[0] ADALBERO LAUDUNENSIS, CARMEN AD ROTBERTUM REGEM FRANCORUM. 

[1] (PRAESUL)
Regi Rotberto sic praesul Adalbero scribo, 
Praesulis in senio. Fratrum Laudunicus ordo, 
Flos iuuenum fructusque senum, te mente salutat. 
In tabulis describe tui per singula cordis 
Quanta Deus tibi concessit, uel qualia misit. 
Dispice si merito quid uerum sit trutinando. 
Patres namque tui longe, rex, induperator. 
Lac tibi sugenti dat nutrix induperatrix 
Mundus adhuc puero dominum metatur et omnis  
Congaudet, plaudit manibus, laetatur et optat 
In regem sibi, mox concordi uoce coronat. 
Praestolatur in hoc ueniant ut tempora pacis. 
Lubrica tunc adolescentis transiuit et aetas: 
Flore iuuentutis tua iam resplendet imago 
Forma super cunctos nobis speciosa uidetur 
Debilis in nulla membrorum parte uideris; 
Quamuis mole grauis, tamen es cum robore leuis. 
Laetatur uulgus, gaudent etiam sapientes. 
Plurima sub pedibus tibi fortia regna iugauit  
Quid quereris? Quid fraudauit? Quid dicere mussas? 
Quod genus attribuit dirimit non ulla uoluntas, 
Stemmata nobilium descendunt sanguine regum, 
(REX)
Regibus et ducibus bona laus est, nobilis ortus. 
De forma satis est et de uirtute locutum. 
Est animae uirtus potior quam corporis ulla. 

