaniae uix euadens condescenderat, nihil ultra spei habens urbis Nicaeae, uxoris filiorumque, ac nimium luctum faciens suorum, quos ante hos dies in campo Nicaeae exstinctos a Gallis amiserat, et nunc eorum quos in ualle Gorgonia captos et peremptos reliquit.