[2] (PRAESUL)
Dicendi spatium petimus, modo, nilque reponas. 
Pace tua, pie rex, quae sunt dicenda precamur; 
Ne spernas, in me quia uiscera contremuerunt. 
Multas cor moerens lacrymas, suspiria prodit 
Os tremulum, facies suffert nec dicere crispa 
Corporis hic uultus, uocis moderatio nulla. 
Versibus exiguis tantum tentabo dolorem. 
Scripta patent celebres quae mittunt Crotoniatae. 
Desuper est titulus, lex antiquissima, scriptus; 
Praecipiunt ui cogatur quod sponte negatur: 
Ut placet imperio, sic se transformet et ordo. 
Rusticus ille piger, deformis et undique turpis 
Pulchra cum gemmis ditetur mille corona. 
Iuris custodes cogunt portare cucullas. 
Orent, inclinent, taceant, uultusque reponant. 
Nudi pontifices aratrum sine fine sequantur 
Carmina cum stimulo primi cantando parentis. 
Praesulis et si forte uacet locus intronizentur 
Pastores ouium, nautae, quicunque sit ille. 
Sit tamen hoc praesubtili ratione canendum. 
Nullus episcopium diuina lege peritus 
Tentet, sed sacris Scripturis euacuatus, 
Et studiis quem nec constrinxerit una dierum; 
Alphabetum sapiat, digito tantum numerare. 
Hi proceres; praeceptores hos mundus adoret. 
Et iuuet ut celebres nec reges excipiantur. 
Praecipiunt coram, sed clam cum fraude susurrant. 
Regula si stabilis diuum permanserit ista, 
Disciplina, uigor, uirtus, mox et decor omnis 
Ecclesiae fulgor pauco sub tempore uerget. 
Publica res quae sic, plane sic, ducitur, aeque 
Legibus exstinctis in pace sepulta quiescet. 
Luxus et incestus, furtum tunc crimina stabunt. 
Libertas delinquendi, tunc crimina stabunt 
Excluduntur et hi quos sola scientia comit, 
Christi conseruos, et quos sapientia nutrit, 
Et quibus apparent introductoria sanae 
Doctrinae, quae depromit post terga cicatrix: 
Sacrae si magnus fidei surrexerit error, 
Omni censura conuentus sint alieni, 
Consultu regis hi praecidantur ab omni (sic), 
Omnibus egressis thalamum post ostia seruent 
Hoc solum rutilo praeceptum scribitur auro, 
Ut procurator regis, mundana ministrans, 
Sit piger, ignauus, modica uirtute repletus. 
Hic aliena petat, repetat sua nil tribuendo, 
Et iugiter maneat diuisus sorte iugali: 
Ni regis haeredipetae non spes sibi constet. 
Est antiqua patrum, tradunt cum sueta, uoluntas, 
Ut casti, sobrii sint custodes thalamorum. 
Qui nescit molere, regi sit charior ille: 
Caesaris his maiora iubet descriptio Magni 
Deuiet ille sacer de sede monasticus ordo: 
Uxores ducant pulchras, et praelia tentent. 
Territus edictis, meditans quo tendere possem 
(Rectores rerum placet accersire mearum.) 
Omnia, singultu guttur quatiente, reuolui, 
Legibus e patriis credens omnino remota, 
Priscis temporibus quia non audita fuerunt, 
Usibus exceptis procuratoribus aptis 
Mittere proponunt mox explorare magistrum; 
Gallia fert monachos quos Patrum regula nutrit. 
Ad monachos monachus transmittatur ---.
Hic sapiens, hic est solers, uerboque fidelis; 
Qui solitus semper leges seruare paternas 
Flectere scit prudens animosos ad pietatem. 
Consilium cautum sequitur (non est mora) factum. 
Vespere progreditur, tum mane reuertitur ad nos, 
Et festinus equi spumantia colla reliquit. 
Quo, quo, quo, praesul, bona nutrix, heus! puer, uxor? 
Est incompositus, posita iam ueste priore. 
Pileus excelsus de pelle Libystidis ursae; 
Et uestis crurum tenus est curtata talaris, 
Finditur anterius, nec parcit posteriori. 
Ilia baldringo cingit strictissima picto. 
Multiplices et res multae per cingula pendent: 
Arcus cum pharetra, forceps, et malleus, ensis 
Ignitusque silex, ferrum quatiens, simul ilex. 
Ossa superficiem stringit diffusa deorsum. 
Saltibus incedens (terram calcaria pungunt: 
Coepit summa pedum cum tortis tendere rostris.) 
Ingreditur, noti fratres quem nosse laborant. 
Concurrunt ciues, et larga palatia complent. 
Pontificem sic deformis tunc sistitur ante. 
Esne meus monachus, tu, quem misi? . . . . 
Pugnos declinat, cubitos extendit in altum: 
Erexit cilium, torquens cum lumine collum. 
Miles nunc, monachus diuerso more manebo. 
Non ego sum monachus, iussu sed milito regis. 
Nam dominus meus est rex Oydelo Cluniacensis. 
(REX)
Tunc cata to siopomenon causam meditaris ? 
In studiis memini formarum nosse figuras. 

[3] (PRAESUL)
Non tua praepediat nos indignatio feruens. 
Praeceptum Domini liceat cum pace referre, 
Sarra nimis gens, cenorum de more, petulca, 
Regnum Francorum manibus ferroque subactum 
Occupat et rodit quidquid sibi Gallia nutrit. 
Undique terra rubet, roseo madefacta liquore. 
Sanguine torrentes nimia de caede redundant, 
Ecclesiae labor, interius decus omne dicatum, 
Corpora sanctorum uolitant conspersa per auras. 
Sunt auium, sunt iam consortia facta luporum. 
Vastat episcopium cum strage Turoniacense. 
Martinus plorat, tutorem clamitat idem. 
Oydelo compatitur, simili qui iure tenetur. 
Hic Romam petiit monachis orare salutem, 
Conscendunt uoces, fremitum dant Cluniacenses: 
Clamant atque monent: Subito dispone, magister, 
Arma subire tuis, et quae praeponere debent: 
Quae sint exterius, et quae sint interiora. 
Lunaris pendere prius debet tua pelta; 
Insuper apponas tibi loricamque trilicem. 
Lubrica sustineant galeam cinctoria lumbi: 
Corrigiis caput astrictum mucrone corones: 
Spicula post tergum teneas, tunc dentibus ensem, 
Et cogit iuuenes lentos ascendere currus, 
Atque senum praecepit equos conscendere turbam, 
Ascendant asinum bini, denique camelum: 
Si non sufficiunt, bubalum conscendite terni. 
Millia mille uiri procedunt ante quirites. 
Res agitur ferro ternis prolata diebus. 
Signifer in medio properus non stertere coepi : 
Dissutis malis, flatum pugnando reieci. 
Nescio, per superos, manibus quot millia straui, 
Iupiter ille duos numerat meliore lapillo. 
Tertius ille deo Marti non rite dicatur. 
Cuspide trusus equo, uexillum turpe reliqui. 
Cum reliquis fugiens, genitalia regna petiui, 
Haec patrata scias in prima luce Decembris. 
Hoc itidem Martis tentabitur ante Kalendas. 
Militiae princeps ad te nos Oydelo mittit. 
Te dominum monachorum bellicus ordo salutat; 
Admonet-inuitans acies ut bella perornes 
Agmine conseptus; mandatum concitus imple. 
Armis te decet ante mori quam rura colendo. 
Mittere perplures, quam frondes Asia spondet, 
Africa nigra, maris bibulas quam littus arenas, 
Pars Europa minus non iactat tertia mundi. 
Quid tibi uis, rabies, tetris dignissima claustris? 
Figite per corpus, fugiat ne liuidus, ungues. 
(REX)
Crede mihi, non me tua uerba minantia terrent. 
Plurima me docuit Neptanabus ille magister 
(Labitur aula tholis rutilat quae splendida fuluis). 

[4] (PRAESUL)
Per partes scindunt uestem quam quisque tenebat. 
Credere uera dehinc super his nec falsa notaui. 
Ordinis est igitur haec transformatio regni. 
Unusquisque potest aliis coniungere rebus; 
Sese quod natura negat sapientia monstrat. 
Spes iuuenum, uentura dies, qui discere nolunt. 
Causa senum, sine spe pueriles plangere cursus. 
Omnibus in rebus, si solers omnia scirem, 
Heu! miser insipiens quod me nunc poenitet urget. 
Non rastros noui, nec tristia praelia uidi, 
Res mala: quod scio defendunt; quod nescio cedunt. 
Si sic contigerit, uacuus sufflabo fauillas: 
Aut regis cineres, aut nostras flabo Camoenas. 
(REX)
Si Musas celebres, clament musarde sacerdos. 

[5] (PRAESUL)
Persius indignans promet tum lusca sacerdos, 
Qui legit, sapit officium musae sine Musis. 
Velle bonum, sacris sed delectare loquelis 
Instanter cupiens, horum non immemor unquam 
Iustis inueniar similis, hoc iudico semper, 
Eligo nosse Deum; cunctis praeferre quod opto. 
Prospera si tibi sunt, non taedeat hoc reminisci, 
Rex regum temet quanto ditauit honore. 
Munera concessit prius omnibus his meliora, 
Partem namque sui, quae pars sapientia uera: 
Per quam scire potes quae sunt coelestia semper. 
Quid sit, Hierusalem, debes tu scire, superna, 
Quid lapides, muri, portae, structura quid illa, 
Et quibus illa manens sit ciuibus aedificata, 
Ordine distincto regitur, non milite pauco, 
Ast aliis alios praefert discreta potestas. 
Singula dissolui, propter fastidia longum. 
(REX)
Scire meum nihil est, semper sed Numinis almi 
Mens humana Deo semper uicina uidetur. 
Non se nosse ualet, qui non uult scire supra se. 
Illa potens est Hierusalem (puto) uisio pacis, 
Rex regum regit hanc, Dominus dominatur et illi. 
Eius cum partes sibi diuidit, est in idipsum. 
Porta nitens aliquo non clauditur ulla metallo. 
Hic muri sunt absque petris, lapides sine mur 
Viui sunt lapides: aurum uiuit platearum. 
Splendidius rutilans obryso creditur auro, 
Ciuibus angelicis, hominum struitur quoque turmis. 
Pars quaedam regnat, quaedam pars altera sperat, 
Hoc tantum scio, sed super his maiora requiro. 

[6] (PRAESUL)
Assiduus lector sibi plurima nosse peroptat, 
Torpens et tardus, solet immemor esse priorum. 
Rex Augustini libros, dilecte, reuolue: 
Urbs excelsa Dei quae sit dixisse probatur. 
(REX)
Inco, precor, mihi dic, praesul, qui sint ibi latus: 
Princi pares, et si qui sunt et in ordine, patus. 
(PRAESUL)
Quaere Dionysium, qui dicitur Areopagita : 
Ille duos super his desudat scribere libros 
Praesul, et ille sacer loquitur Gregorius inde, 
Iob magnae scrutans fidei Moralia regis. 
Idem, sermonem complens, explanat aperte ; 
Hic et Ezechielis super his in fine patenter, 
Hoc apices ipso quos Gallia dante recepit, 
Visibus humanis non est praelatio talis. 
Quae sit dicemus, post haec intentio nostra 
Mystica; distinctus disponitur ordo supernus: 
Cuius ad exemplar terrenus fertur haberi. 
Ecclesiae ueteris populi sub lege ministros  
(Nomine quae perfunctorio Synagoga uocatur) 
Per Moysen Deus instituit, quos ordine rexit 
Historiae narrant sacrae qui constituantur. 
Ecclesiae regnum coelorum dicitur ordo: 
In qua disposuit mundos Deus ipse ministros. 
Et noua lex inibi colitur sub principe Christo 
Hoc et pontificum fixit censura fidelis 
Qualiter, a queis, et quales ibi constituantur. 
Ecclesiae status hinc fruitur si pace quieta, 
Ipsum legibus est aptare necesse duabus, 
Diuinae, quas, humanae, discretio format. 
Lex diuina suis partes non diuidit ullas. 
Format eos omnes aequali conditione, 
Quamuis dissimiles pariat natura uel ordo. 
Non minor artificis quam regis proles herilis. 
Hos pia lex omni mundana sorde sequestrat, 
Non scindunt terram, non stant post terga iuuencum. 
Vitibus, arboribus, uix hortis infamulantur. 
Non sunt carnifices, caupones, nec ne subulci, 
Hircorum sectatores, non opiliones, 
Nec cribrant Cererem; hos non coquit uncta lebeta. 
Terga suum per dorsa boum non serpere cogunt. 
Non sunt lautores, contemnunt feruere uestes. 
Sed mentes purgare suas et corpora debent: 
Moribus ornati, custodes sunt aliorum. 
Lex aeterna Dei sic mundos praecipit esse, 
Iudicat expertes seruilis conditionis. 
Hos Deus adsciuit seruos sibi, iudicat ipse: 
Castos et sobrios de coelis clamitat esse. 
Omne genus hominum praecepto subdidit illis 
Princeps excipitur nullus, cum dicitur omne. 
Quos iubet ut doceant sectam seruare fidelem 
Et mergi doctos sacri sic fonte lauacri. 
Constituit medicos, si uulnera computruerunt, 
Per quos sermonum cauteria sunt adhibenda. 
Corporis ille sui sacramentum sanguinis atque 
Iussit quo solus tractaret rite sacerdos. 
Maxima commisit quos se tractare rogauit, 
Voce Dei quod promissum non esse negatum 
Credimus et scimus, ni quos sua crimina pellunt; 
In coelis primas debent conscendere sedes, 
Hos decet euigilare, cibis et parcere multis, 
Pro populi semperque suis orare ruinis. 
Pauca super clericis dixi, sed plura reliqui. 
Aequales igitur sunt omnes conditione, 
Una domus Domini lege si clauditur una. 
Res fidei simplex, status est in ordine triplex. 
Lex humana duas indicit conditiones: 
Nobilis et seruus simili non lege tenentur. 
Nam primi duo sunt, alter regit, imperat alter; 
Quorum praecepto respublica firma uidetur. 
Sunt alii, quales constringit nulla potestas; 
Crimina si fugiunt, quae regum sceptra coercent. 
Hi bellatores, tutores Ecclesiarum, 
Defendunt uulgi maiores atque minores, 
Cunctos et sese parili sic more tuentur. 
Altera seruorum diuisio conditionum. 
(REX)
Hoc genus afflictum, nil possidet absque labore. 
Quis signis abaci numerando retexere possit 
Seruorum studium, cursus, tantosque labores? 

[7] (PRAESUL)
Thesaurus, uestis, cunctis sunt pascua serui. 
Nam ualet ingenuus sine seruis uiuere nullus. 
Cum labor occurrit, sumptus et habere peroptant, 
Rex et pontifices seruis seruire uidentur. 
Pascitur a seruo dominus, quem pascere sperat, 
(REX)
Seruorum lacrymae, gemitus non terminus ullus. 
(PRAESUL)
Triplex ergo Dei domus est, quae creditur una. 
Nunc orant alii, pugnant, aliique laborant: 
Quae tria sunt simul, et scissuram non patiuntur. 
Unius officio sic stant; operata duorum 
Alternis uicibus cunctis solamina praebent. 
Est igitur simplex talis connexio triplex: 
Sic lex praeualuit, sic mundus pace quieuit. 
Tabescunt leges, et pax iam defluit omnis. 
Mutantur mores hominum, mutatur et ordo, 
Rex, tunc iure tenes lancem, tunc protegis orbem, 
Procliuos noxis cum legum stringis habenis. 
(REX)
Iam caput ecce tuum candens imitatur olorem
Haec natura senectutis dixisse probatur. 
Credere non sanum talis natura coegit. 

[8] (PRAESUL)
Altera me stimulat, senio non deficit illa. 
(REX)
Quot homini dantur naturae? Dic! 
(PRAESUL): puto binae. 
(REX)
Sed tamen his, quas multiplices scis esse, duabus 
Ex his, quae loquitur, cuius sint uerba repone. 
Grammaticus simplex, nedum dialecticus illex, 
Valde recordaris studiorum pauca priorum 
(PRAESUL)
Qui paruum meminit, non obliuiscitur omnis 
(REX)
Eius qui stimulat, senio nescis reminisci, 
(PRAESUL)
Dicere quae nollem rex, infestando perurges. 
Spiritus hic resonat; non me dementia torquet . 
Si natura senum cogit, non culpor acute, 
Naturae finem non ponunt arte periti. 
Artificem quidam dicunt ignem sapienter. 
Est aliis natura, Dei praeclara uoluntas. 
Nam natura Dei Deus est: hominum quoque non sic. 
Si uere Deus est, est immutabilis idem. 
Immutare suum quod et est, non desinit esse. 
Natura summi Patris. Unum quodque creatum 
Sumit naturam, cum primum suscipit ortum. 
Corporibus quae iunguntur, sensum patiuntur 
Quaedam: sunt aliae quaedam, quae non patiuntur. 
Et si mutatur corpus, mutatur et illa: 
Cum pereunte perit, quo permanet illa manente, 
Iunguntur haec incorporeis, sed et altera rebus. 
Non pereunt illae quae corpore non sociantur. 
Res hominis natura duplex reddit duplicatas. 
Corpore iunguntur hominis, sed separe ductu 
Altera iungitur hac, sed et altera iungitur illac. 
Quidquid erit contra, non haec, non illa probatur. 
Territa, naturam uitans, effatur asella. 
Passio nec, natura sapit nec corporis ulla. 
Unam quae circa uersatur cognitionem 
Corporis, a natura aliam non percipit unquam: 
Sed quam non nouit, cognosci fertur ab illa. 
Intellectibili sensu sunt haec capienda: 
Sunt intellectus, per quem noscuntur utraque, 
Dico necessarium, quod quaelibet exigit harum, 
Argumenta necessario dicuntur et ista. 
(REX)
Cuncta necessariis argumentantur ab istis? 
(PRAESUL)
Malleus alter adest, qui causa probabilis hic est. 
Inueni quod disposui, non immemor horum. 
Eloquor in praesens, et quod pronuntio, uerum. 
(REX)
Quod non est uerum, non est fas dicere uerum, 
Fabula non similat uerum, nec dicitur esse. 

[9] (PRAESUL)
En dixi uerum. Scis non excedere uerum 
Naenia nulla meum nec fabula mulcet amorem. 
Non sic gesta scias, sed cuncta geri potuisse: 
Sistere cuncta uelim; quamuis sub themate uero, 
Hic tamen est extra quaedam digressio causam. 
Respicit ad causam, causam sed dicitur extra, 
A proprio sensu non haec aliena uidetur. 
Finis et officium sapit: est non fabula, sed res. 
--- praecessit, ueniat persuasio iuncta. 
Nunc pro lege Dei certando per omnia Patri 
Iure salutifero sapientes et moderati. 
Praemia uel poenas quaerant; ratione potente 
Accipiant, aequi uel quid patiantur iniqui: 
De dubiis certent, de certis non dubitantes: 
Et mala defendant: ueniunt extrinsecus illa. 
Oratoris inest tibi, rex, concessa facultas. 
Nunc demonstras, tum deliberat ordo potentum, 
Discutiens affirmate cum religiosis 
Iudiciis, a quo possint res inficiari. 
(REX)
Iudicium duplex sequitur correptio triplex. 
Antea res quales nobis, translatio, finis, 
Et coniecturae quo discernantur oportet. 
Causa nec est indiuiduis, tamen est specialis. 

[10] (PRAESUL)
Quatuor has non inuenies, quas hicce requiris 
Sed stratus est unus legum, contraria sumens. 
Et causam partemque suam puto desuper esse, 
Rite pedes posui; surgit, dum figitur alter. 
Aestimo quod tetigi, non a ratione recessi. 
Pandere no moriens nos haec natura coegit 
Immerito culpor, haec ui quia dicere cogor 
Quid tibi peccaui? Naturae iura repleui, 
Digne tristaris, qui rex seruire iuberis, 
Francorum primus, tu seruus in ordine, regum. 
Hic male turbatur, qui non sua uerba ueretur. 
Regnum Francorum reges sub tempore patrum 
Subiugat, et semper sublimi pollet honore, 
Regum sceptra patrum nullius sceptra coercent 
Quisque regit, gaudens uirtutibus, imperat aeque. 
Nouimus imperium iam regibus esse fugatum 
(REX)
Gratia nunc Summo, per quem regnare peropto. 
Non meritis concedo meis; sed laude perenni 
Gloria, laus, et honos, uirtus sit cuncta regenti; 
Poplitibus flexis supplex quem semper adoro, 
Ut nobis liceat leges seruare paternas. 

[11] (PRAESUL)
Lex diuina uetat quae corrigit inter utrasque, 
Altera permittit, iubet altera: suntque minores. 
Iudico maiorem quam tradunt posteriorem: 
Utile quaeque necessarium conferre uidetur. 
Ad res pertineat plures quae, semper honeste, 
Fortior et quaecunque grauissima sit, teneamus. 
(REX)
Iudicet Omnipotens; mecum diuina sit illa, 
(PRAESUL)
Undique pax bona post certamina, postque labores: 
Et status Ecclesiae per se sua iura tenebit. 
Descriptas, et non alias respublica leges 
Possideat: sua regna Basilius et Benedictus 
Obseruent: teneant, quidquid sua regna iubebunt. 
Pontifices unquam celebrent non rura deinceps. 
Sic sua iura tenent, si non ruralia curent. 
Iustitiae regimen noster non audeat ordo 
Linquere, sed totis semper se nisibus aptet: 
Constituat iustos, et non pro lege capaces 
Rectores inopum, miserum necnon uiduarum, 
Nullus ad ecclesiam noctis nisi tempore pergat 
Ire semel; liceat cunctis orare diebus. 
Iudicet, et spectet praesentes atque futuros. 
Pro meritis omnes assumant emolumentum 
(Excipiar solus uestra cum pace), fideles. 
Septenas liceat laudes proferre per horas. 
Hostia cum uotis. 
(REX) 
Haec sit permissio Patris, 
Cum Ligeris Calabros tentabit lingere campos 
Et torrens Tigris Hispanica ceperit arua. 
Aetna rosas cum producet uel lilia stagnum. 
Talia si ueniunt: Tunc haec uentura timeto 
Gratia confirmet te praesul Adalbero Christi; 
Nostra simul: merito regali munere dignus, 
Non quia deliras, sed nobis allegorizas.